Professional Documents
Culture Documents
2) Ayna Kazısı:
Zincirli konveyörün ayna önüne taşınmasından sonraki kademedir. Ayna kazısının
amacı pano ilerlemesinin sağlanmasıdır. Kazı işlemi ayak motor başından başlayıp, ayak
kuyruk kısmında sona ermektedir. Kazı işlemi aynanın üst kısmında bir sarmanın rahat
girebileceği şekilde boşluklar oluşturmakla başlar. İki ya da üç sarmanın ayna boyuna
yerleşebileceği kadar uzunlukta aynanın üzerine boşluklar açıldığında yeni sarmalar, gerideki
sarmalara pimleri vasıtasıyla bağlanır. Daha sonra yeni eklenen sarmaların alt kısmında kalan
kömür kazı işlemine tabi tutularak ayna boyunca iki ya da üç sarmalık bir boşluk oluşturulur.
Oluşturulan boşluğun üzerindeki sarmalar hidrolik direkler vasıtasıyla desteklenir. Hidrolik
direklerin kurulmasıyla ayna boyunca 2-3 sarmalık mesafe pano üretim boyunca ilerletilmiş
olunur. Bu şekilde 2-3 sarmada bir, birbirini tekrarlayan işlemlerle, motor başından kuyruğa
kadar tüm ayna boyunca pano ilerlemesi gerçekleştirilir. Bu işlem sonunda ayak içerisinde üç
sıra hidrolik direk sıralanması oluşur. Zincirli konveyörde ayna kazısından sonra iki hidrolik
direk sırası arasında kalmış olur.
Ayna kazısı işlemi sırasında 1,25 m kadar pano ilerlemesi gerçekleştirilmiş olur.
Üretim sürecinde ayak içerisindeki en büyük boşluk ayna kazısı işlemi sonunda meydana
gelir.
3) Söküm:
Ayak kazısı sonrasında ayak içerisinde oluşan üç sıra hidrolik direk sıralanmasından
ayak arkasındaki hidrolik direk sıranın sökümü işlemidir.
Söküm işlemi motor başından başlayıp ayak kuyruğunda sona erer. Söküm işlemine
başlamadan önce orta sıra hidrolik direk sırası, emniyet takviye tahkimatıyla desteklenir.
Desteklenme işleminden sonra motor başındaki ilk hidrolik direğin, çekme zincirindeki kanca
vasıtasıyla vegaisle bağlantısının sağlanmasıyla söküm işlemi başlamış olur. Vegaisle
bağlantısı sağlanan direğin içindeki akışkan çelik çubuk aracılığıyla direk üzerinde bulunan
ventilden boşaltılır. Akışkanın boşaltılmasıyla tavan-taban arasına sıkıştırılmış direk yükten
kurtulur. Yükten kurtulan direk vegais aracılığıyla ayak içerisine çekilir.
Hidrolik direğin alınmasıyla tüm yük sadece sarma tarafından karşılanır hale gelir.
Sarmalar birbirlerine alt ve üst pimleri vasıtasıyla bağlı konumdadır. Vegaisin sarmaya kanca
vasıtasıyla bağlantısının sağlanmasından sonra, önce alt pim sonra üst pim sökülür ve göçme
başlar. Daha sonra göçük içine sıkışan sarma yine vegais aracılığıyla çekilerek, göçükten
kurtarılır ve ayak içerisine taşınır. Göçük tarafında bulunan bütün hidrolik direk+sarma
çiftinin ayak kuyruğuna kadar sökülmesiyle söküm işlemi tamamlanmış olur.
Söküm işlemi üretimin en riskli kademesidir. Bu nedenle güvenli bir çalışma ortamı
için aşağıdaki hususlara önemle dikkat edilmelidir:
1) Emniyet takviye tahkimatları kurulmadan söküm işlemi gerçekleştirilmemelidir.
2) Sökümü yapılan tahkimat sırasının altında durulmamalıdır.
