Professional Documents
Culture Documents
Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ligjërues
MSc. Nderim Zeqiri
Tetovë, 2009
1
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Furnizimi i pajisjeve industriale me energji elektrike ......................................................... 3
1.1 Në përgjithësi për furnizimin me energji elektrike ................................................... 3
1.2 Sistemi simetrik trefazor ....................................................................................... 7
1.3 Qarku simetrik trefazor i lidhur në yll ................................................................. 10
1.4. Qarku simetrik trefazor i lidhur në trekëndësh................................................... 12
1.5. Fuqia e sistemit trefazor ..................................................................................... 14
1.6. Disa vërejtje....................................................................................................... 16
Bartja e energjisë elektrike ................................................................................................ 17
Hyrje .............................................................................................................................. 17
2. Linjat ajrore ............................................................................................................... 17
2.1 Përshkrimi i elementeve të linjave ajrore ............................................................ 17
2.11. Llojet e shtyllave dhe karakteristikat e tyre ..................................................... 18
2.11.1. Rrjeti elektrik nëntokësor .............................................................................. 18
2.12 Llojet e përçuesit ............................................................................................... 21
2.13 Llogaritja e lartësisë së lakores (harkut) të përcjellësit ..................................... 21
2.14. Distanca kritike ................................................................................................ 28
2.15. Ngarkesat shtesë ............................................................................................... 29
2.16. Distanca e lejuar ndërmjet përcjellësit dhe tokës dhe sendeve përreth ............ 29
3. Kabllot ....................................................................................................................... 30
3.1. Karakteristikat elektrike të kabllove .................................................................. 30
3.2. Tendosja elektrike, termike dhe dinamike e kabllove ........................................ 32
3.3. Realizimi i përcjellësve kabllovik ...................................................................... 33
3.4. Zbulimi i defekteve në kabllo............................................................................. 33
4. Llogaritja elektrike e kabllove................................................................................... 33
4.1. Rezistenca omike e përcjellësit .......................................................................... 34
4.2. Induktiviteti i përcjellësit ................................................................................... 35
4.2.1.Induktiviteti i përcjellësve trefazor .................................................................. 39
4.3. Kapaciteti i përcjellësit ....................................................................................... 42
4.4. Skema ekuivalente e përcjellësit ........................................................................ 45
4.5. Transformatori si element i përcjellësit .............................................................. 47
4.6. Metodat e transfigurimit të rrjetave .................................................................... 48
2
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Të gjitha këto pjesë duhet të jenë ashtu të ndërtuar dhe të dimenzionuar që të mundësojnë
furnizim sa më të mirë harxhuesit të energjisë elektrike., me tension dhe frekuencë të
caktuar, në mënyrën sa më ekonomike. Mënyra e ndërtimit, dimenzionimi dhe repartet e
disa elementeve të sistemit elektroenergjetik, nuk mund të shikohen si të pavarur nga
njëri tjetri, sepse ato së bashku formojnë një tërësi.
Detyra e elektranës është që prodhoj energje elektrike të nevojshme dhe atë në momentin
kur atë e do harxhuesi. Sepse nuk ekziston mundësia e akumulimit të sasisë së energjisë
elektrike dhe në çdo moment duhet të vlej barazimi prodhimi=harxhimi. Ekzistojnë lloje
të ndryshme të elektranave; klasifikimi i tyre bëhet sipas kriteriumeve të ndryshme. Sipas
kriteriumit të mjeteve të repartit dallojmë:
§ hidroelektrana,
§ termoelektrana,
3
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
§ elektrana nukleare,
§ elektrana me erë,
§ elektrana me gaz etj.
Është e mundshme dhe ndarja më e detajuar e elektranave.
Kështu, hidroelektranat mund ti ndajmë në:
§ hidroelektrana të rrjedhshme dhe
§ akumuluese
Termoelektranat në:
§ Me avull
§ Me gaz
§ Me dizel etj
Sipas rolit të sistemit energjetik, elektranat mund ti ndajmë në bazike dhe kulmore.
Nevoja e regjionit të konsumit të caktuar (të harxhuesit) për energji elektrike është e
ndryshme në perioda të ndryshme të ditës, dhe gjithashtu edhe në perioda të ndryshme të
vitit. Një diagram tipik i ngarkesës është dhënë në Fig.1.2.
4
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Makina lëvizëse (turbina me avull, turbina me uj, etj) i jep gjeneratorit energjinë
mekanike. Gjeneratori (burim i rrymës elektrike) bën konverzionin e energjisë mekanike
në energji elektrike. Ngacmuesi Ex (ekscituesi) shërben për “ngacmim” magnetik të
gjeneratorit.
Fuqia elektrike e gjeneratorit është e determinuar nga lartësia e tensionit dhe intenziteti i
rrymës. Lartësia e tensionit të gjeneratorit është e limituar në kushtet teknike të realizimit
të vet gjeneratorit, ndërsa intenziteti i rrymës, që e merr harxhuesi është e ndryshueshme
me kohën, dhe e kufizuar me kufirin e lejuar të ngrohjes së gjeneratorit. Momenti
rezistues i gjeneratorit, i cili i kundërvihet makinës së lëvizëse, varet nga intensiteti i
rrymës që gjeneratori i jep harxhuesëve.
Elektranat zakonisht ndërtohen në burim të energjisë. Nga burimi i energjisë (për
shembull: nga xehja e thëngjillit) deri te harxhuesit (për shembull: qytetet) bartja e
energjisë elektrike është më ekonomike, në krahasim me çfarëdo forme tjetër. Bartja
ekonomike e energjisë elektrike nga elektranat deri te harxhuesit, nënkupton se bartja
bëhet me tension të lart dhe me rryma të ulta (dobëta). Fuqia e bartur, d.t.th, energjia e
bartur në njësi të kohës, është e njëjtë me prodhimin e tensionit dhe rrymës. Humbja e
energjisë në linjat e transmetimit ndodh për shkak të humbjeve të Xhulit (efekti i Xhulit),
ndërsa, është proporcionale me katrorin e rrymës në përcjellës-linjë. Është e dukshme se
e njëjta fuqi do të bartet me humbje më të vogla kur bartet me tension të lartë.
Gjeneratorët sipas rregullit, nuk mund të japim tension të përshtatshëm për bartje të
energjisë. Për këtë shkak në afërsi të elektranës ndërtohet stacion për transformim dhe
shpërndarje (trafo-stacioni-TS). Gjithashtu, tension i lart, që mbisundon në linjat e
transmetimit-largëpërcjellësa, nuk është i përshtatshëm për lidhje direkte të harxhuesëve,
për këtë shkak në afërsi të harxhuesëve gjithashtu ndërtohet TS. Pajisjet që bëjnë këto
shndërrime (transformime) të tensionit quhen transformator. Ata të cilët ndodhen afër
elektranave quhen transformator rritës/zmadhues (detyra e të cilëve është të zmadhojnë
tensionin), ndërsa transformatorët që gjinden afër harxhuesit quhen transformator
zvogëlues/rrënës detyra e të cilëve është të zvogëlojnë tensionin e largëpërcjellësve, pra
në tension të përshtatshëm për harxhuesit).
Përveç transformatorit dhe shpërndarjes rëndësi të veçantë luajnë edhe
kyçësat/ndërprerësit e fuqisë S (switch) Fig.1.4, të cilët mundësojnë ndarjen e disa
pjesëve të sistemit, ose ndarjen e harxhuesit të caktuar nga sistemi, për shembull, për
shkak të defektit, harxhuesit tërhjekin rrymë me intezitet më të lart nga sa është e lejuar.
Në këtë mëynyrë, ndërprerësit mbrojnë transformatorin dhe gjeneratorin nga tejngarkimi.
