BÝLGÝSAYAR

Bir Rüya Gerçek Oldu:

64-bit
kiþisel bilgisayarlar
Onur Turgay - onurturgay@isnet.net.tr

G
eçen sene bu zamanlar çýkan sayýmýzda Serkan Kenar tarafýndan
yazýlan bir 64-Bit iþlemciler yazýsý vardý. Bu yazýda Intel'in
günümüzde satýlan 32-Bit iþlemcilerinin (Pentium, Celeron) yanýnda
büyük ölçekli iþletmelere hitap eden bir 64-Bit iþlemci serisinin (Itanium)
olduðundan bahsedilmiþti. 64-Bit iþlemcilerin nimetleri, getirileri, IA-64
komut kümeleri ( Instruction set) anlatýlmýþ ancak Itanium'un özellikle
maliyet olarak kiþisel bilgisayarlara hitap etmediðine de deðinilmiþti.
Serkan'ýn bu yazýsýný gören (!) AMD ve IBM þirketleri çok hýrslandýlar ve
geçtiðimiz iki ay içinde ev kullanýcýlarýna hitap eden iki adet 64-Bit iþlemciyi
duyurdular, G5 ve Athlon 64. AMD artýk 32-Bit mimarisinin sýnýrlarýnda
geldiðini, bundan sonra yola 64-Bit iþlemcilerle devam edeceðini çok daha
önceleri duyurmuþtu, ancak üretimde karþýlaþýlan problemlerle Athlon
64'lerin çýkýþý 2003 Eylül'üne kadar ertelendi. Apple ise beklenmeyen bir
çýkýþla Temmuz ayýnda IBM'in 64-Bit iþlemcisi G5'i kullanan ilk dünyanýn 64-
Bit kiþisel bilgisayarlarý Apple PowerMac G5'leri duyurdu ve x86 dünyasýndan
2 ay önce davranarak 64-Bit'e geçiþi baþlattý.
BÝLTEK KIÞ ‘04 9
 BÝLGÝSAYAR
X86? PowerPC?
Öncelikle konuya yabancý olanlar için bu iki þirketin
iþlemci mimarilerinden bahsedelim. AMD artýk
birçoðumuzun yakýndan tanýdýðý x86 (yani Intel Pentium,
C e l e r o n ) u y u m l u i þ l e m c i l e r i ü r e t i y o r. Ü r ü n
yelpazelerinde ev kullanýcýlarýna yönelik Athlon, Duron
ve büyük ölçekli iºletmelere yönelik ise 64-Bit Opteron
CISC iºlemcileri mevcut. Bunlar ufak tefek farklarla
Intel'in (ayný sýrayla) Pentium, Celeron ve Itanium'una eþ
tutulabilir. IBM ise bundan 9 sene önce Motorola ve
Apple ile kurduðu ortaklýk sonucu geliþtirilen PowerPC
ismini verdiði RISC iþlemcileri üretiyor. PowerPC'ler ev
kullanýmýna sadece Macintosh ve Amiga'larla girse de
asýl kullaným alanýný düþük güç tüketimi ve yüksek
performansý ile gömülü (embedded) uygulamalarda
gösteriyor. Burada bu iki mimari arasýndaki farklara
deðinmeyeceðim (Serkan eski bir yazýda bunlardan da
bahsetmiþti) ancak PowerPC mimarisi eþit saat
hýzlarýnda çoðu zaman x86 mimarisini RISC avantajýný
kullanarak sollamaktadýr.
32-Bit x 2 = 64-Bit?
32-Bit x 232 = 64-Bit?
ªimdi de biraz 64-Bit'in bizim için neler ifade ettiðine
bakalým. Acaba 64, 32'nin iki katý olduðu için bu iþlemciyi
takýnca Quake 3 FPS'lerimiz 2 katýna mý çýkacak? Hayýr!
Internet'e daha hýzlý baðlanacaðýz? Tabi ki hayýr!
ªimdi bir iºlemcinin 32-Bit ile 64-Bit olmasý ne demektir,
buna deðinelim. Bu bit sayýsý dijital elektroniðe yatkýn
olanlar için iþlemcinin bir iþlemde kullandýðý her
elemanýn kaç adet bit yani 0 ya da 1 alabileceðini ifade
e d e r. B u e l e m a n l a r i þ l e m c i n i n r e g i s t e r l a r ý ,
adresleyebildiði hafýza kapasitesi ve iþlem yapma
geniþliðini temsil eder.
Bir merkezi iºlemcinin basit bir toplama, taºýma, çarpma
iþlemini yapmasý için bile ilgili sayýlarý iþlemcinin üstünde
"Register" adý verilen bölgelere taþýmasý ve ilgili iþlemi
yaptýktan sonra da sonucu kimi zaman üçüncü bir
registera atarak yeniden hafýzaya geri kopyalamasý
gerekmektedir. Bu sayýlar sýradan tamsayýlar olduðu
zaman büyük bir problem yoktur, çünkü 32-Bit ile 232 ? 4.3
Milyar'a kadar olan tamsayýlar (unsigned, yani sadece
pozitif) ikilik sistemde tutulabilmektedir. Ancak iþ
ondalýklý (floating), yani kayan noktal sayýlara gelince
gerçekten karmaþýk bir hal alýr. Özellikle simülasyon
tarzý çok hassas hesaplamalarýn yapýldýðý sistemlerde,
32-Bit buradaki sayýlara yetmemekte ancak bu iþlemci
10 BÝLTEK KIÞ ‘04
içindeki bazý özel sistemler ile halledilmekte ya da
iþlemler parça parça yapýlmaktaydý. Ancak iþlemciler 64-
Bit mimarisine geçtikten sonra bu problem aþýlmýþ ve çok
hassas noktalý sayýlar bile 64-Bit registerlarda
tutulabilmeye baþlamýþtýr. Tabi ki sistemler 32-Bit'ken
insanlar "32-Bit bize bu kadar hassaslýkta noktalý sayý
imkaný sunuyor, onu kullanarak yetinmeliyiz" deyip
olduðu gibi kullanmýyor, gerekli hassaslýða ulaþmak için
çeþitli yöntemlerle iºlemleri 2'ye 4'e parçalýyor ve
sonuçlara bu þekilde ulaþýlýyordu. 64-Bit hem
hassasiyeti arttýrmýþ, hem programcýnýn iþini
kolaylaþtýrmýþ, hem de 2 ya da 4 iþlemci döngüsünde
yapýlan þeyleri tek döngüye indirerek performans artýþýný
saðlamýþtýr.
Apple G5,Machintosh’un 64-bit’’lik Kiþisel Bilgisayarý
Tabi ki hergün eve geldiðimizde bir barajýn statik ve
dinamik simülasyonlarýný yapýp basýncýn arttýðý
noktalarda beton ve demir güçlendirmesi yapmýyoruz
(Bu cümleyi tamamiyle uydurdum, inþaat mühendisi
arkadaþlar kýzmasýn lütfen). Bu tarz iþlemlerin bizi en çok
ilgilendireceði konu belki de 3D oyunlar, ancak onlar da
artýk daha çok grafik iþlemcileri ile çalýþtýðýndan bu
konuda da 64-Bit biraz havada kalýyor. Ancak belki de
önümüzdeki birkaç sene içinde 64-Bit'e geçmemizin çok
önemli bir sebebi olacak: Hafýza adreslemesi.
Günümüzde kullandýðýmýz iþlemciler 4 Gb hafýza
adresleyebilmektedir yani tek iþlemcili bir makinanýn
teorik olarak alabileceði en yüksek hafýza miktarý 4Gb'týr.
Þu anda bu sayý uçuk gelebilir, ancak emin olun ki benim
bilgisayarýmýn hafýzasý 4Mb'ken birisi gelip bana 6 sene
sonra sana 256 MB yetmeyecek, gidip 512Mb RAM
alacaksýn deseydi heralde adama elektroþok verirdim
kendine gelsin diye. Ancak günümüzde 512Mb artýk
standart halini alýrken, 1Gb hafýzalý makineler ortalýkta
dolaþmaya baþladýlar bile. Yani 32-Bit'de ýsrarcý olsak
bile birgün 4Gb hard-limit'ine çarpýp 64-Bit'e geçmek
zorunda kalacaðýz.
 BÝLGÝSAYAR

UYUMLULUK GELECEK
Bu 64-Bit mevzusu ortaya atýldýðýnda birçok insanýn Her ne kadar 64-Bit mimarisi bizim için biraz daha hýzlý
aklýna gelen soru þuydu: "Half-Life 2 bunda çalýþacak MP3, DivX kodlama, þifre çözme, 3D oyunlar vs.
mý?" Bunu biraz daha Türkçe'ye çevirirsek: "32-Bit demekse de bu mimarinin gerçek meyvelerini yememiz
uygulamalar, bu 64-Bit iþlemciler üstünde çalýþacak mý" biraz zaman alabilir. Hazýrlýklar devam etse de Windows
diyebiliriz. XP 64-Bit for Athlon 64 piyasaya sürüldükten sonra bile
Aslýnda teorik olarak 32-Bit iþlemciler için derlenmiþ bir ona uygun sürücüler ve yazýlýmlar oluþup piyasada
programýn getirilip 64-Bitlik mimari üstünde hop diye elden ele dolaþmaya baþlayana kadar minimum 1.5-2
çalýþmasýný beklemek biraz saçma. Tasarýmcýlar bunu ilk sene geçecek. Bilgisayar endüstrisi ele alýndýðýnda bu
baþta iþlemcinin üstünde sanal makinalar çalýþtýrarak hiç de azýmsanacak bir süre deðil aslýnda. Ancak hem
çözmeyi düþündülerse de bu performans kaybýna yol Intel'in hem AMD'nin 32-Bit mimariye sahip iºlemcilerinin
açacaðý için 32-Bit'ten 64-Bit'e geçiº süreci sancýlarýný artýk silikon sýnýrlarýnda dolaþtýklarý gözönüne
en aza indirmek için 32-64-Bit hybrid iºlemcileri ürettiler. alýndýðýnda belki bu iþlem çok daha hýzlanabilir.
Hem IBM'im PowerPC G5'i hem AMD'nin AMD'nin mikroiºlemci bölüm baþkan
Athlon64'ü 64-Bit modunu da 32-Bit'i yardýmcýsý Rich Heye "Çekilen filmi
modunu da iºlemci seviyesinde gösterilirken (on-the-fly) DVD'ye
destekliyorlar. Yani elimizde hiç 64-Bit kaydeden, ya da oyunlardaki sinematik
mimari için derlenmiº program kaliteyi gören herkes 64-Bit
bulunmasa bile 32-Bit uygulamalarý, iþlemcilerden birer tane isteyecek"
hiçbir performans kaybý olmadan (hatta diyor. "Günümüzde ortalama bir PC'nin
az sonra yazacaðým sebeplerle ömrü 3 ila 4 yýl arasýndadýr; 64-Bit
IBM G5'te klasik
performans kazançlarýyla) mimarisi bu süre aþýlmadan piyasada
PowerPC mimarisini çok
çalýþtýrabileceðiz bu nadide iþlemciler oturmaya baþlayacak" diye de ekliyor.
üzerinde. deðiþtirmemiþ. Þu anda
G5 ile uyumlu tek
INTEL NERDESiN?
Peki hiç 64-Bit iºletim sistemi ve
northbridge'i ise Apple Peki madem 64-Bit son kullanýcýya bu
uygulama var mý? Tabi ki Linux'un bir 64-
üretmekte. kadar yakýnlaþtý, senelerin tekeli,
Bit versiyonunun olmamasý beklenemez,
yenilmez yýkýlmaz Intel neden bu pazara
bir çok program da açýk kaynak kodlu
girmiyor? Bunun temelde iki sebebi olabilir. Ýlk
olduðu için 64-Bit olarak derlenmesi (bazý ufak
akla gelen büyük yatýrýmlar yaptýðý Itanium iþlemcisini
deðiþikliklerle) mümkün. Ayrýca programlar zaman
yüksek fiyatlara satmak istediði için, masaüstü
içinde 64-Bit mimarisinin avantajlarýný kullanacak en
kullanýcýsýna hitap edecek benzer bir mimarinin fiyatlara
uygun ºekle dönüºtüreceklerdir. Ya Windows? Microsoft
ters etki etmesini istemiyor olabilir. Her ne kadar AMD
ºu anda XP'nin 64-Bit uyumlu Beta sürümünü Athlon 64
Itanium'u Opteron ve Athlon64 ile zorlayacak da olsa
için sýnýrlý sayýda test kullanýcýsýna daðýtmýþ durumda.
Intel sadece ismiyle bile Itanium'u mücadelede ayakta
Her ne kadar bu iþletim sistemi üstünde 64-Bit mimarinin
tutabilir. Ancak kendi içinde Itanium'un ucuz bir
avantajlarýný kullanabilecek pek program geliþtirilmiþ
versiyonunu çýkarmasý hem satýþ rakamlarý hem de
olmasa da Windows'un 64-Bit iþlemcilere geçirilmesi 64-
þirket imajý açýsýndan çok zararlý olabilir.
Bit ev kullanýmý mimarisi için çok önemli bir geliþme.
Bir ikinci sebep ise Intel'in ºu açýklamasýnda gizli olabilir:
IBM tarafýnda ise iþler kapalý kapýlar ardýnda özel
"Günümüzde sunucu pazarýnýn ancak %5'inde
anlaþmalar ile sürdüðü için biraz daha hýzlý ilerliyor. G5'in
kullanýlan 64-Bit iþlemcilerin henüz masaüstünde
duyurulmasýndan sonra piyasaya sürülen Mac OS X -
kendilerine yer bulacaðýna inanmýyoruz. Intel
Panther 64-Bit için özel eklentiler içeriyor ve bazý
kullanýcýlarýn 'bugün' ihtiyacý olan ürünleri üretmeye
programlarýnýn da iþlemcinin avantajlarýný kullanmasý
devam edecektir." Intel bu kendine oldukça güvenen
saðlanmýþ. Bu her ne kadar tamamiyle bir 64-Bit'e geçiþ
açýklamasýyla 64-Bit pazarýna uzun bir süre daha
olmasa da x86 cephesinde henüz düzgün bir sistem
girmediðinin sinyalini veriyor. Ancak bu bir hedef
yokken büyük bir adým sayýlabilir.
saptýrma da olabilir, çünkü uzmanlar Intel'in istediði
zaman 1-2 aylýk kýsa bir süre içinde 32-Bit mimarisinin

BÝLTEK KIÞ ‘04 11

 BÝLGÝSAYAR

üstünde 64-Bit'lik deðiþiklikler yaparak piyasaya 3200+ ise tek kanallý hafýza kontrolcüsü sebebiyle her iki
girebileceðini belirtiyorlar. Belki de Intel 64-Bit sistemler iþlemcinin de gerisinde kalýyor. Ancak burada birþeyin
olgunlaþana kadar suskunluðunu koruyacak ve kapalý altýný çizelim. Bu test 32-Bit uygulamalarla ile yapýlmýº,
kapýlar ardýnda araþtýrmalarýný sürdürecek, ortam uygun yani programlarýn 64-Bit versiyonlarý çýktýkça bu oranlar
olduðunda ise bombalarýný býrakarak AMD'ye zorlu Athlon 64ler lehine iyileþmeler de gösterecek ve FX-51
günler yaþatacak. arayý iyice açarken 3200+'da P4'ü
PERFORMANS yakalama fýrsatý bulabilir.
G5 - Athlon64 karºýlaþtýrmasý ise her iki
Madem bu iºlemciler artýk piyasada
platformda da bulunan bazý programlarýn
mevcut biraz da performans deðerlerine
kompleks iþlem sürelerinin kronometre
göz atalým ki Quake 3'te kaç yüz FPS
ile ölçülmesi aracýlýðý ile yapýlmýþ.
alacaðýmýzý anlayýp içimiz rahat alalým þu
DualG5'li PowerMac Burada kullanýlan programlarýn
64-bit iºlemcileri.
bilgisayarýnýn dünyanýn en baþlýcalarý CorelDraw, Photoshop,
Öncelikle iºlemcilere biraz daha
hýzlý kiþisel bilgisayarý Microsoft Word vb. Bu testlerde ise
yakýndan bakalým. IBM G5'te klasik
olduðu iddiasý yanlýþ oluyor A p p l e ' ý n D u a l G 5 ' l i P o w e r M a c
PowerPC mimarisini çok deðiþtirmemiþ.
çünkü Photoshop dýþýnda bilgisayarýnýn dünyanýn en hýzlý kiþisel
Þu anda G5 ile uyumlu tek northbridge'i
tüm testlerde Athlon64 bilgisayarý olduðu iddiasý yanlýþ oluyor
ise Apple üretmekte. Yani henüz pek
açýk ara önde gidiyor çünkü Photoshop dýþýnda tüm testlerde
piyasada yaygýnlaþmýþ bir mimari deðil,
Athlon64 açýk ara önde gidiyor. Ancak bu tam
ancak Marvel ve Mai gibi uzun süreli
manasýyla bir performans karþýlaþtýrmasý olamaz, çünkü
PowerPC chipset geliþtiricileri kýsa süre içinde bu
bu programlarýn farklý platformlarda en uygun hangi
konunun da üstesinden geleceklerdir. G5 DDR400 Ram
düzenlemelerle derlendikleri bilinmiyor; bu
kullanýyor ve Çift iþlemci paralel olarak çalýþabiliyorlar.
karºýlaþtýrmadan nihai bir sonuç almak için her iki
AMD ise kullanýcýlarýna iki seçenek sunuyor. Bunlardan platformda da çalýþan bir performans ölçüm programýný
biri giriº seviyesine yönelik Athlon 64 3200+, bir diðeri ise dört gözle bekleyeceðiz.
daha yüksek performanslý Athlon 64 FX-51. Her iki
iþlemcide de x86 mimarisinde yapýlan radikal bir
SONUÇ
deðiþiklik göze çarpýyor: Artýk hafýza kontrol ünitesi Yazýyý okuduk, 64-Bit iyimiþ güzelmiº alalým dedik,
iºlemcinin içine gömülmüº durumda. Bu her ne kadar ancak bu nanenin fiyatý ne kadar? Maalesef bu biraz
geniºleyebilirliði ya da seçenekleri azaltýyorsa da hafýza canýmýzý sýkacak sorular arasýnda. Çünkü G5'li bir
ile iþlemci arasýndaki bottleneck'lerin bir çoðunu aþtýðý PowerMac almak 3000$'lýk fiyatýyla Türkiye'de pek
için önemli bir adým olarak görülmesi gerekir. AMD düþük mümkün deðil. Athlon64 FX-51 iþlemci+anakart 1100$
seviyeli iþlemcisi olan 3200+'ta tek kanallý DDR400 civarýna, Athlon64 3200+ ise iþlemci+anakart 600$
kontrolcü kullanýrken FX-51'de tercihini peroformansý civarýna maloluyor. Bunlara ilgili çevre birimleri ekledikçe
6.4GB/s'ye varan çift kanallý DDR400'ten yana fiyat 2000-2500$ seviyesine yaklaºýyor. Sonuçta fiyatlar
kullanmýþ. Ayrýca bu yeni sistem için nVidia'nýn, Via'nýn, ºu anda el yakýyor. 64-Bit yazýlýmlarýn da þu andaki
SiS'in ve Ali'nin ürettiði chipsetler de mevcut, çoðunun durumunu düºünürsek bilgisayar manyaklarý dýþýnda 64-
özellikleri birbirine yakýn aslýnda. Bit mimariye geçmek için þimdilik biraz erken. Belki bir 5-
ªimdi de bu sistemlerin performanslarýna biraz göz 6 ay sonra hem fiyatlar düþtükten hem de piyasa
atalým. Her ne kadar bizim elimizde bu iþlemciler olmasa hareketleri belli olduktan sonra 64-Bit'lik bilgisayarlar
da Amerikan PC-World dergisi bizi zahmetli test yavaþ yavaþ masalarýmýzdaki yerlerine kavuþabilirler.
iþlemlerinden kurtarmýþ ve gerekli tüm testleri birçok Umarým bu bilgisayar dünyasýndaki yeni devrimin bir
sistem üstünde uygulamýþ. Yapýlan testleri iki kategoride baþlangýcýdýr. Bir sonraki sayýda görüþmek üzere!
Kaynaklar:
toplayabiliriz. Bunlarýn birinde x86 iþlemciler, yani P4 ve
PCWorld - www.pcworld.com
Athlon kendi arasýnda karþýlaþtýrýlýrken diðer testlerde
Tom's Hardware - www.tomshardware.com.tr
ise 64-Bit iþlemciler yani Athlon64'ler ile G5'ler
AMD - www.amd.com
kapýþtýrýlmýþ. x86 testlerinde 32-Bit uygulamalarda
Athlon 64 FX-51, P4 3200'ü ezip geçiyor. Athlon 64

12 BÝLTEK KIÞ ‘04

 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI

Dünya’dan
Teknoloji Politikalarý
Ediz Edizyürek
ediz@ieee.metu.edu.tr
uygulamalarý
G enel olarak bakýldýðýnda bilimsel ve teknolojik 2.FAZ:
deðiþimlerin insanlýk tarihi ile paralellik (1975-2000)Teknoloji-Sanayi Dönemi: Endüstriyel
gösterdiði söylenebilir. Yýllar boyu tüketici rekabet amaçlý uygulamalý araþtýrma ve teknoloji
olarak yaþayan, daha sonra üretici tarým toplumu haline transfer politikalarýnýn hüküm sürdüðü dönemdir.
gelip endüstri devrimi ile de birlikte sanayi toplumuna Dönemin öne çýkan maddeleri: ekonomik krizler;
adým atmýþtýr. Günümüzde ise sanayiden de öte bilgi Japonya ve Almanya'nýn Amerika'yý yakalama
toplumu öne çýkmýþtýr. Bu arada bilim ve teknoloji de stratejileri; enformasyon ve iletiþim teknolojileri;
önlenemez bir yükseliþe geçmiþtir. uygulamaya yönelik Ar-Ge; ulus-devletin stratejik
Her geçen gün deðiþen yaþam koþullarý ve düþünce teknolojileri (elektrik,hava,enerji,savunma,bilgi).
biçimleri ile birlikte teknoloji politikalarý da 3.FAZ:
farklýlaþmaktadýr. Þimdi bu politikalarýn tarihsel (2000-...): Ýçinde bulunduðumuz bu dönemde toplum
geliþimini kýsaca anlatmak istiyorum: refahýný yükseltmek amaçlý ve innovasyon odaklý
1.FAZ: politikalar yer bulmaktadýr. Bireyci bilimsel profilden
(…-1950)Dönemi: Bu döneme 1945 yýlýnda uluslarüstü, katýlýmcý bilimsel profile geçilmiþtir.
hazýrlanan 'Amerika 1945 Raporu' damgasýný Peki Türkiye bu dönemlerin gereklerini yerine
vurmuþtur. Bu raporda teknoloji politikasý temel ve getirebilmiþ midir? Bunu daha iyi anlayabilmek için
askeri araþtýrmalar üzerine kuruluydu. Bu Türkiye ile Güney Kore'nin teknoloji politikalarýnýn
araþtýrmalarýn ana kriterleri ise toplumun saðlýk ve karþýlaþtýrmalý analizini yapmak istiyorum. Yakýn tarihte
refahý ile ulusal güvenlikti.
Tablo-1. Yýllara Göre Türkiye ile G. Kore'nin kiþi
(1950-1960)Teknoloji Ýtmesi Dönemi: Lineer baþýna milli geliri (GSMH, GNP olarak)
modellere bir örnektir. Teknoloji itmesinin geliþim
evreleri ise þöyledir: Ar-GeTasarým, Mühendislik Yýllar Türkiye G. Kore Fark
1954 244.9 70 (-) 174.9
Ýmalat Pazarlama 1960 358.6 79 (-) 279.6
(1960-1970)Pazar Çekmesi Dönemi: Lineer 1970 538.8 243 (-) 295.8
1980 1539.0 1597 58.0
modellere bir baþka örnektir. Pazar çekmesinin
1984 1204.4 2187 983.4
geliþim evreleri ise þöyledir: Pazar takibi Ar-Ge 1990 2687.4 5883 3196.4
Üretim Pazarlama 1992 2699.7 7007 4308.7
(1970-1975)Etkileþimli Model: Bu dönemde pazar
Kaynaklar: Türkiye için: DÝE, Ýstatistik göstergeler, 1923-1992, s.
ve toplum talebi öne çýkmakla birlikte ürün geliþtirme 426-7, Tablo XIX-4'den.
Kore için: Jong-Wha Lee, UNDP, Occasional Paper 24. Economic
ve prototip oluþturma önemli bir yer tutmuþtur. Growth & Human Development in the Republic of Korea, 1945-
1992. (Appendix Table)

BÝLTEK KIÞ ‘04 41

 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI

Tablo-2.
Türkiye ve G. Kore’nin Bazý Bilim ve Teknoloji, Ýletiþim ve Enformasyon Göstergeleri

Türkiye Kore
Her 1000 kiþiye düþen:
- Günlük Gazete (1996) 111 394
- Radyo (1996) 286 1037
- TV (1997) 26 341
- Telefon Hattý (1997) 178 444
- Cep Telefonu (1997) 250 150
- PC (1997) 20.7 150.7

Her 10.000 kiþiye düþen internet baðlantýsý (Ocak 1999) 4.30 40.00
Her 1.000.000 kiþiye düþen bilimci ve mühendis sayýsý (1985-95) 261 2 636
Ýhracatýn yüzdesi olarak ileri teknoloji ihracatý (1997) 9 39
Patent baþvuru sayýlarý (1996)
- Kendi vatandaþlarýna (residents) 367 68 446
- Diðerlerine (non-residents) 19.668 45 548

Ar-Ge harcamalarýnýn GSYÝH içindeki payý (1997) %0.49 %2.89

1000 iktisaden faal nüfus baþýna düþen Ar-Ge personeli (1997) 1 6.3
Ticari kesim tarafýndan gerçekleþtirilen Ar-Ge harcamalarýnýn
toplam içindeki yüzde payý (1997) 32.3 72.6
Science Citation Index'e giren yayýn sayýsýna göre ülke sýralamasý (1998) 25 16

Tablo-3.
Güney Kore Sanayi/Bilim ve Teknoloji Politikalarý Özeti

SANAYÝLEÞME BÝLÝM VE TEKNOLOJÝ GELÝÞTÝRME

1970'ler
Aðýr metal ve kimya sanayileri yaygýnlaþtýrýldý.
Aðýrlýk sermaye ithalinden teknoloji ithalatýna kaydýrýldý
Ýhracata-yönelik sanayilerin rekabetçiliði güçlendirildi
1980'ler
Sanayii yapýsý daha ileri ve dengeli bir düzeye getirildi
Teknoloji-yoðun sanayiler yaygýnlaþtýrýldý
Ýnsan kaynaklarýnýn geliþtirilmesi ve prodüktif sanayiler
teþvik edildi
Teknik eðitim yaygýnlaþtýrýldý
Ýthal edilen teknolojilerin kurumsal olarak adaptasyon
mekanizmalarý iyileþtirildi
Sanayi ihtiyaçlarýna tatbik edilebilecek araþtýrmalar
teþvik edildi.
Üst-düzey mühendisler ve bilimciler yetiþtirildi veya
getirtildi
Ulusal Ar-Ge projeleri etkinlikle gerçekleþtirildi
Sanayi teknolojilerinin geliþmesi teþvik edildi.

1990'lar
Sýnai yapýnýn kendini yeni düzene uyarlamasý ve Ulusal Ar-Ge projeleri yeniden gözden geçirildi ve
teknolojik yenilikler teþvik edildi düzenlendi.
Beþeri kaynaklarýn ve diðer kaynaklarýn etkin kullanýmý Ýsteðe-yönelik teknoloji geliþtirme sistemi
güçlendirildi. teþvik edildi.
Enformasyon aðý iyileþtirildi Ar-Ge sistemleri ve enformasyon aðý
uluslararasýlaþtýrýldý.
BT altyapýsý yeniden kuruldu.

42 BÝLTEK KIÞ ‘04


kurumlarý, siyasi geliþme aþamalarý, hatta sanayileþme
süreçleri birbirine oldukça benzeyen Türkiye ile Güney
Kore'nin teknoloji politikalarý ise çok farklýdýr. Bu
politikalar Türkiye'yi sürekli teknoloji ithal ederek kendini
sürdüren sanayileþme modeline, Güney Kore'yi ise
kendi teknolojisini üreten bir sanayileþme modeline
itmiþtir. G. Kore, belli bir süre sonra dünya ile rekabete
girmek zorunda olduðunu bilerek, ihracata yönelik yani
dýþa açýk, yoðun sermayeli (az sayýda, çok çeþitli üretim
yapan firma bunun göstergesidir) bir sanayileþme
yoluna girmiþtir. Ayrýca telif haklarýndan mesleki eðitime
kadar pek çok hukuki düzenlemeler yaparak yeni
kurumlar ve mekanizmalar oluþturmuþtur. Güney
Kore'nin teknolojik kurumsallaþmayý ne kadar
önemsediðinin bir göstergesi de bilim ve teknolojiye
yönelik, yürürlükte olan 800 kanundur. Türkiye-Güney
Kore karþýlaþtýrmasýný tablo 1,2,3 ile somutlaþtýrmak
istiyorum.
Ar-Ge faaliyetleri için harcanan kaynaklar bakýmýndan,
ancak 1980'lerde Türkiye'yi yakalamýþ ve geçmiþ olan
Kore'nin bu baþarýsýnda eðitimin de büyük payý vardýr.
GSMH'si Türkiye'nin dörtte biri olduðu 1965 yýlýnda bile
ortaöðretimde okullaþma oraný Güney Kore'de %29 iken
Türkiye'de %16'dýr. 1978'de ise bu oran %68'e %34'tür
ve bu yýllarda da Güney Kore Türkiye'yi yakalamýþ ve
geçmiþtir. Eðitim dahil tüm sosyal koþullarýný iyileþtirecek
ve teknolojik kurumsallaþmayý etkin hale getirecek
Türkiye'nin tekrar Güney Kore'nin önüne geçmemesi için
hiç bir neden yoktur.
Hindistan'da Teknoloji Politikalarý
Teknolojinin her geçen gün geliþtiði günümüzde
Hindistan doðru teknoloji politikalarýný uygulayarak
bacasýz sanayinin lideri olmayý baþarmýþtýr. Bütçesinden
ayýrdýðý 57 milyar dolar ile dört milyon kiþiye istihdam
yaratmýþ ve beyin gücünün merkezi haline gelmiþtir.
Özellikle yazýlým sektöründe ABD'nin kilit noktasý haline
gelen Hindistan'ýn bir çok avantajý vardýr. Ýngilizce dilinin
kullanýlmasý, özel þirketlerin fonlama olanaðýna sahip
olmasý, ticaret hukuku ve telif haklarýnýn geliþmiþ olmasý
ve nüfusunun %53'ünün 25 yaþýn altýnda olmasý
Hindistan'ýn IT sektöründeki yerini saðlamlaþtýrmaktadýr.
Hindistan'ýn üstünlükleri ve geliþmesi beklenen
sektörler:
Yazýlým sektörü
Günümüzde Hindistan finans sektöründe geliþtirilen
yeni ürünlerin merkezidir. Ayný zamanda dijital cihazlar
ve endüstriyel tesislere de yazýlým üretiyor.
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
IT danýþmanlýðý
Wipro, Infosys ve Tata gibi firmalar, ABD'deki BT
aðýnýn yönetimi ve yeniden yapýlandýrýlmasý iþlemlerini
Hindistan'da yürütüyor.
Call Center'lar
Binlerce Hindistanlý ABD'deki müþteri hizmetleri,
sigortacýlýk, kredi kartlarý, yer ayýrtma iþlerini
ülkelerinden idare ediyor.
Çip dizayný
Intel, Texas Instruments ve birçok ABD'li firma
Hindistan'ý mikroiþlemci ve multimedya çipleri
konusunda Ar - Ge merkezi olarak kullanýyor.
Finansal analizler
Wall Street'in büyük yatýrým bankalarýnýn analizleri ve
muhasebe ve sigorta firmalarýnýn büyük ofisleri
Hindistan'a taþýndý.
Endüstri mühendisliði
Hindistan GE Medikal için önem taþýyan Ar - Ge
çalýþmalarý yapýyor. GM, motor üreticileri Cummins ve
Ford gibi firmalarda büyük üretim tesisleri kurma
yolunda.
Analitik çalýþmalar
ABD firmalarý Hindistanlý matematik uzmanlarýný iþe
alarak risk analizlerini, müþteri davranýþlarýný ve üretim
süreçlerini hesaplattýrýyor.
Ýlaç araþtýrmasý
ABD'deki araþtýrma yatýrýmlarý maliyetinin sürekli
artmasý Hindistan'ý biyoteknoloji ve klinik testlerde bir
merkez yapma yolunda.
Yukarýda da görüldüðü gibi; kýsa bir süre önce
yoksulluk sýnýrýnda ve Türkiye'nin çok gerisinde olan
Hindistan,teknolojisini doðru planlayarak IT sektörünün
liderlerinden olmuþ ve Türkiye'yi geride býrakmayý
baþarmýþtýr.
Kaynaklar:
Türkiye-Güney Kore Kalkýnma ve Teknoloji Politikalarý; Prof. Dr.
Namýk Kemal PAK, Prof. Dr. Ergun TÜRKCAN (1 Temmuz 2000
tarihli Cumhuriyet Bilim Teknik dergisi)
Bilim Politikasýndan Ýnnovasyon Politikasýna; Prof. Dr. Metin
DURGUT
Tübitak-Tideb Tanýtým Sunumu; Alan Koordinatörü Mahmut KÝPER
http://www.milliyet.com.tr/2003/12/07/business/bus15.html
Not: Biltek Sonbahar 2003 sayýsýndaki “Dünya’da Teknokentler”
adlý yazýda kullanýlan bilgilerin kaynaklarý hata sonucu
yayýnlanmamýþtýr. Adý geçen yazýda aþaðýdaki kaynaklar
kullanýmýþtýr.
19.Biliþim Kurultayý Çalýþma Grubu Taslak Raporu:”Teknoloji
Geliþtirme Bölgeleri Bir Fýrsat mý?”; Türkiye Biliþim Derneði
http://www.iaspworld.org
BÝLTEK KIÞ ‘04 43
 Düþünsel

ir . .. ydu,
t u þa m u
uþ doðr u
b u lm i , iy di,
is ini m iyd li m di,
e nd ç e k n e m m i y
K g er di, ö e li
i y p h
Pek kli mi di, þü ?
emaskeler
gere nli miy mýydý??
güv ni var
e
ned
ölüm
ve
þairin KENDÝSÝ
Otobüsün tamamen durmasýný bekledi inmeden önce.
Hasan Serdar Sutay
serdar@ieee.metu.edu.tr
açýsýyla bakýldýðýnda ihmal edilebilir bir süre, 7 yaþýndaki
Aklýndan “yine manyak þoför kaldýrýma yakýn durmadý” bir çocuðun bakýþ açýsýyla bakýldýðýnda bir gülücüklük bir
diye geçirdi. Fakat henüz otobüsün içerisindeydi ve bu süre, denizin bakýþ açýsýyla bakýldýðý zaman bilinmeyen
düþüncelerini yüksek sesle söyleyemezdi. Bir kaç saniye benim bakýþ açýmdan ise bayaðý uzun bir cümle
sonra basamaklardan aþaðý inerken aldýðý hýzla kurulabilecek bir süredir, yüzündeki maskeyi çýkardý ve
önündeki kaldýrýmýn üstüne çýktý. Ellerinden bir tanesi yerine “deli” maskesini taktý.
cebindeki telefonu büyük ve neþeli bir ümitle kontrol O maskeyi seçti çünkü duraktan eve giderken karþýdan
ederken, diðeri ile düþmek ve düþmemek arasýnda karar sayamayacaðýnýz kadar çok araba geliyorsa
vermekte zorlanan çantasýnýn iþini kolaylaþtýrdý. Diðer eli yapabileceðiniz en mantýklý ve doðru þeydir delirmek.
ise yüzündeki “Eve giden otobüsteki yolcu” maskesini Etrafta kimse yoktu neyseki, yoksa bu maskenin üstüne
çýkardý ve yerine “Duraktan eve yürüyen yolcu” bir sürü maske daha takmasý gerekecekti. Mesela biraz
maskesini taktý. O üçüncü eli o kadar ustalaþmýþtý ki bir kalabalýk bir yerde olsaydý muhtemelen “sessiz oðlan”
saniyelik zorluk bile çekmedi bu iþi yaparken... maskesini kullanýrdý. Çünkü kaldýrýmýn baþýnda oturan
Kaldýrýmdan bir adým aþaðý indi ve yolun bir þeridinin birinin konuþmasý iyiye alamet deðildir. Belki
ortasýna kadar yürüdü. Karþýdan araba geliyordu. Eðer komþularýnda bir kaçý olsa orada, herkesin görebileceði
duraktan eve giden bir yolcu iseniz ve karþýdan araba kýrmýzý bir maske kullanýrdý.
geliyorsa durmalýydýnýz. Bu yüzden durdu. Tam Ve düþündü oracýkta yüzündeki maskeleri, ne kadar
geçiyordu ki bir araba daha geldi. Ve bir daha, ve bir çoktular onlar... Parmaklarýný gözünün görebileceði bir
daha... ne kadar geldi hatýrlayamadý ama hep geliyordu noktaya getirdi. Üçüncü elini saymazsak, ki o elin
araba o yoldan, ve o, duraktan eve giden bir yolcu olduðu parmaklarýnýn kaç tane olduðunu bilen yoktur, 10
için bekliyordu hala. parmaðý vardý. Bu olaðan kontrolden sonra baþladý
Yoruldu ve bir adým geri atýp yüksekçe olan kaldýrýmýn saymaya. Her söylediðinde bir parmaðýný avucunun
üstüne oturdu. Üçüncü eli, Red Kit'in silahýný çekip içine saklýyordu. Muhtemelen onu seyreden uzaylýlar ne
daltonlarýn þapkalarýný ayný anda delmesinden daha kadar manasýz bir iþ yaptýðýný düþüneceklerdi. Baþladý
kýsa bir süre içinde, ki bu süre bir mühendis bakýþ saymaya; öðrenci maskesi, üniversite öðrencisi

