Zhvillim I Ligjit Për Anti - Diskriminim Në Evropë

POLIO PLUS
-lëvizje kundër hendikepit-
Zhvillim i Ligjit për anti-diskriminim në Evropë
Krahasim i 25 shteteve Anëtare të BE
Edicioni “Aurelia”
Shkup, 2006
1
Zhvillim i Ligjit për Anti-diskriminim në Evropë
Titulli i originalit:
©Develiping Anti - Discrimination Law in Europe; The 25 EU Members States
compared
Titulli i publikimit:
Zhvillim i Ligjit për anti-diskriminim në Evropë, Krahasim i 25 shteteve Anëtare të BE
Botues:
Polio Plus, Shkup
Për botuesin:
Zvonko Shavreski
Lektor dhe përkthim:

Sefer Hiseni
Kristina Naceva
Baskëpunëtor profesional:
Tatjana Petrushevska
Natasha Postolovska
Përpunimi kompjuterik:
OZ-Dizajn, Shkup
Tirazhi:
1 000 ekzemplar
Botimi:
Jugoreklam, Shkup
2
Parathënie drejt botimit në Maqedoni
Ai i cili niset drejt të panjohurës,

duhet të pajtohet me faktin
se niset vetë...
Anri Zhid, Ditarët,
Para jush është botimi i parë i edicionit „Aurelia".
Vendosëm që ky të jetë hapi i parë drejt zhvillimit të konceptit për ligjdhënien jo-diskriminuese në shtetin tonë nga fakti se
Republika e Maqedonisë do ballafaqohet me një detyrë serioze, krijimi i një ligjdhënien jo-diskriminuese. Nuk është e rastit
që filluam me rishikimin e ligjdhënien jo-diskriminuese në 25 shtetet anëtare të UE dhe jo rastësisht, ne. Diskriminimi i
personave me hendikep nuk duhet të rishikohet veçantë nga diskriminimet e grupeve tjera.
Pse, fillimisht duhet të përmirësohet të kuptuarit e shkaqeve për diskriminim, të qartësohet se çka shoqëria nënkupton me
fjalën diskriminim dhe të promovohen vlerat e pranimit të dallimeve, ndërsa kjo mund të ndodhën vetëm nëse shteti ose
shoqëria përpiqet të eliminoj të gjitha format e diskriminimit.
Ky publikim duhet t’ju shërbej të gjithëve të cilët punojnë në zhvillimin e konceptit për krijim të ligjdhënien jo-diskriminuese,
por edhe atyre të cilët, për arsye të ndryshme ndjehen të diskriminuar dhe pretendojnë që të janë të respektuar dhe të
pranuar. Publikimi i parë duhet të inspirojë dhe te udhëzoj secilin i cili ka guxim të shpreh përgatitje për të vazhduar. Vetëm
në këtë mënyre do të arsyetohet qëllimi i ekzistimit të vet.
Ndryshueshmëria e pasuron shoqërinë, nuk e varfëron. Maqedonia është tepër e vogël për të mos pranuar kontributin e
secilit qytetar.
Viti 2007, në kornizën e UE është shpallur si vit i mundësive të barabarta, duhet të vazhdojmë së bashku dhe të ndërtojmë
shoqëri të drejtë. Shoqëri në të cilën të jo-barabartit do të ndjehen të barabartë, të anashkaluari do të ndjehen të motivuar të
bashkëngjiten ku kontribimi i tyre do jetë i pranuar.
Kjo detyrë është para neve, ndërsa „Aurelia" vetëm e hap këtë çështje. Tregimi është në pritje të përfundimit të tij...
Polio Plus
- lëvizje kundër hendikepit-
3
në Evropë
Zhvillim i Ligjit për Anti-diskriminimStephan / 1992
4
Zhvillim i Ligjit për anti-diskriminim në Evropë
Krahasim i 25 shteteve Anëtare të BE
Përpiluar nga Janet Cormack dhe Mark Bell

Prej Rrjetin evropian të ekspertëve të pavarur në fushën e anti-diskriminimit
Shtator 2005
(Në bazë të informatave nga 1 janari 2005)
5
Përmbajtja e këtij publikimi nuk e shpreh mendimin ose pozitën e Direktoriumit të komisionit Evropian – punësim, çështje
sociale dhe mundësi të barabarta. As komisioni evropian e as cili do qoftë përfaqësues i cili vepron në emër të tij nuk është
përgjegjës për përdorimin i cili mund të del nga informatat e këtij libri.
Ky publikim është përpiluar nga ana e Komisionit evropian si pjesë e Programit evropian për aksion të bashkësive në luftë kundër
diskriminimit (2001-2006). Ky program është formuar që ta përkrahë implementimin efektiv të legjislacionit të ri Evropian
për anti-diskriminim. Grupi qëllimor i programit gjashtëvjeçarë janë të gjitha palët e interesuara të cilët mund të ndihmojnë
të formohet legjislacioni përkatës, efektiv dhe programit për anti-diskriminim të 25-së shteteve të BE, EFTA dhe vendet
anëtare për BE.
Programi për aksion ka tre qëllime kryesore. Ato janë:
1. Të përmirësohet kuptimi i punëve në raport të diskriminimit
2. Të zhvillohet kualitet për shpjegim efektiv të diskriminimit
3. Të promovohen vlerat të cilat janë bazë në luftë kundër diskriminimit
Për më shumë informata shikoni në:

http://europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights/index_en.htm
Prodhim:
human european consultancy
Hooghiemstraplein 155
3514 AZ Utrecht
The Netherlands
www.humanconsultancy.com
Migration Policy Group
Rue Belliard 205,box 1
1040 Brussels
Belgium
www.migpolgroup.com
Për të fituar kopje gratis dërgoni me atë të postës kërkesë në: comparative@non-discrimination.net
Për të fituar kopje gratis në gjuhën shqipe dërgoni me atë të postës kërkesë në: polioplus@polioplus.org.mk
© Fotografia dhe dizajni: RubenTimman/www.nowords.nl
ISBN2-930399-22-8
6
PËRMBAJTJA
Parathënie drejt botimit në Maqedoni 3 B. Punëdhënësit me etosin bazuar në

religjion ose besimin 49
Parathënie 9 C. Forcat e armatosura dhe vendet tjera të
punëve specifike 50
Rezyme 10
Ç. Diskriminimi nacional 51
1. Hyrje 14 D. Privilegje familjare 52
DH. Shëndetësia dhe sigurimi 53
2. Bazat e diskriminimit 17 E. Përjashtime në raport të diskriminimit në
A. Cilat baza janë paraparë? 20 bazë të moshës 54
B. Prejardhja racore ose etnike 21 Ë. Sigurimi publik, rendi publik, vepra
C. Religjioni ose Besimi 22 penale, mbrojtja e shëndetit, mbrojtja e të
Ç. Handikap 23 drejtave dhe lirive të të tjerëve 58
D. Orientimi seksual 24 F. Përjashtime tjera 58
DH. Mosha 25 G. Aksion pozitiv 59
E. Diskriminim i supozuar dhe i afërt 25
7. Këshilla juridike dhe realizim i
detyrueshëm i së drejtës 63
3.3. Definicioni për diskriminim 27
A. Procedurat gjyqësore dhe
A. Diskriminimi direkt 28
administrative 64
B. Diskriminimi indirekt 30
B. Formacione ligjore dhe shoqatat 67
C. Maltretim 30
C. Barra e të provuarit 69
Ç. Fyerje e diskriminimit 32
D. Sakrifikimi 70
E. Sanksionet dhe këshillat ligjore 71
4. Obligim për përshtatje të kuptueshme 36
5. Vëllimi nacional dhe material i 8. Trupa për trajtim i barabartë 75

dispozitave kombëtare 39
A. Vëllimi personal 40 9. Implementim dhe harmonizim 81
B. Vëllimi material 41 A. Përhapje e informatës dhe dialog
social dhe qytetar 82
6. Përjashtime nga principet për trajtim B. Sigurimi për harmonizim 85
të njëjtë dhe aksion pozitiv 47
A. Kërkesat faktike dhe përcaktuese 10. Konkluza 89
të profesionit 48
7
Raportet nacionale dhe analizat e krahazuara janë përpiluar nga ekipi i cili përbëhet nga:
Menaxhimi përmbajtjesor
Jan Niessen dhe Fiona Palmer
Menaxhimi për përkrahje:

Everyn van Royen
Këshilli Shkencor
Sandra Fredman, Christopher McCrudden dhe Gerard Quinn
Koordinatorët në teren:
Christine Bell, Mark Bell, Isabelle Chopin, Mark Freedland dhe Lisa Waddington
Ekspertë kombëtar:
Dieter Schindlauer (Austria), Oliver de Schutter (Belgjika), Nikos Trimikliniotis (Qipro), Pavla Boucková (Republika Çeke),
Niels-Erik Hansen (Danimarka), Vadim Poleshchuk (Estonia), Timo Makkonen (Finlanda), Sophie Latraverse (Franca), Susanne
Baer (Gjermania), Nikos Gavalas (Grrqia), András Kádár (Hungaria), Shivaun Quinlivan (Irlanda), Alessandro Simoni (Italia),
Gita Feldhune (Latvia), Saule Vindrinskaite (Litfania), François Moyse (Luksemburg), Tonio Ellul (Malta), Marianne Gijzen
(Holanda), Pawel Filipek (Polonia), Manuel Malheiros (Portugalia), Zuzana Dlugosova (Sllovakia), Maja Katarina Tratar
(Sllovenia), Lorenzo Cachón (Spanja), Ann Numhauser-Henning (Suedia) dhe Barbara Cohen (Britania e Madhe).
8
Parathënie
Në disa vitet e fundit, në numër të madh shtetesh Evropiane legjislacioni për anti-diskriminim është shqyrtuar dhe ndryshuar. Ky
operim i madh dhe pa precedent ndodhë me miratimin e dy pjesëve nga Legjislacioni evropian në vitin 2000, Direktiva për barazi
racore dhe Direktiva për barazi gjatë punësimit. Si këto direktiva ndikojnë në legjislacionin nacional në 25-së shtete anëtare,
është përshkruar në varg raportesh nacionale të përpiluara në rrjetin Evropian të ekspertëve për ligje në fushën e mos diskriminimit.
Ky rrjet është formuar dhe drejtuar nga Human European consultancy dhe Migration Policy Group në emër të Komisionit
evropian.
Raportet janë shkruar nga ekspertët e pavarur kombëtar në secilin nga shtetet anëtare. Informatat paraqesin përgjigje të
pyetjeve të paraqitura në formatin i cili i ndjek dispozitat e të dy direktivave.
Këshilli shkencor i rrjetit, koordinatorët në terren (ekspertët për të pesë bazat e diskriminimit të direktivave) dhe menaxheri
përmbajtës i lexuan dhe dhanë komentet e tyre të raporteve të ndryshme në përgatitje. Shteteve anëtare iu dha mundësia që ti
komentojnë raportet përfundimtare në përgatitje. Në 25-së raporte qenë përfshirë shumë ndryshime në ligjin nacional, aktivizim
i mekanizmave për realizimin e së drejtës dhe pranimin e masave tjera dhe të njëjtët i përmbajnë informatat deri më 1 janar
2005. Sipas kësaj, analiza e realizuar është bazuar në ligjet deri më 1 janar 2005. Edhe pse e atillë paraqet burim të rëndësishëm
të informatave për ligje nacionale për anti-diskriminim, burim i cili do të plotësohet në nivel vjetor. Raportet mund të gjinden në
ueb-faqen e Komisionit evropian:
http://europa.eu.int/comm/employment_social/fundamental_rights/policy/aneval/legnet_en.htm#coun
Kjo analizë krahasuese, e përpiluar nga Mark Bell Universiteti i Leçesterit (University of Leicester) dhe Janet Cormack
(Migration Policy Group), i realizon informatat e prezantuara në raportet të secilit shtet në formë të shqyrtimit të vet raportit nga
shteti përkatës dhe nxjerr konkluzione në bazë të informatave të cilat janë pjesë e raportit.
Rrjeti do të vazhdojë të bëjë monitorim të ndryshimeve të programeve nacionale, të programeve për anti-diskriminim dhe të
ligjeve dhe do të dorëzojë raport të Kontrollit dyvjeçar të Ligjit për anti-diskriminim. Raportet plotësuese do të jepen gjatë vitit
2006.
Në ndërkohë, duhet të merret parasysh si dhe çka kërkohet me direktivat, se Komisioni do ti korrigjon raportet e tij oficiale deri
te Këshilli dhe deri te Parlamenti në fund të vitit 2005/ mesi i vitit 2006 për implementimin e Direktivave 2000/43 si dhe 2000/78.
Utreht / Brisel
Qershor 2005
9
Rezyme
1. E drejta për anti-diskriminim në shumicën e shteteve anëtare shkon në një mënyrë larg më tepër nga kërkesat e së
drejtës Evropiane në këtë sferë, propozimi i mbrojtjes ose autorizimit të trupave të specializuara për barazi. Si do që të
jetë, ende ekzistojnë lëshime të rëndësishme tek shumë shtete anëtare.
2. Sa i përket ndryshimit të Direktivës së barazisë racore (2000 / 78 / KE) dhe Direktivës për barazi gjatë punësimit (2000
/ 78 / KE), shumica e shteteve anëtare të BE e sigurojnë mbrojtjen nga diskriminimi nëpërmjet kombinimit të klauzolave
- të gjëra, deklarative për barazi në vargun e instrumenteve kombëtare juridike dhe shumica tani më kanë miratuar
legjislacion më të qartë për anti-diskriminimin. Shumica e shteteve anëtare i kanë bartur direktivat nëpërmjet ligjit për
qytetarët dhe të drejtës së punës, ndërsa një pjesë vogël e tyre nëpërmjet të drejtës penale. Legjislacioni themelor edhe
më tej duhet të miratohet në dy nga Shtetet Anëtare.
3. Shumica e shteteve anëtare, i kanë inkorporuar në legjislacionet e tyre nacionale për anti-diskriminim të gjitha bazat
e anti-diskriminimit, inkuadruar në të dy direktivat. Edhe pse ekzistojnë vështirësi fillestare, megjithatë tani orientimi
seksual është prezent në më tepër ligje nacionale. Shumica e shteteve anëtare vendosën që mos ti definojnë fushat e
diskriminimit në legjislacionin e tyre ekzistues. Numër i caktuar i shteteve anëtare vendosën që mos ti kufizojnë ligjet e
reja për anti-diskriminim në fushat e diskriminimit të theksuara në direktivat. Duke e zgjeruar listën e fushave të ndaluara
të diskriminimit, disa shtete e bënë të njëjtën jo të plotë me shtimin e frazës siç është “ose në cilat do kushte”.
4. Shumica e madhe e shteteve anëtare futën ligje me të cilat në shqiptim ndalohet diskriminimi direkt ose indirekt,
shqetësimi dhe theksimi i diskriminimit. Në më tepër raste definicionet në legjislacionin nacional janë shumë të ngjashme
me definicionet të cilat janë pjesë e direktivave. Shumë shtete me rëndësi e kanë riprodhuar tekstin e direktivës në raport
të këtyre koncepteve themelore.
5. Implementimi i dispozitave të direktivës për punësim të barabartë për përshtatje të kuptueshme është jo e plotë. Atje ku
ekzistojnë dispozitat nacionale ato dukshëm dallohen në raport të atyre të cilët e sigurojnë detyrën kryesore me elaborim
të vogël në atë si duhet të implementohet te shtetet me hyrje të qartë në zbatimin praktik.
6. Në tërësi, mbrojtja nga diskriminimi në cilën do qoftë fushë nga direktivat në shtetet anëtare nuk është kushtëzuar për
nga nacionaliteti, shtetësia ose nga statuti i qëndrimit të përkohshëm. Në numër të madh të shteteve anëtare personat fizik
dhe juridik janë të mbrojtur nga diskriminimi. Ekzistojnë më tepër variante edhe në rregullat kombëtare në raport të asaj
cilët i nënshtrohen diskriminimit, veçmas kur paraqitet në vendin e punës.
7.Edhe pse shumica nga shtetet anëtare duket se e arrin ta plotësojnë kontekstin të materies së direktivave, megjithatë
ende ka lëshime të rëndësishme. Në disa shtete ndryshimi ndikon vetëm në sektorin privat. Lëshimi i përbashkët është
vet-punësimi. Pesë shtete anëtare (Republika Çeke, Estonia, Latvia, Malta dhe Polonia) ende nuk e kanë filluar zbatimin
e Direktivës për barazi racore jashtë fushës së punësimit. Globalisht, mbrojtja nga diskriminimi i të mirave dhe shërbimeve
10
janë të kapshme për opinionin. Mënyrat e ndryshme të qasjes së të mirave publike dhe private janë bashkuar. Numri i
madh i shteteve e sigurojnë fushën e njëjtë të mbrojtjes nga të gjitha bazat dhe sipas saj i tejkalojnë direktivat.
8. Përjashtimet nga principi për trajtim të njëjtë të direktivave gjerësisht janë pranuar në ligjet kombëtare. Në disa raste
ekziston dyshim të njëjtët të jenë më të gjëra në raport të asaj çka e lejojnë direktivat. Më tepër shtete anëtare parashohin
masa për aksione pozitive për pengim ose kompensim përshkak pamundësisë e cila është lidhur me njërën nga fushat e
diskriminimit.
9. Të gjitha shtetet i kombinojnë procedurat gjyqësore – sipas fushës në juridike, qytetare, penale, të punës dhe / ose
administrative me procedura jashtëgjyqësore. Disa nga procedurat jashtëgjyqësore mundet të zbatohen në mënyrë gjenerale,
por edhe sigurojnë forum efektiv për rastet e diskriminimit, derisa tjerët janë formuar vetëm për rastet e diskriminimit si
zgjedhje alternative të kontesteve nëpërmjet gjyqeve të rregullta. Edhe pse shumica nga shtetet anëtare shkaktojnë kalim
të barrës për justifikim në rastet e diskriminimit, megjithatë nga numri i madh i shteteve anëtare ekzistojnë dyshime për
mospajtime me dispozitat e direktivave. E njëjta mund të thuhet edhe për ndalimin për viktimizim. A janë në pajtueshmëri
sanksionet të cilat i zbatojnë shtetet anëtare me tekstin për “efikasitet, proporcionalitet dhe detyrimisht”, patjetër të
dallohen prej rasti në rast. Si do që të jetë ekspertët e disa shteteve parashohin sanksionet dhe këshillat juridike në shtetet
e tyre do të bashkëveprojnë me këtë standard.
10. Pothuaj se të gjitha shtetet anëtare tani kanë trupa për barazi ose këtë detyrë e realizon trupi ekzistues siç është
Instituti nacional për të drejtat e njeriut. Pjesa e madhe e trupave janë kompetentë jo vetëm për diskriminim në bazë të
përkatësisë racore ose etnike, por edhe në baza tjera. Kompetencat e këtyre trupave të specializuara i tejkalojnë ato të
cilat janë numëruar në Direktivat e barazisë racore në shumicën e vendeve. Ngel të shihet a do të jenë në gjendje të gjitha
trupat ti realizojnë kompetencat e tyre pavarur, siç kërkohet në direktivë.
11. Vlerësohet se disa shtete anëtare i kanë prezantuar kërkesat e direktivave në mënyrë adekuate në raport të përhapjes
së informatave për ligjin për diskriminim - duke e promovuar dialogun social dhe duke i dhënë kurajë dialogun me organizatat
joqeveritare. Shpesh herë këto obligime barten në trupa speciale për barazi. Ndodhë të ekzistojnë më shumë nivele për
dialog strukturor për personat me hendikep, sesa për fushat tjera të diskriminimit.
12. Disa shtete e kanë harmonizuar tekstin e ligjeve ekzistuese në pajtueshmëri me principin e trajtimit të barabartë. Në
shumë shtete ndryshimet e ligjeve për diskriminim do të vijojnë gjatë identifikimit të diskriminimit nga ana e gjyqeve. E
drejta e cila mund të çon kah anulimi i klauzolave diskriminuese në kontratat ose kontratat kolektive, rregulla të brendshme
për veprim ose rregulla të cilat i përfshijnë profesionet e pavarura dhe profesionet në organizatat e punëtorëve dhe
punëdhënësve janë më prezentë në shtetet anëtare.
13. Puna jo obliguese nëpër shtetet e BE është zbatim i drejtë i ligjeve nacionale për anti-diskriminim dhe zbatim efektiv
të së drejtave në praktikë.
11
Lisa / 1992
12
KREU 1
Hyrje
13
Qëllimi i këtij raporti është që të bëhet krahasim dhe dallim i legjislacioneve për anti-diskriminim të 25-së shteteve anëtare të BE,
tërësisht të përshkruara në raportet nacionale të shkruara nga ana e rrjetit evropian të ekspertëve të së drejtës në fushën e anti-
diskriminimit të përmbledhura në këtë publikim. Janë përcaktuar trendët dhe punët e përbashkëta të shteteve në raport të
implementimit të Direktivës për barazi racore (2000/43/KE) dhe Direktivës për barazi gjatë punësimit (2000/78/KE). Fushat e
diskriminimit të cilat janë numëruar në direktivat – prejardhja racore dhe etnike, religjioni dhe besimi, nevojat e veçanta dhe
përcaktimi seksual do të shqyrtohen në nivel individual dhe kolektiv. Duhet të theksohet se qëllimi i këtij raporti është që të jepet
tregues i ligjeve nacionale në BE, për informata detale për ligjin në shtetin e caktuar, lexuesit mund ti lexojnë raportet detale
nacionale1.
Pasqyra e këtij raporti shkon edhe më larg të tregojë shtetet anëtare a i kanë harmonizuar ligjet tërësisht me direktivat ose ta
tregojë ndikimin e direktivave evropiane ndaj ligjeve të shteteve anëtare edhe pse mund të shfrytëzohet si instrument për tu bërë
vlerësim i njëjtë.Në procesin e transpozicionit të direktivave, përsëri ky raport nuk do ti sqarojë dhe kundërthëniet ngelin të
dukshme, e atje ku është e mundur do të jepen rekomandime.
Direktiva e barazisë racore duhet të transponohet në legjislacionin nacional deri më 19 korrik 2003 tek 15-të shtetet anëtare “të
vjetra” dhe deri më 1 maj 2004 për 10-të shtete anëtare të reja, deri në inaugurimin e tyre. Direktiva për barazi gjatë punësimit
duhet të transponohet derri më 2 dhjetor 2003 tek shtetet e vjetra anëtare dhe deri më 1 maj 2004 tek anëtaret e reja. Në këtë
moment kemi fotografi të qartë për implementimin e direktivave dhe fushat ku shtetet anëtare i tejkalojnë kërkesat ligjore të KE.
Në këtë material krahasues analizohen harmonizimet si dhe dyshimet për mos harmonizimet dhe tejkalimin e kërkesave të
direktivave.
Edhe pse në disa raste në 17 deri më 25 shtete anëtare, jo tërësisht i kanë zbatuar të dyja direktivat në ligjet e tyre nacionale:
Belgjika, Qiproja, Danimarka, Finlanda, Franca, Greqia, Hungaria, Irlanda, Italia, Lituania, Holanda, Portugalia, Sllovenia, Sllovakia,
Spanja, Suedia dhe Britania e Madhe. Republika Çeke, Estonia, Latfia, Malta dhe Polonia pjesërisht i kanë pranuar direktivat, por
na mungojnë ligje të rëndësishme, para së gjithash në raport të treguesit të Direktivës për barazi racore para punësimit (neni 3
(1)(e)-(x)). Implementimi i ligjit kryesor edhe më tej duhet të pranohet nga ana e Gjermanisë dhe Luksemburgut, ku ende është në
rrjedhë harmonizimi i ligjit për anti-diskriminim. Numër i caktuar i shteteve anëtare deri më vitin 2006 duhet ti zbatojnë dispozitat
për handikap dhe moshë, për çka e njoftuan Bashkimin Evropian se do t’ju duhen tre vite për zbatim të këtyre dispozitave (Neni
18 Direktiva 2000/78). Këto vende janë Belgjika, Gjermania, Holanda, Suedia dhe Britania e Madhe për moshë, dhe Franca dhe
Britania e Madhe për handikap.
1
http://europa.eujnt/comm/employment_social/fundamental_rights/policy/aneval/legnet_en.htm#coun
14
Gjatë shqyrtimit të parë, mund të vërehen numër i madh i metodave të ndryshme të zbatimit tek shtetet anëtare:
Akte për anti-diskriminim të cilat pak a shumë i Qiproja (2 akte), Greqia (1akt për të dy) dhe
përfaqësojnë direktivat Italia (2 dekrete)
Akte për anti-diskriminim të cilat përfshinë më shumë Austria, Belgjika, Finlanda, Irlanda, Hungaria,
fusha të Direktivave Holanda, Sllovakia
Kombinimi i akteve për anti-diskriminim për më shumë
fusha dhe akte për fusha individuale Danimarka Holanda, Suedia
Kombinim i ligjeve specifike dhe akteve për punësim Britania e Madhe

Disa pjesë të legjislacionit për anti-diskriminim për më
shumë fusha dhe akte për sferën individuale Sllovenia
Kombinim i ligjeve specifike dhe kodeve për punë dhe

Franca, Lituania, Portugalia
dënime dhe disa ligje administrative
Direktiva të zbatuara edhe në akt gjeneral më të gjerë Spanja
Deri më tani i zbatuar dhe vetëm në ligjin për

Estonia, Republika Çeke, Latvia, Malta, Polonia
punësim
Gjermania, Luksemburgu, Austria (nivel regjional)
Transponimi ende është në rrjedhë
dhe Finlanda në raport të Ishujve Ujdhesar.
Pasqyrë e sërishme e metodave të implementimit mund të bëhet për diskriminimin në bazë të moshës. Zbatimi i Direktivës 2000/
78 për diskriminim në raport të moshës paraqesin nxitje të veçantë, në krahasim me fushat tjera, për atë se numri i madh i shteteve
nuk kanë ligj ekzistues, të përgjithshëm për mbrojtje nga diskriminimi, në bazë të moshës dhe nuk ka debate të mjaftueshme për atë
si ky ligj mund të ndikojë ndaj ligjeve të tyre ekzistuese dhe praktikës për qasje kah punësimi i të rinjve dhe punëtorëve të vjetër si
dhe për pensionimin e punëtorëve të vjetër. Mund të vërtetohen dy modele të kundërta, të cilat i kanë zgjedhur shtetet anëtare, për
kundërshtim të këtyre nxitjeve të veçanta por përsëri duhet të theksohet se ato janë vetëm stereotipa gjeneral në të cilat korniza
paraqiten variacione të rëndësishme.
Një përgjigje përbëhet nga pranimi direkt në legjislacionin nacional të dispozitave për diskriminim në bazë të moshës, të cilat janë
pjesë e direktivës, pa u elaboruar adaptimi i praktikës ekzistuese ose pranimi detal i amendamenteve të ligjit ekzistues. Shembuj
janë dhënë edhe në Aktet për anti-diskriminim të cilët më shumë ose më pak i paraqesin direktivat në Qipro, Greqi dhe Itali dhe
veçmas në raport të diskriminimit në bazë të moshës do ti kishim shtuar Danimarkën, Austrinë, Sllovakinë dhe Slloveninë. Duke e
theksuar këtë përgjigje vëtetë se mundemi të kujtojmë mbajtje të pjesërishme të procesit të përshtatjes së ligjeve ekzistuese dhe
praktikës, ashtu që mund të zgjidhet nëpërmjet zgjedhjes gjyqësore dhe i shoqëruar me aktivitete të përbashkëta të Shteteve
Anëtare dhe organeve të Bashkësisë. Përgjigja e kundërt e kësaj përbëhet nga zbatimi i debateve për elaborim të ligjit me shtetet
15
Anëtare në raport të asaj si kërkesat e direktivës munden tërësisht dhe për kohë të fundit të integrohen me ligjin ekzistues dhe të
zbatohen në praktikë. Debatet për ligjin rregullohen me vështirësi me çka sqarohet pse shtetet e lartpërmendura Belgjika, Gjermania,
Holanda, Suedia dhe Britania e Madhe, këto shtete anëtare të cilët kanë kërkuar kohë plotësuese për implementim veçmas për
diskriminim në bazë të moshës.
Kryesisht, shumica e shteteve anëtare i kanë zbatuar direktivat nëpërmjet ligjeve qytetare dhe ligjit për punë, ndërsa pjesa e vogël
e tyre i kanë futur ose ndryshuar dispozitat e ligjit penal, si për shembull Belgjika. Në disa shtete ekziston kombinim i dispozitave
të ndryshme të ligjeve të ndryshme, si për shembull Latfia, metodë e cila në të madhe është zëvendësuar me më tepër dispozita
gjeneralë dhe ligje për anti-diskriminim.
Shkaku për vonesë në disa shtete anëtare ishte sigurimi se direktivat janë zbatuar në shtetet anëtare nga ana e niveleve të
ndryshme të qeverisë me kompetencat relevante. Britania vonohet gjatë zbatimit në Gjibraltar. Jo larg Gjyqi evropian i së drejtës
zbuloi se Finlanda nuk ka arritur që ti përmbushë obligimet e saja ndaj bashkësisë me atë që i përjashtoi Ishujt Ujdhesar nga zbatimi
i Direktivës 2000/432. Edhe pse në Austria ligji federal hyri në fuqi me 1 korrik 2004, pesë nga nëntë provincat duhet ta miratojnë
këtë ligj. Edhe pse është miratuar ligji për anti-diskriminim, së shpejti të gjitha regjionet dhe bashkësitë në Belgjikë, megjithatë
ekzistojnë lëshime të rëndësishme për të cilat duhet të flitet në mes regjioneve dhe Bashkësive për kompetencën e tyre për
miratimin e rregullave procedurale, siç janë sanksionet, locus standi për asociacionet dhe barrën e të provuarit. Shtetet federale
Gjermane ende duhet ti zbatojnë direktivat, pritet parlamenti federal që ta miratojë ligjin për anti-diskriminim para se ato vetë ta
fillojnë procesin e zbatimit.
Ky raport do ti shqyrtojë bazat e të dyja direktivave: fushat e diskriminimit, definicionin për diskriminim, obligim i kuptueshëm për
harmonizim, tregues individual dhe material i ligjit, përjashtime në raport të principit për trajtim të barabartë dhe veprim pozitiv,
këshilla juridike dhe zbatim i të drejtës, trupa për trajtim të barabartë dhe respektim i të gjitha dispozitave.
2
Rasti B-327/04 Komisioni kundër Finlandës, 24 shkurt 2005. Po ashtu zbuloi se të njëjtën ditë Luksemburgu e theu ligjin e Bashkësisë sepse nuk arriti ta
zbatojë Direktivën 2000/43, Rasti B-320/04 Komisioni kundër Luksemburgut. Atëherë Ligji i së drejtës zbuloi se edhe Gjermania (Rasti B-329/04) dhe Austria
(Rasti B-335/04) e kanë thyer ligjin e Komisionit me çka nuk kanë arritur që ta zbatojnë Direktivën 2000/43.
16
Emanuel / 1976
18
KREU 2
Fushat e diskriminimit
19
Direktiva për barazi racore dhe Direktiva për barazi gjatë punësimit kërkojnë nga shtetet anëtare që ta ndalojnë diskriminimin në
bazë të prejardhjes racore dhe etnike, religjionit dhe besimit, handikap, moshe dhe përcaktim seksual. Direktivat nuk përmbajnë
asnjë definicion për këto fusha të diskriminimit. Kjo pjesë hulumton se si shtetet anëtare i inkorporojnë fushat e ndryshme të
diskriminimit në legjislacionet e tyre nacionale. Në bazë të kësaj bëhen pyetjet a të shtohen fusha tjera të diskriminimit përveç
atyre të cilat janë përmendur në direktivat; a të krijohet definicion për secilën fushë dhe si të veprohet drejt diskriminimit të bazuar
në karakteristikat e parashikuara ose për asociacionet me njerëzit të cilët disponojnë me karakteristika të caktuara.
Shumica e shteteve anëtare vendosën që mos ti definojnë fushat e diskriminimit në ligjin e tyre të dizajnuar për implementim të
direktivave. Grup i vogël shtetesh e përfshinë definicionin ligjor me dokumentacion shoqërues, si memorandum për sqarim i
shoqëruar me ligjin. Në këtë grup janë Austria, Irlanda, Holanda, Suedia dhe Britania e Madhe.
A. Cilat fusha janë përfshirë ?
Shumica e shteteve anëtare në legjislacionet e tyre nacionale për anti-diskriminim (ose propozim ligjet të dizajnuara për implementimin
e direktivave) i përfshinë të gjitha fushat e diskriminimit nga direktivat.Nuk ekzistojnë shembuj me prejardhje racore ose etnike dhe
religjion e besim të cilët janë përjashtuar nga ligji për anti-diskriminim. Edhe pse ekzistuan probleme të vogla në fillim, tani orientimi
seksual është përfshirë gjithë e më tepër në ligjet nacionale. Përjashtim bën Latvia. Në dy kthesa, orientimi seksual u fshi nga
propozim ligji për anti-diskriminim nga ana e Komitetit parlamentar relevant dhe u zëvendësua me listën e plotë të fushave të
ndaluara të anti-diskriminimit. Këtë metodë në mënyrë origjinale e realizoi Malta për Aktin 2002 për punësim dhe raporte industriale.
Vërejtja juridike 461 prej vitit 2004 e botuar sipas aktit i cili kërkon shoqata për punësim ta merr parasysh listën e fushave të
ndaluara sipas Direktivës 2000/78/KE duke e përfshirë orientimin seksual gjatë vendosjes se a ekziston diskriminimi.
Shtetet anëtare kishin mundësi të kërkojnë prolongim të implementimit të dispozitave të direktivës për barazi gjatë punësimit për
handikapin dhe moshën deri më 2 dhjetor 2006. Shumica e tyre nuk e shfrytëzuan këtë mundësi, kurse te një pjesë e tyre ekziston
nevoja e sjelljes të masave specifike për handikapin dhe moshën. Në raport të handikapit, bëhet fjalë për Austrinë e cila duhet ta
bëjë këtë në nivel federal dhe Britania e Madhe, ndërsa për moshën në Suedi dhe Britani të Madhe. Gjithsesi ekzistojnë edhe
shtete tjera, si për shembull Gjermania dhe Luksemburgu ku ende nuk është miratuar ligji i përgjithshëm për të gjitha fushat.
Numër i caktuar i shteteve anëtare vendosën që ti kufizojnë fushat në legjislacionin e tyre për anti-diskriminim në korniza të dyja
direktivave. Ndërkaq ato shtete të cilët vendosën për zgjerimin e fushave u ballafaquan me dy zgjedhje: cilat fusha plotësuese ti
definojnë dhe a të bëjnë listë të diskriminimit qartë të theksuara në ligjet nacionale, ekziston numër i madh dhe i ndryshëm i fushave
të cilat gjinden tek shtetet anëtare. Për shembull, Sllovenia e ndaloi diskriminimin në bazë të nivelit të arsimit dhe statutit financiar3,
ndërsa Portugalia e ndaloi diskriminimin në bazë të trashëgimisë gjenetike dhe statutit familjar (neni 23, Kodeksi për punë). Kjo
është kombinim i nenit 13 i direktivave2 në implementim të Direktivës 97/81/KE4 gjysmë kohe pune dhe Direktiva 1999/70/KE për
kohë të caktuar pune. Ato janë shtetet Hungaria, Holanda, Polonia.
3
Implementim i Ligjit për principin për trajtim të barabartë, Gazetë zyrtare nr. 50/2004
4
[ 1998 ] OJL 14 / 9.
20
Me qëllim që ta zgjerojnë listën e fushave të ndaluara për diskriminim shumë shtete e krijuan këtë listë të plotë me shtimin e frazës
siç është5 "ose në cilat do qoftë raste tjera". Me qëllim në të ardhmen që tu mundësohet gjyqeve që ti njohin fushat plotësuese të
ndalimit për diskriminim do të shfrytëzohet praktika gjyqësore e përpunuar sipas nenit 14 nga Konventa evropiane për të drejtat e
njeriut. Lista jo të plota ekzistojnë në Finlandë, Hungari, Latvi, Poloni dhe Slloveni. Në Belgjikë, ligji federal për luftë kundër
diskriminimit i përmban këto fusha: gjini, të ashtuquajtur racë, ngjyrë, prejardhje, prejardhje nacionale ose etnike, përcaktim
seksual, status qytetar, lindje, mirëqenia, mosha, religjioni dhe bindja filozofike, gjendja e tanishme ose e ardhshme shëndetësore,
nevoja të veçanta ose karakteristika fizke.Gjyqi i arbitrazhit përcaktoi plotësisht se natyra gjithëpërfshirëse e kësaj liste nuk është
ligjore6.Nuk mundet të gjendet sqarim i kuptimtë për përjashtim të fushave tjera siç janë gjuha ose bindja politike dhe Gjyqi kërkoi
plotësuese të integrohet ligji me qëllim që të përfshihet secila fushë duke i përfshirë edhe ato të cilat nuk janë përmendur qartë.
B. Prejardhja racore dhe etnike

