KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih

www.filozof.com.tr

TÜRK DIŞ
POLİTİKASI

Cophright:
Bu dökümanın tüm hakları www.filozof.com.tr’ye aittir.
Ancak bireysel kullanıma açıktır.

www.filozof.com.tr 1
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
Atatürk döneminde Türk Dış Politikası’nın
temel ilkeleri
– Türk milletinin bağımsızlığına ve sınırlarına saygı
duyan devletlerle iyi ilişkiler kurmak, diğer devlet-
lerin içişlerine karışmamak ve kendi içişlerine ka-
rışılmasına fırsat vermemek,
– Milli sınırlar içinde kalmak ve gerçekleştirilemeye-
cek emeller peşinde koşmamak,
– Ulusun hayatı tehlikede olmadıkça savaşa girme-
mek,
– Devletlerarası sorunları hukuka dayalı olarak ba-
rışçı yollardan çözümlemek,
– Milli sınırlar içinde her şeyden önce kendi gücüne
dayanarak varlığını devam ettirmek,
– Milli politikayı yürütürken her zaman iç teşkilatı ve
kamuoyunu dikkate almak,
– Dış politika ve diplomaside bilim ve teknolojiyi yol
gösterici olarak kullanmak ve dünyadaki gelişme-
leri göz önünde tutmak.
Cumhuriyet Dönemi Türk dış politikası iki bölüm-
de incelenir;
1. 1923 - 1930 Dönemi: Lozan’dan kalan sorunların
çözümlenmesi
2. 1930 - 1939 Dönemi: II. Dünya Savaşı’nın başla-
ma tehlikesine karşı önlemler alınması
Atatürk, Türk dış politikasını iki temel unsur üzerine
oturtmuştur. Bunlar: Türkiye’nin siyasî bağımsızlığın-
dan taviz vermemek ve devletlerarası anlaşmazlıkları
barışçı yollarla çözümlemektir.
Atatürk, takip edilen dış politikada ısrarla, diğer dev-
letlerin Türkiye’nin milli bağımsızlığına ve toprak bü-
tünlüğüne saygı duymasını istemiş ve sadece devlet-
lerin eşitliği ilkesine saygılı olup, içişlerimize karışma-
yan devletlerle dostluk ilişkileri içerisinde yaşamak-
tan yana olmuştur. Bu çerçevede, barışın her ülkenin
işine yarayacağını savunan Atatürk, özellikle “Yurtta
Sulh Cihanda Sulh” felsefesi doğrultusunda, Türk
dış politikasını şekillendirmiştir.
2 www.filozof.com.tr
1. NÜFUS MÜBADELESİ (DEĞİŞ- TO-
KUŞ)
– Lozan’da Anadolu’da (İstanbul dışında) kalan
Rumlarla, Yunanistan’da (Batı Trakya dışında)
kalan Türklerin karşılıklı olarak yer değiştirme-
si (mübadele) kararlaştırılmıştı. Ayrıca Lozan’da
İstanbul’da 30 Ekim 1918 tarihli Mondros
Mütarekesi’nden önce yerleşmiş olan Rumların
etabli (yerleşik) sayılması ve mübadele dışında tu-
tulmasına karar verilmişti.
– 1924’te Yunanlıların, İstanbul’da Mondros
Mütarekesi’nden sonra bulunan Rumların etabli
sayılmasını ve mübadele dışında tutulması tekli-
fini Türkiye kabul etmedi.
yorum: Yunanlılar bu tutumlarıyla İstanbul’da daha
çok Rum nüfus bırakmayı amaçlamıştır.
– Nüfus mübadelesi sorunu, Lahey Adalet Divanı’na
götürüldü. Ancak çözüme kavuşturulamadı.
Anlaşmazlık iki devletin siyasi ilişkilerinde de ger-
ginliğe neden oldu. Yunanlılar Batı Trakya’daki
Türklerin mal varlıklarına el koydu. Buna karşılık
olarak Türkiye de İstanbul’da bulunan Rumların
mal varlığına el koyunca gerginlik tırmandı.
– Nüfus mübadelesi sorunu, Yunan Başbakanı
Venizelos’un Türkiye ziyareti ve iki tarafın Lozan’ı
esas alarak anlaşmaya varmasıyla çözümlen-
di. Yunanlılar Mondros Mütarekesi öncesinde
İstanbul’da yerleşmiş olan Rumların etabli sayıl-
masını kabul etti.
– Nüfus mübadelesi sorunun çözülmesi, iki devlet
arasında iyi ilişkilerin kurulmasına neden olmuş,
1934’te Balkan Antantı’nın oluşturulmasını kolay-
laştırmıştır.
– 1930’da yapılan mübadele ile 1,5 milyon Rum
Yunanistan’a giderken 500 bine yakın Türk,
Yunanistan’dan Türkiye’ye gelmiştir.

