Yrd. Do. Dr.

Glseren Adakl

Adakl, Glseren (2006) Trkiyede medya endstrisi. Neoliberalizm anda
mlkiyet ve kontrol ilikileri, Ankara: topya.

Garnham, N. (1979) Contribution to a political economy of mass communication,
Media, Culture & Society, 9-32. (Ayrca: Capitalism and Communication, 1990
iinde, s. 20-55)

Graham, Phil (2000) Hypercapitalism. A Political Economy of Informational
Idealism, New Media & Society, Vol. 2, No. 2, 131-156

Klingender, Francis Donald ve Legg, Stuart (1937) Money behind the screen
Film Council, London, 1937

Marx, Karl [1867] (1986) Meta ve Para, Kapital 1, ev. A. Bilgi, Ankara: Sol (3.
Bask), 47-93 http://www.kurtuluscephesi.com/marks/kapc107.html#01z

Murdock, Graham ve Peter Golding (1997) Kltr, iletiim ve ekonomi politik,
ev. D. B. Kejanlolu; rvan, S. (der.) Medya Kltr Siyaset iinde, Ankara: Ark.

Murdock, G. (1977) Patterns of Ownership; Questions of Control, Mass
Communication and Society (Ders Notlar, 10. Blm) Open University.

Smith, Adam (2004) Uluslarn Zenginlii I ve II, ev. A. Yunus ve M. Bakrc,
stanbul: Alan (4. bask) (zellikle: Emek cretleri stne, 78-101.

r, aya (2003) Ekonomi Politik: Zarif Mezar Talar, Praksis: 10.
Yrd. Do. Dr. Glseren Adakl
Ankara niversitesi
letiim Fakltesi

Bugn ekonomi ya da iktisat diye adlandrlan
aratrma/inceleme alan, bir zamanlar ekonomi
politik olarak adlandrlrd. Deyimin etimolojisini
Rousseau yle betimliyor:

Bu szck [manevi ve Politik Ekonomi], Greke ev

(oikos) ve yasa (nomos) szcklerinden olumutur
ve aslnda bir ailenin tmnn ortak iyilii iin evin
bilgece ve drstlkle ynetilmesini belirtir.

Anlam, daha sonra byk bir aileyi yani
devleti kapsayacak ekilde
geniletilmitir

Ancak Roussoeau iin ekonomi szc

yalnzca devlet ve yasa ile ilgilidir,
bildiimiz anlamda iktisatla ilgisizdir

Deyim, aa yukar 1700lerin ortalarna
kadar, ahlak felsefesi iinde bu anlamn
srdrmtr

Zengin bir entelektel tarihe sahip olan ekonomi
politik;

kalka hazr hale gelen kapitalizmi, hem anlamak

hem de yeni toplumsal dzenin potansiyellerini
maksimize etmek zere gelitirilmitir

Ekonomi politiin kurucusu
olarak bilinen Adam Smith
temelde z-kar ve doal
zgrln gelitirilmesi ve
korunmasyla ilgilenmitir.

Smith, fizyokratlarn
grnn aksine deerin
kaynan toprakta deil
emekte grr

Adam Smithin 1776 tarihli

Uluslarn Zenginlii adl kitab,
ekonomi disiplininin kurucu
metni olarak literatre
gemitir (1800 yl itibaryla Uluslarn
Zenginlii 9 bask yapm ve 7 dile evrilmitir)

Smithin ncs olduu klasik ekonomi politik,
toplumsal iyi ile dorudan ilikili, felsefi bir
temele sahipti, normatifti

Yani, toplumun btnnn iyilii iin neyin nasl

yaplmas gerektii konusunda direktifler /
neriler sunuyordu

Smithin nerdii piyasann grnmez eli,

tamamen mdahalesiz bir devlet/hkmet
modeli nermekten uzakt

Smithe gre, bir devlet adam ya da yasa
yapcnn bilim dal olarak ekonomi politik iki
ama uruna almalyd:
1) Halk iin bol gelir ya da geimlik yaratmak,
daha dorusu, halka bylesi bir geimlik
yaratabilme olana salamak,
2) Kamu hizmetlerini yrtmeye yetecek lde
ulusal gelir temin etmek

Bu balamda ekonomi politik, hem halk hem
de egemenleri gzeten, ahlaki bir ereve
sunmutur