62 BÝLTEK KIÞ ‘04

 Düþünsel

maskesi, lise mezunu maskesi, evlat maskesi, torun
maskesi, yeðen maskesi, kuzen maskesi, yolcu
maskesi, þoför maskesi, yemek yeme, arkadaþ, iyi
arkadaþ, en iyi arkadaþ, kötü arkadaþ, en kötü arkadaþ,
arkadaþ bile deðil maskeleri, yazar maskesi, þair
maskesi... ve farketti ki sað elinin yüzük ve iþaret
parmaklarý; sol elinin ise yalnýzca baþ parmaðý
saklanmýþtý. Sýralý olarak sakladýðýný hatýrladý
parmaklarýný ve gözlerinden minicik küçücük bir sevinç
dalgasý yayýldý. Hemen üçüncü el gülümseme maskesini
taktý ve adýnýn önemli olmadýðý hormonlardan birazý
kanýna yayýldý. Acayip þekilde saklanmýþ parmaklarý
bulunan ellerini yavaþça yüzüne yaklaþtýrdý. En son
hangi maske vardý bilmiyordu ama dokunmak istedi
maskeye. Dokunduðunda ise çoktan baþka bir maske
takmýþtý üçüncü el.
Ýðrendi üçüncü elden. Belki kendisinin belki
baþkasýnýndý. Belki beyninin bilmem hangi kuytu
noktasýna girmiþ, oradan takýp çýkarýyordu maskeleri.
Belki tamamen baþka birisiydi. Belki tanrýydý her yaptýðý
þeyi seyredip o takýp çýkarýyordu maskeleri. “Tanrýnýn iþi
yok mu baþka?” diye düþündü sonra ve vazgeçti o
fikrinden. “Belki toplumdur.” dedi, “Farketmeden her
zaman karþýmýzda her zaman yanýmýzda ve her zaman
içimizde olan toplumdur belki...Belki” dedi sonra
“Kitaplardýr; çocukken okuduðumuz, gençken
Çok mu zor mavi gökyüzünün
deniz kenarýndaki en güzel
yerinde dönerek uçan iki
martý gibi bir olmak ve
hayatýn tüm materyalizmine
karþý, her þeye raðmen ve her
þey için ayakta kalmak?
Belki...
anladýðýmýz yaþlanýnca satýrlarýný gözlüksüz
göremediðimiz.”
Kendini özlediðini fark etti. Maskelerin hepsini çöpe
atacaktý bundan sonra teker teker. Ama onun sadece iki
eli vardý ve maskeye dokunduðunu sandýðýnda aslýnda
burnuna dokunuyordu. Burnunu kopartsa ne kadar acýr
kim bilir diye düþündü ve içinden Van Gogh için ufak bir
dua geçirdi. Gözlerini kapattý ve konsantre oldu. Teker
teker unutmaya baþladý ne var ne yoksa. Önce zaman
gitti. Sonra altýndaki kaldýrým, ve sonra otobüs duraðý.
Sonra yol gitti. Gelip geçen ve sonu olmayan arabalar
gitti. Hafif esen rüzgar gitti ve üzerindeki tüm elbiseler
gitti. Sonra vücudu gitti ve bir beyaz ýþýk olarak kaldý.
Belki “Acaba neyim ben?” dedi. Daha bir þeylerin gitmesi
gerektiðini anladý. Belki en alttaki ben olarak bildiði de bir
maskeydi. Felsefecilerin nadir olarak söylediði
doðrulardan bir tanesiydi, bilinmeyenlerin üzerini
açmanýn aslýnda onlarý artýrmak demek olduðu. Bu
gerçekte gitti bir müddet sonra.
Ve en gereksiz yerde insanýn aklýna gelen sözlerden biri
geldi, kaldýrýma oldukça yaklaþan otobüsle beraber.
Sözü nereden duymuþtu hatýrlamýyordu ve otobüsün
nereden geldiðini de anlayamadý bir müddet, az önce
giden þeylerin hepsi gibi yol da tekrar geri gelene kadar.
“Herkes yalnýz ölür!” diyordu. “Demek ki ölürken yalnýz
kalacaðýz, ölüm maskelerin çýkartýlmasý mý acaba?” diye
düþündü. Demek ki
herkes ölürken tüm
maskelerini çýka-
rýyor, ve herkes
sadece kendisiyle
baþ baþa kalýyordu.
Sonra aklýna onun
herkes olmadýðý
geldi. Acaba bu
aklýna gelen sözün
bir devamý var mýy-
dý? “Herkes yalnýz
ölür ama ben, ......”
Bir þey bulamadýðýný
fark etti az önce
yaklaþmýþ olan
otobüs gürültüyle
uzaklaþýrken ve yeni
i n e n l e r ,
sayýlamayacak
kadar çok maskenin

BÝLTEK KIÞ ‘04 63

 Düþünsel
arkasýndan ona bakarken. Orada öylece kala kaldý,
r e nsesim
im p
kendini kaybetmiþ, amacýný kaybetmiþ, yüzünü
kaybetmiþ... herþeyini kaybemiþti ne de olsa, b e n
maskelerini de kaybetse olurdu... herkesin ona meraklý “ Se n þi ir lerim
gözlerle bakmasýna katlanmak bu kadar zor olmasa
n b e nim
gerek dedi içinden. Yine kapattý gözlerini ve
Se
sayamayacak kadar çok þeyini unuttu. Bir kaç þeyi e n B ENim
S
kalmýþtý belki ki, öyle bir þey geldi ki sýraya tüm gerçekler,
d e sen...”
hemde tüm gerçekliðiyle, geri döndü. Ne kadar Ben
anlamsýz, ne kadar acý verici ve ne kadar gereksiz... ve
Kendisini bulmuþtu þair... Gerçek miydi, doðru muydu,
öykü rayýndan çýkýp yavaþ yavaþ son paragrafýna girdi...
gerekli miydi, önemli miydi, güvenli miydi, þüpheli miydi,
Bir hayal geldi, bir parça aþktan yapýlmýþ küçüçük bir aný
nedeni var mýydý...
geldi. Sonsuz sevginin sýkýþtýrýldýðý küçücük bir an... ve
Boþ vermiþti...
tüm elleriyle sarýldý o ana... Üçüncüden sonra o kadar
çok elini gördü ki... O kadar sýký sarýldý ki maskelerin bile Oturduðu kaldýrýmdan kalktý. Yola baktý ve bir tek araba
arada duramayacaðý kadar sýkýca... Anladý o an, henüz bile yoktu. Kendisini bulmuþtu þair... Gerçek miydi, doðru
aklýnda herhangi bir dilde, herhangi bir görüntüyle muydu, nedeni var mýydý... Boþ vermiþti. Ve son olarak
anlatmadý kendine bile... Ama anladý iþte... Üçüncü elde ellerini saydý ve bir kez daha parmaklarýný... Belki ileride
kendisiydi, dördüncü de, beþinci de. Taktýðý maskelerde gereksiz bir yerde aklýna gelir diye not etti;
kendisiydi, her þey tamamen kendisi. Herþey tamamen Herkes yalnýz ölür
kendisi... Bu yüzden herkes yalnýz ölür dedi çünkü Ama kendisini bulmuþtu þair...
aslýnda herþey, herkes yalnýz ve kendisiydi.
Aþktý onu kendi yapan... Ýnsaný kendisi yapan biraz
sevgiydi... Onun için demiþti þair:

Bu sayýdan itibaren her sayýda, bu sayfada ODTÜ Zeka Oyunlarý Topluluðu’nun hazýrladýðý zeka oyunlarý ve
sorular yer alacak. Yayýnladýðýmýz sorularýn cevaplarýný Zeka Oyunlarý Topluluðunun internet sayfasýnda ve
Biltek’in bir sonraki sayýsýnda bulabilirsiniz.
Ýþte bu sayýmýzdaki sorular:

1. Aþaðýdaki soru 3 Þubat 2021, Çarþamba tarihinde elime geçti

9 4 8 8 4 ? 5
Soruyu çözebilmek için çok uðraþtým. Günlerce.... Ve sonunda çözdüm. Ama çözünce þunu farkettim. Soruyu
soran benim cevabý hangi gün bulacaðýmý zaten biliyordu! Çok etkilendim. Peki sizce cevap neydi? Ve ben bu
cevabý hangi gün buldum?

2. Boþ olan þekli doldurunuz.

Ortadoðu Teknik Üniversitesi Zeka Oyunlarý Topluluðu

zeka.metu.edu.tr

64 BÝLTEK KIÞ ‘04

 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
istenildiði düzeyde yakalayamamasýnýn sebebi neydi?
"Türk Bilim Politikasý 1983-2003"ü baþbakana sunan
Prof. Dr. M. Nimet Özdaþ, projeden sadece birkaç yýl
sonra G.Kore'nin bilim politikasýný inceleme fýrsatý
bulduklarýnda büyük benzerlikler yakaladýklarýný
belirtiyor ve diyor ki, "...Aramýzda sadece çok önemli bir
fark vardý. Onlar Japonya'dan adapte ederek
hazýrladýklarý politikalarý kararlýlýkla uyguladýlar. Biz ise
uygulamadýk ve dünyanýn en önemli ve deðerli iki
kaynaðýndan biri olan zamaný, en az on yýl israf ettik."
Benzer bir savurganlýkla "Türk Bilim ve Teknoloji
Politikasý 1993-2003" de destekleyici yatýrým politikalarý
uygulanmadýðý ve yeterli iþbirliði saðlanamadýðý için
baþarýya ulaþamadý. Vizyon 2023 için umutlu
olabilmekse, toplumun ona -bir anlamda geleceðine-
sahip çýkmasýna baðlý. Ülkemiz için bir ilk olan ve birçok
toplumda iþlerliði görülen teknoloji öngörüsünün, diðer
giriþimler gibi uygulanamadan rafa kalkmamasý için
oluþacak toplum talebi, siyasi uygulamayý da
beraberinde getirecektir. Bugün AB 6. Çerçeve
Programýna dahil olmamýzý saðlayan AR-GE geliþmesi,
kararlý bir kadronun çabalarýyla oluþan destek
programýnýn bir sonucudur. Politikanýn uygulamaya
konulmasý, birçok reformu da gerekli kýlýyor. Karar
otoriteleri ile uygulamayý gerçekleþtirenler arasýndaki
kopukluðun önceden olduðu gibi aksamalara yol
açmamasý için koordinasyon önemli. Proje sürecinde
kazanýlan uyumun sürdürülmesi de hedefe ulaþmada
etkili olacak. Eðer bilim ve teknoloji ile üretim arasýnda
iletiþim saðlanamazsa her þey teoride kalýr. Bu da
üniversite-sanayi iþbirliðinin deðerini ortaya koyuyor. Ýþ,
gerekli yasal düzenlemeler yapýldýktan sonra da
bitmiyor; projeyle ortaya konulan öngörüler kesin
doðrular olamayacaðý için, sonuçlar takip edilmeli ve
kararlar yeniden deðerlendirilmeli. Strateji, ortaya
çýkabilecek ekonomik ve siyasi krizlerden
etkilenmeyecek bir zemine kurulmalý. Geliºmiº
ülkelerde, kurulmaya çalýþýlan yeni bir teknoloji
politikasýna karþý bir direnç oluþacaktýr. Oysa beklentileri
yüksek bir Türkiye'de, doðru adýmlar atýldýðý takdirde
oturmuþ bir teknoloji politikasýna sahip olmamak
avantaja dönüþüp uyumu kolaylaþtýrabilir. Türkiye,
birçok zayýf yönüne raðmen hedeflerine ulaþabilecek
potansiyele sahip. Yeter ki, Vizyon 2023 gibi
projelerimizi, tüm joker haklarýmýz bitmeden hayata
geçirebilelim.
En yakýn zamanda Türkiye'yi vizyonda görmek
dileðiyle...
38 BÝLTEK KIÞ ‘04
TEKNOLOJÝ
GELÝÞÝMÝNDE
KÝLÝT NOKTA:
B
ir ülkede teknoloji politikalarý ne kadar isabetli
olsa da, eðer belirlenen bu politikalarý
uygulayacak giriþimciler mevcut deðilse, bu
doðrultuda gerçekleþecek yeni yatýrýmlarý görmemiz
imkansýzlaþýr. Politikanýn öngördüklerinin hayata
geçirilmesi için bu giriþimcilerin riski göze alýp, çeþitli
destek mekanizmalarýnýn da yardýmýyla yarattýklarý
kaynaklarýný bu yönde kullanmalarý gerekmektedir.
Giriþimci tanýmýný yaparsak, yeni bir ticari fikir etrafýnda
yeni iþler kurarak, pazarýn büyümesini, çeþitlenmesini ve
saðladýðý yeni iþ olanaklarý ile istihdamýn artmasýný
saðlayan kiþi olarak açýklayabiliriz. Giriþimci ayný
zamanda öngörü ve seziþ yeteneði ile pazar yaratma ve
geliþtirme becerisine sahipken, çoðunlukla kendi fikrini
gerçekleþtirmeye yetecek kadar parasý yoktur. Bundan
dolayý gerek maddi, gerekse altyapý olanaklarý olarak
yoðun bir þekilde desteðe ihtiyaç duyar. Bir ülke için
giriþimciler, yeni birþeyler üretebilecek en önemli insan
kaynaðýdýr. Bunun için giriþimcilerin yapacaklarý
projelerde onlara destek olunmasý, bu potansiyeli aktif
hale getirmek için birinci unsurdur.
Bir giriþimcinin fikrini hayata geçirebilmek için þüphesiz
gereksinim duyduðu en büyük destek maddi boyutta
olacaktýr. Çünkü giriþimci öncelikle yüksek bir
sermayeye ihtiyaç duyar. Bunun dýþýnda altyapý
desteðine de ihtiyaç duyabilir. Sunacaðý yeni ürün veya
hizmet geniþ bir altyapý gerektiriyorsa, bunun da
karþýlanmasý þarttýr. Diðer önemli bir destek de,
giriþimcinin sektöre atýldýðýnda, tecrübe ve bilgi
eksikliðinden kaynaklanacak hayal kýrýklarýna imkan
tanýmamak için verilen eðitimlerdir.
Bu eðitimler giriþimcilerin sektörde tutunabilmeleri için
hayati öneme sahiptir. Çünkü yeni bir fikir denendiðinden
mutlaka risk söz konusudur. Örneðin, Avrupa'da kurulan
iþletmelerin yaklaþýk %50'si, ilk 5 yýl içinde bu riskin
yükünü kaldýramayarak kapanýyor. Hem bu riskin
azaltýlmasý, hem de giriþimcinin kendi yaptýklarýný daha
iyi pazarlamasý için bu eðitimlerin giriþimcilere
aktarýlmasý gerekmektedir. Bu eðitimlerle, giriþimci
teknolojiye, bilgiye yatýrým yapma ve iþ planý konusunda
bilinçlenecek, standartlar ve kalite konusunda yeterli

GÝRÝÞÝMCÝLÝK
bilgiye sahip olmuþ olacaktýr.
Tüm dünyada 1950'li yýllardan baþlayarak yeni
þirketlerin finansmanýnda giderek artan oranlarda
önemli bir rol oynayan risk sermayesi mekanizmasýnýn
ülkemizde fazla uygulama alaný bulamamýþ olmasýnýn
baþlýca nedenleri arasýnda, yeterli kamu desteði
saðlanamamasý, uygun mevzuatlarýn getirilmemiþ
olmasý ve yeterli sermayenin bulunamamasý
gösterilebilir. Þu anda ülkemizde finansman bakýmýndan
destek alýnabilecek kurumlar, Milli Savunma, Maliye
Bakanlýðý, Devlet Planlama Teþkilatý, TÜBÝTAK-TÝDEB
ve TTGV olarak sayýlabilir. Risk sermayesinin
geliþebilmesi, sadece mevzuatla mümkün olabilecek bir
husus deðildir. Uygun ekonomik koþullar ile taraflarýn
hak ve yükümlülüklerini belirleyen saðlýklý bir hukuki alt
yapýnýn yaný sýra giriþimciliði destekleyen kültürel ve
bilimsel bir alt yapý da oluþturulmalýdýr. Mesela,
Amerika'da risk sermayesinin bu kadar çok uygulama
alaný bulabilmesinde, giriþimcinin baþarýsýzlýðý
durumunda cezalandýrýlmadýðý ve bu sebeple risk
alabildiði bir ortamýn yaratýlmasý önemli bir rol
oynamaktadýr. Ülkemizde ve birçok Avrupa ülkesinde
hukuk sistemi iflasý cezalandýran þekilde iþlerken,
Amerika'da iflas eden giriþimciler teþvik edilmektedir.
Bir giriþimcinin baþarýlý olabilmesi için ilk ve en önemli
þart, ticarileþme potansiyeli yüksek yeni bir fikri/ürünü
pazara sunabilmesidir. Özellikle giriþimcinin iþini
yürütebilmek için elinde büyük miktarda sermayesi
olmadýðý düþünüldüðünde, hýzlý bir büyümenin
saðlanabilmesi için sunulan ürünün/hizmetin ya pazarda
mevcut olmamasý ya da rakiplerine karþý üstünlük
saðlayacak yeni yönlerinin bulunmasý gerekmektedir.
Bundan dolayý, teknolojik geliþmeleri yakýndan takip
etmek ve hatta bu geliþmelere öncülük etmek her
giriþimcinin uyguladýðý baþarýlý bir stratejidir.
Ýþte tam bu noktada, yeni teknolojilere dayalý
giriþimciliðin önemi ortaya çýkmaktadýr. Teknolojide
yaþanan geliþmeler, yazýlým sektörü baþta olmak üzere
gen mühendisliði, doku mühendisliði gibi ölçek ve
istihdam profili farklý yeni sanayi dallarýnýn ortaya
çýkmasýný saðlamýþtýr. Son 30 yýlda bilim ve teknolojinin
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
Ferhan Özkan, fozkan@ieee.metu.edu.tr
bu alanlarýnda yaþanan geliþmelerin yarýdan fazlasýnýn,
henüz ticari ürün haline gelmediði düþünülürse, tekno-
giriþimciliðin önemi ve potansiyeli çok daha iyi
anlaþýlabilecektir.
Böylece daha önce yaptýðýmýz giriþimci tanýmýyla
karþýlaþtýrýrsak, tekno-giriþimci öngörü ve seziþ
yeteniðiyle, pazar yaratma ve geliþtirme becerisinin
yanýsýra, teknoloji geliþtirebilme ve inovasyon yapabilme
konusunda da beceri sahibi kiþidir. Tekno-giriþimcinin,
düþük teknolojiye yönelik giriþimci ile farký, faaliyette
bulunmayý düþündüðü alanda çok daha uzmanlaþmýþ ve
bu alanda iyi yetiþmiþ olmasý gerekliliðidir. Ancak daha
önce de belirtildiði gibi, bu durumda rakiplerin sayýsýnýn
az olmasý, düþük rekabet içinde çalýþabilme þansýný da
birlikte getirir.
Giriþimcilerin özellikle üniversiteden yeni mezun olmuþ
kiþiler olduðu düþünülürse, diðer yatýrýmcýlara göre daha
bilinçli olduklarýný söylememiz yanlýþ olmaz. Ar-Ge'ye
önem vermeleriyle birlikte teknolojik olarak yeni bir
þeyler yaratmak amacýyla sektöre atýldýklarýndan,
üniversite-sanayi iþbirliði kavramý yeniden önem
kazanýyor. Çünkü üniversiteden yeni mezun olmuþ bir
giriþimci yapacaðý araþtýrmalarda kendi üniversitesiyle
çalýþmak istiyor. Yani üniversite bir anlamda giriþimci
yetiþtirerek, kendi projelerine destek olabilecek bir
sanayi ortaðý yetiþtirmiþ oluyor. Bu ortaklýkta asýl köprü,
üniversitede kurulan teknokentlerdir. Teknokente
yerleþen giriþimci, burada ilk iþini kurarken aldýðý
destekle daha hýzlý büyüyor ve sektörde konumunu iyice
yükselttiðinde projelerinin araþtýrma safhasýnda
üniversitelerden yararlanýyor. Böylece uzun vadeli bir
alýþveriþ söz konusu oluyor.
Giriþimcilere eðer yeterli destek saðlanýrsa, ülkemizin
geliþimi açýsýndan çok önemli bir avantaj elde etmiþ
olacaðýz. Giriþimcileri, potansiyel bir maddi gelir ve
istihdam kaynaðý olarak görebiliriz. Bu tür destekler
verilirse, giriþimci ruhuna sahip kiþiler kendilerinden
beklenenden daha fazlasýný yapabilirler. Böylece
üretimimizin ve ihracatýmýzýn karþýsýnda en büyük
engellerden biri olan beyin göçü engellenmiþ olacaktýr.
BÝLTEK KIÞ ‘04 39
 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
T T G V
PROJELERÝN HAYAT KAYNAÐI
TTGV 1 Haziran 1991 tarihinde Hazine Müsteþarlýðý
aracýlýðýyla Dünya Bankasý'ndan saðlanan kaynaðýn
Türk sanayisinde teknoloji geliþtirme faaliyetlerini
desteklemek ve sanayi sektöründe ticari Ar-Ge bilincini
artýrmak üzere kuruldu. Amacý, ülkemizin teknolojik
altyapýsýnýn geliþtirilip güçlendirilmesi ve Türk
Sanayii'nin uluslararasý pazarlardaki rekabet gücünün
artmasýna katkýda bulunmak olan Türkiye Teknoloji
Geliþtirme Vakfý þu ana kadar teknolojik geliþmeye
dayalý birçok projeye destek vermiþ bulunuyor.
TTGV'nin finansal kaynaklarý, Dünya Bankasý, Hazine
ve Dýþ Ticaret Müsteþarlýðý kaynaklarý dýþýnda, sanayi
kuruluþlarýnca kullanýlarak geri ödenilen fonlar benzeri
faaliyetlerin desteklenmesi amacýyla tekrar
kullanýlmaktadýr.
Ayrýca, TTGV üniversite ve araþtýrma merkezlerinde
gerçekleþtirebilecek türden araþtýrma bilgisi gerektiren
yeni iþ alanlarýnýn oluþumunu ve geliþimini harekete
geçiren; bulunduklarý bölgenin teknolojik altyapýsýný ve
gelir düzeyini artýran; yetiþmiþ iþgücü için iþ olanaklarý
saðlayan ve yabancý yatýrýmcýlarý bulunduklarý bölgeye
çekmek üzere kurulmasý planlanan teknoparklarýn
oluþumlarýnda görev üstlenmektedir. Teknopark
þirketinin yapmýþ olduðu personel, teçhizat, sarf
malzemesi, seyahat ve hizmet alýmý harcamalarýný
karþýladýklarýný belirten TTGV Pazarlama Bölümü
Koordinatörü Arif Han Yarkýn, halen, birçok üniversitede
teknopark kurulmasý için yapýlan hazýrlýk çalýþmalarýnýn
TTGV desteði ile sürdürüldüðünü söylüyor.
TTGV tarafýndan 1-2 milyon dolarý geçmemek kaydýyla,
projelerin toplam bütçelerinin en fazla %50'sine destek
verilebiliyor. Yani projeyi öneren kuruluþun da en az
TTGV'nin verdiði destek kadar katkýda bulunmasý
gerekiyor. Destek süresi de en fazla 24 ay olarak
belirlenmiþ. Destek miktarý ise en fazla 2 milyon dolar
olmakla birlikte bir alt sýnýrý yok. Proje süresince firmanýn
harcama yapmasýnnýn ardýndan TTGV katkýsý olarak
belirlenen tutar aylýk bazda firmaya ödeniyor. TTGV
tarafýndan ABD Dolarý olarak verilen finansal destek,
projenin sona ermesinin ardýndan 4 yýl içinde ABD
Dolarý olarak geri alýnýyor.
40 BÝLTEK KIÞ ‘04
TTGV'nin katalizör rolü üstlendiðini belirten Yarkýn,
destekledikleri projelerin hedeflerini tutturma
konusundaki tüm ön çalýþmalarý proje kabul edilmeden
önce 1500 kiþilik uzman kadro ile yaptýklarýný ve böylece
þirketlerin destek almak için, belirli bir Ar-Ge disiplinini
saðlamýþ olacaklarýný söylüyor.
TTGV'nin bu aracý rölü ne kadar iyi yaptýðýný ve geldiði
noktayý aþaðýdaki veriler ortaya koyuyor. Ürün geliþtirme
projelerinin %73'ünde, süreç geliþtirme projelerinin ise
tamamýnda önceden belirlenen teknik hedeflere ulaþýldý.
TTGV tarafýndan desteklenen firmalarýn %88'i üç yýl
içerisinde yeni Ar-Ge projelerini gerçekleþtirmeyi,
bunlardan %63'ü de yeniden TTGV'ye baþvurmayý
planlýyor. TTGV'nin katkýlarýyla yurt genelinde bugüne
kadar yaklaþýk 195 milyon ABD Dolarý tutarýnda Ar-Ge
hacmi yaratýldý.
Görüldüðü gibi, TTGV þu ana kadar yüzlerce projeye
destek vererek, Türkiye'de destek bulamamaktan
þikayet edenlerin en büyük ilacý olmuþtur. Bu destekleri
veren aracý kurumlarýn bütçeleri daha da artarsa, artýk
hiçbir giriþimci projesini yapmak için kendi parasýný
biriktirmeyi beklemeyecek ve projeler bir an önce hayat
bulacaktýr. Böylece oluþturulan teknoloji politikalarýnýn
hedefine ulaþmasý için ciddi yatýrýmýn önü daha da
açýlacak, bu doðrultudaki teknolojik geliþmeler devam
ederken meydana gelebilecek olasý riskler en aza
indirilmiþ olacaktýr.
Proje Bilgileri:
Baþvuru Sayýsý: 718
Desteklenen Proje Sayýsý: 240
Desteklenen KOBÝ Projelerinin Oraný(%): 73.2
TTGV Tarafýndan Verilen Destek: 92.8
(milyon ABD Dolarý)
Toplam Proje Tutar: 194
(milyon ABD Dolarý)
Biten Proje Sayýsý: 166
Kaynaklar
www.ttgv.org.tr
TTGV, Risk Sermayesi Semineri Notlarý, 2000
KOSGEB, Genç Giriþimci Geliþtirme Programý
 Haberler
Kýsa Kýsa
Microsoft .NET
Proje Yarýþmasý 2004
Bu yýl 3. sü düzenlenecek
olan Microsoft .NET Proje
Yarýþmasý için baþvurular
baþladý. Microsoft Türkiyenin
“ögrencilere son teknoloji
ürünlerini kullanarak,
yaratýcýlýklarýný ve kiþisel
potansiyellerini tanýma ve
keþfetme firsatý verebilmek”
amacýyla düzenlediði
yarýþmaya baþvuru için son
tarih 31 Mart 2004. Ayrýntýlý
bilgiye;
http://www.msakademik.net
adresinden ulaþýlabilir.
Einstein bir sýnav daha
veriyor..
NASA 20 Nisan tarihinde
uzaya göndereceði roketinde
þimdiye kadar yürütülmüþ en
önemli fizik deneylerinden
birini yapmaya hazýrlanýyor.
“Gravity Probe2” Einstein’in
genel görelilik teorisi ile ilgili
deneyler yapacak. Einstein
1918 yýlýnda genel görelilik
teorisiyle yer çekimini
açýklamaya çalýþmýþtý.
Gravity Probe 2, uzaya bir
uydu içerisinde 400’e yakýn
topaç gönderecek. Bu
topaçlar yer çekimiyle ilgili
deneylerde gözlemlenecek.
NASA’nýn konuyla ilgili proje
yöneticisi, bu uydu için “Ýnsan
oðlunun þimdiye kadar uzaya
göndermiþ olduðu en akýllýca
þey.” Açýklamasýný yapmýþ.
Kaynak:
www.technewsworld.com
Yeni Virüsümüz: NETSKY
Dijital dünyaya yayýlan en son
virüsümüz, 4. kuþak e-posta
solucaný, NETSKY.D. Virüs
Bilgisayar aðlarýnda
“gezinerek” kendisini gön-
derecek kullanýcýlar arýyor.
Orjinal NETSKY virüsü 16
Þubat tarihinde ortaya çýktý ve
þu anda 7 ayrý þekli
bulunuyor. Bunlardan en
etkili olaný ise 1 Mart’ta aktive
olan NETSKY.D adlý þekli.
Virüs e-posta ile gelen
eklentinin açýlmasýyla
bilgisayara bulaþýyor.
6 BÝLTEK KIÞ ‘04
Opportunity ve Spirit uzay
robotlarýnýn yaptýklarý
incelemelerin sonuçlarýnýn
deðerlendirildiði basýn
toplantýsýnda konuþan proje
direktörü Steve Squyres, Mars'ýn
“bir zamanlar sývý halde su
MARS
ýslak çýktý
içerdiðinin kesinleþtiðini” belirtti.
Gezegen yüzeyinin “yaþamý
destekleyecek özellikler
gösterdiðini” ifade eden Cornell
Üniversitesi jeoloji profesörü
Squyres, “Mars'ta yaþam var mý
yok mu, onu da araþtýrmaya
devam ediyoruz” dedi.
Soðuk ve kuru bir yüzeye sahip
Mars gezegeninde, þimdiki veya
geçmiþ zamana ait herhangi bir
yaþam belirtisi bulunamadý. Ancak,
Squyres robotlarýn topladýklarý kimyasal ve jeolojik bulgulardan, gezegenin
geçmiþinde suyun sývý halde bulunduðunun, kayalar ve topraðýn þekillenmesinde
belirleyici rol oynadýðýnýn anlaþýldýðýný vurguladý. Ayný koþullarýn Dünya üzerinde
yaþamýn geliþmesine yeteceðini söyleyen Squyres, “Mars'ta yaþamýn bir
zamanlar bir süre için de olsa geliþmiþ olabileceðine” iþaret etti.
Suyun varlýðýna ait kanýt arayan Opportunity aracý, 'El Capitan' adlý ince katmanlý
bir kayayý incelerken þimdiye dek elde edilen en ciddi bulguya rastladý.
Ýniþini gerçekleþtirdiði kraterdeki yassý kayalýklardan biri olan El Capitan'i
inceleyen Opportunity, kayayý deldi ve kayanýn içinde yüksek miktarda tuza ulaþtý.
Söz konusu kraterin de içinde bulunduðu Meridiani Planum, Mars'ýn en pürüzsüz
ve en geniþ düzlüðü. El Capitan'in kimyasal yapýsý ve içerdiði tuz miktarý,
Meridiani Planum'un bir zamanlar suyun bol miktarda bulunduðu bir bölge
olduðuna iþaret ediyor.
Resimlere bakarak suyun varlýðý hakkýnda kesin bir yargýya varmanýn olanaksýz
olduðunu belirten Squyres, numunelerin kesinlikle Dünya'ya getirilerek incelenmesi
gerektiðini altýný çizdi. Halen Mars'ta bulunan Spirit ve Opportunity araçlarý
araþtýrmalarýný bitirdikten sonra tekrar Dünya'ya dönmeyecekler. ABD baþkaný
George Bush'un uzay planý çerçevesinde 2015 yýlýnda Mars'a astronot
gönderilecek.
IEEE Türkiye 1. Öðrenci
Kollarý Kongresi
13,14,15 Þubat 2003 tarihlerinde Eskiþehir'de 1.
Türkiye IEEE Öðrenci Kollarý Kongresi yapýlmýþtýr. 27
üniversitemizde bulunan IEEE Öðrenci Kollarýndan
öðrencilerin ve IEEE üyesi olan hocalarýmýzýn da
katýldýðý kongreyi Osmangazi Üniversitesi IEEE
Öðrenci Kolu ve Anadolu Üniversitesi IEEE Öðrenci
Kolu ortaklaþa düzenlemiþtir. Orta Doðu Teknik
Üniversitesi IEEE Öðrenci Kolunun da destek verdiði
organizasyon sayýlarý artan öðrenci kollarý arasýndaki
iletiþimi kolaylaþtýrmak, kollar arasý dayanýþma ve
kaynaþmayý arttýrmak amacýyla düzenlenmiþtir. Her
öðrenci kolundan 5 kiþiye katýlým için destek verilen
kongreye 24 üniversiteden 110 civarýnda katýlýmcý
gelmiþtir. IEEE 8. Bölge Öðrenci Etkinlikleri Komitesi'nin ve IEEE Türkiye Þubesinin
büyük destek verdiði kongrenin ev sahipliðini Anadolu Üniversitesi ve Osmangazi
Üniversitesi yapýyor. Türkiye'de iletiþimin devi TURKCELL 'in ve yazýlým alanýnda
Türkiye'de önde gelen firmalardan Microsoft'un ana sponsor olduðu kongreye
EKOM, MobilÖðren ve Anadolu Bilgisayar da destek vermiþtir. Kongre hakkýnda
detaylý bilgiye resmi að sayfasýndan ulaþabilirsiniz.
http://www.ieee.org.tr/ogrencikongresi/
 Haberler
Kýsa Kýsa
Elektronik Ýmza Resmi Gazete’de Kendisini alýþýldýk konu
Yayým tarihinden 6 ay sonra yürürlüðe girecek yasaya göre, güvenli elektronik baþlýklarýyla gizleyen vürüsü
imza, elle atýlan imzayla ayný hukuki yükümlülüðü doðuracak. Kanunlarýn resmi taþýyan e-posta .pif uzantýlý
þekle veya özel bir törene tabi tuttuðu hukuki iþlemler ile teminat sözleþmeleri eklenti’den anlaþýlabilir.
güvenli elektronik imza ile gerçekleþtirilemeyecek. Microsoft 98, ME, NT, 2000
Güvenli elektronik imzayý oluþturan araçlarýn da tarif edildiði yasada, imza ve XP iþletim sistemlerinde
sahibinin imza doðrulama verisini kimlik bilgilerine baðlayan elektronik kaydý, etkili virüsü taþýyan e-
“elektronik sertifika” olarak tanýmlandý. Elektronik sertifika hizmet saðlayýcýsýnýn postalarýn kullandýðý konu
da “elektronik sertifika, zaman damgasý ve elektronik imzalarla ilgili hizmetleri baþlýklaýndan bazýlarý þunlar:
saðlayan kamu kurum ve kuruluþlarý ile gerçek veya özel hukuk tüzel kiþiler” Re: Hello
olduðu ifade ediliyor. Re: Thanks!
Yasada nitelikli elektronik sertifika, elektronik sertifika hizmet saðlayýcýsýnýn
Re: Document
yükümlülükleri ve nitelikli elektronik sertifikanýn iptal edilmesine iliþkin þartlar
belirtiliyor. Re: Your details
Yasada ayrýca bilginin korunmasýna iliþkin hükümlere de yer veriliyor. Buna göre, Re: Approved
elektronik sertifika hizmet saðlayýcýlarý, elektronik sertifika vermek için gerekli Re: Your text
bilgiler hariç bilgi talep edemeyecek ve bu bilgileri kiþinin rýzasý dýþýnda elde Re: Your music
edemeyecek. Elektronik sertifika hizmet saðlayýcýsýnýn elektronik sertifika Re: Your product
sahibine karþý sorumluluðu genel hükümlere tabi kýlýnýyor. Re: Your document
Re: Your archive
Re: Here is the document
XILINX FPGA Tasarým
Programýný yeniliyor
XILINX, FPGA tasarýmý için
tümleþik yazýlým ortamýnýn
(ISE) 6.2i versiyonunun Virtex
II FPGA’lerde %40
performans artýþý saðladýðýný
ÖZEL SÝGORTA GEREKLÝ
belirtti.
Elektronik sertifika hizmet saðlayýcýsý, kanundan doðan yükümlülüklerini yerine
getirmemesi sonucunda oluþacak zararlarýn karþýlanmasý amacýyla 'Sertifika Mali ISE’deki yeniliklerin, devre
Sorumluluk Sigortasý' yaptýracak. Bu sigorta, Türkiye'de ilgili branþta çalýþmaya motorlarýnýn daha az FPGA
yetkili olan sigorta þirketleri tarafýndan yapýlacak. Bu sigorta þirketleri Sertifika Mali alaný harcayarak daha fazla
Sorumluluk sigortasý yapmakla yükümlü olacak. Bu yükümlülüðe uymayan sigorta performans saðladýðý
þirketlerine Hazine Müsteþarlýðý'nca 8 milyar lira idari para cezasý verilecek. belirtildi. Firma yetkilileri 6.2i
Yabancý bir ülkede kurulu bir elektronik sertifika hizmet saðlayýcýsý tarafýndan versiyonunun 2 katý daha hýzlý
verilen nitelikli elektronik sertifikalarýn hukuki sonuç doðurabilmeleri, milletlerarasý programlama yaptýðý ve %15
anlaþmalarla baðlý olacak. oranýnda daha az FPGA alaný
DENETÝM TELEKOMÜNÝKASYON KURUMU'NDA harcadýðýný belirttiler. Ayrýca
Elektronik sertifika hizmet saðlayýcýlarýnýn faaliyetlerini ve iþlemlerinin denetimini ISE 6.2i kullanýcýlarý programý
Telekomünikasyon Kurumu yerine getirecek. Kurum, gerekli gördüðünde Red Hat Linux 9.0 üzerinde
elektronik sertifika hizmet saðlayýcýlarýný denetleyebilecek ve denetim sýrasýnda çalýþtýrabiliyorlar.
görevliler tarafýndan her türlü defter, belge ve kayýtlarýn verilmesi, yönetim yerleri, COREL WordPerfect
bina ve eklentilerine girme, yazýlý ve sözlü bilgi alma, örnek alma ve hesaplarý 12’yi çýkarmaya
inceleme yapabilecek. Elektronik imzanýn denetimine iliþkin esas ve usuller, hazýrlanýyor
kanunun yürürlük tarihinden itibaren 6 ay içinde hazýrlanacak. COREL firmasý, ofis paketinin
ELEKTRONÝK ÝMZADA SAHTECÝLÝK en yeni versiyonu
Yasa, elektronik sertifikalarda sahtecilik yapanlara da cezalar getiriyor. Buna göre, WordPerfect 12’yi Nisan
sahte elektronik sertifika oluþturanlara 2 yýldan 5 yýla kadar hapis ve 1 milyar ayýnda piyasaya sürmeye
liradan aþaðý olmamak üzere aðýr para cezasý verilebilecek. Yükümlülüklerini hazýrlanýyor. Paket; metin
yerine getirmeyen elektronik sertifika hizmet saðlayýcýlarýna 8 milyar liradan 20 düzenleme için WordPerfect,
milyar liraya kadar idari para cezasý öngörülürken, suçlarýn tekrarý halinde para sunumlar ve multimedya
cezalarýnýn 2 kat olarak uygulanmasý da hükme baðlandý. gösterileri için Quattro Pro ve
ELLE ATILAN ÝMZAYA EÞDEÐER kiþisel iletiþim bilgilerini
Yasa, ilgili kanunlarda da paralel düzenlemeler içeriyor. Güvenli elektronik imza, düzenlemeye de yarayan
elle atýlan imzayla ayný ispat gücüne sahip olacak. Güvenli elektronik imzayla WordPerfect Wireless Office
oluþturulan elektronik veriler senet hükmünde olacak, bu veriler, aksi ispat Suite’i içeriyor. Microsoft
edilinceye kadar kesin delil sayýlacak. Dava sýrasýnda bir taraf kendisine karþý ileri uygulamalarýyla uyumlu
sürülen ve güvenli elektronik imzayla oluþturulmuþ veriyi inkar ederse, Hukuk WordPerfect, küçük ve orta
Usulü Muhakemeleri Kanunu'nun imza inkarýna iliþkin hükümleri kýyas yoluyla ölçekli iþ ve kullanýcýlarý hedef
uygulanacak. alýyor.

