YK’DAN

Biltek
Mayýs 2003

K rizler, savaþlar, sýnavlar ve moralimizi bozan tüm zorlu

durumlara raðmen yararlý birþeyler üretebilme ve
ortaya koyabilme mutluluðuna kavuþmak ne güzel bir
histir. Yoðun bir eðitim döneminin daha sonlarýna yaklaþýrken,
arkaya dönüp baktýðýmýzda dop dolu bir IEEE ODTÜ yýlý
Yayýn Yönetmeni
Ýsa Boðaz
isabogaz@ieee.metu.edu.tr

geçirdiðimizi gururla görüyoruz. Bu kuruma acýsýyla tatlýsýyla Dizgi ve Kapak

emeði geçen herkese ve yaptýðýmýz etkinliklerde bizi M. Kâmil Sulubulut
kamils@ieee.metu.edu.tr
destekleyen kuruluþlara teþekkür ediyoruz. Her sene daha Serdar Sutay
iyisini baþarmayý amaçladýk, yeni etkinlikler, yeni kavramlar serdar@ieee.metu.edu.tr
peþinde koþturduk. Bundan sonra daha da iyisini daha güzelini
baþaracaðýmýza inanýyoruz. IEEE ODTÜ yü takip etmeye Mayýs 2003 Sayýsý
devam edin. Gönül Mehrabova
Serkan Kenar
Onur Turgay
6 senedir büyüyerek, adýndan daha çok söz ettirerek Hüseyin Akçay
düzenlediðimiz Biliþim Teknolojileri Iþýðýnda Eðitim Ýsa Boðaz
Konferensý ve Sergisi (BTIE 2003) bu sene de en büyük Serdar Sutay
gururumuz olmaya devam ediyor. Ýsteðimiz çalýþmalarýmýzýn, M. Kamil Sulubulut
emeðimizin, ülkemizde çok tartýþýlan eðitim sistemimize yeni Evrim Onur Arý
ufuklar kazandýrmasý. Hedefimiz, ülkemizde bu konu üzerine M. Raþit Paç
yapýlan çalýþmalarýn bir araya toplanmasý ve bu konu üzerine Ferhan Özkan
daha çok konuþulmasý. Çünkü geleceðimiz eðitimden
Yönetim Kurulu
geçtiðine, eðitimin geleceðinin de biliþimden geçtiðine
Bahadýr Yaðan
inanýyoruz. Hepinizi 21-23 Mayýs tarihlerinde ODTÜ Kültür bahadir@ieee.metu.edu.tr
ve Kongre merkezi(KKM)’de yapýlacak olan bu büyük þölene Osman Tokluman
bekliyoruz. osman@ieee.metu.edu.tr
Gönül Mehrabova
gonul@ieee.metu.edu.tr
Dergimizin bu sayýsýnda bulabileceðiniz bir çok yenilik var. Bu Hüseyin Akçay
sayýdan itibaren dünyanýn en büyük teknik örgütü olan huseyin@ieee.metu.edu.tr
IEEE'nin üyelerine saðladýðý olanaklarý anlatan bir yazý dizisi
baþlatýyoruz. IEEE'yi daha fazla tanýmak ve bu kurumdan Reklam Komitesi
Tuðba Su
daha fazla yararlanmak için güzel bir kaynak olacaðýna tugba@ieee.metu.edu.tr
inanýyoruz. Yeni iç tasarýmýyla Biltek daha dinamik, daha göz
alýcý bir çehreye kavuþtu. Umarýz yeni tasarým sizlerinde Biltek Hakkýnda
beðenisini kazanýr. ODTÜ'de uygulamaya geçen kablosuz Biltek Magazin, IEEE ODTÜ Öðrenci Kolu tarafýndan
çýkartýlýr. Ücretsizdir. Baský ve daðýtýmý IEEE Türkiye
internet yapýsýný saðlayan "WLAN", robot teknolojinin deðiþik Þubesi desteðiyle yapýlmýþtýr. Mayýs 2003 sayýsý,
kullaným amaçlarýný ortaya koyan "Arama Kurtarma Elma Matbaacýlýk tesislerinde 4000 adet
basýlmýþtýr. Dergide çýkan yazýlarýn gerçeði
Robotlarý" ve "Uçabilen Mikromekanik Böcekler" ve son yansýtmasý ve kiþi, kurum ve kuruluþlara saldýrý
günlerde filmlere de konu olan dünyadaki manyetik alanlar içermemesi konusunda dergi sorumlularý
dergide elektronik kapsamýnda bulabileceðiniz makaleler. Geri ellerinden gelen çabayý göstermiþlerdir. Ancak
yazýlarla ilgili her türlü sorumluluk yazara aittir. Yayýn
dönüþ yapan "Amiga" ve "Uzaktan Aðitim Standartlarý" haklarý ile ilgili ayrýntýlý bilgiyi að sayfamýzdan
biliþim konu baþlýklarýndan. Ayrýca IEEE ODTÜ Öðrenci
Biltek Mayýs 2003

alabilirsiniz. Eðitim amaçlý kullanýmlar için

elimizden gelen esnekliði göstermeye çalýþýyoruz.
Kolu'nun düzenlediði Biliþim AR-GE Proje Pazarý ve IEEE Ayrýca daðýtýmda bize yardýmcý olan Aktif
Erciyes Öðrenci Kolu'nun düzenlediði "Proje Aranýyor 2003" Daðýtým’a teþekkürü bir borç biliriz.
etkinliklerinin deðerlendirmelerini de bu sayýmýzda
www.biltek.ieee.metu.edu.tr
bulabileceksiniz.
Adres:Orta Doðu Teknik Üniversitesi Elektrik
Keyifli okumalar. Hep mutlu kalýn. Elektronik Mühendisliði Bölümü D305 06531
ANKARA
Ýleti:ieee@ieee.metu.edu.tr
Hüseyin Akçay
Tel:0(312) 210 13 97
IEEE ODTÜ Öðrenci Kolu Faks:0(312) 210 12 61
Yönetim Kurulu Üyesi

2
 HABERLER Gönül Mehrabova - Serkan Kenar
Bu Robot Gülüp, Dudak Bükebiliyor
Geçtiðimiz günlerde, K-bot adýnda, yapýmcýlarý tarafýndan insanlarýn tüm yüz ifadelerini oluþturabildiði
açýklanan bir robot duyuruldu. K-bot'un yüz þekli, ekip çalýþanlarýndan birinin arkadaþýný model alýnarak
oluþturulmuþ. K-bot, bir bayan yüzüne sahip ve gülme, dudak bükme, kaþlarýný çatabilme gibi 28 farklý
yüz hareketi gerçekleþtirebiliyor. Ayrýca gözlerindeki kameralar sayesinde karþýsýndaki insanlarý
tanýmlayýp, tepki ifadeler verebiliyor. Texas Üniversitesi'nden David Hanson, K-bot'un yüzünü elektroaktif
polimer ve yüz ifadelerini vermek için kullanýlan 24 adet yapay kastan oluþturmuþ. K-bot'un insanlarýn
sahip olduðu tüm yüz ifadelerine sahip olduðu ve bu nedenle yapay zeka araþtýrmacýlarýna yardýmcý
olabileceði belirtiliyor. Atasý Andy, sadece dört yüz hareketi yapabiliyordu. Hanson, “bu insansý
robotlarýn yüzü olabilir,” diyor. Hanson daha önce Disney oyun parklarý için robotlar dizayn etmiþ.

Esnek Deri
K-bot'un yüzü Hanson tarafýndan geliþtirilmiþ polimerden oluþuyor. Bu madde, deri görünümü ve
esnekliði saðlýyor. Yüz, kaslar ve motorlardan oluþan tüm robotun aðýrlýðý iki kilogram. Robotun maliyeti
400$ ancak seri üretimde maliyetleri düþürmek mümkün. Hanson, yapay zeka araþtýrmasý yapan
araþtýrmacýlar için faydalý olacaðýný düþünüyor: “Amaç, insanlarý tanýmlayabilen ve uygun tepki
verebilen akýllý sistemlerin test edilmesi.” Ancak MIT'den Cynthia Breazeal, A.I. ve Yýldýz Savaþlarý filmlerinde gösterilen robotlar gibi
robotlara daha çok yol olduðunu söylüyor: “Bilim kurgu bizim için çok güç, çünkü insanlara çok yüksek beklentiler sunuluyor. Bu sadece
mühendislik sorunu deðil, insan sorunu. Etkileþimin sosyal ve psikolojik taraflarýný da anlamamýz gerekiyor.”

Kaynak: New Scientist [www.newscientist.com]'da yayýnlanan haberden çeviri.

SARS Dünyayý Etkilemeye

Devam Ediyor!
Ýlk olarak 26 Þubat'ta tespit edilen Akut Solunum Yolu Yetersizliði Sendromu (SARS),
Uzakdoðu ülkelerini baþta olmak üzere tüm dünyayý ve ekonomileri altüst ediyor. Ýlk
tespit edilen vaka, Hong Kong'dan Þangay'a uçuþu sonrasýnda Hanoi'de hastalanan
48 yaþýndaki Amerikalý Johnny Chen, bakým için Hong Kong'a geri döndürülürken
öldü. Bangkok'daki Dünya Saðlýk Örgütü ofisinden görevlendirilen bulaþýcý hastalýklar
uzmaný Carlos Urbani, hastalýðýn þimdiye kadar bilinen hiçbir hastalýða
benzemediðini tespit edip, hastalýðý SARS olarak adlandýrdý. Ancak kendisi de daha
sonra Bangkok'da öldü. Bundan önce Çin'in güneyinde kasým ayýnda yaþanan
salgýnýn da bu hastalýkla ayný olduðu anlaþýlýr. Nisan ayý içinde dünyanýn ve Dünya
Saðlýk Örgütü(Woarld Health Organization(WHO'))nun baskýsýyla Çin ekibinden fazla
kiþinin hastalýðý taþýdýðýný açýklamak ve dünyayla iþbirliði içinde hareket etmek
zorunda kaldý. Chen'in hastalýðý Hong Kong'da gittiði doktordan kaptýðý anlaþýldý. Bu
doktor Çin'in güneyindeki olaylarý incelediði saptandý. Hastalýk bundan sonra
Kanada ve Singapur'a taþýndý. Saðlýk sistemi zayýf olan fakir ülkelere taþýnmasý
Kol Saati
halinde hastalýðýn kontrolden çýkmasýndan korkuluyor.
Hastalýk yüksek ateþ, kas aðrýlarý ve boðaz aðrýlarý ile kendini gösteriyor. Bu belirtiler
daha sonra zatürreeye dönüþüyor ve solunum güçlüðü baþlýyor. Hastalýðýn kuluçka
Telefonlar
Çizgi filmlerin fantezisi yýllar sonra Japon
evresi 2-16 gün arasýnda deðiþiyor. Hastalýk hava yoluyla bulaþýyor. Hastalýklý kiþilerle
teknolojisi sayesinde gerçek oluyor: kol saati
yakýn temas, veya hastalýk taþýyan damlacýklarýn bulunduðu ortamlar hastalýðýn
telefonlar! Seiko marka saatler, Japon firmasý
Biltek Mayýs 2003

bulaþmasýna neden oluyor. Çin'de insanlar maskelerle dolaþýyorlar. Ayrýca ellerin

DoMoCo tarafýndan geliþtirildi. “Wristomo” adý
düzenli olarak sabunla yýkanmasý gerekiyor. WHO hastalýkla ilgili olarak
verilen cihaz hakkýnda þirket sözcüsü Takuya
havalimanlarýnda uygulanacak iþlemler için belgeler yayýnladý. Buna göre kritik
Kono, Dick Tracy'den esinlendiklerini ve ürünün
bölgelerden gelen yolcularýn muayene edilmesi gerekiyor. Hastalýðýn bilinen bir
hedef kitlesinin genç iþadamlarý olduðunu
tedavisi yok, ancak bazý ilaçlar kullanýlýyor ve hastalar karantina altýnda vücutlarýnýn
belirtti. Sadece 43 gram aðýrlýðýndaki cep
hastalýðý yenmesi umuduyla bekletiliyorlar. Bazý hastalarýn, kurtulanlarýn
telefonu kablosuz internet eriþimine de sahip
vücutlarýndan alýnan antikorlara tepki verdikleri bildiriliyor.
Hastalýðýn biyolojik bir saldýrý olup olmadýðý bilinmiyor ancak Uzakdoðu ülkelerinin olacak ve önümüzdeki yýl 250 dolardan satýþa
ekonomilerine ciddi darbe indirdiði bir gerçek. Hastalýða en kýsa zamanda çare sunulacak. Diðer yandan Samsung'un da
bulunmasý ve kontrol altýna alýnmasý umut ediliyor. benzer bir proje üzerinde çalýþtýðý biliniyor.
Kaynak: http://www.newscientist.com/hottopics/sars
Kaynak: www.ntvmsnbc.com

3
 HABERLER
Prof. Zihni Sinir Projeleri Kitap Oluyor
Prof. Zihni Sinir tiplemesi ilk kez 30 Ocak 1977'de Gýrgýr mizah dergisinde yer aldý.
Halen çeþitli dergilerde çizimlerini sürdüren Ýrfan Sayar, gözlemlerinden
oluþturduðu kültürel ve kiþisel gereksinimlere uygun icatlarýný çizdi. Tübitak
yayýnlarý, Zihni Sinir projelerinden oluþan bir kitap hazýrlayacak. Kitap basmak
açýlan ihale Resmi Gazete'de duyuruldu. Kitap 10 bin adet basýlacak. Zihni
Sinir'in geliþtirdiði sayýsýz projelerden bir kýsmý þöyle: “Parmaðý nasýrlýlar için
elektronik darbuka çalma procesi”, “Terlemeyle otomatik çalýþan vantilatör”,
“Kararsýz seçmenler için niyet çeken tavþanlý seçmen sandýðý”, “Romantikler için
saðanak yaðmuru ahmak ýslatana çeviren þemsiye”, “Rujlu diþ fýrçasý”, “Umumi
Tarak”.

MP3 Paylaþmaya Ýzin!

Fizzer Solucaný Yayýlýyor
Elektronik posta yoluyla bulaþan yeni bir solucan
internet üzerinden hýzla yayýlýyor. W32.fizzer@mm
kod adlý virüs, farklý zamanlarda tetiklenen
bileþenlerden oluþtuðu için, bulunmasý zorlaþýyor.
Fizzer, içinde bütünleþik SMTP sunucusu içerdiðinden
e-posta istemcisinin kýsýtlamalarý aþmayý
baþarabiliyor ve Kazaa gibi yaygýn olarak kullanýlan
dosya paylaþým programlarýyla da daðýlabiliyor.
Solucan IRC ve AOL Instant Messenger üzerinden
yazarýna baðlantý kurabiliyor. Ayrýca çalýþtýrýldýðýnda
anti-virüs yazýlýmlarýný da etkisiz hale getirmeye
çalýþýyor. Bir baþka bileþen de tüm yazýlanlarýn kaydýný
tutabiliyor. Fizzer bulaþmýþ bilgisayarlar daðýnýk DOS
(Denial-of-Service, Servis Dýþý Hatalarý) saldýrýlarýnda
kullanýlabiliyor. Windows iþletim sistemleri solucandan
etkileniyor.
Dijital Hücreler
Genlerden oluþan devreler sayesinde bilgisayarlar
bakterilere program yükleyebilecek.
Temel olarak, organel, protein ve küçük moleküllerden
oluþan hücrelerin bilgisayar hesaplamalarýný yapmalarý ilk
bakýþta saçma geliyor olsa da, hücrelerin de kendi
Biltek Mayýs 2003
Amerika'da sonuçlanan bir davaya göre Kazaa, Morpheus gibi programlar
kullanarak MP3 ve dosya paylaþmaya izin çýktý. Yargýç bu tür programlarýn ve
sitelerin kapatýlsa bile kullanýcýlarýn þarký indirmeye devam edebileceklerinden
bu kararý aldý. Bu karar 1984'te boþ kasete çekim yapabilen videolarýn
yasaklanamayacaðý kararý ile benzeþiyor. 1984'teki davada yargýç videolarýn
hem yasal hem de yasadýþý kullanýlabileceðini ama sadece bu nedenin
videolarýn yasaklanmasý için yeterli olmadýðýna kanaat getirmiþti. Bu karar
internet dosya paylaþým þirketlerinin müzik firmalarýna karþý aldýklarý ilk baþarý
oldu. Napster'dan sonra gelen firmalar bir anlamda yasallýk kazanmýþ oldular.
Amerikan Müzik Þirketleri Birliði, bu tür servislerle savaþlarýnýn süreceðini belirtse
de müzik devlerinden EMI firmasý dijital müziðe yaklaþmaya baþladý.
Kaynak: www.ntvmsnbc.com
Yapay Zekanýn Kurucusu Modern
Araþtýrmacýlarý Suçladý!
1959 yýlýnda MIT Yapay Zeka Laboratuarý’ný kuran Marvin Minsky,
günümüzün yapay zeka araþtýrmacýlarýný suçladý: “1970'ten beri YZ'de
beyin ölümü yaþanýyor.” Minsky araþtýrmacýlarý tam otonom ve
düþünebilen makineler geliþtirme çabasýndan uzaklaþmakla suçladý.
Buna karþýlýk Berkeley Üniversitesi, Zeki Sistemler Merkezi yöneticisi Stuart
Russell, özellikle son 15 yýlýn YZ araþtýrmalarý açýsýndan heyecan verici
geliþmelerle dolu olduðunu belirtti. Russell, Minsky'nin açýklamalarýný
da þaþýrtýcý ve üzücü bulduðunu ve araþtýrmacýlarýn öðrenme, görme,
robotik ve akýl yürütme alanlarýnda büyük ilerlemeler kaydettiðini
söylüyor. Günümüzde YZ araþtýrmalarý sayesinde kredi kartý suçlarý
yakalanabiliyor [1], ve PC'ler için ses algýlama ve güvenlik için yüz
algýlama sistemleri geliþtiriliyor.
Minsky, 1980'li yýllarda YZ araþtýrmacýlarý arasýnda popüler olan pek
çok yöntemin çýkmaza girdiðini ve her bir farklý uygulama için farklý
araþtýrmalar yapýlmasýnýn sakýncalý olduðunu belirtiyor. “Hukuk ve týp
alanlarýnda insan uzmanlýðýna benzemeye çalýþan sözde zeki
sistemler 3 yaþýndaki bir çocuðun elde ettiði kavramlara bile

faaliyetlerini sürdürürken ve çevrelerine tepki verirken dijital
devrelerde kullanýlan (açma-kapama anahtarý, geri
besleme döngüleri gibi) bazý mekanizmalarý kullandýklarý
kullanýyorlar. Dahasý, hücrelerin evleri, en iyi bilgi iþleme
sistemlerinden olan DNA'yý barýndýrýyor. Belki de, bir damla su
ile, insanlar programlarýný güncelleyebilecekler ve kan þekeri
seviyesini gösteren bakterilere program yükleyebilecekler.
Bu olaylar þimdilik bilimkurguya ait gibi gözükse de, þu sýralar
araþtýrmacýlarýn kafasýnda dijital mantýk ve hafýza gibi elektrik
mühendisliðini ilgilendiren konularý biyoloji alanýna taþýmak
var. Planlarý ise çoktan hazýr: DNA'ya yüklenmiþ bilgisayar
programlarýyla çalýþan hücreler yaratmak!
Kaynak: http://www.sciencenews.org/20030426/bob11.asp
yetiþemiyor.” Cyc projesi uzmaný Douglas Lenat, 1 milyondan fazla
veriyi iþlediði sistemiyle tüm problemler kullanýlabilecek bir saðduyu
veritabaný oluþturmayý amaçlýyor [2]. Cyc, aðaçlarýn genellikle evlerin
dýþýnda olduklarýný, insanlarýn ölünce alýþveriþ yapmadýklarýný ve içi sývý
dolu bardaklarýn açýk kýsmý yukarý gelecek þekilde taþýnmasý gerektiðini
biliyor. Minsky, her ne kadar ilerlemeler olduðunu kabul etse de 40 yýl
önce kurduðu laboratuarýn þu anki durumundan hiç memnun deðil:
“Ýþin en kötü yaný da þu: Küçük aptal robotlar, yüksek lisans ve doktora
öðrencileri hayatlarýný en deðerleri yýllarýný bu robotlarý lehimlemek ve
tamir etmekle geçiriyorlar.”
Kaynak: www.wired.com