Pozitivist tutkularla gerekleen marjinal devrim, ekonomi
politii economicse evirmitir: Jevons, Menger, Walras, ve
daha sonra Marshall

1870lerden itibaren Alfred ve Mary Marshalln nclnde
gelien neoklasik ekonomi anlay, bir ahlak felsefesini
darda brakmtr

Bu yaklam, normatif tanm ve ereveler yerine piyasa odakl
ve daha matematiksel bir ekonomi anlayn temsil etmektedir

Bu srada ekonomi politik terimi, ekonomi (economics) ile yer
deitirmitir

Baka deyile, ekonomi, politikadan adeta arndrlmtr:
"Laissez faire! (let it be, braknz yapsnlar)

ngiliz iktisat John Maynard Keynesin The General Theory of Employment,
Interest and Money (1936) adl almasnda kken bulur.

Keynes, ksa vadede fiyatlar sabitken istihdamn, efektif talebe bal olarak
dmesi olgusuna odaklanmtr.

Efektif talep, toplam arzn toplam talebe eit olduu yerdeki talep hacmidir.

Keynes'e gre 1929 Byk Buhran toplam efektif talep yetersizliinden dolay
olmutur. O dnemin iktisat dncesi olan baskn iktisat dncesine gre
(klasik okul), her arz kendi talebini yaratr (say kanunu).

Fakat klasik okulun grnn aksine, finansal sistem gelitikce her arz
kendi efektif talebini yaratmamaktadr. Gelimi lkelerin smrge lkelere
ve gelimemi lkelere uyguladklar basklar sonucu gerekletirilen retime
yeterli efektif talep bulunamamaktadr.

2. Dnya Sava sonrasnda kurulan Bretton Woods sistemi erevesinde
hayata geen refah devleti modeli bu teoriye ok ey borludur

Neoklasik ekonomistlerin piyasay bamsz bir g olarak devletten ve
politikadan koparan yaklamndan farkl olarak keynesiler, devlet
mdahalesini nermitir
 Adam Smith

Karl Marx

Alfred Marshall
David Ricardo

John M. Keynes

Marx

Karl Marxn eserleri etrafnda gelitirilen ve
kapitalist g ilikilerini eletirel bir gzle
deerlendirenler, neoklasik ekonominin kapitalizmi
kanlmaz gsteren ynn tehir etmeye
urar

Emek-sermaye elikisi balamnda snf
mcadelesine odaklanr, mlkiyet temel
nemdedir.

Eletirel ekonomi politie gre retim aralarnn
mlkiyeti, retim srecinde insanlar arasnda
kurulan karmak ilikiler sisteminin tmyle
dayand toplumsal bir ilikidir

Neoklasik ekonomiden farkl olarak normatiftir,
toplumu deitirme ve daha iyi bir toplumsal yaam
ideali, analizin temel motivasyonunu tekil eder

Klasik ekonomi politiin temel eletirisi, retimi
toplumsal bir iliki olarak yeniden tanmlar ve
temel uran yle zetler:

insan ihtiyalarn gidermeye yarayan maddi

aralarn retimini (production) ve blmn
(distribution) yneten yasalar ortaya karmak
(Lange)

Marx, kapitalizm tahliline, tek bir metann yapsn inceleyerek balar:

Kapitalist retim tarznn egemen olduu toplumlarn zenginlii,
muazzam bir meta birikimi olarak kendini gsterir, bunun birimi tek bir
metadr. Aratrmalarmzn, bu nedenle, metan tahlili ile balamas
gerekir.

Meta, her eyden nce, bizim dmzda bir nesnedir ve, tad
zellikleriyle, u ya da bu trden insan gereksinmelerini gideren bir
eydir. Bu gereksinmelerin nitelii, rnein ister mideden, ister hayalden
km olsun, bir ey deitirmez

Marx, Adam Smithi izleyerek, her bir meta ierisindeki kullanm

deerini, yani nicelenemeyen bir zellik olarak bunlarn yararlln
mbadele deerinden, yani nicelenebilen bir zellik olarak baka
metalarla mbadele edilme yeteneinden ayrt eder.

Her metann bir kullanm deeri ya da insan ihtiyalarn karlama
yetenei vardr; olmasayd satlamaz, dolaysyla retilemezdi. Ama her
kullanm deeri meta deildir (rnein hava, yeil alanlar, vb)

Mbadele deeri, nesneler arasnda bir edeerlik ilikisi cisimlendirir.