BÝLTEK KIÞ ‘04 7

 Haberler

INTEL Wi-Fi
'Bilgisayar-Televizyonu'nu Sunar!
“Eðlence PC”si (EPC) olarak adlandýrýlan cihaz televizyon ile baðlantý kuracak ve
uzaktan kumanda ile kontrol edilecek. Wi-Fi baðlantýsýný kullanarak internette
gezinecek; TV kanallarýný dolaþarak film ve þovlarý sabit diske kaydedecek ve TV' de
yayýnlanmayan programlarý ve müzikleri indirecek. Kýsaca modern insanýn çalýþma
odasýndan oturma odasýna giderken yaptýðý küçücük egzersiz de tarihe karýþacak.
Intel
temel düzeydeki EPC' yi bu yýlýn ikinci yarýsýnda 1000$' ýn altýnda bir fiyata satýþa
çýkarmayý planlýyor. Yankee Group Analisti Adi Kishore'nin NewsFactor'e söylediði
gibi: “Intel, güç kaynaklarý olan PC'lerin hýzla eðlence odaklý hale geldiðini gördü ve
'Neden kendimizi PC ile sýnýrlayalým?' dedi”.
Wi-Fi ve TV
EPC'nin çekirdek yapýsýný, kablosuz aðý destekleyen bir çift Intel masaüstü kiþisel
bilgisayar çipi oluþturuyor. Bu Wi-Fi çipleriyle birlikte ekstra bir yöneltici (router)
donanýmýna gerek olmadan internete baðlanmaya yarayan yöneltici teknolojisi
saðlanýyor. EPC, görüntü ve sesi evdeki herhangi bir playback aletine, kablosuz el aletleri dahil, aktaracak.
Çipler çevresel ses ve çok kanallý ses teknolojilerini sunuyor.
2005 yýlýnda Intel, 'Sandow' adý verilen ve HD (high definition) sinyalleri alabilen
TV ayarlayýcýsý içeren bir PC-TV çipi çýkarmayý hedefliyor. Çip, evdeki PC'lerden girdi kabul eden Sandow
tabanlý cihazý saðlayan kurulu bir yazýlým içeriyor.
Microsoft Medya Merkezi
Intel PC-TV çipleri, fotoðraf düzenleyici araçlardan dosya yönetimine kadar sayýsýz çoklu ortam özelliklerini
içeren “Windows XP Media Center Edition” için dizayn ediliyor. Bu yazýlýmýn EPC için en faydalý özelliði de
dijital görüntü kayýt sistemi kontrollerini içermesidir. Intel sözcüsü Howard High'ýn NewsFactor'e söylediði gibi
“EPC ile, klavye ve fare kullanmak yerine herþey televizyonda olduðu gibi uzaktan kumanda ile halledilecek.”
Eðer Intel ve Microsoft TV-PC bileþimini üretmede baþarýlý olurlarsa, bu bir çok ev eðlence sisteminin (DVD'ler,
Tivo üniteleri ve ev stereo sistemleri gibi) yerini alacaktýr. Adi Kishor þöyle diyor: “Geçmiþte format ve cihaz
arasýnda birebir iliþki vardý. Örneðin; bir CD alýndýðýnda CD-ROM okuyucuda çalýþtýrýlýyordu. Artýk cihazdan
baðýmsýz dijital formatlara geçiþle, bu iþlemleri sabit diski olan herhangi bir cihaza transfer edebilirsiniz...
PC'niz bir eðlence aracý haline geliyor.” Howard High'a göre EPC tüketici elektroniði ve bilgi-iþlem arenalarýnýn
birlikte dans etme çabalarýný karþýlayacak gibi görünüyor.
TÝVO' yu Sýkýþtýrma
Ev eðlence merkezlerini tek bir cihazda toplayan PC-TV, teoride çok fazla seçeneði
tüketiciye daha ucuza sunabilecektir. Fakat bu bir çok imalatçý için derin etkiler
yaratacak. Intel' in oyun çiplerine grafik yeteneklerini de
eklemesi, diðer grafik çipi imalatçýlarýný birleþmeye teþvik
edecektir. Bu noktada sadece bir kaç çip imalatçýsý
piyasada tutunmayý baþaracaktýr. Ayný zamanda internet
yönlendirme þirketleri de, PC-TV çiplerinin tüketicilere
harici donaným yönlendiricileri olmadan internete
baðlanma teknolojisini sunmasý ile zor durumda
kalacaklardýr. Belki de en derin þekilde etkilenecek olan þirket
Tivo'dur. Eðer Intel PC-TV çipleri yaygýnlaþýrsa, TV baðlantýlý
dijital görüntü kayýt cihazý üreticileri pazar paylarýný yükseltmek için
zorlanacaklardýr. Bu PC-TV kombinasyonu PC satýþlarýný arttýrmaktan
çok, PC üreticilerinin görüntü kayýt yeteneðini bütünleme isteklerini
karþýlayacak ve evde merkezi medya cihazý olma özelliðini kazanacaktýr.

8 BÝLTEK KIÞ ‘04

 IEEE 40 yaþýnda

20 IEEE 40 Yaþýnda
23 IEEE Türkiye
Dünü, Bugünü, Yarýný
27 IEEE ODTÜ
15 yaþýnda Duygu Akbulut
duyguakb@ieee.metu.edu.tr

N
ew York'ta bunaltýcý bir Aðustos öðleden sonrasýydý, ve batý 40. caddedeki
mühendisler klübünde, dünyanýn önde gelen iki elektrik mühendisliði
topluluðunun geleceðini deðiþtirecek bir tartýþmaya girmiþ iki adam, klima
yardýmýyla serinlemeye çalýþýyorlardý.
1 Aðustos 1955'teki bu buluþma resmi bir buluþma deðildi. Bu nedenle, IRE(Institute
of Radio Engineers)'nin baþkaný John Ryder ve AIEE(American Institute of Electrical
Engineers)'ye o sabah baþkan seçilen Morris Hooven arasýndaki tarihi öðlen yemeðine
dair çok az þey biliniyor. Ama, 1 Ocak 1963'te iki organizasyonun birleþerek IEEE'yi
oluþturmasýyla sonuçlanacak geliþmelerin ilk adýmý bu görüþme olmuþtu.
Ryder ve Hooven, kýsa sürede her iki topluluðun üyelerine de diðer toplulukla bir
birleþik üyelik sahibi olmalarýna hak tanýyan bir önerge hazýrladýlar. IRE'nin yönetim
kurulu hevesle ve vakit kaybetmeden, 1955 yýlý içinde, önergeyi onayladý. AIEE ise
benzeri bir karara ancak 1958'de vardý. Birleþik üyelik projesi, iki topluluðun
birleþmesiyle sona eren yolda çok önemli bir adýmdý.

20 BÝLTEK KIÞ ‘04


Sahnedekiler
40 yaþýnda
Deneyimlerini 1979 yýlýnda IEEE tarih merkezine
aktaran Ryder'a göre, topluluklarýn nasýl birlikte
çalýþabileceðini görmek için öðle yemeðini
kullanmýþlardý.
1884'te New York'ta kurulan AIEE, kendisini Amerikalý
mühendislere hizmet eden ulusal bir kuruluþ olarak
görüyordu. Üyelerinin çoðunluðu güç alanýnda çalýþan
AIEE çok merkeziyetçi bir yapýya sahipti ve bir yazýnýn
topluluðun üç teknik yayýnýndan herhangi birinde
çýkmasý için bir yýðýn çok katý onay aþamalarýndan
geçmesi gerekiyordu. AIEE'nin üyelik þartlarý da oldukça
katýydý. Sadece Profesyonel Geliþme Mühendislik
Konseyi tarafýndan resmen tanýnan üniversitelerin
mezunlarý kabul ediliyordu.
1912'de, yine New York'ta kurulan IRE ise daha rahat bir
tutum sergiliyordu. Merkeziyetçilikten uzak yapýsý,
topluluðun elektronik ve telekomünikasyon gibi hýzla
geliþen, esnek bir yapý gerektiren teknolojilere verdiði
önemden kaynaklanýyordu. AIEE'nin tersine IRE, dünya
çapýnda amaçlarý olmasýyla övünüyordu. Ayrýca , üyelik
için kendi okul listesini oluþturmuþtu. IRE'nin tek teknik
yayýný olan “Proceedings of the IRE” makalelerinin
kalitesi ve hýzlý basýmýyla takdir topluyordu. Bu,
organizasyon için iyi bir gelir kaynaðýydý ayný zamanda.
Tarihçilere göre, 20. yüzyýlýn baþlarýnda AIEE, yeni
kurulan IRE'yi ve onun temsil ettiði yeni alanlarý kendine
denk görmekte zorlanýyordu.Yine de özellikle 2. Dünya
Savaþý baþlamadan kýsa süre önce, elektronik alanýnda
büyük geliþme gösterildiðinde, IRE büyümeye
baþladý.Savaþtan sonra üye bulma mücadelesi iyice
IEEE 40 yaþýnda
kýzýþtý.1947'de AIEE'nin yaklaþýk 35500 üyesi vardý,
IRE'ninse 21000. 1956'da her iki topluluk da 50000
üyeye sahipti, ancak AIEE daha yavaþ büyüyordu.
Birleþmek ya da birleþmemek
Birleþik üyeliðin ilgi görmesi sonucu, birleþme
konusunda daha ciddi görüþmeler baþladý ve 1961'de
AIEE IRE Birleþtirme Komitesi kuruldu. Ortak bir
amaçlarý vardý 'nitelikli üyelere hizmet' ancak kendi
alanlarýndan doðan felsefelerdeki ve iþletimlerindeki
farklýlýk, en büyük engelleri teþkil ediyordu.
AIEE'nin temel ilkelerinden biri mühendisliðin, bilimsel
bilginin, insan yaþamýna ve ihtiyaçlarýna uygulanýþýný
yansýtmasýydý. IRE ise herhangi bir ayrým yapmýyordu.
Kapýsý elektronikle ilgili alanlarda çalýþan fizikçilere,
kimyacýlara ve diðer ilgili disiplinlere açýktý.
Birleþmeyle sonuçlanan çabalarý hýzlandýran iki faktör
vardý: IRE'nin Profosyonel Grup Sistemi ve AIEE IRE
öðrenci kollarýnda giderek artan öðrenci sayýsý.
Yapý
1948'de Bell Telefon Laboratuarý'ndan Raymond
Heising IRE'nin üyelerinin ihtiyaçlarýný karþýlamaya
yönelik teknik gruplar kurmasýný önerdi. Böylece IRE ilgili
alanlardan, profesyonel üyeler de elde edebilecekti.
Heising'in önerisinden kýsa süre sonra IRE ilk
Profesyonel Grup'unu kurdu: Audio Mühendisliði Grubu
bu daha sonra IEEE Sinyal Ýþleme Topluluðu'nu
oluþturdu. 1955'te 21 IRE Profesyonel Grup'u vardý.
Bugün sayýsý 38'e ulaþmýþ olan IEEE topluluklarýnýn ve 4
Teknik Konseyin kökenleri IRE Profesyonel Grup
Sistemi'ne dayanýr.
1950'de AIEE ve IRE öðrenci kollarýný birleþtirdi ve tek bir
BÝLTEK KIÞ ‘04 21
 IEEE 40 yaþýnda
ücret talep etmeye baþladý. Çünkü o tarihe kadar ayrý
ayrý olan üyelik ücretleri her iki toplulukta yer almak
konusunda öðrencilerin önünü kesiyordu. 1954'te
çýkarýlan 'Student Quarterly' o kadar popüler oldu ki,
baský sayýsý neredeyse 'Proceedings of the IRE' ye eþitti.
2002 sonunda sayýsý 1158'e ulaþan IEEE öðrenci
kollarýnýn öncüleri olarak 1962'de 130 birleþik öðrenci
kolu vardý.
AIEE IRE Birleþtirme komitesinin görüþmelerini
düzenleyen iki ismin öne çýktýðýný söyler tarihçiler:
Clarence Linder, 1961 AIEE Baþkaný ve Patrick
Haggerty, 1961 IRE Baþkaný. Özellikle Haggerty, çok iyi
bir konuþmacýydý. John Ryder ve Donald Fink'e göre,
Huggerty'nin savunduklarý 'IRE'den yayýlýr ve AIEE'nin
üzerine dökülürdü.'(Mühendisler ve Elektronlar 1984)
Yeni Organizasyon
Birleþtirme Komitesi yeni organizasyonun uluslar arasý
bir niteliðe sahip olmasýna, daha fazla sayýda
profesyonel disiplin içermesine, IRE Prefosyonel Grup
Sistemi'ni benimsemesine ve her iki organizasyonun
üyelerinin de katýlmak isteyeceði bir yapýya sahip
olmasýna karar verdi.
'Mühendisler ve Elektronlar'da Ryder ve Fink
birleþmenin gerçek nedeninin, her iki topluluðun da
yarým olmasýndan kaynaklandýðýný söylüyorlar. “Hiçbiri
kendi baþýna elektrik mühendisliði ve elektronik
alanlarýný kapsadýðýný, ilgili endüstrilere hizmet ettiðini,
ya da akademinin sadakatine sahip olduklarýný iddia
edemezdi. Birlikte bunlarý yapabiliyorlardý, ancak ayrý
ayrý sadece yýkýcý bir rekabet gösterebiliyorlardý.”
1962' de , 57183 AIEE ve 103555 IRE üyesi birleþme
kararýna katýldýlar. Oy verme yetkisine sahip üyelerin
%60'ýndan fazlasý oylamaya katýldý ve bunlarýn %87'si
birleþme lehinde oy kullandý. 01 Ocak 1963'te resmi
birleþme gerçekleþti ve IEEE kurulmuþ oldu. 2002'de,
IEEE'nin üye sayýsý, 145237'si ABD dýþýndan olmak
üzere 382000'i geçiyordu.Dünyadaki teknik yayýnlarýn
1/3'ünü ve en fazla atýfta bulunulan bilimsel
araþtýrmalarýn bir kýsmýný IEEE yayýmlýyor ve þu anda
IEEE, dünyanýn en büyük, belki de en etkili profesyonel
teknik örgütü olmuþ durumda.
Ýsim
Bütün birleþmelerde, verilmesi gereken en önemli
kararlardan biri de yeni kuruluþun isminin ne olacaðýdýr.
IEEE konusunda da durum farklý deðildi.
Yeni kurulan yapýnýn uluslar arasý bir karakteri olmasý
22 BÝLTEK KIÞ ‘04
kararlaþtýrýlmýþtý, bu nedenle AIEE'deki “American”'ý
simgeleyen 'A' harfi kaldýrýldý. Ama geriye kalan IEE
zaten kullanýlýyordu, 'British Instutýon Of Electrical
Enginers' tarafýndan.
Her ne kadar 'elektrik mühendisliði'nin 'elektronik'i de
içerdiði bilinse de IRE'nin bazý üyeleri 'electronics'in de
isimde anýlmasý gerektiðini
savunuyorlardý. IRE
bilimsel ilkelere çok
önem veriyordu. Bu
nedenle 'Institute Of
Electrical Science
and Engineering',
IESE de önerilen
isimler arasýndaydý.
IESE tanýmlayýcý bir
isim olarak ilgi gördü,
ancak son karar 'Institute Of
Electrical and Electronic(s) Engineers' idi.
'Electronics' kelimesindeki 's' harfinin kullanýlmasýna
1963 Þubat'ýnda karar verildi. Çünkü 'Electronic'
mühendisi tüpler (internal tubes) ve transistörlerle
çalýþan bir robot olabilirdi ancak. Ayrýca Ýngilizce'de bilim
dallarý çoðul olarak ifade edilir (Mathematics, Physics,
Economics,...). Üyelerin çalýþtýðý alan da 'Electronic'
olarak deðil 'Electronics' olarak ifade edilmeliydi.
Sembol
Ýsmin tersine sembolün dizaynýna 15 dakika gibi kýsa bir
sürede karar verildi. AIEE ve IRE sembolleri
birleþtirilebilir özelliklere sahipti. AIEE'nin dört kenarlý
'uçurtma' þekilli çeperi çok az deðiþiklikle muhafaza
edildi. IRE'nin sembolünün iç kýsmýndaki, düz ve kývrýlan
oklardan oluþan -elektromanyetiðin sað el kuralý- þekil
de ufak bir deðiþiklikle kabul edildi. IRE'de aþaðýya doðru
bakan düz ok, yukarýya doðru bakýyordu artýk.
Bernard N. Oliver tarafýndan çizilen taslak, herkesçe
onaylandý. AIEE ve IRE'nin sembollerinden farklý olarak
bu yeni sembolde hiç harf yoktu. Bu deðiþiklik birleþtirme
komitesinde de konuþuldu ve harf içermeyen bir
sembolün üyenin anadili ne olursa olsun anlaþýlacaðý
kararýna varýldý. Oliver'de harflerin dizayný bozacaðýný
düþünüyordu.
Bu kararda gizli bir umut da vardý, zamanla sembolün
þeklinin mühendislik ve bilim alanýnda, harflere gerek
býrakmayacak kadar tanýdýk olacaðý yolunda.
 IEEE 40 yaþýnda

IEEE ODTÜ
15 Yaþýnda
IEEE'nin 40. yýlýnda, IEEE ODTÜ 15 yaþýna bastý. Eski baþkanlarýmýzdan Seçkin
GÜRLER'le 15. yaþ günümüzde IEEE ODTÜ hakkýnda kýsa bir söyleþi yaptýk.
Seçkin Gürler 1999 Mayýs ve 2000 Haziran aylarý arasýnda baþkanlýk yapmýþ,
durgun, hatta bitmek üzere olan bir grubu devralarak yeniden canlý , dinamik
IEEE ODTÜ'yü kurmuþ ve ayný zamanda bugünki yapýlanmanýn temellerini
atmýþtýr.
Röportaj: Ýsa BOÐAZ,isabogaz@ieee.metu.edu.tr
Betül ÖZTÜRK, betulozturk@ieee.metu.edu.tr

G
ürler ve ekibinin baþa geldiði dönemlerde grup
içinde bir soðukluk var bu da insanlarýn oraya
gelmemesine neden oluyor. Aslýnda güzel
þeyler yapýyorlar ama aksamalar var. Gürler ve
arkadaþlarý herhangi bir sosyal ve siyasi görüþten uzak
insanlarýn bir araya gelerek çalýþýp bir yerlere getirdiði
bu grubun devam ettirilmesi gerektiðini düþünerek kollarý
sývýyorlar. O sýralarda bir Biltek çýkýyor ve hemen
arkasýndan BTIE gerçekleþiyor. Onlarýn tabiriyle bu
fetret döneminde artýk sýra baþkanlýk seçimine geliyor. Ýki
aday var, iki dost. Bora ve Seçkin. Seçkin baþkan oluyor
Bora'da yardýmcýsý. Dostluklarýndan hiçbir eksilme yok,
arada kýskançlýk yok. Bu þekilde yeni döneme ilk adým
atýlýyor. Eski kebap marketin yanýnda yürütülüyor
toplantýlar. Komitelerin oluþmasý da o zamana denk
geliyor. Yönetim kurulu olabildiðince küçük tutuluyor.
Ýþleyiþ iþi yapan grubun temsilcilerine býrakýlýyor ve
bunun adý idari kurul konuyor. Komitelerin isimlerine
kadar tek tek o toplantýlarda belirleniyor. Yönetim kurulu
toplantýsýný yapýyor. “Biliþim sistemleri ve teknik
hizmetler komitesi o zaman çýktý. Ve Oðuz'u çaðýrdýk.
Direk atama oldu yani. Arkasýndan eðitim komitesi
sonrasýnda da diðer komiteler tek tek kuruldu.
Yaklaþýk 20 tane komite vardý. Bunun dýþýnda
yönetim kurulu ve idari kurul vardý. Tüm aksiyonlarý,
etkinliði idari kurulda toplamaya çalýþtýk. Ýþi yapan
insanlar temsilcilerini seçsinler, temsilciler beraber
koordine olsunlar, yönetim kurulu sadece grubun
devamlýlýðýný garanti etsin, grubun dýþarýya karþý
temsil edilmesini saðlasýn, gerekli atamalarý yapsýn
ve gerekirse seçimlere gitsin diye düþündük.” diye
anlatýyor Gürler. Bu yapýlanma þu ankiyle ayný aslýnda.
Ancak o zaman þimdikinden farklý olarak komite
baþkanlarý atama yoluyla iþbaþý yapmýþlar. Bu da üye
sayýsýnýn az olmasýnýn ve yeni bir yapýlanma içerisinde
bulunulmasýnýn bir sonucu tabii. Bu yapýlanma içinde
hýzlý bir þekilde çalýþmalara baþlanýyor ve okulun açýldýðý
gün Biltek'in yeni sayýsý çýkýyor (32 sayfa, 16'sý renkli).
Beþ kiþi ile baþlayan çalýþmalar sene sonuna kadar
katýlýmcý sayýsýný hýzla arttýrýyor ve sene sonunda üye
sayýsý 100 kiþiyi aþkýn bir hale geliyor, hemen her
komitenin içi doluyor. Gürler bu konuda “Ýnsanlar baktý
ki bir þeyler yapýlýyor. Sen çalýþýyorsun, bunu buraya
koyuyorsun, bu insan da geliyor bunu yapýyor.
Ortaya bir þeyler çýkabiliyor. Ýnsanlar bunu gördü.
Bir sonraki yýla çok iyi bir alt yapý býraktýk.
Komiteleriyle, iþleyiþiyle, her þeyiyle belli olan bir
gruptu artýk ve IEEE ODTÜ giderek yükseldi.” diyor.
Sonrasýnda da elbette IEEE ODTÜ çalýþmalarýna
tempolu bir þekilde devam ediyor. BTÝE her sene
düzenleniyor. Biltek dergisi de düzenli olarak
çýkarýlmaya devam ediyor bugüne kadar.
Seçkin GÜRLER'e bu günkü çalýþmalarýmýzý nasýl
bulduðunu sorduk. “Ýnsanlarýn bir araya gelip
kaynaþtýrýlmasý açýsýndan þu anki durum çok iyi.
Endüstride ve Bilgisayarda güzel bir grubumuz var.
Elektrikte arkadaþlar iyi çalýþýyor. Biz IEEE ODTÜ
adýný herhangi bir yerde söylediðimiz zaman güzel
iþler yapýyorlar deniyorsa ne mutlu bize, ki deniyor.
Dergi de güzel, içerik olarak baktýðýmýzda bir

BÝLTEK KIÞ ‘04 27

 IEEE 40 yaþýnda

IEEE ODTÜ’nün Doðuþu

I
EEE-ODTÜ'yü kurmak için ilk motivasyon öðrencilerden
geldi. Lisans ve lisansüstü öðrencilerden oluþan,
baþkanlýðýný Lütfü Varoðlu'nun yaptýðý on kiþilik bir
grup benden danýþmanlarý olmamý istedi. Böyle bir fikrin
öðrencilerden gelmesi çok güzel oldu çünkü bir öðretim
üyesinin öðrenci kolu kurma giriþimi genellikle öðrenciler
tarafýndan çok benimsenmez ve benimsense bile yaþamaz.
Hatta bu teklifin öðrencilerden gelmesine raðmen,
kurulmasý için yeterli sayýda üye (~100) toplamamýz
oldukça zor olmuþtu. Gerekli sayýda üyemiz olduktan sonra Prof. Dr. Gülbin Dural
gerekli dökümanlarý topladýk ve baþvurumuzu yaptýk.
Kuruluþundan sonra yaygýnlaþmasý için öncelik sosyal etkinliklerle tanýtýma verildi. Bu bir meslek
kuruluþu da olsa sosyal etkinliklerle tanýtým yapmak oldukça etkili olur. Bu etkinlikler kapsamýnda bir
Avrupa gezisi ve birçok endüstri kuruluþuna geziler düzenlendi. Ayrýca katýlýmýn artmasý için üyelik
iþlemleri oldukça kolaylaþtýrýldý. Örneðin o dönemde üyelik için para aktarýmý çok sorun yaratýyordu, bu
iþi þube üstlendi. Ýþte o yýllarda IEEE-ODTÜ'nün geliþiminde en önemli iki etken bunlardý: Tanýtým ve bir
araya gelip örgütlenme. Sanýrým bunlarýn baþarýyla uygulanmasýyla bir sene sonra, en hýzlý büyüyen
öðrenci kolu ödülünü almýþtýk.
Tüm bunlarýn gerçekleþmesi esnasýnda bana düþen görev danýþman olarak; üniversiteyle öðrenci kolu
ve öðrenci kolu ile IEEE arasýndaki iliþkileri yönlendirmekti. Öðrenci iþleriyle üniversite nezlinde
sorumluydum. Yine ödemelerle ilgili sorumluluklar, örneðin yapýlan etkinlik harcamalarý için verilen
çekler, benim tarafýmdan üstleniliyordu. Yani koldan sorumlu öðretim üyesiydim.
Röportaj: Pýnar Karabulut, Özlem Türkçü

çeþitlilik var. Gayet keyifli bir dergi bunu korumamýz
lazým.”
Bunun dýþýnda yeni bir þeyler üretmemizin gruba canlýlýk
getireceðini söylüyor. Ancak yeni þeyler oluþtururken de
çok dallanmanýn zararlý olabileceðini vurguluyor.
Gürler'e göre: “Yeni bir etkinlik yapmak daha kötü bir
duruma düþürecekse bunu yapmamak daha iyidir.”
GÜRLER ayrýca grubun bir “ihtiyar heyeti”nin olmasýnýn
önemini de vurguluyor. Böylece bir önceki dönemin
tecrübelerinin, eksilerinin ve artýlarýnýn sonraki döneme
aktarýlmasý mümkün olacaðý için hem geliþimin
hýzlanacaðýný hem de ayný hatalarýn
tekrarlanmayacaðýn belirtiyor. “Ben ayrýlmayacaðým.
Ýhtiyar heyetinin üyesiyim. Sen mezun olacaksýn.
Ayrýlmayacaksýn. Ýhtiyar heyetinin üyesi olacaksýn.
Bu þekilde birikimler aktarýlacak.”
Son olarak da GÜRLER'e IEEE ve ODTÜ IEEE
üyeliðinin ona neler kazandýrdýðýný sorduk. Gürler’e
göre, her þeyden önce IEEE ODTÜ'de çalýþýrken belli bir
disiplin sistemine alýþýlýyor. Ayrýca grup halinde hareket
etmek, beraberce ortaya bir þeyler koymak öðreniliyor
ve grup çalýþmasýnýn tadýna varýlýyor. Gürler durumu
biraz daha baþkanlýk ruhuyla deðerlendiriyor. “Anlayýþ
þöyleydi: buraya gelen her insan kendine bir þeyler
katmak için gelmiþtir. Her insanýn sorumluluðu
vardýr, bu sorumluluðu yerine getiremiyorsa
sorumluluk yönetim kurulundadýr, YK da yerine
getiremiyorsa baþkandadýr. Aðabey elinden geleni
yaptýn mý, kendine bir þeyler kattýn mý? Tamam. Ama
baþkanýn mazereti olamazdý. O grubun
temsilcisiysen, seni oraya getirmiþlerse o
sorumluluðun bilincinde olman gerekir. Ve yapýlan
her þeyin sorumlusu da baþkandýr diye bakardým
ben olaya.”. Anlaþýldýðý üzere Gürler, IEEE ODTÜ ile
kendini yeterince geliþtirmeyi baþarmýþ ve çalýþma
disiplinini, prensibini o zamanlardan oturtmuþ. Ayrýca o
zamanki grup hiçbir zaman bozulmamýþ ve bugünkü iþ
ortaklýklarýný getirmiþ sonrasýnda. “…Ýsmi cismi önemli
deðil ortak çalýþmýþýz, birbirimizin eksiðini gediðini
veya felsefemizi biliyoruz. Beraber bundan sonra da
gidebilir. Sonuçta gönüldaþlýk denen kavramý
yakalamýþ oluyoruz IEEE ODTÜ içinde.”

28 BÝLTEK KIÞ ‘04

 IEEE ODTÜ’den
IEEE ODTÜ’den
Herkese merhabalar;
IEEE ODTÜ olarak bir etkinlik yýlýmýzýn yarýsýný
tamamladýðýmýz þu sýralarda hala ilk günkü heyecanýmýz
ve inancýmýzla çalýþmalarýmýzý sürdürmekteyiz. Yönetim
kurulu ve idari kurul olarak göreve geldiðimiz günden þu
güne kadar topluluðumuzu en iyi seviyelere getirmek için
çeþitli düzenlemeler yapýyoruz. Bu düzenlemeler
sonucu IEEE ODTÜ þu anda; 20 kiþilik yönetici kadrosu
80'i aktif olmak üzere 180'den fazla üyesi ile etkinlik ve
çalýþmalarýna devam etmektedir. Bu büyüme bazý
alanlarda zorluklara yol açsa da üyelerimizin
cansiperane gayretleri sayesinde bu zorluklar aþýlmaz
olmaktan çýkmýþtýr.
Yaptýklarýmýz...
Yaklaþýk 150 kiþinin katýldýðý görkemli bir tanýþma
toplantýsý ve açýlýþ kokteyli ile baþlayan etkinlik yýlýmýz
hem sosyal hem de teknik içerikli etkinliklerle devam
etmiþtir. Her sene yapýlan bir klasik haline gelmiþ eðitim
etkinliklerimizden C++, HTML ve PHP eðitimlerine bu
sene Grafik Programlarý eðitimleri ile yeni bir soluk
kazandýrýlmýþtýr. Bunlarýn yanýnda sosyal etkinlik olarak
da 2 film gösterimi, 1 akþam yemeði ve 1 gezi ile etkinlik
yýlýmýzýn yarýsýný tamamlanmýþtýr. Ayrýca ikinci yarýyýlda
yapacaðýmýz büyük projeler için çalýþma gruplarý
oluþturulmuþ, koordinatörler atanmýþtýr. Tabi ki þu anda
Eðitim Komitesi
Özlem Güngörmez, ozlemg@ieee.metu.edu.tr
Halkla Ýliþkiler Komitesi
Mücahit Sarnýk, mucahit@ieee.metu.edu.tr
Reklam ve Sponsorluk Komitesi
Ayþe Tuðba Su, tugba@ieee.metu.edu.tr
Sistem Yönetim Grubu
Cem Vedat Iþýk, cem@ieee.metu.edu.tr
Sosyal Etkinlik Komitesi
Mustafa Kemal Yýlmaz, mustafakemal@ieee.metu.edu.tr
Web Tasarým Grubu
Muhammed Turþak, mtursak@ieee.metu.edu.tr
Yayýn Komitesi
Ýsa Boðaz, isabogaz@ieee.metu.edu.tr
Robotik ve Otomasyon Kol Bölümü (RAS)
Muhammed Raþid Paç, rpac@ieee.metu.edu.tr
Elektron Aygýtlarý ve Katý Hal Devreleri (EDS-SSCS)
Oray Orkun Cellek, o.o.cellek@ieee.org
4 BÝLTEK KIÞ ‘04
okuduðunuz Biltek Kýþ 2004 sayýsý için de özenli
çalýþmalar ve hazýrlýklar yapýlmýþtýr.
Ödüller...
Ayrýca 1999 yýlýnda IEEE tarafýndan dünyanýn en
baþarýlý öðrenci kolu seçilen topluluðumuz bu
sorumluluðun da bilincinde çalýþmalarýna devam
etmektedir. Yaptýðýmýz çalýþmalarýn bir neticesi olarak
Üniaktivite.Net Üniversite Rehberi'nin
(http://www.uniaktivite.net) düzenlediði 2003 yýlýnýn ilk
yarýsýný kapsayan yarýþmada Bilim ve Teknoloji alanýnda
Türkiye'deki En Aktif üç topluluk arasýna girdik ve Ekim
2003'de Ýstanbul'da yapýlan ödül törenine katýldýk.
Türkiye IEEE Öðrenci Kollarý Kongresi 2004
Þubat ayýnda Eskiþehir'de yapýlan kongre için
oluþturulan organizasyon komitesine destek veren IEEE
ODTÜ desteðini kongreden sonra da devam ettirmiþtir.
Kongre için gerekli bilgi ve tecrübe aktarýmýný yapan
IEEE ODTÜ, kongrenin hem katýlým hem de
organizasyon tarafýnda baþarýya ulaþacaðýna
inanmaktadýr.
Gelecek ..
Önümüzdeki zamana bakacak olursak; etkinlik yýlýmýzýn
ikinci yarýsýnda bizi bekleyen önemli ve bir kadar da
büyük çapta etkinlikler var. Bu etkinlikler kýsaca
özetlemek gerekirse,
BTIE 04
Alaattin Kahramanlar, Genel Koordinatör
Alaattin@ieee.metu.edu.tr
Himmet Ateþ, Koordinatör
himmet@ieee.metu.edu.tr
Serdar Sutay, Danýþman
serdar@ieee.metu.edu.tr
Teknoparklar Zirvesi
Ferhan Özkan, Genel Koordinatör
fozkan@ieee.metu.edu.tr
Ahmet Kuruköse, Koordinatör
ahmet@ieee.metu.edu.tr
EEPF Koordinatörü
Ediz Edizyürek, ediz@ieee.metu.edu.tr
Biltek Yazý Ýþleri Müdürü
Özlem Türkçü, ozlemturkcu@ieee.metu.edu.tr
IEEE ODTÜ Basýn Sorumlusu
Esin Erdem, esinerdem@ieee.metu.edu.tr

TRSB 2
Türkiye IEEE Öðrenci Kollarý Kurma Projesi (Turkey
Student Branches Establishment Project) ismiyle 1999
2000 yýlýnda ilki gerçekleþtirilen bu projenin amacý
Türkiye'deki IEEE Öðrenci Kolu'na sahip olan
üniversiteleri arttýrarak öðrencilerin ve akademisyenlerin
IEEE gibi teknik ve mesleki büyük bir organizasyondan
faydalanmalarýný saðlamaktýr. Bu proje ana hatlarýyla
birkaç üniversiteyi ziyaret ederek IEEE'yi ve saðladýðý
avantajlarý üniversite öðrencilerine aktarmayý
içermektedir. Bu yapýlacak olan TRSB 2 projesi de bu
projenin bir nevi küçük çapta tekrarý ve geliþmiþidir.
Göreve geldiðimiz günden bu yana çeþitli üniversitelerin
öðrencilerinden gelen soru ve yardým talepleri
karþýsýnda böyle bir projenin tekrar hayata geçirilmesi
konusunda fikir birliðine varmýþ bulunmaktayýz. Bu proje
için þu anda hazýrlýk çalýþmalarý devam etmektedir.
Teknoparklar Zirvesi
Günümüzde geliþen teknolojiye olan ilgi ve gereksinimin
artmasý yapýlacak Ar-Ge çalýþmalarý için destek arama
ve bulmayý önemli bir hale getirmiþtir. Proje sahibi
insanlar destek bulmak için çeþitli þirketlere baþvurmuþ,
bazen de þirketler Ar-Ge bölümlerini böyle proje
sahiplerinin çevresine taþýmýþlardýr. Geliþen bu iliþkinin
getirdiði faydalarý gören þirketler ve akademisyenler
üniversite sanayi iþbirliðinin temellerini atmýþlardýr.
Günümüzde de bu iliþki ve iþbirliðinin temelini oluþturan
Teknoparklar ön plana çýkmýþtýr. Ülkemizde günden
güne hem nitelik hem de nicelik bakýmýndan geliþmekte
olan teknoparklarý bir araya getirecek ve sadece
Teknoparklar konusunu içerecek bir etkinlik yapma
gereksinimi ortaya çýkmýþtýr. Üniversite Sanayi iliþkisi ve
iþbirliðini 2002 yýlýnýn ilk aylarýndan bu yana araþtýran
öðrenci kolumuz, BTIE 2002 sýrasýnda katýlýmcý
þirketlere üniversite sanayi iþbirliði ve bu konu da
yapýlacak bir etkinlik ile ilgili bir anket düzenlemiþ ve
alýnan sonuçlar bizleri bayaðý umutlandýrmýþtýr. Bu
sonuçlar çerçevesinde Üniversite Sanayi Ýþbirliðini
içerecek bir etkinliðin hazýrlýklarý baþlamýþtýr. 2002 yýlý
Kasým ayýnda organizasyon için de çalýþmalara
baþlanan Biliþim Ar-Ge Proje Pazarý etkinliði, Mart 2003
de yapýlmýþtýr. Bu etkinlik sonucunda çýkan tablo bize
üniversite sanayi iþbirliðini inceleme ve araþtýrma
yoluna sevk etmiþtir. 2003 yýlýnýn yaz ayý boyunca
yapýlan çalýþmalar ve araþtýrmalar sonucunda
Türkiye'de Üniversite ve Sanayi iþbirliðini konu alan bir
alan çalýþmasý yapýlmýþ, çýkan sonuçlar, çeþitli kiþi,
kurum ve kuruluþlar ile röportajlar Biltek Sonbahar 2003
sayýmýzda yayýnlanmýþtýr. Bu çalýþmalar bizi
t e k n o p a r k l a r a y a k ý n l a þ t ý r m ý þ t ý r. D o l a y ý s ý y l a
çalýþmalarýmýza nokta koyacak etkinliðin teknoparklarla
IEEE ODTÜ’den
ilgili olmasýna karar verilmiþtir. Bu sebeple teknoparklarý
bir araya getirerek ortak sorunlarý çözüme kavuþturma
amaçlý ve gelecekle ilgili planlar yapýlarak Türkiye'nin
Teknoloji Politikalarýný belirleyici bir etkinliðin
hazýrlýklarýna baþlamýþ bulunmaktayýz. Teknoparklar
Zirvesi adýyla yapmayý planladýðýmýz bu etkinlik 3 Mayýs
2004 tarihinde ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi'nde
gerçekleþtirilecektir. Teknopark yönetimlerinin,
teknoparklarda bulunan ve bulunmak isteyen þirketlerin,
üniversitelerin ve devlet yetkililerinin katýlacaðý bu
etkinliðin; yapýsal reformlarýn atýldýðý ve kanunlarýn
çýkartýldýðý þu dönemde teknoparklara deðiþik bir bakýþ
açýþý getireceðine ve teknoparklarýn geliþiminde önemli
rol oynayacaðýna inanýyoruz.
BTIE 2004
Bu sene yedincisi yapýlacak olan Biliþim Teknolojileri
Iþýðýnda Eðitim Konferansý ve Sergisi, IEEE ODTÜ 'nün
en büyük projelerinden biridir. Bu güne kadar Türkiye
Biliþim Dernek'i (TBD) ile ortaklaþa yapýlan bu etkinlik
eðitim alanýnda yeni teknolojilerin kullanýmýný ve yeni
teknolojileri tanýtan bir fuar havasýnda geçmektedir.
Hedefimiz son yýllarda duraðanlaþan bu etkinliðe yeni
soluklar katarak, etkinliðin daha iyi ve hak ettiði yerlere
gelmesini ve hitap ettiði kitleye daha yararlý olmasýný
saðlamaktýr.
EEPF 2004
2000 yýlýndan bu yana her sene Haziran ayýnda IEEE
ODTÜ'nün organizasyonu ile yapýlan Elektrik Elektronik
Proje Fuarý, ODTÜ Elektrik Elektronik Mühendisliði son
sýnýf öðrencilerinin bitirme projelerinin sergilendiði bir
günlük bir etkinliktir. Fuar, son sýnýflarýn gruplara
ayrýlarak bir yýl boyunca büyük bir gayret ve çaba
göstererek yaptýklarý projeleri sergilemeleri ve
tanýtmalarý ile de bir þenlik havasýnda geçmektedir.
Elektrik Elektronik Mühendisliði Bölümü ile iþbirliði içinde
yaptýðýmýz bu etkinlik bu sene sürprizler ve ödüllerle dolu
olacaktýr.
Teþekkürler ..
Bu dönemde sayýlan bu kadar çok iþin yapýlmasýnda
emeði geçen tüm arkadaþlarý yönetim kurulu adýna
kutluyor, teþekkürlerimi sunuyor ve desteklerinin
gelecek dönemde artarak devam edeceðine
inanýyorum. Bunun yanýnda topluluðumuzu yüceltmek
için canla baþla çalýþan yönetim kurulu baþkanýmýz
Hüseyin Akçay'a ve deðerli yönetim kurulu üyelerimiz
Mehmet Kamil Sulubulut ve Yunus Emre Kurt'a da
teþekkürü bir borç biliyorum.
Hüseyin Cihan YAÞAR
IEEE ODTÜ Öðrenci Kolu
Genel Sekreteri
BÝLTEK KIÞ ‘04 5
 IEEE 40 yaþýnda

