Bir Eitimcinin

Dnce ve
Anlar
1. kitap

Mehmet Ali EREN

1999

1
 Teknik Hazrlk ve Bask

Kardelen Ofset

Matbaaclk Tantm Hizmetleri

San. Tic. Ltd. ti.
Tel: 0312.432 13 78 432 23 78 431 70 03 435 37 90
Ankara 1999

2
indekiler Dizini
Okuyan Adam, Durmayan Adam, retmenim M. Ali Eren.................5
Mehmet Ali Eren Hemehrimiz Oldu...................................................6
Bir Eitimcinin ocukluk Anlar .........................................................7
rnek Kadn Fadik Ninem.................................................................10
Dn Alay......................................................................................11
Ocaklar Sndren Kumar..................................................................13
Cumhuriyet Balosu............................................................................14
Hdrellez Bahar Bayram...................................................................14
Grete Bapehlivan Yendik............................................................15
Ulukladan Nideye Yaya Olarak Bir Gnde Gidip Gelen Kii........16
Uluklallar Sebze Ve Meyveye Kavuuyorlar..................................16
Hocalardan lk Dini Bilgileri Alyorum................................................17
Uluklallarn Kuvay Milliyeye Katklar ve Fransz galinden
Kurtulular........................................................................................17
Lavgar Yakupun Sava Anlarn Can Kula le Dinlerdim...............18
Ekiyalar Bor Yolunda Babam Soydular...........................................19
Koun c Byle Alnr.....................................................................20
Tembel Hocalar.................................................................................20
obanlk Deyip De Gemeyin...........................................................21
Kanl Sleyman.................................................................................22
Araplar Hac Adaylarn ldrerek Barsaklarnda Altn Aryorlar.......22
Dedem Kadn Karyor.....................................................................23
Hac merin K..............................................................................23
At Yarlarna Katlmay ok Severdim.............................................24
Kimsenin Binemedii Ata Binmeyi Ben Baardm.............................25
ocukluk Deneyimlerimden Askerlikte ok Yararlandm..................26
Para le Gnah Affolunmaz...............................................................30
nl Bir oban Olacam.................................................................31
Okumak stiyorum. Buna Kimse Engel Olamaz!................................32
Babam Hac Osman, Hkime Kar Geliyor......................................34
Nide Ortaokulunda Okuyan lk Uluklallar.....................................34
Padiahn Adn Abdesdtsiz Azna Almayan Kadn.........................35
Trke badet zerine Dnceler ...................................................36
Nide Ortaokulundaki rencilik Anlarm.........................................38
Nide Ortaokulundaki retmenlerimin zellikleri ...........................39
Yardmsever ofr Osman Daima kranla Anarm.......................40
Eitimci Olarak Cumhuriyet'in 10. Ylnda Greve Balyorum..........41
Durasll Kynde retmenlik Mesleine Baladm ........................43
Askere Gidiyorum.............................................................................69
Askerlik Grevimi Yapyorum............................................................70
Rauf nan Kaybettik.........................................................................77

3
Bartn lk retim Mfettii Olarak Yaadklarm...............................79
ifteler Ky Enstits'ndeki Gnlerim...............................................82
Ky Enstitleri Kuruluyor ..................................................................87
Rauf nan'n Mektubu .......................................................................92
Kurtulu Sava Eitim Alannda da Srmelidir.................................95
Memi Emmi'yi ngiliz Dostu Yapan Aldatmaca.................................96
Arap eyhleri Trk Askerlerine Katliam Yapyor...............................97
Dinde Faiz Konusu............................................................................99
Ereli'de Dr. M.Kurdolu ve Vaiz M. Salama Cevabm................104
Gnmzn Aydnlanma Sorunlar.................................................106
Ky Sorunlar..................................................................................108
Dnen nsan Gerei Bulur (1)....................................................110
Dnen nsan Gerei Bulur (2)....................................................121
nder Gazetesi'nin Dnen nsan Gerei Bulur zerine Yorumu
........................................................................................................123
Mentee Gazetesi'nin Dnen nsan Gerei Bulur" zerine
Yorumu...........................................................................................123
Cumhuriyetimiz Ve Demokrasimiz Tehlikededir..............................130
Alman Kalknmas Ve Biz................................................................140
Emekli retmen Ahmet Dedekyn Bir Ans...............................145
Altn Anahtar...................................................................................146
Mehmet Ali Eren'in eitli Mektup ve Dilekeleri.............................148
Babam Hacca Gidiyor.....................................................................150
ek Cumhuriyeti'nde Trk ehitlii naas.....................................152
205 ehidimizin Yeni ehitlie Tanmas......................................154
Ulukla Belediyesi Encmeni Bakan Ve yelerine......................156
Milli Gvenlik Kurulu Yksek Katna................................................163
Sayn Gkhan Evliyaolu................................................................166
Seluk Ve Mersin niversiteleri Rektrlklerine Mektup.................170
Dokuz Eyll, ukurova Ve Nide niversiteleri Rektrlklerine
Mektup............................................................................................174
Trk Tarih Kurumu Bakanl'nn Cevab.......................................175
T.C. Genelkurmay Bakanl'na Mektup........................................176
T.C. Genelkurmay Bakanl'nn Cevab.......................................176
ileri Bakanl Yksek Makamna................................................177
Hacettepe niversitesi Hastanesi Bahekimliine...........................180
Gz Hastalklar Anabilim Dalnn M. Ali Eren'e Teekkr............180
Mehmet Ali Eren'in 1945 dneminde ald takdirname belgeleri....181
Alfabetik Dizin ................................................................................. 182

4
Okuyan Adam, Durmayan Adam, retmenim
MEHMET AL EREN
M. Ali Erenin benim yaantmda kkl ve anlaml bir yeri vardr.
Hemerim, vriz Ky Enstitsnde retmenim, ilkretim mfettiim;
yazn ve yayn yaammda en ok yararlandm, kirlerine daima sayg
duyduum bir eitimcidir M. Ali Eren M. Ali Eren'in renkli bir kiilii
vardr. Daima alr, mspet iler peinde durmadan yorulmadan koar;
evresine ve lkesine srekli yararl olmaya alr. Ayn zamanda
Atatrk ilkelerine ve Trk Devrimi'ne yrekten baldr. rticann amansz
dmandr. Mspet bilimden asla dn vermez. Hak bildii yolda
dosdoru yrmeyi yaam felsefesi edinmitir. Bizleri de bu duygularla
yetitirdi. M. Ali Erenin rencisi olmakla daima kvan duyarm.
88 yana ve gz tansiyonu nedeniyle gzlerini kaybetmesine
karn kalemi brakmayan, zamann deerlendirdii lde insan oldu-
una inanan bir kiilie sahiptir.
M. Ali Eren benim vriz Ky Enstits'nde Genel ve zel retim
Yntemleri dersi retmenimdi. Ayn zamanda Enstitnn Yap Sanat
Ba idi. Okulun inaat ilerini o ynetiyordu. Bu arada Gezi Kolu
retmenliini de stlenmiti. renciliimde onun ynetiminde Konya
ve Ankara olmak zere iki kez yurt gezisine katldm.
M. Ali Eren, gezi ve gzleme ok deer veren bir retmenimizdir.
Bir duvar takvimi yapra zerinde rencileri saatlerce konuturur,
dndrr ve doru sonulara vardrrd. Derslerinde gzlem, deney ve
uygulamaya ok yer verirdi. Bilginin yannda dnceye de geni yer
ayrrd. Onun iin u slogan sk sk yinelerdi: Dnen doruyu bulur.
Bu slogan ayn zamanda bir yaptnn da addr.
M. Ali Eren, ok okuyan, okuduunu yaamna uygulayan bir
eitimcidir. Ayn zamanda vriz Ky Enstitsnn genel kitaplndan da
sorumlu idi. Beni okumay ok seven bir renci olarak tanm olmal ki,
bir gn bana:
Hac sana bir grev vereceim. Yapan i; her hafta okul kitap-
lna gelen kitaplarn adn, yazarn, ka sayfa olduunu ve ksaca
neden bahsettiini saptayarak, Cumartesi gnleri le yemek saatinde
rencilere duyurmaktr. dedi. Bu grev benim de houma gitti. Bylece
pek ok kitapla tanm oldum.
M. Ali Eren bir ara ilkretim mfettiliimi de yapt. Tefti ettii
okullarda Snf Kitaplklarnn kurulmasna da ok nem verirdi.
Konya Ereli retmen Abdurrahim lkokulu'na yeni atandm
gnlerde idi. Blge lkretim Mfettii M. Ali Eren, 15.12.1961 gn
retmenler Lokali'nde bir hafta sreli, Ereli Merkez lkokulu retmen-
lerine Kitaplk Tertip ve Tasnif Semineri dzenledi. Kitaplk tasninde

5
bir de yapt veren M. Ali Eren 1, kitaplklarn nasl dzenlenecei; bunlar-
dan snflarda pratik olarak nasl yararlanlaca konularnda uygulamal
bilgiler verdi. Bu arada seminere katlan retmenler, Ereli Blge ret-
menler Kitapl'ndaki kitaplar tasnif ederek rendiklerimizi uygulam
olduk.
Bu seminerde rendiimiz bilgi ve becerileri, okul ve snf kitap-
lklarmzda uygulayarak, rencilerimize genel kitaplklardan nasl yarar-
lanmalar gerektii hakknda temel bilgi ve becerileri kazandrmaya al-
tk. M. Ali Eren, okullarmzdaki tefti ve denetlemelerinde okul ve snf
kitaplklarn da titizlikle inceler ve gerekli rehberlikte bulunurdu.
Okumann yararna yrekten inanan M. Ali Eren, Konya Erelide
bir de ocuk Kitapl at. Karapnarn tozlu yollarnda motosikletle
hasta hasta dolaarak ba toplad ve Ereliye bir ocuk kitapl
kazandrd.
Emekli olduktan sonra Erelide GNE gazetesini kurarak yayn
yaamna balad. Bir gn kendisine bir retmen Emekli lkretim
Mfettii M. Ali Eren dediinde: Ne emeklisi, ie daha yeni baladk.
diyerek alma azmini, yorulmak, usanmak bilmeyen iradesini kantla-
maya alt.
Gne gazetesini yllarca ynetti. Sonunda bir ara matbaasn
Ankaraya naklederek Necatibey Matbaasn kurdu. Bu matbaay da
yllarca ynettikten sonra Milasn Kyklack Ky'ne yerleti. Burada
da almalarn srdrerek anlarn yazd ve Milas Mentee ve nder
gazetelerinde yaymlad. Bu etkinlikleri bu yrede de byk takdir toplad.
Milasllar, M. Ali Ereni hemehri olarak kucakladlar. Milas ret-
men kurulular ve ADD dller verdiler.
M. Ali Eren, ilerlemi yana ve gzlerini yitirmesine karn al-
malarn srdrmektedir. Bu gnlerde anlarn iki cilt halinde bastrarak
en byk hizmetlerinden birini yerine getirme abas iindedir. Kendisine
salkl daha nice yllar dilerim. 24.08.1999
Hac ANGI (Eitimci)

Mehmet Ali Eren Hemehrimiz Oldu

Milli Ktphane kurulmadan nce, 1948 ylnda lk ve Orta Dere-

celi Okullarda Kitaplk Klavuzu adl yaptn yaymlayan emekli eitimci
Mehmet Ali Eren, Kyklack Ky Zeytinlikuyu Mahallesi'ne yerlemi
ve hemerimiz olmutur.

1 Mehmet Ali Eren, lk ve Orta Dereceli Okullarda Kitaplk Tasnif ve Tertip

Klavuzu, (stanbul: Rza Cokun Matbaas, 1948)
6
 lkokul retmenlii, mfettilik, retmen okullar ve lise ret-
menlii ve mdrlkleri gibi eitli grevlerde bulunan Mehmet Ali Erenin
yaymlanm sekiz yapt vardr.
Kyklack Ky'ndeki milattan nce 5. yzylda Yunanistandan
gelen Argoslu gmenler tarafndan kurulan assos ehri kalntlar ile de
ilgilenen Mehmet Ali Erenin ky turistlerinin faydalanaca bir el kitab
hazrlamaya baladn da rendik.
Mehmet Ali Erene salkl ve mutlu bir hayat geirmesini. al-
malarnn evre turizminin gelimesine yardmc olmasn dileriz.
nder-26.5.1988

Bir Eitimcinin ocukluk Anlar

Kimlik czdanma 2 gre 1913te, gerekte ise 1911de, Mays
ay-nn ortalarnda, Ulukla merkezine bal Byk lbeyi yaylasnda,
evresi apraz, tepesi btn tal, st ve evresi boyal ve nakl kee
ve kilimlerle rtl, ii taklarla sslenmi Alak adndaki yuvarlak adr
iin-de domuum. Bulu ana da bu yaylann kuyusu banda
ulatm. Dier genlerde doum yeri ile bulua erime yeri arasnda
bilimsel bir iliki olup olmadn bilmiyorum. ocukluum at srtnda
harman ve ekinde, saldran srlar kovalamakla, pulluk arkasnda ift
srmekle, ekin ve bostan bekilii yapmakla ve gerektiinde koyun-kuzu
srlerini otlatmakla geti.
ocukluk anlarm yazmadan nce Uluklallarn sosyal hayatna
etkisi olan Yzba'dan birka sz sylemek gereini duyuyorum.
le merkezi, bugn Uluklann buca iftehana bal olan
Maden Ky'nde iken, 1885 ya da 1890 yllarnda Uluklaya bir yzba
gelir. Uluklann suyunu ve havasn beenir. nsanlaryla sohbet etmeyi
sever. Bu nedenlerle Uluklann iinde, Karaoluk, Hatmn Gl ve
Alpaut gibi ok verimli yerlerden arazi ve ba alr. ok zenginleir.
Hayr ilerine de ilgi duyar. Uluklann iek Sekisi ile Gl Tepesi ara-
sndan geen Klan Ky yolunun ilk yokuu banda kesme talarla bir
eme yaptrr. Bu emeye yakn dadan knkler iinden su getirir.
eme nne de eitli aalar diker.
Yzba emesi ad verilen bu mevkiden kasabaya bakldn-
da, dik Zehri Da eteindeki vadi ve tepeler stne kurulan Ulukla
evleri bir insann avucu gibi grlr. Seyrine doyum olmaz. Ben bu
emeye her baktmda nl yazar Pukinin Yzbann Kz adl
yaptn hatrlarm. Eskiden oradan geen kyllerle kasaba halk Yzba-
emesinin banda mola verir, dinlenir, kollarn dirseklerine kadar
svayp eme bana geer; ellerini, yzlerini ykar, billur duruluundaki

2 M. Ali Erenin bu ocukluk Anlar 1997de Milas nder gazetesinde

yaynland.
7
souk sudan kana kana ier, sonra da ayaa kalkp ellerini gkyzne
aarak yzbann ve gemilerinin ruhuna dualar ederlerdi.
Yzbann bir kzyla bir olu olmu. Her ikisini de Uluklal
genlerle evlendirmi. Kz Aye Hanm' Sar Kad nvanyla nl
Hseyin zbilgine nikhlam. Aye Hanmn zbilginden drt kz ve
iki olu dnyaya gelmi. Hseyin zbilgin Medeni Kanun'a aykr olarak
tanmaz mallarnn ok nemli blmn iki olunun stne tapu etmi.
Kk olu Hasan zbilgin askerlik grevini yaparken lm. Gen
kars baka bir erkekle evlenerek eski kocasndan ald mallarn stne
oturmu. Hseyin zbilgin ihtiyarlaynca olu Gk Hacnn elinde kal-
m. Hastalanm. Altn tutamaz hale gelmi. Gelini hastaln kard
kokulara dayanamam, kocasn ve ocuklarn brakarak baba evine
gitmi. Gk Hac, hasta babasna bakmaya devam etmise de, o da bu
zorlua fazla dayanamam. Karsyla uzlaarak karsn evine getirmi.
Babasn da ahrda hazrladklar bir yere gtrm. Bunu duyan ve
gren kzlarndan Kara Fadime, babasnn kendisini mirasndan mahrum
etmesine ramen, babasn alp evine gtrm, lnceye kadar ona
sevgiyle ve efkatle bakm ve ihtiyalarn karlam. Bu olay ben Yurt-
talk Yasas'na uymayarak ocuklar arasnda ayrm yapan insanlara
tanrnn verdii bir ceza olarak yorumlamaktaym.
Yzbann olu anneannem Fadik Kadn'la evlenmi ve bir sre
sonra lm. Yzbann mallarnn aslan pay Nineme kalm. Ninem,
Msrl Mahallesi'ndeki tarlalarnn bir blmn kardei, Deli Hseyin
adyla nl Hseyin ahinin babas Molla Mustafaya balam. Onu
Msrl Mahallesi'nin aas yapm. Hseyin ahin evinin nndeki,
sonradan ev ve han yaplan arazisinde eitli sebzelerle birlikte yerfst
da yetitirir ve biz ocuklara avu avu datrd. Ninem, Msrl Mahalle-
si'ndeki tarlalarnn dier blmn de o zaman hayatta bulunan aabey-
lerim Hseyin, Ahmet, Hac Ahmet ve benim zerime tapulatm. Aradan
seksen yl getikten sonra Uluklann merkezine gelen tapu kadastro
elemanlar, kadastro haritasn yaparken Msrl Mahallesi'ndeki komu
evlerinin byk bir blmnn bizim tapulu arsamzn zerine yapldn
saptad. Ev sahiplerinin evlerinin tapularn alabilmeleri iin mahkemeler-
de arsalar baladmz bildirmitik.
Annem, ben kkken ld. Dokuz kardeimle ksz kaldk. Ben
beinci sradaym. Annemi ok az tanyorum.
Sekiz yamda bir sonbahar gn, annemin diktii bir anta iine
kalem ve defter yerletiren babam, beni elimden tutarak Klal Mahalle-
si'ndeki Hoca Halil Efendi'nin evi nndeki, medreseden bozma, tek odal
ilkokula gtrd. rencileri sralara yerletiren okulun renci ba
Topal Dervi, bakalarna yapt gibi bana da tebeir satmak istedi.
Almadm. Bana kzd. Seni Hocaya ikayet ederim! diyerek adm k-
da yazd. Bir sre sonra odaya hocamz geldi. Hep birden ayaa kalktk.

8
Hoca bizi selamlad. Bakeye geti. Bu srada renci ba ikayet
kadn Hocaya verdi. Hoca, yaramazlk yapanlarn adlarn okuttu.
Ayaa kalkanlar uzun sryla dvd. Benim adm okunduu zaman
aldr etmedim. Benim yerime Ali Baykal ayaa kalkt. Benim yerime
sopay o yedi.
Okulumuz, o yl ubat aynda han nndeki be derslikli binaya
tand. Okulun hademe ba, Battal Emmi denilen bir ihtiyard. Beni ve
arkadam Habe Mehmet lakapl Mehmet Gkeni hazrlk snfna
oturttu. Bu ay iinde ailelerimiz dl almak iin Uluklann uzanda
Emen Ovas kysnda bulunan allara g ettiler. Ben okula devam
edebilmek iin Fadik Ninemle Uluklada kaldm. Nisan aynda annemi,
babam ve kardelerimi ok zledim. Arkadam Habe Mehmetle kafa
kafaya verdik. Bir cuma gn Ulukladan ktk. Han Tepesi, lbeyi ve
Belpnar yolu ile Alpaut balarna geldik. Orada bir sre dinlendikten
sonra krlara yayldk. Armaan olarak dadan kenger ve bralk topla-
dk. Torbalarmz onlarla doldurduk. Armutlu deresinin tepesine vard-
mz zaman Ereliyle Bor arasndaki Emen Ovas btn hametiyle
gzlerimiz nne serildi. Almzn uzak evresinde dik Hasan da,
onun dousunda Melendiz dalar, batsnda Aksaray geidinden sonra
Betepeler ve Karacada grnyordu.
n srada Kemerhisar, Bor baheleri hayal meyal, Zengen yayla-
sndaki koyun srleri kayp gidiyor, bcekler gibi grnyordu. Daha
nde bir tepe stnde Kayadelik al, onun nnde krk Al, krkn
batsnda Hakkaa al, dousunda Kokar al, onun ilerisinde Hatip
Sleyman ve Nazifaa allar vard. K karlaryla bahar yamurlar
ovada gl bir bitki rts salamt. Drt yandan taze ot ve yaban
kokular geliyor, kokular birbirine karyor, ok yaknda annelerimize
kavuma sevinciyle birleiyor, ruhlarmz sevin heyecan kaplyordu.
Tekrar yola dzldk. nmzdeki Ballk al kpeklerinden kurtulmak
iin geni bir ember yaptk. Yolda grdmz hayvan dklarna bir
topa vurur gibi vurarak yar yapyorduk. Hakkaa al hizasna gelince
arkadam Mehmet o tarafa ayrld. Ben yalnz bama yoluma devam
ettim. Eme ayna gelince kydaki lgn danlaryla gevil lizlerini eski
dostlar gibi selamladm.
Alda beni ilk gren Milli adl kpeimiz oldu. Koarak bana
geldi. Arkasndan yavrular kouyordu. Kucaklatk. Arkasndan anam
geldi. Beni barna bast. Ben de ona sarldm. Getirdiim armaanlar
verdim. Ala dndk. St sam bitmi, st bakralar evlere tanyor-
du. Kuzu srsndeki kuzular meleyerek koyun srsne kouyor, ana-
lar da meleye meleye kendi yavrusunun sesini yzlerce meleme sesi
iinden ayryor, kuzusuna kavuuyor, memelerini ona verip kuyruklarn
koklayarak samdan karabildii stlerini indirerek emziriyordu. oban,
avlandaki krpe kuzular karyor, annelerinin altna veriyordu. Annem

9
bu karlamann sonbaharnda dokuz ocuunu ksz brakarak yaa-
ma veda etti. .
Ben, beinci ocuktum. Yetimemde, eitimimde en byk yard-
m Fadik Ninem'den grdm.

rnek Kadn Fadik Ninem

nsan lnce, umut kalacana emek kalsn daha yidir."
HENRY KAISER
Fadik Ninem, kz ve be erkek olmak zere, dokuz kardein ve
daha sonra doan kardelerimizin byme, gelime ve olgunlamasnda
birinci derecede ve salkl bir biimde hizmet yapm nurlu bir kadnd.
almalar Ulukla kadnlarnn fedakr almalarna iyi bir rnek oldu-
undan bu konuda birka sz sylemek zorundaym. Fadik Ninem, Ulu-
klann en zengin ve itibarl kadnlarndan biriydi. Beline kuand aln
gizli blmlerine 60 kadar beibirlikle reat altnn gizlemi olduunun
farkna varmtm. Karaoluk ve z gibi en kymetli yerlerde tarlalar,
Alpautta ras parmaklara bulanca iki parma birbirine yaptran
kzl zm balar, ok stl koyunlar, ar filikli tiftik keileri vard. Ev
halknn, iftilerin ve obanlarn ynetiminde ve beslenmelerinde sorum-
luluk tard. O, her sabah afak skerken kalkar, ie koyulur, yats
namaz sonuna kadar, ara sra gelen ziyaretilerle yapt sohbetler
dnda iini brakt grlmezdi. Her yl koyun ve keilerinin yapa ve
tiftikleri krkldka bunlar yabanc maddelerden temizler, sabunlu su ile
ykar, kurutur, halla aletiyle atar, demir taraktan geirir, sonra yapa ve
tiftikleri lle haline getirir, paketleyerek geni hararlara yerletirirdi. Sonra
kendisi bir kirman alr, kzlara da birer kirman verir, hararlardaki paketleri
aarak lleleri sol kola sardrr, yn ve tiftik ipi olarak eirtirdi. Erilmi
ipler oaldka bu ipler krk tezghnda bklr, sonra da bahede
byk kazanlarn iinde krmz kk bitkileri cehri, yavan, ceviz yaprakla-
ryla boyanrd. Dedem Hac Abdurrahmann evinin avlusunda devaml
olarak bir hal ve kilim tezgh bulunurdu. Fadik Ninemin bu tezghta
dokuduu ve n deiimine gre renk deitiren kk boyal hal
yastklarmz halen kullanlmaktadr.
Rahmetli Fadik Ninem ile Ulukla kadnlarn byk blm,
gerek mutluluun hakkyla yaplan grevden sonra duyulan ferahlk
olduu bilincine ulam; saygyla ve lenleri de rahmetle andm ok
saygdeer kiilerdir. Uluklada kumarbazln yaygn olmas yznden
bir yllk kazancn bir gecede kumara kaptran birok tandm erkein
karsnn yn eirerek, ip bkerek, orap ve atk rerek evlerini geindir-
diklerini ve ocuklarn okuttuklarn grdm. Bu nedenle, eriatn kle
gibi ya da insanlk onurundan eksik olarak grd kadnn, gerekte,
neslin devamn temin etmesinden dolay, yalnzca erkeklerle eit hakla-
10
ra sahip deil, onlarn nne gemesinin, bir uygarlk bilincine ulamak
olduuna inanrm.
Fadik Ninem bize Edi ile Bd, Ovalolunun oban Arap
masallarn anlatrd. Btn aile halkn gne domadan nce uykudan
uyandrr, Aman evlatlarm, gne domadan nce kalkp iinize bala-
ynz. Gne dounca uykuda olanlarn ksmeti kesilir. derdi. Yemekler-
de itahsz olduumuz zaman Yiyin evlatlarm yiyin. Yemeklerde et
kokusu var. derdi...
ou baharda Fadik Ninemle birlikte, Nazifaa alndaki tarlam-
za ve ek balar gneyinde bulunan ek ayndaki kumlu tarlala-
rmza bostan ekerdik. Tarlada afakla beraber almaya balar; kavun,
karpuz, hyar, mercimek, fasulye, kabak gibi sebzelerin diplerini doldurur-
duk. Sulu ya da kurak kumlu arazide en gzel ve grkemli sebzeleri
yetitirir ve hayvanlarla obaya gnderirdik. Bostan banda kk,
yuvarlak bir adr iinde kalrdk. Obann fakir halkndan isteyenlere de
ekim yerleri vererek komu salardk. Klar koyun, e ve sr sr-
lerimiz krk almzda kalrlard. Ulukladaki evimizin altnda ve
yanndaki ahrlarda 8 kadar samal inekle iki koumlu drt ift at ve zayf
den hra kuzular bulunurdu. yi havalarda Fadik Ninem bu hralar
dar karr, kirman 3 elinde onlar nne katarak iek Sekisine
gtrr, otlamaya brakr, gne batmyla birlikte tekrar evimize getirirdi.
Babam Hac Osman Eren, Fadik Nineme daima saygl davranr, konu-
malarn cankula ile dinler, Bastne, hemen yaparm. derdi.
Bayramlardan iki gn nce Fadik Ninemin odas badalanr; ssl rtler,
hal uvallar iinden kartlarak odaya serilirdi. Bayramlarda, babamn
dmanlar da dahil, btn aa takmlar ve ileri gelenler bayramlamaya
gelerek Ninemin elini perlerdi. Nur iinde yatsn.

Dn Alay
Cumhuriyetimizin kuruluunun ilk yllarnda bir perembe gn,
le tatiline hazrlanrken, Borlu retmenimiz Mustafa Bey btn ocuk-
lar bahede toplad: ocuklar! dedi. leden sonra kitap getirmeyin.
leden sonra Bordan gelecek gelin alayn karlamaya gideceiz.
renciler sevin iinde snarna kotular. Ben de kotum. Kitap ve
defterlerimi hal antama doldurdum. Koa koa Msrl mahallesindeki
evimize geldim. Fadik Ninemin odasnda mahalle kadnlarnn toplanm
olduklarn grdm. Onlar da Bordan gelecek gelini konuuyorlard.
Klan ormanlarndan getirilen drt hayvan yk cirit sopasn alan Uluk-
la ve kyleri halknn 70 kadar cirit ustas, Deli Hseyinin komutasnda
Bora gitmiti. Gelin alma ncesinde Bor atllaryla cirit oyunu yapacak-
lard. Onlardan rendim ki btn Ulukla halk ayaktayd. Geti Borun

3 Kirman: Elde dndrlerek yn eirme ileminde kullanlan tahtadan yaplma alet.

11
pazar, sr eeini Nideye deyiminde belirtildii gibi Uluklann birka
misli byklndeki bir ehirden gelecek gelin, btn kasaba halkn
tmden meraklandrm ve ayaa kaldrmt.
le yemei iin mahalleli kadnlarn gitmesini beklemedim. ki
kaba peynirle pekmez koydum. Yemeimi abuk abuk yedim. Sevin
dolu gzlerle okuluma dndm. O srada Uluklada tek bir erkek ilkoku-
lu var. Ayr bir binada da bir kz ilkokulu vard. Gelin karlamasna kz
ilkokulundan hi gelen olmad. Arkadalar gelin karlamasna gitmek iin
sabrszlanyor, gre yapyor, birdirbir oynuyorlard. Sonunda retmen-
lerimizin hepsi geldi. Bahede sraya dizildik. Bu srada postac bir telgraf
getirdi. retmenimiz Nideli Abdullah Bey, telgraf postacdan ald ve
iinden okudu. Bize dnerek ocuklar! dedi. Gelin alay bir saat nce
Bordan km. Kemerhisardan geip Kolsuz kyne yaklamtr. Biz
ose stnden Hatipin deirmenine kadar karlamaya gideceiz. iek-
leri gelin arabasna verecek olanlar srann en bana gesinler. dedi.
Biraz sonra da komut vererek bizi harekete geirdi. stasyonun nnden,
Byk hann kenarndan, Acemin kahvesinin nnden Nide osesine
ktk. Sralar bozuldu. Herkes bana buyruk yryordu. Bu srada
Adana-stanbul yolcu treni, Ulukla yokuunu trmanyordu. Yolculardan
ou pencere nne gelmi evreyi seyrediyordu. Mendillerimizi sallaya-
rak onlar selamladk. Onlar da mendil sallayarak bizi selarnladlar. Ne
kadar gzel bir davran. Yanmdan geen byklerin Gelin alay her
halde kzkeren yokuundan bu yana gemitir. diye tahminde
bulunduklarn duydum. Hatipin deirmenine yaklatmz zaman
kuzeyde aykavak yokuunun tepesinden bize doru gelen bir kalabalk
grdk. Onlar bize, biz de onlara doru gidiyorduk. Aramzdaki uzaklk
ksalnca yanmzdaki svariler atlarn onlara doru koturdular. Onlar
da atlarn bize doru srdler. Her iki tarafn atllar sevin atlaryla
birbirlerine yaklatlar. At stnde kucaklatlar, ksa bir haber al veri-
inden sonra at koturarak bize geldiler. ift atl bir fayton iinde Borlu
gelinle kadn grdm. Fayton kknde arabac yanna oturmu
dn sahiplerinden biri vard. Hep beraber Gken Aa'nn gelin evine
kadar geldik. Gelin arabadan inerken avu avu gm paralar ve il il
kurular yere atld. Kalabalk itie kaka paralar toplad.
Bor'lu gelin Netice Hanm, Uluklaya yeni bir grnm getirdi.
Netice Hanm manto giyiyor, az ve burnunu yazma ucuyla kapatm-
yordu. Ulukladaki sofu ailelerin hanmlar gibi yolda erkek grnce
durup srtn erkee dnerek, onun geip gitmesini beklemiyordu. Ulu-
kla kadnlar bilimden yoksun hocalarn etkisi altndayd. Fadik Ninemin
anlatt u olay, zerinde dnmeniz, koca Osmanl mparatorluunu
neden kaybettiimizi anlamanz iin yazyorum:
Fadik Ninemin kzlk dneminde stanbuldan Arabistana
gitmekte olan bir uaktan Trk ve Alman subaylar derek yaamlarn

12
yitirirler. Bugn bu ehitlerin mezarlar, Ulukla stasyonu ile ta oca
arasndadr. Fadik Ninem, akrabas nl Molla Hasan Hoca'ya dnerek:
Hoca Emmi, Hoca Emmi! der. Tanr bilir ama uaktan denler vatan
savunmas urunda ehit oldular. Cennetin TAKAsna konmulardr.
nl byk hoca hiddetlenir, Fadik Ninemi azarlayarak: Onlar
cehennemin en ok kaynayan yerinde yanacaklardr. Baksana havada
kuu kim uuruyor? Allah. Onlar Allahla iddiaya girerek tayyareyi hava-
da uuruyorlar. der. Daha nce de krk almzda basn Hasan ile
oban Camgzn, vcutlarn kene kaplayan koyunlara efsun yaptkla-
rn grmtm. Efsun yapacak oban, nce koyunun zerinden 4 keneyi
azna alp iniyor, sonra da azndaki tkrk karmn koyunlarn
zerine pskrtyor, bu ilemle koyun zerindeki dier kenelerin yok
olacan sanyordu. Ayn ilemi nl Konya Medresesi mezunu hocalar
yannda yaptklarnda, hocalardan bir tepki gelmediini de hayretle
grdm.
Netice Hanm, yolda giderken tand Uluklal erkeklerle konu-
uyor, hal hatr soruyor, mahsulleri ve hayvanlar hakknda bilgiler alyor-
du. Bu suretle Uluklal kadnlarn ve gen kzlarn araftan kmalar,
medeni kyafete girmeleri ve erkeklerle insanca konumalarna nclk
etmiti. Ulukla kz okulundan kz Netice Hanm'n kyafetini benimse-
diler ve arafa girmediler. Bunlar Gken Aann Arap Ayeden doma
erife, Sar mamn kz mmglsm ve Davavekili Borlu Osman Efen-
dinin kzlardr.
Sayn Uluklallar, kzlarnz evlendirirken uzun uzun dnme-
niz iin erifenin bana gelenler zerinde birka sz sylemek zorunda-
ym. erife Hanm'n akrabalarndan biri, kocalk sorumluluu ve bilincine
ulamam bulunan Arapalinin Mehmetten kzn boatarak Gkenin
Ahmete nikhlad. Tecrbesiz ve toy erife Hanm' da kandrarak,
Arapalinin Mehmete nikhlad. Bu evlilie rahmetli Yakup Gkeni nasl
ikna ettiini bugn bile kavram deilim.

Ocaklar Sndren Kumar

Bir gn babam Hac Osman Eren bararak, benden, aabeyim
Hseyini bulup kendisine getirmemi istedi. Ben de Filoz lakapl bir arka-
dama, aabeyim Hseyinin nerede olduunu sordum. O da Arapalinin
Mehmetin evinde kumar oynuyorlar. dedi. Mehmetin evine yneldim.
Evin alt ahr, st tek odalyd. Kapda bir gzc vard. Hseyin aabe-
yimi babam istiyor, onu gtrmezsem babam gelecek. dedim. Msaade
etti. Buras, mutfak ksm musandra ile ayrlm geni bir odayd. 15
kadar kumarc deklere oturmu, sigara dumanlar iinde kumar kt-
lar ile kl ekiyorlard. Bakede Eminin Ali (Kerem) vard. Hem
kumar oynuyor hem de topluluun kumar oyununu intizam iinde yapma-
sn salyordu. ok zekiydi. Konutuu konular, dinleyicinin houna
13
giden konulardan seerdi. Bu nedenle Ulukla genlerinden yzde
doksannn kumara altrlmasnda rol olmutur. Mutfak blmnde,
seki altndaki ocak banda melmi, ban iki dizi arasna alm bir
kadn grdm. Ban kaldrd. Gzleri yalyd. Ne istediimi sordu.
Kadnn erife Hanm olduunu anladm. Cevap vermedim ve beni
tanmasn da istemedim. erife Hanm'n zdrabnn, eski ada Truva
kahraman Hektorun lmnn ardndan olunun da Yunanllar tarafn-
dan bir kaleden atlarak ldrlecei haberi kendisine ulatrldnda
Hektorun karsnn ana yreinden kan feryad 4 lsnde olduunu
dndm.

Cumhuriyet Balosu
Cumhuriyetin kuruluunun 6. ya da 7. yldnmnde Nidede bir
Cumhuriyet balosu dzenlenir. Bu baloya ile kaymakamlar ve belediye
bakanlar ile Kuvay Milliye ncleri davet edilir. Baloya gidenlerin ele-
riyle toplantya katlmalar zorunludur. O srada Ulukla belediye bakan
Yakup naldr. Askerliini Donanma Komutanl'nda yaptndan tren
kurallarn ok iyi bilmektedir. Hatta Ulukladan trenle geen Cumhuri-
yet byklerini Uluklada karlamaya gelen Nide valileri bile Yakup
naldan t alrlard.
Yakup nal Nidedeki Cumhuriyet balosuna gitmeye can atmak-
tadr. Ancak her iki kars da kara araf iindedirler. mdadna Yakup
naln baldz mmglsm Hanm yetimitir. Bu suretle Nide Cum-
huriyet balosuna Ulukladan Kaymakam, Belediye Bakan Yakup nal
ve Yakup Gken katlmlar ve Uluklay en iyi biimde temsil etmi-
lerdir. mmglsm Hanm daha sonra bir yargla mutlu bir evlilik yapt.

Hdrellez Bahar Bayram

O dnemde her yl Maysn 5i ve 6snda krlarda Hdrellez
Bayram kutlanrd. O gnlerde erkek ilkokulumuzun btn rencileri,
retmenleri, hademeleri, alar ve okulun koruyucular ek balar

4 Yavrum, benim canmdan daha deerli yavrum. Talihsiz anneni brakarak bir
dmann elinde lmeye gidiyorsun. Alyor musun olum? Felaketini mi hissettin?
Niin kollarn bana sarlyor? Niin eteklerime sarlyorsun? Kk bir ku gibi
kanadmn altna saklanyorsun?.. Artk Hektor topran altndan kamayacak.
Mthi mzrayla seni kurtaramayacak. Korkun ve merhametsiz bir dle ban
krlp son nefesini vereceksin. Bo yere mi seni gsmde bytmm? Bo yere
mi doduun gnden beri ac ve zdrapla kendimi bitirmiim? Sana st veren
gsm bir daha kucakla. Onu kollarnn arasnda bir daha sk. Yreini
yreimin, azn azmn stnde bir daha sk. Ey barbarlara yakan ikenceleri
kefeden Yunanllar! Acaba u masum yavrudan ne istersiniz!... (tihat Dergisi,
1927, Trkeye eviren: Salih Zeki)
14
yanndaki su deposu evresinde toplanrdk. Kuzular kesilir, et kazanlar
kaynar, sa kavurmalar yaplr, doyasya bir et ziyafeti verilir, tepsiler
iinde hazrlanm nefis baklavalar yenirdi. retmenler aalarn glge-
sinde ocuklarn birdirbir, esir almaca, uval yar gibi oyunlarn ge
saatlere kadar seyreder ve ynetirlerdi. Babam sr sahibi olduundan
her yl iki kuzu balayarak enlie katkda bulunurdu. Cumhuriyetimizin
kuruluunun ilk yl iinde. 1 Mays 1924te ben 3., aabeyim Hac Ahmet
Eren de 5. snftaydk. retmenler snara girerek: Hdrellez kutlamas
iin kuzu getirmek isteyenler ayrlsn. dedi. Ben ayrldm. Aabeyim Hac
Ahmet de ayrld. Kuzu getirmek isteyenler 12 kiiydik. Aabeyimle birlik-
te koa koa evimize geldik. Babam bahede abdest alyordu. Can
skknd. Aabeyim Hac Ahmet sz alarak: Baba dedi. retmenler
Hdrellez iin ikimizden birer kuzu istedi. Babam: Bu yl ancak bir kuzu
verebilirim. ou koyunumun kuzusu yok. Kimi koyun kuzu att, kimisi de
l kuzu dourdu. Onlara kuzu bulup yakmak (altrmak) zorundaym.
Ama size gzlk bir kuzu vereyim. Onun da arl iki kuzu arl kadar
olur. dedi. znt iinde okula dndk.
ocukluk izlenimlerim zerinde etkisini srdren kimi kiiler ve
olaylar zerine de birka sz sylemek isterim:

Grete Bapehlivan Yendik

1924 ylnda Ulukla-Nide ve Adana osesi zerinde bulunan
yer, byk mezarlkt. Mezarln bat cephesi batan baa ayrlkt. Bu
ayrlkta Uluklaya gelen yz kadar gmen erkez ailesi adr
kurmutu. Bir gn erkez halk kemeneler eliinde ok sratli erkez
oyunlar oynadlar. Ulukla genleri de oradayd. Kz ve erkeklerin oyun-
larn coku iinde seyrediyorlard. Oyunlarn bitiminde tahminen doksan
kilo arlnda bir kii ortaya kt. Soyundu. Birka defa el rparak
gsteri yapt ve Ben bapehlivanm. Benimle gremeye cesaret edecek
bir insan varsa buraya gelsin. diye meydan okudu. erkez pehlivan atik
hareketler yapyor ve Uluklallar iin ar szler sylyordu. Bu ar
szleri iiten Ulukla genleri, adamn cssesine bakyor ve aknlk
geiriyorlard. Bu srada Filozun aabeyi Hasbeklinin acele acele soyu-
narak sahaya kotuunu grdm. Hasbekli bapehlivann yannda ok
kk grnyordu. Hasbekli ellerini rparak ve perev yaparak pehliva-
na yaklat. Kuvvet denemesi yaparak ayrld. Bu deneme ve yoklama
alt ya da yedi defa tekrarland. Bu snamalar sonunda gzmde Hasbek-
linin bydn ve bapehlivann kldn hatrlyorum. Sonunda
Hasbekli, pehlivann sandan saldraca grnts vererek pehlivann
sol kolunu sratle yakalad ve aniden omuzunu rakibinin koltuk altna
dayad. Annda vcudunu tepesi stnden geirerek yere yaptrd. Elle-
rini rparak zafer iareti yapt. O anda Uluklal genler sahaya kotu-
lar. Hasbekliyi omuzlarna aldlar. Bunlar arasnda Mahmutcuolu
15
Mustafa, Aabeyim Hseyin ve Ahmet, Kr Hseyinin Hasan ile Durmu
ve daha otuz kadar gen vard. Hasbekli omuzlar stnde Acemin
kahvesine gtrld. Oraya Ulukla aalar da gelerek Hasbekliyi tebrik
ettiler.

Ulukladan Nideye Yaya Olarak Bir Gnde Gidip

Gelen Kii
Padiahlk devrinde. Nidenin il deil mutasarrk olduu bir
zamanda, Ereli, Ulukla ve Pozant posta gvenlii ile ilgili bir yaznn
acele Nide Mutasarrna ulatrlmas ve oradan acele emir alnmas
istenir. Bunun iin Ulukla aalarnca yazlan resm bir yaznn Nide
Mutasarrna ulatrlp cevap getirilmesi iin Uluklal Gizir adl bir
kii grevlendirilir. Bu kii sabah namazndan sonra yaya olarak yola
kar, Nideye varr, mutasarrfa kar, yazy ona sunar ve ald cevab
ayn gn yine yaya olarak Uluklaya getirir. Yrnen yol yaklak 120
kilometredir.

Uluklallar Sebze Ve Meyveye Kavuuyorlar

Ulukla halknn byk ounluu hayvanclk, zellikle koyun
beslemekle geimlerini salamlar, sebze ve meyve retmekle ura-
mamlard. Bu nedenle akarsularn bulunduu yerlerde bile elma, armut
gibi aalar yetitirmemilerdi. Yalnz dalarda kendiliinden kan yaba-
n armut (ahlat) aalar ile kiretal sarp kayalklar iinde yetien
badem aalarn kutsal bir inanla korumulardr. Trkiye Cumhuriyeti'-
nin kurulduu yllarda Uluklal Arabn Hac Hasan, Ulukla kylerini
gezerken elma, kays, kiraz aalarn grr, onlara ilgi duyar, inceler ve
kendisi de Uluklada bir meyvelik ve sebzelik kurmay tasarlar. Koyun
allarnn bulunduu ova kesimindeki aln brakarak, Karaoluk yaylas
yolu zerinde olan ve devaml suyu bulunan Acpnardaki tarlalar iinde
bir al yapar. Acpnardan Uluklaya doru giden yolun kenarna 200
metre kadar uzunlukta ta duvar rer. Tarlann dier tarafn da
hayvan geemeyecek biimde itlerle evirir. Tarlasn yedi defa, derin-
ce, kara sabanla srer. Alda biriktirdii yanm koyun gbrelerini yumu-
ak topraa kartrr. Darboaz Ky'nden ekim ve dikim uzman kiiler
getirterek eitli meyveler diktirir ve soan bata olmak zere eitli
sebzeler ektirir. Meyve fidanlar ve sebzeler suya gelince o zamana
kadar hep boa akp tarlalar hastalandran pnar suyu ile sular. lk ylda
meyve ve sebzeler byk bir gelime gsterir. Hac Hasann bu ok
hayrl hareketi tutucular tarafndan yadrganr. Bu tutucularn banda
Hac Hasann kardei Ayvaz varm. Hergn tarlalarn srp Uluklaya
dnerken yol zerindeki Acpnara yaklanca: Hac Hasan, Hac
Hasan! diye barr, Burnuma elma kokuyor, elma kokuyor. der elenir,
16
evredeki insanlar gldrrm. Aradan iki yl gemi. Yine bir eyll
gnnde iftini bitirip kzleri nne katp Uluklaya dnerken, Acp-
nara gelince: Hac Hasan, Hac Hasan! Burnuma elma kokuyor. diye
barmaya hazrlanrken gz elma fidanlarna kaym. Beklemedii bir
olayla karlam. nce dallar zerinde kzarmaya balayan elmalar
grnce gzlerine inanamam, duvardan atlayarak fidanlara yaklam,
elmalar elleriyle kavram, pm, pm. Sonra pnar bana komu.
Acele abdest alm, gnahlarn balamas iin iki rekt namaz klm
ve Tanr'ya yalvarm. Sonra kardei Hac Hasana giderek ayaklarna
kapanm. lediim su byktr. Senden ve senin hayr duanla Tanr-
dan af diliyorum. demi.

Hocalardan lk Dini Bilgileri Alyorum

Cumhuriyetin kurulduu yllarda Ulukla mfts, merli Ky'n-
den Mehmet Bahattin Efendi idi. Oullar Mehmet ve Ahmet de benim
okul ve snf arkadalarmd. Ayrca, Konya Medresesi'ni bitirmi iki nl
hoca vard. Bunlardan birincisi Hocazade Halil Efendi, dieri de Kadza-
de Halil Efendi'ydi. kisi de ocuklarla konumay, sohbet etmeyi severdi.
lk din bilgileri onlardan aldm. Bu nl hocalardan Hz. Muhammedin
ok etin geen hayatnn ok nemli dnemelerini, slam byklerinin
muhalefetine ramen Hudeybiye Bar'nn ok deerli neticelerini,
Hendek Gazas'na balarken sahabeden ranl bir Mslmann iki bin
yllk ran sava uygarlnn neticesi olan hendek ama teklifini, derhal
kabul eden Hz. Muhammedin bilimi her eyin stnde tuttuu hakkndaki
konumalarn dikkatle ve sevgi ile dinler, renirdim. Kadzade Halil
Efendi yava yava, dura dura konuur, konumasnn zn dinleyicile-
rine kavratrd. Onun konumalarn ve sohbetlerini dinlemeye biz
ocuklar can atardk.

Uluklallarn Kuvay Milliyeye Katklar Ve Fransz

galinden Kurtulular
Kadzade Halil Efendinin Ulukla, Ereli ve Karaman istasyonla-
rn igal etmi olan Fransz askerlerinin Uluklallar tarafndan teslim
alnarak iftehandaki Fransz birliine nasl gtrld hakkndaki bir
konumasn, aada, gen nesillerin bilgisine sunarm:
1919 ylnda yurdumuz yer yer dmanlar tarafndan igal edil-
meye balaynca Nide 11. Tmen Komutanl'nn yardmyla ve bu
tmenden gelen Temen Tahsin Bey'in tevik ve aydnlatmasyla Uluk-
lada Kuvay Milliye Tabur Komutanl kuruldu. Komutanla Paaaaza-
de Ahmet Aa seildi. Birinci Blk Komutanl'na Gkenin Yakup,
kinci Blk Komutanl ve Garnizon Komutanl'na Deli Hseyin
(Muhtar Hseyin Aa), nc Blk Komutanl'na mamn Kemal,
17
Drdnc Blk Komutanl'na imdi adn unuttuum bir kii atand. Bu
komutanlar iinde yalnz Deli Hseyin, subay olmad halde halk tarafn-
dan komutanla getirilmitir. nk, ok iyi ata biner, ustaca cirit oynar;
cirit sopasndan korunmak iin, attan inmeden atn karnna kadar yan
yatabilirdi.
Kuvay Milliye Kurulu, Fransz askerlerini esir alp iftehana
gndermeye karar verdi. Bu hizmet iin birliklerin alarma geirilmesi ve
Birinci Blk'n handa hazr bulundurulmas emrini verdi. Bu karar tren
istasyonundaki Fransz komutana bildirecek Franszca bilen bir adam
arand. O srada Ulukla hapishanesinde bulunan Uluklann Ali Hoca
kynden Fettah avu gardiyana bavurarak: Beni hapisten karr bu
ile grevlendirirseniz Fransz komutana tebligat yaparm. Yeteri kadar
Franszca bilirim. dedi. Gardiyan durumu savcya, kaymakama ve Kuva-
y Milliye Dernei'ne bildirdi. Savc ve kaymakam sorumluluu zerlerine
alp Fettah avu'u hapisten karamadlar. Kuvay Milliye Dernei'nin de
tevikiyle hapishane gardiyan savc ve kaymakamn alamad sorumlu-
luu zerine alarak Fettah avu'u hapishaneden kard. Fettah avu
yeni boyanm izmelerini giydi, byklarn kvrd, sert admlarla yrye-
rek tren istasyonuna vard. Fransz komutann karsna karak, karki
dalarn Kuvay Milliye askerleri tarafndan tamamen tutulduunu, elliden
fazla ar makineli tfek bulunduunu, teslim olurlarsa emniyet iinde
iftehandaki birliklerine teslim edileceklerini syledi. Gerekten istasyon
karsndaki iek Sekisinin tepe ve yamalar silahl Kuvay Milliyeciler
tarafndan tutulmutu. Sonunda Fransz komutan Fettah avuun tekli-
fini kabul etti. Fransz askerleri arabalara dolduruldu. Karacann Ali ve
olak Sleyman gibi srclerin ve muhafzlarn gdmnde iftehan
srtlarna kadar gtrld ve Fransz Birliine gnderildi.
Ereli ve Karaman istasyonlar da Franszlar tarafndan igal edil-
miti. Ulukladan Fransz askerleri kovulduu halde Ereli ve Karaman
istasyonlarnn Fransz igalinde bulunmas Uluklallar ok zd. Her
iki byk ileye de Ulukladan ellier silahl svari gnderilerek oralar-
daki Fransz igallerine de son verildi.

Lavgar Yakupun Sava Anlarn Can Kula le

Dinlerdim
ocuklarn ilgisini eken ok gzel konumalar ve harp hikyeleri
anlatanlardan biri de Kadlarn Yakuptu. Biz ocuklar ve bykler onun
evresinde toplanr, anlattklarn can kula ile dinlerdik. ok konumay
sevmeyenler ona Lavgar Yakup lakabn takmlard 5 Konumalarndan
birini nemli olduu iin buraya alyorum:

5 Lavgar: Geveze, boboaz, palavrac.

18
 Kurtulu mcadelemizin Sakarya Sava balangcnda ordular-
mz Yunan bastrmas karsnda dmanla savaa savaa Sakaryann
dousuna ekiliyordu. Bektik Ky'nden arkadam Musa Akan, Yakup
beni kurtar. diye seslendi. Yanna kotum. Srtma alarak bir hendein
arkasna gtrdm. Yere indirerek Yaran neredeyse saraym. dedim.
Yaras yoktu. Meer arkadam Musann, korkusundan dizlerinin ba
zlmt. Orada dmanla 22 gn ve 22 gece savatk. Yapt btn
hcumlara kar koyarak Yunan pskrttk. Sonunda ordumuz hep
birden dman zerine atld. Bizim alayn karsnda dmann ok fazla
makineli tfek yuvalar olduundan ilerleyemiyorduk. Bamzdaki subay-
lar da, erler de durgun bir haldeydi. Bu srada Derviolu Osman avu
bir srayla ilerledi, zikzak yaparak bir derenin kysna ulat. Bulundu-
u yeri dman mermileri tutmuyordu. Ayaa kalkp bize dnerek: Ulan
arkadalarm. Dmandan korkann anasn, avradn sinkaf 6 ederim.
Hemen beni takip edin. diye bard ve dmana doru tek bana ilerle-
meye balad. Osman avuun bu ok gr ve korkusuz sesi bizde ve
bamzdaki subaylar zerinde byk etki yapt. Btn alay birden hare-
kete getik ve bir hamlede dman bozduk, ordumuzun byk zaferini
tamamladk.

Ekiyalar Bor Yolunda Babam Soydular

1918de padiahlk dneminde krk alndaydm. Nisan ay
balarnda ikindi vaktiydi. Gney taraftan ift atl iki araba drtnala koa-
rak ala geldi. Arabalarda babam Hac Osman Eren ile aabeyim Ahmet
Eren vard. Bor pazarna iki araba dolusu koyun yn ile kei tiftii gt-
rp satmlard. Dn yolunda silahl drt ekya bunlar evirerek
soymu ve paralarn almt. Babam parasnn bir miktarn otlar iine
atarak ekiyadan kurtarmt. Babam karlayanlara Atlar arabadan
zn ve eerleyin! emrini verdi. Kendi de eve girerek bir kemer dolusu
mermi ile Alman filintasn ald. Ata binerek Bor ynndeki ekyalar ze-
rine gitti. Arkasndan Mehmet amcam da silahland, bir ata binip ona
yardm iin gitti. Akam ortalk kararrken babam ve amcam ekyalardan
birini ala getirdiler. Ekiyalar babamn paralarn aldktan sonra arala-
rnda pay ederek dalmlar. Babamn getirdii ekya Aksaraya bal
Hasan da eteklerindeki bir kyn halkndand. O dnemde ordular
dalmaya balamt ve devletin otoritesi zayadndan dalar ekiya-
larla doluydu. Ulukla halk, zellikle al ve yaylalarda bulunan oba
halk kendi gvenliini kendi salard.
Tutulan ekya boyundurua vuruldu. Adamn drt devesi varm.
Kyne haber salnarak bu develer getirtildi ve sattrld. ald paralar
dettirildikten sonra ekya serbest brakld.

6 Sinkaf: Erkeklik organ ile ilgili svglerin tmnn ksaltlm biimi.

19
Koun c Byle Alnr
1918 ylnda Osmanl ordular her yerde hrpalanm, zayf
dm, kaaklar oalmt. Ayn yln sonbaharnda, ko katmndan
on gn sonra Ulukla krk alna on bir kiilik bir manga kaak asker
gelir. Hepsi silahldr, balarnda onbas bile vardr. Alda iki oban
vardr. Birisi uruuk lakabl Eyp oban, dieri de Hamza Urasn baba-
s ya da amcasdr. Kaak askerler a olduklarn sylerler ve et yemei
isterler. Baoban Uras ok etli ksr koyunla baka bir erkek koyunu
gsterir, beendilerse hemen keserek sa kavurmas yapacan syler.
Ama onba o hayvanlar beenmez, illki sr iinde grd koun
kesilmesini ister. Baoban yalvarr. Bu ko kesilirse skntya decekle-
rini sylerse de onba kararndan dnmez ve obanlara tfek dipii ile
vurarak kaaklardan birine kou kestirir. obansalkta 7 ve darda
kemrelerle 8 ateler yaklr. Sa kavurmas yaplr. Kaaklar byk bir
itahla koun etini yerler. Gece yarsna doru on tfei ocak evresine
atarlar. lerinden birini silahl nbeti brakp uykuya yatarlar. Baoban
Uras, uruuk Eyp oban'a ok dikkatli olmasn ve silahlar alacan
gizlice syler. Nbeti yannda ve ocak karsnda uyku taklidi yaparak
nbetiyi aldatmaya alr. Nbetinin uyuklad bir anda sratle nbet-
inin elindeki silah kapar. Namluyu nbetiye evirerek Davranma! der.
Yardmcs Eyp oban' da harekete geirerek atl duran on silah alr-
lar. Uykuda bulunan ve neye uradn kestiremeyen on kaa dar
kartrlar. Kou kestiren onbann potinlerini de alarak onu yaln ayak
olmak zere hepsini yola srerler. Bor ynnde kilometre kadar gittik-
ten sonra onlar kendi hallerine brakrlar. Bu suretle kesilen koun cn
alm olurlar.

Tembel Hocalar
Fadik Ninem hocalardan ok byk bir blmnn tembel olduu-
nu sylerdi. Nineme giden baz hocalar iten zevk almadklar iin
hakkyla yaplan grevden sonra duyulan ferahla yani mutlulua kavu-
amazlard. O dnemde koyun al ve yayladaki obalarda erkeklere
namaz kldrmak iin grevlendirilen hocalarn maalarn oba sahibi
verirdi. Oba halk zektlarndan byk blmn de bu hocaya verirlerdi.
Bu suretle oba hocasna her yl 20 ya da 30 kadar kei ve koyun verildii
halde hoca bunlar besleyeceine satar, ya da hayvanlar bakmszlktan
kn lrd.
1910 ylnda krk alnda yamurlu bir gnde mal sahipleri
kuzular emitirmek iin amur ineyerek, yamur altnda alrlarken
hoca odasna ekilmi, oca atelemi kahve piiren karsna dnerek:
7 obansalk: Al yaknnda obanlarn oturmas iin yaplm ev.
8 Kerme (Kemre): Tezek.
20
Hanmcm! demi, Malmz yok da odamzda ne kadar rahatz. u
mal sahiplerinin haline ve zahmetine bak. Aradan ay gemi, Kara-
oluk denilen nl yaylaya yuvarlak adrlar kurulmutu. Oba halk zevk
iinde ilerini yapyordu. Obaba bir koyun kesmiti. ocuklar ate
yakm, ard ubuklarna etleri takm, piiriyorlard. Rzgr yal etin
kokusunu hocann adrna getirmiti. Et kokusunu alan hoca: Hanm,
hanm! demi. Et yemeye bizi de arrlar m acaba? Halk arasnda
Hoca ksm tembel olur. diye bir deyim vardr.

obanlk Deyip De Gemeyin

Obamz, Uluklann Karaoluk yaylasnda, buz gibi su veren
kuyunun bulunduu arazimiz iindeydi. 7 yanda kadardm. Kuzu
srmz otlatyordum. Fadik Ninem bana yardmc olurdu. Bu arada
obanln inceliklerini de retirdi. Ninemle beraber 300 kadar olan kuzu
srmz arkatan 9 kaldrdk. Dizboyu ot iinde yryen kuzulardan
birka bir araya gelerek krem 10 yapyorlard. Fadik Ninem her kremin
yanna yaklayor, ayann ucuyla kuzulara yavaa dokunarak kremi
bozuyordu. Kremden ayrlan kuzular sratle otlamaya balyorlard.
Olum Ali! dedi. Bizim srnn kuzular, baka srlerin kuzularndan
ok daha iri, ok daha etli. Nedenini hi dndn m? unlar aklndan
hi karma:
a- Kuzu ve koyunlara asla krem yaptrmayacaksn. Krem
yapan kuzu ve koyunlar yeteri kadar yaylamazlar. Bu yzden yar a
kalrlar. Kn souuna ve karna dayanamazlar.
b- rme 11 ok nem vermen gerekir. Koyun ve kuzular esas
besinini geceleri rmde alrlar. Kulana kpe olmas iin Hacmus-
lunun yapt denemeyi sana anlatacam:
Hacmuslu, obanlarnn koyun srsn k geceleri rme
gtrmediklerini haber alr. Bir kilo helva alr, yz gram kadar kei kln
kk kk paralara ayrp helva iine katarak kartrr ve ala gider.
obanlar karanlkta pilavlarn yerler, sonra aa helvay obanlara verir.
obanlar byk bir itahla helvay yerler. Biraz artar. Onu da sabah
yiyin. der Hacmuslu. Sabah olup helva obanlarn nne gelince,
obanlar helva iindeki kllar temizleyerek yemeye balarlar. O zaman
Hacmuslu Aa sz alarak: Koyunlar da sizin gibidir. Gece hibir eye
bakmadan otlar ve karnn doyurur. Gndzleri sizin yaptnz gibi ot ve
kl seer ve karnn doyuramaz.
c- Kolar ve tiftik tekeleri, en iyi cins ve yksek boylulardan
seeriz.

9 Arka: Koyun srsnn yatt yer.

10 Krem: Koyunlarn babaa topland grup
11 rm: Koyun ve keilerin gece otlamalar
21
 d- Ereli ve Konyada Yrk kyleri vardr. lkbaharda buralara
gidip ok stl, iri ve dii dk koyunlar kuzularyla birlikte satn alr, o
kuzulardan damzlk yapar ve srnn st, yn ve arlk kalitesini her yl
ykseltiriz. Bu nedenle Uluklaya inen koyunlar iinde bizim koyunlar-
mz koyun srs iine girmi oban eei gibi yksek boyda ve arlkta
olur.

Kanl Sleyman
1900 ylnda, Uluklann kuzeybatsndaki krk al evresinde
bulunan Burnagl adl yerde, Kadlar Mahallesi'nden Sleyman, Koca
Musa adl bir kii ile kavgaya giriir. Koca Musa ok gl bir kiidir.
Sleyman yere frlatr. Bir frsatn yakalayan Sleyman yerden kurtulur.
Bir taraftan Abdurrahman Aa diye barrken dier taraftar da kamaya
balar. O srada rzgr kuzeybatdan esiyormu. Rzgrn yardmyla
dedem l duyar. Hemen bir sopa bularak sesin geldii tarafa koar,
saldrgan Koca Musay yakalar. kisi de ok kuvvetli olduundan vuru-
maya balarlar. Bu srada Sleyman yakalad bir ta saldrgann kafa-
sna vurur. Adam yklr ve hemen can verir. Dedem Sleyman, niye katil
oldun? diye azarlar ve bundan sonra Sleymann ad Kanl Sleyman
olarak kalr.

Araplar Hac Adaylarn ldrerek Barsaklarnda

Altn Aryorlar
Bilindii gibi Osmanl padiahlarndan Yavuz Sultan Selim, Msr
zaptettikten sonra Hilafet Osmanl mparatorluuna gemiti. O yldan
balayarak Hicaza her yl Srye alaylar gnderilirdi. Ramazan ayndan
15 gn nce 20 ya da 30 katr yk altnla bu altnlarn muhafz olarak
silahl bir alay Hicaza giderdi. Bu altnlar her yl Medine ve Mekkede
peygamber soyundan gelenlerle, belirli eyhlere padiahn hediyesi ola-
rak datlrd. 1908 ylnda Ramazann 8. gn Srye alay Ulukladan
geip Glek boaz, Adana, Halep ve am zerinden Medine ve Mekke-
ye giderken dedem Hac Abdurrahman (Kroban) da yirmi deve ve hac
adayyla birlikte bu alayn korumasnda Hacca gitmiti. Dedemin deve
kervannda bulunan kiilerin yars, gecenin ilk yars silahl nbet tutmu,
dier yars da gecenin dier yars nbet tutmular. Yolda konak yerinde
defa l Araplarnn hcumuna uramlarsa da nbetilerin tetik
davranmas neticesinde yamaclar bir zarar veremeden pskrtlm-
ler. Medineye iki konak kala nceden giden sekiz hac adaynn ceset-
lerini bulmular. Hac adaylarnn ldrldkten sonra soyguncular tara-
fndan karnlarnn yarlp barsaklarnn kartlarak altn bulunup bulun-
madnn aratrldn grmler. Yzyllar boyunca Anadolunun altn

22
Arap eyhlerine aktmakla kalnmam, nice Anadolu hac aday haydut
Araplarn baklar altnda can vermitir.

Dedem Kadn Karyor

Dedem Hac Abdurrahman, 1,90 boyunda, 100 kilo arlnda,
vurduu vurduk, krd krdk ama ok saf bir insand. Hacca gitmeden
yl nce, Borun Bektik kylerinden birinde evli bir kadna gnl
vermiti. Dedem; Ate Ali, Yaldr, Adillerin Hasan, Gkenin Ali, kz
kardeinin kocas Gney Ky'nden Ali Efendi'nin de iinde bulunduu
on kadar genci silahlandrarak Bektik Kyn basar, silah zoruyla kadn
karr. Sonunda dedem adamlaryla beraber Konya Hapishanesine
der. Bu hapishanede bir yl kadar kalr. Hapishanede Canavar
mer adl Bektikli bir dam aas vardr. Canavar mer, eitli zaman-
larda elliden fazla adam ldrm uslanmaz bir cnidir. Bor, Ereli,
Karapnar ve Konyada bulunan krk kadar Bektik kyl aa aralarnda
para toplarlar. Topladklar paralar Canavar mere gnderip ondan
hapishanede bulunan dedemin (Kr oban) ldrlmesini isterler. Ama
nceden olan bir olay dedemi ldrlmekten kurtarr. Bir yl kadar nce,
Canavar mer, iledii bir cinayet sebebiyle Konya hapishanesinin
bahesinde ba aa aslma cezasna arptrlr. Bu srada Gneyli Ali
Efendi de hapishanededir. Bir miktar et kymasn biberle kartrp
sokum yapar, gizlice Canavar merin azna vererek onun gdasn
salar ve onu lmden kurtarr. Ali Efendi Canavar mere: Arkada
ben seni lmden kurtardm. Sen de bu iyiliime karlk kaynbiraderim
Abdurrahmana dokunma. diyerek ondan dedeme ilimeyeceine dair
sz alr. Gene de adamlar, geceleri nbet tutarak dedemin gvenliini
salarlar. Bir yl boyunca her hafta babam Hac Osman Konyaya giderek
dedemin mahkemesini takip eder, en nl avukatlar tutar ve dedemin
hapishaneden kmasn salar.

Hac merin K
Ulukla-Kayseri demiryolu hatt yaplncaya kadar Ulukla, tren
istasyonuna gelen Nide, Kayseri ve Sivas gibi illerin mallarna ambarlk
grevini stlenmiti. Bu nedenle Uluklada byk hanlar kurulmu ve
ambarlar faaliyete gemiti. Yollar bozuktu ve bakmszd. At arabalar ve
develerle nakliyat yaplyordu. Sanrm 1924 ylnn ubat aynda, ak bir
havada bata Habib avu olmak zere ift atl araba, Sivas iin
ambardan yk ald ve Nide hanna ulamak zere yola kt. leye
doru hava birdenbire bozdu. Lpa lpa kar yamaya, esen rzgr da
yere den karlar savurmaya balad. Gz gz grmez oldu. Tipi,
Sivas yolcularn aykavak yokuundan sonraki kzkeren batakl-
nda yakalad. Kafile bakan Habip avu, arkadalarna atlarn
23
koumdan karmalarn ve kendini takip etmelerini, yakndaki Gney
kyne gideceklerini bard. En nde Habip avu, atlarndan birine
binmi ve dierini yedeine alm olarak drt ift atl Gney kyne
doru gittiler. Kar frtnas yollar kapatmt. Hac mer Aa kafilenin
gerisinde kald. Kafileye yetimek iin yapt btn abalar boa kt.
Yalnz bana atlaryla Gney kynn yaknlarndan geti, fakat baca
dumanlarnn kokusunu alamad. Nazifaa alnda kimse yoktu. Burada-
ki damlara da rastlayamad, Kk Hatip Sleyman aln da bulamad.
krk al yanndaki, o srada bo bulunan Kokar al binalarna geldi
ve burada donarak can verdi. Ertesi gn leden sonra hava ald.
Gne parlad. krk alnda bulunan aabeyim Hseyin Eren, Kokar
alnda bulunan atlarn farkna vard. Yanna obanlar da alarak kar
kmelerini yara yara Kokar alna ulatlar ve Hac merin donmu
cesediyle karlatlar. Durumu Uluklaya haber verdiler. Uzun yllar
ubatn yirmidrd Hac merin k olarak anld ve ehidin ruhu iin
mevlit okundu, dualar edildi.

At Yarlarna Katlmay ok Severdim

Ulukla dnlerinde pek ok at yar yaplrd. Ben ok kk
yata bile yarlara katlrdm. Ata binemediim zamanlarda, byk
adamlarn dnnde cirit oyunlar yaplrd. Bu oyunlara Ulukla, civar
kyler ve ayhandan cirit ustalar katlrd. Uluklada en iyi ve ok
sratli cirit oynayanlar, bata Deli Hseyin (ahin). Mahmutuolu
Mustafa (nkesen), Adillerden Hasan Aa'yd (nal). Yakup Gkenin
dnnde Bora giden Uluklal ciritilerin karsnda Bor ciritileri
dayanamam, pes etmilerdi. Bunun zerine Uluklal ciritilerin ikiye
ayrlarak kendi aralarnda cirit oynadklarn ve Borlularn da uzun yllar
izlenimlerinde kalan ok kaliteli cirit oyunu sergilediklerini Hseyin ahin
bana anlatmt.
Kadlar mahallesinde Kadlarn Yakupun dn balamt.
lkokulun ikinci snfndaydm. Dn at kousuna katlmaya can atyor-
dum. Koa koa evimize geldim. Kitaplarm koyduktan sonra ahra
indim. Sevinten lgna dnmtm. Babamn ahbaplarndan Porsuk
Ky'nden Ese Day Ulukla'ya gelmi ve ok nl Arap kan atn da
bizim ahra balamt. Atn gemini duvardan alarak hayvann yanna
yaklatm. Torbasn kardm, yemlik tahtasnn zerine kp hayvann
azna gemini vurdum. Dar kardm. stnde eeri vard. zengileri-
ne ayam yetimiyordu. Eerin kolan gevekti. Kolan zdm. Eeri
kardm ve merdiven altna koydum. Hayvan merdivene yaklatrdm ve
basamaklarn yardmyla plak srtna bindim. Biniciler, Kadlar Mahalle-
si'nde, imdiki mezarlk alannda toplanmt. Ben de onlara katldm.
Oradan eski mezarln kuzeyindeki tepeye doru yar balad. Benim
at aha kalkyor, yara katlmay istiyordu. Dizginlerini brakarak yol
24
verdim. Hayvan birdenbire hzland. Btn atlar geride brakt. Tepenin
doruunda durabildim. Tekrar dn evine dndk. Oradan mahalle
ortasndan Sarp ynnde yar balad. Ben de Byk hana (kla)
kadar hayvann gemini brakmadm. Hann hizasna gelince hem atn
gemini serbest braktm hem de ayamla tepiklemeye baladm. Hayvan
birden frlad. Dier atlar yanlarda kalyor, ben atla beraber uuyordum.
Sarp pnarna varnca arkamdan gelen hibir atlnn bulunmadnn
farkna vardm. Ben de hayvan durdurmak istedim. Hayvann dizginlerini
olanca gcmle kendime ektim. Fakat nafile. Hayvanda hibir etki
yapmad. Hayvan gemi azya almt. Bu sratle Karde Gedii yokuuna
yaklatm. Bu gedikten sonra ini balayacakt. Atn, inite beni sert ve
tal yol iine atabileceini dndm. Gem dizgininin bir tarafn braka-
rak sol dizgini kendime doru ektim. Hayvann boynu sola dnd, srati
azald, soldaki tarlalar iinde komaya devam etti. Bu srada Konyadan
gelen ve yokuu trmanan trenin koyu dumann grdm. Yeni srlm
bir tarla zerinden giderken kendimi yere attm. Hayvan benim evremde
daireler izerek bir sre daha kotu. Sonra kalktm, hayvan tuttum. Ama
binemedim. Yaya olarak Uluklann yolunu tuttum. Babam beni aramak
iin bir atl gndermiti. Onunla birlikte evimize dndm.
nili yokulu yollar bulunan Karaoluk iftliimizle krk almz-
dan at arabalaryla zahire ve saman ekerken Armutlu yokuundaki dik
inilerde arabay karmamak ve dik yokularda hayvann zerine ken
aresizlikten onu kurtarmak iin bu denemelerden, zellikle arabay
gtrmek istemeyen atlar kandrarak oku ve atlar inie doru evirip,
atlara ini aa iniyormu hissini verip arabay harekete geirdikten
sonra atlar eski ynne evirme ustalndan hayatm boyunca ok
faydalandm. Bunun iin hayatma giren birka rnekten sz etmeyi
faydal buluyorum.

