ĠSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI

UYGULAMALI ÖĞRENCĠ EĞĠTĠM PROGRAMI

ÖDEV ÇALIġMASI

Ad Soyad: 1.

Üniversite: 1.

2.

Fakülte: 1.

2.

Bölüm: 1.

2.

Eğitim Dönemi:

Müdürlük:

Ödev Konusu: Son 5 yıl içerisinde yapılandırılan alternatif işlem

platformları ve işlem hacimleri
Ġçindekiler

Özet

1. GiriĢ
2. Alternatif iĢlem platformları
2.1. Alternatif iĢlem platformu nedir?
2.2. Alternatif iĢlem platformlarının kuruluĢu ve geliĢimi
2.3. Alternatif iĢlem platformlarının geliĢme ve tercih edilme nedenleri
3. Yeni kurulan alternatif iĢlem platformları ve iĢlem hacimleri
3.1. Chi-X
3.2. Turquoise
3.3. NASDAQ-OMX Europe
3.4. BATS
3.5. Euro Millennium
4. Alternatif iĢlem platformlarının borsalar ile rekabeti
5. Sonuç

Kaynakça

2
Son 5 yıl içerisinde yapılandırılan alternatif iĢlem platformları ve iĢlem hacimleri

Özet

Bu çalışmada son 5 yıl içerisinde yapılandırılan, organize borsalara karşı rakip

olarak çıkan alternatif işlem platformlarının kuruluşu, gelişimi incelenerek platformlar
ayrı başlıklar altında günlük işlem hacimleri temel alınarak incelenmiştir. Çalışmada
alternatif işlem platformlarının günlük işlem hacimleri, incelenen platformların
sitelerinden alınmıştır. Çalışmada, alternatif işlem platformlarının günlük işlem
hacimlerine bakıldığında, yeni kurulmalarına rağmen yüksek hacimlere ulaştığı
görülmüştür.

3
 1. GiriĢ

Klasik piyasalarda broker, piyasa yapıcı gibi aracı sayısının çok olması, işlem
maliyetlerinin yüksekliği, işlem yapanların kimliklerinin gizlenmek istenmesi alternatif
işlem platformlarının kurulmasına neden olmuştur. Alternatif işlem platformu, over the
counter diye tabir edilen tezgâh üstü bir borsadır.

Son zamanlarda internet teknolojisinin iyice gelişmesiyle, alternatif işlem

platformları giderek yaygınlaşmaktadır.

İlk olarak ABD’de ABD Sermaye Piyasası Kurulu (SEC) onayı ile kurulan alternatif
işlem platformları, Avrupa’da da MiFID’in (Markets in Financial Instruments Directive)
desteğiyle sistemdeki yerini almaya başlamıştır. MiFID’in çalışmaları ile alternatif
işlem platformları Avrupa’da da yüksek işlem hacimlerine ulaşmaya başlamıştır.

Bu çalışmada alternatif işlem platformlarının ne olduğu üzerinde durularak,

platformlar tek tek incelenecektir.

2. Alternatif iĢlem platformları

2.1. Alternatif iĢlem platformu nedir?

Piyasalar likiditeyi yükseltmek ve işlem maliyetlerini düşürmek için her geçen gün
hayatımıza daha fazla etki eden teknolojik gelişmeleri yakından takip etmişlerdir.
Alternatif işlem platformları da bu sistemin bir ürünüdür.

Alternatif işlem platformları, hem teknolojik gelişmeler sayesinde hızlı hem de

maliyetleri düşük olan, alıcıları ve satıcıları bir araya getirip borsanın dışında menkul
kıymetlerin alınıp satılmasını sağlayan sistemlerdir. AİP’ler, eşleştirme sistemlerini,
emir iletim sistemlerini ve ECN’leri kapsamaktadır.