Hangi toplumsal iliki (rastlantsal deil de) sistemli piyasa
mbadeleleri iin, daha genel olarak da zgl tarihi
koullardaki toplumsal yeniden retim iin temel
oluturabilir? Metalarn mbadelede birer edeer olmasn
mmkn klan nedir?

Mbadele ilikisini yaratan, mallar arasnda fiziksel bir iliki
deil, tarihi olarak zgl bir toplumsal iliki, o arada kullanm
deerlerinin nasl rgtlendiidir

Tarih boyunca insanlar emekleriyle yaamtr. Ama tarihin
belli bir dneminde toplumun belli bir kesimi, bakalarnn
emeiyle yaamtr. Birinin emeinin bir bakas tarafndan
mlk edinilmesinin tarihte farkl biimleri olmutur. Btn bu
farkl biimler, farkl merulatrma biimleriyle birlikte var
olacaktr

Marx: Metalar, emein mbadele iin
rettii kullanm deerleridir, yani btn
metalarn paylat temel bir zellik,
onlarn emek rn olmasdr

Mbadele, fiyatlar ve deerler arasndaki

iliki, esasen nicel deildir, belli toplumsal
retim, blm ve mbadele ilikilerini
yanstr

Kapitalist retimin, kapitalistlerle iiler arasndaki
belirli toplumsal ilikiler halinde rgtlenmesine karn
bu ilikiler ksmen, eyler arasndaki ilikiler olarak
ifade edilir, byle grlr Meta fetiizmi, hakim iktisat
dilinde para ya da fiyat (hatta niceliksel anlamyla, bir
girdi ya da faktr olarak ele alndnda emek) gibi
kategorilerle beslenir

Meta biimi yalnzca snf ve retim ilikilerini
fetiletirmez. Alternatif ya da demokratik gibi
gsterilen rnler iin de (organik ya da emek-dostu)
fetiizm sz konusu olabilir. Bunu anlamak iin
propaganday ya da reklam ya da en basitinden
grn ap retimin gizli inine girmek gerekir

her trl deerin nasl retildii, blld,
dei-toku edildii ve tketildii (ekonomik);

iktidarn nasl retildii, blld, dei-toku
edildii ve deneyimlendii (politik);

ve toplumsal dnyann tm bu grnmlerinin
tarihte verili bir zaman ve mekanda nasl
ilikilendii

zerine almaktr.

letiimin ekonomi politii de, iletiimin, daha

genel olarak ekonomi politik oluumlar iinde nasl
yer aldyla ilgilidir. (Phil Graham)

1950lerde neoklasik iktisada kar eletirilerin balca temsilcileri
Kuzey Amerikal akademisyenler olmutur: C. Wright Mills, Baran,
Sweezey ve Avrupadan Mandel, hatta kurumsalclardan John
Kenneth Galbraith (1908-2006)

letiim alanndaki ncler de yine Amerika ktasndan kmtr:

Kanadal ekonomist Dallas Smythe (1907-1992), Californiada
eitim grm ve FCCnin ilk ef ekonomisti olmutur (1943-48).

Herbert Irving Schiller (1919-2000), McCharthy Amerikasndan
kaan Smythenin yerini almtr. Onun iletiim alannda nemli
tehlike olarak grd iki ey vardr: ABDde kamusal alann zel
giriimciler tarafndan igali ve ABDnin, dnyann geri kalannda,
zellikle de gelimekte olan lkelerde kltrel hayat egemenlii
altna almas.

70li yllar ve ngiliz ekonomi politikiler: Garnham, Murdock,
Golding
 letiimin ekonomi politii
almalarnda
ne kanlar

Nicholas Garnham

Dallas Smythe
Janet Wasko 1907-1992

Graham Murdock

Vincent Mosco Robert McChesney Peter Golding Herbert Schiller

(1919 - 2000)
Eletirel Ekonomi Politiin
Ayrc zellikleri

Epistemoloji: Gereki, maddeci bir kavraya sahiptir...
Eletirel zmleme, gerek dnyadaki gerek aktrlerin
yaantlarn ve frsatlarn biimlendiren gerek snrlamalar
aa karmak zere esas olarak eylem ve yap sorunlaryla
ilgilenir.

