Professional Documents
Culture Documents
MARMARA ÜNİVERSİTESİ
MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ
TEORİK BİLGİLER
Ulaştırma, sanayi, enerji, konut ve tarım alanlarında yoğun olarak kullanılan petrol, adını
Yunanca-Latincede taş anlamına gelen “petra” ile yağ anlamına gelen “oleum” sözcüklerinden
alıyor. Petrol yeraltında rezervuar denen kumtaşları veya kireçtaşları içerisinde bulunduğu
için, bu şekilde adlandırılmış.
Petrol denince; doğal halde bulunan ve yeraltından çıkarılan “ham petrol” anlaşılmalı. Petrol;
koyu renkli, yapışkan ve yanıcı bir sıvı. Metan, etan, propan, bütan gibi bir takım
hidrokarbonların karışımından meydana geliyor. Özel bir kimyasal bileşimi yok. Farklı
kimyasal bileşimlere sahip hidrokarbonlar, farklı petrol tiplerini meydana getiriyor. Ancak,
ham olarak petrolün kullanım alanı çok sınırlı.
Ham petrol sıvı halinde genellikle kahverengi, koyu yeşil veya siyah renkte. Yoğunluğu,
kimyasal bileşimine ve viskozitesine (yapışkanlık) göre değişiyor. En hafif olarak bilinen Rus
petrolünün özgül ağırlığı 0.650 gram/santimetreküp, en ağır olarak bilinen Meksika
petrolünün özgül ağırlığı ise 1.080 gram/santimetreküp. Bugün petrol endüstrisinde petrolün
özgül ağırlığı yerine, bununla ters orantılı A.P.I. Gravite derecesi kullanılıyor. Gravite
büyüdükçe yoğunluk küçülüyor ve petrolün kalitesi yükseliyor. Viskozite değeri yüksek olan
petrol ise boru hattı içerisinde kolayca akamıyor.
Ham petrolün rafine edilmesi ile daha değerli ürünler elde edilir. Bunlar, üretim sırasıyla,
rafineri yakıt gazı, sıvılaştırılmış petrol gazı (LPG), nafta, normal benzin, süper benzin,
kurşunsuz benzin, solvent, jet yakıtı, gazyağı, motorin, kalorifer yakıtı, fuel oil, asfalt,
madeni yağ ve diğerleri olarak sıralanabilir. Yağlar ve asfalt gibi ürünler ham petrolün
rafine edilmesiyle elde edilen yakıtlar dışındaki ürünler arasında. Ham petrolün arıtımı ile
parfüm ve böcek ilaçları gibi çeşitli ikincil ürünler de elde ediliyor. Ayrıca, yukarıda sayılan
ürünlerin bir kısmı petrokimya sanayilerinde girdi veya destek ürün olarak kullanılıyor.
Temel petrokimya ürünleri etil, propilen, benzen, amonyak, metanol vb. olarak sayılsa da,
4000’in üzerinde petrokimya ürünü bulunuyor. Petrokimya sanayinin nihai ürünleri genel
olarak plastik, sentetik lifler, sentetik kauçuk, deterjan ve kimyasal gübreler olarak
sınıflandırılabilir.
MOTORİN NEDİR ?
Ham petrolün damıtılması sırasında 200 - 300°C kaynama aralığında alınan üçüncü ana
Yanma ısısını mekanik güce çevirmek için en yeterli mekanizma olan dizel makinesi,
benzin ve gaz makinelerinden takriben 30 yıl kadar sonra 1892 de Dizel tarafından
ucuz yakıtların kullanılabilme arzusundan dolayı idi. Termik verim bakımından dizel
makinesi gaz ve benzin makinelerinden daha verimlidir. Çünkü daha yüksek bir sıkıştırma
oranı ile çalışır, İlk İmâl edilen dizeller ağır devirli ve büyük silindirli olduklarından
mümkün oluyordu. Fakat zamanla dizel imalâtçıları makine ebatlarını küçültüp devir adedini
artırarak daha fazla güç üretimi yoluna gidince bu ihtiyaca cevap verecek yakıtların
yapılması zaruret haline geldi. Çeşitli makine imalâtçıları değişik tip motorlar imâl
ettiklerinden bunların herbiri için ayrı bir dizel yakıtı imâlinin imkânsızlığı karşısında
TS EN ISO 12185
TS EN ISO 20884
1)DİSTİLASYON DENEYİ
Damıtma sıvının buharlaşıncaya kadar ısıtılıp daha sonra yükselen buharın bir soğutma
yöntemiyle yeniden sıvılaştırılmasıdır. Böylece sıvı önceden içerdiği buharlaşmaz
maddelerden arınmış olur. Laboratuarda bir sıvının içinde çözünmüş olabilecek öteki
maddelerden ayrıştırılarak arıtılması gerektiğinde kullanılan en kolay yöntem damıtmadır.
