BTIE 2001 Etkin Katılım Çağrısı

3 - 5 Mayıs 2001 tarihlerinde ODTÜ Kültür ve Kongre VI-Okul Katılımı

Merkezi'nde IEEE ODTÜ Öğrenci Kolu ve Türkiye Bilişim Okulunuzda bilişim teknolojileri konusunda yapılan veya pro-
Derneği (TBD) tarafından dördüncüsü düzenlenecek olan ve bu jelendirilen çalışmaları, alınan sonuçları ve geleceğe ilişkin
yılki ana teması "Eğitimciyi Bilişimle Buluşturalım" olarak beklentilerinizi aktarmak için etkinlik süresince stand açabilir,
belirlenen etkinlikte sizler de etkin katılımcı olarak yer ala- tanıtım toplantıları düzenleyebilir, tanıtım posterleri hazırlaya-
bilirsiniz. bilirsiniz. Okullar bu etkinliğin hem düzenleyicisi hem de en
Eğitimin ayrılmaz parçaları öğrenci ve eğitimci. BTIE 2001 ana önemli hedef kitlesi olacağı için ilginin büyük olacağını
temasından anlaşılacağı gibi bu yıl konular eğitimcilerimiz düşünüyoruz. Bu bakımdan başvurunuzu yapmak için acele
üzerinde yoğunlaşırken, öğrencilerimiz için yapılan çalışmalar etmenizi öneririz.
da artırılarak devam ediyor. VII-Firma Katılımı
Konferansa hangi alanlarda etkin katılımcı olabileceğiniz aşağı- Firmanız, etkinlik süresince stand açabilir, tanıtım seminerleri
da belirtilmiştir. verebilir, tanıtım posterleri hazırlayabilir, bir etkinlik ya da ürün
Bu yılki ana tema ve konular çerçevesindeki çalışmalarınızı, konusunda destekleyici (sponsor) olabilir.
görüş ve önerilerinizi aşağıdaki formu doldurup son başvuru VIII-Eğitim Seminerleri
tarihine kadar aşağıdaki adreslerden mektupla veya e-posta ile Konulardan birini içeren Eğitim Seminerleri düzenlenebilir.
Semor'a ulaştırabilirsiniz. Eğitim Semineri önerileri BTIE 2001 Program Kurulu tarafın-
dan değerlendirilerek yapılıp yapılmamasına karar verilecektir.
Etkin Katılım Alanları: Süre: 3 saat.
I-Bildiri Sunumu
Bir kişi ya da bir grubun araştırma ve çalışmalarının aktarıl- Ana Tema
masını sağlayan EĞİTİMCİYİ BİLİŞİMLE BULUŞTURALIM
oturumdur. Bildirinin seçilmesine ve sunulmasına BTIE 2001
Program Kurulu karar verir. Sunuş bir kişi tarafından yapılır. Konular:
Bildirinin metni BTIE 2001 Bildiriler Kitabında yayınlanır. 1. Eğitimin İçeriği
Süre: 30 dakika. 2. Eğitimcinin Eğitimi
II-Yapılandırılmış Çalışma Grubu 3. Uzaktan Eğitim
Konulardan birinin sekiz - on kişilik bir uzmanlar grubunca ele 4. E-Öğrenme
alınıp, beyin fırtınası yöntemiyle derinlemesine işlenmesine 5. Bilişim Teknolojileri Eğitimi
olanak sağlayan tartışmalı oturumdur. Oturum Başkanı tartış- 6. Öğretim Programı
mayı yönlendirerek sonuç oluşmasına ve karar alınmasına 7. M-Eğitim
yardımcı olur. Oturum Başkanı görevli uzman katılımcılar 8. Gençlik ve Veli Gözüyle Eğitim ve Bilişim
dışındaki katılımcılara da soru yöneltmek veya katkıda bulun- 9. Bilişim Teknolojilerinin Toplumsal Etkileri
mak fırsatı verebilir. Tartışma sonuçları özet olarak BTIE 2001 10. Sivil Toplum Kuruluşlarının Eğitime Bakışı
Sonuç Bildirgesinde yer alacaktır. Süre: 2 saat. 11. Çoklu Ortamlar ve Eğitim
III-Panel 12. Bilgisayar Okur Yazarlığı
Seçilen konulardan birini işlemek üzere dört-beş konuşmacının 13. Yaşam Boyu Eğitim
bildiri sunduğu/konuşma yaptığı oturumdur. Panel, konuş- 14. Eğitimde Yenilenme ve Liderlik
macılara söz veren ve sunulan bildirilerin sonucunu raporlayan Bildiri Biçimi
bir Başkan tarafından yönetilir. Panel sonunda ulaşılan ortak Bildirilerin tam metinleri, Microsoft Word for Windows, Times
noktaları içeren özet, BTIE 2001 Sonuç Bildirgesinde yeralır. New Roman yazı karekteri ve 10 punto ile yazılacak, yazıcı çık-
Süre: 2 saat tısı ve disketiyle birlikte Semor A.Ş. adresine gönderilebileceği
IV-Genç Bildiriler gibi, bilgi@btie.org.tr adresine WORD dosyası eklenerek e-
Öğrencilerin bilişim teknolojilerinin kullanımı ile ilgili dene- posta ile de gönderilebilir. Bildirinin ekinde özgeçmişiniz, adres
yim ve görüşlerini aktaracakları bir oturumdur. Bu oturumda ve iletişim bilgileriniz de yer almalıdır.
bildiri ancak ilk öğretim kurumunda öğrenci olanlar tarafından
sunulabilir. Gönderilecek bildirinin tam metni, şekiller ve ekler ile birlikte
V-Poster en az 3, en fazla 10 A4 sayfasından oluşmalıdır.
Konferans Sırasında;
1. Bilimsel Nitelikli Posterler Bildiri için Son Başvuru Tarihi : 19 Mart 2001
2. Ürün Tanıtım Posterleri
sunulmasına da olanak tanınacaktır. Bilgi için : bilgi@btie.org.tr http://www.btie.org.tr
Ayrıca, eğitim sürecinde bilişim teknolojilerini kullanarak yap-
mış olduğunuz çalışmaları da etkileşimli bir ortamda suna- SEMOR
bilirsiniz. Seminer Organizasyon Danışmanlık ve Turizm A.Ş.
Etkinliğe bir kişi en çok üç poster ile katılabilir. Posterler 70 x Atatürk Bulvarı 127/302-311 Kızılay 06640 Ankara
100 cm. boyutlarında, posterde yer alan metinler ise en az 18 Tel: 0 (312) 418 04 41 Faks: 0 (312) 417 55 97
punto büyüklüğünde olmalı ve fotoğraf, resim veya grafiklerle URL: http://www.semor.com.tr e-mail: kongre@semor.com.tr
desteklenmelidir.