4

Windows Server 2003
Microsoft, sunucu ailesinin en son ürünü Windows Server 2003'ü 24
Nisan günü piyasaya sundu. Yeni Windows 10 bin geliþtirici
tarafýndan 3 senede hazýrlandý. Toplam kod 50 milyon satýrý
buluyor. Microsoft, bu ürünün bugüne kadar hazýrlanmýþ en büyük
ürün olduðunu belirtiyor. Yeni Windows'un ayný donanýma sahip
bilgisayarlarda Windows 2000 ve diðer ürünlere göre en az 2-3 kat
daha yüksek performans gösterdiði belirtiliyor. Windows 2003'te
bulunan en önemli geliþmeler, web hizmetleri de sunabilen IIS
web sunucusunun 6.0 versiyonu, Visual Studio .Net'in sisteme
entegrasyonu ve 64-bit iþlemci desteði. Microsoft sürekli olarak bu
yeni ürünün daha güvenli ve stabil olduðunu duyuruyor. Bu
söylemler Microsoft'un Linux ve Unix pazarýna girmeye hazýrlandýðý
þeklinde yorumlanýyor. Haber sitesi TheInquirer.net, bir haberinde
Windows 2003'ün Linux'tan
daha iyi olduðunu
Microsoft destekli baðýmsýz
laboratuar sonuçlarýna
dayanarak veriyordu.
Artýk Þarký Satýn
Almak Mümkün
Tek bir þarkýyý seviyorsanýz tüm albüme
para dökmenize artýk gerek
kalmayacak. Apple'ýn geçtiðimiz sene
hizmete sunduðu Internet servisinde
(www.apple.com/music/store/) þarkýlar
0.99 dolara, tüm albümler ise 9.99
dolara satýn alýnabiliyor. Bu sayede
bugüne kadar 1 milyonun üzerinde þarký indirilmiþ. Þarký satýþlarý
Apple'ýn mp3 çalýcýsý, iPod'un satýþlarýný da arttýrdý. Þu anda sitede
200.000'e yakýn anlaþmalý firmalardan izin alýnmýþ þarký bulunuyor.
Apple bu sayýyý arttýrmayý düþünüyor. Ýþin tek kötü taraf,ý þarký
indirebilmek için bir Mac bilgisayarýnýzýn olmasý gerekliliði.
HABERLER
Türk Uzay Kurumu Kuruluyor
Hava Kuvvetleri Komutanlýðý tarafýndan Türk Uzay
Kurumu'nun kurulmasýyla ilgili yasa tasarýsý hazýrlanýp
Meclis’e gönderildi. Özkök, Dünyada 20. yüzyýl'ýn ikinci
yarýsýnda baþlayan uzay teknolojisindeki geliþmelerin, sivil
ve askeri tüm faaliyet alanlarýnda dikkatleri uzaya
yönelttiðine iþaret ederek, bu kapsamda sayýsý giderek
artan ülkelerin uzayda var olma yarýþý içerisine girdiklerini
söyledi. Özkök, þöyle devam etti:
"Dünyanýn önemli askeri güçlerinden biri olarak kabul
edilen Türk Silahlý Kuvvetleri de ülkemizin stratejik konumu
ve kriz bölgelerine yakýnlýðý nedeniyle vizyonunu 2000
yýlýndan itibaren uzaya taþýmaya karar vermiþtir."
Hava Kuvvetleri Komutaný Orgeneral Cumhur Asparuk da
uzaydan azami þekilde istifade edilmesini çaðýn gereði
olarak gördüklerini, uzay ortamýndan etkin olarak
istifade etmeyen bir hava kuvvetinin gelecekte
görevleri yerine getirmekte zorlanacaðýný söyledi.
Ulaþtýrma Bakaný Binali Yýldýrým de "Ülkemizin stratejik
konumu nedeniyle uzay ortamýndan etkin
yararlanmak için yürütülen çalýþmalara hükümetimiz
desteðini sürdürmeye kararlýdýr" dedi.
Türkiye'de bu geliþmeler yaþanýrken, Hindistan Uzay
Araþtýrmalarý Organizasyonu uzaya uydu
göndereceklerini açýkladý. Hindistan uzay çalýþmalarýna
1979'da baþlamýþ ve Amerika buna karþý çýkmýþtý.
Amerika, uydularýn nükleer amaçlarla kullanýlacaðýný
iddia etmiþti.
100 Milyon Yýllýk Karýncalar
Cornell Üniversitesi'nden entomolog Sean Brady'nin 30
karýnca türü üzerinde yaptýðý araþtýrma, karýncalarýn
yeryüzündeki kýtalarýn altýya ayrýlmasýndan çok önce, tek
kýta Gondwana döneminde ortaya çýktýklarýný gösterdi.
Dünyanýn çok deðiþik bölgelerindeki karýncalar arasýndaki
þaþýrtýcý benzerlikten yola çýkýlarak baþlatýlan araþtýrma,
varolan tüm türlerin ayný genetik mutasyonlarý taþýdýðýný,
dolayýsý ile hepsinin tek atadan geldiklerini kanýtlýyor.

Dünyanýn Ýlk Kývrýlabilir Ekranýyla Elektronik Kaðýda Doðru

Ýyice incelen bilgisayar ekranlarý, nihayet kývrýlabilir hale geldi. Merkezi Massachussets'in Cambridge
kentinde bulunan E Ýnk þirketi, dünyada ilk kez süper-ince ve elektronik mürekkeple yazýlabilecek
esnekliðe sahip, 0.3 milimetre inceliðinde “elektronik” kaðýt üretti. Esasen aktif ekranýn daha da
geliþtirilmiþ versiyonu olan bu kaðýt sýradan bir kaðýt gibi bükülebiliyor

Yaklaþýk 7.5 santim geniþliðindeki ekran, paslanmaz çelik bir tabaka üzerine döþenen ince devre katmaný
Biltek Mayýs 2003

yoluyla elde ediliyor. Esasen bu elektronik kaðýt iki parçadan oluþuyor; elektronik sinyallere göre deðiþen
ön panel ve görüntüyü oluþturan pikselleri teker teker kontroleden transistörlerden oluþan arka bölüm. Her
pikselin arkasýnda bir transistör bulunuyor; elektronik kaðýdýn normal bilgisayar ekranlarýndan farký iþte bu transistörlerin çok ince ve
esnek olmasýndan kaynaklanýyor. Cihazýn esnekliði ise, ekranýn ön ve arka panelleri arasýna yerleþtirilen bir sývý yardýmýyla saðlanýyor. Sývý
içerisine oturtulan partiküller, elektronik komutlarla belirlenen noktalara
manyetik çekim ile toparlanarak “elektronik yazý” oluþturuyorlar.

Yapýlan açýklamaya gore, elektronik kaðýt ufak bir kart boyundan bilgisayar
ekraný boyuna kadar deðiþebilecek. Uzmanlar, sýradaki çalýþmanýn kývrýlabilir
ekranýn dönüþüm hýzýnýn yaklaþýk 10 kat artýrýlmasý ve bu sayede video izleme
olanaðýnýn saðlamanmasý ve ekranýn tüm renkleri yansýtabilir hale getirilmesi
üzerine olacaðýný bildirdiler.

5
 HABERLER
Glukoz Seviyesini Gösteren Özel Lensler
D i a b e t i k
hastalarýnýn
günümüzde
kullandýðý method
olan, kaný test
etmek için günde
birkaç kere yapýlan
iðne batýrmalarý
bazýlarý için
dayanýlmaz
olabilir. Yapýlan yeni çalýþmalar, bu metodun yerini
Pittsburgh Üniversitesi'ndeki araþtýrmacýlarýn yeni
ürettikleri kontak lenslere yerleþtirilebilen ve glükoz
konsantrasyonunu gösteren özel bir malzemenin
alabileceðini gösteriyor. Vücut sývýsýndaki glükoz
seviye deðiþimlerini ortaya çýkarabilen ince bir plastik
sensör geliþtirilmiþ durumda. Böylelikle, sulu bir jele
gömülü olan kristal görünümlü sensör sayesinde
glükoz konsantrasyonundaki deðiþiklikler renk
deðiþimleriyle anlaþýlabilecek. Gözyaþý sývýsýndaki
glükoz seviyesi kandakinden 20 kat daha az olmasýna
raðmen, araþtýrmacýlar ürettikleri malzemenin düþük
konsantrasyonlarý bile algýlayabildiðini fark etmiþler.
Ýnsan üzerindeki denemelerin baþlamasýna en az bir
yýl daha olmasýna raðmen, tavþanlar üzerindeki
deneme çalýþmalarýna baþlanmak üzere. Görünüþe
bakýlýrsa, ileriki yýllarda kan þekeri seviyesini ölçmek
için aynaya bakmamýz yeterli olacak.
6
BUPAT ENDÜSTRÝYEL ETÝKET ÇÖZÜMLERÝ SUNUYOR
Ürettiði özel etiketlerin satýþýnda 500 milyon dolarýn üzerinde bir ciroya sahip
olan BRADY firmasýnýn 15 yýldýr Türkiye temsilcisi ve distribütörlüðünü baþarý ile
sürdüren BUPAT LTD. ÞTÝ., Elektrik - Elektronik, Telekomünikasyon ve Bilgisayar
sektörünün yaný sýra, Otomotiv, Metal Makine, Enerji, Otomasyon, Demir
Çelik, Týbbi ve Endüstriyel Laboratuar, Bakým ve Kalibrasyon Laboratuarlarý ile
Týp sektörlerinin özel amaçlý etiket ihtiyaçlarýný karþýlayacak çözümler
sunmaktadýr.
BRADY etiketlerini Garanti Etiketleri, Kablo etiketleri, Laboratuar etiketleri, Ýþaret
Etiketleri ve Barkod etiketleri, Özel etiketler olarak bazý gruplara ayýrabiliriz.
Kaðýt etiketlerin yetersiz kaldýðý; özellikle de, fiziksel (güneþ ýþýðý, yüksek /düþük
ýsý, sürtünme, vb.) ve/veya kimyasal (yaðlý ortam, çözücü temasý, vb.)
dayanýklýlýk gerektiren ortamlarda, özel olarak tasarlanmýþ etiketler
gerekmektedir. Ayrýca, çeþitli amaçlar için
deðiþik özelliklerde etiketler de mevcuttur: bazý
uygulamalar, çalýnmayý önlemek veya garanti
þartý için, yapýþtýktan sonra çýkmayacak etiketler
gerektirirken, bazý uygulamalar için (sýklýkla
deðiþtirilen etiketler gibi) kolayca çýkarýlabilen
ve çýkarýldýktan sonra iz býrakmayan etiketler
tercih edilmektedir. Uzun süre bozulmadan
kullanýlabilen bu etiketler, fiyat farkýna raðmen
kaðýt etiketlere oranla daha çok tercih
edilmektedir.
Etiket yapýþtýrýldýktan sonra üzerindeki bilgileri uzun süre koruyabilmesi,
bulunduðu ortama uygun etiketin seçilmesine baðlýdýr. Bu konuda karar
verecek olan uzmanlar firmanýn Belçika'daki merkezinde özel kurslarla
eðitilmiþtir. Talep edilen özellikler ve kullanýlacak ortam hakkýnda bilgiler
alýndýktan sonra yapýlan deðerlendirme sonucu amaca uygun özel etiketler
tespit edilmektedir. Bu özel etiketlere, masa üstü termal, dot motrix ve laser
yazýcýlarda baský yapýlabileceði gibi, BRADY firmasýnýn kullaným kolaylýðý
saðlamak için özel olarak geliþtirdiði yazýlýmlar ve portatif el tipi yazýcýlar
kullanýlmaktadýr.
 BÝLGÝSAYAR

Morphos ekran görüntüsü -1

Y
azýma baþlamadan önce, geçen sayýmýzdaki
Amiga yazýsýný okuyup bana hissettiklerini
ulaþtýran, Amiga'cýlýðýn elimizde o bilgisayar
olsun ya da olmasýn hep devam ettiðini, edeceðini
AMÝGA
Yeniden Doðuþ
bir kez daha hatýrlatan tüm Amigacý dostlara
sevgilerimi yolluyorum. Sizlerden aldýðým genel istek
üzerine Amiga hakkýnda bir kaç satýr daha birþeyler
aktarmaya çalýþacaðým. Bu sefer genel olarak
Amiga üstünde durmak yerine sizden gelen bazý Onur Turgay
sorularý cevaplamaya çalýþacaðým. onurturgay@isnet.net.tr

Özellikle üstünde durulan nokta, eski Amiga oyun ve programlarýný
evimizdeki PC'lerde kullanmanýn bir yolu olup olmadýðýydý.
Günümüz bilgisayarlarý artýk iþlem gücü açýsýndan o kadar kuvvetli
ki mevcut bütün donanýmlarýn emülasyonu yani taklit edilmesi
mümkün. Bu en basit jetonlu atari makinesinden PlayStation'lara
kadar uzanan geniþ bir yelpazeyi içeriyor. Tabi ki Amiga da
Ancak teknoloji geliþtikçe her yongayý ayrý ayrý çalýþtýrabilecek
iþlem gücünde PC’ler de ortaya çýktý ve günümüzde UAE ismi
verilen bir Amiga emülatörüyle Amiga'nýn bütün özelliklerini
evimizdeki bilgisayarda kullanmak mümkün hale geldi.
Peki bu gerçeðe yakýn bir deneyim mi? Elbette hayýr; bu olsa olsa
Biltek Mayýs 2003

emülasyonu en çok yapýlan sistemler arasýnda.
90'lý yýllarýn ortalarýnda bir PC'de tam anlamýyla bir Amiga
çalýþtýrmak çok zordu.Çünkü geçen yazýmda bahsettiðim
Amiga'nýn her iþ için özel yonga setlerinin bulunmasý durumu, her
yonganýn ayrý ayrý emüle edilmesini gerektirmekte ve bu o
zamanlarýn kiþisel bilgisayarlarýnýn üstünde bir iþlem gücü
gerektirmekteydi. Zaten saat hýzý olarak Amiga'nýn 6-7 katý kadar
hýzlý olan makinelerin de Amiga kadar akýcý grafikler, temiz sesler
sunamamasýnýn temel sebebi buna dayanýr. Amiga yavaþ saat
hýzýna raðmen bütün iþleri farklý iþlemcilere daðýtarak makinenin
rahat ve akýcý çalýþmasýný saðlýyordu.
efsaneyi yaþayanlar için, onla tekrar beraber olmaktan ziyade bir
albüme göz gezdirmeye, o günleri yâd etmeye benziyor. Benim
elimde yaklaþýk 3500 Amiga oyunu 500'e yakýn da program
disketi var.Özellikle Lemmings, P.P.Hammer, Turrican, Lotus,
Patrician gibi 13-14 yaþlarýmda günümün çoðunu meþgul eden
oyunlarý yeniden yükleyip oynamaya baþlayýnca gerçekten o
günkü duygulara yaklaþtýðýmý hissediyorum. Bir zamanlar
Amiga'yla yaþayanlar için en azýndan bir denemelerini tavsiye
ederim.
Peki emülasyonu nasýl çalýþtýracaðýz? UAE internette herhangi bir
arama motorunda “WinUAE” yazarak (Windows için) aratýlabilir.
Yaklaþýk 1MB büyüklüðünde bir program ve tamamiyle bedava.

7
 BÝLGÝSAYAR
Ancak programý çalýþtýrabilmeniz için Amiga'nýzýn içindeki ROM
dosyalarýna (A500 için v1.3, 500+ için v2.0, 1200 için v3.0... ve
bunlar dýþýnda da birçok versiyon mevcut) ihtiyacýnýz var. Eðer
elinizde bir Amiga yoksa bu dosyalarý kullanma hakkýnýz yok,
ancak bu internetten bulamayacaðýnýz anlamýna gelmez. Tabi ki
biz kanunlara saygýlý kiþiler olarak kendi Amiga'nýzýn ROM'larý
dýþýndaki ROM dosyalarýný kullanmamanýzý öneriyoruz.
Þimdi ROM dosyalarýný UAE'ye tanýttýk, start emulation dedik ve o
da ne? Ýþte karþýnýzda Amiga 500'deki disket tutan el resmi ya da
500+ ve 1200'deki sürücüye giren disket animasyonu.. Size
“Ýstediðin disketi tak da oynayalým” dermiþ gibi bakýyor. Ancak
acele edip disketi sokuþturmayýn
sürücüye, çünkü þu anda evde
kullandýðýmýz bilgisayarlarýn disket
sürücüleri Amiga disketlerini okuyup
yazamazlar. E peki ne yapacaðýz?
Ya elimizdeki Amiga oyunlarýný
Amiga'mýzý PC’mize baðlayarak
aktaracaðýz ve .adf dosyasý olarak
ka y d e d e c e ð i z ( b u n u n n a s ý l
yapýlacaðýna dair internette birçok
döküman var) ya da gene biricik
internetimizi kullanarak bu iþlemi
önceden yapmýþ arkadaþlarýn bize
sunduðu .adf dosyalarýný kullanacaðýz. Bendeki 3500 oyunluk
arþiv TOSEC (The old school emulation center) isimli fedakar bir
grubun uzun çabalarý sonucunda oluþturulmuþ bir .adf arþivi ve
bildiðimiz neredeyse tüm Amiga oyunlarý mevcut. Bu arþivi
isteyen herkese ulaþtýrabilirim, maksat Amiga'nýn bir yerlerde bir
þekilde yaþamaya devam etmesi.
Emulatör programýnýn kullanýmý gerçekten çok basit, ayrýca
internette de bunun üstüne birçok kaynak var; bu sebeple ben
daha fazla üstünde durmayacaðým.
Ýletilerde merak edilen baþka bir konu ise yeni Amiga'larýn nasýl
olacaðýydý. Bu birçok açýdan incelenebilecek bir soru. Öncelikle
Amiga 500, 500+, 600 ve 1200'de kullanýlan klavye ve
bilgisayarýn birleþik olmasý durumu günümüz ortamýnda
tamamiyle geçerliliðini kaybetmiþ bulunuyor, çünkü bu tarz
sistemlerin geniþleme imkaný çok sýnýrlý. Yeni nesil Amiga'larý
oluþturacak olan AmigaOne ve PegasosPPC anakartlarý standart
ATX kasalara monte edilebilecek, üstünde çeþitli sayýlarda
SDRAM, PCI ve AGP slotlarýnýn bulunduðu anakartlar
olacaklar.Baþka bir deyiþle bir çok açýdan günümüz PC
anakartlarýnýn teknik özelliklerini taþýyorlar; bu özellikle
geniþleyebilme konusunda büyük bir özgürlük saðlýyor çünkü yeni
Amiga'larýmýzda standart PC kartlarýnýn (grafik, ses, að, modem
ka r t l a r ý g i b i ) ç o ð u n u h i ç b i r p r o b l e m y a þ a m a d a n
kullanabileceðiz.
Ancak bu anakartlarý standart PC'lerden ayýran en önemli özellik
iþlemcilerinin x86 deil de Macintosh'larda kullanýlan ve Motorola
ile IBM'in ürettiði PowerPC (PPC) olmasý. Bu öncelikle Amiga
Biltek Mayýs 2003
ruhuna sadýk kalmakla ilgili birþey, nasýl Amiga Motorola 68000
iþlemcileri üstünde yürümeye baþladýysa ve ilk PowerPC
iþlemcileriyle koþusuna devam ettiyse bugün de halen üretimde
olan bu iþlemcilerle kalbinin atmasý lazým. Ayrýca PowerPC
iþlemcilerinin en önemli artýlarýndan biri de Serkan Kenar
arkadaþýmýzýn 2 sayý önce yazdýðý CISC-RISC iþlemci farký. x86
iþlemciler halen eski CISC teknolojisini kullanýrken PowerPC
iþlemcileri ayný saat hýzýnda (iþleme göre) 1.5-2 kat daha fazla
performans verebilen RISC teknolojisini kullanýyorlar. Ayrýca PPC
iþlemcilerinin kullanýmý klasik Amiga'larýn son zamanlarýnda
yazýlan PPC tabanlý programlarýn da kolayca yeni platforma
taþýnmasýný saðlayacak. Kýsaca geniþleyebilirlikten taviz
vermeden geleneklere baðlý kalmanýn en doðru yolu PPC tabanlý
8
bir anakartla standart portlarý kullanmak. Demek oluyor ki; seçim
doðru.
Peki donanýmý görüyoruz, ancak iþletim sistemi ne olacak? Klasik
AmigaOS tahmin ettiðiniz üzere bu donaným üstünde
çalýþamayacak. Ancak Amiga Inc. AmigaOne anakart lisans
haklarýný Eyetech þirketine sattýðý gibi AmigaOS'un bu donanýma
adaptasyonu ve güncellenmesi iþini de Hyperion isimli bir þirkete
devretti. Ancak klasik Amiga'lar için ilk PowerPC geniþleme kartlarý
çýktýðýnda tamamiyle PowerPC tabanlý ilk Amiga iþletim sistemi
olan MorphOS'u yazan bPlan þirketi üstünde MorphOS'un da
çalýþacaðý bir baþka Amiga anakartý üstünde çalýþmaya
baþladýklarýný açýkladý. bPlan'in
ilginç tarafý Amiga Inc.'le herhangi
bir baðlarý olmamasýna raðmen
onlarýn gittiði yoldan hem de
arkalarýnda büyük bir maddi destek
olmadan yürüyor olmalarý. Bu
açýklamalarýnýn ardýndan henüz
AmigaOne'ýn piyasaya sürülmesine
aylar kalmýþken büyük bir sürprizle
PegasosPPC piyasaya sürüldü.
Hem de üstünde kendi iþletim
sistemi MorphOS ile birlikte. Bu
yaklaþýk bir ay sonra piyasaya çýkan
AmigaOne'a büyük bir darbeydi. Çünkü her ne kadar donaným
olarak benzeseler de AmigaOne'ýn henüz kendine ait bir iþletim
sistemi yoktu. AmigaOS4'ün çalýþmalarý henüz bitmediðinden
AmigaOne sadece LÝnuxPPC çalýþtýrabiliyordu. Aslýnda geçmiþ
zaman kullanmak yanlýþ, AmigaOne için halen AmigaOS4
tamamlanmadý, ancak PegososPPC'lerin üretimi durdu, þimdi G4
iþlemci kullanan Pegasos2'ler üretim bandýna girmeye baþladýlar
bile. Yani Amiga Inc.'in güzel fikirleri olmasýna raðmen gene biraz
geç kaldýlar.
AmigaOS4 ile MorphOS üstünde biraz durursak, bunlar klasik
Amiga iþletim sistemlerinin günümüz teknolojisine uyarlanmýþ
halleri. Ancak donaným farklýlýklarýndan dolayý eski programlarýn
aynen çalýþmasý mümkün deðil. Ýþte bu yüzden de AmigaOS4'te
de MorphOS'ta da UAE benzeri bir sistem kullanýlarak ayný anda bir
dönüþüm gerçekleþtirilerek son kullanýcýya farkettirilmeden JIT
derleyici ile eski sistemlere uyum saðlanýyor ve program klasik
Amiga'lardakinden bile hýzlý bir þekilde çalýþtýrýlabiliyor. Bu da bütün
programlarda olmasa bile birçok programýn geçmiþle uyumlu
kalmasýný saðlýyor.Bu yüzden ne kadar modern ya da geliþmiþ
olursa olsun o hala bizim sevimli Amiga'mýz.
UAE'deki problem burda da olmasýna raðmen, bu alýþtýðýmýz
klavye deðil, bu alýþtýðýmýz disket okuma sesi deðil, ama olsun. O
yaþýyor. Büyük olmalarýna raðmen tarihin tozlu yapraklarýna
karýþan Spectrum, Sinclair, Commodore, Acorn, Atari gibi
markalara inat Amiga hala yoluna devam ediyor. Amiga'nýn
buralara, bugünlere gelmesi bile onun ne kadar farklý bir makine,
hatta makine-üstü olduðunun basit bir göstergesi.
Çok yaþa Amiga!
Not: Gelecek sayýda çok ilginç bir makineden bahsedeðiz:
CommodoreOne! Sýký durun!
Onur Turgay
onurturgay@isnet.net.tr
Kaynaklar:
www.amiga.com
www.amigart.com
www.pegasosppc.om
www.tosec.org