3) Hidrolik direğin akışkanı boşaltılırken, sarmanın üst pimi mutlaka takılı olmalıdır.
4) Sökümü yapılan ayakta arın kazısı var ise en az 5m yakınında söküm
yapılmamalıdır.
HAZIRLIK VE KAZI
KAZI
Yeraltında kazı işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi ve deliklerin hazırlanabilmesi için
iki ana malzeme kullanılmaktadır.
1) Martopikör:
Ocaklarda el ile kazıda yayagın olarak kullanılan ve basınçlı hava ile çalışan kazı
aletidir. Martopikör esas olarak tokmakla sivricin birleştirilerek makineleştirilmiş durumudur.
Martopikörün hava mandalına basılmasıyla silindir içindeki piston, basınçlı hava ile
distribütörün yardımıyla, eksen boyunca ileri geri hızla harekete başlar. Pistonun
hareketlenmesiyle de sivrice vuruşlar başlar ve sivricin titreşimleri kazının yapılmasını
mümkün kılar.
2) Martoperferatör:
Ocak içerisinde burgu tipli, basınç hava motorlu martoperferatörler kullanılmaktadır.
Patlatma öncesi deliklerin hazırlanması amacıyla kullanılmaktadır. Martoperferatör, gövde,
burgu ve burgu ucu olmak üzere üç parçadan meydana gelmektedir. Burgu uzunluğu 1,6 m
olup, burgu 600 devir/dk. hızla dönmektedir.
HAZIRLIK
Hazırlık işlemleri büyük ve küçük hazırlıklar olarak ikiye ayrılmaktadır. Tunçbilek
Büyükdüz yer altı ocağında büyük hazırlıklar tamamlanmıştır ve üretim faaliyetleri devam
etmektedir.
Büyük Hazırlık:
Büyükdüz’de desandre çalışmaları tamamlanmıştır. Desandre 12º eğimle açılmıştır.
Desandre ve galeriler açılırken kısmi kesit galeri açma makinesi DOSCO kullanılmıştır.
DOSCO:
Kendi kendine hareket edebilen, paletler üzerine bindirilmiş, kömür ve taş kesebilen,
kesici başlıklı, bir yükleme tablası üzerinde dönen pasa toplama kollarına sahip, MK2-A
olarak anılan kısmı kesit galeri açma makinesidir. DOSCO taş veya kömürü kestikten sonra
kırılmış pasayı, yükleme tabla ve kollarıyla alıp çevreden geçen zincirli konveyöre, sonra da
kuyruk bandı olarak anılan kendi üstünde montajlı bantlı konveyöre aktararak, hem kazı hem
yükleme yapmaktadır. Tahkimatlama işleme sırasında da bağ kaldırma aparatıyla
desandrenin tahkimine yardımcı araç olarak da kullanılmaktadır.
DOSCO’ da yalnızca kesici kafa direk elektrik motoruyla tahrik edilmektedir. Diğer
bütün hareketler yine elektrik motoruyla tahrik edilen hidrolik pompanın sağladığı yüksek
basınçlı silindirler ve hidrolik motorlarla yapılmaktadır. DOSCO masif homojen taşlarda 15
m³/sa, ideal şartlarda 68,8 m³/sa’ e kadar kazı yapabilmektedir.
DOSCO MK2-A’nın kesici kafası eksenden itibaren, yatay düzlemde sağa ve sola
53º’de, düşey düzlemde ise aşağı doğru -26º, yukarı doğru +60º içinde kazı yapılabilmektedir.
Makine baş aşağı ve başyukarı +14-16ºye kadar galeri açılabilmekte ve yan meyillerde
çalışılabilmektedir.
Galeri açma makinesine verilen su, önce elektrik motorları ile hidrolik tankına
gönderilerek motorların ve hidroliğin soğutulmasında kullanılmaktadır. Bu su daha sonra
kesici kafa bıçakları arasındaki fıskiyelerde püskürtülmek suretiyle kazıda meydana gelen
tozun bastırılmasında kullanılmaktadır.
