Byk Ortadou Projesi

ve Sosyalist Strateji

Byk Ortadou Projesi'ne Kar

i Snf'nn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr
Sempozyumu

1
 Byk Ortadou Projesi ve Sosyalist Strateji
Byk Ortadou Projesi'ne Kar
i Snf'nn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr Sempozyumu

Kitap Kurdu
A raf Yay cl k / Sempozyum
Eyll 2005

Yayn haklar mahfuzdur.

Y ay n a Ha z r la ya n
Deniz Can

Ka pa k Ta sa r m
Gkmen Aldoan

Mi za np aj
Araf Yaynclk

Bask ve Cil t
Yn Matbaaclk
0 212 544 66 34

Kit ap Ku rdu
Ar af Y ay n c l k
Konur Sokak No: 17 / 6
Kzlay - Ankara
Tel / Fax: 0 312 418 46 03

2
 Byk Ortadou Projesi
ve Sosyalist Strateji

Byk Ortadou Projesi'ne Kar

i Snf'nn ve Halklarn
Stratejisi Ne Olmaldr
Sempozyumu

ARAF / Sempozyum

3
4
 indekiler
7 nsz

22 Byk Ortadou Projesi erevesindeki Baz nemli Tarihler

27 "Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni

41 Byk Ortadou Projesi: ABD'nin Hegemonya Aray

Haluk Gerger

72 Byk Ortadou Projesi ve Direni Olanaklar

Erturul Krk

99 Ortadou Corafyasnn I.Dnya Sava

Sonrasnda Yeniden ekilleniinden Gnmze zdmler
Ragp Zarakolu

117 Ezber Bozmak!

ABD'nin BOP Projesine Kar Yaplmas Gereken lk
Demir Kkaydn

145 Ortadou in Demokratik Manifesto

5
6
 nsz

Elinizdeki bu derleme, 26-27 ubat 2005 tarihinde

Hamburg'ta yaplan, ABDnin Byk Ortadou Projesine
Kar i Snfnn ve Halklarn Stratejisi Ne Olmaldr?
konulu sempozyumda sunulan bildiriler ve yaplan konu-
malara dayanmaktadr.
lk plan, sempozyuma sunulan bildiriler, yaplan konuma ve
tartmalarn tam bir dkmnn yaynlanmasyd. Ne var ki,
gerek teknik, gerek maddi ve gerek biime ilikin nedenlerle bu
tasar deitirildi.
Sempozyum'a konumac olarak davet edilenlerin sunacak-
lar bildirileri yazl olarak yollamalar istenmiti, ancak konu-
maclarn bir ksm, ilerinin okluu ve politik aktivitelerinin
younluu nedeniyle bunu yapamad ve bildirisini dorudan
szl olarak sundu.
Sempozyumda yaplan tartmalar, irticalen yaplan konu-
malarda sk sk grlen ifade ve anlam bozukluklaryla maluld
ve dzeltilmesi gerekiyordu. Bant kaytlarnda ise akustik
olarak sylenenlerin anlalamad yerler bulunuyordu. Ayrca
dinleyicilerin yapt konumalarn nemli bir blm de
Sempozyumun konusuyla dorudan ilikili deildi.

7
 Bu durumda, sempozyumun tam bir protokoln yaynla-
mak gereksiz bir ikinlie, eksikliklere ve zor okunup anlal-
maya yol aacakt.
Bunun zerine Sempozyum'daki konumaclar da kapsaya-
cak ama onlarla snrl olmayp yeni katklarla zenginleecek bir
derlemenin daha zl ve geni perspektifli olaca dnld.
Sempozyum konumaclarna Sempozyumda yaptklar
konumalarn bant zmleri bu derlemeye yazacaklar yazya
temel oluturmas ve hatrlatc olmas iin verildi. Konu-
maclarn bir ksm, bu zmler de ellerinin altnda olarak, bu
derleme iin grlerini yazdlar; bir ksm da Sempozyum'a
sunduklar bildirileri aynen veya baz deiikliklerle tekrar
verdiler.
***
nszler, eldeki kitabn veya yaznn, orada savunulan
grlerin nasl olutuunu anlatrlar. Bu durumda, bu kitaba
kaynaklk eden Sempozyum'un neden ve nasl yapldndan
ksaca da olsa sz etmek gerekmektedir.
2003 ylnn sonlarndan itibaren, Trkiye'de allm sol
dergilerden farkl bir izgi izleyecek; bata Krtlerin mcadele-
si olmak zere, demokrasi mcadelesini ne karacak bir dergi
iin, farkl sosyalist ve demokrat eilimlerden kiilerin iinde
bulunduu bir giriim balar.
Bu giriim erevesinde hazrlklar srerken, kacak
derginin dayanaca politik ve programatik izgiyi belirlemek
zere bir taslak metin oluturulmas gerei ortaya kar. Bu
dergi giriimi iinde bulunanlardan Demir Kkaydn, eli-
nizdeki derlemede Ortadou in Demokrasi Manifestosu
balyla yer alan metni, karlmas planlanan derginin
bildirisi ve yazarlarna ar metni tasla olarak sunar.
Ne var ki, bu metin, dergi giriimcilerinin bir ksmnn dire-
niiyle karlar. Bu direniin iki farkl kayna bulunmaktadr.
Metin, allm ulus ve ulusuluk tanmlarnn dna
karak, ulusuluun ve uluslarn iki farkl biimini birbirinden
ayrmakta; dile, dine, etniye, tarihe dayanan gerici ulusulua
8
kar ilk burjuva devrimlerinin ve Ekim Devrimi yllarna kadar
olan dnemde ii hareketinin dayand demokratik ulus ve
ulusuluk anlayna geri dnmektedir. Bu ise sosyalistler
arasnda bugn egemen ve yaygn ulus ve ulusuluk anlayyla
bir kopumay ve ona kar tavr almay gerektirmektedir. Bu
nedenle, Trk solundan gelen baz giriimciler eski ulusuluk
anlayna bal kalarak sunulan taslaa kar karlar.
kinci neden, ABD'nin Irak igalinin Krt Ulusal Hareketi
iindeki dengeleri deitirmesi ve ayn gerici ulus anlayna g
vermesiyle ilgilidir. ABD'nin Irak' igali ile birlikte, blgedeki
dengeler deimi, Krt zgrlk hareketi iinde, ayr bir
bayrak aacak cesaret ve gc bulamayan Krt burjuvazisinin
arl ve kendine gveni artmtr. Bu da calan ve PKK'nn
dil, din, etni, soya dayal milliyetilikten kopuma ve Ortadou
apnda bir demokratik cumhuriyet oluturma programna kar
direnii glendirmitir. Bu elbet ayn zamanda, almaya
allan dile, dine, etniye dayal milliyetiliin geri dn
anlamna da geliyordu. te bu eilim ve akm da dergi girii-
mindeki Krt ulusal hareketi iindeki kiilerde yanksn bulu-
yor ve sz konusu bildiri taslana kar klyordu.
Ne var ki, bu kar klar teorik ve politik ak bir eletiri
biiminde deildi; suskunluk; hibir ey yapmama, katkda
bulunmama, ileri yokua srme biimindeydi. in ilginci, bir
dergi karacak maddi ve teknik olanaklar ve ilikiler esas olarak
bildiri taslana kar kan bu iki eilimin elinde bulunuyordu.
Onlar iin de byle bir derginin kmas ve hatta bildiride
ifadesini bulan eilimle eit koullarla i birlii yaplmas bile,
kar olduklar anlay ve programn glenmesine hizmet
etmek olacandan, dergi projesi fiilen son buldu.
Dergi projesi son buldu ama, bu dergi projesinin ebelik yap-
t, kacak derginin ars ve bildiri tasla olan "Ortadou
in Demokrasi Manifestosu", bizzat kendisinin ve kendisinde
savunulan politikalar savunan bir yaynn yaynn olanaksz
klan gelimenin (ABD'nin mdahalesi ve sonular) gsterdii
gibi, btn aciliyetiyle var olmaya devam ediyordu.

9
 Bir dergi iin, ar tasla olarak ortaya kan Program bir
kere doduktan sonra, onun kendi mant ve kendi dinamikleri
harekete gemi bulunuyordu. Bu metni okuyanlar bu program
dorultusunda bir eyler yapmalar gerektiini dnyorlard.
Bylece ilk dergi projesinin bittii noktada, bu sefer ilk dergi
projesindeki tasla temel alanlar btn kstl olanaklarna ra-
men metnin ve programn ieriine ve doruluuna gvenerek
ikinci kez bir dergi giriimi balattlar. Tabii bu kez daha net bir
programla ama neredeyse hibir maddi, teknik olanak bulun-
madan ve son derece snrl ilikileriyle.
te bu dergi giriimde yer alanlardan Hamburg'ta yaayan-
lar, hem dergi karabilmek iin bir gelir elde etmek; hem de
Dergide savunulacak program ve politikann kendisini tant-
masna ve tartlmasna olanak salamak amacyla, yukarda
sz edilen sempozyumu dzenlemeye karar verdiler. nk,
dayandklar metin ayn zamanda ABD'nin "Byk Ortadou
Projesi"ne kar bir projeydi ve kendini en iyi de bu balamda
ortaya koyabilirdi.
Sempozyumun daha geni bir katlmla ok daha geni bir
yelpazeden katlmclarla yaplmas planlanyordu. Ne var ki
maddi olanaklarn kstll buna olanak tanmyordu. Ayrca
ilk dergi projesinin kn engelleyen eilimlerin baka benzer-
leri de yine ayn nedenlerle bu sempozyuma katlma nerisine
olumsuz cevap veriyorlard. Bylece katlanlar, abdestinden
emin olup syleyecek sz olanlardan ibaret kalyordu.
Bu arada, Sempozyumu rgtleyenlerin iinde bulunduu
ikinci dergi giriimi, bir sre sonra, Krt hareketi iindeki geri-
ci milliyetiliin glenmesinden rahatsz olan ve buna kar
mcadele etmek gerektiini dnen bir kesimin bir giriimi ile
rastlat. Hedeflerin yaknl i birlii olanak ve gerekliliini
ortaya kard. Bylece dnlen dergi iin, teknik, maddi
olanaklar ve ilikiler alanndaki mthi a kapamak mmkn
olacakt. Tekrar dergi hazrlklarna balanm hatta bir bro
bile aranmaya balanmt.
Ancak bu srada, Krt hareketi iindeki muazzam savrulma

10
etkisini gstermeye balamt. Krt hareketi iinde olup bu
dergi projesinde i ve g birlii yaplanlar, bu savrulmaya kar
mcadele edebilmek amacyla, en azndan bir sre iin, gleri-
ni ve dikkatlerini dergi projesinden ekmek zorunda kaldlar.
Bylece tekrar balang noktasna geri dnlm oluyordu. Bu
sefer de, ABD'nin Irak igalinin yaratt kaymann kendisi
deil, ona kar mcadele kaygs olsa da, yine de bu igalin bir
sonucu olan kayma, ikinci kez, bu kar programn ve bu prog-
ram dorultusunda bir derginin kmasn engellemi oluyordu.
Hasl, ABD'nin Byk Ortadou Projesi'nin dorudan
sonular bu projeye kar projenin, gn yzne kmasn ve bu
proje-program dorultusunda bir yayn kmasn bile engelle-
mi oluyordu. Bu kar projenin baslabilmesi, kendini duyura-
bilmesi bile ABD'nin projesine kar bir mcadele konusuydu.
Bu anlamda, Demir Kkaydn'n Sempozyuma sunduu
bildirinin bir eki olan "Ortadou in Demokrasi Manifestosu"
balkl, balangta bir dergi bildirisi ve ars olarak dnl-
m, metinin elinizdeki derlemede yaynlanabilmi olmas bile
ABD'nin Byk Ortadou Projesi'nin sonucu olarak ortaya
kan engellemelere ve glendirdii gerici milliyetilie kar,
dolaysyla bizzat bu projeye kar, kk de olsa bir ve ilk baar
saylabilir.
nk bu sempozyumu yapmay ve bu derlemeyi yapmay
mmkn klan gelimelerin kaynanda bu metin bulunmak-
tadr. Bu program-metin olmasayd, ne sempozyum, ne dergi
giriimi ne de bu derleme olabilirdi. te yandan var olan alter-
natifsizlie bir alternatif araylar; bu ynde bir dergi karma
giriimleri; ABD'ye kar neler yaplacan sempozyumlarda
tartan sosyalistler olmasayd, ne o metin ortaya kard ne de
onu yayma ve basma giriimleri. Bu diyalektik srecin
rndr elinizdeki kitap ve bizzat bu sre zerinde diyalek-
tik bir etkisi de olacaktr
***
Bu derlemeye kaynaklk eden Sempozyumu hazrlayanlar
Sempozyumun ar bildirisinde niin byle bir konu setikleri-

11
ni ve niin byle bir formlasyona gerek duyduklarn yle
ifade etmilerdi. Bu amalar bu derleme iin de geerliliini
koruduundan aynen aktaralm:
"Sosyalizm ve ii hareketi daha doarken, dnya burjuvazi-
sine kar nasl bir program ve stratejiyle yani hangi glere
dayanlarak mcadele edilebilecei sorusunu sormutu bir yeni
domu ocuun ilk haykr gibi. Bugn bu yaklam unutul-
mu bulunuyor.
Strateji ve program tartmalar, bir bakma sosyalist ve ii
hareketinin dinamizminin ifadesi olduu kadar, o dinamizmi ve
onun geliimini de besler. En tutkulu tartmalar, en byk
teorik kazanmlar hep bu tartmalar balamnda olur.
Ne var ki, 1920'lerin ortasndan beri, dnya sosyalist
hareketinde artk bir program ve strateji tartmas yaanma-
maktadr. 1968 ykselii bu tartmalar ksa bir sre iin can-
landrdysa da, hareketin kendisi gibi, bu tartmalar da ksa
soluklu bir canlanma olarak kald.
Strateji tartmasnn bu yok oluu, ayn zamanda uluslar
aras bir ii hareketinin ve uluslar aras bir teorik tartmann
yok oluuyla at ba gitmitir. Elbette son durumada, ii ve
sosyalist hareketin canlann nesnel koullar belirler, ama
znel abalar olmad srece, koullarn olgunluu rmeyle
de sonulanabilir.
te bu sempozyum sosyalist ve ii hareketinde yeniden bir
strateji ve program tartmas balatma ynnde mtevaz bir
giriim olmay amalamaktadr.
O, gerekteki tarafll gizlemenin bir arac olan szde nes-
nellik ardna gizlenmeden, sorunu iiler ve halklar asndan
tartacan aka ortaya koymakta, sz edilen, artk unutul-
maya yz tutmu gelenee balamaktadr.
i hareketi ve sosyalist hareket program ve stratejisini bir
lkenin ya da bir blgenin karlar asndan ve onunla snrl
olarak tartamaz. Her ne kadar konu, ABD'nin belli bir bl-
geye ilikin bir projesi ise de, buna kar strateji tm dnyann
iilerinin ve sosyalistlerinin tartmas gereken bir sorundur.
te yandan bu projenin kendisi zaten dnya apndaki bir pro-
12
jenin bir paras olarak ifade edilmitir.
Sempozyumun adndaki "Ortadou", sadece Ortadounun
iileri ve halklarnn deil, tm dnya iileri ve halklarnn
yapaca bir tartmann konusunu belirlemektedir.
Bugn sorunu ii hareketinin stratejisi olarak tartmann
kendisi, byle bir paradigma deiiklii bile, fiili bir strateji
deiikliidir ayn zamanda.
ABD'nin onlarca yl srecek bir sava dedii bu bir tek
dnya imparatorluu kurma sava karsnda sol diye bilinen
ii ve sosyalist hareketin yazn incelenirse, bir strateji tart-
masnn neredeyse hi bulunmad grlr. Btn yazn
neredeyse ABD'nin tutarszlklarn, planlarnn i yzn vs.
aklamaya yneliktir. ABD'yi uluslar aras hukuku inemekle
veya Birlemi Milletleri dinlememekle eletirmenin, aslnda
sorunu ABD veya dier emperyalist lkeler asndan tartmak
anlamna geldii bile unutulmutur.
Hatta en muhalif bilenenler bile neredeyse ABD'ye byle
davranmasnn kendi lehine olmayacan anlatan, akl verir bir
slupla yazmaktadrlar.
Btnsel bir strateji yokluunda, ABD'nin gerek niyet ve
saiklerini aklamann ve ifa etmenin, onun ne kadar kt ve
dnya halklarnn dman olduunu gstermenin kendisi gizli
olarak, biricik stratejinin gerekleri aklamak olduu var-
saymn ierir. Halbuki ABD'nin niyetlerinin ve kendisinin ne
olduu hi de bilinmez deildir. Btn bu yazn, ABD'nin plan-
larna kar aslnda gerekleri aklamak gibi acnacak bir strate-
jiden baka silah olmadn itiraf etmek demektir.
te en azndan bu sefil duruma son verebilmek ve gerek bir
strateji tartmas balatabilmek iin, kk bir balang
olmaktr bu sempozyumun amac.
***
Strateji tartmas yapanlar iin dmann ve hedeflerinin
ktl veridir. Onun tutarszlklarna kar mcadele edil-
mez, o tutarszlklar eer onu zayflatyorsa onlar yararlanlacak
vuru noktalardr.

13
 Bu nedenle strateji tartmas yapanlar, dmanlarnn
ktlkleri ya da zaaflaryla vakit kaybetmezler; kendilerinin ne
yapmas gerektiini tartrlar. Kendilerinin ne yapacan
tartmalar ise her eyden nce kendi zayflklarn aka
ortaya koymay ve onlara kar mcadeleyi gerektirir.
Hemen anlalaca gibi, ezilenler asndan bir strateji ve
program tartmasnn bizzat kendisinin onlar zerinde
iyiletirici bir etkisi vardr. O daha batan, znenin kendi
zayflklarn ortaya koymasn ve ona kar mcadeleyi gn-
deme getirir. Bir strateji tartmasnda dmann ktlkleri ya
da tutarszlklar deil; ona kar mcadele edenlerin tutarszlk-
lar, zaaflar, snrllklar ve bunlarla nasl mcadele edilecei
sorun edilir.
Bu elbette dmann gc ve yetenekleri, hedefleri ve
aralar hakknda doru bir resme sahip olunmas abasn
gereksiz klmaz. Ama byle bir yaklam iinde, dmann
tutarszlklar veya aptallklar deil, onun gc ve stnlkleri
zerine tartlr.
Kendi zaaflar ve snrllklarn; dmannn gc ve stn-
lklerini tartan bir aksann sol basnda hi grlmemesi bile,
ii hareketinin ve sosyalist hareketin bir strateji tartmasna
ne kadar uzak kaldnn ve aslnda gizil olarak sadece burjuva
rasyonalizminin n kabullerine dayanan, kar tarafn
ktln anlatma stratejisine bal olduunun bir kantdr.
i hareketi bu yaklamdan kurtulmadka en kk bir
ykseli gsteremez. Zaten hareketin bir ykseliine her zaman,
onun kendi hatalarn ve zaaflarn hi korkmadan sergilemesi;
dmannn yetenekleri ve stnlklerini hibir komplekse
kaplmadan incelemesi elik etmitir.
****
te byle bir yaklamla balang olarak, teknik snrllklar
nedeniyle Trke olarak yaplacak tartmaya - Trkiye'den
biri Almanya'dan- drt tartmac ve sunucu katlacaktr.
Her eyden nce sorunun Dnya i Snf ve Dnya
Halklar asndan tartlmas hedeflendiinden, tartmaya bu

14
adan katk yapaca dnlen konumaclar seildi.
Konumaclarn Trkiye sosyalist hareketinden olmas,
konunun sadece u veya bu lkenin iileri veya halkalar
asndan tartlaca anlamna gelmemektedir. Bu btnyle
dil engelleri ve ilikilerin snrll gibi teknik nedenlerle
yaplm bir seimdir.
Sempozyum iin yle bir ileyi dnld. nce davetli
konumaclar, yeterli bir srede tezlerini anlatacaklar. Davetli
konumaclara,tartmalar nda grlerini toparlayp ifade
etmeleri iin sempozyumun sonunda tekrar sz verilecek. Bu
ilk ve son konuma srelerini, onlara da danarak belirlemek
istiyoruz. lk konumalar iin yarmar saat veya krk beer
dakika, son konumalar iin de on be dakika ile yarm saat
aras bir sre dnlmektedir.
Arada kalan zaman ise, ilk konumalar bittikten sonra, sz
hakk isteyenler arasnda eit olarak paylatrlacaktr.
Tartmalar iki gn boyunca uzun ve youn tartmalar
gerektireceinden, yorgunluu ksmen olsun azaltmak iin,
aralar verilecek; hararete ve ala kar yiyecek ve iecek eit-
leri bulundurulacaktr. (...)
Sempozyuma sorunu iiler ve halklar asndan tartmak
isteyen herkes davetlidir.
Sempozyum Hazrlama Giriimi (""ABD 'nin B yk
Ortad ou Pro jesi ne K ar i Snfnn ve Halklarn Strat ejisi
N e Olm aldr?" Konulu Sempozyuma ar)
***
Moderatrln Rafet Temur'un yapt Sempozyuma yak-
lak olarak yz kadar dinleyici katld. Katlmclar ve konu-
maclar genel olarak sempozyumdan memnun ayrldlar.
Sempozyum yaklak olarak ngrlen biimde yapld. lk
gn konumaclar tezlerini yarmar saatlik birer sunula anlat-
tlar. Sonraki blmde dinleyiciler gr, eletiri ve sorularn
aktardlar.
kinci gn de nce ksaca, bir nceki gn yaplan tart-
malarn nda konumaclar daha ksa sreli olarak grleri-

15
ni ama olana buldular. Daha sonra yine dinleyiciler sz ald
ve son olarak tekrar konumaclara szlerini balamalar iin
sz verildi. Konumalarn tamamnn ses ve video kayd yapld.
Sempozyum ncesinde sempozyuma sunulmak zere verilen
bildiriler ve kaynaklar e-mail ile konumaclara, ilgi duyanlara
ve duyabileceklere iletildi. nceden verilen bildirilerin kop-
yalar dinleyici ve katlmclarn bilgisine sunuldu.
***
Peki, zerine bu sempozyum yaplan ve Trkiye'de ABD'nin
"Byk Ortadou Projesi" adyla bilinen proje nedir?
Eer nternet'te herhangi bir arama motoruna Trke olarak
"Byk Ortadou Projesi" veya onun ksa biimi olan "BOP"
yazarsanz, karnza BOP zerine ve ona kar yazlm devasa
bir yaz yn kar. Ama bu yazlarda "u proje nedir?" diye bi-
rinci elden bir kaynak aradnzda neredeyse hemen hemen
hibir kaynak bulamazsnz. Tek bulacanz bilgi, 2004 ylnn
Haziran aynda yaplan G-8 zirvesinde byle bir projenin
Amerika tarafndan ortaya atlddr.
"Bu projenin orijinal metni nedir, somut bir alnt var
mdr?" diye aratrdnzda ok daha garip bir durumla kar-
larsnz: BOP zerine yazan hibir yazar bu projenin otantik
kaynaklarna ve metnine dayanmamaktadr. BOP'un u veya bu
olduuna dair bir yorumda bulunmakta veya daha nce
yaplm bir yorumu ele almakta ve sonra da o anlad bii-
miyle BOP'u eletirmekte veya savunmaktadr.
Bu da insan "acaba, gerekten BOP diye bir ey var m?"
diye dndrmektedir?
Byle bir kukuya dp, BOP'un ngilizce veya Almanca
karlklar olan veya olabilecek kelimeleri yazp da internete
baktnzda, neredeyse karnza hemen hemen hi bir ey k-
madn grrsnz. Hasl ne ngilizce'de ne de Almanca'da
Byk Ortadou Projesi diye tanmlanacak bir konu ve bunun
etrafnda olumu bir literatr ya da tartma bulamazsnz.
Trkiye'de byle heyecanla tartlan ve devlet partisinden
politik slamclara, faistlerden sosyalistlere kadar hemen

16
hemen herkesin kar kt bu proje konusunda baka dillerde
pek bir kaynak olmamas u soruyu sormay gerektirir: "Acaba
bu, gerek resmi adlandrlmas baka olan, Trkiye'de dile ve
aza kolay gelecek ekilde byle adlandrlm bir proje
olmasn?"
Gerekten de, bu Projenin grlp karara baland
sylenen ABD'nin Georgia Eyaletinde Sea Island'da yaplan,
hatta Tayyip Erdoan'n da bir ksmna katld, G-8 zirvesi ile
ilgili bir aratrma yaptnzda bu zirvede ABD'nin
Ortadou'da "ekonomik ve siyasi reform amal" bir plan sun-
duu grlr. Bu plan, toplantdaki bir ok gndem maddesin-
den biridir. te Trkiye'de zerinde hemen hemen hibir kay-
nak gsterilmeden yorumlara gre tartmalar yaplan ve her
politik akmn kar kt "Byk Ortadou Projesi" bu plann
Trkiye'deki popler addr.
Ancak, BOP veya Byk Ortadou Projesi diye dier
dillerde doru drst bir kaynak bulunmamasnn nedeni
sadece onun resmi adnn deiik olmas deildir. Aslnda Sea
Island'da yaplan sz konusu G-8 zirvesine sunulan taslak ile
k arar arasnda da nem li bir fark bulunmaktadr. Projenin kap-
sam son kararda deitirilmitir ve Av rupa'nn Kuzey Afrik a ve
A kd eniz'in gneyind eki lkelerle yrt t ilik iler de pro jeye
d ahil ed ilm it ir . Bylece bu proje yeni biimiyle, sadece "byk"
ya da "geniletilmi" Ortadou'yu deil, Kuzey Afrika'y da, en
azndan Akdeniz'e kys olan lkeleri de, ki bu pratik olarak
Arap lkeleri de demektir, kapsamaktadr.
Projenin gerek ad udur:
"Partnership for Progress and a Common Future with the
Region of the Broader Middle East and North Africa -
Geni let ilmi Ort ad ou v e Kuzey Af rika B lgelerinin Ort ak
Gelec ei ve Gelim es i iin Ort aklk"
Bu metnin sekizinci maddesinde belirtilen bir metin ise
"Reformlar in Destekleme Plan" baln tayor ve Beyaz
Sarayn bu metni de projenin bir paras oluyor.
Demek ki Trkiye'de ksaca Byk Ortadou Projesi adyla

17
anlan proje aslnda orijinal adyla Geniletilmi Ortadou ve
Kuzey Afrika'y kapsamaktadr. G-8 zirvesinde onaylanmtr.
Bu metnin sekizinci maddesinde belirtilen ABD'nin "Ortadou
in Partnerlik" ile ilgili metni de bu projenin bir parasdr ve
"Reformlar in Destek Plan" baln tamaktadr.
Bu projenin Kuzey Afrika'y da kapsayarak G-8 zirvesinden
kan halinin Trke'sini bulamadk ama, bu zirveye sunulan
ABD taslann bir Trke tercmesi bulunmaktadr. Bu ter-
cme El Hayat dergisinin 13 ubat 2004 tarihli saysnda yayn-
lanan metinden yaplmtr ve El Hayat dergisinde metin
"Byk Ortadou Giriimi Taslak Metni" adyla yaynlanmtr.
Muhtemelen Trkiye'de "Byk Ortadou Projesi" olarak
adlandrmann kayna El Hayat dergisinin bu baldr.
G-8 zirvesinde Proje'de yaplan belli bal deiiklik, tart-
mal noktalarn yumuatlmas, zellikle tepkiler ve Fransa'nn
itirazlar gz nne alnarak demokratiklemenin dardan da-
yatlamayaca gibi ifadelerin eklenmesi ve Gney Akdeniz'in
projeye dahil edilmesidir.
"Geniletilmi" ya da "Byk" diye evrilen kavram, projenin
byk olduu deil, Ortadou'nun byk bir versiyonu anlam-
na gelmektedir, dier bir ifadeyle "Byk" sfat, projeye deil,
Ortadou'ya aittir. Geniletilmi yerine Trke'de "Byk" kul-
lanm bu yanl anlamaya uygun ifadeye yol amaktadr. Bu
geniletilmi Ortadou, Cebelitark'tan in ve Hindistan snr-
na kadar olan alan kapsamakta Pakistan' da iermektedir. Yani
Brzezinski'nin "Byk Satran Tahtas"nn en nemli iki aya
bu projenin alanna girmektedir. Kuzey Afrika veya Akdeniz'in
gneyi, yani dier Arap lkeleri eklenerek ikinci defa
geniletilmitir, bu iki genileme sonucunda corafi olarak
proje, tam tamna Klasik Akdeniz-Ortadou ve Pers (ran)
uygarlk alanlarn kapsamaktadr. in ve Hint uygarlk alan-
larnn snrlarna uzanmaktadr.
Gemite ilk neolitik devrimden kapitalizmin douuna
kadar neredeyse dnya tarihinin kaderinin belirlendii bu
blge, bugn yine blgenin dnyadaki muazzam stratejik nemi

18
nedeniyle gelecekteki kaderinin belirlenecei yer olacaktr.
Dolaysyla tarih son derece hayati, insanln geleceine
ilikin bir nem kazanmaktadr. Sadece, "yaayanlarn zerine
kabus gibi ken" bir gemi olarak, yani sosyolojik bir olgu
olarak deil; bu gemiin bilgisi ve onun yorumlan, yani sos-
yoloji olarak da. Yani sadece yaanan ve yaanm Tarihin ken-
disi deil, Tarih bilimi. Dier bir deyile, toplumun evriminin
yasalarnn bilgisi, dier adyla Tarihsel Maddecilik, ksa adyla
Marksizm.
Dolaysyla blgenin gelecei ile gemiinin kavranmas
arasndaki bu derin isel ba nedeniyle, blgenin dolaysyla
insanln kaderi ve Marksizm arasnda o kaybolmu gibi gr-
nen ba, tekrar bir netlik kazanmaktadr.
***
Peki, ABD'nin bu projesi karsnda, Trkiye'de gerek ikti-
dar gcn elinde bulunduran brokratik oligarinin stratejisi
ve projesi nedir?
Ksa bir sre nce Trkiye'nin Genelkurmay Bakan
zkk, ana konusu bu olan, her szc seilmi konumasn-
da bu strateji ve projeyi aklad. zkk'n konumas,
Trkiye'nin egemeni ask eri ve b ro krat ik oligarinin, ABD'nin
blgeyi deitirme ve yeniden dizayn etme planna kar bir
kar proje zellii tamaktadr.
Askeri ve brokratik oligarinin ABD'nin projesine kar tek
cevab, gl bir ordunun ve devlet cihaznn varl, bu gcn
korunmas durumunda da, bu gcn Trkiye'nin stratejik yeri
nedeniyle ABD'nin planlarna kar kendi konumunu koruya-
bilecei ve ABD'yi kendisiyle uzlamaya zorlayabileceidir.
Bu proje hi de yle baarszla mahkum bir proje olarak
grlmemeli. Bu strateji daha nce de benzerleri grld
gibi, baz uluslararas gelimeler ve Trkiye'deki demokratik
glerin zayflklarn korumalar sonucu pekala baarya ulaa-
bilir ve bu askeri ve brokratik oligari, egemenliini daha uzun
yllar srdrebilir.
Unutmamal, bu askeri ve brokratik oligari, Smer'lerden,

19
Roma ve Bizans'tan, Osmanl'dan beri gelen blgenin devleti-
lik geleneinin en has rndr. stelik binlerce yllk tarih
boyunca nice badirelerden gemitir. Yakn tarihten bir kan
hatrlamak yeter.
Osmanl mparatorluu km, Anadolu'da silahl halktan
baka bir ey olmayan eteler bir direni balatmt.
Ankara'daki milletvekillerinin "eytan da oluruz Bolevik de"
dedii zamanlard.
Ama Sovyetlerin ayakta kalmas ve Batl lkelerin
Sovyetlere kar bir denge olarak; Sovyetlerin de yaayabilmek
iin dier emperyalist lkelere kar tarafsz bir alan olarak
Ankara'daki Osmanl paalarn desteklemesi, bu binlerce yllk
brokratik kastn egemenliini aynen srdrmesinin yolunu
amt. Padiahsz bir padiahlk rejimi olan Cumhuriyet
Bonapartist bir darbeyle kurulmu; eyhlislama Diyanet leri
ad verilmi; bu resmi devlet dinine laiklik denmi ve gc
Osmanl Meclis-i Mebusan' veya Birinci Byk Millet Meclisi
(nc Merutiyet) kysna bile yaklaamayan, atanmayla
seilen milletvekillerinden oluan bir Meclis, bu ayb rtecek
bir "asma yapra" ileviyle donatlmt.
Benzeri kinci Dnya Savandan sonra aynen tekrarland.
smet Paann ok partili hayata gei manevras bu egemenlii
srdrmek iin yaplm ok akllca bir hamleydi. Yine
Sovyetlere kar dengelere oynayan askeri ve brokratik oli-
gari, gerek iktidar elinde tutarak, bir meclis ve ok partili
hayata gei makyajlaryla btn bir Souk Sava dneminde
egemenliini garantiye alm oldu.
Bu gnn dnyasnda da ABD ile Avrupa, Rusya ve in
arasndaki elikiler bu Brokratik oligariye belli bir hareket
alan salamaktadr. G dengelerindeki deiiklikler bunlarn
yan sra bu oligarinin yapaca, tpk kinci Dnya Sava son-
rasnda yaptna benzer kimi makyajlar ile pekala bu kritik
dnemi ap, egemenliini ve gcn gelecekteki on yllara yay-
masn mmkn klabilir.
Yani Trkiye'nin egemeni olan askeri ve brokratik oligari

20
de kendisi asndan bir strateji tartmas yapmaktadr. Ve daha
fazla g ve stratejik konumu ve bu gc pazarlk unsuru olarak
nermektedir.
Trkiye'nin ve blgenin halklar, ABD'nin ve rm b-
rokratik ve dier oligariler karsnda krk katr m krk satr m
durumunda kalmaya devam etmektedir. Bu amazdan kurtu-
luun yollarnn ne olduunu ezilenler asndan tartmak iin
elinizdeki kitapla kk bir balang yaplmak istenmektedir.
Hamburg'taki Sempozyumu rgtleyerek bu kitabn ortaya
kmasna vesile olan Hazrlama Giriimi'ne; bantlarn
zmnde yardmc olan arkadalara ve yazlaryla bu derle-
meye katkda bulunanlara teekkr ediyoruz, onlar olmasayd,
elinizdeki bu kitapta olmazd.

02 Mays 2005 Pazartesi

21
 Byk Ortadou Projesi
erevesindeki Baz nemli
Tarihler

A ralk 1994 : NATO konseyinin balatt "Akdeniz

Diyalogu" giriimi, NATO yesi olan lkelerin dnda, Cezayir,
Msr, srail, rdn, Moritanya, Fas ve Tunus'u da bnyesine
dahil etti.
Oc ak 1995: 1985 ylnda imzalanan serbest ticaret anla-
masnn devam erevesinde, ABD ile srail arasndaki tm
ticari engeller kaldrld.
K asm 1995: Barselona'da bir araya gelen Avrupa Birlii ve
Akdeniz havzas lkeleri (Cezayir, Msr, srail, rdn, Lbnan,
Fas, Suriye, Tunus, Trkiye, Filistin Otoritesi), siyasi,
ekonomik, mal, sosyal, ve kltrel boyutlarda Avrupa Akdeniz
Ortakln balattlar. Sadece 1995-2000 yllar arasnda, AB
bu projeye 9 milyar euro ayrd.

22
 A ralk 2001: rdn, ABD ile serbest ticaret anlamas imza-
lad. Tm gmrk duvarlar, 2010 ylndan evvel kaldrlm
olacak.
9 Mays 2002 : Bush, Kuzey Carolina niversitesinde yap-
m olduu bir konumada, "Ortadou ile bir ortaklk giriimi
balatmak niyetinde olduunu" belirtti (Middle East
Partnership Initiative - MEPI). Proje taslanda belirtilenler
arasnda unlar yer alyordu: 10 yllk bir sre ierisinde
Ortadou ile ABD arasnda bir serbest ticaret blgesi olutur-
mak, adli reformlara yardmc olacak bir forum kurmak, ir-
ketlere daha zgr bir ortam yaratmak, edebiyat ve evirileri
desteklemek, vs... Byk Ortadou Projesinin ekirdei asln-
da bu konumadan kaynaklanacakt: Mslmanlar, demokratik
olmayan ve az gelimi lkelerde yayorlar. Bat'nn yaam
standardn bir nevi kskanmalarnn sonucu olarak, terrizm
geliiyor. Sorunlarn zemedikleri takdirde, onlara yardmc
olunmal, sorunlar onlar iin zlmelidir.
10 T emm uz 2002 : Richard Perle'in bakanlndaki ABD
Savunma Politikas Danma Konseyi, Suud ailesinin iktidarna
artk son verilmesini savunan uzun bir raporu dinledi.
12 Aralk 2002 : ABD Dileri Bakan Colin Powell,
Heritage Foundation vakfnda yapt bir konumada,
Ortadou ile Ortaklk Giriimi'ni balattn, 2003 yl iin ise
bu programa 90 milyon dolar tahsis edileceini aklad. Bu
"mthi" mebla sayesinde, siyasi ve ekonomik kalknma
desteklenecek, kadnlarn toplum ierisinde rol ve eitimi
glendirilecekti. Bu programn uygulanmasndan, ABD
Dileri Mtear Richard Armitage ve Ortadou Brosu
mdr Elizabeth Cheney sorumlu klnd.
26 ubat 2003: American Enterprise Institute nnde
konuan George Bush, balamak zere olan Irak savana
deinerek unlar syledi: "zgrlne kavuan bir Irak,
zgrln tm bu blgeyi nasl deitirebileceini milyonlarca
insana umut ve terakki getirerek gsterecektir. ... Irak'ta kuru-
lacak olan yeni bir rejim, blgedeki baka uluslar iin, zgr-
ln etkileyici ve muhteem bir rneini oluturacaktr."
23
 19 Ek im 2003: Prag'da toplanan NATO zirvesinde, "NATO
ve Byk Ortadou" konulu konferansta sz alan ABD temsil-
cisi Nicholas Burns, u noktalarn altn izdi: "NATO'nun
grevi Avrupa ve Kuzey Amerika'y savunmaktr. Sadece Bat
Avrupa, Merkezi Avrupa veya Kuzey Amerika'da kalarak
bunun mmkn olabileceine inanmyoruz. Askeri glerimizi
douya ve gneye yaymalyz. NATO'nun gelecei, douda ve
gneydedir. Dolaysyla, NATO'nun gelecei Byk
Ortadou'dadr.."
6 K asm 2003 : Demokrasi Ulusal Vakf (NED) nnde
konuan bakan Bush, giriimin erevesini genileterek,
Ortadou'yu deitirmeyi amalayan genel bir demokratik
mdahele planndan sz etti.
20 Ocak 2004 tarihinde verdii nemli bir demete konuya
deinen George Bush, yle dedi:
"Ortadou zulm, umutsuzluk ve fkeyle alkalanmaya
devam ettii srece, Amerika'nn ve dostlarmzn gvenliini
tehdit eden insanlar ve hareketler retmeye devam edecektir.
Birleik Devletler, bu nedenle, Byk Ortadouda bir zgrlk
stratejisi izleyecektir..."
Projenin artk ad deimi, Byk Ortadou Giriimi haline
gelmiti (Greater Middle East Initiative - GMEI).
7 ubat 2004 gn, Alman Dileri Bakan Joschka Fischer,
Amerikan nerisini gayet olumlu ekilde deerlendirip, Avrupa
ile ABD'nin Yakn Dou ve Ortadou'da nasl ibirliine gide-
bileceklerini belirtti. Ancak, Franszlarn da dahil olduu baka
Avrupal devletler, ABD giriimine daha souk bakmlar,
AB'nin zaten 1995 ylndan bu yana, ayn konuyla ilgili olarak
milyarlarca avroluk Barselona srecini balattn, ABD'nin ise
bu ie topu topu 150 milyon dolar ayrm olduunu vurgu-
lamlard.
13 ubat 2004 : Haziran aynda Sea Island'da dzenlenecek
olan G8 toplantsna bu konuda sunulacak olan, "G-8 ve Byk
Ortadou Arasnda Ortaklk" adl bir belge, Londra'da Arapa
yaynlanan El Hayat adl gazete tarafndan yaynland.
24
 23 ub at 2004: ABD'nin planna ar bir tepki gstermek-
ten kanan Avrupa Birlii, Genel Sekreteri Javier Solana'nn
azndan, "AB'nin kendi yaklamn belirliyeceini, bunun
Amerikan yaklamn tamamlayc nitelikte olacan" belirtti.
4/ 5 M art 2004: rdn Kral Abdullah ve Msr
Devletbakan Mbarek ile ABD'nin Byk Ortadou
Giriimini gren Fransz Cumhurbakan Jacques Chirac,
"Ortadou'nun modernletirilmesine ilikin her giriimin, sz
konusu halklarn onayyla yaplmas gerektiini" aklad.
27 Mart 2004: Tunus'ta dzenlenecek olan Arap Birlii
Zirvesi, 22 ye arasnda, ABD'nin Byk Ortadou planyla
ilgili olarak ortaya kan itilaflarn sonucunda iptal edildi.
1 2/15 N isan 2004: ABD'nin Demokrasi Ulusal Vakf
(NED), stanbul'da slam Dnyas Demokratlar Kongresini
toplad. 190 delege, gn boyunca "Mslman dnyasnda
demokratik ynetim platformunu" tarttlar.
8/10 Haziran 2004 : Sea Island'da, G-8 zirvesi topland.
28/ 29 Hazir an 2004 : ABD, stanbul'daki NATO
Zirvesinde, Byk Ortadou Projesinin gvenlik kanadn
sundu.
20 N isan 2005: Trkiye Genelkurmay Bakan Hilmi zkk
yapt konumada, BOP ile ilgili olarak u grleri dile getir-
di: Bata ABD olmak zere nemli kresel aktrler bu blgeyi,
uluslararas terrn ana kayna olarak grmekte ve bunun
nedeni olarak da blgedeki demokratikleme eksikliini iaret
etmektedirler. Bu sebeple, blge ile ilgili uzun vadeli ve kapsam-
l projeler gelitirilmektedir. "Geniletilmi Ortadou ve Kuzey
Afrika Projesi" bunlar iinde en kapsaml olandr. Bu proje; 22
Arap lkesi ile Afganistan ve Pakistan' da kapsayacak ekilde
Moritanya'dan Afganistan'a kadar uzanan bir blgeyi kap-
samaktadr. Trkiye; laik, demokratik ve sosyal bir hukuk
devletidir. Trkiye ne bir slam devleti ne de slam lkesidir.
Trkiye'yi model olarak gstererek; nfusun byk bir blm
Mslman olan lkelerin kolaylkla demokratik bir yapya
dnebilecei sonucunu karmak yanltc olabilir. Laiklik

25
srecini yaamayan, bu deneyime sahip olamayan lkelerin
demokratik bir yapya kolaylkla ulaabileceini sylemek bir
iddiadan ileriye geemeyebilir. Laiklik ilkesi, Trkiye Cum-
huriyeti'ni oluturan tm deerlerin kilit tadr. Trkiye, bu
nitelikleriyle "Trkiye Cumhuriyeti" olarak model gsterilebilir.
Ancak baka lkelerin kabul edecei bir lml slam devleti
modeline dntrlmek istenmesi halinde bu yaklama
ulusa kar klaca asla gzden karlmamaldr.

26
 13 ubat 2004 tarihli El-Hayat dergisinde yaynlanan,
Byk Ortadou Giriimi
Taslak Metni

Byk Ortadou uluslararas topluma meydan okuyuu

temsil etmekle birlikte deerli frsatlar da sunuyor. Arap
yazarlarn BMnin 2002-2003 yllarnda Arap insani geliimiyle
ilgili hazrlanan iki ayr raporda eksiklik olarak belirttii
zgrlk, bilgi ve kadn haklar, G-8ler topluluuna ye
her lkenin milli karlarn tehdit eden ortamn yaratlmasna
katk salamtr.
Blgede siyasi ve ekonomik haklarndan mahrum braklan-
larn says arttka, radikalizm, terr, uluslararas sular ve
yasal olmayan g konularnda art gzlenecektir.
Byk Ortadoudaki durumu tanmlayan aratrma
sonular rktcdr:
- 22 lkeden oluan Arap devletlerinin toplam ekonomik
girdisi spanyannkinden daha azdr.
- Yetikin Araplarn yzde 40 -65 milyon kii- okuma
yazma bilmiyor ve bu saynn te ikisini kadnlar oluturuyor.