2. YABANCI OKULLAR SORUNU
– Lozan’da Türkiye’deki yabancı okulların Türk
Hükümeti’nin alacağı kararlara bağlı olması karar-
laştırılmıştı. Bu okulların tüzük ve yönetmeliklerini
Türk Hükümeti belirleyecekti.
– 1926’da çıkarılan Maarif Teşkilatı Kanunu’na göre,
yabancı okullarda Türkçe, tarih, coğrafya, sosyo-
loji dersleri Türk öğretmenlerce ve Türkçe okutu-
lacaktı. Ayrıca kanuna göre bu okulların müfredatı
Türk Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenecek,
bu okullar Türk Hükümeti’nce denetlenecekti.
yorum: Bu düzenleme ülke içindeki uygulamalarda
birlik sağlanması ve eğitim kurumlarının ulusallaştırıl-
ması açısından milliyetçilik ilkesi ile ilgilidir.
– Maarif Teşkilatı Kanunu’nda, yabancı okullarda,
öğretmenlerin dini kıyafetlerle derse girmesi, dini
ayin salonlarının bulunması yasaklanmıştır.
yorum: Bu düzenleme dinin eğitim kurumları üzerin-
de belirleyici olmasını engellemesi açısından laiklik il-
kesi ile ilgilidir.
– Bu karara bağlı kalmayan bazı yabancı okullar ka-
patıldı. Türkiye’de en çok yabancı okulu bulunan
Fransa başta olmak üzere bazı devletler elçilikleri
aracılığıyla sorunu görüşme teklifinde bulunmuş-
larsa da, Türk Hükümeti bu durumu içişlerine mü-
dahale olarak yorumladı ve bu teklifleri geri çevir-
di.
yorum: Türk devletinin bu tutumu bağımsız devlet
anlayışı doğrultusunda geliştirdiği söylenebilir.
KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
ÖRNEK:
Lozan Antlaşması’na göre, yabancı okulların öğ-
retimini Türk hükümeti düzenleyecek ve denetle-
yecekti. Bazı okullar bu kurala uymak istemedi-
ler ve bağlı oldukları devletlerin elçileri aracılığıyla
Türk hükümetiyle görüşmek istediler. Ancak Türk
hükümeti onlarla bu konuda görüşme yapmayı ke-
sinlikle reddetti.
Türk hükümeti bu tepkisiyle aşağıdakilerden
hangisini korumaya çalışmıştır?
A) Yabancı okulların sayısını
B) İnsan haklarını
C) Bağımsız devlet anlayışını
D) Yabancıların kültürlerini
E) Eğitim ve öğretimde ikiliği
ÇÖZÜM:
Yabancı okullar hakkında Türk hükümetinin aldığı
karara tepki duyan Batılılar bu konuda Türkiye’ye
yönelik baskı uygulamaya kalktılar. Konuyu bir iç
sorun olarak gören Türkiye, bu konudaki görüşme
taleplerini reddetti. Türk hükümeti bu tepkisiyle ba-
ğımsız devlet kimliğini korumaya çalışmıştır.
(Cevap C)
www.filozof.com.tr 3
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih

3. MUSUL SORUNU Türkiye, Milletler Cemiyeti’nin bu kararını kabul et-

Misakımilli sınırları içinde yer alan Musul’un durumu
Lozan Barış Antlaşması’nda bir karara bağlanama-
mıştı. Bu konu, aynı antlaşmayla, Türkiye ile İngiltere
arasında dokuz ay içerisinde yapılacak görüşmelere
bırakılmıştı. Yine bu antlaşma gereği, eğer mesele bu
görüşmelerde de halledilemezse Milletler Cemiyeti’ne
(Birleşmiş Milletler) havale edilecekti.
mek zorunda kaldı.
Bölgenin geleceğiyle ilgili olarak Türkiye, İngiltere ve
Irak arasında yapılan görüşmeler sonunda, 5 Haziran
1926 tarihinde Ankara Antlaşma imzalandı. Bu ant-
laşma ile; Musul Irak’a bırakılırken, bölgeden elde
edilen petrol gelirlerinin % 10’unun 25 yıl süreyle
Türkiye’ye verilmesi kararlaştırılmıştır.

Türkiye ile İngiltere arasındaki Musul’un durumuyla il-

gili görüşmeler, 19 Mayıs 1924 tarihinde İstanbul’da
gerçekleştirilen görüşmelerden dokuz ay içerisin-
de herhangi bir sonuç alınamadı ve Musul Meselesi
Milletler Cemiyeti’ne sevk edildi.
ÖRNEK:
Bu dönemde Türkiye henüz Milletler Cemiyeti’nin
üyesi bile değildi. Konu 20 Eylül 1924 tarihinden iti- İngiltere Musul ve Kerkük’ün elinden çıkarma-
baren Milletler Cemiyeti’nde görüşülmeye başlan- mak için aşağıdakilerden hangisini destekle-
dı. Bu görüşmeler sırasında Türkiye, Musul ile ilgili miştir?
eski görüşü olan, “Musul’da bir halkoylaması yapıl-
ması ve Musul’un geleceğiyle ilgili kararı kendi halkı- A) Şeyh Sait Ayaklanması’nı
nın vermesi” hususunda ısrar etti. Bu sırada Milletler
B) Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’nin kurulma-
Cemiyeti içinde oldukça güçlü bir konumda bulunan
sını
İngiltere, bölgede yaşayan halkın cahil olduğunu, do-
layısıyla sınır işlerinden anlamadığını ileri sürerek, C) İstiklal Mahkemeleri’nin kapatılmasını
Türkiye’nin görüşünü kabul etmedi. D) Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne çağrılmasını
Musul zengin petrol yataklarına sahip olması sebe- E) Sadabat Paktı’nın kurulmasını
biyle İngiltere için önemli görülen bölgelerden birisiy- ÇÖZÜM:
di. Dolayısıyla Musul’u kaybetmemek isteği Ortadoğu
politikasının bir gereğiydi. Türkiye ile doğrudan savaş yapmayı göze alama-
yan İngiltere, Irak sınırında Türkiye içinde yaptı-
Musul konusunun Milletler Cemiyeti’nde kesin ola- ğı kışkıştıcı faaliyetler sonucunda Türkiye’yi yıp-
rak çözüme kavuşturulacak olması, cemiyetin deği- ratmayı amaçlamıştır. Bu amaçla Şeyh Sait
şik açılardan çalışmasını gerekli kıldı. Bu çerçevede, İsyanı’nda da ayaklanmayı destekleyerek sorunu
Musul meselesi hakkında araştırma yaparak, bir ra- kendi lehinde çözümlemeyi başarmıştır.
por hazırlaması için komisyon kurdu. İngiltere’nin et-
kisinde kalan bu komisyon, hazırladığı ve Musul’un (Cevap A)
Irak’a bırakılmasını öngeren raporunu, Eylül 1925
Milletler Cemiyetine sundu. Bu tarihte Türkiye’nin bir
oy hakkı bile bulunmayan Milletler Cemiyeti de, ko-
misyon raporuna uyarak, 16 Aralık 1925 tarihinde
yaptığı toplantıda Musul’u Irak’a bıraktı.