AİP’lerin altındaki sistemlerden biri olan fiyat eşleştirme sistemleri, belli zaman
aralıklarında, alıcı ve satıcıların önceden belirlenen bir referans fiyattan, işlem
yapmak istedikleri hacmi girebildikleri bir sistemdir. Eşleştirme sistemlerinde fiyat
önceden bellidir. Ana piyasada işlem gören hisse senedinin kapanış, ağırlıklı
ortalama, ya da alış-satış kotasyonlarının ortasındaki fiyat baz alınabilmektedir. Alıcı
ve satıcılar belirlenen bu fiyattan ne kadarlık işlem yapmak istediklerini sisteme
girerler. Zaman önceliğine göre sıralanan emirler eşleşir, alış ya da satış tarafında
gerçekleşmeyen emirler iptal olur. Bazı eşleştirme sistemleri ise hem fiyat hem miktar

4
tekliflerinin sisteme girişine izin verir. Ardından belirli zaman aralıklarında alıcı ve
satıcıyı en yüksek işlem hacminde buluşturan fiyat tespit edilip o fiyattan maksimum
hacimle eşleştirme gerçekleştirilir.

AİP’lerin ikinci alt kümesi olan emir iletim sistemlerinin işlevi ise fiyat oluşumuyla
ilgili değildir. Amerika’da farklı borsalarda kote olan aynı hisse senetleri farklı
fiyatlardan işlem görebilmektedir. Aracı kurum ise yatırımcı emir verdiğinde Ulusal
Piyasa Sisteminde en iyi fiyatın oluştuğu borsayı bulup, yatırımcının emrini en iyi
fiyattan gerçekleştirmekle yükümlüdür. Emir iletim sistemleri bu arayışı
kolaylaştırmaktadır. Emir sisteme girildiğinde en iyi fiyatın oluştuğu borsa bulunur ve
emir o borsanın sistemine yönlendirilir.

ECN’ler (electronic communication network) ise elektronik borsa ile aracı kurum
arasında bir yapıdır. İMKB’nin uzaktan erişim sistemine benzer şekilde çalışır.

Yatırımcı emrini ECN sistemine girer, ya da ECN sistemine erişimi olan aracı
kuruma emrini iletir. Emir sistem içinde karşılanabiliyorsa, gerçekleşir.
Gerçekleşmezse limitli emir olarak yer alır. Bekleyen emirlerle ilgili derinlik bilgisi
sistemin üyelerine açıktır. En iyi alım-satım fiyatları ise kamuya açıktır.

2.2. Alternatif iĢlem platformlarının kuruluĢu ve geliĢimi

NYSE’de (New York Stock Exchange) kote şirketlerin hisselerinde işlem tekelinin
kırılması ile birlikte, yapılan bazı düzenlemeler ile 1997 yılında alternatif işlem
platformları hayata geçmiştir.

1999 yılında ise Regulation of alternative trading system (Reg ATS) çıkarılması
sonucu AİP’lere borsa statüsüne geçme imkânı sunulmuş, borsanın tanımı kesin
çizgilerle yeniden belirlenmiştir. Belirli bir hacmi geçmiş AİP’nin borsa olmasına (eğer
AİP kabul ederse) SEC(Menkul Kıymetler ve Borsalar Komisyonu) karar verir.

2007 yılında sermaye piyasalarında daha rekabetçi bir yapının oluşması için
MiFID (Markets in Financial Instruments Directive) uygulamaya girmiş ve AİP yeni bir
yatırım hizmeti olarak tanımlanmıştır, ilk defa hukuki bir çerçeve içinde bunlar
belirtilmiştir. Böylece AİP’ler Avrupa’da da yürürlüğe girmiş ve piyasaya yeni
oyuncular dahil olmuştur. 2007 ve 2008 yıllarında faaliyete geçen platformlar
sayesinde rekabet giderek artmıştır.

5
 2.3. Alternatif iĢlem platformlarının geliĢme ve tercih edilme nedenleri

Alternatif işlem platformları borsalara göre çok daha düşük maliyetle

çalışabilmektedirler. AİP’lerde genellikle broker, piyasa yapıcı gibi aracıların
olmaması bunların neden düşük maliyetle çalıştığına örnek verilebilir.

Elektronik ortamda işlemler yapıldığı için çalışan insan sayısı az sayıdadır.

Örneğin, Chi-X bünyesinde 26, Turquoise 40, BATS bünyesinde ise 15 kişi
çalışmaktadır. Düşük maliyetin yanı sıra, işlemler çok hızlı olarak
gerçekleştirilmektedir. Örneğin, Chi-X Platformu 1,4 milisaniyede işlem
gerçekleştirebilmektedir. Geleneksel borsalar içinde en hızlı borsa olan Londra
Borsası ise bir işlemi 6 milisaniyede gerçekleştirebilmektedir.