27
 - 2010 ylnda 50 milyon, 2020 ylnda da yaklak 100 mil-
yon Arap genci i hayatna atlacak. hayatna yeni atlacak
olan bu genlerin istihdam iin en az 6 milyon ie ihtiya var.
- Blgede isizlik oranndaki dengeler mevcut haliyle devam
ederse 2010 ylnda 25 milyon kii isiz olacak.
- Blge insannn te biri gnde 2 dolardan daha az bir
gelirle yaamaktadr. Yaam standardnn dzeltilmesi iin, bl-
genin ekonomik geliimi mevcut durumun iki katna yani yzde
3den en az yzde 6ya karlmal.
- Toplumun sadece yzde 1,6s internet kullanma imkanna
sahip ki bu da -Byk Sahra lnn gneyindeki Afrika
lkeleri dahil- dnyadaki tm blgeler iinde en dk oran
tekil etmektedir.
- Arap lkelerindeki kadnlar, parlamentodaki sandalyelerin
sadece yzde 3.5ini igal ediyorlar. Kyaslayacak olursak bu
oran Byk Sahra lnn gneyindeki Afrika lkelerinde
yzde 8.4tr.
- 2002 ylnda hazrlanan Arap nsani Geliim Raporuna
gre, yalar ilerlemi genlerin yzde 51i baka lkelere g
etmeyi istiyor. G etmek istedikleri yerlerin banda Avrupa
lkeleri geliyor.
Bu aratrma sonular, blgenin yol ayrmnda olduunu
yanstyor. Byk Ortadou lkeleri, layk olduklar i ve eitim
standardndan mahrum braklan ve siyasi haklarndan yoksun
kalan genlere her yl yenilerini ekleyerek yoluna devam ede-
bilir. Ancak bu durum blgenin istikrarna ve G-8ler topluluu
yelerinin ortak karlarna dorudan tehlike arz etmektedir.
Bunun alternatifi ise reform yoludur. Arap insani geliimiyle
ilgili hazrlanan her iki raporun sonular, Byk Ortadouda
harekete gemek iin zorunlu ve acil eylem ars iermektedir.
Bu arlar, blgenin drt bir yanndaki aktivistler, akademis-
yenler ve zel sektr tarafndan tekrarlanmaktadr. Byk
Ortadoudaki baz liderler bu arlar nemseyip siyasi, iti-
mai ve iktisadi reform ynnde baz admlar atmaya baladlar.

28
 G-8ler topluluuna dahil lkeler srayla, Ortadoudaki
reform abalarn kendi zel Ortadou reform giriimleriyle
teyit etmilerdir.
Avrupa-Akdeniz Ortakl, Amerika Birleik Devletleri ile
Ortadou Ortaklk Giriimi, ayrca Afganistan ve Irakn ok
ynl yeniden imar abalar, G-8ler topluluunun blgedeki
reform kararllklarn gsterir.
Yukarda iaret edilen demografik deiimler, Afganistan ve
Irakn baskc iki rejimden kurtuluu ve blge sathnda
demokrasi filizlerinin yeermesinin tm G-8ler topluluuna
tarihi frsat sunuyor.
G-8ler topluluunun Sea Islandta Haziran aynda yapla-
cak olan zirvesinde, Byk Ortadoudaki reform liderleriyle
uzun vadeli ibirliini ekillendirmesi, ayrca blgede siyasi,
iktisadi ve itimai reformu cesaretlendirmeye ynelik
koordineli bir cevap vermesi gerekir. G-8ler topluluunun
BMnin hazrlad Arap nsani Geliim Raporlarnn
belirledii eksiklikleri gidermeye ynelik reform iin ortak
ncelikler zerinde uzlamas mmkndr. yle ki:
- Demokrasi ve yi Ynetimin Desteklenmesi;
- Bilgi Toplumunun nas;
- Ekonomik Frsatlarn Geniletilmesi.
Bu reformlarn ncelikleri, blgenin geliiminin anahtardr.
Demokrasi ve iyi ynetim, iinde gelimenin tahakkuk edecei
bir ereve oluturur. yi eitimli fertler, gelimenin temsilci-
sidirler ve giriim gelimenin motorudur.
1- Dem o krasi ve yi Y netim in T e viki
Demokrasi ve zgrlk bireysel giriimin geliimi iin zorun-
ludur. Ancak Byk Ortadou sathnda bu ikisi byk oranda
yoktur. Freedom Housen 2003 ylnda hazrlad rapora gre
yaplan tasnifte, Byk Ortadou lkeleri ierisinde sadece
srail zgr olarak tanmlanm; dier lkelerden sadece 4
lke ksmen zgr olarak nitelenmitir. Arap nsani Geliim
Raporu, 90l yllar itibaryla dnyadaki 7 blge iinde
Ortadounun zgrlk konusunda en dk dereceyi elde

29
ettiine dikkat ekmitir. fade zgrl konusundaki srala-
ma listesinde Arap lkeleri dnyadaki en alt derecededir. Buna
ek olarak, Arap alemi kadn haklar konusunda sadece Byk
Sahra lnn gneyindeki Afrika lkelerinin nne gee-
bilmektedir. Bu cesaret krc gstergeler, blge halknn ifade-
lendirdii arzularyla kesinlikle uyum iinde deildir. rnein,
Arap nsani Geliim 2003 Yl Raporuna gre tm dnyada
Demokrasi her trl ynetimden daha iyidir, grn des-
tekleyenler listesinin banda Araplar bulunmakta ve otoriter
ynetimlere kar kmada en yksek oran yine Araplardadr.
G-8ler, blgede demokratik reforma desteini unlar
yaparak gsterebilirler:

a-Serbest Seimler Giriimi:

Byk Ortadoudaki bir ok lke (Afganistan, Cezayir,
Katar, Suudi Arabistan, Bahreyn, ran, Lbnan, Fas, Tunus,
Trkiye, Yemen seim yapmay planlamaktadr) 2004 ile 2006
tarihleri arasnda bakanlk, meclis veya belediye seimleri
yapma niyetini aklamtr.
Hr ve adil seimler icra etme ciddiyetini ortaya koyan
lkelerle alarak G-8ler topluluu, seim ncesi aktif yardm
sunabilir:
- Seimleri gzetleyecek, ikayetleri cevaplayacak ve rapor-
lar teslim alacak bamsz seim kurullarnn oluturulmas ya
da desteklenmesi amacyla karlkl ziyaretler gerekletirmek
ve seminerlere teknik yardmlar sunmak;
- Talepte bulunan hkmetler iin semenlerin kayd, sivil-
lerin eitimi konularnda teknik yardm takdim etmek. zellik-
le kadn semenlere younlamak.
b- Parlamento Baznda Eitim ve Karlkl Ziyaretler:
lkelerin demokratikletirilmesinde parlamentolarn roln
glendirmek iin, G-8ler topluluunun, kanunlarn ekil-
lenii, yasama ve kanuni reformlarn uygulanmas ve semen-
lerin temsili konularna younlaarak parlamento yeleri
arasnda karlkl ziyaretleri gzetmesi mmkndr.

30
 c- Kadnlar in Ynetim Akademileri:
Arap lkelerindeki parlamentolarda kadnlar, sandalyelerin
sadece yzde 3,5ini igal ediyor. G-8 topluluu, kadnlarn
siyasi ve sosyal hayata daha fazla katlmlarn salamak iin li-
derlik eitimi veren akademilere sponsor olabilir. Bylelikle
seim kurumlar veya bir sivil toplum rgtnde kurucu/yneti-
ci olarak almaya istekli kadnlar iin yneticilik eitimi
salanm olacaktr. Bu akademiler, G-8 topluluundaki kadn
yneticiler ile blge lkelerindekileri bir araya getirebilirler.
d- Sradan nsanlara Hukuki Destek:
ABD, AB, BM ve IMFnin yasama ve yarg reformunu
cesaretlendirme amacyla fiilen birok giriim -ki bunlarn
byk blm yarg eitimi, yarg ynetimi ve yasama sistemi-
nin slah dzeyinde- gerekletirdii bir dnemde, dikkatleri
toplumdaki sradan insanlara younlatrarak G-8lerin bu
abalar tamamlamas mmkndr. Bylece gerek bir adalet
algs hissedilmeye balanacaktr.
Yine G-8ler, bireylerin medeni kanun, ceza hukuku ve eri
hukuk ile ilgili hukuki danmada bulunabilecekleri merkezler
ina edip bunlar finanse edebilirler. Bu merkezlerden savunma
avukat da temin edilebilinir (ki bu, blgede pek alldk bir
durum deil). Ayn ekilde bu merkezler, blgedeki hukuk
faklteleriyle de irtibat kurabilirler.
e- Bamsz Medya Giriimi:
Arap nsani Geliim Raporu, her bin Arap vatandana
den gnlk gazete saysnn 53ten az olduunu belirterek, bu
orann gelimi lkelerde 285i bulduuna dikkat ekiyor.
Ayrca piyasadaki Arap gazeteleri kt kaliteli olmaya meyyal.
Blgedeki televizyon programlarnn byk blm ya
devlet yapm ya da devlet kontrolnde. Genelde kt kalitede
olan programlar, analitik ve aratrmac haberlerden yoksun
bir karaktere sahip.
Bu eksiklik, halkn yazl basna ilgi ve reaksiyonunun kay-
bolmasna neden olmakta ve halka ak bilgiyi snrlandrmak-
tadr. Bunun stesinden gelmek iin G-8ler:

31
 - Grsel ve yazl basnda grev yapan gazeteciler arasnda
karlkl ziyaretler tertip edebilir.
- Bamsz gazetecilerin eitimi iin programlar dzenleyebilir.
- rencilerin blge dahilinde veya darda gazetecilik
okullarna devam etmeleri iin burslar verebilir. Blge
okullarnda bir smestr eitim verecek ya da seminerler
dzenleyecek gazetecilerin, gazetecilik profesrlerinin katlaca
programlara finans salayabilir.
f- effafla likin abalar/Yolsuzlukla Mcadele:
Dnya Bankas, Byk Ortadoudaki lkelerde kklemi
olan yolsuzluklar kalknmann nndeki yegane engel olarak
belirledi. G-8lerin unlar yapmas mmkn:
- G-8lerde olduu gibi effaflk ilkeleri ve yolsuzlukla
mcadele prensiplerini adapte etmek;
- OECD ve BMnin Ortadou-Kuzey Afrika iin hazrlad
giriim, deneyimli devlet adamlar, balar, IFI ve sivil
toplum rgtlerinin glendirilmesi iin gerekli ulusal strateji-
leri tartmalar gibi yollarla desteklenmelidir;
- G-8lerin deneyimini konu alan, blgenin effaflyla ilgili
bir veya daha fazla programn balatlmas.
g- Sivil Toplum:
Byk Ortadouda gerek reform iin gerekli itici gcn
ierden gelmesi gerektii dikkate alnmaldr. Reform tevikini
temsiliyet yetkisi bulunan kurulular eliyle yapmak en iyi yol
olduuna gre, G-8lerin blgede sivil toplum oluturma etkin-
liinde bulunan kurulular cesaretlendirmesi gerekir. G-8ler
bu konuda unlar yapabilir:
- Hibir snrlama ve bask olmakszn zgrce alacak
medya ve insan haklar rgtlerinin de aralarnda bulunduu
sivil toplum kurulularna izin vermeleri ynnde blge
hkmetlerinin teviki;
- Blgede demokrasi, insan haklar, basn aralar, kadn ve
dier alanlarla ilgili faaliyet gsteren sivil toplum kurulularnn
dorudan finansmannn artrlmas;
- Halk kitlelerinin desteinin alnmasna ynelik stratejiler,

32
medyann geliimi, ynetimler nezdinde lobi faaliyetleri, bir
platformun nasl oluturulaca gibi konularda sivil toplum
rgtlerinin eitilmesi ve desteklenmesi iin blgedeki organi-
zasyonlara para salanarak (Birleik Krallk Westminster Vakf
veya Amerikan Ulusal Demokrasi in Destek Tekilat gibi)
sivil toplum rgtlerinin teknik kapasitelerinin arttrlmas;
- Bir sivil toplum rgt finanse edilerek, bu rgtn
blgedeki hukuk uzmanlarn veya basn uzmanlarn bir araya
toplayarak blgede basn zgrl veya yarg reformu iin sarf
edilen abalarn yllk deerlendirmelerini yapmalar sala-
nabilir (Bu konuda Arap nsani Geliim Raporunun program
model alnabilir).
2- Bilgi To plum unun nas
Gemite bilimsel bulularn ve bilginin beii olan Byk
Ortadou blgesi, bilgiye ynelmi mevcut dnyann karsnda
kmtr.
Blgenin bilgi alanndaki byk boluu ve maruz kald
beyin g, blgedeki gelimenin baar ansn tehdit etmekte-
dir.
Arap lkelerinin yaynlad kitap miktar dnya toplamnn
ancak yzde 1.1ini tekil ediyor (ki bunlarn yzde 15ini dini
kitaplar oluturuyor).niversite mezunlarnn drtte biri yurt-
dna g ediyor. Teknoloji byk oranda dardan ithal edili-
yor. 11 milyon kiinin konutuu Yunancaya tercme edilen
kitap says, Arapaya oranla 5 kat daha fazla.
Blgede bilfiil ortaya konan abalara dayanarak G-8ler
topluluu, eitimin nndeki engelleri kaldrmay destekleye-
bilir, ayrca iinde bulunduumuz yzylda rencilerin kresel
pazarda baary yakalayabilmeleri iin gerekli becerileri kazan-
malarna ynelik yardmlar sunulabilir.
- Temel Eitim Giriimi: Nfus younluunun oluturduu
basklara paralel olarak renci saysndaki art nedeniyle
blgedeki temel eitim, hkmetin salad finanstaki yeter-
sizlik ve gerilemeden mustarip. Ayn ekilde kltrel
nemsemeler nedeniyle kzlarn eitiminin snrlandrlmasn-
dan da mustarip.
33
 Byk Ortadou blgesinde G-8lerin ilkretim iin u
unsurlar kapsayacak bir giriim abas iinde olmas mmkn:
- Okuryazarlk Temas: BM 2003 ylnda Okuryazarlk
zgrlktr! temas altnda 10 Yllk Okuryazarlk Program
balatt. mmilik ile mcadelede G-8lerin giriimi, gelecek on
yl iinde Ortadouda mmilikten kurtulmu bir neslin
yetimesine odaklanarak BMnin programyla btnletirilir.
Blgedeki mmilik orannn 2010 ylnda yzde 50 orannda
drlmesine allr. G-8ler giriimi, BMnin programnda
olduu zere kadn ve kzlar zerinde younlar.
Blgede 65 milyon yetikinin mmilikten yakndn gz
nnde bulundurursak, G-8ler giriiminin yetikiniler arasn-
da da mmilik ile mcadeleye odaklanmas ve internette eitim
yntemlerinden tutun da retmenlerin yetitirilmesine kadar
eitli programlarla eitilmeleri mmkndr.
- Okuryazarlk Tekilat: G-8ler, kzlar arasnda
okuryazarln artrlmas iin, kadnlara ynelik retmen
enstitlerinin kapasitelerini artrabilir veya yenilerini aabilir.
Bu enstitlerde okullara kadn retmenler ve kadn eitim
uzmanlar kazandrmak amacyla kadnlar retmenlik meslei
zerine eitilir. (Kadnlara erkeklerin ders vermesini yasaklayan
baz devletler var). BM program, saylar 2008 ylnda 100 bin
kadn retmeni bulacak olan mmilik ile Mcadele
Ekiplerinin hazrlanmas amacyla UNESCOya bal Herkes
in Eitim programndaki salam ynlendirmeleri de kulla-
nabilir.
- Eitim Kitaplar: Arap nsani Geliim Raporunda felsefe,
edebiyat, sosyoloji ve tabiat bilimlerindeki temel kitaplarn ter-
cmesinde nemli bir eksiklik gzlenmektedir. Yine niver-
sitelerdeki ktphanelerin iler acs hali dikkat ekmektedir.
G-8ler topluluuna mensup her lke, bu alanda kendi
klasik eserlerinin tercme edilmesi programlarn finanse ede-
bilir. Yine devletler ve yaynevleri (zel ve resmi sektr ortak-
laa), u an piyasada olmayan Arap klasiklerini yeniden nere-
derek okullara, niversitelere ve yerel ktphanelere balaya-

34
bilirler.
- Aratrma Okullar Giriimi: rdn, ileri teknolojinin kul-
lanlaca ve modern eitim programlarnn uygulanaca Ara-
trma Okullar ina etme giriimini hayata geirdi. G-8ler,
finans salayp bu dnceyi zel sektr de dahil blgedeki
dier lkelere tayarak geniletebilir (zel sektrn desteini
de talep ederek).
- Eitim Reformu: Ortadouda Amerikan Ortaklk
Giriimi, G-8lerin nmzdeki (Mart veya Nisan) zirvesinden
nce Ortadou Eitim Reformu Zirvesini kendi himayesinde
gerekletirecek. Bu zirve, blgedeki zel sektr temsilcileri,
sosyal ve sivil kurulu bakanlar ile Amerika ve Avrupadaki
meslektalarnn katlmyla reform konusuna vakf kamuoyun-
daki eitli dnce akmlarnn buluma yeri olacaktr. Burada,
zm bekleyen yerler ve konular belirlenecek ve eitim alann-
daki eksiklikleri giderme yollar aratrlacaktr. Zirvenin hemen
ncesinde Byk Ortadou Giriimine destei artrmak
amacyla G-8lerin ev sahipliini yapaca bir zirve tertip
edilebilir.
- Dijital Bilgi Giriimi: Blge, internete eriim bakmndan
en dk seviyede bulunmaktadr. nternete yklenen bilgi
ak, internetin eitim ve ticaretteki nemi gz nnde bulun-
durulduunda blge ile dnya arasnda fark kapatacak kpr
kurma tam bir zorunluluktur. Kamu ve zel sektr arasnda
ibirlii balatarak blge sathnda ve bir lke iindeki ehirler
ile kyler arasnda bilgisayar iletiimini kurmas veya
geniletmesi G-8ler topluluunun imkan dahilindedir.
Rusyadaki belde ve kylerde olduu gibi, pek ok yerleim bl-
gesindeki postanelere bilgisayar temin edilmesi uygun olacaktr.
Proje, ilkin Ortadouda bilgisayarn az kullanld (Irak,
Afganistan, Pakistan, Yemen, Suriye, Libya, Cezayir, Msr ve
Fas gibi) lkelere younlatrlacaktr. letiim amacyla maddi
olanaklarn elverdii oranda, mmkn olduunca ok okul ve
postaneye bilgisayar temin edilmeye allacaktr.
Okullar bilgisayarlarla donatma giriimi ile yukarda ad

35
geen mmilik le Mcadele Ekipleri giriimi arasnda koordi-
nasyon salamak da yine mmkndr. Yani retim yelerinin
eitim programlarnn gelitirilmesi zerine yerel retmenleri
eitmeleri, bu programlar internet ortamna talamalar; zel
sektrn de renci ve retmenlerin kullanmna sunulacak
gerekli ekipman teminini stlenmesi mmkndr.
- daresi Eitimi Giriimi: Blge genelinde i idaresi
dzeyini iyiletirme abalar balamnda G-8ler, kendi
lkelerindeki i idaresi okullar ile blgedeki eitim akademileri
(niversiteler ve enstitler) arasndan ibirlii oluturabilir.
Yine G-8ler, oluturulacak olan bu ortak akademilerdeki
eitimcileri ve eitim gerelerini finanse etme imkanna sahip-
tir. Bu akademinin programlar, mezunlar iin bir senelik
eitim dneminden tutun da pazarlama stratejileri ve irket-
lerin alma planlar gibi snrl konular ieren ksa kurslara
varan alternatifler sunabilir. Buna rnek olarak Bahreyn
Bankaclk ve Finans Enstits verilebilir. Amerikal bir
mdr olan bu kurum, Amerikadaki bir ok niversiteyle
ibirlii iindedir.
3- Ek ono m ik Frsat larn Yaygnlat rlmas
Byk Ortadouda refah seviyesinin ykseltmek iin, Dou
Avrupadaki eski komnist devletlerin yaptklarna benzer
ekonomik bir dnm gerekletirmek gerekir. Dnmn
anahtar, blgedeki zel sektrn gcnn nn amak ola-
caktr. zellikle de ekonomik gelimenin ve i imkanlar yarat-
mann ana motorlar olan orta ve kk lekli projelerin.
Giriimci snfn olumas, demokrasi ve zgrlklerin
gelimesinde byk bir etken olacaktr. Bu balamda G-8ler
aadaki admlar atabilir:
- Kalknmay Finanse Etme Giriimi:
Ekonomik kalknma ve i imkanlar yaratmak zerindeki
etkisini artrmak iin G-8ler, aadaki unsurlar ieren mali bir
giriim balatmaya almaldr:
a- Mikrofinans: Blgede baz mikrofinans kurulular mev-
cuttur. Ancak bu alanda faaliyet gsterenler hala byk mali

36
aklarla yz yzeler. htiya duyanlarn ancak yzde 5i aradk-
lar mikrofinansa sahip olabiliyor ve toplam gereken finansn
sadece yzde 0,7si karlanabiliyor.
G-8ler topluluu kk projeleri kredilendirerek bu eksik-
lii telafi etmeye yardmc olabilir. Kazanc amalayan kredilere
arlk vererek ve zellikle de kadnlarn banda olduu proje-
ler iin bu yaplabilir.
Kr amal mikrofinans enstitleri kendi ayaklar zerinde
durabilir, sreklilik ve kalknma iin ek finansa ihtiya duy-
mazlar. Be sene geri dnml 400-500 milyon dolar kredi
salayarak, ekonomiyle uraan ve 750 bini kadn olan bir mil-
yon 200 bin kiiyi fakirlikten kurtarabiliriz.
b- Byk Ortadou Para Fonu: G-8ler topluluu, blgede
iktisadi tekamle ulamak amacyla byk ve orta lekli pro-
jeleri gelitirmeye yardmc olarak, Uluslararas Para Fonu
(IMF) tarz bir tekilatn finansna katkda bulunabilir.
Belki de bu tekilatlarn G-8ler topluluundaki zel sektr
yneticilerinden bir grup tarafndan idare edilmesi mmkn
olabilir.
c- Byk Ortadou Kalknma Bankas: Kalknma iin nce-
likli olan ihtiyalar gidererek reform iin abalayan devletlere
yardmc olmak amacyla Avrupa Kalknma ve mar Bankas
tarznda blgesel kalknma messesesinin inas, bizzat Byk
Ortadou blgesindeki finansrlerin katlmyla G-8ler tarafn-
dan yaplabilir.
Bu yeni messese, blgedeki zengin lkelerin mali glerini
birletirip G-8ler ile beraber temel altyap inas, salk koru-
mas ve eitimin yaygnlatrlmas projelerinin gelitirilmesi
zerinde younlaabilir. Byk Ortadou Kalknma Bankas,
blge lkelerinin kalknma stratejileri ile teknolojik yardm
hizmetlerinin topland yer (bir nevi veri bankas) olmaldr.
Kredi (veya ba) kararlar, kredi alan lkelerin hissedilir
reformlar gerekletirdikleri oranda belirlenmelidir.
d- Daha yi Mali Dzen in Ortaklk: Blgede mali
hizmetler reformunu artrmak ve blge lkelerinin uluslararas

37
mali sisteme entegrasyonlarn iyiletirmek iin G-8ler,
blgedeki reform liderlerine yeni bir ortaklk nerebilir. Bu
ortaklktaki ama, finans sektrndeki uzmanlk ve teknik
yardmlardan bir oluum salayarak blge genelinde finans
hizmetini balatmak ve geniletmektir. u hususlara da youn-
laarak:
- Mali hizmetler zerinde devlet egemenliini azaltan reform
planlarnn uygulanmas;
- Devletler arasndaki ekonomik ilikilerde engellerin
kaldrlmas;
- Bankaclk ilemlerinin modernizasyonu;
- Pazar ekonomisini destekleyen mali aralarn geniletilme-
si, iyiletirilmesi ve sunulmas;
- Mali hizmetler zgrlnn balatlmasn destekleyen
yapsal iskeletlerin inas.
- Ticaret Giriimi:
Ortadouda karlkl ticaret hacmi gerekten de ok dk-
tr. yle ki, dahili ticaret Araplarn toplam ticaretinin sadece
yzde 6sn oluturuyor. Byk Ortadou lkelerinin byk
ksm blge dndaki lkelerle ticaret yapyor. Komular yerine
kendilerine uzak lkeler ile ayrcalkl ticari anlamalar yap-
mlardr. Bunun bir sonucu olarak, gmrk ve gmrk d
engeller sradanlamtr. Snr ticareti de nadir olarak yapl-
maktadr. G-8ler topluluu, Byk Ortadouda ticareti tevik
etmek iin aadaki unsurlardan oluan kararl yeni giriim
oluturabilir:
- Dnya Ticaret rgt Balamnda Uygulama/Katlm ve
Ticaretin Kolaylatrlmas: G-8ler topluluu, blge lkelerinin
Dnya Ticaret rgtne dahil olmalar hususunda etkinliini
kullanabilir. (DTye katlm talebinde bulunan lkeler -bunlar
iin rgte bal bir kurul oluturuldu-, Cezayir, Lbnan, Suudi
Arabistan, Yemen; katlm talebinde bulunan, ancak henz
talepleri incelenmeyen lkeler, Afganistan, ran, Libya, Suriye;
gzlemci sfat alma talebinde bulunan lke, Irak). Program
belirli teknik yardmlar ierecektir. DTne katlm konusun-

38
da sz konusu lkelerde alacak mstearlar temin etmek gibi.
Ayrca ticaretin nndeki gmrk d engellerin tanmlanmas
ve kaldrlmas zerinde younlamak dahil, katlm operas-
yonunun cesaretlendirilmesini G-8ler tevik edecektir.
Blge lkelerinin DTne katlmlar gerekleir gerek-
lemez, DTnn telif haklar ve hkmet almlar anla-
mas gibi ek taahhtlerin imzalanmas ve bu taahhtlerin
yrtlmesine dnk teknik yardmn salanlmasna odak-
lanlacaktr. Bu teknik yardmlarn blge apnda G-8lerin
himayesindeki programlarla irtibat, blge lkeleri arasnda
karlkl ticarete ynelik fiziki ve idari engellerin azaltlmas
iin gmrk vergileriyle ilgili ynlerin kolaylatrlmas
konusunda salanabilir.
- Ticaret Blgeleri: G-8ler topluluu, blgedeki karlkl
ticaretin ve gmrk ilemlerinin iyiletirilmesi iin Byk
Ortadouda ticaret blgeleri ina edecektir. Bu blgeler, zel
sektrn ticari faaliyetlerini desteklemek iin bir dizi hizmetler
sunacak ve zel projeler arasnda iliki kuracaktr. Bunlar
arasnda, yabanc yatrmclara tek bir operatr elinden
pazarlama yaplmas, nakliye ilemleri iin harcanan zaman
kaybnn azaltlmas iin gmrk brolar arasnda irtibatn
salanmas ve blgede hizmet ve mal giri knn kolaylatrl-
mas iin ortak kurallar var.
- Ticareti Gelitirme Blgeleri: Dier blgelerde zel ticaret
sahalar ile ihracat blgelerinin gerekletirdii baarlara isti-
naden G-8ler topluluu, mamullerin tasarm, retimi ve
pazarlanmas konusunda blgesel ibirliini zendirmeyi
stlenecek Byk Ortadouya mahsus belli blgelerin kurul-
masna yardmc olabilir. Yine G-8ler topluluu, kendi pazarn-
da bu mamullerin arz iin cazip reyonlar aabilir ve tecrbeleri-
ni sz konusu blgelere aktarabilir.
- Byk Ortadou Ekonomik Frsatlar Forumu:
Cazip hale getirilmi blgesel ibirliini zendirmek iin
G-8ler topluluu, Byk Ortadou Ekonomik Frsatlar
Forumu oluturabilir. Bu forum, G-8ler topluluundan ve

39
Byk Ortadoudan st dzey yetkilileri ekonomik reforma
ilikin konular tartmak amacyla buluturabilir ( camiasn-
dan hkmet d bireyler ile yetkilileri buluturan ek toplan-
tlar da tertip edilebilir). Forum, Asya-Hint Okyanusu
Ekonomik birlii Paktna (APEC) esnek olarak dayanabilir.
Ayrca mali ve ticari meselelere ilikin kurallar dahil blgesel
ekonomik konular kapsayacaktr."

40
 Byk Ortadou Projesi:
ABD'nin Hegemonya Aray

Haluk Gerger

Amerikan tarihinde, 11 Eyll sonras saldrganlkta

grld lde, deerler boyutunu bu denli ihmal edip de
sadece askeri zora bel balayan bir yneli pek grlmemiti.
Askeri alandaki rakipsiz stnlk, ideolojik-politik tek merkez-
lilik avantaj, ierde oven militarizmi besleyen tepkiler, kre-
selleme srecinin yaratt varsaylan global deerler standart-
lamasna duyulan gven ve Souk Sava kazanmada
Reagan'n g politikasnn belirleyici olduuna duyulan inan
gibi faktrlerin yaratt frsat alglamasyla imparatorluk ihti-
raslarna gem vuramayan bir ekibin nclnde salt iddetin
gcne dayal strateji Bush ynetimince yrrle konuldu. Bu
stratejinin doal bir baka parasysa, geleneksel ittifaklardan
koparlm bir tek yanll iermesiydi. Artk Bat Avrupal
mttefiklerle ya da Birlemi Milletler gibi uluslararas kuru-

41
lularla ibirlii en alt dzeye indirilecek ya da hatta gerek-
tiinde askya alnabilecekti. En fazla, ihtiya duyulduunda,
tetikilerle i yaplacakt.
Bu arada, uluslararas normlarn (bunlarn, uluslararas
kurumlar gibi, byk lde emperyalist sermayenin ihtiya ve
karlarna gre oluturulduklarna baklmakszn) grntde
olsun gzetilmesinden de, kanlmaz olarak, vazgeilecekti.
Uluslararas ilikilerde ve devlet davranlarndaki norm-g
kullanm dengesinde ibre kesinlikle ve byk oranda gten
yana kaydrlacakt. Daha 1990 ylnda, muhafazakar yneliin
ideologlarndan bir yazar Legalitenin Tehlikeleri balkl
makalesinde yle yazyordu:
yle zamanlar olabilir ki, Birleik Devletler karlarn, bir
uluslararas oydama olmakszn da savunmak durumunda kala-
bilir. Byle bir durumda, uluslararas hukuk taknts Amerika'y
rehin alabilir.1

Bu eilim zamanla liberalleri de anaforuna ald. New York

Times yazar Thomas Friedman gce tapnmay, 2000 ylnda
yaymlanan Th he L ex us and the Olive T ree balkl kitabnda,
genel olarak kapitalizmin, zel olarak da kresellemenin zn
aa karan bir netlikle ifade etti:
Pazarn gizli eli, gizli bir yumruk olmakszn asla alamaz.
McDonalds, F-15 jetlerinin yapmcs McDonell Douglas
olmadan geliemez. Dnyay Silikon Vadisi teknolojileri iin
gvenli yapan gizli yumruun ad, ABD Kara Kuvvetleri, Hava
Kuvvetleri, Donanmas ve Deniz Piyadeleridir.

Bu strateji, sonunda, Irak'ta teste tabi tutuldu. Ama, hi

kukusuz, Irak'la snrl deildi; oradaki igal sadece bir
balang olarak dnlmekteydi. Balangn genel ilkeleri-
ni, daha 1997 ylnda, aralarnda Dick Chaney, Donald
Rumsfeld, Paul Wolfowitz, Steve Forbes, Francis Fukuyama ve
W. Bush'un kardei Jeb Bush'un da bulunduu bir grup tarafn-
dan yazlan raporda bulmak mmkn:

42
 20. yzyl sona ererken, Birleik Devletler dnyann en
nde gelen gc durumundadr. Bat'y Souk Sava'ta zafere
ulatrdktan sonra Amerika hem bir frsat ve hem de bir meydan
okumayla kar karyadr: Birleik Devletler, gemi yllarn
kazanmlarnn zerinde ykselme vizyonuna sahip midir?
Birleik Devletler, Amerikan ilke ve karlar asndan elverili
bir yeni yzyl biimlendirme azmine sahip midir?
[htiyacmz], gl ve bugnn ve gelecein sorunlarn
karlamaya hazr bir askeriye; darda Amerikan ilkelerini cesa-
ret ve bilinle gelitiren bir d politika; ve Birleik Devletler'in
global sorumluluklarn kabul eden bir ulusal nderliktir.
Elbette, Birleik Devletler gcn nasl kullanaca
konusunda ihtiyatl olmaldr. Ama global nderliin sorumlu-
luklarnn kullanlmasyla ilgili bedellerden kolayca kanamayz.
Amerika, Avrupa, Asya ve Ortadou'da bar ve gvenliin
devamnn salanmasnda yaamsal bir role sahiptir.
Sorumluluklarmzdan kanrsak, temel karlarmza tehditleri
davet etmi oluruz. 20. yzyl tarihi, bize, koullar, kriz k-
madan nce ekillendirmenin ve tehditleri de tehlikeye
dnmeden karlamann nemli olduunu retmi olmaldr.
Geen yzyln tarihi, Amerikan liderlii davasn sahiplenme-
mizi bize retmi olmaldr. 2

Rapora gre, Irak ya da Saddam rejimi ise, stratejik yneli-

min, Krfez'e sarkmann ve petrol artk dorudan Amerikan
askeri varlyla ve belki de zelletirerek ele geirmenin
bahanesini ve srama tahtasn oluturmaktadr:
Gerekten de, Birleik Devletler on yllardr Krfez blgesel
gvenliinde daha kalc bir rol oynama imkanlarn aramtr.
Irak'ta halen zlmemi ihtilaf, imdilik bir mazeret yaratyorsa
da, blgede byk bir Amerikan askeri varl bulundurma ihti-
yac, Saddam Hseyin rejimi meselesini amaktadr.3

Irak igal edilirken bunun sadece bir balang olaca, ilk

azda hedefin Suriye, ran olduu ve hemen ardndan da
Suudi Arabistan ile Krfez'in drlmesinin gelecei herkesin
bildii bir sr olarak yaygn biimde dillendirilmekteydi.
Baba Bush, 1991'de, artk Vietnam Sendromunu Arabistan

43
llerine gmdk derken bu yeni saldrganln kaplarnn
aldn belirtiyordu. Oul Bush ve ekibi gerisini getirecekti.
Ne var ki, Irak'taki direni denklemi kkten etkiledi ve
deitirdi. Salt zor ve iddet, emperyalist terr, sadece btn
dnyada daha batan ynsal ve aktif biimde yerilmekle
kalmad, sadece ABD iinde gittike artan sert bir muhalefet ve
toplumsal kutuplama yaratmad, esas olarak, Irak'ta anlad
dilden bir yantla da karlat, askeri olarak aka yenilgiye
uratld. Bu, btn Ortadou'da, yani ilk hedef blgedeki
zgveni ve direni kararlln da ykseltti.
Irak'taki direni ve askeri baarlar o denli beklenmedik ve
o denli etkiliydi ki, Vietnam'da uzun yllar iinde, 58 bin kayp
ve ierde byk ekonomik/toplumsal kle gelen Sendrom,
Irak'ta daha igalin ilk yl dolmadan ve kayplar yzlerle ifade
edilirken ortaya kt.
Washington Post gazetesinin 29 Kasm 2004 tarihli
nshasnda Brian Gifford, len Amerikan askeri says bin
200', yarallarn says da 10 bini amken yazd yazda
Amerikan ordusunun Irak'ta iinde bulunduu durumun
Vietnam'dan da kt olduunu yazd. Gifford'un bildirdiine
gre, dnemlerin asker saylarna gre hesaplandnda,
Amerikan Silahl Kuvvetleri Irak'ta, kinci Dnya Sava'yla
karlatrldnda gnlk lm oranna gre 4,8 kat daha fazla
kayp vermektedir. Bu oran, Vietnam'a gre de 0,25 daha
fazladr.
Bu noktada, btn bu byk saldrganlk cretine karn
ABD'nin onu ok zorlayan yapsal sorun ve zaaflarndan da
ksaca sz etmek gerekmektedir. Dnya nfusunun yzde 4'n
oluturan ABD, gcnn bir gstergesi olarak, dnya enerji
pastasnn yzde 25-30'unu tketmektedir ama, zaaflarnn bir
kant olacak biimde, dnya hapishane nfusunun da yzde
25'ini barndrmaktadr. Kendi parasyla borlanma lksne
sahiptir ama dnyann da en borlu lkesidir. Dnyann en
fazla sermaye eken lkesidir bir yandan, ama te yandan da,
500 milyar dolarlara kadar ykselmi bte aklar ve 600 mil-

44
yar dolara ykselmi ticaret ayla da, arklarn evirebilmek
iin her gn 1,5 milyar dolarlk bir sermaye transferine de
gereksinim duymaktadr bu lke. Resmi rakamlara gre yak-
lak 40, baz tahminlere gre de 80 milyon insann yoksulluk
snrnn altnda yaad bir zenginlik lkesidir ayn zamanda
ABD. ABD, dnyada vatandalarn en fazla idam eden, ocuk-
lar ve zihinsel zrlleri en fazla infaz eden lkeler arasnda da
en stlerdedir. Silahla ilenen cinayetlerde de birincilii kim-
selere kaptrmamaktadr. On milyonlarca insann, uyuturucu,
alkol, kronik isizlik ve iddetle rlm yasam koullarnda
rtld bir rya lkesidir buras. Artk btn dnya
lkelerinin toplamndan daha fazla askeri harcama yapar duru-
ma gelmitir ama bu gcn arttrmaktan ziyade zaaflarn
derinletirmeye yaramaktadr. Dnyaya kltrn, hayat
tarzn yaymakta byk etkiye sahiptir ama ayn zamanda
bugn dnyann en nefret edilen lkesi konumundadr da.
Bu koullar altnda, ABD'nin Irak'taki durumunu bataa
dmek olarak nitelendirmek yanl olmayacaktr. ayet igal-
ci, igal ettii yeri denetim altnda tutamyor, kabul edilebilir
kayplarla igali srdremiyor ve kendi knn makul
imkanlarn yaratamyor, yani bir biimde yenilgi saylamayacak
bir geri ekilmeyi baaramyorsa, bataa saplanm demektir.
ABD o durumdadr ki, son seimlerde grld gibi muhale-
fet (Kerry) de bir k imkanna, ya da ayn anlama gelmek
zere, igali srdrmekten baka bir seenee, sahip olmadn
itiraf etmek zorunda kalmtr. Sreklileme zorunda kalan bir
igalse, tanm gerei, bataklk anlamna gelmektedir. Krfez
Sava srasnda da grevde olan baba Bush'un ahin dileri
bakanlarndan James Baker, bu yln banda Rice niversite-
si'nde yapt konumada, kalclam bir igalin hem ierde,
hem darda olumsuz sonular douracan sylemek zorunda
kalmtr. Bataklk da tam budur ite: gal srdrlemez olur,
sorunlar arlatrr, dolaysyla grntde olsun biran nce k-
mak gerekir ama baarlamaz. Sonras, kendi cenderesi iinde
kvranmak, debelendike batmak ve sonunda da boulmak...

45
 ABD'de stelik egemen evrelerde ve bilhassa da CIA
iinde ve askeri evrelerde atlak sesler kmakta, homurdan-
malar daha ykselmekte, aresizlik ve askeri baarszlktan
ikayetler artmaktadr. ABD'nin Irak'ta sadece moral ya da poli-
tik olmayan, ok ciddi bir askeri boyutu da bulunan yenilgisini
bir abartma olarak grme ve kabul etmeme eilimindekilere en
iyi yantla kant dorudan Amerikan Genelkurmay Bakan
Richard Myers, stelik Amerikan Senato'sunda vermitir.
General Myers, Senato'da 12 Mays 2004'de yapt konumada
aynen yle demitir:
Irak'ta askeri olarak bir yenilgi sz konusu olamaz. Ayn
zamanda Irak'ta askeri olarak kazanmak da mmkn deil. Bu
sre uluslararaslatrlmaldr. Birlemi Milletler ynetim
roln oynamak zorundadr. Bana gre sonunda kazanmamzn
tek yolu budur.

Bu konumadan be gn sonra, Carnegie Vakf'nn st

dzey mensuplar olan Joseph Cirinciona ve Anatol Lieven ise,
Amerika'nn iinde bulunduu durumu yle belirtiyorlar:
Amerika'nn Irak'taki konumu srdrlemez durumdadr.
ABD, Necef ve Felluce'yi yerle bir etmek iin yeterli kaba askeri
gce sahiptir, ama ayn zamanda anlamtr ki, sadece Irak'taki
giriimini deil, btn Ortadou'daki konumunu berhava etmek-
sizin bu gc kullanamaz.
Bu askeri yenilginin zerine -ieride yaratt yanklar bir
yana -Malezya'dan Fas'a kadar btn Mslmanlarn fkesini
krkleyen Ebu Garib hapishanesinin ahlaki yenilgisi de eklen-
di. 1974 ylnda, Bakan Richard Nixon, poplaritesinin en
dk olduu dnemde teselliyi, buyur edilip arland Msr
ziyaretinde bulmutu. Bugn dnyada Bakan George W.
Bush'un ziyaret edebilecei tek bir Arap bakenti yoktur.
Bu iki yenilginin sonucu olarak, Amerika'nn dier
Mslman devletlere kar askeri g kullanaca ynndeki
tehditlerinin de bo olduu aktr. Kullanlamayaca ispatlan-
m bir g, gerek bir g deildir. Amerikan Ordusunun hali-
hazrdaki bu zayflnn aa kmas ABD'nin sadece Irak'a

46
 deil bir btn olarak Ortadou'ya ynelik stratejisinin kkl bir
ekilde yeniden deerlendirilmesini zorunlu klyor.
ayet ABD, Irak' yeniden istikrarl bir hale getirecek ve ken-
disinin er ge gerekleecek olan geri ekilmesini kolaylatracak
bir blgesel koalisyon dnyorsa, bunun iin bir n adm
gereklidir. Washington'un Irak' uzun vadede bir Amerikan
Askeri ss olarak kullanma ynndeki niyetini kesinlikle terk
etmesi gerekmektedir. Etkin bir uluslararas bar gc tesis edilir
edilmez glerini ekeceini kabullenmelidir.
Bu, ABD'nin, says 2000'i bulan alanyla dnyann en
by olmas kararlatrlm Badat Bykelilii'nde dra-
matik bir kltmeyle balatlmaldr. Bykeli John
Negroponte, 1980'lerde Honduras'ta merkezi kontrgerilla prog-
ramn yrtt gibi, ABD'nin Ortadou'ya ynelik rejim
kart operasyonlarn Badat'tan yrtmek zere tehizat-
landrlmamaldr.4

imdi bu noktada okurun dikkatini hem General'in, hem de

sivil ideologlarn sylediklerindeki bir baka ortak noktaya ek-
mek ve bunu Byk Ortadou Projesi (BOP) ile ilin-
tilendirmek gerekmektedir. General Myers yukardaki konu-
masnda srecin uluslararaslatrlmasndan, Birlemi
Milletler'in devreye girmesinden szederken, Cirinciona ve
Lieven kkl strateji deiikliini gndeme getiriyorlar ve
blgesel koalisyondan, etkin bir uluslararas bar gc
tesisinden szediyorlar.
Ayn gnlerde, 10 Mays 2004 tarihinde Sebastian Mallaby,
nerilen strateji deiikliini ve uluslararaslamay akla
kavuturuyordu:
... Bush'un ekibi, gvenliin, uygarlk deerlerini evre
lkelere yaymaya bal olduu ynndeki emperyalist baka
ynelmi durumda. Emperyalizm doru tehisi koydu -ken
devletler, kaos ve yoksulluk bizleri tehdit etmektedir- ancak yan-
l reeteyle: tek bana mdahale. Amerika'nn demokratik ve
eitliki ideallerinin zaferi Bush'un plak Amerikan
Emperyalizmi'ni dnyann geri kalan ksmnda istenmez klyor;
yumuak gcmz sert gcmz snrlandryor.

