GRANÜLER ZEMİNLERDE ÇİMENTO ENJEKSİYONU

Aydın KAVAK1, Utkan MUTMAN1, Erdinç Keskin1

aydinkavak@yahoo.com, utkanmutman@yahoo.com, erdinc79@yahoo.com

Öz: Kumlu, çakıllı zeminleri, boşluklu yada çatlaklı kayaları doldurup mühendislik
özelliklerini değiştirmek ve sağlamlaştırmak amacıyla zemine çeşitli maddeleri basınçla
verilmesi işlemine enjeksiyon denilir. Enjeksiyon çok çeşitli amaçlar için kullanılmaktadır.
Bu amaçlar doğrultusunda bir çok araştırmacı çeşitli çalışmalar yapmışlardır. Literatürde
enjeksiyon için yapılan çalışmaların çimento bazlı karışımlar ve kimyasal bazlı karışımlar
olarak ikiye ayrıldığı görülmüştür. Çalışmaların çoğu numunelerin mukavemeti üzerine
yapılmıştır. Bu bildiride çimento bazlı karışımla uygulanan enjeksiyonlarla ilgili yapılan
çalışmaların bir özeti sunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Çimento Enjeksiyonu, Grout

Çimento Enjeksiyonu İle İlgili Yapılan Çalışmalar

Enjeksiyonlanabilme ile ilgili çalışmalar

Karışımın zemine girme kabiliyeti zeminin boşluk oranı, geçirgenlik ve dane büyüklüğü dağılımına, kullanılan basınç,
enjeksiyon aralığı ve karışımın viskozitesine, daneli karışımlarla yapılan enjeksiyon karışımın dane boyutu ile ortamın
dane boyutuna bağlıdır. Bu durum için enjeksiyon edilebilirlik aşağıdaki formülle ifade edilebilir.
D15 ( ze min)
N= (1)
d 85 ( karisim)
Bu bağıntıya göre N>25 ise enjeksiyon yapılabilir, N<11 ise enjeksiyon mümkün değildir. Burwell (1958) ise aşağıdaki
bağıntıyı önermiştir. Buna göre eğer N>11 ise enjeksiyon yapılabilir, N<5 ise yapılamaz.
D10 ( ze min)
N= (2)
d 95 ( karisim)
Akbulut ve Sağlamer (2002) yaptıkları çalışmada yukarıdaki bağıntıya enjeksiyon basıncı, ince dane oranı, su/çimento
oranı ve relatif sıkılık parametrelerini de ilave ederek aşağıdaki bağıntıyı ortaya koymuşlardır.
D s/c P
N = 10 + 0,5. + 0,01. (3)
d 90 FC Dr
Bu duruma göre N>28 ise enjeksiyon yapılabileceğini belirtmişlerdir.

Schwarz ve Krizek(1992) farklı su/çimento oranlarında ince daneli çimentolar kullanılarak değişik hıza sahip
karıştırıcılar tarafından enjeksiyon karışımları hazırlamıştır. Bu karışımların basınç mukavemetlerinin karıştırma
mekanizmasıyla ilişkisini incelemiştir. Deneylerde normal portland, ince daneli çimentolar ile farklı hızlarda beş
karıştırıcı kullanmışlardır. Karışımların su/çimento oranını 1/1, 2/1, 3/1 ve 4/1 olarak almışlar ve karıştırıcılarda 1 ve 10
dakika karıştırmışlardır. 10 dakika karıştırılarak yapılan karışımların 1 dakika karıştırılan karışımlara göre daha
hızlı çöktüğü ve sonuçta aynı çökelme yüzdesine ulaştıklarını gözlemiştir. Ayrıca karıştırma süresinin artması ile
viskozitenin arttığını gözlemişlerdir. Karıştırma sürelerinin priz süresini değiştirmediği fakat Blender karıştırıcı ile elde
edilen karışımın basınç mukavemetinin daha yüksek çıktığını belirlemişlerdir.