AİP’lerde alıcı ve satıcıların kimlikleri açıklanmadığından yatımcıların kimliklerine

dayanarak doğacak herhangi bir spekülasyonun engellenmesi de AİP’lerin tercih
edilme nedenleri arasındadır. Bu da sistemin gelişmesini sağlayan etkenlerden biridir.

AİP’lerde belli piyasa yapıcıların alış satış kotasyonlarıyla işlem yapma

zorunluluğu yoktur.

Bir şirketin hisse senetleri farklı piyasalarda işlem gördüğü zaman yatırımcı
AİP’ler sayesinde o şirketin hisse senediyle her zaman en iyi fiyattan işlemi
gerçekleştirebilir.

Ulusal borsa ve piyasalar kapandıktan sonra bile işlem yapabilmektedirler.

Son olarak ise işlemler dark pool niteliğinde anonimite içinde gerçekleşmektedir.

3. Yeni kurulan alternatif iĢlem platformları ve iĢlem hacimleri

Elektronikleşme ile birlikte sadece 26 çalışanı bulunan Chi-X 207 yıllık ve 1200
çalışanı bulunan Londra Borsası ile rekabet edebilmektedir. BATS CEO’su “LSE’deki
herkese NYSE’nin pazar payı grafiğine bakmasını tavsiye ederim, tarihi bir ders
niteliğindedir” demiştir.

İşlem hacimleri olarak bakacak olursak 11 Avrupa piyasasında işlem yapan

Chi-X 2008 Haziran ayında işlem hacmi 73,5 milyar Euro olarak gerçekleşmiştir.

6
 Bu bölümde 2007 ve 2008 yılında faaliyete geçen alternatif işlem
platformlarından Chi-X, Turquoise, NASDAQ-OMX Europe, BATS ve Euro
Millennium incelenecektir. Bu sistemlerin hepsi İngiltere merkezlidir.

3.1. Chi-X

Chi-X İngiltere’de kurulan ve Avrupa’da faaliyete geçen ilk alternatif işlem

platformudur. Ana ortakları arasında Goldman Sachs, Merrill Lynch, Morgan Stanley,
Citigroup ve Citadel bulunmaktadır. 30 Mart 2007’de faaliyete geçmiştir ve Kasım
2008 itibariyle, Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa,
Hollanda, İngiltere, İsveç, İsviçre, İtalya ve Norveç’ten hisse senetleri bu platformda
işlem görmektedir. Ayrıca Haziran 2008’den itibaren FTSE 100, DJ Euro Stoxx, DAX
ve AEX endekslerine, ayrıca Lyxor firmasının CAC 40, DJ Euro Stoxx 50, DAX FTSE
100 ve DJ Stoxx 600 Banks endekslerine dayalı borsa yatırım fonları işlem
görmektedir.

Bu platformda işlemler Euro, Danimarka Kronu, İngiliz Sterlini, İsveç Kronu,

İsviçre Frangı ve Norveç Kronu cinsinden gerçekleştirilmektedir.

Chi-X platformunda gerçek zamanlı veri sağlayıcı ücretleri ise şöyledir:

Tablo 1: Gerçek Zamanlı Veri Sağlayıcı Ücretleri

ĠĢlem Merkezi Lisans Ücreti (yılda) Yıllık Terminal Ücreti

Chi-X 0£ 0£
Euronext 36,750 € 732 €
Deutsche Börse Xetra 28,800 € 816 €
London Stock Exchange 44,000 £ 1,260 £
OMX Nordic Exchange 30,000 € 636 €
SWX Europe 50,000 CHF 600 CHF
Kaynak: http://www.chi-x.com/AboutUs_Free_Market_data.htm

Chi-X’in 15 Haziran 2009 ile 19 Haziran 2009 tarihleri arasındaki işlem

hacimleri ise şöyledir:

7
Tablo 2: Chi-X Günlük Ortalama ĠĢlem Hacmi

Tarih İşlem Hacmi

15/06/2009 3.279.316,339 €
16/06/2009 3.196.590,616 €
17/06/2009 4.383.865,154 €
18/06/2009 3.816.018,690 €
19/06/2009 3.660.550,049 €
Kaynak: Chi-X

Tablodan da görüldüğü üzere Chi-X platformunda günlük işlem hacimleri

oldukça yüksek miktarlarda gerçekleşmektedir. 1 haftalık işlem hacmi ise
18.336.340,848 € olarak gerçekleşmiştir.