Kazı için makine galerilerde, galeri ekseni boyunca kazı yapacak biçimde
tutulmaktadır. Makinenin toplama plakası, açılacak galerinin eğimine göre kazıya imkan
vermek için hareketli yapılmıştır. Ön kısmında skraper konveyör oluklarına mafsallı olan
toplama plakası 25,4 cm yukarıya kaldırılabilmektedir. Kazı aynasına hareket ettirilerek
kazıya başlanıldığında makineyi tam hızla ve fazla basınçla aynaya bastırmamak gerekir.
DOSCO İLE ARINDA KESME İŞLEMİ
1) Öncelikle kesici kafa galeri tabanına paralel hale getirilir.
2) Kesici kafa çalışır durumda ayağa doğru yürütülerek aynada yaklaşık 38 cm
derinliğinde bir yuva açılır.
3) Kesici kafa ortada açılan yuvadan sola doğru hareket ettirilerek galeri aynasının
sol yanına kadar götürülür.
4) Kesici kafa kazılan kısımdan sağa doğru hareket ettirilerek galeri aynasının sağ
yanına kadar kazı yapılır.
5) Kesici kafa, galeri aynasının sağ yanından kazarak daha önce kazılmış kısmın
üstüne çıkartılır.
6) Galeri aynasının sağ yanından, ilk kazılan kısmın üstünden galerinin sol yanına
kadar kazılarak gidilir.
7) Galerinin sol tarafında, ilk kazılan kısmın altına kazılarak inilir.
8) Galeri aynasının sol yanından ve ilk kazılan kısmın altından alınarak galerinin sağ
yanına kadar gidilir.
9) Sağ yandan kazılarak yukarı, kazılmış kısmın üstüne çıkılır.
10) Galeri aynasının orta üstünde kalan kısmı sağdan sola, altında kalan kısmı soldan
sağa doğru kazılarak galeri ilerlemesi sağlanmış olur.
Küçük Hazırlık:
Bacalarda ilerleme delme-patlatma yöntemiyle gerçekleştirilmekte olup, ilerlemenin
sistematik ve güvenli bir şekilde devam edilebilmesi için delik düzenleri de sistematik bir
şekilde uygulanmaktadır.
TAHKİMAT
Yeraltındaki tabakalar, üstlerindeki tabakaların baskısı altındadır. Normal şartlarda bu
basınç altında, tabakalar kapalı halde bulunduklarından bir gelişme söz konusu olmaz, çünkü
tabakalara etki eden kuvvetler denge altındadır. Fakat herhangi bir boşluk açıldığında bu
denge bozulur. Kuvvetler çeşitli yönlere dağılırlar. Bu kuvvetlerin çoğu açılan boşluğa
yönelirler. Açılan boşluğun bu kuvvetler karşısında ayakta durabilmesi için, tahkimat yapma
gerekliliği doğar. Tahkimat işinde birçok malzeme kullanılmaktadır ve bunların bir araya
gelmesiyle tahkimat oluşturulabilmektedir.
5-) I PROFİLİ RİJİT BAĞLAR: I profilin, kalıplara göre presten geçmesi sonucu
elde edilirler. Bir bağ takımı uç uca geçirilmiş 2 parçanın, iki adet pabuç ve dört adet cıvata
ile sıkıştırılması sonucu elde edilirler. Pabuç delikleri; bağların kavisli uçlarında ikişer
adettir. Bu bağlar faydalı taban genişliğine göre anılırlar. En çok kullanılan boyutları 2,80 ve
3,40’tır.
6-) HASIR TEL ÖRGÜ: Galerilerde ağaç kama yerine kullanılan tahkimat
üniteleridir. Daire kesitli demir çubuklardan karesel örgü şeklinde yapılırlar. Her bir kare
10x10 cm. boyutlarındadır. Demir çubukların uçları 60º ile aynı yöne eğilmişlerdir. Hasır tel
örgünün boyutları 50*110 cm’dir.