Enjeksiyonlanmış numunelerin mukavemeti ile ilgili çalışmalar

Pierre-Claude Aitcin ve diğ.(1984) çimento ve çimentonun ağırlıkça % 5, 10, 15 ve 20 oranında silis dumanı ilave
edilmiş karışımların mukavemeti ve sulanma miktarlarını incelemişlerdir. Yapılan deneyler sonrasında en büyük basınç
mukavemetinin %20 silis dumanı ilave edilmiş karışımda elde edilmiş olup referans olarak alınan çimento karışımından
%10 yüksek bulmuştur ve bu karışımda sulanma miktarının azaldığını tespit etmişlerdir. Farklı oranlarda silis dumanı
çimentoya katılarak elde edilen karışımların viskozite, sulanma, tiksotropi, küçülme ve basınç mukavemetinin zamanla
değişimlerini incelemişlerdir.

1
KOU Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Kocaeli

1162
Çalışmada çimento ağırlığının %5, 10, 15 ve 20 oranlarında silis dumanı ve çimento kullanılarak beş farklı karışım elde
etmişlerdir. Silis dumanı kullanılmayan karışımlarda su/çimento oranı 0,4 alırken bu oranı silis dumanı ile birlikte
arttırmıştır. Çimento ağırlığının %0,8-%1,2 arasında süper akışkanlaştırıcı kullanmışlardır.

Basınç mukavemeti değerlerinin silis dumanı oranı ile arttığını gözlemlemişlerdir. Aynı zamanda viskozitenin de
arttığını belirtmişlerdir. En büyük basınç mukavemeti %20 silis dumanı kullanılan numunelerde meydana geldiğini
ayrıca silis dumanı kullanılan karışımlarda sulanmanın azaldığını gözlemlemişlerdir.

Sandra Z. Tosca ve Jeffery C. Evans (1992) çimento, uçucu kül, bentonit ve hava sürükleyici katkılar kullanılarak
karışımların mukavemetini ölçmüşlerdir. Kum ve uçucu kül %50 ile %100 oranlarında kullanılmıştır. %0,5 bentonit ve
%1 hava sürükleyici katkı maddeleri bazı karışımlarda kullanmışlardır.. Mikserde karıştırdıkları karışımları 7,1 cm.
çapında ve 14 cm yüksekliğinde flexi-glas kalıplara dökerek 28 gün %100 nemde kür etmişlerdir. Deneyler sonrasında
%50 kum ve %50 uçucu kül karıştırılmış su/çimento oranının 1/1 olduğu numunelerde maksimum mukavemeti elde
etmişlerdir.

Araştırmacılar farklı oranlarda çimento, uçucu kül, bentonit ve hava sürükleyici katkılarla çok sayıda karışım elde
etmişlerdir. Doğal katkı olarak kum ve uçucu külü %50 ile %100 oranlarında kullanmışlardır. Bazı karışımlarda %0,5
bentonit ve %1 hava sürükleyici katkı maddeleri kullanmışlardır. Çalışmalarında 1,25 mm.’den büyük kaya
çatlakları ile zemin boşluklarının ekonomik olarak doldurulmasını göz önüne almışlardır. Mikserde karıştırdıkları
karışımları 7,1 cm. çapında ve 14 cm yüksekliğinde flexi-glas kalıplara dökerek 28 gün %100 nemde kür etmişler ve
sonra 1, 7, 14 ve 28 günlük basınç mukavemetlerini belirlemişlerdir.

%100 kum dolgu kullanılan ve katkı maddesi kullanılmayan numunelerden en yüksek basınç dayanımını elde
etmişlerdir. Hava sürükleyici katkıların kullanıldığı kum/uçucu kül ve uçucu kül karışımlarından ise en düşük basınç
dayanımını elde etmişlerdir. Bentonit miktarına bağlı olarak karışımların büzülmesi ve şişmesine bakmışlardır. Buna
göre %50 kum ve uçucu külün kullanıldığı karışımlarda bentonit oranına göre şişme meydana gelmiştir. Bentonitin
sulanmayı azaltmasından dolayı büzülmeyi önlediğini belirtmişlerdir.