Tarihsellik:zellikle hem dinamik, hem de sorunlu olarak

tanmlad, deimeye maruz ve znde kusurlu olduunu
dnd ge kapitalizmin incelenmesi ve betimlenmesiyle
ilgilenir.

Eletirelekonomi politik, anaakm ekonomi biliminden

farkldr
1) Btncldr

Ekonomiyi siyasal, toplumsal ve kltrel

hayatla ilikisi iinde ele alr
2) Tarihseldir
Devletin, sermayenin ve medyann roln
uzun dnemli deiimleriyle birlikte
grmeye alr
3) Kapitalist giriim ile kamusal mdahale
arasndaki denge ile ilgilenir
4) Eitlik, adalet, kamu yarar gibi temel etik
sorunlarla ilgilenebilmek iin, verimlilik gibi
teknik konularn tesine geer...
Kamusal iletiimin;

1) Simgesel
ve
2) Ekonomik

boyutlar arasndaki etkileime odaklanr


1899-1900: Servet-i Fnnda tefrika edildi (Say: 413-479)

1923: Kitap olarak basld

1939: Latin harfleriyle bir yeni basks yapld (Hilmi Kitabevi - Bu
bask iin yazar romann dilini sadeletirdi

1963: nklap Kitabevi kitabn yeni bir basksn hazrlad

1975: TRT'de alt blmlk dizi olarak yaynland (Dizideki baz
diyaloglarda Osmanlnn son dneminin siyasi olaylarna yaplan atflar, romanda yer
almyordu)

1999: Tark Gnersel tiyatroya uyarlad

2003: Operaya uyarland (libretto: Tark Gnersel - beste: Selman Ada

2004: zgr Yaynlar romann yeni bir basksn yapt (Bu basm,
Mart 2009 itibariyle yirmi bask yapt!..)

2007: Verbotene Lieben adyla Almanca olarak Unionsverlag
tarafndan basld

2008: TV dizisi
2010da devam ediyor

Bu kltr rn her dnemde farkl bir anlamlandrma emas
iinde yer ald ve farkl metalatrma srelerinden geti

Eletirel Ekonomi Politik, ekonomiyi dier disiplinlerden ayr, bamsz bir
alan olarak grmez...

Liberaller de kltrel eitlilie ve oulculua vurgu yaparlar ama eletirel
ekonomi politikilerle farklar, hareket noktalarnda yatmaktadr:

Liberal ekonomi politikiler, serbest giriimcilerin ve seme zgrlne
sahip tketicilerin varsayld bir pazardaki mbadele zerine younlarken,
eletirel ekonomi politikiler dikkati mbadeleden mlkiyetin ve retimin
rgtlenmesine kaydrrlar.

rnein, zelletirmeler, tketiciye daha fazla seme ans salama adna
merulatrlmtr

Eletirel ekonomi politik zellikle iletiimsel etkinliin maddi ve simgesel
kaynaklarn eitsiz paylam tarafndan yaplandrlma biimiyle ilgilenir...

Yeterli ekonomik, sosyal, kltrel kaynaa sahip olamaynalar pek ok
seenekten mahrum kalrlar (rnein, Kulfakir Kynde elektrik bile
yoktur, deil ki TV)

Eletirel ekonomi politik yntemle ayn kuramsal kklere sahip olan bir baka
eletirel yaklam, kltrel almalar yaklamdr.

1964te Richard Hoggart tarafndan kurulan Birmingham ada Kltrel
almalar Okulunda ve onun retimlerinde vcut bulur
ORTAKLIKLAR

Neomarksist gelenek

ktidarn oluumu ve kullanm

Antikapitalizm: Liberal oulcu modele kar mesafe
FARKLAR

Disiplin: K: Edebiyat, tarih, vb.; EEP: Ekonomi, siyaset bilimi, sosyoloji, vb.

Aratrma alanlar: K, temelde anlamn inasyla, baka deyile metinsel
stratejilerle ilgilenir. EEP, kapitalist retimin pratikteki ileyiine odaklanr.