47
 Gerekli olan ey, uluslararas kurumlar tarafndan meru-
latrlm ve bir noktaya kadar onlar tarafndan yrtlen yeni
tarz bir emperyalizmdir. Bir dahaki sefer, Irak gibi bir baka yere
girdiimiz zaman, tartlmaz bir uluslararas yetkiye sahip ve
beynelmilel ulus ina etme uzmanlarnn desteini arkamza
alm olduumuzdan emin olmamz gerekiyor. Bu da yeni bir
tartmaya ihtiyacmz olduunu gsteriyor: Enternasyonalist em-
peryalizm daha iyi uluslararas kurumlar olmakszn i gremez.
Bu ksa srecek bir tartma olmayacaktr elbette. Ancak en
azndan nleyici savalar merulatracak ve vetoya tutsak olma-
yacak bir imkana ihtiyacmz var: BM Gvenlik Konseyi'nde,
Rusya ve Fransa gibi aktrlere hereyi engellme gc vermeyen
ama yine de nemli sz hakk tanyacak bir arlkl oy mekaniz-
masna sahip olmal. Ve ulus inac (nation-building) uzmanlar
birararada toplayacak uluslararas bir kuruma ihtiyacmz var.
Mali bir kriz ortaya ktnda Uluslararas Para Fonu var. Bir
gvenlik krizi ulusal inay gerektirdiinde de Uluslararas
Yeniden na Fonuna ihtiyacmz olacaktr.5

Byk Ortadou Projesi'nin ilk anlam da burada ortaya k-

maktadr. BOP, bir yanyla, ABD'nin iine dt kmazdan
kurtulabilmek iin bata Bat Avrupa'l mttefikleri ve NATO
olmak zere baka lkeleri ve BM gibi uluslararas kurulular
bir biimde devreye sokma giriimidir. Burada elbette, esas
olarak, sz ve yetki sahibi ortaklar yerine daha ok kestaneleri
ateten alacak uydularn yaratlmas amalanmaktadr ama
igal harekatnn banda mttefiklerini, BM'yi, dnyay dinle-
meyeceini, gerekirse tek bana Irak'a gireceini kstah bir
dille aklayan ve bunu da yapan bir lkenin siyasetindeki
deiiklii de not etmek gerekir. Ne denli taktik mlahazalarla
ve itenliksiz bir biimde yaplrsa yaplsn, BOP Amerikan
emperyalizmi asndan kukusuz bir geri ekilmeyi ifade
etmektedir ve bunun temel nedeni de Irak Direnii karsnda-
ki ok ynl yenilgilerdir.
BOP'un ve sonraki gelimelerin temsil ettii geri ekilme,
ABD asndan, esas olarak NATO dolaymyla Bat Avrupa'y
ve lojistik destek grevleriyle snrlandrlm olarak da BM'nin

48
devreye girmesine sar k yaklmas biiminde ortaya kmak-
tadr. ABD, Avrupa emperyalizminin kendisine ynelttii temel
eletiri olan tekyanllktan bir tr emperyalist ortaklk pro-
jesine dn yaptn gsteriyor BOP ile. Bunun taktik bir yak-
lam, bir aldatmaca, bir samimiyetsizlik rnei olduu
dnlse de, BOP, ABD nderliinde bir tr emperyalistler-
aras ibirliini ngryor gerekten de.
BM'nin (Irak iinde gereklemeyen) lojistik destek ve
incir yapra ilevini biryana brakrsak, szkonusu ortakln
NATO dolaymyla yaplmaya allmas zorun plandaki strate-
jik neminin deimediini gsteriyor.
NATO, ABD'nin Sovyetler Birlii'ni kuatma ve boma
stratejisinin bir rn ve klcyd bir bakma. te yanyla da,
mazlum halklar dnyasndaki ulusal kurtulucu
devletlemeyi denetim altna almann bir aracyd. ABD, her iki
ama iin de Ortadou'da ve Asya'da da blgesel NATO'lar
kurmay ve bunlarn Amerikan emir-komutas iinde organik
bir saldr aygt olarak kullanmay hedefliyordu.
nce, Sovyetler Birlii bir demir ve elikten bir mengene
iine sktrlacak, militer paktlarn cenderesinde tlecekti.
Kuatma (Containment) stratejisinin esin kayna ABD'li
diplomat Kennan, her bakmdan tecrite alnacak ve dolaysyla
da doal yaam imkanlarndan mahrum braklacak Sovyetler
Birlii'nin, bir de, Parti'nin birlii ve verimi ortadan kaldrlr-
sa bir gecede ulusal toplumlarn en glsnden en zayf ve
zavallsna dntrlebileceini yazyordu. Ama, Sovyetler
Birlii iindeki rme tohumlarn harekete geirmekti.6
Bunun iin Avrupa'daki NATO'ya Ortadou NATOsuyla
Asya NATOsunun da eklemlenmesi gerekmekteydi.
Bu askeri paktlar zinciri byk Asya'y da kuatm olacakt.
in bu boyutunu daha o zaman Scott Nearing grmt:
ABD askeri liderlerinin grd biimiyle resim udur.
Asya, Trkiye ve Arabistan'dan Formaza'ya, Filipinlere,
Okinowa, Japonya ve Aleusian'a dein embere alnacak ve
Pakistan'da yeni alacak olanlar da dahil ABD'nin hava sleri

49
 tehdidi altnda yaayacak ve ABD'de eitilmi, ekipman ABD
tarafndan salanm; Trkiye, Pakistan, Hindi ini, Formaza,
Kore ve Filipinler'de kurulacak ordularla Asyallar, Asyallara
kar savaacakt. Asya denizleri, Svey'ten Boazlar yoluyla
in Denizi ve Uzak Pasifik'e Amerikan donanmasnca
denetlenecek, Hint ve Pasifik okyanuslar da temel amac
Amerikan irketlerinin petrol, kalay ve kauuk gibi temel ham-
madeler zerindeki karlarn ve yatrm ve mallar iin krl
pazarlarnn korunmas olan Amerikan militarizminin elikten
penesi iinde tutulmu olacakt. Bugn, Asya'nn ekonomik
bakmdan ele geirilmesini, smrlmesini, askeri olarak ege-
menlik altna alnmasn ve siyasal maniplasyonunu hedefleyen
bu program ancak ksmen gereklemitir. Byk ksm hala
kat zerindedir. 7

Ortadou NATOsu hi gereklemedi. Asl hedef Arap

lkelerinden sadece Irak'n katld Badat Pakt, anlamay
imzalayan hkmetin devrilmesi ve yeni ynetimin ayrlma-
syla, ok ksa srd. Yerine konan CENTO'da ise hi bir Arap
lkesi temsil edilmiyordu. Avrupa ile Asya arasndaki hayati
militer zincir de, ran ve Trkiye gibi tetikilerle birbirlerine
balanmaya alld. te NATO'nun 2004 Haziran'ndaki
stanbul zirvesinde NATO'nun blgeye szma d de zayf bir
biimde gereklemi oldu. Afganistan'da bulunan NATO,
artk Irak polis gcn eitmek zere Irak'a da demir
atmtr. Bu, elbette, NATO'nun bellibal Avrupa'l yelerinin
ekinceleriyle imdilik zayf bir hamledir. Ayrca, ABD'nin
gcne dayanarak ve uyum koullarnda gndeme gelen eski
d, bugn, uyumsuzluk koullarnda ve daha da nemlisi
ABD'nin gszlnden kaynaklanarak gerekletiriliyor.
ABD'nin skmlndan yararlanarak kapsndan kovulduk-
lar blgeye bu kez pencereden szma frsatn yakalayan, bu
arada ABD'nin yenilgisini sistemik felaket olarak gren ve
fakat tetikilik de yapmak istemeyen Avrupa'llar bu servende
nasl bir rol alacaklarn henz tam olarak kestirebilmi deiller.
Bununla birlikte, BOP ile birlikte gndeme bir Kautskiyen
dn, bir ultra/sper emperyalizm denemesinin sokulduu

50
da bellidir. Yani, yukarda eitli Amerikallardan yaplan aln-
tlarda sz edilen uluslararas emperyalizmin BOP ile pratik
iler gndemine getirildii bellidir. Tabii bunun pek de onlarn
sand kadar yeni olmad da biliniyor.
Bilindii gibi, Alman sosyal demokrasisinin nderlerinden
Karl Kautsky, emperyalizmi, onun yolat savalar ve
silahlanmay, kapitalist rasyonallik asndan zararl bulmu,
kapitalistlerin kendi ykmlarn getirecek bu yoldan ayrlacak-
larn ummutur. Kautsky, bu ykler karsnda, sermayenin
ibirliine ya da ortakla dayal bir ultra emperyalist akl-
cl hayata geirmesinin mmkn olduu tezini ilemitir.
Kautsky, sermayenin bu ksrdngden kabileceini savunmu
ve emperyalistlerin, birbirleriyle savamadan, dnyay ortaklaa
ynetip smrebilecekleri bir dzenlemeyi hayata geirmeye
muktedir olduunu iddia etmitir:
Dnya savandan sonra silahlanma yarn srdrmek iin
kapitalist snfn kendi bak asndan deil, ou kez, kimi
silahlanma karlar asndan bile ekonomik bir zorunluluk yok-
tur. Tam tersine, devletleraras atmalarn son derece tehdit
ettii ey, kapitalist ekonomidir. Bugn her uzak-grl kapita-
list kendi yoldalarna yle seslenmelidir: Dnya kapitalistleri
birleiniz!.. [S]avatan nce bile, Balkan Savandan bu yana
hem silahlanmann, hem de smrgeci genilemenin maliyetinin
sermaye birikimi ve sermaye ihracnn hzl ilerlemesini tehlikeye
atan, bu yzden de, kapitalizmin kendi ekonomik temellerini
tehdit eden bir dzeye ulam olduu apak durumuna
gelmitir...Silahlanma yar ve bunun sermaye piyasas zerinde-
ki istemleri artarak srmeye devam ederse, savatan sonra da
durum daha iyi deil, daha kt olacaktr. Bylelikle, emperya-
lizm kendi mezarn kazyor. Kapitalizmi gelitirme arac olmak-
tan, bir engel durumuna geiyor...[K]apitalizm proletaryann
artan politik muhalefetiyle harap edilebilir, ama ekonomik bir
kntyle ortadan kalkmas iin bir neden yoktur. Tersine,
emperyalizmin imdiki politikasnn srdrlmesi bylesi bir
ekonomik ykm, aa yukar zamansz bir ekilde getirecektir...
Dev fabrikalarn, dev bankalarn ve milyarderlerin amansz
rekabeti kkleri yutan byk mali gler karteli dncesine

51
 yol amtr. Emperyalist byk glerin dnya savandan da,
onlar arasndaki en glnn bir federasyonu sonucu doabilir
ve bu, silahlanma yarna son verecektir.
Bu yzden, salt ekonomik adan, kapitalizmin bir baka yeni
evreyi, kartellerin politikasnn d politikaya aktarlmasn, bir
ultra-emperyalizm evresini yaayabilmesi dlanm deildir. 8

Lenin'in aktard iki ayr yazsnda ise, yle demektedir

Kautsky:
Sermayedeki yaylma drts emperyalizmin bask ve iddet
yntemleriyle deil, bar demokrasiyle en elverili llere
ulaabilir...
Bugnk emperyalist siyasetin yerine, ulusal mali-sermaye-
ler arasndaki savamn yerine uluslararas dzeyde birlemi
mali-sermayeyle dnyann ortaklaa smrlecei yeni, ultra-
emperyalist siyaset alamaz m? Kapitalizmin bu yeni aamas her
halde anlalr bir eydir...9

Bu savlara Lenin'in teorik ve hayatn tarihsel-pratik yant-

lar biliniyor. Bugn yantlamamz gereken soru, BOP'un, en
azndan Ortadou'da, Kautskyen bir d olarak bir tr ultra-
emperyalist ortakl ngrp grmedii ve byleyse, bunun
mmkn olup olmaddr. Blgede ve dnyada gelecek bir
bakma bu Projenin sonularna gre biimlenecektir.
imdilik, Ortadou'da, BOP ile, ABD, Kautsky'nin szn
ettii trden en glsnn nderliinde bir ortaklk neri-
yor. G-8'lerin ve NATO'nun toplantlarndaki Amerikan tavr
bu yndedir. Bu ortaklkn, Lenin'in Kautsky'e verdii yant-
larda grlen trden elikiler, egemenlik ve tam denetim
drts, hasmane rekabetle rl olduu da ak. Bu, hem
ABD'nin, konumundan kaynaklanan doall iindeki, ortak-
lk anlaynn karakterinde, hem de tekilerin yaklamn
belirleyen faktrlerde grlyor. Emperyalistler arasndaki
ortaklk ancak bu kadar bir vizyonla ve rasyonellikle
gndeme gelebiliyor.
Bu durumda, iki olaslktan szetmek mmkn: Ya BOP l
domu olarak sessiz bir biimde gmlecektir ya da (kresel

52
rekabetin ykcl; hegemonik gcn pek ok alanda ve Irak'ta
kan kaybetmekte oluu; bizatihi direniin ihra ettii elikiler;
gl olann tam denetim dayatma gds; hasmane rekabeti
kamlayan obur itiha ile snrl kaynaklar ve benzeri pek ok
baka faktr gibi nedenlerle) emperyalistleraras eliki ve
atklar blgeye de aktarlacak, istikrar yerine yeni unsurlarla
beslenen kaos derinleecektir. 10
ABD yneticileri, zellikle 11 Eyll saldrlarndan sonra,
esas olarak, kritik Krfez blgesine ilikin iki nemli tesbit ve
tehiste bulundular. lki, blgede Amerikan desteiyle imdiye
kadar ayakta durabilmi ve emperyalizme nemli hizmetlerde
bulunmu rejimlerin artk arkaik, toplumsal dayanaklardan
yoksun, tecrit edilmi bir konumda olduklar ynndeydi. Bir
baka ifadeyle, artk bunlarn ipiyle petrol kuyusuna inilemezdi.
kinci, ve daha nemli olarak da, kendi nlenemez rmlk-
leri iinde bu rejimlerin bizatihi kendilerinin istikrarszlk kay-
na olduklar ve yarattklar bataklkta srekli muhalefet
(terrist) rettikleriydi. Bu, belli llerde btn
Ortadou'yu kapsayan bir anlaya da dnmekteydi. Bu
durumda ABD, blgede, sadece bir rejim ya da daha doru bir
deyile personel deiikliiyle yetinemezdi, bir kapsaml
toplumsal dnme, dzen deiikliine ihtiya vard, ABD'nin
emperyal karlarnn yeniden salam dayanaklara kavua-
bilmesi iin. Bu dayanaklarn artk arkaik, tarih dna
dmlerle tepeden deil, dzen ve toplumun kendisinde
yaratlmas, yani organik olmalar, dolaysyla da bir organik
hakimiyet tesisini olanakl klmalar gerekirdi.
Amerika'l ideologlardan Richard Haas, In te rven tio n
(Mdahale) balkl kitabnda yle diyor:
Askeri gle belli kiileri hedef almak zor...ABD'nin politik
nderlikte deiiklik yapmak iin [askeri] g kullanma abalar,
Libya'da Kaddafi, Irak'ta Saddam ve Somali'de Aidid rnek-
lerinde olduu gibi, baarsz oldu...G politik deiimi nisbeten
mmkn klacak bir ereve yaratabilir ama, olaanst istih-
barat ve biraz anstan da daha fazlas olmakszn, gcn kendi

53
 bana spesifik siyasal deiiklikleri ortaya karmas pek
mmkn deildir. Bylesi deiiklik olasln arttrmann tek
yolu, ulus ina etme (nation-building) gibi hayli kapsaml mda-
halelerden geer. Bu ise, nce btn muhalefeti yok etmeyi ve
sonra da bir baka toplumu temelden yeniden yaplandrmay
mmkn klacak igali gerektirir...[Bu sre], tm yerel muhale-
feti yenmeyi ve silahszlandrmay ve meru g kullanm
zerinde tekel ya da yar-tekel hakimiyete sahip bir politik
otoritenin [tesisini ierir].11

Burada sylenenler tam da ABD'nin Irak ve Ortadou'da

yapmak istedikleridir. Sylencedeki Tanrnn insan kendi gl
cemalinden yaratmas gibi ABD de Ortadou'yu, ve giderek,
insanl kendi hayat tarzndan yeniden oluturmak istemekte-
dir. Ortadou'da istenen yeni bir insan, yeni bir toplum, millet,
din, kltr inasdr. BOP bunun giriimidir.
Bu, ayn zamanda, Amerikan emperyalizminin hakimiyet
yntemine ilikin bir ayrdedici zelliine de uygundur. ngiliz
tarihi Hobsbawm yle diyor: On dokuzuncu yzyl
ngiltere'sinin aksine, Amerika, devrimci bir ideolojiye dayanan
bir devrimci gtr. Devrimci Fransa ve Sovyet Rusya gibi,
Amerika sadece basit bir devlet deil, ayn zamanda, dnyann
belli bir biimde dnmne adanm bir devlettir. 12
Dolaysyla da, Amerikan emperyalizminin kurduu bamllk
ilikisi nemli bir farkllk gstermektedir. ABD hakimiyetini,
belirli ibirliki odaklardan ziyade, ya da onlara ek olarak, daha
farkl bir dzeyde kurmakta ve yrtmektedir. ABD, hakimiyeti
altna ald bir lkede, o lkenin dzenine ikin bir zellik
kazanmakta, bir baka ifadeyle o dzenin dorudan isel,
organik bir paras olmaktadr. Bu haliyle de, dsal bir unsur
olmaktan ziyade, daha ok, dzen ile fzyona girmekte, toplum-
sal dokuya nfuz etmekte, kurumlardan hayat tarzna,
brokrasiden kltrel iklime, toplumsal ruhi ekillenmeden
sekinlere, bilim kurumlarndan medyaya, giderek, neredeyse
solunan havaya, iilen suya kararak hayatla btnlemekte,
bir tr hemhal olmakta, dzen iinde erimektedir. Bu tr ege-

54
menlik sistemi, dolaysyla, kolay elde edilemeyecek olan bir
deerler hegemonyas zerine kurulmakta, organik bir enteg-
rasyonla yrtlmektedir. sel, organik bir unsur olarak
Amerikan emperyalizmi artk grnmez eliyle domestik
olarak hkmn icra etmektedir.
Bu anlattmza en gzel rnekler, kinci Dnya
Sava'ndan sonra kvama getirilen Almanya ve Japonya'dr.
Buralardaki kalc Amerikan hakimiyeti, askeri igalle deil,
deerler hegemonyas yoluyla dzene szmaktaki beceride
sakldr. Bugn bile, bu iki lke birer kk Amerikadrlar,
btn grnr grnmez elikilere ve bamszlklarna karn.
Kk Amerika karikatr Trkiye de iyi bir rnek olutur-
maktadr bu konuda. ABD, Trkiye'de, AB ya da tek tek
Almanya, Fransa, Rusya gibi dsal faktr deil, ikin bir unsur-
dur; zel hakimiyetini zel balarla kendine balad zel odak-
lar araclyla olduu kadar, hatta ondan da daha fazla organik
nfuzu ile srdrmektedir. O, Trkiye'de her yerdedir, kan
dolamndaki oksijen gibidir ve elbette zehrini her yana
tayabilmekte, her organ, giderek, tm vcudu, metabolizmay
denetimi altnda tutmaktadr, onun sefil yaamnn hayat
iksiri olabilmektedir.
Bu arada, Paul Sweezy ve Paul Baran, Harry Magdoff gibi
Amerikal Marksistlerin iaret ettikleri, Amerikan emperya-
lizminin azgelimilii yapsallatrp srekliletirdii tezi de,
bir yanyla, bir anlamn da bu noktada bulmaktadr. Amerikan
tipi hakimiyet ancak kurumsallam bir azgelimilik batak-
lnda hayat bulabilmektedir.
Bu hakimiyet yaps, ayrca, ABD'nin hem gc, hem de
zaaf olmaktadr. G kayna olmaktadr nk O'nu bir dsal
mstevli olmaktan kartp dzene ikin yerli mal yapmak-
tadr. Bylece, Amerikan emperyalizmi, bir yandan, hayatn her
alan ve boyutunda yaygn bir varlk olarak etkisini kullanmak-
ta, bir yandan da, yabanc olmann yaratabilecei tepkilerden
korunmakta, nihayet, kendisini yerelletirerek yerliyi tasfiye
etmektedir. Ayrca, belirli ibirliki odaklarn ittifakna ve

55
dolaysyla da onlarn gcyle belirli ekonomik-politik-sosyal
unsurlara mahkum olmadan daha istikrarl klmaktadr ege-
menliini ve yapsal bamllk ilikilerini.13
te BOP, bu nedenlerle, blgeyi kreselleme srelerine ve
global kapitalizme eklemlemeyi, stratejik alan olarak ele
geirmeyi, enerji kaynak ve ikmal yollarna egemen olmay
ieren, bunun iin dorudan Amerikan askeri varln ve ibir-
liki hkmetleri ngren ve fakat bunlar ayn zamanda aan
bir projedir. Bunun iindir ki, BOP, banka ve irket kurmak
kadar, sivil toplum rgtlerini yaratmay; polis ve ordu gc
oluturmann yannda niversite ve medya yaratmay; formel
bamllk zincirleriyle birlikte kadn eitim merkezlerini,
okuma yazma kurslarn, yardmlama enstittlerini, ocuk
bakmevlerini, halk ktphanelerini kurmay hedefliyor.
Demokratikleme ve sivilleme sylemleri elbette byle bir yak-
lamn ayrlmaz unsurlar olarak dilendiriliyor. Haziran
2004'teki G-8'ler toplants iin hazrlanan bir Beyaz Saray bel-
gesinde, G-8 yelerinin, blge hkmetleri, i alemi ve sivil
toplum temsilcileriyle egdm iinde, varolan programlar
'younlatrmak ve geniletmek,' demokrasiyi yerletirmek,
eitimi dzeltmek, istihdam ve ekonomik bymeyi salamak
iin bir Destek Plann aklamakta ve BOP'un zn ortaya
koymaktadr. Bu belgede, demokratik kurumlar ve demokrasi
programlarnn balatlmas ve glendirilmesinden; mikrofi-
nans giriimiyle nmzdeki 5 yl iinde iki milyondan fazla
reticiye yardm yaplmasndan; okuma yazma seferberlii ve
2009'a kadar 100 bin yeni retmen kadrosu yaratlmasndan;
zel giriimin gelitirilesi fonundan; blgede i atmosferinin
iyiletirilmesinden szediliyor.
Belgede, demokrasinin ve iyi ynetimin gelitirilmesi; bilgi
toplumu yaratlmas; ve ekonomik frsatlarn geniletilmesi
balklar altnda, Arap lkeleri ile Trkiye, srail, Pakistan ve
Afganistan'dan oluan alan kapsad belirtilen blgede
zikredilen programlarn bazlar unlar:

56
 -zgr seimler
-parlamenterleraras ilikileri ve parlamenterlerin eitimi
-kadn nderler yaratmak iin eitim merkezleri
-Halka hukuki yardm merkezleri-bamsz medya giriimi
-mikrofinans
-mali korporasyon
-Byk Ortadou Gelime bankas
-ticareti gelitirme
-effaflk, yolsuzluu nleme
Grld gibi, gnn uluslararas kapitalist birikim mode-
line uygun, Amerikan kar ve ihtiyalaryla uyumlu kurum ve
deerlerle tahkim edilmi bir reform program sunuluyor.
Burada temel ama, hi kukusuz, sekinleri, deerleri, giderek
popler kltryle ynlar byk lde Amerikan deer-
leriyle ekillenmi kresel kapitalist tarza entegre ederek vahi
liberal kapitalizmin ahlakna kar varolan kltrel/tarihsel
direnii ykmaktr. Bylece, ehliletirilmi bir uygarlk,
kleletirilmi bir halk, yok edilmi bir kltrle beraber uygar-
lklar atmas da mutlu sona ermi olacaktr. Ardndan da
Ortadou ABD'nin suretinden yeniden yaratlacaktr; halkn
dnyas Amerikan yaam biimiyle yeniden retilmi olacaktr.
BOP, zor ve iddetle rlm bir askeri igal erevesi iinde
modernletirme programdr ve kurmak istedii deerler
hegemonyas, znde, bir deersizletirme, kltrden
koparma, yozlatrma denemesidir.
ABD, bylece de, dorudan kurulacak yeni dzende kendi-
ni var edecek, dsal bir eden, yabanc bir devletten, dzenin
ikin bir unsuruna, onun kurum ve deerlerinde yeniden
retilen bir asli paraya dnecektir. Bylece de deerler hege-
monyasna dayal bir organik hakimiyet kurulacaktr ele
geirilen corafyada. Bylece de, ok ynl bamllk dorudan
uysal smrge halklar tarafndan yrtlecek, gndelik yaam-
da ve kurumlarda yeniden retilecektir.
Bylesi karmak bir corafyay, orann kadim halklarn ve
farkllklarn, uygarlk birikimini, ABD'de belirlenmi, stan-
57
dartlatrlm bir kltrel cendereye sokup kleletirmenin
nasl bir toplumsal mhendislikle mmkn olaca ayr bir
konudur. Ortadou'yu kendi suretinin bir karikatrnden ekil-
lendirme abasnn kendisi bir aka gibi grnmektedir. Daha
dorusu bu, ald ok ynl darbeler ve beklenmeyen yenil-
gilerle ufku am, perspektifini yitirmi bir meczubun r-
pnlardr, bu trden, zulm iinde toplumsal rza retme
abalar.
Hakimiyet iin g ile rzann bir biimde birletirilmesi ya
da duruma gre deiik oranlarda birlikte kullanlmas
konusunda Makyavelli yle yazyor:
[Bir lke ele geirildikten sonra] Zulm srekli olarak uygu-
lanmaz; hemen ardndan halka iyi davranmak gerekir...
[Hkmdar] Merhametli, vefal, insancl, ve doru bir insan
olarak gzkmek, fakat gerektii zaman aksine davranabilecek
kadar ruhsal hazrlk iinde olmaldr...Hkmdarn gizli bozgun-
culara kar en gvenli aresi halkn nefretini ekmeketir. nk
isyan karanlar, bozgunu yaratanlar, genellikle hkmdarn
ldrlmesiyle halkn memnun kalacan dnrler. Bunu
yapmakla halkn fkesini ekeceklerine inanrlarsa bu ie giri-
mezler... Ksaca sylemek gerekirse, bozguncu korku ve phe
iindedir. Bu onu durdurur. Oysa hkmdarn taht, yasalar,
dostlar ve onu koruyan devleti vardr. Btn bunlara halkn
sevgisi de katlrsa hkumdara kar komplo kuracak cesarette bir
insann bulunmas imkansz hale gelir... Hkmdarlar kin yara-
tacak davranlar bakalarna yaptrmal, kendileri sadece halkta
iyi duygular uyandracak ilerle uramaldirlar. Yine sonu
olarak diyorum ki hkmdar, sekinleri korurken halkn nefreti-
ni de ekmemelidir... Korkulan bir insan olmaktansa sevilen bir
insan olmak m, yoksa sevilen bir insan olmaktansa korkulan bir
insan olmak m daha iyidir? Buna cevap olarak, hem sevilen hem
de korkulan bir insan olmak gerekir derim. Fakat bu iki zellii
bir arada bulundurmak g olduundan birisinden vazgemek
gerekirse korkulan bir insan olmak daha iyidir, derim... Bununla
beraber hkmdar, halk ylesine korkutmal ki sevilmese bile
nefret de uyandrmasn. nk korkutmakla nefret uyandrma-
mak pekala bir arada bulunabilir...14

58
 ABD'nin BOP giriimini tam anlayabilmek iin nl talyan
Marksisti Gramsci'den de yardm alnabilir. Deerler hege-
monyas zerine Gramsci yle yazyor:
Bir toplumsal grubun basknl (suprmatie), 'egemenlik'
(domination) olarak ve 'entelektel ve moral ynetim' olarak,
kendini iki biimde gsterir. Bir toplumsal grup, 'temizleme' ya
da boyun edirme amacn gtt hasm gruplar zerinde,
gereinde silahlarn gcyle de olsa, egemenliini (buyurgan-
ln) uygular, ve kendine yakn ya da balak olan gruplar
ynetir. Bir toplumsal grup, hkmet erkliini fethetmeden nce
de ynetici olabilir ve hatta olmaldr da (ve erkliin kendisinin
fethi iin balca koullardan biri ite budur); sonra, erklii kul-
land zaman, ve onu elinde sk skya da tutuyorsa, egemen
(buyurgan) grup durumuna gelir ama 'ynetici' (dirigeant') grup
olmay da srdrmelidir.15

Grld gibi, Gramsci, egemenlii, zor ile moral

(kltrel)/entelektel belirleyiciliin, g ile deerler hege-
monyasnn bir bileeni olarak anlamaktadr. Nitekim, devleti
de, politik toplumla sivil toplumun bileeni, zorlamayla
glendirilmi hegemonya olarak tanmlamaktadr.16
Kukusuz, Gramsci toplumsal yap ve iktidarlar irdelerken
oluturmutur bu kavramsal ereveyi ama bu yaklamn ulus-
lararas ilikilere ve ABD'nin BOP ile belirginleen hakimiyet
arayna da uygulamak mmkndr.17
Bugn ABD, Irak'ta, kendi bana yeterli olmadn
grd zor ve g uygulamalarnn yanna rza retme
mekanizmalarn ( kukusuz Makyevelist hile ve desiselerle bir-
likte) da devreye sokmaya alyor. Bunu da, Amerikan (ka-
pitalist/emperyalist Bat) deerlerinin orada bir biimde
iselletirilmesi, yani sosyalizasyon ve en azndan kreselleme
merkezlerine bal bir sekinler grubunca benimsenmesi yoluy-
la yapmaya abalyor. Bu trden bir deerler hegemonyasyla
hakimiyetini pekitirmek, organik yani nispeten yapsal ve
dolaysyla da kalc hale getirmek istiyor.

59
 ABD bunu yaparken yine Gramsciyen kavramlarla aklaya-
bileceimiz iki yntem kullanyor. Gramsci, bir merkez katman
etrafnda oluan iktidar blounu tarihsel blok olarak
adlandrm, yerel glerin kendi hegemonyalarn kuramadan
ve dolaysyla da toplumsal katlm salayamadan gerek-
letirdikleri (tepeden inme) reform ve dnmleri de pasif
devrim olarak tanmlamt. Aslnda Gramsci, Saddam rejimi-
ni bu balamda bir Sezarizm trnden pasif devrim rejimi
olarak tanmlard. Bugn de Irak'taki i ve d koalisyonla bir
smrgeci alt-sistem tarihsel blok yaratlmaya ve Amerikan
silahl kuvvetlerinin (ve mmknse NATO'nun da katklaryla)
dayatclnda egemen sekinleriin birbirine zincirlenmesine
dayal bir pasif (kar)devrim, yani smrgeci kleletirme
operasyonu devreye sokulmaya allyor. Btn bu seim,
demokratikleme, sivil toplum, kadn kurtuluu, zgr medya
ve niversite sylemlerinin ardnda yatan budur.
BOP ile kurulmas planlanan deerler hegemonyasnn
zn kresellemeye yapsal uyum oluturmaktadr. Amerikan
Silahl Kuvvetlerinin ve Pentagon'un yeni srece gre yetiti-
rilip yaplandrlmasnn en etkili ideologlarndan Profesr
Thomas P. M. Barnett, Amerika'nn 21. yzyldaki
savalarnn kreselleme normlarnn direnen lkelere yer-
letirilmesi olduunu yazyor ve bu balamda Ortadou'yu
temel hedeflerin balcas olarak gryor.18 Barnett'e gre,
ABD'nin yeni hedefi/dman kresellemeye eklemlenmemi,
ona kapal lkelerdir. Kreselleme norm ve kurallarna
uymayan, yani ticareti liberalletirmeye direnen, sermayenin
tam serbestlikle dolamna izin vermeyen, yeni dzenin
medyasna, dncelerine, kurallarna kaplarn amayan,
yabanc sermayeye gven vermeyen dolaysyla yabanc yatrm
ekemeyen, serbest piyasann ileyiine tabi olmayan lkeler
deiene ya da ABD tarafndan deitirilene kadar onlara rahat
yz olmayacaktr. Ksacas, beynelminel sermayenin taleple-
rine kaytsz koulsuz boyun emek, piyasaya klelik, kapitalist-
emperyalist dnyann deerlerine ballk, onun yaam bii-
60
mi ve egemenliine teslimiyet, byk tekellere btn kaplarn
almas, zelletirme ve dzenlerin buna gre yeniden yap-
landrlmas, toplumsal ileyiin buna gre yeni batan dzen-
lenmesi, ruhi ekillenmenin, yeni insann oluturulmas, yani
toptan organik klelik 21. yzyl Amerikan hakimiyetinin
olmazsa olmaz koullardr. Barnett, Merkez olarak tanmlad
kresellemeden kopuk ve dolaysyla da Boluk olarak nite-
lendirdii Ortadou'ya ilikin olarak yeni ynelimi akca ve
byk bir cretle ilan ediyor:
...Ortadou Merkeze [kreseleme dnyasna] katlana
kadar biz asla Ortadou'yu brakmayacaz... Biz blgeyi
dntrmek istiyoruz...Biz dnyann her tarafnda sava
amaya hazrz ancak bizim odaklandmz asl yer boluk bl-
geleridir...Amerika Gney Bat Asya'da dier adyla Orta Asya'da
ve ran Krfezi'nde savasa hazrdr nk; bu blgeden akan
enerji kresel balantnn korunmas bakmndan nemlidir...19
Yazara gre, sra baka yerlere de gelecektir ama
Ortadou'nun ncelii vardr:
Asya'da Kuzey Kore ile savasa ve in'in Tayvan'a kar saldr-
ganln caydrmaya hazrz. Terrizme kar kresel sava nede-
ni ile Amerika, Afrika iinde her yerde savaa kar hazr olmas-
na ramen ran Krfezi'ne sadece Irak iin deil ayn zamanda
ran, Suriye ve Suudi Arabistan'a da kalc deiimi getirene
kadar kendimizi oralarda fazla gstermek istemiyoruz... 20

Pentagon'un yeni sava haritas Ortadou'dan balyor ve

oras yeniden yaplandrldktan, toplumsal deerleri, ahlak,
kltr, dini, devlet dzeni ve sistemi Amerikan yaam bii-
minden yaratldktan sonra sra teki lanetlilere gelecektir. Ta
ki, insanlk Amerikan ryas ve beynelminel sermaye
ihtiyalarna gre insanlktan karlana kadar...
Amerikallar, 1975 ylnda Helsinki'de imzalanan Avrupa
Gvenlik ve birlii Konferans Nihai Senedi'ndeki insan
haklar ve ekonomik ilikiler blmlerinde yer alan szma ve
ideolojik etkileme frsatlarnn Dou Avrupa lkelerindeki

61
zlmeyi gerekletirmede Bat'ya byk imkanlar yarattn
sylyor ve BOP'u bylesi bir ideolojik/kltrel saldr arac
olarak da gryorlar. Uluslararas Kriz Grubu (International
Crisis Group) adl bir kuruluun 7 Haziran 2004 tarihli bilgi
notu BOP'un bu noktaya ilikin ideolojik zn bir Amerikan
Dileri Bakanl yetkilisinin azndan yle anlatyor:
[Helsinki srecinin] Sovyetler Birlii'nin paralanp devril-
mesine nemli rol oynadna ve Avrupa'y birletirmeye byk
katk saladna ilikin bir inan var. Bu dnce de [BOP],
ayn biimde, [slami] arln ekiciliini yok edecektir.

BOP, salt iddete dayal saldrganlnn ykntlar altnda

kalan, Irak direnii ve dnyadaki yalnzl karsnda
bocalayan, insann dnyann en gls de olsa sava makinas
ve teknoloji karsndaki nihai stnln bir kez daha yaa-
yarak gren Amerikan ynetiminin bir yntem aray r-
pnnn rn olarak, bir baka imkanszn peinde komas
olarak ortaya kmtr. Zoru besleyen ve ondan beslenme duru-
munda olan baka (sosyal, kltrel, ideolojik, ekonomik, vb.)
aralar da kullanarak uursuz hesaplarn gerekletirmeye
alyor ABD. Buna kar nasl bir tavr alnmas konusu bu
yaznn konusu deil. Ama u kesinlikle sylenebilir ki,
ABD'nin dkt kandan oluan bataklkta boulmas kanl-
mazdr. kinci Dnya Sava'ndan bu yana irketleri, filolar ve
tetikileriyle (Trk militarizmi/srail Siyonizmi/Arap ibirliki-
lii) blgeyi kuatm bulunan, bu kez, blgenin kalbine,
Badat'a yerlemitir ama ayn anda stratejik/nesnel konum-
lan bakmndan blge halklar tarafndan kuatlm hale
gelmitir. Biliyoruz ki, akrepler, etraflar, iinden kamadklar
bir biimde alevle kuatldnda kendikendilerini sokarlar...
***
Bu noktada ek bir saptama olarak BOP ile Trkiye arasn-
daki ilikinin rejim ve dzen boyutuna deinmek gereklidir.
Kendisi bir dzen kurma sreci olarak BOP, Trkiye'de
ortaya kmaya balayan rejim sorunuyla ok ynl bir biimde
ilikileniyor.
62
 kinci Dnya Sava'nn sonlarndan balayarak Trkiye'nin
devletler arasnda az grlr sadakatyla rlm Trk-
Amerikan ilikileri son zamanlarda ciddi eliki ve yer yer at-
malarla sarsnt yayor. Trk egemenlerin aresizlik ve akn-
lk, Amerikallarn da derin bir kzgnlk ve saldrganlyla
gelien bu durum, bir bakma, Trkiye kapitalizminin Sava
sonrasnda olumu rejim modelinin de krizini ifade ediyor.
kinci Sava sonrasnda Trkiye'de ykselen g Trk bur-
juvaziydi. ve d koullarn yaratt olanaklar kullanarak
artk siyasal iktidar da isteyen ve brokrasinin bu alandaki
vesayetini krmaya girien bu snf, ayn zamanda, bir lkeyi
ynetmenin ykledii sorumluluun altndan kalkabilecek
birikimlerden de yoksundu. Dolaysyla, ykselii, tutunacak
bir dal, snlacak bir liman, balanlacak bir hami arayyla
beraber ortaya kmt.
Bu arada, dnya kapitalizminin yeni ykselen gc olarak
da Amerika Birleik Devletleri sahnede yerini almaktayd.
Kapitalizm ve emperyalizm, faizmin ve iki paylam savann
manevi ve fiziki yk altnda ezilmi, Dou Avrupa'da (ve
sonra da in'de, Kore'de...) komnizm hayaletinin, mazlum
halklarn dnyasnda da tasfiye edilen formel smrgeciliin
enkazndan tarih sahnesine kmaya balayan bamszlk-mil-
liyeti devrimlerin tehdidi altndayd. Avrupa'da,
Hollanda'dan ekoslovakya'ya, Macaristan'dan Fransa'ya,
talya, Lksemburg, Belika'dan Polonya, Bulgaristan,
Romanya'ya komnistler, koalisyon orta olarak, iktidarday-
dlar. Sermaye dnyasnda ve ABD'de, korku dalar sarmt.
ABD, bir yandan Avrupa'da (ve Japonya'da) kapitalizmin
restorasyonunu, te yandan da, snf ve ulusal ierikli iki
devrim srecinin kuatlmasn gerekletirmek zere byk
Souk Sava saldrsn balatrken, bir elinde dolar, tekinde
silah tetiki aramaktayd.
te hami arayan Trk egemenleriyle tetiki arayan
Amerikan emperyalistleri Souk Sava'n istikrarszlk ve at-
ma ortamnda bulutular ve Trk kapitalizminin rejim modeli

63
de bu srete olutu. Bu model, iki taraf iin de baarl sayla-
bilecek biimde gnmze kadar iledi.
Sz konusu model, militer karakterli bir yatay dorunun iki
ucunda yer alan hami ile jandarmas, ABD ile Trkiye'den
olumaktayd. liki dzlemini militarizm ve iddet oluturuyor-
du, yani bir anlamda sz konusu olan bir militer ilikiydi nk
hami kardan militer grevler bekliyor ve bu nedenle cmert
yardmlarda bulunuyor, fedai de ancak askeri hizmetleri
dolaysyla yaamsal destekleri alabiliyordu. Ksacas, ABD,
Souk Sava saldrsnda, Trkiye'den hem NATO yesi olarak
Sovyetler Birlii (ve sonra da) Varova Pakt'na kar, hem de
blge lkesi olarak Ortadou'nun Bat'nn stratejik (askeri)
rgtlenmesine eklemlenmesi dorultusunda grevler talep
etmekteydi. Trk yneticiler de, bu hizmetlere karlk bata
ekonomik olmak zere her alanda yardm almaya hak kazan-
yorlard.
Mekanizma yle iliyordu: Trkiye, Amerika'ya ihtiya
duyduu bir hizmeti, jeopolitiini (ucuz asker kan) pazarlyor,
ABD de buna karlk Trk egemenlere kredi, hibe, bor,
kiralama, askeri malzeme, diplomatik/politik destek vb. biim-
lerde karlk dyor, yardm veriyordu. Trkiye'nin gelir
kayna olan jeopolitik lkenin stratejik nemine gre
deerleniyordu. Stratejik nem, gerginlik, atma, silahlan-
ma durumlarnda artyor, bylece de Trkiye'nin sunduu
mal (jeopolitik ya da ucuz asker kan) deerleniyordu, kredil-
er, askeri malzemeler de ona gre fazlalayordu. birlii, uyum,
silahszlanma, yumuama dnemlerindeyse, doas gerei,
stratejik nem azalyor, Trkiye'nin sunduu hizmetlerin de
deeri azalyordu, Amerikan yardmlar da o oranda klyor-
du. Sonuta, iddet ve militarizm, ve buna bal olarak emper-
yalist saldrganlk, Trk egemenleri iin kalknma program-
larnn ve d politikalarnn yapsal bir unsuruna dnyor,
Souk Sava altn yumurtlayan tavuk olarak alglanyordu.
Modelin kurumsal yapsndaysa, hkmetlerin ve ser-
mayelerin, yani politik taraflarn ilikisini belirleyen militer

64
dzlemin tam ortasndaki stratejik konumlanta Devlet,
daha dorusu onun younlam hali olan silahl brokrasi
bulunuyordu. Bu kanlmazd nk ilikinin kendisi militer
nitelikliydi, bir taraf askeri hizmetler iin para ve sair yardm
aktyor, teki de son tahlilde militer zl hizmetler karl bu
yardmlara mazhar olabiliyordu.
Modelde, Devlet, dolaysyla, Komnist Manifesto'dan
kavramsal bir yardm alrsak, sadece burjuvazinin ortak
ilerini deil, aslnda gnmzde Trkiye gibi lkelerde o
ortak ilerin en nemlisi olan emperyalizmle ilikileri de
dzenleyen bir komite olarak yerini alyordu. Emperyalizmle
ilikinin ve Amerikan yardmlarnn nemi lsnde de,
ierde, sz konusu stratejik ilikide stratejik konumda olan
silahl brokrasinin nemi ve gc olaanst boyutlara
ulayordu. Burjuvazi, kinci Sava sonrasnda politik iktidar
da brokrasiden almt (daha dorusu kendisi devlet
fideliinde yetiirken brokratlam, brokrasiden de yolsuz-
luk-irtikap-karaborsa yoluyla kendine yeler devirmiti) ama
emperyalizmle yapsal bamllk balarnn nitelii nedeniyle
de yeniden onunla stratejik ortak olmu, yeni bir vesayet alt-
na girmiti.
imdi, bu model, her iki utaki ilikilerde de, yani Devlet-
Emperyalizm ve Devlet-Sermaye blmlerinde, ciddi gerginlik-
lere, anmalara, hatta yer yer krlmalara maruz kalyor, model
bu arlklar ekemiyor ve dolaysyla bir rejim krizi yaanyor.
Bugn artk herkes biliyor ki, Silahl Kuvvetlerle (hem
komuta kademelerinde, hem de daha alt dzeylerdeki subay
kadrolarnda) ABD politikalar arasnda ciddi elikiler sz
konusu. Her iki taraf da birbirinden rahatsz, karlkl pozis-
yonlardan byk honutsuzlukla sz konusu ve yer yer bu
durum atmac sylem ve davranlarla su yzne de kyor.
Trk tarafndaki rahatszln iki temel kayna var.
Bunlardan birincisi ve asl nemlisi, Krt Sorunu'na ilikin
Amerikan konumuna duyulan tepki. ABD'nin hem PKK'ye,
hem Irak'taki Krt oluumuna ilikin konumlan, Trk
tarafnda tam bir bunalm tetikliyor.
65
 kinci olarak, kreselleme/YDD srecinin dinamiklerinde
var olan iki olgu da, pek ok baka yerde olduu gibi Trkiye'de
de, Devlet katnda tepkiler douruyor. Kreselleme, bey-
nelminel sermayenin denetimsiz (de-regulation) hareketliliini
ve szmasn gerektirdii lde, zellikle de speklatif sermaye
ile kapka scak parann snr, maliye, merkez bankas,
devlet kontrol tanmaz hareketlilii temelinde, devletler,
brokrasiler kanlmaz olarak yetki alanlarndan, egemen-
lik haklarndan, hareket serbestilerinden ok ciddi dnler
vermek zorunda kalyorlar ve elbette buna tepkili oluyorlar.
Ayrca, brokrasiler, devleti dnya grleri, militarist-
oven yaplar, kresellemenin kozmopolit liberalizminin
deerlerinin salgnndan byk rahatszlk duyuyorlar.
Ellerinden sadece ideolojik deerleri kayp gitmiyor, ayn
zamanda, toplumu zapt- rapt altnda tutmalarn salayan
deerler hegemonyasn da yitirdiklerini gryorlar. Bu eli-
ki, elbette, atmac konumlar, aktif ya da pasif direnileri,
bazen de saldrgan tavrlar beraberinde getiriyor.
Bu arada, daha az nemli olmakla birlikte, ABD'deki (Paul
Henze gibi) kimi evrelerin lml slami rejim araylarnn Ke-
malist taraftaki yabanclatrc etkilerini de unutmamak gerek.
ABD tarafnda ise, hem bu neredeyse sabotaj olarak
alglanan kar durutan rahatszlk var, hem de, asl, uzun
zaman yatrm yaplm, bel balanm ana i mttefik/yanda
olarak grlenlerden, ihtiya duyulan kritik konu ve zamanlar-
daki duyarszlktan, yer yer kar ktan rahatszlk var.
ABD Savunma Bakan Yardmcs Wolfowitz'in 1 Mart tez-
keresinin Meclis'te gememesi zerine gerekli liderlii gster-
medii gerekesiyle Trk Genelkurmayn halamas hatrlar-
dadr. Amerikan hissiyatn ve hassasiyetini gsteren etkili bir
kantsa, belli evrelerin grlerini iyi yanstan gazeteci Cengiz
andar'n 26 Aralk 2002 tarihli Yeni afak gazetesindeki u
satrlardr: Srekli olarak Trkiye'nin 'jeopolitik nemi'nden
sz ediliyor. Peki, Trkiye'nin; siyasette, diplomaside, ticarette,
askerlikte, gvenlikte srekli kapsn ald ve 'jeopolitik
nem eki'ni 'nakde evirttii' en gl ve en yakn mttefiki