Uzaktan Eðitim
Standartlarý
Hüseyin Akçay
huseyin@ieee.metu.edu.tr
Uzaktan Eðitim Standartlarý
Eðitim sistemi çok tartýþýlan ülkemizde, bu dialoglara eklenen yeni
kavramlardan biri “uzaktan eðitim”. Bu konu devlet, özel sektör ve
akademik çevrelerin ilgisini çekmekte. Uzaktan eðitimin getirdiði
kolaylýklar ve düþük maliyet, “Eðitim sorunlarýný bi nebze de olsa
giderebilir miyiz?” düþüncesini akla getiriyor. Bunu gören biliþim
sektörü ve akademik çevreler uygulamaya yönelik örnekler
sunmaya baþladýlar.
Uygulamaya geçmeden önce uzaktan eðitim kavramýný çok iyi
incelemek ve belli prosedürleri uygulamak gerekiyor. Yurtdýþýnda
bu konu üzerine yapýlan birçok araþtýrma ve standart oluþturma
çalýþmalarý var. Yazýda belli baþlý standart çalýþmalarýndan söz
edeceðim fakat daha önce genel kavramlar ve uzaktan eðitim
hakkýnda biraz bilgi vermek istiyorum.
Uzaktan eðitim dediðimizde adýndan da anlaþýlacaðý üzere klasik
yüzyüze eðitimden deðil uzak mesafelerden çeþitli araçlar
yardýmýyla eðitimden bahsediyoruz. Uzaktan eðitim temel olarak
iki türden oluþmakta:
1.Eþzamanlý eðitim
2.Eþzamanlý olmayan eðitim
Eþzamanlý eðitim, eðitmen ve öðrencinin birebir etkileþim içinde
olduðu bir eðitim yöntemidir. Video konferans, internet üzerinden
ortak kullanýmlý karalama tahtalarý (beyaz tahta) gibi yöntemleri
örnek olarak gösterebiliriz. Eþzamanlý olmayan eðitim de ise
öðrenci eðitimi istediði zaman, eðitmenden baðýmsýz olarak
alabilir. Eðitim belgelerini tekrar tekrar okuyabilir, dinleyebilir veya
izleyebilir. Bu türe web tabanlý eðitim, hazýr eðitim programlarý
yardýmý ile eðitim, posta ile eðitim gibi örnekleri gösterebiliriz.
Eðitimci veya eðitim kurumu, elindeki veya hazýrlamayý
düþündüðü ders içeriklerine uygun yöntemlerden birini veya
birkaçýný seçer. Uygulamaya geçmeye karar verdiði anda önüne
çýkacak ilk unsur standartlar olacaktýr.
Neden standartlar?
Uzaktan eðitim uygulamasýnda hazýrlanmasý gereken iki öðe
vardýr. Birincisi eðitim içeriði ikincisi de bu içeriði çalýþtýracak
sistem. Sistemleri genellikle ticari þirketler hazýrlayýp eðitimcilerin
hizmetine sunmaktalar. Eðitimciler de bu sistemlerde çalýþacak
eðitim içeriklerini hazýrlayýp öðrencilerine sunmaktalar.
Eðitim kurumunun veya eðitimcinin karar vermesi gereken bir
konu vardýr. Eðitim içeriði, sadece kendi kurulduðu sistemde
çalýþacaksa baþka yerde kullanýlmayacaksa eðitimcinin
standartlarý düþünmesine gerek yoktur. Fakat eðitim belgeleri farklý
sistemler, farklý eðitim kurumlarý arasýnda gidip gelecek ise bu
BÝLGÝSAYAR
belgelerin bir standart içerisinde oluþturulmasý ve de bu belgeleri
çalýþtýracak sistemlerin de ayný standartlara uygun tasarlanmasý
gerekmektedir.
Þimdi de web tabanlý uzaktan eðitim konusuna yönelik
standartlardan bahsedelim.
Eðitim içeriklerinde standart konularý genellikle þu bölümlerden
oluþur:
1.Eðitim içeriðinin oluþturulma biçimi
2.Eðitim içeriðinin sistemle haberleþme biçimi
3.Öðrencinin kiþisel bilgilerinin saklanma biçimi
4.Öðrenci performans bilgilerinin oluþturulma biçimi
Bu konulara yönelik çalýþan yurtdýþýnda bazý örgütler vardýr. Bu
örgütlerin oluþumu özel sektör, akademik, devlet ve askeriyeden
katýlýmlarý ile saðlanmýþtýr. Bu örgütlere:
1.IEEE Learning Technology Standards Comittee (IEEE LTSC)
2.IMS Global Learning Consortium (IMS)
3.The Aviation Industry (Computer Based Training) Comittee
(AICC)
4.Advanced Distrubuted Learning (ADL)
gibi kuruluþlarý örnek gösterebiliriz. Bu kuruluþlar uzaktan eðitim
üzerine farklý alanlarda çalýþan kuruluþlardýr. Dünyanýn çeþitli
yerlerinden bir çok kiþi internet üzerindeki forumlar sayesinde bu
standartlarýn geliþmesine katkýda bulunmaktalar. Bu kuruluþlara
kýsaca göz atalým:
1.IEEE LTSC: Dünya üzerinde bir çok standarda imza atan IEEE'nin
el attýðý baþka bir konu, uzaktan eðitim. Bu konu üzerine 6 farklý
dalda çalýþma gruplarý standartlar üretmekte. Bunlardan önemli
iki tanesi Eðitim Objeleri Veri Bilgisi (Learning Object Metadata -
LOM) ve Bilgisayar Kontrollü Yönlendirmeler (Computer Managed
Instructions CMI) dir. LOM her eðitim içeriðinin ne zaman
oluþturulduðu, konusu, baþlýðý, dili, tipi gibi bilgileri hakkýnda bilgi
verir. CMI ise eðitim içeriðinin sistem ile haberleþirken kullanacaðý
Biltek Mayýs 2003
fonksiyon isimlerini ve alacaðý deðerleri tanýmlar. CMI standardý
daha önceden AICC geliþtirmekteydi, daha sonradan bu
standardýn geliþtirilmesi IEEE çatýsý altýna alýndý.
2.IMS: Bu kurumun ürettiði en önemli standartlardan biri eðitim
içeriði paketleme standartlarýdýr (Content Packaging). Amaç
eðitim objelerinin tek bir paket halinde bir sistemden baþka bir
sisteme taþýnabilmesidir. IMS'in diðer bir standardý ise eðitim
içeriðinin düzeni (Simple Sequencing) üzerinedir. Paket
içerisindeki bir XML dosyasý (imsmanifest.xml), içeriðin nasýl
sunulacaðý, öðrencinin performansýna göre hangi sayfalarýn
gözükeceði gibi bilgileri içerir. Paket içerisindeki imsmanifest
dosyasý deðiþtirilerek ayný içerikle farklý ders sistemleri saðlanabilir.
9
 BÝLGÝSAYAR
IMS in test sistemleri ve öðrenci bilgilerinin saklanmasý üzerinede
daha birçok standardý vardýr. IEEE ODTÜ EMS
Gülçin Sýnar
3.ADL: ADL, Amerikan Savunma Bakanlýðý'nýn baþta kendi iç
gulcin@ieee.metu.edu.tr
kullaným standardýný belirlemek amacý ile baþlattýðý fakat daha
IEEE ODTÜ EMS Baþkaný
sonradan genel bir standart oluþturma olarak kabul gören
SCORM (Sharable Content Object Reference Model) u geliþtiren
Engineering Management Society (EMS) ODTÜ'de
kurumdur. SCORM hali hazýrda üretilen standardlarý birleþtirerek
tümleþik bir eðitim sistemi için standart olmuþtur. Baþta 15 e yakýn
2002 yýlýnda Prof. Dr.Osman Coþkunoðlu'nun
kurumun standartlarýný bünyesinde bulundururken, þu an 2 - 3 d a n ý þ m a n l ý ð ý n d a k u r u l m u þ t u r. I E E E - E M S
kurumun temel standartlarýný (yukarýda saydýðýmýz) ve de kendi çalýþmalarýnda mühendislik ve teknoloji yönetimini
tanýmladýðý birleþtirici bazý standartlarý içermektedir. profesyonel bir disiplin olarak uygulamayý amaç
edinmiþtir. Bu amaçla düzenlenen aktiviteler de
SCORM' un tabanýnda eðitim objeleri vardýr. Bunlar büyüklük ve mühendislerin yönetime geçiþ sürecine yardýmcý
kapsamlarýna göre gruplandýrýlýrlar. Kýsaca deðinmek gerekirse: olmak yönünde düzenlenmektedir.
Asset: Bilgiyi oluþturan en küçük yapý birimleridir. Bunlar basit olarak EMS hakkýnda bu kýsa bilgilendirmeden sonra IEEE-
yazý dosyasý, html belgesi, resim, video, ses dosyasý, flash EMS'nin 2002 2003 öðretim yýlý ilk dönem etkinliði
animsyonu, xml dosyasý gibi öðeler olabilir. Assetler kendileri olarak düzenlemiþ olduðu “Eðitim Günleri ve
hakkýnda veya diðer assetler hakkýnda bilgi içermezler. Örnek Teknoloji Yönetimi Paneli” nden bahsetmek
olarak bir çiçek resmini veya çiçeðin büyüme görüntülerini istiyorum.
gösterebiliriz.
15-16 ve 22-23 Mart tarihlerinde ODTÜ Kültür ve
SCO: Assetlerin birleþmesinden meydana gelen en küçük eðitim Kongre Merkezinde düzenlenen eðitimler içeriðine
objesidir. Sistemle haberleþerek sisteme eðitim süreci hakkýnda göre 1 veya 2 tam gün sürmüþtür. Eðitimlerin içeriði
bilgi verebilir. Ayný zamanda da sistemden kullanýcý ve kullanýcýnýn 'Proje Yönetimi , Ýletiþim ve Ýnsan Ýliþkileri ,Liderlik ve
daha önceki performansý hakkýnda bilgi alabilir. Kendi içerisinde Takým Çalýþmasý ve Bireysel Kalite' þeklinde
tanýmlanmýþ bir hiyerarþisi vardýr. Örnek olarak bitkilerin üremesi gerçekleþmiþtir. Eðitimleri veren kiþiler çeþitli
konusunu iþleyen bir dersi verebiliriz. danýþmanlýk þirketlerinden konusunda uzman
kiþilerdi.Sertifikalý olan eðitimlerde, katýlýmcýlarýmýzýn
SCA: SCO ile tamamen ayný özellikleri barýndýrýr fakat sistemle
kiþisel geliþimine katkýda bulunulduðu gibi, günümüz
haberleþme mekanizmasý yoktur.
iþ piyasasýnda çoðunlukla tercih edilmeyi saðlayan
Content Aggregation: Birden fazla SCO, SCA ve assetten vasýflardan proje yönetimi, liderlik ve takým
meydana gelen komple bir eðitim objesidir. Örnek olarak bir çalýþmasýna yatkýnlýk konularýnda bilgi edinme ve bir
dönemlik bir biyoloji dersini gösterebiliriz. miktar uygulama yapma fýrsatý buldular.
Mühendislik yönetimi disiplininin de içine aldýðý bu
SCO’larýn paketlenmesi ve hiyerarþilerinin belirlenmesi IMS konular gerçekten birçok þirkette uygulanmaktadýr
standartlarýnda tanýmlanan þeklindedir. Ayný þekilde eðitim içeriði ve þirketlerin eleman alýmlarýndaki tercihleri bu
ile sistemin haberleþmesi ve aradaki haberleþme cümlelerinin konularý uygulayabilen insanlar yönündedir. Bu
t a n ý m l a r ý I E E E s t a n d a r t l a r ý n d a b e l i r l e n d i ð i g i b i d i r.
anlamda EMS olarak ODTÜ ve diðer üniversite
öðrencilerine yararlý olduðumuzu umuyoruz.
Türkiye'de neler oluyor?
16 Mart Pazar günü düzenlenen Teknoloji Yönetimi
konulu panelde Endüstri Mühendisliði Bölümünden
Türkiye'de Yüksek Öðretim Kurumu'na baðlý Enformatik Milli
Komitesi uzaktan eðitim standartlarý üzerine çalýþmalar Doç.Dr.Erol Sayýn panel baþkaný idi. Konuþmacýlar ise
yapmaktadýr. Üniversiteler arasý paylaþýlacak eðitim içeriklerinin Aselsan'dan Elif Baktýr, Türkiye Teknoloji Geliþtirme
hangi kýstaslara göre hazýrlanmasý gerektiðini ve nelere dikkat Vakfý'ndan Tolgahan Oysal, ve Intro Solutions yazýlým
edilmesi gerektiðini açýklayan bir yönetmelik hazýrlanmýþ þirketinden Melih Aral'dý. Panelde deðinilen konular
durumda. Türkiye'de teknoloji politikalarý, teknoloji yönetimi ve
Görüldüðü gibi standartlar uzaktan eðitim konusunda önemli. þirketlerin teknoloji yönetimine katkýsý ile teknoloji
Harcanan bunca çaba üretilen ders içeriklerinin birçok kitleye uygulamalarýdýr. Teknoloji yönetimi paneli
ulaþmasý ve tekrar tekrar kullanýlmasýnýn saðlanabilmesi için. Bu tür katýlýmcýlara özellikle Türkiye'de teknoloji
çalýþmalarýn Türkiye'de de yoðunlaþtýrýlmasý dileðiyle. Gelecek
uygulamarýnýn yetersizliði ve yapýlmasý gerekenler
Biltek Mayýs 2003

sayýda SCORM üzerine yoðunlaþacaðýz. Çalýþma sistemi ve

ugulama kriterlerinden bahsedeceðiz.
konusunda bilinçlendir meyi hedeflemiþtir.
Konuþmacýlarýmýzýn konularýnda çok bilgili ve
Kaynaklar “farkýnda” olmalarýndan dolayý bu amaca da
www.adlnet.org ulaþýlmýþtýr.
www.imsproject.org Engineering Management Society bundan sonra da
ltsc.ieee.org çalýþmalarýna toplam kalite yönetimi, insan
www.ii.metu.edu.tr/EMK kaynaklarý yönetimi, mühendislik ekonomisi
disiplinleri doðrultusunda devam etmeyi
planlamaktadýr. Amaç yine her zamanki gibi
mühendislerin yönetim için gerekli liderlik vasýflarýný
edinmeleridir.

