Professional Documents
Culture Documents
Mİ
LLÎ EĞİ
TİM BAKANLIĞI
MEGEP
(MESLEKÎ EĞİ
TİM VE ÖĞRETİ
M Sİ
STEMİ
NİN
GÜÇLENDİRİLMESİPROJESİ)
Bİ
LİŞİ
M TEKNOLOJİ
LERİ
İ
ŞLETİ
M Sİ
STEMLERİTEMELLER
ANKARA 2007
ğıtarafı
Milli Eğitim Bakanlı ndan geliş
tirilen modüller;
Talim ve Terbiye Kurulu Baş kanlığı nı
n 02.06.2006 tarih ve 269 sayı lıKararıile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğ itim Okul ve Kurumları nda kademeli olarak
yaygınlaştı
rılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programları nda
amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandı rmaya yönelik geliş tirilmişöğretim
materyalleridir (Ders Notları
dır).
Modüller hiçbir ş
ekilde ticari amaçla kullanı ı
lamaz ve ücret karş ğ
lıında
satı
lamaz.
İ
ÇİNDEKİ
LER
AÇIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
Gİ RİŞ.......................................................................................................................................1
ÖĞRENME FAALİ YETİ- 1 ...................................................................................................3
1. İŞLETİ M Sİ STEMİ Nİ N TEMELLERİ...............................................................................3
1.1. Sistem Kaynakları ..........................................................................................................4
1.1.1. Kesme İ stekleri (IRQ)............................................................................................4
1.1.2. Doğrudan Bellek Eriş imi (DMA) ..........................................................................5
1.1.3. Giriş /Çı kı şAdresleri (I/O) .....................................................................................6
1.2. Bir İş letim Sisteminin Bileş enleri ..................................................................................7
1.2.1. Kullanı cıArabirimi................................................................................................7
1.2.2. Çekirdek................................................................................................................. 7
1.2.3. Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................8
1.3. İşletim Sisteminin İ ş levleri ............................................................................................8
1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi.....................................................................................8
1.3.2. Uygulamaları n Yönetimi .....................................................................................10
1.3.3. Yardı mcıProgramlarıDestekleme ...................................................................... 10
1.3.4. Bilgisayar Donanı mı nıKontrol Etme .................................................................. 11
1.4. İşletim Sistemi Tipleri.................................................................................................. 13
1.4.1. Çoklu Kullanı cı(Multiuser) İ ş letim Sistemleri ................................................... 13
1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ ş letim Sistemleri ................................................... 14
1.4.3. Çoklu İ ş lemci (Multiprocessing) İ şletim Sistemleri............................................14
1.4.4. Çoklu Görev (Multithreading) İ ş letim Sistemleri............................................... 14
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 15
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................18
ÖĞRENME FAALİ YETİ- 2 ................................................................................................. 19
2. DOSYA YÖNETİ Mİ......................................................................................................... 19
2.1. Fat Dosya Yönetim Sistemi .........................................................................................20
2.1.1. FAT (File Allocation Table –Dosya Yerleş im Tablosu-) Nedir? ........................ 20
2.1.2. FAT Nası l Çalı şı r? ............................................................................................... 20
2.1.3. FAT Çeş itleri (FAT16, FAT32, VFAT) .............................................................. 21
2.2. NTFS Dosya Yönetim Sistemi .....................................................................................22
2.2.1. NTFS Nedir?........................................................................................................22
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 24
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................25
ÖĞRENME FAALİ YETİ- 3 ................................................................................................. 27
3. BELLEK YÖNETİ Mİ ........................................................................................................27
3.1. Bellek Yönetimi Nedir? ............................................................................................... 27
3.2. Bellek Tipleri ............................................................................................................... 28
3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory) ........................................................ 29
3.2.2 Üst Bellek Alanı(UMA –Upper Memory Area-) ve Geniş letilmişBellek .......... 29
3.2.3. Uzatı lmı şBellek (Extended Memory)................................................................. 30
3.2.4. Geniş letilmişBellek (Expanded Memory ) .........................................................32
3.2.5. Yüksek Bellek (High Memory Area-HMA)........................................................ 32
3.3. Diğ er Bellek Çeş itleri................................................................................................... 33
3.3.1. Sanal Bellek (Swap file veya Page file)............................................................... 33
i
3.3.2. Bootstrap.............................................................................................................. 34
3.4. Bellek Çakışmaları ....................................................................................................... 35
3.5. KorumalıModda Bellek Adresleme ............................................................................35
UYGULAMA FAALİ YETİ............................................................................................... 37
ÖLÇME VE DEĞERLENDİ RME .....................................................................................38
MODÜL DEĞERLENDİ RME .............................................................................................. 40
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 41
ÖNERİ LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 43
KAYNAKÇA .........................................................................................................................44
ii
AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
KOD 481BB0019
ALAN Bilişim Teknolojileri
DAL/MESLEK Alan Ortak
MODÜLÜN ADI İşletim Sistemleri Temeller
MODÜLÜN TANIMI İşletim sistemlerinin temellerini tanı
tan öğrenme
materyalidir.
SÜRE 40/16
ÖN KOŞUL
YETERLİ
K İ
şletim sisteminin yönetimini yapmak
Genel Amaç:
Bu modül ile; gerekli ortam sağ landığında, iş letim
ş
sistemi yönetimi ve sistemin çalı masıile ilgili bilgileri
bilecek ve kullandığınız iş
letim sisteminin
yapı landı
rmasınıyapabileceksiniz.
Amaçlar:
Bu modül ile gerekli ortam sağ ğı
landı nda;
MODÜLÜN AMACI
1. İ
şletim sisteminin temellerini bilecek ve
yapı
landı
rma yapabileceksiniz
2. Dosya yönetiminin nası
l yapı ğı
ldı nıbilecek ve
gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz
3. Bellek yönetimi nası
l yapı
lı
r bilecek ve bellek
yapısınıayarlayabileceksiniz.