Kimsenin Binemedii Ata Binmeyi Ben Baardm

1939 yl ortalarna doru ikinci kez yedek olarak askere arl-
mtm. Manisadaki 16. tmenin Krkaata bulunan 64. alaynn 4. Ar
Makineli Tfek Bl Takm Komutanl'nda yedek temen olarak
greve baladm. Askeri kla Krkaan kuzeybatsnda, iki kilometre
kadar uzandayd. Blk komutanm ufak boylu, zeki, sevecen ve at
merakls bir kiiydi. Arap soylu yksek boylu bir ksra vard. Koca
alayn iinde yzba da dahil hibir subay ve er bu ksraa binemiyordu.
eitli zamanlarda iki temen bu ata binmeye teebbs etmise de
hayvan ahlanarak ikisini de yere drm, birinin drt kaburga kemii,
dierinin de bacak kemii krlmt.
ocukluumdaki at ve at arabas ile ilikilerime gvenerek yzba-
ma: Ne olur. Sayn Yzbam! dedim. Sizin ata ben binebilir miyim?
Msaadenizi rica ediyorum. Yzba hayretle yzme bakarak: Atm
25
insan binince deliye dnyor, ahlanyor ve binicisini yere dryor. Bu
ata iki subay binmeyi denedi. kisini de drd. Sen binersen, muhak-
kak seni de drecek, bir tarafnn krlmasna neden olacaktr. Bunun
iin atma binmene msaade edemem. dedi. Ama ben ksraa binmeyi
aklma koymutum. Bir pazar klada nbeti subayydm. Beni ok
seven 3. Tabur Komutan da nbeti amiriydi. Ona giderek yalvardm.
Yzba Zeki Bey'in atna binmeme izin verir misiniz? diye sordum.
Komutanm da ata binmeme msaade etti. Hayvan tavladan karttm.
Eerini vurdum, gemini taktm. Klann bats hafif meyilli, aasz ve
daha sonra dik araziydi. Seyise, hayvann sol gzn kapatmasn syle-
dim. Emrim yerine getirilince sratle hayvana bindim. Dizginlere sk
sarldm. Hayvan iki defa aha kalkt, beni drmek istedi. Ynn da
tarafna evirip yol verdim. Hayvan yldrm gibi ileri atld. Ben sratini
artrmas iin tekmeliyordum. Atn her taraf ter ve kpkler iinde kald.
Dik da srtna varnca kesildi, hz yavalad. Gemine sarldm. Kolaylk-
la durdurdum. Yava admlarla ilk ktmz noktaya getirdim. Ayn
ynde bir daha koturdum. Eski yerine getirip tekrar koturdum. Ksrak
artk binicisini renmi, kulaklar dm ve ok uslu bir hayvan olmu-
tu. Klada biraz istirahattan sonra hayvana tekrar bindim. Bu sefer
hayvan hi huysuzluk etmedi. Krkaaa yneldim. Subay gazinosuna
yaklatm zaman gazinodaki btn subaylar dar kp beni alklad-
lar. Bu tarihten sonra alayn tertipledii manej 12 talimlerine bu atla ben
katlr, kolba grevini stlenirdim.

ocukluk Deneyimlerimden Askerlikte ok

Yararlandm
Almanlarn Yunanistana saldrmalarndan yirmi gn kadar ncey-
di. Tmenimiz anakkalenin savunmas ile grevlendirilmiti. Bir gn
alay komutanmz yzbam Zeki Beyle beni makamna. artt. Gidip
huzurunda selm durduk. Bizi oturttuktan sonra Hafif cephane kol komu-
tanmz kaza geirdi, drt kaburga kemii krld. Onu Manisa Hastanesi'-
ne gnderdim. imdi kol komutansz. Kol imdiye kadar mekkare olarak
grev yapyordu, Genel Kurmay'n emriyle arabalya evrildi. Kola 45 ift
atl araba ve koum takmlar gnderdim. 15-20 gn iinde atlar 45 ara-
baya altrlacak ve arabalara cephane ykleyip anakkaleye hareket
edeceiz. dedi. G bir i ama, alaymn iinde en iyi sensin, Mehmet
Ali Temen. Senin baaracana karar verdim. Tmenin onayyla seni 4.
Blkten alarak Hafif Cephane Kol Komutanl'na tayin ettim. Hemen ie
bala. Sana arabac er ve ihtiya duyacan her trl yardm yapaca-
m. htiyalarn bana hemen bildir. dedi.

12 Manej: At eitimi.
26
 Yzbamla birlikte komutann huzurundan ayrldk. O srada Hafif
Cephane Kol Birlii, Krkaan Manisa osesi stndeki Bakrky bucak
merkezindeydi. Kolda 95 er, 4 avu ve 1 baavu vard. 93 de at vard.
Bunlar, srtnda yk tayan hayvanlard. ounluu arabaya hi koul-
mamt. Araba tngrtsn duyunca gklere kalkyorlard. 95 erin 78i
Siirt, Adyaman gibi Gneydou Anadolu'nun dalk blgelerinden gelen
bakaya kalm yal erlerdi. Atlarn bakmndan anlyorlard. yi de ata
biniyorlard ama araba ilerinde almamlard. Komutana bavurarak
blklerdeki erlerden nceden arabaclk yapm olanlarnn kola veril-
mesini istedim. Bu srada erlere gerek mermiler verildi. Her an harbe
girebilirdik. Bir binba ile birlikte blkleri dolatm. Blk komutanlar
belirli grev iin yetitirilen arabac erlerini blkten ayrmak istemediler.
Komutanlarn, blklerini toplayarak, Arabacym. diyecekler iin hem
izin vermeyeceklerini hem de onlarn canlarna okuyacaklarn syledikle-
rini duyduk. Bu yzden blklerden bir tek arabac er bile alamadm.
Ancak tabur kararghlarndan 9 arabac er almay baardm. Drt de
sara er aldm. Bucakta, Kurtulu Sava'nda hizmet etmi, Krkaa ve
yresi halkna byk yarar dokunmu bir efe vard. Kahvesinde zel
yerinde oturur, yrenleriyle sohbet ederdi. Ona gittim. Elini ptm. 15
gn iinde 93 at 45 arabaya koup altrmam gerektiini syledim ve
yardmlarn istedim. Beni oturttu, kahve syledi. Adamlarn ararak
bucak iinde topuda ve ulam arabalarnda alm ne kadar er varsa
acele kendisine getirmelerini istedi. Ksa sre sonra kahveye topuda ve
arabada alm yirmi kadar avu, onba ve er geldi. Onlara durumu
anlattm. Efenin bakanlnda tartma balad. Sonunda bezden gzlk
dikilip arabaya koulmadan nce bu gzlklerin atlara taklmasna, ayr-
da be yere kazk aklmasna, u uca bal iki urgann bir ucunun kaz-
a, dier ucunun da atn boynuna balanmasna ve her atn kazk evre-
sinde bir ynde 40 defa, sonra da ters ynde 30 defa dndrlmesine,
ba dnm ve gzleri gzlkle kapal atlarn arabaya koulmasna
karar verildi. Ertesi gn bu plan uygulamaya konularak 12 ift at arabaya
altrld. Arabaya alm atlar ikier ikier, her birinin yanna bir er,
araba iinde dizginleri tutan bir er ve okun bandan tutan bir er olmak
zere toplam drt erle ekzersize devam edildi. Yeniden 12 ift at arabaya
koularak altrld.
Bu suretle be gn iinde btn atlar 45 arabaya koulmu ve
araba talimi yapmaya balanmt. Ayrca geceleri eitim verilerek hamut
vururken, belleme rtp kolan ekerken atlarn tylerinin yatmnda olma-
snn mutlaka kontrol edilmesi erlere srarla sylenmi ve devaml kont-
rolleri yaplmt. Saralarn hamutlarn ve koum takmlarnn her ata
uygun hale getirmeleri de salanmt. Kylnn balad bir aac
Babaeskili bir erin, balta ve tahtadan yapt kamalarla drt paraya ay-
rp balta ile yontarak drt adet yedek ok yaptn hi unutmam. anak-

27
kaleye hareketimizin ilk gnnde leden sonra inceden bir yamur
balad. Akama kadar devam etti. Bir vadide konakladmz zaman
yamur durmutu. Erlerin adrlarnn kurulmasnn banda bulundum.
adr hendeinin byk bir blm tamamlanmt. Baavua dier
ksmn hendeinin de kazlmasn emrederek adrma ekildim. afak
skerken iddetli bir rzgrn etkisiyle adrm gt. Kalktm. Emir eri
adrm yeniden kurmaya urarken erlerin adrn kontrole gittim. Bir
de ne greyim. Tamamlanmam olan adr hendeinden szan sular
erlerden bir blmnn yatan slatmt. Eer tedbir almazsam, ertesi
gn birok arabac hasta olacak, arabacsz araba ve atlar bama kala-
cakt. Bir an dndm. En iyi are erleri uyutmadan sabah etmekti.
Olanca gcmle bararak baavuu, avular ve erleri uyandrdm.
Derhal adrlarn skmelerini emrettim. Erleri saa, sola koturdum. Bir
ara arabalar zerinde dinlendirdim. Kendim de uyumadm, erlerimi de
uyutmadm. Sabah erkenden yola ktk. Alay iinde, hasta olup yol zah-
metine dayanamayanlardan intihar edenlerin kurun sesleri duyuldu. Bu
ses birka defa tekrar etti. Benim kolumdaki arabaclarmdan hibiri
hastalanmad.
Alaymz, Truva Savana neden olan Hektorun kardei Parisin
koyun otlatt Kaz dana gelmiti. Dan ilk yokuu banda atn stn-
de bekliyor, 45 arabamn geiini izliyordum. 30 kadar arabam getikten
sonra bir duraklama oldu. Bekledim. Bir trl ndeki arabalar yrmyor-
du. Atmla en ndeki arabaya kadar ulatm, en ndeki arabann atlar
yokutan korkmu, bir trl harekete gemiyorlard. Alay komutanmz
toplad 30 kadar erle arabay ittiriyor fakat atlar inatla arabay gerisin-
geri gtrmek iin abalyorlard. Atm seyisime vererek komutanmn
karsnda selma durdum. Msaade istedim. Atlar, ocukluumda yapt-
m denemelerde olduu gibi yokutan korkmutu. Onlar bu korkudan
kurtarmak gerekiyordu. Arabann nne, okun bana getim. Okun ve
atlarn ynn dereden tarafa evirdim. Dizginlere aslnca hayvanlar bir
hamlede arabay harekete geirdiler. Hareket eden araba ve atlarn
ynn tekrar yola evirdim. Btn arabalar birden harekete geti. Eski
komutanm Yzba Zeki Bey de oradayd. Daha sonra bana: Yahu
Mehmet Ali, atlara ne yaptn da bunca insanla yrmedii halde sen
varnca harekete getiler? Onlara sihir mi yaptn? Kulaklarna bir ey mi
okudun? dedi. Ona cevap vererek: Hayr Yzbam dedim. Ben
hayvanlara hibir olaanst harekette bulunmadm. ocukluumda
atlar zerinde edindiim tecrbemi uyguladm. Atlar yolun yokuundan
korkmulard. Ben nlerine geerek arabann okunu ve hayvanlarn
ynn ini aa evirdim. Atlar korkularndan kurtuldular. Onlar hareke-
te geince ynlerini tekrar yola evirdim. Ona u yky de anlattm:
Bilimsel olarak, kafatasnn incelenmesinde Trk kkenli olduu anla-
lan Makedonya Kral Filip, memleketinin genlerini toplam, hazrlad

28
deli bir ata binmeyi baarana arlnca altn vereceini ilan etmi. Yar-
a katlmak iin akn akn gelen genler, Kraln saray evresinde toplan-
mlar. Kral ve Kralie bahede kurulan bir taht zerinden ata binileri
izlemeye balamlar. At, srtna insan binince aha kalkyor, hopluyor,
zplyor, binicisini yere dryormu. Yirmi kadar binicisini yere atm.
Biroklarnn kolu baca krlm. At, birka biniciyi de ineyerek ldr-
m. Kraln olu skender, bir keden hayvann hareketleri ile binicilerin
durumunu dikkatle inceliyormu. Koarak babasnn huzuruna km.
Ata kendisinin de binmek istediini sylemi. Kral, nce msaade etmek
istememi ama kralienin tevikiyle ata binme msaadesini vermi.
skender serbest ve korkusuz admlarla hayvann yanna varm, atn
ban gnee doru evirmi. Sonra da hayvana binmi. Hayvan, bu
yeni binicisi iin hibir huysuzluk yapmam. Normal yryle yrm.
Btn halk, skenderin hayvana sihir yaparak huysuzluunu nledine
inanm. Ancak skender, hocas Aristonun Ne yaptn da hayvan
huysuzluk etmedi? sorusuna: Hocam! demi. Hayvann ve genlerin
hareketini ok dikkatle izledim. Hayvan glgesinden korkuyordu. Glge-
sini grnce kplere biniyor, ahlanyor ve binicisini dryordu. Ben
hayvann ynn gnee kar evirdim. Hayvan glgesini gremedi, bu
nedenle de huysuzluk etmedi.
Alaymz Kaz dann eteklerine gelmiti. Tmen komutanmz
Tevk e, at srtnda alaya geldi. Alay adrl ordugha geirdi. Alay
emrinde bulunan btn hayvanlarn plak olarak subaylarla birlikte tefti-
e hazr hale getirilmesini istedi. Byk bir ayrlkta sra ile 1., 2. ve 3.
tabur atlar ve havan top birliinden sonra 93 atmla tren alanndaki
yerimi aldm. Taburlardaki at ve katrlarn ou yaralyd. Hayvanlara ehil
bakc verilemediinden, sabahlar semer ve battaniyeleri kolanlarla
balanmadan nce hayvanlarn tylerinin yatmna dikkat edilmediin-
den, biroununki yatm tersine konduundan, birinci gn yrynde
hayvann srt ya da omzunda kk bir yara alm, ikinci gn bu yara
bym, sekizinci gn de yaralar ok bym ve imiti. Taburlar
hayvanlardan ok byk yaral olanlar teftiten kardlar. Birok muvaz-
zaf subay da mazeretler ileri srerek teftie katlmad. Ben arabac erleri-
mi devaml eitmi, hamut ve velenselerini kontrol etmitim. Mevcut 93
atmdan bir tanesinde bile yara ve vcut ilii yoktu. General teftie
baladnda hayvanlardaki yaralar grdke sinirleniyor, baryor,
subaylar ve erleri azarlyordu. Kol karsna geip selma durdum. Hafif
Cephane Kolu'nun mevcut 93 atnn tm yarasz, beresiz ve lekesiz
olarak teftiinize hazrdr Generalim. dedim. General selmm kayg ile
ald. Tefti ettii atlardan en azndan yarsnn yaral ve azgn yaral oldu-
unu grd halde 93 atn tamamnn yarasz, beresiz ve lekesiz olma-
s garibine gitmi olmalyd. ne ile kuyu kazar gibi atlar incelemeye

29
balad. Kamsyla hayvanlarn hamut ve battaniyelerine dokunuyor,
hayvanlarn ac duyacaklar yerlerini aryordu.
Sonunda subaylara dnd. Beni gstererek: u ocua bakn ve
rnek aln. Hem 45 arabay kazasz belasz buraya kadar getirmi, hem
de 93 atn hibirinde ufak bir yara almasna meydan vermemi. Byle
subay ve erlerle ordumuz her zaman iftihar etmitir ve etmeye devam
edecektir. dedi.
Bana ocukluumda, ok kk yalarmda bile, baarabileceim
iler veren, karlatm glklerin zmnde dikkatli ve bilinli fikir
retme ve i yapma alkanl vererek mutluluun hakkyla yaplan
grevden sonra duyulan ferahlk olduu bilinci dzeyine ulatran, bu
suretle mutluluu yakalamama ve devam ettirmeme katkda bulunan
Fadik Ninemle babam Hac Osman Erenin cennet evinde nur ve huzur
iinde uyumalarn dilerim. Ayrca, bata Ulukla kadn ve erkekleri
olmak zere btn anne ve babalarn, babam ve Ninemin benim zerim-
de uyguladklar verimli metodu kendi ocuklarna uygulamalarn dilerim.
Bu suretle ocuklara ok kk yata, 2 ya da 3 yalarnda baarabile-
cekleri kk grevler vermelerini, bunu onlara dnsz uygulatarak
ocuklarn da zamannda i yapma, iini severek yapma alkanl
kazanmalarna, zorluklarn dikkatli ve bilinli dnme ile stesinden
gelerek mutluluun hakkyla yaplan grevden sonra duyulan ferahlk
olduu bilin dzeyine ulamalarna, bu suretle ocuklarnn mutluluu
yakalamalarna ve devam ettirmelerine katkda bulunmalarn dilerim.
Anne ve babalarn kr sevgi etkisiyle oyuncak, kalem ve defterlerini
ortalkta brakp uyuyan ocuklarn bu davrann grmezden gelmek
yerine onlar uykusundan uyandrp, eyalarn toplatp belirli yerlerine
dzgn koymalarn salamalar ocua yaplacak en byk iyiliktir.

Para le Gnah Affolunmaz

1926 yl ilkbaharnda erkek ilkokulunun son snfndaydm. O
tarihte Uluklada tek erkek ilkokulu vard. Cumhuriyet yln henz
doldurmamt. Devrim yasalar da kmamt. Nideli bir arzuhalci,
Msrl Mahallesi'nden dul bir kadnla imam nikh ile evlenmi, gece
gerdee girmi, ertesi gn de ta atarak kadn boamt. Kuran
hocamz cumalar rencileri camiye gtrr, Cuma namaz kldrr,
sonra da imamn Allahm, Efendimizin atn ekin, klcn keskin et.
szleriyle balayan vaazn dinletirdi. Kuran ayetlerini ve Trke yazlar
Arap kkenli harerle yazyorduk. Arapa yazm kurallar geerliliini
koruyordu. 10 Mays 1926 gn, ilkokulu bitirme snavmz balad. slam
dini ve Kuran dersi snav ayrtmanlar oktu. Hocamzdan baka
Ulukla Mfts Mehmet Bahattin Efendi, Hocazade Halil Efendi, Kad-
zade Halil Efendi ile Borlu bir vaiz vard. mtihan sras bana gelince Vaiz
Efendi elinde tuttuu bir bror bana uzatt. Aldm. Okumam syledi.
30
Brorn hareri Arap kkenli olup, Osmanlca deil Arap alfabesine
gre yazlmt. Kelimelerin baz harerinin zerinde esire ve stn ia-
retleri vard. Okudum ama durakladm yerler oldu. Metinde bir Arap
eyhinin ryasnda Hazreti Muhammedi grdn, Hz. Muhammedin
ona yeni bir dua rettiini syledikten sonra, eyhin rendii duay
yazyordu. Sonunda da bu duann yazld yazy aklayann gnahlar-
nn yarsnn balanacan, bu yazy 5 akaya alanlarn gnahlarnn
tamamnn balanacan, 20 akaya alanlarn ise baba ve analarnn
gnahlarnn da balanacan, Hz. Muhammedin ryasnda kendi-
sine sylediini yazyordu. Mft okuduum yaznn anlamn anlatmam
istedi. Anlattm. Ama para ile gnahn affedilemeyeceini, adamn bu
ryay kazan salamak iin uydurmu olabileceini de belirttim. Kurul
yeleri bana kar yzlerini ekittiler. Halil Efendi Hoca'nn bir iaretiyle
dar ktm. Dershaneye girdim. zgndm. Yanma okulumuzdaki
bilim retmenleri gelerek beni tebrik ettiler. ok baarl imtihan geir-
diimi sylediler.
Mays dneminde ilkokulu baar ile bitirdim. O dnemde Uluk-
lada orta dereceli hibir okul yoktu. limiz Nidede bile bir tek ortaokul
vard. Ne lise ne de orta dereceli hibir meslek okulu da yoktu. Daha
sonra Pedagoji adl retmen okulu ald. Lise, evremizdeki Konya ve
Kayseri gibi byk illerde vard.

nl Bir oban Olacam

Hayvanlarmz krk alndan yaylaya kmt. Obamz, Kara-
oluk yaylasnn k ve yaz aylarnda buz gibi suyu eksilmeyen kuyusu
evresinde kurulmutu. lkokul diplomas almaya hak kazandm re-
nince, snf arkadam Yakup Cemille birlikte obalarmza gitmek zere
yola ktk. Acpnar yaylasna gelince ben Yakup Cemilden ayrldm.
Karaoluka vardm. Oba halk, Fadik Ninem ve kardelerim beni sevgi ile
karladlar. nl Osman avu, benim kuzu obanln herkesten daha
iyi yaparak n kazanacam syledi. O gn kuzu srsn teslim aldm.
Srmde 200 kuzu, 110 olak olmak zere 310 hayvan vard. Koyun
srmz de nl ve ok deneyimli, uruuk lakapl Eyp oban gd-
yordu. Oballarla sohbet ederken uyuyakalmm.
Saat ona doru Fadik Ninem beni uyandrd. Kavurma iine
konulmu yumurta, st kayma ve pekmezden oluan yemei nme
koydu. Kuzu srsnn rm zaman geldiini ve abucak karnm
doyurarak sry otlatmaya karmam syledi. Acele ile yemeimi
yedim. Fadik Ninemin de yardm ile sry Karaoluk kuyusu
karsndaki daa kardm. Kuzularn yaylmalarn gzlemeye ve
incelemeye baladm. Hava akt. Gkte yldzlar parlyordu. Bir ara
gkyzne bakarken Demirkazk evresindeki yldz kmesine gzlerim
takld. Yldzlar arasndaki uzaklklar birbirleriyle karlatrarak lmeye
31
alyordum. Birdenbire gzlerimi uyku brd. Bu gaetten kurtulmak
iin vcudumu trnaklarmla imdiklemeye baladm. Ama nafile, uykum
dalmad. Bu sefer koarak srnn evresini dolatm. En tatl uyku,
tan yeri aydnlanrken geliyor. Bir sre ayakta uyuduumun farkna
vardm. Ortalk aard. Uykum da dald. Srmdeki kuzu ve olaklar
hl itahla otluyorlard. Saat onbire doru srm kuyu bana
gtrdm. Kuyudan olua ektiim buz gibi sudan kuzu ve olaklarm
kana kana itiler. Hemen sry arkacna yatrdm. Yemeimi yiyerek
derin bir uykuya yattm. leden sonra drtte Ninem beni uykudan
uyandrd. Yemeimi yedirdi. Birlikte kuzu srm arkacndan kaldrdk.
Ninem hayvanlarn dklarna bakt, daha byk ve daha sulu olduunu
grd. Bana dnerek: Srn rmde iyi otlatmsn. Bunu hayvanlarn
yeni dklarnn evvelkinden daha byk ve daha sulu olmalarndan
anladm. Bu almay dikkat ve zenle devam ettirirsen birinci oban
olacaksn ve hibir sr senin srn kadar gl ve etli hayvanlara sahip
olamayacak. dedi.
Bizim obamzn yaknndaki Kk Karaolukta Kadlarn obas
vard. Obaba Efendi Aa'yd. Onu at stnde bile elinde emsiye ile
grrdm. emsiye ile kn yamurdan, yazn gneten korunurdu. ok
temiz giyinirdi. Koyunlarndan bir blmne takt anlarn sesi ok
houma giderdi. obanlarn koyunlarn boazna takt anlarn sesi
kaln ve kabayd. Hlbuki tuntan yaplan koyun annn sesi ince, uzun
ve hotu. Koyunlar otlarken boyunlarndaki andan kan sesler ho bir
melodi oluturuyordu. Uluklada an ve zil yaplmyordu. Yrklere bir
kuzu satarak aldm para ile Bor ve Ereli pazarna gidenlere an sipa-
ri ettim. Erelide bulunamad. Bordan iki an geldi, ama bunlar iyi ses
vermiyordu. Aaya giderek durumu anlattm. Bordan getirttiim anlarn
onun anlar kadar iyi ses karmadn ve kendisi anlar nereden alm
ise bir tane de bana almasn rica ettim. O, bu anlar ok nceden
Konyadan aldn, imdi orada da bulunup bulunmadn bilmediini
syledi ve anlarndan birini bana armaan etti. Para da almad. O kadar
sevindim ki dnyalar benim oldu.

Okumak stiyorum. Buna Kimse Engel Olamaz!..

obanlk grevimi kusursuz yerine getirmeye alrken bir
yandan da daha yksek okullara gidip okumay dnyordum. Bu arzu-
mu iki defa babama atm. kisinde de ret cevab aldm. Babam lemiz-
deki memurlar grmyor musun? dedi. Aldklar paralarla geinemiyor-
lar. Yar a srnyorlar. Allaha kr bizim her eyimiz var. Koyunsa
koyun, srsa sr, tarla ise en verimli tarlalar bizdedir. Ama ben oba-
dan kaarak tanmadm memleketlere gidip okumay dnmeye,
eitli tasarlar retmeye devam ettim. 1926 yl Austosunun son gnleri
ya da Eyll aynn ilk gnleriydi. Aabeyim Ahmet, Ulukladan Karao-
32
luka geldi. Yeni elbise giymiti. O gece yarsndan sonra kuzu srsn
obadaki yerine getirdim. Alaa girdim. Aabeyim Ahmetin elbiselerini
giydim. Biriktirdiim paralarm aldm. Ulukla yolunu tuttum. Ortalk zifiri
karanlkt. Karaoluk kuyusunun karsndaki geite gelince obaya doru
baktm. Kuzu srme el sallayarak veda ettim. Yolum iki ukur tarla ara-
sndan gidiyordu. O srada bir ses duydum. Yrym yavalattm.
Sessizce sesin geldii tarafa doru ilerlerken yandan bir tavann kalkp
Fazln ukurdaki tarlasna doru katn grdm. Tren yolu geidine
yaklanca gn domutu. Konya ynnden gelip Adanaya gidecek olan
tren geldi. stasyona doru kotum, fakat trene yetiemedim. Tren kalkt.
Yaya olarak Adanaya kolaylkla ulaabileceimi sanyordum. Adana
yolunda yrmeye baladm. Yaklak saat kadar yrdm. Koakn
deirmenine yaklamtm. Arkamdan iki atlnn geldiini grdm. Beni
yakaladlar. Kollarm baladlar. Terkilerine alarak beni Uluklaya geri
getirdiler. Babam ok kzgn bir halde Uluklada beni bekliyordu. Yann-
da Ahmet aabeyim de vard. Benim eski elbiselerimi giymiti. Ceketim
aabeyime dar gelmi, yan dikileri sklmt. Postahane bitiiindeki
evimizin ambarna beni kapattlar. Babam, elinde bir sopa, Ahmet aabe-
yimle birlikte yanma geldi. Beni azarlad ve sopay srtma indirdi. Elimle
sopay tuttum. Kuvvetliydim, ama eitimim gerei babama kar el kaldr-
myordum. Uzun bir sopalamadan getim. Aabeyim her seferinde sopa-
y tutmaya ve babam yattrmaya alyordu. Bir yerim krlmad, ama
sopa yerlerinde ilikler meydana geldi. Burnum kanamt. Ayrca, vcu-
dumun eitli yerlerinden kanlar akyordu. Karaoluka dn iin babam
eker ve kahve almak iin arya kt. Aabeyimle ben de yanndaydk.
O srada Oaloullarnn Halil Efendi (Gner), Acemin kahvesinin yann-
da bir dkkn amt. Babam eker ve kahve almak iin onun dkknna
vard. Halil Efendi, babamn en yakn ahbabyd. Babam onun szlerini
ve tlerini dinlerdi. Halil Efendi eker tartarken bana bakt. Vcudum-
daki kanlar ve ikinlikleri grd. Babama dnerek: Bu delikanlya byle
ne olmu da kanlar iinde kalm Osman Aa? dedi. Babam durumu
bandan sonuna kadar anlatt. Okumak istediimi, buna izin vermediin-
den okumak iin Adanaya kamaya altm ve beni yoldan geri getirt-
tiini syledi. Halil Efendi ciddi bir tavr alarak: Osman Aa ok yanl bir
i yapmsn. dedi. Yalnz memur olmak iin okunmaz. Bir insan daha
iyi ve kazanl koyun retmek, iftlik iletmek iin de okur. Sende maal-
lah ondan fazla ocuk var. Bunlardan hi olmazsa birisini olsun okut.
Babam Halil Efendi'nin szlerinden etkilendi. Beni okutmaya karar verdi.
Yalnz okumaya gitmemdeki sakncalar ileri srlerek, bana arkadalk
etmek zere Uluklal baka ocuklarn da okumaya gitmesi iin bir
kampanya balatld.

33
Babam Hac Osman, Hkime Kar Geliyor
Sayn okuyucular, bu arada bir hatram, faydal olacan sand-
m iin yazyorum. Benim Nideye okumaya gittiim tarihten 25 yl
kadar sonra Ulukla Mahkemesi'nde babam Hac Osman Eren, yarg
yasaya aykr olarak kar tarafn yararna bir karar verince, mahkeme
salonunda hkime kar: Hkim Bey, Hakim Bey! Oturduun makam
Peygamber postudur. Adalete uygun karar ver. diye barm ve elindeki
dosyay hkimin yzne atm. Bunun zerine mahkeme derhal durmu,
olay Adalet Bakanl'na intikal etmi ve bakanlktan gelen mfettilerin
raporlar zerine babamla ilgili btn davalar Bor Mahkemesi'ne intikal
etmiti. Bordaki hakim, babamn Ulukladan mahkemeye geldiini
grnce ona: Osman Aa! demi, Nide Ortaokulu'nda okurken Ulu-
klal Mehmet Ali adnda bir arkadam vard. O imdi nerelerde? diye
sormu. Babam da Mehmet Ali benim olumdur. Zonguldakta maarif
mfettiidir. demi. Hkim babama iltifat etmi, odasna ararak kahve
iirmi. Bor hkimi daha sonra babam Ulukla hkimiyle bartrm.
Hakl olduu iin Bordaki btn davalarda babam lehine karar verildi. O
zaman babam okumann nemini daha iyi kavram olmal ki: Yeterli
okuma olmadan maln, mlkn hibir deeri yoktur. demi ve ilerlemi
yana ramen, Nide Lisesinde okuyan iki kardeimin kaytlarn, daha
iyi bilgi sahibi olsunlar diye Nide Lisesi'nden alp, stanbul Haydarpaa
Lisesi'ne yaptrmtr.

Nide Ortaokulunda Okuyan lk Uluklallar

Uluklada mahalle muhtarlar ile ileri gelenlerinin almalaryla
ilk defa Nide Ortaokulu'nda okumak iin Ulukladan giden onbir ren-
ciden onu, iki atl araba ile yatak, yorgan, erzak, er aylk kurutulmu
yufka ekmekle birlikte Nideye vardk. Sakarya lkokulu'ndan ortaokul
iin ayrlan dersliklerin konferans salonuna indik. Onbirinci arkadamz
Adil Dikmen olup, ablasnn kocas evki Alpaut Nide l Genel Meclisi
Ulukla yesi olduundan, o ayr gitmiti.
Bu on kiinin o zamanki lakaplar ile adlar yle: 1- Gkenin
Ahmet, 2- Mtlakn Ahmet, 3- Kroban Hac Abdurrahman olu Osman
Aann olu Mehmet Ali (Eren), 4- Kirtiin Hamza, 5- Aalardan Ahmet
(Sonradan nfus mdr oldu.), 6- Hasan Aann olu Hasan, 7- Kepke-
pinin Yakup, 8- Sar Adil, 9- Sar Osman (demiryolcu), 10- Balgirci
Mehmet (Eriolu), 11- Adil Dikmen
Yatsya doru arkadalar arasnda kavga kt. Balgirci Mehmetle
imdi adn hatrlamadm bir arkadamd kavga edenler. Ben ve iki
arkadam kavgay yattrmaya altk. Ama kavgann bymesini
krkleyenler de vard. Ortalk toz dumana brnmt. Kap ald.
Uzun boylu okul mdrmz kapda grnd. Bard. Kavga, grlt ve
34
patrt birdenbire durdu. Hepimiz st dkm kedi gibi bamz nmz-
de bekliyorduk. Mdrmz sze balayarak: Hemen yarn bir ev kirala-
yarak okulu boaltn. dedi ve gitti.
Sabah olur olmaz kiralk ev aramaya baladk. evki Alpaut,
bize beden eitimi retmeni Kemal Beyin Aladdin tepesindeki evini
kiralad. Oraya tandk. Okula dzgn devama baladk. Hepimiz de
okulu ve retmenlerimizi seviyorduk. 15 gn sonra o zamanki Ulukla
Belediye Bakan Yakup nal Nideye geldi. Bir hamamc ile grerek
paras Ulukla Belediyesi'nce verilmek zere 15 gnde bir hamama
gitmemizi, hamamc ile mukaveleye baladn bize mjdeledi. Ulukla-
da hamam yoktu. Hamama ilk defa gittik ve keyfini kardk. Aradan bir
sre geti. Yurt, akraba, e-dost sevgi ve hasreti iimizi doldurdu. Uluk-
ladan Nide, Kayseri, Sivas ve evresine yk tayan arabalar ilk durak
olarak Nide hannda kalrlard. Son dersten knca evlerimize gitmeden
hana urar, Uluklal arabaclar sorar, onlar bulur, konuur, hasret
giderir, Ulukladan bizler iin eya getirmilerse onu da alr, evimize
dnerdik. lk ay evde on kii olunca yeterince ders alamyorduk. Bu
nedenle bir ev daha kiraladk, rencilerin yars oraya tand. ay
kadar sonra 15 gn sren smerstr tatili balad. At arabalar iinde Ulu-
klaya dndk. Btn Ulukla halk bizi sevgi ve saygyla karlad,
barna bast. Sanki bir uygarln parasn Nideden kasabamza ta-
mtk.

Padiahn Adn Abdesdtsiz Azna Almayan Kadn

Yaryl tatilimiz coku iinde geiyordu. On gn mddetle her gn
rencilerden birinin evine yemee davet edildik. Be yemekte birer
koyun kurban kesildi. Bunlar Hamza, ben, Gkenin Ahmet, Yakup ve
Balgirci Mehmetin yemekleriydi. Yakuplarn evinde erken toplanmtk.
Darda kurban kesilmi, Yakupun babas hayvan yzyordu. Arkada-
lar kendi aralarnda konuuyorlard. Yakupun annesi Uzun Aye de
konuulanlar dinliyordu. Bir ara bize dnerek: Aman evlatlarm! dedi.
Konumalarnzda Padiahmz Efendimizin ad getiini duydum.
Abdestim yok. On dakika konumanza ara verin, abdest alaym da
konumalarnz huzur iinde dinleyeyim.
10 Haziran 1997 gn Genel Kurmay'da verilen birifinge katlan
temyiz mahkemelerinin btn yarg ve savclarnn, Cumhuriyetimizin
nitelikleri, iine drld olumsuzluklar renerek askerlerimizi hep
birlikte ayakta alkladklar bu gnde, ocukluk izlenimlerimi yazarken,
padiahlk devrinin son karanlk gnlerini de yaam, Cumhuriyetimizin
kurulmasna katkda bulunmu 85 yanda emekli bir eitimci olarak,
Cumhuriyetimizin asker ve sivil kkenli aydnlarna birka sz sylemek
zorundaym.

35
Trke badet zerine Dnceler
Aye Hanm'n abdestsiz olarak padiahn adn dinlemeye
tahamml edememesi, yalnz Aye Hanmn bir dncesi deildi. Yz-
de 99u Mslman olan halkmzn ok byk bir blm bilinsiz ve
gerei aramayan din hocalar tarafndan devaml ve sistemli olarak
telkin edilmi ve padiahn ad kutsallatrlmt. Olayn getii 27 ubat
1927 gn Cumhuriyet kurulmasnn zerinden yl drt aydan fazla
zaman gemiti. Abdestsiz adnn duyulmas istenmeyen padiah, Sultan
Vahdettindi. Bu padiahn vatan hainlii Cumhuriyet kurulmadan nce
aa vurulmu ve Vahdettin, Trkiye Byk Millet Meclisi'nin adaletin-
den korkarak ngiliz hkmetine snm, bir ngiliz gemisiyle stanbul-
dan kamt. Kendi tayin ettii bir din adamna, eyhlislama, bata
Mustafa Kemal ve arkadalar olmak zere vatan Yunanllara ve dier
dmanlara kar savunan Kuvay Milliyecilerin ldrlmesi Tanr buyru-
udur anlamnda fetva verdirmi, ngiliz ve Yunan uaklaryla bu fetvalar
Mslman halka ulatrm, Yozgat, Konya ve Bozkr bata olmak zere
birok yerde Kuvay Milliyecileri ldrtmek iin isyanlar kartmt. Halife
ordular adnda apulcular toplayarak yurdunu savunan askerleri arkasn-
dan vurdurmutu. Sevr adndaki anlamayla Trk topraklar, camileriyle
birlikte, Mslman olmayan, ounluu Hiristiyan olan dmanlara
resmen verilmiti. Bu Hiristiyanlarn, mevcut camileri korumayacaklarn,
yeni cami yaptrma deil cami yerlerine kilise yaptrmaya kalkacaklarn
baz partililer bilmez mi? Bal gibi bilirler. Tarihe bakn ltfen. Padiahlarn
ounluu erkek kardelerini, onlarn beikteki sa bitmemi erkek
bebelerini, ok az yetien byk devlet adamlarn sorgusuz sualsiz,
yal iplerle bodurmadlar m? Padiah Abdlhamit, Ziraat Bankas'nn
kurucusu, byk devlet adam Mithat Paay Arabistanda Taif zindann-
da bodurarak cinayetlerinin stne ty dikmedi mi? Osmanl padiahla-
rnn en by Kanuni Sultan Sleymann en sevgili kars Hrrem
Sultan deil mi? Hrrem Sultan Rogatino adl Rus papaznn Roksalon
adl kz deil mi? Bu kadn cariye olarak (yani kle olarak) sarayn
kadnlar dairesine alnmad m? Kanuninin yerine padiah olan Sar
Selim doduu anda anas nikahl myd? Hrrem Sultan, padiahln
mslman kadndan doan ve veliaht olan Mustafaya verilmeyip, kendi
olu Sar Selime verilmesi iin Mustafa hakknda iftiralar retip kocasn
da bu iftiralarna inandrarak, Konya Ereli Akhyk kynde, Byk
adr denilen yerde, Mustafay babas Sleymana yal iple bodurtma-
d m? Padiahlar neden kutsal kitabmz Kuran dilimize, Trkeye
evirtmediler? Bu nedenleri bilim adamlarmz en ksa zamanda saptasa-
lard; sureler, dualar Trk dilinde okunsayd, padiahlar bu derece yaygn
katil olamazlard. Din grevlileri ve eyhlislamlar, padiahn dine aykr
emirlerini Tanr emri haline getirerek halka sunamazlard. Arap hibir
zaman mmeti olmam Arap milliyetisi olmutur. Bu nedenle Trklerin
36
Mslman olmasndan ok kendi dediklerine inanan, kendine bal kul ve
kle olmasn istemilerdir. Kutsal kitabmz Kurann Trkeye evrilme-
sine kar km, Mehmet Akif Ersoyun Trk diline evirdii Kuran
yaymlanamamtr. Osmanl dneminde Trk din grevlilerinin ou da
Arap milliyetiliini benimsemi, Araptan fazla Arap olmaya almtr.
Byk Atatrk, din simsarlarnn, din yoluyla kar salayan, dini bu
hususta ara olarak kullanan gerek dinsizlerin karlarna son vermi,
Kuran Trkeye en iyi evireceine inand Mehmet Akif Ersoyu
grevlendirmitir.
Ezan erifi Trk diline evirtmi, 17 yl mddetle ezan sesleri
Trke olarak, anlaml olarak, her Trk Mslmannn gnln Tanrya
evirtmitir. Tanr Uludur! Tanr Uludur! Tanrdan baka yoktur tapacak,
Tanrdan baka yoktur tapacak! Haydin namaza! Haydin namaza!
Haydin Felha! Haydin Felha! szleriyle srdrlen ezan erifi, Adnan
Menderes, babakan olur olmaz gerisin geri Arapaya evirtmitir. irkin
politikaclarn, karclarn dini karlar uruna ve ve, gklere kardk-
lar Adnan Menderes, karclarnn iddia ettikleri gibi, dine saygsndan
ve ld zaman Cennetin takasna konmak hevesinden dolay m eza-
n erifi Arapaya gerisin geri evirtti!? Adnan Menderesin Mslman
Trk ulusunun yzde yznn Trk olduunu, Trke bildiini ve kendisi-
nin de Trk olduunu bilmiyor olduu kabul edilebilir mi? Trkiye Cumhu-
riyetini ykseltmek iin mi Atatrkn en byk eserlerinden biri olan
halkevlerini kapatarak, buralarda bulunan Atatrkn toplad milyonlar-
ca kitab, yani aydnlanma aracn Maliye Bakanl'nn rutubetli, ksz
depolarnda rtt? Yukarda padiahn adn abdestsiz azna alma-
yan, bu yolda yetitirilen masum halkn halkevleri kitaplklarndan fayda-
lanarak aydnlanmasndan m korkuldu? Cumhuriyetin koruyucularnn
bu konular zerinde fikir yorarak, zahmet ekerek gerei saptamalar
lzmdr. nsanlar gerei aratrd ve bulduu lde Tanrya yaklar-
lar, dine de o lde hizmet ederler.
Son zamanlarda din adamlarmzn iinden, kar hesabna
girmeden, Tanr buyruu Kuran gerekten anlayan, bu yolda aydnlatc
yazlar yazan, korkusuz, yrekli bir din adammz kt. Bu ok saygde-
er adam Prof. Dr. Yaar Nuri ztrktr. ztrk, soyadndaki anlama
tam tamna benzeyen bir kii olarak selmlyorun. Yaar Nuri ztrkn
geen yllarda Ramazan boyunca Hrriyet gazetesinde kan yazlarnn
tmn toplayarak bir kitap halinde ciltledim, inceledim. Diger yazlarn-
dan ok azn okuyabildim. Televizyondaki sohbetlerinden bir blmn
izleyebildim. Kuran aklamasndaki hususlardan ouna katlyorum.
Onun buyurduu gibi Kuran, yalnz bana lafz deildir. Manadan
yoksun lafz sesli ya da sessiz okumak, okumak deildir. Kurann en
esasl ve byk vasf mndir. Mn da btn surelerdeki kelimelerin
teker teker hepsini anlamak ve her kelimenin cmlede hangi anlamda

37
kullanldn bilmek, deyim varsa ayrca onun anlamn bilmek, sonra da
cmlenin tmnn mnsn kavramak ve yorumlamaktr. Sure iinde
geen her kelime ve deyimin mns bilinmeden cmlenin mns doru
olarak bilinemez. Cmle ve kelime mnlar bilinmeyince bu cmle ze-
rinde fikir yrtlemez, Tanrnn buyruu anlalamaz. Kr bir insann
dz yerde yrd gibi, Tanr buyruunu kavramadan, lafz iinden
veya sesli okur ki, bu hal Tanr buyruunu anlama ve yerine getirme
deildir. Byk Kuran yorumcusu mam Azam Ebu Hanefi, Kuran
mndr. Kuran her milletin kendi dilinde okumas gereklidir. demitir.
Sayn ztrk de sohbetlerinde ayni seyi sylyor. Trkler kutsal kitab-
mz Kuran kendi dilinde, Trke olarak okumal, Tanrnn btn buyruk-
larn bilerek yerine getirmelidir. diyor.
Araplardan ok Arap milliyetisi olan karc din adamlar, buna
kars kacaklardr. Sayn ztrke niversite ilhiyat faklteleri retim
yelerinin oundan bir destek geleceini sanmam. nk bunlarn
byk ounluu dogmalarla uraa uraa serbest dnce yetilerini
kaybetmilerdir. Bunlar, Tanr isteseydi btn milletleri Arap yaratr ve
onlara yalnzca Arapa retirdi diye bile dnemezler. Halkn karsna
kp: Padiah Sevr Antlamas'n imzalayp, yurdun byk blmn
Hiristiyan inanl dmanlara teslim etti. Yurdumuzu dmanlardan
Mustafa Kemal ve arkadalar cmileriyle birlikte geri ald. Mustafa
Kemain, esir durumundaki Mslman milletleri dman izmesinden ve
kral zulmnden kurtarmak iin akl yolunu getirdii, onlarn kurtulu yolla-
rn aydnlatt, Mslmanlarn kafasna bilim zihniyetini aladndan
dolay slam dinine Hazreti Muhammed derecesinde hizmet yaptn bile
diyemezler. Bir milyar akn Mslmann bilime katks bugn iin %
1in altndadr. Btn Mslman memleketleri an dzeyine ulatrmak
iin, irticay ortadan kaldrmak iin, din simsarlarnn tahribatn nlemek
iin, Yce Tanrnn buyruklarn yerine getirerek onun katna ykselmek
iin vakit geirmeden Kuran, sureleri, ayetleri ve dualar Trkeletir-
mek gerekmektedir. Bu hususta btn bilim adamlarmza grev d-
yor. lk i de byk Atatrkn Trkeletirdii ezan erifin tekrar Trke
okunmasn hayata geirmek olmaldr.

Nide Ortaokulundaki rencilik Anlarm

Yaryl tatilinden sonra Nidedeki okulumuza dnnce dinlenmi,
renme isteimiz artm olarak hzla derslerimize sarldk. Derslerimizi
ok dikkatli dinliyor, konuyu derste reniyor, kimi konular ak havada
birbirimize tekrarlyor, kitaplarmzdan okuduumuz konular zerinde
kendi aramzda tartyorduk. retmenlerimizi de sevmitik. Matema-
tikte Sar Osman, ben ve Hamza, snf arkadalarmz arasnda belirli bir
stnlk salamtk. lk ders ylnda Uluklal 11 rencinin hepsi, Hazi-
ran dneminde snarmz ikmalsiz gemitik. Ertesi ders ylnda ablas-
38
nn yannda kalan Adil Dikmen ile benden baka Uluklal dier renci-
ler Nide Ortaokulunu terk ettiler. Ben kardeim Nuhla birlikte yalnz
bama ev kiralayp okula devam etmek zorunda kaldm. Okulu terk eden
arkadalarm, bir yllk ortaokul tahsilinin bile hayatlarnda ok yararn
grdler. Sar Adil, sonralar Ulukla Belediye Bakan oldu. Osman,
Devlet Demir Yollar'na girdi, bu meslekte nemli mevkilere ykseldi.
O dnemde Nide Ortaokulu'nda atletizm almalarna, kara
kucak gree yer veriliyordu. Futbol, voleybol ve basketbol gibi oyunlar
okula girmemiti. Snf arkadam Borlu Kemal Beyin aabeyi Ferhat, tek
ve adm atlama ile ksa ve uzun koularda okul birincisi idi. Ben de
baa grete okul birincisiydim. 1929 ylnda Milli Eitim Bakanl Genel
Mfettiliinden Nide Ortaokul Mdrl'ne tayin edilen ksa boylu
Sami Bey, gree hevesliydi. Snflar arasnda gre yarmalar hazr-
latmt. 6 Mays Hdrellez Bayram'nda istasyon alanndaki ayrlkta
yaplan kara kucak gree ben de katldm. Nide Ortaokulu rencileri
ikiye blnmt. Nideli renciler bapehlivanlk greine kan Koca
Ethemin yeenini; Bor, amard, Aksaray ve Nevehirli renciler de
beni tutuyorlard. Bu ok nemli gree hazrlanmak iin Nide topu
klasnda askerlik yapan nl bir greiden ders alm, onunla birlikte
idman yapmtm. Gre alannda bata mdrmz Sami Bey olmak
zere, taraftarm rencilerin alklar ile alana ktm. defa perev
gsterisi yaptm. Sonra rakibimle el skp tututuk. Bir ara rakibimi arka-
sndan yakaladm. Yere dt. Srtn yere getirmeye alrken hakem
mdahale etti ve bizi ayaa kaldrd. Ayaktaki grememizde kuvvet
denemesi yaptm. Sanyorum sekizinci dakikada birbirimize sarldk.
Sratle rakibimin sol kolunu kaptm. Sa omuzumla koltuk altndan
manclk yaparak rakibimi tepesi stne yere aktm. Rakibim yere
serildi. Rakibimin baygnlk geirdiini sandm. El rparak ve zafer iareti
yaparak beni alklayan grubun arasna katldm. Yenilen grei bir
dakika sonra aylabildi. Nideli rencilerin hcumuna uradm. Beni
dvmek istediler. Beni koruyanlarla Nideli renciler arasnda atma
kt. Ortalk toz duman oldu. Mdr ve retmenler araya girdiler, at-
may glkle nleyebildiler.

Nide Ortaokulundaki retmenlerimin zellikleri

Aradan yaklak 70 yl gemesine ramen, bugn de Nide Orta-
okulu'ndaki btn retmenlerimi, zellikleri ve nitelikleriyle birlikte ok
net olarak hatrlyorum. zellikle matematik retmenimiz Naci Erdem,
beden eitimi retmenimiz Kemal Bey ve Franszca retmenimiz
Eczac Hayri Bey. Hayri Bey asil retmen olmamakla birlikte yreinde
Alman eitimcisi Herman Lits kadar insan sevgisi, renci sevgisi ta-
yan; rencilerine bir form kazandrmak, onlarn bilgi edinmeye aba
gstermeleri iin ok stn derecede gayret gsteren bir kiilie sahipti.
39
Kemal Bey sve jimnastiine hayrand. Byk bir maharetle beden hare-
ketlerinin rneklerini gsterir, bizden de ayn hareketlerin ayn beceri ile
yaplmasn isterdi. Ayrca, Atatrk hayranyd. Atatrkn en ok sevdii
Da Ban Duman Alm marn her frsatta bize syletirdi. Matematik
retmeni Naci Erdem, renciler arasnda bir matematik dehas olarak
bilinirdi. Avrupa uygarlnn en byk adam Kant gibi hayat intizam
iinde geiyordu. Hastalk dnda derslerine ge geldiini hi grmedim.
Teneffs zili alar almaz, ya da bir veya iki dakika iinde derslii terk
eder, dinlenme hakkmzn yerine getirilmesini salard. Nbeti olduu
gnlerde bayrak treni, giri ve klar, her ey dzgn ve yolunda
giderdi. Gnn ayn saatlerinde okulun dou tarafndaki evine doru
gittiini grrdm. Onun mahallesinde oturan arkadalar, her gn ayn
saatte evinden ktn sylerlerdi. Sert bir grnm altnda mesleine
ve rencilerine sevgi dolu gzlerle bakard. Btn rencilerinin adn,
zeka durumunu bilirdi. Tarihteki Romal Sezarn 50.000 askerinden her
birinin adn bilmesi ile karlatrma yapardm. Harfli ifadeye ilk geite
(a+b)2 ile (a-b)2sine ok nem verirdi. Bunlarn formllerinin ezberlen-
mesinden ok dnerek bu formllerin kartlmasn isterdi. 3. snfta
(a-b)3 formln ikinci defa tahtaya yazarken naslsa yanlm a3- 3a2b +
3b2a - b3 yazaca yerde ...+b3 yazm. Buna rencilerinden Bor Orta-
kyl Mahmutun (Zor) itiraz ederek: retmenim (a-b)3 forml yanl
yazlm. Formln sonunda +b3 deil b3 olacak dediini, hocann
forml dnerek yanl bulup rencisi Mahmuta teekkr ettiini
sylerlerdi. Bu olaydan sonra Ortakyl Mahmut, okulun matematikisi
olarak anld. rencilerden birou zemedikleri matematik problemle-
rini Mahmuta zdryorlard. rencilerin gznde Mahmut, gelecein
en byk matematikisi olarak grlyor, zengin aileler ocuklarna
Mahmuttan paral ders aldryorlard. Yaklak 25 yl sonra Ortakyl
Mahmutla stanbulda grmek frsatn buldum. O gne kadar bir ky
gezici baretmeni olabilmiti. Ortaokul, lise ya da niversitede bir
matematik retmeni olabilmek iin hibir gayret gstermemiti. Demek
ki insanlarn ok yetenekli olmalar ilerinde, mesleklerinde ok daha
verimli olmalar iin yeterli deil. Bu yetenek yannda ok kuvvetli irade,
renme ve ykselme hrs gibi drtlere de sahip olmalar gerekmek-
tedir.

Yardmsever ofr Osman Daima kranla Anarm

1926-1930 arasnda Nide Ortaokulunda okuyan ve Bor, Uluk-
la, Koyunlu ve Fertek kasabalarndan gelen renciler, varlkl aile
ocuklar olduklar halde bir aevinde yemek yiyemezler, frndan ekmek
bile alamazlard. nk rencilerin harlklar yetersizdi. Evlerimizde
er aylk yufka ekmekler yaplr, kurutulur, Nideye gtrlr, her n-
de bu yufka ekmekler hafife slatlarak yenirdi. Akmedrese gibi oturdu-
40
umuz yerlerde yemeklerimizi sra ile kendimiz yapar, amarlarmz
kendimiz ykardk. Ulukla-Kayseri tren yolu yoktu. Karayolu ise ok
bozuk ve amurluydu. Ulukladan Kayseri ya da Sivasa ticar eya ta-
yan at arabalarnn ykleri zerine binerek Nideye giderdik.
Bir gn ekmeimiz ve bulgurumuz tkendi. On gndr devaml
kar yayordu. Bu nedenle Ulukladan erzak gelememiti. Yanmda
benimle kalan brahim Gken, Ahmet nal ve Ycel gibi be arkada
vard. antamn gizli bir kesinde be avu kadar kuru zm vard, onu
kartp ocuklara verdim. Sevindiler. Bir solukta yediler. Lambay snd-
rp yattk. Uzun sre uyuyamadm. afak yaklarken dalmm. Kapm-
zn alndn duydum. Yatamdan Kim o? diye sorarken kap daha
hzl alnd. Tandk bir ses: ocuklar yemek getirdim, an kapy.
dedi. Ben kapy aarken ocuklar da uyanmlar, gaz lmbamz yak-
yorlard. Lmbann aydnlnda rahmetli ofr Osman grdm. ine
pirin pilav doldurulmu ve stne de kzarm bir tavuk konmu byk
bir tencerenin olduu siniyi karsnn yardmyla bize getirdi. O gece,
patronu olan Alman mhendisi iyerinden Nideye getirmi ve bizim a
yattmz renince karsna hemen yemek hazrlatarak bize getirmiti.
Rahmetli ofr Osman kendi gzetiminde bizi yedirip doyurduktan sonra
bir haftalk harlmz da verdi.
Ortaokula baladmz 1926 ylnda Uluklada tek bir kamyon
vard. O da ofr Osmann kamyonuydu. rencileri ok severdi, onla-
rn Nideye gidip gelmesine yardmc olur, ok zaman hizmeti karl
para da almazd. Nur iinde yatsn.

Eitimci Olarak Cumhuriyet'in 10. Ylnda Greve

Balyorum
1933 ylnda 13 20 yandaydm. Ortaokuldan sonra Pedagoji adl
iki yllk Nide lkretmen Okulu'nu bitirdim. Tayinimin Manisa Valiliine
verildiini bildiren Bakanlk yazsn Eylln son haftasnda aldm.
Sevinten deliye dndm. Manisaya gitmek; Uluklann sert hayat
artlarndan kurtulmak, zgrle kavumak ve ehir hayatnn zevkle-
rine kavumak anlamna geliyordu benim iin. Hemen babama kotum.
16 kardeimden grebildiklerime mjdeyi verdim. 28 Ekimde Uluklaya
gelen snf arkadalarm Nevehirli Halim, Ahmet ve Emin ile Nide Orta-
kyl Hasan ve Mehmetle birlikte Manisa yolcusu olarak Adana-stanbul
trenine bindik. Afyona varnca eyalarmz ve bavullarmz alarak zmir
trenine aktarma yaptk.
29 Ekim 1933 gn leden sonra saat te Manisa garna bir
enlik havas iinde girdi trenimiz. Cumhuriyetimizin kuruluunun 10.

13 M. Ali Erenin bu anlar 1994 - 1995 yllarnda Milas nder gazetesinde

yaynland.
41
yldnm idi. Resm binalara bayraklar aslm, yollara taklar kurulmu,
evlerin d yzleri sslenmiti. Hkmet binas karsndaki bir otele
gittik. Bina drt katlyd. nc kattaki iki odaya yerletik. Odalar, Orta
Anadolu ehirlerinde grlmedik bir konfora sahipti. Her kiiye zel elbi-
se dolab verilmiti. Karyolalar ift yaylyd. Yataklar kaln, yorgan ve
araar ok temiz ve tlyd. Arkadalar karyolalar zerinde zplyor,
sevin gsterisi yapyorlard. Ortalk kararnca evremiz grlmedik bir
aydnla kavutu. Evler, iyerleri, yollar, Hkmet Konann drt yan
binlerce ampulle aydnlatlmt. renciler, genler ve yallar fener ala-
y dzenlemiler, Onuncu Yl marn hep bir azdan syleyerek
sokaklardan geiyor, sevgi gsterisi yapyorlard. ok ar Yunan zulm-
ne uram cokulu, grgl ve zengin halk olan Manisa yannda yetiti-
imiz Nide karanlk iinde, byk bir ky gibi kalmt.
30 Ekimde Manisa Milli Eitim mdr yardmcsn bulduk. Mdr
yardmcs arkadalarm Manisann eitli ilelerine gnderdi, benim de
Salihlinin Durasll Kyne (imdi kasaba) vekil retmen olarak tayinimi
yapt. Asil retmenlik tayinimi de yine Durasll Kyne yapacan ve
ilemlerin Aralk 1933den nce tamamlanacan syledi.
Mdr yardmcsna ve arkadalarma veda ederek gara kotum.
Salihli trenine yetitim. Trenimiz hafif engebeli, bitki gc yksek toprak-
lar zerinde ilerliyordu. Dar ktm, pencereye dayandm. Yeilliklere,
zmleri sergilenmi balara, meyve aalar ve kavaklara bakarak
dnmeye baladm. Dncelerimin ou, gelecekte Durasll Ky'n-
de yapacam almalarmn temellerini oluturacak kirlerdi. O srada
genlerin elinden dmeyen Mefkureci Muallim (lkc retmen) ve
Beyaz Zambaklar Memleketinde adl kitaplarn ieriklerini hatrladm.
Mefkureci Muallimde niversitedeki grevini brakp ky retmeni olan
profesrn yapt gibi, Durasll Ky ocuklarnn evrede geecek olu-
um ve olaylar zerine ilgilerini ekecek, onlar olaylarn olumasn etki-
leyen nedenler zerinde dndrecek, bu yolla onlara bilim zihniyeti
alayacak, Trk Ulusu'nun ve Byk Atatrkn istedii gibi ailesine
bal, yurduna ve ulusuna yararl almalar yapan yksek karakterli
byk adamlar yetitirmeye alacaktm. Bir ara ocukluumda karla-
tm kimi olaylar dndm. Uluklann krk adl alnda basn
Hasan adl kiinin Konya Medresesi'nde eitim grm Hocazade Halil
Efendi ve Kadzade Halil Efendi adlarndaki hocalarn yannda, vcutlar-
n kene kaplam koyunlarn keneden kurtarmak iin yapt efsun
aklma geldi. Rahmetli Hasan, koyunun bedeninden iman bir keneyi
azna alm, dileri arasnda inemi, sonra da az boluunu doldu-
ran kanl svy koyunun tyleri arasna pskrtmt. Bu ilemle hayva-
nn keneden kurtulacan sanmt. Ben, ok kk yama ramen bu
ilemin fayda vereceine inanmamtm. Rahmetli hocalar bu olay kar-
snda bir tepki gstermemilerdi.

42
 Bu arada tren durdu. Kondktrn yksek sesle Salihli dediini
duydum. Trenden indim. Bir faytona atladm. Arabacya beni Durasll
halknn urad bir hana gtrmesini syledim. Atlar hareket etti. Fayto-
numuz, iki yan nar aalaryla glgelenmi geni bir yolda ilerliyordu.
evreye dikkatle baktm gren arabac bana dnd. Bey! dedi. Bu
yolun ad Mithatpaa Bulvar'dr. Mithat Paa, zmir valisi iken her yerde
yaptrd imar almalar yannda Salihlimizde de bu yolu yaptrm. u
nar aalar dikilirken Paa'nn iilerin banda bulunduunu sylerler.
Mithat Paa'nn Ziraat Bankas'nn ilk kurucusu olmas nedeniyle de
Salihli Ziraat Bankas'na resmi aslmtr.
Arabac beni, pazar bitiiindeki bir hana indirdi. Hancy buldum.
Durasll Ky'nn yeni retmeni olduumu, bu kye gidecek arabalar-
dan birine benim de alnmam iin yardmn rica ettim. Kahve salonunda
beklemeye baladm. Az sonra 55 yalarnda, ak sal bir adam bana
yaklat. Durasll Ky'nn yeni retmeni olup olmadm sordu. Olum-
lu cevap alnca kendini tantarak: Adm Hfz Atldr. dedi. Yeilova
ky retmeniyim. Ama Durasll Ky'nde otururum. Okuluma her gn
sabah gider, akam dnerim. Kiraladm arabayla Durasllya gidiyo-
rum. stersen seni de gtreyim. Teekkrlerimle muvaffakatm syle-
dim. Az sonra han kapsna tek atn ektii st ak bir araba yanat.
ine bavulumu, ay takmmn konduu kk sandk ve yatak balyam
yerletirdim. Arabaya iki kadnla iki erkek yerletik. Arabac atn yrtt.
ehri knca da koturmaya balad. Yarm saat yol aldktan sonra
Taytan adl bir kyn yaknndan getik. 1,5 saate varmadan da Durasll
Ky'ndeydik. Durasll Ky'mz, Dombayl tepeleri eteinde kurul-
mutu. 160 kadar olan ev avlu duvarlar iine alnm; ou bask, tek
katl ve toprak damlyd. Muhtarn yardm ile ky ortasnda, evresi tahl
ambarlar ve yksek duvarlarla evrili, ky aas Vezir Hafzn iki katl
evinin st katna yerletim. Alt katta da Zbeyde Hanm, olu Mustafa ile
birlikte otururdu. Aa Vezir Hafz Salihlideki villasnda oturur, kylsnn
unu kalmadnda ve ekim zamanlarnda ssl koumlu atna biner,
Durasllya gelirdi. Ambarlar alr, unluk, yemlik ve tohumluk bakliyat ve
hububat kyllere datlrd. Ky tarlalarnn ou Vezir Hafzla ortak-
laa ekilirdi. Hasat zaman da kye gelinir, tohumlarla dn hububat
zamlaryla ve ortaklk hisseleriyle toplanr ve ambarlar yeniden doldu-
rulurdu.

Durasll Kynde retmenlik Mesleine Baladm

Akam, petrol lambas nda elime geen gazeteleri okudum.
Erken yatp, sabah saat 6.00da uyandm. Saat 7.30da okuldaydm. Okul
kaps daha almamt. Baheye girdim. Bahe duvar, tahta kalplar
iine nemli topraklar sktrlarak yaplmt. Duvar iine fidanlar dikilmi,
baheye hayvan girii nlenmiti. Tarm kesindeki deneme bitkileri
43
topraktan km ve yapraklanmt. Bu arada okul hademesi geldi ve
kapy at. Okul odalarn dolamaya baladm. derslikle bir de ret-
menler ve baretmen mterek odas vard. Bir derslikte birinci snf,
ikincide 2. ve 3. snar ve nc derslikte de 4. ve 5. snar birlikte
okuyorlard. Her snfta caml ereve iinde Atatrkn byk boy resmi
vard. Snarn duvarlarnda Atatrk keleri ayrlm, koridor duvarlar-
na Namk Kemal, Tevk Fikret, Barbaros Hayrettin Paa ve Mimar Sinan
gibi Trk byklerinin resimleri aslmt. Bu srada hademe Baret-
men evket Beyin geldiini haber verdi. Yanna gittim. Kendimi tanttm
ve bu okula tayin edildiimi syledim. Salihli Namk Kemal lkokuluna
tayin edilerek kyden ayrlan Osman Beyin okuttuu birinci snf bana
verildi. Bayrak treninden sonra snfa girdim. rencilerim ayaa kalkt-
lar ve beni selmladlar. Kendimi tanttm. Numara sras ile rencileri-
min her biri ile ayr ayr grtm. Adlarn, soyadlarn, yalarn, ka
kardeleri olduunu, imdiye kadar geirdii hastalklar zerine sorular
sordum. Aldm cevaplardan nemli grdklerimi bir deftere not ettim.
Snfmda 16s kz, 27si erkek 43 rencim vard. Bunlardan 6s geen
yldan kalmt. Vehbi adndaki rencim de 5 yldr bu snfa devam edi-
yordu. ri yar, koyun srs iinde ko gibi grnen gl kuvvetli Vehbi,
en arka srada, pencere yannda oturuyordu.
Hayat Bilgisi dersimize 3. derste sra geldi. Ders konumuz Snf-
mzdaki eyalarn tantm ve incelenmesi idi. nce rencilerimi uyar-
dm. Soracam sorularla eyalar zerine dikkatle bakmalarn, dn-
melerini, sonra da sz alarak dndklerini sylemelerini istedim. Snf-
taki sralar, kap ve pencereler, kara tahta, kat sepeti, sprge, fara,
soba ve borular zerinde sorular sordum. Bu sorulardan soba ve borula-
r zerine unlar sordum:
1. Soba kazan neden ayakl yaplmtr?
2. Soba kazan neden yuvarlak yaplmtr?
3. Soba kazannn st yanndaki boydan boya knt neden
yaplmtr?
4. Soba borusunun alt ve stnde neden kntlar yaplmtr? Bu
kntlar ne ie yarar?
5. stteki boru alttakinin iine mi, yoksa alttaki stekinin iine mi
sokulmutur? Nedeni?
Snftaki renciler, tam bir sessizlik iinde snfta kurulu bulunan
soba ve borularna dikkatle bakyor, dnyor, sonra da dndklerini
sz alarak sylyordu. rencilerim ok orijinal nedenler buldular.
Ben de snf iinde dolayor, dikkati bozulan ocuklarn yeni
batan dnmeleri iin aba gsteriyordum. Bir ara, bir grup rencinin
topluca gldn duydum. Avu iinde sktrlarak top haline getirilen
bir kt parasnn bir rencinin kafasna arptktan sonra yere dt-
n grdm. Bam evirdim. rencilerime baktm. Vehbi defterini

44
kartryordu. Kaamak bir gzle de bana baktnn farkna vardm.
Yere den kt parasn ve Vehbinin defterini aldm. ncelememde
renciye atlan kdn Vehbinin defterinden koparldn grdm.
Vehbinin problemli bir ocuk olup olmadn saptamaya, babas,
komular, baretmen ve Vehbinin eski retmeni evket Beyle
grmeye ve Vehbiyi topluma kazandrmak iin areler dnmeye,
byk eitmenlerin bulularndan faydalanmak iin onlarn yaptlarn
yeniden ett etmeye karar verdim. Vehbiyi nceki yllarda okutan
Baretmen evket ile, dier retmenlerin Vehbi hakkndaki izlenim-
lerini, aldklar nlemleri, bu nlemlerin sonularn en ince ayrntlarna
kadar onlardan sordum. Not aldm. Aldm cevaplar zetle yle idi:
Vehbi kk yalarda, evinde grd ve eline geirdii eyalarn
i yzn anlamak iin krm, dkm. Bunu gren babas, annesi ve
byk kardeleri onu devaml dvmler. Vehbi zamanla acsn bir yana
brakarak dayaktan haz duymaya balam. Bu nedenle dayak yemeyi
aramaya balam. Snf arkadalarnn ilgisini kendi zerinde toplamak
iin yeni yeni yaramazlklar yapm. Hatta bir seferinde snfta gezinen
retmen yanndan geerken onun ceketinin arka yzne ine ile bir
kt ilitirmi, arkadalarn kahkahalarla gldrm. Vehbinin babas
Bay Osman, evresinde ok sevilen, gerektiinde okula madd yardmlar-
da da bulunan saygdeer bir insandr. Onun da yardm ile Vehbinin
okula, evine ve evresine yapt zararlar azaltmaya alyoruz.
Bir gn, nceden haber gndererek Bay Osmann evine gittim.
Bay Osman beni avlu kapsnda karlad. Evinin merdiveninden ktk.
st katta eski tarzda denmi odasna girdik. Kede tabak anakla
dolu bir dolap vard. Bir masann evresinde karlkl oturduk. Ben,
hemen konuyu atm. Vehbinin derslerini yeterli dikkatle dinlemediini,
renmek iin aba gstermediini, snfta ders ilenirken yaramazlk
yaptn, arkadalarnn da dikkatlerini dattn, baarsz olmalarna
sebep olduunu syledim. Vehbinin olumlu ve verimli almasn sala-
mak iin babas olarak ondan da yardm istemeye geldiimi de ekledim.
Beni sabrla ve dikkatle dinleyen Bay Osman iini ekerek:
retmenim dedi. Biz de ev halk olarak ondan ok ekiyoruz.
Bir trl yola getiremedik. Darda olduu gibi evde de devaml oyna-
mak ister. Oynarken eve zarar verir. Testiyi, ay ve kahve bardaklarn
krd oldu. Kedi yavrularn balamak iin gramofon ve radyo cihazlar-
na ivi akt da oldu. Hele avludaki bykba hayvanlar rkterek
kargaa yarattn, hayvanlarn ortal krp dktklerini hi unutamam.
Bunlar yapmamas iin ben de annesi de ok uyarlarda bulunduk. Uya-
rlara kulak asmaynca da dvmek zorunda kaldk. Zamanla dayaa da
alt. Artk dayaktan ac duymuyor. Hatta holandn bile sanyorum.
Evde yapt zararlar nlemek iin ok zaman ambara tkar, kapsn
kilitlerim. Okumaya hevesi yok. O okula gidince biz burada rahat ediyo-

45
ruz. Siz de okulda yer varsa hapsedin. Atalarmzn dedii gibi Vehbinin
eti siz retmenlerin, kemii de benimdir.
Vehbiyi ok sevdiimi, onu hibir zaman dvmeyeceimi, anne
ve babasnn da dvmemesini, iyi davranlarn grnce takdir etmelerini
ve benim sylediklerimi de Vehbiye anlatmalarn istedim. Oradan ayrl-
dm. Okula geldim. Vehbiye uygulayacak yeni bir fikir yakalamak iin
okul kitaplndaki kitaplar incelemeye baladm. Bunlardan ilgimi
ekti. Kitaplardan birincisi 1928 ylnda dilimize evrilen Amerikal nl
felsefeci ve eitimci John Deweyin Demokrasi ve Terbiye (Demokrasi
ve Eitim) adl ok yaprakl kitabyd. Talim ve Terbiye Kurulu yesi ok
yetenekli Avni Bey tarafndan Trkeye evrilmiti. Kitabn i kapanda
ine ile tutturulmu zel bir mektup grdm. Mektup, Durasll Ky
retmenliine yazlmt. Altnda grdm ad ve imza 1928 ylnda
Milli Eitim Bakan olan Mustafa Necatinin kendi imzasyd. Mektubu,
her cmle zerinde durarak ve dnerek defa okudum. Yazda,
Dewey ve kitabnn dnya uluslarna yapt etkiden sz edilerek; ret-
menin meslek hayatnda ilerlemesinde, olgunlua ulamasnda ve evre
insanlarn aydnlatmasnda faydal olaca belirtiliyor, efendim seslenii
ve baar dilekleri ile son buluyordu.
Milli Eitim rgtnn en ykseinde bulunan bir bakan, bu rg-
tn ilk basamanda bulunan bir ky retmenine efendim sz ile
sesleniyordu. Sanki Milli Eitim Bakan bir renci olmu, snav odasna
girerken ceketini iliklemi, saygl duruu ile ky retmeninin soru
sormasn bekliyordu.
Mektubu ok sevdiim bir mzik parasn dinler gibi okuduka,
ruhumda iyi ve gzel duygular uyand. almaya kesin kararm, yurda
hizmet ve Vehbiyi topluma kazandrma dncem kuvvetlendi.
Benim yaadm bu mutluluun tarihteki benzerlerini aradm. lk
an nl retmenlerinden Aristonun, benim yaadm duygunun bir
eini yaadn dndm. Bilindii gibi Aristo, Milattan nce 343 ylnda
Atinada lissos rmann kenarnda ya da Kemeraltnda lise adn verdi-
i yerde gezinerek ders verirken, Makedonya Kral Filipten bir mektup
alr. Kral bu mektubunda unlar sylemi: Tanrya iki ey iin dua edi-
yorum. Birincisi bir erkek ocuk verdii iin, ikincisi de bu ocuu senin
gibi deerli bir retmenin zamannda verdii iin. Eitim ve retimini
size braktm olum skenderin dnyaya gelmesine ben sebep oldum,
insan olmasn sen salayacaksn. Bu adan skender zerinde senin
hakkn benimkinden fazladr.
Bu mektup, retmen Aristoyu ok etkilemi, onu gururlandrm,
almalarn hzlandrm, btn rencileri ile birlikte yeni rencisi
skenderin keskin zeksnn gelimesinde, yorulmak bilmeyen canllk
kazanmasnda etkili olmu.

46
 Okuyucular, son 40 yl iinde, az da olsa, yetersiz insanlarn Milli
Eitim Bakanlna geldiini, Atatrkn temel ald liklik ilkesini ve
ve inediklerini, kendi ve grubunun karlarn salamak zere yeni
kuaklar ortaan karanlna gtrmek iin aba gsterdiklerini, imam
ihtiyacnn 30 kat imam karmak ve bunlar gvenlik, eitim ve salk
ilerinde kullanmak istediklerini, hatta kzlar da imam okuluna almak iin
formller rettiklerini grdke byk eitimci Rauf nann bir kitapla
tantt Mustafa Necatiyi daha iyi anlayacaklar. Kurtulu Savamzn
kazanlmasn salayan bu byk adama kar saygmz tazelenecektir.
Okul kitaplndan aldm dier iki kitap da, 1940l yllarda Gazi
Eitim Enstits'nde renciliini yaptm eitim doktoru Halil Fikret
Kanadn 1930 ylnda ikinci basks yaplan Terbiye ve Tedris Tarihi
(Eitim ve retim Tarihi) adl iki ciltlik kitapt. Bunlar evime gtrdm.
1933 yl Kasm aynn bandan sonuna kadar gndzleri okulda ders
plnlar yapyor, snfta bu plnlar uyguluyor, Vehbiye zel grevler
veriyor, aldm neticeleri ve davranlar izliyor ve not alyordum, Gece-
leri de petrol lmbas nda gece saat ikiye kadar aldm kitaplar hem
okuyor hem de metinlerde geen fikirleri, bu fikirlerden derslerimde ve
evreyi aydnlatmada nasl faydalanacam dnyordum. Yapacam
ileri de en ince ayrntsna kadar saptyor, karanlk bir nokta brakmama-
ya alyordum. Sonunda, baarya ulaabilmek iin en duygusal olaylar
karsnda bile kzmamaya, sabr gstermeye, yreimde tadm
insan ve ocuk sevgisini en yksek dereceye karmaya, rencilerimi
mutluluun eksiksiz yaplan grevden sonra duyulan ferahlk olduu
bilincine ulatrmak iin devaml aba gstermeye karar verdim. Bu kara-
rmn gelimesinde eitimci Paul Notorp, Kerschen Steiner, John Dewey,
Dr. Dekroli, Paul Gehepden daha ok Dr. Herman Litsin etkisi olmutur.
Dr. Litsin i eitimi ve renci sevgisine rnek olarak Kanad u iki olay
da kitabnda yazmaktadr:
1. Bir gn, Biyertayn kurumunda bir yk arabasna ot doldurmak
zere kuru otlarn bulunduu yere inmek lazm gelmi. Arabann n tara-
fna Doktor Lits gemi ve renciler de arkadan ve yandan arabay
itmeye balam. Araba harekete geince yoku aa bir yerde sratini
arttrm. renciler arabay durdurmay baaramamlar. Tehlikeyi
sezen Dr. Lits, rencilerine arabadan uzaklamalarn sylemi ve
kendisi araba ile yapayalnz kalm. Araba sratle ilerlemeye devam
ederken Dr. Lits dengesini kaybederek yere dm ve arabann tekerle-
i Listin kaburga kemiklerinin zerinden gemi. Araba yoluna devam
ederken Lits derhal kalkm, hibir ey olmam gibi arabann durdurul-
masna yardm etmi. Eve dnlm. Yemek yerken, Dr. Litsin ac ekti-
ini sezen renciler doktor getirtmi, muayene sonunda kaburga kemik-
lerinden iki tanesinin krld saptanm ve yataa yatrlmtr.