Türkiye’de büyük tepkiyle karşılanan Milletler

Cemiyeti’nin bu kararı, İngiltere ile ilişkileri gergin-
leştirdiği ve savaş havasına soktu. Ancak, gergin-
leşen ilişkiler ve yaşanan savaş atmosferine bağ-
lı olarak, Türkiye’nin hazırlıklara başladığı sırada,
Şeyh Sait İsyanı’nın çıkması ve içerde değişik alan-
larda inkılâpların gerçekleştiriliyor olması sebebiyle,

4 www.filozof.com.tr

4. DIŞ BORÇLAR
– Lozan’da Osmanlı borçları görüşülürken, Osmanlı
Devleti’nin parçalanmasının ardından Türkiye,
kendi sınırları dışında 16 bağımsız devlet bulun-
duğunu, borçların ilgili devletlere dağıtılması tezini
savunmuş ve bu teklifi kabul ettirmişti.
1925’te toplanan Paris Konferansı’nda Osmanlı
Devleti’nin 1912 yılından önceki borçlarının %
62’sini, 1912’den sonraki borçlarının % 77’sini
Türkiye Cumhuriyeti üstlendi.
– 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı yüzünden
Türkiye borç taksitlerini ödemeyince Fransa’yla
başlayan görüşmelerde borçlar yeniden taksitlen-
dirildi. Borçların % 53’ü Fransızlardan alınmıştır.
Bu yüzden dış borç sorunu Fransa’yla görüşül-
müştür.
5. TÜRKİYE’NİN MİLLETLER CEMİYETİ-
NE GİRİŞİ
Milletler Cemiyeti (Birleşmiş Milletler), I. Dünya
Savaşı sonunda galip devletler tarafından, dünya ba-
rışının korunması ve uluslararası işbirliğinin arttırıl-
ması amacıyla kurulmuştur. Cemiyet, başlangıçta bir
müddet İngiltere’nin kontrolünde faaliyet göstermiştir.
Bundan dolayı, Türkiye, İngiltere ile olan problemleri
yüzünden Milletler Cemiyeti’ne pek sıcak bakmamış-
tır. Türkiye, takip ettiği “Yurtta Sulh Cihanda Sulh”
ilkesinin bir gereği olarak, 1928’den itibaren dünya-
daki silahsızlanma faaliyetlerine katılmış ve 1929’da
da Briand - Kellog Paktını imzalayarak, uluslararası
ilişkilerde savaşı reddettiğini açıkça ortaya koymuştu.
Bu durum, Türk dış politikasına yeni bir boyut kazan-
dırmış ve 1930’lardan itibaren Milletler Cemiyeti ile il-
gilenmesine sebep olmuştu.
Türkiye, Nisan 1932’de yapılan Cenevre
Silahsızlanma Konferansı’nda, Milletler Cemiyeti
ile işbirliğine hazır olduğunu bildirdi. Bunun üzerine,
İspanya ve Yunanistan temsilcileri Türkiye’nin Milletler
Cemiyeti’ne üye olarak kabul edilmesi yönünde bir
teklif verdiler. Bu teklifin, 6 Temmuz 1932 tarihinde
Milletler Cemiyeti Genel Kurulu tarafından oybirliğiyle
kabul edilmesi ve bu kararın, 18 Temmuz 1932 günü
de TBMM de onaylanması sonucu, Türkiye resmen
Milletler Cemiyeti’ne girdi.
KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
Türkiye’nin Milletler Cemiyeti’ne girişi, takip ettiği ba-
rışçı dış politikanın tabiî bir sonucudur. Bu olay, aynı
zamanda dış politikasında da yeni dönemin başlan-
gıcı olmuştur. Bu yeni dönemde de Türkiye, cemiyet
içindeki aktif ve başarılı çalışmaları sonucu 1934 yı-
lında konsey üyeliğine seçilmiştir.
Musul Sorunu ve İngiltere’nin Milletler Cemiyeti
üzerindeki etkin nüfusu nedeniyle Türkiye bu ku-
ruluşa uzun bir zaman üye olmayı düşünmemiş-
ti. Musul Sorunu’nun çözülmesi ve uluslararası iş-
birliğinin öneminin daha çok artması gibi gelişme-
ler Türkiye’nin bu örgüte üye olmasını belirleyen
önemli etkenler arasındadır.
ÖRNEK:
Atatürk döneminde, Türkiye Cumhuriyeti’nin dış si-
yasetinde, aşağıdakilerin hangisi önemli bir sorun
olmamıştır?
A) Nüfus değişimi
B) Irak sınırı ve Musul
C) Milletler Cemiyeti’ne üye olma
D) Boğazlar Komisyonu’nun kaldırılması
E) Hatay’ın Anavatan’a katılması
ÇÖZÜM:
Yunanistan’la nüfus değişimi, İngiltere ile Musul,
Boğazlar Komisyonu ile Boğazlar, Fransa ve Suriye ile
Hatay sorununu yaşayan Türkiye, Milletler Cemiyeti’ne
üyelik konusunda bir sorun yaşamamıştır. Barışçı dış
politikası nedeniyle Türkiye bu kuruluşa davet edilmiş-
tir.
(Cevap C)
www.filozof.com.tr 5
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
6. BALKAN ANTANTI (9 ŞUBAT 1934)
– 1933 yılından sonra Faşist İtalya ile Nazi
Almanyası’nın güçlenmeye başlaması Balkan
devletleri arasında güçlenme eğilimini doğur-
du. Çünkü İtalya’nın Balkanlarda, Almanya’nın
da Doğu’da çıkarları ve gözleri vardı. Bu kurulu-
şun doğmasında İtalya ile Almanya’nın emper-
yalist emellerinin yanı sıra, daha önce Türkiye ile
Yunanistan arasında yaşanan dostluk ilişkileri ve
yapılan antlaşmaların da etkisi olmuştur.
– Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya
delegeleri Atina’da bir araya gelerek Balkan
Antantı’nı oluşturdular. Komşuları üzerinde toprak
iddiasında bulunan ve Nöyyi Antlaşması öncesine
dönmek isteyen Bulgaristan, Antant’a katılmamış-
tır.
– 24 Ocak 1937’de Bulgaristan ile Yugoslavya ara-
sında bir anlaşmaya varılması, Antant’ın aldığı ka-
rarlar ile çelişmiştir.
– 1939’dan itibaren Balkanlarda ve dünya politika-
sında cereyan eden olaylar Balkana Antantı’na fi-
ilen son vermiştir. 1940’ta son kez toplantısını ya-
pan Balkan Antantı, II. Dünya Savaşı yıllarında
dağılmıştır.
ÖRNEK:
Türkiye Cumhuriyeti hükümetleri 1925 - 1937 yılla-
rı arasında Balkan Antantı’na ve Sadabat Paktı’na
öncülük etmişlerdir.
Aşağıdakilerden hangisi, bu girişimlerin amacı
değildir?
A) Sınırların güvenliğini sağlamak
B) Yurtta barış, dünyada barış ilkesine uymak
C) Komşu devletlerin dostluğunu kazanmak
D) Devletlerarası güçbirliği kurmak
E) Komşu devletler arasındaki anlaşmazlıklara
çözüm bulmak
ÇÖZÜM:
Bölgesel ve dünya barışına katkıda bulunmak
amacıyla oluşturulan bu birliklerin amaçları ara-
sında komşu devletler arasındaki anlaşmazlıklara
çözüm aramak görülmez.
(Cevap E)
6 www.filozof.com.tr
7. MONTÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ
Lozan Antlaşması’ında Boğazlar konusuylailgi-
li alınan kararda Türkiye tam yetkili kılınmıyordu.
Bu durum, Türkiye’nin bağımsızlık anlayışına ters
düşüyor ve Misakımilli kararlarına da uymuyordu.
Çünkü, bu sözleşmeyle, hem Boğazlar asker ve
silahtan arındırılmış hem de Boğazlardan geçişle-
ri kontrol etmek ve geçişlerle ilgili olarak Milletler
Cemiyeti’ne bilgi vermekle yetkili bir Boğazlar
Komisyonu kurulmuştu.
Türkiye’ye karşı ortaya çıkabilecek bir tehlike du-
rumunda, Boğazların kullanımıyla ilgili Milletler
Cemiyeti ve özellikle İngiltere, Fransa, İtalya ve
Japonya Türkiye’ye garanti vermiş olmalarına rağ-
men bu yetersizdi.
Boğazların böyle bir statüye bağlanmış olması,
Milletler Cemiyeti güvenlik sisteminin dünyanın
çeşitli bölgelerinde tam olarak uygulanamama-
sı ve İtalya ile Almanya’nın dünya barışını tehdit
eden bir tutum içinde bulunmaları Türkiye’yi rahat-
sız ediyordu.
Türkiye, 11 Nisan 1936 tarihinde, sözleşmeyi im-
zalayan devletlere “Şartlar Değişmiştir” ilkesinden
hareketle birer nota göndererek, mevcut sözleş-
menin değiştirilmesi isteğini bildirdi.
Boğazların statüsü ve gemilerin geçiş rejimleriy-
le her zaman yakından ilgilenmiş olan İngiltere,
Türkiye’nin bu isteğini haklı bularak destekledi-
ğini açıkladı. Balkan Antantı Daimî Konseyi de 4
Mayıs 1936’da aynı yönde bir karar aldı. Daha
sonra sözleşmeyi imzalayan diğer devletlerin de
bu isteği uygun bulmaları üzerine, Boğazların du-
rumunun, yeniden görüşülmesi için 22 Haziran
1936 tarihinde İsviçre’nin Montrö kentinde bir kon-
ferans düzenlendi. Yapılan görüşmelerden sonra,
20 Temmuz 1936 günü, Türkiye, İngiltere, Fransa,
Sovyetler Birliği, Japonya, Romanya, Bulgaristan,
Yunanistan ve Yugoslavya arasında Montrö
Boğazlar Sözleşmesi imzalandı.