EĞİ
TİM ÖĞRETİ M Bilgisayar laboratuarıve bu ortamda bulunan bilgisayar,
ORTAMLARI VE bilgisayar masaları , lisanslıiş
letim sistemi programı,
DONANIMLARI sabit disk ve bellek modülleri
Her faaliyet sonrası nda o faaliyetle ilgili
değerlendirme soruları ile kendi kendinizi
değerlendireceksiniz. Modül içinde ve sonunda
verilen öğretici sorularla edindiğiniz bilgileri
ÖLÇME VE pekiş tirecek, uygulama örneklerini ve testleri
DEĞERLENDİ
RME gerekli süre içinde tamamlayarak etkili öğrenmeyi
gerçekleş tireceksiniz. Sı rasıyla araş
tı
rma yaparak,
grup çalı ş malarına katılarak ve en son aş
amada alan
öğretmenlerine danı şarak ölçme ve değerlendirme
uygulamaları nıgerçekleş tiriniz.
iii
iv
Gİ
RİŞ
Gİ
RİŞ
Sevgili Öğ
renci;
Bir kelime işlem yazı lımıile belge oluş turabilmek için önce bilgisayarı n açılması,
donanı m ürünlerinin birbirlerini tanı masıve birlikte çalı şacaklarış artları
n sağlanması
gerekecektir. Kullanı cıklavyede bir tuş a bastı ğında, bir harfin ekranda görüntülenmesi,
yazı lanları
n saklanmak istendiğ inde belgenin disk üzerine yazılması , belgeye bir dosya adı
verilebilmesi yapılabilecek iş
ler arasındadır.
1
2
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–1
ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 1
AMAÇ
İ
şletim sisteminin temellerini bilecek ve yapı
landı
rma yapabileceksiniz.
ARAŞ
TIRMA
1. İ
ŞLETİ
M Sİ
STEMİ
NİN TEMELLERİ
Bilgisayarlarda iş
letim sistemi, donanı
mın doğrudan denetimi ve yönetiminden, temel
sistem iş lemlerinden ve uygulama programları nıçalıştırmaktan sorumlu olan sistem
yazı lı
mıdır.
3
1.1. Sistem Kaynakları
Sistem kaynakları, bilgisayar sistemi içerisinde kullanı
lan aygı tları
n (seri, paralel, usb
port, fare v.s.), programları n kontrol edilebilmesi, kullanı cılara hizmet edebilmesi için
gerekli mekanizmalarıanlatmak için kullanı lan kelimelerdir. Sistem kaynakları , sistem
içerisindeki donanım elemanları nı
n CPU ile haberleş ebilmesi için paylaştı
rılı
r.
1.1.1. Kesme İ
stekleri (IRQ)
Bilgisayarı mı zı
n merkezi iş lem ünitesi olarak CPU çevre birimleri ile olan tüm
iletiş
imleri baş latı
r, onları
n yönetimini elinde tutar. Peki herhangi bir çevre birimi CPU'nun
kendisi ile ilgilenmesini nası l sağ
layacak, onun dikkatini nası l çekecek. İ
şte bu noktada IRQ
(Donanı m kesmeleri) devreye girer. IRQ, çevre birimlerinin dikkat çekmek için kullandı ğı
bir yöntemdir.
Bilgisayarı mızdaki kesmeler Intel 8259 öncelikli kesme denetleyicisi (PIC) tarafı ndan
sağ lanı r. Önceleri ayrıbir çip olarak bulunan bu kesme denetleyicisi, günümüz
bilgisayarları nda anakartı n çipsetinde yerleş ik olarak bulunmaktadı r. Bir kesme talebi
geldiğ inde 8259 CPU'yu elindeki iş i geçici olarak durdurmaya ve hemen bu kesmeyi
yönetmesine olanak sağlayan bir programıçalı ştı
rmaya iter. CPU kesme hizmet programı na
dallanı rken dönüşadresini yı ğın hafı zada saklar ve iş
i bitince işleme yine kaldı ğıyerden
devam eder. Birçok aygı t aynıanda kesme hizmeti isteyebilir. Sistem tarafı ndan belirlenmiş
öncelik sı rası
na göre talepler karşılanır. Genelde kesme hizmet programıyüksek önceliğe
sahip bir iş lem tarafı
ndan kesilebilir. Ama daha öncelikli veya eş it seviyedeki bir cihazdan
kesme talebi gelirse o anki kesme programıbitene kadar bu istek saklanı r.
4
Resim1.1: Bir donanı
m için IRQ ayarı
nıgörme
DMA İ ı
ngilizce karş ğ
lııDirect Memory Access anlamı na gelen direkt
hafı za eriş
imi kelimelerinin kısaltmasıdır. Özellikle disk sürücüleri ve benzeri
cihazlar için bu seçeneğin aktif halde olmasıbelli bir performans artı şı
sağ lamaktadı r. Çünkü bu durum sayesinde cihaz gerek duyduğ u bilgileri
işlemciye uğ ramadan direk olarak sistem belleğ
inden elde edebilir.
5
kartından da veri geldiğinde bunları
n RAM'e depolanmasıgerekebilir. BunlarıI/O adresleri
üzerinden CPU'ya oradan da RAM'e göndermek yerine bazıkartları n kullanabildiği DMA
(Direct Memory Access - direk bellek eriş imi) kanallarıvası tasıyla daha hızlıve CPU'yu da
meş gul etmeden direk RAM'e ulaş tı
rmak mümkün. Bu sayede CPU meş gul edilmemiş
zlıbir ş
olacak ve de bizim isteğimiz daha hı ekilde yerine getirilmişolacaktı r.
Tekrar özetlersek DMA verileri bir çevre biriminden RAM'e veya RAM'den çevre
birimine CPU'nun müdahalesine gerek kalmadan aktarabilmeyi sağlar. Çevre birimlerinin
birbirine direk ulaş masına imkan sağlayamaz. Sisteminize DMA kullanmak üzere kaç tane
kart takılabileceği sı
nırlı
dır.