47
 2. Bir gn Havbindada bir duvar yaplyor. Lits, rencileriyle
birlikte duvarn yaplmasna yardm ediyor. Bu srada ssl bir araba ile
biri geiyor. Araba iinde ss talar dkn olduunu durumu ile
kantlayan bir kadn vardr. Kadn arabadan ban uzatarak, Baksanza!
Bu kurumun mdrn nerede bulabilirim? diye soruyor. Dr. Lits ban
kaldrarak Yukarda, u karki binaya doru gidiniz. Ltfen bir kere de
orada sorunuz. diye cevap veriyor. Kadn bir sre sonra duvar yapm ile
uraan deminki kiinin kurumun mdr olduunu renince, doal
hayretini gstermekten kendini alamyor.
Dr. Litsin hayatnda buna benzer olaylar oktur. Her bakmdan
vlmeye deer bu gibi hareketler, Dr. Litsi gzmzde birka misli
daha sevdirir. nsanlar mutlu eden itir. Candan i gren ve ii seven
kimsenin sklmaya vakti yoktur. , ayn zamanda salkl olma ve nee-
nin de kaynadr. , insanlar alakgnll yapar. nsanlar, zellikle
kolu ile alanlar daha fazla sevmemizi salar. in ve almann dee-
rini renen bir kii daha doal, daha cesur, daha yksek karakterli olur.
Hele bizim gibi fakir bir ulusun ii seven bir toplum hline gemesi ne
kadar lzumludur. Eski yzyllarn memlekete brakt gsteri, israf,
sefahat, efendilik zihniyetini kracak olan yalnzca okullarmzdr. Karma
okullarmzn birinde kzn biri, eline sefer tasn alp yemeini okula
kadar tamaktansa a kalmay tercih ediyor. Bir dier fakir kz da
komusunun ocuuna be kuru vererek sefer tasn tatyor. Aydnla-
rmzda bu zihniyet, bu gsteri merak hem kiisel, hem toplumsal, hem
de mill alardan ykc ve yok edici bir biimde kendini gstermekte
devam ediyor. Alnnn teriyle hayatn kazananlara, kendi kazancna gre
yaayanlara ve geleceklerini dnerek tutumlu olanlara byk sayg
gstermek borcumuzdur. Memleket bu gibi ayrntlara sayg gsterdike,
kar davranta bulunanlar yava yava deer ve nemlerini kaybede-
ceklerdir.
Bunun iin insani ideallerini ie uygulayan Doktor Lits, gzmz-
de, zel yararlarndan vazgeen yce bir kiilie sahip insandr.
Milas okullarnda Dr. Herman Lits derecesinde idealist, mesleine
bal, yrei yurt ve ocuk sevgisi ile dopdolu retmenler ve yneticiler
bulunduunu bildiimden kendilerinden kk bir ricada bulunacam.
Oturduum Kyklack Kynde, komularm Tuncalar ve ahin-
ler gibi on kadar ocuk, Milas orta dereceli okullarn yarda brakarak
ayrlmlardr. Milas kylerinde buna benzer 120 kadar ocuk bulundu-
unu sanyorum. Kyklack ky ilkokulu verimli alyor. Baarszln,
temel zayndan ileri geldiini sanmam. Bu ocuklar ounlukla ileri
gelen ailelerin ocuklaryd. Beslenme ile zek arasnda bir ilikinin
bulunmas nedeniyle zek noksanlklar olduu da dnlemezdi. Milas
orta dereceli okullarnda daha ok ky ocuu okumadka ky kalkn-
masnn gecikeceini sanmaktaym. Baarszlktan ya da baka neden-

48
lerle renimlerini yarm brakan ky ocuklar zerinde bilimsel aratr-
ma yaplarak bulunacak verilerin deerlendirilmesini, baarsz ky
ocuklarnn da topluma kazandrlmasn sayg ile dilerim.
Kasm ay boyunca Vehbi zerinde yaptm gzlemlerimin, eski
retmenleri, ailesi ve yakn evresinden aldm izlenimlerimin bir
deerlendirmesini yaptm. u kararlar aldm.
1. Vehbinin krlan onurunu yeniden kazandracaktm. yi olan
ynlerini bulup deerlendirecektim.
2. e ynlendirecek, zevk ald ilerde altracaktm.
3. Resim, beden eitimi ve mzik gibi zel yetenek isteyen
alanlarda alma denemeleri yapacaktm. Baarl bulduum ilerini
snfta arkadalarna anlatacak ve onu onurlandracaktm.
Bu dncelerimi babasna atm. stekleri olursa yerine getir-
mesini rica ettim. Anlatk, birlikte deneme almalar yapmaya karar
verdik.
Aralk aynn ortalarna doru Vehbiyi retmenler odasna ar-
dm. Karlkl oturduk. Bir ara okul bahesine bir meyva fidan dikmek
istediimi, bana yardm edip edemeyeceini sordum. Milli Eitim Bakan
Mustafa Necatinin retmenlerine gsterdii yaknl ben de rencime
gsterdim. Heyecanland: Hay hay retmenim, hem yardm eder, hem
de dikilecek fidan ben bahemizden getiririm. dedi.
Anlatk. Beraberce baheye ktk. Fidan dikilecek yeri belli ettik.
Kazma krek getirdik. 50 santimetre apndaki ukurun o gn 20 santi-
metre derinlie kadar olan ksmn beraberce kazdk. Ertesi gn, baka
ocuklarn da yardm ile ukuru 60 santimetre derinlie indirdik. stten
kan topra ukur iine attk ve 30 santimetrelik ksmn toprakla doldur-
duk. nc gn Vehbi, afakta uyanm, sessizce yatandan kalkm,
bakalarn uyandrmadan evden km, 3 kilometre uzaklktaki bahele-
rinden bir adet kkl nar fidan skm ve okula gelmiti. Okula vardm
zaman Vehbiyi fidanyla birlikte ukur banda grdm. Drdnc saat-
teki tarm dersini baa aldm. rencileri baheye kardm. Vehbiye bir
teneke yanm iftlik gbresi getirttim. Gbreyi toprakla kartrp renci-
lerimin fidan dikimi zerindeki bilgilerini sordum. Sonra fidann kklerini
topraa gmdm. Topra sktrdm. Gvdesinin skld yerdeki
kadar ksmnn toprak dnda kalmasna dikkat ettim. Bir herek dikerek
fidan ona baladm. Hep birlikte bir kova can suyu verdik. rencilerime
Vehbinin yapt ileri anlattm ve onu vdm. Artk Vehbi, fidan iine
iyiden iyiye gnl vermiti. Her sabah okula gelince ilk ii fidana bakmak,
apalamak, evresinde kan yabanc otlar temizlemekti. Snfta da
yaramazlk ilerine ara vermiti.
Baka bir gn resim dersinde rencilerimden, her rencinin
istedikleri ve sevdikleri bir eyin serbeste resmini yapmalarn istedim.
Vehbinin resmi hem ok iyi, hem de ilginti. Koca bir kd ematik

49
resimlerle doldurmutu. iekli bir krda elinde sepeti ile bir kz, bir kurt
ve da banda bir kulbenin resimleri yaplmt. Tabloda sembolik
resim yoktu. ematik izgilere yer verilmi, yer yer hareketli resime bile
bavurulmutu. Vehbi, Krmz Balkl Kz masalnn resmini yaptn
syledi. Resmi aldm. Kardaki yaz tahtasna astm. rencilerime
dnerek, resmi ok beendiimi, Vehbinin resim yapmakta zel bir yete-
nei bulunduunu syledim. Artk Vehbi, geceleri bile resim yapmaya
balad. Her gn bana yeni yeni resimler getiriyordu. Ona: Resimde
daha abuk ilerleyebilmek iin okuma-yazma bilmenin de, matematiin
de gerekli olduunu syledim. Vehbi yaramazlklar bsbtn brakt.
Ksa zamanda okuma-yazmay da rendi. Snfn en ileri rencisi duru-
muna ulat. Ylsonunda snf birincisi olarak 2. snfa geti. Okulu bitirin-
ceye kadar da snf birinciliini brakmad.
Aralk aynn sonuna doru Baretmen evket Altnay hasta-
land. Ziyaretine gittim, Gemi olsun. dedim. Bana, yazl snav soru-
larn ieren bir kt uzatt. Bu sorularla, okuttuu beinci snf rencile-
rinin snavnn yaplmasn ve ktlarn kendisine gnderilmesini rica etti.
Sorulardan biri, 61 yl nceki olaydan hatrladm kadar ile, evresi 12
kilometre olan bir gln alan ka metremurabbadr=metrekaredir? idi.
Bu soruya, snava giren 27 renciden biri dahi doru cevap verememi-
ti. Ders ilenmi, ama renciler ap ve ember ilikisi zerinde dn-
drlmedii, onlarn kafalarnda bu iliki somut hale dntrlmedii
iin konuyu kavramadklar anlalmaktayd.
Snavda baar gsteremeyen 5. snf rencilerine dairede ap-
ember ilikisini yanstan Pi saysn kavratmak iin neler yapabileceim
hakknda gnlerce dndm. Bir yandan da ortaokul renciliimden
beri alkanlk haline getirdiim, okuduum kitaplarn zetini yazdm
defterlerle, dergi ve gazetelerde nemli grdm ve kestiim yazlar
topladm dosyalar gzden geirdim. Sonunda gzlemlerim zerinde
daha fazla dnmeye, deneyimler yapmaya ve deneyimlerimi kl krk
yararcasna eletiri szgecinden geirmeye karar verdim. Pi saysn 5.
snf rencilerine yeniden kavratmak, onlar dndrecek deney
yapmak iin baretmenden msaade aldm. rencileri baheye
kardm.
rencilerime, bir deney yapacam, deneyi dikkatle izlemelerini,
alacaklar duyular zerinde dnmelerini, sz alarak dncelerini
sylemelerini istedim. Bir kazk buldurttum. Topraa aktrdm. Bir ip
buldum. Metre ile lerek bir, iki ve metre sonlarna birer dm
attrdm. Birinci dme 20lik bir ivi balattm. Dier taraftaki ucu
kaza baladm. pi gerdim. ivinin ucunu topraa batrdm, bir daire
izdim. Dairenin merkezini, apn ve emberini gstererek anlattm.
rencilerime dnerek, ap uzunluundaki ipi ember zerine yatrarak
lsek ka ap buluruz?diye sordum.

50
 rencilerim derin bir dnceye daldlar. Zihinlerinde lmler
yaptlar. Sonunda 2, 5, 3, 3,5 ve 4 diyenler oldu. ap uzunluu kadar
baka bir ip aldm. ember zerine yatra yatra ltk. tam ve biraz
fazla geldi. iviyi birinci boumdan kararak ikinci ve daha sonra nc
boumlara balattm. Ayn metotla daireler izdirdim. Tahminler yaptr-
dm. Bu tahminlerde doruya daha fazla yaklamalar oldu. Sonunda bir
blm renci:
Efendim, ap byynce ember de byyor. ap uzunluu ile
ember uzunluu arasnda deimeyen bir ey var. dediler. Baka
renciler de: apla ember arasnda bir ilgi var, bir ba var, bir orant
var. dediler.
Bu balantya bir ad verelim. Ne ad verebiliriz? Dnn ve
syleyin. dedim. Bir renci ap-ember deimezlii dedi. Dierleri
de bu ad uygun buldular. Ben sz aldm. Bir dairede ap ve ember
arasndaki ilikinin ilk kez farkna varan matematikiler, buna Pi says
demiler. Onlar lm bizim gibi iple deil, daha dzgn aletlerle
yapmlar ve 3,14 saysn bulmular, buna da Pi adn vermilerdir. u
halde ember uzunluunu Piye blersek ne kar?
Hep birden, ap dediler. Ya da ap uzunluunu Pi ile arpar-
sak ne kar? diye sormaya devam ettim.
Yine hep birden ember uzunluu. dediler.
Geenlerdeki snavda, evresi 12 kilometre olan gln apn bulmak
iin bir arkadanz 12yi Piye blm. Doru yapmtr. Bunu u daire
zerinde deneyelim. dedim. apn karesini aldk, bunu katna kar-
dk, sonra da ap karesinin 1/8i kadar da ekledik. Ortaya daire alannn
ok stnde bir alan kt. Yanlln farkna varld. Dairenin alannn
bulunmas iin ap yerine yarapn karesi ile Pinin arplmas gerektii
bulundu.
Bundan sonra rencilerle sessizce snfa girdik. rencilere birer
kt hazrlamalarn ve zerine 7 santimetre yarapnda bir daire izme-
lerini istedim. Daire zerine bir kenar yarap olan kare izdirdim. Bunu
Pi says kadar; yani 3 tam yzde 14 kadar eklettim. Makasla daireyi
kestirdim. Kare fazlalklarn da ayrca kestirdim. Kk kk paralara
ayrtarak daire alanndaki bo yerlere yaptrttm. rencilerimin Pi
saysnn gerek anlamn, ap ve ember ilikisini, daire alannn apn
karesi deil, yarapn karesinin Pi ile arpmna eit olduu fikrini kavra-
malarna yardm etmi oldum.
Bundan 23 yl sonra 1954te Konya Ereli ehit Kmil lkokulun'-
da, 5. snfn teftiini yaparken rencilerin Pi saysn kavramadklarn,
ezberlediklerini grdm. retmenin msaadesi ile ayn uygulamay
orada da tekrar ettim. O srada renci bulunan, imdi Ankara Hacettepe
niversitesi Edebiyat Fakltesi'nin bir blmnde grevli Rasim zyrek
yllar sonra bana: Efendim! dedi. Pi saysnn kavranmasn salayan o

51
dersinizde ben de bulundum. O srada renciydim. Hayatm boyunca bu
uygulamay unutamam.
evremizde bulunan insanlara dikkatle bakarsak bunlardan bir
blmnn bakar kr olduklarn grrz. Bakar krlerin gzleri normal
grd halde okuduklar kitap, grdkleri, izledikleri eya ve olaylar
zerinde dnmedikleri iin, onlarn farkllklarn, ayrntlarn kavraya-
mazlar. Birbirine kenetlenmi salam izlenimler edinemezler. Onlar
yorumlayamazlar, ezbere kullandklar kelimelerin de tanmn
yapamazlar.
Tarihe baktmzda byk adamlarn ve byk komutanlarn ok
iyi gzlem ve deneyim yaptklarn, bulgularn hr dnce ile sentez
szgecinden geirerek kurallara baladklarn gryoruz. Ayn zamanda
bu kurallara gre davranarak byk iler baardklarn da.
Bunun en gzel rneini, o zamanda bilinen dnyann yarsn
egemenlii altna alan Cengiz Han'da gryoruz.
Byk Okyanustan Orta Avrupa ilerine kadar in, Orta Asya,
Mslman memleketleri, Macaristan, Polonya, Almanyada yapt
savalarda, kendi ordularndan daha stn saydaki ordularla karlat
halde Cengiz Han ve oullar dman ordularn kesin yenilgilere
uratmlardr. Cengiz Han ordularnn mekanizmasn gelitirmek iin
kimseden yardm grmedi. Dnerek, deneyimler kazanarak, deneyim-
lerinin sonularn doru deerlendirerek her ii tek bana kendisi
gerekletirmitir. En byk ileri, hayatnn olgunluuna ulat 49
yandan sonraki 16 yl iinde baarmtr.
lk ad Timuin olan Cengiz, babas ld zaman 13 yandayd.
Kendi kabilesi bile onu terk ettii gibi, dmanlar da onu bir av hayvan
gibi gnlerce bozkrlarda kovaladlar. Sonunda yakaladlar. Boynuna
boyunduruk adl bir tahta geirdiler; ellerini de baladlar. Bu acl halinde
bile Cengiz mitsizlie dmedi. radesi zayayaca yerde bsbtn
kuvvetlendi, elikleti. Kendi kendine: Tanr benim irademi lyor. Bu
gibi olumsuzluklara dayanp dayanamayacam snyor. diye dnd.
Bir gnn gecesinde Cengiz, tilki uykusundayken, bekinin uyukladn
sezdi. Yavaa kalkt. Bekinin yanna geldi. Onu tekmelemeye balad.
akna dnen beki gaflet uykusundan uyand, dorulmak istedi. Bece-
remedi. Yatt yerde can verdi. Cengiz, boynunda boyunduruk, elleri
bal kat. Arkasna den atllardan da bir allk iinde gizlenerek
kurtuldu. Ortalk yatnca dada rastlad bir avcya ellerini zdrd,
boynundaki tahtay krdrd.
Cengiz Han, nce Karakurum ve evresindeki gelenekleri ortadan
kaldrmtr. zmek istedii sorunlar, engelsiz bir dnce ile ele alm
ve deneyimlerini biriktirmitir. Deneyim sonularn da iyi deerlendirmi-
tir. 12. ve 13. yzyllarda Moolistanda bilinen btn metotlarn, btn
silahlarn ve btn tekniklerin zerinde incelemeler yapm, onlardan en

52
yksek llerde faydalanm, hatta bunlar birletirerek de uygulamtr.
Dnyay fethetmek iin deneyimler sonunda meydana getirdii byk
harp makinesinin, byk harp sanatnn deimeyen ana kurallarndan
ounu da bulmutur.
Biz eitimcilerin de Cengiz Han'n ok byk harp makinesinin
kurulmasnda yapt gibi, eitim ve retimin ana kurallarn saptamada
deneyim yoluyla ok eyler renmemiz gerektiini dndm. Ayrca
deneyime yeterince nem vermeyen retmenlerle, deneyimsiz pedago-
jik bilimler ve retim metotlar kitaplarn yazan eitimcilerin de ne kadar
yzeyde kaldklarn rneklerle gstermeye alacam.
Bu nedenle Cengiz Han'n deneyimle oluturduu kurallardan bir
blmn ksaca, aada maddeler halinde sunacam:
1. Bundan 788 yl nce bir ulusun askerlerle birlikte tm halkn
olas bir harp iin hazrlayan, toptan sava fikrini uygulayan ilk komutan
Cengiz Handr.
2. Her ite, zellikle dmana saldrda en ok nem verdii ey,
abukluk ve sratti. Btn birlikleri dmandan daha abuk davranyor-
du. Ondan 492 yl sonra Napolyon: Harbi kazanan ayaktr. diyerek
abukluun nemini kelime ile belirtmitir.
3. Kulland silahlar en ince ayrntlarna kadar dnm,
tarierini yapm, her savata silah ve ate stnln salamtr.
rnein her askerin at stnde ataca okla, daha vurucu olan ve ayakta
atlan oku ayr ayr yapmt. Her ere cins ok tatrd. Ular elik olan
ve ksa uzaklktan atlan oklar dmann elik zrhn delerdi. Bu nedenle
in ordular, imanl slam savalar, Hiristiyan valyeleri ve ordular
Cengiz Han ve oullar askerlerinin stn, sk ve isabetli ok yamuru
altnda can verdiler.
4. Askeri hazrlklarn ok gizli yapar, stratejik ve taktik stnlk
salar, ani basknlarla dman ordusunu datrd.
5. Haber almada ve casusluk rgt kurmada o devre gre en
kusursuz nlemleri almtr. Kervan tacirlerini beinci kolu haline getirdi.
Onlar aracl ile btn memleketlerde kendisine ajan salyordu. Zor
kullanarak girmek istedii lkenin corafyas, nfusu, askeri rgt ve
siyaseti hakknda bilgiler toplar, bu bilgileri inceden inceye incelerdi.
Ynetimden honut olmayanlar saptar, onlar kendi hkmetine kar
ayaklanmaya arrd. Namuslu olmayan siyaset adamlarn para ile
satn alr, casuslukta kullanrd.
6. Bilmedii yrelerden, dalardan, ormanlardan geerken hibir
zaman tek klavuz kullanmam, en aa on klavuzu ayn anda kullan-
mtr. Birbirinden habersiz olan on klavuzun sylediklerinin birbirini
tutmas gerekirdi. Yalan syleyen klavuzu annda saptar ve dier kla-
vuzlarn huzurunda kaza oturturdu. Bu nedenle Cengiz ve oullar
ordular, kral taraftar tek klavuz kullanan yardm birliinin Napolyon

53
emrine zamannda yetiememesi yznden Waterlooda harbin kaybe-
dilmesi hatasna dmemilerdir.
1933l yllarda Trkiyenin devlet bakan byk Atatrkt.
Onun bata bulunmas btn ulusu, memurlar ve retmenleri mutlu
ediyor, gelecee gven iinde baklmasn salyordu. O yllarda madd
kar aklmza getirmezdik. Herkes yurt ve ulusa hizmet yar iindeydi.
Ulus ve devlet btesi ok fakirdi. Balkan Sava, Birinci Dnya Sava
ve Kurtulu Sava'nn yurdumuzda yapt knt, yer yer devam edi-
yordu. Bu nedenle devlet, ilkokul retmenlerine kendi btesinden
maa verme olana bulamamt. lkokul retmenleri maalarn l zel
dare btesinden alrd. Meslee ilk giren retmen 43 lira maa alrd.
Manisa zel daresi zengin olduundan ben maa almakta fazla sknt
ekmedim. Ama Orta Anadolu ve Dou Anadoluda grev yapan ret-
menler bazen aylarca maa alamazlard. Erzincanda st ste drt ay
maa alamayan bir retmenin Bakanla tel ekerek retmenin
hrgc yok, bu nedenle ok skntdayz. diye yazd sylenirdi. Ancak
1939 ylnda, ky enstitlerini kuran, dnya klasiklerini dilimize evirten
ok byk apl Milli Eitim Bakan Hasan li Ycelin etkisiyle ilkokul
retmenleri devlet btesinden maa alma olanana kavumutur.
Bu lde madd skntya ramen ky retmenleri devletten
harcrah, yol paras, zaruri tam arac paras istemeden, kendi maala-
rndan ksnt yaparak elde ettii paralarla ayda bir Salihli merkezinde ve
15 gnde bir de evre kylerinden birinde toplant yapar, belirli eitim ve
retim konularn grr, tartr, deneyimlerimize daha faydal olmak
iin kendimizi gelitirmeye alrdk. 61 yl nceki, hatrlamakla mutluluk
duyduum, toplandmz Salihli kyleri; Taytan, Karata (Adala), apak-
l, Dombayl, decik gibi kylerdi.
Yunan igalinin derin acsn eken kyl halk, memura, zellikle
retmenlere byk sayg gsterir, kye gelen misafirleri ortaklaa ar-
lar, hayvanlarna bakar ve cret almazd. Toplant yaptmz birok ky.
Gediz nehrinin tesindeydi. Birinde baretmenim rahmetli evket
Bey'le beraber kyda bal bir sal kiraladk. Atlarmz sala aldk, kendi-
miz de bindik. Salc halat zd, kree asld. Biz de gergin ipi ekme-
ye baladk. Hava sakindi. Gediz dzgn, usul usul akyordu. Salmz
koyu dalgalar stnde tatl tatl salnarak gidiyordu. Nehrin ortasna gelin-
ce atlardan birinin aya kayd, dengesi bozuldu, sal stnde rpnrken
nehre dt. Hayvan karaya kardk, ama kendimiz de bittik.
Bir seferinde Salihli apakl kynde toplanmtk. Okulundaki
birleik 5 snf okutan retmen Necati, nceden saptanan hayat bilgisi
dersi zerinde gzlem yaptrma konusunda aklamalar yapt. Sonba-
harda Deiiklik konusunda rencileriyle yapt almalar gstermek
iin bizi snfna gtrd. Yaptrp dersliinin bir kesine koyduu kum
masasnn evresinde toplandk. rencilerinin yapt gzlem sonunda

54
bu masa zerinde 3 boyutlu olarak meydana getirdikleri almay incele-
dik. rencilerin amurdan yaptklar tohum saan ifti; atla ve kzle
srlen ift; ba ve bahelerdeki ubuk, ba ve meyve aalar heykel-
cikleri; kibrit p ve tahta paralarndan, bez ve kuma paralarndan
yaptklar heykelcikler, aalar, bahe duvarlar yerli yerine konulmutu.
rencilere soyut bahe deil, kydeki bir kiinin bahesi inceletilmi,
tohum saan ve ift sren kyllerin dahi adlar yazlmt. Bu suretle,
rencilerin. nceledikleri konu zerinde dndrlmeleri ve somut
fikirler elde etmeleri salanmt. rencilerle birlikte tartarak hazrla-
d gzlem plan da yleydi:
Konu: Sonbaharda alma.
1. Tarlalarda patates ve turp sklyor mu? Kimin bahesinde
ka kii skyor? Bunlardan her birinin giydii ayakkab ve elbise biimi
ve renkleri?
2. Bahelerde elma ve incir toplanyor mu? Nerede, ka kii toplu-
yor? Meyveleri ne iine koyuyor, ne ile tayor?
3. iftiler tarlalarna tohum ekiyorlar m? Hangi tarlaya kim, ne ile
tohum ekiyor? Tohumu kim sayor? Ne ile sayor?
4. Balarda zm salkmlar ubuklarndan eksiliyor mu? (Hangi
ba gzlendi?)
5. Ayn biimde havann yaz, k, gece, sabah ve akamlar nasl
olduu ayrntlar ile saptanmt. Sonbaharda doa da yine ayn biimde
ayrntlar ile planlanm ve gzletilmiti.
1933 ylnn Aralk aynn sonlarna doru Salihli merkezinde
lkretim Mdr Raif Beyin okulunda, ky ve ehir okullar retmen-
lerinin birlikte yaptklar mesleki toplantya ben de katldm. Grme
konusu rencilere gzlem yaptrlmas ve genel fikrin aklanmasyd.
Bir derslikte sralar zerine oturmu 45 kadar retmendik. Merkez okul-
lar retmenleri birbirleriyle yarrcasna tren elbiselerini giymiler, n
sralarda yer almlard. Biz ky retmenleri de i elbiselerimizle arka
sralara oturmutuk. Raif Bey oturum bakanlna seildi. Grevliler ve
konuacaklar sraya kondu. lk sz alan bir retmen, aklanacak
konuyu belirttikten sonra, Beacon ve Stuart Millin gzlem ve deneyim
metotlar hakkndaki dncelerini anlatt. Bizim bugnk anlaymza
gre de gzlemi: doal olaylarn dnerek gzle incelenmesi olarak
tanmlad. Gzlemde btn duyu organlarndan faydalanlmas gerekli
ise de gz, bilgi edinmek iin en gl bir alglaycdr dedi. nc
snfta hayat bilgisi dersinde rencilerine yaptrd gzlemlerin kum
masas zerine yaptrd modellerini gsterdi.
Sz alan dier bir retmen, genel kir ve ayrntlarn anlatt.
Psikoloji kitaplarnn yazdna gre, 9 yana kadar ocuklarda genel
fikir yoktur. dedi. Bu nedenle genel kirlerle rencilere yaptracamz
almalarn hibir faydas yoktur. Fikrin szlk anlam, zihnin bir ey

55
hakknda edindii veya kurduu kavramdr. rencilerin boyutlu
varlklar ve olaylar zerinde, grerek ve dnerek bilgi edinmelerinin
salanmas gerekir. Belirli bir varl ya da olay izlemeden, izlenimler
zerinde dnmeden elde edinilen fikirler somut kir olamaz. rnein
bir masa fikri. Byk, kk, ayakl, drt ayakl gibi yzlerce masadan
ortak elemanlarla soyutlama ile masa fikri ortaya kmtr. Bu nedenle
btn cins isimler geneldir. 9 yana kadar ocuklarda kavranmas ola-
nak ddr. Btn cins isimleri ocuk ruhuna uygun somut hale getirmek
iin konusunu belli etmek gerekmektedir. Tavuk fikri geneldir. Ama ocu-
un ayana ip balad tavuk genel deildir. Tavuk hakknda renci-
leriyle birlikte hazrlad tavuk inceleme plann tahtaya yazd ve bize
gsterdi. rencilerinin gzlemlerinden rnekler okudu.
Tavuk nceleme Plan:
A- Boynuna krmz ip balayacamz tavuk:
1. Yem yerken baka hayvanlardan farkl yapt hareket,
2. Su ierken kedi, inek ve attan farkl yapt hareket,
3. Kmese girerken,
4. Kmesten karken,
5. Baka tavuklarla arkadalnda ve dvrken yapt
hareketler.
Toplantya katlan retmenler iinde, byk ehir retmen okul-
larndan ok iyi yetimi, deneyimlerle bilgi ve grgsn arttrm ret-
menler de vard. Bunlara hayranlk duydum. Bu toplantdan ok faydalan-
dm. Mesleki ve genel kltrm ok daha derinletirmem gerektiini
hissettim. Okuldan knca Salihli PTT mektup servisine uradm. Yarm
yamalak Franszcamla, Paristeki Librairie Larousse kitabevine bir mek-
tup yazdm. Bu mektupta Durasll Ky retmeni olduumu Nouveu
Petit Larousse Illustre adl ansiklopedik szle ihtiya duyduumu,
szl demeli gndermelerinin ya da cretini Trk posta pulu ile zarf
iinde gndermenin mmkn olup olmadn sordum. kinci mektubu da
stanbuldaki Remzi Kitapevi'ne yazdm. 1933n Eyll aynda kan ve
fiyat 75 kuru olan Eitimci Dr. Halil Fikret Kanadn Muasr Terbiye
lkleri ve Terbiyede Yenilikler (ada Eitim dealleri ve Eitimde
Yenilikler) adl kitabn posta demeli gnderilmesini istedim. Grevimi
hakkyla yapmann mutluluu ve sevinciyle Durasllya dndm.
Vakit akamd. Arabadan inince Bay zzetin dkkanna uradm.
Bay zzet, eskiden retmenlik yapm, bilmediimiz nedenlerle iinden
ayrlm, Durasllda evlenip oluk ocuk sahibi olmu, ticaretle ve ziraat-
la uraan nzik yapl bir kii idi. Kyller de ona kar daima sayg
duyarlard. Ky genlerinden Terzi Ali Rza gibi dinamik, iyi ve doru
dnen genlerle ibirlii yapar, kyllere Cumhuriyet'i, Atatrk devrim-
lerini sevdirmede, bilinli tarm yaplmasna katkda bulunurdu. Bana,

56
rencileri salk kontrolnden geirmek iin bir shhiye mfettii geldi-
ini, yannda emekli bir veteriner profesrnn de bulunduunu,
muhtarn evinde misafir olduklarn syledi. Bu kiilerden kylnn de
faydalandrlmas iin neler yapabileceimizi birlikte dndk. Sonunda
ertesi akam iin kylleri okulda toplamaya, onlarla kyly ilgilendiren
konular zerinde sohbet toplants yapmaya karar verdik.
Ertesi sabah erkenden okula gittim, gelen rencileri topladm.
Birlikte temizlik kovalarn aldk. Okul evresindeki ktlarla hayvan
dklarn topladk. Okulun ve snflarn sabah temizliini yaptk. Camlar
sildik. Sra, masa gibi btn eyalarn tozlarn aldk. Okulu ve evresini
prl prl yaptk.
Saat 9.00 sralarnda salk mfettii ve misafiri geldiler. Onlarla
tantm. Birlikte gnlk bir program yaptk. Gndz btn rencilerin
gz, kulak, boaz ve burunlar ile dileri gzden geirilecek, gece de
okulda kyllerle bir toplant yaplarak, ky hayat ile ilgili konular zerin-
de konuulacakt. Konuk profesr, kyllerle konumak iin kahveleri
dolamaya gitti. Ben ve mfetti hasta olan Baretmen evket Bey'i
muayeneden sonra, gn boyunca btn rencilerin teker teker salk
kontrollerini yaptk. Paydosta rencilere seslenerek, akam yemeinden
sonra okulda velilerle toplant yapacamz, onlara salk ve hayvanclk
zerinde faydal bilgiler verileceini, anne ve babalarn toplant iin
armalarn istedim.
Okulda toplant salonu yoktu. Akam yemeinden sonra kadn ve
erkek veliler koridoru ve snar hnca hn doldurdular. Petrol lambalar
ile her taraf aydnlattm. Toplanty akam saat 19.30 sralarnda atm.
Mfettii ve konuk profesr kyllere tanttm. Mfettii de masaya
davet ettim.
Salk mfettii konumasnda okulda yapt ileri ksaca anlatt.
Btn rencilerin gz, kulak, burun, boaz ve dilerini salk kontroln-
den geirdiini, kimi rencilerin ehirde uzman hekimlerce yeniden
muayenesinin yaplmas iin dosyalarna kayt getiini anlatt. nemli
salk tlerinde de bulundu. Sz sras emekli veteriner profesre
gelince, profesr sze balayarak: ok sayn kyl kardelerim. dedi.
ok eski alardan beri btn toplumlar, kendilerine hizmet eden,
kalknmalarnda, ykselmelerinde ve mutlulua kavumalarnda byk
katk yapan byk adamlarn unutmamlar, onlarn yaptklar ileri ve
baarlarn yeni kuaklara aktarmak iin heykellerini yaparak dikmiler-
dir. Her doum yldnm ya da lm yldnmlerinde de onlar iin
toplantlar yapmlar, periyodik yazlar ve kitaplar karmlardr.
Yine deerbilir toplumlar, kendinden kan ve kendine hizmet
eden byk adamlara gsterdikleri bu anma ve sayg yannda insanlara
hizmet eden hayvanlar da unutmamlardr. Bunun en gzel bir rneini
Alp dalarnda svire ile talya arasnda gei salayan byk Senber-

57
nar Geidi'nde grdm. 2472 metre ykseklikteki Senbernar Geidi'nin
yerleim alannda aalar, gller ve ieklerle bezenmi byk bir parkn
ortasnda iki byk heykel grdm. Bunlar uzun ve ksa tyl olmak ze-
re iki eidi bulunan, cesur ve sadk, iri ve kuvvetli Senbernar kpekleri-
nin heykelleri idi. Heykellerden birinin kaidesinde (ayaklnda) 42 insan
lmden kurtard, dierinde de 38 insan lmden kurtard yazlyd.
Orada grdm bir banka oturdum. Kpek heykellerine bakarak dn-
meye baladm. Hassas grme, iitme ve koku alma yeteneklerini ilete-
rek srsn koruyan, kurtlarla bouup onlar yenen, babayani Kangal
oban kpeklerini, avyerini bulup avcya gsteren kpekleri, vurulan av
bulup avcya getiren kpekleri, av kaldran kpekleri, iz sren kpekleri,
evimiz nnde sabahlara kadar uyank, tehlike karsnda ac ac havla-
yarak sahibini tehlikeden haberdar eden kpekleri birer birer zihnimde
canlandrdm.
lk a mitolojisinde Apollonun eittii kpein Artemisin arkada-
olduundan beri kpeklerin insanlarn koruyucu arkada olduunu da
dndm. Sonra da kpeklerin insanlar nasl kurtardn incelemeye
koyuldum. Senbernar Geidi'nde hava sk sk sis yapmakta, kar yamak-
ta, dik yamalarda biriken karlar byk parasndan kopup olarak
topraa dmektedir. Oradan gemekte olan turistler de kimi zaman, 8-
10 metre kalnlndaki altnda kalmaktadr. te byle bir zamanda,
boyunlarnda arapla dolu matara bulunan Senbernar kpekleri imdada
yetimektedirler. altndaki insann kokusunu alan kpekler, ayakla-
ryla yara yara turisti bulmakta, yakasndan srarak dzle ekmek-
tedirler. Adam baylmsa boynundaki mataray uzatarak iki sunmakta
ve ilk yardmn yapmaktadrlar. Oraya gelen insan yoksa, kpein, turisti
eke eke konaklama yerine getirdiklerini rendim.
Dinleyicilerin sorularn da cevaplandran profesr, kyllerin
mr boyu unutamayacaklar kuvvetli izlenimler almasn salad.
Sayn Milasllar, belediye, kurumlar, dernekler ve kyler sorumlu
yneticileri! Trkiye genelinde Milas ilesinin tarihi kalntlar ve doal
gzellikleri asndan stn ve ok nemli bir yeri vardr. Milasn bir
blm kylerinin ok grkemli tarihi kalntlar yannda, kylar da ok
girintili ve kntldr. Bu kylarda byk koylar iinde daha kk koylar
olumutur. Bu nedenle yaz aylarnda gndzleri denizde bir rzgr olu-
makta ve bu rzgr denizden kara ynnde esmektedir. Bu zel oluum
sonunda deniz daha scak ve kara da daha serin olmaktadr. Bu oluu-
mun insan doasna uygunluu bakmndan Milas koylar, yalnz Trki-
yede deil, btn Akdeniz lkelerinde daha uygun ve daha sekin bir
durumdadr. Bu kylar, billur duruluundaki ok temiz sularn altn
rengindeki kumlarla, am ve zeytin glgelerinin birletii alanlar halinde-
dir. Bu durumu gren, okuyan, grenden dinleyip Milas kylerine gelen

58
turistler iinde, her branta yetimi bilim adamlar, profesrler, i adam-
lar bulunmaktadr.
Ayamza gelen, yerli ve yabanc bu sekin insanlarn gr,
dnce ve tlerinden Milas ve kyleri halknn da faydalandrlmas
iin neler yaplabileceini, onlar iin toplantlar dzenleyerek konferans,
sunu, sohbet ve baka etkinlikler salamann mmkn olup olmadn
dnmenizi ve mmkn olabilecek uygulamalara bavurmanz dilerim.
Parise mektup atmn 15. gnnde Salihliden dnen muhtar-
mz okula geldi. Neeliydi. Elinde bir paket vard. Paketi bana uzatarak:
Salihli PTTsinden kyn mektuplarn alrken bu paketi de aldm.
demeliymi, senin adna 5 lira da PTTye dedim. dedi.
Paketi aldm. stnde benim adresim yazlyd. Aceleyle atm.
inden Nouveu Petit Larousse Illustre adl kitapla bir tomar kitap
katalogu ve fiyat listeleri kt. Kitab atm. inde Franszca yazlm bir
de mektup vard. Bu mektubun ieriini szlk yardmyla dilimize
evirdim. Yaymc, ilgim iin teekkr ediyor, sipari mektubumu ald
gn paketi postaladn, 230. basks ok byk emek ve itina ile yaplan
bu szlk ve ansiklopedinin almalarma k tutmasn, problemlerin
zmnde ve baarya ulamamda katk salayacan mit ettiini
yazyordu.
Szlk, birinci snf ince kue kdna baslmt. Szckler
byk harerle 6 punto siyah, anlamlar ve aklamalar normal, beyaz 6
punto harerle dizilmiti. Yazlar, gravrler, levha ve tablolar, haritalar
ok net grlyordu. 1,6 kilo arla sdrlm 1765 sahifelik kitapta bir
tek krk harfe rastlamadm. Kitapta 6200 gravr, 220 levha ve tablo ve
140 da harita vard. Szlk blmnde 62.000 kelime, ansiklopedi bl-
mnde 25.000 kelime, Latince yabanc deyimler blmnde de 800
olmak zere 87.800 kelime ve deyimin anlam ve gerekenlerin bilimsel
aklamalar yaplmt. Cildi, olaanst sznn daha da stnde bir
itina ile yaplmt. ok salam ve ince iplikle dikilmi, kaln mukavva
kapaklar stne bez geirilmi, kab ve srt yaz ve gravrlerle sslen-
miti. Bu kk ansiklopedik szln basma, yaymlama ve satma
hakk 1924te alnmt. Kitabn basm yl kitap stnde 1936 olarak
yazlmakta ise de l932den 1936ya kadar olan kitaplar stne 1936
yazld renilmitir. 1933ten bu yana 61 yldr en ok bavurduum el
kitab bu kk szlk ve ansiklopedidir. 61 yldan beri Manisa, Bartn,
Ankara, Konya, Eskiehir, Adana ve Mula bata olmak zere otuzdan
fazla altm yerlere bu kitab da beraberimde gtrdm halde daha
bir tek yapra kopmu deil. Niteliini kaybeden bir tek kelime, bir tek
yaz, resim, levha, tablo ve harita yoktur. irazeleri bile olduu yerinde
duruyor. Bunu karan bir Fransz yaymcsdr. Fransz zel sektrnn
temsilcisidir. Mutluluu ve maddi zenginlii, mterilerinin faydasnda,
mutlulua kavumasnda arayan, mteriye hizmet iin her trl zveriye

59
katlanan, byk emeklerle meydana getirdii yaptlar hakkna uygun
fiyatlarla pazarlayan, bu nedenle kendi ulusuna ve insanla hizmet
ettiinden ycelen, bu eseri 230 defa basma mutluluuna kavuan
Fransz zel temsilcisi CLAUDE AUGE karsnda ceketlerimizi
ilikleyerek sayg duruuna geerken, yurdumuzdaki az ok benzer iler,
almalar ve yaptlar zerinde siz okuyucularmn da dnmenizi rica
ederim. Dnmenin, varolmann art olduunu, Dnyorum u
halde varm.diyen Fransz lozofu DECARTESn dedii gibi, var
olmann ve ilerlemenin ilk artnn dnme olduuna inanyorum. Bu
nedenle bu konuda dndklerimi bilgilerinize ve eletirilerinize
sunarm.
1. nmde Milliyet gazetesi ile Garanti Bankas ibirliiyle 10 yl
kadar nce bastrlp Milliyet okurlarna armaan edilen ve 20 bin kelime-
yi 746 sahifeye sdran TRKE SZLK var. nc hamur kda
baslm, iinde ok az resim var. Yapraklarn bir blm darmadan
oldu. Sahifelerin bir blm de eskidi. Hem gerek cilt yaplmam hem
de gerek cilt yaptrma ans ortadan kaldrlm. Formalar birletirilerek
kitap haline getirildii zaman bak altna srlm ve kitabn srt
batanbaa kesilmitir. Kesilen srta tutkal srlm, kap da geirilerek
yalanc cilt haline getirilmitir. 16 sayfalk formalar tek yaprak haline
getirilmitir. Tutkal geveyince kitap yapraklar darmadan olmaktadr.
Yurdumuzdaki bir blm okul kitaplarnn, hatta bir blm ansiklopedile-
rin bile srtlarnn kesilerek yalanc cilt haline getirildii grlmektedir. En
kolay basm tekniine gre kitaplar, byk ktlar zerine 8, 16 ya da 32
sahife birden baslr. Sonra katlanarak forma haline getirilir. Formalar yan
yana konarak dikilir. Kapak geirilir, kitap haline konur. Bir cildin en basit,
ucuz ve salam yaplmn Kltr Bakanl yaynlarndan Ankara
Sevin Matbaas'nn bast Trk Bykleri dizisi kitaplarnda grmekte-
yiz. Bunlar gerek yaplan bir cilttir. Bir blm zel sektr yaynclar
gerek cilt yerine kitabn diki emeinden kurtulmak, ksa zamanda
bozulaca iin ayn mteriye ayn kitaptan bir daha satabilmek dnce
ve kastiyle formalarn birletirdii kitab diki yerine bak altna srerek
srtn boydan boya kestirmekte, 8 ya da 16 yaprakl formay tek yaprak
haline getirmektedirler. Diki yaplmadan srtna tutkal srlerek yalanc
cilt haline getirilmekte olan kitaplar ksa bir kullantan sonra dalmak-
tadr.
2- Yurdumuzda, aradan geen 61 yl iinde ok yksek kaliteli,
1,6 kilogram arlk iine 87.800 adet szck, ansiklopedik kelime ve
deyimlerini sdran kk bir Trke szlk karlamad. Kyklack
Kymz halknn byk ounluu ansiklopedi ve szlk gibi bavuru
kitaplarna ilgi gstermemektedir. Oysa bizim kymz, yurdumuzdaki
40.000 kyn en ilerdeki kyleri arasndadr. Milas ehir kitaplndan
faydalanan bir kyl ne grdm, ne de duydum. Hatta ehir halk bile

60
kitapla ilgi duymamaktadr. Kitaplk personelinin abalaryla renciler
Milas kitaplna gelip faydalanmaktadrlar. Oysa a yakalamak iin,
evrensel alanda % 1in altndaki bilime katkmz oaltmak iin, avukat-
larn i banda eitilerek kanunlarn zn daha iyi kavramalar, dava-
larda ileri srecei nerilerle yarglarn gerei yakalama alanlarn
aydnlatmalar ile reticinin daha az yerden daha ok ve kaliteli rn elde
etmeleri iin bavuraca ve faydalanaca kaynaklarn banda kitaplk-
lar gelir. Ama bakanlklardaki mstearlar, genel mdrler, ube mdr-
leri gibi yksek dereceli personel bunun farknda deildirler. Bu nedenle
Bat uygarlnn doruk noktasna ulamasnda kitaplklarn stlendikleri
rol ve katk hakknda ne dnr, ne ett yaptrr, ne de faydasna inanr-
lar. Bakanln bastrd kitaplarla resmi gazeteleri el yordamyla datr-
lar. Bu kitaplardan ou ihtiya sahiplerinin ve reticilerin eline gemez.
Geenler de demirbaa gemedii, kullanmada bilimsel yntemler bilin-
medii iin bir iki yl iinde kaybolur.
3- Yurdumuz her alanda; tarmda, hukukta, eitimde ve baka
alanlarda dnya lsnde kaliteli, yetimi elemana sahiptir. Hatta bir
blm beyin gcmz, yksek paralar karlnda ecnebi memleket-
lerde, ora insanlarnn mutluluu iin emek sarf etmektedir. Bizde ke
balarn evet efendimciler, bir tr gizli baarszlar tuttuundan, onla-
rn abalar ile bu yksek apl insanlara bir kulp taklmakta, memleket
dna kamalarna sebep olunmaktadr.
Dantay dairelerinde, deiiklikleri gnnde ilenen yasalar,
ynetmelikler, temyiz, hukuk ve ceza daireleri kararlar, dantay karar-
lar, emsal kararlar gibi, bir hukukunun ihtiya annda bavuraca
dkmanlar, bilimsel bir yntemle tasnifi ve tertibi yaplm olup, her an
bavurucunun emrine hazr bulundurulmaktadr. Bylesine bilimsel bir
almay ilelerde savc ve yarglar yapamaz. nk ellerinde bilimsel
alacak, yazl eserlerin cildini, tertip ve tasnifini yapacak elemanlar
yoktur. Ancak ehir kitapl, batda olduu gibi rgtlendirilir ve kuvvet-
lendirilirse, her branta olduu gibi hukuk biliminde de bir avukat, savc
ya da yargcn istedii 30-35 yl nce kan bir yaz, bir karar, emsal
karar kitaplk grevlisi tarafndan birka dakika iinde bulup karlabilir.
Batda, 5 milyon kitab olan bir kitaplk, okuyucunun istedii bir kitab,
dergi veya yazy, hava tazyikli borular iinde, iki dakika iinde isteyiciye
verebilmektedir.
Bizde, Trkiyemizde kitapln deeri, Trk insannn an gerek-
lerini yakalamasnda, bilimde, teknikte, retimde utanlacak gerilikten
kurtulmasnda, hakk olan en yksek dzeye frlamasnda oynayaca
rol, katk yeterince anlalm deildir. Hele bakanlklarn, zellikle Tarm
ve Kyileri Bakanl'nn en yksek grevlileri olan mstear, genel
mdr ve daire bakanlarnn an gereklerine gre yetitirilmelerinde
memleket iin hayati nem vardr. Ancak bu suretle Tarm Bakanl'nn

61
ok kymetli elemanlarnca hazrlanan kitaplardan hi olmazsa birer tane-
si btn ehir kitaplklarna gnderilerek reticinin eline gemesi salan-
m olur.
Kitaplklar ciddi olarak btn bakanlklar tarafndan ele alnp
Batda olduu gibi organize edilmedii srece btn Mslman memle-
ketlerle birlikte bilime yaptmz katknn % 1in altna dmesini bekle-
yebiliriz.
Cumhuriyetimizin ilk kurulduu yllarda orta dereceli ve yksek
okullarla Ankara halk kitaplklarnda bilimsel kitaplk tertip ve tasnif
metotlar yurdumuzda bilinmiyordu. Kitaplklarda her ilem el yordamyla
yaplyordu. Hatta 1941 ylnda Ankara Gazi Eitim Enstits Pedagoji
blmne renci kaydm yaptrdm zaman daha Ankarada Milli
Ktphane yoktu. Milli Eitim Bakanl da bunun eksikliini duymuyordu.
Devlet parasyla Almanyada ktphanecilik tahsili yapan ve daha sonra-
ki yllarda Milli Ktphaneyi kuran Adnan tken, Milli Eitim Bakanln-
da Kitaplklar Mdrl'nde deil, Yayn Mdrlnde altrlyordu.
Ben, gndzleri okula devam ediyor, geceleri de haftada gn Dil ve
Tarih Corafya Fakltesi'nde alan Ktphanecilik kursuna devam edi-
yordum. Bo zamanlarmda da okul kitapl ile iten bir istekle ilgileniyor,
rencilerin ve retmenlerin kitaplktan kitap alp vermelerine yardm
ediyordum. Bir gn mdrmz Esat Altann kapcs gelerek Mdrn,
beni makam odasna ardn haber verdi. Hemen gittim. Rahmetli
mdrm beni gler yzle karlad ve oturttu. Okul kitaplndan sz
at. Benim kitaplkla candan ilgilendiimi, kitaplk kursuna gittiimi
rendiini ve bundan memnun olduunu syledi. Mdr bayardmc-
mz Mustafa Nihat zn ile retmenim Fuat Baymurun da kendisine
bavurarak benim kitaplkta grevlendirilmemi istediklerini szlerine
ekledi. Kabul edersem kitaplkta grevlendirileceimi, kitaplarn tertip ve
tasnifinin benim tarafmdan yaplmasn, bu i iin yaz aylarnda daha
ok vakit bulabileceimi, bu takdirde hem okulun olanaklarndan beni
faydalandracan hem de bir ii creti kadar maa vereceini syledi.
Sevinle kabul ettim. Ancak bir artm bulunduunu, okul giri kaplar
her gn saat 19.00da kapandndan benim Ankarada geceleri yaplan
konferanslarla kitaplk kursuna devam edebilmem iin gece okula gelin-
ce kapcnn beni ieri almas iin emir verilmesini istedim. Mdrm
bunu da kabul etti. Kapcya gerekli talimat vereceini syledi.
Byk bir istekle kitaplk tertip ve tasnifi iine koyuldum. Ertesi
gn Milli Eitim Bakanl Yayn Mdrl'nde alan retmenim
Adnan tkeni ziyaret ettim. Durumu anlattm. Gazi Eitim Enstits
kitaplnn tertip ve tasnifini yapacam syledim ve yardmn istedim.
Bana, Ankarada yalnz Ziraat Yksek Okulu kitaplnn bilimsel tertip ve
tasnifinin Berlinli bir grup ktphaneci tarafndan yapldn, o kitapl

62
incelememi ve orada uygulanan metodu aynen Gazi Eitim Enstitsn-
de uygulamam tledi.
Ankara Yksek Ziraat Enstits kitapln bo zamanlarmda iki
ay mddetle inceledim. Edindiim izlenimlerle kurstan aldm bilgilerin
sentezini yaptm. Kitaplar yerletirmek iin yeniden raar yaptrdm.
Kitaplk biliminde Aksesyon Metodu denilen, kitaplar boy srasna gre
yerletirmeyi uyguladm. Buna gre kitaplar boya ayrdm. 25 santim
boya kadar olanlara kk boy, 25-35 cm arasndaki boya orta boy ve 35
cmden daha yksek olanlara da byk boy adn verdim. Kk boy
numaralarn bana A, orta boy kitap numaralarnm bana B ve byk
boylar iin de C harerini koydum. Raar da bu esasa gre yaptrmtm.
Her boydaki kitaplar ayr raara soldan saa ve alttan yukar olmak ze-
re sraya koydum ve sra numarasn yazdm. Bu numaralar, her kitaba
alttan 4 santim yukarsna yaptrdm etikete de yazdm. Ayrca her
kitabn i kapa ile 17. sayfasn da okul damgas ile mhrledim ve
buralara da sra numarasn yazdm.
Yksek Ziraat Enstits kitaplnda o zaman alan Alman
uzman kitapdan kitaplarn tasni iin ana bilgiler ve notlar aldm. Bu
bilgilere gre o yllarda dnyann her blgesinde her dilde kitapla
bavuran okuyuculardan 10 milyon adedinin istekleri kaydedilmi, sonra
da tasnifi yaplm ve bundan neticeler kartlmt. Bu neticelerin drt
balk halinde toplandn da rendim. Birinci gruba giren sorularda
okuyucu sadece kitabn adn biliyor, yazarn ve serisini bilmiyor. kinci
gruba giren sorularda okuyucu yalnz yazarn adn ve soyadn biliyor,
kitap ad ve varsa seri adn bilmiyor. nc gruba giren sorularda
okuyucu ne kitap adn ne de yazar adn biliyor, yalnzca seri adn
biliyor. rnein bu kitaplkta Byk Adamlar serisinden hangi kitaplar var
diye soruyor? Drdnc gruba giren sorularda ise okuyucu ne kitap ad,
ne yazar ad, ne de seri ad bilmiyor. Sadece konu ad biliyor. rnein,
bu kitaplkta aa gbrelenmesi ya da aa ilalanmas, aa budanma-
s ve aa alanmas konularnda hangi kitaplar var, diye soruyor. Kitap-
l tasnif ederken okuyucunun bu drt tip sorusuna da cevap verecek
nitelikte olmasna dikkat ettim. 1942 yl yaz aylarnda Gazi Eitim Ensti-
ts atlyesinde dnyaca standart hale getirilmi 7,5 x 12,5 santimetre
ebadnda 120 adet fiin saca kadar ok gzl fi dolaplar yaptrdm.
nce beyaz kartondan 120.000 adet ayn ebatta ler kestirdim. Bu le-
rin alt kenar ortasnn 1 cm yukarsndan 1,5 milimetre apnda delikler
atrdm. Yaz aylarnda Ankarada kalan bir blm rencinin yardmn
da yazma iin saladm. Kitaplktaki kitaplarn nce A boyundan ve 1
numaradan baladm. Her kitap iin 2 adet kitap adna gre, bir adet
kitabn yazarnn soyadna gre ve bir de varsa seri adna gre ler
yazdrdm. Kitap adna gre yazlan iki fiten birini sistematik katalog iin
ayrdm. Dierlerini birbirine kattm. Szlk ve ansiklopedilerde olduu

63
gibi kelime ve harf srasna gre alfabetik sraya dizdirdim. Soldan saa
ve alttan yukarya doru olmak zere alfabetik sraya gre yerletirdim.
Filerin altndaki delikten geirdiim salam bir teli kar taraftaki somuna
baladm. Filerin dolap gznden ayrlmamasn saladm. Bu suretle
kitapln alfabetik fi katalounu tamamlam oldum. Kitaplktan kitap
almak isteyen okuyucular, nce fi dolab nne gidip almak istedii kita-
bn fiinden, boy sras simgesi olan harfle numaray alarak kitaplk
memuruna gtrnce, istedii kitab bir dakikada almak olanana kavu-
mu oldu.
Kitaplktaki kitaplar konularna gre sistematik ad verilen katalog
yapmaya gelince: Bu katalog kitap ad, yazar ad ve seri adn syleme-
den yalnzca konu adn syleyen okuyucularn faydalanmas iin yapl-
mtr. rnein bu kitaplkta kathal fizii, matematik, meyve acl,
sebze gbreleme teknii gibi her konuda sylenen istekleri karlar.
Sistematik katalog yapmann ok eitli uygulamalar vardr. Ben, Ameri-
kal ktphaneci Deweyin onlu sistemini kitaplkta uyguladm. Bu uygula-
mada 0-9 arasndaki saylarn ilk rakamlarnda on blme ayrlan kitap
konularnn birer blmn aldm. rnein 0- Genel Konular, 1- Felsefe,
2- Genel olarak Dinler, lahiyat, 3- Sosyal Bilimler, Hukuk, Ynetim, 4-
Dilbilgisi, 5- Kuramsal Bilimler, 6- Uygulamal Bilimler, 7- Gzel Sanatlar,
Fotoraf, Oyun ve Spor, 8- Edebiyat, 9- Tarih, Corafya. 0-9 arasndaki
on rakam da kendi iinde ona bldm. rnein 8 numaradaki Edebiyat,
80 - Genel Edebiyat, 81- Genel ve Karlatrmal Edebiyat Tarihleri, 82-
Trk Edebiyat, 83- ngiliz Edebiyat, 84- Alman Edebiyat, 85- Fransz
Edebiyat, 86- talyan ve spanyol Edebiyat, 87- Dou slam Edebiyat,
88- Eski Yunan ve Latin Edebiyat, 89- Dier Uluslarn Edebiyat.
Bu kataloglama ynteminde, iki rakaml blmlerden her birine iki
rakamndan sonra, yine 10a ayrlarak kendi iinde de yine daha kk
blmlere ayrlr. rnein 82 Trk Edebiyat olduuna gre, bu da 820,
821, 822, 823, 824, 825, 826, 827, 828 ve 829a ayrlr. Gerekirse bunlar-
dan her biri yine kendi iinde l0luk blmlere ayrlr. Bu katalogda numa-
ra sras esas alnr. rnein, aa ve fidanlarna a yapmak isteyen,
bunun tekniini kitaplardan renmek isteyen bir ifti, sistematik kata-
loun 62 numarasndan sonraki aclk blmne bakt zaman kitaplk-
ta a ile ilgili tm kitaplarn filerini arka arkaya dizilmi olarak grr,
istedii kitaplarn fi numarasn alarak kitaplk memuruna bavurur ve
kitabn alr.
Cilt katalog, kitaplkta dolaplar iinde yerletirilen fi katalogdan
ayr bir katalogdur. Bu kataloa kitaplktaki btn kitaplar geirmeye
gerek yoktur. Kitapla gelmeyen, uzak yerlerde bulunan okuyucularn
faydalanmas iin yaplr. Sistematik cilt katalog yapmaya da ok zaman
gereksinme duyulmaz. Sadece alfabetik cilt katalog yaplr. O da ok ksa
kitap tantm ile yaplr. Cilt kataloga 1) Kitabn ad, 2) Yazarn soyad ve

64
ad ile kitabn ad, 3) Seri ad kk ktlara yazlarak alfabetik sraya
konur, szlklerde yazld gibi yazlr ve kitabn karsna boy har ve
numaras da yazlr. Seri adnda, seride kan btn kitaplarn yazar ve
adlarnn yazlmas ok faydaldr. Kitaplkta bulunmayan kitaplarn dahi
seri ad yazlr, numaras yazlmaz. Zeytincilikle uraan Milasn btn
kyleri halknn bilinlenmesi, daha ok ve daha kaliteli zeytin ve zeytin-
ya yetitirmesine katkda bulunmak maksadyla devletin zmir Borno-
vada niversite Cad. 43 numarada tesis ettii Zeytincilik Aratrma
Enstits 65den fazla ok deerli yayn karmtr. Bunlardan 20 kada-
rnn enstitde sata hazr bir halde bulunduu renilmitir. Bunlarn
byk blm Milas ehir Kitaplnda yoktur. Bu konuda Milas Tarm
rgtnn derin bir uyku iinde olduunu sanmaktaym. Zeytin reticileri
uyarlmal, onlara yaynlarn deeri anlatlmal, blge blge kylerde
toplantlar yaplarak kitaplar tantlmal, aba gsterilmelidir. Yalnz zmir
Zeytincilik Aratrma Enstits deil, Tekirda Baclk Enstits, Mene-
men Tarm Bitkileri Enstits gibi btn Trkiyedeki enstitlerin yaptk-
lar bilimsel aratrmalar sonunda yaynladklar kitap ve brorler btn
Trkiye kitaplklarna, bu arada Milas ehir Kitapl'na satn alnmas iin
tedbir dnmeye ve uygulamaya ihtiya vardr. Bir yandan Tarm
Bakanl uyarlrken, dier yandan Milasda derneklerden, vakardan,
hayrsever yurttalardan faydalanlarak kitaplar satn alnp, ehir kitapl
demirbana geirilmesinin Milas ve kyleri kalknmas iin hayati ihtiya
olduunu ilgililerin dikkatine sunarm. Bu arada Milas kylerinde yumurta
tavukuluu ve et tavukuluunun bir problem olarak ele alnmasnn,
kylnn uyarlmasnn ve ucuz pili getirilerek creti karl kylye
datlmasnn nem tadn dnmekteyim.
Bu konuda, pratik bilim tesislerinin rettii yaptlar kitaplklar
yoluyla reticiye ulatrlmasn gerekletirmede kimler etkili olabilir diye
de dnyorum. Mulada Sayn Valimiz Dr. Lle Aytaman, Milasta da
Sayn Kaymakammz Hayati Soylunun bu problemin zmne parmak
basmasnn gerekli olduunu, ilgilileri birletirerek harekete geirmeleri-
nin problemin zmn salayacan sanyorum. zellikle kaymakam-
mz Sayn Soylu, sradan bir ynetici deil, dnce ve davranlar ile
lik Cumhuriyetimizin temel ilkelerini korumada gsterdii duyarllkla,
gerek bir devlet adam olduunu kantlam bir yneticimizdir. Bu konu-
ya da parmak basarsa ksa srede zeceine inanmaktaym.
Milas ehir Kitapl mdrmz Sayn Yusuf Demir de kitapl
gelitirmeye, Bat kitaplklar dzeyine karmay amalayan bir kiilie
sahiptir. Bu nedenle bata zmir Zeytincilik Aratrma Enstits yaynlar
olmak zere Ege, Marmara ve Akdeniz blgelerinde faaliyet gsteren ve
tarmsal aratrma yapan enstitlerin deneyimlerle meydana getirdikleri
yaymlarn tmn kitapla getirterek alfabetik cilt katalounu daktilo
yazs, matbaa basks ya da gnlk gazetelerde yaymlayarak Milasn

65
her kyne en azndan birer tane gndereceini, kyl iftilerin fayda-
lanmas iin belli sreli kitap dn verme rgtn kuracan da mit
ettiimi bilgilerine sunarm.
Bundan 48 yl ncesinde uygulanan okul-snf kitaplndan rnek
sunarak meslektalarmn almalarna katkda bulunmak istiyorum.
1948 ylnda Adanada lkretim Mfettii idim. Blge merkezim Ada-
nada Gazipaa lkokulu idi. Milli Eitim Mdr'nn onay ile merkez
ilkokullar retmenleri ile orta dereceli okullarn kitaplk kolu retmen-
lerine 15 gn sreli Okul ve Snf Kitaplklar konulu bir kurs atm. Bu
kursta retmenlere genel kitaplklarn tertip ve tasni zerinde teknik
bilgiler verdim. lkokul mfredat programndaki kitaplklarla ilgili blm
retmenlerle beraber inceledik. Kitaplklardan renci velilerini de
faydalandrmak, kitapla yeni gelen kitap ve dergileri rencilere duyur-
mak ve tantmak, her rencinin okulu bitirmeden nce ders kitaplar
dnda pek ok kitap okumasn salamak, rencilere iyi okuma al-
kanl ve kitap sevgisi alamak iin gerekli alma yntemlerini hazr-
ladk, uygulamaya koyduk. Bu arada lkokul Ynetmelii'nin 17. madde-
sine gre 1 Mart 1948 gnnden balamak zere Adana merkezi Gazi-
paa ve smet nn ilkokullarnda haftalk ders programn leden nce
drt ders ve leden sonra iki ders olmak zere alt saata kardk. Son
ders snf retmeninin gzetimindeki renciler snf kitaplklarndan
serbest olarak faydalandlar. 45 gn kadar sren bu almada ret-
menler gn gnne izlenimlerini yazdlar. Bu yazlarn birer kopyasn
da bana verdiler. Zaman zaman zevkle okuduum, gemiteki mutlu
gnlerimi, genliimi hatrladm bu ok deerli gzlemlerden birini,
Adana Gazipaa lkokulu, o zamanki 5-A snf retmeni Sayn Cahide
Alnurun yazsn aada aynen sunuyorum:
1948 yl ubat ay banda kitaplk iine nem verilmeye balan-
mt. Bunun iin derhal snfta bir kitaplk kurmaya karar verdik. Bu ii
nasl yapacamz da kararlatrdk. ocuklar okuduklar ve holarna
giden kitaplar snf kitaplna armaan edeceklerdi. Snftan seilen bir
ocuk da getirilen kitaplar toplayacak, kitap verenlerin isimlerini yaza-
cakt. Bylece ubat 1948 ortasna kadar 47 kitap gelmi bulunuyordu.
Baretmen de bize, yrtk, biraz da eksikleri bulunan adet Hayat
Ansiklopedisi verdi. Bunlar derhal ciltlettik ve faydalanmaya baladk.
Bylece 50 adet kitabmz oldu.
18.02.1948 gnnden itibaren bu kitaplar tasnife baladk.
Kitaplarn ilk ve 17. sahifelerini 5-A snf demirba mhr ile damga-
ladk. 25 santim boya kadar olan kitaplara 1den balayarak demirba
numaralar verdik. Raara soldan saa ve alttan yukarya doru olmak
zere yerletirdik. Btn kitaplar ciltlettik. Kaln kitaplarn srtnn aa-
dan 2 santim yukarsna ve ince kitaplarn srt kapa st soluna etiketler
yaptrdk ve zerlerine demirba numaralarn yazdk. Snfta kitaplk

66
ilerine bakacak iki ocuk seildi. Kitaplar numara srasyla demirba
defterine de yazld. Bu suretle cilt alfabetik katalogu karm olduk.
Sonra bu defterden 5 kopya daha kardk. Alfabetik katalog yaplmas
iin kk para katlar hazrland. Bunlardan her birine 1. Kitap adna
gre, 2. Yazarn soyad ve adna gre, 3. Seri adna gre her kitap iin 3
fi yazld. Bu ler alfabetik sraya kondu.
1 Mart 1948 Pazartesi gn 6 saat ders yaparak okuma iine
baland. renci okuma fileri tamamlanp katalog bitmedi iin bu
hafta iinde ocuklar ders kitaplarn okudular.
8 Mart 1948 Pazartesi: Kitap almak ve vermek isteyenler oktu.
Bu yzden ok zorluk ektik. Okuyup bitirdim diyerek kitaplar iade eden-
ler de oktu.
9 Mart 1948: ocuklarn kitap kapmalar, onlarn okuma hevesi-
nin fazla olduunu gsterdii halde, bunlar filere yazmak ve kitap
vermek ok sratli de yaplsa karklk oluyor, bylece okuma saatinin
sessizlii de bozulmu oluyordu. Bu karklktan mteessir oluyordum.
l0.03.l948: Buna bir are bulundu. Kitap alma ve verme ii
teneffste olacakt. Bu defa da kitaplk iine bakan ocuklar teneffsten
mahrum kalyor ve ok yoruluyorlard. Fakat bu sayede 11.03.1948de
tam ve iyi bir okuma yapld.
12.03.1948: Okumaya devam. Kitab bitirenler iade ediyor ve
dier bir kitab alyordu. Artk filere yazmak ii de bir para kolayla-
mt. Sebebi ise, kitap deitirmek isteyenlerin azalm olmasdr.
ocuklar bir kitab alnca, onu esasl okuyarak iinde geen yeni
kelimeleri szlkten arama ve bulma ii ile de uraacaklard, ayrca
tuttuklar dier bir deftere de okuduklar kitabn ana fikrini ve kitapta
geen ve holarna giden gzel cmleleri yazacaklard. Uzun bir hikye
ise onu ksaltarak yazacaklard. Bu iler iin kitabn ocukta 2-3 gn
kalmas gerekti. Bu suretle kitap alma verme ii azaldndan zorluk
kalmamt.
14.03.1948 aramba gn snfta nemli tesader ile baarl
anlatmalar yapld. Bugne kadar okuduu kitab bize anlatmak isteyen-
ler olup olmadn sorduum zaman btn snfta byk bir sevin
grdm.
17.03.1948 aramba gn ilk defa ocuklarn okuduklar kitapla-
r anlatma iini yaptk.
Okuduu kitab anlatmak iin snfta byk bir heves vard.
Herkes anlatmak istiyordu. Hatta bir aralk hangisine anlat diyeceimi
aryordum. nk herkes sylemek istiyordu. Kendiliinden en nce
ileri atlan ocuk Enver Behnan apolyonun Glbahar Sultan adl kita-
bn anlatmaya balad. Ayn kitab daha birka ocuk da okumu olduu
iin anlatmada byk bir srat vard. nk ufak bir atlamada eksikler
dier ocuklar tarafndan tamamlanyordu. Anlatan arkadalarna bakyor

67
ve sesini iyi kullanyordu. Snfa baktm. Btn ocuklarn zevkle dinle-
mekte olduklarn grdm. Hikye bittikten sonra neticeyi ocuklar derhal
sylediler: yilik yap, iyilik bulursun. Kitab okuyan ocuk, kitabn iinde
geen yeni kelimeleri de tuttuu deftere yazmt.
Ayn derste anlatmak iin yine byk bir istekle barmalar oldu.
Bunlardan ikincisi, Nezahat Kocatrkn hazrlad Krmz Balkl Kz
adl kitabn anlatt. Bu faydal ocuk masaln anlatan ocuun, anlatr-
ken kulland kelimeler ok gzeldi. Bundan faydalanarak ocuklara
byle konumalarn syledim. Ana fikri btn snf derhal kard.
Serbest konuma tarz iyi bir frsat verdi. Bu da renciler tarafndan ok
beenildi. Sonu: a- Boboaz olmamak, b- Byk sz dinlemek.
nc kitap, Hindistan'da Neler Grdm? adlyd. Hintlilerin
garip detleri herkesi derin bir sessizlik iinde dinlemeye ekiyordu.
Anlatan ocuk ise ok dzgn cmlelerle anlatyor ve snfa yeni bilgiler
vermi bulunuyordu. Yeni bilgiler ocuklarn hayretini ekiyordu. Bana bu
garip Hint detlerinin bugn de devam edip etmediini sordular. Bu kitap
da bilgimizi arttrm oldu. Anlatan ocua teekkr ettim.
24.03.1948: Yzeysel okuyanlarla mcadele. Kitap iade ederken
kimi ocuklara anlatmalarn sylediim zaman anlatmaya baladlar.
Ama iyi anlatamadlar. Aklmda iyi kalmad, bir daha okuyaym, o zaman
daha iyi anlatrm. diyenler oldu. Bylece yzeysel okumann sakncas-
n anladlar.
29.03. 1948: Okuduu kitab bahede arkadalarna anlatmak
suretiyle yeni bir anlatma iine baland ve nemle uyguland.
Edison, tabiat bilgisi dersinde tannmt. 31.03.1948 gn
serbest okuma saatinde iyi okuyan bir ocuk tarafndan Edison adl kitap
okundu. Dinleme suretiyle anlama ve anlatma ii de ok zevkli oldu. Ve
bilgimizi artrdk. Bu ekilde daha birok kitap okuduk. Robinson Crusoe,
Fatih, Dnya ocuk Masallar III ve daha pek ok kitap okundu ve anlatl-
d. Hepsi de birbirinden daha byk bir zevkle btn renciler tarafn-
dan dinleniyordu.
5. snf kitaplnda bulunmas faydal olan kitaplarn listesi.
(lkokul 5. snf kitaplna ait listeye konulmutur.)
Haftada alt saat olan serbest okuma derslerinin birisi kitap alp ve
verme iine, sessiz okumaya, ikisi de anlatmaya ayrlrsa daha rahat
bir alma biimi olabilecei dncesindeyim. Toplam rencileri az
olan snar iin buna gerek olmayabilir. Kimi haftalarda ise mterek
okuma yaplrsa iyi netice verecei dncesindeyim.
Ay sonunda okuma filerinden kardm rakamlara gre, ocuk-
larn daha ok hikye kitaplarn sevdiklerini ve okuduklarn anladm.
Dersleri pekitiren kitaplar da bulunsayd ve ayn cins kitaptan 10-20
adet olsayd, daha verimli allabilirdi.
Adana Gazipaa lkokulu 5/A Snf retmeni Cahide Alnur

68
 Geen sayda yazlan ilkokullarn 5. snf kitaplna konacak 125
adet kitap daha vard. imdi Durasll Ky'ndeki okuluma dnyorum.