66
Amerika, gn gelip, tam da o 'jeopolitik nem'den tr
kapsn ald ve 'ibirlii talebi'nde bulunduu bir srada,
Trkiye 'baka kapya' der ise, o 'jeopolitik nemi'nin ne anlam
kalacaktr? 'Jeopolitik nem eki' bundan byle nasl 'nakde'
evrilebilecektir?
imdi, iliki dzleminin teki yanna, sermaye (burjuvazi)-
devlet ilikisine bakabiliriz. 3 Kasm seimleriyle, Trkiye'de,
sermayenin parlamentoda temsil edilen btn politik temsilci-
leri tasfiye edildiler. Babakan'n partisinin yzde 1'ler civarnda
oy ald bu byk deprem, szn ettiimiz rejim modelinin i
iliki yapsnda da, kurumlar dengesinde de etkili oldu elbette.
Sermayenin tasfiye edilen politik temsilcilerinin yerine gelen
yeni temsilcinin (AKP hkmeti) bizatihi kendisinin bir
istikrarszlk kayna olmas ve brokrasiyle (Devletle) reel
elikilerinin olmas, iliki yapsnn bu yannda da gerginlik ve
anmalara neden oldu, ayn zamanda, ideolojik tesant de
bozdu.
Rejim modelinin iine dt bu durum, kanlmaz olarak
ve doas gerei, uluslararas konjonktrn kritik haliyle de bir-
leince yeni pozisyon al ve araylar beraberinde getirdi.
Rejim bunalmn gren her aktr, ABD, AB, Krtler,
TSAD, Devlet ve AKP kendi hamlelerini yapmaya
baladlar. Asl muhatabn, geni emeki halk ynlarnn kendi
z ideoloji ve rgtllkleriyle, yani anlaml bir aktr olarak yer
alamad bu mcadele srecinde, onun oluturduu zemin de
elbette kaygan haliyle belirsizlii, karmaay arttrc etki yapt.
Bu noktada denebilir ki, bu zmleme, AKP (hkmeti)
ile ABD arasndaki son elikili ve atmal durumu yanstm-
yor. Oysa, bu durum da analizini yapmaya altmz rejim
modelinin bunalm erevesi iinde ortaya kmtr ve onun
tarafndan biimlenmitir.
Trkiye'de deien kurumlar (ve g) dengelerini, bunun
tetikledii iktidar (rejim) mcadelesini ve dinamiklerini en iyi
kavrayan liberaller oldu. Bu, onlarn sezgi gcnden ziyade,
ABD tarafndan bilgilendirilme gcnden kaynakland byk

67
lde. Amerikan mesajlar, ideolojik saldrs, tehditleri, ham-
leleri ve yeni model oluturmann ilk araylar onlar zerinden
yapld ve bu da onlara byle bir avantaj kazandrd. AKP ise,
belki de tccar sezgisiyle ve iindeki grece has gvenilir li-
berallerin giriimleriyle deiiklik potansiyelini grd ve
brokrasinin stratejik konumuna kendisini geirmeyi denedi.
Devleti/militarist evreler ise, imdilik aresiz bir durum
tespiti aamasndalar. zmleri de, tespitlerinin ierisinde
grlmektedir. Profesr Mmtaz Soysal durumlarn yle
zetliyor:
Daha nceleri byle durumlarda 'sivil siyaset' etkisiz kalnca
'asker arlk' devreye girer ve durum o arlkla dzeltilirdi.
Cumhuriyetin temel ilkeleri inendiinde askerin devreye
girmesine kar kanlarn bile itiraz edemeyecekleri, etmeyecek-
leri ve ulusal gvenlii dorudan doruya ilgilendiren durumlar
sz konusudur artk. Trk devleti iindeki denklemler ylesine
bozulmutur ki, asker, Kbrs ve Kuzey Irak gibi kendi grevine
dorudan doruya giren durumlar karsnda bile kkremesiz ve
hareketsiz kalmaktadr...
AKP'nin yukarda deindiimiz kurnazlysa, iki duvara
arpm grnyor. Birincisi, AKP, bu akrobasiyi, yani yerli ser-
mayenin/burjuvazinin emperyalizmle ilikilerini dzenlemede
baat pozisyona geii, halktaki ve kendi tabanndaki anti-
Amerikan hissiyatn gelitii bir dneme denk gelmesinin
zaaflaryla birlikte yrtmek zorunda kald. kincisi, emperya-
lizm asndan hala en geerli meta olan militer hizmetler
zerinde hakimiyetini kuramad koullarda yapt cambazlk
yapsal zaaflarla malul. Nihayet, gz dnm Amerikan yne-
timi, ok fazla ey istiyor, egemenlerin ihtiyalarna duyarsz bir
saldrganlkla taleplerinde srarc oluyor, toplumsal mhendislik
ve kamuoyunu yeniden kvama getirme imkanlarn kullanmaya
zaman bulamadan, kurumlarla oynama imkanlarn tam olarak
devreye sokamadan ve en etkin i mttefiklerinden yoksun
olarak psikolojik operasyon acemilii yapyor, bu da ileri
kartryor, ipleri daha da geriyor. Krt Sorunu'ndan Irak

68
batana, Siyonist Devlet'in mdahalelerinden AB rekabetine
konjonktr de taraflar zorluyor, koordinasyonu bozuyor, yanl
anlamalar tetikliyor.
Bu arada, znde bir tarihsel tesadf olarak, Amerikan
emperyalizmi Byk Ortadou Projesi (BOP) ile blgede bir
rejim ve dzen deiiklii ve inasna girimiken, Trkiye'de
yeni rejim modeli ihtiyacnn ortaya km olmas, iki dzen
kurma sreci arasnda organik balar kurarken sreci elbette
daha da karmaklatryor, buna hazr olamayan taraflar bu da
iyice zora sokuyor. Bu arada Trkiye'nin BOP'a mdahil olduu
gerei, iki dzen kurma srecini daha da birbirine balyor.
Bu konuda 19 Temmuz 2004 tarihli Milliyet gazetesinin u
haberi ilikiyi iyice ortaya karyor:
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreterlii, Trkiye'nin,
Byk Ortadou Projesi'nin (BOP) corafi olarak merkezinde
bulunan bir lke olduu ve demokratik birikimlerini blge
lkelerine aktif olarak aktarmas gerektii saptamasnda bulun-
du. MGK Genel Sekreterlii, Milli Gvenlik Blteni'nin ilk
saysn yaymlad. Bltende, ABD'nin tek belirleyici g olarak
gelimelere yn verdii belirtilerek, haziranda yaplan Sea Island
Zirvesi'nde, BOP'un Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika
Projesi'ne (GOKAP) dntrld ifade edildi. Bltende, u
deerlendirmeler yer ald:
Byk Ortadou corafyasnn merkezindeki konumu ve bl-
geye olan tarihi -kltrel balar dikkate alndnda, Trkiye'nin
GOKAP'n dnda kalmas gibi bir durumun sz konusu olama-
yaca anlalmaktadr. Bu balamda Trkiye'nin 'Cumhuriyet
tarihinin ve laik, demokratik, sosyal bir hukuk devleti yapsnn
salad birikimlerinin blge lkelerine aktarabilecei, siyasi,
ekonomik ve sosyokltrel boyutlarda aktif olmaya almasnn'
uygun olabilecei deerlendirilmektedir. stanbul'daki zirvede
NATO'nun GOKAP lkeleriyle iki ynl ilikilerinin balatl-
mas iin tavsiye karar alnd. NATO'nun orta vadede BOP'a
tamamyla angaje olabilecei izlenimi yaratmaktadr.

Btn bu karmaa iinde eski modelin ar gerginliklere, yer

yer anma ve krlmalara maruz kald, buna karlk yenisinin
oluturulmasndaki zamanszlk ve glkler, doum sancla-
69
rnn ve dzensizliin artmasn getiriyor, bunalm derinleiyor.
ABD ile ortaya kan bunalmda dzen glerinin taraflar
bamllk erevesinde kendi zmlerini bir biimde bulacak-
lardr. Yeni dzenlemelerin bamllk erevesi iinde yapla-
ca kukusuzdur. AKP, sktka ve ierde meruiyet sorunuy-
la karlatka, genel olarak emperyalizme zel olarak da
ABDye daha fazla snmak durumunda kalacaktr. Son gn-
lerdeki ncirlik mutabakat ya da yeni s ve limanlar ve
Urla'daki NATO yerleimi gibi konular bu duruma iyi rnek-
lerdir. Ya da, eski kllar yeniden kvama getirilerek bilenir
devreye sokulur iktidar/rejim mcadelesinde. ABD ile iliki-
lerde Kemalist yeniden dou Krtler bir kez daha kurban
verilerek oluturulmaya allr. Her durumun heveslisi her
tarafta oktur... Trkiye kapitalizmi kendi yeni dzenlenmesini
yapacaktr ya da ayn anlama gelmek zere ABD yeni yap-
landrma iin uursuz glerini devreye sokacaktr.
Dolaysyla bu erevede btn bu amansz srecin nereye
gideceini iki olgu belirleyecek. Bunlardan biri, Trkiye'de halk
glerinin srece etkin bir aktr olarak katlmnn salanp
salanmayaca konusunda dmleniyor. i Snf (ve mtte-
fikleri)+deolojisi (Devrimci Marksist Sosyalizm)+Snfn z
rgtlenmeleri lsnn organik bileeninden oluacak Snf
Hareketi ina edilebilirse, elbette, karmza bambaka bir tablo
ve buna bal sonular kacaktr.
kinci olarak, Ortadou'nun mazlumlarnn, lanetlilerinin
Amerikan saldrs karsndaki direnilerini de srete nemli
lde belirleyici olacaktr.

Dipnotlar:

1- Newsweek, Eyll 1990.

2- Bkz. Haluk Gerger, Kan Tad: Belgelerle ABD'nin Kara Kitab, drdnc bask,
Ceylan Yaynlar, stanbul, 2004, s. 468.
3- Age., s. 469.
4- International Herald Tribune, 17 Mays 2004.
5- Washington Post, 10 Mays 2004.

70
 6- Kennan'n Amerikan Dileri bakanl'na gnderdii ve bu grlerini ieren tel-
graf daha sonar X imzasyla yaymlanmtr: The Sources of Soviet Conduct, Foreign
Affairs, c. XXV, No. 4, Temmuz 1947, s. 566-582.
7- Scott Nearing'in Monthly Review Dergisi'nin Nisan 1957'deki saysnda yaym-
lanan World Events balkl makalesinde yer alan bu paragraf ayn dergide yeniden
yaymland; Monthly Review, Nisan 2004, s. 17.
8- Hatrick Goode, Kautsky: Seilmi Politik Yazlar, ev. Celal A. Kanat, Kavram
Yaynlar, stanbul, 1990, s. 96-98.
9- V. . Lenin, Emperyalizm: Kapitalizmin En Yksek Aamas, onuncu bask, ev.
Cemal Sreya, Sol Yaynlar, stanbul, 1998, s. 127 ve 132.
10- Bu kaos ortamnn ve emperyalistler arasndaki eliki ve atmalarn, toplum-
sal muhalefet ve direni asndan yaratabilecei imkan ve sorunlar ise, bu yaznn kap-
sam dndadr.
11- Aktaran John Bellamy Foster, Imperial America and War, Monthly Review,
c.55, No. 1, Mays 2003, s.8.
12- Eric Hobsbawm, (in conversation with Antonio Polito), The New Century,
talyancadan ev. Alan Cameron, Abacus, Londra, 2000, s. 48.
13- Haluk Gerger, Amerikan Emperyalizminin Ayrdedici zellikleri, Praksis, No.11,
Yaz 2004, s. 17-18.
14- Machiavelli, Hkmdar (l Principe), ev. Selahattin Badatl, Sosyal Yaynlar,
stanbul, 1984, s. 48, 80-81, 85-86, 90.
15- Antonio Gramsci, Hapishane Defterleri: Tarih, Politika, Felsefe ve Kltr Sorunlar
zerine Seme Metinler, Der.-ev. Kenan Somer, Onur Yaynlar, stanbul, 1986, s;14-15.
16- Age., s. 186.
17- Bu konuda bkz. Stephen Gill (Ed.), Gramsci, Historical Materialism and
International Relations, Cambridge University Press, Newcastle Upon Tyne, 1994.
18- Thomas P. M. Barnett, Pentagon'un Yeni Haritas: 21. Yzylda Sava ve Bar,
ev, Cem Kk, 2. Bask, 1001 Kitap, stanbul, 2004.
19- Age., s. 341, 391.
20- Age., s. 395-96.

71
 Byk Ortadou Projesi
ve Direni Olanaklar

Erturul Krk

Her eyden nce sizlere teekkr etmek istiyorum, burada

olduunuz iin. Ama hepimizi buraya toplad iin Demir ve bu
sempozyuu organize eden arkadalara da. Eri oturup doru
konumak gerekirse Trkiye'de bu tr toplantlar artk ok az
yapyoruz. Hepimiz birbirimizin szne ve fikrine doymu ve
buna ihtiya hissetmiyor gibiyiz. Oysa imdi rnein benden n-
ce konuan Haluk'u byk bir zevkle dinledim. Ama sanyorum
son on yldr hi ayn masa etrafnda bir araya gelmemitik. O
nedenle bu frsat iin herkese gerekten ok teekkr ediyorum.
Bunu sylememin bir baka sebebi de var. Eer bir
Geniletilmi Ortadou Projesinden sz ediyorsak ve bunun
bir tr kresel saldr olduu hakknda az ok ortak bir kanaa-
timiz varsa, bununla nasl baa klaca sadece tek lke iin-
deki eitli muhalif glerin birbiriyle ilikisini deil bir ok

72
lkedeki muhalif glerin enternasyonal ilikisini varsayyorsa
aslnda hakknda konutuumuz eye tekabl etmeyen ok
asimetrik bir durula malul olduumuzu da sylemek mmkn.
Yani ktalar aan bir saldr kapasitesine kar bir lke snrlar
ierisinde mukabele edebilecek kadar bile bir dayanma ya da
direni imkannn henz olumad koullardan sz ediyoruz.
Geniletilmi Byk Ortadou Projesi (BOP) denilen
eyin ben aslnda Haluk'un sistematize ettii kadar sistematik
olmad kansndaym. Ona kar tutarl bir itiraz getirmek iin
ister istemez soyutlayp onu Amerikallarn ngrdnden
daha tutarl bir projeymiesine ele aldn dnyorum. Bu,
sunuunun deerini kltmez, bunu sistematikletirir ve bizim
iin sistematik bir kar koyu imkann da dnmeye sevk
eder, fakat ben BOP'un nispeten el yordamyla, gre gre
yrrken edinilmi bir fikir olduunu, zaafnn biraz da bu
olduunu, o nedenle tm bu rasgelelik, tutarszlk, sistematik
olmay dolaysyla da ona kar koyma imkannn artabilecei-
ni dnyorum.
Fakat te yandan, Irak'a saldryla birlikte blgede balayan
srecin yerel direnilerle ok fazla tehdit edilebildii kanaatinde
de deilim. Bu bakmdan gzlemlerim Haluk'unkinden biraz
fakl. Irak'ta sre giden direnii gz nne aldmzda bunun,
evet, Amerikallar'n umduu kadar zayf bir direni olmadn,
ama bizim umduumuz kadar da gl olmadn sylemeliyiz.
u an Irak'n toplam iliki dzenine baktmzda ii Araplar
ve Krtlerle birlikte ABD iin askeri gcn tesinde bir miktar
hegemonya sahas almaya balam gibi gzkyor. Ben
dorusu BOP ya da Amerikallarn imdi verdii adla
Geniletilmi Ortadou ve Kuzey Afrika Blgelerinin Ortak
Gelecei ve Gelimesi in Ortaklk- bu sadece Ortadou'yu
deil Fas'tan Hindistan'a kadar son derece geni bir sahay
hemen hemen tamam Mslman olan ve Trkiye hari hemen
hemen hi birinde demokratik bir rejimin olmad bir sahay
kapsyor- projesinin tehlikesinin ve kar koyma zorluunun da
burada yattn dnyorum.

73
 undan tr: ABD son on ylda lkeye harp ilan etti:
Yugoslavya, Afganistan ve son olarak da Irak. Bu lkelerin bir
ortak zellii vard: ok milletli, ok etnili lkelerdi. Bir
etninin stnlne dayal olarak, antidemokratik rejimler
tarafndan ynetiliyorlard. Ynetimleri rmt ve otarikti.
Dolaysyla kendi milletlerinin, kendi uyruklarnn onayna
sahip deillerdi. Bu nedenle Amerikan vuruu bunlarn hep-
sinde ierde ya gnll/gnlsz bir destek buldu ya da geni
bir kesimde bir tr kaytszlkla karland. Bu erevede bak-
tmz zaman Amerikan vurularnn hepsinin ilk elde, kon-
vansiyonel yntemlerle, devlet gleriyle karlanamadn,
toplumun bir blmnn de gizli ya da ak onayn elde ettii-
ni grebiliriz. Irak iin de byledir bu, Afganistan iin de
byledir, Yugoslavya iin de byledir. Baka lkeler iin byle
olmayacana dair bir garanti de yoktur dorusu.
Trkiye'de son bir yldr ve zellikle son alt aydr iddetle-
nen bir popler paranoya ve bu paranoyayla uramaktan al-
nan gizli lezzetle medyann, eitli dnce kurulularnn halka
sunduklar bir tr Karagz-Hacivat oyunu gibi bir ey var: ABD
Trkiye'yi igal mi edecek? Ederse ne yaparz? Eder mi etmez
mi?
Durup dururken paranoya grmeye balamaz insanlar
bunun kimi sebepleri olmas lazm. Salt bir ruh hastalndan
sz ediyor olsak bile bu sebepsiz deildir. kincisi insanlarn
paranoyak olmalar korktuklarnn balarna gelmeyecei
anlamna gelmiyor.
Gzden kam olabilir Hatrlatmam gerekirse, bundan
bir yl nce ABD'nin Irak'a girmesinden alt ay kadar sonra
Hrriyet gazetesi manetten bir haber verdi. Ondan sonra o
haber bir daha ne kt ne de zerinde konuuldu. Ama bu
haber manetten verildi: TSK kendisini deniz ar bir gcn
igali olaslna kar yeniden dzenlemeye balamt.
Hrriyet gazetesi bu haberi: Neo-Kuva-i Milliye balyla
verdi. stn tehizatl, silahl, gl bir dman bir gn gele-
cek Trkiye'yi igal edebilecek. Byle bir senaryoya gre bir
yasa kartt meclisten.
74
 imdi geekten kim olabilir bu g: Mesela Ermenistan ola-
bilir mi? Ya da ran, Irak, Yunanistan? Bunlarn hi birisi ola-
maz. Dorusu yle dnyorum: Ad konmamakla birlikte az
ok ABD, dier byk devletler, belki de muhtemelen Rusya
dnlmtr, byle bir yasa kartlrken. nk iki kutuplu
dnyada byle bir yasa kartlsayd, bu olas igalcinin
Sovyetler Birlii olacana herkes kalbn basard, diplomatik
sebeplerle ad yazlm olmasa bile. Ama ABD'nin Ortadou'da
lkeleri tek tek drmeye balad bir dnemde byle bir
yasa, byle bir toplumsal paranoya ile birlikte dnldnde
Trkiye'yi ynetenlerin de, ynetilenlerin de kendilerini BOP
karsnda az ok yeniden dnmeye baladklarn dn-
dryor bana dorusu.
Olur mu olmaz m, bunlar baka bir ey. Bizim konumalar-
mz sanki biraz, Trkiye Geniletilmi Ortadou tasavvuru-
nun dndaym gibi. Oysa Trkiye bu ABD tasavvurunun
dnda deil. Bu undan da belli, birka gndr, Radikal'de
smet Berkan, yazp duruyor: Michael Rubin, bir Amerikal,
neo-con'larn, yani yeni-muhafazakarlarn, nde gelen dnr-
lerin-den biri; Trkiye de AKP hkmetiyle zel olarak
ilgileniyor ve AKP hkmetinin kendilerinin balangta
varsaydklarndan ok daha fazla slamc olduunu, 11 Eyll son-
rasnda ABD'nden ekilen Suudi sermayesinin Trkiye'de
dolama girdii, bu sermayenin ksmen El-Kaide sermayesi
olduu, Trkiye'nin mali krizini Suudi parasyla bastrdn, o
nedenle AKP hkmetinin ve Trkiye'deki ynetimin
BOP'daki Amerikan egemenlii karsnda, bu yeni global
anlay kapsamnda nemli bir risk ve tehdit oluturmaya
baladn sylyor.
Son on gndr Trkiye'de olanlar gzmzn nne
getirecek olursak eer, Tayyip Erdoan'n ensesine inen
Amerikan aplaklarn ve onun bir iki efelenmeden ksa sre
sonra st dkm kediye dnmesini hep bir arada dnecek
olursak hakikaten, BOP'un genel ufku ierisine Trkiye'nin de
yerlemi olduunu grebiliriz.

75
 Hep yle dnyoruz: Amerikallar ran' vururlar,
Amerikallar Irak', Suriye'yi vururlar, ama bize kendi ordu-
muz araclyla imdiye kadar vuruyorlard. Baka trl vura-
bilirler mi? Ben bunun da ihtimal dahilinde olabileceini, tuhaf,
allagelmedik, imdiye kadar bilmediimiz, ngrmediimiz
bir ilikiler dnyasna doru aldmz dnyorum. O
nedenle Geniletilmi Ortadou Projesi mulak da olsa beni
ok ilgilendiriyor.
te yandan tanm gerei bu corafyann merkezinde duran
ve merkezinde durduu corafyayla dier corafyalarn, yani
Avrasya'yla, Balkanlarla,Rusya, Kuzey Afrika ve Ortadou'nun
balantsn kuran bir lke Trkiye. Bir bakma eski dnyann
merkezi buras. Eski dnyann merkezinin Amerikallarn ilgi
alan dnda durabilecei dnlemez ve imdiye kadarki
dzenleme yntemleri eer kafi gelmiyorsa ABD'nin buraya
yeni yntemlerle mdahale etmesi ihtimal d olarak
grlmemeli.
Peki imdi Trkiye'de bu mdahaleye kar olabilecek olan
gler neredeler, ne yapyorlar? Grdmz ilk ey, gnmz
iin byle bir konseptle dnme alkanlnn epeyden beri
ortadan kalkt, ikincisi byle bir konseptle dnn genel
olarak gericilik kampndan geliyor olmas. Trkiye de ilericiler,
sosyalistler, liberaller, genel olarak Trkiye'nin AB yelii
konusuyla meguller. Faistler, dincinin en gerici olanlar,
kendilerine, ulusalc-kzl elmac diyenler, bunlarsa Amerikan
istilasna kar harl harl hendek kazyorlar. Olduka tuhaf bir
alg dnyas var Trkiye'de.
Fakat bunlarn hibiri de kendi bana ne o kadar sebepsiz,
ne o kadar anlamsz. Liberaller, solun nemlice bir blm,
ilericiler, medeniyetiler, insanclar, bunlar bu dnyadan bir an
nce Avrupa'ya kapa atarak kurtulabileceklerini dnyor-
lar. Nuh'un gemisi sefere kacak, buraya her cinsten bir ift
atlarsa tufandan kurtulabilir sanlyor ve herkes o gemiye atla-
maya alyor. Hakikaten atlamaya almalar manidar nk
karda ok esasl hem siyasi, hem iktisadi, hem medeni bir ky

76
gzkyor. Bu apak ortada.
te yandan dierleri de, hendek kazmaya alrken, tama-
men deli gibi davranmyorlar bana sorarsanz. nk ABD'nin,
zellikle 11 Eyll'den bu yana, uluslar aras camiayla birlikte
ortaya konulmu olan devletler aras ilikiler adabyla, II.
Dnya Sava sonrasnda Birlemi Milletler tarafndan benim-
senen uluslararas dzenle kendisini hibir biimde bal say-
mad koullarda, akl banda, ABD ile nispi ya da temelli
elikileri olan herkesin, bana da sorarsanz siper kazmaya
balamas gerekir.
nk ABD'nin egemenlik kurma ve srdrme tarz her-
hangi bir snr, kural ve adap tanmayacak bir hadde ulat.
imdi bu zel koulda, Sovyetler Birlii'nin kmesi,
Amerika'ya nkleer kar koyu imkannn neredeyse fiilen
ortadan kalkmas, ABD'nin askeri-teknolojik ya da genel olarak
teknolojik yenilenme anlamnda AB lkelerinin hepsini geride
brakmasyla ksa vadede Washington karsnda esas olarak
herhangi bir g kalmam oluyor.
Elinizde bu kadar g olsa belki sizler de hi biriniz kural
tanmazsnz. Bu iin tabiatnda var. Bu kadar kurala balana-
maz bir g ve bu kadar askeri kapasite kimin elinde birikmi
olsa dnyay ynetme hakknn kendinde olduuna inanmaya
balar. Burada tehlikeli olan yn, belki de yle demeli iyice
tehlikeli olan yn, bu manyak kliin elinde pek ala dnyann
sonunu da getirebilecek bir g birikmi olmas. Bence bu, bil-
hassa bir Ortadou meselesi olmakla birlikte esasnda btn
insanln da meselesi.
Almanca iyi bilinen bir sloganla sylenirse Ortadou, ABD
iin ber allestir, her eyin stndedir. Bunun sebebi ok
belirgin. Birincisi doal enerji kaynaklarnn, karma, nakil,
datm zincirlerinin burada younlam olmas. Bunun sadece
ABD'nin petrol ihtiyacyla deil rakiplerinin petrol ihtiyacyla
da ikincil bir ilgisi var. Yani ABD'nin kontrol etmesi kadar te-
kilerin de etmemesiyle ilgisi var. Daha nemlisi buras gen
nfusu, kaynaklaryla, oluturmaya eilim gsterdii yeni pazar

77
imkanlaryla sermayenin yeniden dolam iin en nemli alan-
lardan biri. Ve buraya hakim olmak ABD iin her eyden
nemli. Ama bu sadece Ortadou'ya ABD arasndaki bir mese-
le deil. Bu hem ABD ierisindeki bir mesele hem de, dnyann
geri kalanyla ABD arasndaki bir mesele.
Dorusu yerel direnilerin bu hakimiyet giriimini
pskrtme iin bir imkan olabileceini dnyorum. Bunlar
ABD'yi snrl bir biimde de olsa geriletebilir. Fakat
Amerikann yryn en nce Amerikan ii snfnn dur-
durabileceini dnyorum. Amerika'ya ierden bir itiraz
olmad takdirde ABD hkmetleri kendi tezleri etrafnda
Amerikan halkn birletirdii mddete saldrya muhatap
olanlarn sadece kendi gleriyle bu saldry defetme imkan-
larnn nispeten snrl olacan syleyebiliriz.
Tarihe bakalm, ABD mdahalelerine, igallerine maruz
kalm olanlarn bu mdahaleleri nasl defettiklerine bakalm.
Vietnam'n sava nasl kazandna bakalm. Vietminh'in
kahramanlklar, onun mcadelesi, sosyalist dnyann bunun
etrafnda bir araya gelii ne kadar nemliydiyse, ABD ierisinde
Vietnam savann durdurulmas, bu savan hakszl ynnde
olumu olan irade, aralarnda sonradan ABD bakan olacak
olan Bill Clinton'n da bulunduu ABD genliinin, aydn-
larnn, ii snfnn itirazlarnn bu savan durdurulmasnda
oynam olduu rol ile Vietnam direnii, ikisi birlikte gittii nis-
pette ancak ABD bu savata yenilebildi, yendirilebildi.
zelikle Bush'un ikinci dnem seimi ncesinde ABD'ye
baktmzda grdmz tablo, bu ngilterede de ksmen
byledir, savan hala Amerikan halknn byk blm ve
Amerikan okuryazarlarnn da hatr saylr bir blm iin
meru olmaya devam ettiidir. Hatrlayalm Bush'un karsnda-
ki bakan aday John Kerry'nin seim kampanyas da savaa son
vermek deil, sava uluslararaslatrmak tezine yaslanyordu.
tirazlar igalin olup olmayaca deil igalin nasl olaca
zerinden kurulduuna dayanyorsa, igal fikri egemen fikir
olmaya devam ediyorsa bu byk bir tehlikedir. Ben direniin

78
buradan balamas gerektiini dnyorum.
Yani bir enternasyonalizmden sz edecek isek eer ABD'nin
btn enternasyonalist evlatlarnn, bunlar kim olabilirse, illa
bunun ii snfndan da olmas gerekmiyor, evrecisinden,
insan haklar savunucusundan, sava kartndan, komnistine
kadar son derece geni bir spektrumda yrtecekleri itirazlar,
Avrupa ve ABD arasndaki eliki, Avrupa da yrtlecek iti-
razlar ve nihayet Ortadou'dan gelecek otantik muhalefet hep
bir arada bu saldry bertaraf edebilir.
Ancak burada u ekilde duramayz kansndaym ben. ABD
karsna neyin olmayacan syleyerek kmak, problemi
ldrc olmaktan bir an iin karabilir ama zmek iin bize
imkan salamaz. Varolan statkonun yerine ne konulaca
konusunda bir tez olmas gerekir.
Avrupallarn tezi, kendi kapitalizmlerinin blge iin
Amerikan kapitalizminden daha iyi olabilecei, Ortadou
despotlarnn tezi ise kendi geleneksel egemenliklerinin kendi
halklar iin daha iyi olabileceini sylyor.
Oysa problem bunlarla baa klamayacak kadar zor, etin
bir problem. Bata sylediklerimi tekrarlayacak olursam ABD
darbelerini vururken elbette insanlarn unutkanlklarna da
gveniyor. Son krk yl boyunca bizzat kendi eliyle beslenmi
bytlm olan slami gericilik, yerel sultanlklar, yerel dere-
beyliklerin teokratik ve anti demokratik egemenlikleri altnda
inleyen kitlelerin ve bunlarn fikirlerini ifade etmeye alan
aydnlarn ihtiyalarnn szcs olarak ortaya kyor imdi.
O nedenle ABD, bana sorarsanz bize grnd kadar
korkun grnmyor olabilir Fas hapishanelerinde yaayan
insanlara ya da Msr zindanlarnda zulm grenlere.
Saddam'n Irak'na darbe vurulurken dnyann her tarafnda
buna kar kmak hem ahlaki bir zorunluluktu hem bir
mcadele vastasyd. Ama Irakllarn bu darbeye bizim kadar
iddetle itiraz ettiklerinden ben o kadar emin deilim akas.
Bayram etmediklerini hepimiz grdk. Ama ABD'nin Saddam'
devirmesine sizin benim kadar ok itirazlar olmad.

79
 ABD igaline ve egemenliine kar ileyen bir muhalefet
kurabilmek iin imkanlarn nerede yattna bakmak asndan
bunlar tartmalyz: nk Trkiye'de Irak'a saldr balarken
kimi sava, Amerikan mdahalesi kartlar : 'Dayan Saddam
Arkandayz' diye geziyorlard. Irak'ta byle bir muhalefetin
tutabileceini dnmyorum. Bu Irakllarn kalbini elecek bir
ey olamaz. Hele Krtler ve iiler asndan tamamen imkansz
bir ey bu.
Dolaysyla diyeceim ey Amerikan saldrsnn, Amerikan
Byk Ortadou Projesine kar kn ulus devletleri
glendirmek temelli bir hareket eksenine yerletirilmesi ksa
vadede de uzun vadede de sonu verecek bir ey gibi gzkm-
yor bana. Bunlar aan bir ortaklk projesinin, evet burada bana
sorarsanz bir gelecek ufku var, fakat Ortadou'dan sz ediyor-
sak eer bu sylediimizin de ok teorik ve kat stnde kala-
bilecei kukusunu da bunu ileri sren biri olarak yannda ekle-
mem gerekir. nk pratiimize bakalm: Filistin'deki mcade-
leye ksmi sembolik katlm dnda aslnda ranllarla Trkler,
Trklerle Araplar, Araplarla Krtler, Krtlerle Yunanllar
arasnda kkleri gemite olan bir dayanma iklimi ben bilmi-
yorum. Ortak yrtlm bir mcadele hatrlamyorum. Byle
bir paylam bilmiyorum.
Fakat her eyin bir ilki olmas gerekir. Madem ki Ortadou
ber allestir ABD asndan o zaman imdi kurulmaya
balanmas elzem olan ey bence bir tr Ortadou dayanmas
iklimidir. Ortadou'nun ilericileri, kadnlar, emekileri her tr
meslek sahipleri arasnda politik olan-olmayan, insan haklarn-
dan sosyalizme kadar, ocuk haklarndan evre mcadelesine
kadar her alanda anti kapitalist mcadelenin herhangi bir
ucunu tekine balayabilecek her iliki makbuldr diye
dnyorum ben dorusu.
Uzun vadeli bir meseleden sz ediyoruz. ABD'nin eer ka-
pitalizm btn bu dnem boyunca yaayabilecekse, kendiyle
beraber nmzdeki otuz krk yl iinde dnyay zerimize -
kertmeyecek ise, srdrebildii kadar srdrmeyi hesaba katt

80
abucak geri dnlemeyecek bir stratejik ynelim ierisinde
olduunu karsna koyduu hedeflerin byle olduunu
dnyorum. O nedenle bunun karsna da byle uzun vadeli
bir direnme plannn konulmas icap eder.
Nihayet son eklemek istediim ey, ABD'nin btn yapp
ettikleri -Haluk gayet gzel anlatt bunu ben buna ok az ey
ekleyebileceimi dnyorum- bir kresel kapitalist yayln
parasysa burada emperyalistler aras gerilim ve itirazlarn bu
yayl bakmndan ikinci dereceden bir rol olabileceini
dnyorum.
Yani kastettiim ey u; Almanlarla Franszlar bu meseleye
uzun sre sessiz kalmayacaklardr ve ABD'nin bu piyasay
sadece kendi gleriyle, kendi bana kontrol etmesine rza
gstermeyeceklerdir. ki sebeple. Bir, kendi ekonomik gereksi-
nimleri asndan; ikincisi ABD'nin mdahalesiyle byyecek
olan piyasadan nemalanmak isteyecekleri iin. Dolaysyla orta
vadede yani nmzdeki be-on yl iersinde Amerika'yla
Avrupa'nn bu konuda ortak olabileceklerini ben dnyo-
rum. imdiden Irak'n imar konusunda bu grmeler balad.
Baka konularda bu ortaklklar, i birlikleri srecek.
Kresel tehdidin terrizm olduu -yani bana sorarsanz bu
terrizm kavram devrimi kodluyor - konusunda NATO'nun
stanbul Zirvesinde ABD ve Avrupa arasnda anlamaya
varld. Herkes bu konuda mutabk.
O nedenle BOP'a itirazn u yada bu sermaye birikimi
varyant zerinden deil daha total bir itiraz olarak kurulmas
gerektii konusunda neredeyse sabit bir fikrim var diyebilirim.
Belki bu tartmada yle deil byledir baka yan yollar da
var denebilecektir ama bana ama pek yle gzkmyor.
Sonuta bu total saldrya bir total kurtulu projesiyle yant ver-
mek, yani sermayenin total saldrs karsnda siyasi slam'n
itirazn aabilen, bu dnyal bir baka itiraz kurabilmek ile
ancak bir kar k mmkn. zerinde az konutuk ama ben
hafife alnacak bir ey olduunu dnmyorum siyasi slam'n.
Irak'ta karln grdmz Ortadou'da da sre gidebile-

81
ceini tahmin edebileceimiz slami direni hareketlerinin ok
nemli bir cazibesi var. Bu cazibe sadece undan, slami bir
dnya kurma arzusundan bile olumuyor. Bu slami dnya
kurma arzusunu Taliban Afganistan'da ksmen yerine getir-
meye kalkt. Bunun inanm Mslmanlar iin bile ne kadar
byk bir sknt olduunu grdk. Fakat bu slami iddet, sla-
mi bakaldr, slami intihar eklinde ortaya kan ey umut-
suzluk ile te dnyann bu dnyadan daha mkemmel olabile-
ceine inancn birleimi, bu yakc bir g olabiliyor. slami id-
detin gndemi mesela modern, demokratik, zgrlk bir Irak
ya da slamc bir Irak bile kurmak deil, bu Irak' ve bu dnyay
ortadan kaldrmak olduunu dnyorum. Eer bu, insanlara
ekici geliyorsa bunun ne kadar umutsuz bir dnyada gerek-
letiini anlarz. Haluk'un ok iyi tasvir ettii gibi bu karanlk
dnyasnda daha karanlk bir ey olamaz. O zaman sen bir yok-
sul Arap genci, bir yoksul Filistinli gen olarak kendinle birlik-
te dinen de kafir olarak grdn on kiiyi gtrp cennette
pekala yaamaya devam edebilecein hayalini inandrc bula-
bilirsin. Bu inan dnyas, bu dnyaya inanszlk ile kurulu-
yorsa ve bu dnya kendisine inanmay besleyecek kadar
adaletsizlik, smr aalanma, tahakkm, zor, yoksulluk her
trl zilletin ierisindeyse, pek ala bu dnyay ortadan kaldr-
may kurtuluunuz olarak grebilirsiniz ve grenlerin saysnn
artmakta olduunu da gryoruz.
imdi bu ihtimal ABD'yi iliklerine kadar titretiyor. 11
Eylln onlara syledii buydu. Onlar da bizzat kendi elleriyle
kurduklar bu slami muhafazakarlk dnyasn imdi baka
trl ortadan kaldrmaya alyorlar. Peki o zaman sol buna ne
nerecek? Kendi yerelliinle yetin, biz de seninle beraber
camilere gideceiz, camiler mekannz olsun mu diyecek? Byle
olabilir mi, byle bir proje olabilir mi?
Peki ama alg dnyas byle olan bir byk corafyada bir
k yolunu kurmann ne kadar zor ne kadar uratrc ve ne
kadar uzun vadeli olmas gerektii de ortada. imdi dnp
Trkiye'ye baktmzda Trkiye bu konuda bir avantaja sahip

82
olabilir nk btn bu Ortadou dnyas ierisinde modern
dnyann meseleleriyle daha ok hemhal olmu, kapitalist ili-
kiler iinde yrmeyi, onun sorunlaryla boumay az ok
renmi, uluslararas temaslar daha gelikin, eitilmi insan
gc daha fazla ve nihayet kar karya kald meselelerle
gemite yle ya da byle baa kmay becerebilmi bir biriki-
mi var.
Fakat bu birikimin ok nemli bir zaaf dnmeye
baladnda sadece batsna bakmas. Asla dousuna dnp
bakmamas. Trkiye egemen snflar geri, dounun sorun-
larnn zm bakmndan kendilerini bir model olabileceini
orann kendi piyasalar olduunu az ok bilinli bir biimde
dnrler ama Trkiye solu kendi dousu iin kendisinin bir
ey yapabilecei duygusuyla ok az donanmtr. O nedenle ben
bizim iimizin bir anlamda doumuza bakmak ve doumuzu
anlamak, onunla ortak i yapabilme kapasitemizi oaltmak
olarak ortaya ktn dnyorum. O zaman problem zme
konusunda belki kendi daarcmzda olanlarn bir blmn
aktarabiliriz. Ama te yandan pek ok ey de renebiliriz.
Dorusu kiisel bilgim ve deneyimlerim Filistinli olsun,
Suriyeli olsun, Msrl olsun, ranl veya Irakl olsun, Gney
Krdistan Krtleri olsun, blge entelejansiyasnn fikri,
entelektel birikimlerinin hi azmsanmayacak kadar ileri
olduunu ve Trkiye'den ok daha ilerisine giden bir sol hayat
da Lbnan'da rdn'de Suriye'de baka yerlerde kura geldik-
lerini bana gsteriyor, retiyor.
Haluk balarken ben sadece araziyi tanmlayacam bunun
ierisinde nasl yol alnacan bilmiyorum demiti. Ben de ok
bildiimi iddia edecek deilim. Ama Trkiye'yi eer bu
corafyann nemli bir yeri hatta merkezi kabul ediyorsak bura-
da az zamandr yrmyoruz. Hi deilse nasl yrmeye-
ceimiz konusunda bir bilgimiz var. O nedenle bunlar bir araya
getirdiimizde dorusu ok zorlu bir saldr karsnda henz
nispi glerle ama yeni batan dnmemiz gereken bir ciddi
mcadele zeminine intikal ettiimizi grebiliriz. Sanrm

83
Trkiye'nin Krtleri, Trkiyeli sosyalistler bu mcadelede
Ortadoulu arkadalarna hem anlatacak eye sahiptirler hem
de dinlemeleri gereken pek ok hikaye var, kendilerinin de
hikayesi olan.