10

E. Ü. III. ULUSAL
PROJE ARANIYOR'03
ÖÐRENCÝ SEMPOZYUMU
E
rciyes Üniversitesi “III. Ulusal Proje Aranýyor'03 Öðrenci
Sempozyumu”, 28-30 Nisan 2003 tarihleri arasýnda Erciyes
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektronik Mühendisliði
Bölümü ile Erciyes Üniversitesi IEEE Öðrenci Kolu'nun
organizasyonu ile gerçekleþtirilmiþtir. Üniversitemizin kuruluþunun
25. yýlý kutlama etkinlikleri çerçevesinde, Elektronik, Haberleþme,
Bilgisayar ve Bilgisayar Destekli Endüstriyel Uygulamalar
konularýnda eðitim alan lisans/ön lisans öðrencilerinin mesleki ve
teknik bilgi birikimlerinin artýrýlmasýný hedef alarak yapýlan bu
sempozyumun hedeflerinden birisi de öðrencileri bilimsel
çalýþmaya özendirmek, akademik çalýþma ve iþ hayatýna
hazýrlamaktýr. Elbette tüm katýlýmcý öðrencilerin birbirleriyle
tanýþarak dostluk ortamý oluþturmalarý ve üniversiteler arasý
yakýnlaþmanýn saðlanmasý da en büyük temennimizdi.
Öðrenci Sempozyumu, 2001 yýlýndan itibaren yapýlmakta olan
“Proje Aranýyor” yarýþmalarýnýn üçüncüsü olup bu yýl ulusal çapta
gerçekleþtirilmiþtir. Bilgisayar, Elektronik, Haberleþme, Devreler ve
Sistemler, EM Alanlar ve Mikrodalga ana baþlýklarýnýn yanýsýra
Yapay Zeka Uygulamalarý, Mühendislik Eðitimi, Endüstrideki
Mühendislik Uygulamalarý, Aydýnlatma ve Ýç Tesisat, Elektronik,
Bilgisayar ve Ýmge Ýþleme, Endüstriyel Alandaki Diðer Sinyal Ýþleme
Uygulamalarý gibi çok çeþitli alanlardan bildirilerin kabul edildiði
sempozyumda, gelen bildiriler ülke çapýnda farklý üniversitelerde
görev yapmakta olan çok deðerli öðretim üyeleri tarafýndan
deðerlendirilmiþ ve bu bildirilerden 37 tanesi sempozyumda
sunulmaya uygun görülmüþtür. Ayrýca daha önceden
Deðerlendirme Kurulu tarafýndan deðerlendirilen öðrencilerin
makaleleri arasýndan da puanlamaya baðlý olarak birinci, ikinci
ve üçüncü çalýþma tespit edilmiþtir. Makaleleri ile dereceye giren
öðrencilerin para ödülleri IEEE Turkey Section (Türkiye Kolu)
tarafýndan verilmiþtir. Dereceye giren öðrenciler ve makalelerinin
isimleri ve üniversiteleri aþaðýda verilmiþtir.
vBirincilik ödülünü “Kapasitif Yüklü CPW Açýk Halka Rezonatörlerin
Rezonans Karakteristikleri” isimli çalýþmasý ile Niðde Üniversitesi
Mühendislik-Mimarlýk Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliði
Bölümü öðrencisi Özlem AKGÜN kazanmýþtýr.
vÝkincilik ödülünü Selçuk Üniversitesi Mühendislik-Mimarlýk
Fakültesi Elektrik-Elektronik Mühendisliði Bölümü'nden “Bilgisayar
Kontrollü Telsiz Mobil Robot Tasarýmý ” konulu makaleleri ile
Mehmet YÜKSEL, Sedat AÇAR ve Salih GÜNEÞ'in çalýþmalarý
kazanmýþtýr.
vÜçüncülük ödülünü de Erciyes Üniversitesi'nden “Yapay Sinir
GÜNCEL
Nurhan KARABOÐA
E.Ü. IEEE Öðrenci Kolu Akademik Danýþmaný
Aðlarý ile Konuþmacý Tanýma” konulu makaleleri ile Rýfat KURBAN,
Mehmet TUNÇKANAT ve Þeref SAÐIROÐLU' nun çalýþmalarý
kazanmýþtýr.
vAnadolu Üniversitesi Mühendislik- Mimarlýk Fakültesi Elektrik-
Elektronik Mühendisliði Bölümü'nden Ömer UYSAL ve Mehmet
K U R B A N ' ý n “A y d ý n l a t m a S i s t e m l e r i n d e Re a k t i f G ü ç
Kompanzasyonu” makaleleri de mansiyon ödülüne layýk
görülmüþtür.
Sempozyumun ilk günü, 28 Nisan günü Kayseri ve Civarý Elektrik
T.A.Þ Ýlçe Ýþletmeler Müdürü olarak görev yapan Elektronik Müh.
Mükremin ÇEPNÝ, “Türkiye'nin Elektrik Enerjisi Açýðý ve Kayseri
Elektrik A.Þ' de Kayýp Kaçaklarýn Giderilmesi için Yapýlan Örnek
Çalýþmalar” konusunda bir saatlik bir konferans vermiþtir. Ayný gün
öðlen saatlerinde Prof. Dr. Erdem YAZGAN, Prof. Dr. Levent
ONURAL, Doç. Dr. Özlem AYDIN ÇÝVÝ, Elekt. Müh. E. Orhan ÖRÜCÜ
ve Prof. Dr. Mustafa ALÇI'nýn katýldýðý “Elektrik- Elektronik
Mühendisliði Eðitiminin Sorunlarý ve Çözüm Önerileri ” isimli bir
panel düzenlenmiþtir. Günün sonunda, farklý üniversitelerden
gelen katýlýmcýlar ve misafirler Mühendislik Fak. Elektronik Müh.
Bölümü ile Rektörlük Güzel Sanatlar Bölümü'nün ortaklaþa
düzenlediði Muhayyer Kürdi ve Hicaz Makamlarýndan oluþan
konser ve Türk Halk Müziði Konserleriyle keyifli bir akþam
geçirmiþlerdir.
Sempozyumun ikinci günü “Sanayileþme Sürecinde ve Bilgi
Toplumuna Geçiþte Mühendislik Eðitiminin Yeri” isimli panel; Em.
Koramiral Atilla KIYAT, Sadettin ERKAN, Prof. Dr. M. Baki KARAMIÞ,
Mahmut ÖZBIYIK, Prof. Dr. Mustafa ALÇI'nýn katýlýmlarýyla
gerçekleþtirilmiþtir. Ýkinci günün akþamý ise Elektronik ve Endüstri
Müh. Böl. Öðrencilerinden oluþan bir pop müzik grubu tarafýndan
verilen konserle sona erdi.
Biltek Mayýs 2003
Öðrenci Sempozyumu'nun, sunumlara katýlan öðrenciler ve
diðer tüm katýlýmcý ve dinleyiciler için zevkli geçtiðini
söyleyebilirim. Önümüzdeki yýllar içerisinde de lisans
öðrencilerine yönelik olarak düzenlediðimiz bu etkinliðe
akademisyenleri de çekerek,sempozyumu daha geniþ bir
platformda gerçekleþtirmeyi düþünmekteyiz.
Nurhan KARABOÐA
E.Ü. IEEE Öðrenci Kolu Akademik Danýþmaný
Sempozyum ile ilgili öneri ve eleþtirileriniz
için: proje2003@erciyes.edu.tr
11
 IEEE’den
Lisans Eðitiminde
Burs Olanaklarý
BÝLTEK okuyucularýna merhabalar, kiþisel açýdan 4 yýllýk bir üyesi
olarak IEEE(The Institute of Electrical and Electronics
Engineering)'nin bana kattýklarýnýn deðeri bence çok büyük. Bir
elektronik mühendisinin kariyeri açýsýndan mihenk taþlarý
olabilecek pek çok faydasý var IEEE'nin. 4 yýldýr çýkardýðýmýz BÝLTEK
dergimizin bu ve önümüzdeki 2-3 sayýsý süresince dünyanýn en
büyük teknik ve mesleki örgütü IEEE’nin, biz öðrenci üyelerine
yönelik çeþitli olanaklarýndan bahseden bir yazý dizisi
bulacaksýnýz.
IEEE'nin Lisans Burs Olanaklarý
Ýlk olarak bu sayýda IEEE'nin lisans öðrencilerine yönelik bazý
desteklerinden sözetmek istiyorum. En yeni eklenenlerle beraber
IEEE'nin teknik kol sayýsý 40'ý geçmiþ durumda. Bu kollarýn,
üniversitelerdeki IEEE öðrenci kollarýnda 12 öðrenci kurucu üyenin
bir akademik üyenin danýþmanlýðýnda yapacaklarý baþvuruyla,
resmi bir þekilde kol bölümü kurulabiliyor. Baþlangýç aktivitelerine
destek amacýyla IEEE, gerekli destekleri yeni kurulan kol
bölümlerine saðlamaktadýr. Bu kol bölümlerinden bazýlarý, gerek
yapýlan aktiviteler, gerekse de yürütülen projelerin sonuçlarýna
göre, üyeleri öðrencilere çeþitli burs olanaklarý ve destekler
saðlayabilmektedirler. Bu burslarýn her yýl verilmesi gibi bir
zorunluluk olmayýp, ilgilenenlerin düzenli olarak ilgili web
sayfalarýný ve duyurularý takip etmeleri gerekmektedir…
IEEE Bilgisayar Topluluðu (Computer Society)
Richard E. Merwin Bursu
IEEE Öðrenci Kollarýnýn Bilgisayar Kol Bölümlerinde aktif olarak
çalýþan, akademik baþarýsýnýn yanýsýra, yaptýðý profesyonel
çalýþmalarla da ön plana çýkan, lider konumundaki üyelerine
yönelik bu burs, her akademik yýl içinde(9 ay) dört kiþiye kadar
verilebiliyor. 3000$ tutarýndaki bursun ödemeleri Eylül ayýndan
itibaren, Aðustos, Aralýk ve Nisan aylarýnda olacak þekilde 3 eþit
pay halinde yapýlýyor.
Bursa, Elektrik Müh., Bilgisayar Müh. veya üniversitelerin bilgisayar
ile ilgili bölümlerinin lisans öðrencileri veya bu bölümlerden sene
uzatmadan mezun olmuº kiºiler baºvuruda bulunabilir. Burs, IEEE
B i l g i s a y a r To p l u l u ð u t a r a f ý n d a n v e r i l i p y a p ý l a n
deðerlendirmelerde adayýn kendi üniversitesinde kurulu IEEE
öðrenci kolunun Bilgisayar Kol Bölümü çalýþmalarýnda aktif rol
oynamasý oldukça dikkate alýnýyor(%40 oranýnda!) Tabii ki bunun
yanýnda akademik baþarý da önemli bir unsur ve lisans
Biltek Mayýs 2003
ortalamasýnýn en az 2.5 olmasý gerekiyor. Alan dýþý aktivitelerle ilgili
olunmasý ve aktif rol alýnmasý ve ilgili IEEE Öðrenci Kolu'nun
akademik danýþmanýnýn referans mektubu da diðer
deðerlendirme kriterleri.
Yýllýk olarak baþvurular için son tarih:31 Mayýs.
Detaylý bilgi için: http://www.computer.org/
IEEE Endüstriyel Uygulamalar Topluluðu
(IEEE Industrial Applications Society)
Myron Zucker Lisans Öðrencileri Tasarým Ödülü
Ödül, bireysel olarak baþvurabilecek 3 öðrenciyi veya öðrenci
takýmlarýný ve öðrencilerin iliþikli olduklarý Elektronik Müh.
12
Gönül Mehrabova
IEEE ODTÜ Yönetim Kurulu Üyesi
gonul@ieee.metu.edu.tr
bölümlerini kapsýyor. Bir takým kazandýðý zaman, ödül takým üyeleri
arasýnda eþit olarak paylaþtýrýlýyor. Ödül olarak 1. olan takýma
800$, 2. takýma 600$ ve 3. takýma 400$ nakit para ödülünün
yanýsýra öðrencilere baþarý sertifikasý veriliyor. Ayrýca öðrencilerin
baðlý olduklarý bölümlerine de verdikleri destekten dolayý sýrasýyla
500$, 400$ ve 300$ nakit para ödülü ve sertifika veriliyor. Ulaþým
ve ilgili diðer tüm masraflar Myron Zuckr Vakfý tarafýndan
karþýlanýyor ve IEEE tarafýndan organize ediliyor. Projelerin
sunumlarý, yýllýk olarak düzenlenen “Endüstriyel Uygulamalar Kolu
Yýllýk Toplantýsý”nda yapýlýyor.
Baºvurular için önkoºullar:
·Proje raporuyla baþvuru yapýlmasý,
·Projenin çalýþmalarýyla ilgilenen bir bölüm öðretim üyesinin
baþvuru mektubu,
·Takým üyelerinden en az birisinin IEEE üyesi olmasý,
·Projenin konu olarak IEEE Endüstriyel Uygulamalar Kolu'nun
kapsamýna girmesi,
·Öðrencilerin projeyi, aldýklarý kredili bir ders kapsamýnda yapýyor
olmalarý,
·Takým üyelerinden en az birisinin Elektronik Müh. lisans öðrencisi
olmasý,
Baþvurularýn deðerlendirilmesinde önerilen tasarýmýn, mühendislik
temel yaklaþýmlarýnýn ve temel bilgilerinin pratikte
uygulanabilirliðini yansýtabilme derecesindeki baþarýsý, varsa
endüstriyel bir kurumun endüstriyel uygulamalar alanýnda yol
göstericiliðinin derecesi ve yazýlý raporun sunum kalitesi göz
önüne alýnýyor.
Yýllýk olarak baþvurular için son tarih: 1 Haziran
Detaylý bilgi için: rsepe@electrostandards.com
http://www.electrostandards.com/zucker.htm
IEEE Týpta ve Biyolojide Mühendislik Topluluðu
(IEEE Engineering in Medicine and Biology Society(EMBS))
Lisans Öðrencileri Tasarým Yarýþmasý
Yarýþma, týp ve biyoloji alanýnda karþýlaþýlan sorunlarýn çözümüne
yönelik olarak mühendislik temel ilkelerinin ve teknolojinin
uygulandýðý; piyasada var olmayan orijinal bir cihazýn
tasarlanarak yapýlmasýný kapsýyor. Varolan bir üründe donaným,
yazýlým veya her ikisini de kapsayacak þekilde bir deðiþiklik
yapýlmasý da kabuledilebilir tasarýmlar arasýnda yeralmaktadýr.
Birincilik ödülü olarak 300$ nakit para ödülü verilirken ikinci tasarým
200$, üçüncü tasarým ise 100$ para ödülü ile birlikte tüm finalistler
birer de plaket alýyor. IEEE EMBS, Öðrenci Tasarým Yarýþmasý'nýn
kazananlarýný “IEEE Týpta ve Biyolojide Mühendislik
Topluluðu(EMBS) Yýllýk Uluslararasý Konferansý”nda açýklýyor ve
çalýþmalarýnýn geniºletilmiº halini EMBS Dergisinde sunmaya
davet ediliyor. Finalistlere, ücretsiz konferans kaydý, sosyal
fonksiyon kuponlarý(social function tickets), konferans
deðerlendirmelerinin(proceedings) yer aldýðý set saðlanýyor ve
konferans sonunda konferans katýlým yol masraflarý karþýlanýyor.
Baºvurabilmesi için adayýn, IEEE EMBS öðrenci(lisans) üyesi olmasý
veya 1 Haziran'dan önce IEEE EMBS için üyelik baºvurusunda

bulunmasý gerekmektedir. Kapak sayfasýyla birlikte 10 veya daha
az sayfalýk bir rapor sunulmasý gerekmektedir. Rapor;
öðrenci(ler)nin ad soyad, adres ve telefon bilgilerini; okul
bilgilerini; özet özgeçmiþ, amaç ve faaliyet alanlarýný; tasarýmýn
teknik içeriðinin analiz sonuçlarýyla desteklenmiþ, sonuç ve teknik
özellikleri içeren bir açýklamasýný içermelidir. Bunun yanýsýra
projenin baþarýsý, rapora ek olarak sunulacak bir video ve/veya
fotoðraflarla mutlaka desteklenmelidir.
Finalistler “IEEE EMBS Yýllýk Uluslararadý Konferansý”na mutlaka
katýlmalý ve tasarýmlarýný poster sunumu olarak olaðan konferans
programý kapsamýnda sunmalýdýrlar.
Yýllýk olarak baþvurular için son tarih: 1 Haziran
Detaylý bilgi için e-mail: emb-exec@ieee.org
web sayfasý: www.embs.org
IEEE Yapay Sinir Aðlarý Topluluðu
(IEEE Neural Networks Society)
Konferans Yolculuk Yardýmý
“IEEE Yapay Sinir Aðlarý Topluluðu Öðrenci Yolculuk Yardýmý
Programý”, sadece IEEE NNS sponsorlu konferanslarda bildiri
sunacak IEEE öðrenci üyelerine yardýmcý olmak amacýyla birkaç
öðrenciye 800$'a varan yolculuk yardýmý yapýyor. Baþvurular,
konferans tarihinin 3-4 ay öncesinde yapýlýyor
. En son 2001 senesinde verilen bu burs kapsamýnda IEEE Antennas
Baþvurunun kabul edilebilmesi için adayýn saðlamasý gereken
þartlar:
1-IEEE üyesi olmasý veya yolculuk yardýmý için baþvurudan önce
IEEE üyelik baþvurusunda bulunmuþ olmasý,
2-Konferansa kabul edilen bildirinin yazarý veya yazarlarýndan birisi
olmasý,
3-Sunulan araþtýrmanýn çalýþmalarýnýn en az %50sine katýlmýþ
olmasý,
4-Bildiriyi sunmak üzere konferansa katýlmasý,
5-Öðrenci olmasý(veya bildiri baþvurusu son tarihinden önceki
dönemde öðrenci olmasý) ve normal tam yýllýk akademik eðitim
programýna olaðan biçimde kayýtlý lisans veya mezun öðrenci
olmasý olarak sayýlabilir.
Baºvurular için kontak kiºi:
Slawo Wesolkowski(e-mail: s.wesolkowski@ieee.org)
http://www.ieee-nns.org/edu/travel/
IEEE Mikrodalga Teorisi ve Teknikleri Topluluðu
(IEEE Microwave Theory and Techniques Society(MTT-S))
Lisans/Önlisans Burslarý
IEEE Mikrodalga Teorisi ve Teknikleri Topluluðu, verdiði bu burslarla
henüz mezun olmamýþ lisans öðrencilerini Mikrodalga ve RF
öðretilerine cezbetmeyi ve mezuniyet sonrasýnda akademik
çalýþmalarýný bu alanda yapmalarý için teþvik etmeyi
amaçlamaktadýr. 2003-2004 akademik yýlý için IEEE MTT-S, yaklaþýk
10 kiþiye 1200$lýk lisans/önlisans burslarý vereceðini açýklamýþ
bulunuyor.
Adaylarda aranan koþullar sýrasýyla þöyle:
·Adaylarýn 2003-2004 akademik yýlýnda, elektrik mühendisliði
veya ilgili bir baþka akademik programda lisans son sýnýf öðrencisi,
yüksek lisans veya birleþik yüksek lisans/doktora(combined
B.S./M.S.) programýnda 1. sýnýf öðrencisi olmalarý ve normal
akademik programdaki ders yükünün tamamýný alýyor olmalarý
gerekmektedir.
·Aday, Mikrodalga/RF konusundaki projesine veya yüksek lisans
tezine danýþmanlýk yapacak fakülte üyesi bir akademik danýþman
belirtmek zorundadýr. Alternatif olarak proje, endüstriyle birlikte
yürütülüyor da olabilir ama yine de akademik danýþman mutlaka
belirtilmelidir.
·Adayýn IEEE öðrenci üyesi ve akademik danýþmanýnýn IEEE MTT-S
üyesi olmasý gerekmektedir.
IEEE’den
·Baþvurularda, herhangi bir vatandaþlýk þartý aranmamakta olup
ödüller, MTT-S üyeliði esas alýnarak küresel olarak daðýtýlacaktýr.
Kazananlar, Filadelfiya'da yapýlacak olan “2003 Uluslararasý
Mikrodalga Sempozyumu” sýrasýnda açýklanacaktýr. Bursiyerlerin
ayrýca, MTT-S sponsorlu mikrodalga konferanslarýna katýlýmý da
teþvik ediliyor olup 1200$lýk ödülü aþan yolculuk masraflarý kýsmi
olarak karþýlanabilmektedir.
Baþvuru için, öðrenci ve akademik danýþmaný, web sayfasýndaki
baþvuru formunu doldurarak, öðrencinin Mikrodalga ve RF
konusunda nasýl bir ödev, proje ve akademik kariyer yapacaðýyla
ilgili 2 sayfalýk bir öneri mektubunu da buna eklemelidir. Bunlara ek
olarak, standart olarak adayýn 1 sayfalýk özgeçmiþini, akademik
not dökümünü ve akademik danýþmanýnýn, hakkýnda yazacaðý
bir referans mektubunu da mutlaka baºvurusuna eklemesi
gerekiyor.
Baþvurular için son tarih: 1 Mayýs
Baºvurular için kontak kiºi:
Dr. Sanjay Raman( e-mail: sraman@vt.edu)
IEEE MTT-S web sayfasý: http://www.mtt.org
IEEE Anten ve Yayýlým Topluluðu
(IEEE Antennas and Propagation Society(APS)) Lisans Bursu
and Propagation Society yaklaþýk 8 lisans öðrencisine kiþi baþý
$1000 burs vermiþ. Bursun verilmesindeki amaç, lisans
öðrencilerinin kariyer ve/veya yüksek lisans eðitimlerini
elektromanyetik(veya ilgili diðer alanlarda) alanýnda,
bölümlerinden bir akademik danýþman denetiminde
yürütecekleri bir projeye fonlardan destek bularak teþvik ve motive
edilmeleri.
Adaylarda aranan koþullar:
·Elektronik mühendisliði veya ilgili bir bölüm lisans öðrencisi
olmak,
·En az bir elektromanyetik dersi almýþ olmak,
·Elektromanyetik, mikrodalga, anten mühendisliði, RF
mühendisliði veya ilgili bir alanda kariyer veya yüksek lisans
çalýþmasý yapmak için yoðun ilgi duyuyor olmak,
·IEEE APS üyesi bir üniversite akademik üyesinin kabul ve desteði,
·Daha önceden bu ödülü almamýþ olmak.
Deðerlendirmelerde esas kriter olarak baþvuru raporu ele alýnýyor
ve projenin öðrenciyi, elektromanyetik ve ilgili diðer alanlarla ilgi
kurdurmak, hazýrlamak ve kariyer veya yiksek lisans çalýþmasý
yapmaya teþvik etmekte ne kadar baþarýlý olduðu ölçülmeye
çalýþýlýyor. Proje baþvurusunun baþarýsýnýn yanýsýra, adayýn
akademik anlamdaki baþarýsý, fakülte akademik üyelerinin
adayla ilgili referanslarý da deðerlendirmede dikkate alýnan
unsurlar.
Baºvurular için standart olarak özgeçmiþ, akademik not dökümü,
2 sayfalýk bir proje Ufkunuzu geniþletin!
açýklama raporu(rapor bursun ve projenin,
Biltek Mayýs 2003
adayýn elektromanyetik alanda kariyer yapma fikrine nasýl katkýda
bulunacaðý ile ilgili bir kýsým da içermelidir), en az birisi IEEE APS
Topluluðu üyesi bir akademik üyeden alýnmak üzere referans
mektuplarý istenmektedir. Sunulan tüm materyalin Ýngilizce olma
zorunluluðu da baþvuru þartlarý arasýna eklenmiþ.
Bursla ilgili detaylý bilgi için kontak kiþi:
Prof. Anthony Q. Martin
(e-mail: anthony.martin@ces.clemson.edu)
Gelecek sayýda görüþmek üzere...
13
 TEKNOLOJÝ
K
lasik güvenlik
sistemlerini nasýl
çökertebilirsiniz?
Yakalanan Deutsch- Jozsa
deneyinde “ linear Paul
Trap” olarak adlandýrýlan
Klasik bir bilgisayarla mý?
Tabi ki hayýr. Bu iþ klasik
bir bilgisayarla onlarca
yýlý alýr ama biz
küçük iyonlar aletle tutulan kalsiyum
iyonlarýný soðutmak için
lazer uyarýlarý kullanýldý.
Bozuk para lazer
dakikalarla yarýþýyoruz. uyarýlarýnda kodlu.Lazer
Yapacaðýmýz iþ çok mu
zor? Eh öyle sayýlýr
sadece devasa sayýlarý
çok hýzlý bir þekilde
zorlu þifreleri uyarýlarý cevap
(dengede ya da
dengede deðil)
elektriksel qubitte
çarpanlara ayýrabilmeli
ve iki büyük asal sayýnýn
çarpýmýnýn bu iki
çarpanýný hemen
çözebilir mi? kalana kadar qubitlere
yönlendiriliyor. Elektriksel
durumlarý da (1 ya da 0)
ý þ ý ð ý f a r k l ý y a y ý y o r.
bulabilmeliyiz. Ýþte bu Böylece son lazer uyarýsý
konuda klasik sonuç ne olursa onu veri
bilgisayarlar (hani þu olarak gönderiyor.
mükemmel aletler
dediðimiz) çok yavaþ Bilgi indirgeme hatalarý
kalýyor. Bunu da ancak her lazer uyarýsýnda
kuantum mekaniði o l u þ u y o r a m a
kullanarak aþabiliriz. Yani araþtýrmacýlar 11 uyarýyý
kuantum mekaniði bir sýraya koymayý ve
kullanarak yapýlmýþ q ubitleri %97-98
Derleyen :Ýsa BOÐAZ
b i l g i s a y a r l a r, isabogaz@ieee.metu.edu.tr doðrulukta oluþturmayý
bahsettiðimiz güvenlik baþarabilmiþtir. Lazerin
sistemlerini çökertmek için biçilmiþ kaftan. hassas kontrolü ile oluþan bu yüksek oran yazý tura atma
testinin ötesinde bir önem arz ediyor. Peter Zoller
Hemen korkuya kapýlmayýn. Þimdilik güvenlik bilgileriniz (Innsbruck'tan quantum teoristi) “Ayný teknik 2 veya daha
hala güvende. Çünkü istediðimiz gibi güçlü, yeterli bir fazla iyon için de uygulanabilir.”diyor. Buna sebep olarak
quantum bilgisayarý bizden biraz uzak görünüyor. Fakat da, iþ arkadaþý Ignacýo Cýrak'la birlikte yakalanmýþ
araþtýrmacýlar yeteri kadar yükseltilmiþ bir quantum iyonlarýn quantum bitleri olarak görev alabilmesini
bilgisayarýnda quantum hesaplamalarýnýn gösteriyor.
yapýlabileceðini kanýtlamýþ durumdalar.
Þu ana kadar quantum hesaplamalarý sývý damlasý
Rainer Blatt ve Innsbruck Üniversitesi'ndeki (Avusturya) iþ bilgisayarlarda yapýlýyordu. Bu moleküllerin sadece
arkadaþlarý Massachusett Teknoloji enstitüsünden Isaac küçük bir parçasý hesaplamalara katkýda
Chuang'la yaptýklarý iþ birliði sonucu sadece soðuk bir bulunuyor.bilgisayardaki bitler ne kadar büyük olursa,
kalsiyum iyonu içeren bir bilgisayarda basit bir quantum kullanýlan moleküllerin parçasý da o kadar küçük olur ve
algoritmasýný çalýþtýrdýlar. Ýyonlarý, qubit-bit'ler (1ve 0'ýn eþ hesaplamalarý yapmak da o kadar zor olur. Bu da 10
zamanlý bulunabilmesi) kullanarak hesap yapabilen bir bitlerde bir sýnýr oluþturuyor. Ýyon yakalama tekniðinde
bilgisayara çevirdiler. Bunun için de standart bir iyon böyle bir sorun yok. Bir iyon bilgisayarý 100 qubitten bile
yakalama tekniði ve dikkatlice ayarlanmýþ bir lazer oluþabiliyor. Hatta bu alanda çalýþan bazý guruplar bu
kullandýlar. teknolojiyi 100 iyondan yukarý çekmek için çalýþmalarýný
Biltek Mayýs 2003