Paraqiten dy punë kryesore në raport të definimit të "prejardhjes racore dhe etnike". Së pari, ekzistojnë debate për përdorimin e
"racës" në korniza për legjislacionin për anti-diskriminim. E dyta, paraqiten ndërthurje të përcaktuara me karakteristikat e tjera
personale, siç janë nacionaliteti, gjuha dhe religjioni.
Neni 6 nga Direktiva për barazi racore thotë:

Bashkimi evropian nuk i pranon teoritë të cilat përpiqen që ta përcaktojnë ekzistimin e racave të veçanta njerëzore. Përdorimi
i termit "prejardhja racore" nuk lidhet me pranimin e teorive të atilla.
Disa shtete anëtare vlerësojnë se përdorimi i fjalëve "racë" dhe "prejardhja racore" në legjislacionin për anti-diskriminim e nxit
perceptimin, njerëzit të dallohen sipas "racës" ku nuk ka mbështetje shkencore për kategorizim të atillë. Për shembull, në Austri termi
"përkatësia etnike" është miratuar në aktin federal për trajtim të barabartë me qëllim që të përjashtohet termi gjerman "Rosse". Në
aktin për anti-diskriminim të Finlandës i përket "prejardhjes etnike dhe natyrore" (neni 6 (1)), ndërsa në Ligjin për diskriminim etnik të
Suedisë i përket "përkatësisë etnike" (nenii 3). Në shtetet tjera fjala "racë" nuk është pjesë e ligjit, por është e kualifikuar. Në Franca,
dispozitat e ndryshme ligjore i përkasin "racës të vërtetë ose të supozuar (vraie or suppse)". Kjo pyetje u ngrit në debatet e
organizuara gjatë krijimit të versioneve të para të ligjit në Luksemburg. Këshilli shtetëror (Conseil d´Etat) e kritikonte suksesin të futet
fjala "rasë" me termet "të vërteta ose të supozuara". Zgjidhja më e shpeshtë për këto dilema është të lidhet kuptimi i fjalës "racë" me
definicionin i cili është pjesë e Konventës Ndërkombëtare për Eliminimin e të gjitha formave të diskriminimit racor. Neni 1 :
"termi "diskriminimi racor" do të thotë cili do ndryshim, përjashtim, restriktiv ose predispozicion bazuar në racë, ngjyrë,
prejardhje nacionale ose etnike".
Kjo përmendet në dokumentet për sqarim në Austri, Gjermani, Latvi dhe Holandë.
Një pjesë e paqartësive të Direktivës për barazi racore është cilat janë karakteristikat siç janë ngjyra, prejardhja nacionale, pakica
nacionale, gjuha ose prejardhja sociale me pjesë të kontrollit të "prejardhjes racore dhe etnike". Ekzistojnë qasje të ndryshme në
korniza të ligjit nacional. Shumë ligje nacionale më pak i përfshinë prejardhjen nacionale dhe ngjyrën. Britania e Madhe është e
vetmja në shikim të mos përfshirjes të "ngjyrës" në kornizat e direktivave. Legjislacioni ekzistues veçanërisht e përfshinë diskriminimin
5
[ 1999 ] OJL 175 / 43.
6
Akt gjykim nr. 157/2004 i Gjyqit të arbitrazhit, prej 6 tetor 2004: http://www.arbitrage.be/public//f/2004/2004-157f.pdf
21
në bazë të racës, prejardhjes etnike ose nacionale7 ndërsa ligji ekzistues ende e ndalon diskriminimin në bazë të ngjyrës dhe
nacionalitetit8, kjo nuk ishte ndryshuar me qëllim që ti shprehë kërkesat e Direktivës për barazi racore.
Kufizim i tjetër i përket prejardhjes racore dhe etnike dhe religjionit. Në korniza të direktivave, qartë është se kjo është dallim i
rëndësishëm për shkak bazës materiale të Direktivës për barazi racore e cila është shumë më e shpërndarë sesa ajo në Direktivën
për barazi gjatë punësimit. Edhe përskaj gjithë asaj ligji nacional i cili daton prej para direktivave jo gjithmonë e shprehin këtë
veprimtari. Në Holandë praktika gjyqësore e ka njohur mundësinë për diskriminim të Evrejve9 dhe gjatë rrethanave të caktuara,
Myslimanët10 të ballafaqohen me diskriminim racor. Në Britaninë e Madhe, diskriminimi kundër Sakëve11 ose Evreve12 llogaritet
si diskriminim, në bazë të prejardhjes racore (veçanërisht etnike). Në legjislacionin Suedez andi-diskriminimi, besimi religjioz
definohej si pjesë nga përkatësia etnike13. Si do që të jetë kjo duhet të ndryshohet të plotësohet me qëllim "religjioni ose besimet
tjera" të mos paraqesin fushë autonome të diskriminimit.
C. Religjioni dhe besimi
Asnjë shtet anëtare nuk u përpoq të sigurojë definicion gjithëpërfshirës për "religjionin ose besimin" në korniza të ligjit për anti-
diskriminim. Pothuaj edhe atje ku ekziston definicion, lihet hapësirë e gjerë për interpretim. Për shembull në Irlandë "besimi
religjioz" është "religjion i kaluar ose dukje".14 Disa shtete kanë siguruar udhërrëfyes për rëndësinë e religjionit ose besimit gjatë
arsyetimit të dokumentacionit i cili e përkrah ligjin. Në Britaninë e Madhe kjo interpretohet si gjyqet dhe tribunalët mund ti marrin
parasysh faktorët e shumtë kur vendoset çka është "religjioni ose besimi" ( p.sh. kushtim kolektiv, sistem i qartë i besimit, besimi
fundamental i cili ndikon në jetën ose qëndrimin drejt botës).15 Në Austri sqarimet të cilat janë pjesë e Ligji federal për trajtim të
barabartë thotë: "për religjionin janë të nevojshme minimum kërkesa në raport të deklaratës për besim, rregulla për mënyrën e
jetës dhe kultit. Religjioni është cilado qoftë bindje religjioze, besimi, anëtarësim në kishë ose bashkësia religjioze".16 Në Suedi u
debatua për definicione të ndryshme, por në fund nuk u shfrytëzua asnjë definicion.
Termi "besim" po ashtu qe temë e debateve në raport të domethënies së tij. Shumë shtete anëtare u munduan që ta limitojnë këtë
koncept. Në Holandë u miratua termi levensovertuiging (filozofia e jetës) sepse ishte integruar më nëpërmjet praktikës gjyqësore.
Ky term përfshinë më tepër filozofi siç është humanizmi, por nuk zgjerohet në asnjë çast në raport të shoqërisë. Ngjashëm me këtë
në Austri, udhëzimet thonë: "Feja është sistem i integrimit e cila përbëhet prej bindjeve personale në raport të strukturës bazike,
modeleve dhe funksioni i botës, nuk është sistem shkencor. Për derisa besimet janë komponentë ato përfshinë perceptim të
7
Ligji për raportin në mes racave (Plotësim) Rregulla 2003, S.I. 1626.
8
Ligji për raportin në mes racave 1976.
9
Mendim 1998/48, Komisioni për trajtim të barabartë
10
Mendim 1998/57, Komisioni për trajtim të barabartë
11
Mandla v Dowell Lee [1983]2A C 548.
12
Seide v Gillette Industries Ltd. [1980]IRLR427.
13
Neni 3, Akti për diskriminim etnik 1999.
14
Neni 2 (1), Akti për barazi gjatë punësimit 1998-2004.
15
Para. 9, Shënime për sqarimin e një pjese nga Principet për barazi gjatë punësimit (religjioni ose besimi) 2003 në: http://www.dti.gov.uk/er/equality/eeregs.htm
16
Nr. 307der Beilagen XXII. GP-Regierungsvorlage-Materialien.
22
humanizmit, shqyrtimi drejt jetës dhe moralit".17 Këto definicione mundohet ta ndërlidhin besimin me spektër të gjerë të filozofisë
përkundër mendimeve të qarta për punët specifike. Mendimi politik ndodhet në një zonë të përhimë. Disa bindje politike mund të
kuptohen si filozofi e jetës, siç është komunizmi. Në të njëjtën kohë, të tjerët janë më pak kompetentë në natyrën e tyre: për shembull
shikimi individual për nivel përkatës të tatimit. E rëndësishme është se shumë shtete anëtare po ashtu e përfshinë edhe bindjen politike
si pjesë e fushave të ndaluara të diskriminimit. Këtu biem: Qiproja, Republika Çeke, Danimarka, Estonia, Finlanda 18, Franca,
Hungaria, Italia, Latvia, Luksemburgu, Malta, Holanda, Polonia, Sllovenia, Spanja dhe Britania e Madhe (vetëm Irlanda Veriore).
Në fund duhet të kihet parasysh se definicionet për religjionin më shpesh gjinden jashtë ligjit për anti-diskriminim. Shpesh janë
pjesë i ligjeve në raport të praktikumit të lirisë së religjionit ose në ligjet të cilat e rregullojnë relacionin në mes Shtetit dhe
religjioneve të organizuara.
Ç. Handikap
Ekzistojnë numër i madh i definicioneve për handikap në korniza të ligjeve nacionale, që nuk është karakteristike për fushat e tjera të
diskriminimit. Ky është rezultat i disa faktorëve. E para, shumë shtete anëtare sigurojnë benificione të caktuara mbrojtëse për njerëzit
me handikap. Natyrisht, është e nevojshme definicion relativ detal për të cilën gjithçka do tu nënshtrohen benificioneve të tilla.
Gjithkund ligji nacional shpeshherë përmban shema për kuota të cilat kërkojnë nga punëdhënësit të punësojnë numër të caktuar të
personave me handikap.19 Megjithatë, është e nevojshme të definohet termi nevoja të posaçme me qëllim që të sqarohet cili punëtorë
mundet të jetë pjesë e kësaj kuote. Edhe pse ekzistojnë shumë shembuj rrjedhës për definicione të nevoja të veçanta në korniza të ligjit
nacional, nuk është e zakonshme të gjinden definicione specifike për nevojat e veçanta në korniza të ligjit për anti-diskriminim.
Atje ku legjislacioni pët anti-diskriminim e definon termin handikap ekzistojnë numër i madh i elementeve të përbashkëta:
· Kërkesat lidhur me kohën: e përhershmja ose kohëzgjatja e lëndimit;
· Shkalla e lëndimit: pragjet e shoqërisë;
· Statuti i tanishëm: trajtim i mangësive në të kaluarën, tanishmen dhe të ardhmen.
Në raport të kërkesës lidhur me kohën, mund të kërkohet mangësia të zgjasë disa kohë me qëllim që të kualifikohet si handikap.
Për shembull në Britaninë e Madhe20 mangësia patjetër të zgjasë deri në një vit. E kundërta e kësaj, në shtetet tjera kërkohet
mangësia të definohet sipas kohëzgjatjes (Qipro21, Suedia22).
Në disa vende kërkohet mangësia të arrijë shkallë të caktuar të seriozitetit; shpeshherë kjo është definuar me përqindje të pragut.
Për shembull në Luksemburg sipas Ligjit për persona me handikap i vitit 2003 bëhet fjalë për ato me më tepër se 30% zvogëlim
të aftësisë punuese23.
hend
17
Ibid
18
Ligji për anti-diskriminim (nr.21/2004) bazohet në "mendimin" ku Kodeksi penal e përfshinë edhe "përcaktimin politik"
19
Kjo shpeshherë iu ndalojnë punëdhënësve të ndërmarrin vendime alternative, siç janë kontributet në fondin shtetëror për persona me nevoja të veçanta.
20
Neni 1(1) Akti për diskriminim i personave me handikap 1995.
21
Ligji 127 (p) 2000.
22
Neni 2, Akti për diskriminim i personave me handikap 1999.
23
Ligji 51/2003 për mundësi të barabarta.
23
Mjet tjetër për qasje drejt seriozitetit të mangësisë është i aspektit të aftësisë për realizimin e funksioneve të caktuara. Në Maltë,
ligji thirret në "aktivitete kryesore jetësore"24 dhe në Britaninë e Madhe në aktivitete "të përditshme normale".25
Në fund, ekzistojnë interpretime të ndryshme në praktikë a e përfshinë handikapi të kaluarën ose mangësinë e ardhshme. Legjislacioni
irlandez i përfshinë fushat e diskriminimit të cilët kanë ekzistuar më parë, si dhe ato të cilat mund të paraqiten në të ardhmen. 26Ligji
holandez përfshinë "handikap rrjedhës ose të supozuar ose sëmundje kronike"27, sipas kësaj mbrojtja e personit (për shembull) i cili
më përpara ka pasur kancer, por më tutje nuk i ka simptomat e asaj sëmundje.
Në përgjithësi, mund të thuhet se ekzistojnë numër i madh i variacioneve të definicionit për handikapin të cilat mund të gjinden tek
shtetet anëtare. Në shumë raste, modeli mjekësor i handikapit thuret në ligjin, i cili fokusohet në kapacitet funksional të personalitetit
si shkak i mangësisë. Në të kundërtën e saj është modeli social i handikapit i cili del nga integrimi i individit me handikapin dhe
rrethin e tij ose saj. Në këtë drejtim handikapi mund të jetë nxitur nga organizimi i papërshtatshëm i rrethit.
D. Përcaktimi seksual
Shumë pak shtete e kanë definuar termin përcaktim seksual në korniza të legjislacionit për anti-diskriminim. Ligji irlandez për
barazi e definon përcaktimin seksual si "përcaktim homoseksual, heteroseksual ose biseksual".28 Në të njëjtin drejtim, në Britaninë
e Madhe legjislacioni thirret në përcaktim seksual për a) persona të gjinisë së njëjtë, b) persona të gjinive të ndryshme ose c)
persona të gjinisë së njëjtë ose gjinive të ndryshme.29
Ndryshe është situata e cila i përket diskriminimit kundër çifteve të gjinisë së njëjtë. Në sqarimet e Ligjit federal austriak për trajtim
të barabartë qëndron se paraqet diskriminim jo ligjor trajtimi i çifteve të gjinisë së njëjtë në krahasim me ato çifte të cilat nuk janë
në bashkëshortësi, e që janë të gjinive të ndryshme në bazë të përcaktimit seksual.30 Qasja është e ndryshme që u miratua në
Finlandë: Ligji për legjislacion të anti-diskriminim përmban listë jo të plotë të fushave. Në rastin e parë e cila i përket diskriminimit
të kandidatit për punë sepse ai ishte në lidhje me person të gjinisë së njëjtë, Gjyqi administrativ vlerësonte se fakti i cili është në
lidhje me person të gjinisë së njëjtë është fushë autonome e diskriminimit.31 Edhe pse kjo nuk qe vërejtur në ligjin, e mbulon në
mënyrë implicite.
24
Ligji për mundësi të barabarta (persona me handikap) 2000.
25
Neni 1(1), Akti për diskriminim i personave me handikap 1995.
26
Neni 1(6)(a), Ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004
27
Neni 1(b), Akti prej 3 Prill 2003 në raport të formimit të Aktit për trajtim të barabartë në bazë të handikap ose sëmundje kronike, Staatsblad 2003, 206.
28
Neni 2(1), Ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004
29
Neni 2(1), Ligji për barazi gjatë punësimit (përcaktimi seksual) 2003, S.I.1661.
30
Nr. 307 der Beilagen XXII. GP-Regierungsvorlage-Materialien
31
VaasaAdministrativeCourt, 27.8.2004, Ref. No. 04/0253/3.
24
DH. Mosha
Për moshën supozohet se është objektive karakteristika me ndikim natyrorë dhe sipas saj nuk është definuar. Edhe pse ekzistojnë
numër i madh përjashtimesh në raport të kësaj fushe të diskriminimit, Akti i Irlandës për punësim të barabartë duket se është i
vetmi gjatë kufizimit të zbatimit të plotë të tij të "personave mbi moshën maksimale sipas së cilës individi është i obliguar me ligj të
shkojë në shkollë". 32
E. Diskriminimi i supozuar dhe i afërt.
Ndonjëherë, diskriminimi mund të paraqitet si rezultat i ndonjë supozimi për ndonjë individ, e cila munde ose s' mundet të jetë
faktikisht e saktë; për shembull: ndonjë grua është lejzbeke. Alternativë e kësaj, personi mund të ballafaqohet me diskriminim për
shkak se është partner i personave me karakteristike të caktuara; për shembull njeriut i cili nuk është Jevg mund që mos ti lejohet
hyrje në bar për këtë ai është me shokë të cilët janë pjesë e Bashkësisë Rome. Në shumë shtete, zbatimi i legjislacionit për anti-
diskriminim në situata të këtilla definitivisht është zgjedhur në korniza të vet ligjit dhe do të varet nga interpretimi i ardhshëm gjy-
qësor. Këtu hynë: Austria, Belgjika, Qiproja, Danimarka, Finlanda, Italia, Latvia, Malta, Polonia, Sllovenia dhe Spanja.
Në Irlandë ekziston shembull i rrallë i ndalimit implicite të diskriminimin në bazë të afrimit.33 Siç edhe u cek më parë, në disa shtete
ligji përcakton racë "reale ose të pritur" (shembull Franca), ose në bazë të handikapit i cili ka ekzistuar në të kaluarën ose mund të
ekzistojë në të ardhmen (Holanda).
Shpeshherë iu ndalojnë punëdhënësve të ndërmarrin vendime alternative, siç janë kontributet në fondin shtetëror për persona me
nevoja të veçanta.
32
Neni 6(F) (3)
33
Neni 6(1)(b), Akti për barazi gjatë punësimit 1998-2004
25
Cornelia / 1933
26
KREU 3
Definicion për diskriminimin
27
Direktivat për barazi racore dhe barazi gjatë punësimit përcaktojnë katër forma të diskriminimit të ndaluar: diskriminim direkt, indirekt,
shqetësim dhe theksim i diskriminimit. Gjatë shqyrtimit të implementimit të direktivave, nga ana e shteteve anëtare, kjo është pjesë tek
e cila është evidente progresi i dukshëm. Numri i madh i shteteve anëtare e fusin ligjin i cili qartë i ndalon këta katër tipe të
diskriminimit. në më shumë prej rasteve, definicionet e përfshira në legjislacion janë të ngjashme në definicionet të cilat janë pjesë e
direktivave. Shumë shtete vendosën në masë zëmadhe që ta riprodhojnë tekstin e direktivave në raport të këtyre koncepteve krye-
sore. Në këtë pjesë do të shqyrtohet mënyra në të cilën janë rregulluar secila nga të katër tipet e diskriminimit të sistemeve nacionale
dhe juridike. Para se të bëhet kjo analizë detale mundet të bëhen numër i madh i observacioneve preliminare.
Edhe pse numri i madh i shteteve vendosën që ta ndjekin normën e direktivave, ekziston numri i vogël i përjashtimeve. Në Holandë
legjislacioni për diskriminim në bazë të moshës përbëhet prej ndalesave të kombinuara për diskriminimin direkt dhe indirekt:
"Në këtë Ligj, dallueshmëria do të thotë dallim në bazë të moshës ose në bazë të karakteristikave tjera ose marrëdhënie të cilat do
të rezultojnë me diskriminimin në bazë të moshës"34.
Sipas Direktivave për barazi gjatë punësimit me të cilën ndalohet arsyetimi i pacaktuar i diskriminimit në bazë të moshe35. Qeveria
holandeze e ka ndërmarrë qëndrimin se nuk është e nevojshme të ndahet diskriminimi direkt dhe indirekt në bazë të moshës. Rreth
kësaj u pajtuan disa komentues. Në Britaninë e Madhe u miratua korniza e ndryshme në raport të diskriminimit në bazë të handikapit.
Këtu format bazike të diskriminimit janë:
· Diskriminimi në bazë të trajtimit më të përshtatshëm të preferuar të cilat janë të lidhura me pamundësinë e personit me handikap;36
· Mos suksesin për tu harmonizuar me obligimin që të bëhen përshtatje reale.37
Po ashtu duhet të vërehet se në disa shtete legjislacioni për anti-diskriminim në të drejtën qytetare është plotësuar me dispozitat nga
ligji penal për mbrojtje nga diskriminimi. Për shembull, në Finlandë neni 11 (9) nga Ligji penal (rikoslaki (391/1898) e definon diskriminimin
si "vendosje e personit në pozicion qartë joadekuat ose në pozitë veçmas të keqe në raport me të tjerët, pa shkak të pranueshëm".38
Megjithatë, edhe pa këto shembuj, më shumë shtete anëtare e shtuan modelin i cili është pjesë e direktivave. Si rezultat i saj termi
"diskriminim" u miratua. Në numër të vogël rastesh shfrytëzohet terminologjia alternative, pa kurrfarë qëllimi të qartë që të ekzekutohet
domethënie e ndryshme. Për shembull, në ligjet në Estoni dhe Danimarkë shfrytëzohet termi trajtim joadekuat. Në të kundërtën e saj,
ligji holandez për anti-diskriminim i ndanë konceptet e "diskriminimit" nga "dallim". Ligjet e ndryshme të cilat i implementojnë direktivat
nuk e ndalojnë diskriminimin, por kthehen në "dallim" joligjor. Diskriminimi është ngushtë lidhur me dëshmi për qëllim nga ana e atij i
cili bën diskriminim dhe është e lidhur me mbrojtje të caktuar të grup njerëzish. E kundërta e kësaj, "dallimi" është koncept më neutral
i cili mund të zbatohet në cilin do tip të trajtimit me dallim të paarsyeshëm në mes individëve (për shembull i mbron të gjithë njerëzit, e
jo vetëm ato të grupeve të cilat janë nënshtruar diskriminimit).
34
Neni 1(1), akti prej 17 dhjetor 2003, në raport të trajtimit të barabartë në bazë të moshës, profesion ose ushtrim vokacioni, Staatsblad 2004, 30.
35
Neni 6, dhjetor 2000/78.
36
Ekzistojnë dy mënyra sipas të cilave punëdhënësi mundet në mënyrë joligjore ti bëjë diskriminim punëtorit me nevoja të veçanta ose aplikues për vend
pune, ashtu që e trajton atë ose ate në mënyrë e cila [shtë më pak e preferuar (pa arsyetim) në raport me punëtorët tjerë ose aplikues për vend pune për shkak
nevojave të veçanta të atij ose asaj ose me rregullim të përshtatjeve të qarta (pa arsyetim).
37
Nenii 3 A, Akti për diskriminim në bazë të nevojave të veçanta 1995.
38
Shikoni definicionin për diskriminim në Ligjin e belgjikës prej datës 30 korrik 1981 kriminalizimi i akteve të caktuara në bazë të racizmit dhe ksenofobes.
28
Në fund duhet të theksohet se, si mund të thuhet se shtetet anëtare i ndjekin definicionet të cilat janë pjesë e direktivave, shpeshherë ekzis-
tojnë dallime të vogla në mes tekstit aktual të ligjit nacional dhe tekstit të direktivës. Duke e pasur parasysh mungesën e shpeshtë të
interpretimit të praktikës gjyqësore e cila e interpreton legjislacionin e pranueshëm, rëndë është të thuhet se dallimet e vogla në gjuhë janë
diçka që duhet të zgjidhet nëpërmjet interpretimit të drejtë ose se ekzistojnë lëshime të dukshme gjatë implementimit të nivelit nacional. Për
shembull, në Belgjikë39 teksti për arsyetim të diskriminimit indirekt nuk e përmend nevojën të tregohet se dispozita, kriteri ose praktika janë
të patjetërsueshme, ndërkaq kjo nga ana tjetër është emplicite në tekstin e direktivave.40 Më shumë ose më pak të gjitha gjyqet nacionale
kanë obligim gjeneral "që ta interpretojnë ligjin nacional në kuptim të terminologjisë dhe qëllimit të direktivave".41
A. Diskriminimi direkt
Shumë shtete anëtare e miratuan ligjin i cili për së afërmi e sqaron definicionin për diskriminim direkt i cili është pjesë e direktivave.
Ekzistojnë disa elemente të përbashkëta dhe atë:

· Nevoja të tregohet më pak trajtimi i dëshiruar;
· Kërkesë për krahasim me person tjetër në situatë të ngjashme, por me karakteristika të ndryshme (për shembull prejardhja
etnike, religjioni, përcaktimi seksual);
· Mundësia për shfrytëzimin e personit për krahasim me të kaluarën (p.sh. punëdhënësi i mëparshëm) ose person hipotetik për
krahasim;
· Diskriminimi direkt nuk mund të arsyetohet
Në përgjithësi këto elemente mund të gjinden në legjislacionet e: Austrisë, Qipros, Danimarkës, Estonisë, Finlandës, Greqisë, Italisë,
Irlandës, Latfisë, Lituanisë, Luksemburgut (propozim ligj), Maltës, Portugalisë, Sllovakisë, Sllovenisë, Suedisë dhe Britanisë së Madhe.
Duhet të theksohet se nuk është e detyrueshme të zbatohet ky legjislacion ligjor në bazë të domenit material në tërësi të direktivave dhe
mundet të koekzistojë me aktet tjera ligjore të cilat përmbajnë definicione më të ndryshme për diskriminimin direkt. Shumica e shteteve
e shfrytëzuan mundësinë e nenit 6 të direktivave për barazi gjatë punësimit për të lejuar arsyetim të diskriminimit direkt në bazë të moshës.
Në Republikën Çeke, dispozitat për anti-diskriminim mundet të vërehen në më shumë ligje. Në disa raste definicioni për diskriminim
direkt është e afërt me atë të direktivave. Në Francë dhe Holandë diskriminimi direkt është i ndaluar, por nuk është definuar në ligjin.
Si do qoftë, në Holandë ekziston praktikë gjyqësore e cila sugjeron se koncepti i "dallueshmërisë direkte" është i ngjashëm me
definicionin për diskriminim direkt i cili është pjesë e direktivave.
39
Neni 2\2, Ligji federal 25 Shkurt 2003
40
Neni 2\2 (b) Direktivat 2000/43 dhe 2000/78
41
Rasti 1483, VonColson&KammannvLandNordrhein-Westfalen[1984]ECR1891.
29
Në raport të zbatimit në ligjet në Spanjë42 dhe Hungari43 jo qartë lejohet përdorimi i zbatimit të së kaluarës ose hipotetike. Në Irlandë
kërkesa për krahasues është sqaruar nëpërmjet praktikës gjyqësore. Në të vërtetë ky është shteti vetëm anëtar ku praktika gjyqësore
e ka marrë parasysh realizimin përkatës në raste të diskriminimit në bazë të moshës. Këtu realizimi në masë të madhe varet nga faktet
e rastit. Në Perry v Garda Commissioner44, në raport të planit vullnetar për pensionim. Gjatë realizimit të situatës të 59-vjetarit dhe
60-vjetarit u tregua se 59-vjetari do të fiton të ardhur shtesë prej 7.618 euro. Në raste tjera u paraqit dallim i madh në raport të moshës.
B. Diskriminimi indirekt
Numri i madh i shteteve anëtare e futën definicionin për diskriminim indirekt e cila përgjithësisht e përfshinë definicionin të miratuar në
direktivat. Këtu hynë këto shtete: Austria, Belgjika, Qiproja, Danimarka, Estonia, Finlanda, Greqia, Hungaria, Irlanda, Italia, Latvia,
Luksemburgu (propozim-ligj), Malta, Portugalia, Sllovakia, Sllovenia, Spanja, Suedia dhe Britania e Madhe.
Siç është edhe me diskriminimin direkt, Franca dhe Holanda nuk e përfshinë definicionin detal për diskriminimin indirekt në ligjin
nacional. Ekziston trup i rëndësishëm i praktikës gjyqësore në Holandë i cili e sqaron konceptin për diskriminim indirekt në mënyrë të
ngjashme me atë të direktivës. Në Republikën Çeke, ekzistojnë dispozita për anti-diskriminim të cilat janë pjesë të një numri të madh
ligjesh dhe të njëjtët përmbajnë definicione të ndryshme p;r diskriminimin indirekt.
Direktivat e definojnë diskriminimin indirekt duke u thirrur në dispozitat, kriteret dhe praktikën sipas së cilës individi ka prejardhje
specifike etnike ose racore, religjion ose besim, mosha, handikap ose përcaktim seksual 'si mangësi e caktuar kur krahasohet me per-
sona tjerë’45 Pragu i "mangësisë së caktuar" është pjesë e formave të rrezikuara të ligjit nacional dhe është rëndë të përcaktohet a
e shprehin të njëjtët saktë qasjen në direktivat. Në Hungari, diskriminimi indirekt paraqitet nëse rregulla "disa individë ose grupe me
karakteristika të përcaktuara në nenin 8 (fusha të ndalura) gjinden në situatë të pa lakmuar në krahazim me individ ose grup në situatë
të ngjashme".46 Në Latfi ligji thirret para së gjithash në matje e rezultatit të ‘pasojave të kundërta’ se sa të "mangësisë specifike"47 Qa-
sja në Latfi është të kontrollohet këto masa a krijojnë çfarë do qoftë përparësi diskriminuese. Diskriminimi indirekt paraqitet atje ku
masat të cilat janë formalisht të barabarta, përsëri gjatë implementimin ose adaptimit të tyre ekziston mundësi në lidhjen e kufizimit real
për shfrytëzimin ose mundësimin e të drejtave ose privilegjeve, prioriteti ose përparësia e personave me moshë të caktuar, përcaktim
të caktuar seksual, handikap, prejardhja racore ose etnike, religjioni ose besimi.48
42
Neni 28 (1)(6), Ligji 62/2003
43
Neni 8, Ligji për trajtim të barabartë dhe promovim të mundësive të barabarta 2003
44
DEC-F2001-029.
45
Neni 2 (2) (b), Direktivat 2000/43 dhe 2000/78
46
Neni 9, Ligji për trajtim të barabartë dhe promovim të mundësive të barabarta 2003
47
Neni 29 (6), Ligji për punë
48
Ligji për trajtim të barabartë
30
Në direktivat pritet të paraqitet krahasimi në mes efektit të matjes të personave me prejardhje të veçantë etnike dhe të ngjashme, me
ndikimin e saj ndaj personave tjerë. Përsëri ligji nacional dallohet në qasjen e ndërmarrë për krahasimin deri te kërkesat për formimin
e diskriminimit indirekt. Ligji Polonez kërkon të matet shkaku i dëmit për të gjithë ose për një numër të konsiderueshëm të të
punësuarve të cilët i takojnë një grupi të caktuar.49 Në Britaninë e Madhe, definicioni më i shpeshtë për diskriminim indirekt kërkohet
evidencë se masa është vendosur në gjendje të pa volitshme të ankesës individuale, si dhe grupit të cili ai ose ajo i takon.50 Në Irlandë,
konsultimi me realizuesin hipotetik nuk është i lejuar gjatë ankesave për diskriminim indirekt gjatë profitit.51
C. Shqetësimi
Në direktivat shqetësimi definohet si veprim i pa lakmueshëm në raport të (prejardhjes racore ose etnike, religjioni ose besimi, handikapi,
mosha ose përcaktimi seksual) të drejtuar drejt ose me efekt të dhunës ndaj dinjitetit të individit dhe mjedisit frikësuar, armiqësor,
degradues, turpërues ose ofendues.52 Numri më i madh i shteteve anëtare i miratuan definicionet për shqetësim të cilat janë të ngjashme
me ato të direktivave. Këtu hynë: Belgjika, Qiproja, Republika Çeke (ligje të ndryshme), Malta, Finlanda, Greqia, Hungaria, Irlanda, La-
tfia, Lituania, Luksemburgu (propozim ligj), Malta, Holanda, Polonia, Portugalia,Sllovenia, Spanja dhe Britania e Madhe.
Tek disa shtete anëtare, definicioni për shqetësim është më i kufizuar nga ato të direktivave. Kjo është karakteristike për Estoninë ku
maltretimi është definuar si:
"ku veprimi i pa dëshiruar ose akti pa dallim verbalisht ose jo verbalisht ose fizikisht ndodh kundër individit i cili ka raport të caktuar
ose varshmëri". 53
Kjo e përjashton mbrojtjen nga shqetësimi nga ana e punëtorëve tjerë i rangut të ngjashëm ose nga ato të cilët janë në pozicion më
të ulët.
Direktivat edhe më tej thirren në "veprimtarinë e pa dëshiruar me qëllim që të shkatërrohet ose efekt shkatërrimi i dinjitetit të per-
sonit".54 Kjo sugjeron se shqetësimi mundet të paraqitet edhe kur nuk është bërë dhunimi ndaj dinjitetit të viktimës nëse ajo ka qenë
qëllim i veprimit. E kundërta e kësaj legjislacioni në Austri55 dhe Suedi56 kërkon, në të vërtetë të bëhet dhunimi ndaj dinjitetit të
viktimës. Në direktivat element tjetër i definicionit për shqetësim është veprimi të krijojë mjedis të frikësuar, armiqësor, degradues,
turpërues ose ofendues (dhunë).57Ligji Italian e ka zëvendësuar fjalën "ose" me "dhe" me bërje të testit kumulativ dhe prag të qartë
lartë që të kënaqet ai i cili ankohet.58
49
Neni 18, Kodeksi i punës
50
Për shembull, Neni 1(1A) Ligji për relacion me racat Akt 1978
51
Neni 29, Ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004
52
Neni 2(3)
53
Neni 10(4), Ligji për kontrata gjatë pounësimit
54
Neni 2(3), Direktivat 2000/43 dhe 2000/78
55
Neni 21 (2), Ligji për trajtim të barabartë 2004
56
Ligji për diskriminim në bazë të përcaktimit seksual 1999, Ligji për trajtim të njëjtë të studentëve të universitetit 2001. Ligji për ndalim të diskriminimit 2003
57
Neni 2(3) Direktivat 2000/43 dhe 2000/78
58
Dekreti legjislativ, 9 korrik 2003, nr 215 (GazzettaUfficialeno. 186,12August2003); Dekreti legjislativ, 9 korrik 2003, nr 216 (GazzettaUfficialeno.
187,13August2003).
31
Direktivat nuk mundësojnë rregulla specifike si të përcaktohet a bëhet me veprim të atillë dhunë ndaj dinjitetit të individit ose krijohet
mjedis i ngjashëm i frikësuar. Disa shtete e shqyrtuan mundësinë ta sqarojnë këtë në ligjin nacional. Në Sllovaki është bërë vërejtje në
raport të trajtimit sipas të cilës individi mundet qartë të precizojë shqetësimin.59 Sipas kësaj e qartë është të theksohet perceptimi i
individit, edhe pse gjyqet munden ti marrin parasysh edhe standardet e pa kuptuara. Ngjashëm me këtë në Republikën Çeke,
propozim ligji i përket "veprimit të padëshiruar, jo përkatës ose ofendues objektivisht i perceptuar nga ana e personit të prekur".60
Në Britaninë e Madhe kërkohet nga gjyqet dhe tribunalet, kombinim të vlerësimit objektiv dhe subjektiv të veprimit:
"veprimi do të vlerësohet se e ka efektin e theksuar, vetëm nëse merren parasysh të gjitha rrethanat duke përfshirë edhe
perceptimin e vetes të B (viktimës), duhet të vlerësohet se e ka këtë efekt".61
Pjesa tjetër e cila ka ngelur e hapur nga ana e direktivave, është përgjegjësia e punëdhënësit për aktet e shqetësimit, të nxitur nga
punëtorët tjerë ose nga ana e tretë, për shembull klientë. Në shumë shtete punëdhënësi është përgjegjës për veprimet e punëtorëve
deri në shkallë të caktuar. Disa shtete anëtare vendosën ti japin obligim specifik punëdhënësve të ndërmarrin aktivitete për pengimin
e shqetësimin në vend të punës. Për shembull, në Finlandë, kur punëdhënësi do të vërejë shqetësim në vend pune, ka për obligim që
ta studiojë situatën dhe të ndërmarrë masa të vënë fund të kësaj situate.62 Obligim i ngjashëm ekziston edhe në Suedi, por këtu përskaj
të punësuarve është janë përfshirë edhe universitetet në raport me studentët.63 Në Francë, neni L122-55 i Ligjit për punë krijon
obligim të punëdhënësit ti ndërmarrë të gjitha masat e duhura të vejë fund shqetësimit në vend pune. Në Britaninë e Madhe dhe
Irlandë nuk ka obligim të qartë të punëdhënësit të ndërmerret aktivitet për mbrojtjen nga shqetësimi. Përsëri punëdhënësi nuk do të
jenë përgjegjës për shqetësimin e bërë nga ana e punëtorëve të tyre, nëse ato tregojnë se kanë ndërmarrë hapa praktik të qartë "gjatë
pengimit të së njëjtës".64
E rëndësishme është të përmendet se mundet të ekzistojë harmonizim në mes shqetësimit si element nga legjislacioni anti-diskriminues
dhe rregulla tjera ligjore për luftë të përgjithshme kundër shqetësimit. Më vonë, ajo që është shkruar si maltretim moral , jo vetëm që
përfshinë shqetësim direkt diskriminues, por edhe çfarëdo maltretimi pa elemente të diskriminimit. në Belgjikë, shqetësimi është jo-
ligjor në korniza të ligjit për anti-diskriminim, por po ashtu edhe në korniza të ligjit specifik për shqetësim moral dhe seksual.65 Në
Francë, shqetësimi nuk është përfshirë i veçantë në rregullat ligjore, por veçmas trajtohet në ligjin për shqetësim moral dhe seksual.
Shqetësimi moral definohet si "akt i cili përsëritet dhe i cili rezulton me degradim të kushteve të punës siç është ndryshimi i ndonjë
shfrytëzimi të ndonjë të drejte ose dinjiteti, me ndryshim të ndonjë shëndeti fizik ose psikologjik ose vështirësim të ndonjë profesionalizimi
të ardhshëm".66
59
Neni 2(5) Ligji për anti-diskriminim, nr. 385/2004
60
Neni 3(5) propozim Ligj për anti-diskriminim
61
Për shembull, neni 3A Ligji për marrëdhënie me racat 1976
62
Neni 28, Ligji për sigurim gjatë punësimit dhe aspektit shëndetësor, nr. 736/2002.
63
Neni 6, Ligji për trajtim të barabartë të studentëve të universiteteve, Akti 2001
64
Irlanda: neni 5(3), ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004; Britania e Madhe: p.sh. paragrafi 32(3), Ligji për marrëdhënie me racat 1976
65
Loidu 11 juin 2002 relative a la protection contre la violenceet le harcelement moral ou sexuel au travail, Moniteurbelge, 22 korrik 2002
66
Ligji prej dates 17 janar 2002.
32
Në fund ekzistoj evidencë e vogël e informatave se shtetet anëtare janë munduar që ti plotësojnë definicionet ligjore për shqetësim me
Kod të sjelljes me qëllim që të sigurohet orientimi i mëtutjeshëm për punëdhënësit dhe atyre që sigurojnë shërbime. Derisa ky është
instrument karakteristik për shqetësimin seksual, Kodi i sjelljes për shqetësim si pjesë e direktivave është karakteristik vetëm për
Irlandën dhe Britaninë e Madhe.
Ç. Sjellja e diskriminimit
Direktivat përmbajnë rregull e cila thotë se sjellja e diskriminimit ... do të vlerësohet për diskriminim.67. Rregull e ngjashme është
përfshirë në numër të madh të ligjeve nacionale të shteteve anëtare me numër të vogël përjashtimesh.
Në Francë, nuk ka rregull specifike për sjelljen e diskriminimit joligjor. Si do qoftë, rregullat e përgjithshme ligjore për bashkëpjesëmarrje
dhe përgjegjësi mund të krijojnë efekte të forta. Në Britaninë e Madhe, situata ligjore është komplekse. Sjelljet, rezistencë dhe nxitje
të kontratës për diskriminim janë veprime joligjore në korniza të ligjit për anti-diskriminim i cili e përfshinë racën, handikapin dhe
religjionin (vetëm Irlanda veriore). Zbatimi i rregullave për racë dhe handikap në Britaninë e Madhe është pjesë e trupave relevantë
për barazi: Komisioni për barazi racore dhe Komisioni për të drejtat e personave me nevoja të veçanta. Viktima individuale nuk
mundet të ndërmarrë aktivitet që ti nxisë sjelljet për diskriminim. Ligji i ri në bazë të përcaktimit seksual dhe religjionit ose besimit nuk
përfshinë asnjë rregull për ndalim të sjelljes për diskriminim.
67
Neni 2(4) Direktivat 2000/43 dhe 2000/78
33
Jan / 1950
34
KREU 4
Obligimi për
përshtatje të arsyeshme
35
Direktiva për barazi gjatë punësimit iu imponon obligim punëdhënësve që të ndërmarrin masa përkatëse me të cilat ju mundësohet
personit me nevoja të veçanta të ketë qasje, të merr pjesë ose përparsi gjatë punësimit ose pjesëmarrje në trajnim.68 Ky obligim
më parë nuk ekzistonte tek shumica e shteteve anëtare dhe paraqet një nga elementet e reja të direktivave. Kjo mundet të
evidentohet në implementimin e pjesërishëm të kësaj pjese të direktivës për barazi gjatë punësimit.
Obligimi për përshtatje të arsyeshme nuk ishte përfshirë në legjislacionin nacional të Estonisë, Italisë dhe Polonisë. Në Hungari
obligimet ligjore janë më të forta në raport të personave të cilat më janë punësuar për dallim nga ato të cilët kërkojnë punë. Në
Austri, Ligji federal për diskriminim të personave me nevoja të veçanta ende nuk është miratuar, por ligji i cili i përfshinë lëshimet
kërkon punëdhënësi të krijojë përshtatje të arsyeshme para se të japë denoncim të arsyeshëm personit me nevoja të veçanta.
Ende nuk është miratuar ligji me fusha të qasjes së mundshme në Republikën Çeke dhe Luksemburg.
Shtetet vijuese kanë rregulla ligjore të cilat janë të përafërta deri te obligimi për përshtatje të arsyeshme e cila është pjesë e direk-
tivave: Belgjika, Qiproja, Danimarka, Finlanda, Franca, Gjermania, Irlanda, Latvia, Lituania, Holanda, Portugalia, Sllovakia, Sllovenia,
Spanja, Suedia dhe Britania e Madhe. Ato dukshëm dallohen në mes veti në raport të atyre të cilat ofrojnë obligim kryesor, me
elaborim të vogël për atë si të implementohet ( P.sh. ka Britania e Madhe). Në përgjithësi ekziston shumë praktikë e vogël gjy-
qësore në këtë fushë, e prandaj është vështirë të pritet si do të zbatohen konceptet kryesore në praktikë.
Derisa definicioni për obligimet ndryshon, tema më e shpeshtë e kufizimit është ajo që nuk, duhet të krijojë "barë disproporcionale"
për punëdhënësin në Belgjika, Qiproja, Franca, Gjermania, Greqi, Irlanda, Latvia, Lituania, Holanda, Portugalia, Sllovakia, dhe
Spanjë. Në Maltë, përshtatja e arsyeshme nuk duhet që "ta dëmtojë në shkallë të caktuar" tregtinë ose biznesin krahasuar nga ana
e punëdhënësit.69
Preambulat e direktivave sigurojnë indikacion të kriterit i cili duhet të merret parasysh gjatë vendosjes për arsyetim për përshtatje
të caktuar. Neni 21 i përcakton të tre temat të cilat duhet të merren parasysh dhe të cilët më së shpeshti përfshirë në ligjin nacional:
· Shpenzimet financiare dhe tjera të cilat vijojnë: Qiproja, Finlanda, Irlanda, Malta dhe Britania e Madhe;
· E shtrenjtë dhe burimet financiare të organizimit ose shpenzimet: Qiproja, Finlanda, Irlanda, Malta dhe Britania e Madhe.
· Mundësia për fitimin e financimit publik ose ndihmë tjetër e ngjashme: Qiproja, Finlanda, Irlanda, Malta, Holanda, Portugalia,
Spanja dhe Britania e Madhe.
Në disa vende ekziston kriter shtesë i përfshirë në legjislacionin nacional. Për shembull në Maltë, e rëndësishme është të merret
parasysh numri i të punësuarve të cilët kërkojnë riaftësim.70 Në Qipro, mundet të merret parasysh situata financiare e shtetit në
rast kundër shtetit.71Në Holandë, Ligji nuk sqaron si të bëhet vlerësim i arsyetimit, por memorandumi për sqarim propozon të
gjykohet duke u thirrur në atë masa a është: (a) përkatëse, (b) provuese dhe (c) proporcionale në raport të punëdhënësit. Në
Suedi, punëdhënësi ka obligim ta bëjë të njëjtën, e cila "mundet arsyeshëm të kërkohet".72
68
Neni 5, Direktiva 2000/78
69
Neni 7(4), Akti për mund ësi të barabarta (për persona me nevoja të veçanta), 2000
70
Ibid.
71
Neni 9(2), Ligji 127(0)/2000.
72
Neni 6, Ligji për diskriminim të personave me handikap 1999.
36
Mossuksesi të sigurohet aftësim i kuptimtë duhet të trajtohet si formë e diskriminimit joligjor është shpesh herë fushë/pjesë e
mossqarimeve në legjislacionin nacional (p.sh. Franca, Hungaria, Latfia). Në Suedi, mos suksesi të sigurohet përshtatje e arsyeshme
është lidhur me konceptin për diskriminim direkt. Nëse përshtatja reale mundet ti eliminojë efektet ndaj personit të hendikepuar,
atëherë ajo do të jetë diskriminim direkt për punëdhënësin i cili duhet ti marrë parasysh nevojat e veçanta.73 Në të kundërtën, mos
suksesi të sigurohet përshtatja e arsyeshme trajtohet si diskriminim indirekt në Sllovaki74 edhe në Spanjë.75 Në Britaninë e Madhe,
mos suksesi të sigurohet përshtatje e arsyeshme definohet si formë specifike e diskriminimit.76
Ekzistojnë disa shembuj për obligimet për përshtatje të arsyeshme të cilat zbatohen jashtë nga fusha e handikapit. Në Suedi,
ekziston obligim i punëdhënësit të miratojë masa aktive ta bëjë vendin e punës inkluziv për personat me të kaluar të ndryshme
etnike dhe religjioze.77 Në Francë, definicioni për përshtatje të arsyeshme është pjesë e direktivës për trajtim të barabartë
gjatë punësimit dhe është inkorporuar në ligjin, por nuk është kufizuar në fushën e personave me hendikepi.78
73
Neni 3 dhe 6, Ligji për diskriminim të personave me handikap 1999
74
Neni 7, Akti për anti-diskriminim 2004
75
Neni 373, Ligji 13/1982 për integrim social të personave me handikap (amendament)
76
Neni 3A(2), Ligji për diskriminim të personave me handikap 1995.
77
Neni 4, Ligji për diskriminim etnik 1999
78
Neni 5(4)
37
Atarah / 1999
38
KREU 5
Vëllimi personal dhe material i
rregullave nacionale
39
A. Vëllimi personal
Direktiva për barazi racore dhe direktiva për barazi gjatë punësimit zbatohet tek të gjith personat. Kjo tregon në faktin se legjislacioni
nacional anti-diskriminues duhet të zbatohet tek të gjith personat në territoret e shteteve anëtare pa dallim a janë ata pjesë e BE ose
me nënshtetësi të vendeve të treta. Në përgjithësi, në shtetet anëtare mbrojtja nga diskriminimi në çfarëdo baze të direktivave nuk
varet nga nacionaliteti, popullsia ose statuti i qëndrimit.79
Neni 16 i direktivës për barazi racore thotë se është me rëndësi të mbrohen të gjith personat nga diskriminimi dhe se shtetet anëtare
duhet të sigurojnë, atje ku është përkatëse në pajtueshmëri me traditat nacionale dhe mbrojtja praktike e të gjith personave me të drejtë
qëndrimi në rast ndaj tyre të bëhet diskriminim në bazë të prejardhjes racore dhe etnike. Në direktivën për barazi gjatë punësimit nuk
ekziston nen i ngjashëm, përsëri nuk ekziston shkak pse edhe personat juridik dhe fizik mos të përfshihet me termin "persona" në
korniza të direktivave. Në shumë vende edhe personat fizik edhe ato juridik janë të mbrojtur prej diskriminimit. Atje ku ligji jo qartë i
dallon këto dy kategori, pritet të bëhet dallim, për shembull në Latfi dhe Greqi. Personat juridik me qëndrim të përhershëm ende janë
kategorikisht të pa mbrojtur sipas ligjit të Latvisë dhe Suedisë80, edhe në Austri ku fjala "ligj" i përket vetëm mbrojtjes nga diskriminimi
të personave fizik, ndërsa në Estoni tradita lokale tradicionale u përket vetëm personave fizik të cilët janë viktimë të diskriminimit.
Direktivat as nuk tregojnë në atë se personat fizik dhe juridik a i janë nënshtruar aktit të diskriminimit. As që japin informata se cili
mund të jetë përgjegjës për sjellje diskriminuese. Kjo është sqaruar më lartë në raport të shqetësimit. Çështja e përgjegjësisë është
veçanërisht e rëndësishme në rastet e diskriminimit gjatë punësimit, për çka shpesh punëdhënësi është përgjegjës i aktiviteteve të
punëtorëve të tij ose saja, për shembull gjatë diskriminimit të klientit ose shqetësimi nga ana e të punësuarit ndaj të punësuarit tjetër. Në
Irlandë81, Holandë82 dhe Suedi, legjislacioni anti-diskriminues është më shpesh ndaj punëdhënësve dhe shpesh nuk mund të jetë
personalisht përgjegjës personi i cili në të vërtetë nuk ëhtë sjellë në mënyrë diskriminuese. E kundërta e kësaj, në Latfi përgjegjësia për
diskriminim është personale dhe vetëm personi i cili është pjesë nga akti i diskriminimit është përgjegjës para ligjit, nuk është punëdhënësi
as ai i cili mundëson shërbime.
Më jo e rëndomtë është punëdhënësit të vlerësojnë për përgjegjës për veprime të personave të tretë siç janë qiraxhitë, klientët ose
blerësit të cilët bëjnë diskriminim punëtorëve të tyre. Për shembull, në Portugali punëdhënësit dhe siguruesit e shërbimeve mund të
jenë përgjegjës vetëm për aktet e personave të tretë, nëse është furur ligj për kujdes të veçantë ose ku mund të vendoset raport i
veçantë, për shembull me nën realizuesit83. E ngjashme me këtë, në Holandë janë planifikuar debate parlamentare që të sqarohet se
kodi holandez nuk ka për qëllim që ligjin për anti-diskriminim ta zbatojë ndaj kolegut ose personit të tretë në bazë të mos ekzistimit të
kontaktit ose relacionit në mes autoritetit dhe anëve84.
Odat ekonomike dhe organizatat tjera tregtare ose profesionale më shpesh nuk janë përgjegjës për aksionet të diskriminimit të
anëtarëve të tij.
79
Në Francë, principi i barazisë realizohet në jo-nacionalet, përveç nëse Ligji nuk e sqaron dallimin në raport të trajtimit në bazë të kushteve të interesit publik të
Këshillit themelues, 22 janar 1990, 298 DC, R.F.D.C numër 21990, obsFavoreu.
80
Në Suedi kjo temë është zëvendësuar duke paraparë nga ana e Komitetit për hulumtim të diskriminimit.
81
Më shumë dispozita të Ligjit për barazi gjatë punësimit 1998-2004, janë drejtuar drejt punëdhënësit dhe dispozitave të tij të qarta të cilët do të mundësojnë aksione
kundër kryesit (kryesve) të diskriminimit. Përjashtime bëjnë neni 4 i Ligjit, i cili i përket përgjegjësisë të imponuar ndaj personit i cili eksponon shpallje diskriminuese.
82
Legjislacioni holandez në fushën e punësimit direkt është drejtuar drejt punëdhënësit, organizatave të punëdhënësve, zyrat për punësim, agjencitë publike për
punësim, profesionalist, institute të trajnimit, shkolla, universitete e të ngjashme.
83
Neni 617 (2) Kodeksi për punë.
84
Memorandum për sqarim të aksionit për trajtim të barabartë në bazë të moshës, gjatë punësimit, profesionit dhe trajnimit profesional (Ligji për trajtim të
barabartë në bazë të moshës gjatë punësimit), Second Chamber of Parliament (dhoma e poshtme e Parlamentit), 2001 -2002,28170, nr., 3, r.19.
40
B. Vëllimi material
Neni identik 3 (1) nga të dy direktivat i numëron fushat në të cilat principi i trajtimit të barabartë patjetër të ngelë në gjendje të
pandryshuar. Katër nene të cilët janë të përbashkëta në të dy direktivat dhe sipas saj edhe të gjitha pesë bazat e diskriminimit: kushtet
për qasje në punësim, vetëpunësim ose profesion, përfshirë kriterin për zgjedhje dhe punësim: qasje deri te të gjitha llojet e trajnimit
profesional dhe kahëzim, përfshirë përvojën në punë praktike, punësim dhe kushte të punës, përfshirë lëshimet dhe pagesën, anëtarësimin
ose inkuadrimin në organizata të punëtorëve, organizatat e punëdhënëse dhe organizatave profesionale. Në Direktivën për barazi
racore zgjerohet vëllimi i mbrojtjes nga diskriminimi në bazë të prejardhjes racore ose etnike të mbrojtjes sociale, inkuadruar sigurimin
social dhe shëndetësor, privilegjet shëndetësore, arsim dhe qasje deri dhe furnizim me të mira materiale dhe shërbime të cilët janë të
kapshme për opinionin, inkuadruar edhe banimin.
Raporti me dispozitat kushtetuese është komplekse. Tek numri i madh i shteteve anëtare barazia kushtetuese garanton zbatim
gjeneral, edhe pse domeni teorik material i direktivave bile e përfshinë sektorin publik. Si do që të jetë, shumë e pazakonshme është
rregullat kushtetuese vetë ti zbatojnë direktivat. Atje ku Protokolli 12 nga Konventa Evropiane për të drejtat themelore dhe të drejtat
e njeriut, e cila mban ndalim gjeneral për numër të hapur të grupeve nga ana e shtetit, mundet të zbatohet në ligjin nacional, si për
shembull në Qipro dhe Finlandë, domeni i ligjit nacional është i gjerë, bile në raport të sektorit publik (në Qipro Protokolli 12 ka përdorim
gjeneral jashtë legjislacionit publik). Sa i përket dispozitave ligjdhënëse konkrete, më shumë vende janë më të kufizuar dhe komplet
i numërojnë fushat në të cilat zbatohet ligji për diskriminim.
Ekspertët e respektuar nga shtetet në Rrjetin evropian të ekspertëve ligjor në fushën e diskriminimit, përgjithësisht janë të kënaqur nga
ajo që domeni i direktivave është përmbushur në Austri (me përjashtim të handikapit dhe po ashtu dhe po ashtu në disa legjislacione
provinciale), Qiproja, Danimarka, Finlanda, Franca, Hungaria, Irlanda, Holanda, Portugalia, Sllovakia, Sllovenia dhe Spanja. Domeni
i ligjit të Belgjikës ngel jo i plotë për shkak të drejtimeve profesionale dhe trajnim dhe mbrojtje gjatë punësimit të personave nga
regjionet dhe Bashkësitë dhe arsimit).
Për tu përmbushur kërkesat e direktivave, legjislacioni nacional anti-diskriminues patjetër të zbatohet në sektorët publik dhe privat,
inkuadruar edhe trupat publik. Në të gjitha shtetet anëtare e kanë përmbushur këtë kërkesë. Në Maltë direktivat janë zbatuar në ligjin
për punësim vetëm për sektorin privat; vetëm më tepër dispozita të përgjithshme në Kushtetutën dhe Aktin për Konventën evropiane
janë zbatuar në sektorin publik. Por, siç është theksuar , në Latoi ku trajtimi i barabartë në shërbimin qytetarë është përfshirë vetëm
në Kushtetutën, edhe nëse përgjigjet të zbatohet principi për trajtim të barabartë, mungojnë normat për zbatimin e bares së arsyes.
Projekt-amendamentet në raport të drejtorisë shtetërore, për zbatimin e mbrojtjes së njëjtë janë përpiluar në korniza të së drejtës
Latfike të punës. Në Portugali rregullat për barazi dhe anti-diskriminim nga e drejta e punës në momentin zbatohen gjatë punësimit
privat dhe të punësuarve në sektorin publik dhe do të vazhdojë me të njëjtën derisa më vonë të miratohen rregulla specifike (Neni 1(2)
i Ligjit 35/2004). Projekt ligjet në Parlamentin në Luksemburg nuk e përfshinë sektorin publik dhe Këshilli shtetëror paralajmëroi se
Luksemburgu rrezikon të jetë përgjegjës për zbatimin joadekuat të së drejtës të BE.
E kundërta e kësaj, në Hungari jo gjithë sektori privat është përfshirë me ligjin për trajtim të barabartë 2003. Kodi Hungarez ka qasje
të vetme në mes shteteve anëtare, nuk i numëron bazat të cilat janë domen i direktivave, por i numëron shërbimet publike dhe private/
trupa të cilat patjetër ti respektojnë kërkesat për trajtim të barabartë në të gjitha aksionet e tyre. Këto më shpesh janë trupa publike dhe
e inkuadrojnë shtetin, vetëqeverisjen lokale dhe vetëqeverisjen e pakicave, drejtorinë publike, armatën, policinë, shërbimet e burgut,
41
shkollat dhe universitetet, personat dhe institutet të cilët mundësojnë shërbime sociale dhe shërbime për mbrojtje të fëmijëve, muze,
biblioteka, shtylla private të pensioneve, shtylla të përbashkëta vullnetare për sigurim, organizata të cilat ofrojnë shërbime shëndetësore,
parti politike dhe organe tjera të financuara nga buxheti qendror (Neni 4). Janë numëruar katër aktorë në sektorin privat (Neni 5): (1)
ato ofrojnë kontratë publike ose ofertë publike; (2) ato të cilët mundësojnë shërbime publike ose sheshin të mallra; (3) afaristët,
kompanitë ose trupat tjerë ligjor privat të cilët shfrytëzojnë ndihmë shtetërore dhe (4) punëdhënësit dhe ndërmarrësit.
Patjetër të garantohet barazia në të gjitha sektorët të punësimit publik dhe privat dhe profesion, inkuadruar punën me kontratë,
vetëpunësimin, shërbimin ushtarak dhe zyrën ligjore. Numër i madh i shteteve nuk mundën që ta plotësojnë këtë lloj mbrojtje. Shërbimi
ushtarak nuk është përfshirë në korniza të legjislacionit Larfik i cili i zbaton direktivat, ndërsa në Holandë, ligji për diskriminim në bazë
të moshës nuk zbatohet në shërbimin ushtarak (duhet të bëhet më së voni deri më 1 janar 2008). Në Estoni, Greqi, Latfi, Lituani,
Maltë, Suedi dhe Britani të Madhe vetë-punësimi dhe/ose profesioni janë jo tërësisht të përfshira as që janë të përfshirë në cilin do
qoftë nga ligjet e Luksemburgut. Ligji i Maltës nuk bën fjalë për personelin ushtarak as në personat të cilët punojnë ose kryejnë
shërbime me kapacitet profesional ose si ndërmarrës të personave tjerë ku puna ose shërbimi nuk është rregulluare me kontratë
specifike për shërbim. Me respekt ndaj personave të cilët kanë zyre juridike, ky akt do të zbatohet vetëm nëse personi që ndodhet ka
kontratë për punësim.
E drejta e Estonisë i mbulon vetëm kontratat për punësim dhe si rezultat i së njëjtës nuk e rregullon punën e atyre që punojnë në baza
tjera duke i përfshirë edhe vetëpunësimet dhe shërbimet publike. E ngjashme me këtë edhe e Drejta në Çeki ende nuk zbatohet te
vetëpunësimi, profesion ose kontratë për punë dhe pjesërisht zbatohet në punësimin publik. Në Holandë në vend të vetëpunësimit
shfrytëzohet termi "liberalprofession" dhe do të duhet të sqarohet gjerësisht me qëllim që të garantohet se jo vetëm doktorët, arkitektët
e të gjasshme janë përfshirë punëtorët e lirë, tregtarët, ndërmarrësit e tjerë.
Lëshimet e tjera të definuar në fushën e punësimit, e inkuadrojnë mangësinë të thirren në "kushte të punës" në ligjin suedez vetëm
"kushtet e punës" janë qartë të përfshira të cilat nënkuptojnë domen të kufizuar i cili i përfshinë kushtet të cilat janë rregulluar në
kontratën për punë, por jo edhe kushtet në të cilat realizohet puna. Ligji i Latfisë nuk e ndalon diskriminimin në bazë të moshës,
handikapit ose përcaktimit seksual në drejtimet profesionale ose trajnim të shërbimeve publike. Legjislacioni Litfanez nuk i përfshinë
anëtarësimet ose inkuadrimin e organizatave të punëdhënësve dhe "punëtorëve" dhe organizatave profesionale, në Estoni nuk ekzistojnë
dispozita speciale në raport të qasjes kah anëtarësimi në "organizatat punuese", edhe në Latfi lëshohet anëtarësimi dhe inkuadrimi në
organizatat profesionale.
Siç edhe u cek, Republika Çeke, Estonia, Latfia, Malta dhe Polonia ende nuk e kanë zbatuar direktivën për barazi racore jashtë sferës
punuese. Në Latfi, ligjet tjera e mundësojnë zbatimin e ndalimit për diskriminim racor deri te një pjesë e caktuar gjatë arsimimit,
mbrojtjes sociale dhe mundësitë sociale, por jo në mallra dhe shërbime. Në Irlandë ende është diskutabile a thua mbrojtja sociale,
mundësitë sociale dhe arsimimi janë përfshirë në korniza të Ligjit për statut të barabartë 2000-2004. Ligji i Litfanisë nuk e përfshinë
mbrojtjen sociale dhe mundësitë.
Neni 3 (3) i direktivës për barazi gjatë punësimit mundëson domeni i direktivës të mos zgjerohet deri te "pagesat nga cilido qoftë lloj nga
ana e shtyllave shtetërore ose të ngjashme, duke e përfshirë edhe mbrojtjen shtetërore sociale ose shtyllat për mbrojtje sociale". Ky
përjashtim nuk është pjesë e direktivës për barazi racore, e cila në të kundërtën e saj e numëron "mbrojtjen sociale" në domenin e tij
(Neni 3 (1)). Disa shtete anëtare në legjislacionet e tyre anti-diskriminuese e kanë ndërmarrë nenin 3 (3) nga Direktiva për barazi
42
gjatë punësimit, p.sh. Finlanda, Greqia dhe Qiproja. Sido që të jetë, në të gjitha këto shtete gjithsesi është e pritur ligjet tjera të mbrojnë
nga diskriminimi në mbrojtjen sociale dhe shëndetësinë. Duke u mbështetur në nenin 3 (3), dekreti Italian i cili e zbaton Direktivën
2000/78 mundëson përmbajtja e saj të jetë pa paragjykime për dispozitat të cilat më janë në fuqi, kurse janë të lidhur me sigurim social
dhe mbrojtje, përsëri ekziston ligji për imigrim 1998 në këtë fushë i cili mbron nga diskriminimi në bazë të religjionit dhe nacionalitetit.
Shtetet tjera anëtare jo qartë e inkuadruan nenin 3 (3) në ligjet e tyre, por përsëri mbrohen nga diskriminimi i mbrojtjes sociale nëpër
fusha tjera përveç në bazë të bazës racore dhe etnike, p.sh. Malta dhe Portugalia.
Në Luksemburg, projekt-ligjet të cilat i zbatojnë direktivat shfrytëzojnë terminologji të saktë të caktuar të direktivave në drejtimet e
fushave të lidhura me punësimin, duke e inkuadruar përjashtimin në nenin 3 (3), përsëri domeni i direktivës për barazi racore nuk është
zbatuar jashtë punësimit, edhe pse mbrojtja sociale, volitje sociale dhe arsimi do të ngelin pa mbrojtje. Kodeksi penal e ndalon
diskriminimin e mallrave dhe shërbimeve në sferën publike, si dhe në disa raste në raport të punësimit, por me lëshime të dukshme.
Nuk është propozuar amendament i Kodeksit penal.
Termi "volitje sociale" shpesh nuk definohet në ligjet nacionale. Në Holandë nga qeveria vëzhgohet në Memorandumin për sqarim të
Ligjit të përgjithshëm për trajtim të barabartë dhe se kjo ide duhet të sqarohet sipas praktikës gjyqësore të Gjyqit evropian të së drejtës
në kontekst të Rregullativës 1612/68 për lëvizje të lirë të punëtorëve.85 Sipas mendimeve të qeverisë holandeze ideja për volitje sociale
i përket përparësive të llojit ekonomik dhe kulturor, të cilët mund të jenë ndarë nga trupat privat dhe publik, këtu mund të përfshihen
grandet e studentëve, zvogëlimet për transportin publik dhe zvogëlime për ngjarje kulturore ose tjera. Përparësitë të cilat ofrohen në