Askere Gidiyorum
1934 Nisan aynn son haftasndayz. Okulumuz yaz tatili hazr-
lna balad. Son dersten sonra retmen odasnda renci karnelerini
dolduruyordum. Kap vuruldu. Ky muhtarmz ieri girdi. zgnd,
elindeki zarf bana uzatarak:
Sana ufak bir yolculuk var retmenim. dedi.
Mektubu hemen atm. Salihli Askerlik ubesi'nden geliyordu. 2
Maysta stanbul Selimiye Klasnda 189. Alayn Yedeksubay Hazrlk
Blnde bulunacak biimde sevk yaplacan ve ubeye hemen
bavurmam gerektii yazlyd. Yazy okurken iimi sevin duygular
kaplad. stanbulu ilk defa grecek ve byk ehir hayatnn zevklerine
kavuacam dnyordum.
Ertesi gn erkenden Salihli Askerlik ubesi'ne gittim. Kapda,
Salihli Ar Ceza Mahkemesi Bakan hemerim Cevat Beye rastladm.
Asker olacam ve ubeden arldm syledim. Kendisinin de aske-
re arld cevabn verdi. Geri dnerek ube bakanna beni tantt.
Bakan, her ikimize de nazik davrand. Bizi oturttu. Kahve smarlad. Bu
arada benim 1 Mays 1934te hareket etmem iin Salihli-Bandrma tren,
Bandrma-stanbul vapur bilet pusulalarm hazrland. Cevat Bey Ankara
zerinden stanbula gidecei iin onu o gn Ankaraya uurladm. im
sevinle dolu Durasllya dndm. rencilerimin karne yazlarn bitir-
dim. Ertesi gn muhtarmz, emekli retmen zzet Bey ve velilerin ayrl-
mam nedeniyle hazrladklar veda yemeine katldm. Yemekte ky
haberleri ve akalar arasnda sz alan baretmenim rahmetli evket
Bey, okulda ve kyde yaptm eitim almalarn ayrntlarna da gire-
rek anlatt. Velilerin duygulu ve etkili konumalar da ruhumda ok gzel
duygular uyandrd, gzlerim nemlendi. Toplantya katlanlarn her birinin
ayr ayr ellerini skarak ve onlar kucaklayarak vedalatm. Sabah erken
uyandm. O gn 1 Mayst. Muhtarmn getirdii ift atl krk (st rtl
yayl araba) kapya dayand. Veliler, rencilerim, kyl erkek ve kadn-
lar evimin bahesinde biriktiler. Yatak, yorgan ve karyola gibi zel eya-
larm komulara dattm. Arabaya bavulum, kyllerin getirdii kzarm
tavuk, rek, brek gibi ky hayatnn tatl hatralaryla dolu paketler
yerletirildi. Kyllerle tekrar vedalatm. Arabaya atladm. Onlar beni
ky kna kadar uurladlar. Bir kadn arabann arkasndan yola bir
kova su dkt.
Salihliden trene bindim. Manisa, Akhisar, Krkaa, Soma,
Balkesir ve Susurluk zerinden ayn gn Bandrmaya vardm. Egenin
bir bandan dier bana geerken trenimiz, ekilmi tarlalar, ayrlar,
69
ormanlar iinden geiyordu. obanlar yar bellerine kadar otlar iinde
sr otlatyor, evre dalarda srler kayp gidiyor, bcekler gibi gr-
nyordu. Doann ss, topran bitki bytme gc, eski uygarlklarn
Egede domasnn nedenlerini de bana gsteriyordu. Gne batarken
yolumuz Manyas glnn kysndan geiyordu. evreme baktm.
Gkyznde uan, kyda ibik tokuturarak sevien eitli ku srleri
grdm. Leylek, aman, balkl, turna gibi uzun bacakl ku srleri
yannda kk, orta ve byk kularn srleri de uslu uslu uuyor, yere
iniyor, karde karde geiniyorlard. Ku srlerinin, s olmas nedeniyle
gln kuzeydousunda toplandn sylediler. Buras tam bir ku cenne-
tiydi.
Ayn gn saat 22.00de Bandrmadan stanbula giden Bandrma
vapuruna bindim. Deniz yolculuuna abuk altm. Yolculuk boyunca
ba dnmesi ve kusma gibi durumlarla karlamadm. Gverteye ktm.
Gkyz bulutsuz, tertemizdi. Ay ve yldzlar parlyordu. Vapurun grlt-
sn dinleyerek evreme bakyor, askerlik hayatmn nasl geecei ze-
rinde dnyordum. Olduum yerde uyuyakalmm. Vapurun hzl bir
dd ile uyandm. Sabah olmutu. Bykada evresindeydik. Kar-
dan minareleri, kuleleri ve byk yaplaryla stanbul grnd. Memleketi-
mizin en byk ehri, ticaret, sanayi, kltr ve sanat merkezi ve Osmanl
mparatorluunun baehri stanbulu ilk defa gryordum. Vapurumuz
Galata Rhtmna yanancaya kadar stanbulun grnen her tarafn
hayran hayran seyrettim. Tarihte stanbulda geen kimi olaylar zihnimde
canland.

Askerlik Grevimi Yapyorum

Vapurdan iner inmez Haydarpaa ehir vapuruna bindim. Haydar-
paaya iner inmez bir arabaya atlayarak Selimiye klasna vardm.
skdarn Selimiye semtinde byk, dikdrtgen ve meyilli bir avlunun
etrafnda kurulmu ok byk bir klayd buras. Deniz cephesi 267
metre, dier cepheleri de ikiyzer metre uzunluunda, ok katl bir binay-
d bu. Binann drt kesinde yedier katl gzetleme kuleleri ykseliyor-
du. Bugn 1. Ordu Karargh olarak kullanlan kladaki 189. Alaya
gittim. Geli kaydm yaptrdm. Grevli bir er, beni Yedeksubay Hazrlk
Bl'ne gtrd. Orada da gerekli ilemler yapld. Blmden bir
onba beni ald, Levazm Dairesi'ne gtrd. Orada bana bir yatak, bir
yorgan, bir yastk klfyla bir battaniye verdiler. Yine onbayla depoya
gittik. Bu klar iine ot doldurdum. 40 kiilik byk koua gittim. Bir
ranza bularak zerine yatak takmm serdim. Yanmdaki karyola stnde
yedeksubay aday rahmetli Fatin Rt Zorlu yatyordu.
Kouumuzdaki ilk geceyi ok skntl geirdim. Kural gerei saat
22.00de klar snd. Tahtakurularnn hcumuna uradm. Karanlktan
faydalanan tahtakurular, saklandklar kelerden kyor, olanca gcn
70
toplayarak yryor, yataklara ulayor, hortumlarn vcutlarmza soka-
rak kanmz emiyorlard. Koca kouta ok insan uyand. Bir yandan
kanyor, te yandan klar yakarak tahtakurularn avlyorlard. Ben de
kalktm. Yorganm kaldrdm. Beyaz yatan zerinde be tane tahtaku-
rusu grdm. imandlar, besbelli ok kan emmilerdi. Bunlardan ikisi
tilki uykusuna yatar gibi olduklar yerde hareketsiz kald. kamaya
alt. Bir blm arkadamzn yataklar karyola zerindeydi. Karyolala-
rn ayaklar ucuna ii su dolu kaplar yerletirmilerdi. Ertesi gn kouu-
muz yeniden dezenfekte yapld. Ben de izin aldm. Manga arkadam
Fatin Rt Zorlu ile stanbula gittim. Onun tand bir tccardan bir
karyola, bir yatak, yorgan, yastk ve rty vadeli olarak satn aldm.
Daha sonra rahat geceler geirmeye baladm.
Blmzde lise ve dengi okullar, yksek okul ve niversiteyi
bitiren erler vard. Okullarda askerlik kampna hi gitmemi olanlar alt
ay, bir defa gitmi olanlar drt ay, iki defa gitmi olanlar iki ay Hazrlk
Bl'nde askerlik yaparlard. defa katlanlar da dorudan Yedek
Subay Okulu'na alnrlard. Ben okulda kampa hi katlmadm iin
Hazrlk Bl'nde alt ay askerlik yaptm. Blmzde lise ve dengi
okullarla yksek okul ve niversitelerin her branndan kllarla, yurtd-
nda renim grm, hatta doktora yapm, niversitelerde retim
yelii yapm olanlar da vard. Bu nedenle onlarla arkadalk yapmaya,
konumalarn dinlemeye, ok kere katlmaya ok nem verdim. Olaylar
karsnda onlarn deiik alardan ileri srdkleri fikirleri olaylar incele-
me, inceledikleri konular zerindeki sentezlerini can kula ile dinledim.
Sorular sordum. Olaylarn doru nedenlerini bulmak iin aba gsterdim.
Onlardan faydalandm.
stanbulda o gnlerde ad Darlbedayi olan stanbul ehir Tiyat-
rosu'nun Drama blmnde ekspirin Hamlet adl oyunu, Vodvil bl-
mnde de Lks Hayat oynanyordu. Bir pazar hemerim Hkim Cevat,
Fatin Rt Zorlu ve ben birleerek bu tiyatronun gndz seansna gittik.
Hamlet haftadan beri devaml oynuyordu. Salon dopdoluydu. Oyun
balad. Bir saat kadar sren birinci blmde salon sessizdi. Sinek usa
duyulacak kadar sessizdi. Seyirciler dikkat kesilmi, oyuncular gibi olay-
lar yayor ve doyuma ulayorlard. Be dakikalk aradan sonra ikinci
blm de yeni izlenimlerle, dikkatle geti.
Aradan 61 yl gemesine ramen, oradan aldm izlenimler ve
hayat dersi o gnk kadar canldr. Piyeste geen, Danimarka Krall
Ba Veziri'nin olu Laert, tahsil iin Fransaya gidecek gemiye binmeden
nce veda iin babasna gittiinde, babas: Olum, faydalanacan
birka t vereyim.der. Kavgaya girmemeye al. Girmek durumunda
kalrsan diren, korkaklk gsterme. Fazla bor para vermemeye al,
nk bor para kimi zaman parann gitmesi yannda dostunu kaybetme-

71
ne de yol aar. Fazla borlanmamaya al, borlanma ok zaman
sendeki tutum alkanln kaybettirir.
Bu tler 61 yldan beri ruhumda unutamadm etkiler yapt.
Tpk Amerikal byk asker Mark Arthurun, drt yanda bir ocuk iken
annesinin bir falcya talimat vererek Mark Arthura her ite arkadalar
arasnda birinci olacan syletmesi zerine Bunun etkisinden 80 yl
boyunca kurtulamadm. diyerek her almasnda birinci olduu gibi.
Yzeysel insanlarn syledii gibi tiyatro, bir baldr-bacak seyret-
me yeri deildir. Tiyatro, insanlara hayat felsefesi ve ideal alayan,
baarnn yolunu ap, zevkini tattran, airimiz Ahmet Haimin syledii
gibi aydnla doru yryen toplumumuzun en nnde midin bayrakla-
rn dalgalandrarak insan eitimine en etkili hizmet veren bir sanat kolu-
dur.
Beni blmzn birinci takmnda hafif makineli tfekli ikinci
mangasna verdiler. Mangamzda hepimiz uzun boyluyduk ve 10 kiiydik.
Bana Hokis marka bir hafif makineli tfek teslim ettiler. Tfek tama
yardmcln da Fatin Rt Zorlu yapyordu. Bitiik Nizam ad verilen
ilk eitim almalarmz (talimlerimizi) klamzn yanndaki Karacaah-
met Mezarl evresinde yapyorduk. Bylece yirmi gn altktan sonra
haftada iki gn uzun yryler yapmaya baladk. Yrylerimiz mra-
niye, Aydos Da, Kayda, Elmada ve Byk amlca tepesi ynle-
rinde oluyordu. Gnlk yrylerimizin, yirmi kilometreden balayarak
otuz, krk, elli ve hatta altm kilometreye ulat oluyordu. Benim tad-
m haf makineli tfei uzun yrylerde manga erlerinin hepsinin
beer dakika tamalar iin blk komutanl emri kt. Saat tutma
grevi de bana verildi. Mangamzn bedence en gl iki eri, ben ve
Fatin Rt Zorlu idi. kimizin de boyu 1.80 cm, kilolarmz da 78 kilonun
stndeydi. Tfek tama sras bana ve Fatin Rt Zorluya gelince
yedi dakika ve hatta sekiz dakikaya kardmz olurdu. Dier erler kendi
tfek tama dakikalarn be dakikann stne kartmamak iin aba
gsterdikleri halde Fatin Rt aldr etmezdi. ine kapankt. Az konu-
ur, ama ok dikkatli konuur, herkese saygl davranrd. Grev yapt
Dileri Bakanlnda ecnebilerin iyi taraarn benimsedii sezilirdi.
Temmuz 1934te blmzden 25 gnlk izin ald ve o zamanki Di-
leri Bakan Tevfik Rt Arasn kz ile evlendi. Nikhnda bulunmak iin
rahmetli byk Atatrk de stanbula gelmiti. Genliinde bu derece iyi,
alkan, kendini yetitirmi, evresinin sevgi ve saygsn kazanan bir
insann olgun yalarnda, Dileri Bakan olduu bir srada mahkeme
kararyla idam edilmesine hl aarm.
Blmze kdemli bir yzba ile gen bir temen komuta
ediyordu. Yzbamz uzun yrylere at stnde seyrek gelir, molalar-
da disiplini bozmamak iin erlerin uzanda, yalnz bana dinlenirdi.
Uzun yrylerin tmne katlan temenimiz her frsatta erlerin arasna

72
girer, onlara byk komutanlarn szlerinden, davranlarndan ve plnla-
rndan sz eder, askerlik hayatnn sevdii taraarn anlatrd. 18 Hazi-
ran 1934 gn, Kaydana yaptmz zorunlu (cebri) yryte ba-
mzda temenimiz vard. Saat sekizde Selimiye klasndan km, 25
kilometre kadar yol almtk. Yorgunduk. St aalarn ve serin
kayna grnce temenimiz mola verdi. Hemen st aalarnn
glgesine kendimizi attk. Bir blm arkada da kaynak bana topland.
Komutan yanmza geldi. Yorgunluunu gizlemeye alarak:
Yorulduunuzu gryorum arkadalar! dedi. Harbi kazanan,
piyadenin sngsdr. Yaya askerlerin harpte emredilen noktaya en ksa
zamanda ulamas ile harp kazanlr. Onun iin nl komutan Fransz
mparatoru 1. Napolyon: Harbi kazanan ayaktr. demitir. Bu szleriyle
Napolyon sratin, abuk yrmek iin idmann nemini belirtmitir. Bu
nedenle biz de harbe hazrlk iin uzun yryler yapmak zorundayz.
imizden tarihi bir er sz ald. Napolyonun tam tamna bundan
119 yl nce 18 Naziran 1815de Waterlooda ngiliz ve Alman ordularn
ayr ayr yakalayp yenmeyi planlad, bu nedenle Mareal Neyi ngiliz
ordusu zerine Wellingtona gnderdii, ngilizlerin Prusyallarla birle-
mesini nlemesini istedii halde Mareal Neyin ok ar hareket etmesi
sonucunda bu birlemeyi nleyemedii ve bu yzden harbi kaybettii
gznne alnrsa, Harbi kazanan ayaktr. sznn anlam daha iyi
kavranr. dedi.
Baka bir tarihi er sz ald.
Arkadalar! dedi. Hakknda 1900 ylna kadar 55.000 adet kitap
yazlan, Avrupa askerlik tarihinde ok nemli yer tutan, Sent Helenden
kemikleri Parise getirilerek Pantheon adl antmezara gmlen, grme-
ye gidenlerin kardan bel krp sayg duruuna geme zorunluu sala-
nan Napolyonu bizim byk komutanlarmz ve devlet adamlarmz,
zellikle bata Atatrkmz, Yavuz I. Selim ve Kanuni Sleyman ile
karlatracak olursak, Napolyonun onlarn yannda ok kk kaldn
grrz. rnein Napolyon Moskovay almak iin 250 bin askerle
Rusyaya saldrd. Orada 200 bin askerini savata, souk ve kta kaybe-
derek sakat, hasta ya da yar hasta ancak 50 bin kiiyle Parise dnebil-
di. Buna karlk Yavuz Sultan Selim ondan tam 300 yl nce 1515te
Mercidabk ve Gazzede Msr ordularn yendikten sonra, susuz ve
yolsuz, bin bir glkle dolu Sina ln batanbaa, askerinin burnunu
kanatmadan geti. Kahire yaknndaki Ridaniyeye geldi. Msrn son
ordusu bir kanadn Nil nehrine, teki kanadn da El Mukaddem Dana
dayam, cephesini salamlatrm, toplar yerletirerek de ok kuvvet-
lendirmiti. Yavuz Selimin harp divan, kuvvetlendirilmi cepheye doru-
dan saldrmann tehlikesini grd. Bir gece Yavuzun komutasnda byk
bir atl birlii El Mukaddem Dann evresinde dolap Msr Ordusunun

73
arkasna geti. ki ate arasna alnan Msr Ordusu da yenilmekten
kurtulamad.
Yine Napolyon, ngilizlerin elinde esir olarak Sent Helen adasnda
ld zaman arkasnda, yzbinlerce l, binlerce sakat, drt taraf
dmanla zaptedilmi bir vatan brakt. Byk Atatrk, yaptklarnn kendi
yazd Nutuk adl kitabndan da anlald gibi, yalnzca Napolyonla
deil, bugnk ve gemite yaam btn byk komutanlar ve devlet
adamlaryla karlatrldnda onlardan ok daha byk olduunu, Trk
milletinin ykselmesi iin, Trk yurdunun dmandan ve ekyadan
temizlenmesinde ok byk sorumluluklar yklendiini, baarlmas
imknsz grlen zorluklar omuzladn ve insan zeksn artan
zorluklar yenerek baarya ulatn gryoruz. Gerekten 700 yldan
beri dnyann drt bucana gndererek kanlarn akttmz, kemiklerini
yabanc topraklarda braktmz Trk ulusunu; birtakm eyhlerin, dervi-
lerin, seyitlerin, elebilerin, babalarn ve emirlerin arkasnda srklenen,
falclarn, byclerin, frklerin ve muskaclarn telkinlerine inandr-
larak geleceklerini ve gvenliklerini onlara brakan, aile hayatnn ve
ocuun en etkili eitimcisi anneyi, eriat kurallaryla yar kle haline
getiren Osmanl toplumundan hr, demokrat ve lik cumhuriyetimizi
kurmas akllara zorlukla sabilen bir baardr.
O gn gidi ve dn 52 kilometre yol almtk. Selimiyeye yakla-
rken komutan bl durdurdu. Kendimize eki dzen verdik. Sert
admlarla ve yksek sesle Yedeksubay Marn syleyerek kla
kapsndan girdik.
61 yl nce, 1934 yl Haziran aynda ran ah Rza ah Pehlevi-
nin Atatrkn konuu olarak Trkiyeye geleceini gazeteler yazmt.
stanbulda Rza ah Pehlevi onuruna Harbiye ile Yedeksubay Alay
rencileri arasnda bir harp oyunu yaplmas kararlatrld. Yedeksubay
Hazrlk Bl'nn de karlama trenine katlmas ngrld. Komu-
tanlarmz, alaymz erlerinin klk ve kyafetlerini yeniden gzden geir-
diler. Eski elbiseler deitirildi. Ayakkablarmz yeniden boyand. Acem
ah herhangi bir askere soru soracak olursa, acemi er denmeyecei ve
yeni er denecei tembih edildi.
Temmuz 1934 ay iinde bir gn Selimiye Klas'nda kalk borusu
ile uyandk. Komutanlarmz daha nceden grev ba yapmlard.
Tren iin sratle hazrlandk. Aceleyle sabah kahvaltsn yaptk. Postal-
larmz yeniden boyadk. Srt antamzda bulunmas gerekli yasal eya-
lar gzden geirdik, noksanlarn tamamladk. Tam saat 7.00de klamz
avlusunda silah ba yaptk. Temenimiz bir kere daha klk ve kyafeti-
mizde bulunmas gerekli eyalarmz gzden geirdi. Noksanlar tamam-
ladk. Daha sonra komutan bize silah astrp Hazr ol! emrini verdi.
Yzbamz koarak selam durumuna geti ve blmzn emirlerine
hazr olduunu bildirdi. Dzenli kol halinde Harem iskelesine gittik. Orada

74
bizi bekleyen bir vapura bindik. Kamaralar ve gverteyi doldurduk.
Vapur hareket etti. Doulu bir er, ili bir trk tutturdu. Bu trk ruhlar-
mzda hznl ama gzel duygular uyandrd. Daha sonra o yllarda
moda olan 10. Yl Marn hep birlikte syledik. Sirkeci iskelesinde
vapurdan indik. Komutanlarmz bizi Sarayburnuna gtrd. Yol boyunca
sralar halinde dizildik. Yarm saat bekledik. Komutanlarmz Hazr ol!
komutu verdi. Bu srada stanbul iindeki btn fabrikalar, vapurlar ve
dier aralar ddklerini alyor, Atatrkle misafirinin karaya klarn
selamlyordu. Ksa bir sre sonra sadan gelen Byk Atatrkle ran
ah Rza Pehleviyi tayan st ak arabann yol boyunca yava yava
ilerlediini grdm. Araba tam benim nmde, yol kenarnda durdu. Ata-
trk ayaa kalkt, birliimize dnerek:
Merhaba asker! dedi. Hep bir azdan:
Saol! dedik. Atatrk ikinci defa bize seslenerek:
Naslsnz? diye tekrar sordu. Yine hep bir azdan:
Saol! diye karlk verdik.
Bu srada stanbulda bulunan ran uyruklu kiiler toplanm, arka
arkaya durarak sraya girmilerdi. Dizinin en nndeki ranl arabaya
yaklat, arabann amurluuna sarlarak pmeye balad. Arkadakiler de
bir ndekinin ceketinin arkasndan yakalayarak pmeye baladlar. ranl-
larn, kraln bindii arabann plmesiyle yar hac olunacana inand-
n sylediler. ranllarn krallarna sevgi gsterisini rahatlkla yapmalar
iin araba ksa bir sre durdu ve sonra hareket etti.
Arabada Atatrkn sanda oturan ran ah Rza Pehlevi, Ata-
trk gibi o srada 56 yandayd. Ama Atatrke gre daha boylu, csseli
ve daha imand. Pehlevi Hanedanl'n kendisi kurmutu. 23 yanda
bir kazan alayna katlm, ksa srede yksek rtbelere terfi ettirilmi,
1925te kazan alayn hkmete kar ayaklandrm, bakent Tahran
ele geirmi, yeni kurulan hkmette nce Sava Bakan, sonra da
Babakan olmu, ayn yln 16 Aralnda da Rza ah Pehlevi ad ile
kral olarak tahta kmt. Atatrkn devrimlerini sempati ile karlam,
bu devrimlerden esinlenerek laik zihniyetli kanunlar karm, devlet
gelirlerini artrm, kadnlarn eitli haklar elde etmelerini salam,
Trans-ran demiryolunu yaptrmt. Ancak kinci Dnya Sava'nda
Alman rneine dayanan bir politika izlemesi nedeniyle Sovyet ve ngiliz
birliklerinin ran igal etmesi sonunda, 16 Eyll 1941de olu Muham-
med Rza ah Pehlevi lehine krallktan ayrlmak zorunda brakld. 1944
ylnda Gney Afrikada Johannesburg kentinde srgnde ld.
ahn stanbula gelii nedeniyle Galata kprs zerine byk
bir tak yaplmt. Bu takn altna, byk puntolu Osmanlca harerle:
ran ehinah Biraderim Rza Pehlevi, stanbula Ho Geldiniz! szle-
riyle balayan ve rana kar dostluumuzu belirten yazlar yazlmt.

75
 O gnlerde Atatrkn emriyle Harbiye ve yedek subay okullar
alaylar arasnda bir harp oyunu dzenlendi. O zamanlar azdan aza
sylendiine gre oyunun balamas iin Atatrk ran ahna:
Ekselans! Emir verin de harp oyunu balasn. teklifinde bulun-
mu. ran ah:
Sayn Atatrk! demi, Ben askerlerin baym. Sense komutan-
larn basn. Bu nedenle benim de babuumsun. Oyunun balamas
iin ltfen siz emir verin.
Selimiye klasndaki hazrlk dnemi eitimimizi bitirip Halco-
lundaki yedek subay okuluna vardk.

76
Rauf nan Kaybettik
Atatrk ve nn dnemlerinin 14 eitim ve retimine, zellikle ilk
ve ky eitim ve retimine damgasn basan byk eitimcilerin n sra-
snda yer alan Rauf nan, geen Cuma, rencilerinin, retmenlerin,
aydnlarn ve kalabalk bir halk topluluunun kollar arasnda, Ankarada
Cebeci Mezarl'nda topraa verildi. lk grevi blge okulu retmenli-
inden 90 ksur yann sonuna kadar eitli kademelerdeki retmenlik,
yneticilik ve emekliliinde kendini bir da yklenircesine sorumluluk
iine sokan yazlaryla, yaptlaryla, dersleriyle, sohbetleriyle yeni bir ei-
tim ve retim cereyann yaratm, Atatrk dnce ve devrimlerinin
hayata geirilmesi ve Trk ulusunun mutlulua kavumas iin hibir
sapma yapmadan canla bala alm ve baarya ulamtr. 1938de
Atatrkn lmnde bir Bulgar yazarnn dedii gibi: Atatrk lmtr.
Dnya artk eskisi kadar enteresan deildir. deerlendirmesini Mehmet
Rauf nan iin de syleyebiliriz. Rauf nan lmtr. Trk eitimi artk
eskisi kadar enteresan deildir.
Onunla 1938 ylnda Manisada tantm. nan, Manisa Milli Eitim
Mdrl grevine geldii zaman ben, Salihlinin Krveli kynde mdr
ve retmendim. Gen ve ateli bir retmen olarak Ky Kalknmasnda
retmenin Rol konusunda Manisa gazetelerine yazlar yazyordum.
Dnemin hukuk uzman Rek evket nce yazlarma cevap vererek
kar fikirler ileri srd. Yazmalar kzgn bir safhaya ulat. Rauf nan
benden yana kt. Tartma kir birliiyle sona erdi.
Rauf nan, Manisa Milli Eitim Mdrl'ne gelir gelmez, ilin
btn merkez ve ky okullarnda bir canllk balad. O dnemde nann
Karl Linkeden dilimize evirdii Serbest Tahrir ile ocua Gre Okul
Kitaplar yaymlanmt. retmenler bu kitaplar okuyor, inceliyor, arala-
rnda tartyor, snarnda uyguluyor, iyi neticeler almaya alyordu.
Trk Ulusu tarih boyunca ok byk iler yapm, ok byk lider-
ler yetitirmi, ama baarlan bu byk ileri yeterince yazmamt. rne-
in Fransada Napolyon hakknda 1900 ylna kadar 50 binin stnde ve
bugn belki de 200 bine ulaan kitap yazld halde, ondan ok daha
byk iler yapm, devrimler gerekletirmi, harpler kazanm olan
Atatrk hakknda, a deitiren Fatih Sultan Mehmet, onun torunu olup
150 bin askeriyle 50 bin devesinin burnunu kanatmadan lleri geip st
ste aldran, Mercidabk ve Ridaniye zaferlerini kazanp lkeler fethe-
den Yavuz Sultan Selim ve Orta Avrupada yz binlerce olduu sylenen
Macar ordusunu birka saat iinde yok eden Kanuni Sultan Sleyman
hakknda yazdmz kitaplar binlerle deil yzlerle bile ifade

14 Mehmet Ali ERENin RAUF NANI KAYBETTK yazs, 1996 ylnda Milas
NDER ve MENTEE gazetelerinde yaymland.
77
edemiyoruz. Bunun iin, okullarmzda okuma yannda yazmaya da ok
nem vermek gerekiyordu. te bu ihtiyac ok derinden kavrayan nan,
Serbest Tahrir yaptyla bu yolun nn at. Ama Trk ocuklarnn
yazabilmesi iin zihinlerinin gzlemlerle doldurulmas gerekiyordu. Okul-
larda retmenler ocuklara genel fikirler zerinde yazlar yazdryorlard.
O dnemde retmen Mustafa Nihat zn Yazma Sanat ve
Kompozisyona Giri adl kitabnda, ilk ve orta dereceli okullardaki ren-
ci yazlarndan rnekler vererek yaknr, gzlemin nasl yaplacan
anlatrd.
Oysa, ilkokulun birinci devresindeki 9 yana kadar olan ocuk-
larda genel fikir yoktur. retmenler ocuklardan yok olan genel fikirleri
zerinde yaz yazmasn istiyorlard. Rauf nan, bu problemi zebilmek
iin, kitabna zellikle ocua grelik prensibini koydu. Bu suretle ocu-
un byklerden ayr bir dnyas olduunu, byklerden baka trl
dndn gstermek istiyordu. rnein bahe sz geneldir. Tavuk,
kpek gibi btn cins isimler geneldir. Bunlar zerinde verilecek konular
zerinde ocuk gzlem yapmaz, yapamaz. ocuun gzlem yapabilmesi
iin konunun belli edilmesi gerekir. Tavuk geneldir. Ama ocuun tutup
ayana krmz bir ip balad tavuk genel deildir. ocuun ip balad-
tavuun su ierken, yem yerken, kmese girerken, kmesten karken
yapaca gzlemler ocuun zihninde izlenimler yapar. nl bir metotu-
nun dedii gibi bo uval dik durmaz. Zihin uvalnn dik durmas iin
ocuk, uval bilinli gzlem ve izlenimleri ile doldurmaldr. Bunun sonu-
cunda ocuk gzel ve orijinal yazlar yazar. renmenin dz bir izgi gibi
dz gitmedii, kimi konularn ocukta durgunluk yaratt, durgunluk
annda renme olmad, bu durgunlua plato noktas dendii, ocuklar
plato noktalarndan kurtarma konularnda almalar yaptk. nann kla-
vuzluunda konferanslar, ky ve ehir retmenleri, orta dereceli okullar
retmenleri ile toplantlar yaptk. ncelemeler ve tartmalar oldu. Orta
dereceli okullarn her bran dersinde plato noktalar tesbit edildi. Aradan
geen 58 yl sonunda ilkokullarn plato yapan ders konular arasnda Pi
saysnn kavranmas; daire, alan, silindir, piramitin alan ve hacimleri;
isim tamlamalar olduunu bugn bile net olarak hatrlyorum. ocuklar
plato noktalarndan kurtarmak, konuyu kavratmak iin iki yntem sapta-
dk. Bunlardan biri konunun gln daha nceden ocua syleyerek
derste dikkatinin daha uyank bulunmasn salamak, ikincisi de sk sk
uygulamaya bavurmak. Tekrar etmek, grev vermek gibi... Bu alma-
lar sonunda ilk ve orta dereceli okullarda renci baarsnn byk l-
de arttn zevkle hatrlarm. Her ay da rahmetli nann bakanlnda
ilin btn ile ve ky ilk ve orta dereceli okul retmenleri bir ilede topla-
nr, ilenin tarihi yerleri gezilir, incelenir; sonra da bir okulda toplanlarak
nceden saptanan konular zerinde tartmalar, aklamalar yaplr ve
kararlar alnr; bu kararlar gelecek ay iinde uygulanrd. Bir defasnda bu

78
toplant Salihlide yapld. nl Sart harabeleri gezilip, Krazz hakkn-
daki bilgiler mabet kalntlar arasnda verildikten sonra, Salihli Namk
Kemal lkokulunda toplanmtk. ocuklara harita fikrinin kazandrlmas
iin yaplan konumalara ben de katlmtm. lk baarm ve kiiliimi bu
toplantdan sonra kazanmaya baladm. Salihli merkez okulu retmen-
lerine ayda bir eitim konularnda konferans vermem blge mfettiliin-
ce karara baland. zetle o yllarda ynetimi, klavuzluu ile Manisann
btn okullar, byk bir seminerin iindeymi gibi metotlu ve bilinli bir
almann iine girdi. retmenlerin kiilii belirginleti, eitim ve reti-
min kalitesi ok ykseldi.

Bartn lk retim Mfettii Olarak Yaadklarm

(lkretim Dergisi - 15 Aralk 1944 tarihli makalem)

1943 ylnda Gazi Terbiye Enstitsnden ktm. Stajyerlik dev-

resindeyim. Bartnda vazifeye baladmn nc aynda Valilikten bir
emir aldm. Blgeme verilen ve alt ay sonra Ky Enstitsnden gelecek
olan 3 retmen iin okul ve retmen evlerinin yaplmas, be nfusluk
bir aileye yetecek kadar topran okul iin alnmas, ilerin zamannda
behemahal bitirilmesi nemle isteniyordu.
Belli ki, eitli iklim blgeleri iin hazrlanacak olan okul plnlar,
memleket mimarlar arasnda alan msabaka biraz ge neticelendiin-
den ge gelmi, bu da iin ge kalmasn mucip olmu. ster istemez bu
ky biraz sknt ekecek. Fakat dier kylerin bu skntya dmeme-
leri iin acele tedbir almak lzm geliyor.
Komu kazalardan blgeme verilenlerle birlikte 272 kym var. Her
birinin nfusunu, ekonomik ve sosyal durumlarn ayr ayr inceliyorum.
Ekserisi 20-40 evlik, da balarna, tarlalarna er beer guruplar ha-
linde serpilmi dank bir haldeler. Bu kylerin topra ok dar ve i
tutabilecek kyl erkekleri maden i mkelleyetine tbi. Yllarnn yar
gnlerini maden ocaklarnda geiriyorlar.
Anadolunun dier blgelerindeki i mkelefiyetine tbi olmayan,
toplu ve byke kylere nazaran g artlar altnda bulunan kylerin de
ilk retimi en ksa bir zamanda, kyly skntya drmeden, gerek-
letirmek plnl ve ylmayan bir irade ile almaa bal. Be yllk bir
pln yapld:
1. Be yl iinde btn kylere retmen gnderilmesi salanacak.
2. 272 kyn okullar be yl iinde yaptrlacak.
3. Hemen ekserisinin geliri mahdut olan ky btelerine okul
inaatna sarfedilmek zere fazla para konmamas iin okul arazilerinin
derhal alnp imece suretiyle kylye ektirilmesi; mahsul paralarnn okul
inaatna sarfettirilmesi.

79
 4. Kyllere bu ileri gnl holuu ile yaptrmak iin propagandaya
geni lde yer verilmesi.
Enstitye renci seimi iin vazife alan retmen ve eitmenler
blgenin drt bir bucana daldlar. En byk silhmz, kyly irat ve
ikna kuvveti. Trk kylsnn inandrana kar balanmamas imknsz.
Bir hamlede 100 e yakn ocuu Ky Enstitsne gnderdik. Bylece
geen yllarda gidenlerle, eitmenler ve retmen okulu mezunlar ile
birlikte be yl iinde btn kylerin retmene kavumas ii hal yoluna
girdi.
Daha sonraki yllarda geleceklerle retmen okulu mezunlar
ehirlere alnabilecek. Fakat Enstitye kz ocuu gndermek ii mahdut
kalyor. Maarif Mdrnn ve Zonguldak Parti Mfettiinin devaml yar-
dm ve gayretlerine ramen blgemde ky okullarndaki kz ocuklarnn
birinci snftan beinci snfa kadar yzde doksanbeten fazla re vermi
olmas iin muvaffakiyetsizliinde mil olmaktadr.
Kylerin kalnmasnda ebe, shhat memuru ve retmen gibi ele-
manlar iinde ky bayanlarnn da geni lde dev almalarna iddetle
ihtiya hsl olduundan derhal blgemde sekiz tane yatl okul atk. Bu
okullara ilerde Ky Enstitsne gnderilmek zere her kyden birer kz
ocuu aldk. Ksa bir zamanda 200 e yakn kz ocuunu topladmz-
dan Enstitye kz ocuu gndermek ii kendiliinden saland.
in propagandasna gelince: Kazann kylerinden birinde domu
ve yetitii muhitin psikolojisini derinden kavram ve herkesin hrmetini
kazanm olan Bartn Orta Okul Mdr hsan Atukerene mracaat
ettim, kararlatrdmz eyler unlar oldu:

1. Mahall gazeteden faydalanarak kylleri aydnlatmak.

2. Muhtarlar toplants yaparak 4274 sayl Kanunu anlatmak ve
iin nemini kavratmak. Bu toplantlardan sonra belediyenin ve Halk
Evinin yardm ile muhtarlara ay ziyafeti ve msamere vermek.
3. Btn ilk ve orta okul retmenlerinin temasda bulunduu her-
kese ilk retim hakknda hayrl telkin yapmalarn salamak.
4. Halk evinde konferanslar tertip ederek memurlara, ehirliye ve
herkese ilk retimin nemini kavratmak.
5. Kylere giden tahsil memuru, sihhat memuru, retmen gibi
hkmet memurlarnn bu husustaki yardmlarn temin etmek.
6.Mmkn olduka yaplan iler zerinde sergiler amak.

Okul inaatnda da kyly skntya drmemek iin 272 ky

okulunun yaplmasna birden baladk. Acele yaplacak okullar hari
dier iki yz ky okulunun inaatn yle bir plna baladk:

80
 Birinci yl okulun ta, kum, kire ve dier aralarn temin etmek.
kinci yl duvar ksmn bitirmek. nc yl at altna almak.
Drdnc yl deme, tavan, kap ve penereleri yapmak.
Beinci ylda i ve ders aralarn, sralar ve saireyi temin etmek.

Vali ve Kaymakamn tam bir mzahareti, ok enerjik ve srati intikal

sahibi olan Maarif Mdrmn, rasladmz glkleri sratla gidermesi,
devaml ikaz ve iratlar ile tesbit ettiimiz eylerden byk bir ksmn
tatbik ettik. O derecedeki kahvelerde, pazarlarda, kylerde ve nahiye-
lerde herkes ilk retim zerinde konuuyordu. Umumi alkadan sratle
faydalanmak lzmd harcrah falan dnp vakit kaybetmek doru
olmadndan yanmda bir gezici baretmen ve onun setii bir eit-
menle birlikte derhal yola ktk. Sabahlar afakla beraber hareket
ediyor, akamlar ge vakte kadar cebr yryle ve her kyde 4274
sayl kanunun 28 inci maddesine gre be kiilik kurul tekil ederek
gnde ortalama olarak drt be kyn arazisini ve okul yerini tesbit
ediyorduk. Bu suretle bir hamlede 100 kyde i bitirildi.
Aradan geen iki ay iinde okul yerleri tesbit edilmemi kylerden
itirazlar oalmaya balad. Bir ksm kyller ve ky Muhtarlar:
Mfetti bey, diyorlar, yanmzdaki kyler okullar iin ta ve kum
hazr ettiler. Temel bile atanlar var. Bizim kyller bizi sktryorlar. Biz
neden onlardan geri kalacaz. Allah akna bizim kyn okul yerini de
bir an evvel belli ediverinde biz de ie balayalm. Civar kyller alr-
larken bizim yatmamz gcmze gidiyor..
Okul yapm iinde kyller arasnda rekabet girdii grldnden
geri kalan kylerin okul yerlerini de tesbit ederek 272 kyn okul inaa-
tna balanm oldu.
Okul inaatnda btn kylerde birinci yl pln muvaffakyetle
tatbik edildii gibi kylerin byk bir ksm ikinci yl plnn ve bazlar da
nc yl plnn kendiliklerinden bitirdiler.
272 kyden arazi tahsisi erken biten seksenbeinin okul arazilerini
ektirdik ve mahsul paralarn okul inaatna sarfettirdik. Gelecek yl 272
kyn okul arazisi ekilecek, havalar msait gittii takdirde tahminlere
gre 100-150 bin lira arasnda mahsul alnacak, bu paralar okul inaatna
sarfedilecek. Bu suretle geliri pek mahdut olan ky btelerine hemen hi
para konmadan ylda 20 gne kadar olan i mkelleyeti ile okullar
yaplabilecek ve kyller hibir skntya dmiyecek.
Fakat bu arada birka kyde ie fesat kartrmak isteyenler de
kt. Bilhassa bunlardan (G.P.) kynde bir kyl ok ileri gidiyormu.
Kendisi almad gibi bakalarn da iten alkoymak istiyormu.
retmenin ve ihtiyar heyetinin ihbar zerine kye gittim.
Yolda: 4274 sayl kanunun 11. inci maddesinin Byk Millet Mecli-
si'nde mzakeresi esnasnda Yksek Meclisin ne byk bir hassasiyetle

81
bu maddenin zerinde durduunu, muhterem Maarif Vekilinin ve muvak-
kat encmen reisi Salh Yargnn bu gibi ahvalde lk retim Mfettii-
nin tahkikat yapmas ve tahkikat evraknn Kaymakamlk yolu ile mahke-
meye verilmesi hakkndaki hkmet lyihasn mdafaa eden Yksek
Mecliste kuvvetli itirazlarla karlald ve bir ksm kirler mfettiin
daima retmeni iltizam edecei, tahkikatn zabtaya verilmesi lzm
geldii merkezinde topland ve en son lkretim Mfettiinin rapor
vermesi suretiyle lyihada tadilt yaplarak kabul ediliine dair mnaka-
alar zihnimde canlanyor ve bu vatanda ceza grmeden umumi ie
nasl katabileceimi dnyorum.
Kye gelince bu adamla yarm saat kadar konutum. Vazifenin
bykl hakknda kendisini ikna ettim. Yaptklarna piman oldu. Dier
kylerden daha fazla alacan syledi. Bundan sonra da bu adamla
megul oldum. Hakikaten okulun deerli bir yardmcs oldu. Dier birok
kylerde kan ufak tefek baz aksaklklar ayn yolda hallettik. O derece-
deki 272 kyn arazileri tamamen alnm, birok okul ve retmen evleri
yaplm ve geri kalanlarnn da inaatlar hayli ilerlemi olduu halde on
birinci maddeye gre bir tek kyl mahkemeye verilmemitir.
Btn kyller stn bir gayretle alarak okullarn yapyorlar.
Sevinle alan kyllerin yanndan kalb rahatl iinde ayrlyorum.
Muhterem Vekilimizin bu kanunu alarak Meclisten kaca srada syle-
dii szlerin son cmleleri zihnimde canlanyor:
Arkadalar: bu kanunla Trk Milleti, Byk Meclisi'ne Minnettardr.
Bu kanunu gsme basarak huzurunuzdan gidiyorum. kt andan
itibaren btn vazifeli arkadalarmla beraber bunun tatbikat urunda
canla bala alacaz.
Hakikaten Trk kyls bu kanunu hazrlayanlara ve Byk Millet
Meclisine ebed olarak minnetdardr.

ifteler Ky Enstits'ndeki Gnlerim

Bu almalar srasnda Milli Eitim Bakan Hasan li Ycel ile
Ky Enstitlerinin kurucusu smail Hakk Tongu, nana, Eskiehirde
ifteler Ky Enstits'n kurma teklifi yaptlar. nan bu teklifi sevinle
kabul etti. Eskiehire giderken almalarn beendii retmenlerden
bir blmn de Manisadan Eskiehire gtrd. Bu arada bana da teklif
yaparak Ky Enstits'nde beraber almamz istedi. Gazi Eitim Ensti-
ts Pedagoji Blm imtihanna hazrlandm, Enstity bitirir bitirmez
iftelere geleceime sz verdim. Ancak kader beni ondan ayrd, Gazi
Eitim Enstits'n bitirmenin ardndan Bartn ve Adana ilkretim
mfettiliklerinden sonra vriz Ky Enstitsnde almaya gtrd.
nan, bana 1944 ylnda ifteler Ky Enstits'n grmemi ve
okulun birka gn misafiri olmam teklif etti. Sevinle kabul ettim.

82
 1945 ylnda Bartn blgesi ilkretim mfettiliinde alrken,
nc kez ihtiyat askerliim kt. Eskiehir Mntka Komutanl Leva-
zm Hizmet Blk Komutan vekilliinde almaya baladm. Komutanm-
dan 4 gn izin aldm. Enstit'nn Eskiehirden kalkan kamyonuna
bindim. Misar olduumu renen ofr beni ofr mahalline oturtmak
istedi. Kabul etmedim. nk iftelere gidecek kadnlar vard. Yk
uvallarnn stnde benimle beraber on kadar son snf rencisi de
vard. ehirden dz yola ktk. renciler kendi aralarnda arkadaca
konumaya baladlar. evremdeki bozkra bakyor, rencilerin konu-
malarn dikkatle izliyordum. Bir renci kynde yapaca yeniliklerden
sz at. Benim kymde ok miktarda menengi aalar var. Kylle-
rim bunlara a yaparak antep fst yetitirmesini bilmediklerinden aa-
lardan faydalanamyorlar. Ben burada a yapma tekniini iyi rendim.
Okuldaki fidanlardan birouna T biimindeki gz as yaptm. Bir ac
bana ters T as yapmay da retti. Menengice fstk as yapmak ok
gm. Nedenini aratrdm. Alanan aacn kard z su, a yerin-
de toplanyor ve ay bouyormu. Bunun iin a yapmadan birka gn
nce aacn a yaplacak yerin altnda bakla birka izgi izilirse, z
su oradan akar ve a kalemi boulmaktan kurtulurmu.
Bir baka renci sz alarak: Benim kymde ok miktarda
kays aalar var. Ama bunlar ilkbahar donlarndan nce iek atk-
larndan kymz ancak be ya da alt ylda bir defa rn alabiliyor. Bir
dergide okudum, talyan meyvecileri bahelerinin birok yerlerinde ukur
ayor, kar yanca karlar at ukurlarda topluyor, stn toprakla
rtyor ve ilkbaharda aa tomurcuklar kabarnca karlarn bir blmn
topraktan karp aacn kkne koyuyormu. Bylece aa 10 ya da 15
gn ge iek ayormu. Bu srada don yapan gnler
atlatldndan her yl bol miktarda kays mahsul alyorlarm.
Baka biri kitaplktan ald ve okuduu kitaplardan sz etti. Her
okuduu kitabn zetini bir deftere yazdn, kitapta geen ana fikirlerle,
yardmc fikirleri de saptadn syledi. Bir bakas demir ve aa atlye-
lerinde kazand el becerisini anlatt.
ifteler Ky Enstits'ne yaklarken bir grup renci grdm.
Tarm retmeninin gzetiminde uygulama bahesinde alyorlard.
Kimi bel ve apalarla topra kazyor, kimi topraktan karlan yabanc
otlar, ayrklar topluyor, kimi de sonbaharn son gnlerinde esen sert
rzgrlarn etkisiyle yapraklarn dken aalardaki kuru dallar kesiyor-
du. Hepsi de neeliydi. Besbelli ilerini seviyorlard. Kamyon, ykn
boaltmaya gitti. Biz de yaya olarak merkez binann yolunu tuttuk. Bina
kapsnda grdm nbeti renci beni Rauf nann alma odasna
gtrd. nan, beni grnce sevindi. Kucaklatk. Gzel kokulu kekik
aylarmz ierken ben, kamyonda dinlediim renci konumalarn
anlattm. rencilerin kyde almaya hevesli, yenilikler yapmaya istekli

83
ve becerikli kiiler olarak yetitirildiini grdm ve bundan ok
memnun olduumu syledim. O da Enstit almalar hakknda bilgiler
verdi. Konumamz srasnda ben, altm Bartn blgesi kylerinin
Kastamonu Glky Ky Enstits'ne bal olduunu, ky kalknmasnda
ve aile eitiminde annenin etkisinin babadan ok fazla olduunu, bu
nedenle kadn eitiminin n plana alnmasna inandm syledim. Bu
inancm gerekletirmek, anne eitimine daha kolaylkla etki yapacak
bayan retmenleri yetitirmek iin teebbse getiimi, Bartn ve
aycumada 7 kyde kz blge okullar atrdm, kaymakam ve
valilerin yardmn alarak rencilerin yiyecek ve giyeceklerini de ky
btelerinden saladm syledim. O srada Glky Ky Enstits'nden
gelen ve almalarm izleyen lkretim Genel Mdr rahmetli Hakk
Tonguun Okul Mdr Ali Doan ve Hilmi Bilginerle birlikte yazp bana
gnderdikleri mektubu zarfndan karp verdim. Rahmetli Rauf nan,
mektubu dikkatle okudu, dnceye dald. Sonra mektubu tekrar eline
alarak bandan sonuna kadar tekrar okudu. Bana dnerek: Seni tebrik
ederim. dedi. Ky enstitlerine hizmet edenler arasnda seni de grmek
beni ok mutlu etti. Bir retmen artt. Ona Mehmet Ali Erenle eski
dostuz. Ta Manisadan beri tanrz. Konuk evimizde kalacak. Okulumu-
zun her tarafn, tarm almalarn, atlye faaliyetlerini, kitapl, derslik-
leri grmesine ve incelemesine ltfen yardm ediniz. dedi.
Sabah erkenden uyandm. Tan yeri aarmt. Hemen kalktm.
Giyindim. Pencereden evreyi gzetlemeye baladm. Bir sre sonra
kalk zili ald. Dar kp erkek rencilerin yatakhanesine gittim, sonra
da sabah kahvaltsna katldm. Btn rencilerin di fralarn da kulla-
narak temizliklerini salk kurallarna uygun yaptklarn, yataklarnn ilk
temizliklerini yaptklarn, yorgan ve battaniyeleri katlayarak ok dzgn
hale getirdiklerini grdm. Yemekhaneye giden rencilerin yolda
grdkleri kt ve yabanc maddeleri alarak p tenekelerine attklarn
da sevinerek izledim. Her hafta bir snfn rencileri, retmenleriyle
birlikte nbet tutuyorlar, hizmetlerin grlmesinde hem klavuzluk ediyor,
hem de yardmc oluyorlard. Nbetiler yemeklerin getirilmesine, tabak
ve bardaklarn toplanp mutfaa gtrlmesine yardm ediyorlard.
O gn ve sonraki iki gn klavuz retmenle birlikte okulun tm
etkinliklerini grme ve inceleme olana buldum. Demir ve aa atlyele-
rini, tarm almalarn, okul kitaplyla snarn kitaplklarn, laboratu-
arlar ve bir blm dersliklerini inceledim. rencilere sorular sordum.
Aldm cevaplar beni artt. O yllardaki ifteler Ky Enstits, eitim
ve retim bakmndan bizdeki orta dereceli okullar ve zellikle liselerden
en azndan yz yl ileriydi. Dnya eitim ve retimine, zellikle ky ve
iftlik eitimine rnek olacak bir olgunlua ulama yolundayd. Bu
kanma temel oluturan sorduum sorularla aldm cevaplarn birka
tanesini burada aklamak zorundaym.

84
 1. Sistematik ve alfabetik fi kataloglar yaplm, okuma salonun-
da szlkler ve ansiklopediler gibi zorunlu olarak bavurulacak el kitapla-
r bulunan kitaplkta bir 2. snf rencisine: Akam radyo dinlerken
Brazavil radyosunun Fransa ile ilgili haberler verdiini duydum. Brazavil-
in nerede olduunu bana gsterebilir misin? dedim.
renci hemen kalkt, el kitaplndan bir byk atlas ald, getirdi.
Fihristine bakarak orada Brazavili buldu. Afrikadaki yerini atlas zerinde
gsterdi. Daha fazla bilgi almak istersem ansiklopedilerden faydalanmak
gerektiini de ekledi.
Bugnk dnya insanlarnn anlayna gre bir insann ayakl
kitaplk olmasna gerek bulunmad, her insann temel bilgiler dnda
hayatnda rastlad glkleri zmek iin bavuraca kaynaklar iyi
bilmesi gerektii gz nne alndnda, Ky Enstits rencisinin
problem zmedeki baars karsnda hayranlk duymak gerekir.
2. Bir nc snf rencisine (a+b)nin karesi formln hatr-
layp hatrlamadn sordum. renci biraz dndkten sonra: Bu
forml ben karabilirim. dedi. Kalem, kt kard. ay 6, byi de 4
kabul edersek toplam 10 eder. 10un karesi 10x10=100dr. Kt ze-
rindeki bir doru paras 6 santim lt, sonuna iaret koydu. Buna 4
santim daha ekledi. Bu izginin bir kenarndan dik al 6+4 de izdi.
aretli yerlerden yan izgilere paralel izgiler izdi. Ortaya
36+16+24+24=100 kt ve (a+b)nin karesi, a2+b2+2abdir. dedi.
3. Demir atlyesinde bir grup renci, retmen ve usta retici-
lerin klavuzluunda matkapla delik delip eeliyor, aa kesiyor, krlenen
aletleri biliyorlard. Bunlardan birine yaklatm. Matkap ucu bilemesini
bana retebilir misin? diye sordum. renci Olur. dedi. Geni apl
bir maktap ucu alarak ucundaki eiklii gsterdi. Matkap ucunu dnmek-
te olan bileme tana bu a kadar ayla yanatracan, bileme bitince
ucu yukar doru kaldracan, kendisini dikkatle izlememi syledi. Dedi-
ini yaptm ve bu almadan faydalandm.
4. Okulda ta duvarlar rlmekte olan bir bina ile yannda ta
duvar bitmi, ats yaplmakta olan baka bir binann almalarn
izledim. Burada Kzlullu Ky Enstitsnden gelmi bir grup renci,
retmen ve usta reticilerle duvar ryor, at yapyorlard. O dnem-
de ky enstitleri birbirlerine yardma giderlerdi. Ayn zamanda Rauf
nann eitim ve retim almalarn izleyerek faydal grdkleri
yntemleri kendi okullarnda da uygularlard.
Klavuz retmenle birlikte, okul bahesinde, ak havada yaplan
bir matematik dersini izledik. Matematik retmeni, kylerinden yarm
yamalak bilgilerle gelen rencilere temel matematik kavramlarn tekrar
ediyordu. Konu Pi Saysnn kavranmasyd. retmen nce topraa bir
tahta kazk aktrd. Bu kaza bir metre uzunlukta bir ip balatt. pin
dier ucuna bir demir ubuk balatt. ubukla daire izdirdi. Daire

85
zerinde ap ve emberi gsterdi. Sonra rencilere dnerek: emberi
ap cinsinden lsek, ka ap buluruz? diye sordu. renciler
dndler, tahmin yrttler. , be, drt diyenler oldu. Sonra ltler.
tam ve biraz fazla geldi. pi iki ve metre olarak hazrlatp tekrar
tekrar tahminler yaptrd. rencileri dndrd. Sonunda renciler:
Efendim, apla ember arasnda deimeyen bir ey var. dediler.
Buna ad verin. dedi retmen.
renciler eitli adlar buldular. Sonunda, ap ile ember dei-
mezlii adnda birletiler. O zaman retmen neticeye vararak: Zama-
nnda bir retmen buna Pi demi diyerek ak havadaki dersi bitirdi.
renciler sessizce snfa girdiler. retmen defterlerini atrarak, 5
santim yarapnda birer daire izdirdi. Daire alan, yarapn karesiyle
Pinin arpmna eittir. dedi. renciler dairenin iine bir kenar yarap
geniliinde kare ve bir kenar yarapn 0,14 kat geniliinde bir
dier kare izdiler. Karelerin daireden taan ksmlarn makaslarla kesip
dairenin iindeki bo kalan ksmlara yaptrdlar. Bu suretle yarapn
meydana getirdii karenin Pi says katnn dairenin alanna eit oldu-
unu grerek dnme ve uygulamay, renme ile birlikte gerekle-
tirdiler.
Binalar evreleyen aalar incelerken bir grup rencinin kire
szdklerini grdm. Byk bir kire ukurunun bir yanna konmu
byk bir tahta sandn bandaki drt renciden birisi sandktaki
kirece hortumla su veriyor, bir renci kire atyor, iki renci de gelberi
denilen kreklerle kireci su iinde devaml alkalyordu. Bir ara mola
verdiler. Kirecin su ile alkalanmasn ok fazla yaptklarn, bunun fazla-
dan emek sarf olup olmadn sordum. Bir renci: Efendim. dedi.
Mdrmz Rauf nan bize srarla, hayatta baar gstermek ve yurdu-
muza faydal olmak iin prensiplere uymamz gerektiini sylemekte ve
bu fikri bize benimsetmektedir. Bu prensiplerden biri ii sevmek ve yap-
lacak her iin balangcnn doru olmas gereidir. Sanda atlan kire
eer fazla alkalanmazsa kire topaklar arasnda snmemi ksm kalr.
Kire yapnn ve harcn ilk maddesidir. Snmemi ksm svaya girerse
sva patlama yapar. Neticede sva iini tekrar yapmak gerekir. ini
severek, i ve eitim prensiplerine uyarak alan bu retmen adaylar-
nn yanndan onlara hayranlk duyarak ayrldm.
Sonradan inceleme frsatn yakaladm ek Cumhuriyetinin
baehri Pragdaki bir kolejin kitapl, derslikleri, dersliklerdeki bir duvar
batanbaa kaplayan, renci boyuna gre ayarlanabilen yaz tahtas,
laboratuarlar, topraksz sakslarda yetitirilen iekler, nasl bizim lisele-
rimizdekinden en azndan 100 yl ileri iseler, ifteler Ky Enstits de o
yllarda Prag kolejinden daha ileri bir zihniyetle ynetiliyor, eitim ve
retim ile birlikte, ii severek, akl harekete geirerek, btn kavramlar
dnlerek, hazmedilerek yaplyordu. Her eitim almasnn banda

86
bata Mdr Rauf nan olmak zere btn retmenlerin, rencilerin ve
usta reticilerin emei ve aln teri vard. retmen adaylar kylerine
gidince yapacaklar ileri; tarmda, sanatta, eitimde ve kylnn bilin-
lenmesindeki tasarmlarn anlattlar. Bunlar renen toprak aalar can
evlerinden vurulmua dndler. Bu okullarn kapatlarak kylnn bilin-
lenmesinin nne gemek iin planlar hazrlamaya baladlar. Yllar nce
ngiliz Parlamentosunda klelii savunurken kyller iin: Biz bindiimiz
hayvann bizim gibi dnmesini istemeyiz. diyerek kleli savunmada
ve maskaralkta dnya rekorunu kran ngiliz lordun zihniyetini benimse-
yenlerle ibirliine gittiler. Ky enstitlerini kapatabilmek iin ky enstit-
rini kuran, btn dnyadaki milli eitim bakanlarnn en nne gemeyi
baaran o gnk Milli Eitim Bakan Hasan li Ycel ile, onun en yakn
yardmcs ve Canlandrlacak Ky adl kitabyla mrn ky eitimine
adayan Hakk Tongu ve btn ky ensttlerinin rnek uygulaycs
rahmetli Rauf nan harcamak gerekiyordu. Bu kampanyaya, aada
aklayacam nedenlerle ky aalarnn nemli bir ksm da katld.
ifteler Ky Enstits'nden Eskiehire dndm zaman, terhis
emrimin geldiini rendim. Hizmet Blk Komutanl'n teslim ettiim
Adnan Menderesin yeeni yedek temenin, telefonla Ankaradan Adnan
Menderesi bularak, Toprak Kanununun nlenmesi iin alnan tedbirleri
her gn iki defa rendiini hl hatrlarm.

Ky Enstitleri Kuruluyor
Ky enstitlerinin kapatlmas ile Hasan li Ycel, Hakk Tongu
ve Rauf nann bana gelen garip olaylar aklayabilmem iin Cumhuri-
yet'in kurulduu gnlerle 1940l yllardaki kyl durumu, ky eitim ve
retimi hakknda birka sz sylemek zorundaym.
Cumhuriyetimizin kurulduu 1923 ylnn banda Trkiyede
Misak- Milli snrlar iindeki kylerde genel durum yleydi. Kylerin
byk ounluunda okul yoktu. Birbirini izleyen Balkan ve anakkale
harpleri ile Kurtulu Sava'nda babalarn kaybeden ksz ocuklar
sokaklarda alard. Ky tarlalarnn kk bir blmn kadnlar ekerdi.
Aar vergisi toplayan mltezim ad verilen aalar, kylye gz atrmaz,
onlar uak olarak kullanrd. ok az kyde bulunar okullar, Reat Nuri
Gntekinin alkuu romanndaki Zeyniler ky okulu tipindeydi. Ahr-
dan okula evrilen binalarda din arlkl bilgiler verilir, bilim, sanat ve
teknik zerinde durulmazd. Konya Karapnarn Arsama kynde bir
aa, lm deinde ocuklarna: Hibir zaman oban ve iftilere
cretlerini toptan vermeyin, para para verin ki erez paras etsinler.
Toptan para verirseniz onlar da bir ift kz alarak ifte koar ve siz de
oban ve ifti bulamazsnz. demiti.
Byk Atatrk, ulus olarak iine drldmz gerilikten ve
cehaletten kurtulabilmek iin areler arad. Arapa kkenli Osmanl
87
yazsn renmek ok zordu. Her harfin cmle ve kelime iinde birbirine
benzemeyen be biimi vard. rnein bir B harfinin kelimenin banda,
ortasnda, sonunda ve bamsz olarak biimleri birbirinden ok farklyd.
Sesli harer de Trk dilinin ihtiyacn karlayamyordu. rnein; deve
kelimesini niversite bitirenler bile hem deve ve hem de duh olarak oku-
yabiliyorlard. Bunun iin byk Atatrk, tarihte kimsenin yapamadn
yapt, ltin alfabesinden alnan harerle yeni bir Trke okuma ve
yazmay salad. Ksa sre iinde mmkn olan her yerde Millet
Mektepleri adyla kurslar at; yal, gen, kadn ve erkek yzbinlerce
insanmz okuryazar haline getirdi.
Az miktardaki retmen okullarnda renciler ky artlar gz-
nne alnmadan retmen olarak yetitirildikleri iin kylere gittiklerinde
ky artlarna uyum salayamyorlar ve devaml ehir okullarna nakille-
rini istiyorlard. Bunu bir dereceye kadar nleyebilmek iin asker kkenli
Milli Eitim Bakan Saffet Arkan, askerlikte avuluk mertebesine ula-
m ky kkenli kiilerden ky okullarnda yararlanmay dnd. Terhis
olan avulardan isteyenler eitmen kurslarna alnd. Bunlara eitim ve
retimin pratik yanlar retildi. Trke, aritmetik, hayat bilgisi konularn-
da klavuz kitaplar hazrland ve bunlarn nasl uygulanaca bu kurslarda
retildi. Kurslar baar ile bitiren eitmenler kendi kylerine eitmen
tayin edildiler. 10-20 arasndaki eitmenler bir gezici baretmenin kla-
vuzluunda ok baarl almalar yaptlar. Ama bu yetersizdi. Kylnn
okuma ve yazma yannda bilime, teknik bilgiye, tarm bilgi ve klavuzlu-
una ihtiyac vard.
Yine 1923 ylnn banda kylerde kk sanatlar hemen hemen
hi yoktu. Kyl erkekler yalnzca ark dikmesini bilirler, ilerini basit
aletlerle yaparlar, hatta civatann somununu bile keserle amaya alr-
lard. O yllarda Ankarann imar iin Bosnadan arlan yap ustalarnn,
raklar olan Trk amurculardan keser isteyecekleri zaman: u Trk
anahtarn bana ver. diyerek keseri istediklerini, bu ekilde alay ettiklerini
ac ac hatrlarm. Btn kk sanatlar o srada Anadolu kylerinde
yaayan Rum ve Ermeni ocuklar renir ve Trk ocuklarna da yalnz-
ca obanlk ve iftilik kalrd. Osmanl bykleri ve medreselerden kan
hocalar hem sanatn nemini kavrayamamlar, hem de bilim zihniyetin-
den uzak kalmlardr. Uluklada krk alnda bir obann, Konya
Medresesi kl Kadzade Halil Efendi ve Hocazade Halil Efendinin
yannda koyunlara efsun yaptklar halde hocalarn bir tepki gstermedik-
lerini ibretle hatrlarm. oban efsunu yle yapard: Ynleri arasna
giren kene denilen iman bceklerden birkan kllar arasndan alr,
azna gtrr, dileriyle keneleri ezer, kan kanlar dileri ve dudaklar
arasndan koyunun boynuna pskrtrd. Bundan, koyun zerindeki
kenenin yok olacan sanrd.

88
 Byle bir Trkiyeyi devralm olan Cumhuriyet kurucular, cahil-
likle savaa girip, cahillii yenmek gerektiinin bilincindeydi.
1935te Saffet Arkan Milli Eitim Bakan olunca Ankara Gazi Ei-
tim Enstits'nn Resim blmn kurmu olan Hakk Tonguu 1936
ylnda lkretim Genel Mdrl'ne atad. 1938 ylnda Hasan li
Ycel Milli Eitim Bakanl'na atand ve ky eitimi davasna sk sarld.
21 ky enstitsnn kurulmasn salayan 3803 ve 4274 sayl ky ensti-
tleri yasa taslaklarn hazrlatt. Tonguu 1938de Avrupaya gndere-
rek, oralardaki okul almalarn da incelettirdi. O dnemde devlet bt-
esi, bugnk bykehir belediyeleri btelerinden bile aa dzeyde
olduu iin ad geen yasa taslaklarn meclisten geirmek olana yoktu.
Bu nedenle ky enstits kl retmenlere sadece harlk olarak ayda
20 lira denecek, retmenin geri kalan maa okul uygulama bahesi ile
okulda kurulacak atlye gelirlerinden karlanacakt. Bu suretle TBMM-
den ad geen yasalar kt ve yalnzca ky ocuklarnn retmen aday
olarak alnacaklar 21 ky enstits kurulmaya baland. 1940dan itiba-
ren hem de kinci Cihan Sava devam ederken...
Ky aalarnn byk bir blm, ky retmenine verilecek 20
liralk creti ok az buldu. Bu nedenle ky enstitlerine kendi ocuklarn
vermediler. ounlukla oban ve tutma gibi kyn alt dzeyi halknn
ocuklar bu okullara gitti ve ifteler Ky Enstits'nde akladmz gibi
eitim ve retimde, tarmda ve sanatta bilgili, becerili ve hayatlarn ky
kalknmasna adam kiiler yetiip kylerine retmen gelince, kye
urayan vali, kaymakam gibi devlet bykleri retmenle temasa gein-
ce ky aalar da yreklerinden vurulmu oldu. Ky yneticilii aalardan
obann ocuuna geiyor diyerek toprak aalaryla birletiler. ifteler
Ky Enstits Mdr rahmetli Rauf nan, o kadar emekle yetitirip geli-
tirdii ky enstitsnden alnarak mfettilie, daha sonra da Aksaray
ilesinde bir retmenlie gnderildi.
Dnya eitim tarihine damgasn basan smail Hakk Tongu
Ankara Atatrk Lisesi resim retmenliine srld. Hasan li Ycel iin
de, altnda ezilmesi dnlen ar bir sulamann n hazrlklar yapl-
maya baland.
O zamanki en geerli sulama komnistlikle itham etmekti. Bu
itham daha once ky enstitlerini koruyup kollayan smet nn iin
denediler. Ama sulama tutmad. 27 Maystan sonra bir ngiliz karika-
trnn karikatrize ettii gibi: smet nnnn arkasnda nn sava-
lar ile Sakarya ve Dumlupnar savalarnn cephe komutanl var;
Adnan Menderesin de srtnda Terzi Kzmn diktii ceket var. Bu
sularnay byk bir adama yaptrmak iin frsatlar aradlar.
Bu srada kinci Dnya Sava hzla sona eriyordu. Harp, askerlik
alanna birok yenilikler getirmiti. Bu nedenle devlet, Genelkurmay'da
yeni bir yaplanma gerei duydu. Devlet Bakan rahmetli smet nn de

89
devletin bu grne katlmak zorunluluu duydu. Mareal Fevzi
akmakn emekli edilmesi gerekiyordu. nn sadk adamlarndan birini
Mareal akmaka gnderdi. Milletvekillii ile Meclis Bakanl'n kabul
buyurmasn rica etti. Mareal bu teklifi hi de ho karlamad. Belki de
nnnn Cumhurbakan olmasndaki roln hatrlayarak kzd. Emekli
olunca nnnn muhalifi bir partiye geti. Toprak aalar frsat karma-
dlar. Marealin politikada yeterince deneyimi olmamasndan faydalana-
rak ona: Eski Milli Eitim bakanlar iinde komnistlie yardm edenler
vard. biiminde bir beyanatta bulundurdular. Hasan li Ycel, gazete-
lerde bu beyanat okuyunca ok zld. hafta st ste Sayn Mare-
al, beyanda bulunduunuz Milli Eitim bakanlar arasnda ben de var
mym? diye sordu. Mareal bu sorulara cevap vermedi. Sessiz kalmay
tercih etti. Toprak aalar bunun zerine bir kiiyi ne kardlar, Hasan
li Ycele hakaret ettirdiler. mahkemeye intikal etti. Davay Hasan li
Ycel kazand. Ama aalar tutan bir blm medya ylesine propaganda
yaptlar ki, sonunda Krolunun bana gelen, Hasan li Ycelin de
bana geldi. Bir gn stanbulda Bebekte bindii bir Sirkeci dolmuunda
ofr, bir yandan arabasn srerken, dier yandan da yolculara hitaben
Arkadalar! Milli Eitim Bakan Hasan li Ycel ocuklarmz komnist
yapyor. diye sze balayarak, son duraa kadar Hasan li Ycele atar
tutar. Son durakta arabadan inen Ycel, ofre yaklaarak Msaadeniz-
le size bir soru sormak istiyorum. der. Uygun cevap alnca, Hasan li
Yceli tanyp tanmadn, kendisine bir ktl olup olmadn sorar.
ofr: Hasan li Yceli ahsen tanmam, bana bir ktl de dokun-
mad. der. Ycel kendini tantr. ofr ellerine sarlarak af diler.
Bu suretle, ky enstitlerini kuran, maalarn zel idareden aldk-
larndan bazen st ste yedi ay maa alamayarak perian duruma den
ilkokul retmenlerinin maalarn genel bteden verdirerek onlar kurta-
ran, batnn ve dounun klasik kitaplarn, eski Roma ve Yunan, slam,
Fransz, ngiliz, Alman, Amerikan klasiklerinin yzlercesini ok ehil insan-
lara tercme ettirerek btn milletin fikir hayatn gelitiren, sanat ve
teknik okullar kuran ve gelitiren ok byk Bakan Hasan li Yceli de,
bu suretle, toprak aalar harcam olurlar. Rauf nann, o zaman Nide
ilinin bir ilesi olan Aksarayn bir ortaokuluna tayin edildiini duyunca,
retmenlik ve yneticilik grevinde bulunduum vriz Ky Enstit'sn-
den bir otobs dolusu retmen ve renciyle birlikte ziyaretine gittim.
Onu dersten km, evredeki tarihi binalar, hanlar incelerken buldum.
Moralinden hibir ey kaybetmemiti. almasn brakarak bizi selamla-
d. rencilerden her birinin ayr ayr elini skt. Bu memleketi byk
Atatrkn dledii yksek uygarlk dzeyine karabilmek iin i eitimi-
ne ok byk nem vermek gerektiini syledi. Ona gre mutluluk,
hakkyla yaplan grevden sonra duyulan ferahlkt. Kyl-kentli, kadn-
erkek btn Trk bireylerini bu yksek bilince ulatrmak iin ok byk

90
sorumluluun retmenin zerinde olduunu belirterek hepimizi yeniden
selamlad ve tler verdi.
ok byk eitimci Rauf nan, nurlu kabrinde rahat uyu. Atatrk-
n hayatnda baard, baarlmas iin de yollarn gsterdii idealleri
gerekletirecek olan Atatrk Dnce Dernei yeleri, Atatrkn
miras halkevlerini yeniden kurarak mcadeleye atlanlar Atatrkn ve
senin yaktn sndrmeyecekler, bu binlerce kat arttrarak
senin yolunda ilerleyecekler ve bu ulusu uygarln en yksek dzeyine
ulatracaklardr. Nfusu bir buuk milyara ulaan Mslman memleket-
lerin iktisadi ynden kle ya da yar kle haline dmesinde katklar olan
sentezcilerin iddia ettikleri, hatta ve ve kz ettikleri ve boynuzlarn
dokuz ettikleri slam uygarln yaratanlar, kendileri gibi tutucu olan
mam Gazali tipindeki slam bykleri deil, onun tam kart olan,
serbest dnceye yer vererek gzlem ve deneyim metotlarn kullanan
ve bu nedenle kendilerini Mslman sayanlarca dlanan bni Rt gibi
yksek kiilerdir.
Rauf nan, yaklak l925lerde retmen okulunu bitirerek Kayse-
rinin Zincideredeki kszler Blge Okulu retmenliine atanr. O
srada Cumhuriyetimizi kuranlardan retmen dostu, ok yksek karak-
terli Mustafa Necati, Milli Eitim Bakan'dr. Btn retmenlerin dertleri-
ne ortaktr. retmeni, kiilikli insan yaratan kutsal bir varlk olarak grr.
retmenleri manen rahatlatacak kitaplar seerek, zellikle Beyaz
Zambaklar Memleketinde, Mefkreci Muallim, Demokrasi Eitimi
kitaplarn retmenlere bir mektupla birlikte gnderirdi. Mektupta, kitap-
larn niteliklerinden sz ederek, Bu kitaptaki kirlerden okulunuzu ve
evrenizi faydalandracanz umarm efendim. derdi.
lk retmenlie baladm Salihli Durasll Ky'nde baret-
men rahmetli evket Altnayn Demokrasi Eitimi kitabn okumu ve
etkilenmitim. Bakan Mustafa Necati, Rauf nana da bu kitaplar gnder-
mi ve yazd mektupta, son kelime olarak efendim szcn kullan-
mt. retmenlik mesleine yeni balayan Rauf nann ruhunda, Milli
Eitim Bakan'nn bir ky retmenine efendim diye hitap etmesi, byk
etki yaratt. 90 ksur ya iinde eitimin kuram ve uygulama alanlarnda
byk sorumluluklara isteyerek girmesi ve baar gstermesinde bu etki-
nin izlerini grmekteyiz.
Milli Eitim Bakanl Mdrler Encmeni'nin 26 Ocak 1945 tarihli
ve 8 sayl kararyla Milli Eitim Bakanlndan aldm TAKDRNAME ve
Milas Halkevi Ynetim Kurulu'nun bana verdii ONUR BELGES gibi,
Rauf nana da eitli eitim dernekleri, kurulular ve kurumlarca zaman
zaman onur belgeleri verilmitir. Her belgeden sonra haberim olduka
Rauf nana mektuplar yazar, durumu kendi amdan deerlendirirdim.
Rauf nan da hibir yazm karlksz brakmamtr. Bu yazlarndan
birini aada sunuyorum.

91
 Hakk Tongu, Ali Doan ve Hilmi Bilginerden aldm mterek
imzal mektup yle:

Rauf nan'n Mektubu

Kardeim Mehmet Ali Eren,
Glky Enstits adna blgenze gelen ve ilerinizi yakndan
inceleyen arkadamz Hilmi Bilginerden ok iyi haberler aldk; ok
memnun olduk. Sizi tekrar tekrar andk.
Ky enstitlerinin ilk mezunlarna kavutuumuz bu mutlu yln bin
bir engelle dolu ilerini lkeye bal olarak temiz bir ekilde, noksansz
yapan, i arkadalarn da bu yolda yrtmeye muvaffak olanlar, mesle-
imizin en sevilen ve saylan mensuplar olarak daima anlacaklardr. Bir
gn byk ounluk bu duruma geldii zaman balangta ii aksatm
veya gevek tutmu, fedakrl gze alamam olanlar da utanlacak bir
havann iinde bulanp kalacaklardr.
Ky enstitlerinin bundan sonraki almalar dorudan doruya
kyn iindeki el srlmemi konulara temas edecektir. Bu itibarla sizin
gibi meslektalarn deeri bsbtn artmaktadr.
Yeni mezunlar ne kadar yetkili, ne kadar lkl olurlarsa olsunlar
hayata atldklar ilk yllarda onlar koruyucu rol sahibi arkadalarn
yardmlarna muhta olacaklardr. Yeni retmenlerin baarl meslekta-
lar haline gelmeleri hepimiz iin eref ve haysiyet meselesi olduu kadar
bir lknn toplumun i bnyesinde gereklemesi demektir.
Bu samimi duygularmz bildirir, baarlarnzn artmasn diler;
gzlerinizden periz.

Milli Eitim Eski Bakan Hasan li Ycelden aldm mektup:

Ankara, 14 Mart 1945
zet: Takdirname ile taltifiniz H.

Mehmet Ali Eren

lkretim Mfettii Zonguldak

Blgenizde 4274, 3803 ve 4357 sayl kanunlarla uhdenize verilen

ileri byk bir gayret ve baar ile yaptnz rendim. Sizi Bakanlk
Mdrler Encmeni'nin 26.1.1945 tarihli ve 8 sayl kararyla takdir eder,
verimli almalarnzn devam etmesini dilerim.