ÖRNEK:
Türkiye, Lozan Antlaşması’nı imzalamış olan dev-
letlere 1936 yılında bir nota vererek, Avrupa’da
gelişen buhranların, Boğazlar güvenliği için veril-
miş olan kolektif garantiyi artık işlemez hale getir-
diğini belirtmiş, Boğazların güvenliği ve egemenlik
haklarının korunması için bu sözleşmenin değişti-
rilmesini istemiştir.
Yukarıda sözü edilen dönemin koşulları göz
önüne alındığında, aşağıdakilerden hangisi
Türkiye’nin bu istediğinde haklı olduğuna bir
kanıtı olarak gösterilebilir?
A) Dünya uluslarının giderek belli bloklarda top-
lanmaya başlaması
B) Milletler Cemiyeti’nin uluslararası sorunların
çözümünde etkisiz olması
C) Almanya ve İtalya’nın saldırgan bir tutum içine
girmeleri
D) Dünyanın önemli bir ekonomik bunalıma gir-
mesi
E) Yabancı ülkelerin, Boğazların statüsünün de-
ğiştirilmesi için çaba göstermeleri
ÇÖZÜM:
İtalya ve Almanya’nın saldırgan tutumları nedeniy-
le dünyada yeni bir savaş rüzgarının esmeye baş-
laması Boğazların da geleceğini tehlikeye atacak-
tır.
(Cevap C)
Montrö Sözleşmesi’nde Alınan Kararlar
1) Boğazlar Komisyonu kaldırılarak görev ve yetkile-
ri Türkiye’ye bırakılmıştır.
2) Türkiye’ye Boğazların her iki yanında da asker bu-
lundurma ve askeri tesis kurma hakkı tanınmıştır.
3) Ticaret gemilerinin Boğazlardan geçişi serbest bı-
rakılmıştır.
4) Yabancı savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi için
sınırlama olacaktır.
5) Karadeniz’de kıyısı olmayan devletlerin donanma-
larına ait savaş gemileri zaman ve ağırlıkları bakı-
mından sınırlandırılacaktır.
KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
6) Türkiye bir savaşa girer ya da bir savaş tehlikesi
ile karşılaşırsa Boğazları istediği gibi açıp kapaya-
bilecektir.
ÖRNEK:
Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nin;
I. Boğazlar Komisyonu’nun kaldırılması ve göre-
vinin Türk tarafına geçmesi
II. Yabancı savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi-
nin sınırlandırılarak, Türkiye’nin denetimine bı-
rakılması
III. Yabancı devletlere ait ticaret gemilerinin her iki
yönde Boğazlardan geçişlerinin serbest olması
hükümlerinden hangileri, Türkiye’nin dünya
devletleri arasındaki saygınlığının daha da art-
tığını gösterir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
ÇÖZÜM:
Lozan Konferansı’nda başkanı Türk olan ulusla-
rarası bir komisyonun Boğazları yönetmesi kabul
edilmişti. Bu, Türkiye’nin egemenlik haklarını inci-
ten bir durumdu. Montrö Boğazlar Sözleşmesi’nde
Boğazlar Komisyonu’na son verilerek tüm yetkile-
rinin Türkiye’ye devredilmesi ve yabancı savaş
gemilerinin Boğazlardan geçişine getirilen bazı sı-
nırlamalar Türkiye’nin uluslararası alandaki gücü-
nü ve saygınlığını artıran gelişmelerdir.
(Cevap D)
Montrö Sözleşmesi’nin Önemi:
– Boğazlar Komisyonu’nun kaldırılmasıyla Lozan’ın
Türkiye’nin egemenlik haklarını zedeleyen bir hük-
müne son verilmiştir.
– Misakımilli’nin Boğazlara yönelik kararı gerçekleş-
miştir.
– Türkiye büyük bir siyasal zafer kazanmıştır.
Boğazlarda asker bulundurulması ile Türkiye’nin
Doğu Akdeniz’deki önemi artmış, uluslararası
alandaki durumu güçlenirken saygınlığı da art-
www.filozof.com.tr 7
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih

mıştır. Artık Milletler Cemiyeti’nin yetersiz garan- mına gelen bu uygulamaya Montrö’de son verile-
tisi yerine Türkiye kendi gücüne dayanabilmek ve rek Boğazlar’daki Türk egemenliği güçlendirilmiş-
Boğazlar üzerinde de savunmasını yapabilmek tir.
olanağına kavuşmuştur.
(Cevap E)
– 1833 Hünkar İskelesi Antlaşması’ndan beri süre-
ÖRNEK:
gelen Boğazlar Sorunu çözümlenmiştir.
Sovyet Rusya;

I. Lozan Görüşmelerinde Türkiye’nin Boğazlar

Rusya, Lozan’da Türkiye’nin görüşünü destek-
lerken, Montrö’de destek vermemiştir. Bu durum
Rusya’nın Türkiye’nin Boğazlara tek başına hakim
olmasını istemediğini ve iyi ilişkilerin bozulmaya
başladığını göstermektedir.
Günümüzde Rusya’nın dağılmasından son-
ra Boğazların stratejik önemi daha da artmış-
tır. (Rusya, Ukrayna, Bulgaristan, Romanya,
Gürcistan) batılı ülkelerle ilişkilerinin giderek art-
masından dolayı Boğazların da önemi artmıştır.
konusundaki önerisini desteklemiştir.
II. Montrö Görüşmesi’nde Boğazlardan geçiş
hakkı istemiştir.
III. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Türkiye’den
Boğazlarda kendisine üs verilmesini istemiştir.
Bu durumlara bakarak Sovyet Rusya’nın
Boğazlarla ilgili politikasında hangi amaca yö-
neldiği söylenebilir?

ÖRNEK:
Lozan Antlaşması’nda Boğazların yönetimi, ayrı
bir bütçesi olan ve Türkiye temsilcisinin başkanlık
ettiği Boğazlar Komisyonu’na verilmiş; ancak daha
sonra Montrö Boğazlar Sözleşmesi’yle Boğazlar
Komisyonu, bu görevini Türkiye Cumhuriyeti’ne
bırakmıştır.
A) Lozan’da kaybettiği hakları geri almaya
B) Akdeniz yolu üzerindeki engelleri ortadan kal-
dırmaya
C) Türkiye’nin güçlenmesini önlemeye
D) II. Dünya Savaşı’nda bozulan Avrupa güç den-
gesini yeniden kurmaya

Bu durum aşağıdakilerden hangisinin bir gös- E) Türkiye’yi kendi rejimi içine almaya
tergesidir? ÇÖZÜM:

İçerde rejimini oturtan ve güçlendiren Sovyet

A) Boğazlardan az sayıda devletin yararlandığı- Rusya, Akdeniz yolu üzerindeki engelleri ortadan
nın kaldırmaya yönelmiştir.
B) Boğazlarla ilgili rejimin tek taraflı olarak sap-
tandığının (Cevap B)

C) Boğazlar sorunun Avrupalı devletler tarafından

çıkarıldığının
D) Boğazların zamanla uluslararası önemini yitir-
diğinin
E) Boğazlar üzerindeki Türk egemenliğinin daha-
da güçlendiğinin
ÇÖZÜM:

Lozan Antlaşması’nda kurulan başkanı Türk

Boğazlar Komisyonu, Misakımilli’ye ve Türkiye’nin
egemenlik haklarına aykırı idi. Türkiye toprakla-
rı içinde başka yöneticilerin de bulunduğu anla-