5
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ndërprerësit (kyçësat) veprojnë në mënyrë automatike kur ngarkesa (rryma) kalon kufirin
e lejuar, këto pra shërbejnë për ndërprerjen e qarkut elektrik (qarkut rrymor) që ka
ngarkesë, ndërsa shpërbërsi apo ndarësi N ka për detyrë që të ndanë në dy pjesë
sistemin elektroenergjetik. Manipulimi me ndarësin N është i lejuar vetëm në gjendje të
pangarkuar (kur nëpër të nuk rrjedh rrymë elektrike). Në të kundërtën, për shkak të
paraqitjes së harkut elektrik në mes kontakteve, mund të vij deri te ndonjë fatkeqësi e
përdoruesit. Drenazhimi i mbitensionit-DM, shërben të mbroj pajisjet (ndëprerësin,
transformatorin, gjeneratorin dhe pajisjet tjera) nga tensionet e palejuara të larta-
mbitensioni, që mund të paraqiten në largëpërcjellës-LP (për shembull, nën ndikimin e
zbrazjeve atmosferike në largpërcjellës).
Linjat e transmetimit dhe bartja e ekonomike mundësojnë ndërtimin e agregateve të
fuqishëm dhe atë në vet burimet e energjisë. Përveç kësaj, Linjat e transmetimit-
largëpërcjellësit LP, kanë për detyrë që mes veti ti lidhin elektranat, përmes kësaj
mundësohet që të ketë azhurim të mbajtjes së nivelit të furnizimit të energjisë elektrike,
përkatësisht mbimbulim të ndërsjell në mes elektranave.
Linjat e transmetimit më tej mundësojnë krijimin e sistemet të mëdha elektroenergjetike.
Me këtë mundësohet operimi më ekonomik, dhe rritet edhe siguria e furnizimit të
harxhuesit.
Krejt në fund me linjat e transmetimit lidhen sistemet ndërmjet veti. Për bartje të fuqisë
elektrike në princip d.t.th: sistemi njëkahësh, alternativ njëfazor dhe polifazor. Sistemi
polifazor së pari herë është shpikur nga Nikolla Teslla me patentin në vitin 1887. me
shpikjen (zbulimin) e këtyre sistemeve është bërë një hap i rëndësishëm përpara në
zhvillim të elektroteknikës, veçanërisht zbatime e tij. Me ndihmën e sistemeve polifazore
të rrymës alternative Teslla ka patur sukses të realizoj fushën magnetike rrotulluese, me
ndihmën e të cilës ka realizuar motor të rrymës alternative, deri atëherë të panjohur. Ky
motor, është i njohur me emrin motor indkutiv ose asinkron dhe është motori që më së
shpeshti përdoret sot në industri. Qarqet polifazore, në raport me njëfazore, mundësojnë
kursimin e materialit të nevojshëm për linjat e transmetimit. Pra, fuqia momentale e
sistemit simetrik polifazor mund të jetë fikse.
Siç kemi shikuar, fuqia momentale e sistemit njëfazor gjithmonë është e ndryshueshme
në kohë. Kjo d.t.th se (M = kP; momenti është proporcional me fuqinë) nj[ motor i
sistemti baraspeshues polifazor është e njëjët në çdo moment, ndërsa momenti i motorit
njëfazor oschilon nga zeroja deri te ndonjë vlerë maksimale, me frekuencë të dyfishtë të
tensionit dhe rrymës. Motorët polifazor mund që vet të fillojnë (të nisin në punë) pas
kyçje në rrjetin elektrik, ndërsa motorët njëfazor kërkojnë elemente të veçantë. Pra
prodhimi i energjisë elektrike është më e thjeshtë dhe më ekonomike në sistemet
polifazore se sa në njëfazor ose sistemet njëfazor. Kështu janë edhe fuqitë e mëdha të
rrymës njëfazore, kur ka nevojë (për shembull: për elektrolizë të aluminit), realizohen
përmes drejtimit (rregullimit) të rrymës polifazore në njëfazore.
Nga sistemet polifazore në praktikë përdoren sistemet: dyfazor, trefazor, katërfazor dhe
gjashtëfazor. Nga këto të gjithë më së shumti përdoret sistemi trefazor, për shkak të
ekonimicitetit dhe thjeshtësisë relative. Qarqet polifazore tjera përdoren vetëm në raste
speciale. Këndvështrimin tonë do ta kufizojmë vetëm në sisteme trefazore.
6
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
1.2 Sistemi simetrik trefazor
Sistemet trefazore janë bashkësi e tri fazave (tre qarqeve njëfazore). Çdo fazë
karakterizohet me intensitetin e tensionit dhe rrymës, zhvendosjes fazore ndërmjet rrymës
dhe tensionit, si dhe zhvendosjes fazore ndërmjet këtyre madhësive dhe madhësive të tyre
në fazën e dytë dhe të tretë. Te sistemi i burimit trefazor simetrik, tensionet e të gjitha
fazave janë me intensitet të njëjtë, ndërsa janë të zhvendosur për 2π/3 radian, përkatësisht
120° elektrike. Në qoftë se ndonjë nga këto kushte nuk plotësohet sistemi trefazor është
jo simetrik. Por, ne do të shqyrtojmë vetëm sistemin simetrik trefazor.
Le të jetë vlera momentale e ems në fazën e parë:
e1 (t ) = E m sin (ωt )
Kështu, sipas shprehjes më lart të dhënë për definicionin e sistemit simetrik, ems për
fazën e dytë dhe të tretë jepen me shprehjet:
e2 (t ) = E m sin (ωt − 2π / 3)
e3 (t ) = E m sin (ωt − 4π / 3)
Gjeneratori i vërtetë dhe real punon në të njëjtin princip, vetëm se te ai fusha magnetike
rrotullohet ashtu që, elektromagnetet të lidhur me ekscituesin (zgjuesin) gjendet në pjesën
e lëvizshme (rotorin), nga e cila rrotullohet makina lëvizëse (driving motor), dhe
pështjellat ndërmjet veti janë të zhvendosur për 120 shkallë, të vendosur në pjesën e
palëvizëshme (stator) në to indukohet forcat elektromotore, të cilat përshkruhen me
shprehjet më lart të dhëna për ems.
Nëse në fundin e çdo pështjelle të gjeneratorit lidhim ngarkesë të njëjtë, që karakterizohet
me impendansën Z, atëherë, nën ndikimin e ems, nëpër çdo pështjellë (dhe harxhues)
rrjedh rryma i. Varësisht nga lloji i ngarkimit, këto rryma do të jenë: në fazë me ems-in
7
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
(ngarkesë e pastër omike Z=R), do të vonohet për këndin ϕ (kryesisht me ngarkesë
induktive), ose do të lëviz përpara për ndonjë kënd ϕ (kryesisht ngarkesë kapacitive).
Supozojmë se kemi kyçur ngarkesën kryesisht me impedansë induktive, atëherë vlerat
momentale të rrymave në disa faza do të jenë:
i1 (t ) = I m sin(ωt − ϕ )
i2 (t ) = I m sin(ωt − ϕ − 2π / 3)
i3 (t ) = I m sin(ωt − ϕ − 4π / 3)
Siç shihet edhe ems dhe rrymat janë funksion i thjesht periodik kohor, dhe ato mund ti
paraqesim në formën komplekse:
e1 (t ) = E m e j (ωt − 0) i 1 (t ) = I m e j (ωt −ϕ )
e 2 (t ) = E m e j (ωt − 2π / 3) i 2 (t ) = I m e j (ωt −ϕ − 4π / 3)
e 2 (t ) = E m e j (ωt − 4π / 3) i 2 (t ) = I m e j (ωt −ϕ − 2π / 3)
Shpesh këto madhësi shprehen përmes vlerave efektive dhe në vend të ems përdorim
tensionet, dhe kemi:
Sasitë komplekse të tensionit dhe rryma e sistemit trefazor simetrik janë paraqitur në
rrafshin kompleks të Fig.1.6 dhe i përket për gjendjen momentale për momentin t=0.