6 Biltek, Şubat 2001

 C#: Microsoft’dan platform bağımsız yeni
bir programlama dili
Yazılım dünyasının birkaç yıldır düşlediği ve yaşama geçe-
bilmesi için üzerinde kafa yorulan bir kavram var:
"Platformdan Bağımsız"
Yazımızda bu kavramın çağırışımlarından yola çıkılarak
geçtiğimiz yılın Temmuz ayında yeni bir bilişim vizyonu
çerçevesinde duyurulan yeni bir programlama dilinden, C#'den
ya da müzik ile ilgilenenleri hafifce gülümsetecek şekliyle "C
sharp"dan bahsedeceğiz.
Bilişim teknolojileri, yaşantımıza pek çok kolaylık getirmekle
kalmadı; yaşama bakışımızda da pek çok değişikliğe yol açtı.
Özgürlük kavramı genişledi. İletişimin gücüyle iyiden iyiye
mobilize olan birey, bağlılıklarını, bağımlılıklarını da bir kenara
bıraktı. Masa başına, kablolara bağlı kalmama isteği bilgiye
erişimde ve bilgiyi işlemede de kendini gösterdi. Bir işletim sis-
teminden diğerine taşınamayan uygulamalar, bir donanım
grubunda calışmasına karşın benzer işlevli diğer bir donanımda
çalışmayan programlar, modernize olan özgürlük anlayışının
şekillendirdiği bu yeni yazılım vizyonunun dışında kaldı.
Sözünü ettiğimiz vizyonun en etkili öncüsü, Sun
Microsystems'in "Bir kez yaz, her yerde çalıştır" sloganıyla
yazılım gelişimine sunduğu Java programlama dili idi. İşletim
sistemi ve ona bağlı derleyici, donanım ayrımı, vs. gözetmeden
gerçekten bir kez yazılan, sonrasında da heryerde çalışan
yazılımlar üretilmeye başlandı. Bu işlev avantajının evrensel-
liği, artan popülaritesini internet uygulamalarına da taşıdı.
Tüm bu gelişmeler karşısında, rakip firmadan beklenen karşı
hamle de sonunda geldi. "Her eve, her ofise bir bilgisayar"
vizyonunun hayata geçmesiyle sektör devi haline gelen
Microsoft, bilgiye her yerden anında ve hızlı erişim düşüncesi-
ni yakın gelecekteki amacı olarak açıkladı. Ardından bahset-
tiğimiz programlama dilini, .Net vizyonunun gelişen
üyelerinden biri olarak bilişim kamuoyunun dikkatine sunuldu.
C#, çoğu çevrelerde bir C/C++ melezinin kodlama gücünü
Visual Basic'de alışılan kullanım rahatlığı ve üretkenlik ile
cazip hale getirmesi ile tanınıyor.
Dil, Microsoft'un Gelecek Nesil Windows Servisleri (NGWS:
Next Generation Windows Services) platformunda yer alıyor ve
yukarıdaki basit tanımlama bize nitelikleri hakkında genel bir
çerçeve çizebiliyor. Genetik biliminden alışık olduğumuz
melezin gücü kavramının C#"de karşımıza çıkışını MS Visual
C++ ürün müdürü Tony Goodhew'in şu sözleri bir parça açık-
lıyor:
"XML ve Web servislerini kullanan bağlantılı uygulamaların
geliştirilmesinde standart bir dil kullanılması düşüncesine çok
önem veriyoruz ve bunu başarabilen bir dil yok."
Bazıları, bu yeni dilin oluşturulmasını Sun'ın Microsoft"a
açtığı, Java'nın felsefesi dışında yapılandırılması hakkındaki
davadan ötürü Visual J++ yatırımının durdurulmasına bağlıyor.
Davanın nedeni, coğumuzun bildiği gibi Visual J++'ın sadece
Windows platformuında çalışması; "heryerde çalıştır" ilkesi ile
çelişmesiydi.
Ancak Microsoft yetkilileri, yukarıda bahsettikleri gibi stan-
dartlaşacak bir dil oluşturmaya çabaladıklarını ve bunu
tamamıyla yeni bir yaklaşımla yürüttüklerini söylüyorlar.
Kısacası C#'in Java ile kıyaslanmasını istemiyorlar.
12
Tarafsız araştırmalarıyla tanıdığımız Gartner Group ise birinin
diğerine rakip ya da alternatif olsun diye yapılandırılmadığı
iddiasına karşın işlev, yapı ve amaç özellikleri açısından böyle-
sine çok ortak nokta taşıyan iki dilin kıyaslanmasının kaçınıl-
maz olduğunu ifade ediyor. Bu ifadeye katılmamak elde değil,
yazımızda bile C#'i anlatırken Java'dan ne denli bahsettiğimize
bir bakın(!).
C#'in programcıya sunduğu kazanımlar şöyle sıralandı:
Basitlik (Simplicity)
Tutarlılık (Consistency)
Modernlik
Nesneye Dayalı Olma (Object-orientation)
Tür Güvenliği (Type-safety)
Ölçeklenebilirlik (Scalability)
Sürüm Desteği (Version Support)
Uyumluluk (Compatibility)
Esneklik (Flexibility)
Basitlik, programcının kodlama sırasında dikkat etmesi
gereken bazı gösterim detayları ile ilgili kolaylıklar getiriyor.
Örneğin önceden işaretçileri "->" ile, sınıfa ait bir yöntemi "::"
ile, yapıya ait bir bölgeyi "." İle gösteriyorduk. C#'de bu ayrım
ayrıntılarına dikkat etmemiz gerekmiyor; bu durumların hepsi
için basitce "." kullanmanız yetiyor.
C#'in tutarlılığı, dildeki her parçayı; bir sınıfı, bir diziyi, bir
yapıyı, vs. nesne olarak ele alabilmemizi sağlıyor. Bütün nes-
neler, birer isim kümesine (name space) birleştirilerek prog-
ramcının erişimine kolayca sunuluyor. Yani:
#include <stdio.h>
#include <stdlib.h>
#include <string.h>
#include "myclass.h"
diye tek tek belirtmek yerine, yukarıda sıralananları My_name-
space adıyla bağdaştırarak içindeki tüm sınıflara, fonfsiyonlara,
vs. birer nesneymişlercesine erişip kullanmak aşağıdaki gibi
olası hale geliyor:
using My_namespace;
C#, C++'da alışık olduğumuz bütün nesneye dayalılık avantaj-
larını ve güçlerini (polymorphism, encapsulation, inheritance)
bünyesinde aynen bulunduruyor ve bunlara bazı sintaks
kolaylıkları da getiriyor.
Tür güvenliği konusunda ise Java'dan da aşina olduğumuz
"artık toplama" (Garbage Collection) çıkıyor karşımıza. Önce-
den yapıcılarla oluşturduğunuz sınıf yöntemlerini işiniz bit-
tiğinde yıkmanız gerekirdi; aksi takdirde derleyici bunu yap-
madığınızı söyleyerek hata verirdi. C#'de ise hata vermek yeri-
ne bu durumu kendisi hallediyor; bu programcı için önemli bir
güvence. Aynı zamanda, kullanılan hafıza derlenip toparlanmış
ve kod daha verimli hale gelmiş oluyor.
Ölçeklenebilirlik konusunda C#'in C/C++'dakinin aksine tür
tanımlama ve bildirimini birleştirerek formalite halini alan
başlık (header) dosyalarının gereksiz bulunma zorunluluğundan
sakınması örnek gösterilebilir. Böylelikle uzun bir proje, küçük
Biltek, Şubat 2001
kaynak kod parçalarına, her parçada genelin sahip olduğu bütün
başlıklar içerilmeden ya da ilgili başlıkların olmasına ayrı bir
özen gösterilmeden kolayca bölünebilir. Sonrasında da tek ve
büyük bir dosya halinde derlenebilir.
Esneklik, C/C++ programcısının alışık olduğu bir rahatlık ve
C# de tür güvenliği gözetmesine karşın bu özelliğine pek
uymuyan işaretçiler, yapılar, statik diziler, vs. kullanımına
esneklik tanıyor.
Sürüm desteği, C#'in türetilmiş (derived) sınıflar arasında bir
tür binary synchronization sağlaması ile eldeleniyor. Türetilmiş
bir sınıfa yeni bir üye ekleyerek temel (base) sınıfı genişletmek,
yapılanın varolanın güncellemenmesi mi, büyütülmesi mi
olduğu belirtilmek koşuluyla hataya yol açmıyor.
Uyumluluk ve modernlik konularının, C#'in getirdiği iki yeni
kavram ışığında incelenmesinde yarar var.
Microsoft, C#'in temelindeki yeni yaklaşım nedeniyle başka bir
dille kıyaslanmasının yanlış olduğunu ve henüz yakalanamayan
bir standartı meydana getirmek için tasarlandığını söylüyor
demiştik.
Her ne kadar C# de Java gibi cross-platform ilkesi ile çalışsa
da, Java'nın işletim sistemlerini de dahil ettiği platformdan
bağımsız oluş düşüncesine daha farklı yaklaşıyor:
C# programcısı, Windows ortamı için programlar yazacak.
Evrensellik ise yazdığı programları her hangi donanım üzerinde
çalışan, her hangi bir dilde yazılmış başka programlara XML
(Extensible Markup Language) kullanarak ve SOAP (Simple
Object Access Protocol) adında bir standart yardımıyla bağla-
masında.
Bu noktada .Net Yazılım Geliştirme Paketi'nin sunduğu bir
kavramdan ve C#"in içerdigi yeni bir teknolojiden bahsede-
ceğiz.
CLR (Common Language Runtime) ile C# programcısı uygula-
Biltek, Şubat 2001
ma geliştirirken pek çok farklı programlama dilini kullanmasını
sağlayacak bir evrensel dil motoruna sahip olacak.
CS (Common Language Subset) de CLR kapsamındaki ortaklık
gösterebilecek dilleri ve sınıf kütüphanelerini belirtiyor.
Yani C# yeni programlama dili olmakla birlikte, başka diller
tarafından kullanılan (Visual Basic, Visual C++, hatta Java)
zengin sınıf kütüphanelerine ulaşarak güçlü ve çeşitli bir prog-
ramlama yelpazesi sunuyor.
Javada mevcut olan belli özelliklerle C/C++'daki eksiklikleri
kapatan C#, bu dillerin gücüyle yetinmeyip başka sınıf
kütüphanelerine de erişim avantajı getirerek, işletim sistemine
bağlı kalsa da derleyici ve kütüphane düzeyinde bir serbesti
sağlama niteliğiyle yeni yazılım standartını oluşturma iddiasıy-
la öne çıktı. Kullanım kolaylığı ve sintaks sadeliği, ayrıntıları
daha az yaşamsal kılması da diğer artıları.
Farklı yazılımları bağdaştırarma niteliğiyle, XML'in artan
popülaritesini de ardına alarak Web uygulamalarında öne çıka-
cak gibi gözüküyor. Yeni Dünya düzeninde, herşeyin, özellikle
de iş ve ticaretin başlarına eklenen "e" takısı, Java ve C# arasın-
daki gizli rekabeti kızıştıracak şüphesiz.
Geride bıraktığımız yüzyılda tüm dünya halklarının aynı dili
konuşması düşü, Esperanto ile yaşam buldu; ama bu ortak dil
gelişmedi. Günümüzde ise küreselleşme, altında yatan
ekonomik nedenlerle bilgisayarlara aynı dili konuşturmaya
uğraşıyor. Bilişimin akıl almaz gelişim hızı, bunu da çok yakın
gelecekte bizlere gösterecek gibi.
Ömer Emre Tokel
Computer Society, Vice Chairman
emretokel@ieee.metu.edu.tr
13
 ODTÜ EEE'de Mikroelektronik ve
Optoelektronik
Dünyada olduğu gibi Türkiye'de ve ODTÜ'de de mikroelektronik/optoelektronik teknoloji-
leri popüler hale gelmeye başladı. Bu alanda ilk öğrenci topluluğu olan EDS-SSCS Kol
Bölümü ODTÜ IEEE bünyesinde kuruluyor.
Mikroelektronik ve Optoelektronik Teknolojileri
Mikroelektronik genel anlamda, adından da anlaşıla-
cağı gibi mikrometre boyutlarındaki yarı-iletken aygıtların ve
diğer devre elamanlarının bir taban üzerinde birleştir-
ilmesiyle oluşturulan ve adına kırmık da (chip) dediğimiz
entegre devrelerin tasarımını ve fabrikasyonunu kap-
sayan bir çalışma alanıdır. Bunun yanında devre perfor-
mansını artırmak üzere yeni yarı-iletken aygıtların ve
kavramların, yeni fabrikasyon teknolojilerinin ve yeni yarı-
iletkenlerin geliştirilmesi de mikroelektroniğin alt çalışma alan-
larını oluşturmaktadır. Kısacası mikroelektronik, Elektrik-
Elektronik Mühendisliği ile Malzeme ve Fizik Bilimlerinin
uygun bir şekilde harmanlanmasından oluşan disiplinlerarası
özellikte ve oldukça geniş bir çalışma alanıdır. Optoelektronik
ise elektronlarla birlikte fotonların da kullanıldığı, yani tran-
sistör gibi elektron aygıtlarının yanında lazer, detektör gibi
foton aygıtlarınında kullanıldığı bir çalışma alanıdır. Özellikle,
Resim 1. III-V Aygıtlar ve Devreler grubu tarafından, termal görüntüleme amacıyla GaAs taban üzerine büyütülen tasarımcısına
yeni bir bileşik yarı-iletkenle yapılan ve CMOS okuma devresiyle hibrit entegrasyonu yapılmış 128x128 infrared geniş bir spek-
dedektör dizini. Dizin üzerinde 16,384 adet infrared dedektör vardır.
hızlı ve güvenli haberleşme için sinyalin elektronlar yerine
fotonlarla taşınması büyük avantaj sağlamaktadır.
Mikroelektronik ve optoelektronik teknolojileri
büyük bir hızla ilerlemektedir. Mikroelektronikde en yaygın
olarak kullanılan yarı-iletken silisyumdur. Bilgisayar dahil,
günlük yaşamda kullandığımız pek çok cihazın elektronik
devreleri silisyum kullanılarak yapılmış kırmıkları içermekte-
dir. Yeni fabrikasyon teknolojilerinin geliştirilmesiyle bu kır-
mıklarda kullanılan transistör gibi aygıtların boyutları 1
mikrometrenin (saç teli kalınlığının yüzde biri) oldukça altına
inmiştir. Aygıt boyutlarının küçülmesiyle belirli bir kırmık
alanında daha çok aygıtın birleştirilmesi ve devre performan-
sının artırılması mümkün olabilmektedir. Son yıllarda büyük bir
hızla gerçekleşen aygıt boyutlarındaki bu düşüşün fiziksel ve
14
teknolojik sınırlamalar nedeniyle yavaşlaması beklenilmekte-
dir. Bununla birlikte, yeni tasarım teknikleriyle kırmık perfor-
mansı sürekli artmaya devam edecek gibi görünmektedir. Yakın
bir zaman önce, mikroelektroniğin alt çalışma alanlarına
Mikroelektromekanik Sistemler (MEMS) adı altında
yeni bir alan eklenmiştir. Bu yeni teknoloji sayesinde
mikroyapıların ve mikrosensörlerin elektronik
devreleriyle yan yana çok küçük boyutlarda, çok hafif ve
ucuz olarak yapılabilmesi mümkün olabilmektedir. Tüm dünya-
da büyük ilgi çeken bu yeni teknoloji çok büyük bir hızla
gelişmektedir.
Yarı-iletken büyütme ve işleme tekniklerindeki
gelişmelerle birlikte özellikle yüksek performans isteyen devre
uygulamalarında silisyuma alternatif olarak, bileşik yarı-
iletkenler diye adlandırılan ve çoğu periyodik cetvelin üçüncü
ve beşinci kolonlarındaki elementlerin birleştirilmesiyle oluştu-
rulan yeni yarı-
iletkenler kul-
lanılmaya
başlanılmıştır.
Bu yarı-
iletkenlerden
en çok adı
duyulmuş olan
GaAs yarı-
iletkenidir. III-
V grubu yarı-
iletkenler diye
adlandırılan bu
malzemeler
elektronik aygıt
trumda değişik
fiziksel özellik-
ler sunmakta ve önemli avantajları olan hetero-yapı ve kuantum
aygıtlarının oluşturulmasını olanaklı kılmaktadır. Bu yarı-
iletkenlerin uygulamalarına örnek olarak son yıllarda çok
büyük ilgi çeken AlN, GaN ve AlGaN yarı-iletkenleri gösteri-
lebilir. Bu yarı-iletkenlerin enerji bant aralıkları silisyu-
munkinden çok daha yüksektir ve atomlar arasındaki bağ çok
daha kuvvetlidir. Dolayısıyla çok yüksek güç altında ve çok
yüksek sıcaklıklarda çalışabilen çok dayanıklı elektronik aygıt-
ların yapımı mümkün olabilmektedir. III-V grubu yarı-iletken-
lerin diğer bir önemi de özellikle optoelektronik alanında yeni
bir çığır açmaları olmuştur. Bu yeni yarı-iletkenler sayesinde,
lazer, dedektör gibi aygıtların yarı-iletkenler kullanılarak geniş
bir dalga boyu spektrumunda yapılabilmesi ve optoelektronik
entegre devrelerin fabrikasyonu olanaklı olmuştur.
Biltek, Şubat 2001
ODTÜ Elektrik-Elektronik Müh. Bölümü'nde Yapılan
Çalışmalar
ODTÜ Elektrik-Elektronik Mühendisliği Bölümünde
bu alanlarda araştırma aktivitelerinde bulunan öğretim üyeleri
Prof. Dr. Murat Aşkar, Doç. Dr. Cengiz Beşikci, Doç. Dr.
Tayfun Akın ve Y. Doç. Dr. Çağatay Tekmen'dir. Bölümdeki
Mikroelektronik araştırma grubu iki alt gruptan oluşmaktadır.
MEMS-VLSI Grubu silisyum geniş ölçekli (VLSI) devre
tasarımı, ve Doç. Dr. Tayfun Akın danışmanlığı altında MEMS
teknolojisiyle gerçekleştirilen değişik sensörler üzerinde
araştırma aktivitelerinde bulunuyor. III-V Aygıtlar ve Devreler
Araştırma Grubu Doç. Dr. Cengiz Beşikci danışmanlığı altında
yeni bileşik yarı-iletken aygıtlar ve bunların
mikroelektronik/optoelektronik uygulamaları üzerinde çalışı-
yorlar.
Bölümde her iki gruba da hizmet veren ve mikroelek-
tronik/optoelektronik aygıtların fabrikasyonunun gerçekleştiril-
diği bir temiz oda, kimyasal proses laboratuvarı ve mikroelek-
Resim 2. MEMS-VLSI grubu tarafından tasarlanan 64x64 dedektör okuma devresi(a) ve MEMS teknolojisiyle yapılmış 16x16
bolometre (infrared dedektör) dizini (b).
tronik/optoelektronik tasarım ve karakterizasyon laboratuvar-
ları bulunuyor. Her iki grupta da doktora ve yüksek lisans
öğrencilerinin yanı sıra lisans öğrencileri de projelerde çalış-
makta, ve gruplar ulusal ve uluslararası bir çok kuruluşla işbir-
liği içinde çalışmaktadırlar. Bu çalışmaların yanında Prof. Dr.
Rüyal Ergül'ün araştırma grubu da fiber optiğin haberleşme ve
sıcaklık algılamayla ilgili uygulamaları üzerinde çalışmaktadır.
Ayrıca, kampüs içinde bulunan TÜBİTAK-BİLTEN'in tümdev-
re tasarım grubu da VLSI tasarım çalışmaları yapıyor. Bunların
yanında ODTÜ'ye devredilen eski adıyla TESTAŞ yeni adıyla
ODTÜ Mikroelektronik Tesislerinde de benzer çalışmalar
başlamış durumdadır.
IEEE Öğrenci Kolu.
IEEE' in mikroelektronik alanındaki önemli topluluk-
ları arasında Electron Devices Society (EDS) ve Solid State
Circuits Society (SSCS) vardır. EDS aygıt düzeyinde tasarımla
ve aygıtlara ilgili yeni kavramlarla ilgileniyor. SSCS ise devre
uygulamalarıyla ilgileniyor. Her iki topluluk da her yıl bir çok
Biltek, Şubat 2001
konferans düzenlemekte ve dergi yayınlamaktadır.
IEEE ODTÜ öğrenci kolunun bünyesinde EDS-SSCS
ya da açık adıyla elektron aygıtları- katı hal devreleri öğrenci
kolu bölümünün kurulma çalışmaları başladı. Bu kolun danış-
manlığını ise Doç. Dr. Cengiz Beşikci üstlendi. Bu kol bölümü
sayesinde genel anlamda Dünya genelindeki elektron aygıtları
ve katı hal devrelerindeki ilerlemeler ve grupların çalışmaları
ile ilgili bilgiler paylaşılacak. Bu konuyla önceden de ilgilenen-
ler arasında bir bilgi alışverişi ve yeni başlayanlar için ise
tecrübe edinme imkanı da ortaya çıkmış oldu.
Eğer siz de bir Elektronik-Elektronik ya da Bilgisayar
Mühendisi ya da bu dalların öğrencisi iseniz ve bu konuda ve
eds-sscs'in faaliyetleri hakkında daha fazla bilgi edinmek ister-
seniz, kol bölümünün ileti-listesine* üye olabilir ya da aşağıda-
ki e-ileti adreslerinden hem ileti listesi hem de kol bölümü ile
ilgili başka sorularınız için kolun kurucu üyelerinden bazılarına
ulaşabilirsiniz:
Oray Orkun CELLEK: o.o.cellek@ieee.org
Burak Okcan: e112410@metu.edu.tr
Başak Yüksel: basak@ieee.metu.edu.tr
Hüseyin Sağkol: sagkol@metu.edu.tr
Burç Gökden: burc_g@ieee.org
*Eds-sscs'in ileti-list adresi eds-sscs@ieee.metu.edu.tr 'dir.Üye
olmak için oguz@ieee.metu.edu.tr adresine e-ileti atmanız
yeterlidir.
Oray Orkun Cellek
o.o.cellek@ieee.org
Burç Gökden
burc_g@ieee.org
15
 E-TİCARET
1) GİRİŞ
E-ticaret, "Doğrudan fiziksel bağlantı kurmaya ya da fiziksel
değiş-tokuş işlemine gerek kalmadan, tarafların elektronik
olarak iletişim kurdukları her türlü ticari iş etkinliği" olarak
tanımlanabilir. E-ticareti sadece internet üzerinden yapılmaya
başlanan ticari aktivite olarak görmek yanlış olacaktır; telefon,
faks gibi klasik metodlarla ve internet TV gibi intenetten daha
yeni metodlarla yapılan ticaret de e-ticaret kapsamındadır.
E-ticaret yeni bir konu olmamaka beraber özellikle son 5 yılda
büyük aşama kaydetmiş ve 21. Yüzyıl ekonomisini şekillendi-
recek temel etken olarak anılmaya başlanmıştır. E-ticaretin bu
hızlı yükselişi, iki temel sebebe bağlanabilir. Birincisi, bilgisa-
yar-iletişim hizmetlerinin gelişmesi ve internet örneğinde
olduğu gibi iç-içe girmesi; diğeri de piyasaların liberalizasyonu
ve globalleşmesidir. ABD, başından beri e-ticarette lider ülke
konumundadır ancak, Avrupa ülkeleri, Japonya ve Avusturalya
pastadan aldıkları payı arttırmaktadırlar. E-ticarete altyapı
hazırlayan internet, iletişim gibi sektörler de gelişen e-ticaretten
karlı çıkmaktadırlar. E-ticaret, firma ve kişileri internete çek-
mektedir.
2) SINIFLANDIRMA
E-ticaret, katılımcılarına göre 4 sınıf altında incelenebilir :
A) Firma - Firma arası : Bir firmanın, kapalı veya açık
bir ağ kullanarak, tedarikçisinden mal sipariş etmesi, fatura
alması ve ödeme yapması, bu sınıfa bir örnektir. Bu sınıftaki e-
ticaret, Elektronik Veri Değişimi (EVD) yoluyla, uzun süredir
gerçekleştirilmektedir.
B) Firma - Tüketici arası : Genelde e-ticaretten söz
edildiğinde, kişilerin aklına ilk gelen aktiviteler, bu sınıftakiler-
dir. Elektronik alışveriş, elektronik bankacılık…gibi. Bu sınıf,
internetin ve kişisel bilgisayarların yaygınlaşması ile popülerlik
kazanmıştır.
C) Firma - Devlet arası : ABD'de hemen hemen tüm
kamu ihaleleri, internet üzerinden ayrıntılarıyla firmalara duyu-
rulmakta, firmalar başvurularını EVD yoluyla yapabilmektedir.
Kurum vergilerinin tahsilatı, sosyal güvenlik bilgilerinin
devletçe takibi gibi birçok konuda da elektronik ağlardan yarar-
lanılması gündemdedir.
D) Vatandaş - Devlet arası : Bu sınıf dahilinde fazla bir
ilerleme olmamıştır ancak gelecekte, sosyal güvenlik ödemeleri
gibi vatandaşları ilgilendiren birçok hizmetin internet kanalıyla
yürütülmesi düşünülmektedir.
E-ticarete geçiş, aşamalı olarak görülebilir. E-ticaretin en alt
aşaması, firmanın internette bir sayfa açarak ürünlerinin
tanıtımını yapması, satış sonrası destek hizmetleri vermesi
olarak düşünülebilir. Sonraki aşamalarda, kredi kartıyla satış
işlemleri ve basit ticari işlemler ağ üzerinden gerçekleştiri-
lebilir. Daha ileri aşamalarda ülke içi ödeme ve dağıtım tama-
men elektronik olarak yapılmaya başlanabilir. Ödemeler ve
dağıtımın uluslararası ölçekte elektronik yapılması aşaması ise,
vergi, hukuk ve finans sistemlerindeki farklılıklardan ötürü çok
8 Biltek, Şubat 2001
daha karmaşık ve zordur.
3) KAPSAM
E-ticaret, geniş bir aktivite yelpazesini kapsar. Bunlardan
bazıları :
· "Fiziksel" malların ve "sayısal içerikli" malların alım-
satımı
· Her türlü ürünün doğrudan tüketiciye pazarlanması
· Tanıtım, reklam ve bilgilendirme
· Ticari kurumlar arası işlem ve kontratlar
· Satış sonrası destek
· Elektronik ortamda gerçekleştirilen ihaleler
· Elektronik banka işlemleri
· Ortak tasarım ve üretim
· Ticari kayıtların tutulması ve takibi
· "sayısal içerikli" malların sevkiyatı
· Kamu ve özel sektör hizmetlerini kullanma
olarak gösterilebilir.
Fiziksel malların e-ticareti ile, ağ üzerinden gönderilebilen
"sayısal içerikli" malların e-ticaretini birbirinden ayırmak
gerekir. Bilgisayar yazılımları, metinler, sesler, görüntüler gibi
"sayısal içerikli" malların ticaretindeki tüm aşamaların (tanıtım,
sipariş, satınalma, ödeme, sevkiyat, servis) ağlar üzerinden
yapılması mümkündür. Elektronik ticaretin bu türü, ticarette bir
devrim niteliğindedir ve basın-yayın, müzik, yazılım gibi
birçok sektörde köklü değişikliklere yol açacaktır.
ELEKTRONİK VERİ DEĞİŞİMİ (EVD)
Telefon ve faks gibi geleneksel iletişim kanalları sayılmazsa
EVD, e-ticaretin ilk formu sayılabilir ve 60'lı yılların sonların-
dan bu yana kullanılmaktadır. EVD, standartlaştırılmış bilginin
kurumlar arasında iletilmesine dayanır. General Motors gibi
bazı firmalar, getirdiği kolaylık ve standartlaşmadan dolayı, iş
yapacakları firmalardan EVD talep etmektedirler. Önceleri,
sadece büyük şirketler tarafından kendi kapalı ağlarında kul-
lanılan EVD, internetin gelişmesiyle her büyüklükte şirket
tarafından kullanılabilir hale gelmiştir. Ancak, açık ağ (internet)
üzerinden yapılan EVD, birçok güvenlik sorununu da
beraberinde getirmektedir.
4) ETKİLERİ VE FAYDALARI
ABD Başkan yardımcısı Albert Gore, e-ticaretten, "Ekonomiye
etkisi endüstri devrimi kadar ciddi olacak bir devrim" olarak
bahsetmiştir.
E-ticaret olanakları, birçok sektördeki şirketin iş yapma biçimi-
ni değiştirmektedir. Elektronik satış üzerine kurulmuş firmalar,
klasik yöntemleri kullanan rakiplerini, elektronik ortama girme-
ye zorlamaktadırlar. Örneğin Amazon.com'un kitap satışınların-
dan aldığı payın çok büyümesi, birçok kitabevini kendi e-satış
organizasyonlarını kurmaya itmiştir.
E-ticaretin satıcı ve müşteri açısından getirdiği pek çok avantaj-
dan en önemlilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
· Global satış / Global seçim : Satıcılar, mallarını tüm
dünyaya satma imkanı bulurken, alıcılar da tüm dünyada
sunulan mallar içerisinden seçim yapabilirler.
· Rekabette üstünlük / Hizmet kalitesindeki artış :
Satıcılar, müşterilerine daha yakın olduklarından, rakiplerinden
daha çok tercih edilirler. Müşterileri de daha kaliteli hizmete
kavuşur.
· Kişiselleştirilmiş (customised) ürünleri ucuza mal
edebilme / Kişiselleştirilmiş ürünlere ulaşabilme : Satıcılar,
müşterilerinin ihtiyaçlarını detaylı ve hızlı bir şekilde
öğrenebilir, onlara özel hizmetleri ekonomik fiyatlarla suna-
bilirler. Müşteriler de kendilerine uygun ürünlere makul fiyatla
sahip olurlar.
· Aracıların azalması / İhtiyaca hızlı erişim : E-ticaret,
mal ve hizmetlerin çoğu kez üreticiden tüketiciye aracısız
olarak ulaşmasını sağladığından, maliyet ve zaman açısından
hem satıcı hem de tüketicinin lehinedir.
· İşlem maliyetinden tasarruf / Daha ucuz ürün ve
hizmetler : Elektronik ortamda yapılan işlemler normal işlem-
lere oranla çok daha ucuza mal olduğundan, hem satıcı hem de
alıcı önemli ölçüde tasarruf edebilir.
· Yeni iş imkanları / Yeni ürünler : Mevcut ürünler ve
hizmetler için pazarları ve ticareti değiştirmesinin yanında e-
ticaret, birçok yeni ürün ve hizmeti de beraberinde getirmiştir.
Bunlara örnek olarak, sanal ortamda alıcı ve satıcıları buluştu-
ran aracılar (information brokers) verilebilir.
5) GÜVENLİK
Bilgi güvenliği kavramı, bilginin kaynağının belirlenip doğru-
lanabilmesi, bilgi bütünlüğü, ve bilginin sadece son iletim nok-
tasında açılabilmesini içerir. Bilgi bütünlüğü, bilginin ağ
üzerinden iletimi esnasında değişmeden kalmasıdır. Bilgi
güvenliğinin iki ayağı vardır: Birincisi, ağa yetkisiz erişimin
engellenmesi, ikincisi ise kriptografi (şifreleme)'dir. Internette
en yaygın kullanılan şifreleme yöntemi "Açık Anahtarla
Şifreleme" 'dir.
AÇIK ANAHTARLA ŞİFRELEME
Kullanıcıya biri "gizli" (sadece kullanıcıda bulunan), diğeri
"açık" (herkesin edinebilecegi) iki anahtar verilir. Bu anahtar
çiftlerinden birinin şifrelediği bir bilgi, ancak diğeri tarafından
açılabilir. Eğer A kullanıcısı, bir mesajın sadece B kullanıcısı
tarafından okunabilmsini istiyorsa, mesajı B'nin açık anahtarı
ile şifreleyerek gönderir. Mesajı imzalamak içinse kendi gizli
anahtarını kullanır. Şifrelenmiş mesajı alan B, şifreyi kendi gizli
anahtarıyla çözerek mesajı açabilir. A'nın imzasını ise A'nın
açık anahtarıyla çözerek kontrol eder ve bu sayede mesajın
gerçekten A'dan geldiğine emin olabilir. Anahtarları kimin
üreteceği ve gizli anahtarların nasıl saklanacağı konusunda
tartışmalar sürmektedir. Bazı ülkeler, ulusal güvenlik açısından
gizli anahtarların bir kopyalarının Onay Kurumlarında saklan-
masını savunurken, bazı ülkeler kullanıcıların sisteme güven-
lerinin devamı için gizli anahtarların tamamen kişisel kalmasını
istemektedir.
SAYISAL İMZA
Gönderilen mesajın değişmeden alındığından ve gönderenin
kimliğinden emin olabilmek için "sayısal imza" kullanılır. Bu
yöntemde, gönderilecek mesajın özeti bir algoritma ile çıkarılır.
Gönderen, bu özeti kendi gizli anahtarıyla şifreler ve buna gön-
derenin "sayısal imzası" adı verilir. Bu imza, şifrelenen ana
mesaja ek olarak alıcıya gönderilir. Alıcı bu sayısal imzayı gön-
Biltek, Şubat 2001
derenin açık anahtarı ile açarak, göndericinin kimliğinden emin
olur. Gelen mesajı kendi bilgisayarındaki algoritmayla özetler
ve sayısal imzadaki mesaj özeti ile karşılaştırır. Bu özetlerin
aynı çıkması, mesajlar ve özetleri arasında bire-bir ilişki
olduğundan, mesajın gönderildiği haliyle alıcıya ulaştığını
kanıtlar (bilgi bütünlüğü).
ONAY KURUMLARI & ELEKTRONİK KİMLİK
BELGESİ
Alıcı, gönderenin kimliğinden emin olabilmek için, gönderenin
sayısal imzasını, gönderenin açık anahtarıyla açar. Bu noktada,
kullandığı açık anahtarın gerçekten "gönderen" kişiye ait olup
olmadığından emin olmak durumundadır. Hangi açık anahtarın
hangi kişiye ait olduğunun belgelenmesi gereklidir. Bu işi
yapan kurumlara Onay Kurumları (OK) adı verilir. OK'lar her
kullanıcıya Elektronik Kimlik Belgesi (EKB) olarak
adlandırılan bir belge verir. EKB bilgisi, OK tarafından
herkesin erişebileceği bir bölgeye de kaydedilir. Böylece, bir
kişinin sayısal imzasını doğrulamak isteyenler, o kişinin EKB
kaydına rahatlıkla ulaşabilirler. EKB kaydında, kullanıcınin
kimlik bilgileri, açık anahtarı, EKB'nin seri numarası ve EKB'yi
veren OK'nın adı ile sayısal imzası bulunur. Onay kurumlarının
yetkileri, sayıları, özel kuruluşlar olup olamayacakları gibi
pekçok konuda henüz bir anlaşmaya varılmış değildir ancak,
dünyadaki tüm kullanıcıların e-ticaretten yararlanabilmesi
açısından, OK'ların verdiği EKB'lerin evrensel geçerliliğinin
sağlanması şarttır.
6) HUKUKİ SORUNLAR
· Günümüzde ticaret hukuku, kağıt üzerindeki
sözleşmeleri tanımaktadır. Bu kurallar, sayısal imza taşıyan
elektronik belgeleri de tanıyacak şekilde yeniden yapılandırıl-
malı, bu belgeler de imzalı sözleşmeler gibi delil yerine geçe-
bilmelidir.
· İnternet üzerinden yapılan alışverişlerde tüketici hak-
ları konusu da tarışma konusudur. Hangi durumların tüketici
haklarınına tecavüz olduğu açıkça belirlenmelidir.
· Elektronik ağlar üzerinden dolandırıcılık yapılmasını
önlemek ve tüketicileri korumak açısından, sayısal imza, EKB
ve Onay kurumları gibi kavramların hukuktaki yerlerinin
tanımlanması gerekir.
· Edebi eserler, sanat eserleri, patentler ve markalar
elektronik ortamda rahatça kopyalanabildiği ve dağıtılabildiğin-
den, fikri mülkiyet haklarının korunması önemli bir sorun
olmaktadır.
· Elektronik ortamda, ticari bilgilere erişimin güçleşe-
ceği ve vergi denetiminin zorlaşacağı düşünülmektedir. E-
ticareti yapılan fiziksel mallara, teslim sırasında vergi uygula-
nabilir. Sayısallaştırılmış malların e-ticaretinin takibini yapmak
çok daha zordur. Ticarette ağırlığın elektronik ortama kayması
durumunda devletlerin vergi kaybına uğramamak için birtakım
önlemler almaları kaçınılmazdır.
· Sayısallaştırılmış malların uluslararası ticaretinin
nasıl bir "gümrük" uygulamasına tabi olacağı belirlenmelidir.
· Bankacılık işlemleri e-ticaret'in en çok kabul gördüğü
ve en ileri olduğu alandır. Hemen hemen tüm bankalar yurtiçi
ve yurtdışı birçok işlemi elektronik kanallardan yapmaktadırlar.
Ancak, kişilerin kişisel bankacılık işlemleri yapmalarını
sağlayan açık ağlar (internet), bankalar arası kapalı ağlar gibi
güvenli değildir. Bu güvenlik sorunu, SET gibi birtakım pro-
tokollerle aşılmaya çalışılmaktadır.
9
· Elektronik ortamda yapılan alışverişlerde ortaya çıka-
bilecek anlaşmazlıkların hangi kurumlarca ve nasıl çözüleceği
de henüz belirlenmiş değildir. Elektronik ortamda "bağlayıcı bir
kontratın" tam olarak ne zaman oluştuğunun bir tanımı yapıl-
malıdır. Kontratlar üzerinde, hangi yargı kurumlarının yargıla-
ma hakkı olduğu belirlenmelidir.
TC Ulaştırma Bakanlığı ; "Elektronik Ticaret Uygulamaları
Çalışma Belgesi", Ankara, 1998.
Clinton W. , Gore A. ; "A Framework for Global Electronic
Commerce", 1997

7) SONUÇ Web kaynakları

Dünya üzerinde gerçekleşen e-ticaret aktivitesinin miktarı, her Electronic Commerce - An Introduction
yıl katlanarak artmaktadır. Ancak, e-ticaretin önemi, parasal (www.ispo.cec.be/ecommerce)
değerinden çok, değiştirdiği iş süreçlerinden kaynaklanmak-
tadır. Elektronik ticarete geçiş, bilgisayar ve teknolojiye yatırım The Emerging Digital Economy-II (www.ecommerce.gov)
yapmaktan daha çok, kurum içi iş süreçlerinin yeniden yapı- Bilten (www.bilten.metu.edu.tr)
landırılmasını; rekabete ve pazara yeni bir gözle bakmayı
gerektirmektedir. İgeme (www.igeme.org.tr)

E-ticaret, "değişim" için kullanılacak teknolojidir. E-ticareti, Nua Internet Survey (www.nua.ie/surveys)
mevcut yapılarına bir "ek" olarak gören şirketler, onun
getirmekte olduğu imkanlardan sınırlı şekilde faydalanabilirler. Internet Facts and Figures (www.internetindicators.com/facts)
En kazançlı çıkacak olan şirketler, E-ticatretin getirdiği
olanaklardan faydalanabilmek için yapılarını ve iş süreçlerini
ona uyduranlar olacaktır.
Murat Kaya
IEEE Mühendislik Yönetimi Topluluğu
KAYNAKLAR (Engineering Management Society )
TÜBİTAK, İGEME ; "Türkiye İçin Elektronik Ticarete Geçiş ODTÜ Öğrenci Kol Bölümü Başkanı
Durum Değerlendirmesi", Ankara, 1999 muratkaya@ieee.metu.edu.tr

Ersoy, Z. ; "Elektronik Ticaret ve Ticaret Noktaları", İGEME

yayınları, Ankara, 1999.