Petrol ürünlerinde de damıtma yapılarak saflık ölçülür. Bu yöntemle belirli bir buharlaşma
hızına karşılık sıvının sıcaklığının değişmesi ilişkisi o sıvının ne kadar saf olduğunu gösterir.Bu
deneydi motorinin saflığı incelendi.
DENEYİN YAPILIŞI
IBP 182,9
5 204,6
10 216,6
20 230,0
30 242,5
40 254,6
50 265,8
60 275,9
70 286,2
80 297,1
90 311,2
93 316,2
95 321,6
% Recovery: 99.6
• Distilasyon,numunenin safsızlığının tespiti için yapılan bir analizdir. En son hacim olarak
ekrandan %96.9 okundu. Buna karşı gelen sıcaklık ise 344,4oC’idi. Sonrasında numune ilk
kaynama noktası olan 192,9oC’ye kadar soğutulup hacmi stabilize edilmeye çalışıldı. En son
ekrandan %99.6 hacmi (distilat yüzdesi) okundu. Hacim artmasının sebebi numunenin
kaynamaya devam etmesidir. Yani buhar geçişinin sürmesidir. Aradaki 0.4lük fark
motorinin safsızlığını ifade etmektedir. BU %0.4lük kısmı biz ilave ediyoruz.
• Cihaz ilk kaynama yoğunlaşma gözlendiği zaman, belirli hacimlerde sıvı buharlaşıp
yoğunlaştığı zaman ve son kaynama noktasında alarm verdi.
• Tüpraşın motorin ürününün özelliklerine dair verdiği çizelgede motorinin 250 oC sıcaklığa
karşılık en çok %65 hacim değişimi verilmiştir. Bizim elde ettiğimiz değerlere bakılırsa
254.6o sıcaklığa karşılık %40 hacim değişimi okunur. Yani verilen değere uygundur. Yine
tüpraşın verdiği çizelgeden 350°C’ta elde edilen hacim değişimi en az %85 olarak
verilmiştir. Bizim değerlerimizde en fazla 334,4oC sıcaklığa çıkılmış ve bu noktadaki
hacim %96.9’dur. Yani %85’ten büyüktür, verilen değerlere uymaktadır. Son olarak %95
hacme karşılık en fazla 360oC sıcaklığı verilmiştir. Bizim %95 hacim değerine karşılık
gelen sıcaklık değerimiz 321.6oC’dir. Yani verilen değerlere uygundur
Bağıl yoğunluk , bir maddenin yoğunluğunun , referans olarak seçilen diğer maddenin
yoğunluğuna oranı olarak tanımlanabilir.
Bu dney Anton Paar DMA 4500 tipi yoğunluk ölçer ile yine motorin için
yapılmıştır.Metot olarak density nc kullanılmıştır.Ve 150C , 25 0C için yoğunluklar
saptanmıştır.
m( g )
ρ ( g / cm3 ) =
V (mL)
Bağıl Yoğunluk: Bir maddenin mutlak yoğunluğunun, aynı koşullardaki referans maddenin
mutlak yoğunluğuna oranıdır. Referans madde olarak, 760 mmHg basınçtaki 4°C su alınır.
Mutlak yoğunluklar oranı olduğu için birimsizdir.
Bağıl Ağırlık: Bir maddenin özgül ağırlığının, referans maddenin özgül ağırlığına oranıdır.
Referans olarak 760 mmHg basınçtaki 4°C su alınır.
Görünür Yoğunluk: Yoğunluk tayininde havanın kaldırma kuvveti ihmal edildiğinde bulunan
değerdir.
DENEYİN YAPILIŞI
• Deneyde Anton Paar DMA 4500 tipi yoğunluk ölçer ile numunenin yoğunluğu ölçüldü.
• Cihaz çalışır vaziyete getirildi.
• “Method” tuşuna basılarak gerekli metod seçildi. Deneyde kullanılan metod “Density nc”
idi. Bu metodta viskozite düzeltmesi içermeyen yoğunluk ve spesifik gravite ölçümü
yapılır.
• Temiz bir şırınga yardımıyla numuneden 1.5ml çekildi. Ancak bu işlem yapılırken şırınga
içerisinde hava kabarcığı olmamasına özen gösterildi.
• Numune şırınga yardımıyla cihaz içerisine boşaltıldı ve şırınga geri çekilmedi.
• “START” tuşuna basılarak ölçüm alındı.
• Ölçüm tamamlandıktan sonra şırıngaya aseton çekildi ve cihaz içerisine boşaltıldı, şırınga
cihazdan çekilerek bağlantı kablosu takıldı ve “PUMP” tuşuna basılarak cihazın
temizlenmesi sağlandı.