İncecik ve Ceren(1995) çimento, bentonit, akışkanlaştırıcı ve hava sürükleyici katkılarla farklı su/çimento oranlarında
karışımlar hazırlamışlardır. Çimento ağırlığının %4’ü kadar bentonit, %1’i oranında da akışkanlaştırıcı ve hava
sürükleyici katkılar kullanmışlardır. Relatif sıkılığı %50 olan çakıl ile yapılan deneylerde 15 cm. çapında 30 cm.
uzunluğundaki silindir kalıplar kullanmışlar elde edilen karışımlara 100 kPa düşey basınç uygulanarak enjeksiyon
yapmışlardır. Maksimum mukavemeti su/çimento oranı 0.30 olan çimento ve akışkanlaştırıcı kullanılan karışımlarla
enjeksiyon edilmiş numunelerde yaklaşık 30 MPa olarak elde etmişlerdir. En düşük değerleri %4 bentonit katkılı
numunelerde elde etmişlerdir.

Çimento, bentonit, akışkanlaştırıcı ve hava sürükleyici katkılarla farklı su/çimento oranlarında karışımlar
hazırlamışlardır. Çimento ağırlığının %4’ü kadar bentonit, %1’i oranında da akışkanlaştırıcı ve hava sürükleyici katkılar
kullanmışlardır. Relatif sıkılığı %50 olan podima çakılı ile yapılan deneylerde 15 cm. çapında 30 cm. uzunluğundaki
silindir kalıpları kullanmışlardır. Elde edilen karışımlara 100 kPa düşey basınç uygulanarak enjeksiyon yapmış ve
numunelerin 7 ve 28 günlük basınç mukavemetleri, gerilme-deformasyon ilişkileri, su/çimento oranlarının basınç
mukavemeti ve viskozite ile değişimlerini incelemişlerdir.

Enjeksiyon uygulanmış numunelerin basınç mukavemeti su/çimento oranının artmasıyla azaldığını fakat zamanla da
arttığını belirtmişlerdir. Maksimum basınç mukavemeti değerini çimento akışkanlaştırıcı karışımlarla enjeksiyon
yapılan numunelerin verdiğini en düşük basınç mukavemetini %4 bentonit katkılı numunelerin verdiğini belirtmişlerdir.

C. Vıpulanandan ve S. Shenoy (1992) çimento esaslı karışımlar ile enjeksiyona tabi tutulan kumların geoteknik
özelliklerini incelemişlerdir. Çimento, çimento-sodyum silikat, çimento-bentonit, çimento-kalsiyum silikat, çimento-
silis dumanı ve çimento-uçucu kül karışımlarının vizkosite, sertleşme süresi, sulanma ve basınç mukavemetini
incelemişlerdir. Su/katı oranı 1/1 olan karışımları kuma enjeksiyon ederek 38 mm. çapında 74-90 mm. uzunluğunda
numuneler elde etmişlerdir. Su içinde kür edilen numunelerin 7 ve 28 günlük basınç mukavemetleri belirlemiştir. En
yüksek basınç mukavemetini çimento karışımı verirken silis dumanı ile yapılan karışımın basınç mukavemeti bentonit
ile yapılan karışımdan daha yüksek çıktığını belirlemişlerdir. Buna karşılık en fazla sulanma çimento karışımlarında
oluşmakta diğer karışımlarda ise sulanma miktarının büyük ölçüde düşmekte olduğunu belirtmişlerdir. Enjeksiyon
yapılan numunelerde bentonit bulunanlarda çimento ve silis dumanı kullanılan numunelerden daha fazla basınç ve
çekme dayanımı bulmuşlardır.

1163
Çimento ve çimento esaslı karışımlar ile bu karışımlarla enjeksiyona tabi tutulan kumların geoteknik özelliklerini
incelemişlerdir. Çimento, çimento-sodyum silikat, çimento-bentonit, çimento-kalsiyum silikat, çimento-silis dumanı ve
çimento-uçucu kül karışımlarının vizkosite, sertleşme süresi, sulanma ve basınç mukavemetini incelemişlerdir.