8 www.filozof.com.tr

8. SADABAT PAKTI (8 Temmuz 1937)
– 1935’te İtalya’nın Habeşistan’a saldırması ve
Doğu Akdeniz’de yayılmacı politikalar geliştirme-
si üzerine, Türkiye, İran, Irak ve Afganistan’ın katı-
lımıyla oluşturuldu.
– İran’ın başkenti Tahran’da Sadabat Saray’ında ya-
pılan antlaşmayla kurulan pakt, üye devletlerden
birinin saldırıya uğraması durumunda diğerlerinin
de saldırıya uğramış sayılması esası üzerinde ku-
ruldu ve ortak savunmayı öngörüyordu.
– Türkiye ile arasındaki Hatay sorunu nedeniyle
Suriye bu pakta üye olmamıştır.
– Sadabat Paktı, Balkan Antantı’ndan farklı olarak
yayılmacılığa karşı caydırıcı bir unsur oluşturmuş-
tur.
Türkiye Sadabat Paktı’nın kurulmasına ön-
cülük yapmakla:
1. Doğu ve batı sınırlarının güvenliğini sağlamış.
2. Bölgesel barış yoluyla dünya barışına katkıda bu-
lunmuş.
3. Uluslararası alanda etkinlik kazanmıştır.
ÖRNEK:
Atatürk “Dünya milletlerinin saadetine çalışmak, di-
ğer bir yoldan kendi huzur ve saadetini temine çalış-
mak demektir. En uzakta zannettiğimiz bir hadisenin
bize bir gün temas etmeyeceğini bilemeyiz.” demiştir.
Atatürk’ün bu sözleri aşağıdakilerden hangisinin
değerini ortaya koymaktadır?
A) Bağımsız bir devlet olmanın
B) Ekonomide devletçiliği uygulamanın
C) Cumhuriyet rejimini benimsemenin
D) Uluslararası barışı korumanın
E) Laik bir devlet kurmanın
ÇÖZÜM:
Atatürk’ün insan ve insanlık sevgisini de en açık bir
şekilde ortaya koyan yukarıdaki konuşma aynı za-
manda uluslararası barışı, korumanın da değerini or-
taya koymaktadır.
(Cevap D)
KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
HATAY SORUNU
1921 Ankara Antlaşması ile İskenderun ve
Antakya’da özel bir yönetim kurulmuştu. Fransa
1936’da Lübnan ve Suriye’de manda yönetimine
son verince Hatay Sorunu yeniden körüklendi.
Milletler Cemiyeti gözetimi altında yapılan halk
oylaması sonucunda Hatay’da bağımsız bir dev-
let kuruldu. (2 Eylül 1938). İlk Cumhurbaşkanlığını
Tayfur Sökmen, başbakanlığını ise Abdurrahman
Melek’in yaptığı bağımsız Hatay Devleti, Atatürk’ün
ölümünden sonra 30 Haziran 1939’da Türkiye’ye
katılma kararı aldı. Böylece Misak-ı Milli’ye uygun
bir gelişme daha kaybedilmiş oldu.
– Ömrünün son günlerini Hatay Sorunu’na ayı-
ran Atatürk, üstün diplomasisi sayesinde sorunu
Türkiye lehine çözerek savaşsız yollardan burayı
anavatana katmıştır. Ne var ki Hatay’ın anavatana
katılışını göremeden ölmüştür.
– Fransa, II. Dünya Savaşı’nın başlaması tehlikesi
karşısında Hatay’ın Türkiye’ye katılışına sese çı-
karamamıştır. Gerçekten de bu olaydan kısa bir
süre sonra II. Dünya Savaşı patlak vermiştir.
Hatay’ın anavatana katılmasında nüfus yapısı,
Türk dış politikasının kararlı ve güven verici özelli-
ği ile yaklaşan Dünya Savaşı nedeniyle Fransa’nın
Hatay için yeni bir savaşı göze alamayışının da
büyük etkisi vardır.
ÖRNEK:
Hatay’ın anavatana katılmasında, aşağıdakiler-
den hangisi doğrudan etkili olmamıştır?
A) Nüfusun çoğunluğunu Türklerin oluşturması
B) Fransa’nın bu iş için savaşı göze alamaması
C) Türk dış politikasının başarısı
D) Hatay’ın o sırada bağımsız bir devlet olması
E) İkinci Dünya Savaşı’nın başlaması
ÇÖZÜM:
Hatay’ın anavatana katıldığı günlerde II. Dünya
Savaşı’nın çıkma tehlikesi vardı, yani savaş he-
nüz başlamamıştı.
(Cevap E)
www.filozof.com.tr 9
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
II. DÜNYA SAVAŞI (1939-1945)
I. Dünya Savaşı Sonrası Avrupa’da Genel
Durum
– I. Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da kuvvetler
dengesini oluşturan üç büyük imparatorluk; Rus
Çarlığı, Avusturya - Macaristan İmparatorluğu ve
Alman İmparatorluğu yıkıldı.
– Avusturya Macaristan İmparatorluğu’nun parça-
lanmasıyla imparatorluk içindeki milletler bağım-
sızlıklarını kazandılar.
– İtalya’da Faşizm, Almanya’da Cumhuriyet rejimleri
kurdu. SSCB’nin Rusya’da kurulmasıyla Komünist
rejim Rusya’ya hakim oldu.
– Orta ve Doğu Avrupa’da; Letonya, Estonya,
Litvanya, Finlandiya, Macaristan, Polonya,
Çekoslovakya ve Yugoslavya gibi devletler kurul-
du.
ÖRNEK:
İkinci Dünya Savaşı çıkmadan önce Atatürk:
“Bir dünya harbi olacaktır. Bu harp neticesinde
dünyanın durumu ve dengesi baştan başa deği-
şecektir. İşte bu sırada doğru hareket etmesini bil-
meyip en küçük bir hata yapmamız halinde, başı-
mıza mütareke yıllarından daha çok felaketler gel-
mesi mümkündür.” demiştir.
Atatürk bu sözüyle,
I. geçmişten ders alma,
II. savaş ortamından çıkar sağlama,
III. savaşların getirdiği sonuçları kabullenme
yaklaşımlarından hangilerinin gerektiğini vur-
gulamıştır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) II ve III
10 www.filozof.com.tr
ÇÖZÜM:
Atatürk’ün İkinci Dünya Savaşı’ndan önce söyle-
diği “başımıza mütareke yıllarından daha çok fela-
ketler gelmesi mümkündür.” sözüyle Birinci Dünya
Savaşı’ndan sonraki sıkıntılara dikkat çekmesi
geçmişten ders almanın önemini vurgular.
(Cevap A)
Savaşın Başlaması ve Yayılması
– II. Dünya Savaşı 1 Eylül 1939’da Almanya ve
Rusya’nın Polonya’yı işgale başlamaları üzerine
İngiltere ve Fransa’nın Almanya’ya savaş ilan et-
meleri ile başlamıştır.
– İngiltere ve Fransa, Sovyetler ile Almanya arasın-
daki yakınlaşmayı tehlike olarak görmüşler ve bu-
nun için sadece Almanya’ya savaş ilan etmişlerdir.
(3 Eylül 1939)
II. Dünya Savaşı’nda Devletler
Mihver Devletler: Almanya safında yer alan
İtalya, Japonya, Bulgaristan, Macaristan ve
Romanya’nın oluşturduğu gruptur.
Müttefik Devletler: Japonya’nın Pearl Harbour’a
baskın yapması üzerine savaşa giren ABD,
İngiltere, Fransa ve Rusya’nın oluşturduğu grup-
tur.
– Almanya kısa sürede, Norveç, Danimarka, Belçika,
Hollanda ve Fransa’yı ele geçirerek Avrupa’da
kontrolü ele geçirmiştir (1940).
– Almanya, İtalya ile birlikte Kuzey Afrika’da Mısır’a
kadar ilerlemiş, İtalya ise Akdeniz’de kontrolü ile
geçirmiştir (1940 - 1942)
– Arnavutluk’u işgal eden İtalyanlar, Yunanistan üze-
rinde başarılı olamayınca Almanya, Yugoslavya ve
Yunanistan’ı ele geçirmiş ve dostu olan Sovyetler’e
saldırmıştır.
– Almanya’nın savaşın başında (23 Ağustos 1939)
Rusya ile Saldırmazlık Paktı imzalamasının sebe-