1.1.3. Giriş
/Çı
kışAdresleri (I/O)
Her kartı
n mikroişlemci ile haberleş
mesi için farklıbir I/O adresi vardı
r. Birden fazla
kartın aynıadresi kullanmasıdurumuna çakı ş ma denir. İ ki kartın aynıadresi kullanması
durumunda mikroiş lemci tarafı ndan gönderilen komutlar bu kartlar tarafı ndan doğru
algılanmaz. Bu durum kartları
n çalı ş
maması na ya da hatalıçalış masına neden olur.
Çoğ u çevre birimi ve kartlar tek bir I/O adres aralı ğınıkullanı r. En basit ş ekliyle
klavyenizin kullandı ğıI/O adres aralı ğ ı
nıbaş ka bir kart kullanmaya kalkarsa, bu kart
çalışmayacak, bununla birlikte klavyeniz de devre dı şıkalacaktı r. Zaten kart üretilirken
klavyenin I/O adresini kullanacak bir kart tasarı mıyapı lmaz. Çünkü bu adres sabittir, klavye
denetleyicisi tarafından kullanı lmaktadır ve bir standart haline gelmiş tir. Kartlar üretilirken
bunlar göz önünde bulundurulan önemli kriterlerdir. "Peki o zaman I/O çakı şmalarınası l
olabilir?" diye bir soru gelebilir aklınıza. BazıI/O değ erleri standart değ ildir, sorunlarıda
zaten bu aralı k değ erlerini kullanan kartlarda görülmektedir. Şayet aynıadresi birden fazla
kart için ayarlarsanız çakı şmaya sebep olacağ ıiçin kartlar görevlerini yapamayacaktı r.
Giriş -çı
kışadresleri bilgilerini de kaynaklar sekmesinden görebiliriz. Dediğ
imiz gibi
bu bilgiler çoğunlukla bizim değ iştirebileceğimiz bilgiler değildir.
Bu bilgiler neden vardı r öyleyse? Cevap basit: Programlama ile uğraş anlar için gerekli
olabilir. Özel bir program geliş inde kullanacağıdonanı
tirildiğ m birimi ile ilgili özel ayarlar
gerekir ise bu bilgilerden faydalanarak ayarlamaları nıyaparlar.
6
1.2. Bir İ
şletim Sisteminin Bileş
enleri
Bir iş
letim sistemi, kavramsal olarak, üç grupta toplanabilecek bileş
enlerden oluşur:
kullanı
cıarayüzü (bu bir grafik kullanı cıarayüzü ve/veya komut satı rıyorumlayı cısı
["kabuk" da denir] olabilir), dosya yönetim sistemi ve bir çekirdek.
1.2.1. Kullanı
cıArabirimi
Genel olarak arayüz, herhangi bir ş eyin kullanımınıya da onda etkileş imi sağlayan
kısı
m olarak düş ünebilirsiniz Bir araba, gaz ve fren pedallarıile aracıyönlendirmeyi
sağlayan direksiyonu da içeren daha karmaş ı
k bir arayüze sahiptir. Bir bilgisayarın arayüzü
klavye ve fare ile monitörde gözüken ve bilgisayarıbirçok farklıişiçin kullanabilmemizi
sağlayan yazılı
mlardan oluş ur.
Macintosh bilgisayarların çı ş
kııve ardı ndan Microsoft’un Windows yazı lımı nın
geliştirilmesinden beri birçok insan, arayüz dendiğinde otomatik olarak grafiksel kullanıcı
arayüzünü (GUI –Graphic User Interface, grafik kullanı cıarayüzü-) düş ünmektedirler.
Bilgisayar kullanı mınıdaha kolay hale getirmede görsel nesneler kullanı
mıgittikçe gelişiyor
olsa da bu nesneler bilgisayar ve kullanı cıarası nda etkileş imi sağlayan seçenekler
topluluğ unun sadece bir parçası
dır.
7
donanı mlara doğ rudan ulaşan kiş ileri önleyerek, onlarıkendi sunduğ u araçlarıkullanmaya
zorlar. Bu yolla çekirdek, kullanı cılarıdiğer kullanı cı
lara karş ıkoruyacak bir yol izler.
Çekirdek tarafı ndan sağlanan bu araçlar sistem çağrı larıüzerinden kullanı lır. Sistem
programlarıiş letim sisteminin ihtiyacıolan çeş itli servisleri yerine getirmek için çekirdek
tarafından sağ
lanan bu araçlarıkullanı rlar.
Donanı
m <-> Çekirdek <-> Kabuk <-> Uygulamalar
Kimi iş
letim sistemlerinde kabuk ve çekirdek tümüyle ayrıbileş
enlerken, kimilerinde
bu ayrı
m yalnızca kavramsaldı r.
1.3. İ
şletim Sisteminin İ
şlevleri
1.3.1. Dosya ve Klasör Yönetimi
Dosya: Bilgisayarda yaptı ğımı z her iş lem dosyalar aracı lığıile yapı lmaktadı r. Bir
oyun oynayacaksak onun için gerekli dosyalar ekran görüntüleri dosyalarda saklanı r.
Kullandı ğımız bir muhasebe programı nda girdiğ imiz faturalar, çekler, senetler ilgili
dosyalara kaydedilir. Yazdı ğı mı z belgeler, hesap tabloları , sunular vb. dosyalarda saklanı r.
Bu sayede yaptı ğımız çalış
malarıistediğ imiz herhangi bir zamanda açı p okuyabilir gerekli
güncellemeleri yapabiliriz. Bilgisayarda bulunan bütün dosyalar “dosyaadı .uzantı”ş eklinde
saklanı r. Dosyaadıo dosyanı n yaptı ğıiş e göre verilmişmantı ksal bir isimdir ve toplam 255
karakter uzunluğ unda olabilir, uzantıise o dosyanı n işlevine göre bilgisayar tarafı ndan daha
önceden belirlenmişbir isim olabilir ve genelde 3 harf uzunluğundadı r. Uzantılar sayesinde o
dosyanı n hangi programla hazı rlandığı nıve hangi programlarla açı labileceğini anlayabiliriz.