sürdürüyor. Belki de bakarsýnýz ilerde, belki birkaç gün

Bu takým, qubitlerin bu özelliðini (1 ve 0'ýn birlikte sonra 1000'lerce iyona ulaþýr ve düþünülen quantum
bulunmasý) Deutsch- Jozsa algoritmasýný çalýþtýrmada bilgisayarlarý üretilmeye baþlanýr. Teknoloji çok hýzlý
kullandýlar. Bu algoritma bir bozuk paranýn sadece bir ilerliyor öyle deðil mi?
ölçmede nasýl denge saðlayabileceðini gösteriyor. Bir
yüzünde yazý ve diðer yüzünde tura varsa para Kaynak: IEEE spectrum (Mart2003)
dengededir. Bir parada yazý baþka birinde tura varsa
dengede deðildir. Quantum test'le klasik testin de
arasýndaki fark budur. Klasik testte denge için paranýn
önce bir yüzü daha sonra diðer yüzü kontrol edilirken,
quantum testte iki yüzü bir kerede test etmiþ oluyorsunuz.

14
 Ieee Odtü
Ne Yapýyoruz? Birinci Takým: Üçüncü Takým:
BTIE 2003 Wau Sung Kim Sedat Yardýmcý
Ji Young Kim Samet Yardýmcý
Bu sene altýncýsýný yapacaðýmýz BTIE için IEEE ODTÜ olarak yine tüm Ucung Tolga Uygun
gücümüzle çalýþtýk. Ahmet Kuruköse, Aysen Solak, Emine Esen, Mustafa Türbeoðlu Kutay
Erkut Cebeci, Himmet Ateþ, Mücahit Sarnýk, Özlem Türkçü, Ömer
Saatçioðlu, Oðuz Yayla, Yusuf Üçyüz, Iþýlay ve Selda ikilisi baþta Ýkinci Takým: Dördüncü Takým:
olmak üzere burada ismini yazamadýðýmýz onlarca arkadaþýmýza Erçin Eksin Kamil Sulubulut
teþekkür ederiz. Yeri geldi sýnavlarýndan vazgeçtiler, yeri geldi kýz Onur Öztürk Serdar Sutay
ve erkek arkadaþlarýndan vazgeçtiler; eðitimin biliþime Yunus Emre KURT Bora Ünlü
aydýnlanmasý için ter döktüler. 21-23 Mayýs tarihlerinde ODTÜ Osman Tokluman Özlem Türkçü
Kültür Kongre Merkezi'nde izleyeceðimiz etkinliðimiz hakkýnda
daha fazla bilgi sahibi olmak için www.btie.org.tr adresinden IEEE ODTÜ 3. Bowling Turnuvasý
ulaþabilirsiniz. Ayrýca sayýmýzýn 32. sayfasýnda bulabileceðiniz Sýralamasý
davetiye ile etkinliðimize katýlabilirsiniz.
sosyal etkinlik komitemize baþta komite baþkaný Yunus Emre Kurt
Biliþimin eðitimle kesiþtiði noktada buluþmak üzere...
olmak üzere teþekkür ederiz. 4. Bowling Turnuvamýza herkesi
bekliyoruz.
Elektrik-Elektronik Mühendisliði Proje Fuarý Opsiyon Seminerleri
ODTÜ Elektrik Elektronik Mühendisliði hepimizin bildiði gibi; giriþteki Elektrik-Elektronik Mühendisliði Eðitiminde bir öðrencinin yapacaðý
zorluðuyla ünlü olduðu kadar bitirmedeki zorluðuyla da ünlüdür. en zor seçimlerden biridir üçüncü sýnýfta yapacaðý seçim. Bu
Bu yolun sonuna gelmiþ ve Mühendilik Bitirme Projesini baþarýyla seçim gelecekteki mesleki kariyerinde uzmanlaþacaðý konuyu
tamamlamýþ arkadaþlarýmýzýn projelerini sergilemeleri amacýyla belirleme seçimi, opsiyon seçimidir. Bölümümüz öðrencilerinin
17 Haziran 2003'te ODTÜ Kültür Kongre Merkezi'nde dördüncü katýldýðý opsiyon seminerleri yapýlmakta. Bu seminerde bize
“Elektrik-Elektronik Mühendisliði Proje Fuarý”ný düzenleyeceðiz. yardýmcý olan, uzmanlýk alanlarýný bizimle paylaþan hocalarýmýz;
Mezun olacak arkadaþlarýmýzýn projelerini sergileyeceði fuarýmýza
hepinizi bekliyoruz.
Ahmet Ýnam'la Söyleþi
Proje Pazarý: ODTÜ Elektrik Elektronik Mühendisliði Mezunu, eski Felsefe Bölümü
Baþkaný Prof. Dr. Ahmet Ýnam bizleri hayat konusunda aydýnlattý.
Biliþim Ar-Ge Proje Pazarý 25-26 Mart günlerinde ODTÜ Kültür “Mühendisten Ne olur?” isimli söyleþi ile ufuklarýmýzý açtý. Bununla
Kongre Merkezinde yapýldý. Projenin geniþ deðerlendirmesini baþlayan söyleþi serimiz devam edecek.
dergimizde bulabilirsiniz. Bu projeden aldýðýmýz derslerle seneye
gerçekleþtireceðimiz Proje Pazarý için çalýþmaya þimdiden
baþladýk. MATRIX Reloaded

Baþka bir proje pazarýnda görüþmek üzere... Yüzüklerin Efendisi -2- ile baþlayan sinema kuþaðý Matrix Reloaded
ile devam ediyor. 16 Mayýs ta gösterime giren Matrix'e 17 Mayýs'ta
IEEE ODTÜ olarak gidiyoruz. Bizlere bu organizasyonda yer
5 Günde Web Tasarýmcýsý Olma Sanatý saðlayan ODEON Cineplex'e teþekkür ederiz. Sinema gösterim
kuþaðýmýz her yeni gelen filmle devam edecek.
Þu ana kadar üyelerimize verdiði web eðitimleri ile kalitesini
kanýtlamýþ olan IEEE ODTÜ Web Tasarým Grubu; nisan ayýnýn
sonunda “5 Günde Web Tasarýmcýsý Olma Sanatý” eðitimini
düzenlemiþtir. 5 gün süren eðitimde ilk iki gün HTML anlatýldý.
Sonraki 3 günde ise Photoshop anlatýldý. Bunun devamýnda
yapýlacak olan “Tasarým Atölye Çalýþmalarý” ile eðitimimizi almýþ
kursiyerlerimize öðrendiklerini uygulama imkaný sunacaðýz.

Mühendislik Yönetim Grubu Eðitim Seminerleri

IEEE ODTÜ Mühendislik Yönetim Grubu tarihlerinde eðitimlerini

düzenledi. Eðitimlerin konularý; “Ýletiþim ve Ýnsan Ýliþkileri”, “Bireysel
Biltek Mayýs 2003

Kalite”, “Proje Yönetimi”, “Liderlik ve Takým Çalýþmasý”. Eðitime

katýlan arkadaþlarýmýza eðitim katýlým sertifikalarý verildi. Etkinlik
ODTÜ Kültür Kongre Merkezinde yapýldý. Etkinliðimize sponsor olan
bize saðladýklarý birbirinden lezzetli çaylarla aðzýmýzý tatlandýran
Doðadan'a teþekkürü bir borç biliriz. ufkunuzu geniþletin
Bowling Turnuvasý

IEEE 3. Geleneksel Bowling Turnuvasý 17 Nisan'da; Bilkent

Rollhouse'da büyük bir baþarýyla tamamlandý.

Katýlan tüm takýmlarýmýza teþekkür ederiz. Etkinlikte emeði olan

15
 ELEKTRONÝK
Kullaným alaný sadece uygulama yapacak kiþinin hayal gücüyle
sýnýrlýdýr. Kampüsümüzden örnek verecek olursak, öðretim
görevlisinin iþlediði dersi, öðrenci kampüsün içerisinde istediði
yerde, yurtta ya da ormanda, bilgisayarýndan takip edebilecetir,
gerçek zamanlý olarak.

WLAN'larýn baþka bir uygulama alaný, kablo ile iletiþimin pahalý ya

WLAN
da imkansýz olduðu durumlardýr. Örneðin, LAN kurmak istediðiniz
binanýn yapýsý kablo tesisatýna uygun olmayabilir, kablolar yeterli
veriyolu saðlamayabilir ya da binaya kablo tesisatý yapýlmasý
yasak olabilir. Að kurulmasý gereken noktalar arasýndaki coðrafi ve
mimari yapý að kurulumunu güçleþtirebilir. Bu durumda, WLAN
hava yoluyla saðladýðý iletiþimle pratik bir çözüm sunar.

Kablosuz Yerel Alan Aðlarý
M.Kamil Sulubulut
kamils@ieee.metu.edu.tr
Elektrik Elektronik Müh. 3. Sýnýf
ODTÜ'de WLAN
Þu an ODTÜ'de bulunan iki kablosuz yerel alan aðýndan 1999
yýlýnda kullanýma geçen birincisi, kampüste geleneksel
yöntemlerle yerel alan aðýna baðlanmasý mümkün olmayan
birimleri (Spor Salonu, Mikro Elektronik Teknolojileri, Donatým
Müdürlüðü ve Rehberlik Merkezi) noktadan noktaya kablosuz að
baðlantýsý yöntemi ile aða baðlamak için kullanýlmaktadýr.
Aktif kullanýma yeni geçen ikinci yerel alan aðý ise, Kütüphane
Rezerve Salonu'nda, Kültür ve Kongre Merkezi Büyük Fuaye'de ve
Kemal Kurdaþ Salonu'nda "bina içi kapsama alaný" ve Merkez
Mühendislik binasýnda da ODTÜ yerleþkesinin büyük bir
çoðunluðunu kapsayacak þekilde "bina dýþý kapsama alaný"ndan
oluþuyor. Akademik ve idari personel, personel kimlik kartlarý ve
öðrenciler, öðrenci kimlik kartlarý karþýlýðýnda alabilecekleri
“kullanýcý kartlarý” ile, IEEE 802.11b að baðdaþtýrýcýsý yoluyla, bina

O
rtadoðu Teknik Üniversitesi, 2002 yýlýnda deneme içi kapsama alanlarýnda ve Merkez Mühendislik binasýný gören 3.2
çalýþmasýna baþladýðý kampüs içi kablosuz yerel alan km yarýçaplý bir alan içerisinde doðrudan WLAN'a
aðýný (Wireless Local Area Network, WLAN) öðretim baðlanabilmektedirler. IEEE 802.11b að baðdaþtýrýcýsý
görevlilerinin ve öðrencilerin aktif kulanýmýna açtý. IEEE 802.11b olmayanlara kurulum yöntemlerini ve yine kimlikleri karþýlýðý gerekli
kablosuz yerel alan aðý standardýndaki yerel að kampüs kartlarý Kütüphane, Kültür ve Kongre Merkezi ve Bilgisayar
içerisindeki mobil kullanýcýlara hizmet verecek. Yazýmda WLAN Koordinatörlükleri'nden alabilecekler.
hakkýnda temel bilgileri ve kullaným
alanlarýný, IEEE'nin bu konuda geliþtirdiði IEEE 802.11 Katmanlarý
802.11 standardýný ve WLAN'ýn yapýsýný IEEE tarafýndan 1997 yýlýnda çýkarýlan 802.11
anlatacaðým. WLAN’ýn Kullaným standardý, kablosuz yerel alan aðýnýn fiziksel
(PHYsical, PHY), ve ortama eriþim kontrolü,
Neden WLAN? alaný sadece uygulama MAC (Media Access Control, MAC)
Yerel alan aðlarý (Local Area Network, LAN) katmanlarýnýn özelliklerini tanýmlar.
sunduðu hýzlý ve ucuz iletiþim gibi önemli
yapacak kiþinin hayal PHY katmaný, aðdaki noktalar arasýndaki
avantajlar sayesinde çok geniþ bir
kullaným alanýna sahiptir. Að içinde bilgi
gücüyle sýnýrlýdýr.. iletiþimin saðlandýðý katmandýr. Bu iletiþim,
frekans sýçramasý ile yayýlý spektrum
paylaþýmýnda saðladýðý kolaylýklar LAN'larý ...Öðretim görevlisinin (Frequency Hopping Spread Spectrum,
kurumlar için vazgeçilmez kýlmýþtýr. Bugün, FHSS), doðrudan sýralý yayýlý spektrum (Direct
her boyuttaki kurum, ihtiyacý olan bilgilere, iþlediði dersi, öðrenci Sequence Spread Spectrum, DSSS) ya da kýzýl
sahip olduðu dijital aðdan ulaþmakta ve ötesi (InfraSed, IR) konum modülasyonu
bilgiyi að üzerinden kolaylýkla
kampüsün içerisinde yöntemleri ile saðlanýr. IEEE 802.11, 1Mbps ya
paylaþabilmektedir. Tüm bu avantajlarýna istediði yerde, yurtta da 2 Mbps veri hýzýnda, FHSS ve DSSS için
Amerika'da ISM (Industrial, Scientific, Medical)
raðmen, LAN'lar, yerleþik ve sabit bir yapý
gerektirdikleri için, geliþen mobil iletiþim ya da ormanda, denilen, Türkiye'de de lisanssýz kullanýma açýk
teknolojileri karþýsýnda büyük bir engel 2.4 2.435 GHz frekans bandýnda, IR için ise
Biltek Mayýs 2003

h a l i n e g e l m i þ t i r. B u i h t i y a ç l a r bilgisayarýndan takip 300 428 GHz' den veri akýþý saðlar. Kýzýlötesi,
doðrultusunda, her hangi bir sabit kaçak kullanýmlara karþý daha güvenli olarak
noktaya fiziksel baðý, kablolarý olmayan
edebilecetir, gerçek görülür; bunun temel sebebi iletimin
baðlantý noktalarý geliþtirilmiþ ve sonunda zamanlý olarak... noktadan noktaya doðrudan görüþ ile
saðlanmasýdýr. Fakat kýzýlötesi iletim güneþ
ortaya kablosuz yerel alan aðlarý, WLAN
çýkmýþtýr. ýþýklarýndan etkilendiði için çoðunlukla tercih
edilmez.
WLAN'larýn fiziksel bað gerektirmeyen, kapsama alanlarý içerisinde MAC katmaný, ortak kullanýlan ortamýn yönetimiyle ilgili standartlar
tamamen hareket serbestliði getiren yapýlarý, kullaným alanlarýný içerir. IEEE 802.11 standardý, taþýyýcý sezen çakýþmayý engelleyen
geniþletmiþtir. Özellikle gerçek zamanlý (real time) uygulamalarda çoklu eriþim (Carrier Sense Multiple Access with Collision
bilgi paylaþýmýný çok daha kolay hale getirmiþtir. Týpta hastanýn Avoidance, CSMA/CA) protokolünü tanýmlar. Bu protokole göre,
çeþitli ölçümlerinin gerçek zamanlý kaydýndan, bir depodaki mal bir nokta bir paket iletmek istediðinde, önce ortamý, baþka hiçbir
girdi çýktýsýnýn takibine kadar her konuda WLAN kulanýlabilir. noktanýn yayýn yapmadýðýndan emin olmak için dinler, eðer