10 Biltek, Şubat 2001

 MACROMEDIA FLASH
İçinde bulunduğumuz yüzyılın en önemli değeri nedir dersek farklı olarak Flash`ın programcılık yönü ortaya çıkarılmış ve
elbette ki aklımıza ilk gelen cevap bilgi olacaktır. 21. yüzyıla database, cgi-asp-java iletişimi, yahoo search, icq mesaj,
girmemizle birlikte bilginin önemi daha da artmıştır. altavista search gibi konular ele alınmış. Ayrıca Flash`ın başlat-
Günümüzde bilgiye en hızlı ve en dolaysız şekilde Internet tığı web`de vektör programları serisinden SWISH , SWIFT 3D
aracılığı ile ulaşabiliyoruz. Artık , İnternet hayatımızın, gibi konusunda iddialı Shockwave Flash (.swf) ürünleri veren
vazgeçilmez öğelerinden biri haline geldi. Elektronik posta yazılımların incelenmesi ve örneklendirilmesi yapılmış. Kitabın
atmak veya gelen elektronik postalarımıza bakmak, ödevimiz ilavesi olarak gelen CD ise Flash 4 full version , Macintosh için
veya projemizle ilgili kaynak aramak , alış-veriş yapmak ve Flash 4 , SWISH , SWIFT.3D., Direct Turbine ve bunun gibi
bunlar gibi daha birçok sanal faaliyet artık hayatımızın günlük birçok programın yanı sıra içinde zengin bir ses , font ve icon
olaylarından biri haline gelmektedir. kütüphanesi ile örnek site tasarımları da ( open source ) içer-
Hepimiz Internette gezinirken çeşit çeşit , renk renk bir sürü mekte.
siteyle karşılaşıyoruz. Hatta içimizden bazıları da kendi siteleri- Benim düşünceme göre kitap gerçekten çok güzel. Öncelikle
ni yapıyor. Ama göze en güzel görünen ve belli bir kalitenin kitabın benzerlerinden farklı olarak yabancı dilden çeviri olma-
üzerindeki siteler ziyaretçi ması artı bir avantaj. Çeviriler-
akınına uğruyor ve belki de bu den doğan bazı kavram sıkın-
yolla yapımcılarına para tıları bu kitapta en düşük
kazandırıyor. Peki bu sitelerin seviyede karşımıza çıkıyor.
ortak özelliğini nedir?İnternet Kitap , en temel bilgilerden
görsel bir ortam olduğu için başlayarak en yüksek seviyeye
göze en çok hitap edebilen kadar herkesin anlayabileceği
siteler işte bu kaliteliler kate- şekilde yorumlanmış. Konular
gorisine dahil oluyor. Göze işlenirken genelde bir sayfada
hitap etmek bilgisayar teknolo- konu anlatılınca öbür sayfada
jisinin bize sağladığı olanaklar da uygulaması yapılmış.Örnek-
ile inanılmaz boyutlara lerin okuyucuların anlayabile-
ulaştı.Artık web sayfalarımıza ceği seviyede olması da yine
sadece resim veya içerik değil , kitap için başka bir artı.Kitabın
animasyon veya film gibi ilk sayfalarından itibaren ani-
hareketli öğeler katarakta masyon üretebilmemiz ve
zenginleştirebiliyoruz. Göze pratik yapma imkanımızın bol
hitap etmenin yanında kulağa olması okuyucunun kitaptan
hitap eden sitelerde yavaş soğumasını engelliyor.CD deki
yavaş artmakta , internette programların yanı sıra birkaç
müziklerle desteklenen say- örnek .fla dosyası ve internet
falara daha çok rastlamaktayız. sitesi de işlenecek konularla
Bu tip sitelerin sayılarının art- ilgili ön bilgi vermesi açısından
ması elbette çok güzel bir yada Flash programlamanın ne
gelişme . Ama şunu da belirt- kadar sınırsız olduğunu
mek istiyorum ki bir Internet görmemiz açısından çok fay-
sitesine animasyon , film veya dalı oluyor.
müzik gibi dinamik öğeler Genelde bilgisayar ve program-
eklemek daha da önemlisi bun- cılık ile ilgili kitaplar sıkıcı ve
ları yaratmak hiç de kolay anlaşılmaz dilleriyle okuyu-
değil. İşte bu yüzden bu yazıda cuyu kendilerinden ilk on daki-
internet ve animasyon ile ilgile- ka içinde bıktırırlar. Sizlere
nen ve bu işe gerçekten zaman ayırmak isteyen arkadaşlara tanıttığım kitap ise ne mutlu ki bu kategoriye dahil değil. Yazar
hitap ediyorum. çok cana yakın ve basit bir dil kullanmış. Kavramların ve ter-
Bu ay siz Biltek okuyucuları için "Macromedia Flash 4 - Web imlerin içinde okuyucunun boğulmasına izin vermemiş.
Animasyon Programlama - "adlı kitaptan biraz bahsedeceğim. Son olarak kitabı internette site yapımı ile ilgilenen ve gerçek-
Bu alanda ilk Türk yazar olarak Ramazan Yıldız`ın yazdığı ten güzel ve kaliteli sayfalar tasarlamak isteyen arkadaşlara şid-
kitap Seçkin Yayıncılık tarafından 1999 yılı içerisinde satışa detle tavsiye ediyorum. Son yıllarda Flash ile ilgili yazılmış ,
sunulmuştur. Konuya duyulan yoğun ilgi ve yukarıda belirt- öğretici vasıfları ağır basan ender kitaplardan birisi.
tiğim gibi bu tip programların internet sayfalarında kul- Siz bu satırları okurken aynı yazarın şu an hazırlamakta olduğu
lanımının artması , kitabın birinci basımının tükenip ikinci “Flash 5” kitabı raflarda yerini almış olabilir. Yazar, kitap veya
basımının piyasaya sürülmesine (2000) neden olmuştur.Bu flash ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye www.seckin.com.tr/flash
konuya duyulan ilginin artması gerçekten güzel ve umut verici adresinden ulaşabilirsiniz.
bir gelişmedir. Kitap, başlangıç seviyesinden Flash`ta program-
lamaya kadar basit anlatımlı ve bol örnekli bir dille Flash`ı İlker Ender Ocak
anlatmış. İkinci ve şu anda piyasada olan basımda birinciden oilker@ieee.metu.edu.tr

34 Biltek, Şubat 2001

 Gelecek Linux Çıktı!
Linux dostlarına, meraklı bilgisayar kul-
lanıcılarına müjde! "Gelecek Linux" nihayet
piyasada. Türkçe desteği standart olan Gelecek
Linux, yüzünü Türkiye'ye dönmüş, tam bir
Linux işletim sistemi paketi.
Linux, "popüler" ve yaygın bir işletim
sistemi olmak yolunda emin adımlarla iler-
lemekte. Yakın geçmişe kadar, ya da bilişim teknolojisi stan-
dartlarına göre "eskiden", haklı nedenlerle kullanıcılar, adını
duydukları "Linux"a uzaktan bakmakla yetiniyordu. Kullanıcı
dostu olmakta çok büyük adımlar atan Linux, bütün Dünya'da
ve nihayetinde Türkiye'de de kullanıcıya çok daha yaklaşmış
durumda. Bunun en büyük göstergesi Linux'un hızla artan pazar
payı; amatör ruhlu profesyonellerin Dünya çapında dayanış-
masıyla geliştirilen Linux, eskinin aksine artık ciddi bir rakip
olarak görülüyor.
Bilmeyenler için Linux'u tekrar tekrar tanıtmakta
zarar değil yarar var. Linux, bir üniversite öğrencisi, Linus
Torvalds tarafından, (Linux'un) babası Unix'den devranılmış
kaynak koduyla yazılan temel girdi çıktı işlerini (I/O) yürüte-
bilen ilk çekirdeğin (kernel) adıydı. Bu kodu, Internet'e açan
Horvalds, ilgililerin gönüllü çalışmasıyla çığ misali büyüyecek
bir işletim sisteminin temelini attı. Serbest Yazılım felsefesiyle
(bkz. www.serbestyazilim.org.tr , www.gnu.org ) içiçe büyüyen
Linux, açık kaynak koduna herkesin erişebilmesi sayesinde
güçlü, sağlam bir işletim sistemi olarak kendini tanıttı.
Ve tabii ki, bu güçlü altyapıyı kullanan bir çok pro-
gram da peşi sıra geldi. Unix için yazılan programlar Linux'a
kolayca adapte edilebiliyordu. Ancak, çok büyük bilgisayar
ağlarını birbirine bağlamayı amaç edinmiş, ve bu misyonunu
sürdürmeye kararlı olan Unix, kişisel bilgisayar (PC) kul-
lanıcılarına yönelik geliştirilen Linux ile hiç bir zaman yarış-
mayacaktı. Özellikle X Window teknolojisinin de artan
gelişime dayalı olarak Microsoft Windows'un kullanım
rahatlığını aratmayacak bir arayüze sahip olan Linux için pek
çok küçüklü (hesap makinesi, metin editörleri gibi) büyüklü
(StarOffice, Apache gibi) program geliştirildi ve tabii ki artan
bir hızda geliştirilmeye devam ediyor.
Geliştirilen programların bir çoğu serbestçe dağıta-
bildiği gibi pek çok lisanlı yazılımın da Linux versiyonları
bulunuyor; daha ilginci Linux üzerinde çok iyi çalışan bazı pro-
gramların Microsoft Windows versiyonları da çıkıyor. "Myth 2"
veya "Heroes 3" Linux versiyonlarının da çıktığı oyunlar için
son örnek. Linux kullanıcıları, en güçlü ve yaygın ağ
sunucusuyla (Apache) rakiplerini hiç de aratmayan ofis pro-
gramını (StarOffice) aynı anda kullanabilmek için iki ayrı bil-
gisayara gerek duymuyorlar.
Linux'un iddialı olduğu alanlardan biri de Internet.
Ftp, http, php, mysql gibi hizmetleri verimli bir şekilde sunmak
Linux için neredeyse bir standart. Hatta Ms-Windows veya
Novell Netware ile anılan dosya paylaşımı gibi hizmetleri de
Samba, Mars gibi paketlerle yerine getiren Linux, Ağ hizmetleri
açısından bütün işletim sistemleriyle yarışan (ve pek çok zaman
kazanan) dişli bir rakip. Ve tabii ki çevirmeli bağlantı veya yerel
(LAN) ya da geniş (WAN) ağ ile ağa açılan kullanıcılara
Netscape Navigator, gftp, licq, xchat(irc) benzeri her türlü
istemciyi de beraberinde getiriyor.
Linux'un, günümüzde geride kaldığı alan ise
donanım. Donanım - sistem ilişkisini kurmak donanım üretici-
Biltek, Şubat 2001
lerinin tam anlamıyla gerçekleştirebileceği bir
uğraş; giderek daha çok donanımın Linux desteği
vermesi ise sevindirici. Ancak bir "winmodem" ile
Internete bağlanmak ya da yepyeni ekran kartının
tüm gücünü kullanarak bütün üç boyutlu oyunları
oynamak istiyorsanız Ms-Windows'u tercih
etmelisiniz. Yakın tarihe kadar Linux'e tanıta-
madığım televizyon kartımın yeni dağıtımlarda hemen
görülmesi ve çalışması donanım konusunda beni umutlandırı-
yor.
Birçok programın toplanıp, son kullanıcının sıfırdan
ya da aynı dağıtımın eski sürümünün üstüne kurulum yapması
amacıyla oluşturulan "bütün" işletim sistemine ise dağıtım
deniliyor. Serbest yazılım felsefesiyle, herkesin ya da her kuru-
luşun bir dağıtım çıkarması ve bunu ister ücretle ister serbest-
dağıtım ile kullanıcıya sunması mümkün. Bir dağıtımın
popülerliğini ise kullanım kolaylığı, çalışma verimi gibi etken-
ler belirliyor. "Gelecek Linux 1.0" ise, Mandrake ya da bizzat
Redhat'ın kendisi gibi "Redhat" tabanlı bir dağıtım. Linux için
bir program kurmanın en geçerli yolu, o programın kaynak
kodunu alıp, çeşitli ayarları ihtiyaçlara göre düzenleyerek kodu
derleyerek çalıştırılabilir bir program dosyası elde etmekten
geçer. (Bu süreç bazen çoook uzayabilir.) Programların çok ince
ayarlar dışında kaynak kodunun derlenmesine ihtiyacı olma-
ması, önceden derlenmiş, tek "tıklama" ya da komut ile hızlıca
kurulabilecek paketlerin (rpm - Redhat Package Management)
popülerliğini ve kullanımını arttırmıştır.
Gelecek Linux, yerel ayarlar konusunda dertli,
Türkçe yazan, Türkiye kullanıcısının huzuruna yabancı
dağıtımların tam olarak destekleyemedikleri Türkçe uyumuyla
beraber çıkıyor. Klavyeden Türkçe yazmak, ekranda Türkçe
görmek, yazıcıdan Türkçe çıktı alabilmek için kullanıcının
ayarlarla boğuşması gerekmiyor.
Gelecek Linux, Gelecek A.Ş tarafından, yani bir şir-
ket tarafından çıkartıldığı için kendinden önceki yaygın yerli
dağıtım olan ve bir grup gönüllü Türk kullanıcı tarafından
hazırlanan "Turkuaz" dağıtımından daha çok geliştirilecek gibi
görünüyor. Hatta kısa zaman içinde yabancı dağıtımlar gibi
yaygın ve etkin olacağını öngörebiliriz.
Tabii ki Linux kullanmak, özellikle de sistem yöneti-
mi ile uğraşmak zamanla öğrenilen bir iş. Ve ister istemez bu
yolda kolayca halledilemeyen, en azından kolayca halletme yo-
lunun kolayca görülmediği engeller insanın karşısına çıkacaktır.
İlk başvuru kaynaklarının, kılavuz sayfaların (man pages),
okubeni dosyalarının, yardım dosyalarının hemen hepsinin
İngilizce olması bir dezavantaj olarak görülebilir. Ancak
dağıtım çatısı altında kurulmuş olan e-posta listesi, hatta telefon
etmek bir çok zaman işe yarayacaktır.
Linux'a başlamak, yeni bir dağıtım denemek ya da
daha güzeli, yerli bir dağıtımın geliştirilmesinde katkıda bulun-
mak istiyorsanız "Gelecek Linux 1.0" ile deneyebilirsiniz.
http://www.geleceklinux.com
http://www.linux.org.tr
Bahri Gençsoy
bahri@ieee.metu.edu.tr
7
 Kylix
Herkesin bildiği gibi uzun süredir bilgisayar dünyasında gbd gibi geleneksel araçlara oranla çok daha hızlı uygulama
Windows egemenliğini korumakta. Ama artık birçok programcı yazılabileceğini ifade ediyor. Hızlı olmanın ilk kısmı görsel
bundan rahatsız ve gözünü Linux'a dikmiş durumda. Evans olarak formlar (pencereler ve diyalog kutuları) dizayn edebilme
Marketing Services'in bildirdiğine göre 1999'un son altı ayı kabiliyeti. Bir elemanın üzerine tıkla ve onu bir forma çevir. Bir
içinde büyük şirketlerdeki tahmin edilen Linux yayılım oranı elemanı seç ve özelliklerini belirle. Aslında bu tip özellik daha
%75 artmış durumda ve Linux kullanan şirketlerin oranında birçok araçta var ve açıkçası bunları Kylix'de görmek pek de
%95'lik bir artış var. Herhangi server'ında Linux çalıştıran şir- şaşırtıcı değil.
ketlerin sayısı da 1999 mayısı ile aralığı arasında %17'den Linux'ın geniş bir platforma yayılması için bundan sonraki
%34'e çıkarak ikiye katlandı. Görüldüğü gibi son zamanlarda adım doğal uygulamaları geliştirmek olmalıdır. Kylix, kul-
Linux'a olan ilgi artışı istatistiklerle de ortada. İşte tam bu sıra- lanıcılara bu geçiş olanağını sağlamak için tasarlanmış bir pro-
da önümüze Borland firmasının çıkardığı bir Yöntemler (Methods) jedir. Şu ana kadar böyle bir program bulun-
ürün olan Kylix geliyor. Peki Kylix ne? CreateParams madığı için Kylix'e hem Linux geliştirme
Kylix, Linux için doğal ve hızlı uygulama CreateSubClass komitesi hem de Linux'ı geliştirmek isteyen
gelişimi (RAD) sağlayan Borland Gelişim CreateWindowHandle milyonlarca Windows kullanıcısı tarafından
Araçları Projesinin kod adıdır. Kylix uzun CreateWnd büyük bir ilgi bulunmaktadır. Ayrıca Kylix
süredir Delphi dünyasında olan en heyecan DestroyWindowHandle Delphi kullanıcılarına da büyük bir avantaj
verici şeylerden biri. Dale Fuller'e göre "Kylix DestroyWnd sağlayacaktır.
projesi, Linux için büyük uygulama kolaylığı DoAddDockClient Yukarıda C++'dan da söz etmiştik.
sağlamak üzere planlanmış bir araç.". Bu DockOver Programcılar bazen Pascal'ın yerine C++'ı da
proje ilk defa resmi olarak 28 Eylül 1999 'da DoDockOver tercih edebilir. Kylix, Linux için C++ Builder
Inspire \ Borland'ın yayınladığı bir haberle DoRemoveDockClient da sunuyor. C++, Delphi ile aynı IDE'yi (inte-
ilan edildi. Habere göre proje C, C++ ve DoUnDock grated development environment) ve aynı
Delphi gelişimini destekleyen yüksek perfor- GetDeviceContext framework'ü kullanıyor fakat C++ diliyle.
manslı Linux uygulaması olarak tanımlandı. MainWndProc Unutulmaması gereken bir şey de C++ Builder
Kylix projesi Delphi ve C++ Builder uygula- ResetIme GNU uzantılarını desteklemediğinden, C++
malarının Windows ve Linux arasında kolay ResetImeComposition Builder ile Linux kernelini yeniden çalıştır-
dönüşümüne yardımcı oluyor. SetIme mayı denemenin bir anlamının olmayacağı.
Linux üzerinde Delphi ve C++ Builder gibi SetImeCompositionWindow Eğer standartları tercih ederseniz, C++
araçların olması için yoğun bir talep var. WndProc Builder ISO standardını, C++'ı ve C'yi
Ayrıca sayısız kullanıcı yüksek kaliteli ve per- çalıştırır. ANSI/ISO standardına bağlı bir
formanslı desteklenmiş uygulama gelişim Özellikler (Properties) uygulamayı çalıştıracak olursanız muhtemelen
araçlarını kullanmak istemekte. Ctl3D Linux'daki C++ Builder'ın geç veya g++'dan
Ana programlama dili Delphi Pascal. İlk DefWndProc çok daha hızlı çalıştırdığını fark edeceksiniz.
bakışta Pascal'ın adını duyan birçok program- DockManager Kylix bir open source modeli olarak geliştir-
cı çıkış yolu aramaya başlayabilir, fakat bu DockSite ilmemesine rağmen bu program hem GPL
bildiğiniz Pascallardan değil. Delphi gelenek- ImeMode open source hem de proprietary uygula-
sel Pascal'a oranla çok daha modern özellik- ImeName malarını geliştirmek için kullanılabilecektir.
lere sahip. Kısacası Delphi modern software ParentCtl3D Şu anda Kylix open source modeli geliştirilme
gelişimine ihtiyacı olan bir programcı için her UseDockManager aşamasında. Kylix'i geliştirenler open source
şeye sahip (Bir istisna hariç-jenerik tipi-ama WheelAccumulator ve serbest software'in değerine inanmaktadır
hiçbir dil mükemmel değildir.). ve GPL uygulamalarının Kylix içinde açık bir
Kylix'den söz ederken bazen RAD option olarak sunulmasını amaçla-
Şekil 1: TwidgetControl'ün kapsamadığı yöntemler ve
(rapid application development) teri- maktadır.
özellikler.
mi görüyoruz. Peki RAD ne demek? GCC/Emacs, MetroWerks Code
RAD kısacası hızlı ve etkin bir şekilde uygulama yazma demek. Warrior, ve Cygnus Code Fusion gibi programlar sistem level-
Peki uygulamadan kastımız ne? Uygulama oyunlardan word indaki gelişmeler için uygun olmasına rağmen Kylix yüksek
processor'a kadar desktop araçları olabilir. Database client'i, performanslı doğal Linux uygulamalarına odaklanmış durum-
server, middletier layer olabilir. E-mail okuyucuları gibi net- da. Kylix geleneksel "Compiler / Editor / Debugger" uygula-
work client'i veya web server'ları gibi network server'ı olabilir. malarını alarak tamamen farklı, daha basit bir seviyeye taşıyor.
RAD'ın ilk harfini oluşturan "rapid" Kylix'de, gcc, emacs, vi ve Eğer kullanıcı kernel ile ilgileniyorsa mevcut olan araçlar

Biltek, Şubat 2001 29

 Gnome üzerinde çalışan Kylix...
muhtemelen en iyi seçimdir ama eğer kullanıcı uygulama oluş-
turmak istiyorsa bunun için Kylix açık farkla en iyi seçim ola-
caktır.
Linux'da standart pencere kontrolü içeren çok sayıda toolkit var.
Örneğin Buttons. Bunlara widget deniliyor ve GTK ile Qt bun-
ların içinde popüler olanlardan. Qt Windows ve Linux'da
çalışan bir Linux widget toolkit'i. Qt CLX'in temeli olarak seçil-
di. Bir başka deyişle Windows API ve ortak controller VCL için
neyse Qt de CLX için o. Qt'nin Linux üzerinde Delphi kul-
lanıcıları için belirgin pozitif yanları var:
· Popüler KDE desktop'ı tarafından kullanılan geçerli
bir Linux widget seti.
· Windows API stiline benzer.
· Grafik modeli VCL'nin grafik modeline yakın.
· Sınıfları VCL'nin parçalarına çok benzer.
· Birçok standart widget sunuyor ve mesaj loopunu
idare ediyor.
Bu akla iki soru getiriyor:
Acaba bu Kylix'in Gnome gibi diğer desktoplar dışın-
da sadece KDE desktop'ını destekleyeceği anlamına mı geliyor?
30
Qt'nin CLX'in temeli olarak kullanılması beni nasıl
etkileyecek?
Birinci sorunun cevabı Kylix uygulamaları her çeşit
Linux desktop'ı altında çalışabilecek. Özellikle Gnome ve KDE
gibi.
Gelelim ikinci soruya. Bu işte amaç kullanıcıların
uygulamalarını Linux'a en az zorlukla taşımalarını sağlamak.
Birçok eleman adı aynı, birçok özellik aynı.
Her ne kadar birkaç eksiklik ve birkaç yeni ekleme
olsa da genel olarak uygulamalarınızı taşımak gerçek anlamda
acısız olacak. Fakat component writerlar için bu farklı bir
hikaye. Yeni başlayanlar için ne Windows.pas ne de Windows
API var. Mesaj directive ve CN ve CM notifikasyonlarının hep-
sine güle güle diyebilirsiniz. Docking, BiDi metotları / özellik-
leri, IME (input method editor), veya Asian desteği de yok. Ve
tabii ActiveX, COM, veya OLE desteği de. Windows 3.1 ele-
manları da ayrıca dışarıda. (Bkz Şekil 1)
OwnerDraw, Styles adında yeni bir fikir ile değiştir-
ilecek. Styles, temel olarak, bir Widget'in veya bir uygulamanın
yeni ve tam bir bakış alabildiği, Wimdows'taki skin'lere benzer
Biltek, Şubat 2001
bir mekanizma. Fakat bu hala gelişim aşamasında olan bir şey Program CalcTest;
olduğu için bunun üzerinde daha fazla konuşmaya gerek yok. uses
Biraz da CLX'in nasıl çalıştığına bakalım. Qt bir C++ SysUtils, Classes, QControls, QForms, QStdCtrls, Qt,
toolkit'i ve böylece bütün widget'leri C++ nesnesi. Öteki QComCtrls, QCalc, Types;
taraftan CLX Object Pascal'da yazılmış bir program ve Object type
Pascal doğrudan C++ nesnelerine hitap edemez. Olayları biraz TTestForm = class(TForm)
daha karışık yapmak için, Qt bazı yerlerde çeşitli kalıtlar kul- Calc: TCalculator;
lanıyor. Böylelikle bütün Qt sınıflarını alıp, basit C fonksiyon- public
ları serisine çeviren bir ara yüz katmanı yaratılmış olunuyor. constructor Create(AOwner: TComponent);
Bunlar Windows'da DLL ile ve Linux'da paylaşılmış bir nesne override;
ile kaplanmış oluyor. end;
var
TestForm: TTestForm;
{ TTestForm }
constructor TTestForm.Create(AOwner: TComponent);
begin
inherited CreateNew(AOwner);
SetBounds(10,100,640,480);
Calc := TCalculator.Create(Self);