Aş ağıda belli birkaç dosya uzantıörneğ i bulunmaktadı r;
Uzantı Açı klama
Exe Uygulama dosyaları
Bat Toplu işdosyaları
Txt Metin dosyaları
Bmp Resim dosyaları
Jpg Resim dosyaları
Doc Microsoft Word dosyaları
Xls Microsoft Excel dosyaları
Ppt Microsoft Powerpoint dosyaları
Zip Sıkış tırılmışdosyalar
Dosyalar bilgisayarı mızda içeriklerine göre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harf
genellikle bilgisayarda 1 byte alan kaplar.
9
1.3.2. Uygulamaları
n Yönetimi
Kullanı ş
cıbir program çalıtı
rmak istediğinde, iş
letim sistemi uygulamanın yerini sabit
diskten tespit eder ve uygulamayıRAM’e yükler. Bu iş lem etkileşimli işlem olarak
adlandırı
lır.
Etkileş
imli iş lem kullanı cılara, uygulamaları
dinamik biçimde yönetme, çalı ş
tırılan programları n
sonuçları nı doğ rudan elde edip, her an müdahale
edebilme olanağısağ layan çalışma türüne iliş kin bir
özelliktir. Bu çalı ş
ma türünde kullanı cı
lar, bir işin
çalış ma süreci boyunca iş e, monitör ve klavye vası tası
ile her an müdahale edebilmektedirler. Yani bir baş ka
söylemle, ekran baş ında oturan bir kullanı cının
bilgisayara bir komut vermesi ve o komuta bilgisayardan
yanı t almasıtüründe, bir nevi karş ılıklıkonuş ma yapar
gibi çalışma biçimine “Etkileş imli İ
ş lem” denir.
1.3.3. Yardı
mcıProgramlarıDestekleme
10
Resim 1.3: Sistem araçları
na ulaş
mak
İş
letim sistemi programlar ile BIOS arası
nda durur. BIOS tüm donanı mıkontrol eder.
Programları n da işletim sistemi ile haberleş
ebilmesi için donanı m kaynakları na ihtiyacı
vardır. İ
şletim sistemi donanıma BIOS aracı lığ
ıile aygı ı
t sürücüleri ile ulaşr.
11
Kullanı
cı
Uygulamalar
İ
şletim Sistemi
BIOS Aygı
t sürücüleri
Donanı
m
Uygulama
yazı
lı
mı
Uygulama
yazı
lımı
Uygulama
yazı
lımı ... ... ... Uygulama
yazı
lı
mları
4. Kuş ak Ağ
Derleyiciler Editörler diller Y. araçlar VTYS’ ler yazı
lı
mları
ler Sistem
yazılı
mları
İ
şletim Sistemi
Makine Dili
Mikroprogram Donanı
m
Fiziksel Birimler
12
Programcı ları
, donanı mın bu karmaş ık yapısından etkilenmemelerini sağ lamak ve disk
gibi donanı m ünitelerinin nası ş
l çalıtı
klarınıanlamak zorunda bı rakılmamalarıiçin,
donanı mın üzerine ilave edilen yazı lı
mları n katmanlar ş eklinde (layered system)
oluşturulmalarıve bu sayede çok daha kolay bir ş ekilde, sistemin bütün parçaları nın
yönetilebilmesi ş
eklinde bir yapılanma, uzun yıllar önce geliştirilmişbir yaklaşımdır.
1.4. İ
şletim Sistemi Tipleri
13
1.4.2. Çoklu Görev (Multitasking) İ
şletim Sistemleri
1.4.3. Çoklu İ
şlemci (Multiprocessing) İ
şletim Sistemleri
Gittikçe yaygı
nlaşan bir durum da bir basit sistemin içerisine birçok CPU bağ
layarak
çok önemli hesaplamalarıyapmaktı r.
14
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİ
YETİ
İ
şlem Basamakları Öneriler
1. Bilgisayarı
nı zdaki ses kartı
nı
n IRQ ayarı nıtespit İ
rq ayarlarınıgereksiz ve de
etmek için bilgisayarım simgesinden özellikler penceresine
ulaşınız. Aygı nıseçerek yanlı
t yöneticisi sekmesinden ses kartı şolarak değiştirmemeye
ş
çalıtırınız. Kaynaklar sekmesinden irq ayarları nıtespit dikkat ediniz.
ediniz.
Bu yazı
lı
mlar ne için
2. İ
şletim sisteminizde yüklü olan yardı
mcı
kullanı
lı
yor, görevleri neler?
yazı
lı
mlardan disk birleş
tiricisi, disk temizleme,
sistem bilgisi pencerelerini açarak uygulayı
nız.
a- Disk birleş
tirme iş
lemini c:\> sürücüsüne
gerçekleş
tiriniz.
15
b- Disk temizleme iş
lemini gerçekleş
tiriniz.
16
c- Sistem bilgisi penceresinden sistem bilgilerinize
ı
ulaşnı
z.
17
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞ
DEĞERLENDİRME
ERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aş ağıdaki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ ru yanlışsoruları dır. Verilen
şise “Y” yazı
ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı nız. Şı
klısorularda doğ ru ş
ıkkı
işaretleyiniz.
1. İşletim sistemi donanımlarıdenetleyen ve yöneten, uygulama yazı
lı
mları
nı
çalış tı
ran temel yazı
lı
mdı r. ( )
2. Aş ı
ağdakilerden hangisi bir iş
letim sistemi değildir?