8
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Projekcioni i fazorëve U 1 ,U 2 , U 3 , në boshtin imagjinar lehtë krahasohen me vlerat e
momentale të madhësive përkatëse, Fig.1.7.
Do të shohim tani se me çka është e barabart vlera e shumës së tensioneve të sistemit
simetrik trefazor:
u 0 (t ) = u1 (t ) + u 2 (t ) + u 3 (t ) =
= U m [sin ωt + sin (ωt − 2π / 3) + sin (ωt − 4π / 3)]
α +β α −β
sin α + sin β = 2 sin cos
2 2
u 0 (t ) =U m (sin ωt − sin ωt ) = 0
Pra, shuma e tensioneve te sistemit simetrik trefazor është e barabart me zero. Për këtë
shumë lehtë mund të vërtetohemi nga interpretimi grafik nga Fig.1.6 dhe Fig.1.7. Kjo
është një veti shumë e rëndësishme e sistemti simetrik. Në fakt, nëse lidhim pështjellat e
gjeneratorit ashtu që, fundi i pështjellës së 1' e lidhimi me fillimin e pështjellës së 2, dhe
fundit e pështjellës së dytë 2' me fillimi e pështjellës 3 dhe fundin e pështjellës 3'me
fillimin e pështjellës së parë 1, ems i përgjithshëm të qarkut të këtillë të lidhur gjithnjë do
të jetë e barabart me zero. Kjo d.t.th se rryma e përgjithshme në qarkun e këtillë është e
barbart me zero, edhe pse në qark çdo pështjellë ka ems-in e vet dhe rrymën e vet vlera e
të cilëve është e ndryshme nga zero. Kjo lidhje e pështjellave quhet lidhje në trekëndësh.
Që d.t.th se me lidhjen e pështjellave të gjeneratorit në trekëndësh, puna e gjeneratorit në
trekëndësh, d.t.th puna e çdo pështjelle në veçanti nuk ndryshohet, sikur të kemi tre
gjenerator njëfazor. Megjithatë, lidhja e harxhuesëve nuk është patjetër të realizohet me
gjashtë përçues, për çdo fazë nga dy, ashtu siç është rasti me gjeneratorin me tre faza, por
vetëm me tre përçues.
Ashtu siç janë rrymat në sistemin baraspeshues trefazor të zhvendosura për këndin e
njëjtë φ në raport me tensionin korrespondues, pra diagrami fazor për rrymat është i njëjtë
sikur tensionet, vetëm se është është e uvendosur për këndin φ . Për atë, shuma e rrymave
në çdo moment është gjithashtu i barabart me zero. Kjo e dhënë e vlefshme praktikisht
9
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
d.t.th kur tre fillimet (ose tre pjesët e fundit) të pështjellës i lidhim në një nyje (të cilën e
quajmë yll), atëherë shuma e rrymev në atë nyje është e barabart me zero. Kjo mëynrë e
lidhjes quhet lidhje në yll.
Nga vetitë e thkesuara të sistemit simetrik trefazor, është e qartë se ekzistojnë dy mënyra
specifike të lidhjes së pështjellave dhe atë, si dhe te gjeneratori, ashtu dhe te harxhuesi;
lidhja në yll dhe lidhja në trekëndësh.
Nyja 0 (0') është yll, ose pika-zero. 1, 2 dhe 3 (1', 2', 3') janë daljet e pështjellave të
fazave të gjeneratorit (harxhuesit). Çdo pështjellë e gjeneratorit, si bartës e një faze, quhet
pështjella fazore. Rryma në çdo pështjellë është rryma fazore I f . Në çdo pështjellë
mbizotrojnë forcat elektrike dhe atë ems-i fazor E f dhe tensioni fazor U f .
Me ndihmën e tre përçuesëve, që shkojnë nga fundi i pështjellave të gjeneratorit, është
realizuar lidhja e gjeneratorit me harxhuesin-pranuesin, i cili përherë përbëhet nga tre
impedansa, të cilët janë lidhur në yll si në Fig.1.8. ose në trekëndësh. Këto përcjellës
quhen linja lineare, dhe të tre së bashku formojnë linjën trefazore me të cilën bartet
fuqia elektrike. Në linjat lineare kemi rrymat lineare I l , dhe ndërmjet linjave lineare
mbisundojnë tensionet lineare U l . Nëse të tre impedansat e harxhuesit janë të njëjtë,
atëherë rryma në linjën 0-0' (linja zero) është e barabart me zero, kështu që kjo linjë nuk
do të na ishte e nevojshme, por do të shohim më vonë pse kjo linjë dikund vendoset. Që
të gjejmë lidhjen në mes vlerave fazore dhe madhësive linjore të rrymës dhe tensionit, si
dhe raportin fazor ndërmjet tyre, është e nevojshme të përvetësohen drejtimet pozitive të
ems-it, të rrymës dhe tensionit në pështjellat e linjave lineare, atëherë mund të përdorim
metodën e llogaritjes qoft fazore ose simbolike. Zakonisht përvetësohet që, për
gjeneratorin, drejtimi i ems-it dhe drejtimi i rrymës kah dalja e pështjellës (nga ylli), dhe
me këtë është përcaktuar rrënia e tensionit kah ylli. Rrymat linjore kanë drejtimin kah
harxhuesi, ndërsa tensionet linjore kanë drejtim të përcaktuar që dalja e faza e parë
pështjellës së gjeneratorit është pozitiv në raport me fazën e dytë, dalja e të dytës është
pozitiv në raport me të tretën, dalja e të tretës është pozitive në raport me daljen e fazës së
10
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
parë. Që ti ikim gabimit gjatë përcaktimit të gjendjen e fazore në mes madhësive fazore
dhe linjore, sygjerohet përputhje konsekuente të në emërtimet e theksuara, si në Fig.1.9.
Sipas konstruksionit të vet, lidhja në yll tregon qartë se rryma linjore dhe fazore janë të
barabarta.
Il = I f
U l12 = U f1 −U f2
U l 23 = U f2 −U f3
U l 31 = U f3 −U f1
Duke shfrytëzuar shprehjet për tensionet fazore, tensioni linjor në mes linjave 1 dhe 2
është:
( )
U l12 = U f e j 0 − e − j 2π / 3 =
= U f (1 − cos(2π / 3) + j sin (2π / 3)) =
3 3
= U f + j
2 2
Duke zbatuar veprimin e njëjtë, mund të përcaktojmë edhe dy tensionet linjore tjerë, që
me fazor është paraqitur në Fig.1.9
Shihet qartë se tensioni linjor ec përpara në fazë nga tensioni fazor korrespondues për
këndin 30 0 . Sipas vlerave, tensioni linjor është mod i sasisë komplekse:
11
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
2
3 3
2
U l12 = U f + =U f 3
2 2
Meqenëse sistemi është simetrik, e njëjta vlenë edhe për dy tensionet tjerë linjor. Pra,
lidhja në mes vlerave efektive të madhësive linjore dhe fazore për lidhjen në yll linjore
vlenë:
I l = I f , U l = 3U f
Thamë se te lidhja në yll nganjëherë shfrytëzohet dhe përçuesi i katërt (zero)-ose thjeshtë
zero. Ky është veçanërisht rasti te rrjetet e tensionit të ulët të qytetit. Tensioni në mes
përçuesit zero dhe cilës do fazë është tensioni fazor Uf, dhe tensioni në mes cilit do
përçues në mes të dy fazave është tensioni ndërfazor ose tensioni linjor Ul .
Ky lloj rrjeti disponon me dy tensione-fazor dhe linjor. Këto janë të standardizuar dhe në
rrjetat e tensionit të ulët janë U f = 220V dhe U l = 380V . Në tensionin fazor lidhet
(kyçen) harxhuesit me fuqi më të vogël: poçi elektrik, sijalice, mjete të ndryshme
makinerike, televizori dhe aparate të ndryshme të shtëpisë, ndërsa në tensionet linjore
lidhet harxhuesit me fuqi më të mëdha; koftorat elektrik dhe harxhues tjerë trefazor.