IEEE Türkiye'nin
Dünü, Bugünü,
Yarýný... Gönül MEHRABOVA, gonul@ieee.metu.edu.tr
Emrah GÝNGÝR, emrahgingir@ieee.metu.edu.tr

Bu sayýmýzda IEEE Türkiye Þubesi eski baþkaný Ezhan

Karaþan'la Türkiye'de IEEE'nin geliþimi,
bulunduðumuz nokta ve geleceði
konuþtuk...
BÝLTEK: Bize IEEE Türkiye'den bahseder misiniz?
Kuruluþuyla ilgili bilgilerle baþlayayým ve bildiðim
kadarýyla bugüne getirmeye çalýþayým. 1989 yýlýnda
Bilkent Üniversitesi Elektrik Mühendisliði bölümünden
Levent Onural ve Ayhan Altýntaþ hocalarýmýzýn
önderliðinde kuruldu. Aslýnda resmi olarak adý IEEE
Türkiye Þubesi deðil, IEEE Ankara þubesidir ki bugün bu
isim hala böyle geçiyor...
BÝLTEK: IEEE Türkiye'nin kurulmasý önceden
planlanmýþ mýydý?
Tam olarak bilemiyorum, ben o zamanlar öðrenciydim
ama sanýyorum ki düþünülmüþtür. Çünkü IEEE'nin
Türkiye'den bir hayli çok üyesi vardý. Kurulmasýnýn
ardýndan 1989-90 yýlýnda biz burada, Bilkent
Üniversitesi'nde ilk öðrenci kolunu kurduk. Ben baþkan
yardýmcýsýydým, Gözde Haným(Gözde Bozdaðý) da
baþkandý o zaman. Ardýndan da 1991 yýlý Haziran ayýnda
“Bilkon” adýyla Türkiye'de ilk öðrenci konferansýný
düzenledik. Türkiye'deki üniversitelerden 100'e yakýn
öðrenci grubu katýldý. Paralel oturumlarla beraber 2 gün
süren büyük bir konferanstý ve yaklaþýk 70-80 tane
makale vardý, ki o güne kadar herhalde böyle bir þey
yapýlmamýþtý Tükiye'de... Bu arada da yavaþ yavaþ
teknik kollar kurulmaya baþladý. O zaman için bir öðrenci
kolu varken bugün otuza yakýn öðrenci kolu ve on üç
tane de teknik kol var, ki düþünülecek olursa bu çok
çarpýcý bir geliþme. Bu noktada karþýlaþtýrma için
hakkýnda
birtakým sayýlar vereyim: Region-8; (8. bölge) Avrupa,
Orta-Doðu, Afrika ve Rusyayý da kapsadýðý için aslýnda
Asya'nýn da büyük bir bölümünü kapsýyor ve bütün bu
bölgelerde 200 civarýnda öðrenci kolu var. Yani bunun
yaklaþýk altýda biri Türkiye'de. 2002 yýlýnda, üyelerimizin
yaklaþýk üçte ikisi öðrenciydi. Bu oran üyelik
ücretlerindeki son artýþlarýn ardýndan 2003 yýlýnda biraz
azaldý.
BÝLTEK: IEEE Türkiye Þubesinin sizce en önemli
iþlevi nedir?
Benim görüþüme göre IEEE'nin yaptýðý en büyük hizmet
son derece aktif öðrenci kollarýdýr. Bu Türkiye açýsýndan
çok önemli bir hizmettir. Öðrencileri, elektrik
mühendisliðinin ne olduðu konusunda, Türkiye'de,
bölgemizde ve dünyada neler yapýldýðýyla ilgili birinci
dereceden bilgilendirme þansý doðdu. ODTÜ, Bilkent,
Boðaziçi gibi üniversitelerde belki bu eksiklik çok yüksek
oranda deðildi ama özellikle Erciyes, Gaziantep,
Çukurova gibi Türkiye þartlarýnda biraz izole olmuþ
üniversiteler, bir anda birkaç adým attýlar diye
düþünüyorum. Bu kollar gayet iyi çalýþýyorlar ve çok da
baþarýlý aktiviteler yapýyorlar. IEEE'nin elektrik
mühendisliði konusunda daha çok küçük yaþtan itibaren;
mesela Emrah da (burada muhabirimizden
bahsediyor), daha birinci sýnýftan itibaren, öðrencilere
meslekleriyle ilgili bilgi edinme þansý vermesi açýsýndan
çok önemli olduðunun altýný çiziyorum.

BÝLTEK KIÞ ‘04 23

 IEEE 40 yaþýnda
BÝLTEK: IEEE bunun dýþýnda ne gibi hizmetler,
yararlar sunuyor?
Daha teknik bir konudan sözedeceðim; IEEE sayesinde
Türkiye'de elektrik ve bilgisayar mühendisleri adýna
oldukça fazla sayýda konferans organize edildi. Türkiye
turizm potansiyeli açýsýndan konferans ya da kongre
düzenlemek için çok uygun. Belki tesis sayýmýz çok fazla
deðil ama bize yetecek kadar tesisimiz de var. Özellikle
güney bölgelerimizde uzun bir yaz mevsimimiz var. Biz
IEEE Communication Society konferanslarýndan birini
Antalya'da Temmuz 2003'de yaptýk. Çok baþarýlý oldu.
Þöyle söyleyeyi; bizimki serinin onuncu konferansýydý
ve bir önceki Ýtalya'da yapýlan konferansa rekor sayýda,
270 tane makale gelmiþti. Bizim konferansýmýza ise 450
tane makale gönderildi ve konferansa 200'ün üzerinde
katýlýmcý geldi. Bu iki açýdan çok güzel bir þey. Bu
insanlarýn Türkiye'ye gelmesi ülkeye hem ekonomik
olarak bir girdi saðlýyor, hem de Türkiye'nin tanýtýmý
açýsýndan büyük önem taþýyor. Konferansa gelen
insanlar Türkiye'yi tanýdýlar ve gerçekten çok etkilendiler
Türkiye'den; çevreyi ve otellerimizi çok beðendiler.
Avrupa'da bazý konferanslara gidip görüyoruz, bizim
otellerimiz onlarýnkilere oranla çok yeni, bu nedenle de
büyük beðeni gördü.
Temel olarak söylemek istediðim IEEE'nin en büyük
hizmetleri, öðrenci kollarýnýn elektrik mühendisliði
kimliðini öðrencilere hissettirebilmek için yaptýðý çabalar,
katkýlar ve de IEEE teknik kollarýnýn düzenlediði
konferanslardýr. Geçtiðimiz yýl Electromagnetic
Compatibility Society'nin (EMC) genel kurul toplantýsý
Nisan ayýnda Ýstanbul'da yapýldý. Bu topluluk, IEEE'nin
42 topluluðundan birisi. Ayrýca 2006 yýlý Haziran ayýnda
Ýstanbul Lütfü Kýrdar Kongre Merkezi'nde “ICC
International Communication” konferansý yapýlacak.
ICC, Globecom'la birlikte Communication Society'nin en
büyük iki konferansýndan birisi. Bu konferanslar, ve
24 BÝLTEK KIÞ ‘04
yaklaþýk 1500 kiþinin katýldýðý çok büyük konferanslar.
Bir ay kadar önce IEEE Türkiye þubesiyle
Communication Society arasýnda “Memorable of
Understanding” imzalandý. Konferanslarýn
düzenlenmesine finansal yönden bir katkýmýz olacak ve
kardan da yatýrdýðýmýz para ölçüsünde Türkiye þubesi
pay alacak. Bu konferanstan þubemizin yaklaþýk bir
buçuk yýllýk bütçesi kadar para kazanmamýz söz konusu
olacak ve bu da 2006 yýlýndan sonraki aktiviteleri finanse
edilmesine olanak saðlayacak diye düþünüyoruz...
BÝLTEK: Türkiye'de yakýn zamanda düzenlenmesi
düþünülen konferans var mý?
Türkiye þubesi dediðim gibi yoðun miktarda konferans
düzenledi. Buradaki en büyük baþarý hikayelerimizden
birisi de, bu sene 10. su düzenlenecek olan “Sinyal
Ýþleme ve Ýletiþim Uygulamalarý (SIU)” konferansýmýz.
Bu konferans ulusal bir konferans ve Türkçe yapýlýyor; o
açýdan ayrý bir özelliði var. Genel katýlým Türkiye'den
ama yurt dýþýndaki Türklerden de büyük katýlým oluyor.
Bu sene SIU'nun makalelerinin, Ýngilizce olarak IEEE'nin
Explorer Database'inde yayýnlanmasý için çaba
sarfediyoruz. Dolasýyla, ulusal konferansta yayýnlanan
makalelerinin uluslararasý araþtýrmacýlarýn kolayca
ulaþabileceði bir konuma getirilmesi saðlanmýþ olacak.
Bu konferanslar her sene bir üniversite tarafýndan
düzenleniyor Geçen yýl Koç Üniversitesi düzenlemiþti,
ve 2004 yýlýnda SIU, Çeþme'de Ýstanbul Teknik
Üniversitesi tarafýndan düzenlenecek. Önceki senelerde
düzenlemek için 1 en çok 2 baþvuru olurken, geçtiðimiz
yýl 3 tane çok istekli üniversite talip oldu. Özetle,
kongrecilik aktiviteleri ülkemizde çok geliþti. IEEE
konferanslarý bir þekilde bir gelenek oluþturdu.
BÝLTEK: Konferanslar genelde yýllýk olarak
düzenlenen, büyük çapta aktiviteler. Bunlarýn
dýþýnda, özellikle üniversite öðrencilerinin de
ulaþabileceði ne gibi etkinlikler düzenleniyor?
 IEEE 40 yaþýnda

IEEE daha küçük çaplý aktiviteler olarak davetli de dünyadaki geliþmelerden birinci derecede bilgi sahibi
konuþmacýlarý destekliyor. IEEE'nin “distinguished olsunlar mentalitesi henüz hakim deðil. Endüstrideki
speaker” programlarý var; bir konuþmacý davet imajý deðiþtirmek için þirketleri dolaþýp insanlarla
ederseniz ve kiþi da kabul ederse onlarýn tüm yol konuþmak yardýmcý olabilir ama bunun için de bir ordu
masraflarý IEEE tarafýndan karþýlanýyor. Son 2-3 yýldýr gerekli ve biz de kendimizde o gücü ve cesareti
her sene üç dört tane konuþmacý geldi. Geldikleri zaman bulamadýk.
da kendi istekleriyle bir kaç ilde konferans veriyorlar. Tabii burada iki taraflý düþünmek lazým. IEEE de
Bunlara ek olarak da bizim Türkiye Þubesi þirketlere ve endüstride çalýþanlara
olarak son iki yýldýr yaptýðýmýz bir Üye profilimize yeterince servis saðlayamýyor. Daha çok
“distinguished speaker” programýmýz baktýðýmýz zaman, hizmet verilebilir aslýnda ama bu da çoðu
var. Her sene kendi þubemizin üyelerimizin zaman IEEE Türkiye þubesinin boyunu
imkanlarýný kullanarak bir kaç yarýsýndan biraz aþýyor. Bizim bunu düzeltmek için
konuþmacýyý davet ediyoruz. Mesela fazlasý öðrenciler. çabalarmýz oldu. Yönetim Kurulu
Þubat 2003'de Hikmet Sarý Ankara'da Geri kalan kýsým ise üyelerinden Levent Gürel'ýn sigortayla
Bilkent ve ODTÜ, Ýstanbul'da Sabancý genelde ilgili bir çabasý oldu ama baþarýlý
ve Iþýk Üniversitelerinde olmak üzere 4 akademisyenler. olamadýk. Baþarýlý olamadýk derken bir
konferans verdi. Aktivitelerimiz genel Burada eksik olan
ürün yarattýk ama talep gelmedi. Öte
olarak hem sosyal, hem de teknik
kesim endüstri. Bu
yandan Amerika'da bir ev alacaksýnýz
alanlarý kapsýyor. Tabi yapýlacak çok
Türkiye þubesinin
sorunu mu? Hayýr. Bu kredinizi IEEE'den alabiliyorsunuz.
þeyler var. Onlarý da siz gençler yeni
genel olarak IEEE'nin B i z i m ç a l ý þ m a m ý z ý n b a þ a r ý l ý
fikirler getirerek baþaracaksýnýz. olamamasýnda ülkemizdeki sigorta
sorunu.
BÝLTEK: Þu andaki en büyük sektörüyle ilgili imaj problemi etkili oldu diye
eksikliðiniz nedir? düþünüyorum.
Üye profilimize baktýðýmýz zaman, üyelerimizin 1988 yýlýndan 2003 yýlýna kadar geçen 15 senelik
yarýsýndan biraz fazlasý öðrenciler. Geri kalan kýsým ise serüvenin en büyük eksikliði herhalde henüz akademik
genelde akademisyenler. Burda eksik olan kesim ortamýn dýþýna çok fazla çýkamamýþ olmamýz. Akademik
endüstri. Bu Türkiye þubesinin sorunu mu? Hayýr. Bu ortamlarda, üniversite içinde yapýlan gerek teknik gerek
genel olarak IEEE'nin, özellikle de Amerika dýþýndaki sosyal aktiviterimiz çok baþarýlý, ama bunlarý üniversite
kýsmýnýn sorunu. IEEE bir þekilde kendini Amerikan ortamý dýþýna çýkartmakta sýkýntýlarýmýz var.
endüstrisine kabul ettirmiþ ama diðer taraflar BÝLTEK: IEEE'nin Türkiye'de tanýtým sýkýntýsý var. ..
algýlayabilmiþ deðil. Haklý olarak IEEE'nin kendilerine Stratejilerimizi daha iyi oluþturabilirsek bir þeyler
katkýlarýný sorguluyorlar. IEEE yayýn ve konferanslarýnýn yapabiliriz. Ama þirketlere satabileceðimiz,
elemanlarýna katkýlarý Türkiye endüstrisi tarafýndan çok pazarlayabileceðimiz bir þeylerle gitmemiz lazým. Þu an
önemsenmiyor. Þirketler ihtiyaçlarý olduðu zaman elimizde öyle bir þey yok, olmadýðýndan dolayý da bu
elemanlarýný bir kursa yolluyor ve eksiklerini o þekilde kadar emek isteyen bir iþe þu ana kadar kimse girmeye
kapatýyor ama elemanlarýmý þu konferansa göndereyim cesaret edemedi. Onun yerine akademik alanlardaki

“Yaratýcýlýðýn en önemli
ayaðý cesur olmaktýr.
Gençliðinizin verdiði güçle
her zaman gözü kara bir
þekilde, korkmadan
hedeflerinize ilerleyin,
cesur olun. Baþarý cesareti
sever!”
BÝLTEK KIÞ ‘04 25
 IEEE 40 yaþýnda

büyüme potansiyelimizi sonuna kadar kullanmaya ODTÜ'nün izinden giden üniversiteler proje çalýþmalarý
gayret ediyoruz. Hep öyledir hayatta, kuvvetli olan yapmýþlardý. Tüm üniversiteler çok aktifti ve 5-6 tane
yerlerinizin üzerine gökdeleninizi dikmeye çalýþýrsýnýz. öðrenci kolu çok baþarýlý sunumlar yaptýlar. Ben IEEE
BÝLTEK: Siz IEEE ile nasýl tanýþtýnýz? IEEE size neler Türkiye þubesinin en baþarýlý yönünün öðrenci kollarý
kazandýrdý? olduðunu düþünüyorum. Ben öðrenci
Ben 1988 yýlýndan beri IEEE üyesiyim. Ýlk üye olduðum arkadaþlarýmýzdan bunu devam ettirmelerini rica
zaman öðrenci kolu yoktu hatta Türkiye þubesi bile edeceðim ama her zaman bayraðý daha yükseðe
yoktu. Benim açýmdan bütün yarar taþýyarak tabii. Bu güne kadar böyle baþarýlarla
yayýnlardý. O dönemde Bilkent gelindi eminim ki bundan sonra da böyle
Üniversitesinde araþtýrma görevlisiydim gidecektir.
Bir toplantý
tabii çok heyecanlý bir þeydi makaleler Türkiye þubesi her zaman
yapýyoruz 40 tane öðrencilerimizi desteklemeye hazýr. Hep
geliyor okuyorsunuz, öðreniyorsunuz.
Daha sonra 1992 yýlýnda öðrenci kolu öðrenci geliyor ki bu söylüyoruz bize projelerle gelin diye.
kuruldu ve faaliyetlere baþladýk. Mesela iceberg'in sadece ucu. Öðrencilerimiz projelerle geldiklerinde
Bilkon'u düzenlediðimizi söylemiþtim. O Sürekli yeni þube elinden geldiði ölçüde destek
sayede de birçok öðrenci ve öðretim saðlamaktadýr. Mesela bu sene
öðrenciler geliyor,
üyesi tanýdýk; yurtiçinden ve Eskiþehir'de düzenlenecek olan IEEE
yurtdýþýndan. Bu insanlardan bazýlarý
hareketli, dinamik bir Türkiye Öðrenci Kollarý Toplantýsý'na,
bugün rektör, dekan pozisyonundalar. gençlik, IEEE'de Erciyes Üniversitesindeki “Proje
Ya n i d a h a b i r y ü k s e k l i s a n s devamlý bir devinim Aranýyor” yarýþmasýna maddi ve manevi
öðrencisiyken bu insanlarla tanýþma desteklerde bulunduk. Yaratýcýlýðýn en
var yani...
fýrsatý buldum. Ardýndan Amerika'da doktora ö n e m l i a y a ð ý c e s u r o l m a k t ý r.
yaptýðým dönemde IEEE'de çok da aktif bir üye Gençliðinizin verdiði güçle her zaman
olamadým. Doktora yaparken çok daha konsantre olmak gözü kara bir þekilde, korkmadan hedeflerinize ilerleyin,
gerekiyor. Ardýndan tekrar buraya öðretim görevlisi cesur olun. Baþarý cesareti sever!
olarak geldiðimde tekrar yavaþ yavaþ konferans BÝLTEK: Teþekkür ederiz...
düzenleme, aktiviteler derken sorumluluklar büyüdü ve
bugünlere geldi. IEEE bana ne kazandýrdý sorusuna
gelince: Altýný çiziyorum IEEE teknik yayýncýlýkta
dünyanýn en büyük kuruluþu. Dünyanýn en önemli teknik
dergileri arasýnda ilk 10'da 7-8 tane IEEE yayýný var. Bu
benim gibi bir akademisyen için çok önemli. Bunun
dýþýnda da çeþitli faaliyetlerde ülkemizdeki öðrencilerle
buluþtum. Bir toplantý yapýyoruz 40 tane öðrenci geliyor
ki bu iceberg'in sadece ucu. Sürekli yeni öðrenciler Baþarýnýn
geliyor, hareketli, dinamik bir gençlik, IEEE'de devamlý
bir devinim var yani... Parçasý
BÝLTEK: Konuþmamýzýn sonuna gelirken, gençlere
iletmek istediðiniz bir not var mý?
Olun!
Ben özellikle sizin namýnýza IEEE ODTÜ Öðrenci Koluna
teþekkür ederek kapatmak istiyorum. Çünkü gerçekten
ODTÜ, öðrenci kollarý içinde en aktifi, en
gelenekselleþmiþi, en tecrübelisi. Bir çok faaliyeti onlar
baþlattýlar ve büyük bir devinim içerisinde yeni
öðrencilerle, yeni seslerle bunun sürekliliðini de
saðladýlar. Aslýnda tüm öðrenci kollarýmýza teþekkür
etmek lazým. Geçen sene yaptýðýmýz toplantýda

26 BÝLTEK KIÞ ‘04

 BÝLGÝSAYAR

I
Internet ve IP almak zorunda olduðu bir numaradýr. Bu numara
nternet giderek hayatýmýzýn vazgeçilmez bir sayesinde bilgisayarlar tanýnmaktadýr. IP adresinizi
parçasý haline geliyor. Bütün duyurular önce internet baðlantýnýzý yapmakta anlaþtýðýnýz firma tedarik
internette veriliyor; ÖSS sonuçlarý, iþ baþvurularý, eder. Bu firmalara ISP (Internet Service Provider)
burs baþvurularý, sýnav sonuçlarý. Ýnternet denilmektedir. ISP'ler size isteðinize göre statik ya da
üzerinden alýþveriþ yapabiliyor, uzaktaki dostlarýnýzla dinamik IP numarasý verir. Statik IP daha çok bir internet
mektuplaþýyor, araþtýrma yapabiliyor ve yeni arkadaþlar sayfasý hazýrlamak veya sürekli ayný adresten
edinebiliyor hatta evlenebiliyorsunuz. Peki internet nasýl ulaþýlabilmek için kullanýlýr; dinamik IP ise her baðlantýda
iþliyor. Nasýl oluyor da siz bir sitenin adýný yazýnca farklý bir IP numarasý verildiðinden dolayý daha güvenli
ekranda onlarýn sizinle paylaþmak istediði bilgiler bir tercih olarak kabul edilir. Þu anda ülkemizde internete
beliriyor? Nasýl oluyor da karþýdan tanýmadýðýnýz biri size eriþim amaçlý kullanýlan ve evden dial up yani telefon
“IP numaranýz 144.122.
222.254” diye mesaj
yollayabiliyor? Bu nasýl bir
haberleþme çeþididir? Kýsaca
bir çok bilgisayarýn büyük bir
að üzerinde veri alýþveriþi
yaptýðý bu sistem nasýl
çalýþýyor?
Ýnternet için bilgisayarlarý
birbirine baðlayan bir çeþit hat
diyebilirsiniz. Evden çýkan
telefon veya özel internet
baðlantý kablolarý sayesinde
analog sinyallerle (1ve
0'lar)anahtar açýp kapama
gibi düþünebilirsiniz;

Ýnternet Protokolü
kapatýnca 1 açýnca 0)
karþýlýklý veri alýþveriþi de
diyebiliriz. Bilgisayarda dijital
olarak oluþturulan veri Ýsa BOÐAZ - isabogaz@ieee.metu.edu.tr
modem sayesinde analog
sinyale çevriliyor, iletim
saðlandýktan sonra karþý
bilgisayarýn modemi bu
sinyali tekrar dijital hale
getiriyor. Veri alýþveriþi bu
sayede saðlandý diyelim.
Peki eriþmek istediðimiz
bilgisayarý nasýl
tanýyacaðýz? Ýþte bu
durumda iþe IP (internet
protokolü) ve IP adresi
karýþýyor. IP, að üzerindeki
cihazlarýn aralarýnda nasýl
iletiþim kuracaðýný belirleyen
kurallar dizisidir. IP adresi ise
internette bulunan herkesin

BÝLTEK KIÞ ‘04 49

 BÝLGÝSAYAR
kanallý yaptýðýmýz baðlantýlarda çoðunlukla dinamik IP
kullanýlýr. Dinamik IP ISP'ler içinde karlý bir uygulamadýr.
ISP'nin bin tane IP numarasý ve iki bin tane de
abonesinin olduðunu düþünün. Her kullanýcýya sabit bir
numara verirse bin kiþilik bir IP adresi eksikliði oluyor
ama dinamik IP verince her kullanýcý sürekli internette
gezmediði için bu numaralarý sýrayla verebiliyor ve
herkese yetebiliyor. Bazen evde tekrar tekrar dener
yine de internete baðlanamazsýnýz, iþte o zaman anlayýn
ki sizin ISP'nizde kullanýma sunulacak IP adresi
kalmamýþ. ISP'nizin IP'lerinden biri boþalana kadar
internete giremeyeceksiniz.
IP Bulma
IP numaramýzý aldýk, sanal ortama girdik diyelim.
Baðlantý kurmak istediðimiz bilgisayarýn IP numarasýný
nereden bileceðiz? O kadar numarayý nasýl
ezberleyeceðiz? Bu durumda devreye DNS (Domain
Name System) giriyor. Bu sistem makine isimlerini IP
adreslerine ya da IP adreslerini makine isimlerine
çevirmeye yarar. Örneðin, www.ieee.metu.edu.tr
adresini yazdýðýnýz zaman bilgisayarýnýz birkaç yetkili
DNS adresi gezdikten sonra sondaki tr'dan dolayý
Türkiye'deki DNS merkezi olan ODTÜ'ye
(ns1.metu.edu.tr, ns2.metu.edu.tr) yönlendirilir.
Buradan da www.ieee.metu.edu.tr adresine karþýlýk
gelen 144.122.222.254 IP adresini makineniz öðrenir ve
baðlantý rahat bir þekilde kurulur.
IP adresi hakkýnda en fazla sorulan sorular “Her
bilgisayarýn bir IP numarasý var mýdýr?”, “IP numaramý
nasýl öðrenebilirim?” oluyor. Ýlk soruyla baþlayalým;
modemi olan her bilgisayarýn bir numarasý vardýr ama bu
numara IP deðildir bu numara modemin seri
numarasýdýr; internete baðlanmanýz adýna hiçbir þey
ifade etmez. IP numarasý internet baðlantýsý için
anlaþtýðýnýz þirket tarafýndan verilir. Baðlantýnýzý
kesmedikçe size verilen bu IP adresi deðiþmez. Sabit IP
kullanýmýnda ise baðlantý kesilse de tekrar
baðlanýldýðýnda yine ayný numara alýnýr. Güvenlik
açýsýndan Statik IP numaralarý Dinamik IP'lere göre daha
zayýftýr. Sizi rahatsýz etmek isteyen birisi, sizi her zaman
ayný adresten bulabilir. Bu yüzden eðer Statik IP
numarasýna sahipseniz geniþ bir güvenlik aðýnýzýn
olmasý gerekir. Dinamik IP bu yönüyle server kurmayýp
sadece interneti araþtýrma ve eðlence amaçlý kullanan
internet aboneleri için daha caziptir. Evde internete
baðlandýnýz, anladýnýz ki biri internette sizinle uðraþýyor.
Bu durumda yapýlacak en kolay iþ internet baðlantýnýzý
50 BÝLTEK KIÞ ‘04
IP adreslerini dört sýnýfta topluyoruz. Bu
sýnýflandýrmayý ilk sekiz bit belirliyor. Bu ilk
sekiz bitin alacaðý sayýlara göre:
A Sýnýfý: 1.0.0.0 ve 126.0.0.0 arasý. Ýlk sekiz bit
network, yirmi dört bit host içindir.
B Sýnýfý: 128.0.0.0 ve 191.255.0.0 arasý. Ýlk on
altý bit network, on altý bit host içindir.
C Sýnýfý: 192.0.0.0 ve 223.255.255.0 arasý. Ýlk
yirmi dört bit network, sekiz bit host içindir.
D sýnýfý multicast adresler içindir. Local adres
veya network yoktur.
D Sýnýfý: 224.0.0.0 ve 255.255.255.255 arasý.
Bu adreste tüm bitler 1 ise yani adres
255.255.255.255 ise buna broadcast adresi
denir, network üzerindeki tüm adresler
kastedilir.
kesip tekrar baðlanmak olacaktýr. Baðlantýnýzý
kestiðinizde size tahsis edilen IP numarasý sizden alýnýr
ve tekrar baðlandýðýnýzda büyük bir ihtimalle baþka bir IP
adresi verilir. Büyük bir ihtimalle diyorum çünkü þanssýz
biri iseniz küçük ihtimallere kurban gidebilirsiniz ve ayný
IP numarasýný tekrar alabilirsiniz. Anlaþýlacaðý üzere IP
her bilgisayarda yoktur yani bilgisayara özgü bir þey
deðildir sadece internette sizin karþýlýklý veri alýþveriþi
yapabilmeniz için tahsis edilen bir numaradýr. Ýnternete
baðlý olmadýkça kimsenin IP numarasý olamaz.
Bilgisayara deðil internete özgü bir numaradýr. Ýnternete
baðlýyken IP adresinizi öðrenmek için yapmanýz gereken
de sadece baþlat (start)'tan “çalýþtýr”ý (run) týklamak ve
çýkan ekrana cmd ya da command yazmak. Bu iþlemi
yaptýktan sonra karþýnýza çýkan siyah ekrana ipconfig
yazýnca artýk IP adresinizi öðrenebilirsiniz.
Protokoller
IP'den bu kadar bahsettikten sonra artýk sýra internette
veri alýþveriþini saðlayan bazý protokollere geldi.
Kullanýcýnýn çalýþtýrdýðý uygulamalar IP katmanýna
doðrudan ulaþamaz. Buradaki baðlantý için iki protokol
vardýr: TCP (Transmission Control Protocol) ve UDP
(User Datagram Protocol). TCP sayesinde sanki
bilgisayarýnýzdaki bir dosyayý kullanýyormuþ gibi að
baðlantýsýný kullanabilirsiniz. Bir hata oluþursa TCP bunu
onarýr. Anlaþýlacaðý üzere TCP de IP kadar önemlidir.
Hatta bu yüzden IP genelde TCP/IP olarak adlandýrýlýr.
Gelelim UDP'ye, IP katmanýna doðrudan uygulamalarla
eriþemediðimizden bahsetmiþtik, eðer TCP'nin yaptýðý
hata kontrolü ve baðlantý gibi þeylere ihtiyaç yoksa veya
bu iþlemleri kendileri gerçekleþtirmek isteyen
 BÝLGÝSAYAR
uygulamalar kullanýlýyorsa UDP kullanýlarak iletiþim istersek IPv4 için (27+26+25+24+23+22+21+20+1)4 = 2564
saðlanýr. Bir de internet adresi yazarken baþýna Bu da demektir ki önceden dediðimiz gibi tam olarak
eklediðimiz bir protokol var: Hypertext Transfer Protocol. 4.294.967.296 adet adresin tanýmlanmasýna izin
Biz onu hep http olarak tanýdýk. http kullanýcýnýn internet vermektedir. Baþka bir yöntemle her bir kýsým 0'dan
tarayýcýsý olarak kullandýðý program ile karþý taraftaki 255'e kadar sayý alabiliyorsa(her bir kýsýmda 256 sayý
server arasýnda kullanýlan bir protokoldür. Karþý oluþturulabiliyor) dört kýsým toplam olarak 2564
serverdan indirilen sayfalarýn, resimlerin, nesnelerin ihtimalden oluþur. IPv6’da ise: 128 bitten oluþtuðuna
kullanýcýya aktarýlmasýný saðlar. Þimdi http’den bahsedip göre her bir bölüme 32 bit düþüyor, bu da demek oluyor ki
de www'den bahsetmezsek olmaz. World Wide Web, toplam (1+20+21+22+23+24+ …………230+231)4 =(232 )4
çeþitli servisler sunan, internet sunucularýnýn =340.282.366.920.938.463.463.374.607.431.768.211.
oluþturduðu büyük bir aðdýr. Bir de dosya iletiminde 456 tane adres yazýlabiliyor. Þimdi diyeceksiniz ki
kullandýðýmýz protokol var ki, biz bu protokolü daha çok toplamanýn baþýndaki 1 de nereden geldi. Bu 1 rakamý,
ödevlerimizi servera taþýmakta kullanýyoruz; FTP (File bütün bitlerin sýfýr olduðu durumu gösteriyor. Baþka bir
Transfer Protocol) internet üzerinde dosya alýþveriþini deyiþle siz her bir kýsma 0'dan (232-1)'e kadar olan
basitleþtiren standart bir internet protokolüdür. Sadece sayýlarý yazabiliyorsanýz dört kýsýmdan toplam (232)4 tane
dosya transferi için kullanýlan sunucular da vardýr. Bu IP numarasý oluþturabilirsiniz.
sunuculara deðiþik dosyalar, programlar yüklenir,
Bir de numaradan bit hesaplamaya ne dersiniz?
kullanýcýlara açýk tutulur ve kullanýcýlarýn bu dosyalarý,
Numaramýz 144.122.222.254. Önce 144 kýsmýný alalým.
programlarý çekmesine izin verilir. ftp.metu.edu.tr
144 ü nasýl oluþturabilirim? 2’nin 144’e en yakýn
adresinin sunucularý da bunlara bir örnek.
üssünden baþlayalým: 128, daha sonra kalan kýsmý göz
IPv4 - IPv6 önünde bulundurup ona en yakýn ve küçük biti
IP adresinden bahsettik ama aklýmýzda bazý soru hesaplayalým. 144-128=16 bu da demek oluyor ki ilk
iþaretleri kaldý gibi. Acaba kaç tane IP numarasý var? kýsmýn numarasý (27+24) bu da bit olarak (10010000)
Bunun cevabý þu anki standartlara göre yani 4. versiyon ..Diðerlerine de ayný þekilde bakacak olursak tüm
IP yapýsýna göre yaklaþýk 4 milyardýr. Her bir adres 32 bitlerim (10010000/01111001/01111001/11111110) olur.
bitlik bir kombinasyondan elde edildiðinden bu yapý Þimdi artýk internetin temellerini daha iyi kavradýðýnýza
4.294.967.296 adet adresin tanýmlanmasýna izin eminim. Hadi daha ne duruyorsunuz surf yapmaya.
vermektedir. Tabii bu adet günümüzdeki IP kullanýmýný Bizim sitemize de bekleriz adresimiz: 144.122.222.254
karþýlayamamaktadýr; bu yüzden 6. versiyon IP yapýsýna .ya da www.ieee.metu.edu.tr.
geçilmesi beklenmektedir. Bu uygulama (IPv6) 128 bit
adresleme içerir. IPv6 ile birbirinden farklý
340.282.366.920.938.463.463.374.607.431.768.211.
456 adres tanýmlanabilmektedir. Sanýrým bu miktar
insanlar uzaya iyice yayýlana kadar yeterli olur.
Ýsterseniz bu bit hesaplarýný birlikte yapalým:
IPv4 32 bitten oluþuyor dedik. Her bir nokta bir biti
göstersin.
……../……../……../…….. iþte IP numaramýz bu.
Toplam 32 bit. Þimdi bu noktalar ne anlam ifade ediyor:
. . . . . . . .
27 26 25 2 4 2 3 2 2 2 1 2 0 her bir nokta altýndaki deðere
karþýlýk geliyor. Bir örnekle gösterecek olursak.
(00100111/11100011/11100110/00001111) bu bitlere
sahip bir IP numarasý 20+21+22+25/20+
21+25+26+27/21+22+25+26+27/20+21+22+23 yani
39.227.230.15 olur. Toplam IP sayýsýný hesaplamak