Şekil 3: Windows altında çalışmakta olan hesapmakinası
Şekil 4: Aynı hesapmakinasının RedHat Linux altındaki görünümü uygulama
Apache server'ı için bakacak olursak Kylix NetCLX
Web gelişimi:
· Hızlı Web uygulama gelişimi
· Çok yüksek performanslı doğal kod ve Apache uygu-
lamaları
· Yüksek güvenilirlik sağlayan zamandan kazandıran
eleman tabanlı görsel araçlar
· Linux OS cross-platformu ve Windows OS flexibility
içeriyor.
Aslında bunlar altyapı bilgileri. Ama elbette VCL
kontrolü yazmak için Windows API'nin ve Qt için de CLX'in
karmaşıklığını anlamamıza gerek yok. Aşağıda CLX ile
yazılmış bir custom kontrol var. Şekil 2'de Proje dosyası
Calc.Parent := Self;
Calc.Top := 100;
Calc.Left := 200;
//Diğer sınır efektlerini görmek için şu satırdaki yorumları
//kaldırın:
// Calc.BorderStyle := bsEtched;
end;
begin
Application := TApplication.Create(nil);
Application.CreateForm(TTestForm, TestForm);
TestForm.Show;
Application.Run;
end.
Şekil 2: CLX hesap makinesi kontrolü için proje dosyası
CalcTest.dpr var. Şekil 3'de Windows'da çalışan hesap makine-
si kontrolü ve de Şekil 4'de Linux'da çalışan hesap makinesi
kontrolü görülmekte. Standart Microsoft hesap makinesine çok
benziyor.
Özetleyecek olursak; Kylix, desktop, database ve
internet uygulamaları için görsel eleman tabanlı gelişimin RAD
(rapid application development) yararlarını GNU/Linux için
hızlı ve doğal kod compiler ışığının gücüyle birleştiren yegane
software gelişim platformudur.
Kylix projesi:
· RAD Görsel Uygulama Gelişimi ile Linux'a geniş bir
alanı getirecek.
· Delphi ve Visual Basic kullanıcılarına hızlı bir şekil-
de doğal Linux uygulamaları geiştirme ve birçok Windows
uygulamasını Linux'a taşıma kabiliyeti verecek.
· Doğal bir şekilde çalıştırılmış Internet, Web,
Database, C/S ve Linux Desktop uygulamaları ile çok yüksek
performanslı uygulamalar sağlayacak.
Şafak Demirci
keshade@yahoo.com
Erkan Alpman
ealpman@ieee.metu.edu.tr

Biltek, Şubat 2001 31

 Dijital Video
Görüntü Aktarımın Günü ve Geleceği
Hızla gelişen teknoloji beraberinde yeni standartlar ve yeni
uygulamalar getiriyor. Dijital video da çok popüler ve çok şey
vaadeden bir teknoloji. Bu yazı, bu teknolojiye çeşitli açılardan
bakmak, bir başlangıç kaynağı olabilmek amacıyla yazıldı.
6-7 sene önce, ilk kez bir video dosyasını,
"canyon.mpg"yi, küçük bir "Xing" penceresinde, donanım hız-
landırmasız bir şekilde izlediğimde çok şaşırmıştım.
Geçenlerde aynı dosya tekrar elime geçti ve bir 160x120
çözünürlükteki 25 saniyelik bu dosyaya bir de DVD filmlere
bakınca daha da şaşırıyorum.
MPEG standartları hayatımızda önemli bir yer edin-
meye devam ediyor. Gelecekte ise hayatımızın ayrılmaz
parçaları olacağı kesin. Kablolu TV'den, VCD - DVD diskler-
den tanıdığımız bu teknoloji görüntülü iletişimin -şimdiye
kadar girmediği- her türlü alanına girmeye aday.
Ancak, yaygınlaşan popüler eğlence aracı DVD'ler,
müzik CD'lerinin, yine bir Mpeg standartı olan "mp3" ile
yaşadığı sıkıntıları, hayatının çok erken döneminde, Mpeg 4 -
"DivX ;)" ile yaşamaya başladı. Ortalama 7-8 Gigabyte tutan
DVD filmlerin, 600-700 Megabyte gibi boyutlara, üstelik
görüntüde pek de fazla kalite farkı olmaksızın kopyalanması,
film enstitüsünden para kazananların gece uykularını kaçırıyor
olsa gerek.
Bu yazıda bu tip bir çevirim işleminden de
bahsededeceğim için bir uyarı yapmayı yerinde buluyorum.
Burada anlatılanları uygulamak tamamen kendi seçiminizdir.
Benim amacım, gelişen standartların etkin uygulamaları
hakkında insanların bilgi sahibi olmasını sağlamaktır.
MPEG nedir ki?
Elde edilen video dosyasının mutfakta nasıl hazır-
landığını merak ediyorsanız okumaya devam edin.
Çok geniş bir konu olduğu için bazı terimleri açıkla-
mak ve sonra da kaba bir çalışma şekli vermek yerinde olacak-
tır.
MPEG, görsel ve işitsel verinin etkin bir şekilde
aktarılması için çeşitli algoritmik altyapıların belirlendiği bir
standarttır. Çok güçlü bir standart olması Quicktime Movie ya
da Real Media gibi başka standartları da kendi algoritmalarını
temel almaya zorlamıştır. Kelime anlamındaki MPEG, yani
MPEG Moving Pictures Expert GroupISO
(International Standarts Organisation) IEC
(International Electro--Technical
Commission) altında çalışan standart belir-
leme grubu.
Frame Kare. Bir anda ekranda görülen görüntü.
FPS (Frame per Second) bir saniyede gös-
terilen kare sayısıdır. İnsan gözü ortalama
24 FPS'lik bir görüntüyü akıcı kabul eder.
Çözünürlük. Gösterilen resmin ya da genel
Resolution anlamda filmin boyutu. Sayı x Sayı olarak
ifade edilen çözünürlük, karenin yatay ve
dikey olarak kaç tane nokta (piksel)
16
içerdiğini belirtir. Sayıların yüksek olması
daha fazla ayrıntının seçilebilmesini ve
daha kaliteli bir görüntü edinilebilmesini
sağlar.
Interlaced Ekrana gelen görüntünün tek ve çift sayılı
satırlar için ayrı zamanlarda yollanması.
Interlaced bir görüntü akıcı sahneleri göze
fazla farkettirmeden fiyatı daha az tutan bir
donanımla izlenmesini sağlar. Televizyonlar
"Interlaced" görüntü verirken yeni monitör-
ler hemen her çözünürlükte "Non-
Interlaced" yani bütün satırların sırayla yol-
landığı, daha kaliteli görüntü verirler.
Bitrate Dijital olarak yollanan verinin, yani bit'lerin
kaynaktan ya da hedeften aynı anda ne
kadar fazlasının birden işlenebildiğini belir-
tir. CD-ROM ya da DVD-ROM gibi araçlar
Megabit/saniye'lerle ölçülen hızlar
sunarken, Internet'e ortalama bir modemle
bağlanan bir kullanıcının erişebileceği
teorik genişlik 56 kilobit/saniyedir. (ki
pratikte bunun yarısı çok makul sayılabilir.)
Color Depth Renk derinliği. Bit cinsinden ifade edilen
renk derinliği bir noktanın birbirinden fark-
lı olarak alabileceği renk sayısını belirtir.
Bir nokta kendisini oluşturan yeşil mavi ve
kırmızı oranlarının ne kadar karıştığıyla
ifade edilir. Günümüz monitörlerinin üst
sınırı olan "True Color" - 32 Bit renk derin-
liği bu bileşenlerin herbirinin ve bir de par-
laklık değerinin 256 farklı oranda karışa-
bileceğini gösterir. 2564=4,295x109 farklı
renk (32bit) aynı anda görülebilir.
Raw Ham görüntü. Bir karedeki bütün noktaların
ayrı ayrı renk değerlerin kayıt edilmesiyle
oluşturulur. Bitmap (.bmp) dosyalar resmin
raw olarak saklandığı dökümanlara örnektir.
Subsampling Yeniden boyutlandırma. Bir resmin ya da
karenin orijinal boyutundan farklı bir boyu-
ta genişletilmesi ya da küçültülmesi.
Codec Genelde Windowsâ için bir video ya da ses
verisinin nasıl çözüleceğini ya da hem nasıl
çözüleceğini hem de nasıl kodlanacağını
belirten uygulamalar.
standart belirleme
grubu, standartın genel algoritmasını belirler ve çeşitli şirketler
(ör: Microsoft - .asf) ya da şahıslar (ör: project mayo: DivX ;) )
bu standartı ihtiyaçlara göre biçimlendirir.
MPEG gibi standartlar sayesinde raw olarak çok büyük boyut-
lar tutan veri makul kayıplarla kabullenilebilir boyutlara
indirgenir. Hemen her video ve ses standartı kayıplarla çalışır.
MPEG'in başarısı ise kullanıcıya, arzulanan minumum kayıp +
minimum dosya boyutunu sunabilmesindedir.
Biltek, Şubat 2001
 MPEG gibi bir standarta niye ihtiyaç duyulduğunu bir nevi "raw" video dosyası olarak kaydetmek, istenen kalite &
açıklayalım: dosya boyutunu veremeyecektir. (Aslında bu işi Motion-JPEG
isimli yaygın olmayan bir algoritma yapmaktadır.)
Elimizde MPEG'in
352x240 (Video Cd) hedefi sabit bir kay-
boyutunda, Yüksek nak/hedef bitrate'inde
Renk derinliğinde (24 kaliteli görüntü su-
bit) bir raw resim nabilmektir. Bütün
dosyasının ufak ek bil- MPEG versiyonların-
giler hariç boyutu şu da temel prensip bu
şekilde olacaktır: olduğu için çok
karışık bir sahnede,
352x240x3=253,440 gelen datayı maxi-
byte. (her bayt 8 bit mum bitrate'in altında
veri saklar.) tutmak için kayıp
artacak ve sıkıştırma
Gözün ka- algoritmasından kay-
bulleneceği, 24 naklanan hatalar göze
kare/saniye hızında 10 daha çok çarpacaktır.
saniyelik bir animasy- MPEG'in
on ise: hedefi "insan"
gözüdür. Sihirbazlık
253,440x24x10=58 da diyebileceğimiz
megabaytlık bir dosya MPEG, "göz" dikkat-
oluşturacaktır. sizliklerinden yararla-
narak veriyi kolay
Gerçekten kolay farkedilemeye-
büyük bir sayı! Bu cek şekilde bozarak
oranla 70 dakikalık bir sıkıştırır. Bunun basit
video 172 bir örneği hareket
kilobayt/saniyelik halindeyken keyifle
sıkıştırılmamamış izlediğimiz video
stereo ses ile birlikte dosyasını durdurduğu-
toplam 25 Gigabayt! muzda, gölgeli ve
tutacaktır. bozuk görüntüler elde
Bu boyutu küçültmek için uygulanacak belki de en etmemizdir.
basit çözüm Winzip gibi programların kullandığı çok köklü, hiç Daha derinlere iniyoruz...
kaybın olmadığı -ki hatalı bir bit bile bir programın çalışma- Elimizdeki 352x240 çözünürlükte raw datayı
ması ya da daha kötüsü hatalı çalışması anlamına gelebilir- VCD'lerde kullanılan Mpeg-1 algoritmasıyla sıkıştıracağız.
Huffman, LZW gibi algoritmalarla sıkıştırma yapmaktır. Elimizde Kırmızı - Yeşil - Mavi kodlaması olan kare, YUV
58 megabaytlık video dosyasını yüksek oranda denilen, bir parlaklık (Y) iki tane de renk (U & V) kodlamasına
sıkıştırma yapabilen WinAce ile mümkün olan en fazla miktar- çevrilir. Bu sayede bir kareden yine aynı çözünürlükte üç tane
da sıkıştırdığımda elde ettiğim dosyanın boyutu 22 megabayttı. kare elde edilmiş olur. Bunun sebebi insan gözünün parlaktıkta-
Bu, halen daha kabullenilemez bir boyut! ki değişimlere renkdeki değişiklere olduğundan daha duyarlı
MPEG ise temel prensibi itibariyle, gözle olmasıdır. Daha sonra, nasılsa "göz" kolay kolay farketmez
görülmeyen ya da zor görünen bir şekilde video görüntüsünü diye, U ve V kanallarının çözünürlüğü "subsampling" denilen
"bozarak", 58 megabaytlık bu dosyayı Mpeg-1 formatında 2,51 işlem ile 176x120 çözünürlüğüne düşürülür. (ilk kayıp)
megabayt, Mpeg-4 - DivX ;) formatında ise 1,67 megabaytlık U ve V kanallarının Y kanalına oranı (Y:U:V) kodla-
bir boyuta indirmeyi başardı. Tabii ki bütün dosyalar 352x240 manın kalitesini belirleyen faktörlerden biridir. Mpeg-1'de bu
çözünürlük 24 kare/s ve 24 bit derinlikteydi. 44.100 Hz 16bit oran 4:1:1 iken Mpeg-2'de 4:1:1 ya da 4:2:2'dir.
stereo 172 kilobayt/s tutan sesi ise tanıdık MP3 formatı 16 kilo- Bir kare, referans alınan bir başka bir kareye göre
bayt/s'ye düşürebiliyordu. algoritmik olarak ifade edilmeye çalışılır. Böylelikle çok büyük
boyutlar kaplayan raw veri, birbirini takip eden matematiksel
Kulağa hoş geliyor değil mi? Biraz daha teknik ifadelere dönüştürülür. Bu dönüştürme işleminde, iki kare
detaya girmek için bölümü okumaya devam edin: arasındaki fark Y bileşeni için 16x16, U ve V bileşenleri için
MPEG diğer bütün "kayba dayalı" video sıkıştırma 8x8 (4:1:1) matrisler halinde ifade edilir. Bu fark, "discrete
algoritmalarında olduğu gibi akan görüntüde değişen alanların cosine transformation" (DCT) bir algoritmanın üst üste, farklı
değişmeyen alanlardan daha az olduğu mantığına göre çalışır. parametlerle uygulanmasıyla, Huffman ile sıkıştırılabilecek bir
Sabit görüntülerde, yani resim dosyalarında kayba dayalı şekle sokulur. Algoritmanın adımlarında çeşitli "ortalama değer
sıkıştırmayı en iyi JPEG (.jpg) formatının başardığı bir gerçek- alma"lar olduğu için burada da kayıp vardır. Huffman algorit-
tir. Ancak bütün kareleri JPEG olarak sıkıştırıp bu diziyi yine masıyla ise çokça 0'dan oluşan son matris kayıpsız sıkıştırılır.

Biltek, Şubat 2001 17

 Mpeg-1, atası sayılan H.261 algoritmasından farklı
olarak iki tip "geçiş" karesi (P & B) kullanmıştır. Bir adet de
referans karesi (I) ile Mpeg-1 bitstream'i üç tip kare içerir: I,P tedir. Geniş Mpeg-2 veriler Mpeg-4 ile 11:1 gibi oranlarda
ve B.
I kareleri temelde JPEG karelerdir. Bütün kare bir
bütün olarak kodlanmıştır. Algoritmalar sayesinde elde edilen P
ve B karelerinden P, sadece bir önceki I karesini referans ala-
bilecekken, B, önceki ya da sonraki hem I hem de P karesini bir-
likte ya da ayrı ayrı referans alabilir (!). Tipik bir Mpeg-1 kare olduğu durumlarda izin verilen genişliğinin hemen hepsini kul-
akışı, bağımlılıklarla birlikte şöyle olacaktır:
Çözücü program, decoder, MPEG standartlarına göre çalışır.
Kendisine gönderilen bir veri akışında kareleri tanımlar, verinin
içerdiği DCT parametreleriyle orijinal raw veriye yakın bir
görüntüyü elde eder. Çözücünün bire-bir orijinaliyle aynı
görüntü elde etmesi ortalama herhangi bir kare için mümkün
değildir. Çözücünün sorunu bu işlemi hızlı bir şekilde yapa-
bilmektir. Yeterli işlemci gücüne sahip olunmadığı zamanlar
kare atlamak çoğu çözücü program için caziptir.
Kodlayıcı programın,
encoder'ın, ise işi daha zordur. Kendisine
gönderilen raw datayı hedef bitrate'a en
uygun kalitede aktarmak kaliteli bir
encoder'ın amacıdır. Xing'in yaptığı gibi
bütün kareleri I olarak kodlayabilir ya da
çok akılcı algoritmalarla uygun I/P/B oranı
yakalanmaya çalışılabilir.
Mpeg-2, Mpeg-1'den çok uzak
olmamakla birlikte hedef kitlesinin
eğlencelik video uygulamaları olması
(DVD) ve daha geniş bir hat genişliği
olanağı bulunması sayesinde kayıpları
daha aza indirmiştir. Y:U:V küçültme oranı
ya çok azdır ya da hiç yoktur.
Mpeg-2 ortalama çözünürlüğü
720x480'dir. 5 ayrı kanaldan "surround"
ses de verebilen Mpeg-2 bu lüksü DVD'ler
sayesinde geniş hat genişliği ve toplam
dosya boyutuyla yakalamıştır.
Mpeg-1 ve Mpeg-2 ortalama
çözünürlük değerlerini sırasıyla televizyon
İnterlaced videodan kaynaklanan görüntü
ve HDTV'den (High Definition TV -
Yüksek kalitede görüntü sunan TV) almıştır. Televizyonlar
Avrupa'da PAL ya da SECAM formatında, 50hz interlaced
(saniyede 25 kareye denk gelir), Amerika'da NTSC formatında
60hz interlaced görüntü verir. Mpeg-2'ye duyulan ihtiyaç yük-
sek çözünürlükte interlaced veriyi Mpeg-1'in etkin bir şekilde
sıkıştıramamasındandır.
Mpeg-3 ilk akla geldiği gibi, MP3 formatı değildir. Mpeg-3
standartları zamanla Mpeg-2'ye entegre olmuş, Mpeg-3 silin-
miştir.
18
Mpeg-4, öncekilerden farklı olarak, çok farklı boyut-
larda ve çok farklı hat genişliklerine göre görüntü verebilmek-
küçültülebilmektedir. Mpeg-4 video 5 kilobit/s'den 10
megabit/s'ye kadar destek verir. En önemli özelliği kendisine
ayrılan hat genişliğinin Mpeg-1 ya da Mpeg-2 gibi daima
tümünü değil de ihtiyacı olduğu kadarını kullanabilmesidir.
"Variable Bitrate" denilen bu özellik, ancak raw verinin karışık
lanmasını sağladığı için Mpeg-4'ü tutumlu bir standart olarak
bilinmesini sağlamıştır.
Mpeg-4'ün video verisine yaklaşımı onu nesnelere
ayırmaktır. Popüler web plug-in'i "Flash"ı biliriz. Hızlı ani-
masyonlar sunabilmesi animasyondaki nesnelerin bilgisini önce
göndermesi ve daha sonra da bu nesnelerin hareketlerini
matematiksel olarak ifade etmesindendir. Mpeg-4 verinin hep-
sinde olmasa da (filmin kahramının bir nesne olarak kabul
etmek gibi) çeşitli sahnelerde veriyi nesnelere ayırır ve ayrı ayrı
kodlar. Örneğin, neredeyse sabit bir arkaplan önünde hareket
eden bir arabayla arkaplan ayrı ayrı kodlanır.
Yazının başından beri duyduğunuz "DivX ;)" ise Mpeg-4 taban-
lı bir codectir. Aslında Microsoft'un düşük hat genişlikleri için
kullandığı ASF formatının "kırılmış" halidir. Microsoft'un
Mpeg-4 codec'i sadece kodlanmış videonun çözümünü ve
göstrerimini yaparken, DivX ;) raw datayı kodlayarak sıkıştıra-
bilir de. "Geri Mühendislik" (Reverse Engineering) ya da daha
yaygın adıyla "kırma" (hack) ile elde edilmiş bir uygulama olsa
da, DivX ;) bu kodu gönüllü bir şekilde optimize eden insan-
ların sayesinde çok gelişmiş ve kendi başına bir Mpeg-4 temel-
li bir standart olmuştur. "İzlediğin Kadar
Öde" tarzında başarısız bir DVD kiralama
uygulaması olan DIVX ile karıştırılmamak
için de ismi "DivX ;)" olarak konmuştur.
(göz kırpan adam ismin bir parçasıdır)
Yüksek kalitede ve düşük boyutta video
kayıt imkanı sunabilmesi ona olan talebi
arttırmıştır.
Tabii ki bir ses video dosyasının özellikle
de bir filmin vazgeçilmez bir parçasıdır.
MPEG standartları içerisinde sesi işlemek
için de yöntemler belirtir ancak tüm zaman-
ların en popüler standartı Mpeg-1 Layer-3,
nam-ı diğer MP3'dür.
Ses sıkıştırması da video sıkıştırması gibi
"kayba dayalı" bir sıkıştırmadır. Tabii ki bu
sefer hedef göz değil "insan kulağı"dır.
Mpeg-1 içerisinde tanımlanmış Layer 1,2,3
standartlarından Layer 3 hem yüksek kalit-
ede hem de düşük kalitede çok uygun bir
ses sunduğu için başarılı olmuştur. CD
kalitesindeki sesi kulağa hissettirmeden
12:1 gibi oranlarda küçültüğünü artık hepi-
miz biliyoruz herhalde.
MP3 bir Mpeg-1 standartı olduğu için her türlü ham
ses için sabit bir bitrate verecektir. Yani tamamen boş ya da
bangır bangır müzik olan iki dosya eğer aynı bitrate'de kodlan-
mış ve dosya süreleri aynı ise dosya uzunlukları da aynı ola-
caktır. Ancak "Joint Stereo" denilen kayıt sistemiyle Stereo ses
iki kanalda ses farklı olmadıkça tek kanaldan kaydedilecektir.
Ayrıca son zamanlarda standartın esnetilmesiyle şarkının farklı
yerlerinde farklı bitrate sunabilen MP3 kayıt sistemleri de
Biltek, Şubat 2001
neredeyse standartlaşmıştır.
MP3'ler de codecler aracılığıyla okunur. Ancak artık Orijinal
Windows'la bile beraber gelen MP3 okuma codecleri kodlama DVD
yapma için kullanılamaz. Çeşitli programlar MP3 formatında karesi
kayıt için kendi iç codeclerini kullanırlar.
MP3 formatında kayıt yapılmasını sağlayan, DivX ;) gibi dışsal
(external) codec olan "Radium Audio Codec" de yine DivX ;)
gibi kırılmış bir codectir. Fraunhofer'ın "Opticom Mp3
Producer" isimli programda kullandığı iç codec'in geri
mühendislikle dışsal bir codec haline getirilmesiyle oluşturul-
muştur. Ve yine üstünde çalışan gönüllü insanlar sayesinde hızlı
ve güçlü bir codec haline gelmiştir.