SHS TİPİ HİDROLİK DİREKLER: Birbiri içinde kayabilen iki borudan ibaret
olup, boru silindir iç boru piston vazifesi görmektedir. Merkezi pompalıdırlar. Hidrolik
direklerin açılmış maksimum uzunlukları 2500 mm.- minimum kapalı uzunlukları 1440 mm,
hareket yolu (uzama miktarı ) 1060 mm dir. Kapalı durumundaki ağırlığı ise 87 kg.dır.
Hidrolik direğin dikimi için, dikim tabancası dikim ventili yuvasına tam yerleşmesi sağlanır.
Merkezi pompadan borularla gelen hidrolik (%4 bor yağı + %96 su), tabanca vasıtası ile
ventilden dış direğe basılır. Hidroliğin dış direğe sürekli şarjıyla birlikte artan basınçtan
dolayı, iç direk yükselmeye başlar. Direğe intikal eden hidrolik basıncı 160 kgs/cm2. dir.
Hidrolik direğin sökümü içinse söküm ventili ve söküm kolundan yararlanılmaktadır. Söküm
kolu, ventil yuvasına yerleştirildikten sonra, kolun döndürülmesiyle ventil açılmakta ve
hidrolik boşalmaktadır. Söküm sırasında, söküm kolu tekrar konumuna getirilerek söküm
işleminin durdurulması mümkündür.
Hidrolik Direklerin Avantajları:
• Tavan baskısını homojen olarak karşılarlar.
• Dikim ve söküm işi tek kişi tarafından yapılabilir.
• Tavan homojen olarak tutulduğundan daha seyrek dikim yapılabilir.
• Direk mukavemeti ayaktaki basınca göre 20–40 ton arasında ayarlanabilir.
• Tavan basıncına göre yükü kendi üstüne çok kolay alır.
• Ayakların mekanize edilebilmesine imkân sağlanır.
Hidrolik Direklerin Dezavantajları:
• Tamirleri zordur.
• Ventillerde meydana gelen arıza, hidrolik direklerin en önemli avantajı olan homojen
mukavemet özelliğini devre dışı bırakır.
• 30-40 tondan fazla yük alamazlar.
• Fazla meyilli yerlerde kullanılması elverişli değildir.
ÇELİK SARMA: Ayak içi tahkimatının hidrolik direklerden sonra ikinci kısmını
teşkil eden tahkimat üniteleridir. Tahkimatlama sırasında hidrolik direklerin üzerine
konularak tavanı desteklemektedir. Sarmaların baş tarafında sabit ve oynar olmak üzere iki
adet pim bulunmaktadır.
DOMUZ DAMI: Bir boşluğun tabanı ile tavanı arasında kare, dikdörtgen veya temas
yüzeyleri düzeltilmiş diğer iki tarafı doğal bırakılmış ağaçların karşılıklı olarak üst üste
dizilmesi sonucu elde edilen tahkimat üniteleridir. Tavan ve taban ile temas yüzeylerinin
fazlalığı ve sağlam olmaları nedeniyle, domuz damları tavan ve tabana gömülmezler. Domuz
damı temiz ve düzgün bir taban üzerine yerleştirilmeli, damı sıkıştırmak için üst iki sıra
arasına sıkıştırma kamaları sürülmeli ve en üst katın tavana teması sağlanmalıdır. Tavan
yükünün homojen olarak dağılmasını sağlamak için kamalar üst sıra ile tavan arasına
sıkıştırılmalıdır. Çünkü kamaların üst sırayla tavan arasına sıkıştırılması temas açısını
azaltacağı için, temas yüzeyinde basıncın artmasına neden olmaktadır. Domuzdamı tavanın
baskısı altında sıkışarak, tavan basıncına karşı yüksek mukavemet göstermektedir.
Domuzdamı Kullanımında aşağıdaki hususlara dikkat edilmelidir:
• Domuzdamının kurulacağı yer temiz ve düz olmalıdır.