16

kanal boþ ise paketi yayýnlar. Eðer kanal boþ deðilse, rasgele bir
bekleme süresi seçer ve bu sürenin sonunda yeniden dener. Ýki
noktanýn ayný rasgele bekleme süresini seçme olasýlýðý düþük
olduðu için ayný anda yayýn yapýlmasý ile oluþan çakýþmalar en
aza indirgenmiþ olur. Bu sistemde ethernetlerdeki çakýþma
algýlama sistemleri kullanýlamaz çünkü bir nokta yayýna baþladýðý
anda diðer noktadan gelen yayýn sinyallerini algýlamasý, kendi
yayýný diðer yayýnlarýn sinyallerini bastýracaðý için imkansýzdýr.
Paketi gönderecek olan verici, paket yayýnlanmaya baþlamadan
önce gönderilecek paketin boyutu ile ilgili bilgi içeren kýsa bir
göndermeye hazýr (Ready To Send, RTS) paketi gönderir. Eðer alýcý,
bu RTS'yi alýrsa, göndermeye açýk (Clear To Send, CTS) paketi ile
karþýlýk verir. Bu iletiþimden sonra paket gönderilir. Paketin doðru
gönderilip gönderilmediði, çevrimsel artýklýk kodlamasý (Cyclic
Redundancy Check, CRC) yoluyla belirlenir ve sonrasýnda alýcý
bilgilendirme (Acknowledgement, ACK) paketi gönderir.
FHSS ve DSSS
FHSS, yayýlý spektrum (Spread Spectrum) sinyallerinin
iletiminde kullanýlan modülasyon tekniklerinden birisidir.
Ýstenmeyen kiþilerin iletim sistemine kaçak girmelerini
engellemeye yönelik sistem, belirli aralýklarla iletimin
yapýldýðý frekans bandýnýn deðiþtirilmesi mantýðýna
dayanýr. Bu modülasyona ayrýca frekans sýçramalý
modülasyonda kod bölüþümlü çoklu eriþim (Frequency
Hopping Code Division Multiple Access, FH-CDMA) de
denir.
Yayýlý spektrum modülasyon teknikleri, son yýllarda sýk
kullanýlmaya baþlanmýþtýr. Bu yöntem, sinyalin bilginin
aktarýmý için gerekli olan en düþük bant geniþliðinden çok
daha geniþ bir bant geniþliðinde gönderilmesini saðlar.
Verici dar banda yayýlmýþ enerjiyi belirli sayýdaki geniþ
elektormanyetik bantlara yayar. Bu iþlem, güvenliði
arttýrýrken ayný anda bantlardaki parazitin etkisini azaltýr
ve sinyalin kapasitesini arttýrýr.
Bir FHSS sisteminde verici, belirli frekans bantlarý
arasýnda rasgele ya da önceden belirlenmiþ bir
algoritmayla sýçrar.Verici, kendisiyle daima ayný merkez
frekansa ayarlý alýcýyla eþgüdümlü çalýþýr. Kýsa bir paket
dar frekans bandýndan gönderilir ve sonra verici baþka
bir frekans bandýna geçer ve oradan baþka bir paket
gönderir.
FHSS'e alternatif yayýlý spektrum sinyal modülasyonu
tekniði, DSSS ya da doðrudan sýralý modilasyonda kod
bölüþümlü çoklu eriþimdir (Direct Seuence Code Division
Multiple Access, DS-CDMA). Bu teknik, veriyi küçük
parçalara ayýrýr ve bu parçalarý belirtilen aralýktaki tüm
frekanslara yayar. FHSS donanýmlarý genellikle daha
ucuzdur ve daha az güç tüketir ama DSSS'in performansý
ve güvenliði çok daha yüksektir. FHSS'in en büyük
avantajý ayný alanda birden fazla eriþim noktasýnýn
bulunmasýdýr, DSSS'de böyle bir özellik yoktur.
ELEKTRONÝK
IEEE 802.11 WLAN'ýn Mimarîsi
802.11 mimarisi, aðýn yüksek katmanlarýnýn, noktalarýn mobil
olmasýndan etkilenmeyeceði þekilde düzenlenmesini saðlayan
birkaç elemandan oluþur.
1. WLAN Ýstasyonu (STAtion, STA) WLAN'ýn en temel elemanýdýr. Bir
istasyon, IEEE 802.11'e uyumlu herhangi bir aletten oluþur. Ýstasyon
bir diz üstü bilgisayar, bir barkod ya da bir eriþim noktasý olabilir.
Ýstasyonlar, mobil, taþýnabilir ya da sabit olabilirler.
2. Temel Servis Kümesi (Basic Service Set, BSS) 802.11
standardýnýn tanýmladýðý WLAN'ýn temel yapý bloðudur. Bir BSS, bir
yada birden fazla istasyondan oluþur. BSS'ler WLAN topolojilerinde
önem kazanýrlar.
WLAN Topolojileri
1. Baðýmsýz Temel Servis Kümesi (Independent Basic Service Set,
IBSS) En temel WLAN topolojisi, bir istasyon kümesinden oluþur. Bu
istasyonlar, birbirlerini tanýr ve kablosuz ortam üzerinden birebir
baðlanýrlar. Bu topolojiye Ad-hoc network de denir.
Bir IBSS'se de gezgin istasyonlar doðrudan birbirleriyle haberleþir.
Kapsama alaný sýnýrlamalarý yüzünden bir istasyon bütün
istasyonlarla iletiþim saðlayamayabilir. Belirli bir baðlayýcý yapý
(relay function) olmadýðý için, IBSS içindeki tüm istasyonlar
iletiþebilmek için ayný birbirlerinin kapsama alanlarýnda olmalarý
gerekir.
2. Altyapý Temel Servis Kümesi (Infrastructure Basic Service Set),
Eriþim noktasýna (Access Point, AP) sahip BSS'dir. Bu BSS'deki tüm
istasyonlar, eriþim noktasý ile iletiþim kurar, birbirleriyle doðrudan
iletiþim kurmazlar. Ýstasyonlar arasýndaki tüm iletiþim baðlantýlarý,
eriþim noktalarý tarafýndan yapýlýr. Bu baðlayýcý yapý, IBSS'nin
kapsama alanýný ikiye katlar. Ayrýca Eriþim noktasý, WLAN'ýn daðýtým
sistemi(Distribution System) ile baðlantýsýný da saðlar.
3. Geniþletilmiþ Servis Kümesi (Extended Service Set, ESS) 802.11
kapsama alanlarýný ESS yoluyla geniþletir. Bir ESS birden fazla
altyapý temel servis kümesinden oluþur. Bu sistemde, eriþim
noktalarý birbirleri arasýnda iletiþim kurar ve veri trafiðini bir BSS'den
diðerine yönlendirir.
Eriþim noktalarý bu iþlemi bir daðýtým sistemi üzerinden
gerçekleþtirir. Bu daðýtým sistemi WLAN'ýn belkemiðidir ve LAN ya
da kablosuz aðlardan oluþmuþ olabilir.
Daðýtým Sistemi (Distribution System, DS) Bir Eriþim Noktasýnýn baþka
bir eriþim noktasýyla iletiþimi soncunda, kendi BSS'lerindeki
istasyonlarýn birbirleriyle iletiþimini saðlayan aðdýr.
IEEE 802.11 standardýna göre, daðýtým sistemi að için bir þart
deðildir ve 802.11 bu daðýtým sisteminin nasýl oluþturulacaðýna
Biltek Mayýs 2003
PCI WLAN Kartý
17
 ELEKTRONÝK
yönelik bir sýnýrlama getirmemiþtir, sadece bu sistemin hangi
servisleri saðlamasý gerektiðini tanýmlamýþtýr. Bu sistem, 803.2 gibi
bir kablolu að olabileceði gibi, eriþim noktalarýný baðlayan
herhangi bir iletiþim yolu da olabilir.
Tipik bir daðýtým sistemi, her eriþim noktasýnýn BSS'lerden gelen veri
akýþýnýn yönünü belirlediði bir katmandan oluþur. Daðýtým sistemi,
Distribution System
InfBSS
verinin yeniden ayný BSS'ye mi gideceðine yoksa baþka bir eriþim
noktasýna mý aktarýlacaðýna karar verir. Daðýtým sistemi üzerinden
bir eriþim noktasýna gelen veri ise o BSS'de gideceði istasyona
yönlendirilir.
ESS'nin dýþýndaki bir að birimi, ESS'yi tüm istasyonlarýn sabit olduðu
tek bir MAC katmaný olarak algýlar. Böylece ESS, istasyonlarýn
hareketleri ile ilgili hiçbir bilgiyi dýþarýya vermez. Ayrýca bu özellik,
hareketli sistemleri destekleyen özellikleri olmayan að birimlerinin
WLAN ile iletiþimini mümkün kýlar.
Son söz
Biltek Mayýs 2003
Yazýmda, ODTÜ'de aktif kullanýma geçen kablosuz yerel alan
aðlarýnýn kullaným alanlarý, yapýsý ve kullandýðý standart hakkýnda
bilgi verdim. IEEE 802.11 standardý ile þekillenen ve yaygýnlaþan
WLAN, vaadettiði hareket serbestliði ile her geçen gün daha da
yaygýnlaþacak gibi görünüyor. Geliþmeye açýk olan bu alanda
yenilikler hýzla devam ediyor. Kablosuz iletiþimin cazibesi aðlarý da
sarmýþ durumda, bakalým neler olacak!
Kaynakça:
www.80211planet.com ,www.cisn.metu.edu.tr
www.bidb.metu.edu.tr ,www.ee.vt.edu ,www.cisco.com
18
küçük
artýk
Ýsa BOÐAZ
daha küçük
isabogaz@ieee.metu.edu.tr
B
üyüklük kavramý son yýllarda bayaðý deðiþti.Eskiden
radyolarýmýz matematik kitaplarýmýz boyunda olurdu da
biz onu küçük olarak ifade ederdik, cep telefonumuz
kardeþimizin kalem kutusu kadar olurdu da bizim için en küçük
boyut o görünürdü.Þimdi ise elimizde zor tuttuðumuz küçücük
walkman'ler ,hafifliðinden dolayý elimizde zor hissettiðimiz cep
telefonlarý için “eþek kadar” tabirini kullanýyoruz. Ýnsan gözü
doymak bilmiyor.Küçükse daha küçüðünü istiyor ve sonuç
olarak da ebatlarý oldukça küçük ürünler elde ediliyor. Tabi ki,
bu boyuttaki ufalma sadece cep telefonu ve radyoda
olmuyor.Bütün elektronik cihazlar çok küçük boyutlara
indirgeniyor.
Bu küçük elektronik cihazlarýn bir örneði de bilgisayarlar.Daha
doðrusu bilgisayar kasalarý. Ama bu sizin bildiðiniz kasalardan
deðil. Bunlar ezgo. Modeline göre 950 ile 1250 gr arasýnda
deðiþen aðýrlýðý ve 198x161x62 mm boyutlarý ile yeni
kullanýcýlarýný bekliyorlar. Tayvan Atoz Technology firmasý
“Dünyanýn en küçük masaüstü bilgisayarlarýný” üretiyor. Ýlk
bakýþta küçüklüðünden dolayý bir bilgisayar kasasý olduðuna
inanmayacaðýnýz bu ezgolarýn özellikleri kendisi kadar küçük
deðil. Ezgo bilgisayarlarýn içinde CD R Writer&DVD combo yer
alabiliyor.Güçlü ethernet çýkýþý ile (10/100/1000 MB) LAN
tarafýnda da çok rahat çalýþmalar yapabiliyorsunuz. Ezgolar
aynen büyük hacimli tower masaüstü bilgisayarlar gibi hatta
daha fazla port ve kart taþýma özelliðine sahip.Ezgo E7042' de
dahili modem kartý,dört USB 2.0 yuvasý, bir PCMCIA yuvasý,mini
tip 2 firewire yuvasý,hem 10/100 hem de 1 GB ethernet çýkýþý ve
1024x768 çözünürlük destekli TV çýkýþ yuvasý bulunuyor.Diðer
donaným detaylarýný da kullanýcýlar þekillendirebiliyor. Ayrýca
ürün seçeneði de tek bir iþlemciyle sýnýrlý deðil, Ýntel Pentium
Celeronlar’dan , Pentium-4’e kadar uzanýyor. Bu ürünlerin
CPU,harddisc,ram gibi parçalarý büyük pc lerde olduðu gibi
en yeni donanýma göre piyasadan temin edilebiliyor.
Küçük aletler çabuk ýsýnýr ve hemen bozulurlar o yüzden küçük
bilgisayar beni bozar diyenlere iyi bir haberimiz var. Atoz
firmasý patent alan, bakýr alaþýmdan oluþan bir soðutma
sistemi ile ýsýnma problemini tamamen or tadan
kaldýrmýþ.Bunun üzerine bir güzel haber daha vereyim. Ezgo
larý istediðiniz ekrana (TFT, LCD) baðlayabilirisiniz hatta
televizyona bile. Bu teknik özelliklere sahip bu bilgisayarlarýn
fiyatý ise 700$ ile 1800$ arasýnda deðiþmekte.
Ýthalatçý firmanýn bir de sloganý var:
“Ezgo: Küçük olanýn etkisi Kolay iþ kolay hayat; Easy work,easy
life”.
Mikro elektroniði nano elektroniðin takip etmeye baþladýðý
2000'li yýllarda kolayýn anlamý da çok deðiþeceðe benziyor.
Öyle deðil mi ….
 ROBOTÝK

Y
eni bir Biltek'ten herkese merhaba, bu sayýda sizlere arama
kurtarma robotlarýndan bahsedeceðim. Her ne kadar bu
konunun ayrýntýlarýna girmek küçük dergiciðimizin iki
sayfasýnda mümkün deðilse de konu hakkýnda minik bir izlenim
edinmenize yardýmcý olabileceðimi umuyorum.
duyar gibiyim. Bu soruyu yazýmýz içinde yanýtlamaya çalýþacaðýz,
ama öncelikle “Robotik” üzerinde biraz duralým, hem genel kültür
olur...
Robotik Nedir?

Bilindiði üzere ülkemizde 17 “Robot” dedince insanýn aklýna

Aðustos'ta meydana gelen Tr a n s f o r m e r s ç i z g i f i l m i n d e k i
depremde on binlerce insanýmýzý karakterler gelse de durum biraz
kaybettik. Bu kayýplarýn bir kýsmý farklý tabii... Aslýnda “robot” kelimesi
deprem anýnda meydana ilk kez 1920 yýlýnda Çek oyun yazarý
geldiyse de, büyük çoðunluðu Karel Capek tarafýndan
kurtarýlmaya bekleyen insanlara “Rossum'un Evrensel Robotlarý”
ulaþýlamamasý sonucu olmuþtur. oyununda kullanýlmýþtýr. Bu kelime,
17 Aðustos depremi ve benzeri Çekçe'de “aðýr iþçi” anlamýna
felaketlerin ardýndan Ýnsanlar gelen, “robota”dan türetilmiþtir.
enkaz altýnda yardým beklerken Günümüzdeyse “robot”, çok genel
onlara ulaþýlamamasýnýn nedeni anlamda, “hareket edebilen,
ise arama-kurtarma da kullanýlan bulunduðu ortamda meydana
yöntemlerdeki (yöntem sayýsýnýn gelen belli deðiþiklikleri algýlayarak
deðil, yöntemlerin doðasýndaki) bunlara tepki verebilen makina”
e k s i k l i k l e r d e n olarak tanýmlanabilir. “Robotik” ise
k a y n a k l a n a b i l m e k t e d i r. B u robotlarla ilgilenen bilim dalýdýr ve
eksikliklerden bazýlarý þöyle mekanikten elektroniðe; yazýlým
sýralanabilir (Erkmen v.d., 2002): geliþtirme ve matematikten
malzeme bilimine bir çok bilim
·Enkaz temizlemede kullanýlan dalýnýn bilgilerini kullanan
cihazlar, aðýr inþaat makinalarýdýr disiplinlerarasý bir yapýsý vardýr.
ve enkazý kaldýrýrken enkazýn 1946'da ilk elektronik bilgisayarýn
kaymasýna da neden olmaktadýr. yapýlmasý ve bunu takip eden
·Ýnþaat aletlerinin idare edilmesi zor teknoloji devrimiyle robotik
ve yorucu bir iþtir; ayrýca kayýt alanýnda da hýzlý geliþmeler
hatalarýndan dolayý- ayný noktada yaþanmýþ, yýllar geçtikçe ilk
birden fazla arama (ikincisi ve robotlara göre çok daha karmaþýk
sonrasý gereksiz yere tabii...) yapýlabilmektedir. robotlarýn yapýlmasý mümkün hale gelmiþtir. Öyle ki, 1962'de ilk
·Enkaz altýnda canlý aranýrken bazý detektörler kullanýlabilmekle endüstriyel robotun (General Motors tarafýndan) kullanýlmasýndan
beraber, bu süreçte daha çok köpeklerin burunlarý ve insanlarýn yalnýzca 35 sene sonra , Mars'a robot gönderilmiþtir.
kulaklarý kullanýlmaktadýr. Canlý bir varlýðýn yorgun, stresli vb. Günümüzdeyse insan gibi yürüyebilen (Hatta belli bir seviyeye
olabileceði düþünüldüðünde, dikkat toplama eksikliðinedn kadar insan gibi davranabilen) Honda Asimo'lardan tutun da
kaynaklanan hatalara sýkça rastlanmaktadýr. uzayda istasyon inþaa etmekte kullanýlan NASA robotlarýna kadar,
·Enkaz altýndaki insanlara ilk yardým uygulanmasý, yiyecek temini çok farklý yapý ve yetenekte robotlar vardýr. Ayrýca robotlar,
gibi hayati önem taþýyan olaylar ancak enkaz, maðdura karmaþýklýk açýsýndan çok ileri düzey iþlerde uygulama
yaklaþýlabilecek þekilde kaldýrýldýktan sonra bulabilmektedir.
gerçekleþtirilebilmektedir.
·Maðdurlarýn enkaz altýndan çýkarýlmalarý sýrasýnda, stabilizayon Bu minik genel kültür ediniminden sonra konumuza dönelim
eksikliðinden kaynaklanan problemlerle yaralýlara zarar verilmesi isterseniz...
olasýdýr.
Bazýlarýnýzýn “Ýyi de kardeþim, bunun robotikle ne ilgisi var?” dediðini Robotik , Arama-Kurtarmada Nasýl Kullanýlabilir?
Biltek Mayýs 2003

ARAMA KURTARMA
ROBOTLARI
Evrim Onur ARI
evrim@ieee.metu.edu.tr
Robotik ve Otomasyon Kol Bölümü

19
 ROBOTÝK
son dönemde geliþmiþ ve uygulama bulmuþ bir konu ve halen
Aslýnda yazýmýzýn bu bölümüne baþlýk olan sorunun yanýtý gayet büyük bir hýzla ilerliyor. Maðdur insanlarý enkaz altýndan kurtarmak
açýk gibi: Arama ve/veya kurtarma sýrasýnda kullanýlan iþlemleri için teknoloji geliþtirmekse genç araþtýrmacýlar için motive edici
,en az þu an insanlarýn yaptýðý kadar, iyi yapabilen robotlar bir nokta. Ayrýca enkaz altýnda kalmýþ insanlarý kurtarmada
geliþtirilebilirse (örneðin giriþte bahsi geçen problemler robotik kullanýlacak robotlarýn olmasý, bizimki gibi, deprem kuþaðýnda yer
kullanýlarak aþýlabilirse) arama-kurtarma yapmak için robotlardan alan bir ülke için de gerçekten bir nimet. Ama bana soracak
faydalanmak çok kullanýþlý bir hal alýr. Ama tabii ki bu hiç de kolay olursanýz bizim verdiðimiz vergiler kullanýlarak oraya buraya
bir iþ deðil ve þu an hala emekleme aþamasýnda. Ýsterseniz bu çarçur edilen paralar (bir GSM firmasýnýn verdiði “Furbol Ödülleri”
gereksinimi biraz açýp alt problemlerinden bahsedelim. Radyo mesela...) ya da ne bileyim BBG programýný sunan pek önemli
frekansla uzaktan kumanda gibi yöntemlerde sorun olabileceðini sunucunun mailleri okumak için kullandýðý dizüstü bilgisayar, ,
düþünüp robotlarýn tamamen otonom olduklarýný varsayarsak : ülkemizdeki beyin gücünü oluþturan idealist araþtýrmacýlardan
esirgendiði sürece Türkiye'de bu iþ biraz zor görünüyor...
Arama - kurtarma için kullanýlacak bir robot her þeyden önce
engellere çarpmadan bir noktadan istediði baþka bir noktaya Bir baþka Biltek'te görüþmek dileðiyle,
gidebilmeli. Bunu yaparken de ortamýn dinamik yapýsýný da göz
önünde bulundurmasý faydalý olacaktýr. Hali hazýrda, görece Saðlýcakla kalýn...
düzgün zeminlerde engellere çarpmadan amaç noktaya
ilerleme üzerinde yapýlmýþ bir çok araþtýrma ve geliþtirilmiþ bir çok
yöntem mevcut. Buna raðmen, enkaz gibi çok pürüzlü bir
ortamda ilerlemek bu problemi çok zorlaþtýrýyor. Aslýnda þu an bu
konuyla ilgilenen robotikçilerin temel probleminin bu olduðunu
söyleyebiliriz. Hem kontrol algoritmasý hem de mekanik tasarým
konularýný yakýndan ilgilendiren bir problem bu. Algoritmada
genelde akýllý kontrol yöntemleri kullanýlýyor; mekanik yapý olaraksa
ya paletli araçlar, ya da yýlan veya böcek gibi canlýlarýn
hareketlerini taklit etmeye çalýþan yapýlar tercih ediliyor.