Maarif Bakan
Hasan Ali YCEL

Milli Eitim Bakanl Mdrler Encme'ninin takdirname ile dl-

lendirilmem ile ilgili karar:
92
T.C. Kltr Bakanl Yasav Komisyonu

Say: 8 Toplan Tarihi: 16.XI.1944

zet: Zonguldak lkretim mfettilerinden M. Ali Erenin takdirname ile
taltifi hak.
TOPLANTIDA BULUNANLAR
Ynerger: hsan Sungu Orta .G. Direktr S. Tael
sp K. Bakan B. Kadrgan lk .G. Direktr a. H. Keskin
Yksek .G. Direktr A.H. Akvedi Er. T. . G. Direktr V. Hatay

Zonguldak Valilii ilkretim mfettilerinden M. Ali Erenin 4274,

4357 ve 3803 sayl kanunlarla uhdesine verilen ileri olaanst bir
baar ile yaptndan dolay takdirname ile taltifi hakknda lkretim
Umum Mdrl'nn Vekillik Yksek Makam'ndan Encmenimize
havale buyrulan 6 / 3237 sayl ve 7/XI/ 1944 tarihli mzekkeresiyle
mstenidat okundu ve icab dnld:
Zonguldak Valilii lkretim Mfettii M. Ali Erenin 4274, 4357
ve 3803 sayl kanunlarla uhdesine verilen ileri byk bir gayret ve
baar ile yapt anlaldndan kendisinin takdirname ile talti ve
evrakn lkretim Umum Mdrl'ne tevdii kararlatrld.
Vekillik Yksek Makamnn tasviplerine arzolunur.

Mstear T.H.R. Y..U.M. O..U.M.

..U.M. A. ve M.U.M. Z.I.M.

Kabul
26/1/1945
Maarif Bakan

Rauf nann mektubu:

Kardeim M. Ali Eren,

Yaznz beni itenlikle duygulandrd. Size gnlden teekkr
ederim. dl, gerekte sizin de benim de iinde bulunduumuz Cumhu-
riyetin ilk 23 ylnn retmen kuana verilmi. Bylece onun belki
dnya tarihinde benzeri olmayan bir zveri ve ideal ile salad byk
baarlar, kymetleri deerlendirmi, onurlandrmtr.
ten teekkr duygularmla sevgiler, sayglar sunar, sizi kucaklar,
perim.
Rauf nan

93
 Rauf nan Aksaraydaki ziyaretimde benden evre inceleme
almalarm ksa zamanda tamamlamam istemiti. almam hzlan-
drdm. Konya Erelisi bata olmak zere Erelinin evresindeki Uluk-
la, Nide, Aksaray, Konya, Karaman ve Karapnar iine alan beldelerin
tarihi kalntlarn, turistik deerlerini, ekonomik ve sosyal durumlarn, ilk
ve orta dereceli okul rencilerinin fikr dzeylerini de gznne alarak
hazrlam ve bastrmtm. Bu kitabm on binlerce satld. Bana hem
maddi fayda salad, hem de bu yreler halkndan, okul-aile birimlerin-
den ve retmenlerden devaml almakta olduum teekkr yazlar
mutluluk verdi. Son olarak Konya Ereli Smer lkokulu Mdr ve Divan
Bakan Naci Aytatan aldm mektubu, meslektalarmn bilgisine
sunarm.

Naci Aytan mektubu:

Sayn Mehmet Ali Eren,

Kyklack Ky - Milas

12 Kasm 1995 gn yaplan Okul-Aile Birlii genel kurul toplant-

snda, Atatrk yl yln retmeni Celalettin Set tarafndan retmen ve
rencilerimizin yararlanmas iin yaynladnz Ereli kitab dolaysyla
ehrimizin tannmasna da yardmc olduunuz belirtilmi ve bu hizmeti-
nizin unutulmad, dolaysyla Genel Kurulun teekkrlerinin saygn
ahsnza iletilmesi nerisi yaplmtr. Genel Kurulca oy birliiyle kabul
edilen bu istei arz eder, derin sayglarm sunarm.
16 Kasm 1995
Naci AYTA
Smer lkokulu Mdr ve Divan Bakan

Milas ve evresindeki ileler ile Mula ve zmir, tarihi hazineler ve

kalntlarla doludur. Yine bu yrelerin turistik deeri dnya turizmi ile boy
lecek bir dzeydedr. Birer aratrmac olarak yetitirilmesi gerekli
olan ilk ve orta dereceli okul rencilerinin fikir dzeylerine uygun bir-iki
deil yzlerce kitap ve kitapk hazrlanp bastrlmas gerekli olduunu
dnyorum. Yalnzca Kyklack Ky zerindeki IASSOS uygarl-
nn kalntlar Efesten ve Bodrumdan daha grkemlidir. Bunlar koruya-
bilmek iin bilmemiz gerekiyor. Meydan Larousseun yazdna gre
stanbul mendirei, sanki dnyada ta kalmam gibi Kyklack
kyndeki antik mezarlardan karlan talarla yaplmtr.
87 yama, yksek gz tansiyonu nedeniyle gzlerimin grmeme-
sine ramen daktilomda el yordamyla yazdm eitim yazlarm mahalli
gazetelerde yaymlatmam zerine Milas Halkevinden aldm ok deerli
onur belgemi, gen meslektalarmn gzlem ve dnceleri ile snarn-

94
da uyguladklar derslerden edindikleri yeni fikirleri yazmalarna bir katk-
da bulunma umut ve dileimle bilgilerine arz ederim.

ONUR BELGES
Sayn Mehmet Ali Eren
Gerici, rk dsncelere kars, Atatrk dnce ve
grlerinizle yllardr verdiiniz mcadelenizi kendimize
rnek alyor, bundan sonraki yaantnzda
baar ve mutluluklar diliyoruz.
MLAS HALKEV

Kurtulu Sava Eitim Alannda da Srmelidir

Sayn Okuyucular,
Byk Atatrk, bamszlk savamzn ortasnda, ok ar koul-
lar altnda: Trkiyenin gerek sahibi ve efendisi retici olan kyldr.
demitir. Bu nedenle kalknmann kyden balamas, toprak reformu
yaplarak her ifti ailesine yeterli toprak verilmesini milletvekillerine
telkin etmiti. Ama bu reformlar yapmaya mr yetmedi. Bu dncele-
rinin gerekletirilmesini Trk genliine vasiyet etmiti. Politikaclar bu
vasiyeti gerekletirmek yle dursun, kyl hayatnn ok daha arlat-
rlmasna sebep oldular. Bu vasiyeti gerekletirmek iin kylnn eitil-
mesi, uykudan uyandrlmas, bilim ve teknik ynlerinden ilerletilmesi
gerekiyordu. Bunu baarmak iin ky enstitlerini kuran, rgtleyen,
yasal dzenlemeleri hazrlayan kiilerin banda smet nn, Hasan li
Ycel, Hakk Tongu ve uygulayc Rauf nan vard. Toprak aalar ve
kiisel karclar nny fazla ypratamadlar. Yukarda belirttiimiz gibi
onun arkasnda nn savalar ve Lozan Bar vard. Geriye kalan ky
enstitlerinin balca liderine birer kulp takarak, ky enstitlerini de
yn deitirerek tasfiye ettiler. Bu suretle Trk eitim hayatnda bir
boluk meydana geldi. Bu boluun nasl doldurulduuna, nceye ve
kurulduktan sonraya ait baz gzlemlerimi ve dncelerimi aklamak
zorundaym. Gerek din hrriyetni salayan lik dnceyi din dman-
l olarak halka yanstan, slam Hukukuna Hile-i eriyeyi, yani hileyi
sokarak kiisel ve partisel haksz kazan salayan, yalnz insanlar deil,
yce Tanry da kandrdn sanan din smrcleri, kiisel ve partisel
kar her eyin, hatta, dinin ve ahlakn bile stnde tutan 40 bal, 40
ayakl ve 40 canl ar kar ahtapotlarnn yurda, ulusa ve devletimize
kar yaptklar ve yapacaklar ktlkleri nlemeye alan btn grev-
lilerin, halkevleri mensuplarnn, Atatrk Dnce, ada Yaama
Ulama ve Kadn dernekleri yelerinin, hukukularn almalarna
katkda bulunmak istiyorum. Bu konudaki dnce ve gzlemlerim
yledir.
95
Memi Emmi'yi ngiliz Dostu Yapan Aldatmaca
1923 ylnda Uluklada ilkokul arkadam olan Hasan Erdoan
ok severdim. Bu arkadam daha sonraki yllarda mahkeme baktiplii,
belediye bakanl ve dava vekillii de yaparak Uluklaya iyi hizmetler
yapt. Snf arkadalarmzn bir blmyle Hasan Erdoanlarn evinde
sk sk toplanrdk. Arkadamn babas Memi emmi (amca) sevecen,
ocuklar seven biriydi. Bize sk sk harp hikyeleri anlatrd. Biz ocuklar
da onun szlerini can kulayla dinlerdik. Memi emmi, 1915 ve 1916da
ngiliz ordularndan General Tausendin ordusunun generaliyle birlikte
teslim alnmasnda da bulunmutu. Daha sonra ngilizlerin baka bir
ordusu tarafndan teslim alnarak Msra gtrlm, tel duvar iindeki
ngiliz kampnda Alman esirlerle birlikte iki yl kadar esir kalmt. Memi
emmi, ngiliz dmanl ile harbe balam, Falih Rfk Atayn Zeytin-
da adl kitabnda belirttii gibi, her askere yemek, ykanmak ve btn
gereksinimlerini karlamak zere gnde ancak bir matara su verilebildii
ok g artlar iinde ngilizlerle savamt. Amma sonunda tam bir
ngiliz dostu olarak Trkiyeye dnmt. Bunun nedenini aratrdm.
ngilizler kendi dinlerinde olan Almanlarn dinleri zerinde hi durmuyor-
lar. Yalnz Trk esirlerini her gn namaz klmalar, Arapa yazl Kuran
okumalar konusunda zorluyorlarm. Kendisi de Kuran okumay ngiliz-
lerden renmi. Bu almalar sonunda fikir deitirmiti. Mslmanl-
n koruyucusu ngilizlerdir. diyordu. Adalet ngilizlerdedir. slam lkele-
rinde adil dzeni ancak ngilizler kurabilir. Ben bu adaleti grdkten
sonra ngilizlere kar silah kullanmam. Bir gn Memi emminin evine
gittiimizde, onun yannda, Ulukladan Balc ve Deli Hseyin adyla
nl muhtar Hseyin ahini de grdm. Hseyin ahin dorulukta ve
yiitlikte gzn budaktan saknmayan bir kiilie sahipti. Ulukla
Pozant savanda subay olmad halde akl ve cesareti sayesinde halk
tarafndan kinci Blk Komutanlna ve Ulukla Merkez Komutanl'na
getirilmiti. Memi emmi yine ngilizleri vmeye balaynca, Hseyin
ahin itiraz etti. "Memi Aa! dedi. u kafir ngiliz, Mslmanl ve
slamlar bu kadar ok seviyor, hep Mslmanlara adil dzen getirdiini
ve getireceini sylyor da neden kendisi Mslman olmuyor? Neden
kendi dinindeki Almanlar kiliseye gitmeye zorlamyor? Bunlar zerinde
dnmen gerekir. Msrdaki esirlerden duydum. ngilizler subaylara
kk bir maa da veriyormu. Bizim subaylar aldklar maalar ss
eyalarna verdikleri halde Almanlar, elbiselerine krk yamalk dikiyor ve
btn gelirini yiyeceine sarfediyormu. Ona, niye yeni elbise almyor-
sun diye sorulduunda da Bu elbiselerden benim memleketimde ok
var. ngilizlerin hakkndan gelebilmek iin benim Almanyaya vcudum
lazmdr. Bunun iin btn gelirimi vcudumun kuvvetlenmesi iin sarfe-
diyorum. demi.

96
 Daha sonraki yllarda byk airimiz Abdlhak Hamid Tarhann
kitaplarn okuduktan sonra, ngilizlerin dnyadaki btn Mslmanlar
kle olarak avucunun iinde tutabilmek iin yapt oyunlarn farkna
varabildim.

Arap eyhleri Trk Askerlerine Katliam Yapyor

lkokulda retmenlerimiz, anakkale ehitleri ve stiklal Mar
airimiz Mehmet Akif Ersoy zerinde ok dururlard. Ben de bu konuma-
lardan etkilenmi, Mehmet Akif Ersoyun stiklal Mar ile iirlerinden bir
blmn ezberlemitim. Bu iirleri aile toplantlarnda ve bayram tren-
lerinde zevkle okurdum. O dnemde, yani 1925te Nide ilinin Ulukla,
Bor ve amard ilelerinde ortaokul yoktu. Nide il merkezinde de yalnz
bir tek ortaokul vard. 1925 ylnda Ulukla ilesinden on bir kii Nide
ortaokuluna gittik. Arkadalarmzdan Adil Dikmen, Nide Genel Meclis
yesi olan enitesi evki Alpagutun yannda kalrd. Geri kalan on kii
kiralk evde oturur, yemeklerimizi kendimiz yapar, amar kendimiz
ykar, paramz olmadndan frndan ekmek alamaz, Uluklada yaptr-
dmz yufka ekmekleri kurutur, arabalarla Nideye tar, yemeklerden
nce sulayarak yumuatr, yle yerdik. Smestr tatilinde Uluklaya
gelince rencilerden her birinin aileleri birer gn bize yemek ziyafeti
ekerdi. Byle bir ziyafet iin arkadamz Yakupun evinde toplanmtk
(Gardiyan Yakup). Arkadalar kendi aralarnda konuurken padiahn
adnn getiini duyan Yakupun annesi Uzun Aye bize dnerek: Aman
evlatlarm. Konumalarnzda Padiahmz Efendimizin adnn getiini
duydum. Abdestim yok. Ltfen konumalarnza iki dakika ara verin, ben
hemen abdest alaym. Padiahmz Efendimizin adn o zaman iiteyim.
demiti.
Okuldan knca evlerimize gitmeden Bor, Ulukla ve amard
ileleri rencileri halkevlerinde toplanrdk. ounluumuz halkevi kitap-
lnda ne bulursak okurduk. Ben halkevleri kitaplklarndan ok faydalan-
dm. Kitaplkta bir gn elime smail Habip Sevkn Teceddt Edebiyat
Tarihi adl kitab geti. Bandan sonuna kadar defalarca okudum. Bu
arada Mehmet Akif Ersoy hakkndaki takdir yazlar yannda, bir iirini
okuyunca tepemden kurun yemi bir insan gibi zldm. Mehmet Akif
gibi byk bir insan Arap milliyetiliinin etkisinde bu derecede kalabilir
mi diye dndm. Mehmet Akif Ersoyun iiri yleydi:
Trk Arapsz yaayamaz,
Kim ki yaar derse delidir.
Trk Arabn hem sa gz
Hem de sa elidir.
Mehmet Akifin Trk Arapsz aar. szleriyle kastettii kimdi ya
da kimlerdi? phe yok ki bu kiilerin banda Mustafa Kemal Atatrk
vard. nk O; Birinci Dnya Harbi banda, Osmanl mparatoru ve
97
dnya Mslmanlarnn Halifesi Padiah Peygamber'in bayran aarak
btn Mslmanlarn bu bayrak altnda toplanmasn istemesine ramen;
ngilizin btn Mslmanlara adil dzen getireceini savunarak ngiliz
ordusuna yazlan, Peygamber soyundan geldiini syleyen Mekke ve
Medine eyhleri Araplarla ve ngiliz ordusundaki btn Mslmanlarla
harp etmi ve Trk yurdunu dmandan ve paralanmaktan kurtarmt.
Suriye, Irak ve btn Arabistan cephelerinde Araplarn Trk ordularna
tuzaklar kurarak onbinlerce Mehmetiin ehit olmalarna yol atklarn
grmt. Buna ramen byk Atatrk, Mehmet Akifin bu iirini grmez-
likten geldi. Atatrk, slam dinini karclarn etkisinden ve basksndan
karp Trklerin Tanrnn emirlerini anlamasn, Tanr buyruuna gre
neyin doru ve neyin yanl olduunu bilmesi, Tanr buyruunu anlaya-
rak yerine getirmesini istiyordu. Bunun iin Mehmet Akifin kutsal kitab-
mz Kuran Trk diline en baarl bir biimde evireceini dnerek,
ondan, Kuran Trk diline evirmesini istedi. Mehmet Akif bu teklifi
kabul etti. ki yl zveri ile alarak Kuran dilimize evirdi. Basmevine
vermeden nce Msra giderek orada bulunan hocasnn bu husustaki
dncesini renmek istedi. Msra gitti ve hocasna dant. Hocas bir
Arap milliyetisiydi. Kati olarak Kurann Trk diline evrilemeyeceini
syledi. Hlbuki ayn adam daha nce Kurann ngilizceye ve Fransz-
caya evrilebileceini sylemiti. Mehmet Akif Ersoy, Arap milliyetisi
hocasnn etkisinde kald, byk emek ekerek hazrlad Trke Kuran
evirisini basm evine vermeyerek atee att ve yakt.
Mehmet Akif, lmnden nce yaymlanan ngiliz Lawrencein
izlenimleri ve ngiliz belgelerini okudu mu bilmiyorum? Bu belgelerden
biri yle: Mustafa Kemal, Birinci Dnya Harbi'nin sonlarna doru Suriye
ve Arabistan cephelerinde bulunan emrindeki askerleri bugnk Misak-
Milli snrlarna geri eker. Osmanl ordularnn ok nemli bir blm
silah brakp beyaz bayrak ekerek ngilizlere teslim olur. ngiliz komutan
da btn askerlerine emir ulatrarak atekesi salar. Ama bir sre sonra
ngiliz birliklerinin bir blm 12 adet makineli tfekle teslim olan silahsz
Trk askerleri zerine yaylm atei aar. ngiliz komutan bu emirsiz atee
ok zlr ve ate aanlar cezalandrr. Bu atei ap yzlerce Trk
askerini yere seren ngiliz ordusunda hizmet gren subaylar, Arap
eyhleri, Mekke emiri, Medine yetkilisidir. Bir sre sonra bunlarn bir
blm Arap lkelerinde kral ve yksek rtbeli mevkilere gelirler. ngiliz
komutann Teslim olan askere neden ate atn? sorusuna Peygamber
slalesinden geldiini iddia eden Arap subayn, Trklerden ne kadar
ounu ldrrsem o kadar ok sevap ilerim. dediini ngiliz casusu
yazmaktadr. Bugn de Arap Suriye lider ve halknn Trkiyeyi parala-
mak ve tarih sahnesinden karabilmek maksadyla PKKy Suriyede
barndrdn; onlara ldrme eitimi yaptrp, her trl ldrc silahlar-
la donatarak gizlice yurdumuza soktuunu; binlerce ocuk, kadn, yal,

98
gen Mslman Trk vatandamzla, askerlerimizi ve dier gvenlik
glerimizi ldrttn yurdumuzda bilmeyen kald m bilemiyorum.
Yukardaki iiri yazan Mehmet Akifin Srye alaylarndan haberi
vard. Bilindii gibi, ilk halife olan Osmanl Padiah Yavuz Sultan Selim
zamanndan balayarak son padiah dnemine kadar her yl Ramazan
ay balamadan nce stanbuldan Mekke ve Medineye Srye Alay
gnderilirdi. Bu alayla, her trl silahla donatlm askerlerin korumasn-
da 40 katr yk altn Mekke ve Medineye gnderilir, peygamber soyun-
dan geldii sanlan eyhlere, dervilere, kral namzetlerine datlrd.
Anadolu ky ve kasabalarn yolsuz, susuz ve salksz braklp, Anado-
lunun servetleri Mekke ve Medineye aktld. Ama Arap, hep Trk
dman olarak kald. Kuran ayetlerini, Trk Mslmanlarn anlamadan,
bilmeden, yalnzca ses ve anlamsz kelime olarak okumas iin her tedbir
alnd. Arabn ve Arap milliyetilii propagandas yapanlarn amac
Mslmanl Trklere retmek deil, kendilerinin kutsal kitap adna
sylediklerine Trklerin inanmalarn salamaktr.

Dinde Faiz Konusu

ktisat biliminin bugnk ulat merhalede, birikmi emek
anlamndaki para ticareti yapan bankalarn ileyebilmesi iin faiz almak
ve vermek zorunluluu vardr. Arap ve Arap propagandacs, faiz haram
diyerek iktisat biliminin bel kemii olan merkez bankalar ile devletin ve
zel sektrn bankalarn kertmek ve neticede Mslmanlar klelie
drmek ister. Yce Tanrnn hibir buyruu bilim verilerine ters
dmez; ters den yorumculardr. Tanr buyruunun zn ve amacn
bilmeden, stelik bilmediini de bilmeyerek ve bilirim sanarak yorum
yapan kiilerdir yanlanlar. Faiz hakknda Tanrnn gnderdii son emir,
Hz. Muhammedin peygamberliinin 17. ylnda gelen Ali mran
suresinin 130. ayetidir. Bu da normal faizi deil murahaba denilen kat
kat faizi haram klmtr. Ama yorumcular, daha nceleri faiz hakknda
gelen ayetlerin geldii gnlerde Arabistanda normal faiz mi vard, yoksa
kat kat faiz mi vard? sorusunu kendilerine sormadan, bilim zihniyeti ile
aratrma yapmadan, faizle ilgili btn ayetleri bir arada mtalaa
etmeden, yksek bir matematik kltr ile metinler arasndaki ilikileri ve
yaknlklar kavramadan yaptklar yorumlarn sonucunda, normal faizin
de tanr buyruuna aykr olduu tezini ortaya atmlardr. Gerekte
gnah ileyenler birikmi paralarn altramad halde bankaya
vermeyerek dek klfnda ya da duvar deliinde saklayanlardr.
Din konular zerinde yorum yapan insanlarn byk bir blm,
hatta niversiteler, ilahiyat faklteleri, retim ye ve grevlilerinin
ounluu, dogmalarla ala ala serbest dnme yeteneini kaybet-
mektedirler. Bunlar bamsz dnceyi kaybedince dogmalarla da bilim
retemedikleri iin bilime dman olmaktadrlar. ki milyara ulaan Ms-
99
lman uluslarn bilime katklarnn yzde 1in altna dmesi, Mslman
uluslarn geri kalmalar, bir blmnn yar kle durumuna dmelerinde,
bilim dmanlnn etkisi vardr. Osmanl tarihine baktmzda bilim
dmanl etkisini ok ak olarak gryoruz. Bilim dmanlar matbaa-
nn Trkiyeye girmesini ok uzun yllar engellemiler, stanbula elektrik
gelince, byk camilere elektrik alnmamas iin byk aba gstermi-
lerdir.
Hz. Muhammed, bugnk din adamlarnn, Trk slam sentezcile-
rinin decekleri ve dtkleri yanl anlamalar, yanl deerlendirmeleri
1400 yl nce grm ve Mslmanlar uyarmak iin u ok nemli
szleri sylemltir:
1. Bilim renmek her Mslman kadna ve Mslman erkee
farzdr. Bu, Tanr buyruudur.
2. Bilim renmek beikte balar, mezarda biter. Bilim inde dahi
olsa gidin, renin.
Eski uygarlklar inde olduu kadar, Araplarn ok yakn tandk-
lar Romada ve Bizansta da vardr. Hz. Muhammed neden Roma ve
Bizans uygarlndan bilim renin demedi de inden dedi. Bunun ze-
rinde ok dikkatli bir biimde durmak ve deerlendirmek gerekir. Hlbuki
din adamlarnda serbest dnce olmadndan bu konuya yzeysel bir
cevap vermekte ve yanlmaktadrlar. Hz. Muhammed uzak olduu iin
inden bilim renin demitir. gr yanl ve yzeysel bir grtr.
Hz. Muhammedin inden bilim renin. derken asl maksad, dinle bili-
min ayr ayr eyler olduunu, her ikisinin de ayr ayr temeller zerine
oturtulmas gerektiini belirtmektir. Roma ve Bizanstaki din, kutsal kita-
bmz Kurann Drd de hak dinidir. diye belirttii dindir. Oysa indeki
din kutsal kitaplarn szn ettii btn dinlerin dnda olan bir dindir. 35
yana kadar evresindeki insanlar gibi yaam olan Buda adndaki
kiinin, 35 yandan sonra bir incir aacnn altnda Nirvanaya kavumak
iin yapt abalar yanstan bir din anlaydr.
Son peygamber olan Hz. Muhammed ile daha nceki peygamber-
lerin yce Tanrnn elisi olarak getirdikleri dinlerin hepsi inan temeline
dayanr. pheye ve phe ile dnmeye yer vermez. Oysa bilimin ve
bilimsel dnmenin znde phe vardr. ncelenecek bilimsel konular
zerinde n fikirler retmeden, retilen bu n fikirlerin her birine phe ile
balayp sorgulamadan, mmkn olan maddi gzlem ve deneyimleri
yapmadan, maddi yaplamayanlar zerinde de zihinsel i gzlem ve
deneyimi yapmadan bilim temeli atlamaz ve bilim yaplamaz. Bu neden-
le 1400 yl ncesinden beri gnmze k tutan Hz. Muhammed, Msl-
manlarn bilim almalarn din almalar ile kartrmamalar, bilim
temelinin din temelinden ayr olduunu vurgulamak iin Roma ve Bizans
yerine inden sz etmitir. Roma ve Bizanstaki dinler Kuranda geen

100
hak dini idi. Bu suretle Mslmanlarn bugnk duruma dmemeleri iin
bilimi, hak dini bulunmayan inden bile aln. demitir.
Gazi Mustafa Kemal Atatrk de Hz. Muhammed derecesinde bili-
me nem ve deer vermitir. Yapt savalar, bu savalardaki baarlar
ile de kle durumundaki Mslman uluslar zgrle kavuturmakla
kalmam. Hindistan gibi ok byk uluslarn da klelikten kurtulmasna
etkide ve katkda bulunmutur. slam dininde, Tanr buyruklarn insanla-
rn anlayarak, bilerek, severek uygulamalarna, Mslmanlarn hayatla-
rnda mutlulua ulamalarna, bilim zihniyeti ile klelikten kurtulmalarna
aba gsteren ve katkda bulunan bu iki byk insan derecesine ulaan
nc bir kii yoktur. Gazi Mustafa Kemal Atatrk de bilim konusunda
aynen Hz. Muhammed dorultusunda dnerek: Hayatta gerek yol
gsterici bilimdir, fendir, tekniktir. Bilim ve fen dnda klavuz aramak
yoldan sapmadr, gaettir, hatta hyanettir., yani ulus hainlii ve vatan
hainliidir demitir. Bu szleriyle Atatrk, Trk Devleti'ni ve Ulusu'nu bilim
renme yoluna ynelttii gibi kendi kiisel paralar ile Trk Tarih Kuru-
mu, Trk Dil Kurumu'nu kurmu ve Trk genliinden bu kurumlar koru-
malarn ve gelitirmelerini istemitir. Atatrk biliyordu ki Tanrnn insanla-
ra gnderdii hibir emri bilimin bulgularna kar deildir. Bilime ters
den, serbest dnceden yoksun olduu iin Tanr buyruunu yanl
yorumlayan (kutsal kitap yorumunu) insanlardr. Bunlardan kimi rnekler
veriyorum.
lk ve Orta ada Mslmanlar da dahil dnyadaki btn insan-
larn mikrop hakknda fikirleri yoktu. Mikroskop aleti bilinmiyordu. Bu
nedenle plak gzle grlmesi olanak d olan mikrobu bilmiyorlard.
Mikroskop kefedilince bir ksm bilginler bu aletlere bakarak mikrobun
varln kefettiler. Hastaln nedeni olan bu hayvancklardan korunmak
iin tp alannda pek ok nlem alnd. Rahmetli Ulunayn yirmi yl kadar
nce gazetesindeki yazsnda stanbuldaki camilere, btn camilerde
olduu gibi her meslekten olan insanlar ayrm yapmadan geldikleri,
abdest aldktan sonra oraplar dezenfekte edilmeden giyildii, kirli
mesleklerde alanlarn oraplarna mikrop bulaabilecei, salk nede-
ni ile camide toplu namaz klnrken ayak baslan yerle, secdede aln
konulan yerin ayrlmas iin almalar yapldn ve yz yldan beri Aa
Camiinde ayak baslan yerlerin birer eritle ayrldn yazyor. Bu duru-
mu uzun sre nce Milasta nder ve Mentee gazetelerinde de belirt-
mitik. ehrimize bal Kyklack Ky camiinde ayak baslacak bu
eritlerden en nde bir tane vard. Eski imam zamannda Kyklack
camiinde namaz klanlardan bir blm erit zerine ayaklarn basarak
ayak basmam yerde secde ediyor ve solunumlarn yapyorlard. Eski
imam baka yere tayin edildi. Yerine gelen yeni imama bavurarak
mevcut eridin oaltlmasn ve gerekli eridi benim salayacam arz
ettim. Kabul grd. Ancak Milas mftsnn ky ziyaretinden sonra

101
camideki o tek eridin de ortadan kalktn grdm. Gerekesi de Hz.
Muhammed zamannda camilerde byle bir eridin bulunmamas idi.
Ayn gerekelerle Trkiyedeki camilerin ok byk bir blmnde ayak
baslacak yerle, secde edilip nefes alnacak yer ayrt edilmiyor. Her
abdestten sonra dezenfekte edilmeden giyilen oraplarla camilere
girerek namaz klma esnasnda oraba dardan bulam, gzle grl-
meyen bulac hastalk mikrobunun insanlara yapaca hastalk gzn-
ne alnarak cemaatla klnan namazda secde edilen yerin ayak baslan
yerden ayrt edilmesini Hz. Muhammed, yukarda yazdmz bilim hak-
kndaki szleriyle Mslmanlara buyurmutur. Din adamnn Hz. Muham-
medin Hendek Sava'nda sava yerini seerken Tanr emrini bekle-
meyip, kendi dncesine gre de hareket etmeyip ran savunma bili-
minin rn olan ranl Salman Farisinin bilimsel szlerini kabul ederek
ehrin etrafna hendek ama fikrini Medine iin de kabul etmesi, bilimsel
adan bize ok eyler anlatmaktadr. Hz. Muhammed devrinde en sratli
ulam arac deve idi. Hz. Muhammedin en ok sevdii hayvanlarn
banda deve gelirdi. Devletimiz kylere gitmesi iir mftle bir deve
tahsis etse mftnn deveye binerek kylere gideceini sanmam. Ama
bir ecnebinin icad olan ve devletin makamna tahsis ettii otomobile
binmeden dar admn atacan da sanmam.
Btn din grevlilerinin Hz. Muhammedin neden son peygamber
olduu zerinde dnmelerini rica ederim. nk insanlk yeni bir
merhaleye ulam, mucize devri kapanm, bilim devri, akl devri bala-
mtr. Hz. Muhammed Tanrya yalvararak dier peygamberlere verdii
mucizelerden kendisine de vermesini istemitir. Ama yce Tanr Hz.
Muhammede mucize devrinin bittiini, insana akl verdiini, bu akl en
byk llerde kullanarak, bilimle dnya srlarn zmesini ve Msl-
manlarn bilim bulularndan faydalanmalarn istemitir. Yoksa bir blm
din adamlarnn dedii, mslman uluslarn kle olmasn savunan Bu
dnya gvurlarn, teki dnya da Mslmanlarn. szleri hibir Msl-
mann kabul etmemesi gereken ok yanl bir grtr.
Yllar nce Ereli Lisesi bilim retmenleri, yanlarna rencilerini
de alarak Toros dalar bitkilerini aratrmaya karlar. Dan eteindeki
Kora ve Divaz kylerinin en yksek tepesindeki kayalklarda mola verir-
ler. renciler kayalklar stnde ve iinde bulunan binlerce deniz
hayvanlar kabuklarn hayretler iinde incelerler. Kendi aralarnda konu-
urlar ve tartrlar. Sonra retmenlere bavurarak, deniz hayvanlarnn
da bandaki kayalklara nasl geldiini sorarlar. retmenler, rencile-
rinin bu ilgisine sevinirler. Sra ile sz alarak dnyann biimlenmesi,
gen ve yal dalarn olumas, sular altndaki kimi blgelerin nasl
ykseklere kt, hayatn denizlerde balad, daha sonra karada
grld, canllar arasnda devaml ilerlemeler, oluumlar olduu, en
ileri canl olarak da insann ortaya kt hakkndaki bilimin bulgularn

102
anlatrlar. Gezi hakkndaki rencilerin izlenimlerini ve aldklar bilgileri
renen Din Kltr ve Ahlk dersi retmeni dersinde: Hayatn deniz-
de balad, sonra karada grld, uzun yllar tekml sonunda insa-
nn meydana geldii hakkndaki dier retmenlerin syledikleri ban-
dan sonuna kadar yalandr ve yanltr. Yce Tanr Hz. Ademi balktan
yaratt. Onun sol kaburga kemiinden de Hz. Havvay yaratt. Adem ile
Havva evlendiler. Havva bin doum yapt. Bu doumlardan iki bin ocuk
meydana geldi. Dnyann her yerindeki eitli rklara ayrlm ve eitli
dillerde konuan btn insanlar, bu iki bin kiinin torunlardr. der. Btn
rencilerin, btn dnyadaki okullarn retmenlerince kabul edilmi
haklarnn u ikisi ok nemlidir.
1- rencinin soru sorma hakk.
2- rencinin bilmeme ya da bilememe hakk.
Bu suretle retmen tekrar tekrar anlatacak, konusunu
rencisine kavratmak iir btn gc ile alacaktr. Soru sorma
hakkn kullanan bir renci sz alarak: retmenim der. Hz. Havva
insan myd yoksa melek mi? retmen derhal cevap verir. Hz. Havva
insand, melek deildi. Baka bir renci sz alarak Efendim der, Hz.
Havva insan olduuna gre bir kadn bin doum yapabilir mi? Bu soruya
kzan ve zlen retmen rencisini halar, azarlar. Byle bir soru
sorulamaz. der. Lise bir bilim okuludur. rencinin amacndan birisi hem
bilim zihniyeti kazanmak hem de snfn gemektir. rencinin anne ve
babas da hem bilim zihniyeti kazanmasn hem de snfn gemesini
srarla istemektedirler. renci bu zorunluluk karsnda birbirinden ayr
her iki gr de benimsemi grnerek not almay tercih edecektir. Bu
durumu politikaclar biliyor mu? Biliyor. Hem de en mkemmelini biliyor.
Ama bildiini sylemek karna ters dyor, bu nedenle bilmez grn-
meyi tercih ediyor.
Bundan 33 yl nce Konya Ereli blgesinde ilkretim mfettii
olarak alyordum. Uzak kylerin okullarn teftie kmtm. Erelinin
Merkez camisine Mustafa Salam adnda bir vaiz tayin edilmiti. Bu vai-
zin camilerdeki vaazlarnda Darwin nazariyesi Ereli ilk ve orta dereceli
okullarnda okutuluyormu. Bu nazariyenin insann maymundan geldiini
sylediini bilen var m? Bu gr benimsemi olanlar ldklerinde
Mslman mezarlna defnedilemez, devaml cehennemde kalrlar. gibi
szleriyle okullardaki eitim ve retimi aksatc, okul-aile birliini bozucu
ve aksatc giriimlerde bulunduunu Ereliye dnnce rendim. Vaaz-
lar mahalli gazetelere de yansmt. Erelide bulunan tandm ve
dostum retmen, avukat, yarg ve mhendis gibi kiilere bavurarak:
Neden gazetelere yaz yazarak Mustafa Salamn yanl dncelerine
karlk vererek halk aydnlatmadnz? diye sordum. Bana dinin hassas
bir konu olduunu, yazlacak yazlarn halk tarafndan yanl anlalabile-
ceini, bu nedenle g duruma debileceklerini sylediler. Onlara bu

103
grlerinin ok yanl olduunu; dinin de bilimin de gerei aramay
emrettiini; bilgili, ahlkl kiilerin pasif kalmalar yznden karclarn
dinimize ok byk ktlkler yaptklarn syledim. Ve derhal Erelide
gnlk kan Ereli gazetesinin 15 Aralk 1962 gnl saysndan bala-
yarak vaiz Mustafa Salama hitaben, dini belgelere dayanarak: ld-
nde Mslman mezarlna defnedilmeyecek bir kii varsa o da
sensin. dedim. Bilimin znde phe olduunu, her konuda bilgi sahibi
olmakla inan sahibi olmann ayr ayr eyler olduunu, bir tabip doktorun
hastaln saptanmasnda insan dksn bile mikroskop altnda incele-
mesinin ayp olmadn, dine de aykr bulunmadm, bilimin doruyu
da yanl da phe ile incelediini, onun sylediklerinin ve yazdklarnn
bilimi nlemeye almas nedeniyle Mslman mezarlna defnedilme-
sinde saknca olabileceini vurguladm. Ayn gazetenin 3 Ocak 1963
gnl nshasnda Dr. Mustafa Kurdolu ve Vaiz Mustafa Salama
Zaruri bir Cevap adl yazmn sonunda aynen yle yazdm: 24 Aralk
1962 tarihli gazetede kan yaznzn sonunda byk hare balayan
Dinsiz sz var. Cmle bitip nokta konduktan sonra yazlan bu Dinsiz
kelimesine bir anlam veremedim. Trk Dili ve Edebiyat'ndan ok iyi anla-
yanlara gittim. Bu Dinsiz kelimesinin ne anlama geldiini sordum. Onlar
da Yazda son cmle bitmi ve nokta konmu olduundan daha sonra
yazlan Dinsiz kelimesi olsa olsa yazann imzas olur. dediler. Ben de
dndm. Bu yorumu doru buldum. Sizin bu bilim dmanl szleri-
niz nedeniyle Ulu Tanr size Dinsiz imzasn attrd ise beni bunda sulu
grmeyin...

Ereli'de Dr. M.Kurdolu ve Vaiz M. Salama

Cevabm
Ereli Gazetesi-Serbest Stun
Dr. Mustafa Kurdolu ve Vaiz Mustafa Salama Zaruri Bir Cevap
3 Ocak 1963 M. Ali Eren
Yeil Ereli gazetesinde 22, 24 Aralk 1962 tarihli Salam ve 25
Aralk 1962 tarihli Kurdolunun beni kska iine almaya alan yazlar-
na cevap veriyorum. nce vaizin yazsndaki iki noktay aydnlattktan
sonra Kurdoluna, daha sonra da vaizin yazlarnn dier ksmna.
in nedenini halk efkrna kavratmak iin bir hikye ile ie bala-
yacam. Sonra da hikyeleri sk sk kullanacam. Ancak hikyelerde
geecek mahlklarn insanlarla ilgisi yoktur. Kaba benzetmelere kapla-
rak fikir seviyemi aa drmek istemem. Fikirlerimin tahsil grmemi
vatandalar tarafndan da kavranmas ve halk eitimine faydal olmas
iin bu yolu tercih ediyorum.
Vaktiyle bir kyl tarlasna ift srmee gitmi. Sabanna ihtiyar
bir kzle gen bir tosunu komu. izinin yar yolunda gen kz
huysuzluk etmi. Saban saa sola karm, zelveyi atlatm, sonra da
104
yere yatm. ifti kzm, elindeki endire ile ayakta olan ve boyundu-
ruu durmadan omuzlayan koca kz dvermi. Oradan geen bir
yolcu kylye:
Hemerim! Sende Allah korkusu yok mu? Yatan tosun olduu
halde sen durmadan koca kz dvyorsun. Yazktr. Gnahtr. demi.
Hayvanlar zerinde derin bir bilgisi ve uzun bir tecrbesi olan kyl:
Arkada! Sen bilmezsin. Koca kz ka ediyor da tosun da
ondan sonra yatyor. Koca kz kayla, Sen yat, ikimiz de zahmetten
kurtulalm. dedi. demi.
Bay Kurdolu, Salamn yazlarnn ilk sebebinin sizden ktn
kendiniz itiraf ettiniz. Vaizin yazlarn tevil ederek ilk mdafaasn ve avu-
katln siz yaptnza gre Darwin nazariyesini mesele yaparak halk
efkrn bulandrmak iini siz tasarladnz. Vaize de ka yaparak onu
harekete geirdiiniz, yazlarn birok noktalarnda seziliyor. Bunlar
aa karacam. Ancak bay vaiz meselenin derinliini kavramadan bu
iin iine atlm oldu. nk siz inan kelimesi ile fikir kelimesinin ayn
anlama geldiini iddia ettiiniz halde Bay vaiz bu tenakuza dmemitir.
Bay vaiz, bir mnazara teklif ediyorsunuz. Bir artla grelim.
nc yazmda (Allaha ok kr ki dnen ilim grl ve Kuran-
mz tm ile deerlendiren din adamlarmz Erelide ve kylerinde
vardr. Bunlarn ikisinden misaller vereceim.) diye yazdm halde, bu
yazdan Ereli ve kylerindeki din adamlarmzn cahilliinden ve kifa-
yetsizliinden bahsettiimi nasl kardnz? Bunda mantk var mdr?
Hesaba ve manta akl ermeyenin baka eye de akl ermez. Hele iki
ayeti kerime arasndaki mnasebete hi akl ermez. Onun iin size basit
bir hesap ve mantk sorusu soracam. Soracam soru kitaplarda yazl
olmadndan lise ve niversite kitaplarndan istediinizi okumakta ve
istediiniz retmenlerden ders almakta serbestsiniz. Yalnz yeminle
ifade edeceksin ki bu problem hakknda bakalar ile mnakaa etmeye-
cek ve onlardan akl almayacaksn. Problem u: 12 paramz var. Bunlar-
dan birisi kalp. Kalp olan dierlerinden hibirisi ile ayn arlkta deil.
Onlardan ya hafif, ya da ardr. Terazi ile bu paralar defa tartacak-
sn. Kalp paray bulacaksn. Arsa arlndan, haifse hafiinden kalp
diyeceksin. Bunu zebildiin anda haber ver.
kinci nokta: 24 Aralk tarihli gazetedeki yaznzn son cmlesin-
den (Byk slam mtefekkiri Hz. Mevlna selamlar.) sonra nokta var.
Cmle bitmi. Bu selama teekkr ederim. Ancak ondan sonra byk
harfle balayan Dinsiz yazs var. nnde hibir noktalama iareti yok.
Bu yazy Trk dilinden ve edebiyatndan anlayanlara gtrdm. Fikirler-
ini aldm. Bana sylediklerine gre nnde bir noktalama iareti olmad-
ndan cmle olamaz, hitap kelimesi hi olmaz. Olsa olsa imza olur,
dediler. Ben de dndm, bu yorumu doru buldum. Sizin bu bilim

105
dmanl szleriniz nedeniyle Ulu Tanr size Dinsiz imzasn attrd
ise beni bunda sulu grmeyin.

Gnmzn Aydnlanma Sorunlar

Dini politikaya, zel kii ve parti karlarna alet ederek yarar
salayan ve salamaya alan ahlksz, din dman kii ve kurulularn
ktlklerini nlemek ahlkl, cesur bilim adamlarna dmektedir. Bu
yolda ok byk bir zveri ile alan Anayasa Mahkemesi Bakan
Yekta Gngr zden, yazar Prof. Dr. Ahmet Taner Klal, Bahri Savc,
Atatrk Dnce dernekleri yeleri, Halkevi ve Kadn dernekleri yeleri
gibi vatann ve ulusun minnettar kalaca ok sayn kiilerin abalarna
ahlk sahibi, vicdan sahibi olan her insan katkda bulunmal, karclarla,
kutsal dinimizi karlarna alet ederek dinsizlie den kii ve kurulularla
bilimin nda kar mcadeleye girimelidir.
Toprak aalar, ky enstitlerinin en byk liderlerinden Hasan li
Ycel, smail Hakk Tongu ve Rauf nan etkisiz hale getirdikten sonra
ky enstitlerini kapattlar. Bu suretle yurtta byk bir eitim ve retim
boluu ortaya kt. Bu boluu doldurmak, kyl bilinlenmesini nle-
mek, Atatrkn, kalknmann retici olan kylden balamas ve toprak
reformunun en ksa zamanda gerekletirilmesini ieren vasiyetini haya-
ta geirtmemek iin areler dndler. Gavurun ekmeini yiyen onun
klcn sallar. ataszne uygun, Aann ekmeini yiyen buyruunu
yapar, zihniyetinde insanlar yetitirmek iin eitli alternatifler zerinde
durdular. Sonunda imam okullar mezunlarnn saysn arttrarak, yurttaki
imam ihtiyacnn yz kat fazlasn yetitirerek, bunlar devlet arknn
direksiyonlarna ve kebalarna yerletirmeyi planladlar. Her kademe-
deki fikir ve meslek adamlarndan destek aradlar. Bugn yurdumuzda
imam ve hatip olarak ok nemli grev yapan bu kiiler meslek ihtiya-
cnn krk kat fazlas olarak mezun olmulardr. leride planland gibi
yz kat fazlasna ulatrlaca beklenmektedir. Yine bugn yz binlerce
imam okulu mezunu gencimiz, meslek dnda, hazrln yapmadklar
alanlarda, bilmedikleri konularda, milli eitimde, iilerinde, dilerinde,
her alanda altrlmaktadr. 1950lerden beri sradan Milli Eitim
bakanlar oy hesab yaparak din d amalarla kendi zamanlarnda daha
ok imam okulu almas yarna girmilerdir. Sayn Sleyman Demirel
de bu bakanlara destek vererek imam okullarna byk lde kz
rencilerin alnmasn da salamtr. Oysa slam dininde kadnlarn
imam olamayaca, hatipliin cami iinde yapld, kadnlarn da cami
iinde erkeklere hitap etmesinin slam geleneklerinde bulunmad halde.
Byk yazar Prof. Dr. Ahmet Taner Klalnn Cumhuriyet gazete-
sindeki yazsna gre asker kkenli Cumhurbakan rahmetli Sayn
Cevdet Sunay: Biz devlet ilerini laik okullar mezunlarna emanet ede-

106
meyiz. Devletin kritik noktalarna imam-hatip okullar mezunlarn yerleti-
receiz. diyebilmitir.
amz uygarl ok itinal bir iblm zerine kurulmutur.
blm yaplmadan, her meslein kendine zg bilgi birikimini ve dene-
yim kazanmadan o meslekte, yani kendi meslei dndaki mesleklerde
altrlan insan baar gsteremez. Buna imam-hatip okulu mezunlar
da dhildir.
Son zamanlarda dinden parti yarar salamak iin yeni bir yol
denenmektedir. Babakan Mesut Ylmaz, Milli Eitim ras'nn ilkre-
timi 8 yla karma kararna kar, imam-hatip okullarn ve Kuran kursla-
rn desteklemek iin 8 yllk ilkokulun beinci snfnda meslek blm
yaplacan sylemitir. Bu iareti alan ayn parti mensubu ve eski Milli
Eitim Bakan Avni Akyol, bir yasa teklifi hazrlayarak, TBMMye sunmu-
tur. Bu yasa teklifinde ilkokulun beinci snfndan sonra Kuran kursuna
giren rencilerin, kurs diplomas aldklar takdirde ilkokullarn 6., 7. ve 8.
snlarn tamamlam ve yasa ile ilkokulu bitirmi saylmalarnn salan-
masn istemitir. Yani Kuran kurslarnda ne matematik, ne fizik, ne de
kimya gibi bilim dersleri yoktur. Bunlar okutabilecek eleman da yoktur.
Milli Eitim Bakanl'nn banda yllarca bulunmu kiiler, yzlerce
imam-hatip okulu mezunlarn meslekleri dnda, bilmedikleri alanlarda,
ok kritik noktalarda sorumluluk yklendii konularda meslek birikimi
olmayan, gerekli tecrbeye de sahip bulunmayanlar altrmas az
gelmi gibi, imdi de bir bilim okulu olan ilkokulun en nemli son
snfndan mahrum kalacak Kuran kursu rencilerine, matematikten,
fizikten, kimyadan, ksaca bilimden yoksun, anlamn bilmedikleri ayetleri
Arapa szlerle yalnzca ses olarak ezberleyecek olan bu rencilere
yasa ile bilim okulu diplomas vermek dinimize, halkmza ve devletimize
hizmet midir? Yoksa partiye kar salamak iin her insann, her ocuun
ruhunun en derinliklerine kadar ileyen ok yksek din duygularndan
faydalanmak iin yaplm bir tertip midir? Bunun zerinde namuslu
yurttalarn dnmesi, gerei yakalamas ve gerekleri gznnde
bulundurarak oyunu kullanmas hayati nem tar. nk demokrasi,
gerekleri aratran ve bilen faziletli insanlarn rejimidir.
Bay Akyol, size u hususu da bildirmek zorundaym. Trkiyede
imam-hatip meslek ihtiyacnn yz kat fazlasnn yetitirilmesi planlanan
ve ancak bugn krk katna ulatrlabilen imam-hatip okullar mezunlar-
nn meslekleri dnda, geni lde milli eitimde, iilerinde ve dier
bakanlklarda bilmedikleri alanlarda, yeterli bilgi ve tecrbe birikimi olma-
dan, srf parti karlar dnlerek grevlendirmesi ile bunlarn ellerine
birer bak vererek yzbinlerce yurttaa gz tansiyonu ameliyat yaptra-
rak onlarn kr olmalarna yol amak arasnda bir fark gremiyorum. 34
yl milli eitimin eitli rgtlerinde alm. 85 yanda bir yurtta olarak

107
fark gremiyorum. Fark varsa, sizinle birlikte Mesut Ylmaz, Tansu iller
ve Erbakana da ayn ricalar tekrarlyorum, ltfen bizi uyarnz.

Ky Sorunlar
Toprak aalarnn ky enstitlerini kapattrp kyllerin bilinlen-
mesini nlemelerinden sonra bugnk, yani 1 Temmuz 1996 gnndeki
kylerin durumu nasldr? Bunun zerinde birka sz sylemek zorun-
daym. Yurdumuzda 32.000 byk ky vardr. Kk kylerle birlikte bu
say 40.000e ular. Kyler yasas Cumhuriyetimizin kuruluundan be
ay sonra, 1924de kmtr. Bu yasaya gre her yl kyl ailesi ky
btesine 20 liraya kadar bir para derdi. O gnlerde 20 liraya bir adet
kurbanlk koyun alnabiliyordu. Bugn ayn koyun 15 milyon liradr.
Geen 72 yl iinde bu madde ile birlikte toplumun mutluluunu salaya-
cak hibir madde gnn koullarna gre deitirilmemitir. Bugn bir
bardak ay parasn deyebilmek iin yz haneli ky halknn btn ky
vergi paralarn toplayp demek gerekiyor. Gneydouda hl be
kyn bir aann emrinde olduu, aa topra ileyen ve kendi topra
bulunmayan kyllerin yaad grlyor. Byk Atatrkn srarla
syledii ve vasiyet ettii toprak reformu yasas neden yaplmad? Btn
sorumlular toprak aalarnn istekleri dorultusunda hareket ederek
toprak yasasn gerekletirmediler. Gneydouda ocuk yataki gen-
lerin, PKKnn vaatlerine kanarak daa kmalarnda kendi yurttalar ile
askerlerimizi ldrmeye almalarnda toprak reformunun yaplmam
olmasnn etkisi olup olmadn aratracak bir bilim adam kacaktr ve
politikaclarn sorumluluklarn ortaya karacaktr elbette.
32 bin kyden en ilerlemi olanlar Marmara blgesinde ve Ege
blgesinde bulunurlar. Kyklack Kymz Ege blgesinde, turizm
alannn da en banda yer alr. evresindeki ve nfuslar daha ok olan
Ovaklack, Gramlar ve Kazkl kylerin halk, kylerinde yalnz bir tek
telefonla haberlemeyi saladklar halde Kyklack Ky'nde be adet
telefonu olan kiiler bile vardr. Bu nedenlerle Kyklack Kymzn
genel durumu 32.000 adet kyn en ilerisindedir. Kyklak'n durumunu
renince geri blgelerde, cra yerlerde yolsuz ve kervan gemedik
kylerin durumunu siz dnn sayn okuyucularm.
Devlet on yl nce Kyklack Ky'ne ime suyu getirdi. O
zamanki muhtar gerek d davranarak Merkez mahalle ile birka evlik
Akarcalar mezrasn mahalle sayarak buralara su borusu detti. Zeytinli-
kuyu Mahallesi'nde kyl oturmuyor diyerek, gerek d davranarak
buraya su verdirmedi. Ky suyunun 200 evle bahesini sulayacak bl-
mn, susuz brakt Zeytinlikuyu Mahallesi'ndeki Batur adl bir koope-
ratife tahsis etti. Batur Kooperatifinin 1.07.1996 gnne kadar bitmi ve
iinde oturulan bir tek evi yoktur. Bu nedenle Kyklack Kynden
tahsis yoluyla ald suyun byk blm ihtiya fazlas olarak denize
108
dklr. Mula Ky Hizmetleri Mdr ky muhtaryla ibirlii yaparak
3202 sayl yasann 2. maddesi, e fkrasna gre ky suyunun tahsis
biimini deitirerek Zeytinlikuyu Mahallesi kyllerine de su vermesi
grevi olduu halde bu yasal grevini yapmam, susuzluktan dilleri
kurumu ve dudaklar atlam olarak kendisine bavuran kyllere: Sizi
susuz brakarak terbiye edeceiz. Gazetelere yaz yazmanz nleye-
ceiz. demitir.
Muhtarmz Hdr Yiitkaya, kardeinin Milas DYP le Bakan
olmasndan da faydalanarak kendisinin ve Merkez Mahallesi halknn
20.000 liraya satn ald 2,5 tonluk ky suyunu 1996 yl banda bile
Zeytinlikuyu Mahallesine 40.000 liraya satarken, iki ay sonra 50.000
liraya ve daha sonra da 60.000 liraya kard. nk kendisinin zel
olarak altrd 2,5 tonluk su tankeri var. Kendisinin ahsen daha ok
kazanmas gerek. Kyl sknt ekmi, hatta lm onun nesine? Mula
Valisi ve Milas Kaymakam ky problemlerinin zmlenmesinin asli
grevlerinin iinde olmadn sanyorlar. Muhtarmz onlardan yz bul-
masa, Mula Ky leri Mdr validen yz bulmasa, 3202 sayl yasann
2/e maddesini askya alarak ky suyunun on yldan beri denize dklme-
sine seyirci kalabilir mi? Gllkn mahalleleri birbirinden ok uzak oldu-
u ve o mahallelere tankerle su gtrld halde, btn ky halkna
ayn yattan su satldn Kaymakam grmyor mu? Kaymakam, neden
muhtarn kendisinin ve Merkez Mahallesi halknn 20.000 liradan ald
ky suyunu, kyller arasnda ayrmclk yaparak Zeytinlikuyu halkna
60.000 liraya satlmasn ho karlyor?
Daha nemli bir husus var: Kyklack kylleri olarak ylda 12
milyar dolaynda olan ky emlak vergilerimizi yasa gerei Milas Belediye-
si kasasna yatrrz. Milas Belediyesi'nin on yldan beri Kyklack
kyllerinden ald milyarlara ulaan emlak vergisi karlnda Kyk-
lack kyne, kyn salna, suyuna ya da yoluna bir tek kuruluk sarfi-
yat yoktur. Neden? nk milletvekillerimiz yasay yaparken kyden
ehir belediyesine alnan emlak vergilerinin hi olmazsa binde biri ky
ilerine sarf olunur diye yazdrmamlardr. Ayn zamanda belediye
seimlerinde mcavir ky halkna oy verme hakkn da tanmamlardr.
Ayrca Milas Belediyesi imar uygulamasndan da Kyklack Kynden
milyarlarca lira toplamaktadr. Bu paradan da ky ihtiyalarna Milas
Belediyesi bir kuru bile harcamamtr.
Size soruyorum yeni Babakanmz Sayn Erbakan, Sayn iller,
Sayn Ylmaz, Sayn dier btn parti bakanlar! Ky yolsuz brakarak,
salksz brakarak, ky btesini bir fincan kahvenin fiyatnn altna
drerek, ky ocuklarn sivrisinek ve yakarcalarn insafna terk ede-
rek, sabahlara kadar onlar kandrarak, ky emlak paralarn sizin de
faydalandnz ehir belediyelerine, ehir halknn mutluluu uruna
sarfederek, devletimizin ykselmesi uruna hangi fayday salyorsunuz?

109
Ltfen bize bildirirek bizi cahillikten kurtarnz. Ayrca, devletin ve bakan-
lklarn mavirleri, sizlere sesleniyorum! Neden maviri bulunduunuz
yksek makamlar uyarmyorsunuz? Dnyann hibir yerinde kyly
susuz brakarak ky suyunun denize dklmediini, vali ve kaymakamla-
rn kyle ilgili yasalar titizlikle uygulamalarnn gerekli olduunu sylemi-
yorsunuz? Yoksa kyl iin; Bindiimiz hayvann bizim gibi dnmesini
istemeyiz. diyerek n kazanan ngiliz Lordu zihniyetinin bir kr sizde
etki mi yapyor? unu iyi biliniz ki: Devlet btesinden aldnz her kuru-
un iinde, boaznzdan geen her lokmann retiminde kyllerin eme-
i, katks ve aln teri vardr. Bu nedenle byk Atatrkn kyllere yne-
len bak asna doru, sizler de bak alarnz ltfen eviriniz. Kyle
ilgili yasalar uygulatnz. Kyller arasnda uygulanan blcl orta-
dan kaldrnz. Hemen ky bteleri yaptrarak, tama cretlerini de iine
alarak btn kylye eit fiyattan su satlmasn ltfen salaynz. Ltfen.

Dnen nsan Gerei Bulur (1)

Tanr insana kendi znden bir para olan akl yeteneini vermi-
tir. Biz Trklere ve btn Mslmanlara bu yetenein daha byk bir
blmn verdiine inanrm. nk kendim ve tandklarm ecnebilerle
yaptklar tartma ve grmelerle, Bat lkelerinde alan, zellikle
Almanya, Fransa, svire, Hollanda ve Amerikada alan Trk sradan
ii, teknisyen, mhendis, i adam ve bilim adamlarmzn altklar
lkelerin ekonomisine, o lkelerin halknn mutluluuna yaptklar katklar
en st dzeylere kadar ykselilerini okuyor, reniyor ve mutlu oluyo-
ruz.
Saf akl, dnme, yeni eyler bulma, yaratma, daha az emekle
daha ok ve kaliteli rn elde etme yetenekleri kyllerde ve ky ocuk-
larnda vardr. Ama bu yetenekler altrlrsa ortaya kar, byr ve geli-
ir. Kiiye ve topluma ok faydal iler yaplr. Bu yetenekler altrlmaz-
sa ortaya kmaz. Olduu yerde hareketsiz kalr, kenir ve daha sonra
da rr ve kaybolur.

Sayn Kyllerimiz,
Bu yazlarmla sizde mevcut bulunan akl ve dnme yetenekle-
rinizi harekete geirmeye alacam. Bu suretle gebe bir kadna doum
yaptran bir ebe gibi size yardm ederek doru dnmenin ortaya
kmasna, daha az emekle daha ok rn elde etmek iin yeni bulular
bulmanza, yeni metodlar gelitirmenize yardm etmek istiyorum. Bu
eitim yazlarm Milasta Mentee ve nder gazetelerinde her hafta
yazacam. Bu gazetelerde yine eitim, salk, tarm ve teknik konularda
daha kaliteli yazlar hazrlanmas iin Sayn Kaymakammz Hayati
Soylunun bu bran elemanlarn da harekete geirmesini dilerim.

110
 Milastaki maliye, tapu, mahkeme ilanlar gibi kylnn annda
duymasnda faydas olan mahalli haberler veren gazetelerin her kye
ulamas iin ky muhtarlklarnca abone olunmas, okumann zevk hali-
ne getirilmesi iin kyllerin ya da kyl gruplarnn mahalli gazetelere
abone olmalar ok fayda salar. amz bilgi adr. Bilimde ok geri
kalan bilgisiz toplumlar yok olmaya mahkumdurlar. Bilgi ya deneyim ve
dnme ile ya da deneyim ve dnme birikimini yanstan kitaplar oku-
makla elde edilir. Her ky evinde kk de olsa bir yer, kitapla ayrl-
maldr. Her insan karlat zorluklar yenmek iin bavuru kitaplarna
bakmak zorundadr. Bavuru kitaplar iinde szlkler ve ansiklopediler
bata gelir. Her kyde hali vakti yerinde olanlar bir takm Ana Britannica
ansiklopedisini almal ve kitaplna yerletirmelidir. Bu ansiklopedi hem
kendi, hem evlatlar hem de torunlar iin ok byk faydalar salar. Her
cins bilgi seviyesindeki insanlara seslenir. Orijinal ansiklopedinin nemli
bir ksm dilimize evrilmitir. Dnyadaki ansiklopedilerin en kusursuzu-
dur. Bu ansiklopediyi ngilterede 250 kiilik bilim kurulu 200 ylda meyda-
na getirmitir. Her ikisi de Ortadou Teknik niversitesi mezunu, ngilizce
bilen elektronik mhendisi kzm ve damadmn gelenek gerei el pme-
ye geldiklerinde 25 ciltlik Ansiklopedi Britannicann orjinalini onlara
hediye etmitim. Bana, bu ansiklopedinin her sahada yeni kan kitap-
lardan ok ve daha kaliteli bilgiler kapsadn sylediler. Kyklack
Kymzde Yiitkayalar, Tuncalar, ahinler, Ylmazlar, Berberler, Kaya-
lar ve Ergller gibi sekin kiiler bu ansiklopediyi kolaylkla alabilecek
gtedirler. Ovaklack Ky'nden de Akarlar gibi insanlar vardr.
Milasa bal yzden fazla kyden bir blmne kitap ve gazete
gndererek onlarn eitimine hizmet eden, kylerde de okuma alkanl
kazandrmaya alan Milas Ktphanesi mdrnn almalarn sayg
ile karlamak ve takdir etmek gerekir. Milas Milli Eitim Mdrl, Halk
Eitim Mdrl, zel dare Mdrl ve Ky Brosu eflii'nde
kyly uyandrma ve eitimine daha fazla katk yapmalarna da ihtiya
olduunu ilgililerin dikkatlerine sunarm.
Kylerimizden bir blmnn masal dinlemekten byk zevk
aldklarn bildiimden konumama ve yazmama bir masaldan balaya-
cam. Bu masal zerinde dnerek, yorum yaparak, kylleri de
dndrerek onlarda yeni fikirlerin domasn salayacam. lk syle-
yeceim masal, Aslan, Tilki ve Geyik masaldr.
Vaktiyle aslan, tilki ve bir de geyik varm. Aslan hastalanm, bir
maaraya gidip yatm. Tilkiyi pek severmi. Onu yanna arm ve
demi ki:
Sen benim iyilememi istiyor musun? yleyse gidip koca geyii
bulursun, dil dker kandrrsn, buraya getirirsin. Ben onun cierlerini,
yreini, beynini yemek istiyorum. Tilki hemen gitmi. Geyii dada
bulmu. Tatl szler syleyerek yanna yaklam. Ona demi ki:

111
 Sana bir mjdem var! Bilirsin bizim kralmz aslan, benim kom-
umdur. imdi ok hasta. Kurtulmaktan da midini kesti. Krall kime
brakacan dnyor. Yaban domuzunu aklszdr diye, ayy kabadr
diye, kaplan da nr durur diye istemiyor. Kralla geyiin gemesini
istiyor. Boyu uzundur, uzun yllar yaar. Boynuzundan ylanlar bile kor-
kar. diyor. Sz uzatmayalm, krall sana brakmak istiyor. Mjdeme
ne vereceksi,n bakalm? abuk syle. Ben burada yle ok duramam.
Neredeyse arr. Szm dinle de gel benimle. lecei srada yannda
bulun.
Tilki byle tatl tatl syleyince geyik inanvermi. Bana gelecek-
leri dnmeden tilkinin peine taklp maaraya gitmi. Aslan kapda
bekliyormu. Hemen geyiin zerine atlm. Amma yakalayamam,
biraz kulaklarn kanatm o kadar. Aslan tilkiye yalvarm:
Kuzum tilki, ne olursa senden olur. Yine bir yolunu bul da tekrar
getir u geyii bana. demi. Tilki:
Ben artk ne yapaym? Kolay m onu yeniden kandrmak? Amma
senin hatrn da krmak olmaz. Gideyim bir bakaym. demi. Bir taz gibi
geyiin izlerine bakarak, koklaya koklaya yola dm.
Buradan yaral bir geyik geti, grmediniz mi? diye obanlara
sormu. obanlar geyiin sakland yeri gstermiler. Tilki bakm ki
geyik koca bir aacn arkasnda dinleniyor. Hi sklmadan karsna
gemi. Geyik onu grnce:
Seni hain tilki seni! Bir daha kanar mym senin szlerine? Hele
yakla yanma, grrsn gnn. Sen git de kurnazln bakalarna
gster. O krallk masallarn bakalarna anlat.
Tilki ylmam:
Senin bu kadar korkak olduunu bilmezdim dorusu. demi. Bir
de iyiliin iin alan dostlarndan phe ediyorsun. Aslan kulan tut-
tuysa, gizli diyecekleri vard da onun iin tuttu. Koca kral, hereyi yle
herkesin yannda syleyemez ya... Senin kulana baz eyler fsldaya-
cakt. Sen de o kadarck acya dayanamadn. Aslann ok can skld. O
imdi senden daha fkeli. Yerimi geyie brakamam, kurdu kral yapa-
rm. diyor. Kurt kral olursa ne yaparz biz? Kim katlanr ona? Sen yine
gel benimle. Kuzu gibi uslu dur. Btn u yapraklarn, pnarlarn yannda
and ierek sylyorum. Aslann korkulacak hali kalmad artk. Bana
gelince bilirsin, ben hep senin iyiliini isterim.
Tilki byle syleye syleye, geyii yine kandrm. Maaraya
tekrar gtrm. Aslan da onu yakalam, bir temiz karnn doyurmu.
Baz insanlar vardr. Koltuklarn kabartacak tatl eyler duydular
m tehlikeyi grmezler. imdi bu masal deerlendirelim:
Eitimci: Arkadalar. geyiin bana bu byk dert, byk bela
neden gelmitir? Masal zerinde iyi dnn. Olayn olmasn etkileyen
nedenleri bulun ve syleyin.

112
 1. Kyl: Geyik, tilkinin syledii okayc szler zerinde dn-
meden, akl terazisinde tartmadan karar verdii iin gerei kavrayama-
d.
2. Kyl: Geyik, tilkinin daha nce yaptklarn aratrmad, bilgi
toplamad. Geyik karar vermeden nce sre isteseydi, bu sre iinde
deneyimli baka hayvanlara sorar, onlarn grlerini de alr ve gerei
kolaylkla yakalayabilirdi. Bunu yapmad. Bana da ac son geldi. Kiinin
aynas iidir. Szne bakmayarak iine gre hkm verin. diyen Ziya
Paa'nn bu szn hi aklmzdan karmayalm.
Eitimci: imdi arkadalar. bu masalda geen olaylardan dersler
alarak durumumuzu ve kylmzn durumunu yeni batan deerlendire-
lim. Daha az emekle daha ok ve daha kaliteli rn almak, kyllerimizi
bilinlendirmek, bugnk durumu doru saptamak iin dnelim, dn-
dklerimizi kendi aklmzn szgecinden geirelim. Sonunda doru sand-
mz fikirlerle pratikte uygulamaya elverili zm yollarn syleyelim.
Ben Trkiyemizdeki kylerimizin bugnk durumu hakknda genel bilgi
vereyim: Ky ad Farsadan dilimize gemitir. 1965 nfus istatistiine
gre muhtarlk olarak yurdumuzdaki ky says 34.538dir. O zamanki
nfusumuzun % 66s kylerimizde yaamaktadr. Byk kyler Ege ve
Karadeniz blgelerimizde, orta byklkteki kyler Orta Anadoluda ve
en az nfuslu kyler de Dou Anadoluda bulunmaktadr. Ayn ylki say-
ma gre ky nfusunun ancak % 31i okuma-yazma bilmektedir. Okuma-
yazma bilmeyenlerin % 70i kadnlar ve % 30u da erkeklerdir. Kylerimiz
ounlukla da eteklerinde ve yamalarnda kurulmutur. ehirlerde her
100 kadna 116,7 erkek dt halde, kylerde her 100 kadna 98,8
erkek dmektedir.
Bugn Trkiye nfusunun % 50si kylerde yaamaktadr. Trki-
yenin kalknmas, ounluun kalknmasyla mmkn olur. Bu nedenle
ounluu oluturan ky ve kyllerimizin problemlerini cesaretle ortaya
koymak, problemlerin analizini yapmak, nedenlerini aratrmak, zm
yollarn ve arelerini dnmek ve hayata geirmek her kylnn,
kaymakam ve valiler gibi devlet adamlarmzn, yazarlarmzn ve parla-
menterlerimizin birinci grevi olmaldr. Bu nedenlerle 34.538 adet
kymzn bugnk ynetim, bte, eitim, salk, ekonomi ve retim
alanlarndaki gerek durumlarn saptamak iin, tipik kylerdeki incele-
melerimizi objektif bilgi ve metotlarla ortaya koyalm ve tartalm.
Birinci Kyl: Ben Kyklack Ky'ndenim. Kymn nfusu
2000den az olduu iin kymde belediye kurulmamtr. Kymz bir
muhtarla drt yeden oluan htiyar Meclisi tarafndan, ky yasasna
gre ynetilmektedir.
kinci Kyl: Ky Yasas 442 sayldr. 18.3.1924te kmtr.
Trkiye Byk Millet Meclisi kurulduktan 4 ay 19 gn sonra kmtr. 69
yllktr.

113
 nc Kyl: Kyklack Kymz 200 evli, 1000 nfuslu ve 3
mahallelidir. 200 kyl ailesinden her birine en yksek dereceden ky
vergisi alnsa, ylda ancak 4000 lira ky vergisi toplanabilmektedir.
nk ky yasasnn 16. maddesine gre kyde ok geni arazisi olan
ve fabrikas da bulunan bir kylye ylda en yksek 20 lira ky vergisi
tahakkuk etmektedir. Bu fabrikatre 21 lira ky vergisi tahakkuk ettiren
htiyar Kurulu yasa karsnda suludur.
Bugnk rayice gre Toroslardan akan, 100 milyon inein st
miktarndaki suyun yarm litresi 5000 liradr. zel sektrden 1 litre
ekerpnar suyunu alabilmek iin 200 evli Kyklack kyllerinin 2,5
yllk ky vergisi toplayarak tmn birden satcya demek zorunluluu
vardr.
Birinci Kyl: Ky yasamzn 23. maddesine gre ylda 4000 lira-
lk ky vergisi ile u iler mecburi olarak yaplacaktr.
1- Stma, sivrisinek tarafndan aland ve sivrisinek de su biri-
kintilerinde barnd ve redii iin her eyden evvel ky snr iindeki
su birikintilerini kurutmak.
2- Kye kapal yoldan iilecek su getirmek ve eme yapmak.
Kylnn itii su kanalla geliyorsa yolunda delik deik brakmamak ve
mezarlktan ve sprntlk ve gbrelikten geiyorsa yolunu deitirmek.
3- Kylerde kuyu azlarn bir arn yksekliinde (Arn, 68 cm
uzunluunda eski uzunluk ls) bilezik ve etrafn iki metre eninde
harl deme ile evirmek.
4- Evlerde, odalarla ahrlar bir duvarla birbirinden ayrmak.
5- Kyn her evinde st kapal ve kuyulu veya laml bir hel
yapmak.
6- Evlerden dklecek pis sularn yolunu; kuyu, eme, pnar
sularna karmamas ve ayrca akp gitmesi iin st kapal yapmak.
7- Kyn sprnt ve plerini, gbrelerini kyden uzakta, yol
stnde olmayan, sapa ve rzgr alt yerlere gtrmek.
8- Kylerin byklne gre orta yerinde ve mmkn olmazsa
kenarnda bir meydan amak.
9- Her kyn bir bandan br bana kadar aprazlama yollar
yapmak, bu yollar amurdan kurtarmak iin kaldrm ta demek ya da
asfaltlamak.
10- Kyde aa dikmek ve kk ormanlar yaratmak. Ky korula-
rn can gibi korumak.
11- Kyden hkmet merkezine, komu kylere ya da mahallele-
re giden yollarn kendi snr iindeki ksmn yapmak ve onarmak, yollar
zerindeki kk hendek ve derelerin zerine kprler yapmak ve yaptr-
mak.