trupat privat janë për shembull zvogëlimet për hyrje në kinema ose teatër.
Në Suedi diskriminimi në raport të arsimit është i ndaluar vetëm për arsim sipëror.86 Si do që të jetë, qeveria bëri si duhet të ndalohet
diskriminimi në sistemin arsimor dhe propozoi rritje të përgjegjësisë për shkelje të integritetit të studentëve në përgjithësi, që do të thotë
se qeveritarët lokal ose tjerët të cilët i realizojnë aktivitetet shkollore do të jenë përgjegjës në raport të studentëve të cilët janë të
diskriminuar nga shkolla në bazë të gjinisë, nacionalitetit, religjionit ose besimi tjetër, përcaktim seksual ose handikap. Në rrjedhë është
konsultimi për këtë lëndë.
Direktiva për barazi racore i ndalon vetëm ato mallra dhe shërbime, duke e inkuadruar banimin, të cilët janë të kapshëm për opinionin.
Në shumë shtete, kufijtë e këtij ndalimi shkaktojnë debate dhe shumica e shteteve anëtare patjetër në të vërtetë ta kufizojnë ndalimin
të mallrave dhe shërbimeve të kapshme publike. Përjashtim bëjnë Qiproja, Franca, Italia,Sllovenia dhe Spanja, ku ligji nuk bën dallim
në mes mallrave dhe shërbimeve të kapshme publike nga ato të cilët janë të kapshme privatisht dhe pritet që të zbatohet të dyja. Disa
legjislacione sigurojnë definicion me të cilin përcaktohet kualiteti i shërbimeve në të cilët diskriminimi ndalohet. Në Belgjikë travaux
preparatoires i ligjit sqaron diskriminimi është i ndaluar pa dallim a janë ofruar mallrat dhe shërbimet në tregun, ose me fjalë tjera, nuk
janë rezervuar për rreth më të ngushtë. Ligji suedez e ndalon diskriminimin të mallrave dhe shërbimeve të ofruara profesionale dhe
sipas saj ligji nuk zbatohet gjatë transaksioneve private, për shembull individual private refuzon ta shesë banesën individit tjetër në bazë
të disa karakteristikave të numëruara. Komiteti suedez qeveritar për momentin e shqyrton idenë a duhet individët privat të përfshihen
me Ligjin për ndalim të diskriminimit 2003.
85
Për shembull Rasti ECJ C-261/83 Castelly prej dates 12 Korrik 1984 dhe Rasti C-249/83 Hoecx prej 27 Mars 1985, siç thirret tek Memorandumi holandez
për sqarim për Aktin për implementim të KE, Second Champer of Parliament (Dhoma e dytë e Parlamentit) 2000-2003, 28770. nr.3, f.15
86
2001 Akti i Studentëve të Universiteteve në bazë të prejardhjes etnike, religjioni ose fesë, gjinisë, përcaktimi seksual dhe handikap.
43
Ligji Finlandez për anti-diskriminim e përfshinë "furnizimin me ose qasje deri te banimi dhe pasurinë e tundshme dhe të patundshme dhe
shërbime të cilat ofrohen ose janë të kapshme deri te opinioni, dhe janë të ndryshme në raportet në mes individëve privat". Edhe pse janë
të përfshira, për shembull, bankat ose shërbimet e sigurimit, shërbimet e transportit, shërbimet për riparim, dhe shitje dhe huazim të
hapësirës për biznes. E rëndësishme është që travaux preparatoires ofron mundësi që të merret parasysh fuqia e Bashkimit evropian dhe
bazat e direktivave kur shpallet kjo dispozitë. Ligji gjerman për anti-diskriminim e ka ndërmarrë nenin 3 (1) (h) nga Direktiva për barazi racore, por
vendosë spektër të gjerë të përjashtimeve: në rastet e supozimit për diskriminim racor, i mbulon të gjitha kontratat private, përveç kontratave
familjare dhe kontratat për trashëgim në të cilën formojnë "raport të veçantë ose raport për besim të palëve dhe fiseve", duke i inkuadruar kontratat
për huazimin e hapësirës për jetesë në të njëjtën pjesë ose territor; janë përjashtuar po ashtu edhe kontratat për shërbime personale. Në raport të
së gjitha fushave të cilat janë përfshirë nga ana e direktivave është lejuar të kryhet diskriminim në kontratat për huazim me qëllim të mirëmbahet
ose të vendosen "struktura stabile sociale për jetë dhe struktura të balancuara për banim si dhe struktura të balancuara ekonomike, sociale dhe
kulturore". Në kontekst të debatit në Gjermani, gjithsesi është e pritur të shfrytëzohen për tu arsyetuar trajtimi i ndryshëm në bazë të racës, moshës
ose invaliditetit. Ligji i Portugalisë e mundëson të drejtën e shoqatave private që ti ruajnë mallrat dhe shërbimet vetëm për anëtarët e tyre. Ligji i
Sllovenisë jo qartë e përfshinë banimin.
Shumica e shteteve anëtare e kanë ruajtur kontekstin e ndryshimit të dy direktivave, vetë qartë theksuar diskriminimin në mbrojtje sociale , volitje
sociale, arsim dhe mallra dhe shërbime të kapshme për opinionin, në raport të diskriminimit në bazë të prejardhjes racore ose etnike. Sido që të jetë,
numri i madh i shteteve anëtare e ofrojnë të njëjtën mbrojtje nga diskriminimi dhe për baza tjera, nëse jo për të gjitha bazat, dhe i tejkalojnë kërkesat
e direktivave. Pikat në vijim i përshkruajnë fushat në të cilat shtetet anëtare i tejkalojnë kërkesat të dispozitave të së drejtave të BE:
· Në ligjin federal austriak atje ku u ka ruajtur ndryshimi në domenin e direktivave, në disa ligje provinciale kahëzohet: i Vjenës dhe i
Karintinës. Ligji për anti-diskriminim mbron nga diskriminimi në mbrojtje sociale, volitje sociale, arsim dhe mallra dhe shërbime duke e
inkuadruar edhe banimin në të gjitha fushat e direktivave (jo për handikap në Vjenë ). Kjo është rregullativë shumë e rëndësishme duke
shikuar faktin se provincat janë shumë të rëndësishme për shtetin.
· Në Belgjikë të gjitha bazat e diskriminimit janë me ligj të barabartë sipas Ligjit federal 2003, në kontekst të së cilit janë përfshirë varg
kushtesh të cilët nuk janë numëruar në domenin material të direktivave , për shembull qasja, deri te pjesëmarrja në praktikumin e çfarëdo
qoftë aktiviteti ekonomik, social, kulturor ose politik, e cila norma është e kapshme për opinionin.
· Projekt-ligji i Republikës Çeke mundëson mbrojtje të njëjtë ndaj të gjitha bazave të direktivave.
· Danimarka e zgjeron ndalimin e diskriminimit jashtë kornizave të punësimit, deri te religjioni ose besimi dhe përcaktimi seksual.
· Ligji finlandez për anti-diskriminim për ndalim të diskriminimit gjatë hyrjes në trajnim/arsim në bazë të fushave të ndryshme , duke
inkuadruar moshën, prejardhjen etnike ose nacionale, nacionalitetin, gjuhën., religjionin, besimin, mendimin, shëndetit, handikapin ose
përcaktimin social dhe "karakteristikat tjera personale".87 Parlamenti finlandez e ka miratuar propozimin i cili kërkon qeveria të përpilojë
propozim të ri ligj për barazi për ta matur mbrojtjen në bazë të fushave të ndryshme në raport të domenit dhe në raport të mekanizmit për
zbatim.88 Projekt ligji i ri kërkon të merret si e vetja pika fillestare e nisjes së principit se të gjitha fushat e diskriminimit duhet të trajtohen
njëlloj.
· Franca principin e përgjithshëm të barazisë në sektorin publik e garanton edhe në mbrojtje sociale ndaj të gjitha bazave. Po ashtu janë
mbrojtur të gjitha fushat e mallrave dhe shërbimeve, duke e inkuadruar edhe banimin.
87
Ligji ka klauzolë të kufizuar, përsëri paragrafi 3 ofron mundësi Ligji të mos zbatohet me qëllim ose përmbajtja e arsimit ose sistemit arsimor. Sipas përgatitjeve
travaus preparatiore, kjo e merr parasysh nenin 149 (1) nga Kontrata e BE, e cili thotë se Bashkësia tërësisht duhet ta respektojë përgjegjësinë e shteteve anëtare
në drejtimin e pjesëmarrjes dhe organizimeve në sistemin arsimor.
88
PTK107/2003vp, p.7,TyVM//2003vp.
44
· Ligji gjerman propozon mbrojtje nga diskriminimi i mallrave dhe shërbimeve gjatë "transaksioneve masovike" sipas fushave të Direktivave
për barazi gjatë punësimit. Nuk është definuar termini.
· Ligji hungarez praktikisht nuk e kufizon vëllimin material, a.q. parasheh trajtim të barabartë të bazave të diskriminimit .
· Ligji irlandez ka vëllim material të barabartë për 9 fusha të diskriminimit.
· Vëllimi i Ligjit italian për imigrim 1998 është i hapur, edhe pse në raport të diskriminimit etnik, religjioz dhe nacional e përfshinë domenin
e tërë dhe më tepër se direktiva për barazi racore.
· Ligji i Lituanisë e ndalon diskriminimin ndaj të gjitha bazave në arsim dhe mallra dhe shërbime.
· Në ligjin sllovak është garantuar e drejta për mbrojtje shëndetësore për secilin person pa dallim të religjionit ose besimit, statutit
bashkëshortor ose familjar, ngjyra, gjuha, mendimin politik ose tjetër , aktivitetet në odat ekonomike, statuti nacional ose social, handikapi,
mosha, pasuria ose statut tjetër, duke e inkuadruar gjininë dhe prejardhjen racore dhe etnike. Legjislacioni anti-diskriminues e ndalon
diskriminimin në banimin në bazë të gjinisë, racës, prejardhjes nacionale ose etnike. Diskriminimi në fushën e furnizimeve publike po
ashtu është jo ligjorë dhe zyra për furnizime publike mundet ta stopojë vendimin nëse pohohet ekzistimi i diskriminimit.89
· Në Slloveni të gjitha bazat e direktivave dhe fushat tjera e gëzojnë mbrojtjen nga diskriminimi në fushën e mbrojtjes sociale, volitje
sociale, arsimim dhe mallra dhe shërbime.
Ligji spanjoll e ndalon diskriminimin në ndihmë sociale dhe volitje sociale dhe në bazë të religjionit, handikapit dhe përcaktimit seksual.
· Në Suedi është ndaluar diskriminimi i ndihmës sociale dhe mbrojtjes sociale, dhe privilegjeve shëndetësore dhe privilegjeve gjatë
sëmundjes në bazë të prejardhjes etnike, religjionit ose besimit dhe përcaktimit seksual. E ndaluar është diskriminimi i mallrave dhe
shërbimeve në të gjitha bazat plus handikapi.
· Në Britaninë e Madhe, është ndaluar diskriminimi në bazë të racës, prejardhjes etnike, nacionaliteti dhe ngjyre në të gjitha format dhe
nivelet e arsimit. Religjioni ose besimit fetar dhe përcaktimi seksual vlerësohen për jo ligjore edhe në arsimimin sipëror. Diskriminimi në
bazë të handikapit ndalohet në shkollat. Është e ndaluar diskriminimi në bazë të handikapit në mallra, hapësirë dhe shërbime (në Irlandën
Veriore po ashtu edhe në bazë të mendimit religjioz ose etnik).
89
Detelet janë në Ligjin nr. 523/2003 Coll. për furnizime publike
45
Helenel / 1989
46
KREU 6
Përjashtime nga principi i
barazisë dhe aksionit pozitiv
47
A. Fakte dhe përcaktime të kërkesave për punë
Neni 4 nga Direktiva për barazi racore dhe neni 4 (1) nga Direktiva për barazi gjatë punësimit u mundësojnë shteteve anëtare "të
lejojë dallim në trajtim e cila është bazuar në karakteristikën të lidhur me çfarëdo nga fushat e diskriminimit dhe nuk do të jetë
diskriminimi ku që si rezultat e natyrës së aktivitetit përkatës dhe të lidhur me profesionin ose në kontekstin te i cili të njëjtët
realizohen, siç është faktikja dhe përcaktimet e kërkesës për punë dhe të cilët ofrojnë qëllim legjitim dhe sipas asaj kërkesat janë
proporcionale. "Numri më i madh i shteteve anëtare - Austria, Belgjika, Qiproja, Republika Çeke, Danimarka, Finlanda, Gjermania,
Greqia, Hungaria, Irlanda, Italia, Latfia, Lituania, Luksemburgu, Malta, Polonia, Portugalia, Sllovakia, Spanja, Suedia dhe Britania
e Madhe- zgjodhën që ti lejojnë këto përjashtime nga principi i trajtimit të barabartë nga të gjitha bazat e përfshira me direktivat".
Shumica e tyre tekstualisht e miratuan terminologjinë e direktivave të shteteve anëtare të cilët dallohen në terminologji rrezikojnë
që ta bëjnë përjashtimin jashtë asaj që e lejojnë direktivat.
E rëndësishme është që Britania e Madhe orvatja që të testohet arsyeja e kërkesës faktike profesionale është në të vërtetë më
pak rigoroze nga direktivat në raport të asaj se nuk ka obligim ta tregojë të njëjtën për të ekzekutuar se kërkesa ka qëllim legjitim.
Dispozitat për kërkesë faktike profesionale Estonia, të cilat i mundësojnë punëdhënësve të definojnë kërkesa vetëm në bazë të
moshës dhe handikapit, e jo në bazë tjera të direktivave, jo qartë kthehen në të drejtë legjitime ose principi i kërkesës për punë.
Dispozita polake e cila e zbaton nenin 4 (1) është shumë më e gjerë se direktivat dhe mundëson që mos të thyhet principi i trajtimit
të barabartë gjatë punësimit me jo punësim të personit në bazë të një ose më tepër nga bazat e numëruara në definicionin për
diskriminim, nëse nuk ekziston arsyetim në bazë të llojit të punës, kushteve të punës ose kërkesave të profesionit të krijuara për
punëtorët90. Ligji slloven i numëron aktivitetet të profesionit ku është lejuar dallimin në bazë të religjionit, gjinisë, moshës dhe
handikapit, duke e inkuadruar armatën, policinë dhe gjykatën.
Zbatimi gjyqësor i ligjeve do të jetë test kyç për zgjerimin e ligjeve nacionale. Për shembull në legjislacionin italian ndryshimi i
kërkesës për "legjitimitet objektiv" me "kuptueshmëri" ishte kritikuar për shkak se është më e gjerë se direktivat, por e mundshme
është gjyqet ta mbajnë domethënien njëjtë. Ligji italian ishte kritikuar po ashtu edhe për lejimin më të zgjeruar të kërkesës faktike
dhe të përcaktuar për punë me lejim të "testeve për punë përkatëse" në bazë të religjionit dhe besimit, moshës, handikapit dhe
përcaktimit seksual. Ato ngelin pa ndikim nga legjislacioni anti-diskriminues dhe mundet qartë të jenë diskriminuese gjatë lejimit të
profesioneve specifike. Gjyqet në Latfi po ashtu do të shqyrtohen të kontrollohet si ato i sqarojnë kushtet objektive për realizimin
e punës përkatëse ose për punësim përkatës"91.
Franca nuk i përfshiu përjashtimet për kërkesat për punë në bazë të faktit se Kushtetuta kërkon të mos ketë dispozita në ligjin
francez të cilët munden të krijojnë trajtim jo të barabartë në bazë të prejardhjes. Memorandumi për sqarim i ligjit austriak kërkon
ky përjashtim të sqarohet më ngushtë dhe jep shembull për aktor ase aktore e cila i takon grupit etnik të përcaktuar.
90
Neni 183 b paragrafi 2 pika 1, Kodeksi për punë
91
Neni 29 (2) dhe (9) Kodeksi për punë
48
Po ashtu ky përjashtim i merr parasysh shëndetësinë dhe sigurimin, veçmas dispozitat për mbrojtje të cilët e rregullojnë obligimin
të mbahen uniforma ose kapela për mbrojtje.
Holanda mundëson përjashtime vetëm për kërkesë faktike dhe përcaktuese për punë prej ku është e qartë se cilës racë i takon
personi si kundërshtim i karakteristikës në raport të prejardhjes racore ose etnike92. Si do që të jetë përjashtimi i tejkalon situatat
gjatë punësimit: Ligji i përgjithshëm për trajtim të barabartë nuk zbatohet "në rastet në të cilët shikimi racor i personit është faktorë
vendimtarë, duke e marrë parasysh se qëllimi është legjitim dhe kërkesat janë proporcionale në qëllimin e njëjtë93" dhe përjashtimet
e lejuara janë qartë të elaburuara në dekretin qeveritar 199494. Ligji holandez nuk i lejon përjashtimet e këtilla për religjionin ose
besimin, handikapin ose përcaktimin seksual. E mundshme është ato të jenë të lejuar gjatë diskriminimit në bazë të moshës, por kjo
do të ishte trajtuar si rast objektiv i arsyeshëm i diskriminimit direkt.
B. Punëtorët me jetos të bazuar në religjion ose besim
Sipas nenit 4 (2) nga Direktiva për barazi gjatë punësimit, shtetet anëtare munden që ti ruajnë legjislacionet nacionale ose praktika
e cila ekzistonte para miratimit të direktivave të cilat i mundësojnë kishave "organizatat tjetra publike ose private, jetos i të cilës
është themeluar religjioni ose besimi, ndeshe ti trajtojnë personat në bazë të religjionit të tyre ose besimit" trajtim të tillë të ndryshëm
nuk do të paraqet diskriminim atje ku në bazë të natyrës të atyre aktiviteteve ose kontekstit në të cilën realizohen të njëjtët, religjioni
ose besimi fetar i personave do të formohet origjinal, kërkesë legjitime dhe të arsyeshme, duke e pasur parasysh jetosin e
organizimit. Ky përjashtim lejon trajtim të ndryshëm vetëm në bazë të religjionit ose besimit dhe nuk mund të shfrytëzohet që ta
arsyetojë diskriminimin në baza të tjera, për shembull përcaktim seksual.
Këto shtete anëtare të cilët kanë vendosur që ta zbatojnë këtë përjashtim janë Republika Çeke, Estonia, Franca, Lituania, Sllovenia
dhe Suedia. Përjashtimi në nenin 4 (2) jo qartë është implementuar në ligjin portugez (edhe pse praktika gjyqësore për trupat
religjioz të lëshojnë cilin do punëtorë i cili nuk i përshtatet religjionit e cila predikon ose deklaratat për besim ose jetosi gjeneral
religjioz). Austria, Qiproja, Danimarka, Greqia, Hungaria, Italia, Irlanda, Latfia, Malta, Holanda, Polonia, Sllovakia dhe Britania e
Madhe kanë dispozita të cilët e zbatojnë nenin 4 (2). E kundërta e kësaj , legjislacioni finlandez ka tendenca situata e nenit 4 (2) ti
pranojë edhe me më tepër dispozita të përgjithshme për kërkesa faktike të përcaktuara.95.
Tek numri i madh i shteteve ekziston mendim se përjashtimet e bazuara në bazë të nenit 4 (2) janë më të gjëra. Përjashtimi në
92
Neni 2 (4) b) Ligji i përgjithshëm për trajtim të barabartë, siç është futur në Ligjin për implementimin e së drejtës të BE 2004
93
Neni 2 (4) a) Ligji i përgjithshëm i trajtimit të barabartë, siç është plotësuar nga ligji për implementim të së drejtës të BE 2004. Para amendamentit 2004
situatat gjatë punësimit janë mbuluar me klauzolë gjenerale.
94
Besluit Gelijke Behandeling van 18Augustus1994, Stb657 (Dekreti qeveritar për trajtim të barabartë prej 18 gusht 1994 Law journal 657) a. Profesioni ose
aktiviteti i aktorit valltarit ose aktorit deri më tani është profesioni ose aktiviteti në raport të ndërtimit të rolit të caktuar b. Manikenët , modelet e fotografive,
artistët, etj. deri më tani si kërkesa munden realisht të futen në bazë të dukurisë së jashtme, Pjesëmarrja në garat e bukurisë gjerë më tani është si dukuri është
e lidhur me racën e personave, shënuar për qëllimet e garës. Dispozitat për shërbime të cilat munden të ofrohen të cilët kanë dukuri të caktuara të jashtme.
95
Propozim qeveritar 44/2003, faq 45.
49
legjislacionin grek i ndalon përjashtimet në raport të së gjitha personave të cilët punojnë për organizatat shtetërore ose private me
jetos të bazuara në bazë të religjionit ose besimit fetar, pa dallim të natyrës të aktiviteteve të tij ose kontekstit në të cilët të njëjtët
realizohen. Në Itali, ligji implikon zbatim të përjashtimeve dhe në organizatat ku nuk kanë jetos të bazuar në religjion ose besim
fetar dhe e vendos përjashtimin i cili nuk është i lejuar nga direktivat dhe i cili i tejkalon rregullat nacionale të cilat janë në fuqi. Në
Sllovaki, përjashtimet për organizatat me jetos religjioz vlerësohet për më i gjerë për shkak se mundëson dallim në trajtimet të
bazuara në moshë, gjini, religjion ose besim fetar dhe si caktim i përcaktimit seksual në vend të vet religjionit dhe besimit fetar, dhe
se është përjashtim i përgjithshëm të cilët organizatat religjioze mund ta zbatojnë në raport të punësuarit pa dallim të natyrës së
punës.
Në Parlament ekzistojnë paralajmërime për terminologjinë e përjashtimeve për jetosin religjioz në legjislacionin e Luksemburgut
dhe Gjermanisë. Këshilli shtetëror i Luksemburgut paralajmëroj se dispozita e ligjit i cili e zbaton direktivën 2000/78 me terminologjinë
e tanishme do të vendosë kufizime të reja në lirinë religjioze të së folurit dhe sipas asaj do ta thyejë direktivën, për shkak se
përjashtimet nga neni 4 (2) janë të lejuar vetëm kur ekzistojnë ligje ose praktikë e cila e inkorporon në praktikën ekzistuese
nacionale. Paragrafi 9 i projekt ligjit gjerman për anti-diskriminim lejon që trupat religjioz ose trupat për besim si dhe institutet të
cilat janë pjesë e tyre ti trajtojnë ndryshe punëtorët potencial në bazë të religjionit të tyre, pa dallim të ligjshmërisë dhe adekuates
të kërkesave për punë. Kjo i lejon përjashtimet të bazuara në bazë të rregullave të cilat kërkojnë "sjellje lojale dhe të sinqertë të
punëtorëve".
C. Forcat e armatosura dhe vendet e punës tjera specifike
Neni 18 i Direktivave për barazi gjatë punësimit nuk kërkon nga forcat e armatosura dhe policia, burgu ose shërbimet për raste
urgjente të pranojnë ose ti mbajnë në marrëdhënie pune personat të cilët nuk e posedojnë kapacitetin e nevojshëm për realizim të
funksioneve dhe se të njëjtët mundet të jenë thirrur në bazë të qëllimit legjitim për rruajtjen e kapacitetit operativ të atyre shërbimeve.
Neni 3 (4) sqaron se shtetet anëtare të caktojnë të mos zbatohet Direktiva për barazi gjatë punësimit në forcat e armatosura derisa
bëhet fjalë për diskriminim në bazë të handikapit dhe moshës. Shtetet anëtare përsëri duhet të deklarohen për përjashtimin për
forcat e armatosura në ato baza nëse duan të mbështeten në bazë të nenit. Disa shtete anëtare i përfshinë përjashtimet për forcat
e armatosura në ligjin e tyre, për shembull në raport dhe moshë dhe handikap në Francë, Greqi, Irlandë, Maltë96 dhe në raport të
handikapit në Britaninë e Madhe, por të tjerët thjeshtë i ruajtën kërkesat për moshë dhe aftësim në rregullat e tyre për forcat e
armatosura, pa deklaratë të qartë për përjashtimin nga principi për trajtim të barabartë për shembull Portugalia, Sllovenia dhe
Spanja. Ky përjashtim nuk shfrytëzohet edhe në Finlandë, Gjermani, Hungari, Lituani, Holandë, Portugali dhe Suedi.
Ligji irlandez ofron mundësi për përjashtime në bazë të moshës në polici, shërbimet e burgut ose disa nga shërbimet për raste
urgjente97. Ligji i Republikës Çeke i cili i rregullon forcat e armatosura dhe forcat për mbrojtje (duke i përfshirë zjarrfikësit, doganat,
nëpunësit në burg dhe policinë) nuk i inkuadrojnë fushat e moshës ose handikapit në klauzolat e tyre për anti-diskriminim, duke
96
Ky përjashtim gjendet në vërejtjen Ligjore 461 prej vitit 2004. Si do që të jetë forcat e armatosura nuk janë përjashtuar nga domeni i Aktit për mundësi të
barabarta (persona me handikap).
97
Neni 37, Ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004
50
implimentuar ndalim për diskriminim të atillë. Në Sllovaki dispozitat e Ligjit për anti-diskriminim në bazë të handikapit dhe moshës janë
pa paragjykime të shprehur në rregulla për shërbimet e doganave, anëtarët e forcave të armatosura, shërbimet për mbrojtje të
armatosur, shërbimi i armatosur. Zyra për sigurim nacional, shërbimi sekret i Sllovakisë dhe shërbimet për zjarrfikje dhe shpëtim. 98
Dekreti Italian për zbatimin e Direktivave për barazi gjatë punësimit shprehimisht e vlerëson për jo-diskriminuese "evaluimin e
karakteristikave të tilla (moshë, handikap, përcaktim seksual, religjion ose besim fetar) kur janë relevante për përcaktim a është
personi i qëlluar ta zbatojë funksionin për të cilën forcat e armatosura dhe policia, shërbimet e burgut dhe shërbimet për shpëtim
mund të kërkojnë". Ky përjashtim duket se e tejkaluar atë që e lejon neni 18.
Ç. Diskriminimi nacional
Neni identik 3 (2) nga të dyja direktivat mundëson "direktivat të mos e pranojnë dallimin e trajtimit të bazuar në bazë të nacionalitetit
dhe është pa paragjykime kah dispozitat dhe kushtet në raport të hyrjes dhe qëndrimit të nacionaliteteve të shteteve të treta dhe
aparteidet e shteteve anëtare dhe cilido qoftë trajtim i cili mund të ngrejë nga pozita e parë i nacionaliteteve të shteteve të treta dhe
aparteidet. Kjo është pjesë e paragrafit 12 dhe 13 nga preambula i Direktivave për barazi gjatë punësimit dhe barazisë racore. Në
të njëjtën kohë në disa shtetet anëtare të BE gjatë zbatimit gjeneral nacionaliteti është fushë e ndaluar e diskriminimit dhe i
përfshinë Holandën (ligji i përgjithshëm për trajtim të barabartë), Portugalia (Kodi i punës, Ligji 134/99, Ligji 18/2004 prej datës 11
maj Spanja (PP 4/2000). Ligji hungarez për trajtim të barabartë përmban listë të hapur të fushave të ndaluara të cilët janë të
ndaluara me Kushtetutë dhe se supozohet se në të qëndron diskriminimi nacional.99 Në Irlandë definicioni kushtetues për racë
përfshinë nacionalitetin, prejardhjen etnike ose nacionale", kurse në Britaninë e Madhe fushat racore janë definuar si racë, ngjyrë,
nacionalitet dhe prejardhje etnike dhe nacionale.100 Nacionaliteti si fushë e diskriminimit duhet të dallohet nga prejardhja nacionale
e cila është fushë e ndaluar, inter alia, në Austri, Qipro dhe Suedi.
Atje ku diskriminimi është i ndaluar, së shpeshti është i shoqëruar me përjashtime eksplicite siç janë puna në sektorët e caktuar
publik ose prezantimi i shteteve në sport.
Numri i caktuar i shteteve anëtare qartë i përjashtuan nga domeni i implementimit të tyre të legjislacionit anti-diskriminues në bazë
të nacionalitetit, hyrje dhe qëndrim i nacionaliteteve të shteteve të treta dhe aparteidet dhe cili do qoftë trajtim i cili mundet të dalë
nga statuti ligjor i këtyre personave: Qipro, Greqia, Italia, Malta dhe Luksemburgu (projekt-ligj) i inkuadruan, ndërsa ligji i Çekisë
për anti-diskriminim e përjashton hyrjen dhe qëndrimin të personave me nacionalitet nga shtetet e treta. Ligji i Britanisë për
marrëdhënie racore e ndalon diskriminimin në imigrim dhe nacionalitet në bazë të racës ose ngjyrës (paragrafi 19B dhe 57A) dhe
po ashtu në bazë të prejardhjes nacionale ose etnike, ndërsa bazat tjera janë lëndë i përjashtimeve të mëdha ( 19C dhe 19D).
98
Neni 4, paragrafi 1 (b) nga Ligji për anti-diskriminim
99
Neni 6 (2) (x) Ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004
100
Ligji për marrëdhënie racore (3) dhe Leje për marrëdhënie racore (neni 5) neni 78/ neni 2 e definon "nacionalitetin" si përfshirje të banorit.
51
Derisa në Itali diskriminimi në bazë të nacionalitetit është e ndaluar me ligj për imigrim praj vitit 1998, i cili mundëson mbrojtje të
ngjashme me atë të direktivave, qartë është përjashtuar nga dekretet të cilat i zbatojnë direktivat. Ekziston kujdes për zbatimin e
kësaj teknike. Mospajtimi potencial me të drejtën e BE është gjetur në ligjin e Finlandës për anti-diskriminim, i cili e inkorporon këtë
përjashtim nuk mundi ta bëjë dallimin në mes atyre të huajve të cilët janë banorë të shteteve të BE dhe atyre që nuk janë: neni 3
ofron mundësi ligji të mos zbatohet në "aplikacionin e dispozitave qeveritare për hyrjen dhe qëndrimin e të huajve në shtet ose ti
lënë të huajt në pozicione të ndryshme në fushë e cila sipas ligjit del nga statuti i tyre ligjor".
Ekziston përkujdes se përjashtimet në nenin 3 (2) munden të shfrytëzohen për tu mbuluar çka në të vërtetë diskriminimi në bazë
të prejardhjes racore dhe etnike në diskriminimin legjitim të bazës nacionale. Klima e tanishme në shtetet evropiane është e tillë
që "të huajt" shpesh herë ballafaqohen me diskriminim. E theksuar është se në Austri me raste të këtilla rëndë është të rregullohen
në gjyqet, nëse përjashtimi nga diskriminimin bazë të nacionalitetit interpretohet shumë gjerë, e besueshme është se fokusi për
dëshmi do të jetë që të tregohet prejardhja racore e këtyre aksioneve. Në fillim diskriminimi racor shpesh është mbuluar si trajtim
tjetër i personave të cilët janë banorë të BE, që mund të çojë drejt diskriminimit indirekt në bazë të prejardhjes etnike.
D. Privilegjet familjar
Implementimi i direktivave ndodh në kohën kur është rritur numri i shteteve anëtare, lejojnë kurorë me çifte nga gjinia e njëjtë ose
të regjistrohen partneritete dhe ti shfrytëzojnë të njëjtët privilegje të cilat i kanë çiftet e kurorëzuara. Sipas Direktivës për barazi
gjatë punësimit, në shikim të parë do të dukej se cilado privilegje e lidhur për punën është bërë të jetë e kapshme deri te çiftet e
gjinisë së njëjtë, përherë duhet të jenë të kapshme deri te çiftet e gjinisë së njëjtë, ose në të kundërtën do të kishte paraqitur
diskriminim në bazë të prejardhjes seksuale. Sido që të jetë, neni 22 i Direktivës për barazi gjatë punësimit thotë se kjo direktivë
është pa paragjykime në raport të ligjeve nacionale për statutin bashkëshortor dhe benificioneve nga të cilat varen.
Disa shtete anëtare e kanë inkorporuar këtë nen në legjislacionin e tyre implementues, për shembull Italia. Në Austri, memorandumi
për sqarim të ligjit për trajtim të barabartë thirret në nenin 22 dhe thotë se "Diskriminimi në bazë të partneriteteve homoseksuale
krahasuar me partnere hetero seksuale të pamartuara është e ndaluar; privilegjet sociale vullnetare munden të ju ndahen të gjitha
partnereve ose vetëm çifteve të martuara. Privilegjet për bashkëshortësi ngelin të lejuara". Britania e Madhe mbështetet në nenin
22 në Rregullat e saja për përcaktim seksual (rreg. 25) dhe Irlanda Veriore. Rregullat për përcaktim seksual (rreg. 28) vendosë
përjashtim specifik për shfrytëzimin e benificioneve për statutin e bashkëshortësisë. Sido që të jetë është e ndaluar diskriminimi në
punësim ndaj partneritete qytetare (partneritete të regjistruara nga gjinia e njëjtë). Në Irlandë ekzistojnë përjashtime të qarta për
ndalim të diskriminimit në bazë të përcaktimit seksual dhe statutit bashkëshortor në ligjin për barazi gjatë punësimit 1990-2004 dhe
ligjit për pension 1990-2004, i cili i mundëson punëdhënësit që ti limitojë të gjitha "privilegjet familjare" të burrave partnerë dhe të
fëmijëve të cilët janë me ligj ose biologjik të lidhur me atë punëtorë.
Në Qipro, Estoni, Poloni, Latfi, Lituani dhe Slloveni nuk përmenden privilegjet të cilat janë të lidhur me martesën të cilat janë
përjashtuar nga Ligjet nacionale të anti-diskriminimit, por në përgjithësi cilat do qoftë privilegje punuese lidhur me familjen zbatohen
vetëm në bashkëshortët heteroseksual dhe supozohet se cilat do qoftë nga privilegjet të cilat janë lidhur me martesën nuk janë nën
ndikim të Ligjeve për anti-diskriminim. Në Sllovaki statuti i bashkëshortësisë është fushë mbrojtëse nga diskriminimi në Kodeksin
e punës.
52
Në Belgjikë nuk është lejuar trajtim i ndryshëm në mes çifteve të gjinisë së njëjtë dhe çifteve të gjinive të ndryshme, ku çiftet nga
gjinia e ndryshme dhe çiftet e gjinive të njëjta kishin mundësi të hynë në "kohabitacion ligjor" prej vitit 1998 dhe Ligji qytetar për
çifte të gjinisë së njëjtë është Ligjor prej shkurti 2003. Ligji nuk ndalon çiftet e gjinisë së njëjtë të përjashtohen nga privilegjet
punuese lidhur me familjen. E njëjtë është në Finlandë, Ligji për rregullimin e lidhjeve (950/2001) i eliminon të gjitha instancat për
trajtim të ndryshëm të çifteve bashkëshortore të gjinive të ndryshme dhe partnereve të regjistruara nga gjinia e njëjtë. Regjistrimi
i partneriteteve do ti ketë të gjitha efektet ligjore të cilat do ishin përfshirë në bashkëshortësi, përveç nëse ligji ndryshe nuk
përcakton (paragrafi 8). Sido që të jetë, Ligji për regjistrim të partneriteteve nuk ka ndikim direkt ndaj dispozitave të marrëveshjes
kolektive, të cilat shpesh përshinë dispozita për shembull në lidhje me sigurimin e jetës grupore dhe pushim, edhe pse sot shumica
e privilegjeve në marrëveshjet kolektive i përkasin personave të cilët jetojnë në të njëjtën shtëpi. Në Danimarkë, Hungari, Holandë,
Portugali dhe Suedi nuk është lejuar ndryshe të trajtohen çiftet e gjinisë së njëjtë në krahasim të çifteve të gjinive të ndryshme. Ligji
suedez për partneritete të regjistruara (1994 : 1117) u soll që të krijohet kornizë ligjore për çiftet homoseksuale të cilët korrespondojnë
me bashkëshortësi qytetare të heteroseksualëve. Sipas Ligjit suedez pasojat Ligjore për regjistrim të partneriteteve janë të njëjta
si ato të bashkëshortësisë.
DH. Shëndeti dhe siguria
Në raport të personave me nevoja të veçanta, neni 7 (2) nga Direktiva 2000/78 ju lejon shteteve anëtare ti ruajnë ose ti miratojnë
dispozitat për mbrojtje të shëndetit dhe sigurisë në punë dhe masat të cilat kanë për qëllim të krijojnë ose mirëmbajnë dispozita ose
hapësira për mbrojtje ose promovim i integrimin të tyre në mjedisin punues. Legjislacioni qipriot, irlandez, grek, lituanes dhe
portugalez munden ta reflektojnë këtë përjashtim për ndalimin e diskriminimit në bazë të handikapit, siç mundet legjislacioni i
Luksemburgut që ti zbatojë 2000/78. Në Holandë trajtimi i ndryshëm është qartë i ndaluar, nëse është e nevojshme për mbrojtjen
e sigurisë publike dhe shëndetit.101 Në Irlandë personi me handikap i cili në kushtet e dhëna mund të shkaktojë dëm atij personi
ose tjerëve duke e trajtuar atë person ndryshe deri te kufiri i nevojës reale të ndalohet ndodhja e dëmit ndaj shëndetit dhe sigurisë
publike, nuk paraqet diskriminim.102 Kjo mund të interpretohet si përjashtim nga principi i trajtimit të barazisë.
Në Britaninë e Madhe Ligji për diskriminim në bazë të handikapit nuk mundëson përjashtime specifike për shkaqet shëndetësore
dhe të sigurisë, por atje ku pas aftësimit të arsyetuar, ende ka bazë për rrezik ndaj shëndetit dhe sigurisë, punëdhënësi mundet të
thirret në këtë si arsyetim për trajtimin më pak të dëshiruar të personit me handikap. Në Finlandë kujdesi për shëndetin dhe sigurinë
munden të merren parasysh kur vendoset të kontrollohet masat e nevojshme për aftësimin e handikapit të personit a vlerësohet
për të arsyeshme: the travaux preporatoires Ligji për anti-diskriminim tregon se nuk do të vlerësohen për të arsyeshme masat
nëse të njëjtët e ndryshojnë shumë funksionin të vendit të punës dhe në të njëjtën kohë i rrezikon sigurimin profesional dhe
shëndetin.
101
Neni 3 (1) a) nga Ligji për diskriminim në bazë të handikapit.
102
Neni 4 (4) Ligji për statut të barabartë, neni 7 (4)(b) nga ligji i njëjtë i përjashton dispozitat e aktit në raport të dispozitave për arsim ku harmonizimi me
dispozitat për jo-diskriminim do të bëjnë të jetë e pamundur ose të ketë efekt serioz të caktuar të dispozitave për arsim të studentëve tjerë. Ajo që nuk është e
qartë në raport të së dyja dispozitave është se kush i bartë vendimet për atë se personi a i bën dëm vetes ose vetvetes ose të tjerëve dhe në cilat standarde
53
Në Belgjikë nuk ka përjashtime të atilla të qarta në instrumentet legjislative të cilët i zbatojnë direktivat. Sido që të jetë, mund të
debatohet për këtë sipas nenit 3 nga Ligji federal i datës 25 shkurt 2003, i cili thotë se obligimi të respektohen të drejtat dhe liritë
themelore të cilat janë të pranuara në Belgjikë është pa paragjykime, si do të ishte kufizimi i principit të trajtimit të barabartë do të
arsyetohet nga nevoja të ruhet shëndeti dhe siguria e të tjerëve (bashkëpunëtorët dhe opinioni) ose tjerët dhe nëse individi është i
prekur.
Neni 8 (4) nga Ligji për mundësi të barabarta (persona me nevoja të veçanta) 2000 në Maltë, mundëson që asgjë të mos mundë
që ta pengoje punëdhënësin e personit të hendikepuar të informojë nëse ai vlerëson se është e nevojshme, ndihmë juridike dhe
persona për ndihmë në raport të cilitdo qoftë trajtim të ardhshëm i cili mundet të kërkohet nga aplikuesi i tillë për shkak të
handikapit të tij ose në raport të përkujdeset të veçantë e cila duhet të ndërmerret për shkak handikapit të përmendur.
Në Austri, kërkesat për shëndet dhe siguri munden të vlerësohen për kërkesa themelore profesionale, veçmas "dispozitat mbrojtëse
të cilët e rregullojnë obligimin të mbahen uniforma mbrojtëse ose kapela për shkak shkaqeve të sigurisë" Ky përjashtim nuk është