bi; Polonya’nın işgaline karşı İngiltere ve Fransa’da
uyanacak tepkinin bir bölümünü Rusya’nın üzeri-
ne çekmektir.
– Almanya ve İtalya’nın yanında savaşa giren
Japonların Pearl Harbour’daki Amerikan üslerine
Saldırmaları üzerine İngiltere’nin yanında savaşa
giren ABD ve ortağı İngiltere, Japonya’ya savaş
ilan etmişlerdir (14 Ağustos 1942).
Savaşın Sona Ermesi
– İngiltere; Rusya’nın ve ABD’nin kendi yanında yer
almasıyla kısa sürede Akdeniz’de hakimiyeti ele
geçirmiş ve 1942 yılında İtalya’yı saf dışı bırak-
mıştır.
– Rusya 1942’de Almanya’ya karşı İngiltere ile bir
ittifak antlaşması imzalayarak Müttefik Devletler
grubuna katılmıştır.
– 1943 Temmuz’unda Müttefikler, Sicilya’ya asker
çıkardılar. Bunun üzerine Faşist Mussolini hükü-
meti düştü. İtalya ateşkes istedi.
– Yeniden İtalya’da yönetim değişikliği yaşanmış ve
İtalya 1943 yılından itibaren İngiltere’nin yanında
Almanya’ya karşı savaşa devam etmiştir.
– Moskova önlerine kadar ilerleyerek 1943 yılına
kadar savaşı kontrolünde bulunduran Almanya bu
tarihten itibaren kaynak sıkıntısı ve iklim şartları-
nın etkisiyle işgal ettiği yerlerden çıkarılmıştır.
– Doğudan Sovyetler, batıdan İngilizler, Amerikalılar
ve Fransızlar Normandiya çıkartmasını yaparak,
1945 yılında Almanya’yı teslim almışlardır.
– Uzak Doğu’da Japonlar karşısında gerileyen
Amerika’nın, Almanya’nın teslim olmasından son-
ra Hiroşima ve Nagazaki’ye atom bombası atma-
sı sonucu 2 Eylül 1945’te Japonya teslim olmuş ve
savaş sona ermiştir.
Savaş Sırasında Türkiye’nin Siyaseti
– Büyük savaşlardan yeni kurtulmuş Türkiye, tekrar
korkunç bir tehlikeye atılamazdı. Var gücüyle sa-
vaşın dışında kalmaya çalışacak olan Türkiye II.
Dünya Savaşı’nın başında gereken önlemleri al-
mış, sınırlara yığınak yapmış, her an savaşa gire-
KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
cek gibi hazırlık yapmış ve savaşın dışında kala-
bilmek için dikkatli bir politika izlemiştir.
– Genel seferberlik nedeniyle 1939 - 1945 yılları
arasında üretim tamamen durmuş, ekonomi felç
olmuştur. Aynı zamanda bu yıllar Türkiye’nin nüfus
artış oranının da en az olduğu dönem olmuştur.
– 1941 yılında Almanya ile Türkiye arasında saldır-
mazlık paktı imzalanmıştır. Bu antlaşmaya göre
Almanya Türkiye’ye saldırmama garantisi vere-
cek, Türkiye de tarafsız kalacaktı.
Bu anlaşmanın imzalanmasında,
– Almanya’nın Balkanlar’ı işgal ederek Türkiye sı-
nırlarına dayanması sonucu Türkiye’nin siyasi çö-
züm arayışlarına girmesi
– Almanya’nın Rusya üzerine saldıracağı sı-
rada Türkiye’den bir tehlike gelmemesi için
Balkanlar’daki konumunu güvence altına almak
istemesi
nedenleri etkili olmuştur.
– İngiltere Başbakanı Churchil, 30 Ocak 1943’te
İsmet Paşa’dan kendi yanlarında savaşa girmele-
rini istemiştir (Adana Görüşmesi)
– 1943’te Sovyet Birliği de Tahran Görüşmeleri’nde
Türkiye’nin savaşa girmesini istemiştir.
– Aralık 1943’te Müttefik Devletler Kahire
Görüşmeleri’nde bir kez daha Türkiye’nin kendi
yanlarında savaşa girmesini istemişlerdir.
– Savaşın sonlarına doğru Türkiye, tutumunu de-
ğiştirerek, yenilmeleri kesinleşen Mihver Grubu’na
karşı cephe alarak Müttefik Devletler ile yakınlaş-
mıştır.
– Türkiye bu politika doğrultusunda 2 Ağustos
1944’te Almanya ile tüm resmi ilişkilerini kestiğini
açıklamıştır.
– Türkiye fiilen savaşa girmese de 23 Şubat 1945’te
Almanya ve Japonya’ya resmen savaş ilan etmiş-
tir.
www.filozof.com.tr 11
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih
Türkiye’nin Mihver Devletlere savaş ilan
etmesinde,
– İlişkilerinin bozulmaya başladığı Sovyet Rusya
karşısında yalnız kalmamak
– Savaş sonunda savaşta zarar gören devletlerden
biri olarak ekonomik yardımlar alabilmek
– Savaştan sonra oluşturulacak uluslararası örgüt-
lerde yer almak gibi nedenler etkili olmuştur.
Savaş boyunca iki milyon insanı silah altında tu-
tan Türkiye, ekonomik gücünü askeri yatırımlara
ayırmak zorunda kaldığı için II. ve III. Beş Yıllık
Kalkınma Planlarını da uygulayamamıştır.
ÖRNEK:
İngiltere, ABD ve Sovyetler Birliği’nin katılımıy-
la 1943 yılında yapılan Tahran Konferansı’nda,
Türkiye’nin II. Dünya Savaşı’na katılması konu-
sunda karar alınmış ve bu kararın Türkiye’ye bildi-
rilmesi için İsmet İnönü Kahire’ye davet edilmiştir.
İsmet İnönü, Kahire’ye kararın bildirilmesini kabul
etmek için değil, bu kararı taraflarla serbestçe tar-
tışmak ve görüşmek için gideceğini söylemiştir.
İsmet İnönü’nün yalnızca bu tutumuna daya-
narak,
I. ulusların eşitliğini gözetme
II. bağımsız devlet anlayışına saygı duyma
III. sorunlara kısa sürede çözüm bulma
yaklaşımlarından hangilerini benimsediği söy-
lenebilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
ÇÖZÜM:
İsmet İnönü’nün Kahire’ye gitmesinde Türkiye’nin
II. Dünya Savaşı’na katılması kararını kabul etmek
için değil, taraflarla serbestçe tartışmak ve görüş-
mek için gideceğini söylemesi, ulusların eşitliği-
ni gözettiğini ve bağımsız devlet anlayışına saygı
duyduğunu benimsediğini göstermektedir. Beyannamesi’ni hazırlamıştır.
(Cevap D)
12 www.filozof.com.tr
II. Dünya Savaşı’nın Sonuçları
– Savaş sonunda Müttefik Devletler başarılı olmuş
ve demokrasi eğilimi artmıştır.
– Almanya ve İtalya’nın yenilmesi ile aşırı milliyetçi
akımlar (Nazizm, Faşizm) önemini kaybetmiştir.
– Savaş sonrası dünya politikasına iki yeni güç ABD
ve SSCB hakim olmuştur.
NOT:
ABD Monroe Doktrini’ni terk ederek, Rusya ise
1945’ten sonra takip ettiği aktif, emperyalist poli-
tikasının yanında teknolojik açıdan gelişmesi ile
bu iki devlet milletlerarası politikanın birinci planı-
na geçmişlerdir.
– Sömürgecilik sona ermeye başlamış Asya ve
Afrika’daki sömürgelerin pek çoğu bağımsızlık-
larını kazanmışlardır. (Hindistan, Mısır, Pakistan,
Cezayir, Tunus, Libya, Fas).
– Almanya, Doğu - Batı olmak üzere ikiye ayrılmış-
tır.
NOT:
Bu iki Alman devleti 1990 yılında tekrar birleşmiş-
tir.
– Almanya ve İtalya’nın işgal ettiği Balkan ve Doğu
Avrupa ülkeleri, Rusya’nın denetiminde yeni-
den kuruldular. II. Dünya Savaşı sonlarında olu-
şan bloklaşmada Doğu Almanya, Çekoslovakya,
Macaristan, Polonya, Bulgaristan, Yugoslavya,
Arnavutluk, Romanya gibi devletler Rusya önder-
liğinde Doğu Bloku’nu oluşturmuşlardır.
– ABD ve İngiltere’nin Rusya’yı serbest bırakmasıy-
la Rusya komünist rejimini Orta Avrupa, Balkanlar
ve Çin’e yaymıştır.
– Milletler Cemiyeti yerine Birleşmiş Milletler örgütü
kurulmuştur (1945).
NOT:
BM 1948’de II. Dünya Savaşı’nın kötü sonuç-
larını göz önüne alarak İnsan Hakları Evrensel
 KPSS GENEL KÜLTÜR: Tarih