114
 Kylerin zorunlu olarak yapaca iler 37 maddede toplanmtr.
Ayrca Ky Yasamza gre yaplmas kylnn isteine braklan iler de
32 maddede aklanmtr.
Birinci Kyl: Kymz Kyklack, Milas Belediyesi'nin mcavir
alan iindedir. Kymz Milasa 30 kilometre uzaklkta. Yolumuz zerin-
de Milasa uzakl 15 kilometre olan, bizim kymzden daha byk,
arazisi ok verimli Ovaklack ky ve birok ky Milas Belediyesi mca-
vir alan iine alnmamtr. Bu nedenle o kyler hibir yere emlk vergisi
dememektedirler.
Kyklack Kymz Milas Belediyesi snrlarna ok uzak bir
alanda yer almasna ramen Belediye mcavir alan iine alndk. Bu
nedenle kymz susuz, yolsuz ve salksz koullarda olduu halde,
her yl yzlerce milyon lira tutar emlk vergilerimizi Milas Belediyesi
kasasna yatrrz.
kinci Kyl: Kyklack Kymz Milas Belediyesi mcavir alan
zel snrlar iinde bulunuyor. Bu nedenle yasa gerei emlak vergilerimi-
zi 1986dan beri 8 yldr Mlas Belediyesi kasalarna yatrrz. Nedenini
bilemiyoruz. Kymz emlk vergilerinin yllk tutar yaklak 800 milyon
liradr. imdiye kadar Milas Beledyesine yatrdmz emlk vergilerimiz
5 milyar liray gemektedlr. Milas Belediyesi kymzden ald emlk
vergilerinin belli bir blmn kymz gereksinimlerine harcamaz.
Hatta harcamay dnmez bile. Milas Belediyesi yalnzca imar uygula-
masndan ve cezalarndan ald paralarn bir blm ve ller Bankasnn
yardm ile kymzn imar plann yaptrmakta ise de, yllar gemekte
olduu halde bu plan bir trl bitirememitir. Kymzdeki salk sava
yetersiz. Halkmz ve ocuklarmz, kylarmzdaki su birikintileri ve al-
lklar iinde ok abuk reyen sivrisinek ve yakarcalarn sokma aclarn
azaltmak iin sabahlara kadar kanmak zorundalar.
nc Kyl: Muhtarmz Sayn Hdr Yiitkayann 3 bin liradan
satn ald ky suyunu; biz mahalleliler ayn miktardaki suyu kyden 40
bin liradan satn almak zorundayz. Bu zorlua dayanma gcmz ok
azald. Kendi gereksinmemiz kadar bile sebze ve dier rnleri yetitire-
miyoruz. Kyl olduumuz halde tketici durumuna dtk. Milas Beledi-
ye Bakanmz Sayn Fevzi Topuz, kymzden ald emlk vergilerinin
binde birini kymz su iine sarfetse de biz de muhtarmz gibi 3 bin
liradan su alsak ve adalet salansa daha iyi olmaz m diye dnyorum.
Birinci Kyl: Benim dnceme gre bu adaletsizlik uradan
domutur. Devletimiz bundan sekiz yl nce Kyklack Kymze su
getirmitr. Ancak bu suyun bir blm Merkez mahallemiz ile ok evli
gsterilerek iftlik mezramza verilmitir. Bu ky suyunun nemli bir
blm Karakuyu, Kzlkaya ve Zeytinlikuyu mahalleleri susuz brakla-
rak, Batur adl bir kooperatife belli bir miktar ba alnarak bir protokolle
tahsis edilmitir. Kooperatifin bugne kadar yaplm ve bitmi bir tek evi

115
bile yoktur. Kooperatif ald ky suyunun kk bir blm ile inaat
yaptrmakta ve suyun ok nemli blm sekiz yldan beri bir gle, ora-
dan da denize dklmektedlr.
Drdnc Kyl: Kymzn Karakuyu, Kzlkaya ve Zeytinlikuyu
mahalleleri halk, susuzluktan dilleri kurumu, dudaklar atlam ve gz-
leri donuklam bir halde evlerinin nnden geen su borularna baka-
rak, borular iinden geen suyun tatl sesini iiterek, dudaklarn slatacak
bir damla sudan alamayarak sekiz yldr aclar iinde kvranmaktadrlar.
Bu hali kymzden milyarlarca lira emlk vergilerimizi alan Belediye
Bakanmz da, Vali ve Kaymakamlarmz da, Milletvekillerimiz de zaman
zaman gzleri ile grmektediler.
Birinci Kyl: Trkiye nfusunun % 51 ounluunu oluturan
34.538 adet kymzn bugnk durumlarn, ihtiyalarnn tipik rnekle-
rini yanstan Kyklack Kymzn sorunlarn TBMM Bakanmz
Sayn Hsamettin Cindorukla, ana yrekli Babakanmz Sayn Tansu
iller, Babakan Yardmcmz Sayn Erdal nn, milletvekillerimiz ve
zellikle ky kkenli milletvekillerimiz bilmiyorlar m, kyler yasasn ince-
lemeye vakit bulamadlar m diye dnrm. Hele Adil dzen salaya-
caz. gibi her yne ekilebilen ve gerekte hibir anlam tamayan
yuvarlak genel szlerle milletin uygar gereksinimlerini deil, kendi z ya
da zmre karn korumaya alan muhalefet lider ve szclerinin,
kyleri ilgilendiren yasalar yeni batan incelemelerinin, kyllerin hakla-
rnn korunmas iin yasa teklifleri hazrlamalarnn kendilerine yzlerce
mektupta hatrlatlmasnda fayda olacana sanrm.
Eitimci: Her insan dnebilir. nsan dncelerinden bir blm
gerei yanstt gibi gerei yanstmayan dnceler de olabilir. Biz de
dahil dnyamzdaki btn okullarn en nemli amac, rencilere ve
insanlara doru dnmeyi ve doru dnme yollarn retmektir.
Bunu salamak iin de her renci ve insann objektif yollarla, gzlem,
deneyim ve okuma ve dnme yollaryla temel bilgileri renmesi ve
benimsemesi gerekmektedir. Bir yasann hazrlanmasndaki almalar
ksaca anlatyorum. Yasa; devletin yasama gc tarafndan konulan,
herkesin uymas zorunlu kurallarn her birinin addr. Bugnk anlaya
gre szl yasa olamaz. Yasa yapma bavurusu milletvekillerinin ve
hkmetindir. Yasa bavurusuna, nedenleri ve gerekeleri de eklenir.
Bakan, kendine gelen yasa bavurusunu ilgili komisyona gnderir.
Komisyon kendilerine gelen bavuruyu incelemeye alr. Sonunda bavu-
ru ya aynen, ya deitirilerek, ya da reddeden bir yaz ile birlikte Meclis
Genel Kurulu'na gnderilir. Genel Kurul'a gelen yasa tasars ve komis-
yon raporu bastrlr. Konuulmadan en az iki gn nce btn milletvekil-
lerine ve hkmete verilir. Genel Kurul'da yasa tasars grlr, tart-
lr. Metinden karlan ve yeniden katlanlar olur. Sonunda Genel Kurul'un
onaylad metin Resmi gazetede yaynlanr ve yeni yasa yrrle girer.

116
Bu yasann herkes tarafndan bilindii kabul edilir. Hibir kimse, ben da
bandaydm, yasann ktn grmedim ve duymadm diyemez. Bu
nedenle kyler yasasnn bugnk durumundan milletvekilleri ve hk-
metin haberi olmad dnlemez.
Gnmzde btn insanln ulat bilim verilerine gre yasama
organlarnda yasa yaplrken uyulmas gereken genel kural, yurttalarn
ve devletimizin genel karlarnn korunmasdr. Belediye Mcavir Alan
Yasas yaplrken, 200 evli ve 1000 nfuslu bir ky 4 bin liralk yllk
bte ile brakarak, hatta o ky yolsuz, susuz, salksz brakarak
milyarlarca tutan ky emlk vergilerini ehir belediyelerine yatrmalarnda
elbette toplumun ve devletimizin genel karlar gzetilmi olmas gerekir.
Bu karlar neler olabilir? Bunlar zerinde dnelim ve gelecek konu-
mamzda deerlendirelim.
Birinci Kyl: Devletimizin 69 yl nce yapt, aradan geen uzun
srede ok deien koullara gre deimeyen Ky Yasas, kyl gerek-
sinmelerine cevap veremez duruma dmtr. Kyler Yasasna gre,
kyde oturan her aileden yasann ngrd en yksek derecede ky
vergisi alnsa bile, 1000 nfuslu kymzde bu vergi paras ylda 4000
liray gememektedir. 34.538 adet kymzn ounluunda ky vergisi
4000 lirann da altndadr. Bu durumu Cumhurbakanmz Sayn Sley-
man Demirel, Hkmet Bakanmz Sayn Tansu iller, Sayn btn
milletvekillerimiz, zellikle ky kkenli milletvekillerimiz btn ayrntlar
ile birlikte bilmektedirler. Arkadamn daha nce belirttii gibi, 1 litre
ekerpnar suyu 10.000 liradr. 1 litre Toros kaynakl suyu alabilmek iin
200 evli ve 1000 nfuslu Kyklack Kymzn 2,5 yllk ky vergileri-
nin tamamn toplayp zel sektre demek zorundayz. stelik Kykla-
ck kymz yolsuz, susuz, salksz brakarak ky ocuklarn sivrisi-
nek ve yakarcalarn insafna brakyoruz. Ve kyn sekiz yldan beri 5
milyar geen emlk vergilerini Milas Belediyesi kasalarna yasa gerei
yatryoruz. Nfusumuzun % 51ini oluturan 34.538 kymzn oun-
luunun durumu Kyklack Kymzn ok altndadr. Btn bykleri-
me sayg duyarak gerei konumaya devam edeceim. Babakanm-
zn, bakanlarmzn, btn milletvekillerimizin hak ederek aldklar maa
ve deneklerin % 51inin ky kkenli olduunu bilgilerinize arz ederim.
Eitimci: nsanln bugn ulat yksek dzeyde, yasa yapcla-
ra da bir takm yeni grevler yklenmitir. Bu grevlerin banda yasa
yaplrken kii ve gruplarn karlarnn stnde Trk devletinin ve Trk
ulusunun genel karlarnn gzetilmesi grevidir. Yasa yapc, emlk
vergilerini ky btelerine brakmayarak, kyden alnan emlk vergi-
lerinln % 80i ky hizmetlerine harcanr diye bir madde eklemeyerek
belediyelere brakmasnn elbette bir nedeni olmas gerekir. Bu nedenler
neler olabilir? Dnn, gerek nedenleri bulmaya aln.

117
 kinci Kyl: Ky emlk vergilerini ky btesine vermeyerek,
Toplanacak bu vergilerin bir blm ky hizmetlerine sarfolunur. diye
bir madde koymadan belediyelere verilmesinden, devletimizin ve ulusu-
muzun hibir kar olmadn dnyorum. Bu vergiler devlete verilse
anlayla karlarm. nk devletimiz bu paralarla asker besler, silah alr
ve yurdumuzu dmandan korur. Ama belediyeler sadece snrlar iin-
deki insanlara hizmet verir. Onlar mutlu etmek iin aba gsterir. Hatta
kylerden alnan paralarla kuvvetlendirilen belediye hizmetlerinden Vehbi
Ko gibi ok byk zenginlerimiz de sessizce faydalanr. Onlarn kyl
parasna hi de ihtiyalar olmad halde.
nc Kyl: Ky Yasasnn bugnk kyl gereksinimlerini
karlar hale getirilmesine, Sayn Erdal nn dnda btn partiler, parti
liderleri, parti szcleri, Babakanmz, bakanlarmz yeterli ilgiyi gster-
miyorlar. Devletimizin ky ileri ile ilgili genel mdrleri de oban aldatan
kular gibi 69 yldan beri Ky Yasasnn gndeme gelmesini devaml
nlemilerdir ve nlemeye devam edeceklerini sanrm. Ancak TBMM
bakanmz, Bakanla seildii gnden beri grevindeki yansz tutumu,
btn milletvekillerine ve btn partilere eit uzaklkta durmas; objektif,
ciddi ve efkatli davranlar ile hem Meclisimizin kendi iinde hem de
tm millete birlik salamaya aba gstermesi Meclisimiz ve halkmz
zerinde etkili olmu, kendisinin ve Meclisimizin millet gzndeki saygn-
l artmtr. Kylerimizin bugnk ackl durumunu ayrntlaryla ona
bildirelim ve: Belediyeler mcavir alanlar iine giren kylerin emlk
vergilerinin % 80i ky hizmetlerine harcanmak zere ky btelerine
aktarlr ve 500 nfuslu kylerde de belediyeler kurulur. anlaml bir yasa
teklifi yapmalarn kendilerine arz edelim. Byk bir olaslkla, acele ola-
rak bir yasa nergesi vereceini sanrm.
Eitimci: Padiahlk devrinin eitim ve ynetim durumunu eleti-
ren ve kylnn anlayaca bir dille yazan subay kkenli yazarmz
rahmetli mer Seyfettinin Ak Hava Okulu yksnn son blmn
okuyacam. Dikkatle dinleyin ve zerinde dnn. Bugnk kylerimi-
zin durumu ile yk arasnda ilgi kurulup kurulamayacan aratrn.
....
Okulun mdrne burnu kanayan ve alayan iki renci getiren
retmene mdr sordu:
- Ne oldu?
retmen, Efendim, dedi, bunlar hi rahat durmuyorlar. Yine
musluklarn banda kavga etmiler. 76, 92nin burnunu kanatm. Artk
bu baylardan bktk. Mdr:
- Ben imdi onlara gsteririm, dedi.
Bunlar zengin ocuklaryd. Sonra tekrar retmene emir verdi:
- Sen git, bana musluklarn evresinde dolaan parasz yatllar-
dan iki tane yakala getir. .

118
 - Ba stne... .
retmen knca mdr ocuklara, kapnn darsnda adalete
hazr bulunmalarn syledi.
Odada yalnz kalnca Bay Efruza dnd:
- Tam tesadf! te imdi size uygulamal adaleti gstereceim.
- Nasl?
- Greceksiniz, sabredin.
- Parasz yatllar kimler?
- Milli Eitim % 20 renciyi cretsiz okutmamz koul koymutur.
Her snfta birka tane var. Bunlar okulda ayr bir tr olutururlar, hani
Hindistandaki paryalar gibi...
- Eee!
- Ben okulda ne olay olursa cezalarn parasz yatllara veririm.
Bay Efruz basbaya cotu:
- Bu olur mu ya? Bu olur mu ya?
- Mis gibi... Hibir szltya meydan vermez. Bilindii gibi okulda
dayak resmen yasaktr. Halbuki bu dayak kurumu cennetten kmtr.
Kim ne derse desin onsuz eitim olmaz. Bizim okulda resmen dayak yok.
Ama parasz yatllar bu kuraln dndadrlar. Onlar ikayet falan
etmezler. Hemen kovarz. Kim ne kabahat yaparsa daya parasz yatl-
lar yer. Kabahatl ocuklar parasz yatllarn yedii dayaklardan ibret alr-
lar...
Birinci Kyl: Bizim kymz Kyklackn kylar hem ok uzun,
hem de ok girintili ve kntldr. Kylarmzda byk koylar iinde daha
kk koylar olutuundan gndzleri denizimizde bir rzgr oluur ve
kara ynnde eser. Bu rzgr denizi scak, karay serin yapar. zellikle
mahallemiz Zeytinlikuyu insan doasna uygunluu ve temizlii bakmla-
rndan Egemizde birinci srada yer ald gibi btn Akdeniz lkeleri iin-
de de n srada yer almaktadr. Kylarmz, billur duruluundaki sularn
altn rengi kumlarla am ve zeytin glgelerinin birletii dilden dmeyen
gzelliktedir. Kymz iinde Dor-yon uygarlnn ticaret merkezi
ASSOS ehrinin ok grkemli kalntlar vardr. Mula Valilii'nce burada
Ak Hava Mzesi almak zere almalar balatlmtr.
kinci Kyl: Kymze her yl kara yolu ile ok turist geldii gibi,
deniz yoluyla da yatlar iinde ok zengin turistler gelmektedir. Bazen bir
kafilede otuz yat birden gelmektedir. Bunlardan daha ok dviz alabilmek
iin yabanc dil bilmeye ve daha kaliteli hizmet yapmaya, eitilmeye ihti-
yacmz vardr.
nc Kyl: Geen yllarda kymze gelen turistler arasnda
Ankara Hacettepe Hastanesi imam da vard. Bu imamn Atatrk hakkn-
da ok fena propagandalar yaptn, Atatrkn babas olmadn, pi
olduunu sylediini zlerek rendim. Hatta komumun ilkokul mezu-

119
nu ve ok grgl ve tarih okuyan kz bayan S. imamn konumalarna
karlk vermi ve:
Hoca, zamann padiah tarafndan 10 Temmuz 1920de tasdik
edilen Sevr anlamasna gre yurdumuzdaki Silifke, Ulukla, Nide,
Aksaray, Akehir, Afyon ve Tavanl dahil bu izginin gneyinde kalan
btn topraklarmz Mula ve Milas da dahil talyanlara resmen verilmiti.
Atatrk olmasayd, talyanlar bu topraklarmz igal edecek, camilerimiz
yerine kiliseler aacakt. Byk Atatrk padiahn imzalad bu anlama-
y tanmad, dmanlarla savat. Yunan denize dkt. Yurdumuzla
birlikte camilerimizi de kurtard. imdi erkeklerimiz camilere gidebiliyorlar.
Byk Tanr bunu biliyor. Atatrk bu yalan szlerinizle sulamanz
nedeniyle byk Tanr sizi cehenneminde yakmayacak m? diye
sormutur.
Birinci Kyl: ounlukla yaz aylarnda kymze gelen tarikat
yeleri, zellikle Nurcular, Atatrk gzden drmek iin yalan szlerle
propaganda yapmaktadrlar. Bunlarn gerek maksatlarn bulmak iin
ok iyi dnmek gereklidir. Bunlar maksatlarn gizlemek iin Atatrk
nian gstererek, Trk birliini ve Trk bayran ortadan kaldrmak iste-
diklerini sanmakta ve dnmekteyim.
kinci Kyl: Baz kylerde memurlarla din grevlileri, yasalarn
yasaklad politika iine rahat rahat girmekte, tuttuklar gazetelerin
propagandasn yapmakta ve hatta bu gazeteleri elleriyle kyllere teker
teker datmaktadrlar. Yasalarn yasaklad politika yaptklarndan
gnah ilediklerini bile bile cehennemden de kormamaktadrlar.
Eitimci: Size byk Atatrk vmeyi deil, olduu gibi anlat-
maya alacam. Onun ne zaman cephane tayan kyl kadnlarnn
aladn grse gzleri yaarrd. nsanlar hayatlarnda fenalk etmi
iseler bu fenalk arkalarnda yaar. yilikleri de ou zarnan kemikleri ile
birlikte topraa gmlr. Ama devlet katnda ve ulus katnda yaplan ok
byk iyiliklerin de topraa gmlmesine ve yeni kuaklara unutturulma-
sna kimsenin gc yetmez. Btn ulusun zellikle kyllerin kendi kar-
lar, ocuklarnn ve torunlarnn karlarn korumak iin Atatrk olma-
ya ve Onun kir ve ilkelerini yaatmaya ve korumaya zorunlu olduunu-
zu dnerek bulmanz istiyorum. Atatrk, TBMMde 1 Mart 1922 gnl
sylevinde kyllerin yurt savunmas ve ulus ekonomisindeki yerini u
szlerle belirtmit. Bu yazy okuyorum. zerinde tekrar tekrar dnn,
gerei bulma bilincine ulan. Bu sylevin kyly ilgilendiren blmn
okuyorum:
Ulu Kurulunuzdan ve btn dnyadan bir soru sormama
msaade buyurunuz. Trkiyenin sahibi ve efendisi kimdir? Bunun
cevabn derhal ve birlikte verelim. Trkiyenin gerek sahibi ve efendisi
retici olan kyldr. O halde herkesten daha ok varlk, mutluluk ve
zenginlie hak kazanan kyldr.

120
 Bundan dolay TBMMnin ekonomik politikas bu yksek amac
gerekletirmek olmaldr. Baylar! Denilebilir ki bugnk byk ykm ve
yoksulluun tek yaptrcs bu gerei grmemi olmamzdadr.
Gerekten, 700 yldan beri dnyann drt bucana gndererek
kanlarn akttmz; kemiklerini yabanc topraklarda braktmz ve 700
yldan beri emeklerini ellerinden alp savurduumuz ve buna karlk
srekli tahkir ettiimiz ve kmsediimiz, bunca fedakrlk ve balar-
na karlk da nankrlk, kstahlk ve cebbarlkla uak derecesine indir-
mek istediimiz bu gerek sahibin karsnda bugn tam saygyla duru-
mumuzu alalm.
Atatrk, kylleri ok onurlandran bu szleri syledii zaman,
ordularmz Afyon cephesinde ve dman karsnda bulunuyordu.
Byk Taarruzun balamasna daha 5 ay 29 gn vard. Atatrkn
banda daha binbir dert varken dahi kyly bu kadar iten, bu kadar
gereki, bu kadar sevgi dolu szlerle anmasnn elbette bir nedeni
vardr. Bu nedeni bulmak iin btn kyllerin ok derinden dnmesi
ve ona layk olmas iin aba gstermesi gereklidir.
Gerekten Atatrk. 1915te anakkale Savanda Kocaimen,
Conkbayr, Kiretepe ve Anafartalarda ok gl dman askerlerni
durdurabilmek iin askerlerine: Ben size savunmay deil, lmeyi emre-
diyorum. Biz lnceye kadar geecek zaman iinde yerlerimizi baka
birlikler alacaktr.. emrine canla bala uyarak yzbinlerce ehit veren ve
yurdu kurtaran askerlerin knyesine baknca bunlarn ok byk oun-
luunun kyl olduunu grd.
Daha sonraki Sakarya Savanda 1921de 22 gn ve 22 gece
srekli ok stn Yunan saldrlarn krabilmek iin Atatrk askerlerine:
izgiyi savunma yoktur. Alan savunma vardr. Yurdun her kar topra
yurttan kanyla slanmadka braklamaz. emrine canla bala uyan ve
onbinlerce ehit vererek dman saldrsn kran yiitlerin de ok byk
ounluunun kyl olduunu grd. Bu nedenle byk Atatrk, kylle-
rin Trk Devletine ve Cumhuriyetin kurulmasna yapt byk hizmetin,
byk katknn yreinde oluturduu teekkr duygusunu aa vur-
mu, yukarda yazdmz o kadar gzel ve grkemli szleri sylemitir.
Atatrk hakknda iftira uyduranlar gerekte onun yapt hizmetleri bil-
mektedirler. Onlar Atatrk nian alarak Trk ulusunun birliini bozmaya
alan, Trk ulusunun bayran yrtmaya kalkan kt insanlar olup ol-
mad zerinde dnerek gerei saptamamzda ok yarar olduunu
dnrm.

Dnen nsan Gerei Bulur (2)

Bu Memleketin Gerek Sahibi ve Efendisi retici Olan Kyldr.

K. Atatrk (1 Mart 1922)
121
 Deerli Kyl Kardelerim, 15
Elli yldr kylerde, kyl iinde bulundum. Aratrmalar yaptm.
Bu aratrmalarn iinde grdm ki, byk Atatrk sizi, kyly ok
dnm, mutluluunuz iin alm, lmnde de iki ey vasiyet
etmitir. Bunlardan biri: Kyl ulusun efendisidir. Ekonomik kalknma
kyden balamal. kincisi de: Kylerde toprak reformu yaplarak her
kyl ailesi yeterli topraa kavuturulmaldr. szleridir. Atatrkn
lmnden sonra bu iki vasiyetinin ikisi de yaplmad gibi kylerimizin
ve kyllerimizin devletimizin ilgisi ve efkati dna karldn grdm.
Bunun nedenlerini aratrdm. Bu nedenlerden en nemlisinin kyden ve
kylden kaynaklandn grdm. Biz kyllerde eitim noksanl ve
yetersizlii var. oumuz aklmz yeterince iletmiyoruz. Kendi aramzda
kurallar koyarak eitli konular tartmyor, doru dnmenin yollarn
renmiyor ve pekitirmiyoruz. eitli alanlarda sz syleyenlerin ve
politikaclarn sylediklerine kanyor, ilerini aratrmyoruz. Szlerine
inanarak oylarmz veriyoruz. Bugn devlet byklerimiz iinde, milletve-
killerimiz arasnda ky kkenli kiiler vardr. Bunlar iinde kyl olduklar
ile nenler, propaganda yapanlar, hatta bu yolda kitap karanlar da
vardr. Amma bunlarn lafna deil ilerine bakalm. Szlerini kendi akl-
mzn szgecinden yeniden geirelim. Kyl karde, ltfen u sorularmn
cevabn bulmak iin akln harekete geir ve kararn kendi aklnla ver.
Bakasnn akl seni her zaman doru yola gtrmez.
1- 442 sayl ky yasas ve o yasann 16. maddesini okuyun ve
dnn. Hi kimsenin zerine toz kondurmad zel sektrden bir litre
ekerpnar ie suyu alabilmek iin on yllk ky btesinin tamamn
toplayarak zel sektre vermek gerekmektedir. Kitapta bu aklanmtr.
2- Yurdumuzdaki 34.538 kymzn su, yol, k ve salk bakm-
larndan ayn tipik zelliklerini tayan Milasn Kyklack Ky, Milas
Belediyesi'nin mcavir alan iinde olmasndan dolay sekiz yldr milyar-
lara ulaan emlak vergilerimizi, kymz susuz, yolsuz, salksz bra-
karak Milas Belediyesi kasasna yatrrz. Milas Belediyesi ald paradan
kye bir lirasn dahi sarfetmez. nk yasa byledir. Milletvekillerimiz,
kyden alnan parann bir blm kye sarfedilebilir diye yasaya bir
madde koymamlar. Nedenini bilemiyoruz. Vehbi Ko gibi btn zengin-
lerimizin de faydaland bu kyl yardm iin devletimizin neler dn-
dn de bilemiyoruz.
Sayn Kyllerimiz! Ltfen dnn. Kafatasnz, beyninizi zorlar-
casna dnn. Seimlerde sizleri kandrarak, yzlerinize glerek vaat-
lerde bulunan, Bat kafas ile deil Dou kurnazl ile sizi aldatacan
sanan politikaclar her zaman karnza kacak ve sizden oy isteyecek-

15 Mehmet Ali Erenin Dnen nsan Gerei Bulur-2 yazs 1993 ylnda Milas
nder ve Mentee gazetelerinde yaymland.
122
lerdir. Bunlar arasndan sz ile deil yapt ilere bakarak dorular
ayrt ediniz. Bu dorulardan, Atatrkn kyller iin vasiyet ettii husus-
lar gerekletireceklerini, kylnn genel karlarn n plana alacaklar
hususunda taahht alnz. Setikten sonra da taahhtlerini yerine getir-
meleri iin telgraarla, mektuplarla, gazetelerle ve her trl ulam arac
ile isteklerinizi devaml onlara bildiriniz. Bu hususta, ilgisizlik ve utanga-
lk gstermeyiniz. nk milletvekillerinin sizin vekiliniz, bir eit sizin
avukatnz olduunu aklnzdan karmaynz. Onlarn milletvekili olarak
aldklar cretin her kuruunda sizin emeiniz, aln teriniz vardr. airimiz
Ziya Paa'nn, nsanlar szyle deil iiyle deerlendirin. dn
aklnzdan hi karmaynz. Bu yazlarmla sizin ilerlemenize bir katk
salayabilirsem kendimi mutlu sayacam.
Sayglarmla.

nder Gazetesi'nin Dnen nsan Gerei Bulur

zerine Yorumu
Sevgili NDER okuyucular,
Emekli eitimci Mehmet Ali Eren, emeklilik yllarn Kyklack
Ky'nn Zeytinlikuyu Mahallesi'nde geiriyor. Kylnn yaants iin-
deki ve grd yanllklar, arpklklar dzeltmek iin ilerlemi yana
ramen ura veriyor. Kukusuz ura, salt kendisi iin deil, tm kyler
ve kyller iindir. Gzlenen yanllklarn, arpklklarn bir ksm idareci-
lerin yetersizliinden, suistimallerinden, vb.den kaynaklansa da, hepsinin
temelinde olan yasalarn yetersizlii, eksikliidir ve yasalardaki boluklar-
dr.
Alamayan ocua meme vermezler. sz eer doruysa,
kyn ve kylnn sorunlarn bitmez tkenmez bir aba ile anlatmak da
o kadar dorudur. Bugnlerde Mecliste, Ky Kanunu ile ilgili almalar
yapldn biliyoruz. M. Ali Eren, kendi kynn sorunlarndan yola kp
kimi genellemeler yaparak, Ky Kanunu hazrlndaki hkmet ve
TBMMye kylnn sesini duyurmaya alyor. Ve u sra tm kyl
vatandalar benzer istekleri TBMM ye, Babakan ve Meclis Bakan'na
duyurmak zere telgraf ekmeye, mektup yazmaya davet ediyor.
Kyn sorunlarnn zmlenmesi iin bu uraa btn kyllerin
katlmasn diliyor, salkl bir Ky Kanunu karlmas iin tabandan yap-
lacak basklarn nemine inanyoruz. 2.3.1993

Mentee Gazetesi'nin Dnen nsan Gerei

Bulur" zerine Yorumu
Eitimci yazarmz Mehmet Ali Eren, lemiz Kyklack Ky
Zeytinlikuyu Mahallesi'nde emeklilik yllarn geirmektedir. lerlemi ya-
na ramen beden ve ruh yetilerini olanca gcyle toplayarak evresinde-
123
ki sorunlarla ilgilenmektedir. Bir yandan sorunlar net olarak saptamakta,
zm yollarn aramakta, dnmekte ve kendine gre zm fikirleri
retmekte, bu fikirleri savunan yazlarn da gazetemizde yaymlamak-
tadr.
Dier yandan Kyklack Ky'nde Turizmi Gelitirme Dernei
adl bir dernek kurmu; birinci derecede turizm blgesinin iinde ve
banda bulunan, eski ASSOS uygarlnn ticaret merkezi Kyklack
kyllerinin turizm pastasndan daha fazla pay almalar iin onlar
aydnlatmaya, yzlerce yatla gelen ok zengin ecnebi turistlere daha
kaliteli hizmet vermelerini salamaya, ky okulunda ocuklarn
psikolojisine uygun, belli edilmi konular zerinde rencilere gzlem
yapma yarmas atrarak rencilerde bilim zihniyetinin alanmasna
katkda bulunmaya almaktadr.
Mehmet Ali Erenin gazetemizde yaymladmz bu yazlardan
kylerle ilgili, Kyklack Kyndeki gzlemlerinden balayarak ve yer
yer genellemeler yaparak 34.538 adet kymzn sorunlarn dile geti-
ren, zm yollarn da gsteren blm, Dnen nsan Gerei Bulur
adyla 1994 yl banda kitapk olarak yaynlanmtr.
Mehmet Ali Eren, bu kitabna ek olarak da, byk Atatrkn 1
Mart 1922 gnnde TBMM de syledii, kyllerin yurt savunmasnda
snrlarda, halkn beslenmesi iin tarm alanlarnda ve Cumhuriyetin
kurulmasnda yapt ok byk katklarn ieren grkemli szlerini
byk puntolu harflerle levha haline getirmi ve kitap iine koymutur.
Yine Mehmet Ali Eren, bu kitabn ve ekini, byk gazetelerin
ke yazarlarna, Devlet ve Hkmet byklerine ve TBMM Bakan
Sayn Hsamettin Cindoruk ve milletvekillerine, parti liderlerine, grup
bakan vekillerine gndermi, Kyler Yasasnn bir an nce bugnn
koullarna uygun olarak karlmasn ve Atatrk ilkelerinin hayata
geirilmesine katk salamalarn istemitir. Gelen cevab yazlardan bu
saymzda SHP Genel Bakan Sayn Murat Karayaln ile emekli Sayn
bir General'den alnan teekkr yazlarn aaya yazyoruz. 1.2.1994

"Dnen nsan Gerei Bulur" zerine Murat Karayalnn

mektubu:
Sayn M. Ali Eren, Kyklack Ky Milas/Mula
Sayn Eren,
Dnen nsan Gerei Bulur balkl almalarnz aldm.
Emekli bir eitimci olarak da lkemizin sorunlarnn zmne gstermi
olduunuz duyarlln devam etmesi sevindiricidir.
Bu arada sizin ve ailenizin yeni yln en iyi dileklerimle kutlar,
sevgi ve sayglarm sunarm.
Murat Karayaln
Devlet Bakan ve Babakan Yardmcs

124
 "Dnen nsan Gerei Bulur" zerine emekli bir Generalin
mektubu:
Sayn Hocam,
Ylba nedeniyle gndermek ltfunda bulunduunuz tebrik kart-
nz ve asl nemlisi olarak da kartn iliiindeki Dnen nsan Gerei
Bulur balkl kitap aldm. Yrekten teekkr ederim. Ben ve eim de
bilmukabele yeni yl ve gelecek yllar iin size en iyi dileklerimizi
sunuyoruz.
Kitapnz yer yer altn izerek iki kez dikkatle okudum. nann
ok duygulandm. Dmden geirdiim Atatrke layk gerek bir
Cumhuriyet retmeninin, karlk beklemeden, fatura srmeden ortaya
koyduu ve eminim Antkabirdeki byk adamn ruhunu kutlu edecek bir
kalem denemesi. Satrlar ve satr aralar ile yzde yz hemfikirim.
Duymusunuz, hissetmisiniz ve yazmsnz. stelik de ilgili yerlere
ulatrmay da salamsnz. Ama ok zgnm ki, gnn koullar
gerei Ankaradan Hakkarideki bekiye kadar herkes sar... Ne gzel
nerileriniz var... Kyklack Kynden balayp 34.538 kye kadar
yurdun her kesini mamur ve mutlu edecek neriler... Bir elimde neri-
leriniz, teki elimde de yasal g olsayd da bu nerileri yaama geir-
menin haz verici savamna girebilseydim. imdilik teselliyi, bu yurt iin
bu tr dncelere sahip, dndklerini syleme g ve cesaretini
gsteren Mehmet Ali Erenlerin varoluunda buluyorum. Yrek dolusu
tebrikler, taktirler... Giriiminiz meyve verip devletin koruma elinin nice
Kyklacklara uzandn duymak, grmek beni mutlu edecek.
Bilvesile en iyi dileklerimi sunarm.

Sayn Babakan Sleyman Demirel,

6 ubat 1993te televizyonda reform niteliindeki yasa tasarlarn
aklarken, vali ve kaymakamlarn yetkilerinin oaltlacan, mahalli
idarelerle belediyelerin, mahalle ve ky muhtarlarnn gelirlerinin artrla-
can akladnz. Ancak kyl yurttalarn refaha kavuturulmas ze-
rinde yeterince durmadnz. Can kula ile dinledim. Byk Atatrkn
kyl yurttalarn vatan kurtarrken snrlarda, milleti beslerken tarlalarda
yaptklar zverilerin tan olduundan, ta 1922de TBMMdeki nutkunda,
bir anlamda yazl vasiyetinde, Trk milletinin gerek efendisi retici olan
kyldr. demiti. Bu vasiyetten 16 71 yl sonra 36 bin kylmzn
bugnk durumu nasldr? Aradan geen bu uzun sre iinde Cumhuri-
yet hkmetlerimiz, ok sayn parlamentomuz ve parlamenterlerimiz ky
iin ne yapmtr? Son durumu bir kere daha bilgilerinize sunarm. nk
daha nce Sayn Babakanlk'a, Babakan Yardmcl'na ve Kyileri

16 Byk Atatrkn 1 Mart 1922 gnl TBMMndeki nutkundaki vasiyeti. slam

Ansiklopedisi s. 789
125
Bakanl'na yaptm eitli zamanlardaki bavurularmda, dilekelerim-
de uygulanmasn istediim yasa hkmleri brokratlar tarafndan ciddi-
yetle ele alnmad ve yasa hkmleri gz ard edildii iin, bu dilekemi
hem size, hem de TBMM Bakanl'na arz ediyorum. Sorunlarmzn
zlmesini, yasa hkmlerini brokratlarn takdirine brakmamanz ve
yeni yasa tasars hazrlanmas iin de bu dilekemin birer fotokopilerinin
TBMM Komisyonlar Bakanlk'larna gnderilmesine msaadelerinizi
sayg ile arz ederim.
Mehmet Ali EREN
Kyklack Ky/Milas

36 bin kyn tipik rnei Kyklack kyllerinin sorunlar zetle:

1- 442 sayl Ky Yasasna gre her kyl ailesinden bir yl iinde
en fazla 20 TL ky vergisi alnabilmektedir. Milasa bal Kyklack
Kymz 200 hanedir. Toplam 4000 lira ky vergisi alnabilmektedir ki,
bugnk rayice gre ancak bir ncan kahve parasdr. Eski ve yeni btn
milletvekillerimizin bildii gibi, bu bir ncan kahve paras ile koca bir
kyn mezarlna duvar ekilecek; cenazeleri yal havalarda mezar-
la gtrlrken amur deryasna batmaktan kurtarmak iin ky yollar
yaplacak; karasinek, sivrisinek ve yakarcalarn acsn azaltmak iin
kyl kadn, ocuklar ve yallarn sabahlara kadarki kanmalar nlene-
cek; ksaca ehirlerde belediyelerin yapt gibi toplumun btn medeni
gereksinmeleri karlanacak. Bu mmkn m, Sayn Babakan? Akli
dengesi yerinde hibir insan buna mmkn diyebilir mi Sayn Bym?
Herhalde hkmetimiz kyllerin kendi kendini idareden ok yoksun
olduunu kabul etmi olmaldr ki btn Trkiyede olduu gibi Mulaya
bal 432 kyn salk hizmetlerini l Salk Mdrl'ne; su, ky ii ve
evre yolu, kanalizasyon, trafik iaretleri konmas, kpr yapm ve sanat
eserlerinin korunmasn da l Ky Hizmetleri Mdrl'ne vermitir.
Mulada l Salk Hizmetleri Mdrl, 432 adet kyn hangisine hangi
hizmetleri gtrebilecek? Bizim kymz Kyklacktaki karasinek,
sivrisinek ve yakarcalarn imhas iin yl nce Mula ukun mcadele-
lerine alnmtr. Ayda bir pompalarla ila pskrtlmtr. Yaplan
hizmet baarszdr. nk mcadeleye balamadan nce kylerin etd
yaplmamtr. Ky artlarna uygun aralar salanmamtr. Kymze
gnderilen dingili yere yakn ilalama otomobili evre yolundan dar
kamam, yakarca ve sivrisineklerin yuvalandklar ky su birikintilerine,
bataklklara ve allklara ila pskrtememitir. zmir ili ila mcadelesini
baarl yapyor. Salk mdrlerini ve salk personelini ibanda eit-
mek, uzmanlarca onlar iin zaman zaman tertiplenecek seminerler,
konferanslar ve kurslara armak salk savann baarlmasnda etkili
olabilir. Bu nedenle btn bakanlklarda kendi personelini ibanda eit-

126
me iiyle grevlendirilecek genel mdrlkler kurulmasn teklif ederim
Sayn Babakan.
2- Mula Ky Hizmetleri Mdrl, yedi yl nce kymze su
getirdi. Ama yalnzca Akarcal Beylerin oturduu kyn iftlik mezras ile
muhtarmzn oturduu Merkez mahallemize su verildi. Kymzn Kara-
kuyu, Kzlkaya ve Zeytinlikuyu mahallelerine gerekd zrler uyduru-
larak su verilmedi. Bu mahalleler halk susuz brakld Sayn Bym,
22 yldr devaml muhtarmz Hdr Yiitkayaya, akrabalarna ve dostlar-
na, iftlik mezras beylerine ve adamlarna ton suyu 3000 liradan
satarken, susuz braklan biz mahallelilere ayn miktardaki suyu 40 bin
liradan satmaktadr muhtarmz, devletin verdii traktr ve tankerle. Buna
kimse de ses karmamaktadr. Onun iin zlecek olan, 36 bin kyn
muhtarnn problemi deil, 36 bin kyn fakir halknn problemidir. Bu
yzden kendimizin, Trkiyenin birinci derecede nde turizm alannda
bulunmamza ramen turistlerin temizlik ve su ihtiyacn karlayamyo-
ruz. Bu mahalleler halk bir tutam sebzeyi Milastan satn alabilmek iin
30 bin lira minibs paras demek zorundadr.
Yine 22 yllk devaml muhtarmz Sayn Hdr Yiitkaya, ky suyu-
muzun 8000 insann normal su ihtiyacn karlayacak bir blmn,
Batur adl bir kooperatife tahsis etmitir. Oysa 2770 sayl yasann birin-
ci maddesi: Kye, devlet ve devlete bal kurulularca gtrlen hizmet-
ler karlnda gnll katklar dnda kimseden katlma pay alnamaz.
ak hkmne ramen. Yine Sayn Yiitkaya, kendi arazilerinin iinden
ve nnden Mehmet Ergle mahallelere birer eme brakacaz diye
szl taahhtte bulunduu halde kooperatif suyunu geirdikten sonra su
verilmemi ve mahalle halk susuz braklmtr. Ayrca tahsis yoluyla
8000 insann normal su ihtiyac kadar su alan Batur kooperatifi, 215
bina yapmay planlamtr. Her ev ortalama 4 kiilik aileden olusa btn
binalar yapld zaman dahi ancak 1000 kiilik su ihtiyac doacaktr.
Kooperatif neden 8000 kiilik ky suyu ald. Elbette bir gayesi olmas
gerekir. Batur kooperatifinin evi yaplmakta olan bir yesi, mahalle
halkndan Ali zde ile konuurken: Bizim kooperatifin evresinde
baka kooperatifler varm, onlara su satacak ve ok para kazanaca-
mz Batur kooperatifimiz genel kurul toplantsnda grtk. diye
naklettii renilmitir.
Bugne kadar Batur kooperatifinin yaplm ve bitmi bir evi bile
yoktur. Kooperatif ky suyunun inaat ihtiyac dndaki byk blmn
bir gle, oradan da denize dkmektedir. Denize su dk yedi yldr
devam etmektedir. Biz kyller susuzluktan dillerimiz kurumu, dudakla-
rmz atlam, gzlerimiz bulanklam bir halde Gazzede ya da Kerbe-
lda olduu gibi aclar iinde kvranrken, bir Trk kooperatifi yetkililerinin
gzlerimizin iine baka baka kymz suyunu denize dkmesi aclarm-
z bir feryat haline dntrmektedir. ok Sayn TBMM Bakanmz ve

127
ok Sayn Babakanmz, tarihte anl Hektorun ldrlmesinden sonra
dul ei Andromakhenin, olu Astyanaksn yksek bir kaleden atlarak
ldrlecei haberini ald zaman ana yreinden kopan feryad 17 hatr-
latan feryadmza kulaklarnz tkamamanz, kylleri ilgilendiren yasala-
rn uygulanmasn brokratlarn takdirine brakmamanz, hakkmz olan
ky suyundan eit lde faydalanmamz iin mevcut yasalar efkatle
uygulatmanz, nfusumuzun yarsn oluturan kylleri de huzura
kavuturmanz saygyla tekrar arz ederim. nk brokratlar 7478 sayl
Ky me Sular Yasas'n, kyllere eit lde uygulamyor. 3202 sayl
yasann 2. maddesi (e) blm, kydeki sularn ihtiyaca gre kye ya da
kylere bal yerleim birimlerine tahsis etmek ya da tahsis biimini
deitirmek grevini Ky Hizmetleri Genel Mdr'ne verdii halde, bu
mdrlk yedi yldan beri bu grevini neden yapmaz? Kendisini ve
emrindeki personeli neden yasalarn stnde sayar? Yasay kylere eit
lde uygulayacak olanlarn almalarn neden engeller?
Yukarda da belirttiim gibi daha nceleri ime suyu iin Baba-
kanlk'a ve Ky leri Bakanl'na yaptm bavurular zerine bu Genel
Mdr: Sen su iin yksek makamlara bavuruda m bulunursun, ben
sana gsteririm. dercesine, mahallelerimiz ime suyu zmir Ky leri
Blge Mdrl'nn 24.10.1988 gnnde resmen Kyklack projesine
alndn devlet taahhd olarak bildirdii halde, bu taahhdn 1434 gn
sonra Genel Mdr, mahallelerimizi, kymz Kyklack su projesin-
den kardn ve ok uzaktaki Kazkl ime suyu projesine aldn
bildirmitir. Bu, mahallelerimizin ime suyunun en azndan 15 yl sonraya
ertelendii, ky suyunun denize dklmesine 15 yl daha seyirci kalaca-
mz anlamna gelmez mi Sayn Byklerim?
3- Kyklack Kymz eski ASSOS uygarlnn ticaret
merkezi, Ege turizm blgesinin banda yer almtr. Milas Belediyesinin
mcavir alan iindedir. Bu yzden sekiz yldan beri kymzn her yl
700 milyon liraya yaklaan emlk vergilerini, Milas Belediyesi kasalarna
yatrrz. Milas Belediyesi kymzn bu paralarn yalnzca alr. Ald
paralara karlk kye bir hizmet yapmaz. Hatta yapmay dnmez bile.

17 Yavrum, benim canmdan daha deerli yavrum. Talihsiz anneni brakarak bir
dmann elinde lmeye gidiyorsun. Alyor musun olum? Felaketini mi hissettin?
Niin kollarn bana sarlyor? Niin eteklerime sarlyorsun? Kk bir ku gibi
kanadmn altna saklanyorsun?.. Artk Hektor topran altndan kamayacak.
Mthi mzrayla seni kurtaramayacak. Korkun ve merhametsiz bir dle ban
krlp son nefesini vereceksin. Bo yere mi seni gsmde bytmm? Bo yere
mi doduun gnden beri ac ve zdrapla kendimi bitirmiim? Sana st veren
gsm bir daha kucakla. Onu kollarnn arasnda bir daha sk. Yreini
yreimin, azn azmn stnde bir daha sk. Ey barbarlara yakan ikenceleri
kefeden Yunanllar! Acaba u masum yavrudan ne istersiniz!... (Itihat Dergisi,
1927, Trkeye eviren: Salih Zeki)
128
Kylarmz temiz tutmak iin ihtiyacmz olan 50 p bidonunu beledi-
yeden istedik. ki yldr kotururuz, alamadk. Parlamenterlerimiz yasa
yaplrken, kyden alnan parann % 80i ky hizmetlerine harcanr diye
bir madde koysalard, belediyenin tavr daha baka olurdu. Gerekte
Milas Belediye Bakan Fevzi Topuz ok enerjik, yreinde hizmet ak
tayan, yurtsever bir kiilie sahiptir. Ancak yasal bir zorunluluk olmad-
ndan yalnzca imar tatbikat ve cezalarndan ald paralarn bir blm
ile kyn imar plann yaptrmaktadr. Kyn dier problemlerine ilgi
duymamaktadr.
Genelde ehirli daha zengin, kyl ehirliye kyasla daha fakirdir.
Bu yzden ok zeki olan kyller. slam dini zengin kimselerin fakirlere
zekt, fitre ve sadaka vermelerini emrettii halde, emlk vergisi yoluyla
bunun tam kart yaplmakta, fakir kyller zengin ehirlilere tre, sada-
ka ve zekt vermektedirler. esprisini yapmaktadrlar. Ben de bu espri
zerine dnyor, bu espriyi rtecek bir fikir bulamyorum ok Sayn
Bym. Bu emlk vergilerimizi devlete versek o zaman herkes bunu
anlayla karlar. Ama bu belediyeler kymzden her yl ald 700
milyon liray ne yapar? ehir halknn mutluluu iin onlarn temizlik, su,
yol, mezarlk, elektrik gibi ilerine bakar. Peki kyde oturan fakir vatan-
dalarn bu hizmetlere ihtiyac yok mu? Kyllerin bir yllk medeni ihti-
yalar 1600 lira ile karlanabilir mi ok Sayn Bym. Ky halknn
mutluluu iin kim hizmet verecek?
evremizdeki kyler Belediye mcavir alan iinde olmadklar iin
emlk vergisi vermezler. Neden? Nedeni belli deil. Ama bu kylerde her
yl 700 milyon liraya ulaan pamuk, zeytin, ayiei gibi tarm rnle-
rinden gelirleri olanlar var. Milyarlarca liraya ulaan emlk satanlar da
var. Bunlar yalnzca bal bulunduklar ky btesine 20 lira para ver-
mekle mkelleftirler. 2000 nfuslu kylerde belediye kuruluyor. Neden
500 nfuslu kye kurulmuyor? Nedeni belli deil. Belki de 2000 nfuslu
kyler alamasn bildikleri iin Belediye kurularak istedikleri karlanyor.
Btn bu gerekler yeniden deerlendirilerek yalnz mcavir alan
iindeki kylerin deil, btn kylerin emlk vergisine balanmasn, her
kyde birer belediye kurulmasn, ky emlk vergilerinin ehir belediyele-
rinden alnarak ky belediyelerine yatrlmasn, kylerde belediye kuru-
luncaya kadar geecek zaman iinde emlk vergilerinin ky btelerine
yatrlmas iin acele yasa tasars hazrlanmasn ve TBMMye sunulma-
sn, bu suretle ok byk Atatrkn t 1922 ylnda bile kylerde
gerekletirilmesini istedii ve Trkiye Byk Millet Meclisimize vasiyet
ettii hususlarn gereklemesine katkda bulunmanz sayg ile dilerim.
2.3.1993
Mehmet Ali Eren Kyklack Ky / MLAS

129
Cumhuriyetimiz Ve Demokrasimiz Tehlikededir
76 yl nce,18 12 Haziran 1919da Amasyada 9. Ordu Mfettii
Mustafa Kemal bakanlnda, Amiral Hseyin Rauf Orbay, General Ali
Fuat Cebesoy ve Albay Refet tarafndan ve Erzurumdaki 15. Kolordu
Komutan Kazm Karabekir ile Konyadaki 2. ordu Mfettii General
Cemal Paa ile de telgrafla haberleerek hazrlanan ve ulusa duyurulan
6 maddelik Amasya Kararlar adl ok nemli resmi yaznn birinci
maddesi yledir: Vatann btnl ve milletin bamszl tehlike-
dedir. tilaf devletlerinin etkisi ve kontrolndeki merkezi hkmet (padiah
hkmeti), grevini yapamamaktadr. Milletin bamszln, yine milletin
kesin kararlar kurtaracaktr. Bu szlerle ifade edilen karanlk olaylarn
benzerlerinin bugn de yurdumuzda yaama geirilmesi iin kimi evre-
lerde olaanst aba gsterilmektedir.
Cumhuriyet ynetiminin kurduu laik dnce temeli ile laik
dncenin yeerttii demokrasiyi ve Cumhuriyet'i ykmak iin toplumu-
muzun birok kesiminde akllara durgunluk verecek llere varan iftira-
lar, yalanlarla rlen senaryolar hazrlanmakta; bu senaryolarla medya-
nn da basksyla yurttalarmz etki altnda braklmaya allmaktadr.
Bu yalan szler ve senaryolar etkisini gstermitir. TBMMde Anayasa-
nn 24. maddesi grlrken belli kiilerin ve partilerin laik dnceyi,
Cumhuriyet'i ve demokrasiyi ykmay amalayan konumalar ve davra-
nlar tehlikenin kapsamn ve derinliini gzler nne sermitir.
Toplumumuzun byk bir blmnde, devletleri ayakta tutan
ahlki deerler yozlatrlmtr. Alverite, iktisadi hayatta olmas gere-
ken ahlk deerler gzard edilmi, daha ok kazanma, daha ok para
biriktirme hayatn en nemli amac haline getirilmitir. Toplumumuzu
kertecek ve ileride tarih sahnesinden uzaklatrmaya gtrecek bu
durumdan kurtulmamz mmkn m? diye bir soru sorarsanz ben
Mehmet Ali Eren, 86 yanda, Cumhuriyet'in kurulmasndan nce padi-
ahlk devrinde de yaam, o devrin aclarn tatm, Cumhuriyet'in
kurulmasnda katks olmu emekli bir eitimci olarak:
Mmkndr, ama zordur. derim.
Sayn Yurttalarm,
76 yl nceki gibi iinde srklendiimiz tehlikelerden kurtulup,
Atatrkn kurduu Cumhuriyet'imizin ynetiminde niter, hr ve bam-
sz bir ulus olarak yaammz devam ettirebilmemiz iin, yeniden ka-
cak Atatrk gibi dahileri beklemek olanakszdr. nk onlar bazen bin
ylda bazen de on bin ylda ancak bir defa gelirler. Bizim gibi doru ve
ahlkl insanlarn dernekler bnyesinde birlememiz, tek bir ktle halinde
fikir savana atlmamz, yalan szler ve uydurma senaryolarn karsna

18 Mehmet All ERENin Cumhuriyetimiz ve Demokrasmiz Tehlikededir. yazlar

1995te Milas nder ve Mentee gazetelerinde yaymland.
130
gereklerle kmamz, yryen gerein aydnlnda yalan sz ve senar-
yolar rtmemiz gerekmektedir. Bu alandaki dncelerimi bilgi ve
ilginize arz ederim:
1- Byk devlet adammz rahmetli smet nnnn: Bir memle-
kette namuslu ve ahlkl olan kimseler, en azndan namussuz ve ahlk-
sz insanlar kadar atlgan ve mcadeleci olmadka, o ulus esenlie
kavuamaz. szleri yurdunu ve ulusunu seven ahlkl insanlarn klavu-
zu olmal, bu yolda dakika geirmeden birleerek fikir savana atlmal-
dr.
2- Byk Tanr'nn yalnzca insanlara, kendi znden bir para
olarak verdii aklmz iletmemiz, doruyu aramamz, doruyu yanltan
ve yalandan kesin olarak ayracak bir dzeye aklmz ulatrmamz
gereklidir. Doruyu bulmak iin kiisel aba gstermeyi, gerektii yerde
zveride bulunmay bir ahlk esi olarak kabul ederek hemen fikir sava-
na atlmalyz.
Ahlk, bilindii gibi, insann doutan getirdii ya da sonradan
kazand bir takm davran biimleri, huylar, durumlar, manevi dzeyi
belirleyen tutum ve davranlardr. retide felsefenin bir koludur. Ahlk
deer yarglarnn bir blm zamanla deiir. Toplumdan topluma farkl-
lklar gsterir. Ancak ahlkn iki esi var ki, bu iki e hi deimez. Bu
eleri, Avrupa uygarlnn en byk adam, ciddi grev duygusunu
toplumlara alayan Kant, bir cmle iinde en iyi ekilde ifade etmitir.
Zati mkemmeliyet ve gayrin mutluluu, kiinin olgunlua ulamas ve
toplumun faydasn daima gznnde bulundurmasdr.
Nfus czdanmda 1329 (1913) yazl ise de, doduum yllarda
Nide ve Kayseri yresi genlerine Yemende askerlik grevi verilmesi
ve bunun da en azdan yedi yl olmas nedeniyle, babalarmzn, ocukla-
rnn biraz daha kartlaarak askere gitmelerini salamak iin 4 ya da 5
ya kk yazdrdklar babam Hac Osman Eren tarafndan bana
sylenmitir. Ayrca dedem Hac Abdurrahmann Mekkeden getirdii
Kurann sonuna da doum tarihimin 1325 (1909) olarak not edildiini
grdm.
1919da Ulukla han azna kadar silah ve cephane dolu idi.
Padiah hkmetinin harbe ara vermesi iin btn silahlarn ngilizlere
teslim edilmesi art vard. Mustafa Kemalin yol gstermesi ile Trk
memurlar ngiliz yetkili komutana bavurarak:
Trenlerimizi altrmak iin ta kmrmz yok. Lokomotieri
odunla yrtmek zorundayz. Bu nedenle silah teslimi uzuyor. Ksa
zamanda bu silahlar size teslim edebilmemiz iin Samsuna bir gemi
gnderin, silahlarmz size oradan teslim edelim. teklifini yaptlar.
Olumlu cevap alnnca Ulukla hanndaki on binlerce silah Nide
ve Kayseri zerinden Samsuna gnderildi. Bu silahlarn hepsi Mustafa
Kemalin eline geti. Ulukla hanna her gn 60 kadar ift atl araba gelir

131
ve onlara silah yklenirdi. Ulukla erkekleri hep cephelerde olduundan
arabalar biz ocuklarla kadnlar yklerdi. Ben de bu silah ykleme gre-
vinde 15 gn kadar altm ve bu suretle Cumhuriyet'imizin kurulmasna
katk saladm.
mparatorluun son devresinde askerler at. Kladaki silahlar
bekleyen askerler, torbalarna maytap tabancalarn doldurur, sokaklara
kar, bu tabancalar ocuklara gsterir, ekmek karlnda da bu taban-
calardan birer tane verirlerdi. Bir defasnda askerlerden biri, maytap
tabancasna bir mermi koydu. Tabancay gkyzne evirerek ateledi.
Mermi patlad, havay aydnlatt. Bu tabancadan ben de almak istedim.
Evimize kotum. Bir leen dolusu yufka ekmein yarsn aldm. Bktm,
koltuumun altna alarak askerlere kotum. Ekmei onlara verdim ve
tabancay aldm. Eve getirdim. Fadik Ninem tabancay grd. Askerler-
den aldm rendi. Beni azarlad ve fkeyle:
Bu tabancalar mirdir. dedi. Devlet maln alanlarn eli kurur.
Amcam Mehmeti ard. Tabanca ile birlikte bir tutam ekmek
verdi ve klaya gnderdi. Askerlere teslim ettirdi.
Ulukla kylerinin ounda padiahlk devrinde cami yoktu.
Maden Ky gibi Rumlarn ounlukta olduu be kyde kilise vard.
1590da kz Mehmet Paa tarafndan yaptrlan hann ok grkemli
camisi, padiahlk devrinde 330 yl yarm kaldktan sonra Cumhuriyet
devrinde tamamlanarak ibadete ald. Padiahlk devrinde camisi olan
kylerin ve kasabalarn imamlarnn ocuklar hem okuma hem de yazma
bilmezlerdi. Eski Osmanlca yazy okumak ve yazmak ok zordu.
Dnyada gelmi ve gemi btn devlet adamlarnn, zellikle in devle-
tinin yapamad harf devrimini Atatrk yapm ve bizlere bugn okumas
ve yazlmas ok kolay renilen ABC hareriyle okuma ve yazma olana-
salamtr.
Halk, zellikle kyller inek, koyun ve kei gibi hayvanlar srden
ayrlr ve dada kalrsa hocalara koar ve hayvanlarna, kurt yemesin
diye kurt azn balama adl dual bir ip balatrlard. Ayrca hocalar-
dan hastalar iyiletirmek, geimsizler ve ksleri bartrmak iin dz ya
da irinlik muskas alrlard. Uluklann krk adl alnda Ate Alinin
damnda kasabann en nl iki hocas, Konya medresesi mezunu Hoca-
zade Halil Efendi ve Kadzade Halil Efendi'nin yannda brahim Hasanla
Camgz Mehmet, srtlar kene dolu koyunlar getirir, koyunlardan ikier
kene alr, aznda iner, kanl tkrn koyunun srtna pskrtrd.
Buna efsun derlerdi. Bu suretle koyunlarn keneden kurtulacana ina-
nrlard. Bu ok nl hocalarn bu olaya hibir tepki gstermediklerini
hayretle ve ibretle hatrlarm.
Yurdumuzdaki ky ve kasaba camilerinin byk blm Cumhuri-
yet devrinde yaplmtr. Bilgili din grevlileri de yine Cumhuriyet devrin-
de yetimitir. Saylar 600e yaklaan imam-hatip okullarndan kan

132
mezunlar imam-hatip ihtiyacnn yirmi kat fazlasdr. Bilim verileri bir
kiinin meslei dnda kullanlmasnn toplumun zararna yaplan bir i
olduunu saptamasna ramen, hrsl politikaclar bu isiz din adamla-
rnn meslekleri dnda, kendi partilerine kar salamak amacyla mill
eitim, iileri ve gvenlik kadrolarnda altrmay yelemektedirler. Bu
konudaki tarihi saptamalarm yazmadan nce benim bu yazdklarmn,
padiahlk ve Cumhuriyet devrine ait gzlemlerimin doru mu, yoksa
yanl m olduu hakkndaki grlerinizi kendi aklnzn szgecinden
geirmenizi, kl krk yararcasna inceleyerek kendi aklnzla karar verme-
nizi zellikle rica ve arz ederim. nk iyi bir yurtta olmann, ahlkl
olmann, ksaca insan olmann ve Tanr katnda itibarl olmann ilk art
doruyu aramak ve kendi aklmz kullanarak doruyu bulmak iin aba
gstermek ve aln teri dkmektir. Bu nedenle dncelerimi tarih ve tarih
uygulamalarnn szgecinden geirerek, sizin de aklnzn szgecinden
geirmeniz dileiyle arz ediyorum.
slam dininin domasnda, gelimesinde ve ykselmesinde insan
aklna durgunluk verecek llere ulaan zorluklar, aclar ve
olumsuzluklara cesaretle gs geren Hz. Muhammed, btn hayat
boyunca bir an olsun mitsizlie dmemiti. Btn szleri ve davran-
lar itendi, toplumun faydasnayd. Kiinin ve grubun karn toplumun
karnn nne geirmek ynnde en ufak bir sz ve davranna rast-
lanmamtr. Hayatnn ocukluk, genlik ve olgunluk blmlerinin tama-
mnda akln kullanm ve gerei aramtr. slam dininin domasna,
yaylmasna ve halknn ykselmesine birinci derecede hizmet edenlerin
banda Hz. Muhammed gelir. Din inanlarnn ve trelerinin bir mezhe-
bin basksndan kurtularak her inanann inand ibadeti serbeste yap-
masn, dini politikann etkisinden, hilesinden, karndan arndrarak
Tanrnn istedii yne, bilim ynne evirerek btn Mslmanlarn kle-
likten kurtulup, ekonomik bamszla ve insanlk ailesi arasnda erei
yerini almasn salayanlarn banda Hz. Muhammedden sonra Gazi
Mustafa Kemal Atatrk gelir. nk o, Hz. Muhammed gibi akln kullan-
m, Hayatta gerek klavuz akldr, bilimdir ve tekniktir. demitir. Ata-
trk, eriat hileleriyle ve safsatalarla tkanan bilim ve akl yollarn, gerek
din zgrln salayan laiklik prensibi ile am ve Mslman lkele-
rin klelikten kurtulup, bamsz ve zgr devlet olmalarnda katk sala-
mtr.
Hz. Muhammed dnda slam byklerinden hibiri, slam ulusla-
rnn klelikten kurtulmalar ve bamsz birer devlet olmalar iin Atatrk
derecesinde ne bir aba gstermi ne de etkili olabilmilerdir.
Tarihte Mslman lkelerde, esir pazarlarnda kadn-erkek binler-
ce kle hara mezat satlrken, onlara insanlk hakk tannmazken, ne
yazk ki bir Hiristiyan olan Amerika Cumhurbakan Lincoln 1863de
kiye blnm bir lke daha fazla ayakta kalamaz., Bu lkenin yar

133
kle yar hr olmaya katlanabileceini sanmyorum. sloganlaryla bala-
yp, Amerika Birleik Devletleri gneyindeki alt devlete kar savaa
girmi ve iki yllk silahl atma sonunda baarya ulam ve Amerika-
da klelii kaldrmtr.
lkemiz dnda slam lkelerinin tmnde adalet datm eriat
yolu ile yaplmaktadr. eriat yoluyla adaleti datanlar, kii ve grup kar-
larn toplumun karlar nne geirebilmek ve Tanr buyruunu kendi
karlar dorultusunda yorumlamak iin hile-i eriye ad ile adalete hileyi
sokuturmulardr. Hilenin szlk anlam, birini aldatma, yanltma iin
yaplan dzendir. Hile-i eriye ise kanuna kar hile, Tanr buyruunu
hile yoluyla karna kullanma anlamna gelir. eriat yoluyla adalet dat-
ma ii, Osmanl mparatorluunda ve yurdumuz dndaki btn Msl-
man lkelerde kimi farkllklarla uygulanmtr. Onbinlerce masum Msl-
man hile-i eriye nedeniyle zarar grmlerdir. Bunun balangtan itiba-
ren nemli aamalarn birer birer aklayalm:
Bilindii gibi Hz. Muhammedin 8 Haziran 632 ylnda vefatndan
sonra eriatn ilk uygulamasn Hz. Ebubekir yapmtr.
Hz. Muhammed vefat edince, cenaze banda Hz. Ali ile kadnlar
kald. slam bykleri cenazeyi brakarak politika toplantlarna kotular.
Hz. mer, Hz. Ebubekiri yanna alarak halife seimi iin Beni Saidenin
evi damnda toplanan islam byklerinin (ashabn) toplantsna yetiti.
Sz alarak Hz. Ebubekirin halife olmasn etkili szlerle tledi. Yerin-
den kalkarak Ebubekire biat etti. Oradakilerin de biat etmelerini salad.
Hz. Ebubekir de gnl borcunu deyerek iki yl sonra lmnde Hz.
merin halife olmasn salad.
Halife seiminin ikinci gnnde, Hz. Fatma Aliyi de yanna alarak
Hz. Ebubekire gitti. Ona: Babamn mirasn istiyorum. dedi. Bu miras
Hayber yaknlarndaki Fedek adl kasabada Yahudilerden politika ynte-
miyle alnan geni hurmalk ve tarm topraklar ile Hayber savann
kazanlmas ile Hayber topraklarndan Hz. Muharnmedin hissesine
den topraklard. Hz. Ebubekir cevap vererek:
Ey Allah Resulunun sevgili yavrusu, deerli babanz bize varis
olunmaz buyurmulardr. Bu nedenle bu topraklar sana veremem. der.
Hz. Fatma:
Resulullah bu kurala, mm Eymene syledii, Fedek topran
Fatmaya veriyorum. szleriyle bir istisna getirmitir. Hz. Ali sz alarak,
Halifenin dayand hadisi Kurandan okuduu ayetlerle hkmsz hale
getirir. Buna ramen Hz. Ebubekir kararndan dnmez.
Evine ok zgn, fkeli dnen Hz. Fatma, bundan sonra yaad
yarm yl bulmayan hayat boyunca bir defa olsun glmemitir.
Bir sre sonra Hz. Fatma peygamber mescidinde (mescidi nebi-
vide) grld. Orada Arap Edebiyatnn en gzel rneinden birini olu-
turan konumasnn ok ksa bir blmn, stanbul niversitesi lahiyat

134
Fakltesi Dekan Prof. Dr. Sayn Yaar Nuri ztrkn bir yazsndan
aktaryoruz. Hz. Fatma mescitteki insanlara (Ashaba) seslenerek;
Sizler, Ey Allahn kullar! Sizler, Allahn snr ve yasaklar zerin-
de bekileri, dinin ve vahiylerin tayclarsnz. Sizler kendi benlikleriniz
zerine Allahn emirlerisiniz. Sizler, dier milletlere de hakikat teblicile-
risiniz. Ve sizler, Allahn aramzdaki haklarnn, ahdinin, emanetinin de
koruyucularsnz.
Ey insanlar! Biliniz ki ben Fatmaym. Ve babam Muhammed
Mustafadr. Szn ilkini ve sonunu sylerim. Konumamda lzumsuz,
davranmda mnasebetsiz bir ey yoktur. imdi siz tutup benim kendi
babama varis olmayacam syleyebilir misiniz? Cahiliye ahlkyla
hkmediyorsunuz. Yoksa bilmiyor musunuz durumu? Hayr, biliyorsunuz.
u parldayan gne kadar ak biliyorsunuz ki, ben Muhammedin kz-
ym. Ey Ebukuhafenin olu (Ebubekir)! Allahn kitabnda senin iin
babasna varis olur diye yazl iken, benim iin varis olamaz diye mi
yazl? ok irkin bir i yapyorsun. Allahn kitabn gz gre gre bir
kenara m itiyorsun? Yoksa Kurann hkmleri benim iin geerli deil
mi? Benimle babam arasnda veraset ve akrabalk ilemiyor mu? Mrasla
ilgili ayetler size mi zg? Babam onlarn hkmleri dnda m kalyor?
Yoksa iki millet var da ben ve babam bunlarn ikincisinde miyiz? Yoksa
Kurann inceliklerini siz babamdan ve onun amca olu Aliden daha iyi
mi biliyorsunuz?
Ve siz Ensar! Allahn resul babam: Kiinin varl evladnda
korunur. demez miydi? Ne kadar abuk unuttunuz, ne kadar acele
olarak yeni eyler icat ettiniz? Ey insanlar! Yaptklarnz Allahn gz
nnde oluyor. Ve ben, size ackl bir azab da haber vermi olan bir
nebinin kzym. Yapn yapacanz, biz de yapalm yapacamz. Ve
bekleyin sonucu. Biz de bekleyelim.
Konuma bittiinde mescitteki insanlar birbirine bakmt. Ala-
yanlar, feryat edenler, baranlar... Ortalk bir maher yerine dnmt.
Hz. Fatma mescitten ayrlp evine kapand. eriat adaleti hkmn iletti.
Hz. Fatma, babasnn ok geni topraklarndan bir karn dahi veraset
yoluyla alamad.
Hz. Muhammedin vefatndan bugne kadar 1363 yl gemitir.
Hz. Ebubekirden balayarak bugne kadar Trkiye Cumhuriyeti dn-
daki btn Mslman lkelerde ve devletlerde eriat hkmleri uygulan-
m ve uygulanmaktadr. eriat, insanlar tarafndan dzenlenen, uygula-
nan ve gelitirilen hukuk ve hukuk bilimi deildir. Bugnk Ceza Hukuku
eriatta Ukubat, bugnk Ticaret ve Borlar Hukuku ile Medeni Hukuk
da Muamelat adyla uygulanmaya allmtr. Ancak yeryznden
gelmi, gemi hibir Mslman devlet eriat hukukunu tam olarak uygu-
layamamtr. Zamann getirdii ihtiyalar ve zorunluluklar karsnda
eriata kar hile anlamndaki hile-i eriyeyi bir kural olarak getirmi ve

135
hukuka hileyi sokmutur. Uzak ve yakn zamanlardan rnekler vererek
uygulamay anlatmaya alalm. 1967de Konyann merkez ve Obruk
bucaklar kylerinde grevli olarak alyordum. Kyllerle yaptmz
sohbetlerde birok kyl traktr ve bier-dver makine taksitlerini Hazi-
ran aynda deyebilmek iin Konyadaki tand tccara gider ve iki
aylna on milyon lira bor para ister. Tccar: Param yok, ama sana
kuma satabilirim. der. Bu cevaptan holanmayan kyl: Ben kuma
istemem. Kuma ne yapaym. der. Traktr ve bier-dver taksitlerini
demek iin 10 milyon liralk nakit para lzm. ki ay iinde harmanm
kalkacak, o zaman parann tamamn birden derim.
rtl plann uygulayan kurnaz tccar: Sana satacam 15
milyon liralk kuma, 10 milyon liradan tekrar satn alr ve paran da
pein veririm. der. Bu suretle faiz alp haram bir i yapmam olurum.
Tccarn bu davran, normal faiz parasnn ok daha fazlasn
baka bir ad altnda hile yoluyla almak ve Tanry aldatmak giriimi deil
mi Sayn Okuyucularm?
1363 yllk eriat tarihi incelendiinde Tanr buyruu uygulamasn-
da ok byk hatalara dld, hrsz sanlan kiilerin kollarnn kesil-
dii, bunlardan bir ounun sonradan susuz olduu ve hrszl baka-
snn yapt anlalsa da kesilen kollarnn yerine taklamad; zina
san kadnn yar beline kadar ky ya da kasaba meydannda ukura
konulduklar, ky ya da mahalle halknn ta atarak kadn ldrmeleri
olaan saylm; fakat sonradan, talanarak ldrlen kadnlarn susuz
olduklar maddi kantlarla ortaya kt halde kadnn diriltilemedii,
talayarak ldrenlerin de bir cezaya arptrlmadklar ibretle grlm-
tr.
eriata gre kadn erkek eitlii yoktur. Kadnlar eksik yaratlm
insanlar olarak grlmtr. En basit kant da varlkl bir erkein drt
kadnla evlenmesi doal hakk olduu halde, ne kadar ok varlkl olursa
olsun bir kadnn birden fazla erkekle evlenmesi en byk su saylmtr.
Bugn eriat uygulayan ve bir milyar akn nfusa ve ok byk
petrol ve maden rezervlerine sahip olan Mslman lkelerin tmnn
bilime katks yzde 1in altndadr.
Bu durum btn Mslman toplumlar iin yz kzartc bir geriliktir.
Byk Tanr kendi znden bir para olan akl yeteneini Hristiyanlar,
Museviler, Budistler ve dier din sahiplerine verdiinden daha az olma-
mak zere Mslman uluslarn bireylerine de vermitir. Mslmanlarda
bu akl yetenei ve maddi zenginlik olduu halde, bilim ve teknikte geri
kalmann elbette bir ya da birok nedeni vardr. Bilim adamlarnca ve st
dzey ilahiyat grevlilerince bilim metodlar uygulanp, nedenler bulunup,
bu nedenleri giderici tedbirler alnmadan, alnan nlemler cesaretle uygu-
lanmadan bilimde ilerleme olanakl deildir. Bu yksek amaca ulaabil-
mek iin ilk yaplacak i, karclarn, din duygusu smrclerinin,

136
sahtecilerin basksndan kurtarp, dine en yksek sayg zgrl sala-
yan laiklik ilkesini btn Mslman memleketlerde uygulamaktr. Laiklik
ilkesinin ngrd gibi dini inan olarak benimsemek, uygulamada
ynetimi devlete, yeni bilgiler retmeyi de bilime brakmak zorunluluu
vardr.
Trkiyede gerek Mslmanlk ve dine sayg Cumhuriyet devrin-
de gelmitir. Kutsal kitabmz, btn insanlar ve btn lemler iin indiri-
len Kurann amac; insanlar doruya yneltmek, sua gtren yollardan
ve eylemlerden kurtarmaktr. Bu ama padiahlk devrinde gzard edil-
mi, bir yandan Arap milliyetiliinin etkisi, dier taraftan kar kayglar
Tanr emrinin nne gemitir. Bu devre ait anlarm hl canldr.
O dnemde ilkokullarda Kuran dersleri okutulurdu. Hocalar
cumalar rencileri camiye gtrp namaz kldrr, din tlerini (vaaz)
dinletirdi. Namaz ve vaaz, Arapa szlerle yapld iin, bundan hibir
ey anlamazdk. Esasen Trke konuan halka devlet de Arapa, Farsa
ve Trke karm Osmanlca szlerle ilem yapyor, onlar da bundan
birey anlamyordu. Bir dileke yazdran halk, dileke iinde anlad bir
kelime yazlrsa, dilekenin etkili yazlmadn sanrd.
Vaazn sonunda okunan bir cmleyi anlardk. O da: Allahm
padiahn atn ekin, klcn keskin et. duasyd. Padiahlk dneminde
padiahlk hem hocay askere almazd, hem de hocann rencilerini.
Rahmetli babamn Uluklada koyun gden aabeyim Hseyine Bor
medresesinde kayt tazelemek iin bir araba dolusu ya ve peynir tene-
kesini Bora gtrdn hatrlarm. 400 yllk halifelik dneminde padi-
ah din grevlisini, din grevlisi de padiah korumutur. Yine o dnemde
halk, namaz klp oru tuttuu halde, okuduu ayetlerin anlamn bilme-
den ve kavramadan kr krne okuduu iin, Tanr buyruunun amac-
n gerekletiremezdi. Halk arasnda hocann ok zaman hile-i eriyeye
sapt kans ve bu nedenle: Hocann dediini tut, gittii yoldan gitme.
szleri yaygnd.
Gerekten Tanr btn insanlar Arap olarak, Arap dili konuan
insanlar olarak yaratmamtr. Hz. Muhammed Arap dilini ok iyi bildii
iin, vahiyleri Arap dili ile ifade etmi ve insanlara duyurmutur. Btn
insanlar Arap dilini renmeleri gerektiine dair bir kural da getirme-
mitir.
Surelerin indirilmesi ile o zamanki Arap toplumunda geen olaylar
arasnda kesin bir balant vardr. Hz. Muhammedin amcalar iinde en
zengini olan Ebu Lehebin, Haimi ailesinin bakanlna seildikten
sonra Hz. Muhammede en byk aclar ektirmesi zerine gelen
Tebbed Suresinin ierii yledir:
1- Ebu Lehebin elleri krlsn, kendi de yok olsun.
2- Onu ne mal, ne de kazanc kurtaramayacak.
3- O, alevli bir atee atlacak.