Chi-X’in işlem komisyon oranı onbinde 0.05 olarak gerçekleşmektedir. Diğer

borsalar içinde en düşük orana sahip Euronext Amsterdam’ın işlem komisyon oranı
onbinde 0.40’tır. En yüksek işlem komisyon oranına sahip olan ise onbinde 1.09 ile
Euronext Brüksel’dir.

Bunların yanı sıra Chi-X, işlem yapan üyelerden aylık 210 £ işlem defteri ücreti
almaktadır.

3.2. Turquoise

Avrupa’da alternatif işlem platformlarının yolunun açılması ile birlikte Ağustos

2008'de Citigroup, Credit Suisse, Deutsche Bank, Goldman Sachs ve Merrill Lynch
bir araya gelerek Turquoise adlı işlem platformunu oluşturmuşlardır. Turquoise işlem
platformu kapsamında Almanya, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa,
Hollanda, İngiltere, İrlanda, İsveç, İsviçre, İtalya, Norveç ve Portekiz piyasaları
bulunmaktadır.

Platformda işlemler, Euro, Danimarka Kronu, İngiliz Sterlini, İsveç Kronu,

İsviçre Frangı ve Norveç Kronu cinsinden gerçekleştirilmektedir.

Turquoise işlem platformunun 15/06/09-19/06/09 tarihleri arasındaki günlük

işlem hacimleri aşağıdaki tabloda görülmektedir.

8
Tablo 3: Turquoise Günlük Ortalama ĠĢlem Hacmi

Tarih Toplam ĠĢlem Toplam ĠĢlem Toplam ĠĢlem

Miktarı Hacmi Değeri
15/06/09 119.464 111.793.856 € 733.410.923,42 €
16/06/09 168.177 166.503.703 € 996.662.294,56 €
17/06/09 208.170 184.670.872 € 1.203.974.657,11 €
18/06/09 203.575 199.434.671 € 1.161.417.803,77 €
19/06/09 171.323 174.963.487 € 1.030.476.495,78 €
Kaynak: Turquoise

Bu platformda işlem ücretlerinde farklılık emrin açık olup olmamasından

kaynaklanmaktadır. Açık ve pasif emir olduğu takdirde işlem hacmi üzerinden
yüzbinde 1,5 oranında iade yapılmaktadır. Aktif bir emir ise yüzbinde 3,5 oranında
ücret alınmaktadır. Gizli emirlerde ücret yüzbinde 5 olmaktadır. Ayrıca platformun
bağlantı ücretleri yıllık 1000 £’dur.

3.3. NASDAQ-OMX Europe

2008’in şubat ayında ABD’li NASDAQ ile Avrupa’lı OMX birleşerek NASDAQ-
OMX Europe olarak faaliyete geçmiştir. Bu birleşme NYSE Euronext’ten sonraki ikinci
okyanus aşırı birleşme olarak kayıtlara geçmiştir. İşlem hacmi ile 2007 yılında dünya
piyasasında 2. olmuştur.

2008 Ekim sonuna kadar Avusturya ATX, Belçika Bel 20, Danimarka OMXC
20, Finlandiya OMXH 25, Fransa CAC 40, Almanya DAX 30, İrlanda ISEQ 20,
Hollanda AEX 25, Norveç OBX 25, İsveç OMXS 30, İsviçre SMI, İtalya S&P/MIB 40,
İngiltere FTSE 100 ve 250 endekslerine ait hisse senetleri NASDAQ-OMX Europe
platformunda işlem görmeye başlamıştır.

NASDAQ-OMX Europe platformuna ait endekslerin 26 Haziran 2009 tarihli

işlem hacimleri aşağıdaki tabloda görülmektedir.