Kapitalist Merkezlerdeki Emekilerin ve Muhalefetin Rol

Ben dorusu burada u hadde kadar gidecek bir ayrm
yaplacan dnmyorum. Yani emekiler asndan Sultan
Galiyev'in proleter milletler, burjuva milletler ayrmn hakl
gsterecek denli bir kutupsallama olduuna kant sunamaya-
camz, ABD'de yaayan 3 milyon evsizin, rnein Ortadou
sokaklarnda yaayan evsizlerden bir fark olmadn, kre-
selleme balamnda snf mcadelesinde geim koullarnn
giderek btn lkelerin emekileri iin ktletiini, dolay-
syla tersinden beyazlar lkesinde pekala siyah adalar olumaya
baladn da syleyebiliriz.
Ama daha nemlisi u; eer Irak'ta ABD yenilecekse btn
vatandalarnn onayna sahip olduu srece yenilmesi ok
daha zordur. Amerika ortasndan blnmedike ordusu
ortasndan blnemez. Amerikan morali yere indirilemez. O
nedenle Amerika'da savaa kar btn itirazlar Irak halknn
kurtulu savana katkdr. Bunu ne kadar oaltabilirsek o
kadar iyidir.
Onun dnda arkadamzn u deinmesinin yersiz
olmad kansndaym, ben o gzlemi paylayorum: Uluslar
aras meselelerde bir emperyalist ge dier emperyalist gler
arasnda fikir ayrl karsa muhalefetlerinin kendi aralarnda
konumasn o kadar kolaylatrrlar. Trkiye'de de aslnda biz
bunu yaadk. AKP hem istiyordu Irak savana evet demeyi
hem istemiyordu. O yzden iki kii afi yaptrrken dayak
yediimiz stanbul'da binlerce kii polislerin eskortunda
yrdk Amerika'nn Irak'a saldrsn protestolar srasnda.
Fena m oldu? Sonunda Trkiye bu igale bu erevede ortak
olmam oldu. Bunlarn verecei sonular ayr ayr, yeter ki biz
durumu okuyabilelim ve undan ibaret sanmayalm. Irak sava

84
Amerikan halk Bush'a kar ayaklanrsa ancak biter demiyoruz,
ama ABD halknn kartlnn da burada bir karl var,
dnya tarihi de pek ok rneiyle dolu.
kinci nokta burada kartrlmamas gereken, evet u doru
Bat Avrupa'daki muhalefete, hkmetler bir miktar yol veri-
yorlar ama hi deilse Blair'in ngiltere'deki muhalefete yol
verdiini dnmek imkansz ve ngiltere'de savaa kar en
byk muhalefet olutu. kincisi Bush'un Amerika'daki
muhalefete yol verdiini dnemeyiz ve Amerika'da umulan-
dan ok daha sert bir muhalefetin ok daha ksa bir srede olu-
tu. Dnn 11 Eyll'den bir yl sonra Afganistan mdahale-
sine kar bar hareketi geliti, Irak savana doru da topar-
land. New York'ta yz bin kii yrd. Biz btn Trkiye top-
landk Ankara'da elli bin kii idik ancak. O nedenle bence hi
azmsamayalm; buralardaki potansiyellerin varln grelim,
bundan nasl bir uluslar aras kardelik kartabiliriz ayr mese-
le. Ama hor grdmz sre hibir kardelik kuramaya-
camz dorusu syleyebilirim. Ben bir ok Amerikal siyaha
gre daha beyaz olabilirim ve bizler yle olabiliriz. Durum
sanldndan daha kark.
Umulan Kadar Direni, Umulmayan Direni
Irak direniinde savatan nce bir tablo kt ortaya. Btn
dnyann askeri uzmanlar dizildiler televizyonlara. CNN'den
BBC'den, Trkiye televizyonlarndan. Analizler yleydi:
Saddam ordusu yle direnecek, urada hat kuracaklar, u
kadar asker lazm falan. Ve Badat bir gnde teslim oldu bili-
yorsunuz. Bu umulandan az direniti, genel olarak umulandan.
Ben ne bekliyordum ben de bir miktar direni bekliyordum.
Saddam'n despot rejiminin btn despot rejimler gibi ayn
zamanda dlek de olduunu bildiim iin abuk bel vereceini
tahmin ediyordum ama hi deilse bunun ierisinde direnen bir
ekirdein olabileceini, alt rtbelerde bir diren oda olabile-
ceini; btn ordular gibi onlarn da igale kar bir planlar
olacan, igal baladnda otomatik olarak bu plann eitli

85
dzeylerde uygulamaya geebileceini i tahmin etmitim. Fakat
bu ok dk dzeyde cereyan etti.
kincisi Irakl komnistlerin ne yapacaklar konusunda
benim beklentim dorusu igalden sonra kurulacak ynetime
dahil olacaklar deildi. Bu ynetime dahil oldular. Sanyorum
ki hi biriniz beklemiyordunuz. Bu tabi artc bir ey.
Diyebilirsiniz ki orada komnist hareketin ne kadar eti budu
kalmt. Olsun ad yeter. nk Irak tarihinde komnistlerin
ok esasl bir rol oldu ve Saddam'n iktidaryla komnistlerin
yok edilmesi hep e zamanl gelitii iin Saddam'n yok
olmasyla birlikte komnistlerin yeniden itibarl, ezilenler tari-
hinin en erdemli paras olarak ortaya kabileceklerin tahmin
etmitim. Ben komnistlerin bir silahl direnie nclk ede-
ceklerini deil ama bir sivil organizasyon yaratacaklarn,
toplumdaki btn sosyal diren noktalarn harekete geirecek-
lerini, hi deilse buna eilimli olacaklarn dnmtm.
Bu adan da ben yanldm ama Irak tarihi bakmndan
komnistlerin Trkiye tarihindekinden ok daha fazla kurucu,
ilerletici, yapc, ynetimlerin programlarn etkileyici bir rol
olduunu bildiim iin bunu sanyordum. Demek ki sadece
sanmamak ayn zamanda birlikte yaamak ve almak gereki-
yormu. Bir uluslararas rgtmz olsayd ne olup olmaya-
can bilirdik. Hatta buna birlikte karar verirdik. Bu olmad
iin sadece uzaktan tahminlerle yetindik. Ne yazyor bu
komnistlerin web sitesinde diye igalden iki hafta sonra bak-
mak aklma geldi ve ok ardm. Bir insan haklar kuruluu-
nun itiraz erevesindeydi btn itirazlar. O adan da neler
bekleyebileceimi daha sonra grdm.
Sonuta unu syleyebilirim, bugn Irak'ta grlen direni,
tecrit edilmi bir direni olduu iin burada bir problem var.
Yani iiler Irak nfusunun ounluunu oluturan ii Araplar
ve ii Trkmenler direnie ksmen dahildiler, artk deiller.
Krtler zaten direniim bir paras olmadlar.
Bu durumda Irak'da direniin gelecei tahmin edilen dier
sosyal kategorilerden, ii snfndan, dierlerinden bir ses
gelmiyor, iiler arasnda da iiler var Krtler arasnda da ii-
86
ler var. Burada da bir problem var burada bir gecikme var, bun-
lar kastediyorum onun dnda bir beklentiden sz edilemez.
Nihayet bir ey daha syleyebilirim, Irak'taki BAAS mo-
dernlemesi gecikmi bir modernleme olmakla birlikte, Irak
Arap dnyasnn en aydn lkelerinden birisiydi. Burada ok iyi
yetimi bir aydn kategorisi, iyi yetimi bilim adamlar, oku-
mu yazm, hi deilse ilkokul eitimi Trkiye'dekinden daha
yksek bir halk vard. Buradan insaniyet namna daha fazla
direni bekleme hakkmz vard dorusu. Bunu bulamadmz
iin bir miktar hayal krkl olabilir. Geri ok da hayal kurmu
deildik. Bunlarn yanl anlalmasn istemediim iin
syleme gerei duydum.
Geri kalanlar tartma konusu. Bir de Haluk'un sitemine ben
de itirak edeyim, sadece ahsmza sylenenler deil
arkadalarmza sylenenler asndan da. imdi arkadalar ben
kimseyi dlama lksmz olduunu dnmyorum: Btn
Stalincileri dinlemeye hazrm, btn Trokistleri dinlemeye de
hepimiz hazr olmalyz. Birlikte tartacaz ve kimseyi o kadar
fazla dlama lksmz de yok nk eer etrafmza bakp sa-
yacak olursanz, saymz mesela on yl ncesinden daha az. O
yzden birbirimize kyma ansmz, mesela hi kimseye hayatn-
da hibir kt sz etmemi olduunu btn hapishane hayatm
boyunca ve sonrasnda yazdklarn okuduum iin de bildiim
Demir arkadama kimsenin mesela pespaye fikirler diye
eletiri yneltme hakknn olmadn dnyorum. Hi
beenmeyebiliriz. ok sama, bu kadar yanl kurulmu bir
fikir hayatmda grmedim demek baka bir ey, br trl
sylemek baka bir ey. nk o da hepimize br trl mu-
kabele etme hakk veriyor. Yoksa Trokizmi beenmeyebiliriz ve
bunu da sylemeye hakkmz var ama kimse Trokist olduu iin
pespaye olmuyor, Stalinci olduu iin erdemli olmayaca gibi.

Eski Dnyann Merkezi ve Direni Olanaklar

Haluk Gerger'in takdimi aslnda tartmamzn terimlerini
de sadeletirdi, daha kolay konuabilir hale geldik. nk bizim

87
Byk Ortadou ve Afrika Projesi balamnda aslna en iyi
bildiimiz yer kendi faaliyet halinde olduumuz yer, yani
Trkiye. Buradan yapacamz deerlendirmelerle belki bu
srete etkimiz varsa, iddiamz ortaya kabilir. Ya da mcadele
yntemleri zerine buradan hareketle konuabiliriz. Yani
kendimizin ortaya koyabilecei bir ey yoksa daarcmzda o
zaman durumu dardan gzleyen aktrler olabiliriz. Oysa
sergileme gayet iyi bir biimde gsteriyor, Trkiye-ABD iliki-
leri balamnda deil sadece btn blgenin konumuna
bakarak syleyebiliriz.
Dn de sylemeye altm, terimi Samir Amin'den
devralarak kullanacak olursam, eski dnyann merkezi
buras. Eski dnyan merkezinde de Trkiye duruyorsa hamle-
ler buradan balayarak ilerleyecek. Tabii ki bu merkezde yer al
Trkiye'nin merkezi etkinlie sahip olduu anlamna gelmiyor.
Trkiye Byk Ortadou diye tanmlana corafyada kltrel ,
ideolojik, politik olarak etkin bir g saylmaz iin dorusu.
Araplar nefret ederler, Kafkasya halklar, Balkan lkeleri eski
Osmanl despotizminin bugnk miraslar olarak uzak dur-
maya allar. Genel olarak Trkiye'nin sevilen, ya da yle
diyelim hegemonik bir g olduunu sylemek mmkn deil.
zellikle 1923'ten buyana kendisini Arap-Ortadou dnyasn-
dan kendisini kltrel olarak ayrmaya ve Bat'ya eklemlenmeye
alan ve zihni doal hinterlandnn tamamen dnda alan
bir devlet ve toplumdan sz ediyoruz.
Kabaca gzmzn nne getirelim: Trkler ya da Trkiye
Cumhuriyeti Devleti okullarnda genel olarak gndelik toplum-
sal yaamnda, medyasnda, ABD'yi Almanya'y, Fransa'y hatta
Yunanistan' bilir, bilmeye alr. Onlara benzer, benzemeye
alr. Ama ran'da ne olduunu Irak'ta ne olduunu, Suriye'de
ne olduunu, Grcistan'da ne olduunu, Bulgaristan'da ne
olduunu, Ermenistan'da ne olduunu bilmez, bilmek istemez.
Bunlarla bir ilikisi de yoktur, ruhi beraberlii de yoktur. Ama
toplumun alttan alta vardr. Mesela Filistinli ocuklara zul-
medildii zaman sradan Trkler televizyonda bunu grdk-

88
lerinde zlrler, bu devleti alakadar etmez. Cezayir Fransa'dan
bamszlamaya alrken Trk devleti Fransa'nn tarafn
tutar ama Mslmanlar Cezayir'in tarafn tutmulardr.
Trkiye byle bir kartlklar dnyasnda genel olarak bu
iklime, kurulan bu byk oyun sahasndaki halklarn ve devlet-
lerin ruh haline ve atmosferine yabanc.
imdi ABD bu oyunu yeniden kurarken Trkiye'yi bu
corafyada etkin bir g haline getirebilmek bakmndan bizim
iin son derece problemli bir alanda alyor. Yani TC'yi laik,
sekler bir devlet bir rejim olmaktan, bir dil srmesi olmak-
szn, lml slam devleti ya da bir tr slam devleti, mo-
dern slam devleti, laik slam devleti, srekli olarak bir sla-
mi vurgu, yani rejime yamanm bir slami vurgu ile grmeye
alyor.
Bu bir bakma ABD'nin Trkiye'yi Geniletilmi Ortadou
ve Afrika plan ierisinde nasl grmek istediiyle ilgili. Eer
byle grmek istemeseydi Trkiye'nin slami karakteri onu ok
fazla ilgilendirmeyecekti. Hatta AB ile Trkiye arasndaki bir-
lik gerilimleri asndan bakldnda. AB yesi olmaya hazr-
lanan bir lkenin slami karakterine ABD'nin yapt ar
vurgu te yandan bu mttefikine yaplm bir fenalk olarak da
grlebilirdi
Demek ki kar karya kaldmz birinci problem u: Byk
Ortadou Projesi balamnda imdiye kadar kltrn, ruhsal
ekillenmesini, tarihsel iletiimini kendisinden tamamen kopar-
m olduu bir corafyaya Trkiye'yi iade etme noktasnda bir
basn var. ok uzun vadede bu tarihsel ekillenmeden bir bak-
ma olumlu olarak da sonu karlabilecekken, burada
kazanlm tek modern ey olan bir seklerlik pe atlarak bu
iade gerekletirilmek isteniyor. Burada esasl bir gerilim var.
Peki, bu Trkiye'ni bir model olarak burada bir rol oynaya-
bilecei anlamna geliyor mu? Bence buna ne kadar uralsa da
ABD'nin blgede srail'den sonra en nemli askeri, ekonomik,
politik diplomatik stratejik yatrm alan olmasna ramen
Trkiye bu role ittirilemez. nk Ortadou aslnda Arap

89
alemi demek ve bu Arap aleminde Trkler bu alemin dzen-
leyici gc olarak rol oynama ansna sahip deiller.
Bu sekler kazanmlar savunmann iki yolu var. Bunlar
demokrasiyi ilerleterek ve cumhuriyet kabuu ierisini baka
bir toplumsal doku ile doldurarak bunu yapmak mmkn. Bir
tanesi bu. kincisi bana uval gemi olanlarn sayklamalar
erevesinde bunu otoriter, genel olarak kresel parametrelerin
dna km blgede kendisi gibi iine kapank rejimler aray
ierinde olan lkelerle bir blok kurmak. Bunun en kaba ve gze
grnr ama dolaysyla zaaflar da srtan modelini bu eski
Milli Gvenlik Kurulu Genel Sekreteri Tuncer Kln ileri sr-
mt: Madem AB bize istediimizi vermiyor, o zaman bize
Rusya ve ran'la bir blok kurarz Nedir yani dolar dediin
boya ve kada bakar basarz paray, sonuta biz de bir yol bula-
biliriz.
Sonuta imdi Tuncer Kln'n boyuna dolandrlm olan
yolsuzluk soruturmasyla bu syledikleri arasnda bir balant
olduunu ben dnyorum. Yolsuzluk yapp yapmamas deil
burada nemli olan. Ordu iinde Trkiye'nin blgesel stratejisi
konusunda bir kamplamada taraf olmas ve bu kamplamann
iddetini grebileceimiz bir kant sunmas.
ABD modeline teslim olmaya mukabil bir Avrasya hinter-
land ierisinde ran ve Rusya'yla bir blok kurulabilecei
hevesinin gereklemesinin de bana sorarsanz bir imkan yok.
Yani sermayenin bir seenei olabilmek bakmndan da bir-
biriyle badatrlamaz iktisadi ve tarihi karlar yuma.
Bunlardan bir blok oluabilmesi iin grnr rasyonel bir ikti-
sadi sebep de bulunmuyor ortada.
Dolaysyla seklerlii korumann ikinci yolu diye gste-
rilenin, ya da bugnk sekler rejimi otoriter bir rejim olarak
srdrebilmenin blgesel imkan olarak anlatlan eyin de asl
astar yok.
O zamana geriye ne kalyor. Nereden hareketle bir ereve
kurmaya balayabiliriz. Besbelli bizim iin bir bedahet gibi
grlebilecek olsa da hi denenmemi eyi yapmak: i

90
snflarnn kendi aralarnda adm adm rebilecekleri bir
dayanma an kurmaya balamak. Bu bir imkan olabilir.
Bunun iin kendi corafyamzdan ie balamamz gerek-
tiine gre soru u: Biz, yani emek gleri ve sosyalistler, her
eyden nce Trkiye'nin Krtleriyle byle bir dayanma ikli-
mini oluturabilir miyiz? imdiki rejime alternatif olarak
sekler kazanmlar savunabilecek, enternasyonalist bir zle
ileriye doru tanabilecek bir dzenleme olana var m?
Tabii bu bizim amzdan son derece zor. Grnd kadar
kolay deil. nk Krtler dediimiz zaman hibir zaman bir
tek lkeden sz etmiyoruz. Krtler dediimiz zaman daima drt
lkeden sz ediyoruz ve bu drt lkeden herhangi birinde
ortaya kacak olan deiiklik tekilerin btn terimlerini
deitiriyor. Bugn Irak'ta olduu gibi.
1991'e kadar Krtler dendii zamana Trkiye Krtleri,
Krtlk dnyasn tanzim ediyordu. 1991'den yani Birinci
Krfez Sava'ndan beri zellikle 1996'dan beri adm Krtler
sahnesini Kuzey Irak ya da gney Krdistan Krtleri tanzim
ediyor. Bu tanzim edite bu BOP ya da GOP balamnda Gney
Krdistan Krtlerinin bizim istediimizden ya da bizim arzu-
layabileceimizden fakl bir rol oynamaya baladklar da apak
ortada.
Ben dorusu burada mesela Trkiye'de bir ok tartmada
dillendirildii ekilde bunu blgede bir baka srail oluumu
olarak grmek eiliminde deilim. Ama Gney Krtleri strate-
jik balamda ABD'nin blgeyi yeniden dzenleme srecinde
etkin bir aktr olarak Krtlerin tarihi karlarn gerekletir-
meye alyorlar. Eer Krtlerin tarihi kar bir devlet kurmak-
ta idiyse bu devlet kuruluyor, yle ya da byle.
Fakat imdi geriye dnp baktmzda halklar asndan
durum nedir? Krdn Krd hapsedecei, Krdn Krd
smrecei bir devlet kurma Krt burjuvazisinin hayali olabilir-
di. Ya, Krtlerin byk ounluunun hayali bu muydu diye
sorunca yepyeni bir tartmann zeminine geliyoruz.
Trkiyeli Krtler blgenin baka devletlerinde yaayan
Krtlere nazaran daha ok demokratik, daha ok sosyalist, daha
91
ok devrimci bir mirasa, gemie sahipler. Bununla bir aidiyet
kurabilir miyiz, burada oyunu yeniden kurabilir miyiz?
Eer BOP karsnda devrimci enternasyonalist ve Trkiye
emekilerinin modern kazanm olarak kendileriyle birlikte
ileriye gtrebilecekleri kazanmlar tayabilecek yeni bir
zemin, yeni bir sahne kuracaz iddiasnda isek eldeki unsurlar
bundan ibaret.
Buradaki problem udur: Btn bunlarn belli belirsiz henz
bilince uura kmam ve henz bir program etrafnda tartl-
mayan eyler olmas.
Trkiye sosyalistlerin nemli bir blm, kendimi de iine
katarak syleyeyim, yle bir fikri kolayclk yaadk,
Amerika'nn Clinton dnemi sona erinceye kadar:
Bir blmmz iin sonuta blgesel bir mesele olarak Krt
meselesi karsnda tavr yleydi; Trkiye'de her trl mil-
liyetilie karyz dolaysyla Krt milliyetiine de karyz.
Bylece mesele zihinde zlm gibi grnse de olduu yerde
duruyordu.
Bir blmmz ise, buna ben de dahilim, ylece zd-
mz sanyorduk: Krtler ne istiyorsa biz de onu istiyoruz.
Fakat Krt hareketi Krt corafyasndaki altstlklere de
bal olarak enternasyonalist adan kimi zaman doru kimi
zaman yanl seimler yapabildiler.
Kendi pozisyonlarma baktmda: 1984'te Krtler bamsz
birleik sosyalist Krdistan istiyorlard bende onlar adna isti-
yordum. Sonra sosyalisti kalkt onu da onlar adna istiyor-
dum; sonra birleii kalkt onu da onlar adna istiyordum,
ama en son istenen eyi, ki bu da durmadan deiiyor, pek
isteyemez hale geldim.
imdi burada problem var. Demek ki sadece pasif bir biimde
ezilen halkn yada ezilen milletin taleplerini siyasi gndeme ta-
yarak siyaset yaplm olmuyor. Bir ortak zemin kurmamz lazm.
Bu ortak zemin bir politik parti olabilir, bir parti-ler federasyonu
olabilir vs. ama bir politik ortaklmzn olmas gerekir.
Dolaysyla Demir'in toplanty aarken syledii ekilde
onlarn gc ve zaaflarn grmekten ok bizim neyimiz eksik,

92
bize ne lazm diye sorduumda bu sahnede rol almaya al-
mak bakmndan Trkiye sosyalistleriyle Krt devrimcileri yada
Krt sosyalistleri arasnda bir mesele olduunu, bu yaklam-
dan, bu deerlendirmeden hareketle syleyebilirim.
Trkiye'nin yoksullaryla Krdistan'n yoksullar, Trkiye
snrlar ierisinde yaayan Krt yoksullar arasnda anlalabilir
bir temas alan bir mcadele zemini yok.
1991 den beri Krtlerle birlikte seime katlyoruz. Bu son
derece asimetrik bir iliki ve bana sorarsanz, apolitik bir iliki
halini de almaya balad. nk gndemleri birlikte kuram-
yoruz, meseleleri birlikte zemiyoruz. Sonuta sanda git-
tiimizde de aslnda umulandan ok daha dk geeklemeler
oluyor ve o tarafta yle yorumlanyor: te sosyalistlerle
yaplan ittifaklarn sonucu bu kadar. O yzden saa doru
allar saa doru aranlar balyor. imdi btn bu deneyim-
lerin sonularn anlaml bir ekilde Krt yoldalarmzla birlik-
te konuacamz bir zemin son derece nemli.
Tabii, dnp biz derken neyi kastettiimiz de konumamz
lazm. Trkiye sosyalist hareketi kendi asndan baktnda
etkin bir politik g olamama, etkin bir sosyal zemin zerinde
kendini gerekletirememe ve ne zaman saylsa llse, biilse,
aslnda tarihteki gcnden ve tarihteki iddiasndan ok daha
geride kalyor.
Yani sol 1960'larn yz suyu hrmetine kendisini gndeme
politik tamaya alyor. Ama 1960'larda domam ocuklarn
siyasette etkin olduu bir dnemde yayoruz. 1960'da dosayd
insanlar 45 yanda olacakt, onlar bile Trkiye'de yal sayl-
yor. Trkiye nfusunun yzde 75'ini 0-35 ya arasndaki insan-
lar oluturuyor. Hatta bu insanlara gemiin menkbeleriyle
politika aktarmak mmkn deil. Sol byle ilerleyemeyecek.
Dolaysyla Krtlere akl retmek bir yana kendi aklmz
bamza toplamak gibi baka bir meselemiz var. Eer kar kar-
ya kaldmz proje bu kadar bykse buna deecek, bununla
atmaya kalkacamz bir zemin tanmlamas biz yapm
deiliz. Krt hareketi asndan, bizim Trkiye'den baktmz-

93
da ortaya koyabileceimiz cevher bu olabilir. Bunu tamamlaya-
cak sahnenin dier aktrleri Arap corafyasnda; Filistinliler,
srail muhalefeti, ran solu ve muhalefeti, Magrip ve Mark
Araplarnn solu ve muhalefeti. Bunlarla kendimize bir zemin
kurmamz lazm. Hi denemediimiz bir ey. Ama mecburuz,
yani hayat bizi buraya doru aryor. Tabii ki istilaclarn, bl-
geyi kontrol altna alma iddiasnda bulunanlarn egemenlik
alanlarnda yaayan muhalefetlerin de rol olacaktr. Israrla bu-
nu sylyorum, Amerikan solunu, Avrupa solunu bu muhale-
fet srecine katmadka tabloyu tamamlam olamayacaz.
imdi kendimizi zetle kendi geleceimizi nerede kura-
camz meselesiyle de ilikilendirerek szm balayaym.
Trkiye'den sz ediyorum kendimiz derken, sizleri de ister iste-
mez bedenleri burada yaayan ilgileri Trkiye'de olan devrim-
ciler olarak gryorum. Almanya'da bir dzen deiiklii mese-
lesini sizler ok fazla gndeminize getirmediinize gre,
bildiimiz ii birlikte nasl yapabileceimizi konumaya devam
edebiliriz.
Trkiye asndan ciddi bir mesele bu AB konusudur. Tr-
kiye siyasetini AB ok derinden ve gl bir biimde etkiliyor.
Trkiye solunun gemiten beri, tketilmemi meseleler topla-
m olarak programna koymu olduu, hemen hemen her ey
AB mktesebatnn kabul srecinde yle ya da byle reform-
lar listesine yazlyor. Dokuz paket kt, bunlar bir dizi anayasa
deiikliini de ieriyordu. Bunlarn toplamna baktmzda,
Trkiye solunun kat zerinde devrimci demokratik program
ya da minimum program dedii eylerin hemen hemen byk
ounluu aa yukar, Krt meselesi dnda buraya yazld.
Peki Trkiye'nin toplumsal yaamnda ne deiti derseniz,
hi bir ey deimedi. Bu bizim devrimci demokratik dediimiz
programn gemite ne kadar sahici olduu konusunda bence
bizi dnmeye aryor. kincisi bununla belirlenmi bir sol,
liberaller karsnda kanlmaz olarak tamamen silahsz kalyor
ve kendi etki alann liberallere kaptrm oluyor. nk bunlar
liberal zgrlkler alanlar ve onlar da diyorlar ki, Avrupa'da

94
bu meseleler byle halloluyor. Avrupa'ya katldmz andan
itibaren bu problemler zlecek. Gndelik ve sradan bi-
lin asndan bu doru bir eydir. Hakikaten yle zlecektir.
Bunu bir kriz faktr olarak grmesi gereken, maksimum
programn gerekletirirken ataca ilk adm olarak grmesi
gereken sol ise kendi programn iki paraya blyor. imdiye
kadar programn minimum program burada, maksimum prog-
ram urada diye ayrm olduu iin, btn bunlar karsnda
silahsz da kalm oluyor. AB srecinde bir yandan, zgrlkler
alannn da Trkiye'de giderek genilemesi dolaysyla solun da
gcnn artmas beklenmez miydi? Ama hepimiz gzlyoruz,
yanlyorsam arkadalarm da beni dorulasnlar, Trkiye'de
solun etkisi ve gc artmyor azalyor. nk kendi denklemi-
ni, kendi paradigmasn deil bakasnn paradigmasn
yrtrken edinmi olduu g, maln sahibi ortaya kt gn-
den beri, ondan geri alnyor.
u halde sol, sosyalist hareket yeniden ve bir kere daha
meseleyi toplumsal sorun alannda yeniden kuracak mdr? Yani
mlkiyet meselesini yeniden gndeme getirecek midir?
kincisi bunu Trkiye'nin ve Krdisan'n yoksullar ile bir-
likte yapacak mdr? Bu iki soru hayati nemde. Ancak byle-
likle sol bir popler g halini alabilir ve diyelim ki blgenin
dzenlenmesi konusundaki dier iddialarn pe pee dizmeye
balaya bilir. Byle bir g yok ise szler ciddiye alnmayacaktr.
rnein Haluk Gerger bir akademisyen bir doent olarak
szn belki daha uzaklara iittirebilecektir ama mesela btn
bu sorunlar zmemi bir partinin szcs olarak sznn hi
kuvveti olmayacaktr. O nedenle bana sorarsanz biz byle bir
alan temizlii, byle bir yeniden kurulu yapmakszn g sahibi
olamayz, g sahibi olamadmz srece de bu oyunda rol
almamzn btn imkan ortadan kalkar. Ve u an aslnda bu
oyunda biz rol sahibi deiliz iin dorusu. Krtler ksmen rol
sahibidirler ve giderek, sylemi varolan kurulu partilerin
sylemiyle git gide benzeen bir rol oynamaktadr. Bunu hepi-
miz biliyoruz, izliyoruz. Bunu anlamlandrmak zerine pek ok

95
ey konuabiliriz ama u en son politik atlmla ortaya konulan
tezlere baktmzda bu tezlerin Yeni Demokrasi Hareketinin
tezlerinden ne dereceye kadar farkl olduunu ayrt edebilecek
ok az insan vardr.
Olsa olsa burada Yeni Demokrasi Hareketinin tezlerini
Krteye evirdiiniz zaman tabii ki vurgu, anlam deiecektir,
bunun bir Krt tarafndan sylenmesinin anlam bakadr ama
nihayet tarih sahnesinde baktmz byk programatik izgiler
olarak ayrtrmaya altmz zaman ortaya kan durum bun-
dan ok baka bir ey deildir.
u halde neler yaplabilir meselesinde ben iki noktaya iaret
edebilirim. Birincisi; Trkiye yle yada byle ara sra darbeler-
le kesilmi olsa da bir parlamenter gelenein yaaya geldii bir
lke ve byle de olmaya devam edecek bir sre daha. Bu
kanlmaz olarak seimlerin seim dnemlerinin nemini
ortaya karyor ve Trkiye nmzdeki iki yl ierisinde bir
seim atmosferine girecek.
Bu dnem bir politik ortaklk aray iin pek ala akllca ve
basiretle deerlendirilebilir. Bunun nnde bir engel yok. Ve
btn bu reformlar vs. de ksmen bizim iimize yarayacaksa
mesela barajn daha aaya ekilmesi ihtimali eer gerek
haline gelebilirse o zaman pek ala yeni bir politik aktr olarak
Krtlerin, Trklerin, Trkiye'deki dier aznlklarn, sosyalist-
lerin devrimcilerin, ortak blounu bir nc kutbu olutur-
mak mmkn ise bu nc kutbun pek ala burada kendi
szn toplumsal gndeme tamas imkan doabilir. Bu o
kadar ihtimal d deil. Bir kere byle bir grnr g edin-
menin kendisi bir momentum yaratacaktr.
Bunlar Trkiye tarihiyle kyaslayalm TP'in parlamentoda
on drt millet vekili ve bir senatrnn olmas ile hi olmamas
arasnda bir fark olmutu. On drt millet vekili ile bir sena-
trn varl, her gn toplum sahnesine siyaset sahnesine
yukardan en yksek szn sylendii yerden seslenmenin
sonular TP'i ynetenlerin umduklarnn bile ok tesindeydi.

96
 1968 denilen ve dnyadaki byk dalga ile ilikilendirilen
Trkiye'deki hareket bana sorarsanz, dinamikleri asndan
ksmen ondan bamszd, ok daha politik bir eydi ve ok
daha derine giden etkileri oldu. Kendimizin devrimcilemesi ve
solculamasnda bunun etkisinin ne olduunu biliyoruz. Behice
Boran ve Mehmet Ali Aybar hi istemezlerdi tabancayla ve
tfekle uraalm ama Trkiye'de onlarn dediini onlar kadar
ciddiye aldmzda yapacak baka bir eyimizin olmadn
grrdnz.
Dolaysyla imdi Trkiye'de byle bir temsil ilikisinin
salanabildiini dnelim, bundan doabilecek ey temsilin
kendisinden ok daha fazla baka bir eydir. zgvendir,
sznzn dolamda olmasdr, planlarnzn karlk bul-
masdr, muhatap bulmanzdr, uluslar aras ilikilerde salam
bir yerden konumaya balamanzdr. Bu sandnzdan ok
daha fazla etki yaratabilir. Bunun iinse iki eye ihtiya vardr;
bir baraj aaya ekmek. kinci bu aaya ekilen barajn te-
sine geebilecek bir toplumsal politik paydalk ortaklk kur-
mann basiretli yolunu bulmak, nerden geiyorsa bu yol. Bu bir
imkan ve bu kadar imkansz olmadn hayal ettiiniz an gr-
yorsunuz. Oy toplamlarna, sola doru aktarlm olan politik
destee baktnzda, yzde 5-6 civarna ekilmi bir baraj her
zaman geebileceini grebiliyoruz. O zaman bu bir ihtimal. Bu
ihtimale oynanabilir. Bu semen iin de eylemci iin de
byledir.
kincisi Trkiye bence artan lde uluslar aras konfe-
ranslarn alan haline getirilmelidir, bizim sylediimiz dorul-
tuda. Yani bugn burada yapmaya altmz sempozyum gibi,
ranllarn, Irakllarn, Suriyelilerin, Kbrsllarn, Rumlar,
Fasllarn, Cezayirlilerin, Amerikan, ngiliz muhalefetinin
sosyalistlerinin, ekolojistlerin bir araya geldikleri anti kapitalist
forumlar, sempozyumlar pe pee gerekletirdiimizi dne-
lim. Epey renebileceimiz ve retebileceimiz eyler olabilir
birbirimize. Trkiye'nin aslnda ait olduu blgenin ve kltr-
lerin sahici kuvvetleriyle yzlemesi salanabilir. Bu toplumsal

97
iklimi deitirebilir. Az bir ey deil bu. Bugnk parlamentoya
bugnk sistem ierisinde girildiinde 20 milletvekilinden
aasyla girilmiyor zaten. Parlamentoya 20'den fazla mil-
letvekili soktuunuzu, uluslar aras etkin bir faaliyet toplam
ierisinde bulunduunuzu bu insanlarla yeni bir sylemi ve
yeni bir denklemi kurmaya baladnz hayal edin, az bir ey
mi bugnk l toprana nazaran? Ondan sonra Allah
kerim

98
Ortadou Corafyasnn I. Dnya Sava
Sonrasnda Yeniden ekilleniinden
Gnmze zdmler

Ragp Zarakolu

Bence keyifli bir fikir teatisinde bulunuyoruz. Ben de

konuyu biraz daha deiik alardan eelemeye alaym.
Mezopotamya, btnyle yeniden dizayn ediliyor. Bu, asln-
da blgenin yzyl iinde ikinci kez dizayn edilii. Osmanl
mparatorluunun I. Dnya Sava sarmal iinde, sz konusu
dnemde emperyalist glerin uygulad taktiklere baktmz
vakit, dnemin otantik belge ve anlarn okuduumuz vakit
bugn yaanan sorunlar ve bakaldrlar ile o gnkler arasnda
byk benzerlikler ve paralellikler gryoruz.
Son gnlerde elimden dmeyen baz kitaplar var. Gertrude
L. Bellin Mezopotamyada 1915-1920 Sivil Ynetimi (Yaba
Yaynlar, Eyll 2005), T.E. Lawrencein Bilgeliin Yedi
Stunu ( cilt, Chiviyazlar yaynevi, 2004-2005) adl kita-
99
plar okuyordum rnein bu Sempozyuma katlmadan nce.
Yazarlarn ikisi de son derece ilgin, bir ok roman ve filme
konu olmu karakterler. Oxford, Cambridge niversitelerinde
ok iyi eitim grm, arkeoloji bilimine tutkuyla bal, ayn
zamanda edebiyatla da har neir insanlar Bugnk
Ortadounun ekillenii, bunlar okuduktan sonra daha iyi
kavryorsunuz. Bellin kitab 1920 ylnda yaynlanm, aslnda
bu bir rapor Bir bakma, Arap bamszl iin topik bir
yaklamlar da vard. Ama Ortadounun ekillenii, bu topik
beklentiler erevesinde deil, souk kanl bir emperyalist pay-
lam zerinde, bl ve ynet anlay araclyla gerekleti.
Ve Arap ayaklanmas, aslnda ngilizlerin beklediinden ve de
planladndan ok daha erken balamt. Cemal Paa Arap
ulusal hareketinin nclerini krm, ve daha sonra sa kalanlar
da, blgenin ngiliz ve Fransz smrge ynetimi arasnda pay-
lalna tank olmulard.
1915-20 yllar arasnda, Irak para para ngiliz mparator-
luu tarafndan igal edilirken, yeni bir ynetimin nasl olutu-
rulduunun yks, Bellin kitab. Bu deneyim, ayn zamanda
alelacele ilan edilen, szde bamsz yeri Irak Krallnn temeli-
ni oluturdu. Mezopotamyada 1915-1920 Sivil Ynetimi adl
bir raporda, ngilizlerin blgeyi yeniden ekillendirirken, orada-
ki airetlerle olan ilikileri, eitli toplumsal gruplarla olan ili-
kileri temelinde yeniden bir devlet yaplanmasn nasl olutur-
duklar anlatlyor. Bunu imdi okumak, ok ilgin. Bu kitapta
da yazld zere, Felluce, Telafer, Basra gibi bir sr yer, 1919-
20 yllar arasnda da srekli bir atma ve direni oda...
Adeta tarihin tekerlei, yeniden geriye dnm vaziyette.
Peki, bunun anlam nedir? 1990lar ncesinde, 1917 Devriminin
yaratt adeta bambaka bir dnya vard; oradan geriye
dnld vakit ise, Nerede kalmtk? dercesine, bir film
tekrar baa sarmaya balyor. 20.yy. balarnda Mezopotamyaya
hkim olan g, Osmanl Devleti idi. O datldktan sonra ise,
tamamen airetlerden oluan bir kaos topluluuna geri
dnlmt. Krfez Savandan ve Irakn ABD ve koalisyon

100
gleri tarafndan igalinden sonra, Baas Partisi etrafndaki
devlet yaplanmasnn ve ordunun datlmas ile birlikte, imdi
orada bu kez ngilizler deil, Amerikallar benzeri sorunlarla
yz yze Ve ABD, lkede ancak airet yaplanmalar ile
girdii uzlalar zerinde igali de facto kalc kld.
Amerikallar, sadece Mezopotamya'y dizayn etmiyorlar, pro-
jeleri Orta Asya'ya kadar yaylyor ve Trkiye'ye de baz roller
biiliyor. Tabii, bu rollere uygun hale gelmesi iin, Trkiye'de
de baz yeniden dzenleme hareketlerinin gndeme gelmesini
beklemek gerekiyor ve onun belirtileri bu yl ar ar ortaya
kmaya balad. Hayatmz renkleniyor, olduka srprizlerle
dolu gnlere de hazrlkl olmak gerekiyor diye dnyorum.
Irak'ta yaananlar, varolan bir erkin, iddet, sava ve zor kul-
lanmyla ykm ve yeni bir erkin inasnn tipik bir rnei.
Amerika Birleik Devletleri, gemiteki dnemlerde, lkelerin
yeniden dizayn ediliini, lkelerin kendi ordular araclyla
yapyordu. Ama imdi, herhalde, "En iyi darbeyi ben yaparm"
dercesine, darbecilik artk bizzat Amerikan ordusuna ihale
edilmi vaziyette. Sizler de ok iyi biliyorsunuz, Souk Sava
dnemi ile karlatrdmzda, daha deiik bir grnm sunan
darbe biimlerini, sivil darbe biimlerini de pe pee yaadk.
Bunlar, Srbistan'da yaand, Grcistan'da yaand, Ukrayna'da
yaand. u anda ise gndemde Ermenistan var, Ermenistan iin
de byle eyler bekleniyor. Hatta Orta Asya ve Azerbaycan iin
de byle bir beklenti var. Buradaki dizayn etme, sivil toplum
kurma etiketi altnda bir ina etme. Ama nasl bir ina?
Daha ok teatral bir ekilde, sahneye bir oyun konurcasna
gerekleen szde demokratik devrimler sz konusu. Bunlar,
gerekten tabandan gelen bir dalga zerinde mi ykseliyor? Bu
da ok tartmal bir konu diye dnyorum.
Elbette biliyorsunuz, Amerikallar kendi deerlerini,
Amerikan deerlerini ok nemserler, ki baktnz vakit, bu
deerlerin kkleri Amerikan Devrimine ve Byk Fransz
Devrimine kadar uzanr. Fakat bugn Amerika'nn kendi iine
dndnz vakit, Amerika'nn kendi iinde de bir kutupsal-

101
lamann yaandn ve Amerika'nn politik olarak, Savatan
beri ilk defa bu kadar ak ekilde iki ayr grup halinde kutup-
sallatn gryoruz. Toplum iindeki geleneksel liberal ke-
simlerle muhafazakar kesimler arasndaki gerginlik, artk
gzlemlenir bir dzeyde fark ediliyor. Bu, gnlk hayattaki
davranlara kadar yansyor. Amerika Birleik Devletleri, bir
yandan Amerikan deerlerini kreselletirdiini iddia ederken,
kendi lkesi iinde bu deerlerin bilinli bir biimde yok
edilmesi gibi bir durumla kar karyayz. Yurtseverlik Yasas ile
kendi lkesi iinde totaliter bir topluma ynelen Bush yneti-
minin baka lkelere szde demokrasi ihra edii ne kadar
inandrc olabilir?
Sonu olarak Irak igali, sonuta bir bumerang etkisi gibi,
geri dnp kendi toplumunu vuruyor. Benim de yesi olduum
Trkiye PEN'i ayn zamanda Uluslararas PEN'in bir yesi. u
anda karde rgt olan Amerikan PEN'inin banda Salman
Rti var. Salman Rti, u arada Amerikan Hkmetine kar
Amerikan deerlerini savunma pozisyonunda. En son,
Amerikan PEN'i Bakan olarak, Senatoya bir mektup verdi. Bu
mektupta, Amerika Birleik Devletlerinin, ikence konusunda,
Birlemi Milletler kenceye Kar Konvansiyonunu ihlal
ettiini ve bunun sadece Abu Gureyb ile snrl kalmadn,
Afganistan, Guantanamo ve birok yerde, aklanmayan gizli
sorgu merkezlerinde yapt ikence ve kt muamelelerle
Birlemi Milletler kence Konvansiyonunun ihlal edildiini
belirtti. Bunun dnda, yurttalarn geri alnmaya allan
temel haklara sahip klmas iin bir kampanya yrtlyor.
Yeni kan Yurtseverlik Yasasnda deiiklik yaplmas iin 180
bin imza topland. Bu imzalar, sadece kitap okurlarndan top-
land. nk bu yasaya gre, Amerikan ktphaneleri ve kitap
satclar, FBI istedii vakit, mterileri hakknda bilgi vermek-
le ykml klnd. Yani eer bir okur, tehlikeli baz balklarla
ilgileniyorsa, ktphaneci bunu bildirmek durumunda; bu,
kanuni bir ykmllk. Buna kar, bu noktann deitirilmesi
iin, oradaki ktphane alanlar ve Amerikan PEN'i bir imza

102
kampanyas balatt. Amerikal yaynclar ise, ABD ynetiminin
"dman" olarak tanmlad lkelerin yazarlarnn kitabn
yaynlama durumunda, cezalandrlma tehdidi ile yz yze
Amerika Birleik Devletleri Hkmeti, Latin Amerika'da,
en son Venezella rneinde olduu zere, demokrasiyle ve
seimle gelen hkmetleri ykmak iin bir sr operasyonlar
yrtt. Gemite bunda ok baarl olurken, Chavez karsn-
da yenilgiye urad. stne stlk Brezilya'da, ili'de,
Uruguay'da, sol kkenli hareketler iktidara geldi. Bolivya'da
geleneksel halk isyanlar yeniden patlak verdi. ABD'nin arka
bahesinde iler eskisi gibi yrmyor.
te yandan ise, otoriter toplum gelenei gl olan eski
Sovyet topraklarnda ise, daha farkl "karanfil", "lale" vb.
devrimleri yaanyor. Trkiye ve srail'den sonra, Irak'ta da,
ok partili bir seim deneyimi yaand ilk kez. Irak'a bak-
tnz vakit, tabii ok paradoksal bir biimde, Irak'n toplumsal
yaamnda ilk defa bu kadar ok partinin ve bu kadar ok
toplumsal grubun seime katld bir deneyim yaand. Bu
bana biraz da, Fransz Devriminden sonra, Napolyon
Ordularnn, Fransz Devriminin deerlerini, yeni bir devlet
modelini yaymasn hatrlatt. Yani bir yandan Fransz
Devrimine ihanet ederek; ama bir yandan da bu deerleri bir
emperyal istila arac olarak kullanan Napolyon'un durumunu
da andryor gibi geldi bana. Bu da byle bir eliik srecin yan-
smalarndan biri.
Amerika Birleik Devletleri, Souk Savatan bu yana ilk defa
bu lde dnce zgrlne bir saldr yneltmi durumda.
Biliyorsunuz, Mc Carthy dneminde de birok yazar, dnr
kendilerini soruturma komisyonlarnn nnde buldu. imdi,
byle bir olay, Amerika'da, daha ok spanyol kkenlilerin
yaad blgede yaanyor. Santa Clara kentinde, 15 yandaki
bir ocuk, George T gzaltna alnd. Soyadn bilmiyoruz;
nk 15 yanda olduu iin aklanmyor. Sulamaysa, "Faces"
Yzler adl bir iirinde ok karanlk imajlar, mulak ve su
tehdidi artran ifadeler kullanmas. Bu yzden okul idaresi,

103
kendi ocuunu cezaevine yollayabiliyor. Buna kar, Nobel
dl sahibi, Gney Afrikal yazar Coetze, "Barbarlar
Beklerken" adl o gzel romann yazar ve birok yazar imza
toplad ve bu kampanya sonucunda ocuk serbest brakld.
Mahkeme kararnda da, Amerikan Anayasasndaki dnce ve
ifade zgrlyle ilgili noktaya tekrar dikkat ekildi.
Yine New Mexico Eyaletinde, bir iir retmeni, Bill Navis,
Irak Sava ncesinde, Amerika Birleik Devletlerinin askeri
harcamalarn knayan iirinden dolay ders verdii Rio Rancho
Koleji'nden atld, Mart-2003 tarihinde. Bu iirinde, Amerika
Birleik Devletlerini, tanrnn oktan beri terk etmi olduu
lke olarak tanmlyor ve silahlanma harcamalarn knyordu.
Fakat daha sonra alt kolejde iten atld ve bir grup olu-
turdu. nk o dnemde birok retmen iini yitirdi, bir
paranoya halinde birok retmen iinden atlm vaziyetteydi.
Bill Navis, Akademik zgrlk ttifak adl bir gruba katld ve
sonunda, yrtlen mcadele srecinde, kendini iten atan
okulu mahkemeye verdi. Bu okul, u anda 205 bin dolar tazmi-
nata mahkum edildi. Bill Navis de, ald bu parann bir
blmn atld okulda bir iir blm oluturulmas iin
ayrd.
Tabii, Amerika'nn kendi iinde bylesi olaylar yaanrken,
kendi politik modelini birok lkeye yayma programn
yrtmesi olduka tartlr bir durum sergiliyor. Erturul'un
dedii gibi, Amerika'nn bizzat kendi iinde, bizzat bu canavarn
iinde sisteme kar hareketlerin olumas gerekten byk bir
nem tayor. Bu kresel dayatmaya kar kresel bir direniin
de olumas, zellikle iinde bulunduumuz blge bata olmak
zere, tm dnya iin byk bir hayati neme haiz. Amerika
Birleik Devletleri, bu operasyonunu, yani demokrasi dizayn
etme operasyonunu, kendisine gre totaliter zellikler tayan
bir rejime kar demokrasi ina etme projesini meru gstermek
iin, bu operasyonu, kinci Dnya Sava srasnda Nazizmin
yenilmesini rnek gstererek, ona gnderme yaparak sunmaya
alyor. Nasl ki Almanya'da ve Japonya'da bir biimsel