Mpeg-2 formatında kaydedilmiş DVD filmlerin nasıl

Mpeg-4 - DivX ;) formatına çevrildiğini açıklamak için
DVD'lerin çalışma mantığını bilmek işe yarar:

DVD'ler & Kopyalama

DVD'ler yüksek miktarda veri sunabilen kayıt ortam-
larıdır. Bu ortama dijital olarak istenen veri - video, program,
resim gibi- kaydedilebilir. Ancak sunduğu kapasitesine yüksek
kalitede kaydedilmiş Mpeg-2 filmlerden başka çok da fazla
talip (günümüzde) olmadığından DVD denince akla DVD DivX ;)
Filmler gelir. Yazının geri kalanında da DVD'yi bu anlamda Low Motion
kullanacağım. 2.45 MB
DVD'lerin doğuş ve yaygınlaşma felsefesinin altında
VCD'ler gibi kolayca kopyalanamamak yatar. Yüksek kalitede
televizyon (HDTV) gibi bir teknolojiyle birlikte DVD'ler gele-
ceğin bireysel eğlence aracı olmaya adaydır. Tabii ki bu
teknolojiye yatırım yapan şirketler, filmlerini sinemadan sonra
DVD olarak pazarlayan yapımcılar, CD teknolojisinin eksik-
lerinden ders alarak DVD teknolojisini kopyalamaya karşı
korumak istiyorlardır.
DVD'lerden kopya almak için geçerli gözüken yollara
bakalım.

DivX ;)
High
Motion 1.38
1 numaralı yolda DVD'den okunan ham veri vardır. Bu veri MB
CSS denilen bir algoritmayla şifrelenmişdir. Bu şifreleme video
çözücüsü (Power DVD gibi bir yazılım ya da DVD Player'ların
kendi iç yazılımı) tarafından kaldırılır ve izlenebilir bir çıktı
verir. 2 numaralı çıktı ekran yerine yazılabilir bir DVD sürücü
yollanabilir. 3 numaralı yolda ise ekranda gözüken görüntü
VHS kasede kaydedilir.
2 ve 3 kaba kırma yolları gibi gözükse de bu yollarla
bile kırma engellenmiştir. Dijital kaydedicilerin uymak zorunda
olduğu IEEE 1394 ya da diğer ismiyle Firewire standartı dijital
kaydedicinin çözücüden şifrelenmiş veri almasına yol açar.
Macrovision standartı ise ekranda görülen 3. yol ile görüntünün
VHS'ye kaydedilmesini engeller. Televizyon ve video
kaydedicinin çalışma prensipleri arasındaki farkı kullanan
Macrovision, televizyonun tepki veremeyeceği kadar kısa bir
süre içinde görüntüyü bozar. Televizyondan daha hızlı tepki

Biltek, Şubat 2001 19

veren video kaydedici bunu algılar ve renk veya görüntü kaybı
olan kayıtlar yapar.
Aslında Capture kartları ile izlenen görüntünün
kaydedilmesi mümkündür ama bu çok zorlama bir çözüm ola-
caktır.
Ayrıca Bölge kodu denilen ve DVD-ROM sürücüleri
üreticilerinin uyguladığı, bir filmin farklı bölgelerde izlenmesi-
ni engelleyen bir koruma daha vardır. Donanım kaynaklı bu
engel filmlerin bölgeler arasında dolaştırılmaması için konmuş-
tur, bu engel "firmware" isminde her bir sürücü markası için
ayrı ayrı yazılmış programlarla aşılabilmektedir. Tabii ki
firmware'ler de "kırma" yoluyla elde edilmiştir. Ayrıca donanım
üzerinde oynama yaptıkları için kullanımlarından kaynaklana-
bilecek potansiyel zararlar daha fazladır. Harddisk'e DVD
kopyası almak için firmware'e ihtiyaç yoktur.
Bilgisayar ile veriyi kopyalamanın önündeki engel
CSS şifrelemesidir. Kullanıcı DVD içinde gözüken dosyaları
kendi harddisk'ine kopyalamak istediğinde öncelikle böyle bir
işlemi yapamayacağını söyleyen bir uyarı alır. Eğer sürücüden
ham veri okumayı başarabilirse, ki mümkün, DVD'deki bilgi-
lerin bire bir kopyasını elde etmiş olur. Ancak sorun bu verilerin
şifrelenmiş olmasıdır.
DVD yazılımı üreticileri Content Scrambling System
- İçerik Gizleme Sistemi (CSS) ismindeki bu şifrelemenin
anahtarını almak için çeşitli sözleşmeler imzalamalıdırlar.
CSS, DVD içeriğini iki tip "korsan"dan korumalıdır:
DVD kaydedici ve DVD Video Çözücüsü. DVD ROM diskinde
bulunan telifli bir materyali korumak için üç tane 40 bitlik
anahtar kullanılır. Her bir anahtar bir öncekine göre şifrelenir ve
üçüncü anahtarla da içerik şifrelenir. DVD ROM sürücünün
gönderdiği verinin bir kez kendini tanıttıktan sonra yerine
başkasının geçtiği bir çözücü konumuna ulaşmaması için
anahtarlar zamanla değişir.
Firmalar sözleşmelerle edindikleri anahtarların çalın-
masını önlemek için yazılımlarını da şifrelerler. Bu sayede
"hacker"lar güçlü bir şifreleme algoritmasının karşısında süper-
güçlü bilgisayarları olmadığı için çaresiz kalırlar.
Durum biraz umutsuz görünüyor değil mi?
Ancak bir firma, RealNetworks, Xing DVD Player
yazılımında anahtarlarını yeterince iyi koruyamamış ve yine
geri mühendislik ile hacker'ların DVD koruma mekanizmasını
aşmalarını sağlamıştır.
CSS şifreleme algoritması elden ele gezerken, bu
algoritmayı kullanarak DVD'nin kırılmış kopyasının harddiske
kayıt edilmesini sağlayan ilk program DeCSS, Norveçli 16
yaşındaki bir çocuk tarafından yazıldı. Bu sayede Linux'da da
DVD filmler izlenebilecekti. Çocuk CSS'i kırmamıştı, kırılmış
CSS kodunu kullanan bir program yazmıştı; ancak bunu
medyaya ifade edemedi - ya da medya onu pek dinlemedi.
DeCSS burada bahsedilen diğer "kırılmış" program-
lar kadar şanslı değildi. Böyle bir uygulamadan sakınan
Amerikan Film Enstitüsü (MPAA - Motion Picture Association
of America) programa ve yazarına karşı dava açtı ve kazandı.
Çocuk ve programın yayınlandığı sitenin adına kayıtlı olduğu
babası tutuklandı. Ayrıca bu programın Internet'te dağıtılmasını
engellemek için programın kendisini ya da programın konumu-
na link veren siteleri de yasakladı.
Ancak kırılmış CSS kodunu kullanan "Ripper" denen
DeCSS benzeri, hatta DeCSS'den daha iyi çalışan programların
çıkması uzun sürmedi. Ve bu programlar karşılarında MPAA'yı
bulmadan yaşamlarını sürdürmeye devam ediyorlar. Bulmanın
20
çok zor olmadığı bu programların isimlerini söylememeyi ter-
cih ediyorum.
Mpeg-4 - DivX ;)'in etkin bir uygulaması olan DVD'den CD'ye
aktarım gibi bir işlemden bahsetmeden önce önemli olduğunu
düşündüğüm bir noktayı açıklamak istiyorum. Bir uygulamanın
kullanım şekli kullanan kişinin niyetine bağlıdır. Aşağıdaki
işlemleri ben öğrenmek için yaptım, bir başkası yasal olmayan
kopyalar yaratmak için, daha başka biri ise DVD sürücüsü
olmayan dizüstü bilgisayarında izlemek üzere masaüstü bilgisa-
yarından elindeki DVD'nin bir CD kopyasını yaratmak için
yapabilir.
DVD Kopyası Lütfen
"DVD ripper" programlar sayesinde harddiske
aktardığımız DVD verisini taşımak astarından pahalıya gele-
cektir. Ortalama 6-7 gigabayt tutan bu veri bir çok CD ile ya da
doğrudan harddiskin taşınması ile aktarılabilir. Hal böyle olun-
ca biraz kaliteden feragat edip makul boyutta bir video dosyası
edinmek çok cazip gözüküyor.
Bu iş için bazı araçlara, yani programlara ihtiyacımız
olacaktır. Böyle bir işlemi yapmak için değişik programlar ve
değişik ayarlar çok fazladır, burada temel prensipleri açıklaya-
bilmek için mümkün olduğunca az program kullanacağım. İki
farklı dosya yaratıp bunların ortalaması olan üçüncü bir dosya
elde etmek gibi bilgilere yazı sonundaki linkler aracılığıyla
ulaşabilirsiniz.
DVD Ripper ile ile harddiskte bir dizin altında DVD
yapısınının birebir -ama bu sefer şifresiz- karşılığını oluşturmak
ilk işimiz. Bu sadece biraz vakit alan, basit bir işlem. Ancak bu
işlem bitiminde doğru aktarılıp aktarılmadığını görmek için bu
dosyaları bir DVD player ile açmak en güvenlisi.
Harddiske aktardığımız dosyaların yapısından biraz
bahsedelim:
.ifo, .bup, .vob tipinde dosyalardan en önemlisi vob
dosyalarıdır. Bu dosyalar, içerisinde Mpeg-2 formatında Video,
AC3 formatında (üç boyutlu), eğer çoklu dil desteği varsa bir-
den fazla ses, ve karakter olarak (yazı dosyası) değil de resim
olarak kaydedilmiş altyazı bilgileri bulunur. Altyazılar (subtitle)
ayrı bir vob dosyası içerisinde bulunur.ifo dosyaları DVD
hakkında bilgileri içerir (bup dosyaları ifo'ların yedeğidir) ve
bunların da kopyalanması gerekir.
DivX ;) ve Radium codeclerini kurmak belki de ilk
işimiz olmalı. Elimizdeki Mpeg-2 formatındaki videoyu Mpeg-
4 formatına aktarabilecek bir en iyi program FlaskMPEG. DVD
dizin yapısını kabul eden ve birçok seçenek sunan FlaskMPEG
ücretsiz dağıtılan bir yazılım. Yine bir ücretsiz yazılım olan
VirtualDub oluşturulan DivX ;) dosyayı çok iyi optimize ede-
bilir ya da kendisi de FlaskMPEG kadar iyi olmasa da Mpeg-1
dosyadan DivX ;) elde edebilir. FlaskMPEG sesi çok iyi
işlemediği için VirtualDub sesi ayrı olarak MP3 formatına
çevrilmesinde sıklıkla kullanılıyor ama fazla karışıklığa yol
açmamak için VirtualDub'un kullanımını anlatmayacağım.
Yazılım çözümlerimiz hazır, ancak aktarım sürecinin
mümkün olduğunca acısız ve kısa sürede bitmesi için iyi bir
donanıma da ihtiyacımız olduğu kesin.
Flask'da DVD'i dizini açarak işe başlıyoruz. ifo
dosyasını açarsanız DVD'nin yapısını (dil, iz bilgilerini) göre-
bilirsiniz.
"Subtitle" denilen altyazıları, çeşitli DivX ;) gösterici
programların (MicroDVD) okuyabileceği metin dosyaları
haline getirmek için resim olarak kayıtlı olan yazıları OCR
Biltek, Şubat 2001
(Optical Character Recognation - Optik Karakter Tanımlama)
uygulaması olan "Subtitle Ripper" programlarıyla almanız
gerekir. Her harfi bir kez tanıttıktan sonra sonraki tekrarları
kendi tanıyacaktır. Hatta çoklu dil desteği olan filmlerin ses
verilerini ayrı dosyalar halinde kaydederek DVD'yi çok daha
fazla andıran çıktılar elde edebilirsiniz.
Flask'ın kendi ayarları DivX ;)'in kendi ayarlarıyla
birlikte en son elde edeceğimiz videonun kalitesini ve boyutunu
belirleyecektir. İşin kötüsü bütün DVD'ler ya da çıktı tipleri için
uygulanabilecek genel-geçer ayarların bulunmaması. İste-
diğiniz kalitede görüntüyü elde edene kadar buradaki ayarlarla
defalarca oynamayı göze almasılınız.
Öncelikle ayarları Flask ile yapmalıyız. Video boyu-
tunu (Frame Size) orijinalinden daha küçük bir hale getirmek
sabit bir bitrate'de daha kaliteli görüntü sunacaktır. Ancak bu
çıktıyı orijinal boyutta izlenmeye kalkılrsa daha az kaliteli bir
görüntü alınacaktır. DVD'nin kenarlarında siyah boşluklar varsa
bunları kesmek yerinde bir karar olacaktır. (crop seçeneği ile)
"Time Base"le oynamak beklenmedik sonuçlar
doğurabilir. En basiti ses/görüntü senkronizasyonun bozul-
masıdır. DivX ;) önceki MPEG standartlarından farklı olarak
gerçek kare akış desteği verir. Yani bir video dosyasını Mpeg-1
formatından 15 kare/s hızında kaydederseniz, elinizde 15 kare/s
hızında çalınacak aslında 29.97 kare/s hızında bir dosya olacak-
tır. Eğer kare sayısını azaltarak dosya boyutunu küçültmeyi
planlıyorsanız önce eş kare hızında bir dosya yaratıp daha sonra
bu dosyanın hızını Virtual Dub ile düşürmelisiniz.
Sesin frekansını da değiştirmemek iyi bir fikir. Aynı
frekansta mono ya da joint stereo 64kbit/s MP3 çıktı son derece
tatminkar olacaktır. Radium Codec'in hangi bitratelerde Joint
Stereo çalıştığını görmek için Denetim Masasından, Çoklu
ortam ayarlarından, Ses codec'ini bulup ayarlarına bakmalı ya
da ayarları isteğinize göre değiştirmelisiniz. Ya da sesi sıkıştırıl-
mamış PCM olarak kaydedip daha sonra Virtual Dub'da
sıkıştırabilirsiniz.
Eğer video boyutunu değiştirdiyseniz Post Processing
tabında yer alan Resizing Quality seçeneğini HQ Bicubic
Filtering yapmalısınız. Görüntünün interlaced yapısından kay-
naklanan, çıktının çizgi çizgi olması hatasını ya Deinterlace
video seçeneği ile ya da HQ Bicubic Filtering ile düzelte-
bilirsiniz. Deinterlace video 1.5 kat daha büyük çıktı verdiğine
göre hangisini seçeceğinizi tahmin edersiniz.
"Compiling Time"ı, yani ne kadarlık çıktı oluşturula-
cağını isteğinize uygun ayarları tutturana kadar, kısa (15 saniye
gibi) tutmakta yarar var.
Şimdiye kadar FlaskMpeg'in vob dosyalarını
sıkıştırıcı DivX ;)'e ne şekilde göndereceğini ayarladık. Şimdi
ise DivX ;)'in ayarlarını görelim.
"Output Format Options"dan öncelikle ses algorit-
masını seçelim. Daha önce de dediğim gibi 56 kbit/s mono ses
uygun boyutta bir ses verebilecektir. Tabii ki kendi isteğinize
göre bu seçenekle de oynamalısınız.
Video'da ise karşımıza çok daha önemli seçimler
çıkacaktır.
İlk seçimimiz DivX ;) High ile DivX ;) Low arasında.
Bu iki codec de değişken bitrate'a sahiptir. Yani orijinal video-
nun detayına bağlı olarak aynı süre için farklı dosya boyutunda
çıktı verecektir. (Mpeg-1 ile karşılaştırın.) Ve iki codec'in de
aynı gözüken alt-ayarları son görüntünün kalitesini ve boyutunu
belirleyecektir.
High'da ayarlanan bitrate videonun kullanacağı mak-
Biltek, Şubat 2001
simum bitrate'e denk düşer. Low'da ayarlanan bitrate ise çık-
tının ortalama bitrate'idir. High hareketli sahnelerde az bozulma
verirken, Low genelde daha net bir görüntü sunar. "Bitrate
Calculator" denen küçük programlarla kaynak dosyanın
çözünürlüğü, süresi gibi değerleri vererek hedef ortamın (CD)
boyutuna göre uygun bitrate'i ayarlayabilirsiniz.
Keyframe seçeneği, kaç saniyede bir bağımsız (I tipi
benzeri) kare koyacağımızı belirtir. İki bağımsız tipi kare
arasındaki bütün kareler bir önceki bağımsız kareye bağımlı
olduğu için bu süreyi 10 saniyenin üstüne çıkarmamakta yarar
var. Eğer çok büyük bir sayı olarak ayarlanması gibi bir hataya
düşülürse ileri/geri sarma imkanın bulunmadağı bir video elde
edilir. Bu değeri 1 saniye gibi küçültmek ise bazen dosya boyu-
tunu küçültebiliyor.
DivX ;) formatının esinlenilmiş olduğu
ASF formatından farkı, hedef ortamıdır. ASF Internet gibi
akışkan veri aktarımı için kullanılırken DivX ;) CD-ROM gibi
ortamlar için üretilmiştir. DivX'de diğer MPEG formatlarının
aksine bitstream'in içerisinde karelerin tipi ya da boyutu gibi
bilgiler bulunmaz. Bu bilgiler video dosyasının sonunda, index
kısmında yer alır. Bu yüzden diğer MPEG dosyalarının aksine
tam olarak indirilmemiş DivX ;) dosyaları (çeşitli programlar
tarafından düzeltilmedikleri sürece) izlenemezler.
Smoothness&Crispness ayarı ne kadar karenin
"düşürelebileceğini" belirtir. 30 kare/s olan bir girdiyi %60'a
kadar bile düşürmek kalite farkı farkedilmeyen bir çıktı vere-
bilecektir.
Bu ayarların isteğinize uygun kombinasyonunu tut-
turmak sizin çabanıza kalıyor.
Son olarak
Dijital video çok şey vaadeden bir teknoloji. İster-
seniz size sunduklarını alır ya da "Project Mayo" gibi DivX ;)'in
açık kodlu olarak geliştirildiği projelerde yer alarak bu teknolo-
jinin gelişimine katkıda bulunablirsiniz. Sokakta DivX ;) film-
ler göreceğimiz günler yakın... ;)
Bahri GENÇSOY
bahri@ieee.metu.edu.tr
Bağlantılar
www.cselt.it/mpeg
resmi MPEG sayfası
www.mpeg.org
bir çok teknik MPEG dökümanı
www.divx-digest.com
en büyük DivX ;) sitesi
www.digital-digest.com/nickyguides
kullanışlı kılavuz
members.xoom.it/pippo_lopumo/
maximum kalitede DivX ;) filmi
21
 Psikopatlar…Orada…Burada…
Hemen yanı başımızda
2000 - 2001 Eğitim yılının 2. döneminin başında gene "Alternatif" ile beraberiz. 2,5 yıldan fazladır sizlerle beraber olan bu
köşe bu sayıdan itibaren ilgi alanları olan psikoloji, biyoloji, tıp, nöroloji gibi bilim dallarının arasına psikiyatri ve sosyolojiyi
de katıyor. İlerki sayılarda bu konularla ilgili çok ilginç yazılar bulacaksınız… Bu kadar girişten sonra sıra geldi bu sayıdaki
alternatif araştırma konusunu tanıtmaya. Bu sayıdaki konumuz tüm yönleriyle psikopatlar… Onlar hakkında bilinenler, bi-
linmeyenler… Çaylarınızı, kahvelerinizi hazırlayın. Alternatif yolculuğumuz başlıyor…
O bir psikopat... O aramızdaki her 15-20 kişiden birisi...
Gazete manşetlerine yakışan bir kelimedir "psikopat". Elinde
kanlı bir balta veya bıçak ile, doğradığı kurbanlarının önünde
çekilmiş resmine bakmak bile ürpertir içinizi. Ancak psikopat-
ların sadece katil ya da caniler olduğunu düşünmek çok ama
çok yanlış olur. Büyük bir olasılıkla, yaşamınızın bir döne-
minde bir veya birkaçı ile tanışmış, konuşmuş, birlikte çalışmış
veya onlardan ders almış olabilirsiniz. Dahası bu psikopatlardan
birinin değil, birçoğunun kullanmış olduğu taksi, dolmuş ya da
otobüslere binmişsinizdir!
Psikopatlığa, aslında az da olsa hemen her insanda rastlamak
mümkün. Ancak bazı kişilerde bu doz yeterince yükseldiğinde,
onlar için haklı olarak "psikopat" nitelemesi kullanılıyor.
Çevrelerindeki kişilerin yaşamlarını karartmakta son derece
başarılı olan psikopatlar, bu amaca ulaşırken çoğu zaman balta,
bıçak ya da silah kullanmazlar. En büyük silahları tatlı dilleri,
utanma ve pişmanlık duygusu olmayan vicdanları ve şeytanlık-
larıdır.
Psikologlar bu tür insanların büyük bir bölümünün hapishane-
lerde demir parmaklıklar arkasında bir yaşam sürecekleri yerde,
genelde sürekli olarak aramızda dolaştıklarını belirtiyorlar.
Aslında çoğunun kanun ve adaletle ilgili hiçbir sorunu bile
olmaz. Psikopatları iş dünyasında, bürokraside, siyasette, okul
ve üniversitelerde, hastanelerde rahatlıkla bulabilirsiniz. İşin
asıl tuhaf tarafı "acımasızlık, aşırı risk alma ve hilekarlık"
psikopatların en büyük özelliği olurken, bu gibi davranışlar
günümüzün çılgın rekabete ve hep daha fazla kazanmaya daya-
lı dünyasında bilhassa iş ve ticaret hayatında artık olağan
karşılanmaya başlanmış, hatta başarı için gerekli bir reçete
olarak kabul edilmiştir.
Çevrelerindeki insanların iş kariyerlerini mahveden, yaşam-
larının altını üstüne getiren ve birçok ailenin dağılmasına yol
açan psikopatların topluma vermiş olduğu zararları tespit ede-
24
bilmek, psikologlar için yoğun bir uğraş gerektirmektedir.
Psikopatlığın nedenleri ve bunların tedavi yöntemleri hakkında
bilim adamları fazla bir şey bilmiyorlar denebilir.
Araştırmaların bu kadar yavaş gitmesinin nedenlerinden biri
bizzat psikopatların kendileridir. Karakter yapılarındaki bozuk-
luk ve sürekli hile ve sahtekarlık arayışı içinde olmaları yüzün-
den, bilim adamlarının her türlü araştırma çalışmalarını boşa
çıkartmaktadırlar. Çok rahat bir şekilde yalan söyleyen ve
karşılarındaki kişileri manipule etmekten zevk alan bu kişiler,
aynı taktikleri kendilerini tedavi etmeye çalışan psikologlar
A üzerinde de denemekten kendilerini alamazlar.
L Medical College of Georgia profesörlerinden Hervey
Cleckley, otuz yıl süren uzun meslek yaşamında yüzlerce
T psikopatı inceledikten sonra ulaştığı sonucu şu sözlerle dile
E getiriyor: "Açıkçası otuz yıl sonunda bir karış mesafe bile
R alamadım!"
N Genel kanının aksine, psikopatlarda akıl hastalarında görülen
Psikopatın sözcük tanımı.
A
T Psikopat - Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip,
İ özdeşleştirme (empati) yapmadan veya vicdan azabı duymadan
F saldırgan,suçla ilgili veya ahlakdışı davranışlarda bulunan
kimse.
The American Heritage Dictionary
Psikopat - Ruh veya akıl hastalığına tutulmuş kimse,
ruh hastası.
"Türkçe Sözlük", Türk Dil Kurumu
Psikopat - Başkalarına hiç vicdan azabı veya başka
bir duygu duymayan, kişilik bozukluğuna sahip, şiddet yanlısı
ve asosyal, başkalarıyla duygusal ilişki kurmakta zorlanan
kimse. Biyolojik anormallik veya duygusuz yetiştirilme tarzı
psikopatlığın oluşum nedenleri olabilir. Psikopatlar uğraşılması
zor insanlardır. Bazıları işledikleri suçlardan dolayı hapse
düşer. Tedavi edilme olasılıkları çok düşük olduğundan psiki-
yatrik hastanelere kabul edilmezler. 1999'da Amerikan
Hükümeti, suç işlememiş olsalar dahi tehlikeli psikopat olduğu
bilirkişi raporuyla tespit edilen insanların tutuklanabileceği
kararını çıkardı.
belirtiler bulunmaz. Akılları yerindedir ve gayet net olarak
düşünme ve muhakeme etme yetenekleri vardır. Peki öyleyse
bu insanları böylesine acımasız yaratıklar haline sokan sebepler
nelerdir? Bazı nedenlerden hapsi boylayan ve hapishane ile akıl
hastanesi arasında mekik dokuyanları inceleyen yetkililer, bu
insanlarda mutlak bir "gariplik" olduğunu iddia ederken,
psikologlar bu tür herhangi bir belirtinin olmadığına inanıyor-
lar.
Psikopatlar bundan yüz yıl önce, "moral değerlerini yitirmiş
Biltek, Şubat 2001