BÝLTEK KIÞ ‘04 51

 TEKNÝK

Pýnar Karabulut - pinar@ieee.metu.edu.tr

M ikrodalgalar günlük yaþantýmýzýn bir çok

alanýnda yer almaktadýr. Günümüzde, hýz
ölçme radarlarýnda, telefon ve televizyon
haberleþmesinde, kas tedavilerinde kullanýlmakla
birlikte; sanayide de kontrplak ve plastik maddelerin
bakýmý ve kurutulmasý amacýyla yaygýn olarak kullanýlýr.
Mikrodalganýn tüketiciler tarafýndan bilinen kullaným yolu
ise mikrodalga fýrýnlardýr. ABD'de, evlerde mikrodalga
fýrýn kullanýmý 1950'lerde baþlamakla birlikte son on yýlda
tüm dünyada yaygýnlaþmýþtýr.
Mikrodalga bir elektromanyetik radyasyondur. Tüm
elektrikli araçlar örneðin motorlar, elektrikli ýsýtýcýlar
mikrodalga yayarlar. Mikrodalgalar elektromanyetik
spektrumun televizyon frekanslarý ile radyo
frekanslarý arasýnda yer alýr. Mikrodalga fýrýnýn
moleküller olarak bilinen maddeler tarafýndan soðurulur
frekanslarý 950 Megahertz (MHz) ile 2450 MHz
ve bu maddelerin polarize olmasýna sebep olur.
arasýndadýr. Radyo dalgalarý bir metreden baþlayarak
Titreþmeye baþlayan moleküllerin enerjilerinin kinetik
yüz hatta bin metrelerle ifade edilen dalga boylarýna
enerjiye dönüþmesiyle de ýsý açýða çýkar. Bu nedenle
sahip iken gözle görebildiðimiz ýþýk 400 750 nanometre
içinde su molekülleri taþýyan besinler daha çabuk piþer.
(10 - 9 m) ve mikrodalgalar 1 milimetre ile 1 metre
Isý, doðrudan besinin içinde üretilmiþ olsa da, mikrodalga
arasýnda dalga boyuna sahiptir. Mikrodalga fýrýnlarda
besinleri içten dýþa doðru ýsýtmaz. Mikrodalga fýrýnlar için
kullanýlan dalgalar ise 12,2 santimetre dalga boyundadýr.
dalga frekansý dünya standartlarýna göre 2450 MHz 650
1946 yýlýnda radarla ilgili bir araþtýrma projesinde Dr. watttýr. Bu standartlara göre, mikrodalganýn nüfus etme
Percy Spencer görevlendirilir. Dr. Spencer magnetron derinliði ortalama 6 santimetredir. Bu deðerden daha
denilen ve 50 ya da 60 Hz'lik elektrik enerjisini kalýn olan besinlerin 6 cm.lik üst düzeyleri hemen
mikrodalgaya dönüþtüren bir vakum tüpü üzerinde ýsýnýrken, bu ýsý besinin iç kýsmýna iletim yolu ile ulaþýr.
çalýþýrken, cebindeki çikolatalarýn eridiðini farkeder ve Geleneksel piþirme yöntemlerinin aksine,piþirme
bir deney yapar. Mýsýr tanelerini magnetronun yanýna süresince yalnýz besin piþer, fýrýn ve ortamýn ýsýnmasý
koyduðunda kýsa bir süre içinde mýsýrlarýn patladýðýný için enerji ve zaman harcanmaz. Mikrodalga fýrýnlar
görür. Daha sonra benzer bir deneyi çið bir yumurtayla kullandýklarý elektrik enerjisinin %50'sini besinlerin
yaptýðýnda yumurtanýn da piþerek patladýðýna þahit olur. ýsýtýlmasý için kullanýrken bu oran konvensiyonel
Ýþte mikrodalga fýrýnlar üstündeki ilk çalýþmalar böyle bir fýrýnlarda %10'lara kadar düþebilmektedir.
tesadüf sonucu baþlamýþtýr.
Mikrodalga fýrýn, mikrodalga üreten bir magnetron, bu
O halde mikrodalga, besinleri nasýl ýsýtýr? Mikrodalga magnetronu besleyen yüksek voltaj sistemi,
fýrýn içindeki magnetron tarafýndan üretilen mikrodalga, mikrodalgalarýn fýrýn içinde yayýlmasýný saðlayan bir
fotonlar olarak fýrýn boþluðuna yayýlýr. Bu düþük enerjili dalga kýlavuzu ve fýrýn boþluðundan oluþur. Yayýlan
fotonlar özellikle su gibi artý ve eksi yüklü, polar mikrodalganýn fýrýn içinde düzgün daðýlýmýný saðlamak

GNETRON
ve Mikrodalga Fýrýnlar
 TEKNÝK
Þekil 2 - Magnetron Anotu
için ya döner bir tabla ya da dalga kýlavuzunun çýkýþýna
yerleþtirilen bir pervane kullanýlýr. Ayrýca ýsýnan besinin
yaydýðý sýcaklýk sonucu ýsýnan havanýn fýrýn içinde
birikmesini önlemek için bir havalandýrma sistemi
bulunur.
MÝKRODALGA FIRININ KALBÝ,
MAGNETRON
Ýkinci Dünya Savaþ'ý sýrasýnda, o dönemde kullanýlan
radarlara kýyasla daha kýsa dalga boylu mikrodalga
jeneratörleri acil bir ihtiyaç olduðunda, Birmingham
Üniversitesi'nden John Randall ve Harry Boot
magnetronun prototipini ürettiler. Aðustos 1941'de de ilk
ticari ürün ABD'ye gönderildi. O günden bu zamana
kadar da milyonlarca magnetronun bir kýsmý radar
uygulamalarý için; çok büyük bir kýsmý ise o zamanlarda
akýllara hiç gelmeyen bir amaç olan mikrodalga fýrýnlar
için üretildi.
Magnetron, mikrodalga fýrýnlar için gerekli frekansta
dalga yaymak üzere kalibre edilmiþ diyot tipi bir elektron
tüpüdür. Diyot olarak adlandýrýlmasýnýn nedeni, diðer
elektron tüplerinden farklý olarak gridlerinin olmamasýdýr.
Magnetronun anotu ve katotu arasýnda oluþan manyetik
alan grid görevi görmektedir. Dýþ yapýsý farklý þekillerde
olsa da, magnetronlarýn iç yapýlarý ve temel özellikleri
ortaktýr.
Magnetronun anotu, içinde fanlardakine benzeyen
kanatlarýn uzandýðý, içi oyuk, demir bir silindirdir. Her bir
kanat arasýnda sabit çýkýþ frekansýný saðlayan rezonant
boþluklarý vardýr. Anot, her kanatýn her iki yanýndaki
kanata göre zýt kutuplu olacak þekilde düzenlenmiþ
56 BÝLTEK KIÞ ‘04
segmentlerle çalýþýr. Böylece, rezonant boþluklarý çýkýþa
göre paralel baðlanmýþ olurlar. (Þekil 2)
Filament (heater), magnetronun katot olarak çalýþan
parçasýdýr ve magnetronun merkezine yerleþtirilmiþtir.
Ayný zamanda kalýn bir kurþun katmanla desteklenir.
Anten ise anota ve rezonant boþluklarýndan birine baðlý
bir mildir. Anten, mikrodalga enerjisini fýrýn boþluðuna
gönderen dalga kýlavuzuna baðlanýr.
Magnetronun çalýþma prensibi elektrik ve manyetik
alanlar tarafýndan uyarýlan elektronlarýn hareketlerine
dayanýr. Magnetron tüpünün çalýþmasý için elektronlarýn
katottan anota hareket etmeleri gerekir. Temel
magnetron operasyonu filamenti ýsýtmak amacýyla
uygulanan düþük bir voltajla baþlar (genellikle modele
baðlý olarak 3-4 VAC). Katottaki bu sýcaklýk artýþý
moleküler aktivasyonu arttýrarak elektronlarýn ýsýnan
filamentin yüzeyini terk etmelerine neden olur.
Elektronlar negatif yüklü olduklarýndan yine negatif yüklü
katot tarafýndan itilir. Hareketlerinin hýzý ve kat ettikleri yol
uygulanan negatif yükle doðru orantýlýdýr. Bu sýrada,
yüksek voltaj transformatörü ile kapasitör ve diyotun
doubler özelliðini kullanarak üretilen negatif 4000 VDC,
elektronlara momentum kazandýrýr(4000 VDC ortalama
bir deðerdir ve modele göre deðiþiklik gösterir.). Katotta
oluþan bu negatif 4000 volt potansiyel farký, anotta pozitif
4000 volta karþýlýk gelmektedir. Bu yüksek potansiyel
farký nedeniyle, elektronlar büyük bir güçle katottan
uzaklaþýr ve anota doðru hýzlanýr. (Þekil 3)
Tüpün iki tarafýna yerleþtirilen mýknatýslar sayesinde,
anota hýzla ilerleyen elektronlar güçlü bir manyetik alana
maruz kalýr. (Þekil 4) Katoda paralel bir manyetik alan
yaratan bu mýknatýslar, anota doðru hýzlanan elektronlarý
saptýrýr. Böylece elektronlar doðruca anota gitmek yerine
bir önceki hareketlerine dik, katot çevresinde dönen bir
yörünge takip ederek anota ulaþýr.
Yüksek voltaj ve güçlü manyetik alan etkisinde dönerek
ilerleyen elektron bulutu ile anot yüzeyinin etkileþimi,
Þekil 3 - Soðutma kanatlarý ve
mýknatýslarý çýkarýlmýþ magnetron
 TEKNÝK

Þekil 4

anotun rezonant boþluklarýnda alternatif bir akým

oluþturur. Bu durumu þöyle açýklayabiliriz: elektron
bulutu; iki rezonant boþluðu arasýndaki segmente
yaklaþýrken, burada pozitif bir yük oluþturur ve geçip
giderken de ilk segmentteki pozitif yük boþalýrken bir
sonraki segment pozitif yüklenir. Böylece anotun fiziksel
yapýsý bir LC rezonant devresiyle eþdeðer çalýþmýþ olur
(Þekil 4). Bu eþdeðer devre kapasitör ve indüktör
deðerlerine baðlý olarak çok yüksek frekansta salýnýmlar
üretebilir. Magnetronun her bir rezonant boþluðunda,
anotun duvarý indüktör ve içe doðru uzanan kanatlar ise
kapasitör görevi görür. Kapasitör ve indüktör deðerleri
çok küçük olduðu için oluþan alternatif akýmýn frekansý
çok büyüktür. Rezonant boþluklarýnda oluþan bu
elektromanyetik salýnýmlar fýrýn boþluðuna gönderilmek
üzere antene yönlendirilir.
Mikrodalgalar; metalden yansýrlar, cam, kaðýt, plastik ve
benzeri maddelerden geçerler, besinler içindeki su
molekülleri tarafýndan soðurulurlar. Bu nedenle, fýrýn
içinde metal kap vb. kullanmak, yayýlan dalganýn
düzenliliðini bozmakla beraber geri yansýmalara ve
kývýlcým çýkmasýna neden olur. Ayný zamanda,
mikrodalga fýrýný boþ çalýþtýrmak fýrýn boþluðuna
gönderilen dalganýn tamamýnýn geri yansýmasýna sebep
olur. Tüm bunlar magnetronun ömrünü azaltan
sebeplerdir. Mikrodalga fýrýnlar üretici talimatlarýna
uyularak kullanýldýðýnda, magnetronlar ortalama olarak
2000 saat çalýþtýrýlabilir.
Mikrodalga ve dolayýsýyla magnetron, bizim farkýnda
bile olmadýðýmýz bir çok alanda kullanýlýrken, mikrodalga
fýrýnlar sayesinde artýk evlerimize kadar ulaþmaktadýr.
Bu teknoloji, belki de gelecekte evlerimizde ve günlük
hayatýmýzda fýrýndan baþka uygulamalarda da
kullanýlabilir.
 TEKNOLOJÝ

Mürsel Emre Çavdaroðlu

emrecavdar@ieee.metu.edu.tr

H
er ne kadar biz mekatronik sözcüðünü günlük baþladý. Sayýsal denetimli tezgahlar ve robotlar,
hayatta yeni yeni duymaya baþlamýþ olsak da otomobillerde elektronik motor denetimi, fren sistemleri
mekatronik ilk kez 1970'li yýllarda Japonya'da örnekler arasýnda sayýlabilir. 1990'lý yýllarda, iletiþim
Yaskawa elektrik þirketinde görev yapan bir mühendis teknolojisi ile birlikte ürün çeþitliliði arttý. Uzaktan
tarafýndan elektrik motorlarýnýn bilgisayarla denetiminin kumanda edilebilen robot kollarý, mikro duyucu ve
saðlanmasý amacýyla kullanýlmýþtýr. Ancak batýdaki eyleyiciler teknolojik gündemde yerini aldý. Mikro
tanýmý, Japonya kadar çabuk olmamýþ, zamanla elektro-mekanik sistemler tasarlanarak kullanýlmaya
teknolojideki geliþmeler elektrik-elektronik baþlandý. Yeni hava yastýklý otomobilleri örnek olarak
malzemelerinin daha çok kullanýmý ve denetlenmesini verebiliriz. Burada minik silikon ivme ölçerler hava yastýk
gündeme getirmiþ, bunun sonucunda da bir gereksinim sistemini tetiklemek için kullanýlmaktadýr. Günümüzde
olarak ortaya çýkmýþtýr. Düþünce olarak 'Elektro Mekanik tüketim malý olarak yaygýn kullaným gören , günlük
Mühendislik' tanýmý 1990'larda sunulmuþ, þimdi ise, hayatýmýzýn bir parçasý haline gelmiþ fotoðraf,
'Mekatronik Mühendisliði' þekline video, fotokopi ve çamaþýr makinala
dönüþmüþtür.Günümüzdeki tanýmýyla Mekatronik; rý ile CDler gibi akýllý
makina mühendisliði, elektrik/elektronik mühendisliði, ve
bilgisayar teknolojisinin eþamaçlý tümleþik bir yapýda
gerçekleþtirilmesi ve uygulamasýdýr. Mekatronik
elemanlar, mekanik sistemleri hassas bir biçimde kontrol
edebilmek üzere mekanik ve elektroniði birleþtirirler. Bu
dalý oluþturan 3 mühendislik dalýnýn da konunun önemli
bir parçasi olmasýnýn doðal bir sonucu olarak mekatronik
yepyeni bir mühendislik yaklaþýmý olarak karþýmýza
çýkmaktadýr.
MEKATRONÝÐÝN GELÝÞÝMÝ
Mekatronik 1970'li yýllarda, servo teknolojisi ile birlikte
robotik uygulamalarýnda görüldü. Otomatik kapýlar,
kahve-çay makinalarý ve oto fokus kameralar bunlara
örnek olarak verilebilir. Daha sonra 1980'li yýllarda, bilgi
teknolojisinin ilerlemesi ile daha iyi bir verim için mikro
iþlemciler mekanik sistemlerle daha çok bütünleþmeye

BÝLTEK KIÞ ‘04 13

 TEKNOLOJÝ
ürünlerin tümü, sensörleri, bilgisayar kontrol ve aktüatör
mekanizmalarý ile en basit ve tipik mekatronik sistem
örnekleridir. Algýlayabilen, akýl yürütebilen, karar veren
ve bu karar yönünde hareket eden otomatik makinalar
(yani mekatronik sistemler), týpta, tarýmda, bankacýlýkta,
madencilikte, sanayi üretiminde ve daha birçok alanda
kullanýlan çaðdaþ otomasyon teknolojisinin temel
aygýtlarýdýr. Þimdi mekatronik sistemlere teknik açýdan
bakalým.
MEKATRONÝK SÝSTEMLER
Mekatronik bir sistemde veya üründe bulunabilen gerekli
elemanlar arasýnda elektrik devreleri ve elemanlar
(direnç, kapasitans, endüktans gibi), yarý iletkenler ve
elektronik malzemeler (diyot, transistör, köprü devreleri,
güç elemanlarý gibi), veri iþleme (analog-dijital veya
dijital-analog çeviriciler gibi), sensörler (duyucular),
motorlar (eyleyiciler)
bulunmaktadýr. Þimdi
hepimizin hergün
kullandýðý ve
mekatronik sistemlerin
temel örneklerinden
sayýlabilecek olan
fotokopi makinasýnýn
mekatronik sistemini
inceleyelim. Fotokopi
makinasý birçok analog-dijital
devreleri, duyucularý, motorlari
ve mikro iþlemcileri içerir. Fotokopi
çekiminde iþlem sýrasý özet olarak þöyle
verilebilir. Kullanýcý orijinali cam yüzeye koyar,
fotokopi iþlemini baþlatmak üzere düðmeye basar.
Orijinali yüksek bir ýþýk kaynaðý tarar ve karþýlýk gelen
görüntüyü metal merdanenin üzerine gönderir. Sonra
boþ bir sayfa kaðýt koyacaðýna yüklenir, görüntü kaðýda
toner yardýmýyla ýsýtýlarak yapýþtýrýlýr ve çýkýþ
mekanizmasý kaðýdý dýþarýya atar. Ýþlem böylece
sonuçlanmýþ olur. Burada kullanýlan devrelerin her
birisinin görevi ayrýdýr; analog devreler; ýþýðý, ýsýtýcýyý ve
diðer güç elemanlarýný denetler. Dijital devreler;
göstergeleri, gösterge ýþýklarýný, ara birim düðmelerini,
mikro iþlemci ve mantýk devrelerini denetler. Optik
sensörler ve mikro anahtarlar kaðýdýn var-yok durumunu
algýlar, doðru yerleþtirilip yerleþtirilmediðini gösterir,
enkoderler motorlarýn dönüþ bilgisini verir. Son olarak
eyleyiciler; servo ve adým motorlarý ise kaðýdýn
yüklenmesi, iletilmesi, merdanenin dönmesinden
14 BÝLTEK KIÞ ‘04
sorumludur.
MEKATRONÝK EÐÝTÝMÝ
Mekatroniðin geliþiminin bu kadar hýzlý olmasý bu
sektörde çalýþabilecek kalifiye insana ihtiyacý gündeme
getirecektir. Mekatronik eðitiminýn önemi de buradan ileri
gelmektedir.
Bu kýsýmda dünyanýn farklý ülkelerinde, Uzak Doðu,
Avrupa, Amerika Birleþik Devletleri ve Türkiye'de verilen
veya verilmekte olan mekatronik eðitim ve çalýþmalarýný
özetleyeceðim.
Japonya'da Tokyo Üniversitesi 1980 itibariyle Mekano
Enformatik Bölümü (Department of Mechano
Informatics) ile farklý disiplinler arasýndaki engelleri
kaldýrmayý hedeflemiþtir. Toyohaski Üniversitesi
1983'ten bu yana Mekatronik Mühendisliði eðitimi
vermekte olup, bölümün adý
'Mekatronik ve Kesinlik
M ü h e n d i s l i ð i '
(Mechatronics and
P r e c i s i o n
Engineering)'dir. Birçok
Japon firmasý
üniversitelerden çok
sayýda mekatronik
konusunu içerik ve
uygulama olarak bilen
mühendisler için sürekli istekte
b u l u n m a k t a d ý r. H o n g K o n g
Politeknik'te (The City Polytechnic of
Hong Kong) 1990 itibariyle mekatronik
mühendisliði eðitimi temel bilim dalý olarak
uygulanmaktadýr.
Avrupa'da son yýllarda daha fazla ilgi çeken ve gündeme
alýnan bir konu olarak karþýmýza çýkmaktadýr. Söz geliþi,
Danimarka'da 'Danimarka Mekatronik Kurumu'
(Denmark Mechatronic Association) ve 'Kopenhag
Mekatronik Atýlýmý' (Copenhagen Initiative in
Mechatronics) isimli kuruluþlara rastlanmýþtýr. Ayrýca
Danimarka Teknik Üniversitesinde (The Technical
University of Denmark) mekatronik kurslarý mevcuttur.
Ýsviçre'de 1984'de 'Ýsviçre Teknoloji Enstitüsü' (Swiss
Federal Institute of Technology) öðrencilere mezuniyet
sonrasý kurslarý ve makina mühendisliðinin bir alt dalý
olarak 'Mekatronik' seçeneðini sunmuþtur. Finlandiya'da
1985'te Mekatronik Grup (Mechatronic Group) kurulmuþ
ve araþtýrma dalý olarak 1987 itibarýyla 4 üniversitede
eðitim verilmeye baþlanmýþtýr. Hollanda'da 1989 yýlýnda

'Twente Mekatronik Araþtýrma Merkezi' (Mechatronics
Research Centre Twente) kurulmuþtur. Belçika'da
1986'dan bu yana 'Katolik Leunen Üniversitesi'
(Katholieleke Universiteit Leuven) mezuniyet sonrasý bir
yýllýk program yürütmekte, 1989'dan bu yana ise,
Elektromekanik Mühendislikte Mekatronik
(Mechatronics in Electromechanical Engineering) olarak
bir seçenek sunmaktadýr. Avusturya'da 1990'dan beri
Mekatronik eðitimi 'Linz John Kepler Üniversitesi'
(Jochannes Kepler Universitat Linz)'de verilmektedir.
Almanya'da mekatronik sözcüðü çok fazla
kullanýlmamamakla beraber, elektro mekanik içerikte
sistem tasarýmlarý ve projeler üniversitelere baðlý bölüm
ve enstitülerde devam etmektedir. Almanya'da
mekatronik çalýþmalarý 1992 yýlý itibariyle Dortmund ve
Kaiserslautern Üniversitelerinde kurulan mekatronik
merkezleri ile görülebilmektedir (Centres for
Mechatronics at the Universities of Dortmount and
Kaiserslautern).
Amerika Birleþik Devletleri'nde mekatronik konusu
Japonya ve Avrupa'dan daha yavaþ bir geliþme
kaydetmiþtir. Baþlangýçta Uluslararasý Çalýþma
Toplantýlarý gibi yýlda bir olacak þekilde organizasyonlar
yapýlmýþ, ancak 1994 yýlý itibariyle mekatronik eðitimi
üniversitelerde farklý program ve içerikleriyle baþlamýþtýr.
Halen mekatronik eðitimini deðiþik düzeylerde vermeye
çalýþan üniversitelerden bazýlarý arasýnda; Georgia
TEKNOLOJÝ
Institute of Technology, Louisiana State University,
Stanford University, California University, University of
South Carolina, Colorado State University, The
University of Tulsa, The Ohio State University' sayýlabilir.
Amerika Birleþik Devletleri'nde ise 1996 yýlýndan bu yana
ASME tarafýndan 'Transactions on Mechatronics' isimli
uluslararasý nitelikte bir dergi çýkarýlmaktadýr.
Türkiye'de ise hem devlet hem de vakýf üniversiteleri
mekatronik eðitimine önem ve destek vermeye
b a þ l a m ý þ l a r d ý r. S a b a n c ý , A t ý l ý m v e K o c a e l i
üniversitelerinde mekatronik eðitimi anadal programý
olarak verilirken ODTÜ Mühendislik Fakültesi,
öðrencilerine mekatronik alanýnda yan dal yapma imkani
vermektedir. Ayrýca bazý üniversitelerde de, 4. sýnýf
öðrencilerine mekatronik içerikli dersler seçmeli olarak
sunulmaktadýr.
Sonuç olarak mekatronik ya da daha modern deyimiyle
mekatronik sistemler günümüzün yeni mühendislik
yaklaþýmý olmakla birlikte gelecekte konumunu daha da
güçlendireceðe benzer.
Kaynaklar:
http://www.mmo.org.tr/
www.atýlým.edu.tr
www.mechatronics.org
TMMOB elektrik mühendisleri odasý dergisi (sayý 419)
Http://www.robotic.dlr.de/
BÝLTEK KIÞ ‘04 15
 TEKNÝK
M R G
Manyetik Rezonans Görüntüleme
Bildiðimiz gibi týp; bundan birkaç yüzyýl öncesine kadar
gerek hastalýk teþhisi gerekse tedavisi konusunda
yeterli bilgiye ve tekniðe sahip deðildi. Ancak bilimin
ilerlemesiyle teknolojideki geliþme týbba da yansýdý ve
18. yüzyýlýn sonlarýnda röntgenin bulunmasýyla ten
kafesinin içi ilk kez görüntülenmiþ oldu. Daha sonralarý
da hýzla devam eden görüntüleme tekniklerindeki
geliþme, günümüzde manyetik rezonans görüntüleme
(MRG) ile doruða ulaþtý. Manyetik alana yatýrýlmýþ
vücuda radyo dalgalarý göndererek istenilen bölgenin
resminin bilgisayar ortamýna aktarýlmasý þeklinde ifade
edilen MRG'nin temel iþlevi yumuþak doku
görüntülemedir. Bunun yaný sýra MRG ile sinir sistemi,
kalp ve damar incelemeleri gibi oldukça karýþýk ve zor
iþlemlerde dahi kaliteli bir görüntü elde etmek
52 BÝLTEK KIÞ ‘04
Betül Öztürk - betulozturk@ieee.metu.edu.tr
mümkündür. Öyleyse vücudun hemen her kesiminde
kullanýlacak kadar etkin ve ayný zamanda da zararsýz
olan bu tekniðin önce kýsaca tarihçesini sonra da
yapýsýný ve iþlevlerini tanýyalým isterseniz.
Günümüzün en yaygýn görüntüleme tekniði olan
MRG'nin görüntüleme yöntemi olarak ilk kullanýmý çok
uzaða deðil 1970'lere dayanýyor. Aslýnda fizik prensipleri
çok daha önce, 1946 yýlýnda Bloch ve Purcell tarafýndan
geliþtirilmiþ, ancak görüntüleme tekniði olarak piyasaya
sürülmesi için uzun yýllar geçmiþtir. MRG týp kullanýmýna
sunulduktan sonra da geliþimi devam ettirilmiþ ve 1980
yýlýnda ortaya çýkarýlan multiplanar (çok düzlemde)
görüntüleme özelliði ile ilk kez lezyon (henüz tam olarak
niteliði tespit edilememiþ bozukluk) saptanmýþtýr
(Hawkens). MRG'nin ülkemizdeki geliþimine
 TEKNÝK

baktýðýmýzda ilk kullanýmýnýn 1989 yýlýnda 9 Eylül

Üniversitesi Týp Fakültesi Radyodiagnostik ana bilim dalý
bünyesinde olduðunu görüyoruz. Sonrasýnda ülkenin
çeþitli yerlerine yayýlmýþ ve günümüzde ise manyetik
rezonans görüntüleme merkezleri ülkenin her köþesinde
sýkça bulunmaktadýr. Artýk MR görüntüleme ülkemizde
rutin kullanýma girmiþtir.
MRG'NÝN TEMEL FÝZÝK PRENSÝPLERÝ
Görüntüleme tekniklerinde kullanýlan unsur insan
dokularýnýn yoðunluk, esneklik, elektriksel iletkenlik gibi
fiziksel özelliklerindeki farklýlýklardýr. Manyetik rezonans
görüntülemede ise görüntü elde etmek için hücre sývýsý
ve lipidler içerisindeki hidrojen çekirdeðinin
yoðunluðunun daðýlýmý ve çekirdeðin hareketi ile ilgili
parametreleri kullanýlýr. MRG de bu yapýlarýn uyarýlmasý
daha önce de belirttiðimiz gibi sabit manyetik alandaki
bölgeye radyo frekans (RF) pulsu gönderilmesi ile olur. MRG Örnekleri
RF pulsu yardýmýyla dokulardan elde edilen sinyaller
bilgisayar ortamýnda çözümlenerek görüntüye hidrojen atomu tek protonuyla manyetik rezonans
dönüþtürülür. Bu olayý daha iyi anlamak için MRG'nin görüntüleme için önemli bir elementtir.
fizik olaylarýný biraz daha açýk olarak ortaya koyalým. Dokulardaki protonlar, doðal ortamlarýnda birbirinden
MR SÝNYALLERI VE GöRüNTüNüN farklý vektöriyel konumlara sahiptir; ancak doku
OLUÞTURULMASI manyetik alana yerleþtirildiðinde protonlarýn çoðunluðu
manyetik alanla ayný yönlü olacak þekilde dizilirler. Bu
Hemen hemen bütün MRG uygulamalarýnda sinyalin
konumda protonlarýn manyetizasyonlarýnýn toplamýna
merkezi, tek bir protondan oluþan hidrojen çekirdeðidir.
boyuna manyetizasyon denir ve manyetik alanla ayný
Protonun sinyal için gerekli olan özelliði ise spin (kendi
yönlü bir ok þeklinde gösterilir. Ancak protonlarýn bu
etrafýnda dönüþ) hareketidir. Spin hareketi sayesinde
dizilimi sinyal alýnmasýna engeldir. Bu sorunu çözmek,
protonun etrafýnda doðal bir manyetik alan oluþur; ancak
sadece protonlarýn vektör yönünü deðiþtirmekle
çekirdekteki nükleonlar (proton ve nötron) çift sayýda
mümkündür. Bunun için manyetik alan çizgilerine dik
bulunduklarý zaman birbirinin spin hareketlerini ortadan
olan, manyetik alan gücünde ve protonlarla ayný
kaldýracak þekilde dizildiklerinden net doðal
frekansta radyo frekans pulsu gönderilir. RF pulsu
manyetizasyonlarý sýfýr olur. Yani sadece tek sayýda
protonlara yeterli miktarda enerjiyi saðlar ve protonlar
nükleonu bulunan çekirdeklerde doðal manyetizasyon
manyetik alanla ayný yönlü iken, RF pulsu verildikten
bulunmaktadýr. Rezonans etkisinin oluþturulabilmesi için
sonra manyetik alana dik hale gelirler. Bu konumdaki
de manyetizasyonun gerekli olduðunu düþünürsek,
protonlarýn vektöriyel büyüklüklerinin toplamýna enine
manyetizasyon denir. Enine manyetizasyon manyetik
alana dik bir ok ile gösterilir. Protonlar enine
manyetizasyon konumuna geçtikten sonra tekrar kendi
aralarýnda bir faz uyumu yakalarlar; ama RF pulsu
kesildikten sonra bu faz uyumu bozulmaya baþlar ve
ayný zamanda da enine manyetizasyon azalýr. Öte
yandan, boyuna manyetizasyon da tekrar artarak
baþlangýç büyüklüðüne ulaþýr. Sonuçta net
manyetizasyon vektörü manyetik alana dik konumdan
paralel hale geçer. Bu geçiþ aþamasýnda protonlar RF ile
yüklenmiþ olduklarý enerjiyi sinyal olarak geri verirler. RF

BÝLTEK KIÞ ‘04 53

 TEKNÝK
pulsu kesildikten hemen sonra enine manyetizasyon
büyüklüðü boyuna manyetizasyon büyüklüðüne eþittir.
Bu aþamada gönderilen sinyaller en yüksek düzeydedir.
Aslýnda enine manyetizasyonla sinyal miktarý orantýlýdýr.
Dolayýsýyla, enine manyetizasyon küçüldükçe sinyaller
de azalýr. Azalarak deðiþen bu manyetizasyon alýcý
sargýlar tarafýndan algýlanýr, alternatif akýma
dönüþtürülür ve veriler bilgisayara aktarýlýr. MRG ile elde
edilmiþ olan veri bir çok yönüyle daha sonra yapýlacak
olan görüntü analizi ile uyumludur;
i) Birçok deðiþik organ esnek yumuþak doku zýtlýðýyla
ayýrt edilebilir.
ii) Çözümlenmiþ görüntü belirli uygulamalar için
tasarlanabilir.
iii) Bir sinyal sabmilimetrik düzeyde, üç boyutta
çözümlenebilir.
iv) Saliselerde meydana gelen geçici sinyal
deðiþiklikleri dahi çözümlenebilir
Yukarýda bahsettiðimiz olaylarda (RF gönderimi - sinyal
toplanmasý) dokular ve yazýlým arasýnda aracý olan yapý
bobin sargýlarýdýr. Bu sargýlar RF bilgisini aldýðý ve
sinyalleri ilettiði sistem bilgisayarýna güç yükselticileri ile
baðlýdýr. Bilgisayar RF pulsu aralýklarýný ve gücü belirler,
ve bu güç yükselticiler üzerinden akýmý sargýlara yollar.
MRG de RF pulsunun uygulama þeklini deðiþtirmemizi
54 BÝLTEK KIÞ ‘04
saðlayan bu yapýlar oldukça önemlidir; çünkü bu þekilde
farklý dokular arasýndaki kontrast artýrýlabilir ve
dolayýsýyla birçok dokunun ve özellikle lezyonlarýn daha
iyi görüntülenmesi saðlanýr.
Bu yazýda anlatýlanlarýn MRG'nin genel yapýsý
konusunda açýklayýcý olduðunu düþünüyorum ve
MRG'nin fiziði ile ilgili daha fazla ayrýntýya girmeyi bu
noktada yararsýz buluyorum. Çaðýn son
teknolojilerinden biri olan bu alet, ayný zamanda temel
fiziðin çarpýcý uygulamalarýndan bir tanesi. Ayrýca MRG
bugün týp dünyasýnýn birçok alanýnda temel taný ve takip
yöntemi olarak kullanýlmaktadýr. Bu da diðer
görüntüleme yöntemlerine nazaran içerdiði bazý
avantajlarýn bir sonucudur diye düþünüyorum. Bu
avantajlarý kýsaca sýralarsak:
MRG'NIN AVANTAJLARI
· MRG fizik prensibi olarak manyetik alan gücünden
yararlanarak görüntü elde ettiði için, zararlý olabilecek
X ýþýnlarý içermemektedir.
· Yüksek yumuþak doku kontrast çözümleme
gücüne sahiptir.
· Üç düzlemde de görüntü alabilme yeteneðine
sahiptir.
· Damarlar kontrast madde uygulamasý olmadan
görüntülenebilir.
· Ýyonizan radyasyon içermez ve kontrast maddeleri
iyotlu kontrast maddelerden daha emniyetlidir.
Bu avantajlarýn yanýnda MRG nin dezavantajlarý da var
elbette. Üzerinde metalik parça (kalp pili vb.) bulunan
hastalarda uygulanamamasý, görüntülemenin dar bir
alanda ve uzun sürede yapýlmasý bu dezavantajlarýn
baþlýcalarý. Ancak bu sorunlar üzerinde çalýþmalar
devam etmektedir ve yakýn zamanda çözüleceði açýktýr.
MAG
 BÝLÝM
Ferhan Özkan
fozkan@ieee.metu.edu.tr
S
izin bu makaleyi okuyan bir kopyanýz daha var
mý? Diðer 8 gezegenle birlikte güneþ sisteminde
bulunan dünya denilen bir gezegende yaþayan
birisi var, fakat bu siz deðilsiniz. Bu kiþinin hayatý her
açýdan sizinkisinin aynýsý. Siz okumaya devam ederken,
o belki de bu yazýyý okumayý bitirmeden bir kenara
atacaktýr. Son zamanlarda yapýlan kozmolojik gözlemler
sonucunda ortaya çýkan fikirlerden bir tanesi, paralel
evrenler kavramýnýn artýk metafizik olarak
nitelendirilemeyeceðini gösteriyor. Uzay büyüklük olarak
sonsuz gibi gözüküyor. Eðer gerçekten böyleyse, o
zaman bize olasý deðilmiþ gibi görünen þeyler ne kadar
imkansýz olurlarsa olsunlar, uzakta bir yerlerde gerçeðe
dönüþüyorlar. Teleskoplarýmýzýn menzilini aþan uzayýn
derinliklerinde bir yerlerde, bizimkisine benzeyen baþka
bölgeler de var. Bu bölgeler bir tür paralel evren aslýnda.
Bilim adamlarý bu evrenlerin ortalama olarak ne kadar
uzaklýkta olduðunu bile hesaplayabiliyorlar.
BÝLÝMSEL YAKLAÞIMLAR
Her ne kadar bilimsel düzeyde þimdilik bir varsayým
olarak kabul ediliyorsa da, bir takým bilimsel ön bilgiler
öne sürülmemiþ olsaydý, paralel evrenler felsefi bir
kavram olmanýn ötesinde hiçbir þey ifade etmeyecekti.
Paralel evren konusuyla ilgili ilk kapýyý açan Albert
Einstein, arkadaþý Nathan Rosen ile birlikte dibi olmayan
kara delik tünellerini açýkladýlar. Einstein-Rosen köprüsü
16 BÝLTEK KIÞ ‘04
adý verilen bu tünelin bir ucundan giren bir nesne,
merkezdeki ya da boðazdaki olaðanüstü çekimin
etkisiyle, tünelin öbür ucundan dýþarý fýrlatýlýr ve ilkinden
tamamen farklý olan bir evrene ulaþýlmýþ olur.
Ünlü “Schrödinger'in Kedisi” deneyinde ortaya çýkan
istatistiksel paradoksu, paralel evrenler tanýmýyla daha
da iyi açýklamak mümkün. Schrodinger'in tasarladýðý
deneyde, bir kedi çevresinden mükemmel biçimde
yalýtýlmýþ bir kutunun içine yarý ömrü bir saat kadar olan
bir atom ve diðer bir takým aletlerle beraber konur. Kutu
içinde bir dedektör, çekirdek bozunduðunda ortaya çýkan
ýþýmayý algýlar algýlamaz baðlý bulunduðu bir çekici
harekete geçirir. Çekiç, içi siyanür dolu bir þiþeyi kýrarak
kedinin ölümüne neden olur. Fakat atom bozunmazsa,
dedektör gerekli sinyali çekice göndermez ve kedi
yaþamaya devam eder. Bu durumda kedi, bir saat kadar
sonra, eþit olasýlýklarla hem ölü, hem de canlý olacaktýr,
baþka bir ifadeyle, canlý ve ölü halleri olasýlýk bazýnda
ayný anda mevcuttur. Fakat buradaki en büyük sorun, bu
olasýlýklarýn hangisinin gercekleþeceðini gözlemlemek
için kutuyu açtýðýmýzda karþýmýza çýkýyor. Kuantum
kurallarýnýn iþlemesi için “olay”ýn tamamen yalýtýlmýþ
olmasý gerektiðinden, kutuyu açtýðýmýzda kuantum
kuramýna göre “ölçme” iþlemi gerçekleþtiði için, sistemin
durumuna ister istemez müdahale etmiþ oluyoruz. Bu
deneyle ortaya çýkan %50 ölü, %50 canlý kedi
paradoksunu açýklamada paralel evrenler kavramýný
kullanmak, þu an için en akýllýca yol olarak gözüküyor.