Karışımları kuma enjeksiyon ederek 38 mm. çapında 74-90 mm. uzunluğunda numuneler elde etmişlerdir. Su içinde kür
edilen numunelerin 7 ve 28 günlük basınç mukavemetlerini belirlemişlerdir. En yüksek basınç mukavemetini çimento
karışımının verdiğini silis dumanı ile yapılan karışımın basınç mukavemetinin bentonit ile yapılan karışımdan daha
yüksek çıktığını belirtmişlerdir. Buna karşılık en fazla sulanma çimento karışımlarında olduğunu diğer karışımlarda ise
sulanma miktarı büyük ölçüde düştüğünü belirtmişlerdir.

R. J. Krizek ve M. Helal (1992) relatif sıkılığı %65 ± %5 olan kumu 70 kPa enjeksiyon basıncı altında ince daneli
çimento karışımı ile enjekte ederek 7 ve 28 günlük geçirgenlik basınç ve çekme mukavemetlerine bakmışlardır.
Su/çimento oranı 1 ile 3 arasında değişen karışımı düşey olarak enjeksiyon ettikten sonra 5 cm çapında 15 cm
yüksekliğindeki numunelerin yarısını düşey yarısını yatay kür etmişlerdir. Düşey olarak kür edilen numunelerin
geçirgenliği yatay olarak kür edilenlere göre daha düşük çıktığını, su/çimento oranı arttıkça geçirgenliğin aynı oranda
arttığını belirtmişlerdir. Ayrıca 1/1 su/çimento oranındaki numunelerin yatay ve düşey kür edilmeleri arasında basınç
mukavemetlerinde bir değişiklik olmamasına rağmen su/çimento oranı 1.5/1 ve daha yüksek olanları için yatay olarak
kür edilenlerin basınç mukavemetleri yüksek çıktığını belirtmişlerdir.

Araştırmacılar çalışmada çimento enjeksiyonu yapılan kum içerisindeki boşluk yapılarının yönelimini incelemişlerdir.
Ottawa kumuna ince daneli çimento enjeksiyonu yapılarak elde edilen numuneleri incelemişlerdir. Zeminin boşluk
yapısının su/çimento oranı ve karışım içindeki danelerin çökelme davranışının fonksiyonunu araştırmışlardır.

Relatif sıkılığı %65 olan Ottowa kumunu 70 kPa enjeksiyon basıncı altında ince daneli çimento karışımı ile enjeksiyon
etmişlerdir. Numuneleri 7 ve 28 gündeki geçirgenliği, basınç ve çekme mukavemetlerini incelemişlerdir. Numunelerin
yarısını yatay olarak kür ederken diğerlerini düşey doğrultuda kür etmişlerdir.

Düşey olarak kür edilen numunelerin geçirgenliği daha küçük değerde olduğunu saptamışlardır. Su/çimento oranı
arttıkça numunelerin geçirgenliğinin de arttığını belirtmişlerdir. Yatay kür edilen numunelerden su/çimento oranının
1,5/1 olduğu karışımlarda basınç mukavemetinin daha yüksek çıktığını, 1/1 olan karışımlarda bir fark olmadığını
gözlemlemişlerdir.

S. Perret ve diğ. (1997) Normal portland çimentosu ve ince daneli çimento kullanarak değişik su/çimento oranlarında
karışımlar hazırlamışlardır. Karışımlarda değişik miktarda silis dumanı, süper akışkanlaştırıcı ve su tutucu katkılar
kullanmışlardır. Karışımların reolojik özellikleri ve enjeksiyon edilebilirliklerini incelemişlerdir. Tüm karışımlarda
süper akışkanlaştırıcı kullanmışlardır. 22 mm. iç çapında 370 mm. uzunluğundaki silindir kalıplarda bulunan kumun
içine 75 kPa basınç altında karışımları enjekte etmişlerdir. Enjeksiyonun süreleri ve karışımın ilerlediği mesafeyi
ölçmüştür. Buna göre su/çimento oranı 1.2 ve 2 olan hem portland hem de ince daneli çimento karışımında enjeksiyon
%100 olarak yapılabilmiş fakat 0.5 ve 0.6 olan karışımlarda %14 ve %54 gibi oranlarda kaldığını görmüşlerdir. İnce
daneli karışımın enjeksiyon süresi portland çimentosunun %10’nu kadar olduğunu ölçmüşlerdir.