Dünyanın şimdiye kadar gördüğü en büyük psikopatlardan
Hitler...
Dünya onu acımasızlığı ve Yahudi ile Çingenelerin katliamları
ile tanıdı...
20 milyon insanın hayatından sorumlu...
çılgınlar" olarak nitelendirilirken, bilim adamları günümüzde
bu tür klişelere pek rağbet etmiyorlar. "Şeytan" ya da "ahlak-
sız" deyimlerinin bu kişiler için daha uygun olacağını belirti-
yorlar.
Örneğin, Michael'i ele alalım. Yakın bir zamana kadar
Londra'da büyük bir şirkette üst düzey yönetici olarak görev
yaparken, yanında çalışanlara karşı kinci tutumu ve insanların
işine acımasızca son vermekten aldığı zevk ile ün yapmıştı.
Birlikte çalıştığı insanları hakaret sayılacak sözlerle azarlamak-
tan, başarısızlıklarını başkalarına fatura etmekten ve bütün bun-
ları özellikle yüksek sesle ve herkesin rahatlıkla duyabileceği
bir şekilde yapmaktan büyük zevk alıyordu. İş yaşamı dışında-
ki tutumu da çok farklı değildi. Mizah anlayışı, başkalarıyla
alay etme üzerine kurulmuştu. Espri ile alay arasındaki fark
onun için pek de önemli değildi. Ancak son derece tatlı dilli ve
cazibeli oluşu sayesinde, bir yandan evliliğini yürütürken, öte
yandan sekreteri ile yasak aşk yaşamayı başarabiliyordu.
Michael'in diğer personel üzerindeki olumsuz etkisini göz
önüne alan şirket yönetimi, sonunda işine son verdiğinde tüm
çalışanlar derin bir "ohh" çektiler. Onlar için Michael, "küstah,
kaba ve düşüncesiz" bir insandı. Ancak psikologlar için
"klasik bir psikopat"tan başka bir şey değildi!
1985 yılında kişilerdeki davranış bozukluklarını tespit ede-
bilmek amacıyla İngiliz bilim adamlarının yaptığı bir araştırma
sonucu ortaya çıkan bulgular, tüm bilim dünyasını adeta şaşkı-
na çevirmişti. Araştırmaya göre, toplumun yüzde 5'i, yani her
20 kişiden biri "psikopat"tı.
Bu "şok araştırma"ya inanmakta güçlük çekilirken Amerika,
Kanada ve Yeni Zelanda'dan gelen çok daha kapsamlı bir
araştırmanın sonuçları, hemen hemen aynı gerçeği ortaya
Biltek, Şubat 2001
koyuyordu. Hangi ülke olursa olsun, orada yaşayanların yüzde
3 ile 6'sı arasındaki bir bölüm "psikopat"tı.
Henüz Türkiye'de bu alanda yapılmış bir araştırma yok. Ancak
kapsamlı bir araştırma yapılması halinde ülkemizdeki psikopat-
ların oranının Batılı ülkelerden daha yüksek olduğunun ortaya
çıkması ihtimali pek de şaşırtıcı sayılmamalı. Bunun en önemli
nedeni ise, dayak ve kaba kuvvet gibi ilkel davranış biçim-
lerinin hala toplumsal bir gelenek olarak sürdürülmesi. Bu tür
fiziksel ve toplumsal baskılar; ilkel inanışlar ve yaşam biçim-
leriyle birleştiğinde "psikopat nesiller"in yeşerip yetişebilmesi
için, kendiliğinden ideal bir ortam oluşuyor.
Toplumun hemen her kesimini etkileyen bu psikopatların
davranış nedenlerini incelemek amacıyla, psikologlar dünyanın
değişik köşelerinde çeşitli yöntemler denediler. Kişilik tahlili,
psikoanaliz, beyin taramaları, davranış terapisi, çeşitli ilaçlar ve
hatta ameliyat gibi...
British Columbia Üniversitesi profesörlerinden Robert
Hare, psikopatların beyin dalgalarının ritmi ile çocuklarınki
arasındaki benzerliği gözler önüne seren ilk bilim adamı oldu.
Çoğu psikopatın davranışlarının, istediğini elde edememiş
şımarık bir çocuğunkine benzemesi, belki de psikopatların
A yeterli beyinsel olgunluğa ulaşamadıklarının bir göstergesiydi.
L Profesör Hare, araştırmaları sırasında ayrıca psikopatlar için
T bazı sözcüklerin de farklı anlamlar taşıdığını ortaya koydu.
E Sıcak - soğuk ve sevgi kelimeleri söylenip ilişki kurulması
istendiğinde, psikopatların büyük bir çoğunluğu sıcak ile soğuk
R arasındaki ilişkiyi vurgularken, sevgi ile sıcaklık arasında bir
N bağ düşünemiyorlardı. Çünkü, onlar için duygusal bir kavram
A olan "sevgi"nin sıcaklıkla bir ilişkisi yoktur.
T Psikologlar, psikopatların davranışlarını çözebilmenin tek
anahtarının kişilerin çocukluk yıllarında gizli olduğunu belirtiy-
İ orlar. İster vahşi bir cani olsun, ister agresif bir işadamı, tüm
F psikopatlarda görülen en önemli özellik şiddete başvurmaya
olan yatkınlıklarıdır.
Çocukluk yıllarında aile içinde dayak yiyen, şiddete maruz
kalan ya da ailesi tarafından reddedilme veya beğenilmeme
korkusunu sürekli yaşayan kişilerde, dünyanın ve insanların
acımasız olduğu düşüncesi yerleşmeye başlar. Çocuk kendisin-
den başka kimseye güvenmemesi gerektiğine inanmakla
kalmaz, başarı için herkesi yenmesi gerektiği düşüncesine de
saplanır.
Yaşı ilerledikçe bu görüşlerinin etkisiyle huysuz ve kavgacı bir
yapıya bürünmeye başlar. Her türlü disiplin, kural ve yasaya
Tedavi ve çözüm arayışları
Yıllar süren araştırma ve çalışmalara rağmen, bilim
adamları henüz psikopatlığı tedavi edecek bir yöntem bula-
madılar.
1950'li yıllarda, beynin kişiliği etkileyen bölüm-
lerinin alınması ile psikopatların iyileştirileceğine inanılıyordu.
Bu ameliyatlar hastalardaki şiddet eğilimini azaltmakla birlik-
te, 1970'li yıllarda bu tür operasyonların yapılmasına son veril-
di.
Beyne elektrik akımı verilmesi dahil, her türlü ilaç,
terapi ve psikoanaliz, bugüne kadar bir sonuç vermedi.
Şizofreni ya da depresyon geçiren kişilerde beynin kimyasal
dengesi bozulduğundan,
bu dengenin tedavi yöntemleri ile düzeltilebilmesi
mümkünken, tıp dünyası halen psikopatlığın tanısından öteye
gidemiyor.
25

Rönesansın en güzel meyvelerini verdiği, Leonardo da
Vinci'lerin,
Michaelangelo'ların yetiştiği toprakları faşizmle
tanıştırdı...Mussolini ...
karşı isyan edici bir tutuma bürünür. Bu davranışları sonucu,
ailesi dahil olmak üzere, çevresindeki insanlar tarafından
aşağılanır ve dışlanırsa, bu kez düşüncelerinde haklı olduğuna
tamamen inanır. Tüm dünyayı kendisine düşman olarak görür.
Çocukluk yıllarında aile içinde dayak yiyen, şiddete maruz
kalan ya da ailesi tarafından reddedilme veya beğenilmeme
korkusunu sürekli yaşayan kişilerde, dünyanın ve insanların
acımasız olduğu düşüncesi yerleşmeye başlar. Çocuk kendisin-
den başka kimseye güvenmemesi gerektiğine inanmakla
kalmaz, başarı için herkesi yenmesi gerektiği düşüncesine de
saplanır.
Yaşı ilerledikçe bu görüşlerinin etkisiyle huysuz ve kavgacı bir
yapıya bürünmeye başlar. Her türlü disiplin, kural ve yasaya
karşı isyan edici bir tutuma bürünür. Bu davranışları sonucu,
ailesi dahil olmak üzere, çevresindeki insanlar tarafından
aşağılanır ve dışlanırsa, bu kez düşüncelerinde haklı olduğuna
tamamen inanır. Tüm dünyayı kendisine düşman olarak görür.
1970'li yıllarda Hawaii'de başlatılan bir araştırmada 700 çocuk
doğumlarından gençlik yıllarına kadar sürekli denetim altında
tutularak, bunların kişilik ve karakter gelişimleri izlendi.
Araştırma sonunda, psikopat davranış eğilimi gösteren kişilerde
bazı ortak özellikler belirlendi. Bazılarını şöyle sayabiliriz:
Çocuğun çok zor bir doğumdan sonra dünyaya gelmiş olması,
ilk yıl annesinden uzun süre ayrı kalışı, anne ya da babanın
sağlıksız oluşu, huzursuz, gürültülü ve kavgalı bir aile ortamın-
da büyümesi...
Araştırmalar iki yaşındaki çocuklarda bile psikopat eğilimlerin
ortaya çıkabileceğini gösteriyor. Bu nedenle psikologlar çocuk-
ların bu yaştan itibaren sürekli olarak kontrol edilmesi gerek-
tiğini belirtiyor, küçük yaşta yapılabilecek müdahalelerle bu
çocukların büyük bir bölümünün topluma kazandırılabileceğini
savunuyorlar.
Yetişkin psikopatların davranışlarını değiştirmek ya da onları
tedavi edebilmek adeta olanaksız. Bu olumsuzluğun temelinde
26
Mutsuz geçirilen çocukluk psikopatlığın oluşumunda baş
etkenlerden biri...
Psikopatlık Testi
A
Bu sorular, Amerika'da, yaşamınızda yer alan bir
L
insanın psikopat olup olmadığını anlamak için uygulanan test-
T ten alınmıştır... Her "evet" 2 puan, her "genellikle evet" 1 puan,
E "hayır" cevabı ise 0 puan değerinde :
R
N 1 - İşler yolunda giderken son derece neşeli ve çekici bir kişilik
A sergilerler mi?
2 - Amaçlarına ulaşmak için diğer insanları kullanırlar mı?
T 3 - Kolayca sıkılırlar mı?
İ 4 - Gerçekleri sadece işlerine geldiği zaman mı kullanırlar?
F 5 - Kendilerini çok önemli görürler mi?
6 - Utanma ya da suçluluk duygusuna sahip olmadıklarını
düşündüğünüz oluyor mu?
7 - Uzun vadeli planları hayalci ve gerçeklerden uzak mı?
8 - Çok çabuk öfkelenebiliyorlar mı?
9 - Kavga etmek için her türlü fırsatı değerlendiriyorlar mı?
10 - Duyguları derin değil, yüzeysel mi?
11 - Genelde ani kararlar verip uygulamaya koyuyorlar mı?
12 - Buluğ çağında otoriteye karşı isyankar mıydılar? Hırsızlık
yapmışlar mıydı?
13 - Uzun süreli ilişkiler kurmakta başarısız mı oluyorlar?
14 - Cinsel yaşamlarında doyumsuzlar mı?
15 - Başkalarının duygularını anlamada gönülsüzler mi?
16 - Sorumluluk almaktan devamlı kaçıyorlar mı?
17 - Kendi hatalarını kabul etmeyip sürekli olarak suçu
başkalarında mı arıyorlar?
18 - İnsanları maddi ve manevi olarak sömürmekten hoşlanı-
yorlar mı?
Eğer puanlamanız 26 puan ve üzerindeyse durum
kötü...Çünkü, gerçek bir psikopat ile berabersiniz demektir.
Sakın bir gün üzerinize balta ya da bıçakla saldıracağını
düşünerek korkmayın. O kişi sizi hiçbir silaha gereksinmeden
kullanacak, manipüle edecek, aldatacak ve işkenceden geçire-
cektir. Ve daha sonra, posanız çıkınca belki de kapının önüne
koyacaktır. Size bir uyarı : Şimdiden dikkatli ve hazırlıklı
olmanızda gerçekten yarar var...
Biltek, Şubat 2001

Sırbistan'ın eski lideri Slobodan Miloşeviç...
1990'ların ortasında Avrupa'nın orta yerinde korkunç
katliamlar yaptı...
psikopatların tutum ve davranışlarını doğal karşılamaları ve
herhangi bir değişiklik ihtiyacını hissetmemeleri yatıyor.
Yeni Bulgular
Peki herhangi bir insanı psikopat yapan nedir? Cevap sadece
kötü geçirilmiş çocukluk mu? Psikopatlığın biyolojik kökeni
var mı? Son araştırmalar cevabın belki de beynimizin ön
loblarında saklı olduğunu söylüyor. Kendi kendini kontrol ede-
bilme, olgunluk, düşünüp yargıya varma, nazik olma, karar
verme gibi bizi "medeni" yapan kişilik özellikleri beynimizin
bu bölümü tarafından kontrol ediliyor. Ancak 1995'te Adrian
Raine tarafından PET (Positron Emission Tomography) kul-
lanılarak yapılmış araştırma ön lobların belli bir bölümü olan
prefrontal cortex'in psikopatlarda normal insanlardan çok
Dünyanın gördüğü en korkunç psikopatlardan biri daha -
Stalin...
Gaddarlıkta Hitler'le yarıştı...
Kendi halkından milyonlarca insanı katletmekten çekinmedi...
Biltek, Şubat 2001
daha farklı çalıştığını gösterdi.
PET, beynin "yakıt"ı olan glükoz'un beynin değişik bölgeleri
tarafından ne kadar tüketildiğini ölçer. Veriler gösterdi ki
psikopatların prefrontal cortex'lerindeki glükoz seviyesi normal
insanlarınkinden çok daha azdı. Glükoz seviyesi farklılığı
deneğin yaş, cins, sağ el-sol el kullanımı, ırk, kafa travması olup
olmadığı, şizofreni bulunup bulunmadığı durumlarından
hiçbirine bağlı değildi. Üstelik deneklerden hiçbiri test
süresince hiçbir psikoaktif ilaç kullanmamıştı.
Raine'in belirttiğine göre normalde de ön beynin zarar görmesi
insanda düşüncesizce hareket etmeye, kendi kendini kontrol
edebilme yeteneğinin kaybına, çocukça hareketlerde bulun-
maya, zaman kavramında zayıflamaya, karar verme yetisinin
kaybolmasına yol açabilmekte.
Ancak Raine'in kendisi bulduklarına çok temkinli yaklaşıyor.
Tespit ettikleri bozuklukların psikopatlarda zaten yaygın olan
psikoaktif ilaç kullanımı, hiperaktivite, epilepsi, organik beyin
rahatsızlığı gibi nedenlerle de ortaya çıkabileceğini belirtiyor.
Antoine Bechara tarafından yapılan başka bir araştırmada ise
prefrontal cortex'te zedelenme olan insanlarda ortak başka bir
özellik olarak "şimdi"ye yönelik düşünme tarzı ortaya çıktı.
A Araştırmacılar deneklere, deneklerin yaparken uzun vadeli
L yarar ve zarar ilişkilerini göz önünde bulundurmaları gereken
T bir kağıt seçme görevi verdiler. Normal insanlar görevi kolayca
yaparken, ventromedial prefontal cortex'inde hasar olan
E
denekler "kısa vadeli olarak anında geri dönüşüm sağlayan,
R ancak uzun vadeli düşünüldüğünde seçilmesi zararlı olacak
N kağıtları" seçtiler.
A Bilim adamlarına göre psikopatların kağıt oyununda yaptıkları
T gerçek hayatta yaptıkları ile aynı. Gerçek hayatta da birçok
psikopat uzun vadeli düşünmede, özellikle gelecek getirilirinin
İ kesin olarak bilinemeyeceği, ancak tahmin edilebileceği kişisel
F ve sosyal ilişkilerde başarısız. Deneklerin, geleceğin ister yarar-
lı, ister zararlı olsun getireceklerine karşı kayıtsız olduğu,
bunun yerine bulundukları anın ne getireceğiyle ilgilendikleri
tespit edildi.
Bu projede yer alan Antonio Damasio'ya göre prefrontal cor-
tex'inde hasar olan kimseler gelecekte olabilecekleri kafaların-
Kişisel çıkarı için
halkını hiçe
sayan başka bir
psikopat lider...
Saddam
Hüseyin...
da oluşturabiliyorlar, ancak bunları yararlı veya zararlı olarak
ayırmıyorlar. Damasio'nun şüphesi davranış problemleri erken
yaşta, hiçbir hasar veya hastalık olmadan başlayan "gelişim"ci
psikopatlarda da aynı problemin bulunup bulunmadığı
yönünde.
"Gelişim"ci psikopatların semptomları prefontal cortex'inde
27
hasar olanlara göre daha şiddetli; Damasio'ya göre bu çok man-
tıklı, çünkü ikinciler normal gelişim yıllarından faydalanmış
oluyorlar.
1996 yılında Kanada'da Dominique LaPierre tarafından
yapılan araştırmaya göre ise psikopatlık prefontal cortex'teki
hasardan değil de eksikliklerden kaynaklanıyor. LaPierre'nin
kullandığı testler prefontal cortex'in iki ayrı bölgesi olan
orbitofrontal ve frontal ventromedial alanlarının nasıl
çalıştığını kontrol ediyor. Bilim adamlarına göre elde ettikleri
bulgular psikopatların bütün orbitofrontal - ventromedial
görevlerde çok çok zayıf olduklarıdır.
"Bulduklarımız çok önemli", diyor LaPierre, "çünkü bu
bulgulara sosyokültürel olarak hemen açıklanama buluna-
madığından, bu bulgular psikopatlığın beyin - bazlı kökeni
olabileceğine dair çok kuvvetli kanıtlar olabilirler."
1995'te yaptığı, PET kullanılan deneyleri 1997'de daha da
geliştiren ve daha çok sayıda denek kullanan Adrian Raine,
1995'te ulaştığı sonuçları destekleyen veriler elde etti. 1995'te
ilk deneyde olduğu gibi bu defa da prefrontal cortex'te düşük
glükoz metabolizmasına rastlandı. Psikopatlarda rastlanan diğer
anormallikler ise üst parietal gyrus'ta, sol angular gyrus ve
corpus callosum'da düşük glükoz tüketimi ile amygdala, thal-
amus ve medial temporal lobe'un çalışmalarında anormal
asimetriler oldu. Bilim adamlarına göre, beynin bu bölgelerinde
oluşan hasarların psikopatların özelliği olan şiddet eğilimi ve
bazı kognitif bozukluklarla çok yakından ilgisi var.
2000 yılının başında Antonio Damasio tarafından yapılan
başka bir araştırma ise bebeklik sırasında prefrontal cortex'in
hasar görmesinin ilerki yaşlarda ahlaksal ve sosyal ilişkilerde
sıkıntı yarattığını gösteriyor.
Damasio araştırmasında bebeklikleri sırasında prefrontal cor-
tex'leri hasara uğrayan iki genci inceledi.( birinde sebep bir
kazaydı, diğer gençte ise hasar beyin tümörü kaynaklıydı.) İki
olayda da gençlerin oluşan beyin lezyonlarının tamamen gider-
ildiği, ancak gençlerin gene de ilerki yaşlarda geniş çaplı
asosyal ve ahlakdışı davranışlar sergilediği gözlemlendi.
Çok zeki ve yetenekli olan 20 yaşındaki kadın deneğin sürekli
ailesinden ve arkadaşlarından para çaldığı, insanlara sürekli
küfür ettiği, başkalarında fiziksel zarar meydana getirebilecek
hareketlerde bulunduğu, çok sık yalan söylediği, önüne gelenle
yatıp kalktığı, evlilik dışı olan çocuğuna çok kötü davrandığı
tespit edildi. Araştırmacılara göre, denek aynı zamanda yaptık-
ları için hiçbir özür, suçluluk duymuyor ve kötü davranışlarının,
sosyal ilişkilerindeki zorlukların kabahatini başkalarında görü-
yordu. 23 yaşındaki erkek denek de tamamen aynı çeşit
davranışlar sergiliyordu.
Damasio'ya göre bu gençlerin davranışları kesinlikle çevresel
faktörlere bağlanamaz, çünkü her iki denek de orta sınıfta yer
alan, birbirine düşkün, sağlam yapısı olan, sevgi ortamının
bulunduğu ailelerden geliyor. Üstelik her iki deneğin de
topluma iyi uyum sağlamış, hiç bir davranışsal bozukluk
göstermeyen kardeşleri bulunuyor
Ancak psikopatlar konusunda son yıllarda yapılan en ilginç
çalışma ise Adrian Raine'in 2000 yılının sonlarına doğru MRI
(Magnetic Resonance Imaging) kullanarak yaptığı araştırma
oldu. İnsanda stres yaratan bir aktivite olan topluluk önünde
konuşma sırasında deneklerin beyni MRI ile incelendi, ayrıca
kalp atışları ölçüldü.
Psikopat olanlarda prefrontal cortex'teki gri madde hacmi nor-
mal deneklere oranla yüzde 11 daha az çıktı. Ayrıca otonom
sinir sistemlerindeki hareketlilik daha düşüktü. Peki bu bulgu-
28
ların antisosyal ilişkilerle ne gibi bağlantıları var ?
Araştırmacılara göre korkunun denetlenmesi ve strese tepki
vermede prefrontal cortex'in rolü çok büyük. "Zayıf şartlanma
bilincin zayıf gelişimi ile bağlantılı," diyor uzmanlar, " ve
çocuklukları sırasında sosyal eleştirme gibi dıştan gelen
eleştirici uyarılara daha zayıf otonom tepki veren kimseler,
sosyal cezalandırmaya da daha az duyarlı olacaktır, bu da
toplum kurallarını hiçe saymaya kadar götürebilir onları."
Sonuç
Psikopatlığı yaratan kökenler ne olursa olsun, bilinen tek şey
psikopatların kolay kolay değişebileceği ihtimalinin
günümüzde nerdeyse imkansız olduğu. Belki bir gün bir
psikopatı değiştirdiğinizi görerek sevinebilirsiniz. Ancak çok
ama çok büyük bir olasılıkla, bu değişiklik sadece kısa bir süre
için gerçekleşecek ve kişi yeniden "asıl kimliği"ne bürünmek-
ten çekinmeyecektir.
İşte bu nedenle eğer evinizi, işinizi ya da kalbinizi bir psikopat-
la paylaşıyorsanız dikkatli davranın... Çünkü sinir sistemi bozu-
larak, sonunda değişime uğrayacak kişi, ne yazık ki siz olacak-
sınız!
P. S. Yazının çeşitli yerlerine iktidar ve güçle tanışmış bazı
A psikopatların fotoğraflarını koydum. Fotoğrafların altlarındaki
L notlardan da belli olduğu üzere bu tür tanışmalar korkunç
T sonuçlar doğurdu, insanlığın utanç sayfalarına yenileri eklendi.
Yer azlığından dolayı fotoğraflarına yer veremediğim ancak
E anmadan da geçemeyeceğim diğer bazı "ünlü" psikopatlar ise
R şunlar: İspanya diktatörü General Franco, Şili'yi demir yumruk-
N la yönetmiş Pinochet, Kızıl Khmerlerin bizzat yaptığı
A katliamlarla tanınan lideri Pol Pot, "Kültür Devrimi" adı altında
koca bir ulusun neredeyse tüm kültürünü yokeden Mao,
T
ülkesindeki herkese yıllarca kan kusturmuş Romanya diktatörü
İ Çavuşesku ve daha daha başkaları. Psikopatlığın kökenleri ve
F oluşum nedenleri ile tedavi yöntemleri alanlarındaki çalışmalar
çok önemli. Çünkü psikopatlar içinde yaşadığımız toplumun en
az yüzde 5'ini oluşturuyor. Yukarda saydığım isimler, ellerine
fırsat geçtiğinde psikopatların ne kadar acımasız olabileceğini
göstermekte. Bu yüzden onların davranışlarının altında bulunan
sebepleri anlamak, bu insanları topluma tekrar kazandırmak çok
çok önemli.
Gelecek sayıda buluşuncaya kadar hoşçakalın, dostça kalın.
İlkin Mehrabov
ilkin@ieee.metu.edu.tr
Kaynaklar :
John Vitkus, "Casebook in abnormal psychology", McGraw -
Hill, 1996
Thomas F. Oltmanns, "Case studies in abnormal psychology",
Wiley, 1995
Lawrence Coleman Kolb, "Modern Clinical Psychiatry",
W.B.Saunders, 1973
Ephraim Rosen, "Abnormal Psychology", Saunders, 1972
Henry Gleitman, "Psychology", W.W.Norton, 1981
"Bilgimatik", Aralık 1994
www.hare.org
www.crime-times.org
www.mhsource.com/pt/p960239.html
Biltek, Şubat 2001
Zayıflık İnceleme Teknolojisi Ne kadar Zayıf?
Elektronik Saldırı Tespiti başlıklı yazımızda, bilgi güvenliği konusunun artan öneminden söz etmiş, bu konuda gelişen
uygulamalardan ikisi olan zayıflık inceleme ve elektronik saldırı tespiti konularına bir giriş yapmıştık. Bu yazımızda ise, zayıflık
inceleme (vulnerability-assessment) yazılımlarına daha yakından bakacak, bu teknolojinin bugün ulaştığı noktadaki kendi
zayıflıklarını inceleyerek eğlenceli bir analiz yapacağız.
Kavramsal olarak zayıflık inceleme araçları, bilgisayar sistemlerini ve ağ aktif cihazlarını ağ üzerinden (dışarıdan) ya da bu sistemler
tarafından sunulan arabirimler aracılığı ile (içeriden) inceleyerek doğrudan ya da dolaylı olarak güvenlik ile ilgili problemlere neden
olabilecek noktaları tespit etmeye çalışan yazılımlardır. İçeriden, dışarıdan ya da her iki biçimde inceleme gerçekleştirebilen
yazılımlar mevcut olsa da, bu yazımızda popüler olarak kullanılan ve dışarıdan inceleme üzerine kurulu senaryolara sahip
yazılımlardan söz edeceğiz.
Genel olarak bu yazılımlara inceleme öncesinde ağ üzerindeki kaynaklarla ya da ağ topolojisi ile ilgili herhangi bir bilgi verilmez.
Sıfır ön-bilgi olarak nitelendirilen bu durumda, yazılımın ortalama ya da ortalamanın üstünde beceriye sahip bir saldırganın tespit
edebileceği kadar zayıflığı tespit etmesi ve raporlaması beklenir. Yazılımların bir eki olan zayıflık veri tabanları, anti-virüs
yazılımları tarafından kullanılan tanım-dosyası benzeri bir yaklaşım çerçevesinde geliştirilmektedir; yeni zayıflıklara ilişkin bilgiler
yazılıma sonradan zayıflık veri tabanı güncellemeleri yolu ile eklenebilmekte ya da istendiği taktirde kullanıcılar tarafından yeni
zayıflık tanımları yapılabilmektedir.
Zayıflık inceleme yazılımlarını üç farklı gruptan insanın kullandığını söylemek mümkündür. Birinci gruptakiler sistemlerini
korumaya çalışan sistem yöneticileridir; zayıf noktalarını tespit ederek güçlendirebilmek için yazılım desteğinden faydalanırlar.
İkinci grupta sistem yöneticileri adına sistemlerin güvenliğini sınayan güvenlik danışmanlarını ya da güvenlik ile ilgili analiz hizmeti
sunan ekipleri görmekteyiz; bu gruptaki kimseler bilgi güvenliği alanındaki daha yüksek deneyimleri ile sistem yöneticilerine destek
sağlamaktadırlar. Üçüncü ve son grup kullanıcılar olarak art niyetli saldırganları öngörmek mümkündür; sistemlere sızacak bir açık
bulabilme çabası içerisindeki bir saldırgan zayıflık inceleme yazılımlarından destek alarak işlemini hızlandırarak verimini arttırmaya
çalışıyor olabilir.
Bu denli yoğun ve anlamlı kullanımlarına rağmen, mevcut teknoloji ile üretilen zayıflık inceleme yazılımları bir takım zaaflara
sahiptir. Yenice bir teknoloji olmasından kaynaklı bu durum nedeni ile, yazılım zaaflarından faydalanılarak zayıflık inceleme
yazılımlarının "kandırılması" ve bu yolla hiç beklenmeyen sonuçlara ulaşılabilmesi mümkündür.
Zayıflık inceleme teknolojisinin zaaflarına hakim bir sistem yöneticisi kendisine ciddi bir avantaj yaratır. Avantaj unsurlarının ilki,
sistem yöneticisinin kullandığı aracın zayıflıklarını bilmesi ve böylece muhtemel hatalı raporlardaki yanlışlıkları kestirerek elindeki
araçtan ne bekleyebileceğini bilmesidir.
İkincil bir avantaj unsuru olarak, sistem yöneticisinin muhtemel saldırganları kandırabilmesini öne sürebiliriz. Zayıflık inceleme
teknolojisinin zaaflarını bilen sistem yöneticisi, bu yazılımlar ile koruduğu sistemlere yönelik gerçekleştirilen incelemelerin yanlış
raporlar üretmesini sağlayabilir; bana göre işin eğlenceli yanı da budur.
Korumaya çalıştığınız sisteme yönelik olarak bir incelemenin bir saldırgan tarafından başlatıldığını düşünün. Eğer saldırganın
kullandığı aracı yanıltabilirseniz kendinize savunmanızı güçlendirmek ya da saldırganın yakalanmasını sağlamak için zaman
yaratmış olursunuz; bu arada saldırgan harıl harıl bulduğu (!) zayıflıktan faydalanarak sisteme sızmaya çalışıyor olabilir.
Korumaya çalıştığınız sistemin güvenliğini sınaması için güvenlik analizi çalışması gerçekleştirecek bir uzman ile anlaşmış
olabilirsiniz. Pekala, güvenlik analizi çalışmasının bir kısmında kullanılacak zayıflık inceleme yazılımlarını yanıltırsanız ne olur?
Eğer güvenlik analizini gerçekleştiren gerçekten uzman ise, yazılımın ürettiği raporların tümüne güvenmeyecek ve ikinci bir
denetlemeyi kendi elleriyle yaparak emin olmaya çalışacaktır. Eğer avuç dolusu parayı verdiğiniz kişi bu alanda yeterince uzman
değil ise, muhtemelen yazılımın hatalı raporlarını renkli resimli bir hale dönüştürüp size sunacaktır. Bu yöntem, parayı gerçekten
doğru kişiye ödeyip ödemediğiniz noktasında sizin için bir kılavuz görevi görebilir.
Umarım saydığım gerekçeler zayıflık inceleme araçlarını kandırarak elde edebilecekleriniz konusunda size bir fikir vermiştir. Şimdi
zayıflık inceleme teknolojisinin zayıflıklarının bir bölümüne hızlıca bakalım:1