9
Tablo 4: NASDAQ-OMX Europe ĠĢlem Hacmi

Önceki Önceki
Endeks adı Son fiyat güne göre güne göre ĠĢlem hacmi ĠĢlem para
değiĢim yüzdelik birimi
değiĢim
OMX Nordic 695.50 9.20 % 1.34 1,242,223,838 EUR
40
OMX 786.82 7.70 % 0.99 8,408,383,256 SEK1
Stockholm
30 Index
OMX 1,594.04 17.66 % 1.12 312,982,084 EUR
Helsinki 25
OMX 280.58 -4.26 - % 1.49 2,433,220,236 DKK2
Copenhagen
20
OMX 732.76 3.11 % 0.43 11,963,195 ISK3
Iceland 6 PI
ISK
Kaynak: http://nordic.nasdaqomxtrader.com/ 4

Bu platformun işlem ücretleri, Chi-X platformunun işlem ücretleri ile benzerlik

taşımaktadır. İşlem hacminin yüzbinde 25’i kadar işlem ücreti alınmaktadır.
NASDAQ-OMX Europe platformu işlemlerini Avrupa Çoktaraflı Takas Merkezi
(EMCF) ile gerçekleştirdiğinden, EMCF’nin takas ve saklama ücretleri işlem başına
0,05 €’dur.

3.4. BATS

2005 yılında ABD’de faaliyete başlayan BATS, 2008 yılında Avrupa’da da

işlemlerini gerçekleştirmeye başlamıştır. Ana ortakları arasında, Getco, Credit
Suisse, Deutsche Bank, JP Morgan, Merrill Lynch bulunmaktadır. İşlemlerine ise
Barclays, BG Grup, Billiton, BP, HSBC, Lloyds TSB, Royal Bank of Scotland, Rio
Tinto, Royal Dutch Shell ve Vodafone Grup’un bulunduğu FTSE 100’e dahil 10 şirket
ile başlamıştır.

1
İsveç Kronunun kısaltmasıdır.
2
Danimarka Kronunun kısaltmasıdır.
3
İzlanda Kronunun kısalmasıdır.
4
26 Haziran 2009 kapanış değerleridir.

10
 Euro, Danimarka Kronu, İsveç Kronu, İngiliz Sterlini, İsviçre Frangı, Norveç
Kronu gibi para birimleri ile işlemlerini sürdürmektedir. Chi-X ve NASDAQ-OMX
Europe gibi bu plaformda takas işlemlerini EMCF ile yürütmektedir.

BATS platformuna ait farklı endekslere göre ve toplam işlem hacimleri

aşağıdaki tabloda görülmektedir.

Tablo 5: BATS ĠĢlem Hacmi

FTSE 100 CAC 40 DAX Market

BATS 268.827.064 € 278.254.806 € 114.407.377 € 817.909.684 €
5
Kaynak: http://www.batstrading.co.uk/market_data/market_share/index/

İşlem maliyetlerine bakacak olursak, pasif emirlerde işlem hacminin yüzbinde

2’si iade yapılmaktadır. Aktif emirlerde ise işlem hacminin yüzbinde 3’ü kadar ücret
alınmaktadır.

3.5. Euro Millennium

Euro Millennium, NYFIX’in ortağıdır ve Avrupa çapında hisse senedi

işlemlerinde alternatif işlem platformu olarak çalışmaktadır. 2008 Mart ayında
faaliyete geçmiştir.

Platform Almanya, Finlandiya, Belçika, Danimarka, Fransa, Hollanda, İngiltere,

Portekiz, İsviçre ve İsveç piyasalarını kapsamaktadır.

Şirket takas ve uyum işlemleri için BNP Paribas Securities Services ile
çalışmaktadır.

Euro Millennium işlem platformuna ait aylık ortalama işlem hacimleri ve 26

Haziran 2009’daki günlük işlem hacmi aşağıdaki tabloda görülmektedir.

5
26 Haziran 2009 kapanış değerleridir.

11
Tablo 6: Euro Millennium iĢlem hacmi

2009 Mart 2009 Nisan 2009 Mayıs 26 Haziran

(average) (average) (average) 2009
Euro 34.810.240 $ 34.634.706 $ 33.488.155 $ 31.364.170 $
Millennium
Kaynak: http://www.nyfix.com/sellside-solutions/nyfix-millennium/historical-trade-data
6
http://www.nyfix.com/sellside-solutions/nyfix-millennium/daily-trade-data 7

4. Alternatif iĢlem platformlarının organize borsalar ile rekabeti

Organize borsalar işlemlerini gerçekleştirirken işlemler üzerinde bir takım

komisyon ücretleri almaktadır. Ayrıca organize borsalarda çalışan kişi insan sayısı
çok fazladır. Bu nedenlerden dolayı organize borsalarda işlem yapmanın belli bir
maliyeti bulunmaktadır.