Normal portland çimentosu ve ince daneli çimento kullanarak değişik su/çimento oranlarında karışımlar
hazırlamışlardır. Karışımlarda değişik miktarda silis dumanı, süper akışkanlaştırıcı ve su tutucu katkılar kullanmışlardır.
Karışımların reolojik özellikleri ve enjeksiyon edilebilirliklerini incelemişlerdir. Deneylerde porozitesi 0,44 olan kuvars
kumu ile 0,35 olan Ottowa kumunu kullanmışlardır. Tüm karışımlarda süper akışkanlaştırıcı kullanmışlardır.

İnce daneli çimento karışımların vizkositesi normal portland çimento karışımından daha yüksek bulmuşlardır. İnce
daneli çimento karışımlarının enjeksiyon edilebilirliği 1,2 ve 2 su/çimento oranlarında %100 gerçekleştiğini ve
enjeksiyon edilebilirliğin daha hızlı olduğunu gözlemlemişlerdir. Çimento ağırlığının %6’sı kadar katılan silis
dumanının enjeksiyon edilebilirliği ve sulanmayı azaltarak vizkositeyi arttırdığını görmüşlerdir.

S. Akbulut (1999) relatif sıkılığı 0,30 ve 0,80 olan numunelere çimento, çimento-silis dumanı, çimento-uçucu kül ve
çimento-kil karışımları ile enjeksiyon yapmıştır. Enjeksiyon basıncı, zemin dane çapı, boşluk oranı, karışım suyu oranı,
katkı maddelerinin tipi ve miktarı ile zaman parametre alınarak deneyler yapmıştır. Silis dumanı katılmış karışımlarla
enjekte edilen numunelerin basınç mukavemeti su/çimento oranı 1/1 olan karışımlarda %30 ile 70 oranında arttığını

1164
belirtmiştir. Uçucu kül karışımında mukavemetlerin %5-25 oranında, kil katılmış karışımlarla yapılan enjeksiyonlarda
numunelerin mukavemeti %15 oranında düştüğünü belirtmiştir. Permeabilite üzerine yapılan deneylerde permeabilite
katsayısının 1.26 cm/sn’den 10-5 ile 10-7 arasına düştüğünü bildirmiştir.

Daneli karışımlarla daneli zeminlere enjeksiyon uygulaması yapmışlardır. Çimento, çimento-silis dumanı, çimento-
uçucu kül ve çimento-kil karışımları kullanmışlardır. Enjeksiyon basıncı, zemin dane çapı, boşluk oranı, karışım suyu
oranı, katkı maddelerinin tipi ve miktarı ile zaman parametre alınarak deneyleri yapmışlardır.

Relatif sıkılığı 0,30 ve 0,80 olan numunelere çeşitli karışımlarla enjeksiyon yapmıştır. Basınç mukavemeti, kullanılan
karışımlar, su/katı madde oranı, katkı yüzdeleri ve relatif sıkılıklarının zaman ile değişimlerini araştırmıştır. 0,50 relatif
sıkılıktaki enjeksiyon uygulanmış numunelerde permeabilite değişimlerini incelemiştir.

Silis dumanı ile hazırlanmış numunelerde basınç mukavemetinin arttığını ve geçirgenliğin düştüğünü belirtmişlerdir.
Uçucu külle yapılmış enjeksiyonda basınç mukavemetinin biraz düştüğünü, geçirgenliğin arttığını belirtmiştir. Kil
katkılı enjeksiyon numunelerinde basınç mukavemetinin ve enjeksiyon başarısının düştüğünü belirtmiştir.