Çünkü kedinin bir evrende “ölü”, baþka bir
evrende ise “canlý” olmasýndan doðacak
yer sorunu birden fazla evrenin kabul
edilmesiyle son bulmuþ oluyor.
VARMAMIZA NE KADAR VAR?
Bu deðiþken varoluþ düþüncesi, belki de
saçma veya inanýlmaz gelebilir, ama
bununla birlikte yaþamak zorundaymýþ
izlenimine kapýlýyor insan. Çünkü bu iddia
astronomi ile ilgili bazý gözlemlerin
sonucunda ortaya atýlmýþ. Þu anda en
basit ve popüler olan model sizin buradan 10 üzeri 1028
metre(boþuna endiþelenmeyin, matbaadan
kaynaklanan bir yanlýþlýk yok) uzaklýktaki bir galakside
sizin bir ikizinizin olduðunu öngörüyor. Bu uzaklýk
astronomi biliminin sýnýrlarýný aþacak kadar büyük bir
rakam. Bu tahmin basit bir olasýlýktan türedi ve kuramsal
modern fizik (uzayýn sonsuz veya yeterli büyülükte
olmasý ve neredeyse eþit yoðunlukta maddeyle dolu
olmasý hariç) hesaba katýlmadý. Sonsuz uzayda en olasý
gözükmeyen olaylar bile bir yerlerde meydana gelebilir.
Hayatýnýzdaki hamlelerin her bir olasý deðiþik durumunu
oynayan insanlarýn bulunduðu bir deðil, sonsuz sayýda
gezegen var.
Siz muhtemelen diðer kendinizi hiçbir zaman
göremeyeceksiniz. Sizin gözlemleyebileceðiniz en uzak
mesafe Big Bang patlamasýnýn gerçekleþmesinden beri
14 milyar yýl boyunca ýþýðýn kat ettiði yol kadardýr. Þu
anda en uzak görülebilen cisimler 4.1026 metre uzaklýkta
bu mesafe Hubble veya Ufuk Hacmi olarak da bilinen
bizim gözlemlenebilen evrenimizi, basitçe kendi
evrenimizi belirliyor. Ayný þekilde sizin, baþka
kendilerinizin evrenleri de kendi gezegenlerinin
Eþ evren ne kadar uzakta?
Örnek evren: Dört parçacýktan oluþan bir uzaya
sahip iki boyutlu bir evren hayal edin. Böyle bir evren
24=16 olasý madde düzenlemesine sahip. Eðer bu
evrenlerin sayýsý 16'yý geçerse, bunlar tekrar etmeye
baþlýyor. Bu örnekte en yakýn eþine olan uzaklýðý
kabaca bir evrenin çapýnýn dört katý.
Bizim evren: Ayný hesaplamayý yaklaþýk 10118 tane
atomaltý küçük parçacýktan oluþan uzaya sahip olan
evrenimize uygularsak, olasý sýralanmalarýn sayýsý 2
üzeri 10118 kadar.
Evrenin çapýyla da bu sayýyý çarptýðýmýzda bize en
yakýn eþ evrenimize olan ortalama uzaklýðýný 10 üzeri
10118 metre olarak veriyor.
BÝLÝM
merkezde durduðu ayný büyüklükte bir küre. Bunlar
paralel evrenlerin doðrudan verilebilecek örnekleri. Her
evren sadece daha büyük bir çokluevrenin (multiverse)
küçük bir parçasý.
Bu evren tanýmýyla birlikte, çokluevren kavramýnýn
daima metafizik kapsamýnda tutulabileceði
düþünülebilir. Ancak fizik ve metafizik arasýndaki sýnýrlar,
metafiziðin esrarengiz olmasý veya gözlemlenemeyen
nesneler içermesiyle deðil, fiziðin deneysel olarak tespit
edilip edilememesine baðlý olarak tanýmlanýyor. Fiziðin
öncüleri diye nitelendirebileceðimiz kiþilerin, yuvarlak
dünya, görünmez elektromanyetik alanlar, yüksek
hýzlarda zamanýn genleþmesi, kuantum
süperpozisyonlarý, eðri uzay ve kara delikler gibi
(zamanýnda metafizikle iliþkilendirilen) daha soyut
kavramlarda bile fikir birliðine varmalarý oldukça uzun
zaman aldý. Geçtiðimiz birkaç yýlda çoklu evren kavramý
bu listeye katýldý. Bu kavram görelilik ve kuantum
mekaniði gibi iyi test edilmiþ teorilerle, saðlam bir yapýya
oturtulmuþ durumda, ve deneysel bilimin temel
ölçütlerine uygun çeþitli öngörüler yapýlýyor ancak
bunlarýn çürütülme ihtimali de var. Bilim adamlarý þu ana
kadar en fazla 4 farklý evren
türünü açýklayabildiler. Asýl
önemli soru ise, çokluevrenin var
olup olmamasýndan ziyade, kaç
tane düzeye sahip olduðu.
BÝRÝNCÝ DÜZEY:
EVRENSEL UFKUMUZUN
ÖTESÝ
Sizin ikinci benliðinizin bulunduðu
paralel evrenler birinci düzey
çokluevreni oluþturuyor. Bu en az
ihtilafa düþülen düzey. Eðer
uygun bir yerde durmazsanýz,
görüþ açýnýzdan veya
BÝLTEK KIÞ ‘04 17
 BÝLÝM

menzilinizden çýktýðýndan normalde var olduðunu
bildiðiniz þeyleri bile göremeyebilirsiniz. Ancak, týpký
ufuktan gelen gemileri izleyen insanlar gibi, bizim de
uygun bir yere giderek veya sadece bekleyerek bile
görülemeyeceðini düþündüðümüz þeyleri görebilmemiz
mümkün. Evrensel ufkun ötesinde de ayný durum söz
konusu. Çok uzaklardaki ýþýðýn bize ulaþma zamanýna
paralel olarak, gözlemlenebilen evren her yýl bir ýþýk yýlý
kadar geniþliyor. Sonsuzluk uzaklarda görüleceði
zamaný bekliyor. Sizin ikinci benliðiniz görünür duruma
gelmeden çok önce siz ölmüþ olacaksýnýz, fakat esas
itibariyle evrensel geniþlemeyle birlikte, torunlarýnýz
yeteri kadar kuvvetli bir teleskopla bunlarý
gözlemleyebilir.
Aslýnda çokluevren teorisi, biz diðer evrenleri
göremesek bile test edilebilir ve hatta çürütülebilir.
Asýlolay paralel evrenlerin oluþturduðu topluluðun ne
olduðunu öngörmeyle ve bir daðýtým olasýlýðýný
oluþturmayla ilgili. Bizim evrenimiz de, en olasý
durumlarýn bir sonucu olarak gözüküyor. Aksi halde,
(eðer çokluevren teorisine göre biz olasý olmayan bir
evrende yaþýyorsak) teorinin doðruluðu hakkýnda endiþe
duymaya baþlayabiliriz.
ÝKÝNCÝ DÜZEY: ÞÝÞME SONRASI OLUÞAN
KABARCIKLAR
Eðer birinci düzey çokluevreni hazmetmesi zor geldiyse,
bir de birbirinden ayrý birinci düzey çokluevrenlerin
oluþturduðu sonsuz kümeyi düþünmeye çalýþýn. Bu tür
çokluevrenler, ki bunlar ikinci düzey çokluevreni
oluþturuyor, þu anda oldukça popüler olan düzensiz
þiþme teorisinin yardýmýyla açýklanabiliyor.

Kýsaca Çokluevren evrenler, dalga giriþimi ve

Düzeyleri
Birinci Düzey Çokluevren:
Paralel evrenlerin en basit türü
olan bu düzey, görülemeyecek
kadar uzakta olan bir uzay
bölgesinden oluþuyor. Her birinci
düzey paralel evreni temel
olarak bizimkisine benzer.
Bütün farklýlýklar maddenin
ilk baþtaki düzen-
lenmesinde var olan
deðiþikliklerden kaynak-
lanýr.
Ýkinci Düzey Çokluevren:
Paralel evrenlerin nispeten
daha özenilmiþ türü olan bu
düzey kozmolojik þiþme
teorisinden ortaya çýkmýþ. Bu fikir,
bizim birinci düzey
çokluevrenimizin genellikle boþ
hacimden oluþan geniþ bir
kabarcýk olarak görülmesinden
ortaya çýkmýþ. Bizimkinden kopuk
diðer kabarcýklar týpký bir buluttaki
yaðmur damlalarý gibi
yerleþmiþler. Kuantum alanýndaki
deðiþmeler her kabarcýðý bir
diðerinden ayýran özelliklerle
donatýyor.
Üçüncü Düzey Çokluevren:
Kuantum mekaniði “baþka yerler”
kavramýnýn daha da
geniþletilmesine baðlý olarak
paralel evrenlerin çok fazla sayýda
olacaðýný öngörüyor. Bu evrenler
bildiðimiz uzayda deðil, tüm olasý
durumlarýn bulunduðu soyut bir
dünyada bulunuyorlar. Paralel
kuantum hesaplamalarý gibi
laboratuar
deneyleriyle kendi varlýðýný
hissettiriyor.
Kuantum Zarlarý:
Rasgele olma durumu tamamen
kuantuma baðlý olan ideal
bir zar hayal edin. Zar
yuvarlanýp geliþigüzel
olarak durduðunda, kesin
bir deðerin görüleceði
bellidir. Halbuki kuantum
mekaniði bir kerede tüm
deðerlerin üzerine
düþeceðini öngörüyor. Bu
çeliþkili görünen görüþleri
birleþtirmenin bir yolu da, zarýn
her farklý deðeri farklý bir evrende
gösterdiði sonucuna varmak
olabilir. Her altý evrenin birisinde,
zar 1'i, diðerinde 2'yi gösterir ve
böyle devam eder. Eðer bir
evrenle kýsýtlý kalýrsak, kuantum
gerçekliliðinin ancak bir kýsmýný
algýlayabiliriz.
Zamanýn Doðasý:
Çoðu kiþi zamaný, deðiþimi
açýklamak için bir yol olarak
görüyor. Bir an için maddenin belli
bir düzenlemesi varsa, hemen
sonra farklý bir düzenlemeye
sahip olabilir. Çokluevren kavramý
bize alternatif bir bakýþ açýsý
sunuyor. Eðer paralel evrenler
maddenin tüm olasý durumlarýný
içeriyorsa, zaman bu evrenleri
sýraya koymak için en kolay yol
olacaktýr. Evrenlerin kendileri
duraðan olabilir ama deðiþimi
gerçekten çok ilginç bir yanýlsama
olarak görmemiz gerekiyor.
Dördüncü Düzey Çokluevren:
Paralel evrenin bu son türü
olasýlýk diyarýnýn kapýlarýný
sonuna kadar açýyor. Evrenler,
sadece konumu, evrensel
özellikleri ve kuantum
durumlarýyla deðil; ayný zamanda
fizik yasalarýyla da birbirinden
ayrýlabi-liyorlar. Uzay ve zamanýn
dýþýnda bir varoluþ söz konusu
olduðundan, bunlarýn
canlandýrýlmasý neredeyse
imkansýz. Yapýlabilecek en iyi þey,
bunlarý fizik yasalarýnýn hakim
olduðu matematiksel yapýlarý
gösteren bir tür duraðan heykel
olarak soyut bir þekilde
düþünmek. Örneðin, basit bir
evren düþünün: Dünya, Ay ve
Güneþ Newton Yasalarýna
uyuyorlar. Tarafsýz bir gözlemciye
göre bu evren örgüye sarýlmýþ
dairesel bir yüzük gibi gözükür.
Diðer þekiller fiziðin diðer
yasalarýný temsil ediyor. Bu
model, fiziðin temeline iliþkin
birçok probleme de açýklýk
getirmiþ oluyor.

18 BÝLTEK KIÞ ‘04

 BÝLÝM
Uzayý bir bütün olarak düþündüðümüzde sürekli Eðer kuantum bilgisayarlarý yaratmak için þu anki
geniþlediðini ve bunu yapmaya ebediyen devam çabalar sonuç verirse, bunlar üçüncü düzey için daha
edeceðini kabul ediyoruz. Her biri ilkel birinci düzey fazla kanýt saðlayacaktýr.
çokluevrenden oluþan sonsuz çoklukta kabarcýklar Paralel evrenlerin varlýðýna inanýp inanmama
oluþuyor. Bu kabarcýklar dünyadan o kadar uzakta ki, konusundaki tartýþmalarýn kaynaðýnda, esrarengizliðin
ebediyen ýþýk hýzýnda gitseniz bile oraya ulaþmanýz ve savurganlýðýn kabul edilmesinin zorluðu yatýyor.
mümkün deðil. Bunun Gizemli olmasýndan doðan
nedeni de, bizim þikayetler, bilimsel deðil
b u l u n d u ð u m u z e s t e t i k a ç ý d a n
kabarcýkla, diðer komþular deðerlendirmenin bir
arasýndaki boþluk sonucu. Gerçeklik
gidebileceðimiz hakkýnda derin bir soru
zamandan çok daha hýzlý sorduðumuzda, herhalde
geniþliyor. bize garip gelmeyecek bir
ÜÇÜNCÜ DÜZEY: cevap almamýz
beklenemez. Eðer
Ç O K S AY I D A
günümüz dünyasýnýn
KUANTUM DÜNYALAR
ötesini keþfetme gibi bir giriþimde bulunursak, bazý
Birinci ve ikinci düzey çokluevrenleri, gökbilimcilerin tuhaflýklarla karþýlaþmamýz doðal olacaktýr.
bildiði düzlemin ötesinde, çok uzaklardaki paralel
Kaynaklar
dünyalarý içeriyor. Fakat çokluevrenin bir sonraki düzeyi In Search of Schrodinger's Cat: by John Gribbin - Bantam Doubleday
Dell
hemen yanýbaþýnýzda. Bu durum kuantum mekaniðinin http://leminuteur.free.fr/Universes.htm
fazlasýyla çeliþkili olan çoklu dünyalar yorumundan http://www.hep.upenn.edu/~max/multiverse.html
http://www.sciam.com/
ortaya çýkýyor. Bu fikir, rasgele kuantum süreçlerinin, her
bir olasý sonuç için evrenin çoklu kopyalara ayrýlmasýna
neden olduðunu öne sürüyor.
DÖRDÜNCÜ DÜZEY: DÝÐER MATEMATÝKSEL
YAPILAR
Birinci, ikinci ve üçüncü düzeydeki çokluevrenlerin
baþlangýç durumlarý ve fiziksel sabitleri deðiþebiliyor,
ama doðaya hükmeden temel yasalar kesinlikle ayný
kalýyordu. Niye bu kadarla kalsýn ki? Yasalarýn
deðiþmesine neden izin vermeyelim? Kuantum
etkisinden uzak, klasik fizik yasalarýna uyan bir dünya
olamaz mý? Ya sürekli olmak yerine devamsýz olan bir
zaman kavramýna ne dersiniz? Dördüncü düzey
çokluevrende, bu alternatif gerçekliklerin hepsi var
olmuþ olabilir.
DÜZEYLERDEKÝ HÝYERARÞÝ
Sonuç olarak, bilimsel paralel evrenler teorisi,evrenlerin
bizimkisinden kademeli olarak farklýlaþtýðý dört düzeyli
bir hiyerarþiden bahsediyor. Bunlarýn baþlangýç
durumlarý (birinci düzey), fiziksel sabitleri veya
parçacýklarý (ikinci düzey) ve fizik yasalarý (dördüncü
düzey) birbirinden farklý olabilir. Üçüncü düzey ise,
þimþekleri üzerine çekenlerin baþýnda geliyor, çünkü bu
düzey evrenlere nitelikli yeni bir tür kazandýrmýyordu.

BÝLTEK KIÞ ‘04 19

 TEKNOLOJÝ
TEKNOLOJÝ, SÝNEMA ve GÖRSEL EFEKTLER
Þaþýrtýcý sahnelerin olduðu bir sinema filmi seyretmek
çoðumuz için heyecan vericidir. Robotlarýn kol
gezdiði,dinazorlarýn þehri yýkýp yaktýðý, uzaylýlarýn
dünyamýzý istila edip lazer silahlarýyla ortalýðý birbirine
kattýðý filmler her dönemde çekilmiþ ve sinema
izleyicisinin beðenisini kazanmýþtýr.Geliþen teknoloji bu
tip filmlerdeki þaþýrtýcý sahnelerin akýl almaz boyutlara
ulaþmasýna olanak saðlýyor.Artýk bir sahnenin
çekilebilmesi için, o sahnenin hayal edilebilir olmasý
yeterli.Bu görsel ziyafeti teknolojiyle içiçe olan görsel
efektlere borçluyuz.
Görsel Efektin Beyaz Perdedeki Serüveni...
Görsel efektler sinemanýn vazgeçilmezlerindendir ve
neredeyse sinemayla birlikte doðmuþtur.Ýlk görsel efekt
1895 yapýmý “The execution of Mary Queen of Scots”
filminde yapýlmýþtý.Kraliçenin idam sahnesinde giyotinin
tam ineceði anda çekim durduruldu. Mary Queen'i
canlandýran oyuncunun yerine, kuklasý konuldu.Bu
arada sahnedeki diðer oyuncular kýmýldamadan
beklediler.Kamerada da en ufak bir oynama olmadýðý
için, sahne kaldýðý yerden çekilmeye devam edildiðinde
kesintisiz bir görüntü elde edildi.Bu tekniðe “substitution
shoot” (yerine koyma efekti) denir.Bu efekt daha sonra
sinemada sýkça kullanýlan bir efekt haline
geldi.Ýnandýrýcýlýðý düþük ve farkedilmesi kolay olmasýna
58 BÝLTEK KIÞ ‘04
Emrah Gingir - emrahgingir@ieee.metu.edu.tr
raðmen, basit bir þekilde yapýlabilmesinden dolayý
günümüzde de görsel efekt kaygýsý taþýmayan
çekimlerde kullanýlan bir tekniktir.
Bir diðer basit görsel efekt tekniði ise “multiple exposure”
(çoklu çekim)dir. Bu teknikte amaç, ayný oyuncunun bir
sahnede birden fazla karakteri canlandýrmasýný
saðlamaktýr.Bu efekt yeþilçamda da sýkça kullanýlan bir
methodtu. Objektifin bir yarýsý ýþýk geçirmeyecek þekilde
kapatýlýrken diðer yarýsýyla çekim yapýlýr.Böylece ýþýk
görmeyen taraf pozlanmaz.Oyuncu rolünü objektifin ýþýk
gören yarýsýnda yapar.Ardýndan kaset baþa sarýlýr ve bu
kez de objektifin diðer tarafý kapatýlýr.Böylece ilk çekimde
pozlanan taraf korunmaya alýnmýþ olur.Bu kez de diðer
yarýda çekim yapýlýr.Sonuçta iki ayrý görüntü kamera
üzerinde birleþtirilmiþ olur.Bu yöntemde en önemli sorun
zamanlamadýr.Ayrý çekimlerdeki görüntülerin, filmin
akýþý içerisindeki hareketlerde,diyaloglarda birbirini
tamamlayacak þekilde koordinasyon saðlayabilmesi için
çok titiz bir zamanlama çalýþmasý gerekmektedir.Ancak
bu çekim tekniðinde, çekim boyunca kameranýn sabit
kalmasý gerektiðinden hareketli sahnelerin bu þekilde
çekilmesi mümkün deðildir.
1954 yapýmý ilk Godzilla filmi (Gorija) japonlar tarafýndan
“stop-motion” (hareketsiz çekim) teknolojisi kullanýlarak
çekildi. Bu film için minyatür bir kent ve bir Godzilla

Gorija 1954----Jurassic Park 1993 Sinemada yaratýklarýn 40 yýllýk geliþimi...
kuklasý yapýldý.Bu yöntemde çizgi film mantýðý geçerli
olduðundan, Gorija'nýn çekimlerinde de çizgi filmlerde
olduðu gibi her 1 saniyelik çekim için 24 kare görüntü
alýndý.Her iki kare arasýnda Godzilla kuklasýnýn konumu
set ekibi tarafýndan deðiþtirildi ve elde edilen kareler
ardarda eklenerek hareketli görüntüler oluþturuldu. Film,
yakýn çekim teknikleri uygulanarak çekildiðinden
Godzilla gerçek bir þehirde dolaþýyormuþ görüntüsü elde
edilmiþ oldu.Stop-motion'da 1-2 dakikalýk bir sahne için
bile aylar süren bir emek gerekir.Çekimler esnasýnda
yapýlacak en ufak bir hata bütün emeðin bir anda boþa
gitmesine neden olacaðýndan bu tekniðin kullanýldýðý
filmlerde, fondaki hareketsiz cisimler genellikle yere
sabitlenir.Bu tekniðin bir diðer dezavantajý ise netlik
problemidir.Normalde hareketli bir cismi ekrandan
izlediðinizde görüntü kaybý yaþarsýnýz.Netlikte ufak bir
sapma olur.Buna fluluk denir ve en güzel örneði futbol
maçlarýndaki aðýr çekim görüntüleridir. Bu çekimlerde
görüntü kaybý çok açýk bir þekilde hissedilir.Bir
oyuncunun þutunu aðýr çekimde izlediðinizde topun flu
bir görüntüye sahip olduðunu kolaylýkla
farkedebilirsiniz.Ekrandan izlediðiniz tüm hareketlerde
böyle bir görüntü kaybý olduðundan, eðer bir harekette
fluluk yoksa bu size garip gelir ve çekimin normal
olmadýðýný anlarsýnýz.Son dönemde özel televizyonlar
fluluðu engellemek için “super slow motion” kameralarýný
kullanmaya baþladý.Bu kameralar saniyede 24 kareden
çok daha fazla görüntü çekerek aðýr çekimde fluluðun
azalmasýný saðlýyor ve görüntü netleþiyor.Stop-
motionda karakterlerin hareketleri eþzamanlý
olmadýðýndan görüntü kaybý yoktur ve bu da
inandýrýcýlýðýn azalmasýna sebep olur.Çekim zorluðu ve
fluluk sorunu nedeniyle stop-motion tekniði zamanla
geliþerek yerini “Go-motion”a (hareketli-çekim)
TEKNOLOJÝ
býraktý.Bu teknikte otomatik maketler istenen hareketi
yapýyordu.Böylece çekimler çok daha kolay bir hal
alýrken, hareketlerde de devamlýlýk saðlandýðýndan
inandýrýcýlýk için gerekli olan görüntü kaybý da elde
ediliyordu.Ama bu kez de maketlerin hareket kabiliyetleri
sýnýrlanýyordu. Geliþen teknolojiyle birlikte, filmlerde
uzaktan kumandalý maketler istenen hareketleri istenen
hýzda yapabilmeye baþladý.Bunun en çarpýcý örneði
1975 yapýmý Jaws filmi oldu.Bu filmde köpek balýklarý
uzaktan kumandalý maketlerle yönetiliyordu ve
hareketlerin inandýrýcýlýðý iyice artmýþtý.
Bilgisayar Grafikleri ve Animasyon Teknolojisi...
1977 yapýmý “Star-Wars” bilgisayar grafiklerinin ilk kez
kullanýldýðý film olma özelliðiyle devrim yarattý.Bu filmde
araçlarýn hareketlerinin çekiminde deðiþik bir teknik
uygulandý.Yeþil bir fonun önünde yapýlan çekimlerde;
kamera, sabit duran bir aracýn üzerinde kayarak baðýl hýz
yaratan bir görüntü elde etti.Bu görüntü bilgisayar
ortamýnda, asýl fonla birleþtirilince ortaya çok kaliteli ve
hýzlý efektler çýktý.Bu teknik ayný zamanda yeterli görüntü
kaybýný da saðlýyordu.Çekimlerde yeþil bir fon
kullanýlmasýnýn nedeni ise, filmde kullanýlacak olan
karakterlerin fondan deku-pe (optik olarak kesilme)
edilmesinde kolaylýk saðlamasýdýr.Dekupe edilen
karakterler asýl fonla birleþtirilir ve istenen sahne elde
edilir.
80'lý yýllarla birlikte bilgisayar grafikleri ve animasyon
teknolojisi çekimlerde daha sýk kullanýlmaya
baþladý.Terminatör(1984) ve Geleceðe Dönüþ(1985)
filmleri dönemine göre oldukça iyi görsel efektleri olan
filmlerdi.Özellikle Terminatör filmindeki likit-metal
karakterlerin oluþturulmasý için kullanýlan bilgisayar
grafikleri döneminde oldukça ilgi görmüþtü ve bu
BÝLTEK KIÞ ‘04 59
 TEKNOLOJÝ

karakterlerin çekimi tamamen grafik destekliydi. kameralarla elde edilen görüntülerin ardarda
“Jurassic Park” (1993) maketlerle, bilgisayar grafiklerinin akmasýydý.Bu görüntüler asýl fonla birleþtirilince, film
birlikte kullanýldýðý en çarpýcý örneklerden biridir.Bu vizyona girdiðinde olay yaratacak sahneler elde edilmiþ
filmde gereken yerlerde ustaca uygulanan çekim oldu.Yine filmin baþýnda Trinity'nin polislerle kapýþtýðý
teknikleri sayesinde maketler sahnenin çekimi de ayný
gerçekçi bir þekilde teknikle yapýlmýþtý.Bu sahnede
görüntülenirken, maketlerin oyuncunun havada asýlý kaldýðý
kullanýlamadýðý, özellikle anda kameranýn onun
hareketli sahnelerin çekiminde etrafýnda 360 derecelik bir
animasyon ve grafik teknolojisi d ö n ü þ y a p m a s ý
b u a ç ý ð ý ç o k i y i gerekiyordu.Çekimde, oyuncu
kapatýyordu.Artýk teknoloji o halalatlar yardýmýyla havada
kadar geliþmiþti ki filmlerde bir asýlý tutuldu.Onun etrafýný
zamanlar hayal bile çeviren kameralarýn ayný anda
edilemeyen görüntüler elde çektikleri görüntüler alýndý ve
edilmeye baþlandý.”Toy Story” ardarda eklenerek görüntünün
(1995) kahramanlarýnýn tümü akmasý saðlandý.Böylece
bilgisayar grafiði olan ilk film sorunsuz bir þekilde, zamanýn
oldu.Yine ”Titanic” (1997) donup, kameranýn karakterin
unutulmayacak sahnelerini “Toy Story” (1995) karakterlerinin tümü etrafýnda dönüyor görüntüsü
görsel efekt teknolojisine bilgisayar grafiði olan ilk film. elde edildi.Ayný sahne tek
borçluydu.Sonuçta 90'larla kamerayla karakter havada
beraber inandýrýcýlýðýn iyice arttýðý, neyin gerçek, neyin asýlý tutulurken de çekilebilirdi ancak bu durumda
grafik olduðunun anlaþýlamadýðý filmler yapýlmaya zamanýn donduðu hissi tam olarak verilemezdi.Çünkü
baþlandý. çekim esnasýndaki en ufak bir oynama, karakterlerin
90'lý yýllarýn sonunda ise Matrix filmi ile artýk istenilen her üzerindeki giysilerdeki en ufak bir kýrýþma kusursuzluðu
türlü görsel efektin yapýlabileceði belki de kanýtlanmýþ bozabilirdi ki, kesin bozardý! Bu tekniðin adý “flow-
oldu. Bu filmin çekimleri için o güne kadar hiç motion” teknolojisidir ve ancak yüksek teknolojili
kullanýlmamýþ teknikler uygulandý.Mesela Neo'nun o kameralar yardýmýyla yapýlabilir.Matrix'in ardýndan
meþhur, kurþunlardan (limbo yaparak(!)) kaçma “Flow-motion” tekniði bir çok filmde kullanýldý.Böylece
sahnesinin çekimleri için yüzlerce kamera görüntünün Matrix görsel efekt konusunda yeni bir çýðýr açmýþ oldu.
akacaðý doðrultuda yanyana yerleþtirildi. Bu kameralar “Motion-capture” teknolojisi çizgi karakterlerin
saniyede 1200 kare görüntü alabilen, film için özel canlandýrýlmasýnda kullanýlan bir tekniktir. Bu teknikte
üretilmiþ kameralardý.Yeþil bir fonun önünde çekimler vücudunun belirli yerlerine elektronik algýlayýcýlar
yapýldý.Çekimin ardýndan
her bir kameradan belirli
sayýda kare alýnarak bu
kareler ardarda
sýralandý.Böylece
izlediðimiz sahnede Neo,
aðýr çekimde kurþunlardan
kaçarken, kamera onun
etrafýnda hýzlý bir þekilde
dönüyordu.Aslýnda ortada
d ö n e n b i r þ e y
yoktu.Ýzlediðimiz görüntü
y a n y a n a b u l u n a n “Lord of the Rings-Two Towers” filmindeki Gollum karakteri motion capture
teknolojisiyle yaratýlmýþtý...

60 BÝLTEK KIÞ ‘04


yerleþtirilen bir oyuncu, çizgi karakterin yapmasý
gereken hareketleri yapar.Bu hareket, grafik ortamýna
taþýnýr ve dijital olarak kaydedilir.Kaydedilen görüntü
iskelet olarak kopyalandýktan sonra, ayrýntýlý bir þekilde
çizilmiþ olan çizgi karakter bu iskeletle
birleþtirilir.Böylece karakterin hareketlerinin gerçek
hayattaki inandýrýcýlýða sahip olmasý saðlanýr. Bunun en
büyük örneði Yüzüklerin Efendisi-Ýki Kule filmindeki
“Gollum” karakteridir.Gollum tamamen dijital teknolojiyle
yaratýlan bir karakter olmasýna raðmen, hareketlerini
canlandýran profesyonel bir oyuncu “Andy
Serkis”dir.Motion-capture teknolojisi günümüzde o
kadar geliþti ki oyuncunun dudaklarýnýn etrafýna
yerleþtirilen alýcýlar sayesinde, çizgi karakterin,
konuþmasýna uyumlu dudak hareketlerine sahip olmasý
saðlanabiliyor.
Görsel Efekt Bir Sanattýr...
Görsel efekt bir filmdeki inandýrýcýlýk için oldukça
önemlidir ancak þunu belirtmek gerekir ki hiçbir görsel
efekt sinema filmini çekici kýlmak için yeterli
deðildir.Senaryo, oyunculuk, müzikler, ses efektleri vs.
Hepsinin güzel bir uyumu içerisinde kullanýlan görsel
efektler film için iyi bir artý olabilir.Mesela felsefi
konusuyla ve efektleriyle çok beðenilen Matrix'in
Ve MATRIX, görsel efekt teknolojisinin geldiði son
noktayý gösteren en çarpýcý örneklerden biri
TEKNOLOJÝ
ardýndan çekilen Matrix Reloaded ve Matrix Revolutions
filmleri sinema severler tarafýndan görsel efekt üzerine
kurulu olmasýyla eleþtirilmiþti.Vizontele filminde flying-
cam'in aþýrý þekilde kullanýlmasý yine izleyicilerin
tepkisine yol açmýþtý.Kýsacasý görsel efektin,
inandýrýcýlýðý kadar, filmin doðal akýþý içerisinde, doðru
yerde kullanýlmasý da önemlidir.Teknolojinin sinemadaki
uzantýsý olan görsel efektler ancak bu þekilde kullanýldýðý
zaman baþlý baþýna bir sanat dalý olarak kabul
e d i l e b i l i r. A r t ý k t e k n o l o j i n i n b e y a z p e r d e d e
yansýtýlabilecek konularý sýnýrladýðý günler çok geride
kaldý.Bakalým, bilim ve teknolojinin baþdöndürücü bir
hýzla geliþtiði günümüzde görsel efekt sanatýnýn sonu
nereye varacak?
Biltek'teki ilk yazýmýn sonuna gelirken, yeni okulumun
heyecanýný yaþadýðým þu günlerde, en acemi üyesi
olduðum yayýn grubunda bana yardýmcý olan tüm
arkadaþlarýma teþekkür ederim...
Kaynaklar:
http://www.members.aol.com/vitalix/sm-process.html
http://whatisthematrix.warnerbros.com/
http://www.csicop.org/sb/9503/curse.html
http://www.nenasil.com/nenasil.asp?ID=16&sayfa=1
BÝLTEK KIÞ ‘04 61

Türkiye’nin Teknoloji Politikasý Üzerine Notlar
Erkan Erdil
ODTÜ Bilim ve Teknoloji Politikalarý Araþtýrma Merkezi
Teknoloji, yararlý ürünler üretmeye ve yeni ürünleri
tasarlamaya yarayan bilgiler bütünü ya da girdileri
çýktýlara dönüþtüren tüm fiziki süreçleri ve bu dönüþüme
eþlik toplumsal düzenlemeleri ifade etmektedir.
Teknolojinin günümüzde uluslararasý rekabet alanýndaki
rolü o derece belirleyici hale gelmiþtir ki bugün,
ekonomik geliþmiþlik sýnýflandýrmalarý giderek teknoloji
üreten ve üretmeyen ülkeler þekline dönüþmektedir.
Gerek ülkeler gerekse firmalar hýzla deðiþen teknolojik,
ekonomik ve siyasi þartlarda devam eden uluslararasý
rekabette güçlü olabilmek ve ekonomik krizlere karþý en
uygun stratejiyi belirlemek ve uygulamak
durumundadýrlar.
Geliþmiþ ülkelerin 1970'li yýllardaki kriz döneminde
üretimi bütün bir dünya coðrafyasýný özellikle ucuz emek
merkezlerine yayarak krizi atlatma giriþimlerin kalýcý
sonuç vermediðinin anlaþýlmasý üzerine, 1980'li yýllarda
baþlattýklarý uygulamalar dikkat çekicidir. Bu
uygulamalar ile; ekonomileri güçlendirebilme ve
geliþtirebilme açýsýndan bilim ve teknolojiye olaðanüstü
bir rol atfedilmekte ve bu önemli faktörü salt piyasa
dinamiklerine terk etmeyerek ulusal bir politika ve
stratejinin konusu haline getirdikleri görülmektedir.
Geliþmiþ ülkelerin teknolojik kapasitesi ve bu doðrultuda
gösterilen çabalarýn boyutu, bu ülkeleri, teknoloji
ihracatçýsý konumuna getirirken, teknolojik kapasiteleri
düþük ve gösterilen çabalarýn yetersiz, az geliþmiþ
ülkelerin ise teknolojik baðýmlýlýk içerisinde olduklarý
görülmektedir. Türkiye'nin de aralarýnda bulunduðu bu
ülkelerde, bilim ve teknoloji düzeyinin yükseltilerek yeni
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
DOSYA
teknolojilere eriþmek, transfer yoluyla edinmek,
özümsemek, geliþtirmek veya üretmek, ve teknoloji
tabanýný yeni teknolojilerle ikame etmek ihtiyacý devam
etmektedir.
Ekonomik kalkýnma sürecinde bilim ve teknolojinin
belirleyici düzeyi her geçen gün artma gösterirken, bu
çerçeveye baðlý olarak hemen tüm ülkelerin bilim ve
teknoloji politikasý ekseninde giderek yoðunlaþan
arayýþlar içine girdiði gözükmektedir. Bunun önemli bir
nedeni teknik bilginin veri tabanýndaki olaðanüstü
çoðalma iken diðer çok önemli bir neden de, uluslararasý
rekabet gücünün artýrýlabilmesi arayýþýdýr. Hýzla
küreselleþen dünya ekonomisinde uluslarýn rekabetçi
üstünlüklerini belirleyen temel faktörler arasýnda yer alan
bilimsel ve teknolojik ilerlemeler kendi dinamikleri
içerisine býrakýlmamakta ve ülkelerinde bilinçli çabalarý
ve politika üretme arayýþlarý yoðunlaþmaktadýr. Bu
baðlamda ortaya çýkan teknoloji politikalarý, “teknolojik
deðiþim sürecini etkilemek amacýyla devletin ekonomiye
müdahalesini içeren politikalar bütünü” olarak
tanýmlanmaktadýr (Taymaz, 1993, s.551).
Çeþitli ülkelerde gözlenen bilim ve teknoloji politikalarý ile
stratejileri, o ülkelerin bu alandaki geçmiþ birikimlerine,
sosyo-ekonomik þartlarýna ve rekabet gücü bakýmýndan
sahip olduðu avantajlarla, devlet gelenekleri ve
iþleyiþine göre farklýlýklar gösterebilmektedir. Dolayýsýyla
standart bir yapýdan söz etmek mümkün deðildir. Ancak,
uygulanan politika ve stratejilerin “zihinsel yapýsý”
hakkýnda pek çok ortak noktadan söz edilebilir.
Bunlardan önemli bazýlarý þöyledir:
BÝLTEK KIÞ ‘04 29
 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
· Teknolojide bilimsel düþünceden yoksun mucitler
devri kapanmýþtýr. Günümüzde bilim ve teknoloji
arasýndaki iliþki karþýlýklý etkileþim þeklinde olup,
teknoloji bilime dayalý olarak geliþmekte, geliþen
teknoloji yeni bilim alanlarý açmakta, bunlar da yeni
teknolojiler doðurmaktadýr.
· Þimdiki teknolojik ilerlemelerin büyük çoðunluðu,
fevkalade kalifiye kiþilerin çapraþýk çok taraflý ekipler
halinde devamlý çalýþmasý ve bu çalýþmalarýn da
yüklü sermaye ile finanse edilen ve devam ettirilen
çok modern ve çok yüksek maliyetli tesislerde
yapýlmasý sonucu ortaya çýkmaktadýr.
· Bilim ve teknoloji stratejileri, ülkelerin genel ekonomik
politikalarýnýn ayrýlmaz bir parçasýdýr. Bilim ve
teknolojinin her ülkede politik düzeyde sahibi ve
izleyicisi vardýr. Birçok ülkede uzun süreden beri
Bilim ve Teknoloji Bakanlýklarý vardýr.
· Saðlýklý bir bilim ve teknoloji politikasý ile stratejilerin
tespit edilebilmesi için bir ülkenin bilim bazýný
oluþturan bilim adamý niteliði kanýtlanmýþ öðretim
üyeleri ve araþtýrýcýlar ile teknoloji bazýný oluþturan ve
risk alarak sermaye yatýran sanayi kuruluþlarýnýn
temsilcileri ile sürekli diyalog þarttýr.
Bilim ve teknoloji politikalarý baðlamýnda batýlý ülkelerde
izlenen politikalar; misyona yönelik politikalar ve
teknolojik yayýlmaya yönelik politikalar ile uzak doðu
ülkelerinin uyguladýðý ulusal teknolojik hedefler
politikalarýdýr. Geliþmekte olan ülkeler baðlamýnda ise
yakýn zamanlara dek bir teknoloji politikasýndan söz
edilememiþ ve bu ülkelerin asýl itibarýyla teknoloji
transfercisi ülkeler olabileceði genel kabul görmüþtür.
Ancak baþta uzak doðu ülkeleri olmak üzere bir çok
geliþmekte olan ülkenin bu anlamda sýnýrlý dahi olsa
baþarýlarý son dönemlerde dikkat çekmektedir. Bu
ülkelerin teknoloji politikalarý açýsýndan þu iki amaca
sahip olduklarý görülmektedir:
· Teknoloji transferinden ve ithalatýndan yararlanmayý
hedefleyen politikalar,
· Teknolojiyi yurt içinde geliþtirici teþvikler ve
uygulamalara dayanan politikalar.
Bilim ve teknoloji politikalarý açýsýndan gerek geliþmiþ
gerekse geliþmekte olan ülkeler baðlamýnda çeþitli ülke
uygulamalarýndan baþarýlý olarak görülen politikalarýn þu
özellikleri ise dikkat çekmektedir:
· Sektörel hedefler çerçevesinde bazý alanlara öncelik
verilmesi,
· Mutlaka dýþ rekabete açýlmasý,
· Devletin imalat sanayiine girmekten kaçýnmasý ve
var olanlardan çekilmesi,
· Etkin bir rekabet ortamýnýn saðlanmasý,
30 BÝLTEK KIÞ ‘04
· Bilimsel ve teknolojik Ar-Ge'ye büyük önem verilmesi
ve finansmaný,
· Beþeri sermaye yatýrýmlarýnýn hýzla arttýrýlmasý,
· Üniversiteler ve kamu araþtýrma kurumlarý ile özel
sektör arasý Ar-Ge sürecinde iþbirliði,
· Araþtýrma birimleri arasý karþýlýklý etkileþim ve
enformasyon akýþýnýn saðlanmasý,
· Etkin bir teþvik sistemi,
· Ýleri teknoloji alanlarýnda yeni birimlerin kurulmasýna
yönelik faaliyetler,
· Yabancý sermaye yatýrýmlarýný teþvik etmeye yönelik
faaliyetler.
Bu noktalardan hareketle Türkiye'nin bilim ve teknoloji
politikasý için oluþturulan öneriler þu þekilde sýralanabilir:
· Bugüne kadar teknoloji politikasý yönünde alýnan
kararlar genel olarak oldukça yeterlidir. Bu
kararlarýn gerçekleþtirilmesi yönünde hýzlý çaba
sarfedilmesi ve bunun etkin bir biçimde duyurularak
kamuoyu oluþturulmasý gereklidir.
· Bugün AR-GE'ye saðlanan maddi destek TÜBÝTAK
ve TTGV tarafýndan gerçekleþmektedir. Bu krediler
selektif olarak verilmemektedir. Kaynaklarýn daha
etkin kullanýmý için Türkiye'nin göreli avantajý ve
ileride kritik olabilecek sektörlere öncelik verilmesi
daha doðru olacaktýr.
· Geliþmekte olan bir ülke olarak Türkiye ekonomisi
dýþ kaynak yaratmak zorundadýr. Ýhracat bunun en
saðlam kaynaðýdýr. Ýhracatta avantaj yaratacak
yüksek teknolojili ürünlerin payý Türkiye'de çok
düþüktür. Teknolojik öngörü yapýlýrken ve
desteklenecek projeler belirlenirken ihracata
yönelik olanlara öncelik verilmelidir.
· Türkiye'de üniversite-sanayi iþbirliði hala sýnýrlý bir
düzeydedir. Küçük ve orta boy iþletmelerle
üniversite arasýndaki iþbirliði teknoparklar
sayesinde geliþecektir. Büyük iþletmelerle
üniversiteler arasýndaki iþbirliðinin arttýrýlmasý daha
çok teþvik edilmelidir.
· AR-GE harcamalarýnýn düzeyi yeterli olamaktan
uzaktýr.
· AR-GE desteði sadece projelere deðil firmalarýn ve
üniversitelerin oluþturacaðý konsorsiyumlara da
verilmelidir. Yüksek teknolojili ürünlere yönelik
spesifik olmayan bazý genel projeler (Bioteknoloji
ya da letiþim teknolojisi gibi..) tek bir firmanýn
kaldýramayacaðý boyutlarda olabilir. Ýlgili firmalarýn
ve o konuda uzmanlaþmýþ üniversitelerin
oluþturacaðý konsorsiyumlara verilecek AR-GE
desteði bu tür teknolojilerin geliþtirilmesine olanak
saðlayabilir. Ýlgili firmalar da bu teknolojileri kendi