A ) Windows XP
B ) Linux
C ) Unix
D ) Microsott Office
3. Çevre birimlerinin bir işyapmak için iş
lemciden izin istemlerini, sı
raya girmelerini
sağlayan sistemin adınedir?
A ) PCI
B ) IRQ
C ) I/O
D ) BIOS
4. Bir iş
letim sistemi kullanıcı
arayüzü, çekirdek ve dosya yönetim sistemi
bölümlerinden oluş ur.( )
5. ğ
Bilgisayarda yüklü olan her türlü bilginin saklandııbirime ne ad verilir?
A ) Sürücü
B ) Klasör
C ) Dosya
D ) Byte
6. Bir dosyanı
n içinde saklanan bilginin türü dosya adı
na bakı
larak belirlenir.( )
10. Bir iş
letim sisteminin çoklu kullanı
m özelliği varsa, o sistem genellikle
multiprogramming de desteklenmektedir.( )
18
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–2
AMAÇ
ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 2
Dosya yönetiminin nası
l yapı ğ
ldıı
nıbilecek ve gerekli ayarlamalarıyapabileceksiniz..
ARAŞTIRMA
2. DOSYA YÖNETİ
Mİ
Plaka (Plate) : Bilgilerin yazıldığ ıparça. Bir sabit disk, birden çok diskten
oluşur. Üste üste gelmişbu diskler plaka olarak adlandı
rılı
r.
İ
z (Track) : Sabit diskte bulunan plakaları n üzerinde gözle görülmeyecek eş
r. İ
merkezli daireler vardı şte bu dairesel çizgilere track (iz) denir.
Sektörler İ
zler
Küme
Silindir
Plakalar
Veri Eriş im Hızı(Data Access Time) : Sabit diskteki kafanı n, bir veriye
erişebilmesi için bir izden diğer bir ize geçerken kaydettiği zamandı r.
Kullanı lan zaman birimi milisaniyedir. Bu süre ne kadar kı
sa olursa o kadar
iyidir.
Dosya yerleş im tablosu ( FAT ), bir diskte bulunan dosyalara ait bilgilerin kayı
tlı
olduğu alanlarıbelirtmeye yarar. Bir baş
ka deyiş
le FAT, bir diskin haritasıgibidir.
Bu tarz dosya sistemleri File Allocation Table - Dosya yerleş im tablosu - adlıbir
sistem kullanırlar. Bu sistemde partisyon her biri belli miktarda sektör içeren "cluster", küme
isimli parçalara ayrılır ve hangi dosyaların bu cluster parçaları ndan hangilerine yerleş tiği,
20
hangi cluster parçaları nı n boş, hangilerinin dolu olduğu gibi bilgiler FAT üzerine yazı
lı
r.
İşletim sistemi de herhangi bir dosyaya eriş im yapmak istediğinde dosyayıbulmak için FAT
üzerine yazı lan bu bilgilerden faydalanır.
FAT 16: DOS, Windows 3.1 ve OS2 sürümü öncesi Windows 95 iş letim
sistemlerinin kullandığıdosya sistemidir. Eski bir dosya sistemi olduğundan
dolayı bir takı
m eksikleri ve dezavantajları
bulunmaktadır.
Üçüncüsü, FAT16 elindeki bos sabit disk ya da partisyon alanı nıbir ş ekilde
ı
elindeki bütün cluster’lara dağtmak zorundadı
r. Bu nedenle sabit diskin boyutu
büyümeye baş ladıkça cluster boyutu da büyür. Cluster’lar bölünemezler ve
ancak tek bir dosya yahut dosya parçası
nıtaşı
yabilirler.
21
FAT 32: Windows 95, OS2, Windows 98, Windows
2000 ve Linux tarafı ndan tanı nıp kullanı labilen ve
FAT16’dan daha geliş mişbir dosya sistemidir.
İlk olarak FAT32’de herhangi bir kök dizin
sınırlamasıyoktur.
İkinci olarak FAT32, FAT16’daki 16 bit
adresleme yöntemi yerine 32 bit adresleme
yöntemi kullanı r. Bu sayede herhangi bir disk ya
da partisyon FAT32 altı nda 2 TerraByte (yaklaş ık
2000 GB) uzunluğ unda olabilir.
Üçüncü olarak ise FAT32 cluster boyutları nıufak tutarak boşalan israfı
nı
azaltır. FAT32 altı nda tek bir dosyanın erişebileceği maksimum boyut 4
GB ile sinirlidir.
NTFS (New Technology File System –Yeni teknoloji dosya sistemi-); Windows NT
ve devamıolan Windows 2000, XP tarafı
ndan desteklenen bir dosya sistemidir.
NTFS, dosya konumları nıFAT sistemindeki gibi bir ana indeks olarak saklamakla
birlikte (MFT, Master File Table –Ana dosya tablosu-) dosyanı n yerleş tiği konumlarıve
diğ er bilgileri her cluster’in içinde ayrı ca saklayarak daha güvenilir bir yapısunar. Ancak bu
arada oldukça genişbir disk haritasıoluş turur ve bu bilgiler önemli bir yer kapladı ğından
dolayı400MB’den ufak disk yahut partisyonlarda NTFS kullanı lmasıönerilmez. NTFS,
sunucu olarak görev yapan Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya
sistemi olması nın gerektirdiğ i ihtiyaçlar doğ rultusunda daha çok disk güvenliğ i, stabilitesi ve
performansı tirmeler içerir ve özetle ş
yla ilgili iyileş u artıözelliklere sahiptir:
Dosya konumları yla ilgili bilgileri cluster içlerinde de saklayarak daha güvenli
bir dosya sistemi yapı sısunar.
ı
Yaklaşk 16 GB’a kadar uzunlukta olan tek parça dosyalarıdestekler.
ACL (Access Control List, Eriş im kontrol listesi) özelliği sayesinde sistem
yöneticileri tarafı
ndan hangi kullanı cıları
n hangi dosyalara erişebileceği ile ilgili
kısı
tlamaları n koyulabilmesini sağlar.