Harxhuesit trefazor janë harxhues simetrik (kanë impedansë të njëjtë në faza), që rryma
në përçuesin zero të jetë zero, duhet patjetër të ketë shpërndarje të njëjtë të ngarkesës në
fazat partikulare, d.t.th, patjetër duhet të lidhen harxhues të njëjtë njëfazor në mes çdo
përçuesi fazor dhe përçuesit zero. Mirëpo, zakonisht kjo nuk është rast në praktikë, sepse
edhe nëpër përçuesin zero do të rrjedh një rrymë e caktuar, e cila zakonisht është
dukshëm më e vogël se rryma linjore, dhe prandaj prerja tërthore të përçuesit zero mund
të jetë më e vogël se e përçuesit linjor.
12
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
rryma, edhe pse nëpër çdo pështjellë kalon rryma e vete fazore, dhe në skaje të saj
mbisundon tension fazor i saj.
Nga Fig.1.11 është e qartë se sistemi i tensionit fazor është i barabart me sistemin e
tensioneve linjore.
U 1 = U 12 , U 2 = U 23 , U 3 = U 31
§ për nyjen 1: I l1 = I f 1 − I f 3
§ për nyjen 2: I l 2 = I f 2 − I f 1
§ për nyjen 3: I l 3 = I f 3 − I f 2
Duke zbatuar procedurën e njëjtë për tensionet linjor si te lidhja në yll, për lidhjet e
pështjellave në trekëndësh I l = 3I f .
Pra, te qarku simetrik trefazor trekëndësh, tensionet linjore dhe fazore ndërmjet veti janë
të njëjtë, ndërsa rrymat linjore janë 3 herë më të mëdha se rrymat fazore.
U l = U f , I l = 3I f
13
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Nga diagrami i Fig.1.12, gjithashtu shihet se rryma linjore ngec për 30 0 nga rryma fazore
përkatëse.
p(t ) = p1 (t ) + p 2 (t ) + p3 (t )
p 2 (t ) = u 2 i 2 = 2U f sin(ωt − 2π / 3) ⋅ 2 I f sin(ωt − ϕ − 2π / 3) =
= U f I f (cos ϕ − cos(2ωt − ϕ − 4π / 3))
p (t ) = 3U f I f cos ϕ
Sihet qartë se, vlera momentale e fuqisë të sistemit simetrik trefazor është konstante dhe e
pavarur nga koha, ndërsa vlera momentale e çdo fae ndryshon në kohë dhe atë me
frekuencën e dyfisht 2ω . Gjithashtu, fuqia momentale e sistemit simetrik trefazor
njëkohësisht është dhe fuqia mesatare, përkatësisht fuqia aktive P, sepse vlera mesatare e
konstantës është vet ajo konstantë, d.t.th:
p (t ) = P = 3U f I f cos ϕ
Shprehja p (t ) = 3U f I f cos ϕ , është nxjerrur dhe gjatë kësaj nuk është marrë parasysh se
si është i lidhur gjeneratori (ose harxhuesi) trefazor, në yll ose në trekëndësh. Prandaj,
shprehja e fituar pra vlenë edhe për lidhjen yll dhe trekëndësh.
Zakonisht fuqia momentale shprehet përmes rrymave linjore dhe tensioneve linjor, sepse
madhësitë e tyre shumë lehtë mund të maten. Që të realizojmë këtë, supozojmë së pari
lidhjen në yll.
Atëherë vlenë:
14
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
U l = 3U f , Il = I f
Ul
P=3 I l cos ϕ = 3U l I l cos ϕ
3
U l = U f , I l = 3I f
Pra, shprehja për fuqinë mesatare është e njëjtë për lidhjen në yll dhe trekëndësh, pa marr
parasysh se a shprehet ajo përmes madhësive fazore apo linjore, Megjithatë, nuk d.t.th se
fuqia e një harxhuesi është e njëjtë, por pra duhet të merret parasysh a është ai i lidhur në
yll apo trekëndësh. Përkundrazi, fuqia e ndonjë harxhuesi është tre herë më e madhe nëse
ai është i lidhur në trekëndësh, se sa ai të jetë i lidhur në yll. Që të sqarojmë këtë, çdo
herë duhet nisur nga ajo se rryma nëpër pështjellën fazore të caktuar është e barabart me
raportin e tensionit që është në atë pështjellë d.t.th tensioni fazor, dhe impedansa Z e asaj
pështjelle. Te lidhja në trekëndësh tensioni fazor është e barabart me linjorin dhe ai është
për 3 herë më i madh nga tensioni fazor kur ajo impedansë të jetë e lidhur në yll. Pra, dhe
rryma fazore (rryma nëpër impedansën Z) është 3 herë më e madhe te lidhja në
trekëndësh. Mëtutje, te lidhja në trekëndësh, rryma linjore është për 3 herë më e madhe se
fazore, pra, 3 herë më e madhe nga ato e cila do të ishte te impedansa e lidhur në yll,
kështu që edhe fuqia, të cilën harxhuesi nga rrjeti gjatë lidhjes në trekëndësh, është 3 herë
më e madhe se sa gjatë lidhjes në yll, sepse tensioni i rrjetës është konstantë. Fuqia e
përgjithshme e dukshme (fiktive) e sistemit simetrik trefazor mund të fitohet si shumë e
fuqisë komplekse të fazave të veçanta, që jep:
Z1 ≠ Z 2 ≠ Z 3
15
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
R1 R R
cos φ1 = , cos φ 2 = 2 , cos φ3 = 3
Z1 Z2 Z3
Fuqia, reaktive dhe e dukshme analoge te sistemi josimetrik, duhet patjetër të përcaktohet
për çdo fazë në veçanti, dhe fuqia e përgjithshme është e barabart me shumën e fuqive të
tre fazave.
16
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Hyrje
2. Linjat ajrore
Elementet kryesore të linjave ajrore janë: shtyllat, përcjellësit izolatorët, pajisjet për
tokëzim etj. Shtylla përbëhet nga koka e shtyllës (dhe gjendet në kulmin e shtyllës dhe
ka konzolë), trupi dhe bazamenti.
Përcjellësit shërbejnë për bartjen e energjisë elektrike ose për mbrojtje nga zbrazjet
atmosferike.
17
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
18
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Djathtë rrugës
19
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
20
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
2.12 Llojet e përçuesit
Përçuesit duhet të kenë veti të mira elektrike për bartjen e energjisë elektrike dhe duhet të
jenë të mbrojtur. Gjithashtu, përcjellësit duhet të jenë ekonomik.
Përcjellësit përbëhen nga metalet, legurat dhe si përcjellës të kombinuar. Nga metalet
përdoren bakri dhe alumin për shkak të vetive të mira elektrike. Alumini si përçues është
me masë më të lehtë por është përcjellës më i dobët dhe ka veti mekanike të dobëta.
Legurat që më së shumti përdoren janë të llojeve të ndryshme të bronzit, aldrej, dhe
çeliku i zinkuar. Zakonisht kanë veti mekanike më të mira d.t.th fortësi më të madhe por
janë përcjellës të dobët. Bronza është legurë bakri me silicium dhe në kohë të re dhe me
cadmium, magnesium dhe kallaji. Aldrej është legurë e aluminiumit (99,7%) ndërsa pjesa
e mbetur 0.3% ka përmbajtje të magneziumit dhe siliciumit.
Përçuesit e kombinuar janë të përbërë nga dy metale. Në brendësi të përcjellësit zakonisht
gjendet çeliku që shërben tu përballoj veprimeve mekanike për shkak të fortësisë së tij,
dhe jashta është çfardo metali tjetër që ka veti më të mira elektrike. Këto kombinime janë
më së shpeshti alumin-çelik i njohur me emrin aluçel, aldrej-çelik dhe bakri-çelik.