Arama kurtarmada kullanýlacak bir robot yakýnlardaki bir canlýnýn

varlýðýný da algýlayabilmeli. Aslýnda bu problem kamera
(mümkünse robot, kamera için ýþýk kaynaðý da taþýmalý pek tabii...)
ve sýcaklýk sensörleri kullanýlarak çözülebilir. Uygulamaya bakacak
olursak, zaten aþýlmýþ bir problem diyebiliriz. Buna raðmen sensör
yerleþimleri ve sayýlarýnýn etkin bir biçimde belirlenmesi sýfýrdan
baþlayan bir tasarým için önemli bir konu.

Arama kurtarma amacýyla kullanýlacak bir robotun ayný

zamanda, ilk yardým malzemesi, su, yiyecek gibi eþyalarý
maðdurlara taþýyabilecek yapýda olmasý gerekebilir. Örneðin
incecik bir robot tasarlayýp istediðiniz yerlerde, bir þeye
çarpmadan gezdirebilirsiniz ; ama, malzeme taþýyamadýðý için,
böyle bir yapýnýn kurtarmada kullanýlmasý imkansýz. Buna ek olarak
robotun yaralý bir insaný sarsmadan taþýyacak bir düzeneðe de
sahip olmasý gerekirse problem daha da zorlaþýyor.

Son olarak arama-kurtarma robotlarý konusunda dünyadaki son

duruma deðinmek istiyorum. 11 Eylül saldýrýsýnýn ardýndan ABD
robotlarý fiilen arama-kurtarmada kullanarak bir ilki gerçekleþtirdi
(adamlar Iraklýlarýn yaþamlarýný pek önemsemelerse de kendi
vatandaþlarýnýnkini el üstünde tutuyorlar nitekim.). Bu robotlarýn
çoðu otonom olmasýna raðmen bir kýsmý insan kontolünde
hareket ediyordu ve hepsi paletliydi ya da “rover” yapýsýndaydý,
hepsinde kamera bulunduðunu da belirtmek lazým, bu robotlar
enkazýndan taranmasýnda görevlilere büyük kolaylýklar saðladý;
ancak bu ilk denemenin pek de yeterli olduðu söylenemez. Buna
ek olarak Japonlarýn 1995 Kobe depreminden sonra arama
Biltek Mayýs 2003

kurtarma robotlarý konusuna daha fazla eðildiklerini görüyoruz.

Japonlar, özellikle yýlan gibi hareket edebilen yapýlar üzerinde
duruyorlar ve bu konuda da oldukça baþarýlýlar. Amerikalýlar ve
Japonlardan sonra, baþta Almanya olmak üzere, diðer ülkelerde
de yapýlan çalýþmalar mevcut. Ayrýca, bir önceki yazýmda
bahsettiðim RoboCup turnuvalarýna, 2001'den baþlayarak
“Rescue Robotics” baþlýklý bir yarýþma da eklenmiþ bulunuyor.
Kýsacasý arama-kurtarma robotlarý konusu her geçen gün artan
bir ilgiyle karþýlanýyor. ODTÜ'de de BÝLTÝR bünyesinde Makina Müh.
ve Elektrik Elektronik Müh. bölümlerinin ortaklaþa çalýþtýðý bir
arama-kurtarma robotu projesi mevcut.

Sonuç olarak arama kurtarma konusunda robotlarý kullanmak

20

Uçabilen Mikromekanik
BÖCEK
“Bizim için karmaþýk olan, bir sinek kanadý gibi saniyede 150 kez
çýrpabilen ve ayný anda dönebilen bir kanat mekanizmasý
yapmaktý” diyen K.Ü. Elektrik Mühendisliði profesörü Ronald
Fearing þöyle ekliyor “Ortaya koymuþ olduðumuz þey en azýndan
bir yönde kuvvet üretebildiðimizdir ve bu önemli bir kilometre
taþýdýr”.
Kaliforniya Üniversitesi`nde bu projeyi yürüten takýmýn, ismini MFI
(Micromechanical Flying Insect=
Mikromekanik Uçan Böcek) koyduðu bu robot
sinek insanlarý tehlikeli bölgelerden uzak tutmak
üzere arama, kurtarma ve keþif için
kullanýlabilir. Hatta Fearing`in deyiþiyle “ekin
alanýndaki zararlý böcekleri bulup yok etmek”
için de kullanýlabilecektir.
“Çok yavaþ, aðýr, tehlikeli ve pahalý olan
geleneksel robotlar ile hafif, hýzlý, yüksek
performanslý ve çok dayanýklý olan doðal
yaratýklar arasýnda büyük bir uçurum var” diyen
Fearing þöyle devam ediyor “Ýþte bizim “Çok yavaþ, aðýr,
mekanik bir sistemde yakalamaya çalýþtýðýmýz tehlikeli ve pahalý
doðal sistemlerin bu yetenekleridir”.
olan geleneksel
Uçan bir robot böcek ayný zamanda tekerlekli robotlar ile hafif,
ve bacaklý olan minyatür robotlarýn karþý karþýya
kaldýklarý büyük bir problemi de aþmaktadýr. Bu
hýzlý, yüksek
problem Fearing`in deyiþiyle “Robotlarýn kalýn performanslý ve çok Sistemler`deki
halýda takýlýp kalmasý”`dýr.
dayanýklý olan
ABD`de DARPA (Defense Advanced Research doðal yaratýklar
Projects Agency) ve donanma araþtýrmalarý arasýnda büyük bir
dairesi (Office of Naval Research) tarafýndan
finanse edilen projeyi gerçekleþtirilebilir kýlan, uçurum var.”
sineklerin kanat çýrpma þekillerinin ve büyük
manevra kabiliyeti gerektiren, tavana konmak
gibi, hareketleri nasýl yaptýklarýnýn yeni araþtýrmalarla ortaya sahibiz. Bu takýmda elektrik, makina, bilgisayar ve malzeme gibi
çýkarýlmýþ olmasýdýr. Bu araþtýrmalarýn büyük bir çoðunluðu pekçok alandan mühendisler biyoloji dalýndaki
Kaliforniya Üniversitesi`nde biyoloji profesörü olan Michael meslektaþlarýmýzdan ilhan alarak çalýþmaktadýr”.
Dickinson tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir.
Fearing`e göre Dickinson bir sineðin uçmasý için gerekli olan üç
önemli kanat hareketinden sonuncusunu keþfetmiþtir. Bu kanat
hareketleri sineðin kanadýný aþaðý ve yukarý çýrparken havayý
küçük bir açý ile keserek kanadýnýn üstünde girdaplar oluþturmasý
(delayed stall) , ayný zamanda kanadýný döndürerek (wing
rotation) aþaðý hareket esnasýnda geride býraktýðý girdaplardan
yukarý harekette enerji almasý (wake capture) ve bu sayede daha
fazla kaldýrma kuvveti üretmesidir. Fearing ”Bunlar küçük kanatlý
böceklerin en önemli aerodinamik sýrlarýdýr ve bu sýrlarýn çözülmesi
MFI projesini mümkün kýlacaktýr” demektedir.
ROBOTÝK
Çeviren ve Derleyen : Muhammed Raþid Paç
rpac@ieee.metu.edu.tr
IEEE ODTÜ Robotik ve Otomasyon Kol Bölümü
Fearing`in 1998`de baþlayan bu projesinin amacý sineklerin
kanat hareketlerini ayný boyutlardaki bir robotta taklit etmek ve
robotun uygun bilgisayar kontrolünde kendi kendine uçmasýný
saðlamaktýr. Geride kalan üç sene içinde Fearing ve takýmý
MFI`nýn motorlarý dahil olmak üzere pekçok parçasýný minyatür
hale getirmiþtir. En son olarak kanatlarý taþýyacak ince levhalardan
oluþmuþ çelik bir göðüs yapýlmýþ ve kanatlar ikiþer menteþe ile
göðüse tutturulmuþtur. Kanatlarý çýrpmak için
ise bir piezoelektrik motor monte edilmiþtir.
Fearing “Kanatlar sekiz þeklinde veya oval
olarak hareket edemiyor ancak basit çýrpma
ve dönme hareketlerini yapabiliyor ”
demektedir. Yaklaþýk 1.25cm uzunluðundaki ve
bir kaðýdýn yirmide biri kalýnlýðýndaki kanatlar
hafif polyester malzemeden yapýlmýþtýr.
Bundan sonra robota eklenecek olan parçalar
robotun üçlü bacaðýna yerleþtirilecek solar
panelli hafif bir güç kaynaðý, jiroskop ve bir ýþýk
algýlayýcýsýdýr. Ayrýca TinyOS olarak adlandýrýlan
küçük bir iþletim sistemine sahip bir
mikroiþlemci Kaliforniya Üniversitesi`nde bu tür
küçük boyutlu uygulamalar için geliþtirilmiþ
bulunmaktadýr.
Son olarak MFI özel amaçlý algýlayýcýlar
t a þ ý y a c a k t ý r. “ M i k r o - E l e k t r o - M e k a n i k
geliþmeler sayesinde böylesine
küçük boyutlu cihazlar pekçok araç
taþýyabilecektir: Kirliliði tespit etmek için bir koku
alma aracý, gücü çok düþük bir iletiþim sistemi,
veya fotoðraf çekmek için hafif bir
görüntüleme cihazý bunlar arasýndadýr” diyen
Fearing MFI`nýn ticari bir versiyonunun on sene
içinde piyasaya sürülebileceðini tahmin
etmektedir ve þöyle eklemektedir “Biz, bu proje
üzerinde çalýþan gerçekten eþsiz bir takýma
Biltek Mayýs 2003
Kaynaklar:
IEEE Robotics and Automation Magazine,The Micromechanical
Flying Insect Project, Eylül 2002, sayfa 40.
http://robotics.eecs.berkeley.edu/~ronf/mfi.html
http://www.sciam.com/article.cfm
21
 BÝLÝÞÝM AR-GE
proje pazarý 2003

parlak
fikirler için...
Mart ayýnýn sonlarýna doðru
Baþak YÜKSEL
basak@ieee.metu.edu.tr
Ferhan ÖZKAN
fozkan@ieee.metu.edu.tr

böyle bir durumdan biliþim

organizasyonunu üstlendiðimiz sektörünün de nasibini almasý
Biliþim Ar-Ge Proje Pazarý etkinliði kaçýnýlmaz oluyor. Devlet bile, Ar-Ge
TÝDEB'in desteðiyle gerçekleþti. üzerine kendi yürüttüðü çalýþmalar
Geçen senelerde yapýlanlarýn dýþýnda araþtýrma konusunda baþka
aksine ilk defa bir öðrenci kolu olarak bir oluþuma destek vermezken,
IEEE ODTÜ'ye böyle bir sorumluluk çoðu biliþim firmalarý da bu yolu
verildi. aynen takip ediyor. Bu þirketlerin Ar-
Ge diye nitelendirilen bölümleri
Projeye baþlarken amacýmýz, tamamen satýþ ve pazarlama
Türkiye'deki biliþim sektörünü üzerine kurulu. Ekonomimiz iyi
akademik kesimle buluþturmak ve olmadýðýndan, þirketler ve insanlar
destek bekleyen projelerin þirketlere en kolay ve çabuk para kazanma
tanýtýlmasýný saðlamaktý. Böylece peþinde koþuyor sürekli. Mesela;
akademisyenlerin proje fikirlerinin, rekabet edebilme þansýmýzýn çok
þ i r ke t l e r i n m a d d i d e s t e ð i y l e yüksek olduðu yazýlým sektöründe
birleþerek projelerin hayata bile imkansýzlýk ve desteksizlikten
geçirilmesi saðlanacaktý. ötürü baþarýlý olamýyoruz. Buna en
güzel örnek, Ýngiltere'den aldýðý
Bu etkinliðin amacýna ulaþmasý için, eðitimle Türkiye'ye oyun sektörünü
tanýtýlmasýna ve duyurulmasýna oluþturmak için gelen Mevlüt Dinç’in
o l d u k ç a ö n e m v e r d i k. T ü m karþýlaþtýðý zorluklar. Dünyadaki
üniversitelerin ilgili birimlerine ve tanýnmýþ oyun programcýlarýndan
biliþim þirketlerine afiþ, broþür ve biri olmasýna ve Intel'in ürettiði
birebir görüþmelerle ulaþtýk. çiplerin demolarý bizzat kendisi ve
yanýndaki öðrenciler tarafýndan
Etkinliðimizin önemli amaçlarýndan y a p ý l m ý þ o l m a s ý n a r a ð m e n,
bir diðeri de, öðrencilerin de proje Türkiye'de kendisini kanýtlamasý uzun
fikirlerini tanýtabilecekleri bir ortam zamanýný almýþ.
oluþturmaktý. Üniversite gençliðinin
proje geliþtirme, proje hazýrlama, proje sunma, iletiþim kurma ve Bunun gibi olumsuzluklar, þirketlerin
görüþme teknikleri gibi temel giriþimcilik konularýnda eðitim elinde hayata geçirilmeyi bekleyen proje olmasýný
almalarý sayesinde proje oluþturma ve geliþtirme aþamasýnýn engellediðinden üretime geçmelerini de imkansýz hale getiriyor.
öðrenciler için kolaylaþtýrýlmasý amaçlanmýþtýr. Bu durumda “nasýl olsa yurtdýþýnda üretilmiþi var” diyerek kolaya
kaçmalarý engellenemez oluyor.
Etkinlikte herkese açýk olan proje sunumlarýyla projeler hakkýnda
genel bilgi sahibi olan katýlýmcýlar, iki gün boyunca gerçekleþtirilen Ýnsan hayatýna deðer verilmeyen bir ülkede yaþýyoruz, onun için
poster sunumlarý sayesinde de proje sahipleri ile ikili görüþme fýrsatý insanlarýn yeni þeyler üretme çabalarýnýn pek önemsenmemesi
yakaladýlar. artýk bizi de þaþýrtmýyor. Geleceðimizi korumak, belki de
kurtarmakla görevlendirilmiþ olan bizler, ne yaptýðýmýzý bilmeden
Etkinlik süresince gözlemlediðimiz en önemli þey, aslýnda Türkiye önemsiz þeylerin peþinde koþturuyor ve önümüzü net bir þekilde
gibi bir ülkenin böyle organizasyonlara ne kadar fazla gerekesinim göremiyoruz. Aldýðýmýz her kararda, attýðýmýz her adýmda sadece
Biltek Mayýs 2003

duyduðu olmuþtur. Ýnanýyoruz ki, projelere destek saðlandýðýnda
ortaya çýkacak ürünlerin ülkemizin çýkarlarý doðrultusunda
kullanýldýðýnda, elde ettiðimiz kazanýmlar oldukça fazla olacaktýr.
Organizasyondan kýsaca bahsettikten sonra, Türkiye'de þu anki
biliþim sektörünün profilini çizersek, bunun gibi organizasyonlara
karþý ilgili kiþilerin tutumlarýnýn nasýl olduðu daha iyi anlaþýlýr diye
düþünüyoruz.
Bir ülke hayal edin. Kendi hammaddesini iþlemeden dýþarýya
satýp, dýþarýdan hem ürün hem de para olarak iþlenmiþini alan. Bu
ülke üretime önem vermeyi býrakýn, hazýr halde bulunan kendi öz
kaynaklarýný kullanmakta bile özgür olmayan konumda. Tabii
kendimize getireceði yarar ve zararlarý düþünüyoruz, ülkemize
deðil. Gemimiz çoktan gedik verdi, bunun farkýndayýz. Birilerinin
çýkýp kurtarma giriþimlerinde bulunmasýný beklersek çok geç
olabilir. Bunun yerine doðuþtan borçlu olduðumuz yurdumuzun
menfaatine uygun bir þeyler de biz yapmalýyýz,. Eðer inancýmýzý
koruyarak, elimizden geleni yaparsak, geleceðe karþý hala
umudunu koruyan bizleri gören baþkalarý da bize destek olacak.
Yeter ki, ümitlerimizi yeþertecek kývýlcýmlarý çok geç olmadan
baþlatalým.