i kufizuar në diskriminim për shkak handikapit, por mundet të zbatohet në të gjitha fushat të cilët janë përfshirë me ligj për trajtim
të barabartë.
Në të njëjtin drejtim, ligjet në disa shtete mund të lejojnë kujdeset për shëndetësi dhe siguri objektivisht ta vërtetojnë të ashtuquajturën
diskriminim indirekt. Në Britaninë e Madhe numri i madh i rasteve të së ashtuquajturës diskriminim indirekt pështjellon dreskod në
bazë të shëndetësisë dhe sigurisë me çka raca grupore e caktuar nuk mund të pajtohet, për shembull kërkesat për "ndalim të
mjekrave" ku përgatitet ose paketohet ushqimi për shkak shkaqeve higjienike103 ose kërkesa deri te hekuranët të cilët e riparojnë
hekurudhën të mbajnë kapelë mbrojtëse.104 Në raste të atilla punëdhënësi patjetër të tregoje se nevoja për rregullën e tejkalon
ndikimin e tij diskriminues, duke marrë parasysh se a ka mënyra tjera anti-diskriminuese të cilët mund të ballafaqohen me rreziqet
shëndetësore dhe të sigurisë.
E. Përjashtime në raport të diskriminimit në bazë të moshës
Tek shtetet anëtare ekziston praktikë e madhe e cila është bazuar në bazë të trajtimit të ndryshëm të personave në bazë të moshës
së ndryshme, për shembull minimum dhe maksimum kërkesa për punësim ose privilegje të bazuara në gjatësinë e shërbimit.
Direktiva për barazi gjatë punësimit qartë ju lejon shteteve anëtare të kryejnë diskriminim direkt në bazë të moshës, duke mundësuar
në nenin 6 (1) shtetet anëtare të mund të lejojnë dallime në trajtimin në bazë të moshës nuk paraqesin diskriminim, nëse në korniza
të kontekstit të ligjit nacional, ato janë objektivisht dhe kuptimisht të arsyetuar me qëllim ligjor, duke e përfshirë edhe politikën
legjitime për punësim, qëllimet e tregut të punës dhe trajnimet profesionale dhe nëse mjetet për arritje për qëllimin e njëjtë janë
përkatëse dhe të nevojshme. Atëherë duhet të numërohen shembuj e lejuar të dallimeve, duke e inkuadruar edhe përcaktimin e
saktë të minimum kushtit për moshë, përvojë profesionale ose mosha për shërbimin për punësim ose përparësi të caktuara lidhur
me punësimin.
103
Panesar-v-N estle'Co. Ltd. [1980]IRLR64; Blakerd-v-ElizabethShawLtd. [1980]IRLR64 Singh-v-BritishRailEngineeringLtd. [1986]ICR22
104
Rrjeti Evropian i ekspertëve ligjor shkroi raport tematik në këtë temë në fushën e anti-diskriminimit e cila mundëson analizë më detale. Studimi tematik për
"Diskriminim në bazë të moshës dhe legjislacioni evropian" prej Colm o'Cinneide. Disa rezultate nga ky studim janë ndërmarrë në këtë pjesë.
54
Shtetet anëtare sipas nenit 6 (2) mund të lejojnë përcaktim të saktë të moshës për hyrje në punë deri te shtyllat profesionale për
mbrojtje sociale ose të drejtë pensionimi ose privilegje valide, gjersa kjo i përket diskriminimit seksual.
Disa shtete anëtare direkt e kanë zbatuar nenin 6 nga Direktiva 2000/78 në legjislacionin nacional, duke i inkuadruar Austrinë,
Qipron, Greqinë, Maltën, Portugalinë 106 dhe Sllovakinë. Duke i pasur parasysh dyshimet në raport të diskriminimit në bazë të
moshës, e po ashtu edhe kompleksitetin e kësaj çështje, ndoshta është e çuditshme që disa shtete anëtare lejojnë minimum
përjashtime.Projekt ligji i Luksemburgut dhe Gjerman mundohet direkt ta zbatojë nenin 6 (me përjashtim të nenit 6 (1) (c) të
Luksemburgut i cili është i lënë anash për atë që u vlerësua si i pa nevojshëm). Franca, Italia dhe Sllovenia po ashtu kanë dispozita
të cilat ngjajnë në nenin 6.
Neni 6 është shqyrtuar nga Ligji irlandez për barazi gjatë punësimit 1998-2004 dhe neni 7 (1) Ligji finlandez për anti-diskriminim.
Sidoqoftë, lëshimet e më vona thirren në kërkesën se mjetet shfrytëzuese për ti arritur qëllimet legjitime patjetër të jenë "përkatëse
dhe të nevojshme". Mendohet se principi i përgjithshëm ligjor për proporcionalitet mund ta ketë atë efekt. Disa legjislacione belge
regjionale e shprehin nenin 6 dhe ekziston mundësi i njëjti të inkorporohet në legjislacionin federal duke marrë parasysh faktin se
Belgjika deri me 2 dhjetor 2006 duhet tërësisht ta zbatojë Direktivën 2000/78 e cila i përket moshës.
Nuk ekziston tekst plotësues për arsyetim veçmas në raport të diskriminimit në bazë të moshës, me vet faktin se Ligji hungarez
dhe Latfian e lejojnë arsyetimin e diskriminimit direkt në cilëndo bazë. Ligji holandez nuk bën dallim në mes diskriminimit direkt ose
indirekt në bazë të moshës dhe mundëson përcaktim objektiv për cilindo qoftë lloj diskriminimi në bazë të moshës dhe qartë ndalon
të merret parasysh mosha në situata të shumta. Sistemi juridik i Polonisë lejon diskriminim direkt në bazë të moshës në situata të
qarta të përcaktuara, por nuk ka përdorim të përgjithshëm.
Neni 6 (1) (b) qartë i lejon ligjet të cilët e promovojnë integrimin profesional ose mbrojtjen e të rive, punëtorëve të vjetër dhe
personave të cilët kanë obligim të kujdesen, e në të vërtetë këto Ligje janë shumë të shpeshta tek shtetet anëtare të BE. Pothuajse
secili shtet anëtarë ka ndonjë legjislacion i cili ka për qëllim që ti mbron punëtorët e ri për shembull Estonia, Franca, Finlanda,
Hungaria, Irlanda, Malta, Polonia, Portugalia, Sllovakia dhe Sllovenia. Hungaria po ashtu ka masa të veçanta për ato të cilët
kujdesen për dikë, duke e inkuadruar mbrojtjen nga lëshimet të personave të cilët kanë obligim të kujdesen për fëmijë ose fis të
afërt. Në Lituani personave ju jepet garancë i tregut të punës duke i përfshirë edhe personat në moshë prej 16-25 vjeç, grup i cili
për herë të parë janë në punë, persona me më pak se pesë vjet nga pensioni i moshës dhe prind vetushqyes i cili kujdeset për fëmijë
nën tetë vjet107. Në Latfi gjatë selektimit të personave për tu bërë zvogëlimi i të punësuarve prioritet i jepet inter alla, persona të
cilat kujdesen për fëmijë nën 14 vjet ose fëmijë me handikap nën 16, persona të cilët kanë së paku 2 vetë për të cilët kujdesen edhe
persona të cilët kanë pak se pesë vjet deri në pension.108 Ligji slloven për marrëdhënie pune mundëson mungesë të përkohshme
të punëtorit i cili kujdeset për person të familjes ose për person me handikap dhe kjo nuk mund të bëhet kriter për lëshim.
105
Neni 33 (4) nga Ligji 35/2004 mundëson rregulla ligjore ose marrëveshje kolektive që ti ndalojnë masat e atilla edhe pse nuk janë të gjitha të arsyeshme duhet
periodikisht të përvetësohen dhe të ndryshohen
106
Neni 92 pjesa 2 Kodi për punësim
107
Neni 108 Ligji për punë.
108
Mosha 17, sipas nenit 6 Ligji për përkrahje të nëpunësve shtetëror.
55
Minimum dhe maksimum kërkesa për moshën, ku numri i kërkuar i viteve të përvojës paraqet kërkesë indirekte për moshë. Në
Republikën Çeke ka shembuj për dy kërkesa direkt për moshën (minimum kërkesa për moshën gjatë hyrjes në marrëdhënie pune dhe
vetëpunësim dhe limit i caktuar për moshë maksimale për disa profesione) dhe kërkesa indirekte për moshë (kushte për pagesë
varësisht nga përvoja punuese, kërkesë për arsim të caktuar minimum periudhë për trajnim gjatë fillimit me punë për profesione të
caktuara). Në Britaninë e Madhe numri i madh i profesioneve kanë vënë minimum moshë për fillim me trajnimin dhe në disa raste
ekziston kufizime edhe për minimum moshë për fillim të trajnimit. Në Gjermani ekziston kufizim për maksimumin e moshës për
stipendionet e studentëve të universitetit dhe minimum moshë për të filluar llogaritjen e punësimit në raport të benificioneve. 109
Punët në lidhje me diskriminimin në bazë të moshës janë ngritur me pështjelljen e moshës së obliguar për pensionim, por zbatim
direkt me situatën nga shteti tjetër anëtarë në masë të madhe është ndaluar nga paqartësitë e shumta lidhur me çështjen për moshë
për pensionim dhe shkalla, e cila kërkon të merren praktikat nacionale ekzistuese sipas dispozitave të Direktivave për barazi gjatë
punësimit në lidhje me diskriminimin në bazë të moshës.Termi "moshë për pensionim" në vetvete krijon huti në bazë të terminologjisë
së ndryshme e cila shfrytëzohet në BE. Cilido qoftë krahasim nëpër Evropë kërkon që të bëhet sqarim i dallueshëm në mes
moshës për pensionim110. Mosha për pensionim është pështjellë nga shteti dhe mosha për pensionim është pështjellë nga kontrata
ose punëdhënësi, të cilat janë vendosur nga shteti anëtarë dhe sipas të cilës personat kanë të drejtë në pension shtetëror (si dallim
nga mosha në të cilën individi pensionohet nga puna) dhe rregullat shtetërore për pensionim janë ndryshuar nga domeni i Direktivës
për barazi gjatë punësimit (neni 3(3)). Sa i përket pështjelljes së obliguar të moshës së gjer tanishme për pensionistët nuk është e
qartë a janë ato të lejuara për atë se nuk është e qartë situata sipas Direktivës për barazi gjatë punësimit. Neni 14 thotë "Kjo
direktivë do të jetë pa u përjashtuar zbatimi në (pa predikime) raport të dispozitave nacionale të cilat i përkasin moshës së
pensionimit", por më tutje nuk thirret në tekstin e direktivës në cilindo përjashtim automatik nga cilado formë e pensionimit nga ana
e shtetit, mundet të ndryshohet në bazë të nenit 3 (3), nëse të njëjtët janë klasifikuar si pjesë e shemave shtetërore për mbrojtje
sociale ose në të kundërtën të kërkohet arsyetim sipas nenit 6 (1). Disa shtete e pështjellën saktë moshën e caktuar të obliguar për
pensionim, për kategori të caktuar shtetas, kryesisht të atyre nga sektori publik. Për shembull, në Qipro të gjithë nëpunësit
shtetëror nëse dëshirojnë munden të pensionohen në 55, por janë të obliguar të pensionohen në 60 vjet. Në Spanjë Ligji 30/1983
për reformën e shërbimit shtetëror (neni 33) e pështjell si moshë të obliguar për pensionim 65 vjet për shërbimin shtetëror me disa
përjashtime.
Çështja kryesore është se a është lejuar punëdhënësve të vendosin moshë të detyrueshme për pensionim nëpërmjet kontratës,
kontratës kolektive ose unilaterale. Tek disa shtete anëtare legjislacioni mund tu japë të drejtë punëtorëve ta vendosin moshën për
pensionim: për shembull, në Estoni, neni 120 nga Ligji për shërbime publike i mundëson punëdhënësit që ta ndërpresë kontratën për
punësim të punëtorit nëse i njëjti i mbush 65 vjet. Në zëvendësim të kësaj tek shtetet tjera anëtare, punëdhënësi mundet të vendosë
moshë për pensionim për atë se legjislacioni e privon nga lëshimet jo ferr punëtorët të cilët janë mbi moshën e mbrojtjes. Ky është
rast me Qipron ku sipas nenit 4 nga Ligji për jo ferr lëshime humbet e drejta e mbrojtjes nga jo ferr lëshimet kur do të arrihet mosha
e pensionimit. Për momentin ky është rast me Britaninë e Madhe. Shtetet tjera duke e inkuadruar edhe Francën ofrojnë mbrojtje
109
Disa shtete anëtare në ndryshime i shfrytëzuan termet "moshë për pensionim" dhe "pensionim".
110
Vendimi për raporte racore (neni 41), Dispozita për ferr punësime dhe trajtime (neni 79) dhe rregullat për përcaktim seksual në Irlandën Veriore (rregulla 26)
56
nga jo ferr lëshimet kur rriten plotësisht të drejtat për pension (neni LI 22-14-13 nga Kodi i Francës për punë). Në raport të moshës
së pështjelluar të obliguar për pensionim sipas kontratës ose nga ana e punëdhënësit, kërkesa e punëtorit të pensionohet në
moshën e caktuar do të çojë drejt trajtimit më pak të dëshiruar në bazë të moshës dhe sipas saj është joligjor, përveç nëse nuk është
e arsyeshme sipas nenit 6(1). E njëjta i përket edhe dëmeve tjera, siç është humbja e mbrojtjes gjatë lëshimeve jo ferr. Kjo do të
thotë se mosha për pensionim, patjetër të jetë objektive dhe kuptimisht e arsyeshme me qëllim legjitim dhe mjetet për arritjen e
qëllimit të njëjtë patjetër të jenë Përkatëse dhe të nevojshme (neni 6(1)). Tani bëhet pyetja kryesore a mundet t ju lejohet shteteve
anëtare të fusin në ligj përjashtim të zbrazët për moshë të pensionimit e cila automatikisht do të kujtohet që ti arsyetojë qëllimet e
nenit 6 (1), ose atje ku ka nevojë të mëtutjeshme të sqarohet arsyeshmëria për futjen e "moshës së parë për pensionim" nacionale,
të prezantohet nga ana e shteteve anëtare në bazë nacionale nëpërmjet fuqisë punëtore ose nga ana e secilit punëdhënës në bazë
të rastit.
Në Spanjë më 3 dhjetor 2004, organizatat e punëtorëve dhe odat ekonomike arritën kontratë me qeverinë që ta ndryshojnë ligjin
për punëtorë dhe për tu dhënë të drejtë partnerëve social në kontratat kolektive të inkuadrojnë klauzolë për ndërprerjen e kontratës
kur punëtori do ta arrijë moshën e zakonshme për pensionim (65), nën supozim se kushtet e caktuara dhe kërkesat janë përmbushur.
Qeveria tani dëshiron ta miratojë ligjin i cili e përmban tekstin tekstual të kësaj kontrate për të mundësuar inkuadrim të klauzolave
për pensionim të detyrueshëm në kontratat kolektive, duke sqaruar se ato nuk duhet të llogariten për diskriminuese për atë se janë
të lidhur me "politikën legjitime për punësim, tregu i punës dhe me qëllimet e trajnimit profesional" dhe sipas asaj të njëjtët janë
objektivisht dhe kuptimisht të arsyeshme.
Gjatë realizimit të direktivave, tek disa shtete anëtare u paraqit debat i vogël në lidhje me ligjshmërinë të dispozitave të caktuara
ekzistuese dhe praktikave dhe mundet të pritet se me rrjedhën e kohës, nxitjet ligjore do të sjellin më tepër debate në lidhje me
çështjet të cilët janë lloje të trajtimit të ndryshëm në bazë të moshës duhet të jenë të ndaluara. Kriteri për lëshime është njëra nga
ato çështje. Gjatë vendosjes se cilët punëtorë do të lëshohen, rangimet përmes stazhit duhet të merren parasysh dhe do të
ndihmojë tu hiqet problemeve potenciale të punëtorëve të vjetër të reintegruar në tregun e punës, por potencialisht paraqesin
diskriminim indirekt ndaj punëtorëve të ri. Legjislacioni nacional në Austri, Qipro, Greqi, Estoni, Latfi, Holandë, Portugali, Spanjë
Slloveni, Suedi dhe Britani e Madhe, e ndalojnë të merret parasysh mosha/ stazhi punues gjatë selektimit të punëtorëve për lëshim.
Vet mosha merret parasysh në Suedi dhe Britani të Madhe. Sipas doktrinës gjermane të Ligjit të punës, mosha dhe përvoja e
punës patjetër të merren parasysh në raste të lëshimeve masive dhe Gjyqi suprem grek thotë se patjetër të merret parasysh
mosha dhe përvoja e punës kur bëhet selektim për lëshim. Në Holandë dhe Poloni, punëtorët në moshë e cila çon drejt pensionimit,
janë të mbrojtura nga lëshimet (katër dhe pesë vjet). Sidoqoftë, sipas Ligjit irlandez për barazi gjatë punësimit 1998-2004 punëdhënësi
mundet ta zgjedhë personin ose lëshimin në cilën do qoftë bazë e cila është e ndaluar me ligj.
Gjatë vendosjes së shumave për kompensim për lëshime, mosha e punëtorit nuk duhet të jetë shkak për trajtim të ndryshëm në
Austri ose Sllovaki, por mundet të jetë stazhi tek ai punëdhënës. Në Britaninë e Madhe shema e tanishme ligjore për kompensim
për jo ferr lëshime në Ligjin për të drejtat gjatë punësimit 1996 është bazuar në bazë të moshës së punëtorit si dhe në bazë të
periudhë së tij/saj të punësimit. Nuk është i mundur kompensimi nëse punëtori ka 65 e më tepër vjet. Periudha e punësimit është
kriter kyç për vendosjen e kompensimit në Estoni, Greqi, Itali, Latfi, Holandë, Portugali dhe Spanjë.
57
Ë. Siguria publike, rendi publik, veprat penale, mbrojtja e shëndetit, mbrojtja e lirive dhe të drejtave të tjerëve
Neni 2 (5) nga Direktiva për barazi gjatë punësimit thotë "Kjo direktivë nuk e përjashton zbatimin (pa prejudikim) e masave të
parapara në legjislacionin nacional, të cilët janë të patjetërsueshme në shoqërinë demokratike për sigurinë publike, mirëmbajtje të
rendit publik dhe mbrojtje nga qasja kriminale, për mbrojtjen e shëndetit dhe për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të të tjerëve".
Neni 2 (5) është ndërmarrë në legjislacionin e Qipros, Greqisë, Maltës dhe Sllovakisë dhe pjesa më e madhe në legjislacionin e
Italisë. Ligji belg federal për anti-diskriminim nuk e përjashton zbatimin (pa prejudikim), në raport obligimi të respektohen të drejtat
dhe liritë kryesore të cilët janë të pranuara në Belgjikë.
Legjislacioni në Irlandën Veriore, ofron përjashtim për aktin të bërë për shkak të mbrojtjes të sigurimit nacional, sigurisë publike
dhe rendit publik. 111 Projekt-ligji për anti-diskriminim, qartë lejon trajtim jo të barabartë në bazë të religjionit ose besimit, handikapit,
moshës, identitetit ose gjinisë në kontratat ku trajtimi i këtillë mbron nga rreziku, dëmi ose të ngjashme (21 Nr.1).
Në Portugali, si në shtete tjera, edhe pse ligjet të cilët e zbatojnë direktivën nuk i inkuadrojnë përjashtimet specifike në raport të
sigurisë publike, rendit publik ose të ngjashme, këto përjashtime mundet të merren pa rezervë. Gjyqet janë mësuar në rëndësinë e
të drejtave themelore përkundrejt kërkesave për mbrojtje.
F. Përjashtime tjera
Në një shtet u komentua për Ligjin për barazi se ende nuk është e mjaftueshëm sofistikimi për çfarëdo përjashtime nga principi
për trajtim të barabartë. Dhe në të vërtetë u tregua se nëse detajohet ligji dhe tejkalohen direktivat e BE, po aq janë më të shumta
përjashtimet.
Ligji irlandez ofron mundësi për numër të dukshëm përjashtimesh. Dy prej tyre veçmas meritojnë të thirremi në harmonizimin e
tyre me direktivat. Së pari, neni 35 nga Ligji për barazi gjatë punësimit 1998-2004 mundëson punëdhënësit ti ofrojnë më pak
personave me handikap, nëse si rezultat i handikapit, është kryer puna në një periudhë të caktuar është më e madhe se sasia e
punës së kryer të ngjashme ose nga pritjet reale , sasia e punës së kryer për periudhën gjegjëse nga ana e personit me handikap.
E dyta, ekziston përjashtim nga definicioni i termit "punëtor" për personat të punësuar në shtëpinë e personit tjetër për realizim të
shërbimeve personale të personave të cilët jetojnë në atë shtëpi, ku kushtet ndikojnë ndaj jetës private ose personale të atyre
personave. 112 "Shërbimet personale" në raport të shërbimeve të tilla të cilët janë ofruar në shtëpinë e personit i inkuadron, por nuk
i kufizon shërbimet të cilat janë në natyrën e shërbimeve loco parentis ose e inkuadrojnë kujdesin për ato të cilët jetojnë në
shtëpinë. Përjashtimet sipas Aktit për statut të barazisë 2000-2004 inkuadron shumë përjashtime nga e drejta e trajtimit të barabartë
në arsim, veçmas në raport të religjionit dhe dallimet në trajtimin të personave në bazë të religjionit në raport të mallrave dhe
shërbimeve të cilët janë ofruar për qëllim religjioz.
111
Neni 3 Ligji për barazi 2004
112
Neni 7 (2) i Ligjit të përgjithshëm për trajtim të barabartë
58
Holanda po ashtu ka përjashtim për institucionet private arsimore, të cilat kanë të drejtë ti pështjellojnë kërkesat të cilat i drejtojnë
me shërbime ose pjesëmarrjen në arsim të cilën e ofrojnë këto institucione113.
Përjashtime të rëndësishme të përmbajtura në ligjin e Litfanisë për trajtim të barabartë me njohjen e gjuhës zyrtare, ndalimi për
pjesëmarrje në aktivitetet politike dhe të drejta të ndryshme të cilët zbatohen në bazë të banimit.
G. Aksioni pozitiv
Neni 5 i Direktivës 2000/43 dhe neni 7 (1) i Direktivës 2000/78 i lejon shteteve anëtare ti përmbajnë dhe miratojnë masat specifike
për tu penguar ose kompensojnë për mungesat të cilët janë lidhur me cilëndo qoftë bazë të cilën e mbulojnë, me qëllim për zbatim
të plotë dhe të sigurt të barazisë në praktikë.
Tek shumica e shteteve vendosja e masave për aksion pozitiv është ligjore: Austria, Belgjika, Qiproja, Republika Çeke, Estonia,
Finlanda, Greqia, Hungaria, Irlanda, Italia, Malta, Holanda, Polonia, Portugalia, Sllovenia, Spanja, Suedia dhe Britania e Madhe.
Në Itali masat për aksion pozitiv janë në pajtueshmëri me Kushtetutën, por jo edhe me dekretet për zbatim të direktivave, tani për
tani ekzistojnë masa lidhur me gjininë, handikapin dhe deri te masa e caktuar me religjionin. Ligji i Hungarisë për trajtim të
barabartë i përmban edhe të dyja dispozitat e përgjithshme të cilët mundësojnë aksion pozitiv dhe dispozita më të qarta për aksion
pozitiv në raport të punësimit, sistemit social dhe kujdesit shëndetësor, arsimit dhe trajnimit. Sipas praktikës të Gjyqit suprem
francez, në Francë aksioni pozitiv është themeluar në bazë të bazave neutrale dhe të përgjithshme siç janë gjinia, handikapi, kushtet
territoriale dhe socio ekonomike114. Me këto masa indirekt do ti ndihmohet personave të cilët janë të diskriminuar në bazë zë
prejardhjes së tyre me faktin se në Francë aksioni pozitiv nuk u ka bazuar në bazë të racës ose prejardhjes.
Gjyqi i Belgjikës (Gjyqi i arbitrazhit) i vendos kushtet, masat për aksion pozitiv të vlerësohen për jo diskriminuese.115 E para, masat
patjetër të paraqesin përgjigje të situatave të cilët publikisht e shprehin barazinë, Ligji patjetër ta njohë nevojën për reaksion ndaj
disbalancit në mes grupeve, gjegjësisht iniciativa patjetër të themelohet në bazë të mandatit ligjor, e treta, masat patjetër të jenë të
karakterit kohor dhe të humbin menjëherë kur ta arrijnë qëllimin e tyre riparimin e disbalancit, e katërta, këta masa korrigjuese nuk
duhet të vazhdojnë më tepër se masa e duhur.
Në Republikën Sllovake, dispozitat për aksion pozitiv në ligjin e ri për anti-diskriminim në momentin shqyrtohet nga ana e Gjyqit
kushtetues me kërkesë të Qeverisë, e lihet të shihet këto masa a do të jenë pjesë e tij. Në Greqi, miratimi i aksionit pozitiv për
promovimin e barazisë është obligim i pështjellur nga ana e shtetit në bazë të nenit 116.2 nga Kushtetuta e reviduar. Ligji finlandez
i tejkalon direktivat nëpërmjet arsimimit të gjitha autoriteteve shtetërore që ta promovojnë barazinë. Autoritetet shtetërore në
Britaninë e Madhe kanë obligim të ngjashëm që ta promovojnë barazinë racore e cila mundet të zbatohet nga Komisioni për barazi
racore. Ligji suedez i obligon punëdhënësit të ndërmarrin masat të cilët do të garantojnë barazi të plotë në raport të prejardhjes
etnike.
113
Conseil d' Etat, 1996, Raporti shtetëror nr. 48, p. 86et91.
114
I diktuar nga Cour d'Arbitrage, 27 Janar 1994, Shërbimi nr. 9/94, Neni B.6.2, i vërtetuaar me aktgjykim prean Gjyqit kushtetues prej 6 nëntor 2004, neni B.79.
59
Neni 7 (2) i Direktivës 2000/78 ju mundëson shteteve anëtare që ti përmbajnë ose miratojnë dispozitat për mbrojtjen e shëndetit
dhe sigurisë në punë ose masa të cilat kanë për qëllim ti krijojnë ose mbajnë dispozitat ose mjetet për mbrojtje ose promovim të
integrimit të personave me hendikep në mjedisin punues. Handikapi është bazë për të cilën pothuaj ka shumë aksion pozitiv ose
masa speciale. Ky është rast me numrin më të madh të shteteve anëtare. Ekziston sistem i kuotave për punësimin e personave me
handikap në Austri, Belgjikë (vetëm në sektorin publik), Qiproja, Republika Çeke, Franca, Gjermania, Greqia, Italia, Lituania,
Malta, Polonia, Portugalia, Sllovenia dhe Spanja. Përsëri më shpesh ofrohen alternativa për punësim të numrit të caktuar të
personave me handikap, siç është pagimi i tarifave ose tatim. Në Irlandë ekziston politikë qeveritare e quajtur "qëllimi 3%", e cila
llogaritet për e paraparë për qytetarët dhe shërbimet shtetërore të cilët do të duhej të kenë për qëllim të punësojnë persona me
handikap dhe të njëjtët të jenë bile 3% e fuqisë punëtore.
Ekzistojnë numri i madh shembujsh i aksionit pozitiv në raport të pakicave racore ose etnike, veçmas Romët. Austria ka masa për
aksion pozitiv për të gjitha pakicat e pranuara nacionale, duke i përfshirë edhe Romët. Greqia kishte program special për mbrojtje
e cila e promovonte integrimin social të Romëve që nga viti 1996 dhe ndërmori iniciativa të mëdha legjislacioni të karakterit pozitiv,
edhe pse ka dobi të vogël nga ajo. Programet për Romët në Republikën Çeke së shpeshti janë formuar nëpërmjet dekreteve
qeveritare dhe në përgjithësi kanë për qëllim ta përmirësojnë integrimin e Romëve, për shembull nëpërmjet luftës për jo punësim
dhe duke i përfshirë problemet sociale lidhur me përjashtimet. Ekziston sistem për përkrahje të studentëve Rom nëpërmjet
subvencioneve shtetërore speciale. Në Sllovaki, edhe përskaj debatit për kushtetutshmërinë të aksioneve pozitive, ekzistojnë masa
të veçanta të cilat ju ndihmojnë Romëve. Republika Çeke, Hungaria dhe Sllovakia janë inkuadruar në Dekadën e Romëve për
infuzion social, e cila kërkon nga qeveritë e tyre të bëjnë projekt dhe trë miratojnë plan aksionar në periudhë prej 10 viteve. Në vitin
2004, qeveria e Polonisë shpalli program për bashkësinë rome e cila duhet të implementohet në periudhë prej 10 vjet, me buxhet
prej rreth 1,4 milion euro për vitin 2004 dhe rreth 2,38 milion euro për secilin vit pas. Programi duhet të ofrojë ndihmë Romëve në
fushën e arsimit, mbrojtjes sociale, kushtet jetësore, kultura dhe në luftën kundër pa punësisë, dhe do të duhet të implementohet
nga ana e qeveritarëve lokal dhe organizatave joqeveritare (OJQ). Sllovenia ka implementuar masa të cilët do të prodhojnë barazi
efektive të Romëve.
60
Lie / 1933
62
KREU 7
Këshilla juridike dhe
zbatimi i detyruar i të drejtës
63
A. Procedurat gjyqësore dhe administrative
Neni 7(1) e Direktivës 2000 / 43 dhe neni 9(1) e Direktivës 2000 / 78 mundësojnë që "shtetet anëtarë të sigurohen se
procedurat gjyqësore dhe/ose administrative, përfshijnë procedura adekuate për harmonizimin e zbatimit të obligimeve
(sipas këtyre direktivave) mund të gjinden tek njerëzit të cilët mendojnë se janë të rrezikuar nga zbatimi jo i suksesshëm
i principit për trajtim të barabartë, edhe nëse situata për të cilën akuzohet ka mbaruar" Në asnjë shtet anëtar, kontekstet e
diskriminimit nuk janë zgjedhur në gjyqi. Të gjitha shtetet që kombinojnë procedurat gjyqësore – sipas llojit të ligjit, civil, penal, punëtor
dhe / ose administrativ me anë të procedurave jo- gjyqësore, të cilat zgjidhen me ndërmjetësim. Procedurat ndërmjetësuese ose me
anë të marrëveshjes janë të mundësuara si pjesë e obliguar e procedurave gjyqësore në Francë, Portugali, Spanjë ose janë të ndara
në sektor të veçantë në Hungari dhe Sllovaki. Disa procedura janë ekskluzive për sektorin privat dhe publik ose ankesa derisa
dëgjojnë të dy palët.
Disa procedura jashtë gjyqësore janë të përgjithshme, por ofrojnë forum efikas për rastet e diskriminimit, por të tjerë, në kornizat e
gjyqeve të rregullta kanë formuar zgjidhje alternative, shtesë e mosmarrëveshjeve, vetëm për rastet e diskriminimit. Në procedurat e
përgjithshme jashtë gjyqësore janë inspektoratet, Avokati i popullit dhe institutet për të drejtat e njeriut.
Inspektoratet për punë janë të obliguar për zbatim të detyruar të ligjit për punësim, duke përfshirë dispozitat për trajtim të barabartë në
Finlandë, Lituani, Francë, Greqi, Portugali, Spanjë. Si shtesë në Lituani, komisionet për kontestet për punësim, siç është e rregulluar me
Kodeksin për punësim, janë paraqitur si organe primare me përgjegjësi të lartë për zgjidhjen e kontesteve. Përgjegjësia për formimin
e Komisionit për konteste të punësimit në ndërmarre, agjencion ose organizatë e ka punëdhënësi. Ata janë formuar nga numri i njëjtë
i përfaqësuesve të punëdhënësit dhe punëtorët. Në Spanjë, viktimat gjithashtu mund të paraqesin ankesë te inspektorati për edukim,
ndërsa në Hungari mund të paraqesin ankesë te inspektorati për mbrojtje të harxhuesve.
Zyra kombëtare për të drejtat e njeriut në Lituani i rishikon dhe i rishqyrton ankesat në lidhje me thyerjen e të drejtave të njeriut dhe
tentimet për zgjidhjen e konflikteve me anë të marrëveshjes, e cila nëse nuk është e suksesshme do të përcillen me sugjerime jo të
obliguara. Në Kiper, Komisariati për administratë (Avokati i popullit) mund të jep sugjerime të obliguara dhe të imponoj dënime të
vogla. Në Spanjë, viktimat mund të ankohen te avokati i popullit (në nivel kombëtar dhe atë regjional) kur bëhet fjalë për veprime në
administratën publike. Si shtesë eksiton procedurë jashtë gjyqësore për rastet e diskriminimit sipas Ligjit për mundësi të barabarta për
personat të hendikepuar 51/2003 sipas të cilit pritet që të formohet sistem vullnetar arbitrazh për zgjidhjen e konflikteve të cilat mund
të paraqiten në fushën e mundësive të barabarta dhe diskriminim. (Neni 17)
Kancelari ligjor i Estonisë, ka mundësuar procedurë asnjanëse, paragjyqësore për marrëveshje pas kërkesës të viktimës, por diskriminuesi
mund të refuzoj këtë marrëveshje. Në rastet e diktiminimit në institucionet publike mund të iniciohet procedurë disiplinore në bazë të
kërkesës të viktimës ose me anë të kërkesës të Kancelarit. Por pritet që Kancelari ligjor të ballafaqohet me vështirësi të ndryshme
gjatë punës për diskriminimet të gjinisë dhe diskriminimeve për punësim, në mungesë të dispozitave ligjore për këto fusha.
Qendra për mundësi të barabarta në kushtet për kundërshtim të racizmit Belgjika mund të paraqet kërkesë sipas ligjit (Neni 31 (1)) me
datë 25 shkurt, por fillimisht do të bëjë kërkesë për marrëveshje shoqërore. Komisari i lartë për imigrim dhe pakicave etnike të
64
Portugalisë mund të veprojë si ndërmjetësues në tentimet për largim nga procedurat formale ligjore. Gjithashtu ai mund të inicioj
procedurë administrative, pasi që i ka ndijuar të gjitha palët dhe komiteti ekzistues i komisionit për barabarësi dhe do të vendosë nëse
duhet të dënohen me anë të parave dhe në cilën sasi. Ai i cili është përgjegjës ka të drejte të ankohet në gjyq për dënimin e caktuar nga
komisioni për barabarësi. As viktima e as asociacionet nuk kanë të drejtë të ankohen ose të përzihen në procedurën e ankesës.
Në Slloveni, në kornizën e zyrës për mundësi të barabarta filloi të punon avokati për principin e barbarisë, i cili ka për qëllim të analizoj
rastet e ashtuquajtur diskriminime me procedura joformale dhe pa pagesë. Në Hungari, qeveria e sapoformuar për trajtim të barabartë
mund të ndërmarr veprime kundër çdo lloji të diskriminimit dhe mund të formon sanksione të ashpra ndaj personave ose organeve
publike, të cilët thyejnë ndalesën për diskriminim. Avokati i popullit për të drejtat e nacionaliteteve gjithashtu mund ti rishikojnë rastet
kundër diskriminimit në të gjitha organet publike. Në R. e Çekisë, propozim – ligji për mbrojtje nga diskriminimi propozon procedurë të
caktuar për miratim, punën e të cilit do ta mbykqyrë Avokati i popullit për të drejtat.
Në Finlandë, ankesat lidhur me diskriminimin gjatë punësimit etnik, mund të dërgohen te Avokati i popullit për pakicat dhe / ose te
Komisioni për diskriminim. Komisioni për diskriminim mund të sjell marrëveshje për palët ose të ndaloj vazhdimin e kësaj sjellje, e cila
është në kundërshtim me ndalesën për diskriminim dhe shfrytëzim. Komisioni gjithashtu mund ta urdhëroj njërën palë për plotësim të
detyrimeve me anë të kërcënimit për dënim. Gjithashtu, bazuar në kërkesën e njërës ose të dy palëve, Avokati i popullit për pakicat,
gjyqi, autoritetet publike ose OJQ-re, mund të jep raport se si duhet të interpretohet ligji për jo-diskriminim. Procedurat para Komisionit
për diskriminim nuk paguhen dhe nuk duhet të përdoret këshilltar publik. Avokati i popullit mund të raportoj për secilin rast të diskriminimit
i paraqitur te ai dhe ta ridërgoj ankesën atje ku duhet, merë pëlqim nga ankuesi për të dhënë ndihme ligjore dhe ti udhëheq procedurat
e marrëveshjes.
Në Malta, Komisioni kombëtar për personat me hendikepi mund ti rishikoj ankesat e ashtuquajtura mospajtim me Aktin për mundësi
të barabarta, dhe aty ku është e nevojshme të ofroj marrëveshje në lidhje me këto ankesa.
Në Austri dhe Holandë i kanë komisionet për trajtim te barabartë, të cilët mund të japin mendimet e tyre. Ata nuk i ndalojnë aplikuesit
për kërkim të gjykimit, atëherë gjyqet janë të obliguar të mërin parasysh mendimin e Komisionit dhe të paraqesin shkaqet e mospajtimit
të mendimit me vendimet.
Në shumë shtete eksitojnë Procedura speciale gjyqësore. Spanja, në gjyqet sociale ka procedurë për veprim të shpejtë gjatë mbrojtjes
të drejtave elementare dhe lirisë qytetare. Tribunali për punësim / industri në Britaninë e Madhe i dëgjon të gjitha llojet e jo-pajtueshmërive,
edhe ato për diskriminim. Në Itali Ligji për imigrim prej vitit 1998, formoi procedurë të veçantë për rastet e diskriminimit, e cila
zbatohet në të gjitha rastet e diskriminimit. Nuk është i domosdoshëm angazhimi i avokatit, viktima mund ti drejtohet direkt gjykatësit
në vendin ku jeton, (jo në vendin ku jeton i akuzuari, me qëllim që të ndërmerren masa për ndalimin e aktiviteteve diskriminuese. "për
qëllim që të grumbullohen faktet dhe të anashkalohen formalitetet" dëgjimi bëhet sipas zgjedhjes të lirë të vlerësimit dhe metodës më
adekuate. Në rastet ku ka nevojë për shpejtim të rastit, gjykatësi mund të lëshoj urdhër të përkohshme, mos respektimi paraqet
kundërvajtje të ligjit. Dekretet të cilat i zbatojnë direktivat, e shtojnë mundësi nëpër marrëveshje paragjyqësore dhe mundësi që
gjykatësi të urdhëroj – bashkë me vendimin- që të bëhet një plan për largimin e diskriminimit dhe ta shpall vendimin e gjyqit në gazetë.
65
Në Irlandë, Tribunali i specializuar për barabarësi ka rolin e hulumtuesit gjatë dëgjimit të ankesave. Procedura është formale. Ata të
cilët ankohen mund të paraqiten vetë dhe harxhimet nuk do ti marrë asnjëra anë. Në 2004 u kaluan kompetencat nga Gjyqi për punë
te Tribunali për barabarësi, e cila tani ka fuqinë të jep këshilla juridike, përfshirë këtu edhe kthimin e procedurës116. Mundësia për
ndërmjetësim është mundësuar prej nenit 78 të Aktit për barabarësi gjatë punësimit 1998 – 2004 Marrëveshja për ndërmjetësim, për
të cilin janë dakorduar është ligjore dhe kushtet e saj mund të paraqiten në Gjyqin e qarkut . 117 Në Poloni, e ashtu quajtura "
kompensim për kundërshtim" funksionon sipas Ligjit për punë nga 1 janari 2004 (Neni 183d): viktimat e diskriminimit janë të autorizuar
të fillojnë procesin gjyqësor dhe të kërkojnë kompensim jo më të vogël se roga e tyre. Gjyqi për punë vendos që ti paguhet kompensimi,
duke e marrë parasysh llojin dhe peshën e diskriminimit. Kjo këshille juridike specifike ka për qëllim eliminimin e këshillave juridike të
përgjithshme, siç është neni 415 nga Kodi civil (klauzolë e përgjithshme për kompensim).
Ankesat në lidhje me sektorin publik shpesh zgjidhen veçmas prej ankesave të sektorit juridik. Në Itali, rastet në lidhje me nëpunësit
publik mbahen në gjyqet e qytetarëve. Në Lituani, ankesat në lidhje me aktiet administrative dhe aktet të nëpunësve shtetëror ose
lëshimi i nëpunësve shtetëror dhe të punësuarit në komuna, në sferën e administratës publike, duke përfshirë edhe mbrojtjen sociale,
të mirat sociale, edukimi dhe qasja dhe sigurimi i shërbimeve të mira për qytetarët, mund të plotësohen me Komisionin për mospajtime
administrativen ose gjyqet administrative. Në Lituani, rastet e diskriminimit nga ana e institucioneve publike mund të plotësohen me të
njëjtin institucion publik, gjyq administrativ ose nga zyra e avokatit popullor. Në Francë, gjyqet administrative i dëgjojnë ankesat e