104
demokrasi oturtuldu, bunun iin giriimlerde bulunduysa;
bunun iin nasl ki anti-Nazi, anti-faist mcadeleden yararlan-
maya alp, Sovyetler Birlii ve Bat demokrasileri arasndaki
ittifak artrarak kullanmaya altysa ve Almanya ve
Japonya'da ok partili biimsel demokrasiyi zorla, igalle yer-
letirdiyse; ayn ekilde, "Irak'ta da bunu yapmak doal bir ey-
dir" diye bunu merulatrmaya alt Bush.
Yine geenlerde Putin'e bir szl dalamada bulundu. Putin
de ona kar, "Kendi gerekliimize uygun bir demokrasi yap-
mak da bizim hakkmz" dedi. Tabii, bence, Putin'in demokra-
sisinin, Trkiye'de 1945'de sahneye konulan demokratikleme-
den pek fark yok. Yani otokratik lkelerdeki, kontrol altnda
bir demokratikleme modellerinden biri ve sorunlarla dolu
Bana gre, demokratikleme ABDnin eline braklmayacak
kadar hassas ve krlgan bir olgu. Gerek bir toplumsal
demokrasiyi ina etme misyonu, tabii ki, ancak bizlerin elinde,
sosyalist dnya grnn elinde. Yaanan onca deneyimlerden
sonra, aka ortaya kt ki, gerekten sosyalist bir demokrasi
olmadan, gerek demokrasiyi ina etmek de mmkn deil -ki,
varolan deneyimlerin de zayf karnn hep demokrasi sonunu
oluturuyordu. Rosa Luxemburg'un, 1917 Devrimine ynelik
sca scana yapt eletiriler biliniyor ve Rosa bunlarda
hakl kt ve sosyalist deneyimler de zaten bu zayf noktadan
vuruldu. Barbarla kar sosyalist demokrasi dnda bir alter-
natif olmad her gn biraz daha gn na kyor.
Getiimiz gnlerde, yine bu yeniden dizayn edilen blgeye
ilikin olarak kk, ama ilgin bir haber kt. Orta Asya ve
Avrasya hedefiyle, Trk-Amerikan ortakl iin bir proje gn-
deme getirildi. Amerikan ve Trk Dileri arasnda, Rusya,
Kafkasya ve Orta Asya konularnda bir danma forumu olu-
turuldu. Buna da Amerika Birleik Devletleri - Trkiye
Stratejik Diyalogu deniliyor. Szde Amerika'ya kar "direngen"
bir tavr gsteren mevcut Hkmetin altnda, daha nce olu-
mu mekanizmalar aynen ilemeye devam ediyor. Bu olay,
Erbakan'a srail ile antlama imzalatlmas olayna benzetiyo-

105
rum. Geldiimiz noktada, Erdoan Hkmeti de, Rusya,
Kafkasya ve Orta Asya hususlarnda, belirlenen stratejik
dorultuda bir yaplanmaya uydurulmu vaziyette bence...
u anda, Trkiye'de, szde bir anti-Amerikan dalga yk-
selmi vaziyette. Ama enteresan bir ekilde, bunun en rtkan
gruplar, Milliyeti Hareket Partisi, yine Milliyeti Hareket
Partisini ele geirmeye alan "Beyaz Trkler" grubu -bunlar,
"Yeni a" gazetesi etrafnda rgtlenmi vaziyetteler ve bunlar
daha ok devlet iin think-thank ilevi gren, szde stratejiler
oluturan bir grup- ve Cumhuriyet Halk Partisi gibi yaplar.
Cumhuriyet Halk Partisi de Baykal'n son manevralar ile bu
cepheye katld ve "Yeni a" gazetesinde, milliyetiliin haslet-
leri(!) zerine Baykal ile uzun uzun rportajlar yaplyor.
Erdoan Hkmeti, belki de, szde anti-Amerikan olan bu gru-
plar eliyle vurulacak. nk bir ok plan sz konusu; A plan
varsa, B plan da var. Trkiye, eer Irak Savayla ilgili o karar
Parlamentodan geirseydi, baka bir plan yryecekti. Ama
nasl ki o kmad iin baka bir plan yrrle konulduysa,
u anda da rtl bir atma devam ediyor. Bunun nemli
paralarndan birini de, yine Turanclk, tekrar Asya'ya ynelme
gibi grler oluturacak gibi gzkyor.
Birinci Dnya Sava srasnda, II. Willhelm Almanya'snn
iteklemesiyle, ttihatlarn balatt politikalar, kinci Dnya
Sava sonrasnda, Souk Sava dneminde Amerika tarafn-
dan devralnmt ve arada, bu gruplarn Nazi Almanya'syla
ibirlii de sz konusuydu. Turanclara ynelik 1944'deki tutuk-
lama kampanyasnda, bu gruplarn Nazi Almanya'syla olan
ilikileri biliniyordu. Bunlar daha sonra aklandlar. Bu ilikiler
daha sonra, Souk Sava dneminde, Orta Asya'daki Sovyet
topraklarna ynelik operasyonlar iin devralnmt.
u anda yeniden ekillenme alan olan Irak, kinci Dnya
Sava srasnda da, Nazi Almanya's ile ngiltere arasndaki bir
rtl savan getii blgeydi. Bu dnemde, Badat'ta, Nazi
yanls bir ayaklanma dzenlenmiti ve bu ayaklanma srasnda
da kentin Yahudi mahalleleri saldr hedefi olmutu. Irak, daha

106
sonra ngiliz kuvvetleri tarafndan yeniden igal edilmiti,
1920'li yllardaki gibi.
Daha sonraki dnemlerde, Irak, Badat Pakt bnyesinde,
Trkiye ve Pakistan ile birlikte Amerika Birleik Devletlerinin
yannda yer almt. Fakat o dnemin iki kutuplu dnyasnda,
Arap milliyetiliinin ykseli dneminde, Irak, yine sistemin
zayf karn olarak, 1958'de Irak, General Kasm Darbesine
sahne olacakt. Blgedeki dei-tokular 1974 ylnda, Irak'n
tekrar kamp deitirmesiyle, Iran-Irak yaknlamasyla,
Krtlerin tekrar satlmasyla yeniden gndeme gelecekti.
u anda, Amerika, bence, 1920'de ngilizlerin yapt gibi,
hzla bu yangn blgesini terk etme derdinde; ama bunu orada-
ki varolan glere brakarak, bir anlamda da Irak'ta atma
ortamn miras olarak brakarak yapmak hazrl iinde. Bu, bir
bedel deme tehlikesini gndeme getiriyor, ki bu, Krtler
asndan da bence nemli bir tehdit olarak dnlmesi
gereken bir konu. Nasl ki, Birinci Dnya Savanda, byk
Avrupa gleri arasndaki savata, kurban, bata Ermeni halk
olmak zere, blgede yaayan Sryani, Yezidi halklar olduysa;
bylesi bir tehdit bugn de Irak'ta geerli. Amerika'nn blgeyi
terk ettii anda, Irak, belki 10 yl, belki de daha uzun bir dnem
yaanacak bir i sava ortamna sahne olabilir.
u anda, zaten kk aznlk gruplar Irak Savann bedeli-
ni demekte. slmi direni hareketinin hedeflerinden biri de,
blgede yaayan kk Hristiyan aznlklarn meknlar oldu.
Badat'taki Ermeni, Sryani, Ortodoks ve Keldani kiliselerine
ynelik bombalama eylemleri oldu ve havralar btnyle
havaya uuruldu. te yandan, Krt blgesinde ulusal bir n
devletin olumasyla birlikte, yine kk aznlklar bakmndan
sorunlar daha ok yaanmaya baland ve son 10 yl ierisinde
Krt blgesinden ok nemli lde bir Sryani g olmu
vaziyette. Bylece, blgenin otantik halklar son yzyldan beri
neredeyse tkenme noktasna gelmi vaziyette.
Onlar asndan baktmz vakit, rnein, bir Sryani
toplumu asndan baktmz vakit, belki bir Saddam rejimi

107
daha gvenlikliydi. Bu da ok eliik bir durum; ama bence
zerinde dnlmesi gereken bir nokta.
Bu noktalarn altn izdikten sonra, bu yeniden belirlenim-
de, ortaya konan bu oyunda en byk eksiklik, sosyalistlerin ne
yazk ki sahnede olmamalardr. Bu durum, ii, iinden ok
daha zor klr bir noktaya srklyor. Baas, blgede, gecikmi
bir Kemalizm'di bence; yani Kemalizm'in Arap versiyonuydu.
Demokratikleme srecine baktmzdaysa, hemen belirtmek
gerekir ki, biz bu filmi daha nce, 1945'lerde grmtk.
Bylesi bir demokratikleme modelini ta 1945'lerde grmtk.
Yani sosyalistlerin, komnistlerin darda brakld bir model.
Sosyalistlerin var olmad bir noktada, aznlklarn, kk
halklarn hibir anslarnn da var olmadn gryoruz.
nk atma alannda milliyetilik sahneden silindii vakit,
alternatif olarak ortaya kan direni gc eer bir slami
direnise, burada hibir umudun olmadn gryoruz. Ne
emekiler asndan, ne aznlklar bakmndan.
Bu bakmdan, blgede varolan sosyalistlerin de, ne yazk ki,
Balkanlar ve Kafkasya'da olduu gibi, hzl bir milliyetileme
srecine girmi olduunun da altn izmek gerekiyor.
Sosyalizmin bir dnya projesi olarak, global bir proje olarak,
kresel bir proje olarak gndemden kmasyla birlikte, para
para birok lkede yaayan, kendini sosyalist ve komnist
olarak tanmlayan hareketlerin de, bir anlamda milliyetilie
kayma ve blgeselleme gibi eilimleri tadn gryoruz. Bu
srecin de bizleri dndrmesi gerektiini dnyorum.

Blgesel Krizden Yeniden Siyasal Krize Doru

kinci sz hakkm, nmzdeki dnemde blgesel kriz ile,
olas siyasal kriz arasndaki tetikleme ihtimaline deinerek kul-
lanmak istiyorum. Evet, Trkiye gerekten tarihinin en ilgin
dnemlerinden birini yasamakta , nk Trkiye'de
cumhuriyetin kurulusundan beri belki ilk defa, baka bir para-
digmas olan bir siyasi iktidar sz konusu . Byle bir iktidarn
sahneye geldii noktada, Trkiye'de ayni zamanda adeta

108
yeniden yaad corafyaya geri dnerek yer edilmi gibi
Btn blge yeniden dizayn edilmeye allrken, Trkiye de
kendi iinde de baka bir paradigmaya gemi vaziyette. Yani
Ankara'da oklarnn ciddi psikolojik skntlar yaadn
dnyorum. nk ne kadar ihtida etmi, dnm bile olsa
bile, siyasi slam temelinde bir iktidar, ounluk iktidar konu-
munda. Ve dolaysyla koalisyonlarn "derin devlete" salad
manevra sz konusu deil. Eski koalisyon hkmetleri dne-
minde u yada bu ekilde Ankara brokrasisi ve militarizmi,
adeta bir siyasi parti konumunda, seilmedii halde iktidarn
bir ayan oluturabiliyordu. Ama yine bu dnemde Trkiye
ilgin bir baka sreci de birlikte yaad ve yaamakta
Daha nceki iktidarlarn, ve son milliyeti koalisyon
hkmetinin imza atarak balatmak zorunda kald AB yelik
sreci erevesinde, baz n yasal deiiklikler hzl bir ekilde
yapld. Ama bu da oyunun bir paras. Ankara'da var olan
brokratik, militarist odaklar tarafndan AB adayl srecinin
sineye ekilmesi ilgin tabii. lk balangta srecin u yada bu
ekilde sabote edilmemi olmasnn nedeni, bence AB bnyesi
iine dahil olmann, Trkiye'nin blnmez btnlnn,
snrlarnn bir eit garantisi olaca beklentisi...
Trk resmi devlet ideolojisinde derin bir yeri olan paranoya,
yani blnme ve paralanma fobisi, "bize bu topraklar brak-
mazlar", "buralar elimizden alnr bir gn" paranoyasna bir are
olarak, AB ye adayl srecini adeta sineye ektiler bir sre.
Ortalk imdilik sakin grnmekle beraber, Trkiye ve iinde
yer ald blge yine yeni krizlere gebe... Gerek Trkiye'nin
yeniden dizayn edilmesi, gerek blgenin yeniden biim-
lendirilmesi pek o kadar kolay olacak gibi grnmyor. Krizlere,
bazen de trajik olaylar silsilesine yol aabilecek gelimelere de
hazrlkl olmak gerekir diye de dnyorum.
Biliyorsunuz ABD'nin konumunu, zellikle SSCB'nin
kmesinden sonra bir eit imparatorlua benzetilen teorik
deerlendirmeler oldu. Bu "imparatorluk" nemli bir atak
vaziyetinde , gelecekteki "potansiyel" dmanlarna kar adn

109
vermeden bir kuatma harekat srdryor . Bu dman yada
dmanlar kimlerdir? Daha nce grmemi bir byme hzy-
la dnyada ykselen yeni bir g olarak in ve inin etrafn-
da oluabilecek ve hatta balam olan ittifaklar zinciri mi?
Hindistan ve Rusya'yla kurulan balarn bu odak etrafnda
zorlu bir odan oluumuna yol amas m? Bu ittifak potan-
siyelinin, Trkiye'de yansmalarn da biliyorsunuz. Arkadalar
da sz etti, askeriye iindeki bir kesim, Avrasya projesini Bat
ttifakna alternatif olarak dnmemiz gerektiini sylediler,
kendi milliyeti paradigmalar temelinde. Ama eer ilerde bir
Avrasya oluacaksa, ABD bunu biz de yaparz siyasetini
yrtyor zaten. ABD ile Trkiye arasndaki ilikiler gerekten
yarim asrlk . ok kere seimle gelen iktidarlardan da bamsz,
bazen otomatik olarak isleyen mekanizmalara sahip bu ilikiler.
Avrasya'ya ynelik olarak Trkiye dileri bakanl, Amerikan
dileri bakanl arasnda bir stratejik karlar gzeten bir
takip komisyonu oluturulmu vaziyette. ktidarda olan, ikti-
dara gelmesine gz yumulan Siyasi slam da, aslnda ABD'den
vize alarak geldi.
Biliyorsunuz, Tayyip Erdoan iktidara gelmeden nce
Amerika'ya gitti, n grmeler oldu ve dediim gibi
Trkiye'nin yerleik devlet paradigmas dnda bir iktidar
geldi. Adna "lml slam" denen, zaman zaman Avrupa'daki
Hristiyan demokrasi modeline benzetilmeye allan bir mo-
delin nc lkesi olmas isteniyor AKP liderinden.
Daha nce Amerika'nn Trkiye'den bekledii, biimsel
demokrasinin modeli olmas misyonu, yerini blgede
Pakistan'la birlikte imdi baka bir paradigmaya brakt. Bu da
Ankara'daki milliyeti devlet geleneine son derece ters gelen
bir ey. Trkiye'nin blgede Pakistan'la birlikte, lml slam
modeli olmas isteniyor. Bu paradigma Ankara'daki milliyeti
devlet geleneine son derece ters gelen bir yaklam, ama bir
anlamda onlarn ezberini bozan bir yaklam.
Ancak bu szde yeni paradigmann n daha 1980 darbe-
siyle birlikte almam myd? Bu proje, 12 Eyll Cuntas altn-

110
da Trk ordusunun destekledii ve onun destei ile hayata
geirilen Trk-slam sentezinin egemen konmas ile ve bir
anlamda Kemalizm'in baka bir biime dntrlmesiyle
yrrle konulmutu bile. Ve bu ayn zamanda ABD'nin yeil
kuak politikasnn bir yansmas idi. "Yeil kuak", sonuta
hedefine ulat. Gerekten de, Afganistan savayla birlikte, iki
buuk kutuplu dnyada dnya siyasetini belirleyen bir sistem,
yani Sovyet bloku artk emperyalist sistemle yrtt bir
yarmay gtremez hale geldi. Afganistan savann Sovyetleri
rtmesi sonucu, ve yine "yldz savalar" projesiyle, o dne-
min rekabet koullar altnda, "sosyalist sistem", iinden r-
yerek kt. Yine o dnemde "sosyalist" bloun dnya pazarna
eklenmesi, bu blok iinde yer alan lkelerin, adm adm farkl
muhalefet biimlerine almasyla, bu k gerekleti. Ama
ABD nderliindeki sistem de, bu kle birlikte "dman"sz
kald ve "yeni bir eytan" k izleyen on yllk sre iinde
ina edildi ve bunun aktrleri de "Yeil Kuak" dneminde
tohumlar atlan, "slam fundamentalizmi"nden ykseldi.
Sovyetlere ve Ortadou ve Kuzey Afrika'da glenen anti
emperyalist Arap milliyetiliine kar fideleri ekilen bir
hareketti bu. Bu bir ekilde, bir bumerang gibi geriye dnd. Bu
alet, Afganistan'da Sovyetleri kerterek ie yarad ama, ran'-
da ilk kez ellerini kesti. FK'y srail karsnda zayflatan Bu
roln dnmesini de istemiyordu yoksa tehdit olmad srece
bu lde devasa imparatorluk ordusunun meru olmas
mmkn olmayacakt. Hele hele imparatorluk Avrupa
Birlii'nin oluumu, Uzak Dou'daki yeni ykseli ve in'in
ykseliiyle tehdit altndayken .Fakat siyasi slam'n kurumsal-
latrlarak Trkiye'de iktidar olmasnn n alrken yada en
azndan engellenmezken bunun getirisi de vardr. Siyasi
slam'n kendinin dayand kitle taban yine bunlarn blge
lkeleriyle olan tarihsel ilikileri , balar bu iliksinin de ok
sorunsuz yrmemesinin neden olduu. nk tamam 28
ubat sreci ile siyasi slam blnd, ama ortadan blnmesi
beklenirken, kitle oy desteinin AKP' ye kaymasyla birlikte,

111
bambaka bir denge durumu ortaya kt. Bylesi bir ounluk
iktidarnn olumas, AKP' ye oluturduu bir baka gndemi
hayata geirme olana salad. zellikle Irak savas ncesinde
bu durum, bir yandan Amerikan kuvvetlerinin Trkiye'ye
girmesine ve Kuzey Cephesinin almasna olanak salayan
teskerenin parlamentodan gemesine olanak salamakla birlik-
te, yeterli oyun tutturulamay, fiilen ret anlamna geldi. Ama
bir anlamda da bu teskerenin onaylanmay, daha sonra AKP
iktidarnn Ruslarla flrt giriimlerinde bulunmas,
Amerika'nn blgede hedef olarak setii, adm adm yeni bir
savaa hazrland Suriye ve ran'la iyi ilikileri korumaya al-
mas, ABD asndan, Trkiye'ye bitii "Ilml slam" pro-
jesinin daha balamadan kmesi anlamna geliyordu. u ya da
bu ekilde Erdoan hkmetinin "cezalandrlmas" beklentileri
olutu. Ortal yeniden komplo teorileri kaplamaya balad.
Olaylarn nasl gelieceini henz bilemiyoruz. Ama u anda
AB sreciyle balantl olarak, Kbrs sorununda milliyeti yak-
lamlar zorlayan zm araylar, ordunun siyaset ve devlet
yaplanmas iindeki konumunun snrlandrlmaya allmas,
bir ok tepkiye yol aarken, tepkisel yeni araylar arasnda bir
cephenin olumasna neden olduu da grld.
Ar milliyeti bir temelde, yeni bir cephelemenin olu-
tuunu hepimiz gryoruz. Bir "Kzl Elma Koalisyonu"nun
CHP'yi de pesine takmas, Trkiye'deki nmzdeki dnemde
olgunlaacak bir politik kriz iinde, varolan Siyasi slam kken-
li iktidara kar bir milliyeti koalisyonun, bir milliyeti
cephenin tekrar devreye sokulmas gibi bir olasl gndeme
getirdi. Ne yazk ki Trkiye'deki oyun sadece Milliyetilikle
slami Siyaset arasnda geiyor ve bu oyunun iinde Trkiye
solunun yeri yok. Grece olarak Krtlerin bir yeri var, ama
onun da u anda bu yeni blnmeden etkilenmi vaziyette
olduu grlyor. nk Siyasi slam'n ykseliiyle birlikte,
Krtlerin bir blmnn de, slami gelenekler nedeniyle, bu
yeni dalgadan etkilendiini gryoruz. Hele hele bylesi bir
milliyeti cepheleme olgusunun ykselmesi ve gelimesiyle bir-

112
likte, baz insanlarn, elbette Krt insanlarn da byle bir alter-
natife destek vermesini beklemek gerekebilir . Bir de buna
gneydeki Krt oluumunu, yani oradaki federallemeyi ve bir
federal Krt devleti olumasn da hesaba kattmz zaman,
artk Krt cephesinde de ilerin eskisi gibi rahat yrmediini
gryoruz...

Yeni Bir Ykm Tehdidine Kar

Ortadou corafyasnda, ortak yaam projelerinin neden
baarl olamad zerinde zel olarak durmak gerek. rnein
24 Temmuz 1908 Hrriyet Devrimi, ilk balangta halklarn
kardelii dorusunda byk umutlar yaratt, ama bunun
ardndan byk bir hayal krklklar ve trajik olaylar geldi. O
dnemde byk dnenler, saylar az olsa da, zellikle Balkan
kkenli sosyalistlerdi. Onlar gelecee ynelik olarak "federas-
yon" tarz projeler de rettiler. 1908 ncesinde ve sonrasnda
Ermeni Partileri ile Osmanl Partileri arasnda gelecee ynelik
ittifaklar da kuruldu. Ne yazk ki bunlar da, kapsaml bir ortak
gelecek imgeleminden yoksundu. 1908 Devrimi ncesi, ttihat
Terakki ve Tanak Partisi arasnda, Abdlhamit'in despotik reji-
mini devirmek iin, silahl mcadele de dahil olmak zere,
ortak eylem programlar oluturuldu. Seimler iin ortak liste-
ler hazrland. Sosyal Demokrat eilimli Hnak Partisi de, tti-
hat ve Terakki diktasna kar Hrriyet ve tilaf Frkas ile itti-
fak kurdu. Ortak listelerle 14 milletvekili seildi, arlkla tti-
hatlarn listesinden. Ama bunun arkasndan 1915 trajedisi
yaanabildi. ttihatlarn, Turan hayalleri ile, Alman emperya-
lizminin kuyruuna taklmas, bu ittifaklarn kmesine ve ok
tehlikeli sonulara yol at. O dneminde "devrimci" kabul
edilen iki arasndaki yol ayrmn, sonuta bir halk binlerce
yldr yaadklar corafyadan, anayurtlarndan silebildi. Bu yl,
Ermeni Soykrmnn 90. yl dnm. Ve bir anlamda Trk
kimlii, ulusal Trk devleti bylesi bir hesaplama zerinde
olutu. Ve bu da, bir anlamda Balkanlardaki ulus devlet oluu-
muna bir reaksiyondu denebilir. Anadolu cografyasnda, ulusal

113
bir ermeni devleti domadan boulabildi bylece. 1915 esas
olarak, bylesi bir olasl nleme operasyonu idi. Almanlarn
da istemi ile, Anadolu'dan Orta Asya'ya uzanan hayali "Turan
Devleti" nin barnda yer alabilecek bir "ban"n ba, daha
olgunlamadan datlm oldu.
ok ilgintir, Tanak Partisi'nin Osmanl Meclisi'nde mil-
letvekilleri varken, ayn dnemde, Rusya'daki Tanak Partisi
yneticileri cezaevindeydi, 1905 devrimine katldklar iin ve
oradaki politik faaliyetlerinden dolay. Blgeye ynelik
emperyalist paylam kavgas trmanrken, iki imparatorluk
(Osmanl ve Rus) arasnda blnm olan Ermeni halk ken-
disini tam da savan ortasnda buldu. ki taraf da Ermenilere
zerklik vaat ediyor, bunun iin kendi yannda arpmasn art
kouyordu. Emperyalist I. Dnya Sava ncesinde, etnik
arndrmalarla i ie gemi Balkan Savalar daha yeni bitmiti.
Milyonu akn Balkan gmeni Anadolu'ya yeni snmken,
ttihat Terakki Partisi, "Douya Yaylma" (Drang nach Osten)
politikas izleyen Alman emperyalizminin peine taklarak,
inanlmaz bir insanlk trajedisinin nn am oldu. Bir insan-
lk trajedisi karsnda u kadar ld, bu kadar ld tartmas
sadece vicdanlar yaralayabilir. Hadi 1,5 milyon yitik insann
varolduunu kabul etmeyin, ama son Osmanl hkmetinin
kabul ettii sekiz yz bin gibi bir rakam var ortada. Bir tarih
kurumu lenlerin saysn yirmi-otuz bine kadar indirecek
kadar gln olabiliyor. Oysa kendi anavatannda binlerce yldr
yaayan bir halkn, kendi corafyalarndan souk kanl bir hun-
harlk ile arndrldklar inkar edilemeyecek bir gereklik.
Ermeni halknn yan sra, Anadolu Rumlar, arada kaynayan
Sryaniler, te yandan sava srasnda salgn hastalk nedeniyle
ve cephelerde lenleri de hesaba katacak olursanz, herhalde
ortaya hayli yksek bir say kacaktr, ttihatlarn emperyal
hayalleri uruna Btn bir Anadolu kyll, eitli mil-
liyetlerden emekiler, milyonlarca insan yaamn yitirdi.
"Hrriyet" ve "Halklarn kardelii" ve "Eitlii" sloganlar,
1908 yaznda btn imparatorluk topraklarn byk bir coku

114
ile kaplayabildi. Ama ortak projelerin yokluu, bu bahar
havasnn ksa srede bitmesine neden oldu. Buna karlk
ngiliz ve Fransz Emperyalizminin btn Anadolu ve Ortadou
corafyasn kendi aralarnda pay eden Sykes-Picot Anlamas
(bu paylama 1916 ylnda Rus arl da dahil olacakt),
Almanlarn Hint Okyanusuna Berlin-Badat demiryolu projesi
ile inme projeleri, Turan imparatorluu ile Orta Asya'ya el atma
hayalleri gndeme girdi.
Btn bu paylam anlamalar, gen Sovyet ynetimi
tarafndan btn dnya kamuoyuna ifa edilecekti.
Ama kabul edelim ki, 1. emperyalist paylam savann ga-
lipleri, Ortadou'yu, istedikleri gibi ekillendirmeyi becerdiler.
Arap ulusunun paralanml da, bu paylamn doal bir
sonucu oldu.
Bugn blge yeniden bir sava alanna dnt, ve
muhtemelen bu alan daha da yaygnlaacak. Ve sz konusu bl-
genin ok dinli, ok kimlikli ve ok etnili yapsndan dolay,
yine baz halklarn kurban olma tehlikesi gndemde. Byk
gler arasndaki paylam sava, zellikle Ermenilerin,
Krtlerin, Sryanilerin, Araplarn, Yahudilerin yaad bir
corafya zerinden yrd ve byk ykmlara yol at. Hem
Osmanl cephesinde, hem Rus cephesinde, hem de ngiliz/Arap
cephesinde imdi ise sava, yine blnm Krt halknn
yasad bir corafyada balad ve byyecek. nk bu at-
mann iine byk ihtimalle, ran da, Suriye de girecekVe bu
savan asla bir galibi olmayacak bence, ardnda sadece bir
ykm alan kalacak.
Bu bakmdan devrimciler arasndaki ittifak, sosyalistler
arasndaki ittifak, blge sosyalistleri arasndaki ittifak, bu tip
trajedilerin yeniden meydana gelmesini nlemek iin byk
nem tayor diye dnyorum.
Ayrca, Ermeni Soykrmnn 90. yl nedeniyle, etik adan
Trkiyeli sosyalistler, bir eyler yapmal diye dnyorum.
Katledilen Ermeni halknn ans karsnda sembolik de olsa bir
eyler yaplabilir. Bu konu, Trkiyeli sosyalistlerin hep ihmal

115
ettii konular arasnda diye dnyorum. Trkiye sosyalist
hareketinin ncleri iinde, Ermeni halknn devrimcileri yer
ald iin, bunun ayrca kendi gemiimize kar da manevi bir
bor olduunu dnyorum, ve bunu hatrlatarak son sz
hakkm kullanyorum

116
 ABD'nin BOP Projesine Kar
Yaplmas Gereken lk
Ezber Bozmak!

Demir Kkaydn

Byk veya Geniletilmi Ortadou'nun

Kapsam ve nemi
Zbigniew Brezinsky ABD'nin dnyaya egemen olmak iin
nasl bir strateji izlemesi gerektiini tartt "Byk Satran
Tahtas" adl kitabnda, blgeye tayin edici bir nem verir:
Ortadou, Orta Asya ve Gneydou Asya.
Ortadou ve Orta Asya'da her eyden nce petrol ve doal
gaz rezervleri bulunmaktadr. Pasifik daha imdiden; klasik
uygarlklarda Akdeniz'in, on sekizinci, on dokuzuncu ve
yirminci yzyln byk blmnde Atlas Okyanusu'nun
ekonomik nemine sahiptir ve bu gelecein dnyasnn
ekonomik merkezinin enerji alaca ve mallarn sataca yollar
Gney Dou Asya'dan geer.
117
 "Byk" ya da "Geniletilmi" Ortadou kavram Orta
Asya'y da kapsayan, in ve Hindistan'n snrlarna kadar
geniletilmi bir Ortadoudur. Dier bir ifadeyle Orta Asya ve
Ortadou'yu; yani ABD'nin bir dnya mparatorluu kurmak
iin kesin egemen olmas gereken nemli blgeden
Gneydou Asya hari, ikisini kapsar. O halde, bu proje baar
kazand takdirde, ABD bir dnya egemenlii iin savann
te ikisini kazanm olacak demektir.
"Byk" ya da "Geniletilmi Ortadou" sonradan, Kuzey
Afrika, yani Akdeniz'e kys olan Arap lkeleriyle geniletildi.
Bu geniletme, corafi olarak deil de tarihsel ve sosyolojik
olarak ele aldnda, kelimenin sosyolojik anlamyla tm
Ortadouyu da kapsamas anlamna gelmitir. nk
Ortadou, corafi deil, sosyolojik bir kavram olarak ele
alndnda, Akdeniz'in gneyindeki lkeler de klasik Akdeniz
uygarlna dahil lkeler olarak Ortadou lkeleridirler.
Bu en geni anlamyla, yani "geniletilmi" ya da "byk"
sfatyla douya; Kuzey Afrika ile Batya doru uzatlm bu
alan, tarihsel olarak, kapitalizm ncesi uygarlk merkezlerinden
en nemli ikisini kapsamaktadr: en dinamik, denize dayanan
Ortadou-Akdeniz uygarl alan ve ran yaylalarnn yani in
ve Hint ile Akdeniz Ortadou arasndaki yollara dayanan Pers
Uygarl alan. Kapitalizm ncesinde drt byk uygarlk
beii vardr: in, Hint, ran ve Ortadou-Akdeniz.
Ortadou ve Akdeniz Uygarlk alanyla, dier uygarlk
alan arasnda ok temel bir fark vardr. Dier byk kara
kitlelerini kaplar ve denizler etrafndadr. Akdeniz ve Ortadou
ise (ki Ortadou'da demirin kefinden nce, in ve Hint
Uygarlklar gibi karalara ve nehirlere dayanan uygarlkt, son-
radan Akdeniz'e entegre oldu) ortas denizdir etrafnda karalar
bulunmaktadr. Deniz, yani su, kaldrma gc ve srtnmesinin
azlyla ticaret iin, uygarlk iin en uygun corafi kouldur. Bu
nedenle, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alan dierlerine gre
ok byk bir dinamizm gstermitir. Kapitalizme Kuzey
Avrupa'da bu uygarlk alannn birikimleri zerinde geilebilmi

118
olmas bir rastlant deildir.
in ve Hint, sadece karasal deil, ayn zamanda, pirince
dayandklar ve pirin, birim metrekarede, hayvan yetiti-
rilmedii takdirde ok byk insan younluunu mmkn
kld iin, birer bitkisel uygarlk zellii tarlar. Buna karlk
Akdeniz, budaya dayanr ve hayvansal bir uygarlk karakteri
tar.
Pers uygarlk alan da, ortasnda Akdeniz gibi bir deniz
bulunmad iin in ve Hint uygarlklar gibi karasal bir uygar-
lk olmasna ramen; onlardan farkl olarak, srekli kavimler
glerine maruz kaldndan ve bu uygarlklar aras yollar
zerinde bulunduundan onlar gibi kastlama ve talama eili-
mi gstermemi, nispeten daha dinamik bir karakter tamtr.
Bunun yan sra muson yamurlar ve byk nehirler
olmadndan hayvansal bir uygarlk karakteri tar.
Ortadou Akdeniz ve Pers uygarlk alanlarnn bu dinamiz-
mi, "Byk Ortadou Projesi"ne giren bu iki byk ve temel
uygarlk alannn en zayf ve en kuvvetli yann oluturmutur.
rnein, orada bu dinamizm, in'den farkl olarak seslere
dayanan Yunan, Latin ve Arap harflerine dayanan alfabeleri
gelitirmitir. in'de de bir ok diller olmasna ramen, bu fark-
l dillerin bir tek alfabeyle anlamasn mmkn klan in'in
piktogramlara dayanan yazs, onun modern an dile, dine,
dayanan ulusuluuna kar bak kalmasn salam ve bu
uygarlk alan birliini, bugn in'de olduu gibi, modern
biimde de srdrmtr. Buna karlk, ran ve Ortadou-
Akdeniz uygarlk alanlarnda, seslere dayanan alfabeler, her dil
iin ayr bir ulusun yolunu am ve siyasi birliin yerini onlar-
ca kk ulusal devlet almtr. Blgenin tarihsel birlii, byle
kk devletlerin okluunda ifadesini bulmaktadr.
Hint alt ktas ise ok farkl bir nedenle yine bu modern
ulusulua bak kalmtr. Hindistan'n Himalaya dalaryla
kuatlm olmas, oraya sk sk kavimler g ve istilalar
olmasn engellemi; bu da farkl kavim ve dillerin jeolojik kat-
manlar gibi kastlamasna ve talamasna yol am; bu da bu

119
farkl dilleri konuan kavimlerden uluslar kmasn
engellemitir. Akdeniz'in drt bir yannn ak olmas ve srek-
li kavimler gleri onda byle bir kastlamaya olanak tan-
mamtr.
Bu nedenle, dier uygarlklar karsnda ona dinamizm ve
g kazandran zellikler onun modern ada ulusal boazla-
malarn alan olmas sonucunu vermi, blge siyasi birliini
koruyamamtr. "Balkanlama" veya "Lbnanlama" kavram-
larnn bu uygarlk alanndaki blgelerin adn tamas bir rast-
lant deildir.
ran ise, ge gelen ulusuluun paralayc etkilerine, politik
olan yani ulusu, Pers uygarlk alannn dininin slami biim
iindeki devam olan iilik ile tanmlayarak bir cevap bulmaya
alm ve bylece ksmen birliini korumu grnyorsa da,
sonucun ne olaca henz belli deildir.
te ABD'nin dnya apnda bir imparatorluk kurma
savan kazanp kazanmayaca bu iki eski uygarlk alanndaki
gelimelerce belirlenecektir.
Eer ABD, bu uygarlk alanlarnn ayn zamanda en kuvvetli
yanlarn imdiye kadar olduu gibi onlara kar bir zayflk
olarak kullanabilirse, baarsnn nnde hibir engel kalmaya-
caktr. Eer bu uygarlk alanlarndaki halklar, modern tarihte
kendilerinin en byk zaaf gibi grnendeki gc tanyabilir
ve harekete geirebilirlerse, bu sadece ABD'nin Dnya mpara-
torluu planlarnn iflasn deil ayn zamanda kapitalizmin de
sonunu getirebilir.
Yani nasl ABD iin, bu iki eski uygarlk alanna egemen
olmak, dnya egemenlii stratejisi iin hayati nemde ise, i
hareketi iin de, kapitalizme son verebilmek iin de bu iki
uygarlk alanndaki baar ve baarszlklar ayn ekilde hayati
nemdedir.
Bu yle de forml edilebilir: burjuvazi ve ii snf; kapita-
lizm ile sosyalizm arasndaki gelecekteki savan en nemli
muharebelerinin alan, bu iki eski uygarlk beiinin kapsad
alan olacaktr. Burada hangi proje baar salarsa dnyaya da o

120
egemen olur ve insanln kaderini o belirler.
Daha sonra ele alnaca gibi, ABD, bu alan ele geirmek
iin son derece nemli ve kritik bir stratejik dn yapm
bulunuyor. Glerin diziliini kkten deitiriyor ve verili
durumda uzun vadede bu da onun baarsn garantiliyor.
ABD nasl bir stratejik dn yapt ise, ii snf da bir kar
stratejik dn yapmak, "ezberini bozmak" zorundadr.
ABD'nin stratejisine ancak, onun gibi yeni ve cesur bir kar
stratejiyle cevap verilebilir. Bu strateji nedir ve nasl bir proje
gerekmektedir?
Sorulmas gereken soru ve aranmas gereken cevap budur.
Ama daha nce belirttiimiz gibi, Byk Ortadou Projesi
daha byk bir program ve stratejinin tamamlaycsdr ve onun
balamnda anlalabilir. Bu program bir yeryz imparatorluu
kurma programdr.
Ayn ekilde, blgedeki cevap da o aptaki bir program
balamnda koyulmaldr. Yani Dnya apndaki kar bir prog-
ram erevesinde bir kar proje ve strateji olarak koyulmal ve
anlalmaldr.
Niin Dnya mparatorluu
ABD'nin dnya apnda bir imparatorluk kurma savana
girmesi, kimilerinin sand gibi ne bir komplo, ne de u veya
bu hkmetin bolukta alnm bir karardr; ne Hristiyan
radikalizminin ne de ABD'nin kuruluunda dayad sylenen
hmanist ve demokratik ideallerin sonucudur. Bunun nesnel
maddi temelleri bulunmaktadr.
Bundan bir buuk asr nce bile, Komnist Manifesto'yu
yazan Marx ve Engels, gerek retici glerin geliim dzeyinin,
gerek dnya ticaretinin ulat dzeyin ulusal devletlerle
elitiini; s adec e z el mlkiyet in d eil, ulusal d evlet in bu
geliimin nnde bir engel olduunu sylyorlard.
"Tm dnyann iileri birleiniz!" ars ve enternasyona-
lizm her eyden nce, uluslarn ve ulusal devletlerin ve snr-
larn, tpk zel mlkiyet ve kapitalizm gibi, insanln gelii-

121
minin nnde engel olduu belirlemesinden kyordu.
Mlkszlere uluslar ve ulusal snrlar ykma arsyd.
Bugn dnya o zamankinden ok daha fazla, o arnn
gerekesine uygundur. Gerek retici glerin gerek dnya
ticaretinin gelimilik dzeyi o zamanla kyaslanamaz bile. Ama
dnya hala uluslarn ve ulusal devletlerin dnyas olmaya
devam etmektedir. Hem de o zamankinden ok daha fazla ve
ok daha gerici biimde, etnilere, dillere, dinlere dayanan bir
ulusulukla tanmlanm uluslara blnm olarak. O dnemin
dnyasnda uluslar ve ulusal devletler bir istisnayd ve dnyaya
bir dzineye yakn imparatorluk egemendi. Bugn ise, o
imparatorluklarn yerini yzlerce ulus ve devlet alm bulun-
maktadr. Yani Marx-Engels'in Komnist Manifesto'da vurgu-
lad ve enternasyonalizmin temelini oluturan eliki, sadece
retici glerin ve dnya ticaretinin bymesinden deil, siyasi
birimlerin klmesinden dolay da ayrca artm bulunmak-
tadr.
"Durmayalm deriz!" kapitalist retimin temel ilkesidir. O
bymek, bymek ve tekrar bymek zorundadr. Bu byme
ulusal snrlarla elikiye girer, tpk kapitalizmde retimin o
muazzam sosyal niteliinin, retim aralarnn zel niteliiyle
elikisi gibi. Bu elikinin iki trl zm olur. Ya uluslarn
ulusal devletlerin ve snrlarn tasfiyesi, yani sosyalist bir
devrim ya da kapitalizm erevesinde kalnd takdirde,
Kapitalist lkelerin bir veya bir kann dierlerini egemenlii
altna alarak yaylmas ve en sonunda yaylacak yer kalmaynca
bunlarn birbiriyle sava.
Yani kapitalizm ve ulusal devletler veri olduunda, retimin
ve deiimin dnya apndaki nitelii ile ulusal devletler ve
snrlar arasndaki elikiyi bir lde zmn ve geciktir-
menin bir tek yolu vardr: Emperyalist yaylma. Bir veya birka
ulusal devletin dier devletleri etkisi veya egemenlii altna
almas.
Bu ise, her iki dnya savann gsterdii gibi, elikiyi
zmez, sadece erteler ve dnyay paylam lkeler arasnda
ok daha sert atmalara yol aar.
122
 Dolaysyla, ABD'nin dnyada bir mparatorluk kurmak iin
savaa balamas btnyle nesnel temellere sahiptir ideolo-
jiyle, komplolarla, u veya bu burjuva fraksiyonunun karlary-
la, hkmet politikalaryla vs. aklanamaz, aksine onlar ak-
lamak iin bu nesnel nedenler olmazsa olmaz kouldur.
Dier emperyalist paylam savalarndan, yani Birinci ve
kinci Dnya Savalarndan temel fark, zaten en gl olann
(ABD), dierlerinin kendine bir rakip olarak kmasnn yol-
larn tkamak (Avrupa, in, Rusya, Japonya) iin; dierleriyle
rekabet deil, bir vasal-szeren ilikisi kurmak iin askeri
bakmdan en gl olan tarafndan balatlm olmasndadr.
ABD'nin bu savana kar kp da kapitalizme, uluslara ve
ulusal devletlere kar kmamak ve onu savunmak, batan
aa ikiyzllktr, gerek nedeni ortadan kaldrmaz. Byle bir
kar k sadece emperyalistler arasndaki savan veya gerici
rejimlerin bir arac olmaktan baka bir anlam tamaz. Bu
nedenle, iilerin, ABD'ye kar mcadeleyi, uluslara, ulusal
devletlere ve snrlara ve kapitalizme kar mcadeleden hibir
ekilde ayrmamasnn hayati nemi vardr.
Ama solun gerek durumuna, "pazar vaazlar"ndan teye
somut politikasna baktmzda, (geri o "pazar vaazlar" bile
duyulmuyor artk) brakalm uluslara kar kmasn; ulusal
snrlar ykma savana girmesini veya ABD'ye kar direnii
buna balamasn; onun ulusal snrlarn ve uluslarn koruyu-
cusu olduunu gryoruz.
Bu durum, savan daha batan kaybedildiini gsterir.
nk bu ayn zamanda sosyalizm idealinin de terk edilmesidir,
sylemde sosyalizm dillerden drlmese bile. Sosyalizm
ulusal snrlarla bir arada olamaz. Ulusal snrlara dayanan bir
szde sosyalizmin nasl bir "sosyalizm" olacan; otariden
baka bir ey olamayacan hadi brakalm yirmi ve otuzlarn
"Tek lkede sosyalizm olur mu olmaz m" tartmalarn, son
yzyl olaylarla kantlam bulunuyor.
O halde, ABD'nin dnya egemenliine kar sava, uluslara
ve ulusal snrlara kar bir savala; kapitalizme kar savala bir-

123
lemek zorundadr. Bir yandan sosyalizmi savunmak veya dier
yandan ABD'ye kar direnii savunmak ama dier yandan
ulusal snrlar savunmak mmkn deildir, kendi iinde
elikidir ve batan yenilgiye mahkumdur.
Bu, sadece yaylmacla ve emperyalist savalara yol aan
nedeni ortadan kaldrmakla ilgili de deildir; insanln yaa-
masyla da ilgilidir. Yaylma ve emperyalizm ve bunun iin
savalar kapitalizm olduu takdirde eer kanlmaz olduuna
gre, tarih bizleri sadece yaama igdsyle bile, ABD'nin
imparatorluk giriimine kar mcadeleyi kapitalizmi ve ulusal
devletlere ve milletlere kar mcadeleyle birletirmeye zorla-
maktadr: bunlar ayn, bir ve tek mcadele olmaya zorlamak-
tadr.
Niin?
nk, gleri birbirine denk ya da yakn, birka imparator-
luk arasnda blnm bir dnyada, bu imparatorluklar arasn-
da rekabet ve sonunda bir atma kanlmazdr. Bu da pratik
olarak bir atom sava yani insanln yok olmas anlamna gelir.
O halde, srf ABD'yi zayflatp, dier emperyalistlerin onun-
la eit ya da yakn gce ulamasna ynelik veya bu sonucu
verebilecek bir strateji, son durumada sosyalizmle deil, insan-
ln yok olmasyla sonulanr. Bu duruma dmemek iin ii
hareketinin, sosyalizmin kesinlikle ok net, ak ve dier burju-
va veya emperyalistlerin strateji ve mcadeleleriyle hibir e-
kilde karmayacak ayr program, iarlar, stratejisi ve taktikleri
gerekmektedir.
mparatorlua Kar Global Program ve Strateji
Peki ne olabilir byle bir program ve strateji?
Bunu ters yz edilmi birka formlasyonla ifade etmeyi
deneyelim.
imdiye kadar emperyalizme kar hep bamszlk, yani ayr
ulusal devletler talebi ykseltildi.
Artk ulusal snrlarn kaldrlmas, yani ulusal olanla politik
olann akmas; devletlerin uluslara gre kurulmasn redde-
den bir politika gerekmektedir. Eer provakatif olarak ifade
124
etmek gerekirse, artk ayrlmay deil birlemeyi savunmak
gerekmektedir.
Madem ki, Amerika ve Avrupa uygarlklarnn dayand
ilkelerin insanlk iin biricik doru ilkeler olduunu savunmak-
tadr, niin dier insanlar baka uluslardan diyerek hudutlar
dnda tutmaktadrlar ki?
Bu o insanlar fiilen insan haklarndan yoksun brakmakla
sonulanmaktadr. Ulusun dille, dinle, etniyle tanmlanamaya-
can, yurttalk ve insan haklarnn ayn ey olduunu; kim-
senin dilinden, dininden, kltrnden vs. dolay bu haklardan
yoksun edilemeyeceini iki asr nce bu uygarln kurucular,
bamszlk ya da insan haklar, yurttalk haklar bildirilerinde
kendileri sylemiyorlar myd? Ama imdi, btn o dediklerini
inkar ederek, insanlar baka uluslardan diyerek, kendi yurt-
talk ve insan haklarndan dlamaktadrlar. Yani eskiden ulus,
herhangi bir dinden veya dilden olann insan haklarna kavu-
masnn aracyken, bugn, insanln ounluunu, insan ya da
yurttalk haklarndan dlamann, rkln bir arac haline
gelmi bulunmaktadr.
Bu gn ulusuluk ve ulusal devletler rkln arac
olmulardr. Ulus insanlarn byk ounluunu insan hak-
larndan yoksun olarak bir bantustana tkmann siyasi
biimidir. Bantustandakilerin bantustann bamszlndan sz
etmeleri kendi zincirlerini savunmalarndan baka bir anlama
gelmez ve gelmemektedir.
Klelik ylesine yerlemitir ki, insanlar yle doru ve basit
bir akl yrtmeyi bile hayal edemez durumdadrlar: madem ki
ABD bakannn ald kararlar bizlerin hayatn etkilemektedir,
bizlerin kimin bakan olacanda sz ve karar sahibi olmamz
gerekir. Bunun tek yol da bizlerin de ABD vatandalarnn
btn hak ve grevlerine sahip olmamzdr. ABD bizlere zgr-
lk m getirmek istiyor? Bu ok basittir. Bizleri yurttalar yap-
malar yeter. Bu fiilen yeryzndeki tm insanlarn Amerikan
yurtta olmasyla ve ABD'nin yeryz leinde bir tek lke
olmasyla sonulanr.