Bütünleş
ik dosya sı
kış
tı
rma özellikleri içerir.
23
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİ
YETİ
İ
şlem Basamakları Öneriler
ğı
1- Kullandı nı
z iş
letim sistemlerinin hangi dosya Pencerelerin Word ortamı
na
ğı
yönetim sistemini kullandı nıtespit ediniz. görüntüsünü aktarabilirsiniz.
24
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞ
DEĞERLENDİRME
ERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aş
ağı
daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ şsoruları
ru yanlı dır. Verilen
şise “Y” yazı
ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı nız. Şı ru ş
klısorularda doğ ıkkı
iş
aretleyiniz.
4. Hangi dosyaları n küme parçaları ndan hangilerine yerleştiği, hangi küme parçaları
nın
boş, hangilerinin dolu olduğu gibi bilgilerin yazı ğı
ldı yere ne isim verilir?
A ) Track
B ) FAT
C ) Interface
D ) Sector
6. Windows NT ve Windows 2000 iş letim sistemlerine ait bir dosya sistemi olması nı
n
gerektirdiği ihtiyaçlar doğrultusunda daha çok disk güvenliğ i, stabilitesi ve
performansı yla ilgili iyileş
tirmeler içeren dosya yönetim sistemi aş ı
ağdakilerden
hangisidir?
A ) FAT16
B ) FAT32
C ) VFAT
D ) NTFS
25
8. NTFS dosya sisteminde bir dosyanı
n uzunluğu en fazla ne kadar olabilir?
A ) 2 GB
B ) 4 GB
C ) 8 GB
D ) 16 GB
26
ÖĞRENME FAALİ
YETİ
–3
AMAÇ
ÖĞRENME FAALİ
YETİ- 3
Bellek yönetimi nası
l yapı ğı
ldı nıbilecek ve bellek yapı
sı
nıayarlayabileceksiniz.
ARAŞTIRMA
Bu faaliyet öncesinde yapmanı z gereken öncelikli araştırmalar ş unlardır:
Bellek kelimesinin yaptı ğıçağ rışımlarıarkadaş larını ş
zla tartıınız.
Bilgisayarlarda belleğ in ne işe yaradığınıaraş tı
rınız.
Bellek çeş itleri hakkı
nda kı sa bir araş
tırma yapı nız.
3. BELLEK YÖNETİ
Mİ
Bellek yönetimi, bilgisayarı n ana belleğ ini yönetmekle ilgili yapılan iş lemlerin
tümüdür. Gerektiğinde bellek tahsis etmek (malloc), kullanı mıbittiğ inde belleğ i serbest
bırakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı
lmayan bellek bölgelerini yönetmek
(garbage collection) gibi konularıiçermektedir.
Her bilgisayar, çalı şan programlarıtutmak için kullandı ğ ıbir miktar ana belleğe
sahiptir. Çok basit iş letim sistemlerinde bellekte aynıanda sadece bir programı n
bulunması na izin verilir. İkinci bir programıçalı ştı
rmak için, bellekte bulunan ilk program
silinmeli, ilk programdan boş alan yere ikinci program yüklenmelidir.
Çok geliş mişiş letim sistemlerinde aynıanda bellekte çok sayı da programı n
bulunması
na izin verilir. Bu programlarıdiğerlerinin etkisinden korumak için bir koruma
mekanizmasına ihtiyaç duyulur. İ şletim sistemi tarafı
ndan kontrol edilen bu mekanizma
donanımda mutlaka bulunmalı dı
r.
27
Normal olarak her iş lem, tipik olarak 0. adresten baş layarak yukarıya doğru giden bir
adres alanı
nıkullanabilmektedir. Bu basit durumda, bir iş lemin sahip olduğu maksimum
adres alanı
nın büyüklüğü ana bellekten daha azdı r. Bu yolla, bir iş lem adres alanı nı
n
tamamı nıkullanabilir. Ana bellekte işlem için yeterli bellek alanıolacaktır.
Bununla birlikte, birçok bilgisayarlarda adresler 232, 264 adres veren 32 veya 64
bitliktir. Eğer bir iş
lem bilgisayarın sahip olduğ u ana bellek alanı ndan daha fazla belleğe
ihtiyacıvarsa bu durumda ne yapmalı dır? İlk bilgisayarlarda bunun bir çözüm yolu yoktu.
Günümüzde bu sorunu çözen teknik sanal bellek olarak adlandı rı
lı
r.
RAM bellek hem içeriğ ine bilgi yazmak hem de içeriğ indeki bilgiyi okumak için
tasarlanmı ştır. Belleğin belirli yerlerinde depo edilen program komutları , veriler ve
benzerlerinden meydana gelen sözcüklere herhangi bir sı rada (yani rastgele) ve aynısürede
erişilir. Erişim zamanısözcüğ ün bellekte bulunduğu yerden bağ ımsı zdı r. RAM’lar uygulama
programları nısaklamakta ve programları ş
n çalımasısı rasında elde edilen ara sonuçları n
saklanması nda da kullanı lı
r. RAM’da saklanan bilgiler değiş tirilebilir. RAM’da saklanan
bilgiler elektrik kesildiğinde kaybedilir.
RAM kullanı
m alanı
na göre 5 gruba ayrı
lı
r.
Geleneksel bellek
Üst bellek alanı
Uzatılmı şbellek
Geniş letilmişbellek
Yüksek bellek alanı
28
3.2.1. Geleneksel Bellek (Conventional Memory)
Dos’un ana belleğ idir (base memory olarak da bilinir). 0 – 640 KB arasıhafı za
bölgesidir. MS-DOS uygulamalarıburada çalı ş
ır. Bütün PC’ lerde 640K sı nırısöz
konusudur. Eğ er hala DOS ortamı nda çalı şıyor iseniz ki günümüzde böyle bi durum artı k
yoktur, işletim sistemi dosyaları , aygı t sürücüleri (CD-ROM gibi), TSR programlarıiçin
başka bir hafı za imkanı nız yok demektir. Bu sı kıntı
nın aşılabilmesi için görsel ortam ile
beraber yeni hafıza tipleri geliştirilmiştir.