a) Bir bağlantı noktasının (port) dinler biçimde olmasından hizmet verildiği sonucuna ulaşılması: Zayıflık inceleme araçlarının
büyük bir kısmı, incelemenin ilk adımı olarak hedef sistemin tüm açık bağlantı noktalarının bir listesini oluşturur ve bu listeyi
elindeki bilindik hizmetler (well-known services) listesi ile karşılaştırır. Örneğin bilgisayarınız 80 numaralı TCP bağlantı
noktasını dinliyor ise, bir web sunucu sistemi çalıştırdığınız sonucuna ulaşır ve bu adımdan sonraki tüm diğer analiz
çalışmalarını bu kesin-olmayan sonuç üzerine bina eder.
Bu zayıflıktan faydalanmak için /etc/inetd.conf ve /etc/services dosyalarınız ile oynayarak hizmet sunulmayan ancak dinler
durumda olan bağlantı noktası tanımları yapabilirsiniz. Tcp-Wrappers kullananlar, bu bağlantı noktalarına gelen tüm istemleri
kayıt altına da alabilir.
b) Yazılım varlığından yola çıkarak zayıflık tespiti: Web sunucunuz üzerinde bir takım CGI uygulamalarınızın bulunduğunu
varsayın; bu CGI uygulamalarının bir kısmının İnternet'ten temin ettiğiniz ve başkaları tarafından yazılmış popüler uygulamalar
olması muhtemeldir. Zayıflık inceleme aracı, sisteminiz üzerinde bir web sunucusu çalıştığı sonucuna vardığı zaman elindeki
"hatalı CGI uygulamaları" listesindeki her uygulama için, "acaba bu uygulama hedef sistemde var mı?" biçiminde ifade
edilebilecek bir işleme girişir; bu işlemi gerçekleştirmek için tüm bu CGI uygulamalarını teker teker çalıştırmaya çalışır.
Sisteminizde kurulu olmayanlar için doğal olarak hata mesajı üretilecektir; sisteminizde mevcut olduğu tespit edilenler için ise
sonuç raporunda "Alarm: xyz CGI uygulaması tespit edildi, bu yazılımda ... türünde bir hata vardır" satırları hazırlanmıştır bile.
Bu noktadaki temel soru, "Bilinen bir uygulama adı ile yapılan aramada bulunan uygulama gerçekten aradığınız uygulama
mıdır?" biçimindedir. Ne yazık ki aynı isimde ancak tümüyle farklı amaçlar için geliştirilmiş uygulamaların olması mümkündür
ve web uygulamaları için verdiğimiz örnekten de anlaşılacağı biçimde zayıflık inceleme araçları bu farkı ayırt edemiyor olabilir.
Bu zayıflıktan faydalanmak üzere örneğin adı phf olan bir CGI uygulaması geliştirin ve bu uygulamaya gelen her çalıştırma
isteğini (http://sunucuadi.com.tr/cgi-bin/phf) kayıt edin. Böylece CGI web uygulamalarını inceleme becerisini içinde barındıran
her zayıflık inceleme aracının "Alarm: phf CGI uygulaması tespit edildi" biçiminde raporlar üretmesine neden olabilirsiniz.