Fig 2.6. a) Lartësia e lakores dhe përcjellësi vijëdrejt, në mes dy shtyllave b) Pjesë e lartësisë së lakores dhe
përcjellësit vijëdrejtë. Rasti kur pikat lidhëse të përcjellësit kanë lartësi të njëjtë ndërmjet dy shtyllave
21
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Supozojmë se Fig. 7 paraqet pjesë të një rrethi, dhe sipas ligjeve të mekanikës të gjitha
momentet duhet të jenë të barabarta me zero, duke patur parasysh se trupi është në qetësi.
Forcat që veprojnë janë forca e tendosjes të përcjellësit të lakuar dhe pesha e gjysmës së
pjesës së lakores. Të dy forcat e mësipërme në njësi të gjatësisë dhe prerjes i shprehim
përmes formulave vijuese,
F
= σ [N 2 ] (2.1)
S m
G
= δ [N 3 ] (2.2)
a m
S
2
a
S-prerja e përcjellësit. Forcat mund ti shkruajmë në formë F = S σ dhe G = δS
2
a a
σ ⋅S ⋅ f =δ ⋅ ⋅S ⋅
2 4
a2 δ
f = ⋅ (2.4)
8 σ
x
F ⋅ y =G⋅ (2.5)
2
22
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Fig. 2.7. Gjysmë lakoreja, kur pikat lidhëse të përcjellësit kanë lartësi të njëjtë ndërmjet dy shtyllave
F = S ⋅ σ dhe G = x ⋅ S ⋅ δ
Fitojmë
x
S ⋅σ ⋅ y = x ⋅ S ⋅δ ⋅
2
1 δ
y = x 2
(2.6)
2 σ
2
dy
dl = 1 + ⋅ dx (2.7)
dx
Dhe e zbatojmë këtë në barazimin (2.6) për harkun (lakoren) e përcjellësit tonë
1 δ
y = x2,
2 σ
dy d 1 δ 2 δ
Pra, = x = x
dx dy 2 σ σ
dy δ
= x (2.8)
dx σ
23
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Zëvendësojmë këtë vlerë (2.8) në barazimin (2.7) për gjatësinë elementare të lakores,
fitojmë
2
δ
dl = 1 + x ⋅ dx (2.9)
σ
ε2
1+ ε 2 ≈1+ (2.10)
2
1 δ 2 2
dl = 1 + x ⋅ dx (2.11)
2 σ
+a
1 δ 2 2
2
δ 2 a2
L= ∫a 2 σ
1 + x ⋅ dx = a 1 + 2
σ 24
(2.12)
2
−
a2 δ
f = ⋅
8 σ
8 f2
L=a+ (2.13)
3 a
24
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Shpeshherë pikat e lidhjes nuk janë në lartësi të njëjtë, por në lartësi të ndryshme, siç
është paraqitur në Fig,2.8
a
F ' ( f cos α ) = G (2.14)
4
a a
S ⋅ σ ⋅ f cos α = ⋅ S ⋅δ ⋅ (2.15)
2 4
a2 ⋅δ
f = (2.16)
8 ⋅ σ cos α
Shprehjet e nxjerrura vlejnë për gjatësi deri 400 m dhe kënde të lakores prej 30 0 .
25
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Të theksojmë se në përcjellës ndikon edhe temperatura. Gjithashtu të theksojmë se në
përcjellës më shumë ndikon temperatura e ambientit, dhe më pak ndikon temperatura që
krijohet gjatë rrjedhjes së rrymës nëpër përcjellës.
Marrim se gjatë temperaturës t1 ndodh tendosja specifike σ 1 dhe pesha specifike në njësi
të gjatësisë është δ 1 . Nëse tash temperatura zmadhohet nga t1 në t 2 tendosja nga σ 1 do
të ndryshon në σ 2 ndërsa pesha specifike përkatësisht ngarkesa specifike, mbetet e
pandryshuar. Kjo ngarkesë specifike nganjëherë mund të bëhet më e madhe për shembull,
nga bora, ngricat etj. Marrim shembullin tjetër ashtu që ngarkesa specifike ndryshon nga
δ 1 në δ max . Në bazë të kësaj do të ndodh edhe tendosje më e madhe që mund të jetë
δ max kur temparatura është tjetër dhe e shënojmë me t 0 .
δ 2 ⋅ a2
L1 = a 1 + 1 2
(2.17)
24 ⋅ σ 1
δ 2 ⋅ a2
L0 = a 1 + max 2 (2.17)
24 ⋅ σ max
a 3 δ 1 δ max
2 2
L1 − L0 = − (2.18)
24 σ 1 σ max
∆L = L0 ε t ⋅ (t1 − t 0 ) (2.19)
26
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
∆L = ∆L1 − ∆L2 = L0 ε t (t1 − t 2 ) − L0α (σ max − σ 1 ) (2.21)
a 3 δ 1 δ max
2 2
∆L = L1 − L2 = − = L0 ε t (t1 − t 2 ) − L0α (σ max − σ 1 ) (2.22)
24 σ 1 σ max
2 2
α α a 2δ 1 a 2δ max
t1 = σ max − σ 1 + 2
− 2
+ t0 (2.24)
εt εt 24ε t σ 1 24ε t σ max
σ 1 3 − Aσ 1 2 = B
27
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
2.14. Distanca kritike
Tendosja e përcjellësit ndodh ose në temperatura shumë të ulta, zakonisht merret
− 20 0 C , pa shtesë të ngarkesës së borës, ngricës, ose diçka në temperatura pak më të
larta rreth − 5 0 C me ngarkesa shtesë.
E shkruajmë ekuacionin e ndryshimit të gjendjes së përcjellësit (barazimin e
temperaturës) në formën,
2
σ1 σ max δ1 δ max 2 ε
= + − − t 2 (t1 − t 0 ) (2.25)
a2 a2 24ασ 1
2
24ασ max
2
αa
2
δ1 δ max 2
=
σ 1 2 σ max 2
Siç shihet se te distancat shumë të largëta tendosja kryesisht varet nga ngarkesa specifike
dhe jo nga temperatura. Kështu që te distancat e largëta tendosja duhet llogaritur sipas
ngarkesës specifike më të madhe d.t.th, me ngarkesë shtesë të borës, ngricës etj.
Nëse në barazimin,
2 2
a 2δ 1 a 2δ max εt
σ 1 = σ max + 2
− 2
− (t1 − t 0 )
24ασ 1 24ασ max α
Vendosim a → 0 , fitojmë
εt
σ 1 = σ max − (t1 − t 0 ) (2.26)
α
Që d.t.th se te distancat shumë të vogla tendosja varet kryesisht nga temperatura dhe jo
nga ngarkesa specifike. Për këtë shkak për te distancat e vogla tendosja duhet të llogaritet
sipas temperaturës më të ulët.
Prandaj duhet të ekzistoj një distancë që kemi tendosja maksimale të njëjtë edhe te
ngarkesat më të mëdha edhe te temperaturat më të ulta. Këtë distancë e quajmë distanca
kritike. Që ta gjejmë vlerën e e distancës kritike duhet të vështrojmë rastin të
temperaturës më të ulët për të cilën në rastet të mëdha përvetësohet − 20 0 C dhe atë pa
ngarkesë shtesë, pra për δ 1 dhe σ max = σ g dhe t1 = −20 0 C .
Si rast me ngarkesë specifike më të madhe δ 1 = δ max merret − 5 0 C dhe kjo për këtë rast
është t 0 = −5 0 C dhe σ max = σ g . I zëvendësojmë këto vlera në barazimin e temperaturës
dhe të njëjtën e zgjedhim sipas a fitojmë
28
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
24ε t (t 0 − t1 ) 360ε t
a kr = σ g 2 2
=σ g (2.27)
δ max − δ 1 δ max − δ 12
2
δ = 0.180 d N m [ ] (2.28)
Lartësi e sigurisë quhet lartësia minimale e lejuar (vertikale), ndërmjet përcjellësit dhe
tokës.