– Birleşmiş Milletler örgütünün desteği ile Yahudilere

Filistin’de devlet kurma hakkı tanınmış ve 1948’de
bağımsız İsrail Devleti kurulmuştur.

– Komünizmin yayılması tehlikesi sonucu Doğu

Bloku’na karşı 1949’da Kuzey Atlantik Paktı
(NATO) kurulmuştur.

NOT:

Türkiye NATO’ya 1952’de üye olmuştur.

– Savaş sonrası artan devletler arası bloklaşmalar

sonucu Sovyetler Birliği’nin öncülüğünde Varşova
Paktı kurulmuştur (1955). Varşova Paktı, NATO’ya
karşı kurulmuş bir birliktir.

– Avrupa Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı

(OECD) kuruldu. 1949’da Avrupa Konseyi kurul-
muştur.

– II. Dünya Savaşı sonunda ABD, İngiltere, Sovyet

Rusya devlet başkanları Yalta’da bir araya gelerek
dünyayı nüfuz bölgelerine ayırıp denetim altına al-
mayı planlamışlardır (Şubat 1945).

– Türk - Amerikan ilişkileri gelişmiştir.

– Türkiye’de çok partili hayata geçilmiştir.

– Savaş sırasında milyonlarca insan hayatını kay-

betmiştir. Ölen insanların çoğunun sivillerden
oluşması Sivil Savunma Teşkilatlarının yaygınlaş-
masına neden olmuştur.

www.filozof.com.tr 13