spesifik ürünlerinde kullanabilir.
· Üniversite bünyelerinde kurulan teknoparklarýn
özellikle küçük ve orta boy iþletmelerin AR-GE
faaliyetlerine önemli katkýda bulunacaðý kesindir.
Fakat geliþtirilen bir ürün kadar bunun
pazarlanmasý da önemlidir. Türkiye'de firmalarýn bu
konuda aldýðý sistematik bir destek
bulunmamaktadýr. TTGV'nin yakýnlarda baþlattýðý
firma destek projesi bu yapýlanmanýn bir örneði
olabilir. Türkiye için özellikle ihracata yönelik
yüksek teknolojili ürünlerin pazarlamasýnda
verilecek böyle bir desteðe çok ihtiyaç
bulunmaktadýr.
· Türkiye'nin eksiklerinden birisi giriþimci ya da risk
sermayesi þirketlerinin yokluðudur. Yeni fikir ya da
projeleri olan fakat bunu hayata geçirecek kaynaðý
bulamayan kiþi ya da kurumlar olabilir. Devletten
AR-GE desteði alsýn ya da almasýn böyle bir
sermayeye ihtiyaç her zaman duyulabilir.
Türkiye'de risk sermayesi yatýrým ortaklýklarýnýn
yaygýnlaþtýrýlmasý kararý 1997 yýlýnda Bilim ve
Teknoloji Yüksek Kurulu tarafýndan alýnmýþtýr.
Ancak bu konudaki örnek yapýlanmalar çok
yetersizdir.
· AR-GE harcamalarýnýn niteliði bunlarýn getirisinin
önceden hesaplanmasýna olanak vermez. Bu
nedenle AR-GE faaliyetlerinin denetimi ve
deðerlendirilmesi kendine özgüdür; bir taraftan
araþtýrma özgürlüðünü koruma ve araþtýrmayý
kolaylaþtýrtma, diðer taraftan da en üst düzeyde
verim alma amaçlarý dengelenmelididir. Bilim ve
teknoloji çalýþmalarýnýn denetimi ve
deðerlendirilmesi etkinleþtirilmeli, bu amaçla
gerekli yasal ve kurumsal düzenlemeler
yapýlmalýdýr.
· Teknolojinin geliþtirilebilmesi için en önemli girdi
insan kaynaðýdýr. Bunun saðlanabilmesi için eðitim
sisteminin etkin olmasý gerekmektedir. Özellikle
yüksek öðrenim sisteminin bir reforma ihtiyacý
vardýr. Eðitime ayrýlan kaynaklarýn mutlaka
arttýrýlmasý gerekmektedir. Üniversitelerde
araþtýrmacý ve öðretim üyesi olabilecek ya da özel
sektörde araþtýrmacý olabilecek gençlerin
Türkiye'de bile kalmayýp yurt dýþýna gitme
eðiliminde olmalarý son derece olumsuz bir
geliþmedir. Teknolojide ileri ülkelerin sadece kendi
insan kaynaklarý ile deðil dýþarýdan çektikleri insan
kaynaklarý ile de geliþtiðini düþünecek olursak
Türkiye'deki olumsuz geliþme daha açýk ortaya
çýkar. Bu eðilimi tersine çevirebilecek politikalar
mutlaka uygulanmalýdýr.
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
· ABD'de alýnan patentlerin dörtte üçü çok uluslu
firmalar tarafýndan alýnmakta, yine AR-GE
harcamalarýnýn % 80'i bu firmalar tarafýndan
yapýlmaktadýr. Bir baþka ifade ile teknoloji
üretiminde en büyük kaynak çok uluslu firmalar ve
bunlarýn gerçekleþtirdiði doðrudan yatýrýmlardýr.
Türkiye'ye geçtiðimiz yýllarda gelen doðrudan
yatýrým 1 milyar dolarýn altýnda kalmýþtýr. Bu
ölçeðine göre oldukça düþük bir yatýrýmdýr.
Türkiye'ye benzer konumdaki Latin Amerika
ülkeleri yýlda 8- 12 milyar dolar civarýnda yatýrým
almaktadýr. Türkiye'nin büyük miktarda ve
teknolojiye katkýda bulunabilecek yatýrým
alabilmesi için enflasyonu düþürmesi, gerçek
anlamda bir hukuk düzeni kurmasý, þeffaflaþmasý
ve yolsuzluklarý önlemesi gerekmektedir. Böyle bir
ortamda, içerideki yatýrýmlar ve yabancý firmalarla
ortaklýklar da artacaktýr. Bir baþka ifade ile
ekonomik istikrar ve kalýcý büyüme teknolojik
geliþme için bir ön koþul niteliðindedir.
· Bölgesel Teknolojik Geliþme Odaklarý'nýn sayýsý,
ekonomik ve toplumsal geliþme geliþmeyi
güçlendirmek amacýyla, hýzla artýrýlmalýdýr.
· Ulusal bilim ve teknoloji politikamýzýn ana konusunu
Ulusal Yenilik Sistemi'nin kurulmasý oluþturmalýdýr.
Özetle, Türkiye'de bilim ve teknoloji alanýnda belirli bir
politika izleme arayýþý, 1960'lardan bu yana sürmektedir.
Bu yýllar içinde hazýrlanan kalkýnma planlarýnýn tümünde
bilimin, teknolojinin ve AR-GE'nin önemi vurgulanmýþtýr.
Diðer yandan, 80'li yýllardan itibaren doðrudan bilim ve
teknoloji politikasýný dokümante etmeye yönelik
çalýþmalar yapýlmaktadýr. Bu durum, söz konusu
politikanýn Yasama ve Yürütme Organlarýnca da karar
altýna alýndýðýný ve Türkiye'nin Ulusal Bilim ve Teknoloji
Politikasý haline geldiðini göstermektedir. Ancak bu
gerçeðe raðmen, bilim ve teknoloji alanýnda atýlan
adýmlar ve yapýlan harcamalar -yine de- yetersiz
kalmaktadýr. Bu durumda, Türkiye'nin bilim ve teknoloji
alanýndaki temel sorunu, bilim ve teknoloji politikasýnýn
olmamasý deðildir. Temel sorun, TÜBÝTAK, DPT ve
BTYK gibi kurumlar bünyesinde yapýlan çalýþmalarýn ve
oluþturulan politikalarýn, "siyasi erk" tarafýndan yeterince
ciddiye alýnmamasýdýr. Oysa ki, Türkiye için teknolojik
deðiþime ayak uydurmak, bilim ve teknolojinin artan
önem ve etkisinden dolayý artýk daha yaþamsal bir
sorundur. Yani, Türkiye için bilim ve teknoloji alanýnda
atýlým yapmak artýk tek stratejik seçenektir. Bu nedenle,
BT politikalarý "bütünlük, süreklilik ve kararlýlýk içeren bir
tavýrla" ulusal bir strateji olarak ele alýnmalý ve hayata
geçirilmelidir.
BÝLTEK KIÞ ‘04 31
 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
TÜRKÝYE'NÝN
BÝLÝM ve TEKNOLOJÝ
POLÝTÝKALARI TARÝHÝ
Duygu AKBULUT, duyguakb@ieee.metu.edu.tr
1920-1950 dönemi
Yokluklar içerisinde sürdürülen baðýmsýzlýk mücadelesi
sonrasýnda kurulan cumhuriyet hükümeti, ilk önce
ekonomiyi düzeltmeye karar vermiþtir. Bunun da ancak
hýzlý bir sanayileþme ile mümkün olacaðý görüþü
benimsenmiþtir.
1924 yýlýnda Ýstanbul Ticaret ve Sanayi Odasý hükümete
sunduðu raporda mevcut imalat sanayiinin
geliþtirilebilmesi için yönetici ve becerikli iþçi
yetiþtirilmesi üzerinde durmuþtur. Bu dönemde teknoloji
transferi yoluyla þeker ve çimento sanayi kurulmuþtur.
1927 yýlýnda "Teþvik-i Sanayi Kanunu" çýkarýlarak sanayi
üretimi belli muafiyetlerle teþvik edilmiþtir. Ayný yýlda,
ülkede sanayi kuruluþu denebilecek 322 tesis vardýr ve
hepsinde çalýþan toplam iþçi sayýsý 17000 olarak tespit
edilmiþtir. Bu kuruluþlarýn %70'inde gýda ve dokuma
üretilip ortalama iþçi sayýsý 30'u geçmiyordu. Ayrýca, ayný
yýl, ülkenin önemli 94 iþletmesinin 12'si sanayi
iþletmesiydi.
Teknolojik geliºim için gerekli olan kültürel, bilimsel ve
ekonomik alt yapýnýn çok zayýf olduðu bu yýllarda
ilerleme de çok yavaþ olmuþtur.
Ayrýca, 1. Dünya Savaþý sonrasýnda, 1920'li yýllarýn
sonlarýnda, batý ülkelerindeki ekonomik yarýþýn siyasi
hesaplaþmaya dönüþmesiyle, 1929 yýlýnda patlak veren
dünya ekonomik krizi bütün ülkeleri etkilemiþtir.
Ayný yýllarda, özellikle 1933 yýlýnda, yabancý bilim
insanlarý yoðun bir þekilde Türk üniversitelerinde
görevlendirilmiþlerdir. Bunun da yeni kurulan
üniversitelerin geliþmesine ve bilimsel düþüncenin
üniversitelerde yerleþmesine katkýsý olmuþtur.
32 BÝLTEK KIÞ ‘04
1939-50 döneminde; imalat sanayiinde baºlayan
yatýrýmlar 1939'da baþlayan 2. Dünya Savaþý nedeniyle
durdurulmuþtur. Bu dönemde savaþ korkusuyla yeni
yatýrým kararlarý alýnamadýðý gibi, mevcudu da devam
ettirilememiþtir. Ayrýca, bu dönemde, yeni vergiler
uygulamaya konmuþtur. Bu da sermaye birikimi ve
teknoloji üretme kabiliyeti olmayan sanayiin geliþmesini
olumsuz yönde etkilemiþtir.
1950-60 dönemi
Bu dönemde devlet, altyapý yatýrýmlarýna aðýrlýk vermiþ,
teknoloji transferi aðýrlýklý yatýrýmlarýysa özel sektörün
üstlenmesi þeklinde bir teþvik politikasý uygulamaya
koymuþtur. Bu arada Türk Sanayi Kalkýnma Bankasý
kurulmuþ, özel kesime dýþ kaynaklý krediler saðlanmýþ
ve iç kredi hacmi enflasyonist bir para politikasý ile
desteklenerek sanayiin yatýrýmlarýnýn finansmaný için
gereken tasarruf saðlanmaya çalýþýlmýþtýr.
1950-60 yýllarý arasýnda firma sayýsý yaklaþýk 2 katýna
çýkmýþtýr. 1950-51 ve 1954 yýllarý, çýkarýlan Yabancý
Sermaye Teþvik Kanunlarý ile yabancý sermayenin
gelmesini özendiren, ekonomik, siyasi tüm güvencelerin
verildiði yýllar olmuþtur. Bu dönemde, kimya sanayiinde,
asetilen, DDT, ilaç, sabun, oksijen, gül yaðý, sülfürik asit,
boya ve yað endüstrileri geliþmiþtir.
1960-80 dönemi
Bu dönemde, kalkýnmanýn planlý yoldan saðlanmasý
yönünde stratejik bir karar verilmiþtir. Bu karar
doðrultusunda, 1961 yýlýnda, "kaynaklarýn verimli
kullanýlmasý ve kalkýnmanýn hýzlandýrýlmasý amacýyla"
Devlet Planlama Teºkilatý kurulmuþtur. DPT ülkenin
mevcut ve muhtemel potansiyeline uygun planlar

hazýrlayarak kalkýnma sürecinin hýzlanmasýna çalýþýrken
demokratik bir düzen içinde karma ekonominin
imkanlarýndan faydalanarak kalkýnmayý
gerçekleþtirmeye çalýþmýþtýr.
Türkiye'de bilim ve teknoloji alanýnda belirli bir politika
izleme arayýþý ve ilk politika formülasyonlarý bu Planlý
Dönemle birlikte baºlamýþtýr. Ancak, büyük oranda
korunan ve iç pazara dayanan sanayi, teknoloji
geliþtirme konusunda destek ve içsel dinamik
bulamamýþtýr. Bu duruma istisna olan bir örnek,
elektronik sektöründe ASELSAN A.Þ.'nin kurulmasýdýr.
Kýbrýs Barýþ Harekatý sonrasýnda uygulanan ambargolar
savunma sanayiine iliþkin stratejileri gündeme
getirmiþtir. Türkiye'nin savunma ve güvenliðine iliþkin
teknolojileri baðýmsýz olarak geliþtirebilme ve
uygulayabilme ihtiyacý doðmuþtur. ASELSAN böyle bir
ihtiyacýn sonucudur.
Bilimsel faaliyetin yönlendirilmesinde rol alacak ilk
kurum olan TÜBÝTAK da yine ayný dönemin
ürünüdür(1963). TÜBÝTAK'ýn kurulmasýný saðlayan 1.
Beº Yýllýk Kalkýnma Planý'ndaki (1963-67) ilke,
izlenecek politikanýn ana hatlarýný da belirlemektedir:
"Tabii bilimlerde temel ve uygulamalý araþtýrmalarý
teþkilatlandýrmak, bunlar arasýnda iþbirliði saðlamak ve
araþtýrma yapmayý teþvik etmek amacýyla bir Bilimsel ve
Teknik Araþtýrmalar Kurumu kurulacaktýr. Bilimsel ve
Teknik Araþtýrmalar Kurumu, araþtýrmalarýn plan
hedeflerini gerçekleþtirecek alanlara yönelmesinde ve
buna göre öncelik almasýnda yardýmcý olacaktýr."(1.Beº
Yýllýk Kalkýnma Planý, 1963-67)
Bu dönemde üniversiteler de büyük bir atýlým içerisine
girmiþ, öðretim üyesi yetiþtirmek amacýyla çok sayýda
öðrenci yurt dýþýna yollanmýþtýr.
Daha sonraki plan dokümanlarýnda (2. Beº Yýllýk
Kalkýnma Planý'nýn (1968-72) son yýllarýna ait Yýllýk
Programlarda ve 3.Beº Yýllýk Kalkýnma Planý'nda
(1973-77)) teknolojik geliºme ve teknoloji transferi
konularý ele alýnmýþ ve hatta 4. Beº Yýllýk Kalkýnma
Planý'nda (1979-83) ilk kez "teknoloji politikalarý"ndan
söz edilmiº, "teknoloji politikalarýnýn sanayi, istihdam ve
yatýrým politikalarýyla birlikte bir bütün olarak ele alýnmasý
ve belli sektörlerin kendi teknolojilerini üretecek biçimde
geliºtirilmesi" öngörülmüºtür. Ama, 1960'lý ve 1970'li
yýllarda, bilim ve teknoloji alanýnda izlenen ana politika,
doða bilimlerinde temel ve uygulamalý araþtýrmalarýn
desteklenmesi biçiminde olmuþtur.
Planlý kalkýnmanýn uygulandýðý 1960-75 yýllarý
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
arasýndaki sürede, sanayi kesiminde, yýlda ortalama
%5.7'lik bir artýþla 298 bin yeni iþ imkaný oluþturulmuþtur.
Planlý dönemin ilk dört döneminde korumacýlýk fikri
hakim olmuþtur. Modern teknolojiden, ekonomik
ölçekten söz edilmesine raðmen, gerek kamu, gerekse
özel kesimde ölçek hatalarý yapýlmýþtýr. Modern
teknolojinin temin edilmesinde güçlüklerle karþýlaþýlmýþ,
bazý sektörlerde ise rekabet gayesiyle küçük ölçekli,
verimsiz tesisler kurulmuþ, teþvik politikalarý seçici
olamamýþtýr.
5. Beº Yýllýk Kalkýnma Planý'na gelindiðinde,
uluslararasý rekabete açýlmanýn faydalarý üzerinde
durulmuþ, ekonominin dýþa açýlmasýna yönelik politika
tedbirleri getirilmiþtir. Geçtiðimiz dönemde sanayiin
teknoloji üretebilir bir yapýya kavuþmasýný saðlayacak
bilinçli bir sanayileþme politikasý uygulamaya
konulamamýþ, teknoloji transferi aðýrlýklý, yurt içine
üretim yapan bir tüketim sanayisi oluþmasýna fýrsat
verilmiþtir.
Ekonomik politikada uygulanan ithal ikameci, özellikle
aºýrý deðerlenmiþ kur politikalarý, yüksek gümrük
vergileri ve korumacýlýk, bilim ve teknoloji politikalarýnýn
uygulamasýnda eksiklik ve Ar-Ge harcamalarýnýn
düþüklüðü ile birleþince yeni teknolojik geliþmelerin
izlenmesi, uyarlanmasý, yerli olarak üretilmesi, verimlilik
artýþý dönem boyunca gereksiz bir çaba olarak
algýlanmýþtýr.
1980 sonrasý dönem
1980'li yýllarýn baþýnda, dönemin konu ile ilgili devlet
bakaný Prof. Dr. Nimet Özdaþ'ýn eþgüdümünde, 300
kadar bilim adamý ve uzmanýn katýlýmýyla hazýrlanan
Türk Bilim Politikasý: 1983-2003 dokümanýyla, ilk kez
ayrýntýlý bir bilim ve teknoloji politikasý ortaya konmaya
çalýþýlmýþtýr. Bu dokümanda teknoloji konusu da bir ana
motif olarak ele alýnmýþ ve öncelik verilecek teknoloji
alanlarý belirlenmiþtir. Bu yeni yaklaþým bilim ve teknoloji
politikalarýnýn, ekonominin yönetiminde ve toplumsal
yaþamýn baþlýca etkinlik alanlarýnýn düzenlenmesinde
rol alan unsurlarýn da katýlýmýyla belirlenmesine olanak
tanýyan yeni bir kurum yaratmýþtýr: Bilim ve Teknoloji
Yüksek Kurulu(BTYK).
Ne var ki Türk Bilim Politikasý: 1983-2003 hayata
geçirilememiþtir. Üstelik, 1985 yýlýnda Ýstanbul Teknik
Üniversitesi'nce, yine hükümetin talebi üzerine
hazýrlanmýþ olan Ýleri Teknolojiler Uygulama Projesi
de uygulamaya konamamýþtýr.
BÝLTEK KIÞ ‘04 33
 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
1983'te kurulan, ancak, ilk toplantýsýný 9 Ekim 1989'da
yapabilen BTYK'ya sýnýrlý ölçüde de olsa iþlerlik
kazandýrýlmasý ise, 3 Þubat 1993'te yaptýðý ve "Türk
Bilim ve Teknoloji Politikasý:1993-2003" baºlýklý
dokümaný kabul ettiði ikinci toplantýsý ile baþlayan yeni
dönemde mümkün olmuþtur.
BTYK'nýn 3 Þubat 1993'te karar altýna aldýðý, ve
Türkiye'nin bugünkü bilim ve teknoloji politikasýnýn
temelini oluþturan "Türk Bilim ve Teknoloji
Politikasý:1993-2003"de ifadesini bulan politika, Yüksek
Planlama Kurulu'nca 7. Beº Yýllýk Plan döneminde
öncelikle ele alýnmasý öngörülen temel yapýsal deðiþim
projeleri kapsamýndaki "Bilim ve Teknolojide Atýlým
Projesi" ile geliºtirilerek somut bir zemine oturtulmuºtur.
Bu proje ise 7. Beº Yýllýk Kalkýnma Planý'nýn ana
baþlýklarýndan birini oluþturmuþtur.
Özetle söylemek gerekirse Cumhuriyet'in kuruluºundan
1990'lý yýllarýn baþlarýna kadar izlenen politika,
Türkiye'nin matematik, fizik, mühendislik ve saðlýk
bilimleri ile tarým bilimleri alanlarýnda yetkinleþmesi ve
insanlýðýn ortak bilim mirasýna katkýda bulunan ülkeler
arasýnda saygýn bir yer kazanmasý amacýný gütmüþ,
bunun için çaba gösterilmiþtir. 1963 yýlýnda TÜBÝTAK'ýn
kurulmasý bu sürece hýz kazandýrmýþtýr.
1993 sonrasýnda izlenmesi öngörülen politikanýn ayýrt
edici özelliði, yalnýz bilimde deðil, teknoloji alanýnda da
yetkinleþmesinin amaçlanmasý, ve bu yetkinleþmenin,
bilim ve teknolojiyi ekonomik ve toplumsal faydaya
dönüþtürebilme becerisine de sahip olma amacýný
içermesidir.
Bilim ve teknolojiyi süratle ekonomik ve toplumsal
faydaya dönüºtürebilme becerisi, inovasyon becerisi
olarak anýlmaktadýr. Türkiye'nin bilim ve teknoloji
alanýnda yetkinleþmesi; bilim ve teknolojiyi ekonomik ve
toplumsal faydaya dönüþtürebilme becerisini
kazanmasý, Ulusal Ýnovasyon Sistemi'ni kurmayý
baþarmasýna baðlýdýr.
Temel hedefi,
- Bilim ve teknoloji üretmede yetkinleºmiº,
- Bilim ve teknolojiyi ekonomik ve toplumsal
faydaya dönüºtürme becerisini kazanmýþ,
- Dünya bilim ve teknolojisine katkýda bulunan
ülkeler arasýnda saygýn bir yere sahip bir Türkiye
yaratmak biçiminde tanýmlanabilecek olan bugünkü
Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikamýzýn ana konusunu
Ulusal Ýnovasyon Sistemi'nin kurulmasý oluþturmaktadýr.
34 BÝLTEK KIÞ ‘04
1980'li yýllarda; yatýrým malý sanayiinin geliþmemesinde
teknoloji transferini aþýp, yerli teknolojinin üretimi
konusunda Ar-Ge faaliyetlerinin geliþtirilememiþ olmasý
etkili olmuþtur. Bunda ise, sanayinin kendi teknolojisini
üreterek yapýlanmaya gidememesi ve teknik eðitim,
üniversite-sanayi iþbirliðinin geliþtirilmesi konusunda
uygulanan tedbirlerin yeterli olmayýþý etkili olmuþtur.
1990'lý yýllar Türkiye'nin teknoloji politikasý oluþturma ve
uygulama yönünde daha aktif olduðu bir dönem
olmuþtur. Bu dönemde AR-GE faaliyetleri de daha
sistematik bir biçimde desteklenmeye baþlamýþtýr.1990
yýlýnda küçük ve orta boy sanayicinin özellikle AR-GE
faaliyetlerine destek olmak amacýyla KOSGEB
kurulmuþtur. Bu kuruluþun üniversitelerin bünyelerinde
oluþturulan teknoparklarýn geliþtirilmesine önemli
katkýlarý olmuþtur-kurumsal anlamda ikinci önemli
giriþimse 1994 yýlýnda Türk Patent Enstitüsünün
kurulmasýdýr-. Bu amaç doðrultusunda 1991 yýlýnda
kurulan Türkiye Teknoloji Geliþtirme Vakfý(TTGV)'nin
desteklediði özel sektör AR-GE projelerinin önemli bir
finansman kaynaðý Dünya Bankasýdýr. TTGV Dünya
Bankasý ile kredi bazýnda proje anlaþmasý yapmaktadýr.
AR-GE desteðine yönelik daha büyük bir oluþum 1995
yýlýnda TÜBÝTAK bünyesinde gerçekleþtirilmiþtir.
TÜBÝTAK teknoloji izleme ve deðerlendirme
baþkanlýðý(TÝDEB) tarafýndan yürütülen AR-GE yardýmý
devlet tarafýndan Destekleme ve Fiyat Ýstikrar Fonu
aracýlýðýyla yapýlmaktadýr. Bu tür fonlarýn bütçe dýþýnda
olmasý nedeniyle kaynak saðlama konusunda daha
esnek olunabilmiþtir.
Bilgi toplumu çaðýna hazýrlanan ülkeler bilgi çaðýnýn
sanayilerini kurmak için Ar-Ge faaliyetlerine hýz
vermiþlerdir. Bu çaðda devlet, üretimi özel sektöre
devrederken, rekabet þartlarýnýn ortamýný hazýrlamakta,
ulusal ve uluslararasý rekabette sanayinin daha fazla pay
almasýný saðlamak maksadýyla teknoloji üretebilme
kabiliyetinin artýrýlmasýný desteklemektedir. Bu ülkelerde
özel teþebbüs Ar-Ge faaliyetlerine teþvik verilerek
desteklenmektedir.
Kaynaklar:
http://plan8.dpt.gov.tr/genelge
http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/yucelih/biltek04
http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/oik544
http://www.econ.metu.edu.tr/wng2001/abstracta/papers/p192
http://www.tubitak.gov.tr

TÜRKÝYE NE ZAMAN
VÝZYONA GÝRECEK?
B
undan beþ sene önce Türkiye‘de bilim ve
teknoloji politikalarýndan söz ediyor olsak
söyleyeceklerimiz, içeriðinde genel geçerliliði
tartýþmasýz ilkeler barýndýran fakat toplumun ilgili
kýsýmlarý tarafýndan yeterince benimsenememiþ
eþgüdümden uzak birtakým projelerle kýsýtlý olurdu. Ama
þimdi Türkiye’nin teknoloji ve bilim politikasýna yön
vermek, devletin özel sektörün tüm ilgili birimlerin önüne
tek bir ortak hedef koyabilmek adýna ilk adýmýný Bilim ve
Teknoloji Yüksek Kurulu’nun attýðý VÝZYON 2023 projesi
konumuzun olmazsa olmazlarý arasýnda.
Türkiye'de varolan kapsamlý bir teknoloji politikasý
eksikliðinden hareketle refah toplumuna ulaþma
sürecinde bilim ve teknolojiden etkin bir araç olarak
yararlanýlmasýný saðlamak üzere, Bilim ve Teknoloji
Yüksek Kurulu 13 Aralýk 2000 tarihli toplantýsýnda 2003-
2023 yýllarý için Türkiye'nin Bilim ve Teknoloji Stratejileri
Belgesi'nin hazýrlanmasý kararýný almýþtýr. Yaklaþýk bir yýl
süren hazýrlýk çalýþmalarýn ardýndan, 24 aralýk 2001
tarihli Yedinci Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu
toplantýsýnda, Projenin adý "Vizyon 2023: Bilim ve
Teknoloji Stratejileri" olarak belirlenmiþ; projenin ana
temasý, temel yaklaþýmý ve bu kapsamda yürütülecek alt
projelerin ayrýntýlý içeriði ile yürütme planý ve yönetim
þekli onaylanmýþtýr. Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu
kararý uyarýnca, projenin ilgili kurum ve kuruluþlarla
eþgüdüm içinde yürütülmesi görevi TÜBÝTAK'a
verilmiþtir.
Vizyon 2023 Projesinin ana temasý;
Cumhuriyetimizin 100. yýlýnda, Atatürk'ün iþaret ettiði
muasýr medeniyet seviyesine ulaþma hedefi
doðrultusunda;
!Bilim ve teknolojiye hakim
!Teknolojiyi bilinçli kullanan ve yeni teknolojiler
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
V Ý Z Y O N
2023
N
Gülnihal PETEKÇÝ, gulnihalptekci@ieee.metu.edu.tr
M. Emre ÇAVDAROÐLU, emrecavdar@ieee.metu.edu.tr
üretebilen
!Teknolojik geliºmeleri toplumsal ve ekonomik faydaya
dönüºtürme yeteneði kazanmýþ "refah toplumu"
yaratmak olarak belirlenmiºtir. Doðaldýr ki ana temayý
destekleyen amaçlarý da proje içerisinde
barýndýrmaktadýr.
Projenin hedefleri arasýnda
!Türkiye'nin bilim ve teknoloji alanýnda mevcut
konumunun saptanmasý
!Dünyada bilim ve teknoloji alanýndaki uzun dönemli
geliþmelerin saptanmasý
!Türkiye'nin 2023 hedefleri baðlamýnda, bilim ve
teknoloji taleplerinin belirlenmesi
!Bu hedeflere ulaºýlabilmesi için gerekli stratejik
teknolojilerinin saptanmasý, bu teknolojilerin
geliºtirilmesi ve/veya edinilmesine yönelik politikalarýn
önerilmesi
!Geniº kesimlerin projeye katkýsýnýn ve sonuçlarýný
sahiplenmesinin saðlanmasý yer almaktadýr.
TÜBÝTAK'ýn koordinasyonunda, ilgili kamu ve özel
kuruluþlar, üniversiteler ve sivil toplum kuruluþlarýyla
eþgüdüm içinde yürütülmesi planlanan Vizyon 2023
projesi aþaðýdaki dört alt projeden oluþmaktadýr:
!Teknoloji Öngörü Projesi
!Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi
!Türk Araºtýrýcýlar Envanteri Projesi
!Ulusal AR-GE Altyapýsý Projesi
Her ne kadar alt projeler vizyon 2023'ün tek tek önemli
birer parçasý olsa da ilk önce açýklayacaðýmýz Teknoloji
Öngörü Projesi, ana ekseni oluþturmaktadýr.
TEKNOLOJÝ ÖNGÖRÜ PROJESÝ
Öncelikle teknoloji öngörüsü kavramýný açýklamak
gerekirse; teknoloji öngörüsü, arzu edilen bir geleceði
BÝLTEK KIÞ ‘04 35
 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
eriþilebilir kýlmak için, bilim ve teknoloji alanýnda
yapýlmasý gerekenleri belirlemek amacýyla; bilim,
teknoloji, ekonomi, çevre ve toplumun uzun dönemli
geleceðine sistemli olarak bakýlmasý sürecidir. Bu
süreçse bilim ve teknoloji alanýnda bir gelecek vizyonu
oluþturma gayesinde ve ilgili tüm aktörleri (kamu, özel
kesim, üniversite) içeren bir kavram olmasýnýn yanýnda
nesnel verilerden çok ilgili bütün kesimlerden sistemli bir
þekilde toplanan (uzman) görüþlere dayanýr.
Teknoloji öngörüsü kavramýný tam olarak anladýðýmýzda
neden bu projenin diðer alt projelerin ana eksenini
oluþturduðunu kavramak zor olmayacaktýr.
Teknoloji Öngörü Projesi ile ilgili bütün kesimlerin geniº
katýlýmýyla ve sistematik bir yöntemle, istenen bir
geleceðe ulaþmak için bilim ve teknoloji alanýnda neler
yapýlmasý gerektiði konusunda "görüþ toplanmasý ve bu
görüþlerin derlenmesi" amaçlanmakta ve bu yolla
oluþturulacak bilim ve teknoloji politikalarýnýn, toplumun
ilgili bütün kesimlerince sahiplenilmesi sonucunda daha
fazla uygulama olanaðý bulmasý beklenmektedir. Bütün
bunlarýn yanýnda, projenin hedefine ulaºmasý yolunda
izlenen yolun önemini yadsýmak imkansýzdýr. Çeºitli
ülkelere baktýðýmýzda yürütülen teknoloji öngörüsü
çalýþmalarýnda farklý yaklaþým ve yöntemlerin
kullanýldýðýný görmekteyiz. Bu yaklaþým farklýlýklarýnýn
temelinde, teknoloji öngörüsünün öncelikle hangi amaca
yönelik olarak yürütüldüðü, hangi alanlara
odaklanýlacaðý ve sonuçta bu çalýþmadan somut olarak
nelerin elde edilmesinin beklendiði gibi konularda alýnan
farklý kararlar yatmaktadýr. Dünyadaki teknoloji
öngörüsü çalýþmalarýnda sýklýkla kullanýlan yöntemler
paneller, delfi sorgulamasý ve senaryo yöntemidir;
bunlarýn iki veya daha çoðunun birlikte kullanýldýðý
örnekler de vardýr. Türkiye için kurgulanan Teknoloji
Öngörü Projesi'nde, temel unsur paneller olmak üzere,
iki yöntemin birlikte yer almasýna karar verilmiþtir:
- Paneller
*Sosyo-Ekonomik Paneller: Sosyo-ekonomik
faaliyet alanlarýnda öngörü çalýþmasý yürütecek paneller
*Tematik Paneller: Tematik konularda ve teknoloji
alanlarýnda çalýþma yürütecek paneller
- Delfi Sorgulamasý
*Öngörülen teknolojik geliºmeler ve etkileri üzerine
yapýlacak uzman sorgulamasý.
Projenin sonunda elde edilmesi beklenen kazanýmlarýn
arasýnda Türkiye için stratejik teknolojiler ile öncelikli AR-
GE alanlarýnýn belirlenmesi, B&T nin ülke gündemine
36 BÝLTEK KIÞ ‘04
girmesi, sürece geniº ve etkin katýlým saðlanmasý yer
almaktadýr.
ULUSAL TEKNOLOJÝ ENVANTERÝ
PROJESÝ
Vizyon 2023 Projesi'nin nesnel veri toplamaya yönelik 3
alt projesinden ilki olan Ulusal Teknoloji Envanteri
Projesiyle amaçlanan, Türkiye'nin teknolojik yetenek
düzeyinin saptanmasýdýr. Projeyle, planlanan
geliþmenin kurulacaðý zeminin belirlenmesi ve uygun
stratejinin kurulmasýna yardýmcý olmasý hedeflenmiþtir.
Projenin yaklaºýmýndaki yenilik ise, "teknolojik yetenek "
kavramýna getirdiði yeni bakýþ açýsý olan: Projeyle
birlikte, bugüne dek süregelenin aksine, sadece "makine
parký" olmaktan çýkýp üretim, yatýrým ve yeniliði de
kapsayan bir tanýmý bize sunmasýdýr. Makinelere sahip
olmanýn yaný sýra "verili bir teknolojiyi etkin olarak
kullanabilme, koþullara en uygun olan teknolojiyi
seçebilme ve yeni seçenekler geliþtirebilme"nin bir
bütün olarak deðerlendirilmesi, projenin yöntemini
uluslararasý ölçütlere taþýmýþtýr. Bu kapsamda;
TÜBÝTAK, Devlet Ýstatistik Enstitüsü(DÝE) ve Türkiye
Teknoloji Geliþtirme Vakfý(TTGV) uzmanlarýnca imalat
sanayii ve yazýlým firmalarý için iki ayrý anket formu
hazýrlandý. Anketlerde iþyerinde çalýþanlarýn nitelikleri,
sektördeki rekabet, üretim aºamalarý ve ürünlerin yaný
sýra teknoloji aktarýmýnýn gelir/giderleri ve iºyerinde son
5 yýlda geliþtirilmiþ, iþyerinin rakipleri içinde öne
çýkmasýný saðlayan ya da gelecek için umut veren
teknolojiler ve bunlarýn geliþtirilmesinde karþýlaþýlan
problemler sorgulandý; sektörlerin geleceðiyle ilgili firma
temsilcilerinin öngörüleri alýndý. Anketler farklý
kategorilerde yaklaþýk 2500 firma üzerinde uygulandý.
Yazýlým sektöründeki yaklaþýk 250 firmaya anket web
ortamýnda yapýldý. AR-GE yapan ya da TÝDEB veya
TTGV'den AR-GE desteði almýþ olan imalat sanayi
iþyerleri ile yapýlan yüz yüze görüþmelerden yüksek
oranda yanýt alýnýrken, posta ile ulaþýlan diðer imalat
sanayi iþyerlerinin cevap oranýysa %35,5'te kalmýþtýr.
Anketin yalnýzca istatistik amaçlý olduðu, bilgilerin gizli
kalacaðý ve cevap verilmezse ceza uygulanacaðý
belirtilmesine raðmen oluºan bu ilgisizlik dikkat
çekmektedir. Anketlerin veri giriºi Mayýs 2003'de
tamamlandý. Projenin Türkiye'nin bugünkü durumunun
belirlenmesinde ve yapýlacak çalýþmalarda büyük bir
kaynak olduðu kesin; ancak gözden kaçýrýlmamasý
gereken bir nokta var: Bu verilerin elde edilip
projelendirmede uygun þekilde kullanýlmasý kadar