• Numunenin mutlak yoğunluğu 0.83407 g/cm3, spesifik gravitesi ise 0.8348 g/cm3 olarak
belirlenmiştir. Mutlak yoğunluk 25oC’de ölçülmektedir. Spesifik yoğunluk ölçümünde cihaz,
numunenin 25oC’deki belirli hacminin kütlesini, suyun 15oC’de aynı hacme sahip kütlesine
oranlıyarak spesifik graviteyi ekrana getirir.
• Numune cihaza şırınga ile aktarıldıktan sonra şırınga cihazdan çekilmedi. Bunun sebebi
havanın cihaz içerisine girme ihtimalinin bulunmasıdır.
• Ölçüm tamamlandıktan sonra ölçüm kabının temizliği aseton ile yapıldı. Bunun nedeni
motorinin asetonda çözünebilmesidir.
Tüpraşın motorinle ilgili verdiği çizelgede motorinin 15oC’deki yoğunluğu 0.820-0.845
g/cm3 aralığındadır. Deney sonucu bulunan değerler bu aralığa uygundur.
DENEYİN YAPILIŞI
Parlama noktası=Tf=58oC
• Alevlenme noktası bir sıvının kapalı bir kapta hava ile yanıcı bir karışım meydana getiren
buharını verdiği en düşük sıcaklık derecesidir. Alevlenme noktası yakıtın taşınması ve
depolanması esnasında önemli bir etken olmaktadır.
• Parlama noktası tayini tehlikeli bir deney olduğundan kapalı düzeneklerde
gerçekleştirmektedir.
• Parlama noktası tayininde kullanılan cihaz numuneyi asansör sistemiyle yukarı almakta ve
ateşleme yaparak parlama noktasını vermektedir.
• Parlama noktası tayini deneyinde ilk sıcaklık olarak 40oC, son sıcaklık olarak (max sıcaklık)
100oC girildi. Örnek sıcaklığı başlangıç sıcaklığından yüksek olursa örneği soğutulması
yada başlangıç sıcaklığının yükseltilmesi gerekir.
• Parlama noktası 58oC olarak bulundu. Tüpraşın motorin için verdiği çizelgeden parlama
noktasının en az 55oC olduğu okunur. Yani verilen aralığa uygundur
• Ölçüm sıcaklığı (T(m)) olarak 37.8oC seçildi. Bunun sebebi deney sonucumuzu uluslar arası
karşılaştırma imkânımızın olmasıdır.
• Gerekli ayarlar yapıldıktan sonra ekranda “Fill sample and press run” yazısı çıktı. Aletin
sağ tarafından uzanan plastik boru örnek içerisine batırıldı ve “RUN” tuşuna basılarak
ölçüm başlatıldı.
• Cihaz bu plastik boruyla sıvıyı alır, ölçümü yaptıktan sonra yandaki atık kutusuna boşaltır.
• Ölçüm tamamlandıktan sonra “Rinsing” ve “TASK” tuşlarına basarak cihazın temizlenmesi
sağlandı.
V/L = 4,3
T(m) = 37,8oC
Pabs = 1,3kPa
Pgas = 2.5 kPa
RVPE = -0.3 kPa
ASVP = 3.8 kPa
• RVPE uçucu benzinin ortak bir ölçüsüdür. 37.8 oC’de ve ASTM-D-323 test metodunda
kararlı olan bir sıvı tarafından uygulanan mutlak buhar basıncı olarak tanımlanmaktadır.
• Tüpraş motorinin buhar basıncı ile ilgili bir bilgi vermemiştir. Bunun sebebi motorinin
düşük buhar basıncına sahip olması ve depolanma, taşınma gibi işlemlerde herhangi bir
risk (örneğin kayıp) oluşturmamasından kaynaklanabilir. Örneğin kurşunsuz benzinin ürün
özelliklerine bakılırsa buhar basıncının kışın 60-90kPa, yazın ise 45-60kPa arasında olması
gerekmektedir. Görüldüğü üzere kurşunsuz benzin motorine göre oldukça yüksek bir
buhar basıncına sahiptir. Buhar basıncının yüksek olması kaynama noktasının düşük olması
demektir ki bu da depolama ve taşıma esnasında risk oluşturur ve kayıplara neden olur. Bu
sebeple buhar basıncı kurşunsuz benzin için seçici bir özellik olurken motorin için
olmamaktadır.
KAYNAKLAR
http://tr.wikipedia.org/wiki/Petrol
http://www.1bilgi.com/cevre-bilimleri/3559/motorin-nedir.html
http://www.bakterim.com/kimya/6083-damitma-ve-damitma-yontemleri.html
http://www.webhatti.com/sozluk/417078-parlama-noktasi.html
http://www.tupras.com.tr/file.debug.php?lFileID=1431