Lartësia minimale e lejuar për përcjellësit dhe tokës vlenë për përcjellësit e tensionit të
lartë deri 110 KV. Për përcjellësit më të lart se 110 KV lartësitë e sigurisë dhe hapësira
duhet të zmadhohet për 0.7(U n − 110) .
29
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
3. Kabllot
Kabllot përdoren për rrjeta elektrike për përcjellësit dhe për përcjellësit mbi tokë, si dhe
kabllo nëntokësore, vetëm se këto lloje janë më të shtrenjtë dhe defektet më vështirë
mund të gjinden. Megjithatë përdorimi kabllove gjithnjë e më shumë zbatohet në
praktikë. Zakonisht përdorimi i tyre është në vende ku kërkohet siguri më e madhe, si
psh: gjatë kalimit të lumenjve, binarët hekurudhor, rrugë kryesore etj.
Kabllot mund të ndahen:
§ Sipas tensionit: për tension të lartë dhe të ulët.
§ Sipas zbatimit: energjetik dhe telekomunikacionit.
§ Sipas materialit të përcjellësit: bakrit dhe aluminit.
§ Sipas llojit të izolimit: gomës, letrës, polivinilit etj.
Rezistenca omike e kabllove varet nga prerja tërthore e përcjellësit dhe gjithnjë mund të
llogaritet lehtë sipas shprehjeve që janë dhënë për llogaritjen e rezistencës omike, duke
patur parasysh se te prerjet tërthore më të mëdha skin efekti mund të përforcohet.
Skin efekti është tendencë e rrymës elektrike alternative (AC) të distribuohet brenda
përçuesit, dhe se dendësia e rrymës afër sipërfaqes është më e madhe se në pjesën
qendrore (bërthamën) e përcjellësit. Kjo është, sepse rryma ka tendencë të rrjedh në
sipërfaqe "skin" përcjellësit. Skin efekti shkakton që rezistenca efektive e përcjellësit të
zmadhohet me frekuencën e rrymës. Skin efekti ndodh për shkak të rrymave shtjellore të
krijuara nga rryma AC.
Skin efekti për herë të parë është përshkruar në punimin e Horace Lamb në 1883, për
përçuesit e formave sferike, dhe është përgjithësuar për përçuesit e formave të ndryshme
nga Oliver Heaviside, në 1885.
Gjithashtu është me rëndësi të dihen edhe induktivitetit dhe kapacitetit të kabllove. Një
nga karakteristikat e vlefshme të kabllove është gjithësesi tangjenti i këndit të humbjes
tgδ që lehtë mund të matet me ndihmën e urës së Sheringut. Tangjenti i këndit të
humbjes definohet në mënyrën vijuese. Izolimi i kabllove sa do që të jetë i mirë, por
përsëri nuk është i përsosur. Gjithashtu edhe zgjerimi i kabllove nga nxehja mund të
zmadhon zbrazëtirat në izolim dhe të sjell deri te zbrazja e caktuar, që manifestohet në
zmadhim të humbjeve te izolatorët. Pra, rryma që do të ishte pastër kapacitive gjatë
furnizimit të kapacitetit të kabllove ka një komponentë aktive të këndit në mes tensionit
dhe rrymës dhe nuk është 90 0 , por dallohet për një kënd të vogël δ (si në Fig.3.1) që e
quajmë këndi i humbjes.
30
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ic
I0
ϕ U
Është e qartë se humbjet në kabllo sipas Fig.3.1. mund të llogariten sipas shprehjes,
Gjatë së cilës, duke patur parasysh se këndi δ është i vogël, mund të shkruhet,
U
I0 ≈ Ic = ωC ,
3
P = U 2ωCtgδ (3.3)
31
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
në varshmëri nga tipi dhe lloji i kabllos. Me zmadhim të temperaturës mbi këto vlera,
vlera e këndit të humbjes rritet shumë shpejt.
Humbjet dielektrike në kabllo në kushte normale të punës janë zakonisht të panjohur në
raport me humbjet në përcjellësa. Kështu që, vlera e këndit të humbjeve dielektrike lëviz
prej 0.003 deri 0.008 te shumica e kabllove. Megjithatë, në kabllo kemi edhe humbje
tjera, për shkak të fushës së ndryshuar rreth përcjellësit në kabllo, e cila indukon forcë
elektromotore dhe në vet përcjellësin krijon humbje tjera. Në qoftë se kablloja ka
përforcim mekanik, për shembull nëse kablloja është e përforcuar me traka prej çeliku,
atëherë paraqiten humbje për shkak të histerezës së materialit dhe rrymave shtjellore në
përforcuesin prej çeliku.
S = C ⋅ I t t + ∆t (3.2)
Ku,
§ I t -rryma e përhershme e kontaktit të shkurtër në kA,
§ S-prerja tërthore e kabllos të përcjellësit në mm 2 ,
§ t-kohëzgjatja e kontaktit të shkurtër në sekonda,
§ C-përbërsi i fortësisë termike të përcjellësit, që varet nga materiali i përcjellësit,
dhe temperatura fillestare dhe e fundit të përcjellësit,
32
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
§ ∆t -vazhdimi i kohëzgjatjes së kontaktit të shkurtër në sekonda për shkak të
veprimit të rrymëse goditëse të rrymës së kontaktit të shkurtër.
Gjatë punës, ndodh që të paraqiten edhe defekte në kabllo. Që të gjindet defekti i kabllos,
dhe në atë vend të realizohen punët e gërmimit, për rregullim të kabllos, është e
nevojshme që sa më saktësisht të gjindet vendi i defektit. Në këtë aspekt ekzistojnë
metodat urë të ndryshme të cilat bëjnë matjen e karakteristikave të fortësisë së kabllos
dhe në bazë të kësaj përcaktojnë dhe lokalizojnë defektin. Në kohë të tanishme përdoren
edhe pajisje të ndryshme me radar, që shumë saktësisht e përcaktojnë vendin e defektit,
gjithashtu, ekzistojnë edhe pajisje tjera të sofistikuara për gjetjen e defekteve.
33
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
4.1. Rezistenca omike e përcjellësit
l
R= (4.1)
γ ⋅S
Rn = R j (1 + 7.5 f 2 d 4 10 7 ) (4.2)
Ku
§ R j -është rezistenca omike gjatë rrymës njëkahore,
§ f -frekuenca e rrymës alternative në Hz.
§ d -diametri i përcjellësit në cm.
Nëse materiali është i përbërë nga materiali magnetik rritja e rezistencës është ende më e
madhe sepse permeabiliteti magnetik µ ndryshon me rrymën, në këtë rast rezistenca
mund të njehsohet me shprehjen:
m 4 r 4 m8r 8
Rn = R j 1 + − (4.3)
192 46080
Ku,
ω⋅µ
§ m=
ρ
§ ω = 2πf -frekuenca rrethore,
§ µ -permeabiliteti i materialit (për materialet jomagnetike µ = 4π ⋅ 10 −7 H m ,
§ ρ -rezistenca specifike e materialit,
§ r -rrezja e përcjellësit.
Siç shihet nga shprehjet e mësipërme në rritjen e skin efektit përkatësisht rezistencës
omike ndikon mbi të gjitha frekuenca nga e cila rritet edhe skin efekti përkatësisht
rezistenca. Gjithashtu edhe prerja tërthore e përcjellësit ndikon në skin efektin, sepse për
diametër më të madh kemi edhe skin efekt më të madh.