137
 4- Kars ona odun tayacak.
5- Boynunda hurma lifinden bklm bir ip olacak.
Yukardaki surenin ieriini, anlamn bilmeden, bu anlam kavra-
madan, o cokuyu tatmadan Tanr buyruunu yerine getirdiimizi nasl
syleyebiliriz.
Hz. Muhammede gelen ilk ayet (Ikra) Oku ayetidir.
Okuma, hem yazy ve kitab hem de doay okuma ve anlamada
kullanlr. Yaz ve kitaptaki anlamsz harflerden meydana gelen anlaml
kelime ve cmlelerin anlamlarnn kavranarak ve bu kavramlar zerinde
dnerek yaplan bir itir. Anlam kavranmadan, kavramlar zerinde
karlatrmalar yaplmadan dnce meydana gelmez. Bu nedenle
anlam ve dnme olmadan gz nnden geen kelimeler ve sesler
okumay oluturamaz. Bu nedenle anlam kavranmadan okunan ayetlerle
Tanr buyruu ve bu buyruu gerektiren ama gerekletirilmi olmaz.
Atatrk Dnce Dernei zmir ubesi Bakan Sayn ztural-
nn u saptamalarn ibretle okuyalm: 1925 devrimcileri iin yalnzca
ezann Treletirilmesi yeterli deildir, Kuran da Trke okutulmaldr.
nk Kuran, anlalabilmesi iin belirli bir topluma nasl Arapa indiril-
diyse, kiilere glk kartmak iin gelmi deilse, onun derin anlamn
zebilmek iin ulusal dile evrilerek okunmas, Tanrnn bir buyruu
saylmtr.
Bu giriimin ncs hi phesiz Atatrktr. Yabanc bir kltr
sisteminin Trk kltr zerindeki yzyllarca srm olan basksna son
vermek iin devrimci bir atlmla balatlan Trke ezan dnemi 1950
ylna kadar srmtr. Tam 17 yl Tanr uludur! sesleri minarelerden
duyulmutur.
Trkiyede 17 yl boyunca her gn be vakit namazdan nce oku-
nan Trke szl ezan erifin anlamn anlayan Mslmanlarn yrekle-
rini dolduran Tanr sevgi ve saygs etkisiyle camilere kotuklarn
grdm. Bu gerek Mslmanlar bilerek ve dnerek Tanrya boyun
ediler, Tanr buyruklarn yerine getirdiler. Ama 1950 ylnda Demokrat
Parti iktidara geldi. O zamanki babakan Adnan Menderes ilk icraat ola-
rak ezan erifin Trke okunmasn durdurdu. Arapa szlerle okunma-
sn salad. Atatrk sevmek ibadettir diyerek Atatrke balln
perinlediini sanan o zamanki cumhurbakan Celal Bayar da uygula-
may sratlendirdi.
Adnan Menderes ve Celal Bayar, hangi dnce ile ezan erifin
Trke okunmasn nlediler. Bu sekin kiiler, salklarnda slam dinine
hizmet yaparak ldklerinde bu hizmetin karl olarak canl bir ku gibi
cennetin takasna konacaklarn m sandlar? Maksatlar neydi? Yoksa
Arap milliyetiliinin etkisinde kalarak m ezan erifi Arapaya evirttiler?
Ya da gizli tuttuklar bir kar hesaplar, daha ok oy toplama kayglar m
vard? Bunlar zerinde dnerek, aba sarfederek doruyu bulmak,

138
saptamak ve hareketleri doru temele dayamak, Mslmanlar iin hem
insanlk grevi ve hem de Tanr buyruudur.
Yce Tanrnn kendi znden bir para olarak btn insanlara
verdii akln kullanmadan, doruyu aratrp bulmadan, doruyu bulmak
iin aba sarfetmeden propogandaclarn tatl szlerine kanarak yalanlar
doru kabul eden insanlar, ne insanlk toplumunda ne de Tanr katnda
sayg gremez, nk suludur.
Sayn Okuyucularm:
Size geree ulamanz iin yardm etmek istiyorum. Grevim
Sokratn dedii gibi bir ebenin almasna ok benzer. Bilindii gibi ebe
douracak kadnn acsn azaltarak salkl bebek dnyaya getirmesine
yardm eder. Ben de eitli ansiklopedik bilgiler vererek ve sorular sora-
rak, bunlar zerinde dnmenizi salayarak dorunun kendiniz tarafn-
dan bulunmasna yardm edeceim.
Tarih boyunca birok Arap bilgini slamn znden ok, Arap
kltrnn baka uluslarca benimsenmesine nem vermitir. Bunlar
ezan erifin, dualarn ve surelerin, ayetlerin Trke okunmasna kar
kmlardr. Oysa Kurann amacnn insanlar dorulua yneltmek,
sua gtren yollardan ve eylemlerden uzaklatrmak olduunu bilirler.
Bu amac gerekletirmenin ayetin manasn bilmek ve dnmekle
mmkn olacan da bilirler. Ayrca mana bilinmeden ve zerinde
dnmeden amacn gerekleemeyeceini ve Tanr buyruunun yerine
getirilemeyeceini de bilirler. Yine Trke okunmasna izin vermezler.
nk Arap bilginlerinin amac Arap kltrnn yaylmasdr. stikll
Marmzn yazar, din airi Mehmet Akif Ersoy bile Arap kltrnn etki-
sinden kendisini kurtaramamtr. Ersoy bir iirinde:
Trk Arapsz yaamaz,
Kim yaar derse delidir,
Trk Arabn hem sa gz
Hem sa elidir.
demitir.
slamiyetten nceki yllarda olduu gibi Mslman olarak da Trk
Arapsz yaayacak ve yaamaya devam edecektir. Her vatandan Trk
tarihini iyi bilmesi gerekir. Trk-Arap ilikilerinde ortaya kan yzlerce
olaydan ikisini bilgilerinize arz ederim:
1- Olaydan 50 yl sonra ngiliz casusu Lawrencein hatralar
yaymland. Bu hatralarda, o srada ngiliz ordusunda subay bulunan
Hicaz meliki erif Hseyinin olu Hicaz eyhi Abdullahn teslim bayra
ap, silahlarn brakan Trk askerini ehit ettikten sonra: Ne kadar ok
Trk ldrebilirsem, o kadar ok sevap kazanrm. dedii
unutulmamaldr.
2- Yurdumuzu paralamak, milli birliimizi bozmak iin gencecik
askerlerimizi ve yurttalarmz ldren PKKy yurdunda eiten, silah ve

139
gda yardm yapan devletlerin banda Mslman Suriye ve dier slam
lkeleri vardr. Bunu da hatrmzdan karmamamz gerekir. Onun iin
milliyet uurundan uzak, sadece mmet anlayyla yazlan iirlere ve
fikirlere itibar etmeyerek milletimizin birliine, beraberliine ve devletimi-
zin yceltilmesine almamz gerektiine inanrm.

Alman Kalknmas Ve Biz

1955 yl Ocak aynda 19 Konya Erelisindeydim. Ayranc buca-
na bal Divle kynde bir eitim sorunu kt. Mfetti olarak oraya
gitmem gerekti. Bir haftadr ortalk karl ve buzlu idi. Scaklk -35 Cn
altna dt.
Trenle Ayrancya gittim. Kiraladm bir tatar arabasna bindim.
Krklere brndk. Atlar hareket etti. Kasabay knca karla rtl ky
yoluna saptk. Arabamz saa sola yalpalyor, kh bir kar kmesine
arpyor, kh bir ukura dalarak yava yava ilerliyordu. Korkun bir
souk ortal kasp kavuruyordu. Ayranc baraj alanna yaklatk.
Barajda avular bir grup iiyi altryordu. Kimi ii matkapla kayalar
deliyor, kimi de kazma krekle kan molozlar kamyonlara dolduruyordu.
Bize bakan bir avua:
Kolay gelsin hemerim dedim. Bu soukta insan altrlr m?
Baksana insan tkr yere dmeden havada donuyor.
avu:
Ah hemerim dedi. Biz bu gndz almaya oktan razyz.
Amma bir de gece vardiyasnda alan arkadalarmz var. Baraj yapan
Alman mhendisleri, bir an nce bu yapy bitirip kazanlar ile Almanya-
da fabrika kuracaklar. Bu yzden hem kendileri gece gndz alyor,
hem de bizi altryorlar.
avua veda ettim. Arabamz hareket etti. Dnmeye baladm.
Alman halknn glkleri adm adm yenerek, bu ok yksek grev bilin-
cine ve duygusuna; dikkatli, yaratc alma zevkine nasl ulatn
aratrdm. Biz Trklerin de Almanlar gibi alma ve yaratma dzeyine
ulamak iin neler yapmamz gerektiini 37 yldan beri de dnyor ve
aratryorum. Bulgularm ok sevdiim ulusumun bilgisine sunarm. yi
niyetli, yurdunu seven yurttalarmdan, yazarlardan, profesrlerden,
yneticilerden, i adamlarndan, herkesten bu konuda katkda bulunma-
larn dilerim.
Bugnlerde seim atmosferine girdiimiz iin, btn partilerin lider
ve szcleri Trk halkna 21. yzyln ihtiyalarna uygun insan yetitir-
diklerini ve yetitireceklerini ok yksek sesle sylemektedirler. Bu szler

19 M. Ali Erenin Alman Kalknmas Ve Biz makalesi Ekim 1991de Milas nder
gazetesinde yaynland.
140
ne dereceye kadar gerei yanstyor? Ziya Paa'nn gerei yanstan u
iirini yazarak, bulgularm arzediyorum:
Ayinesi itir kiinin lafa baklmaz
ahsn rtbe-i akl grnr eserinde.
Bulgularm yledir :
Alman halk, kinci Dnya Sava'nda bilim ve teknik adamlarnn
ok byk bir blmn sava alanlarnda kaybetti. Bir blmn de
Ruslar ve dier uluslar kardlar. Kara, deniz ve hava kuvvetleri tama-
men yok edildi. Okullar, hastaneleri, i sahalar, yerleim alanlar ve
ehirleri hava saldrlaryla ykld. nemli fabrikalar sklerek baka
lkelere gtrld. Maliyesi kt. Halk parasz ve a kald.
Harp sonunda blnen Bat Almanyada halk, disiplinli, dikkatli,
bilinli ve yaratc bir zihniyetle almaya balad. Bugn Almanlar
dnyann en ok gelimi, bilim ve teknikte yaratc gce ulam ulus-
larnn en n safnda yer almaktadr. ok zenginlemitir. Yklan ve
yaklan btn binalarn, fabrikalarn ok daha kusursuz bir biimde
yeniden yapmtr. Baka uluslara milyarlarca dolar bor ve hibe verebi-
lecek gce de kavumutur.
Bu ilerlemede Almanlarn yetitirdii bilim adamlar ve lozoflarn
kitaplar ok nemli rol oynamtr. Avrupa uygarlnn ok byk adam
Alman filozofu Kantn kitaplar ve zellikle Ameli Akln Tenkidi kitab
ok nemlidir. Bu kitap Almanlar mutluluun hakkiyle yaplan grevden
sonra duyulan ferahlk olduu bilincine ulatrmtr. Ahlkn da kiisel
kusursuzluk ve bakalarnn (gayrn) mutluluu olduu dncesini
Almanlara alamtr. Alman mucizesi de bu suretle ortaya kmtr.
Bizim de ulus olarak fikirlerinden ve yaptklarndan faydalanaca-
mz byk Atatrkmz vardr. Bizim Kant gibi fikirlerinden faydalanaca-
mz bir filozofumuz yetimemitir. stelik Milli Eitim Bakanl YKle
ibirlii yaparak niversitelerdeki felsefe renci kadrolarn daraltmtr.
evrelerinin isteklerini de yerine getirerek okullarmzdaki felsefe
derslerini dogma arlkl yetien personele verdirmekte ve rencilerin
hr dnce ve yaratma geliimini nlemektedir. Televizyonda ve radyo-
da 21. yzylmzn ihtiya duyduu insan yetitirmeyi amaladn
aklayan Sayn Milli Eitim Bakanmz, yine i evrelerinin isteklerine
uyarak yzlerce imam-hatip okullarna, yurdumuzdaki imam-hatip meslek
ihtiyacnn 12 kat ounluunda renci almtr. Bakanlk ve YK, ilahi-
yat fakltelerinde ve imam-hatip okullarnda Atatrk kmseyen, Bat
uygarln dlayan kitaplar rencilere okutturmaktadr.
Prof. Dr. Aysel Eki Cumhuriyet gazetesindeki yazsnda:
Bu kitaplarda asl beni artan, din eitimi gren rencilere yer
yer nasl liklii kmseyen, Atatrke fkesi satr aralarna alayc biim-
de sinmi kitaplarn okutulduunu grmek oldu. Bu kitaplarda yozlama
ve ahlk dklnn kayna olarak Batllama gsterilmekte, bugn

141
ada eitim olarak nemsediimiz ve ulamaya abaladmz tm
amalarmzn tersi savunulmaktadr. demektedir. 20
ok Sayn Bakanm,
Belki hatrlarsnz, 1922 ylnda Atatrk, Trk ulusunu Osmanlla-
rn egemenliinden kurtard zaman, yurdumuzdaki devaml problem
karan Rumlar da Yunanistana gndermiti. Btn yurtta demirci, tene-
keci, kalayc, kundurac, postalc, marangoz gibi sanatkrlar bulmada
byk bir sknt balamt. nk 700 yllk din ve eriat arlkl medre-
selerle ilk ve Rtiye okullarndaki eitimde Bat uygarl dland gibi,
btn sanatlar da Trk ocuklar iin dlanm ve bu sanatlarda Rum
ocuklar yetitirilmiti. Trk ocuklarna da hammallk, obanlk ve
amurculuk braklmt. O yllarda Ankarada binalar yeniden yaplrken
Bosnadan yap ustalar ve marangozlar getirilmiti. Ustalarn Trk
amurculardan keser istedikleri zaman Trk anahtarn getirin. dedik-
lerini her halde duymusunuzdur. nk o devrede Trkler, her ilerini
keserle yapar, vidalarn takm anahtarlar ile alacan bilmezlerdi.
renmemilerdi. Yzlerce koyunu ve sr olan sr sahipleri, k iin
yazdan ot ve yem hazrlamay bilmezdi. Allarda bazen 15 gn devam
eden kar altnda hayvanlar ya a kalr krlr ya da meraya karlarak kar
stnde kalan allarn u ksmlar yedirilirdi. Kene denen bcek,
hayvanlarn kann emer, onlar ldrrd. Kene ile savamay bilmezler-
di. aresizlikten efsun yaptklarn grdm. Bu efsun, keneyi aza alp
diler arasnda ezdikten sonra hayvan zerine az yoluyla pskrtmenin
ad idi.
Son 80 ylda Amerikada bilim ve teknoloji alannda akllara
durgunluk verecek derecede ilerleme olmutur. Bu ilerlemede Amerikan
lozof ve eitimci John Deweyin byk etkisi olmutur. Alman mucizesi-
nin yaratlmasnda da bata Kerschen Steiner olmak zere Alman eitim-
cilerinin kitaplar rol oynamtr. Bu sayede genliin yetileri serbestlik
iinde hareket ettirilerek gelitirilmi ve yaratclk aamasna ulatrlm-
tr. alan, almaktan zevk alan, mutluluun hakkiyle yaplan grev-
den sonra duyulan ferahlk olduu bilincine ulam ahlkl bir Alman
toplumu meydana getirilmesi salanmtr.
1940l yllarda Trkiyemizde John Dewey ve Kerschen Steiner
derecesinde bir eitimcimiz olan Hakk Tongu yetimiti. Tongu o
yllarn unutulmaz Milli Eitim Bakan Hasan li Ycelin tam desteini
alm, lkretim Genel Mdrl'n stlenmiti. Atatrkn Bamszlk
Savamzn o ok skntl gnlerinde dahi ky kalknmas ve kylye
deer verilmesi hakkndaki 1 Mart 1922 gnl nutkundaki szlerinin ve
aydnlara olan direktifinin etkisi ile Tongu, bu fikirleri uygulama alanna
koymak iin 21 ky enstits kurmutur. Atatrk bu nutkunda: Ulu Kuru-

20 Aydn Din Adamn Byle mi Yetitiriyoruz? Prof Dr. Aysel EK, Cumhuriyet
Gazetesi, 4.6.1990
142
lunuzdan ve btn cihandan bir soru sormama msaade ediniz. Trkiye-
nin sahibi ve efendisi kimdir? Bu sorunun karln derhal birlikte vere-
lim. Trkiyenin gerek sahibi ve efendisi, retici olan kyldr. O halde
herkesten daha ok bolluk, mutluluk ve mala hak kazanan kyldr.
Bundan dolay Trkiye Byk Millet Meclisinin ekonomik politika-
s, bu byk gayeye ulamaya ve retmeye eilmelidir. Baylar, denilebilir
ki bugnk byk dert ve skntlarn tek nedeni bu gerekten habersiz
olmamzdr.
Gerekten yedi yz yldan beri cihann drt bir bucana gndere-
rek kanlarn akttmz, kemiklerini yabanc topraklarda braktmz ve
yedi yz yldan beri emeklerini ellerinden alp savurduumuz ve buna
karlk daima aaladmz, tahkir ettiimiz, bunca fedakrlk ve iyilik-
lerine kar bu iyilii unutarak arszlk, zorbalk yaparak hizmeti yerine
indirmek istediimiz bu gerek yurt sahibinin karsnda bugn tam utan-
ma ve sayg ile gerek durumumuzu alalm. demitir.
Rahmetli Tongu, kurduu 21 Ky Enstitsne ky retmeni ve
salk memuru yetitirmek maksadyla yalnzca kylerden ald ky
ocuklarn byk bir coku iinde ii seven, iyi i yapmaktan holanan,
ok okuyan, retmenlik sanatnda baarl, tarm ve sanat alanlarnda
da becerikli retmen ve salk memurlar yetitirmiti. okulu haline
getirilen ky enstitlerinde eitim ve retim almalar grup halinde
yaplrd: Kltr dersleri, Uygulamal tarm dersleri ve Sanat almalar.
Ayrca bu okullarda rencilerin kendi kendilerini ynetmelerine
olanak salanr; renciler, tartmal i ve elence programlar, mzik
ve milli oyun almalar ile yaratc kir dzeyine ulatrlr, yrekleri
ulus, yurt ve insanlk sevgisi ile dopdolu retmenler yetitirmeye nem
verilirdi.
Harp devam ediyordu. Bte olanaklar ok dard. Yetitirilecek
on binlerce retmene maa vermek iin kaynak yoktu. Ycel ve
Tongu, buna bir are olarak, retmen aylnn bir blmn okula
ayrlacak arazi gelirleri ve sanat almalar ile retmenin kendisinin
salayacan, devletin sadece 20 lira cret vereceini syleyerek 3803
sayl Ky Enstitleri Kanununun 1940 ylnda yasalamasn baardlar.
Ky enstitleri yalnzca kylerden renci alyordu. Kylerdeki
toprak aalar, retmene verilecek cretleri ok dk buldular. Bu
yzden kendi ocuklarn enstitye vermediler. ounlukla kylerdeki
oban, hizmeti gibi alt grup insanlarnn ocuklar enstitye mecburen
alnd.
Okulda serbestlik iinde kuvvetli bir eitim ve retim gren, yara-
tc bir zihniyet ve idealist bir ruh kazandrlan retmen, kendi kyne
atand. dealist retmen, gndzleri rencilerle alyor, geceleri de
kylsn bilinlendirmek iin aba gsteriyordu. Ky liderlii yava
yava aalardan, obann ocuu olan retmene geiyordu.

143
 Kylnn bilinlenmesinden bir blm iveren kesimi ile ky aa-
lar tedirgin oldular. nk onlar fabrikalarnda ve tarlalarnda dnen,
yaratan, hak isteyen ve bilinli olan deil, dogma ile yetitirilen, bilinsiz,
hak aramayan, verilene raz olan, kadere boyun een kle ruhlu iileri
altrmay karlarna daha uygun buluyorlard. 1948 yllarnda Cumhur-
bakann da ky okullarna nem vermesi nedeni ile ky grmeye gelen
kaymakam, ziraat efi ve vali gibi yneticilerin, ky aas dururken okula
inmeleri, retmenle grerek, isteklerini ona bildirmeleri barda ta-
ran son damla oldu.
Bir blm iveren evresi ile ky aalar birletiler. Ky enstitleri
ile mezunlarna kar ykc ve acmasz bir kampanya balattlar. Gaze-
te, dergi ve fslt gazetesi ile bulabildikleri her iftiray yaptlar. 4 yln
sonunda kyleri yzst brakarak bu okullar kapattrdlar. Bugn ky
enstits kkenli 13.000 retim yesi, sanat, retmen ve salk
memuru, byk bir ideal ve zveri ile yurdumuzun ykselmesi iin al-
maktadrlar.
3803 sayl Ky Enstitleri yasa tasla T.B.M.M.de grlrken
bir blm iveren ile toprak aalarnn temsilcisi Eskiehir Milletvekili
Emin Sazak ile o gnk Milli Eitim Bakan rahmetli Hasan li Ycel
arasnda meclis zabtlarna geen grmede, zetle Hasan li Ycel:
Sayn Sazak, Ky Enstitleri yasasn istemiyor ve srarla kar
kyorsunuz. Nedenini de gizli tutuyor, sylemiyorsunuz. Bundan yz
yl nce ngiliz kylerinde de okul yoktu. Bir bakan, Lordlar Kamarasna,
kylerde okul atrmak iin yasa tasars sundu. Bir lord sz ald. Maksa-
dn sizin gibi gizlemedi, ak syledi. Biz bindiimiz hayvann bizim gibi
dnmesini istemeyiz. dedi.
ok byk Atatrkn 1 Mart 1922 gnl nutkunda ileri srd
gibi herkesten daha ok bolluk, mutluluk ve mala hak kazanan 40 bin
kydeki 30 milyon kylnn bugnk durumu nasldr? Bir fikir verebil-
mek iin bir ka nirengi noktasn aklayacam. 40 bin kyn tipik bir
rneini oluturan Kyklack Ky'nden rnekler vereceim.
1- Ky yasamza gre btn kyler manevi kiilie sahiptir. Kyl-
lerin yol, su, temizlik, mezarlk duvar yapm gibi toplum gereksinimleri
ky btesi ile karlanr. Yasa gerei kydeki en zengin kyl ailesinden
bir ylda en fazla 20 lira ky vergisi alnabilmektedir. Kye gelen bir yetki-
liye iki kahve smarlanrsa iki kahvenin paras 3000 lira tutmaktadr. Bu
da kydeki 150 kylnn bir yllk ky vergisinin toplamna eittir. Halbuki
baz kyler 150 evden daha az eve sahiptirler. 40.000 kyn bugnk
durumu budur.
2- Kyklack Ky, Milas Belediyesi mcavir alan iindedir.
Kyn ylda yaklak 500 milyon lira tutan emlak vergisi alt yldan beri
Milas Belediyesi'ne yatrlmaktadr. Kyn Karakuyu mezras ile Kzlka-
ya ve Zeytinlikuyu mahalleleri halk alt yldan beri susuzluktan kvranr-

144
ken, Milas Belediyesi susuzlua ilgi duynamakta ve su gtrmeyi dn-
memektedir. Milas Belediyesi davrannda kendine gre hakldr da.
nk yasay yapan sayn milletvekillerimiz her yl kyden alnan 500
milyon lira karlnda kye u u ileri belediye yapar diye bir madde
koydurmadklar gibi, byle bir madde konulmas gereini de dnme-
milerdir. Onun iin baz kyller, slam dini inanlarna gre zenginin
fakire zekat vermesi gerekirken emlak vergisi yolu ile fakir kylnn
zengin ehirliye zekat veriyor eklinde espri yapmaktadrlar. Dorusu.
her kyn emlak vergisinin kendi ky btesine verilerek ky kalkn-
masna harcanmasdr.
Not: 1999 ylnda yllk Kyklack Ky emlak vergisi 7 milyar
lirann stndedir.
3- Kyklack Kymze devlet 1987 ylnda su getirdi. Merkez
Mahallesi ile iftlik mezrasna su verildi. Kyn Karakuyu mezras ile
Kzlkaya ve Zeytinlikuyu mahallelerinin sular, Ky leri Bakanl'nn
Ky Hz. Genel Mdr ile me Sular Daire Bakan'nn ahbaplarnn
yesi bulunduu bir kooperatife verildi. Kooperatifin hibir evi yaplma-
dndan, ihtiya fazlas ky suyunu kooperatif denize dkmektedir.
Genel mdrn isteini kitabna uydurabilmek iin 3 evlik iftlik mezras
30 evlik mahalle olarak gsterildi. 1985den ok nceleri Zeytinlikuyuda
32 kyl ailesi oturduu halde, burada kyl oturmuyor diye hakikat d
raporlar tutuldu. Mahallelilerin Mula Valilii'ne yaptklar bavurularda
Ky Hizmetleri elemanlar, eski hakikat d raporlar ileri srerek yeni
raporlar tanzim etmekte, 7478 sayl yasann 11. ve 13. maddelerinin
uygulanmasn nlemekte ve mahalleleri susuz brakmaktadrlar. Kyl-
ler yeni meclisten, haklarn alabilmek iin idare mahkemesine bavurma
hakknn yasalamasn parti Sayn liderlerinden ve milletvekili adaylarn-
dan beklemektedirler. nk mevcut Ky Hizmetleri Genel Mdr ve
me Sular Daire Bakan grevde kaldka kyller suya kavumaktan
umutlarn kesmilerdir.
te Alman kalknmas ve ite bizim 30 milyon nfuslu 40 bin
kymzn hali.

Emekli retmen Ahmet Dedekyn Bir Ans

Cumhuriyet kurulduktan sonra Ereli Belediye Bakanl'na aa
kkenli, becerikli ve yksek karakterli bir kii seildi. Bu kii rahmetli
Salim Ereldi. O yllarda Uluklada ortaokul yaplmasnn dncesi bile
yokken, Salim Erel Ereli ehri ile istasyon arasndaki geni bir arazi
zerine, o gnk ihtiyacn ok zerinde olan byk bir ortaokul binas
yaptrd. Sonradan bu binada benim de bir sre mdrln yaptm
lise ald. Dier yandan Belediye Bakan Salim Erel devlet bykleri ve
nn ile dostluk ilikisi kurarak Smerbank Bez ve plik Fabrikas'n
Konyaya verdirmeyerek Ereliye kurdurdu. Erelide bu fabrikann
145
yapmnda Ulukladan mteahhit olarak bata Yakup Gken olmak
zere bir ok Uluklal hizmet etti ve para kazand. Fabrikann ve Ereli-
nin o gnlerdeki elektrik ihtiyac da vriz suyundan faydalanlarak kar-
land. vriz Hidroelektrik Santrali'nin yapmn bir Alman firmas stlendi.
Alman firmas, mhendislerini Alman, iilerini de vriz, Durlaz, Gaybi,
Dedeky ve Zanapa gibi evre kyleri halkndan ald. Alman bamhen-
dis santral ve elektrik hattnn yapmnda altktan sonra evre kyler
halk ile bir sohbet toplants yapar. Bu toplantda bulunan, Ereli Dede-
ky doumlu ve halen Ereli stasyon Caddesi Kuzucular Apartman'nda
oturan emekli retmen Ahmet Dedeky anlarn yle anlatmtr:
altrd Trk iilerinin hepsini Mehmet diye tanmlayan
Alman mhendis yannda alan bir iinin iini kaytarmasn yle
anlatt: Ben grnmedi, Mehmet elindeki krei dikip glgesine bakarak
istirahat vakti geldi mi diye dnd; ben grnd, krekle toprak atma
taklidi yapt; ben yaklat, elindeki krekle abuk abuk toprak atma takli-
di yapt. Sonra Mehmet dedi. yok, ama harp canavar. Mhendis
Pozant Savanda yedek subay olarak Ulukla Kuvayi Milliye askerle-
riyle birlikte Franszlara kar savam. Bu savataki izlenimlerini anla-
tarak: Mehmet harp canavar. Pozant Harp var bir topal Mehmet cana-
var. dedi. Bir gn erzaklar tkenmi, a kalmlar. Kar srtta be kiilik
bir Fransz ileri karakolu varm. Mehmet: u Franszlara gidip onlardan
yiyecek getireceim. demi. Komutann Sakn ha gitme. diye srarl
szlerine ramen topal Mehmet yanna iki arkadan daha alarak
Fransz ileri karakoluna gitmi. Arkadalaryla ba ve vcutlarn am
dallaryla gizledikten, ayakkab altlarna kee baladktan sonra ok
sessiz srnerek Fransz nbetiye yaklamlar. Fransz nbeti tfei
elinde adr nnde gezinirken ve topal Mehmetin nnden geerken,
Mehmet aniden elindeki sopay nbetinin bana indirmi. Sopa darbe-
sinden baylan nbetinin tfeini alm. Arkadalar da adrda yatan ve
uyuyan drt Fransz nbetisini esir alm ve balamlar. adrlar ve
ekmek torbalar ile birlikte be Fransz askerini gtrp Alman komutana
teslim etmiler.
Onun iin Alman mhendisin Trk iisinin ie gelince kaytard-
n ama harpte canavar kesildiini: yok ama harp canavar szleriyle
zetlediini ve niye Harp Mehmet canavar dediinin aklamasn da
vermi olduunu syledi Ahmet Dedeky.

Altn Anahtar
rencilerin,21 genlerin, gemiteki ve bugnk byk devlet ve
i adamlarnn aba ve baar prensiplerini anlatan kitaplar okumalar,

21 M. Ali Erenin Altn Anahtar adl makalesi 20.03.1992de Milasn nder

Gazetesinde yaynland.
146
etkilendikleri hususlar da kendi hayatlarna uygulamalar kendi hayat
mcadelelerinde baar gstermelerini, baarlarnn artmasn salar.
Ben bu yazmda baarya ulamann iki prensibini ve Amerikal i adam
Henry Kaiserin altn anahtar nasl elde ettiini anlatacam.
Baarya ulamann iki prensibi:
1- Dnyadaki her iin balangcnda bir zorluk vardr. e
balamadan nce yaplacak iin fikir ve uygulama planlar ok iyi
yaplmal, karanlk bir nokta braklmamaldr. Ba doru gitmeyen bir ii
sonradan dzeltmek ok zordur.
2- Her insan hayat boyunca devaml olaylarla karlar. Bu olay-
larn bir blm nemli ya da ok nemlidir. Bir blm ise nemsizdir.
nsanlarn bir ksm olaylarn nemlisi ile nemsizini doru olarak ayrt
edemez. nemsiz bir olay nemli sanr, kendisini glk iine atar,
glkten kmak iin de ok urar. Okullardan bir rnek vereceirn.
Orta dereceli okullarda renciler arasnda tartmalar ve bazen
de kavgalar olur. Olaya karan rencilerin duygu grafikleri ykselir.
Ama birka saat sonra duygu grafii der, piman olur, zr dilerse bu
olay nemli deildir. Duygu grafii ykselen rencide bu grafik dm-
yor, devam ediyorsa olay nemlidir. rencinin tedavi edilmesi gerekir.
Ankaradaki byk liselerden birinde, ilk defa hata yapan bir son
snf rencisine ok ar bir ceza verildi. Okuldan uzaklatrld. Bakanlk
Disiplin Kurulu, bu ar cezay daha da arlatrd. Sonunda her iki karar
da idare mahkemesinde bozuldu. renci okula dnd. Yneticilerin
renciler zerindeki manevi gc azald.
Hayata fakir olarak atlan, kinci Dnya Sava yllarnda ngilizle-
rin 200 ylda meydana getirdikleri donanma tonaj miktarnda yeni gemi
yapan, ilk defa byk gemi teknelerini ters evirerek kaynak yapmay
kolaylatran Henry Kaiserin 7 kuraldan meydana gelen ve her kapy
aan altn anahtara sahip olmann herkesin elinde olduunu syledii
szleri unlardr:
1- Bir ie girienlerin ou glerinin onda birini harcarlar.
Bunu ok iyi bilen Kaiser ilk kez bir i iin bir fotorafya gider ve
ona: Efendim sizden bir i istiyorum. verirseniz kazancnz iki ay iin-
de katna karacam sanyorum. der. Fotoraf bu teklife gler. O
zaman Kaiser: Efendim eer szm yerine getiremezsem bana cret
vermeyin. Bedava alrm. der. Ummad cevab alan fotoraf, yar
alayl: Eer dediinizi yaparsanz ben de sizi kendime ortak alrm. der
ve anlarlar.
Kaiser almaya her sabah saat drtte balar. Bu alma her
gece ikiye kadar srer. O zamann yntemine gre fotoraflar mterile-
re hafta sonunda verilirken, Kaiser gnlk olarak vereceini ilan eder. Bu
yzden siparileri artar. Ortan da kendisi gibi almaya zorlar. ki ay
sonra kazanlar drt katna kar.

147
 2- Teebbste (giriimde) cesaret ve sabr ayn derecede gitmeli-
dir. Bu ekilde btn engeller kolaylkla alr. O sizi glerek karlar. ti-
razlarnz glerek karlar. Hi bir eyden ylgnlk gstermez. Her
zaman mteri hakldr der. Kapdan kovsanz bacadan girer.
3- Giritiiniz i hakknda hayalleriniz aydn olmaldr. Yapaca-
nz bir iin balangcn ve bitimini net olarak bilin. Hayallerinizde karanlk
bir nokta brakmayn.
4- Her i bir ihtiyac karlamaldr. Yapacanz iin halka da
faydas olmaldr. Bulularnzla halkn ihtiyalarn karlamalsnz.
5- Bir i yaparken u kural da hi unutmamalsnz. Akl akldan
stndr. Ben daima benden akll insanlar toplar, onlar konuturur,
fikirlerinden faydalanrm.
6- Bir ie giriince insan ona btn varlyla balanmaldr. Hele
zaman boa geiren eitim d oyunlardan uzak durmaldr.
7- Bugnk iinizi hibir nedenle yarna brakmayn. Yarn lecek-
mi gibi dnn. lmeden nce ilerinizi bitirmeye aln. nsan lnce
mit kalacana emek kalsn daha iyidir. Biliniz ki insan almak ldr-
mez. Geliigzel almak ya da almamak ldrr.
Kaiser yataa girdii zaman bile almaya devam eder. En iyi ve
doru fikirlerin yataa girdii zaman aklna geldiini syler. Bu yzden
yataktayken baucunda her zaman bir defter ve bir kalem bulundurur.
Bulularn not eder, daha sonralar bunlar iler ve deerlendirir.

Mehmet Ali Eren'in eitli Mektup ve Dilekeleri

Mehmet Ali Erenin Olu Kemal Erene Mektubu
19.05.1999
Olum Kemal,
Sana, ulusal ve evrensel dnce, davran ve almalarn
nedeniyle teekkr borluyum. Beni ok sevindiren, Trk genliinin
rnek almas gereken u hususlar ulusumun bilgisine ve dikkatine
sunuyorum. Bata akrabalarn Abdurrahman ve Avni ner, Mine Ergin
olmak zere birok hemeri gence i bulman, eitmen, okutman ve
meslek sahibi yapp mutlu bir hayat yaamalarn salamandaki hizmet-
lerini ok beendim. Uluklann yetitirdii ok kymetli mhendislerden
biri olan Hicri Baysal da kimileri gibi Uluklay unutmad. Mdr olarak
alt fabrikada, bata Uluklann Klal mahallesi ocuk ve genlik
lideri Abbas olmak zere birok Uluklaly kumar oynama belasndan
kurtarp ald, onlara i verdi, eitti, emekli olmalarn ve mutlu bir hayat
geirmelerini salad. Ulukla Belediyesi'nin Hicri Baysaln Uluklaya
yapt bu hizmetleri deerlendirerek, ona Ulukla Belediyesi adna bir
Onur Belgesi vermesini ve ayrca nemli bir tesise ya da mahalleye
onun adnn verilmesini dilerim.
148
 Olum Kemal, 1998 yl Temmuz aynda aile dostun bir ek aile-
siyle birlikte 15 gnlk tatilini geirmek zere oturduum Milas lesi'nin
Kyklack Ky Zeytinlikuyu Mahallesi'ne gelmitin. nsan doasna
uygunluu bakmndan Akdeniz ve Egede benzeri bulunmayan Zeytinli-
kuyudaki mavi plajmz ecnebilere tantmtn. Billur duruluundaki sula-
rn altn rengindeki kum ve amlarla zeytin aac glgelerinin birletii
plajmzdan ecnebilerin ok memnun kaldklarn, sevgi dolu gzlerle
kyllere ve ky ocuklarna baktklarn hayranlkla izledim. Bu kydeki
be sn ilkokul binasnn ek binalarla sekiz sn ilkretim okulu
haline getirilmesi iin Kyklack Ky Okul ve rencileri Koruma
Dernei'ne 500 milyon lira bata bulunman beni ok sevindirdi. Dernek
Ynetim Kurulu Bakan Sayn Halil brahim Ylmaz, bir yandan senin
gnderdiin bu paray iyi deerlendirerek 900 milyon liraya kard, dier
yandan senin kylye ve ky ocuklarna sevgi dolu gzlerle bakp yapt-
n bu ok nemli yardm ne srerek ky fabrika sahipleri ile zenginle-
rinin her birinden en azndan 50-100 milyon lira toplamak iin planlar
hazrlad.
Sevgili olum Kemal, sana bu mektubu yazmamn asl nedeni,
yaptrlmasnda n srada yer aldn, bugnk ek Cumhuriyeti toprak-
lar iindeki Trk ehitlik Antdr.
Bilindii gibi Osmanl Devleti, Birinci Dnya Savanda 1916-1917
yllarnda, mttefiki bulunan Avusturyaya yardm olmak zere, Ruslara
kar savamalar iir Galiyaya bir Trk kolordusu gnderir. Bu kolordu
savalarda kahramanlklar gsterir, destanlar yazar. Ama ehitler de
verir. ehitlerimizin yatt topraklar bugnk ek Cumhuriyeti topraklar
iindedir. Orada savaan btn milletlerin ehitlik abideleri yaplmtr.
Bir tek Trk ehitlik abidesi yoktu 1998 ylnn Austos ayna kadar.
Onbinlerce Trk ehidi yabanc topraklarda ksz, bakmsz ve ilgisiz
yatmakta idi. Bu durum aradan geen 84 yl iinde ek Cumhuriyetinde
grev yapan hibir sefirimizin, hibir ateemizin, periyodik grev yapan
hibir Trk grevlisinin dikkatini ekmemiti. Ne vakit ki Trk Harp Okulu
ile Trk Kurmay Okulu'nun ender yetitirdii kurmay albaylardan Sayn
Nevzat Kutlu ek Cumhuriyetine atee olarak tayin edildi, o anda ehit-
lerimiz kszlkten kurtuldu, Trk ulusunun ilgisine, sevgisine ve sayg-
sna kavutu. Mutluluun hakkyla yaplan grevden sonra duyulan
ferahlk olduu bilincine ulam olan Kurmay Albay Sayn Nevzat Kutlu,
ehitlerin bulunduklar mahalleri aratrdktan sonra ek hastanelerinin
1916-1917 yllar kaytlarn inceler. Btn Trk ehitlerinin doduu yer
ve yl ile lm tarihlerini saptar. Bata Kastamonu olmak zere Nide,
Konya, Mula ve Ankara gibi illerin ehitlerini tek tek belirler. Bu alma-
larndan sonra Kurmay Albay Sayn Kutlu, maliyeti 30.000 dolar olan
Trk ehitleri Ant projesini alarak Pragda senin brona gelir. Durumu
bandan sonuna kadar anlattktan sonra: Kemal Bey, durumu hkme-

149
te bildirerek para istesem, parann gelmesi yllar srer. Mahallen bu
parann temin edilmesi imkan olup olmadn sizden renmek istiyo-
rum. diye sorar. Bu soruya senin byk bir istekle karlk vererek:
Sayn Albaym, bu parann tmn tek bama karlamak isterdim,
ancak gelirlerim snrl. Bu nedenle antn yapm iin teklifi yapan rmaya
siparii veriniz. 10.000 dolar sizin elinizle firmaya hemen gnderiyorum,
daha sonra da 6000 dolar deyebilirim. Geri kalan 14.000 dolarn 7000
dolarn i yaptm stanbul, zmir, Adana ve Bursadaki rmalara yazp,
onlar eliyle firmaya detme taahhdnde bulunuyorum, geri kalan 7000
dolar da bir toplant dzenleyip ek Cumhuriyetinde i yapmakta olan i
adamlarndan toplarz. dediini, durumu bildirdiin firmalardan hibirinin
teklini reddetmeyerek gerekli miktar iki ay iinde rmaya gnderdikleri-
ni, ek Cumhuriyetindeki Trk ehitleri Ant'nn 18 Austos 1998 gn
aldn ve bata sen olmak zere antn yaplmasna maddi yardmda
bulunanlarn hepsine Milli Savunma Bakanl tarafndan hazrlanan birer
ilt verilerek taltif edildiini sevin gzyalarmla rendim. Bu sevinli
gn babana yaattn iin sana tekrar tekrar teekkr ederim. Vazifeyi
stn baarma duygusunu genlerde kkletirmek iin Trk Harp Okulu
ve Kurmay Okulunda Kurmay Albay Sayn Nevzat Kutlunun heykelinin
dikilmesi iin bu okullar yetkililerine bavuracam.

Babam Hacca Gidiyor

Bu mnasebetle yreimi yakan bir hususu da byk ulusumun
bilgisine sunarm. Babam Hac Osman Eren, 1952 ylnda hac grevini
yapmak iin uakla Cidde zerinden Mekkeye gitmeyi planlar. Tam
hareket edecei gn Trk Hava Yollar, Ciddedeki izdiham nedeniyle,
Adana-Cidde seferini kaldrr. Ankaradan uaa bindirmek iin babam
Ankaraya ben gtrdm. Ankaraya ulatmz anda Ankara-Cidde
seferinin de ayn nedenle iptal edildiini rendim. Durumu otelde beni
bekleyen babama syleyince babam: Olum kuun kanad ile de olsa
beni Mekkeye gnder. dedi. Telefonla her imkan aratrrken ertesi g-
n saat 11.00de son olarak stanbuldan Ciddeye bir gemi kalkacan
rendim. Gemide yatakl yer ayrttm. Akam saat 9.00da evrole bir
taksi ile Ankaradan ayrldk. Arabaya hacca gitmeye hazrlanan Gire-
sunlu bir kiiyi de aldm. Mekkeye varnca babama hizmet etmesi kou-
luyla taksi paras almadm, vapur biletini de aldm. Vapur hareket eder-
ken babam ve dier hac adaylarn selamlayarak uurladm. Babam
Mekkeye salimen varm. Oradaki dini grevlerini yaparken hastalanm.
Bir deve stnde hastaneye gtrlrken gren tanklar var. Mekke Arap
hastanesinde babamn durumu arlar. Hastanede, 30 yl nce toklu
satt, Hasan da eteklerinde ky bulunan biriyle karlar ve ona:
Ben lmek zereyim. Ulukladaki aileme ve ocuklarma haber ulatr.
der. Bu bilgiyi gnler sonra bu kyl bize bildirdi. Mekke hastanesi
150
hekimlerinden, Suudi Arabistan hkmetinden, Mekke toplum rgtlerin-
den babamn lmne dair ne ailemize ne de Trk hkmetine bir bilgi
verilmemitir. Bu suretle insanlk suu ileyen bu grevli insanlara mede-
ni insan denilebilir mi? nsanlk grevinden yoksun olduundan insanlk
onuruna kavuamayan bu insanlar dindar olabilirler mi? Hz. Muhammed
zamannda, Uhud Harbinde zel olarak vazifelendirilen kle, Hz.
Hamzay ehit ettikten sonra gsn bakla yarp cierleri ile kulak,
burun ve dudaklarn kesip Mekkede Ebu Sufyann kars Hinduya
verince, Hindunun Hamzann cierlerini i i yemesi; kulak, burun ve
dudak paralarn ine ve iplie geirip gerdanlk olarak boynuna asmas
vahetinin Mekke hastanesinde ilenen insanlk suuyla edeerde oldu-
unu dnyorum. Bu nedenle Mekke hastanesinin 1952 ylndaki
lmleri devlete ve ilgili kiiye bildirmeyen 1952 ylndaki yetkililerini kn-
yorum. nsanlk sevgisi ve grev akyla 1916-1917de bile btn Trk
ehitlerini kaytlarna titizlikle tam olarak kayda geiren ek hastanesi
doktorlar bata olmak zere ek hkmetine ve ek Genelkurmayna,
Trk ehitlerinin hemerisi olarak kranlarm sunarm.
1952 ylnda Mekke hastanesi bahekiminin insanlk suu iledii
hastanede vefat eden babam Hac Osman Eren, genel ahlkn ve slam
ahlknn en yksek derecesine ulam, ok salam iradeli; bilimi, sana-
t ve ok kaliteli retimi seven, Hz. Muhammed gibi yenilgiyi kabul etme-
yen, evresindeki insanlara ve ocuklara sevgi dolu gzlerle bakan,
yksek karakterli bir kiilie sahipti. Nur iinde yatsn. Bir defasnda bir
bayram gn Ulukladan saat uzaklktaki krk adl almzda
ilenin byk hatibi ve oradaki alt hacdan hibiri uzaklndan dolay
Ulukladaki camiye namaz klmaya gidemezken, yalnz babam Hac
Osman Eren, afakta kr atmza binerek Ulukla camisindeki namaza
ulam, dini grevlerini yaptktan sonra heybe dolusu eker ve zmle
almza dnm, eker ve zmleri oba halkna datarak biz ocuklar
ok sevindirmiti. Kayserili Hac Yusufla Uluklada bir tarla davas otuz
sene srm, sonunda baarya ulamann mutluluunu babam Hac
Osman tatmt. Ulukla halk kara sabanla ift srerken ilk pulluu, ilk
dner pulluu, ilk ekin bime makinesini ve ilk traktr babam Hac
Osman Eren Uluklaya getirmitir. Yetitirdii arpa, buday ve avdarlar
iri taneli ve yksek vas olurdu. Komular ondan aldklar kunduru sert
budayn tohumluk yaparlard. Onun srsnden alnan her koyun ve
tiftik kei baka sr iinde oban eei gibi dururdu. nk onun
hayvanlar iyi cins; yksek boylu; uzun, ince lleli tiftik ve yapal olurdu.
Samallar ok stlyd.
Mekkeye gitmeden nceki yllardan birinde hayvanlar sulamak
iin Acem brahimin kahvesi nndeki emeye varnca kardan gelen
Hac Hseyinin Mehmet babama barr: Osman Aa, Osman Aa!
der, Gzn aydn, rakibin Hac Efendi lm. Babam bunun zerine

151
eme bandaki hayvanlarn ipini salar, Mehmetin yanna varr. Ona
Dncesiz adam! diye barr. Ben lmle necek kadar basit ruhlu
bir adam mym? lye glnmez. Hac Efendiye Allah rahmet eylesin.
Mcadele edebilmek iin bana onun dirisi lazmd. Hac Osman Erenin
gsterdii ruhsall Arap tarihinde grmedim. Trk tarihi bunun gibi ruh
asillii olan olaylarla doludur. 1071 ylnda Alpaslan Malazgirtte esir ettii
Bizans Kral Diyojeni karsna getirdikleri zaman ona sorar: Ben sana
esir dseydim. bana ne yapardn? Diyojen sz alarak: lk ada
Yunanl Ailin Truva Kahraman Hektoru ldrdkten sonra cesedini bir
arabann arkasna balayp ta, toprak ve amur stnde sryerek
adrna gtrd gibi seni de atmn kuyruuna balayarak adrma
gtrrdm. der. O zaman Alpaslan sze balayarak: Benden nasl bir
muamele bekliyorsun? diye krala sorar. Kral cevap veremez. Ban
yere eer. Alpaslan tekrar sze balar: Ben Trkm, insanm ve msl-
manm. Sen topraklarnda kral olarak yaayacaksn. der ve yle de
yapar.
1922 ylnn Austos ve Eyll aylarnda Trklere yenilen Yunanl-
lar Bat Anadolumuzun btn kasaba, ky ve ehirlerini; zellikle Uak,
Manisa ve zmirin merkez, kasaba ve kylerinin binalarn batanbaa
yamalar; yakar, ykar ve insanlarn ldrrler. Bu ykm ve cinayetleri
gren ve acsn iinde duya duya zmire varan Mustafa Kemalin gee-
cei yola bir Yunan bayra sererler. Bakomutan yerde serili Yunan
bayran grnce durur, stne basmaz. Bayra yerden kaldrtr ve
Bayrak bir milletin onurudur, stne baslmaz. der. Bu ok yksek
insanlk anlayn baka uluslarn tarihinde grmedim.
Sevgili Olum Kemal, bu dncelerime neden olman dolaysyla
da sana ayrca teekkrlerimi bildirir, baarnn devam ederek daha da
artmasn yce Tanr'dan diler, gzlerinden perim.
Mehmet Ali Eren

ek Cumhuriyeti'ndeki Trk ehitleri Ant'nn yapmna ve

alna ait ayrntlar aada Trk iadamlarnn dikkatine sunarm:

ek Cumhuriyeti'nde Trk ehitlii naas

T.C. Prag Bykelili'inde grevli Askeri Atee Kurmay Albay
Sayn Nevzat Kutlu Bey, ahsi almalar ile ek Cumhuriyetinin orijinal
kaytlarnda yapt incelemeler neticesinde, 1916-1917 yllar arasnda,
Avusturya-Rusya (Galiya) cephesinde, Avusturyallara yardm amacyla
arpan ve cephede yaralanmalar zerine, cephe gerisindeki ek
Cumhuriyetinin Valasske Mezirici hastanesinde tedavileri srasnda ehit
olan, 20. Trk Tmenine mensup 205 Trk askerinin isim listelerini kar-
mtr.

152
 82 yl nce Galiya cephesinde yaralanan ve ek Cumhuriyeti
Valasske Mezirici ehri mezarlnda kabirleri bulunan, ad san belli 205
Trk asker ehidi adna bugne kadar hibir abide dikilmemi olduunu
Askeri Atee Kurmay Albay Sayn Nevzat Kutlu olum Kemal Erene
syleyince, olum ok duygulanr ve zlr. Olum Kurmay Albay'dan
ehitlik inaatnn maliyetini sorar ve tek bana karlayabilecei bir
meblasa tamamn demeye hazr olduunu itenlikle bildirir. Kurmay
Albay Sayn Nevzat Kutlu, olumun bu hassasiyeti karsnda ok duygu-
lanr. Kurmay Albay, T.C. Genelkurmay Bakanl'nn hazrlatt ehitlik
projesini ek Cumhuriyeti'nde i yapan Bosna asll Mslman bir mte-
ahhite gsterdiini ve bu mteahhidin 30.000 Amerikan dolar fiyat kar-
dn syler. Olum: Albaym! der, Bu ehitliin inaas iin ben Kemal
Eren olarak 16.000 Amerikan dolar demeye hazrm. Ayrca stanbulda
ve Bursada i yaptm firmalardan 7000 Amerikan dolar ba alrm.
Kalan 7000 Amerikan dolarn da bir toplant dzenleyerek, ek Cumhu-
riyetinde i yapmakta olan Trk i adamlarndar toplarz ve ehitlii en
mkemmel bir ekilde yaparz.
Askeri Atee Kurmay Albay Sayn Nevzat Kutlu, T.C. Prag Ticaret
Bamaviri Sayn Erdal Onursal ve olum Kemal Eren kafa kafaya verip
bu ie soyunurlar, mteahhidi arrlar, ehitlik inaat tutarnn yarsn
avans olarak derler ve hemen ehitlik inaatna balamasn sylerler.
Aada isimleri zikredilen Trk ve ek mlki ve askeri erkn ve
zevatn, Pragdaki mescitte grevli imam Sayn Sadettin Elenceolunun
ve ek Kara Kuvvetleri Bando Bl, Ozel Merasim Bl ve Tren
Ktas'nn itirakleri ile 18.08.1998 gn saat 14.00de muhteem bir
askeri trenle 205 Trk asker ehitlerimiz ansna ehitlik al yaplr.
- T.C. Prag Bykelisi Sayn Temel skit
- ek Cumhuriyeti Savunma Bakan 1. Yardmcs
- ek Cumhuriyeti Kara Kuvvetleri Komutan
- Valasske Mezirici ehri Belediye Bakan
- T.C. Prag Askeri Ateesi Kurmay Albay Sayn Nevzat Kutlu
- T.C. Bratislava Askeri Ateesi
- T.C. Prag Ticaret Bamaviri Sayn Erdal Onursal
- ek Cumhuriyeti Kara Kuvvetlerine mensup Bando Bl
- ek Cumhuriyeti Kara Kuvvetlerine mensup zel Merasim
Bl
- ek Cumhuriyeti Kara Kuvvetlerine mensup zel Tren Ktas
- T.C. Prag Bykelilii mensuplar
- ek Cumhuriyetinde i yapan Trk i adamlar
- Trk ve ek vatandalar

153
205 ehidimizin Yeni ehitlie Tanmas
ehitliin resmi al treninin yaplm olduu 18.08.1998 tari-
hinden bir hafta nce olum Kemal Eren, Askeri Atee Kurmay Albay
Sayn Nevzat Kutlu Bey, T.C. Prag Ticaret Bamaviri Sayn Erdal
Onursal Bey ve Pragdaki mescitte grevli mam Sayn Sadettin Elen-
ceolu Bey, Pragdan 350 km uzaklktaki Valasske Mezirici ehrine
giderek, Belediye Bakanl tarafndan dzenlenen sade bir trenle 205
Trk Asker ehidimizin eski kabirlerindeki kemiklerini otuz beyaz uval
iinde yeni ina edilmi olan ehitlikteki yeni kabirlerine tamlar ve
mteakiben de mam Sayn Sadettin Elenceolu Bey ehitlerimizin
ruhlarna dualar ve fatiha okumutur.

Not: Tarihi yazar Sayn Cemal Kutay, TV 8 televizyon kanalnda

kendisinin sunduu Bizden Biri program dizisinin 3 Ekim 1999 tarihli
blmnde, bugnk Alman bayrann oluumunda byk katks olan
Alman Ordular Bakomutan Feld Mareal Hindenburgun, 1. Dnya
Savanda Galiya cephesinde byk fedakarlklar gstererek ehit olan
askerlerimizle ilgili olarak syledii szlerine yer vermitir. Galiyada
mtteklerden Macar ve Avusturya askerleri dman karsnda bozguna
urayarak cepheyi terk ettikleri halde, fedakar Trk askerleri direnerek
cephelerini korumular ve Moskoloarn (Ruslarn) Berlini istila etmesini
nlemilerdir. Bunun zerine Hindenburg, Alman milletine vasiyet olarak:
Ey Alman milleti! saya yaptnz dualardan sonra Trklere dua ediniz.
demitir. Hindenburgun bu szlerini Trk milletinin ve Trk Dilerinin
bir an bile hatrlarndan karmamalar ve Alman yetkililerine srekli hatr-
latmalar gerekir.

VALASSKE MEZRC TRK EHTL AILI PROGRAMI

18 AUSTOS 1998 SAAT 14.00

13.45 Sn. Bykelinin Belediye Bakann ziyareti

Askeri Bando ve eref Ktasnn yerlerini almalar
13.45-14.15 Askeri Bando tarafndan mar ve mzik alnmas
14.00-14.15 Misafirlerin tren alannda toplanmalar
14.15-14.20 Bando tarafndan Trk ve dier lke milli marlarnn
alnmas
14.20-14.25 Bykeli Sn. Temel skitin konumas
14.25-14.30 Belediye Bakan Sn. Jiri Kubeann konumas
14.30-14.35 Askeri Atae Kurmay Albay Nevzat Kutlunun konumas
14.36 Trk Bayrann Anttan alnmas
14.37-14.38 Bykeli ve Belediye Bakan tarafndan Anta elenk
konulmas
14.38-14.40 ek Silahl Kuvvetleri ve dier kiiler adna Anta ieklerin
154
 konulmas
14.44 ehitler iin bir dakikalk sayg duruu
14.45-14.50 Hoca nezaretinde ehitler iin dua edilmesi
14.50-15.15 ehitliin halk tarafndan gezilmesi
15.15-16.30 Kaleye intikal ve misafirlere iecek ikram

Kemal Erenin 10.000 USD bana dair belge

T.C. PRAG BYKELL ASKER ATAEL

Bu belge, Birinci Dnya Harbinde, 1916-1917 yllar arasnda
Galiya cephesinde arprken ehit den ve Valasske Mezirici ehir
mezarlna defnedilen 205 Trk askeri iin ina edilecek ehitlikte
kullanlmak zere, aada kimlii yazl Trk i adam tarafndan yaplan
maddi katky belgelemek iin verilmitir.
10 Haziran 1998
KML: NVANI: KATKI MKTARI:
Kemal EREN adam, Rulosan, Prag/ek Cumh. 10.000.00 USD

Nevzat KUTLU Erdal ONURSAL

P.Kur.Kd.Alb. Ticaret Bamaviri
Askeri Atae ehitlik na Kurulu Denetisi
ehitlik na Kurulu yesi

Kemal Erenin 6.000 USD bana dair belge

TUTANAKTIR
ek Cumhuriyeti'nin Valasske Mezirici ilesinde ina edilmekte
olan Trk Askeri ehitlii'nde kullanlmak zere i adam Sn. Kemal
ERENden 190.000 K (Yz doksan bin ek Kronu) teslim alnmtr.
14 Austos 1998
Nevzat KUTLU Erdal ONURSAL
Kurmay Albay Ticaret Bamaviri
Askeri Atae

Kurmay Albay Nevzat Kutlu ve Ticaret Bamaviri Erdal Onursal

Beylerin 29.07.1998 tarihli fakslarnn bir blm

PRAG BYKELL Faks: 00.420.2.24311279

ASKER ATAEL Stresovice, Pevnosini 3.
Praha 8 Czech Republic

ehitlik inaat 03 Temmuz 1998 tarihinde fiilen balam olup

hzla devam etmektedir. naatn 15 Austos 1998 tarihinde bitirilmesi

155
hedeflenmitir. Projesi Milli Savunma Bakanl tarafndan gnderilen
ehitlik, 7,5 m ykseklik ve 9 m geniliinde, Trk milletinin ve aziz
ehitlerimizin anna yakr, muhteem bir abide olacaktr. ehitlik ina-
snn toplam 30.000 ABD Dolarna mal olmas hesaplanm, yukarda
isimleri yazl iadamlarmzn ounluu taahht ettikleri para miktarn
Askeri Atae tarafndan alan banka hesabna veya dorudan Askeri
Ataeye gndermilerdlr. Bu gne kadar 27.500 ABD Dolar toplanm-
tr.
4. Halen bu iledeki mahalli mezarlkta yatan 205 Trk ehidinin
kemikleri, 11 Austos 1998 tarihinde yaplacak bir trenle. Eski yerlerin-
den alnp, yeni abide blgesine tanacaktr.
5. ehitlik iin 18 Austos 1998 tarihinde bir al treni yapla-
caktr. Trene ek askeri makamlar, ek Cumhuriyetinde bulunan Trk
vatandalar ve arzu eden katlmc arkadalar davet edlieceklerdir.
6. ehitlik yapmna katkda bulunan iadamlarmzn isimleri
pirin bir levhaya yazdrlm olup, abide zerine taklacaktr. Bu kiiler
iin ayrca Milli Savunma Bakanl'nca birer ilt hazrlanmakta olup,
tren esnasnda verilmesi planlanmaktadr.
Sayglarmzla bilgilerinize sunarz.

Nevzat KUTLU Erdal ONURSAL

Kurmay Albay Ticaret Bamaviri
Askeri Atae, htl. Yapt. Kom. yesi htl. Yapt. Kom. Denetisi

Ulukla Belediyesi Encmeni Bakan Ve yelerine

1947 ylnda Bartn ilkretim mfettiliinden Adana ilkretim
mfettiliine tayin oldum. Balangta Ceyhan blgesinde altktan
sonra 1947-48 ders ylnda Adana Merkez ilkretim mfettiliine geti-
rildim. Merkezim bir tepe stndeki Gazi lkokulu idi. Merkezdeki drt
okulla Pozant ve Karaisal merkez ve ky okullar da blgeme dahil edil-
miti. 7 Ekim 1947 gn Gazi lkokulu'na geldiimde Uluklal bir beyin
okula gelerek beni aradn, Adana Halkevi binasnda beni beklediini
haber verdiler. Halkevine gittim. Orada ok k giynmi, pabular parlak
siyah boyal, byklar itina ile kvrlm, Uluklann nl genlik lideri Kr
Hseyinin Durmu Aktula karlatm. Kucaklatk. Hl hatr sorma ve
hasret giderme konumalarmdan sonra rahmetli Durmu konuya girerek:
Mehmet Ali Bey! dedi. Senin Bartn lkretim Mfettilii'ndeki al-
malarn Zonguldak Kmr letmesinde alan Uluklal Hac Hse-
yinin Yakuptan rendik. Yapc ve yaratc almalar yaptn, blgen-
deki kylerde kz blge yatl okullar aarak ky enstitlerinin bayan
156
retmen ihtiyalarn saladn, okul binalarnn yaplmasnda ve ky
ensits mezunu retmenlerin baarl retmen olmalar iin onlar
eittiini, yardmda bulunduun iin o zamanki Milli Eitim Bakan Hasan
li Ycelden ve lkretim Genel Mdr Hakk Tongudan takdirname-
ler aldn Zonguldak gazetelerinin yazdn rendik. Adanadaki al-
malarn da izlemeye baladk. Uluklann ileri gelenlerinden 28 kii
kendi aramzda kararlatrdk. Seni ilk belediye seimlerinde destekleye-
cek, halkmza anlatacak ve seni Ulukla Belediye Bakan yapacaz.
dedi. Senin Uluklann karlarn kendi karlarnn stnde tutaca-
na, Ulukla halkna, genlerine ve ocuklarna ok faydal hizmette bulu-
narak Uluklann toptan kalknmasna byk hizmette bulunacana
inanyoruz.
eitli eitim almalarm nedeniyle Ulukla belediye seimleri-
ne girme frsat bulamadm. Ama rahmetli Durmu Beyin etkisinden de
kendimi bsbtn kurtaramadm. Ulukla Belediye Bakan olursam
Uluklada hangi hizmetleri yapabilirim diye dndm. Frsat bulduka
Adana, Pozant ve Ereli belediye almalarn inceledim. Dncelerimi
Ulukla halknn, zellikle Ulukla Belediye Meclisi yelerinin ilgisine ve
dikkatine sunarm.
1- Btn ktlkler yokluktan, zorunlu ihtiyalarn yeterince kar-
lanamamasndan doar. Bir insann oturaca evi var, ei var, ocuu
var ve yeterince geliri de varsa, ne kadar cesur olursa olsun bir anla-
mazlk olduunda ba ektii zaman karsndakine batrmakta zorluk
eker. Gz nne kars, ocuu ve mal gelir. Bir adamn ei, evi ve
ocuu yok, yeterince geliri de yoksa, nerde akam orda sabahlyorsa ne
kadar korkak olursa olsun, ba karsndakine batrmaktan ekinmez
ve damda (hapiste) parasz yemek vereceklerini dnr. Onun iin bir
belediye bakannn ilk grevi belediye snrlar iindeki btn halkn,
iftinin, esnafn, sanatkrn, tccarn, iinin ve zellikle fakir halkn
yasal yollarla gelirlerinin artrlmas iin kolaylatrc nlemler almak
olmaldr.
2- Ulukladan Klan ve Emirler kylerine giden dan Beyal
Ky snrndan Kayacal snrna kadar uzanan kuzey cephesindeki
arazinin tapusuz, devlete ait blmnde isteyen her Uluklal aileye,
Tarm Bakanl ile anlaarak en azndan yzer dnm arazi tahsis
ettirmeli. Arazi tahsis edilen her aileye onar dnm dolaynda palamut
meesi ve ide als diktirerek dikme zel orman meydana getirmeli.
Aalar yetiince her yl budama ile hem aalar verimli hale getirmeli
hem de budanm dal paralar ile halkn yakacak ihtiyac karlanmal.
de ve palamut meyvelerinden de halk yararlandrmal. Bu suretle bir
yandan yurdumuzun aalanmasna katkda bulunmal, dier yandan
yurt lsnde iyi rnek olmak amacn gerekletirmeli. Geriye kalan
doksanar dnmlk araziye gelince... Trkiyede bulunan baclk ve

157
meyvecilik enstitleri ile ibirliine girerek onlardan alanm, hastalksz
meyve fidan salanmal ve elemanlarnn teknik bilgi ve yardmlarndan
yararlanarak ba ubuu, badem, kays, uzun sapl reellik vine, ceviz
ve kiraz gibi kurak arazide kolaylkla yetitirilebilecek aalarla Ulukla-
y bol aaca kavuturmal. Bu aalandrma ile Uluklada yamur rejimi
daha dzgn olaca ve daha bol yamur yaaca bir bilim bulgusu
olduundan, Tanr buyruuna gre beikten itibaren farz olan bilimin
insan tarafndan uygulanmasnn Tanr'nn houna gidecei ve Ulukla-
ya yeni gelirler getirecei inancndaym. Da, ba ve sebzeciliin teknik
inceliine balarken aydnlatc bir ka sz sylemek zorundaym. Bu
szler zerinde dnerek gerei bulmanz dilerim.
ocukken ve daha sonralar kuzu srsn otlatrken krk adl
almzda yamur yadktan sonra mantar toplamak iin evrede ara-
trma yapardm. ok defa mantarlar, saman alnm nodalarn samanla
toprak karm rtl kenar ukurlarnda bulurdum. Yamursuz gnlerde
noda ukurlarn tekrar aradm zamar mantar bulamazdm ama, bu
ukurdaki ve samanla rtl dz topran nemini kaybetmediini grr-
dm. evre topraklar kupkuru atlam olduu halde bu samanl topra-
n nemli kalmasnn nedenini bulmak iin at ahrndan bir kalbur saman
aldm. Aln damna serdim. Ertesi sabah merakla dama dktm
samana baktm zaman samanda ve saman altndaki toprakta en ufak
bir nem iareti grmedim. Bu nemin nedenini koyun obanmza sordum.
O da: Byle eyler zerinde dnme, yoksa akln kaybedersin. dedi.
aresiz sustum ama incelemeye devam ettim. Topraklar tamamen kuru-
duu bir zamanda byk bir ta kaldrdm zaman onun altndaki topra-
n da nemli olduunu grdm. Bunun nedenini de byklere sorduum
halde onlardan da doyurucu bir yant alamadm. Yaz aylarnda kurak ara-
zide bostan ekenlerin hepsi kumlu arazi iine bostan ekiyorlard. Onlara
neden kumlu olmayan araziye bostan ekmiyorsunuz? diye sordum. Onlar
da Kumlu olmayan arazide susuz bostan olmaz, nk nemini abuk
kaybeder. dediler. Onlara Kumsuz arazi nemini neden abuk kaybedi-
yor? diye sordum. Onlar da nedenini bilmiyorlard. Kumsuz arazide ve
kumlu arazide birer kar derinliinde ukurlar atm. Gerekten kumlu
arazi dierine gre ok nemliydi. Bu suretle kumlu arazinin nemini daha
uzun sre muhafaza ettiini deneyimle rendim. Ama kumlu arazinin
nemini neden daha uzun sre tuttuunun nedenini doru olarak bulama-
dm. Ortaokul dneminde bu merakm kimi arkadam ve retmenime
sordumsa da onlardan da merakm giderici bir yant alamadm. ret-
men olup Salihlinin o zamanki ky Durasll lkokulu'nda greve bala-
ynca 1933 smestr tatilinde zmire gittim. zmirde, imdiki fuar alannda
yanm, yklm, atsz, penceresiz isli duvarlarn ykseldiini grdm.
Bir kede bir satc, akta, kapanan bir kolejin kitaplarn satyordu. 34
tane Franszca kitap ve dergi satn aldm. Bu kitaplarn iinde bir de

158
Tarm dergisi vard. Szlk yardmyla dergide yazlanlar dilimize evir-
meye altm. Dergide, Toprak nemini nasl kaybeder? konusunu
anlatan, aklayc bir yaz grdm. Yllardr arayp da nedenini bulama-
dm, bir burgu gibi zihnimi delen sorunun karln o yazda buldum.
Yaz konuyu yle aklyordu: Yamur yadktan sonra toprakta, plak
gzle grlemeyen, insan gzne taklan bytc aletler yardmyla
grlebilen karnca delikleri gibi delikler alr. Is etkisiyle buharlaan
nem bu delikler yardmyla topraktan kar. diyordu. O zaman u kirleri
retmeye baladm. Kylmzn ki apa bir su yerine geer. diyen
szleri gerekten apann topra havalandrmasnn yannda nemin
topraktan kt delikleri kapatarak bitkinin ya neminden ok daha
uzun sre faydalanmasn salyor. Bu nedenle kurak arazide aa
yetitirmek ve bol meyve almay salamak iin insan zeks ok ey
bulabilir ve yaratabilir. nk akl, yce Tanrnn canllar iinde yalnz
insana verdii kendi znden bir paradr. nsan yeni bulular bulmak
iin ne kadar alrsa o nisbette Tanr'ya yaklar ve Tanr sevgisine
kavuur. Dndm ki kumlu arazinin nemini daha uzun sre korumas
delik almasndaki glk nedeniyledir. nk delik alrken bir kum ta-
nesi gelip delii kapatmaktadr. Byk ta altnn nemli kalmasn, ta
iinde delik almamas ile, saman nodalar kenarndaki samanl toprakta
nemin uzun sre kalmasn ise saman iinde delik almamas ve saman
paralarnn delii kapatarak nemin topraktan kn engellemesi ile
akladm. Kurak araziye fidan dikerken fidan sulayp tavnda apaladk-
tan sonra samanla ya da hayvanlarn yemedikleri saman art kesle
fidan evresini rtmek iyi bir nlemdir. Ayrca fidanlar ilk dikildii yl topra-
a intibak edip kklerini kuvvetlendirinceye kadar suya ok ihtiya duyar-
lar. Bu hususta dnp pratikte uygulanabilecek ok nlem vardr.
Bunlardan biri fidana toprak altndan su vermektir. Bunun iin bo ya
ve yiyecek tenekeleri ile naylon kaplar ve ieler kullanlabilir. Ben 1 ya
da litrelik cam ieler kullandm. Bu ielerin salam kapakl, su buhar
karmayacak biimde olmasna dikkat ettim. ie yapm tekniinde,
tabanlar ieye sonradan geirildiinden yarsna kadar ince kum dolu
bir kaba dik olarak konup azndan dip kenarlarna uzatlan ince ulu bir
demire yukardan hafife tklatlarak vurulduunda ie tabannn gvde-
sinden ayrld grlr. Bu ie fidann birka santimetre yaknna topra-
a gmlr. Kenar toprakla rtlr. Fidann kenar saman kesi ya da
kumla rtlr. Fidann suya ihtiya duyduu zamanlarda ienin kapa
alr, bir huni yardmyla su doldurulur ve az nem karmayacak
biimde kapanr. Bu suretle topraa toprak altndan verilen suyun toprak-
tan kma yollar kapatlm olduundan bu suyun tamamndan fidan
faydalanr. Bu su verildikten sonra topran durumuna gre en az bir
aydan iki aya kadar yeniden su ihtiyac duymaz. Bu suretle toprak altn-

159
dan fidan sulama yolu ile srtna drt teneke su yklenmi bir hayvann
bir seferde gtrd su ile 30-60 arasnda fidan sulamak mmkndr.
Da srtndaki ve zerindeki aalarn alak dzlkler ve ovalar-
daki aalardan ok sonra iek at ve don tehlikesinden byk l-
de kurtulduu, Ulukla ve Ereli merkez ve ky halk tarafndan bilin-
mektedir. nk gne scaklnn da topraklarn alak topraklardan
daha sonra stt bilinmektedir. Ama Alpaut balar ile Ereli ve Ere-
linin Dereyz kyleri balar bozulup ubuklarnda kalan zmlerin sert
gz rzgrlar ile souk vurarak bozulmasndan gnlerce sonra, Ereli-
nin Kale ve Eskihisar kyleri zmlerinin souk vurmadan tarlada ubuk-
larnda kald, ok tatlanm taze zmlerin ubuundan koparlp ok
yksek fiyatlarla pazarland bilinmektedir. Bu zmlere ubuunda
neden souk vurmad hakknda baclarmzn bilimsel ynden yeterin-
ce aydnlatlmadn grdm. Onun iin yurdumuz kylerini bilimsel ve
ok pratik bilgilerle kalkndrp yurdumuzun iktisadi potansiyelini en azn-
dan bir kat artrma yoluna giren, er kuvvetleri ve toprak aalarnca bin
bir iftira ile kara amur atlarak kapatlan ky enstitlerinden birinde yeti-
en bir retmenin yapt deneyi, ky ve ehir retmenlerince tekrar-
lanmas dileimle bilgilerinize arz ederim. 1946 ylnda Bartn ilkretim
mfettiliim srasnda, Ekim aynn bir Pazar gn bir atla Kurucailenin
Cumayan Ky'nden kalkm, Amasyann Makarac Ky'ne gelmitim.
Kastamonu Glky Enstits kl, be sn ilkokulun tek retmeni ve
mdr Sayn Hanife Greyi, ikinci devre rencileri ile velilerini okulda
bir toplantda buldum. Toplantya ben de dinleyici olarak katldm. Souk
bir gnd. retmen snfn sobasn da yaktrmt. retmen beni
selamlamak iin ayaa kalkan rencileri ve velileri oturttuktan sonra
sze balad: imdi size bir ka deneme yapacam. dedi. ok dikkatli
izleyin ve zerinde dnn. Her olayn ve hareketin bir nedeni vardr.
Aklmz harekete geirir ve dnrsek nedenini buluruz. nk akl
yce Tanrnn bize verdii kendi znden bir paradr. Tanr gibi her
eyin nedenlerini doru olarak bulucudur. Aklmz ne kadar ok iletirsek
yce Tanrnn o derecede ok sevgisini kazanrz. retmen yanna iki
renci ald, pencere yanna vard, pencerenin alt kanadn aarak oraya
bir mum yerletirdi. Pencerenin st kanadn da at. Bir sehpa yardmy-
la oraya da bir mum yerletirdi. Mumlar bir kibritle yakt ve izleyicilere
seslenerek: Mumlarn alevleri dik mi yoksa yatk m kyor? diye sordu.
Sz alanlar alevlerin dik kmadn, pencerenin altndaki mumun alevi-
nin dardan oda iine doru yatk olduunu, pencerenin st tarafndaki
mumun alevinin de odadan dar doru yatk olduunu sylediler.
Mumlarn alevini dik yapabilir miyiz? diye retmen sordu. Alttaki
mumun alevini odadan dar doru evirtmek iin eitli pozisyonda
mumlar kondu. Ama bu denemeler baarsz oldu. ki kyl ile iki renci
dardan geldii dnlen rzgr kesmek iin dtan mum tarafn

160
ceketleriyle kapattlar. Ama mumun alevi yine de ieri doru eikti. Niha-
yet bir kyl pencere alt ksmndaki bir mumu alarak baheye gtrd,
yakt, denedi. Orada mumun alevinin yukar doru dz ykseldii grl-
d. Sonra retmen alttaki mumun yanna bir termometre koydu. 10
dakika sonra termometreye bakld. Alttaki scakln 12 derece olduu
grld. Derece aleti bu sefer de pencerenin yukar tarafna konuldu. On
dakika sonra bakldnda scakln 16 derece olduu grld. zleyiciler
tekrar dnmeye baladlar. Bir kyl: plak gzle grlmyor ama
souk hava odaya pencerenin altndan giriyor, bu nedenle mumun alevi-
ni oda iine doru yneltiyor. Scak hava da yukardan dar kt iin
mumun alevini dar doru ekiyor. dedi. Baka bir kyl: Souk hava
ar olmal ki aadan girsin, scak hava da hafif olmal ki yukardan
ksn. dedi. retmen sz alarak: Bugnk toplantmz amacna ula-
t. dedi. Souk havann ar olduunu bilmek tarmda ok nemlidir.
Gzn ilk souklarnda aa dzlkler ve ovalarda ba, sebze ve mey-
veleri souk ald halde, dada ayn ykseklie gelen souk havann
arl yznden aalara indii iin dada yetitirilen meyve ve seb-
zenin daha uzun sre kkeninde durmasna, olgunlamasna, tatlan-
masna, lezzetlenmesine imkn salanm olur. Sayn Hanife Grn bu
almasn bugn de saygyla anarm.
3- Ulukla kasabasnn yaknndan balayarak uzaklara doru,
ifti yollarnn her iki tarafnda, onar metre ara ile ceviz fidanlar dikmeli.
Fidanlarn gvdesini ilk yllarda dikensiz allarla sararak hayvanlarn
yemesinden kurtarmal, fidanlara hayvanlarn ulaamayaca yerden
itibaren dal verdirmeli. Sulanmas g yerlerde ielerle toprak altndan
su vermeli. Bunlar iki parmak arasnda krlabilen ii dolgun ceviz cinsle-
rinden semeli. Bu hususta devlet fidanlklarndan ve ceviz retiminde
ileri teknie ulam yerli ve yabanc illerin deneyimlerinden yararlanmal.
Bu hususta Uluklann Eme ay kenarndaki iki ulu ceviz aacnn
byynce sulanmadan ceviz verdiklerini gz nne aldm. ek Cumhu-
riyetinin baehri Pragn evresindeki ehir, kasaba ve kylerin btn
yol kenarlarnda iki tara yetitirilen on binlerce ceviz aacn grnce
dncelerimin ne kadar gereki olduunu grdm. Oysa onlarn yirmi
adet cevizi bizim tek bir cevizimizi karlayamaz. nk yce Tanr
yurdumuza yani Anadolumuza gnei ok dengeli vermi. Havann
ounlukla kapal olmas nedeniyle gne ssn yeterince dengeli olarak
alamayan ek topraklar, yeterince lezzetli ceviz veremiyor. Uluklann
kimi kylerinde yetien meyvelerin, zellikle kirazlarn lezzeti baka
lkelerde grlmyor. Bu konuda yol kenarndaki arazi sahipleri ile de
anlaarak, onlara makul baz haklar tanyarak aalarn korunmasnda
ortak hareket edilmeli ve halka daha ok hizmet edebilmek iin Ulukla
Belediyesi'nin gelirleri arttrlmal.