nëpunësve shtetëror, të pulsuarve me marrëveshje në sektorin publik dhe prej qytetarët që ndërmarrin aksion kundër shtetit ose e
rishikojnë vendimin e përfaqësuesit të shtetit. Në Holandë mund të zbatohen procedurat e zakonshme të gjyqit administrativ, në rastet
e diskriminimit gjatë punësimit në sektorin publik.
Praktika gjyqësore e varfër për diskriminim te më shumë shtete anëtare, mund lehtë të na drejtoj tek pengesat e vërteta dhe
parapamë. Me zbatimin e direktivave, do të vazhdohet në drejtim të përmirësimit të kësaj situate si rezultat i zbatimit të
dispozitave të direktivave (shiko më poshtë) dhe do ta zmadhoj mundësinë për shfrytëzim të dispozitave qytetare, edhe gjatë
zbatimit, mund të dallohen pengesat e shumta dhe barrierat potenciale te ndërgjyqësit te numër i madh i shteteve anëtare.Këtu janë ata
që mendojnë se kompleksiteti i ligjeve për diskriminim mund ti pengoj viktimat nga diskriminimi në Austri, Luksemburg dhe Angli.
Ndihma e këtillë mund ti ndihmoj viktimat të kompensojnë këtë problem, por mbetet mundësia e kufizuar (të kundërta me këshillat
profesionale ) Mungesa financiare për ndjekjen e rastit, pengesa e dytë që e përmenden shtetet anëtare. Në R. e Çekisë, Lituani,
Sllovaki p.sh. ndihma juridike jepet në shumë pak situata dhe sipas tij ka efekt të kufizuar gjatë procesit të ndihmës në gjyq.
Pengesë tjetër potenciale është kufizimi i kohës për përcjelljen e rastit. Direktivat lejojnë që legjislacioni kombëtar të vendos çfarë do
kufizimi kohor, (neni 7 (3)) dhe Direktiva për barabarësi racore, neni 9 (3) Direktiva për barabarësi gjatë punësimit. Në Irlandë
aktiviteti ligjor duhet të zbatohet brenda 6 javëve, sipas Aktit për barabarësi gjatë punësimit dhe në periudhë prej dy muaj sipas Aktit
për statut të njëjtë. Edhe me mundësi për vazhdim me arsyetim të logjikshëm, eksiton mendimi se koha aq e shkurtër mund të jetë
problematike për viktimat, në veçanti për personat e hendikepuar. Pastaj, zgjatja dhe kompleksiteti i procedurave mund të janë
pengesë për ata të cilët kërkojnë ndryshime, siç ishte rasti me Portugalinë.
116
Neni 46 E, Ligji për kualitet 2004.
117
Neni 91(2) Akti për barazi gjatë punësimit 1999 - 2004
66
Shpesh mungojnë bazat për përshtatje të procedurave dhe ndërtimet e gjyqeve për tu ballafaquar me nevojat dhe ankesat e të
hendikepuarve, me çka pengohen ankesat e të hendikepuarve. Qasja fizike në gjyqe dhe ndërtimet publike nuk është e
garantuar në Irlandë118, Sllovaki ose Slloveni. Edhe pse Ligji e kërkon, hyrja në ndërtesat publike jo gjithmonë është në praktikë
në Hungari ose Portugali. Në Lituani dhe Portugali, dispozitat për informim të gjuhës të shenjave Brajleri janë të arritshme, në
R. Çekisë, Malta, Sllovaki dhe Slloveni këto dispozita nuk janë të obliguara. Në Irlandë, kërkohet interpretim i gjuhës ligjore në
sistemin gjyqësor në kontekst të aktiviteteve kriminele, nuk eksiton dispozitë e përshtatshme në lidhje me aktivitetet e qytetarëve.
Në fund, jo-frekuentimi i procedurës vetvetiu mund të jetë pengesë për viktimat e diskriminimit, mund të fitohet përshtypje se suksesi
nuk është i mundur. Sa më shumë ndijojmë nëpërmjet mediumet për rastet, aq më shumë viktima do ti kuptojnë të drejtat e tyre.
Pengesat kryesore te palët në kundërshtim në Gjermani nuk është mungesa e mjeteve financiare, por mungesa e informimit, mungesa
e qëndrimit dhe shpresa e vogël për sukses.
B. Formacione ligjore dhe asociacione
Mundësojnë që "shtetet anëtarë të sigurohen se asociacionet, organizatat dhe organet e tjera ligjore të cilët kanë, në pajtim me
kriteriumin e vendosur në legjislacionin kombëtar, interesi ligjor të sigurohet se dispozitat (nga këto direktiva) janë në pajtueshmëri me,
të përkrahin atë që ankohet në cilën do procedurë gjyqësore ose administrative e cila mundësohet nga zbatimi i dispozitave të këtyre
direktivave. Shtetet anëtare kanë të drejtë jo të madhe të vendosin, si kjo klauzullë të zbatohet në lidhje me llojin e ndihmës që
asociacionet ua ofrojnë viktimave. Mundësia për "të ndihmuar" viktimat është e përbashkët dhe më e madhe për dallim nga fuqia për
të marrë pjesë në procedurat "në emër" të viktimave.
Në Danimarkë, Lituani, nuk ekzistojnë rregulla të caktuara për pjesëmarrje në procedurat e diskriminimit. Avokatët individual (që
punojnë në një organizatë) mund të paraqesin kohë pas kohe dhe të "marrin pjesë në përkrahjen" të viktimave në gjyqet, dhomat
ekonomike dhe organizatat e punëdhënësve, të cilët mund ti përfaqësoj anëtarët e vet. Në, Lituani, neni 56 (3) nga Ligji për procedurë
qytetare nënkupton që te ju lejohet pjesëmarrja OJQ-re në procedurat, edhe pse deri tani nuk ka ndodhë që ti lejohet OJQ-re në rastet
e qytetarëve. Sipas Ligjit për procedura në Suedi, kush do mund të marrë pjesë në procedurat ose përkrahjen e atij që ankohet. Në
praktikë në Angli, ata marrin ndihmë nga organet për barabarësi, dhomat tregtare, këshillat për barabarësi racore dhe shumë të tjera
agjencinë vullnetare dhe organizata për ndihmë. Procedurat e Tribunalit për punësim dhe tribunalin për paraqitje të ankesave për
punësim mundësojnë që dikush tjetër ti përfaqësoj.
Ligji i ri për jo-diskriminim në Greqi, u mundëson organeve ligjore, që kanë interes ligjor, të sigurohen se principi ka trajtim te barabartë
dhe zbatohet që të përfaqësohen persona para cilit do gjyq ose autoritet administrativ, deri sa ata ta kenë autorizimin e shkruar nga
personi, (neni 13 (3) , Ligji 3304/2005). Organizata duhet të paraqitet në gjyq me avokat. Në Irlandë, individi ose organi mund të marrin
pëlqim të përfaqësojnë personin i cili ankohet te Tribunali për barabarësi ose te gjyqi për punë (neni 77(11) Akti për barabarësi në
punësim1998-2004). Në Estoni, procedurat me marrëveshje, personi i cili ka interes ligjor të siguroj përputhshmërinë e trajtimit të
barabartë , gjithashtu mund të veproj si përfaqësues (neni 23(2) i Ligjit për kancelar juridik). Përfaqësimi i viktimave para organeve
ligjore gjithashtu është mundësuar nga ana e ligjit të Sllovakisë për jo-diskriminim, ku ky organ ka të drejtë të veprojë sipas ligjit të
veçantë (p.sh. Siç është qendra kombëtare për të drejtat e njeriut).
118
Kjo megjithatë duhet të miratohet në ligjin për të hendikepuar 2004.
67
Disa shtete u lejojnë asociacioneve të marrin pjesë në procedurat në emër të viktimës të diskriminimit. Ligji spanjoll 62/2003 që zbaton
direktivat (neni 32) mundëson në rastet tjera përveç rasteve të punësimit, " organet juridike që kanë të drejtë ligjore ti mbrojnë të drejtat
kolektive dhe të bashkëngjiten në emër të ati që ankohet më pëlqim të ati ose asaj, në cilën do procedurë gjyqësore me qëllim që në
mënyrë efektive ta arsyetojnë principin e barabarësisë racore ose etnike. Nuk ekziston dispozitë e përshtatshme për rastet që janë në
lidhje me punësimin, sipas të cilave vetëm odat ekonomike dhe organizatat e punëdhënësve mund të bashkëngjiten. Në pajtim me këtë,
odat ekonomike mund të paraqiten në gjyq në emër dhe interes të anëtarëve të tyre. Pastaj, Kushtetuta u jep të drejtë personave fizik
ose juridik të mbështeten në interesat legjitime të palës në procedurat në lidhje më thyerjen e të drejtave elementare dhe u jep të drejtë
organeve juridike të kyçen në procedurat administrative.
Në Poloni, rregullat e përgjithshme sipas Procedurës të kodit civil u mundësojnë organizatave jo-përfituese të paraqesin kërkesë në
emër të individëve ose ti bashkojnë këto procedura sipas Ligjit për punë dhe procedurat administrative. Ato gjithashtu mund të
veprojnë si amicus curiae dhe ti përfaqësojnë në gjyqi. 119 " Ligji i Hungarisë për trajtim të njëjtë mundëson përfaqësim i interesave
sociale në organizatë si dhe trajtimi i njëjtë i autoriteteve të kyçen në emër të viktimës në procedura që janë nisur si rezultat i të
ashtuquajturës kundërvajtje e principit për trajtim të barabartë dhe të kyçen në procedurat administrative. Më vonë, gjatë përfaqësimit
të interesave sociale të organizatës, trajtimi i barabartë i autoriteteve dhe Prokurori mund të paraqesin kërkesë actio popularis, duke
mundësuar që thyerja e principit për trajtim të barabartë të bazohet në karakteristikë, ku do të ketë ndikim në një grup më të madh
njerëzish. Dispozitat në Maltë, ofrojnë mundësi që asgjë të mos i pengoj organet juridike që kanë interes juridik, të sigurojnë përputhshmëri
me rregullat gjatë kyçjes në procedurë në emër të ati që ankohet.
Shteti gjithashtu kishte liri të madhe gjatë vendosjes të kriteriumit i cili përcakton cilat organi\e juridike mund të ofrojnë ndihmë të tillë.
Ligji francez i 16 nëntorit 2001, u mundëson disa dhomave ekonomike dhe OJQ-re që ekzistojnë më shumë se pesë vjet të intervenojnë
në aksionin e përgatitjes, pjesëmarrje në trajnim, kandidati për punësim ose i punësuar i cili llogaritet që llogaritet si pjesë e rasteve të
diskriminimit. Secili me interes ligjor me marrje të drejtës për aksion qytetar ka të drejte ligjore të përfaqësimit në gjyqe dhe OJQ-re që
luftojnë kundër diskriminimit më prejardhje etnike, racore, ose religjioze mund të janë anë qytetare gjatë disa veprimeve ndëshkuese.
Organizatat hungareze që i përfaqësojnë interesat sociale thërriten sipas asaj që u lart përmend të kyçen në organizatat sociale ose
fondacione, qëllimet e të cilës janë theksuar në nenet e statuteve të tyre, ta përfshinë promovimin e mundësive të barabarta sociale për
grupet që janë në situatë jo të mirë ose mbrojtje e të drejtave të njeriut. Në lidhje me pakicë etnike të caktuar, kyçet vetëqeverisja lokale
për pakicat, në lidhje më punët të lidhura me situatën materiale, sociale dhe kulturore të punësuarve dhe kushteve për jetë dhe punë
janë bashkangjitur dhomat ekonomike (neni 3 (f) nga ligji për trajtim të barabartë) Në Belgjikë, Qendra për mundësi të barabarta dhe
kundërshtimi i racizmit, organet që bëjnë veprim publik, asociacione qe ekzistojnë të paktën 5 vite ku qëllimet ë të cilave janë mbrojtja
e të drejtave të njeriut ose lufta kundër diskriminimit dhe organanizata e punëdhënësve dhe të punësuarit të kyçen në procedurat e
diskriminimit. Nevojitet pëlqim atje ku saktësisht është përcaktuar viktima.
Në Itali në diskriminimet racore dhe etnike mund të kyçen asociacionet dhe trupat aktiv në luftën kundër diskriminimit, të cilët janë
pjesë e listës të miratuar nga Ministria për punë. Organizatat e tilla janë renditur sipas qëllimit të tyre dhe shkallës të qëndrueshmërisë
119
Neni 63 i Ligjit për procedurës civile.
68
në veprimin e tij. Në të kundërtën, diskriminimet religjioze , të moshës, hendikepit dhe orientimit seksual, vetëm odat ekonomike mund
të kyçen në procedurat. Ngjashëm me këtë asociacionet portugeze nuk mund të intervenojnë në procedurat administrative dhe
gjyqësore të cilat e përfshijnë diskriminimin racor ose etnik, Ligji 18/2004 mundëson që këto asociacione, ku qëllimi i tyre është jo-
diskriminimi racor ose etnik, të kenë të drejte të kyçen në procedurat gjyqësore në emër të ose ti përkrahin anët e tanguara. (neni 5).
Ndryshon metoda e cila përdoret në Austri. Ku cili do mund ti përfaqësojë viktimat e diskriminimit në procedurat joformale para
komisionit për trajtim të barabartë, për derisa procedurat gjyqësore vetëm një organizatë juridike. Asociacioni i OJQ-re për procedura
kundër diskriminimit ka të drejtë të përfaqësojë të drejtat e palëve, me pëlqimin e tyre, (62 Akti për trajtim të barabartë). Të gjithë
OJQ-re të specializuara mund të kyçen në këtë asociacion, por ata që janë pjesë e asaj janë të shkyçur nga të gjitha procedurat ligjore
të specializuara. Të drejtat janë relativisht të dobëta, për shkak se nuk e lejojnë asociacionin të merr përsipër harxhimet dhe rrezikun
për rastin; të njëjtat janë lënë atij që ankohet.
Ligji gjerman (24) i ndalon të drejtat e përfaqësimit të organizatave jo-profitabile që kanë më shumë se 75 anëtarë ose më shumë.
Përkrahja është e kufizuar në gjyqin e shkallës së parë dhe procedurat administrative civile.
C. Barë e të provuarit
Shkak të vështërsivë për vërtetimin e diskriminimit, neni 8 i Direktivës për barabarësi racore dhe neni 10 i Direktivës për barabarësi
gjatë punësimit u mundësojnë personave, të cilët mendojnë se një diskriminuar, vetëm para gjyqit ose trupit kompetent ti paraqesin
faktet, sipas të cilave do të vihet në përfundim nëse ka patur diskriminim. I akuzuari atëherë, duhet të dëshmoj se nuk ka patur thyerje
të principit për trajtim të njëjtë. Barë e dëshmisë mund të jetë më e vogël në krahasim me rastet e tjera në gjyqet qytetare. Kjo nuk
ndikon mbi rastet e krimit (neni 8 (3)/(10(3)) edhe shtetet anëtare mund të vendosin të mos zbatohet kjo në rastet ku gjyqet kanë rol
hulumtues (neni 8 (5)/ 10 (5)). Edhe pse, p.sh. në Francë, Barë e të provuarit nuk bartet në procedurat administrative të cilat janë
inkuziciante në natyrën e vet dhe Ligji i Portugalisë thotë se principi nuk zbatohet në procedurat e ndëshkimit ose procedura kur ne
drejtim të ligjit, e përkrahur nga gjyqi ose juridiksion tjetër të zbatohet hulumtim. Në Holandë ku barë e të provuarit është mbartur në
procedurat gjyqësore, kjo nuk është e nevojshme në procedurat para komisionit për trajtim të njëjtë, edhe pse komisioni ndonjëherë nuk
zbatohet mbartja e bares të provuarit në bazë vullnetare.
Ligji i belgjikë shkon më larg nga të ofruarit shembuj për evidentim, me çka do të vihet deri te mbartja e bares për provim, neni 19 i Ligjit
federal me datë 25 shkurt 2003 citim " të dhëna statistikore" dhe "tete statistikore". 120 Në të dy rastet, para gjykatësit do të sjellin deri
te ajo, gjykatësi të supozoj se është paraqitur, edhe pse e detyron të akuzuarin ta tregon të njejtën, në kundërshtim me supozimin se nuk
ka patur diskriminim.
Disa shtete anëtare nuk arritën gjithë mbartjes të bares për provim sipas direktivave. Dispozita e bares për dëshmi, në Legjislacionin
federativ austriak, derisa zvogëlohet barë, llogaritet se nuk përputhet aq sa duhet me direktivat121. Në Itali edhe pse dekreti i cili zbaton
direktivat përmban rregull të veçantë për evidencë, prapë se prapë nuk formon mundësi për mbartje të bares për dëshmi. Në Latoi dhe
Poloni, barë e dëshmisë mbartet vetën në rastet e punësimit, por në fushë jashtë punësimit nuk janë fuqizuar me ligj sipas Direktivës
120
Testimi i situatës është metodë me të cilën fitohet evidentimi i diskriminimeve , të punësuarit do të krijojnë situatë ku do të shihet a është zbatuar diskriminim.
121
Si do qoftë, qeveria në këtë moment përgatitjen amandman të kësaj dispozite me qëllim ti përputh me direktivat.
69
për barabarësi racore. Lituania, Luksemburgu dhe Malta nuk kanë dispozita specifike për mbartjen e bares për dëshmi në rastet e
diskriminimit të ndaluar nga direktivat. Në Estoni eksiton mendimi se terminologjia e dispozitës për barë e dëshmisë do të mbartet,
punëdhënësit duhet qartas ti qartesojnë shkaqet e vendimit të kundërt. Në Gjermani rregulli për bërën e dëshmisë ekziston vetëm në
rastet e diskriminimit të gjinisë dhe hendikepit dhe në kundërshtim me direktivat. Ligji për jo-diskriminim thotë se ai i cili kërkon të
drejtën e vet duhet të paraqes dëshmi se ka vuajtur në krahasim me ndonjë person tjetër.
Ligji i Hungarisë Ligji për trajtim të barabartë (neni 19(1) kërkon më shumë fakte sipas direktivave, gjithashtu duhet të dëshmojnë së
kanë vuajtur nga pa kënaqshmëri dhe që e posedojnë karakteristikën mbrojtëse në bazë të cilës bërësi e ka bazuar diskriminimin. Pritet
që praktika eksiztuese gjyqësore do të ndihmojë në tejkalimin e dallimeve në terminologji në ligjet e brendshme dhe të komunitetit.
Sipas direktivave, neni 8 i Direktivës për barabarësi racore dhe neni 10 i Direktivës për barabarësi gjatë punësimit, nuk është e obliguar
zbatimi, për shkak se sakrifikimi nuk është formë e diskriminimit direkt ose indirekt .
D. Sakrifikimi
Shtetet anëtare duhet të sigurohen se individët janë të mbrojtur prej trajtimeve të kundërta ose pasojave të kundërta siç janë veprimet
e atij që ankoje ose procedurat të cilat kanë për detyrë ti zbatojnë përputhshmëritë me principet për trajtim të barabartë (neni 9 e
Direktivës për barabarësi racore, neni 11 prej Direktivës për barabarësi gjatë punësimit). Te shtetet anëtare ekzistojnë dy jo-pajtueshmëri
me këtë princip. E para, te numër i madh i shteteve, mbrojtja është e kufizuar në rastet gjatë punësimit dhe nuk arrijnë të mbrojnë nga
sakrifikimi në fushat që janë jashtë punësimit dhe janë të mbrojtura nga Direktivat për barabarësi racore (legjislacioni i Belgjikës,
Francës, R. Çekisë, Malta, Latvija, Portugalia, Luksemburgu, dhe Spanja). E dyta, disa shtete e kufizuan mbrojtjen e personave që
ankohen dhe e kanë lëshuar mbrojtjen e tjerëve të cilët mund të trajtohen në mënyrë të kundërt, p.sh. dëshmitar. Me këtë nuk arrijnë
të marrin parasysh terminologjinë e direktivave, e cila i referohet mbrojtjes të individëve, përkatësisht vetëm personi i cili ankohet. Ligji
i Belgjikës, Greqisë, Portugalisë i mbron vetëm të "punësuarit" që e kanë filluar procedurën e ankimit për diskriminim ose kanë
ndërmarr veprim ligjor. Kjo është karakteristike për R. e Çekisë, sipas propozim ligjit për jo-diskriminim, mbrojtja nga sakrifikimi
mbartet në të gjitha veprimet, vetëm nëse personi i cili kërkon mbrojtje nga diskriminimi në mënyrë ligjore, si dhe dhënia e dëshmive,
qartësim ose me pjesëmarrje tjetërnë procedurat për mbrojtje nga diskriminimi.
Në Britaninë e Madhe, është theksuar ai që sakrifikon nuk duhet të jetë i kyçur në fazën fillestare të ankesës, p.sh. punëdhënësi i cili
refuzon të punësojë dikë sepse ai ose ajo është ankuar për diskriminim ose i ka ndihmuar ndonjërit që ka qenë viktimë e diskriminimit,
ende do jetë përgjegjës për sakrifikimin. Pakënaqësitë me dispozitat për sakrifikim në Britaninë e Madhe megjithatë është se definicionin
për sakrifikim e kërkon ai i cili ankohet, të tregoj trajtim më të vogël nga i vërteti ose i krahasuar në mënyrë hipotetike, por këtë nuk e
kërkojnë direktivat. Praktika tregon se sa është e vështirë të gjinden krahasim. 122
122
Shikoni p.sh. Aziz -v- Trinity Taxis [1989]QB463 dhe oficerin e policisë të Jorkshirit v- Khan [2001 ] IRLR830.
70
Më tej, mbrojtja nga sakrifikimi në Britaninë e Madhe është retrospektive vetëm për ligjin i cili nuk ka nevojë për masa preventive të
cilat qartas kërkohen në direktivat e UE. Në të kundërtën e kësaj, mbrojtja e sakrifikimit në Slloveni është më proaktive: gjithë zbulimit
të diskriminimit në rastin origjinal, mbrojtësi i principit për barabarësi do të marrë urdhër në formë të shkruar, e cila thotë se ka
diskriminim dhe të mirën masa për mbrojtje të personit nga sakrifikimi ose pasoja të kundërta si rezultat i ankesës.
Në rastin, kundërvajtësi të mos veproj sipas urdhërim të avokatit dhe personi i diskriminuar ende është pjesë e sakrifikimit, inspektori
ka për detyre të propozoj masa përkatëse me të cilat do të mbrohet personi nga sakrifikimi ose të propozoj këshilla ligjore për pasojat
nga sakrifikimi.
Tjetër parregullsi në ligjin francez se individët janë të mbrojtur vetëm prej procedurave disiplinore ose lëshim nga puna, dhe jo nga
trajtim i kundërt siç është theksuar në direktivë. Ngjashëm me këtë edhe në Belgjikë ku mbrojtja është vetëm në lëshim nga puna dhe
nderim të kushteve të punës.
Ligji për punë në Poloni e ndalon ndërprerjen e marrëveshjes si rezultat i asaj se punëtori i shfrytëzon të drejtat e veta për tu mbrojtur
nga trajtimi jo i barabartë (neni 18, Ligji për punë), kjo dispozitë nuk i ndalon pasojat e kundërta të tjera të mundshme. Në Dekretet
italiane, sakrifikimi shumë pak është i përmendur si element i cili mund të shfrytëzohet si vlerësim i mbrojtjes (nëpërmjet rregullave
gjeneralë për largim jo-fer të cilat mundësojnë një lloj mbrojtje). Në Suedi mbrojtja nga diskriminimi se sakrifikimi nuk i përfshin vetëm
personat e punësuar. Ligji i Estonisë dhe Lituanisë, për momentin e ndalon sakrifikimin në rastet e diskriminimit seksual.
E. Sanksionet dhe këshillat ligjore123
Mos respektimi i ligjeve për jo-diskriminim duhet të ballafaqohet me sanksione efikase dhe proporcionale, të cilat di të përfshinë edhe
pagesën e kompensimit të viktimave (neni15, Direktiva për barabarësi racore, neni 17 Direktiva për barabarësi gjatë punësimit).
Koncepti i këshillave ligjore efikase dhe proporcionale fillimesh u zhvillua në Gjyqin evropian në lidhje me diskriminimin seksual. Si
rezultat i të drejtës paralele të BE për diskriminim seksual me Direktivat për barabarësi racore dhe barabarësi gjatë punësimit, kjo
praktike gjyqësore është relevante për dy direktivat e ardhshme. Në çdo rast, përmbajtja e këtij konteksti duhet të përcaktohet në çdo
rast konkret në drejtim të kushteve individuale. Në këtë nivel, disa ekspertë, (vetëm në Itali dhe Finlandë) i vlerësojnë sanksionet në
shtetet e tyre si efikase, disproporcionale dhe paralajmëruese.
123
Raportim tematik, e shkruar nga ekspertë ligjor evropian në fushën e jo-diskriminimit ofron analizë më detale " Këshilla juridike dhe sanksione në ligjin për jo-
diskriminim, efektive, proporcionale dhe paralajmëruese këshilla juridike me theks të veçantë për kufizimet e lartpërmendura për kompensim të viktimave të
diskriminimit"
71
Në praktikë eksitojnë këshilla juridike afat gjate, që varen, p.sh., nga lloji i të trajtës (p.sh. civile, penale, këshilla juridike administrative),
karakteri penal ose jo-penal të këshillave juridike, orientimi i tyre si shikim pas ose para (në kuptimet e këshillave juridike që shikojnë
drejt përshtatjes të sjelljes në të ardhmen) dhe niveli qe duhet të ndikojnë (individuale / mikro ose grup/ makro nivel) Këshillat juridike
mund të arrihen nëpërmjet shumë procese komplementare të zbatimit (administrative, industriale, marrëdhënie dhe procese gjyqësore).
Në varshmëri të karakteristikave të tilla, këshillat juridike të ofruara nga urdhër i caktuar ligjor do të reflektojnë (kombinime të) teori për
këshillat juridike (e drejta për kompensim, e drejta penale dhe preventive, e drejta e këshillave juridike) dhe gjithashtu koncepte të
ndryshme të barabarësisë (p.sh. Model individual juridik, model grupor juridik ose modeli i barabarësisë siç është pjesëmarrja) Qasja
detale e zbatimit është shumë e gjerë, i takon jo vetëm aspektit të procedurave dhe këshillave juridike substanciale (lehtësim dhe
kompensim i dëmit të viktimave të diskriminimit), si dhe punë tjera siç është sakrifikimi, shoqërimi dhe veprime pozitive, si dhe masa
të tjera inovative siç është tatim i korrektuar. Kompensimi financiar mund të përfshij kompensim i humbjes të kaluar ose të ardhshëm
(më shpesh), kompensim i dëmtimit të ndjenjave, dëme për dëmtim personal siç janë dëmet psikiatrike ose dëmet paralajmëruese për
tu dënuar diskriminuesin. (shumë rrallë).
Gjeneralisht, nuk eksiton një sistem për zbatim. Në fakt, të gjitha janë bazuar në qasje individuale me anë të qasjes të këshillave juridike
se sa qasje preventive. Ligji i Irlandës ofron spektër të gjerë të këshillave juridike, duke përfshirë edhe shpërblimet për kompensim, si
dhe urdhra të cilat kërkojnë nga punëdhënësit të ndërmarrin drejtime specifike për të ndikuar. Eksiton praktikë gjyqësore për zbatimin
e urdhrave, në veçanti: për krijimin e programës për mundësi të barabarta; trajnim i përsëritur i punëtorëve më theks të veçantë mbi
çështjet në lidhje me hendikep; rishikim i procedurave për punësim; rishikim i procedurave për maltretim seksual; trajnim formal i
këshillit për intervista; rishikim i praktikave për shërbim të klientëve; trajnim i barabartë i dhe ftesa për ata të cilët ankohen në darkë.
Te disa shtete anëtare ekziston organ i specializuar e cila ka fuqi të jep urdhra për veprim në rastet ku ka diskriminime. Administratori
i Kiperit mund të sjell shkaqe të kufizuara, dënime për administratën për jo-pajtueshmëri me sugjerimet e tija në kornizat e kohës së
caktuar (lëndë për ankesë në Gjyqin suprem në Kiper). Më tej, mund të jep urdhra të shpallur në Gazetën zyrtare. Raport e
Komisariatit mund të përdoren me qëllim që të fidohën dëmet në gjyqin regjional ose tribunalin për punësim. Në Britanisë e Madhe,
Komisioni për barabarësi racore edhe në Irlandë mund ta shfrytëzojnë fuqinë e vet formale ti hulumtojnë organizatat për të cilat
mendohet se ka diskriminime edhe në se tregohet se janë zbatuar akte të paligjshme, ata mund të japin paralajmërim i detyruar e cila
kërkon nga organizata ti ndaloj diskriminimet dhe të ndërmerr aktivitete specifike me afat të caktuar për të ndaluar përsëritjen e
diskriminimin. Ata mund të dërgohen në gjyqin shtetëror ose ndalesë me nenin 59 (Akti për marrëdhënie racore, 62; Rregulla për
urdhrat në lidhje me marrëdhëniet racore (Amendamente) pa dalim a janë bazuar në diskriminime të vazhdueshme pas zbulimit të
diskriminimit joligjor ose thyerje e paralajmërimit për jo-diskriminim. Si do qoftë, llogaritet se deri tani nuk janë dhënë dënime të tilla.
Këshilla juridike interesante eksitojnë në Portugali. Sistemi i Portugalisë i përmban elementet e kompensimit individual në formë të
sanksioneve civile (rregullim), sanksione penale për disa lloje të diskriminimeve (racor, etnike ose nacionale si dhe religjioze) dhe
sanksione administrative. Përveç dënimeve me para në administratë, më vonë janë kyçur edhe këto masa, të cilat merren me të gjitha
llojet e diskriminimeve: shpallje e vendimit, cezurë për zbatuesin e diskriminimit, konfiskim i pronës, ndalesë për përdorimin e profesionit
ose veprimit që përfshin publikun, ose varet nga miratimi zyrtar, marrja e të drejtës për pjesëmarrje në panairet tregtare, ndalesë për
qasje deri të organizatat e veta, suspendim i lejeve, marrja e të drejtës të benificionëve të cilat janë marë nga organet publike ose
shërbime.
72
Për raste të caktuara, praktika e Gjyqit evropian përmban indikacione specifike në lidhje me kërkesat juridike të Komunitetit në lidhje
me këshillat juridike. Edhe pse në rastet e lëshimit nga diskriminimi, këshillat juridike duhet në çdo rast ti kyçin ose të kompensohet. Më
tej, atje ku kompensimi është marrë si këshillë juridike, duhet ta kompensoj plotësisht dëmin. Kufizimet e lartpërmendura nuk janë të
pranuar, vetëm në rastet ku dëmi është jo vetëm në diskriminim. Kufizimet për dëmin me para zbatohet në Estoni (në vleftë prej
gjashtë pagave për ndërprerje të kontratës në mënyrë diskriminues ku viktima heq dorë nga raporti i dytë), në Hungari (në vlerë prej
12 paga mujore), në Irlandë në vlerë prej 104 pagave javore; 12.697 EUR në rastet kur viktima është e pa punësuar. Në Suedi në vlerë
prej 32 paga mujore në rast lëshimi nga puna pas 10 vjet stazh; Në Finlandë ekzistojnë kufizime (15000 euro) kjo mund të ndryshohet
me arsye specifike. Në Belgjikë kompensimi është (në vlerë të 6 pagave mujore nëse konstatohet se lëshimi është bë ne formë
represioni dhe Maltë (në vlerë prej 465 euro) Ligji i ri grek për jo-diskriminim nuk mundëson kompensim, vetëm në dënimet më para
të kufizuara që i paguhen shtetit. Dëmet mund të jepen sipas ligjit civil. Ndodh që të mos ketë kufizime në lidhje me dëmet materiale
në Ligjet nacionale të Çekisë, Gjermanisë, Italisë, Luksemburg, Holanda, Polonia, Portugalia, Sllovakia, Spanja dhe Britania e Madhe.
Në Lituani, nuk ka kufizime të lartpërmendura, por kjo mund të ndryshojë në të ardhmen (sipas propozim ligjit për kufizime për dëme
morale: 4000-7000 euro dënim për dëmet morale, 14000 euro nëse dëmi disiplinor ka shkaktuar dem ndaj jetës, integritetin fizik ose
shëndetit.
73
Filippo / 1985
74
KREU 8
Organet për trajtim të barabartë
75
Deri më tani shumica e shteteve kanë dizajnuar organ të specializuar për promovim të trajtimeve të barabarta pa marr parasysh
përkatësinë racore apo etnike, siç kërkohet në nenin 13 nga Direktiva për barabarësi racore. Përjashtim janë Republika e Çekisë ku
propozim Ligji për anti-diskriminim propozon krijimin e një organi në kuadër të Avokatit të popullit, Luksemburgu ku Qeveria deklaroi
që ka për qëllim të risë fuqinë e Komisionit këshillëdhënës për të drejta të njeriut që të mund të funksionojë si organ për barabarësi,
Malta ku planifikohet të miratohet mandati i Komisionit për promovim të barabarësisë të etniteteve, dhe Gjermania ku një propozim ligj
kërkon themelimin e një organi të ri federal për anti-diskriminim dhe të punojë me agjencinë ekzistuese në nivel shtetëror e federal.
Shtetet anëtare që themeluan organe të reja janë Danimarka124, Franca125 Hungaria126 Italia127 dhe Sllovenia. 129 Greqia129 dhe
Spanja 130 që kanë në plan të themelojnë organe të reja gjatë implementimit të ligjdhënës së tyre. Organet që veç më ekzistonin por që
krijuan organin që kërkohen në nenin 13 janë Avokati qipriot i popullit, kancelari juridik i Estonisë, Zyra kombëtare për të drejta të njeriut
në Latoi, Avokati i popullit në Lituani, Përfaqësuesi polak për status të barabartë mes meshkujve dhe femrave (këtu është gjithashtu
i rëndësishëm komisari për të drejta civile) dhe qendra kombëtare sllovake për të drejta të njeriut. Në disa shtete anëtare funksionet
e Nenit 13 janë plotësuar ose janë ndarë mes disa organizatave (p.sh. në Greqi).
Kërkesat minimale për shtetet anëtare janë që të kenë një apo më tepër organe për promovim të barabarësisë në bazë të përkatësisë
racore apo etnike që do të: a) mundësojnë ndihmë të pavarur për viktimat e diskriminimit në pajtim me ankesat e tyre për diskriminim; b)
implementojnë hulumtime të pavarura në lidhje me diskriminimin; dhe c) shpallin raporte të detajuara dhe rekomandime në lidhje me
cilëndo çështje që ka të bëjë me diskriminimin e atillë. Një numër i madh i shteteve anëtare shkojnë më tej se kjo, pikë së pari në lidhje me
bazat e diskriminimit që ata ballafaqojnë dhe së dyti në lidhje me fuqinë që kanë në luftën kundër diskriminimit. Komisioni për trajtim të
barabartë në Austri dhe Zyra për trajtim të barabartë, Avokati i popullit të Qipros, Kancelari juridik i Estonisë, përfaqësuesi i lartë për anti-
diskriminim dhe barabarësi në Francë, Përfaqësuesi i barabarësisë në Francë, Përfaqësuesi i barabarësisë në Irlandë, Komisioni për
trajtim të barabartë në Holandë, Qendra e Belgjikës për mundësi të barabarta dhe luftë kundër racizmit, Përfaqësuesi i barabarësisë në
Hungari, Avokati i popullit për mundësi të barabarta të Lituanisë, organet administrative greke dhe Avokati slloven për principin e
barabarësisë dhe këshilli për implementim të parimit për trajtim të barabartë do të merren me llojet e ndryshme të diskriminimit. Komisioni
për barabarësi i Irlandës Veriore punon në diskriminimit racor , religjioz, bindjes politike, gjinor, statusit martesor, të hendikepuarve dhe
diskriminim në bazë të moshave, dhe në Britaninë e Madhe, Komisioni ekzistues për barabarësi racore, Komisioni për të drejtat e të
hendikepuarve, dhe në vitet e ardhshme Komisioni për mundësi të barabarta do të shendohet në Komision për barabarësi dhe të drejta të
njeriut.
124
Komiteti për ankesa në lidhje me barabarësinë etnike në qendrën daneze për të drejta të njeriut
125
Përfaqësuesi i lartë për barabarësi dhe anti-diskriminim
126
Përfaqësuesipërtrajtimtëbarabartë
127
Zyrakombëtarekundërdiskriminimit\
128
Avokati për parimin e barabarësisë dhe Këshilli për implementim të parimit për trajtim të barabartë
129
Komiteti për trajtim të barabartë dhe shërbimi për trajtim të barabartë, të cilët do ta ndajnë përgjegjësinë për promovim të parimit për trajtim të barabartë me
Avokatin e popullit. Inspektorati i punës dhe komiteti ekonomik dhe social.
130
Këshilli përpromovimtëtrajtimittëbarabartëtëgjithëpersonavepadiskriminimnëbazëtëracësapopërkatësisëetnike,uformuansipasLigjit62/2003iciliizbatondirektivat.
Akomanukështënëfunksiondhefunksionetetijduhettërregullohenmedekretmbretëror.
76
Ata të cilët kanë mandat që të merren vetëm me diskriminimin në bazë të përkatësisë racore dhe etnike janë Komiteti danez për ankesa
(i themeluar në kuadër të institutit danez për të drejta të njeriut), Avokati i popullit të Finlandës për pakica, Zyra kombëtare italiane kundër
diskriminimit racor, Komisari i lartë i Portugalisë për emigracion dhe pakicë etnike dhe Këshilli spanjoll për promovim të trajtimit të
barabartë të gjithë personave pa marr parasysh përkatësinë e tyre. Avokati suedez i popullit kundër diskriminimit etnik merret me
përkatësinë etnike dhe fetare, por ekziston edhe Avokat i posaçëm i popullit për gjini, të hendikepuar dhe për personat që kanë përcaktime
të tjera seksuale.
Në lidhje me pushtetin, organet e specializuara nuk kanë mundësi të sigurojnë ndihmë për viktimat e diskriminimit. Disa organe të
specializuara sigurojnë ndihmë në formë të përkrahjes duke ndërmarr aksion ligjor – këtë mund ta bëjnë organet e Belgjikës, Finlandës,
Hungarisë, Irlandës, Italisë, Irlandës veriore, Britanisë dhe Suedisë. Të tjerat japin mendimin e tyre në lidhje me ankesat që u dorëzohen
atyre, p.sh. Komisionet e Austrisë dhe Holandës për tretman të barabartë, Komisioni danez, Avokati i popullit të Qipros, Zyrat kompetente
të Hungarisë, Lituanisë, Sllovenisë, Greqisë, etj. Këto procedura nuk e ndalojnë viktimën që më pas të ndërmerr aksion juridik para gjyqit
me qëllim që të fiton zgjidhje juridike.
Një numër i caktuar i organeve të specializuara – p.sh. ato të Austrisë, Qipros, Francës, Hungarisë, Irlandës, Lituanisë dhe Suedisë –
kanë të drejtë ti shqyrtojnë ankesat për diskriminim dhe mund ti detyrojnë personat e kyçur që të pajtohen me atë që ata kanë
konstatuar. Në Francë Përfaqësuesi i lartë mund të kryejë hetim duke dhënë konkludimet e veta dhe rekomandime palëve të cilave
u jepet një kohë e caktuar për përmbushje të obligimeve. Në rast të mos përmbushjes së obligimeve Përfaqësuesi i lartë ka fuqi të
drejtojë vëmendjen publike kah rekomandimet e tij. Si shtesë, mund ti ftojë autoritetet kompetente dhe të kërkojë sanksione disiplinore
për personin përgjegjës. Përfaqësuesi hungarez për trajtim të barabartë mund të jep "paralajmërim për anti-diskriminim" pas hetimit të
kryer. Ky paralajmërim mund të cek aktin që ka iniciuar hetimin dhe hapat që duhet të ndërmerren me qëllim që të anashkalohen
diskriminimet e ardhshme. Mospajtimi me rekomandimin përfaqëson akt të dënueshëm me ligj në periudhë prej 5 vitesh pas shpalljes
së tij. Përfaqësuesi gjithashtu ka të drejtë që në afat prej këtyre 5 viteve të kërkojë ndalesë nga gjyqet që të parandalohen çfarëdo
shkelje apo mosrespektim i rekomandimit.
77
Shumica e organeve mund të bëjnë pakt për pajtim mes palëve dhe shumica mund ti shqyrtojnë dhe të japin komente për propozimet
ligjore dhe reformat e ligjeve ekzistuese.
Mundësitë që numërohen në nenin 13 (2) janë interesante dhe të dobishme:

· Qendra e Belgjikës për mundësi të barabarta dhe luftë kundër racizmit ka fuqi të ndërmerr masa juridike në emër të
interesit publik. Ku diskriminimi i ashtuquajtur i cili ka viktimë përmes të cilës identifikohet (e cila mund të jetë person fizik
apo juridik)131 e cila i jep të drejtë Komisionit të veprojë sipas pëlqimit të viktimës (neni 31 nga Ligji).
· Përfaqësuesi i lartë francez e luan rolin e ndihmësit të drejtësisë ku sipas gjyqeve mund të kërkojë vëzhgim të rasteve
përmes vendimit. Për më tepër, përfaqësuesi i lartë do të ketë fuqi të kërkojë leje për të dërguar konkludimet e veta që dalin
nga vëzhgimi.
· Punëdhënësit mund të kërkojnë mendim nga Komisioni holandez për trajtim të barabartë për atë nëse praktika e tyre për
punësim është në kundërshtim me Ligjin e anti-diskriminimit.
· Përfaqësuesi hungarez mund të ndërmerr masa ligjore që janë në interes publik në aspekt të mbrojtjes së të drejtave të
njeriut të personave dhe grupeve të drejtat e të cilëve janë shkelur.
· Përfaqësuesi irlandez gëzon mundësi ligjore të dorëzojë ankesat në Tribunalin për barabarësi në lidhje me modelet e
diskriminimit, shpallje të diskriminimeve apo përmbajtje të marrëveshjeve kolektive. Përfaqësuesi gjithashtu mund të zbatojë
rishikim për barabarësi, i ashtuquajturi revizor për nivelin e barabarësisë e cila ekziston në një biznes apo industri të caktuar.
Plani do të përbëhet nga programi me aktivitete që duhet të zbatohen gjatë punësimit apo biznesit deri në promovim të
ardhshëm të mundësive të barabarta. Aty ku ka më tepër se 50 të punësuar, përfaqësuesi mund edhe personalisht të bëjë
shqyrtim dhe të përpilojë plan akcional, përfaqësuesi mund të shpall rekomandim me shpjegim detal për atë se cilat hapa janë
të nevojshme për zbatim të tij. Mospajtimi me këtë rekomandim mund të rezultojë me urdhër nga gjyqi suprem apo gjyqi i
qarkut duke kërkuar zbatim.
Në fund, ekzistojnë baza për përkujdesje në shtete të caktuara. Në Danimarkë zbatimi i nenit 13 nga Direktiva për barabarësi
racore shkel parimin për mos shkelje të nenit 6(2) dhe neni 25 nga Direktiva ngase mjetet e organit dhe ndihma e cila u ofrohet
viktimave të diskriminimit janë më të vogla pas zbatimit se para tij. Zyra italiane është e vendosur në Ministrinë për mundësi të
barabarta dhe është nën përgjegjësi politike të Ministrit për mundësi të barabarta, ndërsa Këshilli spanjoll për trajtim të barabartë
do të jetë pjesë e Ministrisë për punë dhe politikë sociale dhe do të ketë natyrë qeveritare.
Dispozitat që përcaktojnë funksionet e tij nuk përfshijnë fjalën „i pavarur".
131
Në disa raste nuk do të ketë viktimë, por Ligji është i thyeshëm: ky është rast kur p.sh. punëdhënësi publikisht lavdërohet që falë "procedurave selektive"
që i ka zbatuar gjatë procesit të punësimit asnjë homoseksual nuk do të punësohet – kjo llogaritet si thyerje sipas nenit 6(1) nga Ligji për asociacione dhe
organizata që numërohen në nenin 31, që do të kenë të drejtë të ankohen dhe të ngrysin padi.
78
Nandy / 1960
80
KREU 9
Implementimi dhe harmonizimi
81
A. Shpërndarja e informatës dhe dialogu civil social
Deri te të gjithë anëtarët e direktivës, ata të cilët merren me shpërndarjen e informacioneve dhe dialogun social civil janë më së paku të
zbatuara nga ana e shteteve anëtare dhe janë të zbatuara në forma të ndryshme. Kjo është për shkak të paqartësive të neneve dhe
interpretimi i disa qeverive të cilat mendojnë se nuk janë të detyruar ti zbatojnë këto dispozita në ligj, por thjesht të ndërmarrin hapa drejt
qëllimeve të tyre. P.sh. në Danimarkë Komiteti i cili e ka për detyre të marrë parasysh implementimin e nenit 13 të direktivave, ka ardhë
në përfundim se në legjislacionin nuk duhet të përfshihen revokimet e këtyre dispozitave të direktivave, sepse të njëjtat janë të zbatuara
mjaft në Danimarkë. Zotëron mendimi se këto dispozita nuk janë të zbatuara sa duhet në Austri, Belgjikë, Kiper, Estoni, Greqi, Latoi,
Luksemburg, Poloni, Slloveni dhe Spanjë, sa i përket Direktivës 2000/78 në Portugali dhe Itali.
Veprime pozitive për shpërndarjen e informacioneve i përfshijnë publikimet e ministrive të cilat mundësojnë informacion bazë për principin
për trajtim të barabartë dhe përkrahja qeveritare për trajnim të gjykatësve dhe avokatët, siç është bërë në Lituani. Franca shumë shpejtë
zbatoi një fushatë për race dhe hendikep, duke cekur se diskriminimi racor si "Shkak i madh kombëtar" në 2002 dhe hendikepin në 2003.
Në Irlandë, Qeveria shpalli planin veprues kombëtar kundër racizmit dhe strategjinë nacionale për hendikep. Sipas nenit 31 i Ligjit të
Hungarisë për trajtim të barabartë, do të miratoj çdo dy vite program kombëtar për mundësi të barabarta për parandalim nga diskriminimi
dhe promovimi i mundësive të njëjta. Qeveria duhet ta diskutoj programin e propozuar me organizata përkatëse sociale të cilat i përfaqësojnë
interesat e punëdhënësve dhe punëtorëve para dërgimit për miratim në Parlament.
Informacioni duhet të shpërndahet ne mënyrë që të jetë e afërt te të gjithë personat me hendikep dhe në gjuhët që i përdorin pakicat në
shtet. P.sh. në Finlandë, Ministria e punës dhe projekti SEIS 132 e formuan këshillën juridike për jo-diskriminim, i cili ishte i paraqitën në
gjuhën Brajlerit, si dhe në gjuhën e Finlandës, Suedisë, Anglisht, Sami, Rusisht, Arabisht dhe Spanjisht , në formë të shtypur dhe internet.
Fushatat Franceze televizive dhe veb-faqet janë adaptuar për persona që kanë probleme me shikimin dhe dëgjimin. Në të kundërtën,
dispozitat për informim nuk ofrojnë ndihmë për personat me hendikep në Austri, Ceki, Hungari, Latoi, Portugali dhe Sllovaki. Deri tani
informatat në gjuhën greke.
Shumica e shteteve anëtare punojnë në ngritjen e vetëdijes publike, p.sh. Danimarka, Estonia, Irlanda, Suedia, Britania e Madhe. Atje ku
trupi ka kompetenca për prejardhje racore dhe etnike, duhet të organizohet edhe për religjionin, moshën, hendikepin dhe orientimin seksual.
Kjo do të ndodhë së shpejti në Itali, ku shpërndarja e informatave u fillua me aktivitetet e zyrës Kombëtare për diskriminim racor, por nuk
janë planifikuar masa të sakta për fushat tjera.
132
"Ndal – Finlanda përpara pa diskriminimi" formuar nga Programi për aksion në bashkësi në luftë kundër diskriminimi.
82
Numër i vogël i shteteve anëtare, kanë shkruar në ligjin e tyre obligimin e punëdhënësve ti informojnë të punësuarit për Ligjet
e jo-diskriminimit, përfshirë këtu Maltën, Polonia dhe Portugalia. Malta e zgjeron obligimin me " për cilin do person ose
organizatë ku mund të zbatohen këto rregulla" ligji duhet te ngjall interes te anëtarët e organizatës ose personave të tjerë që
mund të janë nën ndikimin e aktiviteteve të organizatës133. Në Portugali, jo-suksesi për të siguruar informacionin për të drejta
të barabarta për te punësuarit rezulton me "shkelje të ëmbël". Implementimi i obligimit i punëdhënësve në Poloni do ta
mbyqyr Inspektorati kombëtar për punë në bashkëpunim me përfaqësuesin e autorizuar qeveritar për status të barabartë të
burrave dhe grave.
Më në fund, fushatat e BE dhe projektet e financuara duhet ta dëshmojnë rolin e tyre në rritjen e vetëdijes të publikut në shumë
shtete anëtare, posaçërisht fushata e komisionit "për barabarësi, kundër diskriminimit" e cila ishte qendër e përpjekjeve, si dhe
mjetet financiare të Komisionit të GD-së për punësim dhe punë sociale të cilat ishin të arritshme për shtetet anëtare për promovimin
e direktivave dhe iniciativës të Komunitetit EQUAL.
Disa shtete anëtare i konsultonin OJQ-të dhe partnerët sociale gjatë zbatimit të direktivave. Në Hungari, dokumenti për propozim ligjin u
dërgua te OJQ-re dhe u vendos në veb-faqen e Ministrisë për drejtësi me thirrje për komentuar, por në Irlandë sektori për reforma të
drejtës , barabarësisë dhe ligjit krijoi dokument për diskutim i cili i përmbante çështjet lidhur me punësimin, të cilat dolën nga direktivat dhe
kërkoi kontribut nga sektorët qeveritare të tjera, partnerët social dhe i tribunalit për barabarësi. NëAngli rreth 10.000 ekzemplarë nga
dokumenti, pas konsultimit të parë u dërguan te numër i madh i organizatave, përfshirë edhe organizatat e punëdhënësve, sektorit publik
dhe privat, odat ekonomike, OJQ-re, organizatat e avokatëve, akademikët dhe të tjerë. Dokumentet u vendosën në veb-faqen e qeverisë
me linka për versionet në gjuhën Arabe, Hindu, Kinezisht dhe Guxharati dhe versione për personat e me vështirësi për të mësuar.
Dokumentet u përgatitën edhe në gjuhën e Brajlerit, të shtypur në format të madh dhe në lentë. Kjo i kundërvihet situatës në Spanjë, ku
zbatimi u kritikua ashpër për shkakun se ishte e fshehur, pa konsultime dhe debate parlamentare, në mungesë të raportit qeveritar dhe e ka
anashkaluar këshillin shtetëror si dhe këshillin ekonomik dhe at social. Tjetër problem është paraqitur në Danimarkë dhe Finlandë: mungesë
e debateve publike për shkak se zakonisht ata që bëjnë pjesë në këto debate ishin pjesë e Komitetit e obliguar për implementimin e
direktivave dhe mendonin se nuk duhet të bisedojnë për këtë deri sa procesi i "zgjatur " nuk përfundon.
Disa shtete anëtare vendosën struktura të qëndrueshme të veçanta vetëm për biseda me shoqërinë dhe partnerët social për çështjet në
lidhje me barabarësinë. Në nivel lokal në Francë, Komisioni për promovim të barabarësisë (COREC) i ndërlidhi të gjitha autoritetet lokale,
133
Dispozita 12 prej Vërejtjes të ligjit , 481 2004
83
me kompetencë për përfaqësim të shtetit në këtë sferë (départament) të mundësoj bashkëpunim dhe dialog. Ligji i Sllovenisë, Qeveria dhe
ministritë përkatëse kërkuan të bashkëpunojnë me OJQ-re, të cilët janë aktive në fushën e trajtimit të barabarte dhe me partnerët social.
Pritet përmirësim në këtë fushë me formimin e Këshillit për zbatim të principit për trajtim të barabartë. Në Finlandë ekzistojnë shembuj të
mire për bashkëpunim me OJQ-re dhe partnerët social. Organi i ri për çështjet e pakicave është në proces të formimit dhe do të marrin
pjesë ministra, partnerë social dhe OJQ-re. Në Holandë, Ministria për punë sociale dhe punë formoi (formale) rrjet "trajtim i barabartë"
në 2003, e cila përbëhet nga OJQ-re, partnerë social dhe Ministritë e duhura. Rrjeti mban takime dy herën vit me qëllim të shkëmbejnë
informata për trajtim të barabartë. Si shtesë, Ministria për punë sociale udhëheq me "neni13 projekt" i cili ofron trajnime për biznese të
vogla dhe të besim, ofron informata në revistat profesionale dhe mban intervista në kompanitë e mëdha për trajtim të barabartë. Më në
fund, themelohet projekti "mosha dhe punësimi" në Ministrinë e Holandës për punë sociale në boronë kombëtare për diskriminim në bazë
të moshës dhe mundëson ekspertizë per këtë çështje në këshillat punuese, punëdhënësit, dhomat ekonomike, menaxherët dhe ndërmjetësuesit
për punësim.
Ka më shumë instanca të dialogut struktural për hendikep se sa në sferat e tjera të diskriminimit. Këshilli kombëtar i Lavosë për çështjet
lidhur me personat me hendikepi, i bashkon përfaqësuesit e OJQ-ve dhe institucionet shtetërore gjatë promovimit të integrimit të plotë të
personave me nevoja të veçanta në jetën ekonomike, politike dhe sociale bazuar në principin e barabarësisë. Këshilli i Lituanisë për
çështjet e të hendikepuarit, i përbërë nga organizata joqeveritare kombëtare për të hendikepuarit dhe përfaqësues të institucioneve
shtetërore (siç është aprovuar nga Qeveria me propozimin e Ministrit për mbrojtje sociale dhe punësim) e koordinon rehabilitimin mjekësor
profesional, social dhe integrimi i të hendikepuarve. Në Spanjë, struktura relevante për dialog me komisionin ligjdhënës për liri të fesë dhe
Këshilli nacional për të hendikepuarit, që i përfaqësojnë asociacionet e personave me hendikep. Funksionet e tyre përfshijnë raporte për
propozim-dispozitës të cilat ndikojnë te mundësitë e barabarta, jo-diskriminim dhe qasje universale. Në Francë ekziston komision kombëtar
këshillues për të hendikepuarit.
Me shpërndarjen e informatës, organet e specializuara për barabarësi kishin për detyrë të krijojnë kushte për dialog ndërmjet
partnerëve social dhe shoqërisë civile. Ky është rast me Kancelarin e drejtësisë të Estonisë, Përfaqësuesi irlandez për
barabarësi, zyra kombëtare italiane që është kundër diskriminimit racor (vetëm me prejardhje racore dhe etnike, por nuk
ekzistojnë plane për dialog në fushat e tjera) dhe i autorizuari nga qeveria e Polonisë Përfaqësues për status të barabartë të
burrave dhe grave. Në Francë, organ i ri i specializuar ka për obligim ta plotësojë komisionin ekzistues kombëtar këshillues
për të drejtat e njeriut, e cila është trup ligjdhënës i Kryeministrit i përbërë nga delegatë nga të gjitha OJQ-re më të mëdha
për të drejta të njeriut dhe antiracizëm, Përfaqësues të dhomave ekonomike dhe zyrat e sektorit publik.
Strukturat e përgjithshme për dialog mund të shfrytëzohen për çështjet lidhur me barabarësinë e R. Çekisë, Danimarkës, Lituanisë,
Maltës, Polonisë, Portugalisë, Sllovakisë, Suedisë dhe Britanisë të Madhe. Eksiton numër i madh i agjencionëve qeveritare ose dikastere
Ministrore që bashkëpunojnë me organizatat joqeveritare në Sllovaki dhe Britani të Madhe.
84
B. Sigurim i harmonizimit
Neni 14 i Direktivës për barabarësi racore dhe neni 16 i Direktivës për barabarësi gjatë punësimit kërkon nga shtetet anëtare të sigurohen
se tekstet ligjore janë në harmonizim me direktivat, duke kërkuar nga njëra anë " të ndërpritet cili do ligj, rregull dhe dispozita administrative
të cilat janë në kundërshtim me principet për trajtim të barabartë" dhe nga ana tjetër " cilat do dispozita që janë në kundërshtim me principin
për trajtim të barabartë që janë bashkangjitur në kontratë ose marrëveshje kolektive, rregulla të brendshme të shoqërive ose rregullat e
profesioneve të pavarura dhe organizatat e punëtorëve dhe punëdhënësve janë ose mund të shpallen si të pavlershme ose mund të
ndërrohen ose të plotësohen". Terminologjia e këtyre dispozitave paraqitet që ta përshkruaj anulimin e të gjitha ligjeve diskriminuese, ku
lidhet hapësirë për anulimin e dispozitave dhe harmonizimin e tyre me direktivat.
Disa shtete në mënyre sistematike i ka siguruar tekstet e ligjeve që të janë në drejtim të trajtimit të barabartë. Gjatë zbatimit të të dy
direktivave, vetëm ministritë relevante në Finlandë, kanë arritur ta rishikojnë legjislacionin në lidhje me fushat administrative. Ata nuk kanë
mundur të gjejnë ligje diskriminuese, dispozita ose rregulla dhe sipas kësaj është llogaritur se është e panevojshme të ndërpritet ndonjë ligj.
Ekspertët joqeveritar në shtetet tjera, kanë gjetur ligje që janë diskriminuese, p.sh, Kushtetuta e përgjithshme për nëpunës shtetëror në
Luksemburg e cila cakton moshën maksimale për punësim të jetë (45) dhe në nenin 175 e Portugalisë nga Kodi penal, i cili i dënon
veprimet homoseksuale tek personat me moshë 14 dhe 16, derisa i njëjti veprim nuk është i dënuar në rast se paraqitet ne gjininë tjetër.
Eksperti i Belgjikës theksoi se analizimi i harmonizimit të teksteve me direktivat do të ketë nevojë për interpretim thelbësor të direktivave
dhe vetëm dispozita të hapura diskriminuese mund të dalloj rishikim i tille.
Te shumë shtete, pritet ndërpritje e ligjeve diskriminuese me anë të dorëzimit të ankesave në gjyq, Gjyqi kushtetues ka fuqi ti shpallë si të
pa vlefshëm ose ti ndaj anash dispozitat jo-kushtetuese. Megjithatë, procedurat para gjyqeve kushtetuese për këtë qëllim mund të janë të
gjata, të harxhohen të gjithë këshillat juridike dhe duke u bazuar në këtë mund të nënshtrohet pyetja a është kjo e mjaftueshme të
përmbushen dispozitat e direktivave. Përveç se, nga klauzolat kushtetuese, shpesh ekzistojnë klauzola në ligjënien primare të cilat janë në
kundërshtim me principin e pavlershëm për trajtim të barabartë. P.sh. Në Francë, Kushtetuta, Kodi civil dhe Kodi për punë, të gjithë
përmbajnë dispozita dhe klauzura të cilat janë në kundërshtim me "dispozitat më të larta" për barabarësi jo të vlefshme. Në Lituani, Ligji
për punësim ofron mundësinë që gjyqet ti shpallin si të pavlefshme veprimet e miratuara nga institucionet shtetërore, nëpunës të përgjithshëm
ose individual, nëse janë në kundërshtim me ligjin.
Neni 26 i Ligjit të ri grek për jo-diskriminim thotë " pas vënies në fuqi, ky ligj e ndërpret çfarë do ligjëdhënie ose dispozita dhe e anulon të
gjithë klauzolat të përfshira në marrëveshjet personale ose kolektive, kushtet e përgjithshme për transfero, dispozita të brendshme të
sipërmarrjeve, asociacioneve të pavarura dhe dhomave ekonomike të punëtorëve dhe punëdhënësve të cilët janë në kundërshtim me
principin për trajtim të barabartë i definuar në këtë ligj".
Në Kiper, në kundërshtim me doktrinën për ndërprerje direkt, Ligjet që cilat janë në kundërshtim me ligjdhënien për trajtim të njëjtë janë
ndërprerë, edhe nëse ata janë miratuar shumë vonë. Llogaritet që rekomandimi i Komisariatit për administratë (Avokati i popullit, dhe
organi i specializuar) e vëzhgon hetimin dhe vendimin e ligjit diskriminues ose praktikë, mund të inicioj ndërprerje të ligjeve diskriminuese.
Në lidhje me zbatimin e direktivave në Britaninë e Madhe, Akti për marrëdhënie racore, Leja për marrëdhënie racore dhe Leja për fer
punësim dhe trajtim, shpallën se ndalesa për diskriminim nuk zbatohet në veprimet që janë në pajtim me ligjdhënien tjetër e miratuar para
ose pas këtyre masave. Dispozitat e vitit 2003 i larguan lëshimet në këto ligje në drejtim të ligjit 14 Direktiva për barabarësi racore dhe 16
të Direktivës për barabarësi gjatë punësimit, por nuk kanë ndërpre asnjë ligjdhënien konfliktore ekzistuese. Përjashtimi i veprimeve të bëra
85
sipas pushtetit kushtetues nga Akti për diskriminim me bazë hendikepin, Në Irlandë ekziston dyshim se Akti për tatës të barabartë 2000-
2004 mbetet i varrën nga fuqizimi më ligj i ligjdhënien të tyre, për shkak se paragrafi 14 (a)-(i) thotë se Akti nuk do të ndalojë çfarë do lloj
të veprimit të zbatuar i çfarë do lloj të vënies në fuqi ligjore.
Ligjdhënia e cila mund të ndërpresë çfarë dalloi rregulli të diskriminimit në kontratat ose marrëveshjet kolektive, në rregullat e brendshme
të shoqërive ose rregullave të cilat drejtojnë profesionet e pavarura dhe në organizatat e punëtorëve dhe punëdhënësit janë shpesh të
shprehura te shtetet anëtare. Ligji i përgjithshëm për punë është bazuar në këtë bazë në shumë shtete, përfshirë këtu edhe Hungarinë, ku
neni 8 dhe 13 i Ligjit për punë thotë se marrëveshja (individuale ose kolektive), e cila i thyen rregullat e ligjit për punë, do të llogaritet si i jo-
ligjshëm. Nëse është anuluar, marrëveshja do të llogaritet si jo e vlefshme (neni 9) edhe pse jo-vlefshmëria do të rezultojë me dëme, të
njëjtat do të paguhen (neni 10). Dispozitat e ngjashme të Ligjit për punë janë pjesë e ligjeve të Lituanisë (neni 6 Ligji për punë), Poloni (neni
9.2 Kodit për punë) dhe Estoni (neni 6 dhe 125(1) ligji për kontratat për punësim).
Ekzistojnë dispozita në disa shtete anëtare të cilat janë dispozita diskriminuese në kontratat ose marrëveshjet kolektive, të cilat janë të
pavlefshme. Në Spanjë, neni 7.1 nga statusi për të punësuarit i shpall të pavlefshme të gjitha kllauzulat diskriminuese të marrëveshjeve
kolektive dhe vendime unilaterale për punëdhënësit diskriminues. Ligji i Finlandës për jo-diskriminim ofron mundësinë për gjyqet që
munden, për deri sa kanë rast ti ndryshojnë ose ti ignorojnë kushtet e kontratës ose kushtet e marrëveshjeve kolektive të cilat janë në
kundërshti me ndalesën të nenit 6 (për diskriminim) ose neni 8 (për sakrifikimin) ose neni 10 i ligjit. Ligji për kontratat për punësim ka
dispozitë speciale në lidhje me kontratat për punësim; Dispozitë e kontratës e cila është diskriminues i cili llogaritet si i pavlefshëm (neni
9.2).
E rëndësishme është se Akti i Irlandës për barabarësi gjatë punësimit 1998 - 2004 ofron mundësinë që gjithë kontratat për punësim, dhe
pritet që të ketë klauzolë për barabarësi, e cila do ti transformoj të gjitha dispozitat e kontratave të cilat në të kundërtën do të sjellin
diskriminim joligjor (neni 30). Të gjithë dispozitat diskriminuese në kontratat, do të llogariten si të pavlefshme dhe nuk do të jetë e mundur
që të bëhen me marrëveshje kushtet e ligjdhënien për barabarësi (paragrafi 9). Edhe pse ka rast që kllauzulat diskriminuese të janë të
pavlefshëm, fakt është se në realitet kjo mund të realizohet vetëm me ndërgjyqësi. Tribunali për barabarësi mendon se është çështje e
përdorimit të kundërt në ligjdhënien, ndërsa pjesët e marrëveshjeve kolektive nuk mund të zbatohen dhe duhet të ndryshohen.
Në Maltë, dispozita 12 nga vërejtjet e ligjore, 461 të vitit 2004 thotë se cila do dispozitë në marrëveshjet individuale ose kolektive, në
rregullat e brendshme të ndërmarrjeve ose në rregullat e organizatave të regjistruara të cilat janë në kundërshtim me principin për
barabarësi, me vënien në fuqi, këto dispozita do të llogariten si të pavlefshme. Komisariati i Kuprit mund të shpall dispozitat për marrëveshje
të pavlershme ose për tu ndryshuar. Në Britaninë e Madhe ekzistojnë dispozita specifike për këtë qellim në ligjdhënien për jo-diskriminim,
për secilën nga fushat përkatëse.
Sipas Ligjit të Sllovakisë për jo-diskriminim, punëdhënësit dhe dhomat ekonomike përkatëse duhet që nga 1 janari 2005 ti harmonizojnë
dispozitat për marrëveshjet kolektive me principin për trajtim të barabartë. Punëdhënësit e kanë të njëjtin obligim për dispozitat në lidhje me
rregullat e brendshme. Më tej, Aktet normative të regjistruara nga agjensionet shtetërore (rregullorja e asociacioneve, rregullore për
profesione të pavarura dhe organizatat e punëdhënësit dhe punëtorët, rregulla të organizatave profitabile dhe ngjashëm) nuk guxojnë të
janë në kundërshtim me principin për barabarësi. Nëse rregulloret për regjistrim e thyejnë ketë princip, organi për regjistrim duhet ti refuzoj
këto.
86
Në lidhje me këtë janë gjetur këto mangësi në ligjet kombëtare. Dispozita e Belgjikës thotë se klauzolat në marrëveshjet për thyerjen e
ndalesës për diskriminim nuk do të llogariten si të pavlefshëm (neni 18 / 2003 Ligji), i përjashton format tjera të klauzolave të paraqitura
në nenin 14(b) / 16(b). Në Suedi, ligji ofron mundësi, rregullat e brendshme diskriminuese të punëdhënësit të mund të janë të ndryshuara
ose të shpallen si të pavlefshëm. Propozim-ligji i Luksemburgut, për zbatim të nenit 16(b) nga Direktiva 2000/78, i përjashton profesionet
e pavarura (deri sa propozim-ligji me prejardhje racore dhe etnike, gjithashtu e përdor terminologjinë e direktivave dhe e përmban ndalesën
e njëjtë, duke i përfshirë dispozitat në statuset e asociacioneve jo-profitabile dhe profesioneve të pavarura).
87
Ashley / 1963
88
KREU 10
Konkluzë
89
Zbatimi i Direktivës për barabarësi racore dhe barabarësi gjatë punësimit i zmadhoi shumë dispozitat për mbrojtje ligjore nga diskriminimi të
bazuara në prejardhje racore dhe etnike, fetare, të moshës, hendikep, dhe orientim seksual në BE. Është inkurajuese fakti që Ligjdhënia
kombëtarë ofron mbrojtje plotësuese në krahasim me ligjdhënien e BE në disa raste. Si do qoftë, ky rishikim na paraqiti numër të konsiderueshëm
të mangësive në ligjdhënien të shteteve anëtare, të cilat duhet të përmirësohen. Në fund, u është lënë gjyqeve të vendosin ënde ligji kombëtar
është jo i harmonizuar me ligjdhënien Evropiane. Duke patur parasysh paqartësitë në tekstet e direktivave, si dhe në shumë dispozita
nacionale, interpretim i gjyqeve do të duhet ti vendos kufizë e rëndësishëm.
Sfida, e cila është paraqitur te shumë shtete anëtare është zbatimi i Ligjit në praktikë i ligjit për jo-diskriminim. Shumë shtete anëtare e
llogarisin diskriminimin si joligjore, të paktën në disa fusha për një kohë më të gjatë, megjithatë ka numër të madh të viktimave, të cilët
pohojnë se të trajtat e tyre për barabarësi janë shumë të vogla. Shpresojmë që detajet e shtuara në ligjdhënien në shumë shtete dhe në
veçanti në të drejtat procedurale specifike në këshillat juridike dhe zbatimi i rregullave do ta ndryshojnë këtë situatë. Shpërndarja e drejtë
e informatës për ligjdhënien jo-diskriminues dhe zmadhimi i dialogut ndërmjet qeverisë, shoqërisë qytetare dhe partnerët social do të janë
gjithashtu vendimtare.
90