Alternatif işlem platformlarında ise gerçekleştirilen işlemler üzerinden alınan

ücretler çok düşük seviyelerdedir. Bundaki en önemli etken işlemlerin elektronik
ortamda gerçekleştirilip, çalışan insan sayısının az olmasıdır. Örneğin, Londra
Borsası’nda 1200 kişi çalışırken, BATS platformu işlemlerini 15 kişi ile
sürdürmektedir. Böyle bir durumda alternatif işlem platformlarında işlem yapmanın
maliyeti, organize borsalara göre çok daha düşük olmaktadır.

Alternatif işlem platformları çok kısa sürede çok yüksek işlem hacimlerine ulaşmış
bulunmaktadır. Bu durum organize borsaları ise harekete geçirmiştir. Organize
borsalar bir takım hazırlıklar içindedir. Ayrıca, bu platformların sağladığı düşük işlem
maliyeti karşısında, organize borsalar da bu platformlar ile rekabet edebilmek için
işlem maliyetlerini düşürme yoluna gitmektedir.

5. Sonuç

Alternatif işlem sistemlerinin ilk örnekleri ABD’de görülmüş ve 2007 yılında MiFID
ile alternatif işlem platformları Avrupa’da da faaliyete geçmiştir ve giderek
yaygınlaşmaktadır. Bu platformların bu kadar popüler olmasının ve yaygınlaşmasının
nedenleri arasında düşük işlem maliyetleri, çok hızlı işlem yapabilme imkânı ve gizlilik

6
2009 Mart, Nisan ve Mayıs ayı verileri.
7
26 Haziran 2009 verisi.

12
yer almaktadır. Geleneksel sistemde hisse senedi alım satımı yapmak için birçok
aracı kurum devreye girmektedir. Alternatif işlem platformlarında ise en iyi fiyat
uygulaması bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak yatırım şirketlerine, yatırımcının
işlemlerini ülkedeki borsalar arasında en iyi fiyattan gerçekleştirme yükümlülüğü
getirilmiştir.

Bu platformlar kendi aralarında borsa gibi çalışmaktadırlar. Sisteme girilen emir

karşılık bulduğunda işlem gerçekleşirken, karşılık bulmaması durumunda sistem
diğer alternatif platformlara ve organize piyasalara yönlendirmektedir. Bu açıdan
bakıldığında alternatif işlem platformlarının organize borsalar ile rekabetin yanı sıra iç
içe de çalıştığı görülmektedir.

Rekabet ortamı içerisinde alternatif işlem platformlarının organize işlem

platformlarının paylarını alma söz konusu olmaktadır. Bu yüzden Londra Borsası,
NASDAQ-OMX gibi borsalar kendi alternatif işlem platformlarını kurmuş
bulunmaktadır. Ayrıca birçok organize borsa işlem maliyetlerini düşürme yoluna
gitmektedir.

13
Kaynakça

 TSPAKB, “Avrupa’da Alternatif İşlem Sistemleri”, “Aracı Kurumların 2008/09

Faaliyet Verileri”, Aralık 2008, Sayı 76.
 TSPAKB, “Alternatif İşlem Sistemleri ve Elektronik İletişim Ağları”, Şubat 2004,
Sayı 18.
 TSPAKB, “Borsa Birleşmeleri ve Stratejik Ortaklıklar, 4 Nisan 2008.
 http://www.chi-x.com/AboutUs_Free_Market_data.htm
 http://www.tradeturquoise.com/
 http://nordic.nasdaqomxtrader.com/
 http://www.batstrading.co.uk/market_data/market_share/index/
 http://www.nyfix.com/sellside-solutions/nyfix-millennium/historical-trade-data
 http://www.nyfix.com/sellside-solutions/nyfix-millennium/daily-trade-data
 www.en.wikipedia.org

14