Temel Bellek
0- Geleneksel bellek Hafı nİ
zanı lk 640 KB lı
k
640 KB (Temel bellek) bölümü
DOS programları
Ayrı lmı şbellek olarak da bilinen bu alan 640 KB ile 1 MB arası ndaki hafı
za
bölgesidir. Üst bellek bloklarıhalindedir (UMB -upper memory blocks-). Tak-çalı ş
tı
r
elemanları n sürücüleri, video sürücüleri bu alanda tutulur. EMM386.exe dosyasıtarafı
ndan
yönetilir.
Geniş letilmişbellek (expanded memory) üst belleğe benzer bir bellektir. EMS olarak
da bilinir (expanded memory specification). Bu belleğe 64 KB lık çerçevelerden 16 KB lı k
29
sayfalar halinde eriş
ilir. Bu sayfalar kullanı
lmayan UMB lere oluş turulur. Bu birincil aygı
t
sürücüsü EMM386.exe dosyasıtarafı ndan oluş
turulur. Geleneksel hafızadan bağ ı
msı z olarak
ş
çalı ı
r.
3.2.3. Uzatı
lmı
şBellek (Extended Memory)
30
8088 / 8086 mikroiş lemcisinin adresleyebildiği en çok bellek 1’MB dı r. Bunun
384’KB kı smıvideo bellek ve BIOS programları na ayrılmıştır. Dolayısıyla DOS'a 640 KB
kısmıkalı r. İş
te bu 8088 / 8086 mikroişlemcilerinin kullanabildiği 1 MB'lı k temel bellekten
sonra kalan bütün bellek uzatı lmışbellek olarak adlandı rılır. Bu belleğ e erişim 80286,
80386, 80486 mikroiş lemcilerin korumalımodu sayesinde olur. 8086/8088 mikroiş lemciler
uzatılmı şbellekten yaralanamaz. 80286 tabanlıbir mikroiş lemci 15 MB kadar 80386/80486
tabanlımikroiş lemciye 4 GB kadar uzatı lmışbellek eklenebilir. Uzatı lmı şbellekle temel
bellek arası ndaki en önemli fark gerçek modda çalı şan programları n hiçbirisi uzatı lmı ş
bellekte çalı şmaz. DOS gerçek modda yazı lmış tı
r. Bu yüzden temel bellekle sı nırlı
dır.
Bu demek değildir ki uzatılmı şbellek gerçek modda hiç kullanı lamaz. Uzatılmı ş
bellek veri depolamak için kullanı
labilir. Ancak bu iş i yapacak yazı
lı
m uzatılmışbelleğin
özelliklerine uygun yazılmışolmalı dır (Dosun RAMDRIVE.SYS). Uzatı şbelleği tam
lmı
anlamı yla kullanan korumalımod iş letim sistemleri ve DOS kontrol programlarıda vardır.
OS/2, Microsoft Windows gibi.
0- Geleneksel bellek
640 KB (Temel bellek)
31
3.2.4. Geniş
letilmişBellek (Expanded Memory )
Geniş letilmişbellek olarak tercüme edilen expanded memory, 640K’ dan daha fazla
belleğ e ihtiyacıolan programları n kullanmasıiçindir. 8086 veya 80286 bilgisayarlara özel
kartlar yardı mıile eklenmiş tir. EMS yazı lı
mlarıile kullanılabilir hale getirilir.Geniş
letilmiş
bellek sisteminde eskiden kullanı lmakta olan yı ğın - aktarma adlı bir yöntem
kullanı lmaktadı r. Bu belleğ
in çalışması3 parçadan oluş ur.
Birincisi, yığı
n aktarmalıbellek kartı dı
r ve gerekli olan ekstra belleğ
i üzerinde
taşı
r. Bu ekstra bellek 16 Kb’ lık parçalara bölünmüş tür.
İkincisi, genişletilmişbellek yöneticisi (Expanded Memory Manager - EMM)
denilen bir yazı lımdı r.
Üçüncüsü, geniş letilmişbelleğ
i kullanacak uygulama programı dır.
32
Uzatılmışbellek alanı
1024 KB - (Extended memory)
4 GB
Uzatı lmışbelleğ in ilk 64
KB lı
k bölümü
Windows’un kullandığı
DOS çekirdeği burada çalış
ır.
Yüksek bellek alanı
0- Geleneksel bellek
640 KB (Temel bellek)
33
Şekil 3.5: Sanal bellek ayarlama
3.3.2. Bootstrap
34
3.4. Bellek Çakı
şmaları
Genelde bellek çakışmalarıolduğ u zaman “bu program cevap vermiyor –this program
is not responding-“ mesajıalırı
z. “Şimdi sonlandır –end now-“ düğmesi ile cevap vermeyen
yani çalışma adresini bulamadığıiçin cevap veremeyen uygulamaya son verilir.
Gerçek mod
Korumalımod
Bu moda her uygulama kendi adresleme bilgilerini taş ır. Böylece bir program bütün
sistem adresleme bilgileri kapatılmadan sonlandırı
labilir. Yani bir hafı
zadaki bir bellek alanı
diğ er bir bellek alanınıetkilemez. Her program kendi bellek alanıile sınırlı
dır ve de 1 MB
üzeri bellek alanı na ulaş
abilir.
uygulama uygulama
1024 KB 1024 KB
Sanal bellek
36
UYGULAMA
UYGULAMAFAALİYETİ
FAALİYETİ
İ
şlem Basamakları Öneriler
İ
şletim sisteminiz üzerinden, Takı ğı
ldı nı
z yerde öğretmeninizden yardı
m
ğı
kullandı nı
z donanı
mları
n alabilirsiniz.
hangi bellek adreslerini
ğı
kullandı nıinceleyiniz.