Kltrel metinlerin zmlenmesi (r. Pembe diziler)

Anlamn bantsal boyutlar (Etki modellerine kar gl bir

eletiri)

Metinle okurun karlat mbadele an: popler direni tezi

Ancak kltrel almalarn, tketici tercihlerini kutsayan

liberal koroya dahil olma riski byktr
Arasalclk ve yapsalcln
tuzaklarna kar

Arasalclar,
Arasalclar kapitalistlerin, kamusal
enformasyon akn kendi (snf ya da grup ya
da bireysel) karlarna uygun biimde nasl
kullandklarn gstermeye urarlar

Arasalc aklamalara sklkla komplo
teorileri elik eder

nk, belirli bir znenin -her durumda-

niyetli bir davran olduu varsaylr, yapsal
ya da kiisel olmayan unsurlar gz ard
edilir

Yapsalclar,
Yapsalclar bireysel ya da snfsal
karlarn, medya sektrndeki retimin
yapsal ynlerini ihmal ettiini ileri
srer

Yani medya sektrndeki sahipler,

reklamclar veya anahtar personel piyasada
her zaman diledikleri gibi hareket edemezler

yapsal olarak snrlandrlmtr


Gerekten de, rnein kiiler ya da hukuki
sahiplik el deitirdiinde ierik de otomatik
olarak deimez, nk onu ynlendiren baka
yaplar vardr

Sabah ve ATVye AKPnin el koymas, oradaki haberciliin
hkmet yanls ierikle donatlmasna izin vermitir ama
habercilik pratikleri, mesleki ideolojiler ya da haber
syleminin yaps esas olarak deimemitir

Ancak

Ancak yapsalclar bu hakl mdahaleyi fazla ileri
tayarak yapy hakim unsur, hatta kimi zaman
deimez bir unsur olarak gsterirler

Bu yaklama gre mevcut yaplar (retim,

datm, tketim yaplar, vb.) iinde sylem her
zaman kapanr

Dolaysyla alternatif imkanszdr


Mlkiyet ve ierik arasnda yapsal olmayan, arzi mdahaleler
geliebilir

Snrl sayda olmas, hi olmad anlamna gelmez

Yaplar, eylemlerle deitirilebilir Bu deiim her zaman

hayrl neticeler vermeyebilir ama eletirel ekonomi politik,
hem alternatif hem de zgrleimci bir medya ortam zerine
kafa yorar

Bu dnya mmkn olanlarn en iyisi deil demek mmkndr

Ama elbette Medya politikalar nasl deitirilebilir sorusu genel anlamda
politikann sorusuyla bantldr.

Yaygn medyaya alternatif ve zgrlk yollar neler olabilir?

Ayn zamanda ierik retim srecinin daha mikro
alanlarna, mesela
1. mesleki ideolojilere,
2. sylemin nasl kapandna ve
3. btn bunlarn genel mlkiyet rejimiyle /
retim tarzyla ilikisine
odaklanr

letiim alanna ynelik eletirel ekonomi
politik yaklama gre,

bir kltr alannda yaratlan deerlerin,

(ya da ksaca kltrn)

eletirel ekonomi politii iin drt tarihsel

sre incelenmelidir

simgesel formlarn aktarlmasnn giderek
medya endstrilerinin teknik ve kurumsal
aygtlarca dolaymlanr hale geldii genel
sre

Bu srecin incelenmesi, ada kltrn

zmlenmesi iin mantkl bir balang
noktasdr

Byk irketlerin giderek daha youn biimde medya
alanna ynelmesiyle birlikte retimin rgtlenmesinde
radikal bir dnm balad

Kltr alannda kamu yatrm ve harcamalarnn azalmas
(zelletirmeler vb) dev irketler iin yeni alanlar yaratt

irketler kltrel alana iki biimde mdahale ederler:

1. Gazeteler, dergiler, televizyon, film, mzik ve elence

mekanlar vb. gibi retici olunan sektrlerde genileme;
2. Reklamc ve sponsor rolleri araclyla...

irket menzilinin genilemesi, kltrel yaamn bir btn
olarak metalamas srecine ivme kazandrd

softwarein gerektirdii hardware ve eriim olanaklarnn

snrlanmas:

hane gelirine bal olarak iletiim tercihleri artacak ya da
azalacaktr

zellikle reytingler yoluyla izleyicinin metalamas, birrnek

rnlerin artmas; sektrn, denenmi formllere demir
atma eilimi

Piyasa hakimiyetine kar balca tepkiler, her eye
ramen meruiyetini kamu hizmeti nosyonundan alan
yayn kurumlar tarafndan gelitirilmitir

Ekonomi politik, dnyay zmledii lde, onu

deitirmek iin de alr... Piyasann rettii
eitsizlikleri gzler nne serer ve mdahale nerir.