1
Örnekler Linux işletim sistemi çalıştıran bir PC ve serbest yazılım felsefesi çerçevesinde dağıtılan hizmet yazılımları kullandığınız
varsayımı ile sunulmuştur.
c) Hizmet karşılama mesajlarından (service banner) yazılım tanımlama: Zayıflık inceleme yazılımlarının büyük kısmı, hedef
sistem üzerinde işletilen hizmet yazılımları tarafından verilen beyanatları doğru saymaktadır. Bu beyanatlardan ilki, bu başlıkta
inceleyeceğimiz hizmet karşılama mesajlarına ilişkindir. Ortadoğu Teknik Üniversitesi e-posta sunucusu olan mail.metu.edu.tr
sisteminin 25 numaralı bağlantı noktasına telnet ile bağlanın (telnet mail.metu.edu.tr 25). Bu bağlantı noktasını dinleyen sunucu
yazılımı " 220 myra.cc.metu.edu.tr ESMTP Sendmail 8.11.1/8.11.1; Mon, 15 Jan 2001 22:31:52 +0200 (EET)" gibi bir
karşılama mesajını görüntüleyecektir. Mesaj içerisinde Sendmail yazması e-posta sunucu yazılımının Sendmail olduğunu
gösterir mi? Ne yazık ki göstermez. Yine mesaj içerisinde yer alan "8.11.1" bilgisi yazılımın sürümünün gerçekten 8.11.1
olduğunu gösterir mi? Ne yazık ki bu sorunun da yanıtı "göstermez" biçiminde olmalıdır. Bir çok zayıflık inceleme aracı bu
biçimde sunucu tarafından sağlanan bilgilere itibar etmekte ve yanılgıya düşmektedir. Oysa ki herhangi bir e-posta sunucu
yazılımının ayarları ya da kaynak kodları değiştirilerek karşılama mesajı kolaylıkla farklı hale getirilebilir.
Bu zayıflıktan faydalanarak zayıflık inceleme araçlarını kandırmak üzere ağ üzerinden hizmet sunan tüm yazılımların karşılama
mesajlarını değiştirebilirsiniz. Örneğin aşağıda örneği verilen telnet karşılama mesajını kendi sisteminizde /etc/issue.net dosyası
içerisine yazarak bağlanmaya çalışan zayıflık inceleme araçlarının bir kısmının sisteminizi IBM AIX işletim sistemi çalıştırıyor
sanmasını sağlayabilirsiniz:
AIX Version 4
(C) Copyrights by IBM and by others 1982, 1996.
login:
d) Protokol işlevselliğinden faydalanarak yazılım tanımlama: TCP/IP protokol ailesi içerisinde tanımlanan İnternet
protokollerinden bazıları istemcilerin hizmet sağlayan sunucular hakkında bilgi edinebilmesi için bir takım arabirimler sağlar.
Bu arabirim sayesinde, protokole uyum gösteren bir istemci sunucu ile ilgili bir takım bilgileri kolayca öğrenebilir. Bu durumda
da, yine daha önceki başlıklarda görüldüğü gibi "Sunucunun verdiği yanıtlar ne kadar güvenilirdir?" sorusu gündeme gelecektir.
Protokol işlevselliği çerçevesinde tanımlanan bu tür bir örnek e-posta hizmetlerine ilişkin SMTP protokolünde yer almaktadır.
Bu protokol çerçevesinde bağlanan bir istemci "HELP" istemi ile yardım talep edebilmekte ve sunucu bir takım bilgileri
istemciye yanıt olarak sağlamaktadır. Aşağıdaki örnek çıktıyı elde edebilmek için sırası ile "telnet mail.metu.edu.tr 25" ve
bağlandıktan sonra da "HELP" komutları işletilmiştir:
214-2.0.0 This is sendmail version 8.11.1
214-2.0.0 Topics:
214-2.0.0 HELO EHLO MAIL RCPT DATA
214-2.0.0 RSET NOOP QUIT HELP VRFY
214-2.0.0 EXPN VERB ETRN DSN AUTH
214-2.0.0 STARTTLS
214-2.0.0 For more info use "HELP <topic>".
214-2.0.0 To report bugs in the implementation send email to
214-2.0.0 sendmail-bugs@sendmail.org.
214-2.0.0 For local information send email to Postmaster at your site.
214 2.0.0 End of HELP info
Zayıflık inceleme araçlarının bir kısmı, hizmet karşılama mesajları ile verilen bilgilere itibar etmez ve bunun yerine daha
güvenilir (!) olması nedeni ile protokol içerisine gömülmüş bu tür bilgilendirme istemlerinden faydalanır. Bu durumda,
mail.metu.edu.tr sisteminin SMTP karşılama mesajlarına güvenmeyen zayıflık inceleme aracı, sunucunun söylediğinin
doğruluğunu denetlemek üzere HELP komutunu işletecek ve yanıtın ilk satırındaki " This is sendmail version 8.11.1" satırındaki
bilgiyi de alacaktır. Ne yazık ki bu bilginin de doğru olmasının bir garantisi yoktur.
Zayıflık inceleme araçlarını yanıltmak üzere popüler internet sunucu yazılımlarının kaynak kodlarında değişiklik yaparak
kullandığınız güncel sürümden 2-3 eski sürüme ilişkin bilgileri istemcilere sunacak düzenlemeleri yapabilirsiniz. Ben bu amaçla
özellikle Apache'nin, Sendmail'in ve Bind'ın kaynak kodlarında küçük değişiklikler yapmanızı öneririm. Yapacağınız küçücük
değişiklikler ile zayıflık inceleme aracının inanılmaz zayıflıklar (!) tespit etmesini sağlayabilirsiniz.
e) TCP/IP yığıt (stack) davranışından işletim sistemi tespiti: Yeni nesil zayıflık inceleme araçlarının büyük bir kısmı aktif ağ
haritalandırması (active network mapping) adı verilen bir teknolojiden faydalanarak hedef sistemin işletim sistemini
tanımlayabilmektedir. Temel olarak her işletim sistemi belli özellikleri ile birbirinden ayrıştırılabilir olan TCP/IP yığıtlarına
sahiptir. TCP ve IP birer standart olmasına rağmen, standart kapsamında tanımlanmayan bazı durumlarda ne yapılacağı (standart
tanımında yer almayan bir durum olduğu için) her işletim sistemi geliştiricisi tarafından farklı farklı seçilebilmektedir.
Örneğin standartlar çerçevesinde aynı TCP paketinin hem yeni bir bağlantı başlatma talebini (SYN), hem de bir bağlantı
sonlandırma talebini (FIN) içermesi durumu tanımlanmamıştır; çünkü bu "normal" bir işletimde gerçekleşebilecek bir durum
değildir. Ne yazık ki, standartlar çerçevesinde böyle bir "bozuk paket"'in alınması durumunda nasıl yanıt üretilmesi gerektiği de
tanımlanmamış, dolayısı ile ne yapacağının kararı işletim sistemi üreticisine bırakılmıştır. Bazı işletim sistemi üreticileri bu
paketleri kibarca "kabul edemem" diyerek hata bildiriminde bulunurken bazı üreticiler bu paketleri sessizce çöpe atmakta ve
gönderen sisteme yanıt üretmemektedir. Bu örnekte verilene benzer çokça farklılık nedeni ile 3-4 özel paketi hedef sisteme
göndermek ve gelen yanıtların ışığında işletim sisteminin marka ve (bazı durumlarda) sürümünü tanımlamak mümkün
olabilmektedir.
Bu teknikten faydalanmaya başlayan zayıflık inceleme araçları, inceleme sürecinin özellikle işletim sistemi tanımlama kesimini
daha sağlıklı ve az hata ile sonuçlandıracak biçimde gerçekleştirmek üzere aktif ağ haritalandırmasını kullanmaktadır. Bu türden
bir incelemeyi durdurmanın pratik ve kesin bir yöntemi ne yazık ki henüz mevcut değil; ancak Linux ve BSD türevi sistemler
için çekirdek yamaları ile tanınabilir olmayı zorlaştırmak ve yazılımları yanıltmak mümkün.
Geçtiğimiz sene Dokuzuncu USENIX Güvenlik Sempozyumu'nda "Defeating TCP/IP Stack Fingerprinting" başlığı ile
yayınlanan bir makalede bu türden bir inceleme gerçekleştiren yazılımların yanıltılmasına ilişkin farklı bir çözüm önerilmiştir.
Makale yazarları, korunan sistemlerin önüne yerleştirilecek bir geçit sisteminin, korunan taraftan dışarıya gönderilen tüm
paketleri normalize etmesini ve bu yolla işletim sisteminin tanımlanamaz olmasını önermektedir. Bu teknolojinin güvenlik
duvarlarına entegre edilmeye başlamasının fazla gecikeceğini zannetmiyorum, yakın gelecekte güvenlik duvarınızın ayarları
arasında korunan işletim sistemlerinin marka ve sürümlerini gizleyebilme becerisinin ortaya çıkacağını zannediyorum.
Son bir potansiyel zaaf olarak bazılarınıza fantezi olarak görünecek bir konuyu inceleyeceğiz. Zayıflık incelemesi yazılımını
çalıştıran uzak sisteme, zayıflığı sınanan sistem tarafından zarar verilebilir mi? Diyelim ki Bind DNS sunucusu işleten bir sisteme
sahipsiniz ve birisi elindeki zayıflık inceleme aracı ile sisteminizi sınıyor. DNS sunucunuzun sürümünü öğrenmek üzere sisteminize
bir bind-iquery sorgusu yöneltti. Normal şartlar altında DNS istemcileri, sunuculara sürüm bilgisi edinmek için bu sorguyu
kullanmaz, bind-iquery sorgusu yalnızca geçmişten gelen bir gelenek olarak mevcuttur. Siz de Bind yazılımının kaynak kodunu
değiştirerek normalde "bind-8.2.2" gibi kısacık bir yanıt üretilmesi gerekirken 10,000 baytlık uzun mu uzun bir yanıt üretiyorsunuz
diyelim. Bu noktada zayıflık inceleme aracının potansiyel bir zaafı söz konusu olabilir. Acaba zayıflık inceleme yazılımını geliştiren
ekip, bu tür bir sorgunun yanıtının 10-15 bayt yerine çok daha uzun olabileceğini düşünerek gerekli önlemleri aldı mı? Bu önlemleri
aldılar ise ne güzel, ancak gerekli önlemi almadılar ise vay hallerine; kullandıkları yazılımı çökertmeyi (crash) başardınız demektir.
Bunun da ötesinde, eğer sözünü ettiğimiz uzun yanıtı doğru biçimde hazırlayabilirseniz, bu alan taşmasından (buffer-overflow)
faydalanarak zayıflık inceleme yazılımının çalıştığı bilgisayar üzerinde komut bile işletebilirsiniz. Bu ne anlama mı geliyor? Böyle
bir hata için uygun düzeneği kurabildiğiniz taktirde zayıflık inceleme yazılımının sizin sisteminize yönelik çalıştırıldığı sistemi ele
geçirebileceğiniz anlamına geliyor.
Bu türden tersine zayıflıklar daha önce Network Associates firmasının Sniffer Pro ürününde, EtheReal'da ve TcpDump'ta
bulunmuştu; bir zayıflık inceleme yazılımında da bulunduğuna ilişkin herhangi bir bilgim yok ama böyle bir zayıflığın olmaması için
de bir sebep göremiyorum.
Bu zayıflıkları ve muhtemel zaafları öğrendikten sonra "bundan sonra zayıflık inceleme aracı kullanmayalım" biçiminde bir sonuca
ulaşmamalısınız. Zayıflık inceleme teknolojisi, bilgi güvenliği konusunun artan önemine paralel olarak son derece hızlı
gelişmektedir. Birkaç yıl önce ancak bir amatörün tespit edebileceği zayıflıkları bulabilen zayıflık inceleme araçları bugün yüzlerce
zayıflığı inceleyip raporlayabilecek duruma ulaşmıştır. Bu gelişim hızı ile bu yazıda sıralanan zayılıkların önümüzdeki iki senenin
sonunda mevcut olmayacağını söylemek yanlış olmaz.
Bu yazıda öne sürülen yanıltma yöntemlerinin hemen hepsi kendi sistemleriniz ile pek az zahmetle gerçekleştirebileceğiniz bir
karmaşıklığa sahiptir. Buna rağmen başaramayan ya da uğraşmak istemeyerek hazır programcıklar ya da betikler (script) isteyenlerin
olması durumunda bana e-posta ile ulaştıkları taktirde yardımcı olmak isterim.
Bilişim güvenliği ile ilgili bilgi edinmek isteyenler http://www.securityfocus.com adresindeki web sitesini bir başlangıç noktası
olarak kullanabilirler. Bu yazı ile ya da bilişim güvenliği ile ilintili her türlü konu için yazara aşağıdaki adresinden e-posta yolu ile
ulaşabilirsiniz.
Burak DAYIOĞLU
burak@linux.org.tr
 Serbest Yazılım Yarışması Etkinlikleri
IEEE ODTÜ Öğrenci Kolu olarak her zaman gözettiğimiz
çoğunluğa hitap etmek, toplumsal bir bilinç oluşturmak ve
kalıcı yararlar sağlamak ilkeleri doğrultusunda dünyanın en
büyük meslek örgütünün en başarılı öğrenci kolu olmanın ve
profesyonelleşen iş disiplinimiz içinde barındırdığımız amatör
ruhun verdiği sorumlulukla, "serbest yazılım" felsefesi üzerine
yoğunlaşma kararı aldık.
Serbest yazılım kavramı, farklı yer ve kültürlerden, farklı dilleri
konuşan çok sayıda gönüllüyü bilişim teknolojilerinin evrensel
çatısı altında toplamış ve uluslar arası alanda gerçekleştirilen en
büyük projelerin başlangıcı olmuştur. Kavram sadece ücretsiz
yazılım anlamına gelmemekte, bir felsefeye de temel oluştur-
maktadır. Bu felsefeye dayanan çeşitli
lisanslarla lisanslanmış programlarda
kullanıcı;
Özgürce programı çalıştıra-
bilir.
Programın nasıl çalıştığını
araştırabilir.
Kaynak kodunu kullanarak
kendi ihtiyaçlarınıza adapte edebilir.
Kopyalarını serbestçe dağıta-
bilir.
Programı geliştirerek son hali-
ni kaynak kodunu açık bırakmak kay-
dıyla ücretsiz ya da ücretli dağıtabilir.
Serbest yazılımın bilginin paylaşılması
ve yayılmasındaki etkisi açıktır. Genel
anlamda bilimin gelişmesinde kolektif
çalışmanın ve etkin bilgi paylaşımının
rolü büyüktür; bu etmenler ticari
kaygılardan arındığı takdirde bilgi
teknolojilerindeki gelişim süreci ivme
kazanacaktır. Kurumsal amaçlarımızın
özünde, bilgi teknolojilerindeki aydın-
lanma ve gelişim önemli yer tutmak-
tadır. Serbest Yazılım Yarışması
Etkinlikleri ile ülkemizde yeni oluşmakta olan bilinci destek-
leyip yönlendirmek, serbest yazılım gönüllülerini teşvik etmek
ve meydana getirilen yazılımları yarışma psikolojisi içerisinde
değerlendirmek amaçları da gözetilmekle beraber amatör bir
ruhla profesyonel çalışmalar yapılabileceğini bilişim çevrele-
rine göstermek amacı öne çıkarılmaktadır. Böylelikle serbest
yazılım hareketinin desteklenmesi halinde önemli bir araştırma
geliştirme potansiyeli doğabileceği mesajı verilecek, amatör
çalışmaların daha geniş kapsamlı duyurulabilmesi için bir plat-
form oluşturulacak ve serbest yazılımcılar biraraya getirilerek
birlikte çalışmalarına önayak olunmaya çalışılacaktır.
Etkinliğin bir katma değeri de bilgisayar kullanıcılarınadır;
kurumsal kullanıcıdan ev kullanıcısına dek uzanan geniş bir
yelpazeye ücret ödemeksizin sahip olacakları ve diledikleri gibi
yapılandırıp geliştirebilecekleri yeni uygulamalar sağlanmış
olacak, kaliteli, ticari oluşuma yönelebilecek geniş spektrumlu,
vizyonlu projelerin oluşturulmasına rehber olunacaktır.
Tüm bunların yanında, serbest yazılımın lisanssız ya da korsan
yazılım olmadığının bir toplum bilinci haline gelmesini sağla-
mak, amatör amaçlarla yazılım kullanmak ya da dağıtmak için
telif haklarını çiğnemek dışında bir yol varolduğunu vurgula-
Biltek, Şubat 2001
mak ve yazılım etiğini aşılamak gibi farklı boyutlar da göz
önünde bulundurulmaktadır.
Yarışma, katılımcıların geliştirdikleri programları oluşturulan
jürinin belirlenen kriterlere ve puan ağırlıklarına göre değer-
lendirmesi şeklinde yapılacak. Yarışmanın duyurusu 1 Kasım'da
yapıldı ve yarışmacılara Şubat ayının 15'ine kadar süre verildi.
Başlangıç tarihinden teslim tarihine kadar katılım koşulları,
yarışma kuralları, gelişmeler, vs. organizasyonun ana sayfasın-
da erişime açıldı.
Katılımcılar, talebin, ilginin, değerlendirme sürecinin, vs.
kestirilebilmesi için önceden webe koyulan formları doldura-
caklar ve öngörülen süre sonuna kadar programlarının kaynak
kodlarıyla beraber çalıştırılabilir hallerini
belirlenen yöntemlerle (CD, ftp, e-posta,
vs.) ile düzenleyici kuruma ulaştıracak-
lar. Daha sonra bu dosyalar yarışma jüri-
sine iletilecek.
Değerlendirme kriterleri ve ağırlıklarının
yanı sıra ve öngörülen programlama dil-
leri de http://www.serbestyazilim.org.tr
üzerinden ilgilenenlere duyurulmaktadır.
Daha önceden yazılan programlar da
belirtilen koşullara uymaları, GNU orga-
nizasyonu tarafından kabul edilmiş ya da
edilebilir halde olmaları halinde yarış-
maya katılabilecek.
Ödül töreni, 2001 yılının Mart ayı
içerisinde ve bilinçlendirme amacı
doğrultusunda, alışılmış tören şeklinin
dışında yapılacak. Sonuçlar, ödüllerin
kısa konuşmalar sonrasında sırasıyla
sunulduğu törenlerin aksine söyleşi, kon-
ferans, seminer, vb. etkinliklerin ardın-
dan açıklanacak ve bu etkinlikler dizisi
"Serbest Yazılım Yarışması Etkinlikleri"
diye adlandırılacak. Etkinliklerin ses
getirmesi için serbest yazılım dünyasında
üst düzey görevleri olan, uluslararası üne sahip konuşmacılar
konuk edilecek. Böylece bilinçlendirme amacı, uluslararası
isimlerin katılımıyla serbest yazılım kavramının evrensel boyu-
tunun ve felsefesinin anlatılabileceği bir platforma taşınacak.
Etkinliklere katılanların bilgilendirilmesinin yanı sıra serbest
yazılımın ülkemizdeki bugünü ve yarını da masaya yatırılacak,
uzman görüşlerine baş vurulacak ve bu bilinçlenmenin gele-
ceğiyle ilintili planlar gözden geçirilecek. Tüm bunlarla, yarış-
manın kalıcı izler taşıması ve kamuoyunun dikkati çekilerek
yazılım geliştirenlerin dışındaki kesime de seslenilebilmesi
sağlanmaya çalışılacak.
Davet edilen ve katılmaları için çalışmalar sürdürülen isimler-
den bazıları Bjarne Stroustrup, Olaf Kirsh, Dirk Hohndel,
Matthias Ettrich ve Miguel de Icaza. Bu aşamada Linux-
Kongress, Linux International, GNU Organization gibi oluşum-
ların yanında IEEE, TBD, TBV gibi örgütlerin işbirliğine
başvurulacak.
Ayça Özçelikkale
ayçao@ieee.metu.edtu.tr
5
IEEE
WEB
ACCOUNT
Dönem boyunca gerek etkinliklerimizle gerekse Son adımdan sonra artık bir Web Account’unuz var. IEEE’nin
yüzyüze görüşmelerde sizlere IEEE'yi ve IEEE ODTÜ Öğrenci geniş veritabanı sizi bekliyor. Artık bir ağ hesabımız olduğuna
Kolu'nu anlatmaya çalıştık. Bu sene aldığımız rekor sayıdaki göre ulaşabileceğimiz servislerden bahsetmeye başlayabiliriz.
kayıtlar da bunda gerçekten başarılı olduğumuzu gösteriyor.
Bundan sonra da sizlerin yardımıyla, her zaman artan bir tem- IEEE PERSONAL E-MAIL ALIAS
poyla ve her zaman daha iyisini yapabilmek yönünde çalış- “kullanıcıadı@ieee.org” şeklinde verilen bu ileti adresi gerçek
malarımızı devam ettireceğiz. Bizim IEEE ODTÜ olarak yap- bir adres olmayıp sadece bir yönlendirme (alias) olarak kul-
tığımız etkinliklerin yanında benim asıl sözünü etmek istediğim lanılmaktadır. Yani buraya gelen iletiler sizin belirttiğiniz başka
ise IEEE'nin dünyanın en büyük teknik örgütü olarak siz üyele- bir adrese yönlendirilmektedir. Genel geçer kullanım şekli
rine sundukları. ismin ilk harfini takip eden bir nokta ve soyismin tamamıdır
(Örneğin “b.yagan”). En büyük özelliği bu iletileri en güncel
WEB ACCOUNT araçlarla virüs testinden geçirmesidir. Kısa ve kolay akılda kalır
Öncelikle tüm bu hizmetlere erişebilmeniz için olması, yüksek güvenliği ile günlük haberleşmelerinizde
IEEE.ORG'dan bir web account (ağ hesabı) almanız gerekmek- rahatlıkla kullanabilirsiniz.
te. Bu hizmetlerin tamamına yakını sadece üyelere sunulmak- <http://www.ieee.org/eleccomm>
tadır ve erişim için bu hesaba ihtiyaç duyar. Biz de öncelikle bir
ağ hesabı açacağız. Bunun için IEEE üyelik numaranıza ve ilk IEEE SPECTRUM ONLINE
üyelik zarfıyla size gönderilen 4 basamklı PIN numarasına IEEE’nin tüm üyeleri için çıkardığı bu dergiyi internet
ihtiyacınız olacak. Başlıyoruz... üzerinden okumanızı sağlayan bir sitem. Aynı zamanda yazıları
1- Ana sayfadaki bağlantısından ya da elektronik olarak (PDF) bilgisayarınıza indirmenize de izin ve-
<http://www.ieee.org/web/accounts/> adresinden Web Account riliyor. Türkiye’nin konumundan dolayı bu derginin elimize
ana sayfasını açıyoruz. Burası aynı zamanda üyeliğinizle ilgili ulaşmasının 1 ayı geçitiği oluyor. Bu gibi durumlarda gerçekten
tüm bilgileri (Adresiniz, ileti adresiniz gibi) yenileyebileceğiz çok işinize yaracak. Bu sistem aynı zamanda geçmiş sayılara da
yer olacak. İşlemlere başlamak için resimde gördüğünüz erişim sunmkta ve tüm yazılar içinden arama yapmanıza olanak
"Register for an IEEE Web Account" bağlantısını kullanacağız. tanımaktadır. Spectrum dışında üye olduğunuz Society’lere
2- Sonraki adımda güvenli
kayıt (secure) seçeneğini takip etmenizi
öneriyorum. Böylece doldurduğumuz
formların doğru ellere ulaştığından
emin oluyoruz. Sonraki sayfayı da daha
önce sözünü ettiğim PIN numrasını
sağlayarak ve diğer bazı soruları yanıt-
layarak geçiyoruz.
3- Kullanıcı ismini seçerken
de dikkali olmalısınız çünkü bunu bir
daha değiştirme şansınız olmayacak.
4- Bu adımda girmeniz bil-
giler gerçekten önemli. Buraya yaza-
cağınız bilgiler şifrenizi unuttuğunuzda
hesabınıza ulaşabileceğiniz tek kapı
olacak. Çok dikkatli doldurup,
gerekirse bu bilgileri bir kenara yaz-
manızı tavsiye ediyorum.

22 Biltek, Şubat 2001

 konusunda çok seçici olmalısınız.
IEEE Online Store bulabileceğiniz en
güvenli sitelerden biri olmanın yanın-
da en seçkin kitapları, çok sayıda
teknik dokümanı ve CD-ROM’u
arşivinde tutmaktadır. Sizler de
IEEE’nin birer Öğrenci üyesi olarak
bu kaynaklara çok uygun şartlarla
ulaşabilmektesiniz.
<http://shop.iee.org>

IEEE FATBRAIN
Fatbrain.com, dünyanın en iyi
teknoloji kitaplarını bulabileceğiniz,
oldukça geniş bir site. Ve IEEE üyeleri
tüm bu kitaplara ek indirimlerle sahip
olabilmektedir.
<http://ieee.org/ieeefatbrain>

IEEE Whats-New
Adından da anlaşılacağı gibi
IEEE’deki yenilikleri sizlere duyur-
mayı amaçlayan bir liste. İstediğiniz
konuları seçiyorsunuz ve bu konuya
ait aylık haberleri mail olarak alıyor-
sunuz. Bu konular:
Haberleşme (Communications)
GOLD (Graduates Of the Last
Decade )
Devre (Circuits)
Güç (Power)
Kütüphane (Libraries)
Üyeler (Members)
Bilgisayar (Computing)
göre IEEE’nin birçok dergisine de aynı şekilde internet Kablosuz (Wireless)
üzerinden erişmeniz mümkündür. Ayrıntılı bilgiyi bu dergilerin Sinyal (Signal Proccessing)
ağ sayfalarından edinebilrsiniz. Öğrenciler (Students)
<http://ieee.org/whats-new>
IEEEXPLORE
IEEEXplore tam anlamıyla “Dünyanın Bilgisi” ne açılan bir IEEE Online Renewal
kapı. Elektrik Mühendisliği ve Bilgisayar alanında dünayda IEEE’ye ve tüm alt gruplarına yapılan kayıtlar birer yıllıktır ve
bu bir yılın sonunda üyeliğinizi yenilemek isteyeceğineze
şüphem yok. Bu servis size en kısa ve kolay yolu yani internet
üzerinden yenileme imkanını sunuyor. IEEE Odtü olarak biz de
tüm yeni kayıtları ve yenilemeleri bu şekilde yapmaktayız.
<http://ieee.org/renewal>
yayınlanmış konferanslar, kayıtlar ve dergilerin %30’undan
fazlasını veritabanında barındırmaktadır. IEEE’nin yayınlarının Son olarak kısaca faydalı olabilecek birkaç adresten bahsetmek
1988 yılından sonraki tüm kayıtlarına da buradan erişebilirsiniz. istiyorum.
Yanlızca okul yıllarında değil tüm hayatınız boyunca size <http://ieee.org/students> : Çeşitli burs ve yurtdışı eğitim
yardımcı olacak teknik kaynaklara IEEEXplore’u kullanarak olanaklarının yanında, öğrenciler arası bazı yarışmalar hakkın-
ulaşmak mümkün. Bu “terabyte”larla ifade edilen bilgiyi online da detaylı bilgiye bu adresten ulaşılabilir.
olarak sunmak gerçekten çok zor bir iş ve herkesin bu bilgiye <http://ieee.org/infoadvantage> : Şimdiye kadar anlattıklarım
kesintisiz erişebilmesi için IEEE.ORG çalışanlarının çok önem- da dahil olmak üzere IEEE’nin sınırsız kaynaklarına açılan bir
li bir isteği var. Bu sayfaları gezerken siteleri bilgisayarınıza kapı daha.
indirerek daha sonra izlemenize yarayan Robotlar kullanma-
manız. Tekrar görüşmek üzere. İyi çalışmalar.
<http://ieee.org/ieeexplore>
Bahadır Yağan
IEEE Online Catalog&Store bahadir@ieee.metu.edu.tr
Günümüzde internet üzerinden alış-veriş ülkemizde de yaygın
olarak kullanılmay başlandı. Ancak bu işlemi yaptığınız yer

Biltek, Şubat 2001 23

 Yayın Yönetmeni’nden Künye
Yayın Yönetmeni: Bahadır Yağan
Yeni bir Merhaba, (bahadir@ieee.metu.edu.tr)
Yeni bir yıla, yeni bir döneme yepyeni bir Biltek’le girmek istedik. Ve derslerin Yayın Hazırlık: Şafak Demirci
kesilmesini fırsat bilerek uzun zamandır planladığımız değişimi başlattık. Biltek’in bu yeni Gönül Mehrabova
görünümünü beğeneceğinizi umuyorum. Her türlü eleştiri/önerinizi bahadir@ieee.org adre- Şubat 2001 Sayısı: Erkan Alpman
sine gönderebilirsiniz. O. Orkun Cellek
Ne mutlu ki değişen sadece görünüm olmadı. Herkese hitap edebilen bir Biltek için Görkem Çetin
güncel ve zengin bir içerik hazırladık. Bunun yanında çalışma tarzımızda büyük ölçüde Burak Dayıoğlu
değişti. Düzenli bir yapılanmaya giren Yayın Komitesi olarak artık önümüzü daha net göre- Bahri Gençsoy
biliyoruz. Ayrıca tümüyle yenilenen ağ sayfalarımızdan da Biltek’i eş zamanlı olarak takip Burç Gökden
edebilir yazıların PDF’lerini bulabilirsiniz. Murat Kaya
Yoğun bir çalışmayla Biltek’in çıkmasını sağlayan Reklam Komitesinin tüm Selçuk Kılıç
üyelerine çok teşekkür ediyorum. Önümüzdeki sayı için de çalışmalarının aynı hızda İlkin Mehrabov
devamını diliyorum.;) İlker E. Ocak
Ve, tatilllerinde fedakarlık yaparak bu işçiliğin ortaya çıkmasında emeği geçen tüm Can Özdoruk
arkadaşlarıma teşekkür ediyorum. Ö. Emre Tokel
Hepinize iyi çalışmalar... Ayça Özçelikkale
Kapak Tasarım: Ali Ünal
YK’DAN Ağ sayfaları: Hüseyin Akçay
Reklam Komitesi: Elif Dündar
Merhabalar, (elifd@ieee.metu.edu.tr)
Yeni bir öğretim dönemine girerken tüm hızla çalışmaya ve de eğlenmeye devam Onur Afacan
ediyoruz. Bu dönem de birçok etkinliğimiz olacak. Hasan Akyol
Bunların en önemlilerinden birisi Bilişim Teknolojileri Işığında Eğitim Konferansı Çağdaş Altın
ve Sergisi. BTIE, 1998, 1999, 2000 yıllarında IEEE ODTÜ Öğrenci Kolu ve TBD (Türkiye Çağrı Başçiftçi
Bilişim Derneği) tarafından düzenlenen ve büyük ilgi gören bir etkinliktir. 1998'de 20 bin kişi Duygu Çelebi
tarafından ziyaret edilen fuar alanı 1999 yılında genişleyerek ziyaretçi sayısını 30 bine Verda Dağlı
çıkardı ve geçen sene düzenlenen bilişim etkinlikleri arasında Bilişim 99'den sonra en başarılı Bahadır Erol
etkinlik oldu. BTIE 2000 ise 40 bine yakın ziyaretçisi, içerik yönünden zengin oturumları, İpek İstanbulluoğlu
sergi salonları ve aktiviteleriyle büyük bir başarıydı. Seçkin Kara
BTIE'de esas amacımız, ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi'nin çeşitli salonlarında Funda Karademir
düzenlenen paneller, seminerler ve çalışma grupları ile Türkiye'de bilişimin eğitim sistemi Argun Kılıç
içerisindeki yerinin doğru bir şekilde belirlenmesi konusunda görüş paylaşımını sağlamak ve Osman Tokluman
konuyu tartışmak için gerekli ortamı yaratmaktır. Bu seminerlerde ele alınan bazı konular ise Esen Yüksel
uzaktan eğitim, internetin okullara nasıl taşınabileceği, eğitim teknoloji ilişkisi...vs. idi. Yönetim Kurulu: Oğuz Yılmaz
Panellerde ise çocuklarla birebir ilgilenip onların Türk eğitim sistemi ve bilişim teknoloji- (oguz@ieee.metu.edu.tr)
lerinin bu eğitime ne gibi katkılarının olabileceği tartışılmaktadır. 2001 yılının ana teması Bora Güngören
"Eğitimciyi Bilişimle Buluşturmak". Bu çerçevede eğitimcilerle beraber bilişim teknoloji- Salim İsmail
lerini derslerinde nasıl daha etkili kullanabilecekleri tartışılacak. Koray Başbilen
Yeni bir etkinliğimiz Serbest Yazılım Programlama Yarışması Etkinlikleri. Bu Yusuf Bediz
IEEE ODTÜ'nün bu yıl başlattığı ve Türkiye çapında katılım beklenen bir organizasyon. Biltek Hakkında
Dünyada ilk olması da onu ayrı kılıyor. Burada serbest programlama dilinde ve platformdan Biltek IEEE Türkiye Şubesi adına,
bağımsız yazılmış ve GPL lisansı ile lisanslanmış yazılımlar çeşitli kıstaslardan konusunda IEEE ODTÜ Öğrenci Kolu tarafından
uzman bir jüri tarafından değerlendirilecek. Etkinliğin ana noktası http://www.serbestyazil- çıkartılır. Ücretsizdir. Şubat 2001
im.org.tr/. Tüm bilgiler buradan edinilebilir ve başvurular buradan yapılabilir. Sadece yarış- sayısı, Şafak Organizasyon ve
ma olmasının dışında etkinliğin kalıcılığını sağlamak için serbest yazılım felsefesini duyur- Matbaacılık tesislerinde 2000 adet
mak amacıyla bir çok aktivite de bu etkinlik içinde yapılacak. Bunlardan en önemlisi de basılmıştır. Dergide çıkan yazıların
sanırız C++ dilinin geliştiricisi Bjarne Stroustrup'un etkinlikler kapsamında vereceği semi- gerçeği yansıtması ve kişi, kurum ve
nerler olacak. Tüm etkinliklerin programına etkinlik ana noktasından ulaşabilirsiniz. kuruluşlara saldırı içermemesi
Ayrıca sosyal etkinlikler alanında da takvimlerimizde birçok etkinlik var. Dönem konusunda dergi sorumluları
başında yapılacak Elmadağ gezisi, film gösterimleri ve geçen yıl olduğu gibi bu yıl da ODTÜ ellerinden gelen çabayı göster-
Klasik Gitar Topluluğu ile ortaklaşa yapacağımız ODTÜ Klasik Gitar Festivali bunlar arasın- mişlerdir. Ancak yazılarla ilgili her
da ilk göze çarpanlar. türlü sorumluluk daima yazara aittir.
Tüm etkinliklerimizde sizleri gerek katılımcı olarak gerekse organizasyon aşamalarında Yayın hakları ile ilgli ayrıntılı bilgiyi
aramızda görmek istiyoruz. Yeni bir dönemde tüm hayatınızda başarılar dilerim. ağ sayfamızdan alabilirsiniz. Eğitim
amaçlı kullanımlar için elimizden
Sevgilerle... gelen esnekliği göstermeye çalışıyo-
Oğuz YILMAZ ruz.
IEEE ODTÜ Öğrenci Kolu www.biltek.ieee.metu.edu.tr
Yönetim Kurulu Başkanı