125
 Sorunun srf bu tarz koyuluu bile, ABD ve dierlerinin
byle bir hareket karsnda, ulus ilkesini ve uluslar, dolaysy-
la ulusuluk araclyla insanln ounluunun her trl hak-
tan yoksun braklmasn savunduunu gsterecektir. O zaman
moral ve saldr stnl, ahlaki stnlk bize geecektir. O
zaman zgrlk ve demokrasiyi yayma demagojisinin gerek
z hibir kukuya yer brakmayacak biimde ortaya kacaktr.
O zaman demokrasi ile ulusal snrlarn bir arada olamaya-
ca; ulusal snrlara dayanan bir demokrasinin aslnda bir kle-
ciler demokrasisi olaca apak ortaya kacaktr. O zaman Bat
ya da zengin ve emperyalist lkeler demokrasi ampiyonluu
yapamayacaktr.
Bu strateji gkten inmi, sistem kurucularnn kafalarnda
olumu bir strateji deildir. Dnyann ezilenleri, halklar ve
iileri oktan beri byle bir program ve strateji iin fiilen ayak-
laryla harekete gemi bulunuyor. Dnyann drt bir yanndan
Avrupa, ABD, Avustralya ve Japonya'ya akan ve yollarda len
binlerce insan bu programa oktan ayaklaryla oy vermi
bulunuyor. Bu hareket elbette kiisel ya da bir ulusun
erevesinde yaplan, kendini kurtarmaya ynelik giriimler
olarak vardr. Tpk bir fabrika, ikolu veya i yerindeki iilerin
ncelikle kendi cret ve haklarn ykseltme mcadelesine
girmeleri gibi. Bizlerin yapaca bu gerek harekete bilinli ve
siyasi bir ifade vermekten baka bir ey deildir.
Keza, bu strateji ve program, aynen onlarn savunduu,
globalizmin kavramlar iinde de savunulabilir. Onlar tm mal-
larn ve sermayenin hudutlardan hibir engel olmadan gemesi-
ni mi savunuyorlar? Globalizme kar kk ulusal snrlar veya
devletleri deil, en mantk sonularna varm "globalizmi"
savunmak gerekir. Buna ii hareketinin daha doarken ortaya
koyduu ve sonra unutulmu ve unutturulmu geleneklerine
dnerek cevap veriyoruz. "Evet baylar globalizm mi dediniz?
Evet globalizm. Tm mallar iin globalizm. gc de bir
metadr ve tm mallar iin uygulanan kural bunun iin de
uygulanmaldr. Yeryz lsnde tm igcnn tpk ser-

126
maye ve dier mallar gibi tam ve serbest dolam; gittii her
yerde tm politik ve sosyal haklardan yararlanmas." Bu fiilen
ulusal snrlarn ve uluslarn ilgas demektir. Burada onlarn
demokrasi konusunda olduu gibi, globalizm konusundaki tm
iki yzllkleri ortaya kar. Ve byle bir stratejik dn, ii
hareketine ve sosyalist harekete moral stnl ve saldr
inisiyatifini kazandrr. Sosyalizm ve ii hareketi tekrar kendine
gvenini kazanp ayaklar zerinde durmaya balar.
Bu yaklam ayn zamanda eski devrim ve strateji
anlaylarnda kkl bir deiiklik; bir "Kopernik devrimi", tam
bir alt st oluluk anlamna gelmektedir.
Eskiden yle bir yaklam n grlyordu, ki imdi de var
olan btn sosyalist hareket ve partiler vs. de byle dnmek-
tedir. Buna gre, belli uluslar iinde sosyalist devrimler olacak,
bu sosyalist milletler sonra birleeceklerdi. Yani kapitalizm
ykldktan sonra milletler yok edilecekti.
Bu yeni stratejide ise, ncelik tam tersinedir. Milletlerin
yklmas, yani ulusal snrlarn ilgas ncelikli hedeftir, kapita-
lizmin ykl bunun sonucu olarak ortaya kmaktadr. Eskiden
milletleri yok etmek iin kapitalizmi yok etmek n grlyordu,
yeni nerdiimiz stratejide kapitalizmi yok etmek iin milletleri
yok etmek ngrlmektedir.
Ve de gerek ii hareketinin gerek insanlk tarihinin gster-
dii gibi aslnda dorusu da bu yeni nerilendir.
Millet (ulus) erevesinde bir sosyalizm mcadelesi, burju-
vazinin dini olan ulusuluk erevesinde bir batni tarikat, bir
Protestan muhalefet ilevi grmtr. Bu tpk burjuvazinin ilk
partilerinin dinsel biimlerde ifadesi gibidir. Bu da burjuvazinin
dini erevesinde bir muhalefet olmaktan teye gitmez.
Burjuvazi, programn dinlerin iinde ifade etmeyi brakp,
dinleri politik alann dna ittikten sonra tm dnyada zafer
yryn balatabilmitir.
Ayn ey ii hareketi iin de geerlidir. Enternasyonalizm,
burjuvazinin dinine onun iinden bir Protestan muhalefeti gibi
bir ilev grmtr. imdi artk ii hareketinin ve sosyalizmin

127
yapmas gereken, Aydnlanmann eski toplum karsnda yap-
tn ona yapmaktr. Ceza suun cinsinden olmaldr.
Burjuvazinin dini ulusuluk olduundan, burjuva uygarlnn
varolu biimi ulus olduundan, imdi onun dinine kendinden
ncekilere uygulad ceza verilmesi, yani uluslarn da zel
denerek politik alann dna itilmesi gerekmektedir.
Yani ulusal devletleri sosyalist yapmaya almak, ki bu
devletlerin nasl gerici bir ulusuluk ilkesine gre ekillendii
ayr bir konudur ve zellikle Ortadou balamnda ikinci
blmde ele alnacaktr, bir zamanlar din ilkesi iinde burju-
vazinin karlarn savunmak gibidir, Protestanlk gibidir.
Burjuva toplumunun ve uygarlnn dayand ilkeyi, yani
uluslar sorgulamak ise, aydnlanmann dine dayanan nceki
toplumun st yapsn sorgulamas gibidir ve tarih bunun biri-
cik devrimci yol olduunu gstermitir.
Burjuvazi, dini zel olarak tanmlad andan, dinin, klasik
uygarlklarn ve kapitalizm ncesinin bu toplumsal yaamn
dzenleyen sistemlerini siyasi alann dna att ve bunun iin
de politik olan ve olmayan diye bir ayrm yaratt ve de siyasi
olan ulusa gre tanmlad andan itibaren tm dinlerin iin-
den onu savunanlar kmtr.
Sadece modern burjuva toplumu ve devrimi de deil,
rnein slamiyet de byle bir devrim sonucunda ortaya k-
mtr. Muhammet dneminin totemleri, yani slamiyet'in put-
lar dedii kanda toplumlarn, airetlerin soylarndan geldikle-
rine inandklar tanrlar, tpk bugnn ulusal bayraklar ve mil-
letleri gibiydi. Muhammet, bu tanrlar uzlatrarak birletir-
meye; bu airetler iinde airetlerin kardeliine inananlar ikti-
dara getirmeye kalkmad; yani nce Mslman airetler
kurarak sonra bu Mslman airetlerin birliini salamaya
kalkmad. Airetlerin dayand ilkeye kar kt; putlar bir-
letirmedi, hepsini paralad. Bizim de grevimiz uluslar bir-
letirmek deildir, uluslar paralamaktr. Bugnn Birlemi
Milletleri eitli kabilelerin totemlerinin topland Kabe'nin
modern bir biimidir. Muhammet oradaki totemleri Msl-

128
manlatrmaya kalkmad; o totemleri paralad; ii hareketi de,
uluslar ve onlarn bayraklarn sosyalistletirmeye kalkmamal,
uluslar ve bayraklarn paralamal.
Uluslar sosyalist yapp onlar birletirmek biimindeki eski
bak devrimci deildir; uluslar yok etmenin yani kapitalist
uygarln siyasi var olu biimini yok etmenin kendisidir
sosyalizme yol aacak olan. O zaman, tm dinlerin iinden bur-
juvazinin dininin savunucular kt gibi, tm uluslar iinden,
politik olann ulusal olana gre tanmlanmasn reddedenlerin
ortak hareketi doabilecektir.
O halde, ABD'nin kapitalizm erevesinde belki de biricik
zm olan, dnya imparatorluu program ve stratejisi
karsnda program ve stratejimiz ulusal olanla politik olann
akmas ilkesine; bugn btn devletlerin dayand bu
ulusuluun ilkesine son vermek olabilir. Byle bir stratejinin
iar: "Nasl tanmlanrsa tanmlansn, ulusal olann kiisel bir
sorun, bir inan sorunu olarak tanmlanmas; politik anlamnn
olmamas; yani fiilen ulusal devletlerin ve snrlarn ilgas" ola-
bilir.
Byle bir strateji zaten var olan gerek harekete bilinli bir
ifade verecek ve saldr inisiyatifinin ve moral stnln
tekrar ii hareketi ve sosyalizmin eline gemesini salayacaktr.
Byle bir program, bizlere anti-kapitalizm ve anti-emperya-
lizmi bir tek bayrak altnda birletirme olana salar.
Byle bir stratejinin dier emperyalistlerle ayn noktada
bulumas ve onlar tarafndan kullanlmas tehlikesi bulunma-
maktadr. Aksine tm emperyalistlerin gerek yzlerini ve bir-
birlerinden farkl olmadklarn gsterir.
Burada dorudan konu olmamakla birlikte, unu da belirte-
lim ki, byle bir strateji ve program, ayn zamanda ii hareke-
tinin ve sosyalist hareketin baka bir uygarl programlatr-
mak; retici glerin nndeki engelleri kurtarma paradig-
masndan kurtulmak gibi sorunlarna da bir cevap vermektedir.
Biz bunu savunduumuz an, yer yzndeki btn emperya-
listler ve btn devletler karmzda yer alacaklardr. Ama yer

129
yznn btn yoksullar da bizim yanmzda. Blnmeyi bir
kere kafalarda yapp, var olan sistemin engel olduu dncesi
yerleti mi, gerisi sadece bir zaman sorunudur. Bu strateji uzun
vadede, kapitalizme ve ABD'nin Dnya egemenlii planna
kar baarnn olmazsa olmaz kouludur.
ABD'nin Byk Ortadou Projesinin Program ve Stratejisi
Dnya apnda, ulusal olanla politik olann akmas
ilkesinin, btn modern burjuva uygarln temel ilkesinin
ilgas; ulusal olann, nasl tanmlanrsa tanmlansn, tpk din
gibi kiisel bir sorun, inanca ilikin bir sorun olarak grlmesi
iin mcadele; yani ulusal snrlarn ilgas dnya apndaki
stratejinin programdr. Bu hem yeryz lsnde var olan
harekete siyasi bir program ve bilinli ifade vermektedir; hem
bugnk yeryz lsndeki Apartheit sistemine bir cevaptr;
hem ABD'nin dnya imparatorluu projesine bir cevaptr; hem
de burjuva uygarlnn var olu biimine ve kapitalizme kar
bir uygarlk programnn temel tadr.
Ancak bugn ii hareketi ylesine geri gitmi bulunmak-
tadr ve onun devrimci ve demokratik karakteri yle unutulmu
durumdadr ki, bu iar blgede (Ortadou'da) somut bir politik
mcadele iin yetmez. Bu strateji ve program uzun vadede et-
kisini gsterebilecektir. O imdilik bir "eylem slogan" olmaktan
ziyade bir "propaganda slogan" ilevi grebilir. Bunun muaz-
zam bir literatr ve aklama almas ile milyarlarca insann
anlayna sinmesi gerekir ncelikle. Yani ncelikle "tebli
edilmesi" gerekir.
Byle bir program ve stratejiyle ksa vadede "Avrasya"da
veya "Byk Ortadou"da ABD'ye kar durulamaz; somut bir
politika yaplamaz ve somut bir g oluturulamaz.
nk son derece acil ve gerekleebilir olmasna ramen,
znel nedenlerle, insanlar iin byle bir program bir hayal gibi
grlmektedir ve zaten ii hareketinin bugnk yenilmilii
koullarnda kimse byle bir program ve strateji iin harekete
gemeye hazr deildir.

130
 Blgedeki savalar iin ayr bir program da gerekmektedir.
Bununla hem blgenin acil can alc sorunlarna bir cevap olu-
turulabilir; hem Dnya mparatorluu planna bir yenilgi tat-
trlabilir hem de blgenin direni gleri harekete geirilip
moral kazanlarak ii hareketinin ykseliine bir ivme
kazandrlabilir.
Bu nasl olabilir? Bu blmde bu soruya cevap arayacaz.
Bunun iin nce ABD'nin yapt, kendisine bugnk verili
koullar srd takdirde baary getirecek, stratejik dn
hakknda ksaca deinmelerde bulunalm.
Ama nce bir uyarda bulunmak gerekiyor. Sol yaynlara
bakarsanz, ABD'ye muhalefetin ap ve baarlar hakknda
son derece abartl haberler grrsnz. urada bombaland,
burada yeniliyor gibilerden. ncelikle bunlara zerrece prim ver-
memek ve kendi kendine gaz veren, "Trk'e Trklk propagan-
das" yapar gibi bu tr anlaylardan uzak durmak gerekiyor.
ABD'yi son derece ciddiye almak gerekir. O askeri olarak
yenildiinde bile zafer kazanmaktadr. Vietnam'da yenildi. Ama
bugn Vietnam, IMF'nin kapsn andryor, ABD sermayesi-
ni ekmek iin ne yapacan bilmiyor. Yani bir muharebeyi kay-
betmek, sava kaybetmek deildir.
ABD 1980'lerin bana kadar, pe pee yenilgiler alyor
olarak grnyordu. 1974'lerin dnyasn gz nne getirelim.
1968'de dnyann her yerinde insanlar ayaklanmt. Daha bu
ayaklanma geri ekilirken, birden bire ABD Vietnam'da yenil-
giye uram, Portekiz devrimi ile Afrika'da Angola. Mozambik,
Gine Bissau ve Yeil Burun Adalar neredeyse sosyalist
denebilecek ulusal kurtulu parti ve hareketlerince kazanlm;
Vietnam'n ardndan Kamboya ve Laos da dmt. Daha
bunlarn teri kurumadan, tarihin grd en byk devrimler-
den biri olan ran ve Nikaragua devrimleri patlayvermiti.
Bazen ili gibi yenilgiler olsa da, dnyada devrim gleri kar
durulmaz bir gle ilerliyor gibi grnyordu.
O gnlerde biri kp da, 20 yl sonra dnyada Sovyetler ve
Dou Avrupa kalmayacak, Vietnam IMF'ye girebilmek iin

131
kuyruk sallayacak, Mozambik alktan krlacak, in kapitalist
bir lke olacak, ABD dnyada biricik rakipsiz g olarak kala-
cak deseydi kim inanrd? Bunu diyenin kuyruuna teneke
balanr, herkes tarafndan alaya alnrd.
imdi de, ABD'nin uluslararas tecrit olmuluuna, karya
ald glere bakarak, onun bu dnya imparatorluu plannn
imdiden yenilgiye mahkum olduunu syleyenler kyor.
ABD hem ksa vadede, frsat deerlendirmek bakmndan,
askeri olarak son derece baarl ve zekice davranmtr hem de
uzun vadede kendisine baary da getirecek ok baarl bir
stratejik dn yapm bulunmaktadr. Zaten Byk Ortadou
Projesi, bu dnn bir ifadesidir.
Dnn bir kere. Askeri bakmdan, iki yl gibi ksa bir
dnem iinde Orta Asya ve Ortadou'nun tam gbeine yer-
lemi bulunmaktadr. Yani dnya apndaki hegemonyasn
kurmak ve uzun vadede srdrebilmek iin en nemli nok-
tadan ikisinde askeri olarak kpr balarn kurmu bulunuyor.
Ve iin ilginci bunu belki dnya tarihinde hi grlmemi
lde az kaypla baard. Dnn dnyann en stratejik bl-
gesinde iki lkeyi birka yz asker, ki bunlarn nemli bir kesi-
mi de "dost atei"nin kurbandr, kaybyla ele geirdi. Bu lke-
ler zaten askeri bakmdan hibir gc olmayan, km lke-
lerdi. Ama byle bir frsat deerlendirip bylesine enerjik
olarak harekete geebilmenin kendisi bile, bal bana sadece
askeri g olarak deil, durumu deerlendirip enerjik olarak
harekete geme bakmndan nasl ciddiye alnmas gereken bir
g karsnda olunduunu gsterir.
Ama ABD'ye esas zaferi, eer biz duruma el koymaz ve
nc bir g olarak ortaya kmaz isek, bu askeri hamlesi
deil, Byk Ortadou Projesi'nde de ifadesini bulan, stratejik
dn getirecektir. Zaten bunun ilk meyvelerini de Irak seim-
lerinde toplamaya balad ve Avrupa imdiden "bkemediin
bilei p" diyerek gerginlikten i birliine dn yapmak zorun-
da kald.

132
 Bu stratejik dn, ABD'nin blgedeki rejimleri destabilize
etme, yani demokratikletirme dedii plandr.
ABD'nin stratejisinin dier byk glerde bulunmayan bir
zellii var. Bizzat kendi kurduu imdiye kadar kendisine
hizmet etmi sistemi ykmaya ve yeni koullara uygun yeni bir
sistem kurmaya kendisinin girimi olmas. Yani normal olarak
belli bir sistemden karl olanlar o sistemi olduu gibi
deitirmeden korumaya savunmaya eilimlidirler. ABD ise,
tam tersini yapyor, yukardan, bizzat kendisi harekete geerek,
sistemi yeni ihtiyalara gre yeniden ekillendiriyor. Bunun iin
destabilize ediyor, her eyi alt st diyor. Ve eski mttefiklerini
karya itiyor. Btn blge rejimleri, Trkiye'den Suudi
Arabistan'a, Msr'dan Pakistan'a kadar hepsi, bugn ABD'nin
Byk Ortadou projesinde kendilerine kar bir tehdit
grmektedir. Ksa vadede bu strateji ABD'nin durumunu sarsar
grnmektedir. Ama uzun vadede ABD'ye zaferi getirecek olan
da tam budur.
Tekrar edelim. Projenin en nemli zellii, projenin zaten
blgeye egemen olan g tarafndan ortaya koyulmas; bir bak-
ma ABD'nin kendi kurduunu ykp yeniden baka bir ey kur-
masdr. Bu pek rastlanan bir durum deildir. Genellikle ege-
menler ok nadir olarak kendi egemenliklerinin dayand siste-
mi ykp baka bir sistem kurmaya kalkarlar. Bunu ancak ok
byk muhalif glerin basks altnda ve devrimi engellemek
iin yaparlar. Burada ise karmza ilgin bir durum kmaktadr.
Bir devrimci gcn basks yokken, ABD, bizzat kendileri de
kendisinin mttefiki olan lkeleri deitirmeyi hedeflemektedir.
Bu durum biraz da seksenlerdeki, ABD'ye ve kapitalizme
kesin zaferi getiren ve tekrar inisiyatifi ele almalarn salayan
Teatcher ve Reagan'n "yeni konservatizmi" ya da "Muhafazakar
devrim"ine benzemektedir.
Bilindii gibi, eskiden sosyalistler ve sosyal demokratlar
deiimleri savunurlar; muhafazakarlar ise bunlara direnirlerdi,
olan olduu gibi srdrmeye alrlard. Ama Teatcher ve
Reagan, Trkiye'de de zal gibiler, deiimlerin ban ekmeye

133
her eyi alt st etmeye baladlar. Bunun zerine bir rol deii-
mi oldu, sol var olan korumaya yneldi. (Bu aslnda solun ta-
rihsel olarak yeni proje retememesinin, perspektif ve entelek-
tel gc yitiriini, daha dorusu kapitalizm ve uluslar
erevesinde byle bir almn olanakszlnn bir yansmasy-
d. Artk, uluslar ve ulusal snrlar sorgulayamayan bir sol
mmkn olmad iin sol bunlar veri kabul ettii srece bir
perspektif bir alm getirme yeteneinde olamazd. Sol ise bun-
lar sorgulamadndan tm tarihsel inisiyatifi ve entelektel
gcn yitirmiti.) Sa ideolojik ve politik saldrya geti inisi-
yatifi ele ald; sol savunmaya geti. Roller tersine dnd.
te imdi blgede olan budur. ABD, Byk Ortadou'da bir
tr "yeni muhafazakar devrim" yapmaktadr. Eskiden ABD en
gerici rejimleri dorudan destekler, buna karlk Avrupa ve
Sovyetler, srasyla sosyal demokratlar ve dier muhalif ve
devrimcileri desteklerlerdi. imdi durum tersine dnm
bulunmaktadr. ABD'nin btn rejimlerle aras aktr; Avrupa
ABD'yi blgeyi destabilize etmekle sulamaktadr. Var olan
rejimlerle i birlii iinde olan ve onlar ABD'nin gcne kar,
o gc dengelemek iin kullanmak isteyen Avrupa ve Rusya'dr.
O lkelerdeki rejimlerin muhalifleriyle kar ortaklna giren
ABD'dir.
te ABD'ye tpk Reagan ve Taetcher gibi baary getirecek
olan da tam da bu dn, stratejik hamleyi yapma cesaretini
gstermi olmasdr. Byk Ortadou Projesi, bu stratejik
dn destekleyen ve onun ifadesi olan bir projedir.
Bunun iin, Byk Ortadou blgesinin tarihi, blgede
bugn var olan sosyalistler ve blgenin burjuvazisi, ABD'nin
nne muazzam olanaklar sunmaktadr. ABD'nin tek yapaca
bu frsat kullanmaktr ve yapt da budur. in ilginci ABD'nin
karsnda olan blge rejimleri, sosyalistler veya anti-emperya-
listler, kendi znel amalarna ramen ABD'nin planlarna
hizmet eden en byk yardmclardrlar.
Bir imparatorluk kurmann en byk koulu, karnzda bir-
lemi bir g kmasn engellemek ve bu gleri birbirine kar

134
kullanmak ve dengelemektir. Mehur bl ve ynet; "divide" ve
"empire" politikas.
Ama neye gre bleceksiniz ve nasl?
Bunu anlamak iin bu blgenin bir zelliini ve ulusuluun
ne olduunu ve iki biimin iyi anlamak gerekiyor.
ki Ulusuluk
Ulus nedir?
Ulus'a ilikin bir ok tanmlar bulunmaktadr. ster Stalin'in,
ister Troki'nin, ister Otto Bauer'in, ister yurttalk bilgileri
kitaplarnn tanmlar olsunlar, btn bu tanmlar ulusularn
ulus tanmlardrlar. Allah'a inananlarn Allah hakkndaki
tanmlarndan nasl Allah'n ne olduu anlalamaz ise, ulusu-
larn ulus hakknda sylediklerinden de ulusun ne olduu
anlalamaz.
Ulusun ne olduunu anlamak iin nce ulusuluun ne
olduun anlamak gerekir. nk uluslar olduu iin ulusular
deil; ulusular olduu iin uluslar vardr. Uluslar ulusular
yaratr. Ulusuluun ne olduu anlalmadan ulusun ne olduu
anlalamaz.
Peki ulusuluk nedir? ok basit gibi grnr. Genellikle
ulusuluu bir ulusun karlarn ne almak olarak tanmlanr.
Ama bu tanmn kendisi de ulusularn ulusuluk tanmdr.
Ulusuluk, politik olan ile ulusal olann akmasn savun-
maktr.
Yani nasl tanmlarsanz tanmlayn herhangi bir kritere gre
bir ulus tanm yaptnzda, bu ulus ile politik olann akmas;
yani bir devleti olmas anlayna sahipseniz ulususunuzdur.
Ama bu tanm da yetersizdir ve aslnda hala ulusuluun
ufku iindedir.
nk bu tanm, her eyden nce politik diye ayr bir kate-
gorinin olduu (Dikkat edilsin burada politik bir analiz kate-
gorisi deildir, toplumsal hayat dzenleyen politik, ideolojik
veya hukuki bir kategoridir.) var saymna dayanr. Yani bir poli-
tik olan bir zel olan bir ekonomik olan gibi her birinin ayr

135
kurallar ve ilkeleri olan bir toplumsal sistem anlayna dayanr.
Ama tarih boyunca, u modern toplum ortaya kncaya
kadar byle bir ayrm yoktu. te burada ulusuluun zne ge-
liriz. Bizzat ayrmn kendisi tam da ulusuluktur. Bylece
ulusuluu kendi dndaki benzer toplumsal sistemlerle iliki
iinde tanmlam oluruz. Tpk, insan dnen hayvandr gibi;
ulusuluk (isterseniz buna modern toplumun styaps veya
dini de denebilir) zel ve politik ayrmna dayanan dindir diye
dier dinlerden ayrlyla tanmlanabilir. Bu dinin zellii,
kendinden nceki dinleri, yani toplumsal hayatn rgtleni-
lerini ve bu rgtlenilerin ilkelerini; "zel", "inan" diyerek
politik ve ekonomik hayat dzenlemekten dlamasdr.
Ulusuluun znde ve douunda dinle, dille, etniyle,
soyla, kltrle hi bir ilikisi yoktur. En tipik rnek, dnyann
en eski ulusu olan ABD'dir. ABD'nin ne dili, ne tarihi, ne soyu,
ne dini yoktur. Ulusu bunlarla tanmlamaz. Ulus btnyle
ABD yurttalndan, yurttaln dayand kavramlardan ve
haklardan kar; yurttalk ise insan haklarndan. Trkiye'nin
tek burjuva devrimci airi Tevfik Fikret'in o aydnlanma filo-
zoflarndan ald "Vatanm ruyi zemin, milletim beeriyet" ilke-
si bile tipik ulusuluk ilkesidir. Sadece yeryzn kaplam en
ideal ve saf biimiyle ifade edilmektedir.
Ulus balangta yurttalkla, yurttalk da insan haklaryla
tanmlanyordu. Yurttalk ve insan haklar diye iki farkl
kavram yoktu ulusuluun devrimci dneminde ve soyut saf
biiminde gerekmez de byle bir ey.
Ne var ki, 1848 devrimleri dnemiyle birlikte, hatta daha
nce Thermidor ile balayan bir sretir bu, btn dnyada
burjuvazi, ulusun bu tarihsiz, dinsiz, dilsiz, etnisiz, insan ve
yurttalk haklarnn akt biimini (o zamanlar insan
rnein kadnlar ve siyahlar iermiyordu ama bu baka bir
sorundur kltrel olarak insan kavramnn tanmyla ilgiliydi,
gemiin bir kalnts olarak yleydi, anlayn kendisiden k-
myordu) terk etmitir, buna karlk ulusu dinle, tarihle,
etniyle, soyla, kltrle, kader veya amala tanmlamaya

136
balamtr. Yani orijinal ulusulukta, devrimci dnemin
ulusuluunda, hibir politik anlam olmayan ve zeldir
denerek politik alandan dlanan bu nitelikler ulusu tanmlayan
politik anlamlar kazanmlardr.
Balangta ii hareketi ve sosyalist hareket bu eilime pek
prim vermemekteydi. i hareketi ve sosyalist hareket, ulusun
bunlarla tanmlanmad, bir tek kyn bile, kendini ve ulusu
byle gerici ilkelerle tanmlamad srece, ayrlabilecei bir
Demokratik Cumhuriyet'i savunurken; "zgr komnlerin bir-
lii"ni savunurken, balangta demokratik bir cumhuriyetin
zaten ayrlmay otomatik olarak ierdii varsaymndan yola
karak, bu ikisinin de elitiini grmeden, "uluslarn kaderini
tayin hakk"n savunmaya; sonunda da bizzat kendisi dile dine
etniye gre tanmlanan uluslar kurmaya balam ve tam bir
ulusu olmutur.
Bu uzun hikayeyi burada zetlemek hem gereksiz hem de
mmkn deil. Ama burada nemli olan, iki farkl ulusuluun
ayrlabilmesidir. Devrimci dnemin, ulusun dile, dine, etniye,
soya, kltre gre tanmlanmasn reddeden; yurttalk hak-
laryla insan haklarn aktran ve herkesin dini, dili, etnisi,
soyu ne olursa olsun eitliini savunan ulusuluu ile; sonradan
ulusu belli bir din, dil, etni vs. ile tanmlayan ve ancak o ulus-
tan olanlarn yurttalk ve insan haklarndan yararlanabilecei-
ni savunan; ancak belli bir ulustan olunca insan olunabilen
gerici ulusuluk.
(Bu ayn zamanda, brokratik ve militer olmayan, bir tek
kyn bile ayrlabildii, komnlerin zgr biriliine dayanan
bir Demokratik Cumhuriyet ile brokratik, militer ve merkezi
devlet yapsna karlk der. Dier bir ifadeyle Birinci ve kin-
ci Paris komnlerinin devlet biimi ile; Napolyonlarn devlet
biimi arasndaki farktr.)
Dou Orta ve Avrupa'daki, Avusturya-Macaristan, Osmanl
ve Rusya'daki btn burjuvazi byle bir ulusuluk doduu ve
o gericiliin egemen olduu ada ortaya kt. Bu ulusuluun
o zamanki arkaik bu imparatorluklara kar nesnel olarak ileri-

137
ci yan dolaysyla hibir zaman i hareketi ve sosyalizm bu
ulusuluun gerici karakteriyle yzlemedi, bir ulus teorisi de
olmadndan bu ulusuluun nce destekisi oldu sonra da
bizzat kendisi bu ulusuluu savundu.
"Uluslarn Kaderini Tayin Hakk", ulusun ne olduun tart-
mad iin, ulusu da burjuvazi zaten bu gerici ilkelere gre
tanmladndan, aslnda gerici ulusuluun bir savunusuydu.
Bir kyn bile isterse ayrlabilecei demokratik bir
cumhuriyetin yerini; dile, dine gre tanmlanm gerici ulusu-
larn tayin hakk alyordu. Bylece sosyalist hareket ve ii
hareketi, bizzat kendisi gerici bir siyasi sistemin ve ulusuluun
savunucusu haline dnyordu.
Eer bu hak geerli olsayd, ABD'de Gney'in ayrlmasna
Kuzey'in hibir ey diyemeyecei anlalamyordu. Bir kyn
bile ayrlabilecei bir demokratik cumhuriyet, ulusun bir dile,
dine, etniye gre tanmlanmasn reddeder ve onu reddetme ve
insanlara bunu dayatmaya kar mcadele hakk demektir. Bu
hak ve grev unutulmu oluyordu.
te o zamanki Avusturya Macaristan ve Rusya'da ve
Osmanl'da hep byle uluslar kuruldu. Bu uluslar o zaman belki
o imparatorluklarn paralanmasna hizmet ederek belki bir
lde o zamanlar ilerici ilev grm olabilirler ama, buralara
insan haklar ve Fransz devriminin uramamas tam da bunun-
la ilgilidir.
imdi bu halklardan Dou Avrupa'da ve Balkanlar'da bulu-
nanlar, Avrupa'nn birlemesi balamnda, yukardan,
Avrupa'nn zenginlikleri kanalndan, dile, dine etniye dayan-
mayan bir Avrupa ulusunun yurttalar haline dnyorlar ve
bu bakmdan en azndan Dou Avrupa ve Balkanlar'da bu
sorun, "Prusya Yolu"ndan ardnda kanl izler brakarak
"zlyor".
Ancak Akdeniz ve Ortadou ile Pers uygarlnn klasik
alannda imdi sorun tam da bu noktadadr. Bu klasik impara-
torluklar ykldktan sonra bu lkelerin hepsinde dile, dine,
etniye, soya dayanan uluslar kurulmutur ve dolaysyla

138
buralarda, otomatik olarak dilleri, dinleri, inanlar, tarihleri
yznden ezilen insan kitleleri bulunmaktadr.
te ABD'nin yeni stratejik dn, uluslarn dile, dine,
etniye, soya, tarihe gre tanmlanmas ilkesini sorgulamadan,
aksine dayatarak ve zorunlu evrensel ilkeler haline getirerek,
var olan gerici ulusuluklarn ezdii dil, din, etnileri kendi
yedeine almasn salayacak bylece hem gcn pekitirecek
hem de kk ve birbirine kar kullanlabilir birimlere ayrarak
ynetmesini salayacak koullar yaratmaktadr.
ABD blgedeki gayr memnunlar, ancak, oradaki gerici
rejimleri karya iterek kazanabilir. Ama bunlar kazanmas,
blgede bugn var olanlardan daha da ok, her biri kendini
dile, dine, etniye, soya gre tanmlam devletlerin ortaya k-
mas demektir. te imparatorluk iin ABD'nin ihtiyac olan
tam da budur.
Ve bunun iin gerekli gleri, tpk bir zamanlar arlk
Rusyas, Avusturya Macaristan ve Osmanl'nn sunmas gibi,
bu imparatorluklarn bugnk kalnts olan devletlerin kendisi
sunmaktadr. nk bunlarn kendileri de bugn kendilerini,
dile, dine, etniye, soya gre tanmlayan gerici ulusuluun
yaratt uluslara dayanmaktadrlar. Bu otomatikman, ezilen
diller, dinler ve anti demokratik bir sistem demektir. Bylece bu
lkelerde ezilen dil, din, kltr vs.den olan halklarn hepsi
otomatik olarak ABD'nin mttefikleri haline gelmektedirler.
Bylece ABD, blge rejimlerini karya itmekte ama bu
rejimlerin ezdii geni kesimlerin sempatisini, desteini ve itti-
fakn kazanmaktadr.
Bunun nasl bir etki yapt en son Irak'ta grlebilir. Gerek
ABD'nin Avrupal rakipleri, gerek blge rejimleri, kendileri de
el altndan destekleyerek, Irak'taki bombalamalar ve direni
iin ilerinden ve dlarndan iyi oldu diyorlard. Ama ABD'nin
bu hamlesinin, Irak'ta Snnilere ve Araplara dayanan rejimin
ezdii iileri ve Krtleri, yani nfusunun yzde sekseninin aktif
veya pasif ABD'nin mttefiki ve onun blgede bulunmasndan
karl hale getirdiini grmyorlar ve grmek istemiyorlard.

139
 Kar program ve Strateji
Blgedeki rejimlerin ve Avrupal ve dier emperyalistlerin
byle yapmalar anlalabilir ama sosyalistlerin ve iilerin byle
yapmas anlalamaz. Sosyalist ve ii hareketi her eyden nce
gereklerden hareket etmek, onlara gzlerini kapamamak
zorundadr.
Bu gn blgedeki sosyalistlere baktmz zaman, onlarn
blgedeki gerici rejimlerin mttefiki durumuna dtn ve
onlarla ayn dili konutuunu gryoruz. Byle olmayanlar da
tersinden ABD'nin (veya Avrupa'nn) mttefiki durumuna
dyor ve onlarla ayn dili kullanyor.
Peki niin, gerici blge rejimleriyle (ve ABD ile) ayn dili
kullanmaktadr sosyalistler?
Bunun nedeni onlarn da tam tamna hem blge rejim-
lerinin savunduu, hem de ABD'nin dayand, dile, dine,
etniye dayanan bir ulusuluu savunmalar, kendilerinin de
yle olmalardr.
Yani sosyalistler dile, dine, etniye, soya, tarihe dayanan ulus
ilkesini sorgulamadklar ve ona kar mcadele etmedikleri
takdirde. Onlar bu uluslarn hangi dine, dile, etniye gre ekil-
lenecei tartmasnn (ABD ve Blge rejimleri arasndaki
tartma) taraflarndan biri haline geleceklerdir ve gelmekte-
dirler. lmlerden lm been, krk katr m krk satr m?
Bizler ise bunlar karsnda, ulusun dile, dine, etniye, tarihe
soya gre tanmlanmasna; siyasi birimin bunlarla tanmlan-
masna kar kmalyz. ABD blgeyi onlarca kk paraya
ayrmak iin, blge devlet ve rejimleri de egemenliklerini
srdrmek iin, uyn ulusuluk anlayna dayanmaktadr.
Gerici, uluslar dile, dine, etniye, soya gre tanmlayan
anlaytr bu. Biz bunun karsnda, insan ve yurtta haklarna
dayanan, tarihsiz, dilsiz, dinsiz, soysuz, burjuvazinin devrimci
dneminin ulusuluunu, eer bugn gerekli deiiklikler
yaplrsa, Amerikan ulusunun dayand ulusuluu savun-
malyz. Amerika'nn planlarna ancak Amerikan ulusuluu-
nun dayand ilkelerle kar durulabilir.

140
 rnein Irak bugn her biri dine ya da dile gre tanmlan-
m ulusa blnm durumdadr. Bunlarn siyasi bask veya
iktisadi karlar nedeniyle bir merkezi veya gevek devlet iinde
birlikte olmalar veya ayr olmalar bunlarn dayand ilkenin
gerici ulusuluk olduu gereini deitirmemektedir.
ABD Irak'ta byle davranrken, kendi lkesinde hibir siyasi
birimin dine, etniye, dile gre tanmlanmasna msaade
etmemektedir. Ortadou sz konusu olduunda demokrasi
adna tam da bylesini desteklemektedir. Kendi ulus tanmnda,
Amerikan devriminin insan ve yurttalk haklarna dayanrken,
Ortadou'da "Wilson Prensipleri"ne, yani "Uluslarn Kaderini
Tayin Hakk"na, yani siyasi birimin dine, dile, etniye gre belir-
lenmesine dayanmas bir rastlant deildir. Eer kendisi
demokratikse, niin Irak'ta da ulusun dine, dile, etniye gr
tanmlanmasna kar kmamakta, aksine bunu tevik etmekte-
dir? Aktr ki, d evrimc i d nemin ulusuluu kend isinin birlii-
ni salarken, gerici d nemin ulusuluu dnya egemenlii iin
blmeye hizmet etmektedir.
O halde ABD'nin blgede egemenlik kurma planna kar en
nemli silah, bizzat ABD'nin dayand ulus anlaydr. ABD
kendi ulus anlayn blgede istememektedir. O blge iin,
insan ve yurtta haklaryla akm bir ulus anlayna kardr;
blgeye dille, dinle, etniyle, tanmlanm bir ulusuluk ve ulusal
devletler nermekte ve dayatmaktadr.
Bu hem ona gerici rejimler karsnda yeni mttefikler
kazandrmakta hem de bir imparatorluk iin gerekli kk
paralara ayrp ynetebilme ve egemen olma imkan sunmak-
tadr.
"nsan Haklar" deil, "Uluslarn Kaderini Tayin Hakk",
emperyalizm iin en ideal olandr ve ulusun neye gre tanm-
land sorununu gndemden drr ve fiili olarak gerici
ulusuluun desteklenmesi, savunulmas ve yaygnlatrlmas
anlamna gelir.
Bizim bunlarn karsndaki tavrmz, ulusun tanmndan
her trl tarihsel, dinse, etnik, dilsel gndermenin kaldrlmas;

141
insan haklarnn yurttalk haklaryla ayn olduu, yurttalk ve
insan haklarna dayanan bir ulusuluk olabilir. Bu hem blge
rejimlerine, hem gerici ulusuluklara hem de ABD'ye kar
gerek bir alternatif oluturur. deolojik ve siyasi inisiyatif ele
almay salar. Bu bir tek kyn bile ayrlmasn garanti eden
gerek bir demokratik bir ulusuluk ve devlet anlamna gelir.
Ancak byle bir ulusuluk blgenin ezen ve ezilen uluslarn
birletirebilir. Byle bir program ABD ve blge rejimlerin asln-
da ayn ilkeyi savunduklarn gsterecektir.
Ama byle devrimci ve demokratik bir ulusuluk ve
demokratik bir cumhuriyeti savunan bir strateji, her eyden
nce b lge d evlet ve rejimlerine k ar savunulmaldr. Bu yapl-
mad takdirde bu rejimlerin ezdii halklar, gerici ulusuluun
kucana decekler demektir. O hald e, b lgedek i ulusal devlet -
leri ve milletleri savunm ak d eil, b ir an nc e o nlar yk mak tr
esas so run.
Ancak bu gerici devlet ve rejimlerin yerine, demokratik bir
cumhuriyet, dinsiz, dilsiz, etnisiz, tarihsiz bir ulus kurulduun-
da ABD'nin planlarna kar koyacak bir alternatif karlabilir.
Her d sava ncelikle bir i savatr. Nasl burjuvazinin d
savalara girmeden nce kendi iindeki muhalefeti ve direnii
ezmesi gerekirse, blge halkalar ve ii snf da ABD'ye kar
savaabilmek ve onun planlarn boa karabilmek iin, nce-
likle "kendi" lkelerindeki rejimlere ve gerici ulusulua
dayanan devletlere kar savaa girmek ve bu sava kazanmak
zorundadrlar.
Zaten o zaman, ABD'nin btn zgrlk syleminin palavra
olduu da o zaman ortaya kacaktr. ABD de tpk blge rejim-
leri gibi demokratik bir ulusulua ve demokratik bir
cumhuriyete msaade etmek istemeyecektir; imdi karsna
ald rejimlerle devrimci ve demokratik ulusulua kar gerici
ulusuluu savunmak iin tekrar i ve g birliine girecektir.
Bu da onun yzndeki demokratik peesinin dmesini sala-
yacaktr.
Tpk, politik olanla ulusal olann akmasn, yani uluslar

142
ve ulusal snrlar reddeden programn ABD ve dier emperya-
listleri ayn tarafa itmesi gibi; insan ve yurtta haklarna
dayanan, ulusu dille, dinle, etniyle tanmlamay reddeden
devrimci ve demokratik ulusuluk da blge rejimleri ve ABD'yi
ayn tarafa iter.
Bu strateji ayrca, kendileri gerici ulusulu anlayna dayan-
makla birlikte, u an ezilmekte olanlarla (rnein Krtler),
eletiriyi ve mcadeleyi srdrerek geici politik ve taktik itti-
faklar yapmay mmkn klar.

Sonu ve zet
O halde tekrar edelim.
Biz iilere ve ezilen halklara u stratejiyi neriyoruz:
D nya apnd a ve uzun vad eli olarak ulusal olanla po lit ik
o lann ak masn red d etm ek; ulusal olan da tpk din gibi
kiisel ve zel bir sorun olarak tanmlamak; uluslar ve ulusal
snrlar kaldrmak.
Provakatif bir ifadeyle. Madem ki ABD bakannn kararlar
beni ilgilendiriyor, bunlarda sz sahibi olmak istiyorum. Tm
insanlara ABD vatandal. ABD'nin snrlarnn tm dnyay
kapsamas, tm insanlarn ABD vatanda olmas.
Byk Ort ad ou lsnd e , acil olarak, ulusun dille, dinle,
etniyle, tarihle tanmlanmasn reddeden; insan ve yurtta hak-
laryla ulusu tanmlayan demokratik cumhuriyet.
Yine Provakatif bir ifadeyle, ABD'nin dayand ilkelere
dayanan, tarihsiz, dilsiz, dinsiz demokratik cumhuriyet. Bir
Ortadou ABD'si.
Byle bir cumhuriyet sosyalizm olmaz ama blgeyi kana-
malardan ve blnmelerden korur; halklarn ve iilerin g-
lerini birletirmelerini mmkn klar.
Ve olaylarn kendi i dinamii, bu ksa ve acil programdan;
dnya apndaki uzun vadeli programa acil bir program olarak
geii zorunlu ve mmkn klar.
nk, Ortadou apnda bir Demokratik Cumhuriyet
baarld takdirde elbette ABD, dnyann bu stratejik bl-

143
gesinde bamsz ve demokratik bir gcn olumasnda kendi-
sine kar bir tehdit greceinden ona boyun edirmek iin her
trl yola ba vuracaktr.
Ama o zaman da blgenin birlemi halklar, burada birinci
ve uzun vadeli program olarak koyduumuz program, ABD'yi
ve dierlerini kuatmak ve tecrit etmek iin acil bir program
olarak nlerine koyabilirler. Bylece demokratik bir ulusu-
luun savunusuyla balayan bu hareket, genel olarak ulusu-
lua kar bir savaa dnebilir.
Yani bugn blgede, ABD'nin planlarn ve kapitalizme kar
duru iin savunulacak ana halka, demokratik bir ulusulua
dayanan demokratik bir cumhuriyettir.
Bunun iin de, ncelikle egemen uluslardan, din, etni ve
dillerden insanlarn var olan devletlere ve rejimlere kar
mcadeleyi ne almas gerekir.
Bu devletlerin varl, ABD'nin zaferini garanti etmektedir.
ABD'nin zaferini engellemek iin nce bu rejimleri ykmak
gerekmektedir. Bunu biz devrimci biimde yapamaz ve halklar
birletiremezsek; ABD gerici biimde yapacak ve halklar ve
snf blerek uzun yllar srecek bir dnya imparatorluunun
en nemli koulunu; yani Fas'tan in ve Hint hududuna kadar
alan egemenlii altna almay baarm olacaktr.