önemli olan bir diðer husus da deðiþimin takip edilerek
envanterin sürekli yenilenmesi ve böylece kaynak
geçerliliðini korumasý.
TÜRK ARAªTIRICILAR ENVATERÝ ( Bilgi
Pýnarý)
Bu alt proje ile Türkiye'nin araºtýrmacý sayýsýnýn yaný sýra
araþtýrmacýlarýn nitelikleri, kurumlarý, bilim dallarý, hangi
konular üzerinde yoðunlaþtýklarý, birikimleriyle hangi
ürün ve teknoloji geliþtirme etkinliklerine katkýda
bulunabileceklerinin belirlenmesi amaçlanmýþtýr. Ancak
Tübitak
Bilgi Pýnarý
Veri Tabaný
1960'lardan beri yapýlan çalýþmalarda karþýlaþýlan
bilgilerin sürekli güncellenememesi, ayný kiþilerden
defalarca veri toplanmasý gibi problemlere çözüm olarak
TÜBÝTAK tarafýndan "Bilgi Pýnarý" adlý web tabanlý bir
uygulama geliþtirme aracý tasarlandý. Bilgi Pýnarý ile,
Türkiye'de çalýþan tüm araþtýrýcýlar ile yurt dýþýndaki Türk
araþtýrýcýlar veritabanýna tek noktadan kayýt oluyor. AB 6.
Çerçeve programý iletiþim platformuna katýlma,
TÜBÝTAK projelerine baþvurma, veritabanýndan
yararlanma gibi bazý özendirici unsurlarla veri giriþinin
sürekliliðinin saðlanmasý ve Bilgi Pýnarý'nýn zamanla
yurtdýþýndaki Türk asýllý araþtýrýcýlara da açýlmasý
planlanýyor. http://bilgipinari.tubitak.gov.tr de
"araºtýrýcý bilgi derleme formu"nu dolduran araþtýrýcýlar
baþka kuruluþlarýn eriþimine izin verdikleri bilgileri
iþaretleyip teknoloji, bilimsel ve iktisadi alanlardaki
deneyimlerini belirttiklerinde araþtýrmalarda kullanýlacak
bilgilerin gizliliðini istedikleri oranda saðlayabiliyorlar.
Araþtýrýcýlarýn bu alanlardaki birikimlerinin dökümü,
Türkiye'de bilimsel araþtýrma, teknoloji geliþtirme ve
endüstriyel uygulamalar arasýndaki etkileþimi ve
potansiyel iþbirliðini de ortaya koyacak.
TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
ULUSAL AR-GE ALTYAPISI
Teknolojide büyük ölçüde dýþa baðýmlý olduðumuz ne
yazýk ki gerçek. Sürekli teknoloji ithal ederek, baþkasýna
ait teknolojileri kullanarak onlarla "kendi silahlarýyla"
rekabet etmeye çalýþmamýz nereye kadar faydalý?
Özellikle de, savunma sanayii gibi gizliliðin önemli
olduðu alanlarda? "Teknolojide kalýcý bir yenilik
kazanýlmasýnda, ithal teknoloji hiçbir biçimde yerli yenilik
kapasitesinin yerini tutmaz." Japonya ve Güney Kore'nin
üstünlüklerini sürdürmek için belirlediði teknoloji
politikalarýnda ana unsurun ülkenin AR-GE yeteneðinin
artýrýlmasý ve üretilen teknolojinin ekonomik ve
toplumsal faydaya dönüþtürülmesi olduðu görülür. Ýþte,
Vizyon 2023'ün alt projelerinden sonuncusu da Ulusal
AR-GE Altyapýsý Projesinin amacý, Türkiye'deki
araºtýrma kuruluþlarýnýn (kamu, özel sektör ve
üniversite) envanterinin çýkarýlmasý, bu kuruluþlarýn
araþtýrma faaliyetlerinin ve potansiyellerinin
deðerlendirilmesi ve AR-GE'ye yönelik makine stoðunun
saptanmasý. Verilerin toplanmasýndaki yöntem ise
mevcut bilgilerin taranmasý, yüz yüze görüþmeler ve
posta ile yapýlan anketler olarak sayýlabilir. Projeden
elde edilen bilgiler, baºka projelere girdi oluºturmaktadýr.
Ülkemizin son 10 yýlda bilimsel yayýn sayýsýný 5,5 kat
artýrmasý ve geliþtirdikleri teknolojilerle dünyada baþarý
kazanan endüstri kuruluþlarýmýzýn olmasý, AR-GE
desteðinin artýrýlmasýnýn bir sonucudur. Ancak bu
rakamlar hala AB ortalamasýnýn çok altýnda kalmaktadýr.
Türkiye'de istenen geliºmenin temel kaynaðý, beyin
gücü, AR-GE eksikliðini nedeniyle kaybedilmektedir. Bu
alana yapýlacak yatýrýmlar beyin göçünün önüne
geçilmesinde de etkili olabilir. Görülüyor ki, AR-GE'ye
ayrýlacak bütçe Türkiye'nin geleceðini belirleyebilecek
öneme sahip.
SON SÖZ
Türkiye'ye bilim ve teknolojiye hakim bir gelecek yaratma
amacýyla baþlatýlan Vizyon 2023 Projesi, bir "TÜBÝTAK
raporu" olmaktan ziyade, ilgili 65 kurum ve kuruluþun
eþgüdümlü çalýþmasý ile çok büyük aþama kaydetti. 24
Temmuz 2003'de son þeklini alan Teknoloji Öngörüsü
panel raporlarý diðer 3 alt projenin sonuçlarý ile birlikte
deðerlendirilerek Türkiye'nin önümüzdeki 20 yýlýný
kapsayan bilim ve teknoloji stratejilerine kaynaklýk
edecek. Peki böylesi bir proje, teknoloji geliþtirebilen ve
geliþtirdiði teknolojileri ekonomik ve toplumsal faydaya
dönüþtürebilen bir toplum yaratmak için kesin bir
formülse, bundan önceki politika çalýþmalarýnýn hedefi
BÝLTEK KIÞ ‘04 37
 TEKNOLOJÝ POLÝTÝKALARI
istenildiði düzeyde yakalayamamasýnýn sebebi neydi?
"Türk Bilim Politikasý 1983-2003"ü baþbakana sunan
Prof. Dr. M. Nimet Özdaþ, projeden sadece birkaç yýl
sonra G.Kore'nin bilim politikasýný inceleme fýrsatý
bulduklarýnda büyük benzerlikler yakaladýklarýný
belirtiyor ve diyor ki, "...Aramýzda sadece çok önemli bir
fark vardý. Onlar Japonya'dan adapte ederek
hazýrladýklarý politikalarý kararlýlýkla uyguladýlar. Biz ise
uygulamadýk ve dünyanýn en önemli ve deðerli iki
kaynaðýndan biri olan zamaný, en az on yýl israf ettik."
Benzer bir savurganlýkla "Türk Bilim ve Teknoloji
Politikasý 1993-2003" de destekleyici yatýrým politikalarý
uygulanmadýðý ve yeterli iþbirliði saðlanamadýðý için
baþarýya ulaþamadý. Vizyon 2023 için umutlu
olabilmekse, toplumun ona -bir anlamda geleceðine-
sahip çýkmasýna baðlý. Ülkemiz için bir ilk olan ve birçok
toplumda iþlerliði görülen teknoloji öngörüsünün, diðer
giriþimler gibi uygulanamadan rafa kalkmamasý için
oluþacak toplum talebi, siyasi uygulamayý da
beraberinde getirecektir. Bugün AB 6. Çerçeve
Programýna dahil olmamýzý saðlayan AR-GE geliþmesi,
kararlý bir kadronun çabalarýyla oluþan destek
programýnýn bir sonucudur. Politikanýn uygulamaya
konulmasý, birçok reformu da gerekli kýlýyor. Karar
otoriteleri ile uygulamayý gerçekleþtirenler arasýndaki
kopukluðun önceden olduðu gibi aksamalara yol
açmamasý için koordinasyon önemli. Proje sürecinde
kazanýlan uyumun sürdürülmesi de hedefe ulaþmada
etkili olacak. Eðer bilim ve teknoloji ile üretim arasýnda
iletiþim saðlanamazsa her þey teoride kalýr. Bu da
üniversite-sanayi iþbirliðinin deðerini ortaya koyuyor. Ýþ,
gerekli yasal düzenlemeler yapýldýktan sonra da
bitmiyor; projeyle ortaya konulan öngörüler kesin
doðrular olamayacaðý için, sonuçlar takip edilmeli ve
kararlar yeniden deðerlendirilmeli. Strateji, ortaya
çýkabilecek ekonomik ve siyasi krizlerden
etkilenmeyecek bir zemine kurulmalý. Geliºmiº
ülkelerde, kurulmaya çalýþýlan yeni bir teknoloji
politikasýna karþý bir direnç oluþacaktýr. Oysa beklentileri
yüksek bir Türkiye'de, doðru adýmlar atýldýðý takdirde
oturmuþ bir teknoloji politikasýna sahip olmamak
avantaja dönüþüp uyumu kolaylaþtýrabilir. Türkiye,
birçok zayýf yönüne raðmen hedeflerine ulaþabilecek
potansiyele sahip. Yeter ki, Vizyon 2023 gibi
projelerimizi, tüm joker haklarýmýz bitmeden hayata
geçirebilelim.
En yakýn zamanda Türkiye'yi vizyonda görmek
dileðiyle...
38 BÝLTEK KIÞ ‘04
TEKNOLOJÝ
GELÝÞÝMÝNDE
KÝLÝT NOKTA:
B
ir ülkede teknoloji politikalarý ne kadar isabetli
olsa da, eðer belirlenen bu politikalarý
uygulayacak giriþimciler mevcut deðilse, bu
doðrultuda gerçekleþecek yeni yatýrýmlarý görmemiz
imkansýzlaþýr. Politikanýn öngördüklerinin hayata
geçirilmesi için bu giriþimcilerin riski göze alýp, çeþitli
destek mekanizmalarýnýn da yardýmýyla yarattýklarý
kaynaklarýný bu yönde kullanmalarý gerekmektedir.
Giriþimci tanýmýný yaparsak, yeni bir ticari fikir etrafýnda
yeni iþler kurarak, pazarýn büyümesini, çeþitlenmesini ve
saðladýðý yeni iþ olanaklarý ile istihdamýn artmasýný
saðlayan kiþi olarak açýklayabiliriz. Giriþimci ayný
zamanda öngörü ve seziþ yeteneði ile pazar yaratma ve
geliþtirme becerisine sahipken, çoðunlukla kendi fikrini
gerçekleþtirmeye yetecek kadar parasý yoktur. Bundan
dolayý gerek maddi, gerekse altyapý olanaklarý olarak
yoðun bir þekilde desteðe ihtiyaç duyar. Bir ülke için
giriþimciler, yeni birþeyler üretebilecek en önemli insan
kaynaðýdýr. Bunun için giriþimcilerin yapacaklarý
projelerde onlara destek olunmasý, bu potansiyeli aktif
hale getirmek için birinci unsurdur.
Bir giriþimcinin fikrini hayata geçirebilmek için þüphesiz
gereksinim duyduðu en büyük destek maddi boyutta
olacaktýr. Çünkü giriþimci öncelikle yüksek bir
sermayeye ihtiyaç duyar. Bunun dýþýnda altyapý
desteðine de ihtiyaç duyabilir. Sunacaðý yeni ürün veya
hizmet geniþ bir altyapý gerektiriyorsa, bunun da
karþýlanmasý þarttýr. Diðer önemli bir destek de,
giriþimcinin sektöre atýldýðýnda, tecrübe ve bilgi
eksikliðinden kaynaklanacak hayal kýrýklarýna imkan
tanýmamak için verilen eðitimlerdir.
Bu eðitimler giriþimcilerin sektörde tutunabilmeleri için
hayati öneme sahiptir. Çünkü yeni bir fikir denendiðinden
mutlaka risk söz konusudur. Örneðin, Avrupa'da kurulan
iþletmelerin yaklaþýk %50'si, ilk 5 yýl içinde bu riskin
yükünü kaldýramayarak kapanýyor. Hem bu riskin
azaltýlmasý, hem de giriþimcinin kendi yaptýklarýný daha
iyi pazarlamasý için bu eðitimlerin giriþimcilere
aktarýlmasý gerekmektedir. Bu eðitimlerle, giriþimci
teknolojiye, bilgiye yatýrým yapma ve iþ planý konusunda
bilinçlenecek, standartlar ve kalite konusunda yeterli
 BÝLGÝSAYAR
Yasaklý iletiþim artýk serbest!
S durumda? Bundan iki sene önce,
PTT'nin kurumsal yapýsýnýn
VoIP
izce Türkiye’de iletiþim sistemleri ne
deðiþmesinden sonra “kadro”
problemleriyle kamuoyuna taþýnan
Telekomünikasyon Kurumu (TK) ,
kadrolarýn yerine oturmasýyla, gündem
dýþý kaldý ve unutuldu. Hepimiz, bilgi
çaðýnýn bireyleri olarak dünyayla
sorunsuz þekilde haberleþtik, iletiþim
teknolojilerimiz yenilendi, Türkiye'nin bilgi
toplumu olabilmesi için gerekli kanunlar
ve düzenlemeler gerçekleþti... Öyle mi?
Aslýna bakarsanýz, bu sürede, iþler o kadar da yolunda
gitmedi. Beklenen yenilikler gecikti, biliþim teknolojileri
(BT) sektörünün beklentileri karþýlanamadý, 2003'de
Cezayir'de kopan hatlar yüzünden uzun süre
internetimiz “kesildi”, internet eriþim ücretleri pahalandý,
ADSL ihaleleri ertelendi...
Bu sayýda, BT sektörünün uzun süre üzerinde tartýþtýðý,
TK'ya sert eleþtirilerin geldiði, bir teknolojiden, Ýnternet
Protokolü üzerinden ses iletiminden (Voice-over IP,
VoIP) bahsedeceðim. Yasalara göre, ses iletimi hakký
44 BÝLTEK KIÞ ‘04
M.Kamil Sulubulut, kamil@ieee.metu.edu.tr
TK'nýn olduðu için geleneksel ses iletimine alternatif
olarak ortaya çýkan VoIP'nin kullanýmý TK tarafýndan
engelleniyordu. Söz konusu yasanýn geçerliliðinin 1
Ocak 2004'de sona ermesi, bu teknoloji'nin Türkiye'de
yayýlmasýna fýrsat veriyor. Sektördeki genel yorum ise
VoIP'nin geleneksel telefon hattýna alternatif olarak
ortaya çýkmasýnýn mayýs ayýna kadar uzayacaðý
yönünde.
Ya z ý m d a T ü r k i y e ’ d e y e n i ö z g ü r l e þ e n Vo I P
teknolojisinden, nasýl çalýþtýðýndan, avantajlarý ve
dezavantajlarýndan bahsedeceðim.
VoIP NEDÝR?
Son yýllarda, internet aðýnýn geniþlemesi ve hýzlanmasý,
ses sýkýþtýrma ve iþleme metodlarýnýn geliþmesi,
insanlarýn PC'leri ve interneti kullanabilme ve kullanma
oranýnýn artýþý gibi önemli geliþmeler, geleneksel ses
iletimine alternatif olarak VoIP'nin ortaya çýkýþýný ve
yaygýnlaþmasýný saðladý.
VoIP, isminden de anlaþýlacaðý gibi, sesin, IP paketleri ile
iletimini, yani internetten iletimini saðlayan bir sistem.
Aslýnda; analog bir sinyal olan sesin dijital bilgi haline
getirilmesi ve bu bilgilerin internet üzerinden
gönderilmesi, sistemin ana prensibidir. Dijital bir bilgi
olarak ses, gideceði noktaya daha kolay iletilir. Ayrýca
VoIP sistemi daha kaliteli sesi, daha dar bir veri yolundan
gönderme imkaný saðlar.

NASIL ÇALIÞIR?
A/D RTP
Ses Analog Sinyali TCP/IP RTP
Sýkýþtýrma
Dijital’e çevirme paketi oluþturma
D/A RTP
Dijital Sinyali TCP/IP RTP
Ses Açma
Analog’a çevirme paketini çözümleme
VoIP nasýl çalýþýr?
Analog ve Dijital Sinyal
Fiziksel dünyadan sensorler yoluyla alýnan sinyallere
analog sinyaller denir. VoIP'deki analog sinyal, mikrofon
yoluyla alýnan ses bilgisidir. Dijital sinyal ise, analog
sinyalin dijital istemlerin yorumlayabileceði þekle (0 ve
1'lere) dönüþtürülmesiyle elde edilir. Sesi dijital hale
getirmek, ses ile taþýnan bilginin sýkýþtýrýlmasý, að
üzerinden gideceði noktaya kolaylýkla gönderilmesi ve
bilginin daha iyi korunmasý gibi çeþitli nedenlerle tercih
edilir. Sesin dijital olarak aktarýlmasý, VoIP'nin klasik ses
iletim sistemi, PSTN'ye göre önemli bir avantajýdýr.
Sýkýþtýrma Metodlarý
Bir önceki adýmda elde ettiðimiz dijital siinyaller
Uluslararasý Ýletiþim Birliði’nin (ITU) belirlediði çeþitli veri
sýkýþtýrma metodlarýyla sýkýþtýrýlýr. Sýkýþtýrma bilgilerin
internette daha hýzlý iletimini saðlar.
Gerçek Zamanlý Ýletim Protokolü (Real Time
Transport Protocol, RTP)
Sýkýþtýrma sonrasý gönderilmeye hazýr hale gelen bilgi
bu adýmda, TCP/IP ile gönderilmek üzere paketlenir.
VoIP verileri, UDP protokollerinden biri olan RTP
paketleri halinde getirilir. Burada önemli bir nokta,
VoIP'nin RTP uygulamalarý için çok yavaþ olan TCP'yi
kullanmayýp, bunun yerine UDP protokolünü
kullanmasýdýr.
Bunun yanýnda, iletiþimde UDP'nin kullanýlmasý,
VoIP'nin gönderilen paketlerin hangi sýrayla ve ne
sürede gönderildiði üzerinde kontrolünü engeller.
Halbuki bu iki bilgi, sesin ve konuþmanýn anlaþýlmasýnda
önemlidir. Bu engel, daha sonra, “Gerçek Zamanlý Ses
Ýletimi” bölümde bahsedeceðim servisin kalitesi (Quality
of Service, QoS) ile ilgili sorunlarýn baþlýca sebebidir.
RTP bu sorunu, alýcýnýn paketleri tekrar sýralamasý ve
paket kaybý olasýlýðýna karþý fazla süre paket
beklememesi gibi basit yollarla çözmeye çalýþýr.
BÝLGÝSAYAR
Sinyal Protokolü
Veri iletiminden sonraki adým, sinyal protokolüdür. Bu
adým, kullanýcýlarýn birbirleriyle baðlantýsýný ve
baðlantýda kullanýlan elemanlarýn iletiþimlerini tanýmlar.
Bu amaçla kullanýlan protokol genellikle ITU-T H.323
protokolüdür. Bu protokol, terminaller, gateway'ler,
gatekeeper'lar gibi elemanlarýn birbiriyle iletiþimini
Að
düzenler. Ayný zamanda, görüntü iletiminde de kullanýlýr.
SÝSTEM GEREKSÝNÝMLERÝ
VoIP'den yararlanabilmeniz için, minimum PC 386
iþlemcili, bir network'e baðlanabilen ve Ful Dublex Ses
kartý olan, þu an piyasada bulunan ses kartlarýnýn hepsi
bu özelliði taþýr, bir bilgisayarýnýzýn olmasý yeterli. Bunun
dýþýnda, iletimi hýzlandýrmaya yönelik bazý kartlar ve
VoIP den gelen veriyi PSTN'ye ileten gateway kartlarý
bulunmaktadýr. Bu þekilde VoIP teknolojisini doðrudan
telefonunuz üzerinden kullanma olanaðý
saðlanmaktadýr.
VoIP bir çok iþletim sisteminde çalýþmaktadýr, Windows
9x üzerinde çalýþmak için, Microsoft Netmeeting,
Internet Phone, DialPad gibi programlar kullanýlabilir.
Linux üzerinde ise, GnomeMeeting VoIP için
kullanýlabilir.
VoIP ile PSTN telefon hattýný birleþtirmek için de bazý
yazýlýmlara ihtiyaç duyulur. Windows için Internet
Switchboard veya OpenH323 kullanýlabilir. Linux'da ise
yine OpenH323 PSTN baðlantýsýný saðlamaktadýr.
H.323
H.323, IP aðlarý üzerinde video konfreans iletimi ile
ilgili ITU'nün onayladýðý bir standarttýr. H.323 temel
olarak, að üzerinde servis kalite (QoS) garantisi
olmayan ses ve video paketlerinin iletimini
düzenlemeyi hedefler. Her ne kadar, standart öne
sürüldüðünde tüm kullanýcýlar bu standarda þüphe ile
yaklaþtýlarsa da, geniþleyen video konferans ve ses
iletimi ve özellikle VoIP teknolojisi, bu standardýn
piyasa tarafýndan kabul edilmesini saðlamýþtýr. VoIP
uygulamasýnda çaðrý kontrolü, ikili konuþma veya
konferanslarýn yönetimi, iletim ortamýnýn trafiði, veri
yolu geniþliðinin ve kullanýmýnýn yönetimini
düzenlediði için þu an yaygýn olarak kullanýlmaktadýr.
H.323, aslýnda ITU'nün geliþtirdiði multimedya'nýn
karþýlýklý kullanýmýna yönelik tavsiyelerden oluþan
H.3x grubununun, terminaller, að elemanlarý ve
servisler arasýnda multimedya iletiminin nasýl
yapýldýðýný tanýmlayan bir parçasýdýr.
BÝLTEK KIÞ ‘04 45
 BÝLGÝSAYAR

Ýki Sistemin Buluþmasý, VoIP-PSTN “GERÇEK” ZAMANLI SES ÝLETÝMÝ

Baðlantýsý Peki neden kimse VoIP kullanmýyor? Türkiye'deki gibi uç
durumlarý gözardý etsek bile, VoIP vaadettiði fýrsatlarýn
Aslýna bakarsanýz, birbirine baðlý iki bilgisayar arasýnda
saðlamasý gereken kullanýcý sayýsýna ulaþmýþ deðil.
eþ zamanlý ses iletimi uzun bir süredir kullanýmda olan bir
Bunun sebeplerinin baþýnda, VoIP mimarisinin aslýna
uygulama. VoIP'nin esas çekici yaný ise VoIP ile aktarýlan
bakýlýrsa internetle tam uyum içinde olmamasý geliyor.
sesin PSTN bir telefona yönlendirilmesidir. Baþka bir
Doðal olarak ses iletimi, gerçek zamanlý olmasý gereken
deyiþle, VoIP kullanan bir bilgisayar, baþka bir bilgisayar
bir iletimdir, ama heterojen yapýya sahip internette
yerine doðrudan telefonu arayabilir. VoIP'nin en güzel
gerçek zamanlý bir uygulamaya ait paketlerin hepsinin
yaný ise iki telefonun VoIP üzerinden baðlanmasýdýr.
doðru sýrada gitmesi beklenemez. Bunun en basit
sebebi, iletimin birden çok router üzerinden yapýlmasý ve
Kullanýcý 1 Bilgisayar 1 Bilgisayar 2
Kullanýcý 2 ayrý iki routerdan gelen paketin ayný sürede
PSTN PSTN
iletilmemesidir. Bu gecikme sorunlarý, bu yazýmda
Ankara California deðinmeyeceðim DiffServ, RSVP, IEEE 802.11pq,
MPLS gibi bazý protokollerle aþýlmaya çalýþýlmaktadýr.

INTERNET Ýnternetin yapýsýndan dolayý, geciken ve sýrasý deðiþen

paketler, alýcý tarafýnda yeniden doðru þekilde sýralanýr
VoIP PSTN Baðlantýsý ve dijital sinyal elde edilir, ama asla gönderilen sinyallerin
aynýsý olmaz. Bu noktada ses iletiminde þu an hala
Grafikteki senaryo kýsaca þöyle açýklanabilir:
aþýlamamýþ olan sistem kalitesi (QoS) sorunu gündeme
Türkiye'deki kullanýcý (Kullanýcý 1), bulunduðu þehirdeki
gelir. Eðer, sesin paketlenmesinde kullanýlan ses
PSTN'li bilgisayarý (Bilgisayar 1) arar. Bu arama,
iþlenme tekniði yeterince iyi deðilse, sesin gidip gelmesi,
geleneksel telefon aðý üzerinden olur. Bilgisayar 1,
ve doðru zamana denk gelmemesi gibi problemler
telefonu açar. Daha sonra Kullanýcý 1 telefondan istediði
çözülemez. Ayrýca ses iletiminde sistem kalitesi
numarayý (Kullanýcý 2'nin telefon numarasý) ya da
düþünülürken göreceli bir deðiþken olan dinleyicinin
baðlanmak istediði bilgisayarýn (Bilgisayar 2) IP'sini
algýlamasý dikkate alýnmalýdýr. Bu da yine VoIP'nin
tuþlar. Sonra Bilgisayar 1 H323 kullanarak Bilgisayar 2'yi
önündeki engellerden birisidir. Bu engelleri aþabilen
arar. Amerika'daki bilgisayar (Bilgisayar 2) baðlantý
VoIP uygulamalarý ise yüksek altyapý harcamalarý
sonucu ulaþýlmak istenen telefonu geleneksel telefon
gerektirir, ayrýca bu altyapýnýn sadece bir kullanýcýda
aðý üzerinden arar ve bulunduðu þehirdeki kullanýcý
olmasý da sorunu çözmeyecektir.
(Kullanýcý 2) telefonu açar ve konuþma baþlar.
VoIP'nin zamanlamayla ilgili bir baþka sorunu da,
Bu senaryoda, bilgisayarlarýn internet baðlantý ücretleri
aramanýn zamanlamasýnda karþýmýza çýkar. Að'ýn
çýkarýldýðýnda, toplam ücret, 2 þehir içi görüþme ücretidir.
özeliklerinden kaynaklanan bir nedenle, arayan kiþi 3 - 4
Bu ücreti kýtalar arasý görüþme ücretleriyle
kere karþý tarafý çaldýrdýðýný duyduðunda, aranan kiþi
kýyasladýðýmýzda, VoIP'nin en büyük avantajý da ortaya
hiçbir þey duymamýþ olabilir. Arayan taraf konuþmadan
çýkmýþ oluyor: ucuz görüþme.
vazgeçtiði sýrada, aranan tarafýn arandýðýndan haberi
Geleneksel telefon aðýnda (PSTN), aradýðýnýz yerin
olmayabilir.
sizden uzaklýðý ve konuþmanýn süresine baðlý bir
VoIP'nin daha yaygýn hale gelmesi için, ucuz ses iþleme
ücretlendirme yapýlýr. Ayrýca, ayný anda birden fazla
çözümlerinin geliþtirilmesi gerekmektedir. Bu çözümler
kiþiyle konuþamazsýnýz.
saðlanana kadar, gerçek zamanlý ses iletiminde
Fakat, bilgisayar üzerinden yaptýðýnýz VoIP
zamanlama sorunlarý yaþanacaktýr.
görüþmelerinin süresi, paradan baðýmsýzdýr, bir kere
VoIP'nin bir baþka sorunu da, internet üzerindeki her
ödenmesi gereken altyapý için gerekli ücretler dýþýnda bu
uygulama gibi, veriyolunun kullanýmýyla ilgilidir.
sistem neredeyse bedavadýr. Ayrýca, ayný anda birden
Kullanýcýlar, konuþmalarýndaki ses kalitesini korumak
fazla kiþiyle konuþma þansýna da sahip olursunuz.
için, veri yollarýnýn geniþliðini ve paylaþýmýný ayarlamak
zorundadýr.
Ayrýca, kullanýlan H323 protokolü, güvenlik duvarý

46 BÝLTEK KIÞ ‘04

 BÝLGÝSAYAR
uygulamalarýnda sorun çýkarabilir, doðrudan eriþim edilebildiðinden sadece bir veri yoluna güvenlik duvarý
isteyebilir. Bu gibi durumlar, güvenlik duvarý arkasýndaki koyabilirsiniz.
kiþiler ile iletiþimi zora sokabilir. ÖRNEK UYGULAMA
Bu noktada, gelecekte Türkiye'de VoIP kullanmak
VoWLAN, Kablosuz yerel alan aðý üzerinde ses
isteyenlere þimdiden tavsiye verebilirim, gerek veriyolu
aktarýmý
gerekse güvenlikle ilgili engeller, servis tipinin (Type of
Biltek Mayýs 2003'de, kablosuz yerel alan
Service, ToS) ayýrtedilebildiði að eriþimlerinde daha
aðlarý,WLAN'dan bahsetmiþ, WLAN'ýn uygulamalarýnýn
kolay çözülebilir. Örneðin, ISDN hattýnda, veri yolunuzu
oldukça yaygýnlaþtýðý ve mobil iletiþimin geliþmeye açýk
iki servis tipine bölebilirsiniz, böylece, ses verileri bir
uçlarýndan birisi olduðunu söylemiþtim. WLAN üzerinde
banttan, kalan veriler diðer banttan birbirini etkilemeden
geliþtirilen uygulamalarýn birisi de VoWLAN.
gidebilir. Ayrýca, bu veri yollarýna eriþimleri kontrol

VoIP ve Ses Ýletimi Tekeli

Kamuoyunun geneline pek
yansýmasa da, VoIP tartýþmalarý,
Türkiye'de uzun bir süredir devam
e d i y o r. B i l i þ i m v e Te l e k o -
münikasyon sektörü ile TK
arasýndaki tartýþma VoIP'nin
yasallýðýndan baþlayýp kaçak olarak
VoIP hizmet veren “merdiven altý”
kuruluþlarýn varlýðýna kadar uzuyor.
Sorun Nedir?
VoIP'nin yasallýðý, tartýþmanýn odak
noktasýný oluþturuyor. Telefon hattý
ile VoIP'yi baðlamayan uygulamalar
þu an zaten yasak deðil, bir internet
uygulamasý olarak, daha doðrusu
“katma deðerli bir servis” olarak
görülüyor. Gerçi bu konuda da
TTNet'in bazý ses aktaran
programlarý engellemesi ile
karþýlaþýlabiliyor ama uygulamanýn
bu tarafý ana sorunun uzaðýnda
kalýyor.
Katma Deðerli Servis
Kullanýcýlarýn evdeki geleneksel
telefon þebekesine, PSTN, baðlý
telefonlarýný bir bedel ödeyerek
VoIP üzerinden haberleþmesine
yönelik servislerin “katma deðerli
bir servis” olup olmadýðý esas
tartýþma konusu. Sanýrým burada
öncelikle katma deðerli servisin
tanýmýna ihtiyaç duyacaðýz.
Katma deðerli servis, Ocak 2000'de
çýkarýlan yasada, aboneler
arasýnda iletilen ses ve veri dahil her
türlü mesajýn formu, muhtevasý,
kodu, protokolü veya benzer
hususlarý üzerinde bilgisayar
iþlemleriyle veya baþka surette
iþlem yapýp, aboneye veya
kullanýcýya ilave, farklý veya yeniden
yapýlandýrýlmýþ bir mesaj ileten veya
yüklenilmiþ, kaydedilmiþ mesaj ve
veriler ile, aboneler arasý baðlantýyý
saðlayan telekomünikasyon
hizmetleri olarak tanýmlanmýþtýr.
Katma deðerli servislerin internet
servis saðlayýcýlarý tarafýndan
verilebileceði de yasalarda
belirtilmiþtir. Söz konusu hizmet,
VoIP, yukarýdaki tanýma göre katma
deðerli bir servis olarak
nitelendirilebilir.
TK Tekeli
Ancak, TK, VoIP'yi, bir ses iletimi
olarak görmekte ve ses servisleri
tekeli yüzünden bu hizmeti veren
kuruluþlarýn servislerini
kesmektedir. Türkiye Biliþim
Þurasý'nýn Ulaþtýrma Bakanlý'ðýna
verdiði raporda bu uygulamanýn
yanlýþ olduðu ve VoIP'nin tekel
kapsamýnýn dýþýnda kaldýðý
belirtilmiþtir. Raporda, TK'nýn bu
sistemi denetleyebileceði, servisin
TK'nýn vereceði belgesiyle birlikte
sunulmasýnýn doðru olacaðý
belirtilmiþtir.
Merdiven Altý Kuruluþlar
Sektördeki firmalarýn bir diðer
iddiasý da, TK'nýn bazý kuruluþlarýn
Vo I P s e r v i s l e r i n i k e s e r k e n ,
diðerlerini görmezden geldiði
yönünde. TK'nýn bir çeþit “kayýrma”
yaptýðý suçlamasýna kýyasla daha
hafif bir þikayet ise, TK'nýn gerekli
denetlemeleri yapmadýðý bu
yüzden, saman altýndan bu
servislerin yürütüldüðü yönünde.
Sektördeki bir çok kuruluþ ve örgüt,
TK'nýn denetimdeki bu
“aksamalar”dan þikayetçi. Bu
tutumun rekabeti baltaladýðý,
birilerine haksýz kazanç saðladýðý
belirtiliyor.
Ailemin bulunduðu þehirde, þehrin
göbeðinde, Almanya ile ucuz
görüþme ile ilgili bez afiþler
görmem, benim bu merdiven altý
þirketlerin varlýðýna inanmamý
saðlýyor. Ýster bu bir kayýrma olsun,
ister denetleme eksikliði, sonuçta,
bazý firmalar bu servisi vermekten
alýkoyulurken, diðerleri kanunlarýn
dýþýnda bu hizmeti vererek gelir elde
ediyor gibi görünüyor. Bu da
Türkiye'de iletiþim sistemimizin pek
iyi durumda olmadýðýný gösteriyor.

BÝLTEK KIÞ ‘04 47

 BÝLGÝSAYAR
Tahmin edeceðiniz gibi, VoWLAN, bir WLAN içerisinde
telefon görüþmelerinin VoIP kullanýlarak yapýlmasýný
saðlýyor. Bu uygulama doðrudan akla GSM þebekelerini
getiriyor. VoWLAN, gelecekte cep telefonuna rakip
olacak gibi görünüyor. VoWLAN' sisteminin uygulandýðý
Arkansas Üniversitesi, mevcut TCP/IP yapýsýnýn üzerine
Cisco Call Center kurumu için 4 milyon dolar harcayarak,
aylýk telefon masraflarýný 530 bin dolardan 6 bin dolara
indirdiðini bildiriyor. Dallas þehrinin ise tamamýnýn bu
uygulamaya geçerek önümüzdeki 10 sene içerisinde
mevcut telefon masraflarýný 21 milyon dolar kadar
indirebileceði söyleniyor(1).
Vo W L A N , b e l i r t t i ð i m g i b i , i k i t e k n o l o j i n i n
kaynaþmasýndan baþka bir yenilik getirmiyor. Ancak bu
iki uygulama için gerekli donanýmlarýn kaynaþmasý ve
birlikte geliþtirilmesi, VoWLAN'ýn ucuzlamasýna ve
GSM'in karþýsýna gerçek bir rakip olarak çýkmasýna
imkan saðlayacaktýr. Texas Instruments ve Motorola gibi
çip üreticileri, bu alandaki ilk ürünlerini çýkardýlar ve
çalýþmalarýna yoðun olarak devam ediyorlar. Ayrýca, cep
bilgisayarlarý ve taþýnabilir bilgisayarlar için özel
VoWLAN yazýlýmlarý üretilmeye baþladý.
Buna raðmen, VoWLAN'ýn yaygýnlaþmasýnýn WLAN veri
yolu geniþliðini zorlayacaðý, geliþtirilen 802.11x
teknolojilerinin yoðun talebin olabileceði böyle bir alana
ayak uyduramayacaðý öngörülüyor. Her ne kadar
VoWLAN ilk baþta GSM'e rakip teknoloji olarak görünse
de, bu teknoloji belirli alanlara odaklanacak ve GSM ile
pazar rekabetine girmeyecek gibi görünüyor.
HOÞGELDÝN VoIP
VoIP, yurt dýþýnda, að pazarýnýn yeni oyuncularýndan
birisi ve þimdi, gecikmeli olarak Türkiye'ye geliyor. Mayýs
2004'te kamuoyu ile yasal olarak ilk buluþmasýnýn
gerçekleþeceði tahmin edilen VoIP, Türkiye'deki
telekomünikasyon dünyasýný canlandýracak gibi
görünüyor. Hoþgeldin VoIP...
Kaynaklar:
Telkoder VoIP Komisyon Raporu
turk.internet.com
www.ti.com
www.wireless-nets.com
www.80211-planet.com
www.networkcomputing.com
www.techtarget.com
Sosyal
Mühendisler
“Benim ne iþim var burada?”. Unilever IdeaTropy
2003'de sunumuma bir kaç dakika kala kendime bu soruyu
soruyordum. Bu sene IdeaTrophy finallerine kalan 10
takýmdaki 30 kiþiden 10'u mühendislik öðrencisiydi, üstelik
bu 10 kiþiden 4'ü elektrik ve elektronik mühendisliðinde,
2'si makine mühendisliðinde okuyordu. Lipton Ice Tea için
pazarlama fikirlerinin yarýþtýðý yarýþma sýrasýnda,
mühendis adaylarý olarak içinde bulunduðumuz ironi'ye
gülüyorduk.
Bundan 6 sene önce “makina mühendisi bankacý” kavramýný
duyduðumda geçirdiðim þoku hala hatýrlýyorum. Bu
kavramý benimle tanýþtýran kiþi o sýralarda þimdi el
koyulan bir bankada görevli bir makina mühendisiydi. “O
kadar da þaþýlacak bir þey deðil.” demiþti benim tepkim
üzerine.
Aslýna bakarsanýz, mühendis baþbakanlara alýþýk
Türkiye'de mühendislerin teknik konularýn dýþýna çýkmasý o
kadar da þaþýlacak bir þey deðil. Tüm dünyada
çalýþanlarýn %70'i eðitimini aldýðý alanýn dýþýnda
çalýþýyor, neden mühendisler kendi alanlarýyla sýnýrlý
kalsýnlar ki?
Biltek Bahar 2004 sayýsýnda, teknik konular dýþýnda
çalýþan mühendisler hakkýnda bir yazý hazýrlýyoruz.
biltek.ieee.metu.edu.tr/anket_bahar2004.php adresindeki
anketi doldurarak yazýnýn oluþmasýnda katkýda
bulunabilirsiniz. Desteklerinizi bekliyoruz!
ankete katýlýn!
biltek.ieee.metu.edu.tr
ufkunuzu geniþletin!

48 BÝLTEK KIÞ ‘04