161
 4- Bir beldenin, ehrin ya da kasabann ilerlemesi, ykselmesi ve
halknn zenginlemesinin motoru grevini yapan organize sanayiye
nem vermeli. Onun iin kasabada bir sanayi sitesi kurulmasna all-
mal. Nide Milli Eitim Mdrl ve Milli Eitim Bakanl ile ibirlii
yaparak Uluklada erkekler iin marangozluk, demircilik, yapclk,
bzclk, elektrikli ev aletleri kurma ve onarma kurslar, kz ve kadnlar
iin biki-diki, konfeksiyon, halclk, bez dokuma ve makina ile rme
gibi kurslarn almasn kolaylatrmal. Her motor, araba ve traktr sahi-
binin en azndan bir takm dz anahtar, bir takm yldz anahtar, bir takm
tornavida, bir takm ee, kerpeten, keser ve eki bulundurmas iin
gerekli uyarlar yaplmal, zaman zaman aletlerin bakm ve keskinletir-
mesi iin gerekli konferanslarn verdirilmesine allmal.
Bir motor atlyesinde motorun civatalarnn somunlarn ngiliz
anahtaryla ya da uygunsuz bir anahtarla at grlen bir iinin iine
son verilmeli. nk ngiliz anahtar ya da uygunsuz anahtar somunu
skca kavramadndan somunun kenarlarn andrr. Zamanla anahtar
somunu aamaz. Traktr ve motor sahibi uygun di ve kalitede somun
bulup deitirmez, farkl diteki bir somunu civataya altrmaya urar-
sa, civatay bsbtn bozar ve motor kullanlamaz hale gelir.
5- Ereli Bez Fabrikas, Smerbank Genel Mdrl ile temasa
geerek iplik retmek ve bez dokumak iin Erelideki fabrikann bir
ubesinin Uluklada almasn salamaya almal...
6- Adana ve Mersin sanayicileri ve iadamlaryla temasa geerek
onlarn Uluklada halclk, rme ve dokuma atlyelerini amalarna ve
iilerini Ulukladan salamalarna almal. Adana ve Mersin turizm
acentalar ile ibirlii yaparak ve onlara yasal kolaylklar gstererek, onla-
rn Uluklada scak yaz aylarn geirebilecekleri kkler ve halk siteleri
yapmalarn salamal.
7- Her ay Ulukla Belediyesi'nce bir ayl toplant dzenlenmeli.
ay masrafn bakan ve meclis yelerinin ortaklaa eit olarak deyece-
i bu toplantda kasaba halk beldenin salk, ulam ve eitim gibi
sorunlarn dile getirmeli, zm yollar aranmal, sorunlarn zm iin
gerekirse kasabadaki derneklerle ibirlii yaplarak konunun uzmanlar
Uluklaya davet edilip konferans verdirilmeli ya da denemeler yaptrl-
mal.
8- Her evde tercihan Meydan Larousse olmak zere bir ansiklo-
pedi, Trke Szlk, hristi bulunan bir atlas ile kiinin sanat zerine
yazl kitaplar bulunmas ve yine kiinin okuduu gazetede ok nemli
sayd yazlar, zerine gazetenin gn ve saysn yazarak kesip sakla-
mas, kesiklerin daha sonra ok ie yarayaca belirtilerek tevik edilmeli.
9- Uluklann yetitirdii Ankara, stanbul, zmir ve dier ehirle-
rimizdeki emekli, memur ve iadamlarmzla temasa geilerek Ulukla-
dan, her yl okuma imkan bulamayan 10-15 ocuun yksek ya da

162
meslek reniminin karlanmasn salamal. Bunlardan Uluklaya
nemli hizmet verenlere Ulukla Belediye Meclisi'nin karar ile dl
belgesi verilmeli, daha byk hizmet edenlere de nemli bir tesisin ya da
mahallenin ad verilmeli.
Bu konudaki szlerime son verirken Ulukla ve Ereli ziraat oda-
lar yetkililerine bir istirhamda bulunmak istiyorum. Bu istirhamm udur:
Ticaret odalar tccarlarn, sanayi odalar da sanayicilerin iini gelitirme-
si ve daha ok kazanabilmesi iin klavuzluk yapyor, yeni imknlar ve
fikirler retiyorsa, ziraat odalarnn da ayn duyarllkla iftilerin daha ok
ve daha kaliteli rn salamalar iin yeni aratrmalar yapmalar ve yeni
fikirler retmeleri iin daha ok ve daha bilinli gayret gstermelerine
katkda bulunmak istiyorum. Ulukla ve Ereli merkez ve kylerindeki
geni ldeki kurak arazide tahl, sebze ve meyve yetitirilmektedir.
Devletimiz bu alanda Eskiehirde kurak arazide tahl, sebze ve meyve
yetitirmek iin tesisler kurmu ve buraya milyarlarca lira sarfederek
krktan fazla yldan beri bilimsel deneyler yapmaktadr. Tarm Bakanl,
bu tesisle ilgili olarak, iftinin mahsuln daha ok ve daha kaliteli ret-
mesine yardm iin bilimsel raporlar, bilimsel brorler ve bilimsel kitaplar
bastrmtr. Eskiehir l Tarm Mdrl, Nide l Tarm Mdrl ve
Tarm Bakanl ile ibirlii yaplarak bu rapor, bror ve kitaplarn tm-
nn ziraat odasna getirtilip kurulacak bir kitaplkta toplanmasn, odanz
iftilerinin daha ok ve daha kaliteli mahsul almalarnn salanmasn
dilerim. Ayrca mevcudu kalmam olanlarn da bir yandan fotokopisi al-
nrken, dier yandan yeniden bastrlmas iin aba gsterilmesini dile-
rim. Ayrca Tarm Bakanlmz yurdumuzun eitli blgelerinde meyve,
ba, sebze, gl ve iek gibi eitli alanlarda enstitler, ok kaliteli gl ve
fidan yetitirme birimleri kurmutur. Buralarda yerli ve yabanc bilim
adamlar alm, fidanlar yetitirilmi, pratik ve bilimsel kitaplar bastrl-
mtr. l Tarm Mdrl ve Tarm Bakanl ile ibirlii yaparak bu
bror ve kitaplarn tamamn odanza getirtmenizi, iftilerimizin bilgisine
ve faydasna sunmanz arz ederim. Ayrca eitli tarm konularnda bilim
adamlarn, tarm enstitlerindeki uygulayclar ilenize davet ederek
iftilerinize tartmal konferans verdirmenizi dilerim. Sayglarmla.
11.11.1998
Mehmet Ali EREN

Milli Gvenlik Kurulu Yksek Katna

ANKARA
Bir milyar dolaynda nfusa sahip btn Mslman memleketler
iinde tek laik devlet Trkiye Cumhuriyetimizdir. Padiahlk devrinin ac-
larn da yaam bir kii olarak yksek kurulun irticay nleme hakknda-
ki kararlarnz okuyor ve seviniyorum. Geen dnemde hkmetlerin
aldklar nlemleri yetersiz buluyorum. Btn slam memleketlerini bilim-
163
den uzaklatran ve onlar kle ya da yar kle haline getirmeye alan;
insanlarmz kutsal dinimizden de uzaklatrmaya alan, dini, kii ya da
zmre karlarn salamak iin ara olarak kullanan, bir bakma ejderha
durumundaki irtica ile mcadele konusundaki fikirlerimi, Cumhuriyetimi-
zin kurulmasnda emei geen bir kii olarak, bilgi ve yksek ilginize arz
ederim.
31 yl nce Konya Erelisinde yarglk yapan ve u anda Konya
Barosuna kaytl Avukat Talat ALDAn SLAM VE RTCA adl bir
formalk kitabn basmtm. Bu kitap bilimsel bir zihniyetle yazlmtr.
rtica kkeninin rcu dan geldiini, bunun da dinden ayrlma, uzaklama
olduunu, tarih boyunca bilimin ilerlemesinin irticay durdurduunu belge-
lere dayanarak anlatmakta ve insanlarmza irticann irkin yzn btn
irkinlii ile sergilemektedir.
Bu kitabn 31 yldan beri Mslman halkmz zerinde meydana
getirdii izlenimleri renmek istedim. 88 yandaym. Yksek gz tansi-
yonum nedeniyle gzlerim grmyor. Bu yazm bile daktilomdaki tular-
na tahmini basarak yazyorum. Bu nedenle bulabildiim ilk, orta, lise,
endstri meslek ve imam-hatip okullar ile genel kitaplklarda ka kiinin
bu kitab okuduu hakknda aratrma yaptrdm. ncelettirdiim genel ve
okul kitaplklarnda bu kitabn ka kii tarafndan okunduu deil, adn
dahi duymadklarn bana bildirdiler. Bu kitapta kutsal kitabmz KURAN-
dan sureler ve ayetlerden birer birer rnekler verilerek, Hz. Muhammed-
in neden son peygamber olduu, insanlarn ilerleyerek bilim devrine
girdikleri, akl kart olan mucizeler devrinin kapatld ak olarak anla-
tlmaktadr. Burada unu da arz edeyim ki, hibir bilim bulgusu Tanr
buyruuna ters dmez. Demez, nk bilimi yaratan da Yce Tanr-
dr. Yce Tanr kendi yaratt bilime ters emirler vermez. Yanlan insan-
lardr. zellikle yorumculardr. Din eitimi grm hocalarmzn ounlu-
u dogmalarla uraarak serbest dnce yetilerini kaybetmektedirler.
Dogmalarla bilim retemedikleri iin de bilim dman olmaktadrlar. Bu
nedenle zellikle Milli Eitim Bakanl, Kltr Bakanl, din ilerine
bakan Devlet Bakanl ve Diyanet leri Bakanl kadrolarndaki bilim
zihniyetli din uzmanlarna objektif yntemlerle irticann tarih boyunca
yaptklar fenalklar, somut ifadeli kitap ve brorlerle aklanmal, bu
aklamalar btn okullara, camilere, kitaplklara gnderilmeli, ayrca
aklamal konferanslar verilmelidir. Bu kitabn milyonlarca oaltlp, okul
kitaplklarna gnderilmesinin ok yararl olaca inancndaym.
slam ve rtica adl kitabn fotokopisini ekte yksek bilgi ve ilginize
arz ederim.
slam dini, bilimi ba tac yapmtr. Hazreti Muhammedin, Arap-
larn yaknndaki Msr, Roma ve Bizans biliminden deil inden dahi
bilim renin buyruu, inin uzakl nedeniyle deil, indeki Buda dini-
nin kutsal kitabmzda anlan dinlerin dnda bir din olmas nedeniyledir.

164
Dinle bilimin ayr ayr eyler olduu bilincini Mslmanlarda uyandrmak
ve pekitirmek nedeniyledir. Hz. Muhammedin hayat bilim araylar ve
bilim bulular iinde gemitir. Bugnk modern sava kurallarndan
ounu Cengiz Han gibi deneyimle bulmutur. Hz. Muhammed'in Bedir,
Uhut ve Hendek savalar strateji ve taktik bakmndan ok stn oldu-
unu gstermitir. Bedirde su kuyularn savunma emberi iine alm,
dmann susuz brakm, ak arazide savunmasz saldr zorunda
brakm, kendi ordusuyla temasa geinceye kadar uzaktan oklarla
kuvvetini byk lde krm ve sonunda da malup etmitir. Uhut
Sava'nda kendisinden ok stn kuvvete sahip dmann yenebilmek
iin, bir yardan arkasn Uhut dana dayam, dier yandan tarihte ilk
defa ERAMENDUSun kuvvet merkezi oluturma yntemini uygulamtr.
Bir yanda savunma grevi verdii cephede az askerle savunma yapar-
ken, dier yanda kuvvet merkezi kurarak o cephede dmanna kar
ezici kuvvetle saldrya gemitir. Dmanlarnn kamaya ve kendi kuv-
vetlerinin dman ordusunu evirmeye baladn gren vadideki Ms-
lman koruyucular, ganimet toplama hrsna kaplp ok nemli grev-
lerini terk ederek, dman llerini soymaya baladklar bir srada, Ara-
bistann yetitirdii en usta svari komutan ve o srada mrik olan Halit
Bin Velit, kuvvetlerine terk edilmi vadiden geerek Mslman ordusunu
arkadan vurdu. Bunun zerine kaanlar da geri dnerek Mslmanlar iki
ate altna aldlar. Mslman ordusu yenildi. Ama, bakomutann hata-
sndan deil. Hendek Savana gelince: Hz. Muhammed, Mslmanlarn
gizli casusu olan amcas Abbastan Mekkelilerin Mslmanlarla sava
iin hazrla baladklar haberini alnca, hemen ashabn toplad. Onlara
durumu anlatt. Ne yaplmas gerektii hakkndaki dncelerini sordu.
Ashab arasnda bulunan ranl Salman Farisi, iki bin yllk ran sava
teknii hakknda bilgiler aktard. ehirlerin korunmasnda kentlerin evre-
sinde kazlan hendekler hakknda bilgi sundu.
Ashaptan eitli kiilerin teklieri iinde bilim deeri tayan
Salman Farisinin teklifi kabul edilmi, Medine evresine gece ve gndz
alarak hendek kazlm ve sonuta sava Mslmanlarn stnl ile
bitmitir. Btn bunlar gz nne alp deerlendirdiim zaman, Msl-
manln ycelmesine en byk katky yapan en yksek iki kiiyi rahmet-
le, minnetle ve kranla anyorum. Bunlarn birincisi Mslmanl kuran
ve mkl bilim yoluyla zen Hz. Muhammed, ikincisi ise Hayatta
gerek yol gsterici bilimdir, fendir. Bilim ve fennin dnda doru yol
aramak dalalettir ve hatta hyanettir. diyen K. Atatrktr. nk Atatrk,
dier mazlum uluslarn da zgrlklerine kavuma yolunu amtr.
Kemal Atatrk, hkmetlerden ounlukla, ileri Bakan, vali ve
milli eitim mdr atarken Devrim Yasalarn titizlikle uygulayacak
personel atamasna gerekli nem vermelerini istemitir. Fakat zamanla
Atatrkn bu istemi yozlatrlmtr.

165
 Yurdumuzdaki yatl Kuran kurslar binalar incelenirse bunlardan
ounun eytani bir hesapla ky ve kasabalarn dnda, gzlerden uzak
mahallerde yapld grlecektir. 1950den sonra 50 yl iinde gndzl
ve yatl Kuran kurslarnda vali, kaymakam ve milli eitim mdrlerinin
korumas altnda 20 milyon dolaynda beyinleri ykanm insanlar yeti-
tirildi. Tarikatlarn emrinde grev yapmalar saland. Bunlardan birini
yksek bilgilerinize sunarm:
1960l yllarn birinde Konyann Yollarba Kasabas ilkokulunu
teftiten sonra, yatl Kuran kursunun teftiine gittim. Gnlerden perem-
be saat 10.00du. Bina kasabann dnda geni bir arazinin iinde idi.
Arazinin evresi yksek duvarlarla evrili olup, giri kaps da kilitliydi.
Kapda beki yoktu. Bir mfetti olarak duvardan atlamay uygun bulma-
dm. Bina yanna kan birine bararak el iareti yaptm ve kapy ama-
sn istedim. aretimi alan kii, binann iine kat. Yirmi dakika mddetle
kimse grnmedi. Sonra bir grevli gelerek kapy at. Bir de ne gre-
yim, retmen odas, derslikleri toz duman iinde. Besbelli bu 20 dakika
iinde, yasa d saydklar, Atatrk din dman olarak telkin eden tari-
kat kitaplarn saklamlard. Durumdan, ayrntlar ile o zamanki Konya
Milli Eitim Mdrl kanalyla Konya Valisi'ni haberdar ettim. Ama vali-
nin iin zerine ciddiyetle gittiini grmedim. imdi irticay destekleyen-
ler, Atatrk dmanl ile beyinleri ykanm on milyonlarca insan
grmezlikten gelerek, Avrupadaki laiklii yurdumuzda uygulayalm diye
barmaktadrlar. Bizim dmzdaki bir milyar insann bulunduu btn
Mslman memleketlerde hem laiklik hem de demokrasi yoktur. Tm
Mslman lkeler iinde yalnz Trkiyede demokrasinin tutunmas ve
kklenmesi, Atatrk ilke ve devrimleri ile mmkn olmutur. Avrupa
laikliinin temelinde otuz yl sren milyonlarca insann lmne neden
olan din savalar vardr. Bu savalar sonunda Hiristiyanlar kutsal kitap-
larnn emirlerini ve dualarn kendi dilleri ile ifade ederek din zgrlne
kavumulardr. Biz Mslmanlarn ana dilimizin dnda anlamn bilme-
diimiz bir dille ibadet yaptmz unutmamak gerekmektedir.
Devlet byklerimizin ve ve kz ettikleri, boynuzlarn dokuz
ettikleri zelletirme almalar meyvelerini vermeye balamtr. Mula
ve Milas telefon ynetimine szan kiiler, irticaya sahip karak, irtica ile
mcadele yaptn sandklar kiilerin telefonlarn sk sk kestirmekte,
onarma gnderdikleri kiilere kastl olarak telefonu bozdurtmakta, arza-
lardan mracaaty sulu kartmaktadrlar. Yksek bilgi ve ilgilerinize
arz ederim. 4.05.1999
Emekli Eitimci Mehmet Ali EREN (Adres)
EK: slam ve rtica adl kitabn fotokopisi

Sayn Gkhan Evliyaolu

BTV Televizyonu, Anadolu Kulb Program Sunucusu
166
 Yeni yln ilk pazar gn BTV televizyonundaki Anadolu Kulb
programnda, saat 22.00-23.00 arasnda Prof. Dr. Sayn Hseyin Atav ve
Do. Dr. Sayn Ahmet Akbulut ile yaptnz dini konulardaki syleinizi
ok dikkatli olarak bu konudaki dncelerimi de katarak dinledim.
Nfuslarnn toplam bir milyar dolaynda olan Mslman memleketlerin
bilime katklarnn sadece % 1 dolaynda olmas aybndan nasl kurtula-
caklar, uzun bir sredir zerinde dndm ve are aradm bir
konudur. Dini konularda Hz. Muhammedin ve byk Atatrkn yolunda
yryerek bizleri aydnlatan bu gerek din adamlarnn karsnda eiliyor
ve sizleri selamlyorum. Bu gerek Mslmanlarn fikirlerine, Tanr huzu-
runda makbul ve gerek olan kirlerine sahip karsak, geri kalmlk
aybndan hem milletimizi kurtarr hem de dnyann dier Mslmanlarn
kurtarrz. Ayn zamanda karclarla politikaclarn el ele ve srt srta
vererek rettikleri bin bal irticann da hakkndan geliriz. Sayn profesr-
den aldm izlenimler:
Kutsal kitabmz Kuran insanlarn mutluluklar iin gnderilmitir.
Bu mutlulua insanlarn ulamas iin Kuran, iyi ahlka ve bilime nem
vermitir. Bize gre ahlk bilimin tarih boyunca geirdii safhalar gz
nne alnrsa, ahlkn deien ve deimeyen unsurlar vardr. Kiinin
beden ve ruh bakmlarndan kiisel olgunlua ulamas ve gayrn mutlu-
luunu kendi kar stnde tutmas ahlkn deimeyen unsurlardr.
Kiinin ahlknn en yksek derecesine ulamas, mutluluun hakkyla
yaplan grevden sonra duyulan ferahlk olduu bilincine ulamas ve bu
bilinci hayatna uygulamasyla ortaya kar.
Mslmanlkta bilim ve dnme imandan nce gelir. Tanr
buyruklarnn her biri zerinde dururken ve Yce Tanr neden byle
buyurdu? diye insan kendine ve bakasna soru sorar, cevaplar zerin-
de durursa, Tanr buyruunu hem anlar hem de kavrar. Akl, yce Tanr'-
nn yalnzca insana verdii, kendi znden bir paradr. Yce Tanr nasl
yaratc ise, akl da yle yaratcdr. nsan akln kullanp dnd l-
de Tanr'ya yaklam, Tanr'nn sevgisini ve sevabn kazanm olur. Hz.
Muhammedin son peygamber olmasnn bir yce anlam vardr. Bu
anlam, toplumun ilerleyip bilim devrine girmi olmasndandr. Kutsal kita-
bmz Kuran bilimin verileri nda yeniden yorumlamak arttr. Hi bir
bilim bulgusu yce Tanr buyruuna ters dmez. nk bilimi yaratan
da Tanr'dr. Yce Tanr kendi yarattna ters emirler vermez. Yanlan
yorumcudur.
Kutsal kitabmz Kurann birletirilmesinde ansszlk vardr.
Birincisi 20 ksr yl iinde gelen surelerin Hz. Muhammedin salnda,
tpatp onun gsterecei bir dzen iinde birletirilerek ve Hz. Muham-
medin kendisi tarafndan kontrol yaplarak tek bir kitap halinde hazrla-
namam olmas; ikinci ansszlk Hz. Ebubekir ve Hz. mer zamanlarn-

167
da da tek bir kitap halinde toplanamam olmas; nc ansszlk da
Hz. Osmann Kuran tek kitap haline getiren kiilerin yce Tanr buyruk-
larnn 20 ksr yl iindeki geli srasna gre deil de, kendilerinin fay-
dal bulduklar bir tertibe gre hazrlayarak ilk gelen surelerden bir bl-
mn kitabn orta ya da sonlarna doru almalar ve ok sonra gelen baz
sureleri de baa almalar olmutur. Baz yanlglar nlemek iin her
surenin bana mekki kelimesini yazmalarna ramen yanlg nlene-
memitir. Nitekim kutsal kitabmz Kurana gre normal faizin slam dini
yasa ile hi bir ilgisinin olmad, yasa ve ahlk d kat kat faizin yasak
olduu halde normal faizin yasak olduu olgusuna, faizle ilgili en son
gelen Tanr buyruu Ali mran suresinin Kurann ba taraarna yazl-
masnn yol at kansndaym. Mekkede o tarihlerdeki basit Arap
toplumunda basit faizin bulunmad nedeniyle Kurann 30. Suresi olan
Rum suresine gre normal faizin Tanr buyruuna aykr olarak yanl
yorumland slam tarihi uzmanlarnca aklanmtr.
ok sayn hocalarm. Hz. Muhammed, iinde yetitii Arap toplu-
munun yakn ilikide bulunduu Roma, Bizans, Msr gibi medeniyet
lkelerine gidin bilim renin demeyip, hi temasta bulunmad ine
gidip renin (Bilim inde bile olsa gidip renin!) demitir. Bir ksm
yorumcular inin uzakl nedeniyle inden sz etti yorumunu yapyor-
lar. Bana gre bu yorum eksik. Atatrk gibi hayat boyunca, zellikle
savalarnda bilimi gerek bir hayat klavuzu olarak ele alan ve uygula-
yan Hz. Muhammed, deha derecesindeki sezgisiyle Mslmanlarn
bugnk durumunu, Mslmanlarn dinle bilimin ayn ey olduu yanlg-
sna deceklerini sezmi, bu yanlgdan Mslmanlar kurtarmak iin
misali inden vermitir. indeki din kutsal kitabmzda ad geen dinler-
den deildir. Tandm imam ve din grevlilerinin ounluu slamda
bilimin kadn ve erkee farz olduunu, bilimin beikte balayp mezara
kadar srdn, bilimin inde de olsa zahmetine katlanp renilmesi
gerektiini sylerler. Ama ii bo, muhtevas olmayan kalplam bir sz
olarak sylerler. Kendileri bu szlerinin muhtevasna uyarak bir alma-
ya girmezler. Bilim konusunda dnmezler bile. Bu hususta iki rnek
arz edeceim.
1- Ege blgemizin zellikle ky blgesi halknn hemen hemen
tamamnn zeytincilikle, yemeklik zeytin hazrlama ve zeytinya ret-
mekle ilgisi, ura vardr. Devletimiz krk yl gekin bir zamandan beri
zmirde Zeytincilik Enstits kurmu, trilyonlarca lira sarf ederek yerli ve
yabanc bilim adamlarna ve teknisyenlerine halkn ve kylnn yararla-
naca kitaplar hazrlatmtr. Bu kitaplardan faydalanlarak en salkl ve
lezzetli sofralk zeytin hazrlanaca gibi, zeytin aalarnn budanmas,
gbrelenmesi gibi konularda bilim kitaplarn muhtarln ve halkn yard-
myla camisine getirtip halka tantan, ilgili kylere grev verip cuma
sohbetlerinde dier kyllere anlattran yzlerce ky camisinin bir tek

168
imamna rastlamadm. Byle bir alma yapldn da duymadm. Dier
blgelerdeki ba, meyve, narenciye gibi devlet fidanlklarnda da duru-
mun ayn olduunu sanyorum. Bodrum, Milas ky kyleri halk susuz-
dur. Buralarda iki tonluk bir tank su be milyon liradr. Kyl kendi susuz
kalr ama camisinin suyunu eksiltmez. Abdest dnda faydalanlmayan
bu suyu gren gariplerden Ah! u su parasz elime gese evi gein-
diririm. diyenlere rastladm.
2- Aka bilindii gibi. Hz. Muhammed zamannda mikroskop icat
edilmemiti. Bu nedenle btn dnyann olduu gibi Mslmanlarn da
mikrop hakknda fikirleri yoktu. nk mikrop denen hayvanck yzlerce
defa bytldkten sonra ancak grlebiliyordu. Dini inancmza gre
namazdan nce abdestli bulunmak, bozulmusa abdest almak zorunlu-
luu vardr. Abdest alrken ayak ykanyor ama orap ykanmyor. Bilim
verilerine gre en fazla mikrop da orapta toplanyor. Dini konularda
nemli yazlar yazan rahmetli Ulunay bir yazsnda bundan yz yl kadar
nce stanbulda bata Aa Camisi olmak zere bir ok camide namaz
klarken ayak baslacak yerle secde edilecek yerin ayrlm olduunu, bu
durumun insanmza da dinimize de faydas olduunu, btn camilerimiz-
de bu uygulamann yaplmas gerektiini yazmt. Baz camilerimizde
hayrsever kiilerin cami iin hal dokuturken ayak baslacak yerle aln
konup secde edilecek yeri ayrdklarn memnuniyetle gryoruz.
Milasn Kyklack Ky camisinde saarn ilk srasn dzgn
tutmak iin ilk safta ayak baslacak yerin boydan boya ekilen bir lamba
fitili ile ayrlm olduunu 1988 ylnda grdm. O zamanki cami imamna
bavurarak Ankaradan dnmde eritleri ben almam kaydyla caminin
btn tabannda ayak baslacak yerle secde edilecek yerin ayrlmasn
istemitim ve cami imamnn muvafakatn da almtm. Aradan bir hayli
zaman geti. Tekrar camiye gittiimde o ilk saf eridin de kaldrlm
olduunu grdm. Sebebini sorduumda ile mftsnn kye geldiini,
camide bu eridi grnce Peygamber efendimiz zamannda byle bir
erit var myd? diyerek eridi kaldrttn sylediler. Din adamlarmz-
dan bir ounun dogmalarla uraa uraa serbest dncelerini kaybet-
tikleri, dogmalarla bilim retemeyince bilime dman olduklar grlyor.
Hz. Muhammed zamannda karayollarnda en sratli vasta deveydi.
Sayn Mft kylere gitmesi iin otomobil yerine Peygamberimiz zama-
nndaki en sratli kara vastas deveydi diyerek deveye bindirilseydi, ka
kye gidebilirdi bilemiyorum. Diyanet leri Bakanl ile Babakanlk
elemanlarnn farzlarn iinde ncelii bulunan ve beikte balayan,
kadn ve erkekle birlikte hocaya da farz olan bilim farznn ve bilim veri-
lerinin uygulanmas urunda tedbirler almasn ve uygulamaya elverili
programlar hazrlanmasn dilerim. 4 Ocak 1999.
Mehmet Ali Eren Emekli Eitimci

169
Seluk Ve Mersin niversiteleri Rektrlklerine
Mektup
1919-1922 Milli Egemenlik Savamzn Pozant cephesindeki
Ulukla ve kylerinin rolleri karanlkta kalmtr. Uluklallar elikten bir
balyoz gibi Pozantda Fransz kuvvetlerinin zerine atlp, kan dke dke
Fransz kuvvetlerini geri pskrtp, sonra da Fransz kuvvetlerinin bir
blmn komutanlarnn kars ile birlikte esir alp, daha sonra da komu-
tanlarn esir alarak o blgedeki Fransz kuvvetlerini yok etmemi olsalar-
d, Fransz kuvvetleri gerekli savunmaya girmeyen Bor, Aksaray, Ereli
ve Karaman gibi ehirlerimizi kolaylkla alacak, cesareti artacak olan
Franszlar mttefiklerinden ayrlarak bizimle bir bar anlamas yapma-
yacaklard. Bu durumda Genelkurmay Bakanl Gneydeki kuvvetleri-
mizi Bat cephesine ekme olanan bulamayacak, bylece kuvvetlerimi-
zin Yunan ordusunu yok etmesi tehlikeye girecekti. Bu nedenle Ulukla
merkez ve kylerinin Pozant Sava'ndaki rollerinin aydnla karlma-
s, btn dnya tarihinde rnei bulunmayan Amasya Genelgesi derece-
sinde nemlidir.
Ben Mehmet Ali Eren, 87 yanda gzleri grmeyen emekli bir
eitimciyim. Atatrkn Yldrm Ordular Grubu Komutanl ve nceki
ordu komutanl srasnda Ulukla han ve camilerine doldurttuu silah
ve mhimmat her gn otuz kadar at arabas ile Kayseriye gndermek
zere dolduran kadnlar ve ocuklar arasnda bir ocuk olarak bulundum.
Byk erkekler Pozant cephesinde arpyorlard. Bu nedenle hepimi-
zin korumakla ykml olduumuz Cumhuriyetimizin kurulmasnda katk-
s olan bir Trk vatanda olarak bildiklerimi daktilomun harerini tahmin
ettiim tularna basarak yazyorum. Sizler niversitelerimizin ok deerli
mensuplarndan, ok deerli devlet ve hkmet bakanlarmzdan ve
yine ok deerli yarg ve savclarmzdan konunun aratrlmasn; Ulu-
kla ve kyleri toplumunun mal olan Ulukla Kuvay Milliye Defterinin
devlet arivine geirilmesini beklemekte olduumu arz ederim.
Mondros Atekesi zerine Fransz ordusu Adana, Mersin, Tarsus
ve Pozant ile evresini, Ereli ve Karaman tren istasyonlar ile istasyon-
lara yakn binalar igal etti. Tehlikenin bykl Ulukla, Bor, Aksaray,
Ereli ve Karaman gibi Orta Anadolunun kaps durumundaki ehir ve
kasabalarda btn plakl ile meydana kmken, dier kasabalar
padiah emrine uyarak dman cephesine kar koymay dnmeyip,
kllarn bile kprdatmadan yan gelip yatarken, Ulukla ve kyleri halk
ayakland, Tahsin adnda bir temenin klavuzluunda Kuvayi Milliye
adnda bir rgt kurdular. Takm, blk ve tabur rgtleri kurdular, onlar
silahlandrdlar, silah kullanma ve at eitimi yaptrdlar, Pozant cephe-
sinde Franszlar karladlar. Aylarca sren ok kanl arpmalar sonun-
da dman ordusunu yendiler, onlarn mttefiklerinden ayrlarak bizimle
anlama yapp, yurdumuzu terketmelerini saladlar. Ulukla Kuvay
170
Milliye Dernei geri hizmetleri iin de beslenme, silah ve ulatrma
komisyonlar kurdu. Bu dernek devlet gelirlerine Atatrkten nce el
koydu. Pozant arpmalarnda fedakrlk gsterenlere maddi mkafat-
lar bile verdi.
Kuvay Milliye Dernei Ynetim Kurulu yapacaklar ileri planlad
ve karara balad; bu kararlar ok dzgn tutup, her karar yelere imza-
latt. Kuvay Milliye Karar Defterinde 1335 ve 1336 yani 1919 ve 1920
yllarna ait kararlarn dzgn tarih, say ve imzal olduunu, karar defte-
rinin ortasndan birka yaprann eksik ve koparlm olduunu grdm.
Ben Konya Erelisinde ilkretim mfettii iken evremizi nceleyelim
konulu bir kitap yazdm. Ereli evresindeki Ulukla hakknda bilgi
toplarken, Ulukla lkretim Mdr brahim nal ile makamnda gr-
tm. Bana ekmecesinden kard Ulukla Kuvay Milliye Karar Defte-
rini gsterdi. Aldm, yapraklarn kartrdm. Deftere yarm saat bakma-
ma msaade etti. Bu ok ksa sre iinde defterde nemli grdm
ksmlar eski yaz ile not ettim. Bu karar defterinde zetle:
1- Bor, Aksaray, Ereli ve Karaman gibi evre ileler halknn
yardm etmemesine ramen, Ulukla merkez ve kyleri halknn birlee-
rek Kuvay Milliye rgtn kurduklar, erkekleri silah altna aldklar,
balarna subaylarla, halktan deli Hseyin adyla nl Muhtar Hseyin
Aay ikinci Blk Komutanl ile Merkez Komutanl'na tayin ettikleri,
bu kuvvetlerin elikten bir balyoz gibi Fransz kuvvetlerinin bana indik-
leri, Fransz kuvvetlerinin bir blmn Pozantdaki bir han iinde yaka-
rak imha ettikleri, daha sonra, nce Fransz komutannn karsn esir
aldklar, sonra da Pozant cephesindeki Fransz kuvvetlerini komutanlar
ile birlikte esir aldklar ve Fransann bizimle ayr bir bar anlamas
yapmaya zorladklar;
2- Franszlar Orta Anadolunun igaline balamadan nce Uluk-
la, Ereli ve Karaman tren istasyonlarn igal etmilerdi. Burada Ulukla
Kuvay Milliyesinin nce Ulukla istasyonundan Fransz kuvvetlerini
kovduu sonra da padiah taraftarlarnn egemen bulunduu Ereli ve
Karamana ellier silahl atl gndererek, hem Ereli ve Karaman istas-
yonlarndan Franszlar kovduu hem de oralar halknn ounluunu
Mustafa Kemal tarafna evirdii yazldr.
3- Atatrkn Amasya Genelgesi ile Anadolunun her yerinde
dman igalini knayan mitingler yaplm ise de, ecnebi parlamentolarla
devlet ve hkmet bakanlarna ekilmesi gereken tellerin paraszlk
nedeni ile ekilemediini renen Ulukla Kuvay Milliyesi ecnebi
memleketlere ekilecek telgraf paralarnn Ulukla Kuvay Milliyesi'nce
denmesine karar vermi ve Sivasta bu kararn Mustafa Kemale bildir-
mitir.
4- Ulukla Kuvay Milliyesi, padiah taraftar olan Ulukla
Kaymakam ile kadlarnn iine son vermi, kaymakamla Ulukla

171
Jandarma Komutan'n getirmi, devletin hazinesine Mustafa Kemalden
nce el koymu, cephede fedakrlk gsterenlere maddi mkfatlar
vermitir.
5- Pozantda Franszlarla arpmann ok skk anlarnda
Mustafa Kemale telgraf ile bavurarak, evredeki Bor, Nide, Aksaray,
Ereli ve Karaman gibi ehir ve kasabalardan hibir yardm grmedikle-
rini ac ac ifade etmilerdir. Yazlar Osmanlca harerle yazlm, hare-
rin kaligrafisi ok dzgn, ifadeleri sade ve doyurucu olan bu karar defte-
rinin Cumhuriyetin ilan sonrasnda Ulukla Belediyesine teslim edildiini
bana evki Alpaut ile Yakup Gken sylediler. Yine onlarn bildirdiine
gre bu defterle birlikte Kuvay Milliye'ye gelen btn yazlar ve evrak
belediyece kymetli evraklar sandnda kilit altna konulmutur.
Kuvay Milliye evrak ile Kuvay Milliye Karar Defterinin Belediye'-
den alnd anlalmaktadr. Sylentiler eitlidir. Bir iddiaya gre bir
belediye grevlisi belediyenin eski evraklar ile birlikte Kuvay Milliye
Karar Defterini de bir helvac dkkanna satt. Defter oradan Karabeyaz
lakabyla nl retmen brahim naln eline geti. Bir baka iddiaya
gre de aabeyi rahmetli Yakup naln ok uzun sre Ulukla Belediye
Bakanl yapmasndan faydalanan brahim nal Belediye kymetli
evrak sandn aarak bu karar defterini almtr. Bu arada unu da
belirtmeliyim ki, Uluklal terzi Gafurun akrabas olan ve Kuvay Milliye'-
de nemli hizmetleri olan mamn Kemalin kendisine (Gafura) 1919
ylnda brahim naln kimi akrabalar ile birlikte padiahlk taraftar
olduunu, Kuvay Milliyecilere baz glkler kardn sylediini bana
bildirmitir. brahim nalda grdm Kuvay Milliye Karar Defterinin
ortadan birka yaprann koparlm olmas da dndrcdr.
Kiinin tasarrufunda bulunmasn Anayasamzn ve kanunlarm-
zn izin vermedii, Ulukla ve kyleri halknn mal olan Ulukla Kuvay
Milliye Karar Defteri, Ulukla Belediyesi kymetli evraklar sandndan
alnmtr. Bu ok kymetli defteri, ister brahim nal kendisi alm
olsun, ister hrszdan alm olsun, defterin alnd gerei deimez.
Son olarak bu defterin brahim naln Ankarada oturan olu Smer
nalda (adres veriliyor) olduu itirafnn tan Ulukla Kaymakam
Hseyin Parlak, Uluklal Sunay Trker ve Ankara 9. Noteri Muzaffer
Grrgzdr.
Bu ok nemli karar defterinin 75 yldan beri devlet arivine
verilmemesi nedeniyle Trk Devleti, Bakomutanlk Meydan Sava'nn
kazanlmas ve Trkiye Cumhuriyeti'nin kurulmasndaki Ulukla ve
kyleri halknn byk katksndan habersizdir. Bu nedenle Cumhuriyet
kanunlarndan Pozant cephesi ehit ve gazileri yararlandrlamam,
onlara hak ettikleri madalyalar verilememitir. Cephede ar makineli
tfei banda 320 Fransz askerini ldrdkten sonra ehit den
ayhanl Hseyin avula, 30 Fransz askerini ldrdkten sonra ehit

172
den Hac brahimin yetimleri, dman karsnda ok byk fedakarlk
gsterdiinden maddi mkafaat verilen Kopuncunun Hac, Gcr Mehmet,
Klenin Durmu, Knaolann Halil, Hac Alinin Osman avu, oban
brahim, Kulaklnn brahim, Kabakolu Mustafa, Gkenin Hasan,
Gneyli Hac, Kayserili Ali gibi kahramanlarn ou yallklarnda yar a
srnerek ldler. Bu kahramanlarn yaptklar byk ileri kantlayan
karar defterinin alnmas ve bu toplumun mal olan alnt defterin devlet
arivine verilmemesi nedeniyle Uluklaya Gazi Ulukla ad verileme-
mi, Uluklaya Kuvay Milliye ant dikilememitir.
1919 ylnda Ulukla ve kyleri halk da evresindeki Bor, Nide,
Aksaray, Ereli ve Karaman halk gibi padiah taraftar olup kln kpr-
datmadan dman igalini bekler durumda olsayd, elik balyoz gibi
Franszlarn bana inmeseydi, Franszlar Orta Anadoluya girecekler,
bizimle bar anlamas yapmayacaklar, savatan ekilmeyecekler ve
kuvvetlerini arttracaklard. Bu durumda Trk ordusu Franszlar karsn-
daki kuvvetlerini Bat cephesine ekemeyecek, Batdan Gney cephesi-
ne kuvvet kaydrmak zorunda kalacakt. Bu taktirde 30 Austos Zaferi ile
Cumhuriyetimizin kurulmasnn tehlikeye girmesi sz konusu olabilecekti.
ok Sayn Cumhurbakanmz, Sayn Babakanmz ve Bakanla-
rmz, Sayn Yarg ve Savclarmz, Sayn niversite Rektrlerimiz,
Profesrlerimiz ve Uzmanlarmz! u anda devlet arivinde olmayan ve
toplumun mal olan Ulukla Kuvay Milliye Karar Defterinin devlet ari-
vine intikal ettirilerek, Uluklann vatann kurtarlmas ve Cumhuriyetin
kurulmasna yapt ok byk katknn yazl olarak tarihe geirilmesine
yardmlarnz beklemekteyim. Uluklallardan da Uluklaya Gazi Ulu-
kla adnn verilmesi, Ulukla ve Pozantda iki yerde Ulukla Kuvay
Milliye ant dikilmesi iin kurulacak Ulukla Kuvay Milliye Dernei'ne ilk
anda 500 milyon lira bata bulunacam arz ederim.
Ulukla merkez kylerinin toplumun mal olan ve Ulukla Bele-
diyesi'nden alnan Ulukla Kuvay Milliye Karar Defterinin zerinde
bulunduunu itiraf eden ve Ankarada oturan brahim nal olu Smer
naldan alnarak Trk Devleti arivine teslim edilmesi iin bu dilekemle
bavurduum Yksek Makamlar:
1- Cumhurbakanmz ve Babakanmz. Yukarda ayrntlarn
akladm gibi 1919da Fransz istilasna kar Ulukla ve kyleri halk
da evresindeki Bor, Aksaray, Ereli ve Karaman halk gibi padiahn
sadk bir bendesi olarak dman istilasn tevekklle karlayp, kln bile
kprdatmadan bekleyip, Fransz kuvvetleri zerine elikten bir balyoz gibi
atlmasayd, Franszlar mttefiklerinden ayrlp bizimle ayr bir anlama
yaparak yurdumuzu terk etmeyecek, Orta Anadoluyu kolaylkla istila
ederek kuvvetlerini arttracak, ordumuz Fransz cephesindeki kuvvetleri-
mizi Afyon cephesine ekemeyecek, Afyon cephesinden Gneye kuvvet
kaydrmak zorunda kalacakt. Bu durumda Dumlupnar Zaferi ile Cumhu-

173
riyetimizin kurulmas tehlikeye girecekti. stiklal Sava zaferi ile Cumhu-
riyetimizin kurulmasna bu kadar nemli hizmet yapan Ulukla ve kyleri
halknn kanla yorulan baarlarnn deerlendirilmesi iin bir komisyon
grevlendirilmesini dilerim.
2- Bamszlk Savamzn Pozant cephesinde Ulukla ve
kyleri halknn yaptklar ileri, bir kl krk paraya ayrp inceler gibi
inceleyerek tarih sahnesine karlmas, Uluklann Gazi Ulukla
adyla anlmas, Ulukla ve Pozantda Ulukla Kuvay Milliye Ant'nn
dikilmesine hak kazanlp kazanlmadnn tesbit edilmesi iin Nide,
ukurova, Mersin ve 9 Eyll niversiteleri Rektrlerine arz edilmitir.
11.11.1998
Emekli Eitimci Mehmet Ali EREN (Uluklal)

Dokuz Eyll, ukurova Ve Nide niversiteleri

Rektrlklerine Mektup
1919 ylnda tm yurdumuz olduu gibi yremiz de dman igali
altna girmiti. Bu blge, Adanadan balayarak Uluklay da kapsaya-
cak ekilde Franszlar tarafndan igal edilmiti. te bu sralarda Uluk-
lada kurulan Kuvay Milliye rgt'nn ilemizde byk yararlklar
gsterdii, btn faaliyetlerini de dzgn bir ekilde Karar Defterine
kaydettii bilinmektedir. Hatta bunun da tesinde komu kasabalar Ereli
ve Karaman iin bile destek salayp nderlik yaparak yremizin bir an
nce Franszlardan arndrlmasna byk katk saladklar bir gerektir.
Karar Defterinden bu konudaki baz alntlar ve Dervi zbudak ile
Habib Karamann 1919-1920 yllarna ait ilgili beyanlarn Ekte bulabilir-
siniz. Bu defterin Cumhuriyet kurulunca kilitli bir sandkta Ulukla Bele-
diyesine teslim edildii sylenmektedir. Buradan da her naslsa u an
vefat etmi olan eski retmen brahim naln eline gemitir. Bu defte-
rin varln rendikten sonra byle bir evrakn devlet arivine girmesi
gerektiini dnerek brahim nal ikna etmek iin ok aba sarf ettim.
Bir keresinde de Karar Defterini okuma ve baz kararlarla ilgili not tutma
imknna kavutum. Ne yazk ki, yremiz insanlarnn milli mcadelede
ne derece fedakarlk ve vatanseverlik gsterdiklerinin bir kant olan bu
evrakn ilgili yerlere teslim edilmesi, bu ahsn hayat boyunca mmkn
olamamtr.
imdi defter olu Smer nalda (adres veriliyor) bulunmaktadr
ve Smer nal bunu Sayn Hseyin Parlak (Ulukla Kaymakam) ve
Sayn Sunay Trker (Uluklal) huzurunda da itiraf etmitir.
Tarihi nemi konusunda hibir phe olmayan bu kymetli evrakn
aslnn, bu mmkn olmazsa kopyalarnn temin edilerek bilimsel olarak
deerlendirilmesinin gerektiine sizin de katlacanz ummaktaym.
Bunu yaparak, milli mcadele srasnda kiisel fedakrlklarn esirgeme-
mi olan yremiz insanlarnn tarih sahnesinde hak ettikleri yerleri alma-
174
larn salayabileceiz. Bu konuda beklenen abalarn deerli niversi-
teniz kurul ve kurulularnca esirgenmeyeceine olan inancm dile geti-
rirken, gerekenin yaplmasna msaadelerinizi arz ve talep ederim.
Sayglarmla,

24 Aralk 1998 Mehmet Ali Eren (Adres)

EK: Aslndan Naklen 2 Sayfalk Karar rnekleri ve Beyanlar

Trk Tarih Kurumu Bakanl'nn Cevab

TC BABAKANLIK
ATATRK KLTR, DL VE TARH YKSEK KURUMU

Say : Ar.Dok.b.460.14-132 Ankara

Konu: 4.2.1999

Sayn Mehmet Ali EREN

ukurova niversitesi Rektrlne 24 Aralk 1998 tarihli yazl

bavurunuzdan, 1919-1920 yllarna ait Ulukla Kuvay Milliye Tekil-
t'nn karar defterinin Ulukla Belediyesinden u an vefat etmi olan
emekli retmen brahim naln eline gemi olduunu, imdi ise defte-
rin olu Smer nalda bulunduunu renmi bulunuyoruz.
ncelikle bu kymetli evrakn Devlet Arivi'ne teslim edilmesi
gerektii hususunda gsterdiiniz hassasiyetten dolay size teekkr
ediyorum.
Bir milletin arivlerinde bulunan malzeme, o milletin kltrel mira-
sn tekil eder. Bunlarn en iyi ekilde korunmas, tahrip olanlarn restore
edilmesi ve bu malzemenin en salkl biimde istifadeye sunulmas da,
bu mirasn varln idame ettirerek gelecek nesillere aktarabilmek bak-
mndan gerekli ve nemli hizmetler arasnda yer alr.
Tarihi deeri byk olan szkonusu defterin de bilimsel olarak en
iyi ekilde Devlet Arivi'nde deerlendirileceinde hibir phe yoktur.
Konu Kurumumuzca Smer nala 3.2.1999 tarihli yaz ile iletilmi
olup, neticesi hakknda size bilgi verilecektir.
Gstermi olduunuz ilgiden dolay teekkr eder. sayglar suna-
rm.
Prof. Dr. Yusuf HALAOLU
Trk Tarih Kurumu Bakan

175
T.C. Genelkurmay Bakanl'na Mektup
ANKARA
1919 ylnda ou yerler gibi yremiz de dman igali altna
girmiti. Bu blge, Adanadan balayarak Uluklay da kapsayacak
ekilde Franszlar tarafndan igal edilmiti. te bu sralarda Uluklada
kurulan Kuvay Milliye rgt'nn ilemizde byk yararllklar gsterdii,
btn faaliyetlerini de dzgn bir ekilde Karar Defterine kaydettii bilin-
mektedir. Hatta bunun da tesinde komu kasabalar Ereli ve Karaman
iin bile destek salayp, nderlik yaparak yremizin bir an nce Fransz-
lardan arndrlmasna byk katk saladklar bir gerektir.
Karar Defterinden bu konudaki baz alntlar ve Dervi zbudak
ile Habib Karamann 1919-1920 yllarna ait ilgili beyanlarn Ekte bula-
bilirsiniz.
Bu defterin Cumhuriyet kurulunca kilitli bir sandkta Ulukla
Belediyesine teslim edildii sylenmektedir. Buradan da her naslsa u
an vefat etmi olan eski retmen brahim naln eline gemitir. Bu
defterin varln rendikten sonra byle bir evrakn devlet arivine
girmesi gerektiini dnerek brahim nal ikna etmek iin ok aba
sarfettim. Bir keresinde de Karar Defterini okuma ve baz kararlarla ilgili
not tutma imkanna kavumutum. Ne yazk ki, yremiz insanlarnn milli
mcadelede ne derece fedakarlk ve vatanseverlik gsterdiklerinin bir
kant olan bu evrakn ilgili yerlere teslim edilmesi bu ahsn hayat
boyunca mmkn olamamtr.
imdi defter olu Smer nalda (adres veriliyor) bulunmaktadr
ve Smer nal bunu Sayn Hseyin Parlak (Ulukla Kaymakam) ve
Sayn Sunay Trker (Uluklal) huzurunda da itiraf etmitir.
Tarihi neminden phe edilmeyecek bu kymetli evrakn aslnn
devlet arivine konulmas ve bilimsel olarak deerlendirilmesinin gerek-
tiine sizin de katlacanz ummaktaym. Milli mcadele srasnda kii-
sel fedakarlklarn esirgememi olan yremiz insanlarna olan vefa
borcumuzu, onlara tarih sahnesinde hak ettikleri yerlerini vererek deye-
bileceiz. Kamuya ait olmas gereken bu defterin ilgili ahsn gaspndan
kurtarlmas yolundaki abalarn yce makamnzca esirgenmeyeceine
olan inancm dile getirirken, gerekenin yaplmasna msaadelerinizi arz
ve talep ederim. 24 Aralk 1998
Sayglarmla,
Mehmet Ali Eren (Adres)
EK: Aslndan Naklen 2 Sayfalk Karar rnekleri ve Beyanlar

T.C. Genelkurmay Bakanl'nn Cevab

ATASE: 3214-2-99/Ariv (22) 14 Ocak 1999
KONU: Karar Defteri
176
Mehmet Ali Eren
LG: 24 ARALIK 1998 tarihli dilekeniz.

1. lgi dilekeniz ile, Uluklada kurulan Kuvay Milliye'nin byk

yararlklar gsterdiini, btn faaliyetlerini de dzgn bir ekilde Karar
Defterine kaydettiini ve u an Smer NAL isimli ahsta bulunan bu
Defterin aratrmaclarn hizmetine sunulmas konusunda gerekenin
yaplmasn istemektesiniz.
2. Sz konusu Karar Defteri'nin Smer NAL tarafndan gnll
olarak Genelkurmay ATASE Bakanl Arivi'ne balanmas durumun-
da, tasnif ilemleri yaplarak tarih aratrmalarnda kullanlmak zere
aratrmaclarn hizmetine sunulabilecektir.
Rica ederim.
GENEL KURMAY ATASE BAKANI NAMINA
A. Tufan YORGANCIOLU . Bnb.
Genelkurmay ATASE Bk.l Ariv Mdr

ileri Bakanl Yksek Makamna

ANKARA
zet: Ulukla Kaymakam Sayn Hseyin Parlakn Devletimizce
takdirname ile taltifi haknda.
1919da byk Atatrkn bamszlk savamz balatmak iin
Samsuna kt gnlerde Fransz ordusu Adana, Mersin illeri ile evre-
sini; Ulukla, Ereli ve Karaman tren istasyonlarn fiilen igal etmi, Orta
Anadolu topraklarmz da igale hazrlanyordu. Uluklann evre-
sindeki Bor, Aksaray, Ereli, Karapnar ve Karaman gibi kasaba ve ehir-
lerimiz halk ok yakn dman igaline kar direnmemi, rgtlenme-
mi, padiahn emrine uyarak kayg iinde dman igalini beklerken
Ulukla ve kyleri halk yldrm hzyla Kuvay Milliye rgtn kurmu-
lar; btn erkekleri, ocuk yata da olsa silah tayabilenleri silah altna
almlar; kadnlar da rgtn geri hizmetlerinde silah tama ve iae ile-
rinde altrmlardr. Ulukla Kuvay Milliye askerleri nce Fransz
askerlerini Ulukla istasyonundan kovmular, sonra da Ereli ve Kara-
mana ellier silahl atl kuvvet gndererek hem o ehirlerdeki Fransz
askerlerini kovmular, hem de orann halknn ogunluunu Mustafa
Kemal Paa tarafna evirmilerdir. Daha sonra yldrm hzyla dman
zerine ullanarak dmann ban ezmilerdir. Kan dkmler, ama
dman Pozantdan yukar geirmemilerdir. Trenin gemesi gereken
Toros tnelleri ile hem Uluklann, hem de Orta Anadolumuzun toprak-
larn dmandan korumulardr. Ulukla Kuvay Milliye askerleri nce
bir blm Fransz kuvvetlerini esir almtr. renildiine gre esaretten
kurtulan komutann kars Fransaya dndnde yazd hatra kita-
bnda Uluklal askerler beni mahalli motiflerle ilenmi ssl bir odada
177
arladlar. st ste konmu drt dek stnde yattm. Kendileri
deksiz kuru tahta stnde yattlar. diye yazmtr.
ok Sayn Bakanm, ok iyi bildiiniz gibi Ulukla direncini kra-
mayp Orta Anadoluyu igale muvaffak olamayan Franszlar, mttefikle-
rinden ayrlarak bizimle ayr bir sulh anlamas yaparak yurdumuzu terk
ettiler. Trk Bakomutanl buradaki Trk kuvvetlerini Bat cephesine
ekme olanana kavutu. Ulukla, evresindeki ehir ve kasabalar halk
gibi rgtlenmeyip, dman igalini kayg ile bekleseydi, dman Orta
Anadoluyu kolaylkla igal edecek, creti artacak, yurdumuza daha ok
kuvvet yacakt. Bu takdirde Trk Bakomutanl Gney cephesinden
Bat cephesine kuvvet kaydrmak yerine, Bat cephesinden nemli bir
kuvveti bu cepheye gndermek zorunda kalacakt. Bu takdirde de 30
Austos zaferi ile Cumhuriyetimizin kurulmas tehlikeye decekti diye
dnyorum Sayn Bym. Trk Kurtulu Sava'nn kazanlmasna
ve Trkiye Cumhuriyetimizin kurulmasna bu derecede olaanst katk-
da bulunan Ulukla ve kyleri halkna Cumhuriyetimizin kard harp
madalyas, stn cesaret madalyas, ehit, gazi ve malul gazilere maa
baglanmas uygulamalar yaplamad. Gazilerin iinde, ilerinde stn
cesaretleri nedeniyle derneke para mkafat verilenler de dahil olmak
zere dilenerek ya da ar yoksulluk ve sefalet iinde lenlerini grdm.
Nedeni, Cumhuriyet'in kurulmasndan sonra bir sandk iinde gnl, say-
l ve imzal karar defterinin, yani Ulukla Kuvay Milliye Karar Defterinin
Ulukla Belediyesine teslim edilmesi ve oradan da bu defterin alnmas.
Ulukla Kaymakam ok sayn Hseyin Parlakn Ulukla Kaymakam-
l'na geliine kadar aradan geen 75 yl iinde Nideye gelen bunca
vali, bunca kaymakam ve bunca belediye bakanna Ulukla Kuvay
Milliye rgt yelerinin Kurtulu Sava'ndaki roln tarih sahnesine
karmak ksmet olmamtr. Sayn Hseyin Parlak Ulukla Kaymakam-
l'na gelince bata eitim olmak zere her alanda rnek almalar
yapm, Pozant cephesindeki Uluklallarn almalarn hayranlkla
aratrm, Kuvay Milliye Karar Defterinin, yani 75 yldr kayp bulunan
bu defterin Smer nal adnda bir kiide olduunu saptam, asl
Osmanlca harerle yazl olan defterin latin meneli bugnk hareri-
mizle yazlm fotokopisini ele geirmitir. Sayn Parlak, 87 yanda
gzleri grmeyen bir kii olmama ramen bu konuda Uluklal olarak
benden bilgi almak zere beni makamna davet etmitir. Makamnda
durumu sayn Parlaka anlatrken telefon ald. Konumam bir sre
braktm. Sayn Kaymakam kendisini arayan ve sorular soran Milli Eitim
Bakan ile konumaya balad. Konumalar dikkatle izledim. Konuma-
sndan Uluklada rnek tesisler yaptrmakta olduunu anladm. Sayn
Kaymakam konusunu incelemi, bu uurda aln teri dkm insanlarn
rahatl ile, konuma konusuna egemen bir niversite profesrnn
rencisine ders verdii gibi bir rahatlkla konuuyordu. Bir ara byk

178
devlet adammz ve bankalarmzn ilk kurucusu Mithat Paa'nn Tuna
Valilii srasndaki milli eitim almalarn zevkle hatrladm.
ok Sayn Bakanm ve ileri Bakanlmzn ok Sayn Mste-
ar ve Genel Mdrleri! Ulukla Kaymakam gibi bedenen ve ruha iyi
yetimi, olgunlua ulam, gayrn mutluluunu salamak iin mutlulu-
un hakkyla yaplan grevden sonra duyulan ferahlk olduu bilincine
ulam insanlara bu ulusun, Trk ulusunun byk ihtiyac vardr. Devle-
timizin ve hkmetimizin yksek makamlarna Hseyin Parlak zihniye-
tinde ve iradesindeki insanlar grevlendirdiiniz lde ada uygarla
ulaacamza inanrm. Devlet btemizden kanun yoluyla trilyonlarca
lira tevik paras alan gazetelerimiz ve partilerimiz kty arama, bulma
ve tehir etmeye harcadklar emein hi olmazsa onda biri kadarn iyiyi
arama, bulma ve deerlendirmeye verseler yurdumun daha fazla ilerle-
yeceine inanrm.
ok Sayn Bakanm! Olumun biri Pragda iveren olarak al-
yor. Evinin geni bahesinde 12 tane ceviz aac var. ay nce ora-
daydm. Aalar cevizle yklyd. 12 tanesini aacndan kopardm.
Cevizler en iyi cins cevizlerdi. ok ince kabukluydu, iki parmak arasnda
sktrmakla krlabiliyordu. leri olgundu. ki tanesini yedim. Lezzetsizdi.
Nedeni, cevizlerin gne ss ve aydnlndan yoksun olmasyd. Orann
50 cevizi bizim 1 cevizimizin yerini tutmuyor. Uluklann Toros da
eteklerindeki Emirler, Klan ve Darboaz kylerinde getiimiz 1998
ylnda Napolyon kiraz, aacnda bir milyon liradan alnyor. Yabanc
lkelerde kilosu be milyon liradan kaplyormu. Yce Tanr yurdumu-
zun Anadolu ve Trakya topraklarna gnei hem bol vermi, hem de
dengeli vermi. Benim ocukluumda, yani padiahlk devrinde, yukarda
ad geen kylerde ba olmadndan, Uluklann Alpaut balarndan
ok miktarda pekmez alnmas nedeniyle bu kyllerin Uluklallar
pekmez kpleri yannda yatarken gzlerine nasl uyku girer? dedikleri
sylenirdi.
ok Sayn Bakanm,
Yurdumuzun ve halkmzn yzylmz uygarlna daha abuk
ulamas iin zihnen ve bedenen gelimi, kiisel mutluluu, gayrn yani
Trk toplumu iin hakkyla yaplan grevden sonra duyulan ferahlk ola-
rak anlayan, bu yksek karaktere ulam Kaymakam Sayn Parlakn
ileri Bakanlmzn takdirname ve ilti ile onurlandrlmasn arz ve
talep ederim. Sayglarmla.
ileri Bakanl Yksek Makamna arz edilmi ve basm rica-
syla Ulukla Gazetesi Yaz leri Mdrlne sunulmutur.
3 Ocak 1999
Emekli Eitimci Mehmet Ali Eren

179
Hacettepe niversitesi Hastanesi Bahekimliine
ANKARA
20.07.1999 gn Hacettepe niversitesi Hastanesi Gz servisin-
deki (42. Blm) 19 numaral odada 5 gn yatarak Glokom (gz tansiyo-
nu) tedavisi oldum. Bu sre ierisinde bata Glokom Uzman ve Gz
Blm Glokom Anabilim Dal Bakan Prof. Dr. Sayn Murat rke olmak
zere bu blmn btn doktorlarnn, intern doktorlarnn, hemireleri-
nin, temizlik ve beslenme elemanlarnn grevlerini gece ve gndz,
planl ve metodlu bir ekilde ve zamannda yaptklarn grdm. Tedavi-
den faydalandm. Byk bir beceri ile ilerini yapan ve hastalara sevgi
dolu gzlerle bakan, Bat lkelerinin kaliteli kurumlarnda olduu gibi
Mutluluk, hakk ile yaplan grevden sonra duyulan ferahlktr. bilincine
ulam bu sayn kiilere teekkr bir bor bilirim.
Bu mektubumun kurumunuzun dier btn birimlerinin de ayn
dzeye ykselmesine katk yapacan dnerek, durumu bilgilerinize
ve ilgilerinize arz ederim. 24.07.1999
Emekli Eitimci Mehmet Ali Eren
Bilgi in:
Salk Bakanlna, YK Bakanlna, Hacettepe niversitesi Rektrl-
ne, Hacettepe niversitesi Hastanesi Bahekimliine sunulmutur.

Gz Hastalklar Anabilim Dalnn M. Ali Eren'e

Teekkr

Hacettepe n. Tp Fakltesi Gz Hast. Anabilim Dal 04.08.1999

Sayn Eren,
24.07.1999 tarihli mektubunuz Hacettepe niversitesi Hastaneler
Bahekimlii tarafndan Anabilim Dal Bakanlmza intikal ettirilmi,
doal olarak byk bir kvan ile karlanmtr. Hastanemizin, gnmz
koullarnda artk giderek yetersiz kalan ziki koullarnda, hastalarmza,
en ada ve dnyann tm ileri lkelerinde uygulanan tedavi yntemleri-
ni, meslek etiini en n planda tutarak uygulamann youn abas iinde-
yiz. Bu konuda, Anabilim Dal Bakan Sayn Prof. Dr. Murat rkein
bakanlnda, Anabilim Dalmzn tm retim yeleri, aratrma grevli-
leri, salk ve idari personeli kendilerine den grevleri yerine getirme
bilinciyle hareket etmekte, temel amacn hastalarmzn memnuniyetini
salamak olduunu asla gzard etmemektedirler.
Gzel dnceleriniz iin teekkr eder, esenlik dolu gnler
dilerim.
Do. Dr. Uur ERDENER
Gz Hast. Anabilim Dal Bakan Vekili
180
Mehmet Ali Eren'in 1945 dneminde ald takdirname
belgeleri

181
Alfabetik Dizin
4274 sayl kanun..................................................................................81
Abdullah Bey.........................................................................................12
Abdurrahim lkokulu.................................................................................5
Abdlhak Hamid Tarhan........................................................................97
Acpnar...........................................................................................16, 31
Ahmet Haim.........................................................................................72
Ahmet Taner Klal.............................................................................106
Aksaray....................................................9, 19, 39, 90, 94, 120, 170, 177
Ali Baykal.................................................................................................9
Ali mran........................................................................................99, 168
Alpaslan...............................................................................................152
Apollo....................................................................................................58
Aristo...............................................................................................29, 46
Artemis..................................................................................................58
Atatrk. . .5, 37, 40, 42, 44, 47, 54, 56, 72, 87, 94, 97, 101, 106, 108, 110,
119, 129, 132, 138, 141, 144, 165, 170, 177
Avni Bey................................................................................................46
Aysel Eki............................................................................................141
Bartn.....................................................................................................79
Battal Emmi.............................................................................................9
Bay zzet................................................................................................56
Bektik Ky......................................................................................19, 23
Bor 9, 11, 19, 23, 30, 32, 34, 39, 44, 65, 71, 74, 84, 86, 97, 137, 170, 177
Cengiz Han....................................................................................52, 165
Cevat Bey..............................................................................................69
Cevdet Sunay......................................................................................106
Darboaz Ky......................................................................................16
Deli Hseyin.............................................................8, 11, 17, 24, 96, 171
Diyojen................................................................................................152
Dr. Lits...................................................................................................47
Durasll Ky................................................................42, 46, 56, 69, 91
Ebubekir......................................................................................134, 167
Emen Ovas.............................................................................................9
Erdal nn..................................................................................116, 118
Ereli 5, 9, 16, 22, 32, 36, 51, 94, 102, 140, 145, 157, 160, 162, 170, 176
Fadik Ninem.........................................................................9, 20, 30, 132
Falih Rfk Atay......................................................................................96
Fatin Rt Zorlu...................................................................................70
Fettah avu.........................................................................................18
Fevzi akmak........................................................................................90
Fevzi Topuz.................................................................................115, 129
Filip..................................................................................................28, 46
182
Fransz.........................17, 39, 56, 59, 64, 73, 90, 98, 146, 158, 170, 176
Galiya........................................................................................149, 152
Gazi Terbiye Enstits..........................................................................79
General Tausend...................................................................................96
Gk Hac.................................................................................................8
Gkenin Yakup....................................................................................17
Glky Ky Enstits............................................................................84
Hac Osman.............................................11, 13, 19, 23, 30, 34, 131, 150
Hakk Tongu...................................82, 84, 87, 89, 92, 95, 106, 142, 157
Han Tepesi..............................................................................................9
Hanife Gr...........................................................................................160
Hasan li Ycel........................54, 82, 87, 89, 92, 95, 106, 142, 144, 157
Hendek Gazas......................................................................................17
Henry Kaiser........................................................................................147
Hdr Yiitkaya.....................................................................109, 115, 127
Hdrellez..........................................................................................14, 39
Hocazade Halil.....................................................................17, 30, 42, 88
Hudeybiye Bar...................................................................................17
Hseyin zbilgin......................................................................................8
Hz. Adem.............................................................................................103
Hz. Fatma............................................................................................134
Hz. Havva............................................................................................103
Hz. Mevlna........................................................................................105
Hz. Muham-med..................................................................................102
Hz. Muhammed..................................17, 31, 99, 133, 137, 151, 164, 167
Hz. Osman..........................................................................................168
Hz. mer.....................................................................................134, 167
John Dewey...................................................................................46, 142
Kadlarn Yakup...............................................................................18, 24
Kadzade Halil....................................................................17, 42, 88, 132
Karaoluk.....................................................................7, 10, 16, 21, 25, 31
Krkaa..........................................................................................26, 69
Kyklack Ky. . .6, 48, 60, 94, 101, 108, 111, 113, 122, 128, 144, 149,
169
Konya....5, 13, 17, 22, 25, 31, 36, 42, 51, 59, 87, 94, 103, 130, 132, 136,
140, 145, 149, 164, 166, 171
Kuvay Milliye.....................................................................14, 17, 36, 170
Lawrence.......................................................................................98, 139
Lincoln.................................................................................................133
Maden Ky....................................................................................7, 132
Manisa............................................25, 41, 54, 59, 69, 77, 79, 82, 84, 152
Mark Arthur............................................................................................72
Mehmet Akif Ersoy...................................................................37, 97, 139

183
Mehmet Bahattin Efendi..................................................................17, 30
Mekke..............................................................22, 98, 131, 150, 165, 168
Milas. .6, 48, 58, 65, 91, 94, 101, 109, 115, 117, 120, 122, 124, 126, 144,
149, 166, 169
Musa Akan............................................................................................19
Mustafa Bey..........................................................................................11
Mustafa Kemal...........................36, 38, 97, 101, 130, 133, 152, 171, 177
Mustafa Kurdolu................................................................................104
Mustafa Necati...........................................................................46, 49, 91
Mustafa Salam...................................................................................103
Netice Hanm.........................................................................................12
Nevzat Kutlu................................................................................149, 152
Nevzat KUTLU.....................................................................................155
Nide......12, 14, 23, 30, 34, 38, 90, 94, 97, 120, 131, 149, 162, 172, 178
Osman avu..........................................................................19, 31, 173
Rahmetli Ulunay..................................................................................101
Rasim zyrek......................................................................................51
Rauf nan...............................................................47, 77, 83, 91, 95, 106
Rza Pehlevi..........................................................................................75
Saffet Arkan..........................................................................................88
Sar Kad...............................................................................................8
Sakarya Sava.............................................................................19, 121
Salihli.........................................................42, 54, 59, 69, 77, 79, 91, 158
Senbernar..............................................................................................58
Sultan Selim.........................................................................22, 73, 77, 99
Sultan Sleyman.............................................................................36, 77
Sleyman Demirel.......................................................................106, 125
Srye alaylar...................................................................................22, 99
Tebbed Suresi.....................................................................................137
Temen Tahsin......................................................................................17
Tevfik Rt Aras..................................................................................72
Truva Sava.........................................................................................28
Ulukla 7, 30, 32, 38, 41, 88, 96, 120, 131, 137, 145, 148, 150, 156, 160,
170
Yakup nal..............................................................................14, 35, 172
Yzba Zeki Bey.............................................................................26, 28
Zeytinlikuyu Mahallesi......................................................6, 108, 123, 149
Ziya Paa.............................................................................113, 123, 141
Zonguldak..........................................................................34, 80, 92, 156
anakkale Sava................................................................................121
erkez...................................................................................................15
iek Sekisi.................................................................................7, 11, 18
iftehan.............................................................................................7, 17

184
ifteler Ky Enstits................................................................82, 86, 89
hsan Atukeren......................................................................................80
mamn Kemal...............................................................................17, 172
skender...........................................................................................29, 46
smail Habip Sevk................................................................................97
smail Hakk Tongu........................................................................82, 89
vriz......................................................................................5, 82, 90, 146
vriz Ky Enstits.............................................................................5, 82
erif Hseyin.......................................................................................139

185