• Domuzdamını oluşturan ağaçlar birbirine ve tavana iyice temas etmelidir.
• Domuzdamları bir ilerideki kurulmadıkça sökülmemelidir.
• Daire kesitli ağaçlar temas yüzeylerinin azlığından dolayı kullanılmamalıdır.
• Ağaçlar birbirleri üzerine aynı düşey doğrultuda konmalıdır.
EMNİYET SARMASI:
İnat ve emniyet takviye tahkimatlarının kurulmasında kullanılan 2m. Boyunda doğal
ağaç tahkimatlardır.
AYAKLARIN TAHKİMİ
Ayaklarda tahkimat; hidrolik direk + çelik sarma tahkimi emniyet takviye tahkimi, inat
tahkimi ve domuzdamı tahkimi şeklinde gerçekleştirilmektedir.
İNAT TAHKİMİ:
İnat tahkimi, tıpkı emniyet takviye tahkiminde kullanılan ağaç emniyet sarması ve iki
adet hidrolik direkle uygulanmaktadır. Ancak inat tahkimini, emniyet takviye tahkiminden
ayıran iki önemli unsur vardır. Bunlardan ilki, inat değil, yatayla 60º eğim yapacak şekilde,
arından göçüğe doğru uygulanmaktadır. İkinci unsur ise, inat tahkimi, emniyet arkasından
arına doğru yönelmiş baskıyı karşılayabilmek için yapılmaktadır. Ayak arkasından arına
doğru oluşan baskının nedenleri ise tavanın göçüğe tam oturmaması, ayak etrafında faylanma
olması ve ayak etrafında süreksizlikler bulunmasıdır.
NAKLİYAT
Herhangi bir kütlenin bir yerden başka bir yere taşınması işlemidir. Madencilikte
nakliyat, cevherin kazanıldığı yerden tüketim yerine kadar ulaştırılması ve ocak içinde ihtiyaç
duyulan malzemenin ocağa taşınması şeklinde gerçekleştirilmektedir. Bunlar için ocak
içerisinde çeşitli nakliye sistemleri bulunmaktadır.
OCAK İÇERİSİNDE KULLANILAN NAKLİYE TÜRLERİ:
Zincirli Konveyör: Çelik saçtan yapılmış oluk ve oluk içerisinde hareket eden
zincirlerle bağlanmış paletlerden oluşan bir nakliye sistemidir. Ocak içerisinde elektrikli
motorlarla baştan tahrikli, çekiş zincirleri olukların üstünde olan, çift zincirli konveyörler
kullanılmaktadır. Zincirli konveyörlerin oluk genişlikleri 70 cm uzunlukları 1,20 m dir.
Ocakta çalışanların hava ihtiyacını karşılamak, tehlikeli gaz birikimini önlemek, iyi bir
ocak iklimi elde etmek, tozlu havayı seyreltmek, çalışan makinelerin soğumasını sağlamak,
özellikle kömür madenciliğinde kömürün oksidasyonu neticesinde oluşturduğu ısıyı taşımak
gibi nedenlerle ocak içerisini havalandırmak, madencilik faaliyetlerinin devamlılığını
sağlamak için şarttır.
HAVALANDIRMA ELEMANLARI:
Hava Kapıları: Ocak içerisine gönderilen hava, ocağın çeşitli bölümlerine açılan
yollara dağılır. Bu dağılımın kontrol altında tutulabilmesi ve istenilen yere, istenilen miktarda
havanın gönderilebilmesi için hava kapılarına ihtiyaç duyulmaktadır. Hava kapısının
uygulandığı galerinin direnci artar, böylelikle diğer yollardan geçe hava miktarının artması
sağlanmış olunur. Ocaktaki kapılar havanın geldiği yöne açılmakta olup, kapı kazası kapının
kapanma yönüne doğru meyilli olarak yapılmıştır. Kapıların hepsi ahşap olup, üzeri hava
geçirmeyen plastik malzeme ile kaplanmıştır.
DRENAJ