Bu mdahalenin ba aktrlerinden biri, devlet

olacaktr. Piyasa sisteminin kusurlar ancak devlet
mdahalesi ile giderilebilir...
 Medya/letiim/Kltr
alannda
mlkiyet ve kontrol sorunu
Kontroln dzeyleri:

operasyonel kontrol

tahsisata dair (allocative) kontrol

Mlkiyet Sahibin retim ve kt zerindeki kontrol
tipi
Dorudan rnek Dolayl rnek

Devlet 1. Tip London 2. Tip BBC

Gazette

zel 3. Tip Iskra 4. Tip The Times


Operasyonel kontrol dzeyi, gndelik retime
ilikin rutin kontrol ierir

rnein haber medyasnda;

genel yayn ynetmenleri, editrler, program
mdrleri, vd. manete girecek haberin
seiminden hangi habere kameraman
gnderileceine kadar pek ok konuda karar
alma yetkisine sahiptir

Dier sektrlerde?

Tahsisatla ilgili olan kontrol daha genel bir dzeyde iler Bir
btn olarak;
1. medya irketinin yaps ve geliimi,
2. eylemlerinin lei ve kapsam,
3. kaynaklarn kullanm ve tahsisi

ile ilgilidir. Bu dzeyde alnan kararlar unlar kapsar:

1. Temel politikann oluturulmas

2. Anahtar personelin ie alnmas ve iten karlmas
3. irketin genileme ve daralma momentlerinin seimi
4. irketi eer gerekiyorsa elden karmak ya da btnyle
kapatmak

Eletirel ekonomi politikilere gre,
tahsisata ilikin kontroln birincil kayna
mlkiyettir

Ancak bu, basite mlk sahiplerinin her eyi
tek balarna kontrol ettikleri anlamna
gelmez.

ki kontrol dzeyi arasnda geikenlikler
sz konusudur
Ynetici devrimi tezi ve
editoryal bamszlk?

Viktoryen dnemde (1837-1901) mlkiyet ve kontrol
ilikilerinde bir deiim yaanyor: Anonim irketlerin ortaya
kmas

irketleri son tahlilde mlk sahiplerinin kontrol ettii tezine
kar ynetici devrimi savunucular, bu dnemin artk hkm
kalmadn ilan ettiler

Bernstein: halka almak, geleneksel kapitalist sahiplerin
gcn zayflatt

Hilferding: tam da tersine bu durum, sahiplere sadece kendi
varlklarn deil, binlerce kk yatrmcnn mal varln da
kontrol etme olana salad

Bu olgu, ynetici devrimi tezlerinin temelini tekil eder.

Onlara gre artk irketler tek bir sahibin kontrolnden km,
sahipler giderek retim srecinden kopmu ve stratejik
kararlarda teknik uzmanlk ve ynetim konusundaki vasflaryla
etkin hale gelen irket yneticileri asl kontrol kayna haline
gelmitir

The modern corporation and private property, Adolf Augustus, Jr. Berle ve
Gardiner Means, 1932: Hisselerin tabana yaylmas sayesinde tahsisatla ilgili
kontrol de, yneticilerin eline gemitir: Yeni prensler ve kansz devrim

Managerial Revolution. What is Happening in the World. James Burnham
(19051987), 1943: 1930larn hzl Trokisti, ok ksa bir sre iinde
muhafazakarla kayd Sonraki kitab Machiavelliansta da kuramn
gelitirdi. Yeni sekinler, demokrasinin getirdii birtakm eylere sahip
karsa, kendi karlarn daha iyi korur: siyasal muhalefet, zgr basn,
sekinlerin dolamnn (Pareto, 1916) denetlenmesi. Ona gre, devlet
mlkiyeti Sovyet Rusyada ne yaptysa, Berle ve Meansn tanmlad sre de
(mlkiyetle kontroln ayrmas) Amerikada ayn eyi yapt: Devrim?

Burnham, Berle ve Meansin almasndan yola karak The American
Telephone and Telegraph Corporation (ATT) "management-control"n
klasik rnei olarak gsterir.