Zhvillim I Ligjit Për Anti - Diskriminim Në Evropë

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Zhvillim I Ligjit Për Anti - Diskriminim Në Evropë

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

POLIO PLUS

-lëvizje kundër hendikepit-

Zhvillim i Ligjit për anti-diskriminim në Evropë

Krahasim i 25 shteteve Anëtare të BE

Lektor dhe përkthim:

Ai i cili niset drejt të panjohurës,

Anri Zhid, Ditarët,

Para jush është botimi i parë i edicionit „Aurelia".

Krahasim i 25 shteteve Anëtare të BE

Përpiluar nga Janet Cormack dhe Mark Bell

Për më shumë informata shikoni në:

Parathënie drejt botimit në Maqedoni 3 B. Punëdhënësit me etosin bazuar në

5. Vëllimi nacional dhe material i 8. Trupa për trajtim i barabartë 75

Menaxhimi për përkrahje:

Kombinim i ligjeve specifike dhe akteve për punësim Britania e Madhe

Kombinim i ligjeve specifike dhe kodeve për punë dhe

Direktiva të zbatuara edhe në akt gjeneral më të gjerë Spanja

Deri më tani i zbatuar dhe vetëm në ligjin për

A. Cilat fusha janë përfshirë ?

B. Prejardhja racore dhe etnike

Neni 6 nga Direktiva për barazi racore thotë:

C. Religjioni dhe besimi

E. Diskriminimi i supozuar dhe i afërt.

Ekzistojnë disa elemente të përbashkëta dhe atë:

A. Fakte dhe përcaktime të kërkesave për punë

B. Punëtorët me jetos të bazuar në religjion ose besim

C. Forcat e armatosura dhe vendet e punës tjera specifike

DH. Shëndeti dhe siguria

E. Përjashtime në raport të diskriminimit në bazë të moshës

B. Formacione ligjore dhe asociacione

E. Sanksionet dhe këshillat ligjore123

Mundësitë që numërohen në nenin 13 (2) janë interesante dhe të dobishme:

You might also like