34
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
4.2. Induktiviteti i përcjellësit
dx a
xa
ix
H'= (4.4)
2πx a
Ku, i x është rryma që përfshihet në këtë fushë magnetike. Nëse e gjejmë raportin ndaj
rrymës së përgjithshme në përcjellësin i, atëherë kemi,
i x x a2π
= (4.5)
i r 2π
x a2
ix = i 2 (4.6)
r
i ⋅ xa
H '= (4.7)
2π ⋅ r 2
i ⋅ xa
B ' = µH ' = µ 0 µ r (4.8)
2π ⋅ r 2
35
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Formula bazë e fluksit magnetik është,
dΦ = B ⋅ dS
x a2 −7 i ⋅ x a x a2 −7 i ⋅ x a3
dΦ ' = B' dx a ⋅ 1 = 4π ⋅ 10 µ r ⋅ dx a = 2 ⋅ 10 µ r dx a (4.9)
r2 2π ⋅ r 2 r 2 r4
r r
i ⋅ x a3 i
Φ' = ∫ dφ ' = ∫ 2 ⋅ 10 −7 µ r 4
dx a =2 ⋅ 10 −7 µ r
0 0 r 4
i
Φ' = 2 ⋅ 10 − 7 µ r (4.10)
4
ix
H"= (4.11)
2πx
Shprehja për indukcionin magnetik pasi bëhet fjalë për pjesën jashta përcjellësit, dhe pasi
indukcioni magnetik në pjesën jashta përcjellësit varet vetem nga µ 0 , shprehja do të jetë
si në vijim:
i i
B" = µ 0 H " = 4π ⋅ 10 − 7 = 2 ⋅ 10 − 7 (4.12)
2π ⋅ x x
i
dφ " = B"⋅d x ⋅ 1 = 2 ⋅ 10 − 7 dx (4.13)
x
D
i D
φ " = ∫ 2 ⋅ 10 −7 d x = 2 ⋅ 10 − 7 i ⋅ ln ,
r
x r
D
Pra, φ " = 2 ⋅ 10 −7 i ⋅ ln (4.14)
r
36
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
i D µ D
φ = φ '+φ " = 2 ⋅ 10 −7 µ r + 2 ⋅ 10 − 7 i ⋅ ln = 2 ⋅ 10 − 7 i r + ln
4 r 4 r
µr D
φ = 2 ⋅ 10 −7 i + ln (4.15)
4 r
Megjithatë, nuk mund të ketë vetëm një përcjellës si i vetëm. Prandaj, vështrimet do të
përgjithësohen në më shumë përcjellës, përkatësisht në dy ose tre përcjellës, që janë si
raste që neve më së shumti na interesojnë.
E vështrojmë rastin me tre përcjellës rrezet e të cilëve janë, r1 ; r2 ; r3 , Fig. 4.3. Rrymat në
këto tre përcjellës le të plotësojnë kushtin,
i1 + i 2 + i3 = 0 (4.16)
1 d12 2
d13 d 23
3
Fig.4.3.
Përcjellësi 1 është i përfshirë nga fluksi vetjak dhe fluksi që e krijojnë dy përcjellësit
tjerë, dhe prandaj fluksi i përgjithshëm për përcjellësin 1, do të jetë,
µr D D D
φ1 = 2 ⋅ 10 −7 i1 + ln + 2 ⋅ 10 − 7 i 2 ln + 2 ⋅ 10 − 7 i3 ln
4 r1 d 12 d13
1 µr 1 1
φ1 = 2 ⋅ 10 −7 (i1 + i 2 + i3 ) ln D + i1 ln + + i 2 ln + i3 ln
r1 4 d 12 d 13
Pasi, i1 + i 2 + i3 = 0 , kemi
1 µr 1 1
φ1 = 2 ⋅ 10 −7 i1 ln + + i 2 ln + i3 ln (4.17)
r1 4 d 12 d 13
37
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Në mënyrë analoge mund të nxjerren shprehjet për fluks edhe te dy përcjellësit tjerë.
Nëse vendosim shkurtesat si në vijim,
1 µ 1
a11 = 2 ⋅ 10 −7 ln + r , a12 = 2 ⋅ 10 − 7 ln
r1 4 d 12
1 µ 1
a 22 = 2 ⋅ 10 − 7 ln + r , a13 = 2 ⋅ 10 − 7 ln (4.18)
r2 4 d 13
1 µ 1
a 33 = 2 ⋅ 10 −7 ln + r , a 22 = 2 ⋅ 10 − 7 ln
r3 4 d 22
Fitojmë,
φ 2 = i1 a 21 + i2 a 22 + i3 a 23 (4.19)
φ 3 = i1 a 31 + i2 a 32 + i3 a 33
Në bazë të këtyre shprehjeve mund të llogaritet induktiviteti për disa raste. Marrim për
shembull përcjellësin me dy përçues si në Fig.4.4.
2r
Fig.4.4.
1 µr 1
φ1 = 2 ⋅ 10 −7 i1 ln + − ln (4.20)
r 4 d
d µr
φ1 = 2 ⋅ 10 −7 i1 ln +
r 4
38
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Për induktivitet fitohet, duke marrë µ r = 1 sepse më së shpeshti bëhet fjalë për materiale
jomagnetike. Prandaj, shprehja e fundit për shembullin në fjalë do të jetë:
φ1 d
L1 = = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25 , [H m]
i1 r
d d
d
2r
Fig.4.5.
Në këtë rast kemi a12 = a13 dhe i1 = −(i 2 + i3 ) dhe fluksi në përcjellësin 1 mund të
shprehet me shprehjen, si vijon:
1 1 1
φ1 = i1 (a11 − a13 ) = 2 ⋅ 10 −7 i1 ln + − ln
r 4 d
Induktiviteti do të jetë
φ1 d
L= = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25
i1 r
d
Pra, L = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25 , [H ]
r m
39
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
d
L2 = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25 , [ H ] , dhe
r m
d 2
L1 = L3 = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25 , [ H ]
r m
Fig.4.6.
Në rast se përcjellësi nuk është aq i gjatë ky dallim i induktivitetit nuk paraqet aq
vështërsi. Megjithatë, te përcjellësit me gjatësi të mëdha dallimi në induktivitet sjell deri
në rënie të ndryshme të tensioneve në faza, kështu që në fund të përcjellësit nuk do të
ketë tensione fazore të njëjtë. Që të largohet (mënjanohet) induktiviteti i pabarabart
realizohet kryqëzimi ciklik i përcjellësve. Kryqëzimi realizohet si në Fig.4.8. dhe atë më
së paku një kryqëzim të plotë në tërë gjatësinë e përcjellësit.
d12
d13
d 23
Fig.4.7
d
L = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25 , [ H ] ,
r m
40
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
d11'
Fig.4.8
d d'
L = 2 ⋅ 10 −7 ln ⋅ + 0.25 , [ H ] ,
r d'' m
Ku, d = 3 d12 d 23 d 31 ,
Mënyra e dytë e kryqëzimit realizohet si Fig. 4.9, dhe vlera e induktivitetit llogaritet sipas
shprehjes.
d
L = 2 ⋅ 10 −7 ln + 0.25
r
Fig.4.9
41
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Ku,
d = 3 d12 d 23 d 31
X = Lω
Për llogaritje të përafërta, nëse nuk dihet vlera e saktë e rezistueshmërisë induktive, mund
të merret vlera mesatare prej 0.4 Ω / km gjatë 50 Hz. Gjatë kësaj nuk do të gabohet
shumë, sepse siç shihet nga formularët për llogaritje të induktivitetit, vlera e induktivitetit
shumë pak ndërrohet me ndryshimin e gjatësisë (d) dhe rrezes së rrethit (r), që edhe në
shprehje figuron logaritmi i herësit të këtyre madhësive.
Të theksojmë se vlerat më lart të llogaritura vlejnë për materialet jomagnetike (bakri,
alumini etj), ndërsa gjatë përcaktimit të induktivitetit te materialet magnetike duhget të
kemi parasysh në atë se permeabiliteti magnetik ndryshon me intentsitetin përkatësisht
dendësinë e rrymës.