The new industrial state, John Galbraith, 1969: Ynetici Devrimi tezine hayat
pc! 70 yl nce irket, sahibinin aracyd ve onun kiisel zelliklerinin
bir yansmasyd: Rockefeller, Mellon, Ford
James Burnham

Medya endstrisinde de ynetsel devrimin, mlkiyet
ve kontrol birbirinden ayrd iddia edilmitir

Bu iddiaya gre artk basite, sermaye, iletiim
aralar zerindeki kontroln yitirmitir

Bu yaklam bugn zellikle liberal editoryal
bamszlk tartmalaryla yeniden retilir

1910da gnlk Londra gazetelerinin yaklak % 70i 3, Pazar
gazetelerinin ise yaklak % 80i 4 irketin kontrolndeydi
(Lee, 1976: 293)

Britanyada halka alan ilk nemli iletiim irketi,
Northcliffein Daily Mailidir (Kuruluu: 1896).

Ynetici devrimi tezlerine kar kan grlere empirik
destek salayan iletiim alanndaki almalardan biri,
Amerikan film endstrisiyle ilgilidir:

Money behind the screen (Klingender and Legg, 1937).
almann sonular, endstrinin varlkl stdyo sahipleri ile
onlara finansal destek veren Morgan ve Rockefeller gibi dev
kapitalist gruplar tarafndan kontrol edildiini gstermektedir
 Money
behind the screen

Marxa gre her eye ramen sahiplerin, tahsisatla ilgili
karar verme tekeli, onlar snrsz g sahibi yapmaya
yetmez. Kar gdsyle yarattklar ekonomik sistem,
istemsiz bir ekilde karll tehdit eden ticari bir kriz ve
toplumsal atma da yaratr:

Kapitalistin iradesi, mmkn olduunca kazanmaktr.

Fakat bizim yapmamz gereken, onun iradesi zerine
konumak deil, onun iktidarn, bu iktidarn snrlarn
ve bu snrlarn karakterini aratrmaktr. (Marx and
Engels, 1968: 188)

retimin ekonomi politii

Medya metinlerinin ekonomi politii

Tketimin ekonomi politii


Kltrel mallarn retiminin ekonomi politii

Mlkiyet (mlkiyet younlamas, tekelleme
rntleri, vb)

Kontrol yaplar (tahsisata dair ve operasyonel kontrol)

Devlet-medya ilikileri (genel anlamda medyaya ilikin
yasama faaliyetleri, zelletirmeler, sbvansiyonlar,
devlet reklamlar, medya alanlarnn zerklii, vb]

Emek gc (Medya profesyonellerinin gnlk rutinleri,
rgtlenmeleri, vb.)

Metinlerin ekonomi politii

Medya rnlerindeki mevcut temsillerin,
retimlerindeki ve tketimlerindeki maddi
gereklerle balar;

belli sylemlerin medyada srekli yer
bulmas, bunlarn ele aln biimleri, vb.

Tketimin ekonomi politii

Maddi ve kltrel eitsizlik arasndaki iliki

eriim sorunu:

tketici egemenlii aka imkanszdr
Nicholas Garnham
Garnham, iletiim alannda etkili
makalelerinin derlendii Kapitalizm ve
letiim (Inglis, 1990) adl kitabn giriinde
kendi konumunu,
medya ve kltr almalar ierisinde yer
alan zgl eilime kar tanmlyor:
1) lk olarak ve dierlerine galebe alan, metni temel alarak temsil ve ideoloji
sorularna odaklanan eilim.
Bu eilim edebiyat ve film almalarndan kkenlenmi; metinsellik vurgusunu
yapsalc ve postyapsalc Marksizmin versiyonlar ile postmodernizme kadar
geniletmitir.
Bu eilim, Garnham'a gre 'romantizm hastal' ve onun, insan yaamndaki
belirleyici maddi ve toplumsal snrllklardan kama arzusuyla maluldr.
Ona gre bu eilimi barndranlar; eskiden insann znn yabanclamas
olarak grlen eyden, hibir yere demirlemeyen (unanchored), gndergesiz,
anlamlandrma ve snrsz bir arzu oyununun dnyasna kaymtr.
Bu eilimin Avrupa kltrndeki derin kkleri bellidir ve bir aydn ya da kltr
iileri ideolojisi olarak tasarmlanmtr.
Yazara gre kendi zel eylem alanlarn, yani simgesel olan yeleyen; ucuz
aratrma frsatlar sunan, kendisine tek kant olarak bireysel analistin hayali
bakn yeterli bulan bir ideolojidir bu.
2) Garnham'n karsnda durduu ikinci eilim, zellikle ABD'deki
siyaset bilimi krslerinde merulatrlan ve medyay ya da dier
kltrel kurumlar teknolojik olarak belirlenen; iktidar iin
mcadele eden toplumsal kar gruplarnn yer ald verili bir alan
olarak tanmlayan oulculuk eilimidir.
Eer metinselci yaklamlar gndergeyi terk ederek aklama alanlarn
boalttlarsa bu ikinciler de toplumsal iktidarn ya da bunun
kaynann yaplam ve farkllam doasna ilikin herhangi bir
kavrama sahip deillerdir.
Bunlar genel olarak toplumdan soyutlanm bir insan faktrn n
plana alarak basn zgrl, iletiimin serbeste ve effaflkla
akmas kavramlarna sarlrken hem burjuva demokrasisini hem de
kapitalist karma ekonomiyi idealize ederler.
3) Garnham, akademik emein iblmne
iblm kar da bir duru
sergilemektedir.
Sosyal bilimlerin ana akmlarndan koparak kendisini
zerkletiren ve bylelikle akademik konumunu abartan bir
medya almalar alanna kar, toplumsal bilimlerin genel
amalar ierisinde yer alan anahtar problemlere
odaklanlmas gerektiini sylemektedir.
Garnham sz konusu amacn Aydnlanmadan itibaren
gnmze uzandn ve entelektel adan Nieci
postmodern akmlarn ve politik bakmdan da yeni
muhafazakarln saldrlar altnda olduunu da
eklemektedir.
Bu nedenle bu projenin (=amacn) temel hatlarn yeniden
koymak gerekmektedir
1. Mevcut sistemi ebediletiren ve merulatran
Hristiyanln doksasna kar insan zgrlemesi
2. Toplumsal deiim, ilerleme nosyonu
3. Alternatif toplumsal geleceklerin olabilirlii

nsan zgrlemesine ilikin bu rasyonel proje ile

balarn kopartp atan bir sosyal bilimin ynetici
sekinlerin hizmetine girmek anlamna geldiini
belirten Garnham, eitli biimlerdeki grececiliin
lehine bu projeyi reddeden politik akmlarn da
normatif bir nerme ne srmeyi
imkanszlatracan sylemektedir.

Garnham, iletiimin ve kltrn ekonomi politiini temel
olarak hem bir btn olarak toplumsal formasyonun kendisi,
hem de zgl bir retim tarz olarak kapitalizmin analizini
insan zgrlemesinin normatif tanm ve realizasyonu iin
dzeyde balantlandrr:

1. Genel olarak maddi hayatn retim tarz ile simgesel

biimlerin yaratld, dolama sokulduu ve edinildii
maddi pratiklerin zgl bir seti arasndaki ilikiler.

2. Toplumsal bir sistem olarak kapitalizm ile sistemin iindeki

insanlar tarafndan dnyaya ilikin benimsenen dnceler
seti arasndaki ilikiler.

3. Kapitalizm koullar altndaki insan eylemleri ile dnceleri

arasndaki iliki

Garnham, kitle iletiiminin ekonomi politiini
zmlemek iin ilk elde yaplmas gerekenin,

kitle iletiim aralarnn, devletin ideolojik aygtlar
olarak kavramlatrmndan,


onlarn hereyden nce ekonomik kendilikler
(entities) olarak grld bir perspektife kayma
olduunu belirtmektedir
1. meta retimi ve deiimi yoluyla artk-deerin yaratcs olarak
dorudan bir ekonomik role sahiptir,
2. dier sektrlerdeki artk-deerin retiminin yaratmnda reklam yoluyla
dolayl rol stlenmektedir

Buradan da anlalabilecei gibi kitle iletiiminin ekonomi politii

zmleme erevesini Garnhama gre esas olarak Althusser ve
Poulantzasn yapsalc metoduna kar bir meydan okumayla kurmak
zorundadr.

Toplumsal formasyonun birbirinden greli olarak zerk bulunan
temel dzeyden ekonomik, ideolojik, politik- olutuu dncesi,
kitle iletiiminin ekonomi politii iin tarihsel materyalist bir ereve
nermemektedir nk.

deolojik biimler, farkla, ayrmla ilgili olduklar iin asla bir deiim
deeri sistemine dahil olamazlar. Deiim deerinin bir eitlik alan
olmasna mukabil, ideolojik biimler tanmlar itibaryla heterojendir