Edindiğ
iniz bilgiler Anlatarak öğ
renme öğ
rendiğ
ini
doğrultusunda bir slayt gösterisi pekiş
tirmenin en iyi yöntemlerinden
hazı
rlayarak arkadaş
ları
nızla birisidir.
ı
paylaşnı
z.
37
ÖLÇME
ÖLÇMEVE
VEDEĞ
DEĞERLENDİRME
ERLENDİ
RME
A- OBJEKTİ
F TESTLER (ÖLÇME SORULARI)
Aş
ağı
daki sorulardan; sonunda parantez olanlar doğ şsoruları
ru yanlı dır. Verilen
şise “Y” yazı
ifadeye göre parantez içine doğru ise “D” , yanlı nız. Şı ru ş
klısorularda doğ ıkkı
iş
aretleyiniz.
1. Bilgisayarda programları ş
n çalıtı
rı
lmasıiçin gerekli olan fiziki alana ne ad verilir?
A ) Disk
B ) Bellek
C) İ şlemci
D ) Anakart
2. Gerektiğ
inde bellek tahsis etmek (malloc), kullanımıbittiğinde belleği serbest
bı
rakmak (free), sanal bellek yönetimi yapmak ve kullanı lmayan bellek bölgelerini
yönetmek (garbage collection) gibi iş
lemlere bellek yönetimi denir.( )
3. Bilgisayarlarda kullanı
lan bellek tipleri ROM ve RAM belleklerdir. ( )
5. Programları ş
n üzerinde çalıtırı
ldığ
ı, üretilen sonuçları ğ
n geçici olarak saklandııbellek
ağı
türü aş dakilerden hangisidir?
A ) RAM
B ) ROM
C ) FLASH
D ) Yardımcıbellek
6. RAM bellek kullanı m alanına göre geleneksel bellek, uzatı şbellek, geniş
lmı letilmiş
bellek ve yüksek bellek olmak üzere 4 gruba ayrılır.( )
38
8. Çekirdek bellekteki kullanılmayan bloklarda bulunan bilgilerin, disk yüzeyine
yazılmasısuretiyle belleğin baş
ka işler için serbest bı
rakı
lmasıyla elde edilen belleğe
sanal bellek denir.( )
39
MODÜL DEĞERLENDİ
RME
MODÜL DEĞERLENDİ
RME
PERFORMANS TESTİ(YETERLİ
K ÖLÇME)
ğ
Modül ile kazandıını
z yeterliği aş
ağı
daki kı
staslara göre değ
erlendiriniz.
DEĞERLENDİ
RME KRİ
TERLERİ EVET HAYIR
Farklıiş
letim sistemlerini incelediniz mi?
ğ
Kullandıını
z iş
letim sisteminin hangi dosya yönetim sistemini
ğ
kullandıınıtespit edebildiniz mi?
Farklıiş
letim sistemlerinin arayüzlerini incelediniz mi?
Bilgisayarı
nı ş
zda herhangi bir çakıma olduğ
unda bu sorunu kendi
ı
başnı
za çözebiliyor musunuz?
Hangi iş
letim sistemlerinin aynı dosya yönetim sistemini
ğ
kullandıınıbiliyor musunuz?
Her iş
letim sistemi tipi için bir örnek verebiliyor musunuz ?
DEĞERLENDİ
RME
ğı
Yaptı nı
z değ
erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa öğ
renme faaliyetlerini
tekrarlayı
nı
z.
Modülü tamamladı
nız, tebrik ederiz. Öğ
retmeniniz size çeş
itli ölçme araçları
uygulayacaktı
r. Öğretmeninizle iletiş
ime geçiniz.
40
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİ
YETİ1 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 D
3 B
4 D
5 C
6 Y
7 D
8 A
9 Y
10 D
ÖĞRENME FAALİ
YETİ2 CEVAP ANAHTARI
1 D
2 D
3 A
4 B
5 D
6 D
7 Y
8 D
9 D
41
ÖĞRENME FAALİ
YETİ3 CEVAP ANAHTARI
1 B
2 D
3 D
4 B
5 A
6 D
7 C
8 D
9 B
Cevapları
nı ı
zıcevap anahtarlarıile karşlaş
tı
rarak kendinizi değ
erlendiriniz.
42
ÖNERİ
LEN KAYNAKLAR
ÖNERİ
LEN KAYNAKLAR
www.bilgisayardershanesi.com
www.mastercom.com.tr
www.belgeler.org
www.cclub.metu.edu.tr
www.programlama.com
www.pratikbilgisayar.com
www.microsoft.com
bestwow.tripod.com
www.bilgisayarlisesi.com
tr.wikipedia.org
www.bilgisayarogren.com
science.ankara.edu.tr
www.dogus.edu.tr
stu.inonu.edu.tr
buelc.boun.edu.tr
internetdergisi.com
www.e-bilisim.net
www.gencbilim.com
w3.gazi.edu.tr/~kmustafa
43
KAYNAKÇA
KAYNAKÇA
www.penta.com.tr
www.bilgisayardershanesi.com
www.mastercom.com.tr
www.asnet.com.tr
www.belgeler.org
www.cclub.metu.edu.tr
www.programlama.com
www.be.itu.edu.tr
www.pratikbilgisayar.com
www.microsoft.com
www.bilzum.com
bestwow.tripod.com
www.sj.k12.tr
www.bilgisayarlisesi.com
tr.wikipedia.org
gunaysoft_depo01.sitemynet.com
www.bilgisayarogren.com
science.ankara.edu.tr
www.ertam.com
www.dogus.edu.tr
stu.inonu.edu.tr
buelc.boun.edu.tr
internetdergisi.com
www.e-bilisim.net
kardelen47.tripod.com
www.gencbilim.com
w3.gazi.edu.tr/~kmustafa
44