Sonuç

Çimento enjeksiyonu ile ilgili olarak laboratuarda yapılan çalışmalar karışım ve basıncın mukavemete olan etkileri
üzerine yoğunlaşmıştır. Bazı çalışmalar ise enjeksiyonlanabilme üzerine yapılmıştır. Bu çalışmalar sonucu 0,6 mm.’den
daha küçük dane boyutuna sahip zeminlere enjeksiyonun yapılamadığı belirlenmiştir. (Akbulut ve Sağlamer,2002)

Bazı çalışmalarda karışımın hazırlanması üzerine yapılmıştır. Karışımların karıştırılma sürelerinin priz sürelerine ve
mukavemetlerine bir etkisinin olmadığı görülmüştür. Çökelme süresinin karıştırma süresiyle ters orantılı olarak azaldığı
belirlenmiştir. (Schwarz ve Krizek, 1992)

Enjeksiyonlanmış numunelerin mukavemetleri için yapılan çalışmaların özeti aşağıdaki tabloda verilmiştir.

Tablo-1 Mukavemet üzerine yapılan çalışmaların özeti

Araştırmacı Karışımlar Sonuç

Pierre-Claude Aitcin ve diğ.
(1984)
Sandra Z. Tosca ve Jeffery
C. Evans (1992)
İncecik ve Ceren(1995)
C. Vıpulanandan ve S.
Shenoy (1992)
R. J. Krizek ve M. Helal
(1992)
Mukavemette max. %20 silis
Çimento, Silis Dumanı dumanı ile çimentoya göre
%10 artış
%50 kum ve %50 uçucu kül
Çimento, Uçucu Kül, su/çimento oranı 1/1
Bentonit , Hava Sürükleyici karışımında maksimum
mukavemet
Çimento, bentonit, Su/çimento oranı 0.30 olan
akışkanlaştırıcı, hava çimento ve akışkanlaştırıcı
sürükleyici maksimum mukavemet
Çimento, sodyum silikat,
Çimento karışımında
bentonit, kalsiyum silikat,
maksimum mukavemet
silis dumanı, uçucu kül
Su/çimento oranı 1.5/1’den
yüksek olan yatay şekilde
kür edilen numunelerde
Çimento düşey kür edilmeye göre
daha yüksek mukavemet ve
geçirgenlik

Normal portland çimentosu, İnce daneli karışımlarda daha

S. Perret ve diğ. (1997)
ince daneli çimento düşük enjeksiyon süresi
Silis dumanı olan
Çimento, silis dumanı, uçucu
S. Akbulut (1999) karışımlarda maksimum
kül, kil
mukavemet

1165
 KAYNAKLAR

1. Akbulut, S., Saglamer A., 2002. Estimating The Groutability of Granular Soils: A New Approach, Tunnelling and
Underground Space Technology.
2. Akbulut, S., 1999. Enjeksiyon ile Granüler Zeminlerin Geoteknik Özelliklerinin İyileştirilmesi, Doktora Tezi, İTÜ.
3. Schwarz L. G., Krizek, R. J., 1992. Effects of Mixing on Rheological Properties of Microfine Cement Grout,
Grouting Soil Improvements and Geosynthetics, Geotechnical Enginnering Division of ASCE, Volume:2, No : 30,
Lousiana.
4. Pierre, C. et al., 1984. The Use of Condensed Silica Fume in Grouts, Innovative Cement Grouting, Publication,
Detroit.
5. Sandra, T., Jeffrey, C. E., 1992. The Effects of Fillers and Admixtures on Grout Performance, Grouting Soil
Improvement and Geosynthetics, Geotechnical Engineering Division of ASCE, Volume: 2, No: 30, Lousiana.
6. Incecik, M. and Ceren, I., 1995. Cement Grouting Model Tests, Bulletin of the Technical University of Istanbul,
Volume: 48, No:2, Istanbul.
7. Vipulanandan, C., Shenoy, S., 1992. Properties of Cement Grouts and Grouted Sands with Additives, Grouting Soil
Improvements and Geosynthetics, Geotechnical Enginnering Division of ASCE, Volume:2, No : 30, Lousiana.
8. Krizek, R.J., Helal, M., 1992. Anisotropic Behavior of Cement-Grouted Sand, Grouting, Soil Improvement and
Geosynthetics, Geotechnical Engineering Division of ASCE, Volume: 2, No: 30, Lousiana.
9. Perret, S., Ballivy, G., Khayat, K. And Mnif, T., 1997. Injectability of Fine Sand with Cement-Based Grout,
Grouting, Geotechnical Special Publication of ASCE, No: 66, Utah.

1166