22
 BÝLÝM
Dünyadaki
Manyetik Alanýn
Evrimi
Yazan: Ferhan Özkan
fozkan@ieee.metu.edu.tr

“...O gün dýþarýda ailecek gezilebilecek güzel bir hava vardý. Küçük bir çocuk heykelin etrafýný
saran güvercinlere yem atarken, annesi de çevresindeki kuþlara dokunacak kadar yaklaþmýþ
olmanýn verdiði heyecanla etrafýný seyrediyordu. Ama birden oðlunun þaþkýn bakýþlarý dikkatini
çekti. Yere çömelmiþ, hiç hareket etmeden sabit bir yere bakýyordu. Annesi de kafasýný o yöne
çevirdiðinde çocuðunun garip davranýþýnýn nedenini anlamýþtý. Yerde ölmüþ bir güvercin
yatýyordu. Ona bu olayýn doðal olduðunu, bazen ayný insanlar gibi güvercinlerin de baþýna böyle
talihsizlikler gelebileceðini söyledi. Tam o sýrada, baþka bir güvercin uçarken havada dengesiz
hareketler yapmaya baþladý ve heykele hýzýný kesmeden çarpýp, yere yýðýlýverdi. Sonra diðer
güvercinlerin de havada dengesizce uçtuklarý gözlendi ve birçoðu ardý ardýna önlerine çýkan
herþeye çarpmaya baþladýlar. Ortalýk bir anda kýyamet gününe döndü. Sanki tüm kuþlar, ayný anda
bilinçlerini kaybetmiþlerdi. Annesi oðlunu kaptýðý gibi, kapalý bir yere götürmek için koþturmaya
baþladý. O sýrada bir kuþ sürüsü oradan geçmekte olan otobüsün içine dalarak, otobüsün yoldan
çýkýp birçok kiþiye çarpmasýna neden oldu. Çocuðun annesi korunabilecekleri güvenli bir yer
bulduðunda tüm meydan kuþ cesetleriyle örtülmüþtü...” (The Core: Paramount Pictures-2003)

Biltek Mayýs 2003

23
 BÝLÝM
Manyetik Tersyüzler
Kuþlar ve pusulalar kuzeyi güneyden bilirler, çünkü dünyanýn
manyetik alaný dönme eksenine paralel seyreder. Dünyamýzýn iki
tür koruyucu özelliði vardýr. Þayet bu koruyucu özellikleri
olmasaydý, Güneþ'ten direkt olarak gelen yüksek enerjili ýþýným ve
yüklü partiküller yaþam için öldürücü düzeyde tehlikeli olurdu.
Birinci koruyucu özelliði, X ve morötesi ýþýnýmýn deniz seviyelerine
kadar inmesini engelleyen atmosferdir. Enerjitik fotonlar
atmosferdeki moleküllerle çarparak soðurulurlar ve alt seviyelere
indiklerinde biyolojik tahribat oluþturmayacak þekilde uzun
dalgaboylarýnda yayýlýrlar. Ýkinci koruyucu özelliði ise, bir manyetik
alana sahip olmasýdýr. Dünya, iki kutuplu(dipol) manyetik alaný
sayesinde güneþ rüzgarý þeklinde gelen yüklü partiküllerden canlý
organizmalarý korur. Güneþ'te çok büyük parlamalar olsa bile bu,
manyetik kalkan vazifesi görür.(1) Bunlar, bildiðimiz fizikten baþka
birþey deðildir.
Bu konunun daha az bilinen kýsmý ise, bu küresel dipolün son 150
yýldýr %10 oranýnda küçülme gösterdiði ve bu hýzda gelecek
Biltek Mayýs 2003
milenyumun baþlarýnda bir zamanda tamamen
kaybolabileceði.(2) Yakýn zamanda görülen dipol azalmasý,
Güney Atlantik Okyanusu'nun altýnda bulunan alandaki
deðiþimlerle doðrudan iliþkili. Bu olayýn, Güney Atlantik Manyetik
Anormalliði adý verilen bir alan büyümesinden kaynaklandýðý
düþünülüyor.(þu anda bu alanýn yüzeyindeki manyetik alan
beklenenden %35 daha az) Radyasyon dozunu doðrudan
etkileyen alandaki bu delik, dünyanýn alçak yörüngesinde
dolanan uydular için ciddi bir tehlike oluþturuyor. Dünyanýn
koruyucu manyetik alanýnýn tamamen ortadan kalkmasý,
gezegenimiz ve elbette üzerinde yaþayan canlýlar için Güneþten
ve uzay boþluðundan kaynaklanan parçacýk bombardýmanýnýn
þiddetlenmesi anlamýna geliyor. Bu bombardýmanýn elektronik
24
altyapýya vereceði zararýn yanýnda daha korkutucu olan, aþýrý
radyasyonun yol açacaðý kanser ve genetik mutasyonlar.(3)
Biraz da olsa içimizi rahatlatan ise, manyetik alanýn kaybolma
sürecinin geçici olmasý. Alanýn kaybolmasý, manyetik kutuplarýn
yer deðiþtirme sürecinde orta noktaya karþýlýk geliyor. Yer
deðiþtirme(tersinme) tamamlandýðýnda, pusulalarýn ibreleri kuzey
yerine güneye, Antartika'ya yönelecek. Eski kayalar içine
hapsolmuþ manyetik mineraller, son 100 milyon yýl içinde yaklaþýk
170 kere kutup tersinmesi yaþandýðýný gösteriyor. Dünyanýn en son
manyetik tersinmesi ise, 780 bin yýl önce yaþanmýþ. Dünyanýn eski
zamanlarýnda, tersinim periyodunun her yüz ya da bin senede bir
olduðu düþünülüyor. Bilim adamlarý, dünyanýn manyetik alaný bu
hýzda azalmaya devam ederse, 2000 yýl içinde bir manyetik
tersinme daha bekliyorlar. Neyse ki, pusulalarýmýzý deðiþtirmek için
yeterli zamanýmýz var.(4)
Dünyadaki Manyetik Alanýn Oluþumu
“Dünyayý nasýl tanýmlarsýnýz?” diye sorduðumuzda, günümüze
kadar her kesimden farklý cevaplar gelmiþtir. Þairler, dünyayý gök
mavisi küre þeklinde bir yakuta benzetirler. Astronomlar, bir yýldýzýn
etrafýnda dönen orta büyüklükte bir gezegen; biyologlar, hayatýn
tek bilinen evi; çevreciler ise dünyayý “Ana” olarak düþünürler.
Fakat, bilimsel kesinlik ifade etme yolunda en umut verici
açýklama dünyanýn “dev büyüklükteki doðal bir nükleer santral”
olduðunu söyleyen J. Marvin Herndon'dan gelmiþtir. Manyetik
alan, erimiþ demir ve nikelin katý haldeki kürenin etrafýnda dinamo
benzeri girdaplar oluþturmasýyla güçlendiðini savunan baskýn
teorinin aksine, Herndon güçlenmenin, parlayan bir nükleer
reaktörün etrafýný saran yüklenmiþ parçacýklarýn akýþýyla
gerçekleþtiðini iddia ediyor.(5)
Bir mýknatýsýn tüm enerjisi manyetik alanýn oluþturduðu manyetik

momentten azdýr. Ýnanmasý zor ama, koca bir mýknatýs olan
dünyanýn kutuplarýnýn yakýnlarýnda jeomanyetik alan at nalý
þeklindeki bir mýknatýsýn kutuplarý arasýndakinden 100 kat daha
zayýftýr. Dünyanýn yüzeyinde ölçülen manyetik alan, çekirdek sývýsý,
kabuktaki kayalarýn manyetik etkisi, iyonosfer ve manyetosferdeki
elektrik akýmlarý gibi birçok farklý kaynaðýn etkilerinin bir araya
gelmesiyle ortaya çýkýyor.
Dünyanýn oluþturduðu bu alan, týpký güneþte olduðu gibi iki
süreçten oluþan ve dinamo etkisi denilen bir olayla meydana
geliyor. Birinci süreç, iyi bir iletken olan dünyanýn dýþ çekirdeðindeki
erimiþ demirin içinde hapsolmuþ manyetik alan çizgilerinin yeni
manyetik alanlar doðurmasýyla iþliyor.(donmuþ alan etkisi) Bu
manyetik alan, kendi üzerindeki kuvvetlere tepki olarak dönmeye
devam eden erimiþ sývý tarafýndan taþýnýyor. Ýkinci süreç ise,
manyetik alanlarýn difüzyonu denen olayla gerçekleþiyor. Týpký bir
havuza býrakýlan renkli boya damlasýnýn tüm havuza daðýlmasý
gibi, toplanan manyetik alan çizgileri gezegenin dýþ çekirdeðine
yayýlýyor. Bu difüzyon, donmuþ alan etkisine karþý bir denge
yaratarak manyetik alanýn evrimini belirliyor.(6)
Dünyanýn çok büyük bir manyetik alana sahip olmasýna raðmen,
insanlara hiçbir duyu organýyla hissettiremediði bu büyük
gücünün etkileri sandýðýmýzdan da fazla. Manyetosferde
manyetik alan deðiþimleri olduðu zaman -manyetik fýrtýnalar-
özellikle her iki yarým küredeki yüksek enlemlerde, açýk bir gecede
atmosferde yeþilimsi bir kýzarýklýða þahit olunur. Sürekli hareket
eden ve deðiþim gösteren bu kýzarýklýða uzaydan hýzla gelen
elektronlarýn atmosferdeki atomlara ve moleküllere çarpmasý
sebep olur. Kutup ýþýðý, kutup taný veya "aurora borealis" adý verilen
bu ýþýklar yaklaþýk 100 km 'lik bir yükseklikte oluþurlar.
Son zamanlarda yapýlan araþtýrmalar bizim algýlayamadýðýmýz
manyetik deðiþimleri, inanýlmaz derecede hassas duyulara
sahip, karada, suda ve havada yaþayan bir çok organizmanýn
hissedebildiðini gösterdi. Göç eden bir güvercinin yükseklikte
meydana gelebilecek milimetrik deðiþiklikleri hissedebilmesi, bal
arýsýnýn dünyanýn manyetik alanýnda meydana gelen ve ancak
en duyarlý manyetometrelerin saptayabileceði deðiþiklikleri
farkedebilmesi ve bir köpek balýðýnýn 5 nanovolt/cm2 lik bir elektrik
alanýný algýlayabilmesi gibi özelliklerin hepsi bazý canlýlarda
bulunan manyetoreseptör adý verilen özelleþmiþ hücrelerin
yardýmýyla gerçekleþiyor.(7)
BÝLÝM
MANYETÝK HATIRALAR
Lav ve diðer erimiþ kayayla birlikte demirce zengin
mineraller, dünyanýn manyetik alanýndan etkilenerek
dizilirler. Bir kaya katýlaþtýðýnda, mineral kendi manyetik
hatýrasýný kaya yeniden erimediði sürece korur.
Dünyanýn dört bir yanýnda tutulan bu kayýtlar, kutupsal
taklalarýn tahmin edilmekten çok uzak olduðunu ortaya
koydu.(10)
Bilinen tersinimler: Yaklaþýk 1,000
En yakýn zamanda olan: 780,000 yýl önce
En yavaþý: 10,000 yýl
En hýzlýsý: 1,000 yýl*
Ýki tersinim arasýndaki ortalama süre: 200,000 yýl
Ýki tersinim arasýnda geçen en uzun süre: 50 milyon
yýl
*Aksini iddia eden bir kanýt, 16 milyon yýl önce manyetik
kuzeyin her gün 3 derece kadar yer deðiþtirdiðini gösteriyor.
Araþtýrmalarýn Dünü, Bugünü ve Yarýný
Einstein, dünyanýn manyetik alanýnýn kökenini açýklama sorununu,
fiziðin þu ana kadar çözülememiþ en önemli 3 probleminden birisi
olarak görür.(8) Bu sorunu açýklama giriþimleri, 1950'li yýllarda
okyanus-altý araþtýrma gemilerinin okyanusun dibinde þaþýrtýcý bir
manyetik veri belirlemesiyle baþladý. Okyanus dibindeki bir
kayaya gömülü olan demir oksitlerin(dipte kabuk oluþtururken
pusula iðnesi gibi davranýrlar) hem kuzeyi hem de güneyi
gösterdiði keþfedildi. Daha sonra, 1963'den beri manyetik
tersinimler yerküre bilimi tarafýndan temel bir teori olarak kabul
edilir.
Dünyanýn manyetik alanýnýn, dýþ çekirdekte çalýþan dinamo
benzeri bir yapý tarafýndan oluþturulduðu fikri çokça kabul görse
de, dinamonun çalýþma mantýðý tam olarak çözülebilmiþ deðil.
Görünüþe bakýlýrsa jeomanyetik polarite tersinimi, uzun süre
doðanýn en anlaþýlmaz fenomeni olarak etkisini hissettirmeye
devam edecek.
Günümüzde ise, ESA(European Space Agency) tarafýndan
uygulamaya konulmasý düþünülen Swarm adlý program
sayesinde, þu ana kadar jeomanyetik alan ve onun tarihsel evrimi
konusunda yapýlmýþ en kapsamlý araþtýrma gerçekleþtirilmiþ
olacak. Swarm iki kutup yörüngesine yerleþtirecek toplam 4 adet
Biltek Mayýs 2003
25
 BÝLÝM
göktaþýný dünyaya girmeden patlatma veya göktaþýnýn yolunu
saptýrma senaryolarýndan birisi mutlaka devreye girecektir.
Fakat, olasý bir manyetik alanýn kaybolmasý sürecinde, bizleri
tam olarak nelerin beklediðini kestiremezsek, dünyayý kurtarma
senaryolarýný üretmemiz imkansýzlaþýr. Bu nedenle, ileride bu
konuyla ilgili daha derin araþtýrmalar yapýlmasý bekleniyor.
California Teknoloji Enstitüsü'nden jeofizikçi Joseph L. Kirschvink
“tersinmelerin bir biyolojik etkisi olsa bile, anlaþýlýyor ki bizler bunu
atlatabilmek için evrilmiþiz” diyor.(3) Fakat kabul etmeliyiz ki,
geçmiþte canlý türlerinde görülen büyük yokoluþlarýn manyetik
kutup tersinmeleriyle gerçekleþmemesi, bundan sonraki
tersinmelerin de ayný þekilde devam edeceði anlamýna
gelmiyor. Kim bilir, belki de bizden onlarca kuþak sonrakiler,
insanlýk tarihinin en büyük felaketine þahit olurlar.

uydudan oluþuyor. Çok uydulu Swarm programý, dünyanýn dört bir
tarafýndan ölçüm almayý saðlayan yeni jenerasyon
manyetometrelerin tüm olanaklarýndan yararlanacak. Bu
program sayesinde, uydular tarafýndan elde edilecek
jeomanyetik alan modelleri Dünya'nýn iç kýsmý hakkýndaki
bilgilerimizi daha da ileriye taþýyacak.(1)(9)
Güneþin her 11 yýlda bir manyetik tersinme yaþadýðý bilinmesine
raðmen, dünyadaki manyetik alan tersinmelerinin ortaya çýkýþ
zamaný ve ortalama süreleri konusunda bir düzen
gözlenememesinden dolayý, ayný deprem gibi gelecek
tersinmenin tarihinin doðru olarak tahmin edilebilmesini
engelliyor. Ne kadar garip deðil mi, dünyamýzdan milyonlarca
kilometre uzaklýktaki gezegenleri gözlemleyip hareketleri kesin
olarak tespit edebilmemize raðmen, kendi yerküremizin içinde
dönüp duran çekirdeðin hareketlerinin doðuracaðý olaylarýn
gerçekleþeceði zamaný ayný kesinlikte belirleyemiyoruz.
Yakýn zamana kadar çekirdek dinamiðinin incelenmesine olanak
veren bilgisayar yazýlýmý bulunmadýðýndan çekirdek dinamikleri
ve etkilerinin simülasyonu yapýlamýyordu. Þimdiyse, manyetik
tersinimleri simüle edebilen bir bilgisayar programý yazýlmýþ
durumda. Bu simüle edilmiþ manyetik alan, 300 bin yýllýk bir
zamaný kapsýyor. Ayrýca dünyadakine benzer bir yüzey
oluþturulmuþ. Bu bilgisayar modeli þu ana kadar kendiliðinden
oluþan 3 tane manyetik tersinim üretti. Simülasyonlarýn bazýlarýnda
iki tersinim arasýndaki süre yalnýzca 1200 yýl kadar.(Jeolojik zaman
Biltek Mayýs 2003
KAYNAKLAR:
(1) Roger P. Briggs And Robert J. Carlisle, "Physics of the Sun and Its
Effects to the Earth", Boulder
(http://www.istanbul.edu.tr/fen/astronomy/populer/gunes/gunes01.htm)
(2) “SWARM: Proposal for Earth Explorer Opportunity Mission” , Eigil Friis
Christensen
(http://www.dsri.dk/solsys/swarm/swarm.pdf)
(3) Sarah Simpson, “Headed South?”, Kasým 2002, Scientific American
(http://www.sciam.com/article.cfm?articleID=000EFD4B-4593-1E83-
85F7809EC588EEDF)
(4) http://geography.about.com/library/weekly/aa032299.htm
(5) Brad Lemley, “Nuclear Planet”, Aðustos 2002, Discover
(http://www.discover.com/aug_02/featplanet.html)
(6) Michael Fuller, “Why does the Earth's magnetic field flip over the
course of history?”, Nisan 1998,
Scientific American
(http://www.sciam.com/askexpert_question.cfm?articleID=00010D87-
BB04-1C71-9EB7809EC588F2D7&pageNumber=1&catID=3)
(7) Roger Eckert, David Randall, George Agustine, “Animal Physiology-
Mechanisms and Adaptations”
http://yunus.hacettepe.edu.tr/~sozen/man2.htm
(8) http://solidearth.jpl.nasa.gov/reports/magnetics2.pdf
(9) http://www.esa.int/export/esaLP/ESA3QZJE43D_swarm_0.html
(10) Sarah Simpson, “Magnetic Memories”, Kasým 2002, Scientific
American
http://www.sciam.com/article.cfm?articleID=000309FE-E49E-1E84-
85F7809EC588EEDF

söz konusu olduðunda göz açýp kapamaya yetecek bir süre)

Bilgisayar modelinde bile olsa, bu süreç sanýldýðý kadar kolay
deðil. Çekirdek sývýsý hareketleri her birkaç yýlda bir manyetik alaný
tersine çevirmeye çalýþýyor; fakat iç çekirdek tarafýndan
engelleniyor, çünkü manyetik alan iç çekirdekte sývýdaki kadar
çabuk yayýlamýyor. Bu sürecin geliþigüzel doðasý, neden iki
tersinim arasýndaki zamanýn bu kadar deðiþkenlik gösterdiðini

YourEEE
anlatýyor olsa gerek.(6)
Ayný insan evriminde olduðu gibi, dünyanýn oluþturduðu
manyetik alanýn evrimi de tartýþmalara neden oluyor. Bu süreç
hakkýnda yeterli bilgiye sahip olamadýðýmýzdan, ileride neyle
karþý karþýya kalacaðýmýz hakkýnda ipuçlarý toplamakla
yetiniyoruz sadece. Birkaç yýl sonra bize göktaþý çarpacak olsa,

26

Tam OAndý...
Tam O Andý...
Tam o andý.
Milyonlarca yaðmur damlasýndan biri gölün tam
ortasýna düþtü. Kenardaki uykuya yaslanmýþ
kurbaðadan baþkasý fark etmedi. Kýþa çalan bir
sonbahar sabahýydý… Gölün önündeki
kaldýrýmda geceden kalma bir adam önüne
düþüp sekip kulaklarýna gelen þýngýrtýnýn þaraba
yetip yetmeyeceðini merak etti, gözleri
kapalýyken tam o anda. Ve daha ne kadar merak
edeceðini de merak etti. Karþýki kaldýrýmda iki
sevgili hayatlarýndaki ilk öpüþme sonrasý iç
organlarýnýn tutuþtuðu korkusuna kapýlýyorlardý.
Tükürüklerindeki enzimler yabancý maddeleri
eritmeye çalýþýyorlardý. Arkadaki hastaneye yeni
gelmiþ çocuðun kolunun kýrýk olduðunu
anlatýyordu hemþire telefonda bir anneye.
Telefonun öbür ucunda anne böbrek üstü
bezlerine adrenalin salgýlamasý için emir
vermeye baþlýyordu, bir yandan bakýþlarý
otobüsün herhangi bir camýnda herhangi bir
nokta ararken. Tam o andý annenin bakýþýnýn
üstünden sert bir üniformalý bakýþý geçti,
arkasýnda korkunun çekici kokusunu býrakarak.
Aklýnda boþ yere savaþan haklý bir asker resmi
vardý. Tam o anda öyle bir asker bir düþünce mili
uzakta nasýl yaþayacaðýný hayal ediyordu
dirseðinin tam üstünden ýlýk bir þeyler akarken.
Ortalýk çýðlýktan geçilmiyordu; hepsi isyankar ve
sessiz. Arkasýndaki bol rütbeli asker çýðlýklarý deniz
kenarýndaki martý çýðlýklarýna benzetmiþ kýs kýs
DÜÞÜNSEL
Serdar Sutay
serdar@ieee.metu.edu.tr
gülmeye hazýrlanýyordu.
Martýlar ise kýs kýs gülüyordu denizin kenarýna
oturmuþ siyah siyah onlara bakan kan kýrmýzýsý
gözlere tam o anda. Ben de oturmuþ sana aþýk
oluyordum karþýmda mavi bir deniz manzarasý…
tam o anda sekti bir martý çýðlýðý dalgalardan
birinden; bir martý gülümsemesi ise bir sonraki aný
bekliyordu çýðlýðý takip etmek için. Bütün dünya o
an bana bakýyordu, arkamda toz toprak, fýrtýna,
hiddetinden delirmiþ bir yalnýzlýk, herhangi bir
senfoni, çok hafif bir gözyaþý kokusu… Kokudan
rahatsýz olmuþ uyuþuk bir kedinin üstüne
düþüyordu gözü büyüklüðünde bir yaðmur
damlasý. Tam o andý; bir parça kaðýt kendini
hayatýnda ilk defa bir kediye bu kadar yakýn
hissediyordu. Ve üzerindeki þiirde yazan kediyi
arýyordu yaðmur damlasýnýn niþan aldýðý
uyuþukta…
Tam o andý aciz insanoðlunun her parçasýnýn, her
düþüncesinin her duygusunun yazýlmýþ kurallara
her anki gibi uyduðu ve ne kadar zaman
geçtiðinin belli olmadýðý…
“Tam o andý;
sýradan ve fark
etmediðimiz,
Biltek Mayýs 2003
bir o kadar da
geçmiþ…
27