Q
D=
2πr ⋅ 1
D
E=
ε0
Kemi ,
42
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Q Q
E= = 18 ⋅ 10 9
2πε 0 r r
dϕ
E=−
dr
dr
dϕ = − E ⋅ dr = −18 ⋅ 10 9 Q , tani e integrojmë shprehjen, dhe fitohet:
r
ϕ = −18 ⋅ 10 9 Q ⋅ ln r + C
ϕ = [−18 ⋅ 10 9 ⋅ Q1 ln r1 − 18 ⋅ 10 9 Q2 ln r2 − 18 ⋅ 10 9 Q3 ln r3 ] + C '
ϕ = 18 ⋅ 10 9 Q(ln h − ln h) + C ' = 0
ϕ =0
Fig.5
43
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Përvetësojmë se potenciali i tokës është zero, kështu që potenciali i përcjellësit ndaj tokës
të jetë i njëjtë me tensionin në raport me tokën, prandaj fitojmë se konstanta integruese
është e barabart me zero.
Kjo metodë e figurës (pasqyrimit) së përcjellësit në raport me tokën mund ta zbatojmë
dhe për numër më të madh të përcjellësve. Nëse dëshirojmë të përcaktojmë potencialin e
e përcjellësit 1 nga Fig. 5.1, nëse rrezja e këtij përcjellësi është r1 , dhe shprehjet do të
jenë si në vijim:
D12
h1 D12
− Q3
− Q1
− Q2
Fig.5.1
2h1 D D
φ1 = 18 ⋅ 10 9 Q1 ln + Q2 ln 12 + Q3 ln 13
r d 12 d 13
2h1 2h 2h
a11 = 18 ⋅ 10 9 ln , a 22 = 18 ⋅ 10 9 ln 2 , a 33 = 18 ⋅ 10 9 ln 3 ,
r1 r2 r3
44
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
φ1 = Q1 a11 + Q2 a12 + Q3 a13
φ 2 = Q1 a 21 + Q2 a 22 + Q3 a 23
φ 3 = Q1 a 31 + Q2 a 32 + Q3 a 33
R
X
Fig.5.2 Fig.5.3
Ekzistojnë vetëm rezistencat omike dhe induktive përkatësisht vetëm një impedansë
_
Z = R + jX
Nëse përsëri duam të marrim një apo më shumë madhësi tërthore, duhet të kemi parasysh
se ato, si gjatësoret, në mënyrë njëtrajtshme shpërndahen nëpër përcjellës. Për përcjellësit
e gjatësive të mëdha deri 200 km mund që këto shpërndarje njëtrajtshme të konstantave
nëpër përcjellës ti konsiderojmë të koncentruar në disa pika të përcjellësit. Prandaj, ku i
marrim këto madhësi të koncentruara, kemi dhe skema ekuivalente të ndryshme të
përcjellësit. Kështu për shembull nëse marrim se madhësitë tërthore janë të koncentruar
në gjysmën e çdo skaji të përcjellësit fitojmë skemën ekuivalente 5.3, e cila shpesh quhet
edhe skema Π ekuivalente. Në këtë skemë kemi madhësinë gjatësore në formë të
_ _ _ _ _
g + jωC
impedansës Z = R + jX , dy madhësi tërthore y1 dhe y 2 që janë y1 = y 2 = dhe
2
të cilët gjenden në fund dhe në fillim të përcjellësit.
45
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Rrallë herë përdoren skemat: si në Fig.5.4 e cila quhet skema ekuivalente T dhe te e cila
madhësitë tërthore të koncentruara në mesin e përcjellësit.
Fig.5.4
Në fig 5.5 dhe fig.5.6, te të cilët madhësitë tërthore janë të koncentruara në fund ose në
fillim të përcjellësit. Këto dy të fundit quhen skema Γ , ose skema Γ e kundërt.
Cila skemë do të zbatohet varet nga ajo se çfarë duhet të llogaritet dhe të fitohet por për
përcaktimin e tensioneve dhe raportin e fuqisë në një përcjellës më së shpeshti përdoret
skema e thjeshtuar nga Fig. 5.2.
Fig.5.5 Fig.5.6
46
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
e r U n2
RTf =
100 S n
e x U n2
X Tf =
100 S n
U n2 U n2
RπTf = X πTf =
P0 Q0
Ku U n -tension nominal i transformatorit
P0 - Humbjet aktive gjatë punës boshe të transformatorit
Q0 - Humbjet reaktive gjatë punës boshe të transformatorit
Fig.5.7
47
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
P0 Q0
Ip = Iq =
3U n 3U n
Rasti i më shumë përcjellësve paralel të cilët bashkohen në një pikë dhe kanë tensione të
njëjta është dhënë në Fig.5.9. Impedansa ekuivalente do të jetë.
_
Z1 _
_
Z ek _ I1
I ek
_
_
Z2 I2
_
I3
_
Z3
Fig.5.9
48
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 1 1 1
= + +
Z ek Z 1 Z 2 Z 3
_ _ _ _ _ _ _
I ek = I 1 + I 2 + I 3 , ku I 1 , I 2 , I 3 janë rrymat në përcjellësit përkatës.
Në rast se e pikave bashkuese nuk janë të njëjtë sipas Fig.6.0 duhet të përcaktohet
_
tensioni ekuivalent U ek , të pikës lidhëse ekuivalente F, në mënyrën vijuese. Nëse për
_
tension të pikës D merret U D , për rrymat në degët e veçanta fitohet.
_ _ _ _ _ _
_ _ _
U 1−U D U 1−U D U 3−U D
I1 = _
I2 = _
I3 = _
Z1 Z2 Z3
_
Për rrymën ekuivalente I ek mund të shkruhet
_ _ _ _
I ek = I1 + I 2 + I 3
Përkatësisht,
_ _
_
U ek − U D
I ek = _
Z ek
Duke zëvendësuar vlerat për rrymat e veçanta në shprehje e mësipërme për rrymë
ekuivalente fitohet
_ _ _ _ _ _ _ _
U 1−U D U 2 −U D U 3−U D U ek − U D
_
+ _
+ _
= _
Z1 Z2 Z3 Z ek
Duke vendosur se impedansa ekuivalente është
1 1 1 1
= + +
Z ek Z 1 Z 2 Z 3
_ _ _
_
U 1 U 2 U 3
_
U ek = Z ek _ + _ + _
Z1 Z 2 Z 3
49
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
Fig.6.0
_
U1
_
I1
_ _
U ek I ek
_
I ek
_
_
I2
I3
_
U2
_
U3
Fig.6.0
U3
Z2
Z1 Z3
I ek U4
Fig. 6.1.
50
Transmisione Elektrike MSc. Nderim Zeqiri
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------
_
Dhe pastaj ndarjen e përcjellësve të veçantë në rrymën e përgjithshme I ek nga shprehjet
_ _ _ _ _ _
_ _ _
U 1−U D U 1−U D U 3−U D
I1 = _
I2 = _
I3 = _
…etj.
Z1 Z2 Z3
_ _ _ _ _ _
_ _ _
Z 12 Z 13 Z 12 Z 23 Z 13 Z 23
Z1 = _ _ _
Z2 = _ _ _
Z2 = _ _ _
Z 12 + Z 13 + Z 13 Z 12 + Z 13 + Z 13 Z 12 + Z 13 + Z 13
_ _ _ _ _ _
_
Z1 Z 2+ Z1 Z 3+ Z 2 Z 3
Z 12 = _
,
Z3
_ _ _ _ _ _
_
Z1 Z 2 + Z1 Z 3+ Z 2 Z 3
Z 13 = _
,
Z2
_ _ _ _ _ _
_
Z1 Z 2+ Z1 Z 3+ Z 2 Z 3
Z 32 = _
Z1
51