24 ubat 2005 Perembe

demiraltona@hotmail.com

Bu yazda ifade edilen grlerin dayand teorik temeller

Ter sin de n Kema li zm, Beiki Eletirisi - Alevilik, Din, Bilim, Ulus ve
Politika zerine adl kitapta ele alnmaktadr.
Byk Ortadou balamnda savunulan program ve stratejinin bir
manifesto tarznda aklamas ise Or t ad o u i n D e mokr a si
Ma ni festosu adl metinde bulunmaktadr.
Bu metinler u adreste bulunmaktadr:
h ttp ://www. coml in k.d e/demi r/

144
Ortadou in Demokratik Manifesto

Ulusuluk Hayaleti
Bundan yz elli alt yl nce, Avrupa'y kasp kavuracak 1848
devrimlerinin arifesindeki gnlerde, Marks ve Engels adl,
henz otuzuna varmam iki gen, daha sonra Komnist
Manifesto adyla nlenecek bildirilerine "Avrupa'da bir hayalet
dolayor, Komnizm hayaleti" szleriyle balyorlard.
Ama yirminci yzyln ve gnmzn hayaleti, Komnizm
deil Milliyetilik oldu. Bugn yazlacak bir bildirinin ilk szleri:
"Dnyada bir hayalet dolayor, Milliyetilik Hayaleti" olabilir.
Bu hayalet, bugn grnd biimiyle, tam da "Komnizm
Hayaleti"nden sz ederek balayan bildirinin yazld gnlerde
dodu.
Ve bu hayalet, iinde bulunduumuz u gnlerde, yz yldan
fazladr fel edip bld Ortadou'yu, yeni kan deryalarna
sokmaya hazrlanyor.
Bu gn, tm Ortadou, Kafkaslar, yani bu "Byk
Ortadou" ya da, "Verimli Hilal" de denen blge, tarihindeki en
byk yol ayrmlarndan biriyle kar karya bulunmaktadr.
Blge, ya etnilerin, dillerin, dinlerin, kltrlerin, "uluslarn"

145
birbirini boazlad bir mezbahaya dnecektir ya da bu diller,
etniler, kltrler, dinler, yepyeni bir atlm iin bir birikim ve
zenginlik, blgeyi yzlerce yldr ektii aclardan kurtaran bir
zemberek olacaktr.
Blge binlerce yldr insanln kaderinde oynad tayin
edici olumlu veya olumsuz rolleri bir kez daha oynamaya aday
grnmektedir. nsanln geleceinin nasl ekilleneceinde,
nmzdeki yllarda Ortadou'daki mcadelelerin sonular
byk bir nem tayacaktr.
Ortadou'nun Tarihteki Yeri
Bundan on bin yl nce, ancak "Sanayi Devrimi"nin keif-
leriyle ve dnmleriyle kyaslanabilecek, "Neolitik Devrim"
denen, mlekilikten dokumacla; hayvanlarn ve bitkilerin
ehliletirilmesinden ilk madenlerin ilenmesine kadar, sayl-
makla tkenmeyecek bir bulular manzumesi, o muazzam
altstlk, kadn eliyle bu blgede gerekletirildi.
Bundan be bin yl nce, ilk kez insanlar srekli ktlk
tehlikesinden kurtaran dzenli tarma ilk gei ve ilk kentlerin
kuruluu da yine burada gerekleti. Tarmn salad zengin-
likle ve bollukla birlikte, o artk rn farelerden koruyan
kediler, o fazla rn iin topraklar srmeye yarayan kzler ilk
kez buralarda birer tanr oldular.
Tarm sayesinde ilk kez dzenli art rn burada ortaya k-
tndan tesadfi artklarn lenleri yerine, dnemsel ve
dzenli kutlamalar olan bayramlar ve tatil gnleri ilk kez bura-
da dodu. Tanr alt gnde evreni yarattktan sonra yedinci
gnde dinlenmeyi ilk kez burada akl etti. Doann bahardaki
uyan burada bayramlatrld. Ktlk ekonomisindeki ocuk
kurbanlarndan hayvancln bolluk ekonomisine uygun hay-
van kurban etmeye ilk kez burada geildi ve bu devrimler ilk kez
burada bayramlatrlarak insanln hafzasna kaznd.
Ama tarm ekonomisine gei insanl sadece ktlktan kur-
tarmakla kalmad, bunun bir de kefareti oldu: bu ayn zamanda
uygarln yani snflarn, parann, devletin, yaznn da ortaya
kmas demekti. Yaz, yani bilgi aacnn meyvesi, yani uygar-
146
la gei ayn zamanda masumiyetin yitirilii, cennetten kovul-
ma idi. nsanolu Cennetten kovulup, yeryz cehennemine
burada dt. Yine burada Habil ve Kabil adl kardeler arasn-
daki ilk cinayetin bir tarlada ilenmesi bir rastlant deil; gerek
tarihin drst ve ocuksu bir saflkla anlatmdr.
Tarmla birlikte ilk kez ehirler, yaz, rahipler, ticaret, para,
tccarlar, snflar, devlet, ordular, siyaset, din, yani zetle uygar-
lk da ilk kez bu topraklarda ortaya kt.
Bu gn Avrupa'nn Avrupa Uygarlnn temeli olarak ken-
dine mal etmeye alt Klasik Yunan Felsefesi bu topraklarn
rn ve zirvelerinden biridir. Yunan matematikileri, doa bi-
limcileri, filozoflar, o zamanlar henz isimleri bile olmayan,
yerlerinde bo bataklklar ve ormanlardan baka bir ey bulun-
mayan, Roma, Paris, Londra, Brksel veya Berlin'de deil; s-
kenderiye'de, Babil'de geziyorlar, alyorlar, tartyorlar ve bil-
gilerini zenginletiriyor; oralarda birikmi bilgileri snflandr-
yorlar; o bilgilerden hareketle genellemeler yapyorlard.
Daha sonra Avrupa'da doan kapitalizmle birlikte tm
dnyaya yaylan, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alannn
byk tek tanrl dini, Musevilik, Hristiyanlk ve slam bu
topraklarda dodu ve geliti. brahim ve Muhammet bu toprak-
larda kervanclk yapyor, bu topraklarn binlerce yllk gelenek-
lerinden szdkleriyle peygamberleiyorlard. Roma'nn ev-
rensel boyutlarnn yanss ilk evrensel din, sa araclyla bu
topraklarda douyordu.
Bu topraklar in, Hint ve ran uygarlklarnn yan sra bin-
lerce yl boyunca, en byk uygarlk beiklerinden biri oldu.
Dicle Frat ve Nil nehir boylarnda doan uygarlk, binlerce yl
boyunca, tpk su yzndeki bir ya damlas gibi yava yava
yayld. Tm Akdeniz'in Dousu, Afrika'nn kuzeyi ve
Avrupa'nn gneyini kaplad. Bu bakmdan Akdeniz bu uygar-
ln bir yayldr. Akdeniz binlerce yl boyunca, kapitalizmin
dou anda Atlantik Okyanusunun ve bugn giderek artan
bir lde Pasifik Okyanusunun dnya ekonomisindeki tayin
edici roln oynad.

147
 Buna bal olarak blgenin siyasi biimi olan, ticaret yol-
larnn emniyetini salayan imparatorluklar, nceleri sadece Nil
ve Dicle-Frat nehirleri boyunca yaylrken, daha sonra btn
dou Akdeniz'i, yksek yarmadalar (Anadolu, Yunanistan,
talya) ve nehir boylarn kaplar hale geldi. Romallar Akdeniz'e
"Mare Nostrum" (bizim deniz) derlerdi; gerekte ise Roma
Akdeniz'e aitti. Blgenin iktisadi birlii, imparatorluklar
yaratyor; imparatorluklar da blgenin birliine siyasi ve
kltrel bir boyut verip onu glendiriyordu.
Roma mparatorluunun snrlar, aa yukar, Bizans ve
Osmanl'nn da snrlar idi. Bu imparatorluklar, iyi kt bu
uygarlk beiinde bir dzen salayabiliyor, tarihsel ve corafi
olarak bir btn olan blge binlerce yl boyunca, insanln uy-
garlk beiklerinden ve zirvelerinden biri olma zelliini koru-
yabiliyordu. Bylece bir zamanlar Babil'in asma bahelerinin
olduu yerlerde binlerce yl sonra bile, Abbasiler dneminde
Badat'ta olduu gibi, yeni ykseliler yaanabiliyordu.
Fakat blge bugn, bu gz kamatrc gemiiyle tam bir
ztlk iinde yoksulluk, gerilik, atmalar ve perspektifsizlik
iindedir. Doann ona bahettii petrol ve su gibi zenginlikler
onun en byk felaketi olmutur. Ama sadece doa tarihinin
ona bahettikleri deil, insanlk tarihinin ona bahettii zengin-
likler de, yani binlerce yllk kkleri olan kltrler, diller, dinler
de, yani bizzat kendi tarihi de onun bir felaketi olmutur.
Blge, sadece maddi zenginliklerinin soyulmas karsnda
deil, tarihinin alnmas karsnda bile tarihini savunamaz
durumdadr. Bu zengin tarih uluslar tarafndan yama edilmek-
tedir. Bu topraklarn ocuu olan Hristiyanlk, bu topraklarn
binlerce ylk tecrbe ve bilgi birikiminin bir sentezi olan
"Klasik Yunan Felsefesi" ve bilimi ve sanat, Bat ve yeni yara-
tlan Avrupa ulusu tarafndan Avrupalln bir bileeni olarak
blgenin tarihinden ve bilincinden alnmaktadr. Hristiyanl
ve Yunan Felsefesini Avrupa'ya brakarak, blgeyi slam ile
tanmlayarak yoksullatranlar; blgenin bu manevi soyuluu-
nun su ortakln yapmaktadrlar. brahim ve Musa Siyonist

148
ulusularca; Muhammet Arap ulusularnca; sa Avrupa ve
baka Hristiyan nfuslu ulusularca alnmtr.
nsanln tarma geiini sembolize eden bayram olan
Newroz, Krt ulusuluunun bayram olmutur. yonyal ya da
Atinal veya Egeli Filozoflar Yunan ulusunun mlkiyetine gei-
rilmitir. Saddam Nabukadnezar'n Irak, Trkler Smer ve
Hitit ve Osmanl'larn Trk; Msrdaki yneticiler Neferetit ya
da Ramses'in Msr ulusundan olduuna yemin etmektedirler.
Blgenin tarihi uluslar ve ulusular tarafndan alnmakta,
kendilerini dine, dile, etniye gr tanmlayan uluslarn
mlkiyetine geirilmektedir. Blge, kendi tarihini mlkiyetine
geiren bu gerici ulusuluklar mlkszletirmeden, kendi tari-
hiyle barmadan; Muhammet'i Araplarn, Musa ve brahim'i
srailli Siyonistlerin; sa'y Avrupallarn; Sokrat, Aristo,
Arimet veya Sofokles'i Greklerin ve Avrupallarn;
Nabukadnezar' Saddam veya Irakllarn; Kawa'y veya
Selahaddin'i veya Newroz'u Krtlerin; Smerleri, Hititleri,
Osmanl'y ya da Krolu'nu Trklerin mlkiyetinden kurtar-
madan tekrar tarihine uygun bir kimlie kavuamaz.
Ulusuluk ve Ortadou
Nasl oldu da, blge maddi ve manevi zenginliklerinin byle
soyulmas karsnda suskun ve aresiz kald ve bu soyguna su
orta oldu? Bu srrn anahtar, blgeyi kurt dalam srye
eviren, onun tarihini yama eden, yirminci yzyln hayaleti
ulusuluktadr.
Uluslarn birbirini boazlamasna ve her dil, din veya etninin
bir ulusal devlet oluturmasna karlk den "Balkanlama"
kavramnn bu blgedeki bir yarm adann, ayn zamanda da
blgenin son imparatorluklar olan Bizans ve Osmanl'nn kalbi
olan blgenin adn tamas rastlant deildir. Din, dil ve airet-
lerin birbirleriyle att kaos ortamlarn tanmlamakta kul-
lanlan "Lbnanlama"nn da yine dnn bu uygarlk beiin-
den bir blgenin adn tamas da rastlant deildir.
Ve bugn Ortadou, yeniden bir Balkanlama ve
Lbnanlama felaketine doru dolu dizgin yol alyor. Bu gidii

149
tersine evirmenin tek yolu, blgeyi byle "Balkanlama" ve
"Lbnanlama" felaketlerine srkleyen tarihsel mekanizmay
anlamaktan geer.
Bu blge, in ve Hint gibi dier klasik uygarlk beiklerinin
tersine, blgede modern kapitalist ilikilerin gelimesiyle birlik-
te ortaya kan dile, dine, etniye dayanan ulusuluk karsnda
hibir savunma mekanizmas bulamamtr. Bu mekanizmay
bulamad srece de para para olmaya ve kanamaya
mahkumdur.
Ulusuluk ve Dier Uygarlklar
Dier uygarlk beikleri karsnda blgeye klasik alarda
g veren her ey onun gszlnn nedenleri haline
gelmitir. Hibir uygarlk beii, Modern kapitalizmin ve
ulusuluun saldrs karsnda, Ortadou ve Akdeniz uygarlk
beii kadar zayf ve savunmasz olmamtr.
in uygarl bir kyaslama olana salar. Orada onlarca
farkl dilde ve lehede halk bulunmasna ve bu diller ve halklar
arasndaki farklar Ortadou'daki dillerin ve halklarn farklarn-
dan hi de az olmamasna ramen, Ortadou'yu paralayan,
neredeyse her dilin ve her dinin bir ulus oluturmas gibi bir
sre in'de yaamamtr. in'deki diller, halklar ve dinler,
dine, dile, soya, etniye gre uluslarn olumasna bak (er-
betli) kalmlardr. Ulusuluk mikrobu in'de bir hastala yol
amam, in uygarlk alannn blnmesini getirmemitir.
in'de ulusal hareketler sadece Uygurlar ve Tibetliler gibi, fark-
l alfabe kullanan halklarda grlmektedir.
Niin? nk in'in seslere deil, ekillere dayanan arkaik
yazs, farkl dillerin ayn ekillerle anlamasn mmkn kl-
yordu. Bylece farkl dillerin farkl alfabeler ve yaz dilleri
dolaysyla da farkl entelijansiyalar ve uluslar yaratmasnn
maddi ve teknik koullar ortaya kmyordu. Bylece, in
uygarlk alan, alfabesinin, Akdeniz uygarlk alannn seslere
dayanan alfabesinden ok daha ilkel olmas sayesinde, ulusu-
luun kendisini kurt dalam srye dndrmesinden korun-
mu oluyordu.
150
 Ortadou'da ise, hepsi de seslere dayanan, Latin, Yunan ve
Arap alfabeleri, tam tersine bir gidi iin olaanst uygun
koullar sunmutur. Bu sayede her dil, ayr bir yaz diline ve
dolaysyla da bir millet yaratma olanana sahip olmutur.
Ortadou'ya in karsnda kvrakln veren seslere dayanan
alfabe, ulusuluk mikrobu karsnda gszlnn koullarn-
dan biri olmutur.
Ama sadece in deil, Hint alt ktas da ulusuluk karsn-
da in'den daha az erbetli deildir. Hindistan'da da yzlerce
halk ve dil bulunmasna ramen, bunlarn hi biri ayr bir ulus
oluturmaya kalkmad. Bu ulusuluk, sadece kendini dinle
tanmlayan ulusuluk biiminde, Hint alt ktasnn kuzeyinde,
Pers ve slam uygarlnn etkisinde kalm blgelerde
(Pakistan, Bengalde) bir varlk gsterebildi.
Bunun nedeni de yine, Hint alt ktas uygarlnn arkaik
karakterinde gizlidir. Tpk ktalarn hareketleri sonucu dier
ktalardan izole olan Avustralya ya da Madagaskar'n dier tr-
lerin etkilerine kapanmas nedeniyle, oradaki canllarn yaayan
fosiller olarak kalmalar gibi, Hindistan da, Himalaya dalarnn
oluturduu almaz doal set nedeniyle, benzer bir sosyal izo-
lasyon yaam, bir tr yaayan fosil zellii kazanmtr. D
etkilerin ve baka halklarn istilalarnn bin ylda bir kere yaan-
mas nedeniyle; kapitalizm ncesi uygarlklarn temel eilimi
olan kastlama orada en u noktalara varmtr. Byle bir sis-
temde, her etni, her dil, her halk ayn zamanda bir kast olutur-
mutur. Bu ise, her biri ayr halklardan oluan kastlarn ayr
uluslar olarak ekillenmesinin, ayr bir burjuvazi ve entelijan-
siya karmalarnn maddi koullarn ortadan kaldrmtr.
Buna karlk, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alan ise, tari-
hin yol geen han gibidir. Srekli barbar halklarn istilalar ve
imparatorluklar yklar, kastlama eiliminin gelimesine
hibir zaman fazla olanak tanmamtr. Kast yaps, sadece belli
ilerde belli blgelerin veya halklarn uzmanlamas eilimi
olarak dou halinde kalm, Hindistan'daki gibi bir geisizlik,
bir dokunulmaz paryalar kast hibir zaman olmamtr. Bizzat

151
kendileri blgenin bu zelliinin bir yansmas olan
Hristiyanlk ve slam gibi toplumsal sistemi dzenleyen dinler
de, byle bir kastlama eiliminin nnde bir engel olmulardr.
Kastlama eilimi sadece Yahudiler ve Romalar biiminde var-
ln toplumun gzeneklerinde srdrebilmitir.
Hemen grlecei gibi, Ortadou ve Akdeniz uygarlk alan-
na kvraklk veren kastlamama, yani farkl dillerin ve halklarn
belli snflar ve meslekler biiminde, jeolojik katmanlar gibi ta-
lamamas da ulusuluk karsnda onu savunmasz brakmtr.
ran-Pers uygarlk alan ise, ulusuluun bu meydan oku-
yuuna, Pers, Sasani uygarlk birikiminin ve kltrnn slam
altnda devam eden biimi olan iilikle; ulusu, yani siyasi olan,
iilikle tanmlayarak cevap vermitir. Ulusun, dile, soya, kltre
gre tanmlanmas karsnda, dine, ama ran uygarlk alannn
dinine gre tanmlanmasnn, bu uygarlk alannn birliini ne
kadar srdrebileceinin cevab henz ortada durmaktadr.
Ortadou ve Akdeniz ise bu soruya henz cevab bulabilmi
deildir. Akdeniz'in kuzeyi ve Avrupa'nn Gney'i bu cevab
Ortadou, Akdeniz alanndan Avrupa alanna geerek, yani
kaderini blgenin kaderinden ayrarak en azndan kendisi iin
ksmi zm bulmaktadr. Afrika'nn Kuzeyi, Mezopotamya,
Anadolu ve Kafkaslar ise kanamaktadr ve byle giderse daha
ok da kanayacaktr.
Soyut bir olaslk olarak, blge iinden bir lkenin, yani
Trkiye'nin de, dier Gney Avrupa yarmadalar gibi yaparak,
ulusu Avrupa yurttalyla tanmlayan Avrupa Birlii
erevesinde Balkan halklaryla yeni bir birlie ynelmesi belki,
sadece bu lkenin yangndan kamasn salayabilir. Bizans ve
Osmanl'nn kalbinin Balkan ve Anadolu olmas byle bir
olasl artrmaktadr. Ama yangn ve kanama blgeyi
tketmeye devam edecektir.
Ne var ki, somutta, bu giri, ancak, Krdistan'n dta
kalmas ve bylece Trkiye'nin Avrupa'nn en byk ve kala-
balk lkesi olmaktan kmasyla ve buna bal olarak Devlet
Brokrasisinin iktidarn byk lde yitirmesiyle olabilir.

152
Bugnk Trkiye'nin sahilleri ve bats ve ortasnda yaayan
Trkler yanan evden kam olurlar. Yani imdi Kbrsllarn
yapmaya altn veya Dou Almanlarn veya Dou
Avrupallarn yaptn yapm olurlar. Ama bu da blgeye
ilikin sorunu ortadan kaldrmaz.
Eski uygarlklarn siyasi biimlerine tekrar dnmek mmkn
deildir. Modern uygarln biimi olan etniye, dile dine dayal
ulusal devletler ise, blgenin parampara olmasna, ulusal
basklara, ulusal ve dinsel katliamlara, srekli atmalara yol
amaktadr.
Katliamlar ve zorla nfus deiimleri ve asimilasyon ile etnik
ve dilsel snrlar ile siyasi snrlarn akmas salandnda
bile, bunun yol at dmanlklar ve ortaya kan kk
devletler ekonomik gelime iin ok byk bir engel olutur-
maktadr. Blge sadece sava ve atma zamanlarnda deil,
bar zamanlarnda da yoksulluk iinde kalmaktadr. Bu da,
dnyann en byk petrol ve su rezervlerinden birine sahip
olan blgenin, byk glerin bask ve oyunlar karsnda tam
bir av alanna dnmesine yol amaktadr. Ve byk glerin
mdahaleleri de tekrar yoksulluu, blnml ve byk
glerin egemenliini pekitirmektedir. Yani kendi kendini
besleyen ksr bir dng ortaya kmaktadr.
Bu kmazdan nasl klr? Bu kmazdan kn bir yolu var
mdr?
Evet vardr. Eer bu baarlrsa, sadece blge iin deil, tm
insanlk iin de bir atlm salanabilir. Bu are yine bizzat ulus
ve ulusuluk denen modern fenomenin srrnda yatmaktadr.
Ulusuluk ve Dil
in'in ve Hint'in gsterdii gibi, ulusun ve ulusuluun
dinle, dille, etniyle, soyla hibir ilikisi bulunmamaktadr. Eer
olsayd, bugn bu eski uygarlk beiklerinde dile, dine, etniye
dayanan onlarca devlet olmas gerekirdi.
Ama sadece in ve Hint deil, ulusuluun ilk douu ve ilk
modern uluslar da, ulusun dille, dinle, etniyle, soyla, tarihle bir
ilikisinin olmadn kantlar.
153
 Kuzey Amerika'da ilk uluslardan biri olan ABD'yi kuranlar,
gp geldikleri ngiltere'dekilerden baka bir dil ve soy ya da
dinden deildiler. Gney Amerika'nn uluslarn kuran
"criollo"lar, kendilerine kar savatklar spanyol'larla ayn dili,
gemii ve dini paylayorlard. Fransz devriminin ve ulusunun
bayra olan renk, dile, etniye, kltre ya da dine ilikin en
kk bir arm iermiyordu.
lk uluslarn douunda bu ok aktr, ayn dili, dini, kltr
paylatklarna kar sava iinde oluan Amerikan uluslarnn
kendilerini dile, dine, soya gre tanmlamalar dnlemezdi
bile. Ayn dilden ve dinden asillere ve krala kar sava iinde
oluan Fransz ulusu kendini etnik, dilsel veya dinsel olarak
tanmlamamt.
Balangta, ulusal olan, siyasal olana gre tanmlanyordu.
Siyasal olan ise feodal ayrcalklara ve egemenlie veya
smrgecilie kar olua ve zgr yurttalara gre. Yurttan
haklar ise, dil, din, cins, rktan bamsz nsan Haklarna gre.
Bylece, ulus smrgeci ya da feodal ayrcalklara kar tanm-
lanm siyasal birimin haklar insan haklaryla tanmlanm
yurttalarndan oluuyordu.
Bu ulus, hem ierii bakmndan devrimci ve demokratikti,
hem de dil, soy, kltr tpk din karsnda olduu gibi zel
alana, politik alann dna atyor ve ilke olarak devletin onlar
karsnda tarafszln savunuyordu. Politik olann, yani
devletin, nasl dini olmuyorsa, dili, etnisi, kltr de olmuyor-
du. Ortak konuma dili ise sonradan dile dayanan ulusuluk-
takinden ok farkl bir anlama sahipti. Politik olann tanmla-
masnn arac deil, teknik bir sorunun zm olarak bir
anlam tayordu ve dier dillerin baka uluslar olarak tanmlan-
masna yol amyordu. Alsas Loren'in Almanca konuanlar,
kendini eitlik, zgrlk, kardelik ile tanmlam Fransz
ulusundan ayr bir siyasi tanmlama iinde deildiler.
Btn bu rnekler, bizlere ulusun ve ulusuluun znn
dil, din, soy, etni, kltr, rk, tarihsel ortaklkta deil baka
yerde aranmas gerektiini gsterir. Onun z politik olan
tanmlamasndadr.
154
 Ulus ve Ulusuluk Nedir?
Nasl Allah'a inananlarn Allah hakknda anlattklarndan
Allah'n ne olduu anlalamaz ise, ulusularn ulus hakknda
anlattklarndan da ulusun ne olduu anlalamaz. Nasl insan-
lar Allah' kendileri yaratm olmalarna ramen, Allah tarafn-
dan yaratldklarna inanrlarsa; ulusular da uluslar kendileri
yaratmalarna ramen, uluslar var olduu iin kendilerinin var
olduuna inanrlar. Ve inananlarn Allah' tanmlamas gibi
ulusu tanmlarlar. Bu tanmlama, her ulusta ve ulusulukta,
tpk farkl tanr inanlarnda tanrnn tasvirinin deimesi gibi
deiir.
Ulusular, ulusal olan dnda bir var olu dnemedik-
lerinden, ulusuluu da ulus gibi, tanmlarlar: her hangi bir
ulusun karlarn ne almak olarak. Bu tanm ulusuluun ne
olduunu deil, ulusularn ulusuluk hakkndaki tanmlarn
gsterir.
Halbuki yntemsel ve mantki olarak, ulusuluk, ancak,
kendi dndakine gre tanmlanabilir. Ulusuluk, ulusal olanla
politik olann akmas gerektii anlaydr. Ama bu politik
olann rnein zel olandan ayr olarak politik olan diye bir
alan olduu anlayn var sayar. Yani ulusuluk, rnein politik
olann, zel olandan ayr olmayaca gibi bir anlaya gre
tanmlanabilir. Ya da rnein politik olann ulusa gre tanm-
lanamayacan ve zel olana ait olduu, bir inan ve vicdan
sorunu olduunu savunan bir anlaya gre.
Ulusularn ulusuluk tanmlar, aslnda ne olduu kantlan-
mas gereken eyi, bir kant ve k noktas olarak ele almakta,
kendini reten, iine kapal bir daire oluturmaktadr.
nsanlar ulusal karlar ne almamak gerektiine inanabilir-
ler ama ulusal olan ile politik olann birlii dncesini
savunuyorlarsa yine de ulusu olabilirler. Bu anlamda, enter-
nasyonalistlerin hepsi ulusudur. Zaten bu sayede, yirminci
yzyl boyunca ulusuluk zafer yryn enternasyonalizm
bayrayla gerekletirmitir.

155
 Ulusuluk ve Politik - zel Ayrmlar
Ulusuluun iki n koulu vardr. Toplumda, politik, yani
devlete ilikin olan olarak tanmlanm ayr bir alann varlnn
var saym. Yani, zel , t icari , k amusal gibi bir de politik bir
alann varlnn kabul ulusuluun n kouludur. Ama
bunun da n koulu, bunlarn ayr alanlar olduunu dn-
mektir. Yani zel ve politik gibi kavramlar olmadan ulusuluk
olamaz. Ancak bu kavramlar ortaya ktnda, zel olan nedir,
politik olan nedir ve neye gre belirlenir gibi sorunlar ortaya
kar.
Ulusuluun ikinci koulu bu ayrm ortaya ktktan sonra,
politik olann tanmnda kar. Politik olan ister yurttalkla,
ister dille, ister dinle, ister etniyle, ister belli bir blgede
yaayanlarla snrlayan ve onlarla akmas ilkesine dayanan
her anlay ulusuluktur. Bunlardan hangisinin geerlik
kazanacan tarihsel ve ekonomik durum, snflar, onlarn ili-
kileri ve gleri belirler.
Ulusuluk, ancak, nasl t anmlanrsa t anm lans n,(yani ister
bir devletinin yurttalarnn haklaryla, ister etniyle, dille, rkla,
dinle tanmlansn) ulusal o lann "zel", "inan" alanna, yani
ulusuluun dinleri att yere ve kendisinin de gerekte ait
olduu yere atlmasyla, yani po litik olanla ak mas ilkesinin
red ded ildii yerd e bit er. Ulusuluu, dine, dile, etniye gre
tanmlamaktan vazgemek ulusuluun ve ulusal devletin sonu
deil, ulusuluun bir biiminin sonudur. Ulus uluk , n as l
t anmlanrsa t anm lans n , po lit ik o lann belli bir ekild e snr-
lanm as old uunda daim a var o lur.
Ulusu politik alann dna itmek bile, tpk hak eitlii gibi,
hala burjuva toplumunun ufku iindedir. Bu henz, zel, ticari,
kamusal ve politik gibi ayrmlarn kabuln var sayar. Henz
bu ayrm amamakta, kabul etmekte, ama o ayrm erevesinde
politik olan snrlamay reddetmekte ya da ulusal olan zel ve
inan alanna koymaktadr. Bu tpk, henz zenginliklerin grl
grl akmad, "herkesten emeine gre" ilkesinin geerli
olduu bir toplum gibidir. Ancak zel, politik , kam usal gibi

156
ayrm larn ort ad an kalk mas, bunlarn hepsinin bir tek t oplum
veya ko mn i inde k ayna mas "herkesten yetenei kadar,
herkese ihtiyacna gre" ilkesinin geerli olduu bir topluma
karlk der.
Uluslarn douunda politik olan ulusal olan deil, ulusal
olan politik olan belirliyordu. Ulus politik olann kapsad
yurttalardan oluuyordu. Politik olan ise, balangtaki
devrimci ve demokratik ulusulukta, dil, dine, soya, kltre
gre deil, btnyle tesadfi denebilecek, krallk ya da
smrge idaresinin snrlarna gre belirlenmekteydi. spanyol-
larn Gney Amerika'daki idari blmlemeleri, Gney Amerika
uluslarnn snrlarn oluturmutur. Ayn ekilde Kuzey
Amerika uluslar da ngiliz smrge idaresinin izlerini tar.
Fransz ulusunu Krallnn egemenlik alanndaki yurttalar
oluturuyordu. Bunun somut tarihte hibir zaman bu mkem-
mellikte gereklememi, baz arplmalara uram olmas bu
zn deitirmez.
Yani balangta ulusal olann snrlar kendini politik olann
snrlarna gre belirlerken, sonradan ortaya kan dile, etniye,
dine dayanan gerici ulusulukta, bunlara gre tanmlanm
ulusun snrlarnn politik olannn snrlarn belirlemesi gerek-
tii gibi bir sonuca ulalm ve bu n yarg bugn tartlmaz
bir yaygnlk kazanmtr.
Ve bugn artk insanlar uluslar olduu iin ulusularn var
olduu dncesine, yani tpk insanlarn kabul ve bilin-
lerinden bamsz snflar gibi uluslar olduu ve nasl snflar
olduu iin snf bilinci varsa, uluslar olduu iin de ulusu-
luun var olduu ve ulusal bilincin olutuu dncesine
alm ve bunu hi sorgulamadan kabullenmi bulunuyorlar.
Bylece, balangta ve demokratik karakterli dnemde, ulus
politik olana gre belirlenirken ve din, dil, soy, rk, tarih vs.
onun belirleyenleri deilken, gerici dnemde politik olan ulusa
gre belirleniyor gibi grnmeye ve kabul edilmeye balar.
Ulusular olduu iin uluslar ortaya karken; uluslar olduu
iin ulusular varm gibi grnr. Tpk tanrlar yaratan

157
insann, kendini tanrlarn yarattna inanmas gibidir bu.
Uluslar yaratan ulusular; uluslarn kendilerini yarattna
inanmaktadrlar.
Ulusuluk ve Din
Ulusuluk modern an dinidir, ulus da modern an tan-
rs. Eski uygarlklarda politik, toplumsal ve zel gibi ayrmlar
yoktu. "Politik" olan dine veya soya gre belirlenirdi.
Ulusuluk, bunlar alr, politik olann dna, inan alanna atar;
"zel alan" dedii gettoya kapatr ve orada zorla tutar. Kendisi
onlarn ilevini stlenir.
rnein toplumdan yani kamusal olandan ayr bir devleti,
siyaseti, zeli tanmayan, komnn kendisinden baka bir ey
olmayan Alevilik, ben silahl adamlar tanmyorum, bende yaz
yok, ben vergi memuru tanmyorum, ben bir inan deil,
toplumun kendisiyim, onun dzeniyim diyemez. Dara k-
mann yerini mahkemeye kmak alr. Szl kltrn yerini
zorla okula gidip yazy renme. Vergisiz ve silahsz bir
toplumun yerini, vergiler, askerlik hizmeti alr. Byle davran-
may kabul etmeyen imha edilir. Bir inan olmaya zorlanr.
Aleviler de Aleviliin bir inan olduun kabullendikleri an
artk, politik olann ayr olmasn ve politik olann ulusa gre
belirlenmesini kabul etmiler demektir. Yani artk birer mil-
liyetidirler. Sorun artk sadece nasl bir milliyeti olacaklarn-
da, yani politik olann neye gre tanmlanacandadr.
Ayn ey, klasik uygarlklarn toplumsal ve siyasal dzenleri-
ni salayan dinler iin de geerlidir. Mslman, ben eriat
mahkemesinde yarglanp onun kararna uymak istiyorum;
bugnk devlete deil, o kadlarn maan karlayacak devlete
vergi vermek istiyorum diyemez. Dedii an yok edilir. Bylece
Mslmanlk da ayn ekilde, zel olan, inan olarak tanmlan-
m gettoya tklr. Klasik uygarlkta slam'n stlendiini bu
sefer ulus stlenir. Mslmanlar, slamiyet'in bir inan
olduunu kabul ettikleri takdirde, politik olann dnda bir
inan olarak var olabilirler. Mslmanln bir inan olduunu

158
kabul eden her Mslman, aslnda politik olann ulusa gre
tanmlanmasn kabullenmi bir milliyetidir de artk.
Bu nedenle "slami dzen" hedefi, kendi iddiasnn aksine,
baka bir uygarlk ve deerler sistemi deil, bugnk ulusulua
dayanan burjuva uygarlnn yaygnlatrlmasdr. Politik
slam'da dile gelen eriat devleti talepleri, eski uygarla ve
onun politik biimine bir dn deil; ran'da veya dier eriat
devletlerinde grld gibi, politik olann, yani ulusun,
slam'n belli bir yorumuna gre tanmlanmasndan baka bir
ey deildir. Yani etnik veya dile dayanan gerici ulusulukla,
rnein Trk ulusuluuyla ayrl zden deil, ulusun neye
gre tanmlanaca noktasndadr. Etnik milliyetilik veya dile
dayanan milliyetilik nasl etniyi veya dili politik alann tanm-
lamasnda kullanr ve etnik ve dilsel basklarn yolunu aar ve
rnein dini zel alana hapsetmeye yararsa; politik slam da
dini politik alann tanmlamasnda kullanp dier dinlerin, din-
sizlerin ve laiklerin zerinde bir basknn yolunu amaya buna
karlk rnein etniyi veya dili zel alana hapsetmeye ve
rnein ran'da olduu gibi, bylece bir ok etniyi ve dili bir
arada tutmay denemeye. Bu anlamda dine ve onun belli bir
yorumuna dayanan ulusuluk, dile, soya, rka dayanan
demokratik olmayan gerici ulusuluun deiik bir versi-
yonudur. Bu anlamda, Molla oligarisinin veya Trkiye'deki
Devlet oligarisinin ayrl modern ve gerici ayrm deil;
ulusun hangi ayrmc kritere gre tanmlanaca zerinedir.
Trk egemenleri, dile ve soya, ran egemenleri (veya Politik
slam) dine dayanarak egemenliklerini srdrebileceklerini
dnyorlar.
Milliyetiliin ya da ulusuluun zaferi, eski toplumlarn
yaamn dzenleyen "din"lerin, birer inan, yani zele ait, poli-
tika d oluunun kabulyle balar. Bu anlamda, bugn inan
denerek, zel olann gettosuna tklan dinler, kapitalizm
ncesinin milletleri ve milliyetilikleri; bugn onlarn ilevini
yklenen milliyetilik de, modern an dinidir.
Milliyetiliin cezas suunun cinsinden olmaldr. O nasl
eski alarda bugn ulusuluun yapt ii yapanlar inan get-
159
tosuna kapattysa, ona da ayn ceza verilmelidir. Ulusuluun
cezas, onun politik alnn dna srmek olmaldr.
Ne var ki, milliyetilii, en demokratik veya en gerici biim-
leriyle, dier dinlerin yanna, inanla tanmlanm zel olan get-
tosuna atmak henz bu burjuva uygarl ve toplumunun ufku
iindedir nk, zel, kamusal, siyasi ayrmlarn kabullenmek-
te ama henz onlarn ieriini ve neye gre tanmlanacaklarn
tartmaktadr.
Burjuva uygarlnn ve ufkunun tesi ise, zel, politik,
kamusal gibi alanlarn ayrmlarn ald noktada balar. Bir
snf mcadelesi arac olarak devlet olduu srece, politik olan
ve dolaysyla da zel olan ve dolaysyla bunlarn nasl tanm-
lanaca sorun olacaktr. Ulusal olan zel olanda tutmak ayn
zamanda politik olan ulusal olanla tanmlamak isteyen
karsnda bir diktatrlk demek olacaktr.
Snf mcadelesi arac olarak devletin ortadan kalkmas,
ayn zamanda politik olann da yok olmas anlamna gelir.
Ancak politik olan yok olduunda, onun neye gre tanm-
lanaca sorunu da ortadan kalkar.
Ve nasl, snf mcadelesinin bir arac olarak devlet ortadan
kalktnda, bir kamu gc olarak, "herkesten emeine gre"
ilkesini yani burjuva hak eitliini salamak bugnk kamusal
olana denk dyorsa ve bu da hala zal ve kamusal gibi bir
ayrm var sayyorsa, burada hala burjuva uygarlnn ufku
geerlidir.
Bu ufkun tesine, yani zel, kamusal ayrmlarnn tesine,
ancak zenginliklerin grl grl akt ve toplumun bayraklar-
na "herkesten yetenei kadar herkese ihtiyacna gre" diye-
bildii; demokrasi aleminin, zorunluluklar aleminin tesindeki
zgrlkler aleminde geilmi olur.
Demokratik ve Gerici Ulusuluk
Hemen grlebilir ki, soyut bir olanak olarak Amerika ve
Fransa'nn devrimci ve demokratik ulusuluu; rnein
Osmanl Topraklar zerinde yaayan tm dinlerden, dillerden
halklarn padiahn ve devletin egemenliine kar mcadele

160
iinde, sonraki blnme ve aclara uramadan; dinler, diller
etniler karsnda tarafsz; ulusu demokratik devletin yurttalar
ve onlarn hak ve grevleriyle tanmlam tpk ABD'de olduu
gibi bir ulusun ortaya kmasna yol aabilirdi. O zaman, bu
Ortadou uygarlk alan da, tpk in veya Hindistan gibi tarih-
sel btnln koruyabilir; halklarn boazlamalar ve
katliamlarna uramadan yaayabilirdi. Yani, demokratik ve
devrimci bir ulusuluk bile, bu uygarlk alannn tpk in veya
Hint'te olduu gibi btnln korumasn salayabilirdi.
Bu olmad. nk, ulusuluun devrimci olduu, politik
olann sultanlarn, asillerin veya brokrasinin imtiyazlarna,
keyfiliklerine ve ayrmclklarna kar demokratik ve zgr-
lk taleplere gre tanmlanp, diller, diller, etniler karsnda
tarafsz olduu zamanlarda, henz bu topraklarda kapitalizm
gelimemi; bir burjuvazi ortaya kmam; ulusuluk henz
buralara gelmemiti. Ama daha sonra artk kapitalist ilikilerin
yaygnlat ve bir burjuvazinin ortaya kt ada ise, artk
dnyada burjuvazi ilerici deildi ve devrimci ve demokratik
ulusuluun yerini gerici soya, dile, dine gre tanmlanan
ulusuluk almt. rnein ulus artk padiahn ve devletin
yetkilerine, keyfiliine ve dinler karsndaki ayrmclna kar
insanlarn haklaryla deil, u veya bu soydan veya dilden veya
dinden olmaya gre tanmlanyordu.
Peki bu devrimci ve demokratik ulusuluun yerini sonra
niin ve nasl oldu da dine, dile, soya, kltre hatta rka
dayanan ulusuluk ald. Niin artk hi kimse bu ilk devrimci ve
demokratik ulusuluu hayal bile edemez oldu?
Burjuvazinin on dokuzuncu yzyl ortasnda, ezilen snflar-
dan korkusundan eskinin egemen snflaryla uzlamaya
ynelmesi ve devrimci demokratik karakterini yitirmesine bal
olarak, politik olan, feodal ayrcalklara kar yurttalarn hak-
larna gre deil, soya, kana, dile, dine gre tanmlamaya
balad. Bu gerici milliyetiliin hayaleti komnizm hayaletiyle
birlikte ayn topraklarda (Almanya ve Orta Avrupa'da), ayn
olaylar iinde ve ona bir cevap olarak ortaya kt. Yani dnya-

161
da gerici Ulusuluk Hayaletini ortaya karan Avrupa'daki
"Komnizm Hayaleti"ydi
Bylece burjuvazi hem demokratik grevler hedef olmadan
bir modern devlet kurma olana elde ediyor hem de geni
emeki kitleler demokratik hedeflerden uzak tutulup aralarnda
atma yaratlabiliyordu. Bu bakmdan, etniye, dile, soya
dayanan milliyetilik, burjuvazinin ezilenleri kendi ideolojik
egemenlii altna almak iin bulduu en etkili silahtr.
Dolaysyla bir snf mcadelesi aracdr. Tarihin snflar
mcadelesi olduu gerei, kendini tarihin uluslar mcadelesi
olduu biiminde gstererek hkmn srdryordu. Yani
Tarih tam da snflar mcadelesi olduu iin, uluslar mcadele-
si olarak grnmektedir. Uluslar mcadelesi, burjuvazinin
ezilen snflara kar mcadelesinin bir biimidir.
Devrimci ve demokratik ulusuluk, bundan sonra her yerde
gerici ulusuluk karsnda birbiri pei sra yenilgiler almaya
balad. Devrimci Demokratik ulusuluun son ykselii ve
baars, Amerika'da Kuzey'in Gney'e kar zaferinde grld.
Bugn hala Amerika modern uygarln modeli ve ideali
olmaya devam ediyorsa, bunu, siyahlar ulusun tanmndan
dlayan gerici ulusulua kar savamay gze alp bu zaferi
kazanmasna borludur. Amerika'nn ulat refah ve zgrlk-
lere ulamak isteyen her toplum ve blge, ulusu dile, dine, soya,
rka gre tanmlayan gerici ulusulukla savamay gze almak ve
ona kar zafer kazanmak zorundadr. Bugn bile Amerika'ya
meyden okumak isteyen Avrupa'nn yapmak zorunda olduu,
bunu Prusya yolundan, yukardan gerekletirmekten baka bir
ey deildir.
Uluslarn Kaderini Tayin Hakk ve Gerici Ulusuluk
Burjuvazinin dnm ve gerici milliyetiliin kesin zaferi
Amerika'nn politikalarnda son derece ak olarak grlebilir.
Ulusu, beyaz adamla, yani rkla tanmlayan gneyin gerici
ulusuluu ve ulusu byle tanmlayan eyaletlerin ayrlmas
karsnda Kuzey, bu "uluslarn kendi kaderini tayin hakkdr,
ulusu neyle tanmlayacaklarna onlar kendileri karar verirler"
162
demedi; (geri Kuzey'in burjuvazisine kalsayd bunu demeye de
hazrd) ulusun byle tanmlanmasna kar bir sava balatt.
Ama ayn Amerika, yirminci yzyln banda, "Wilson
Prensipleri" ile ulusun sadece dile, etniye, kltre, yani gerici
burjuvazinin gerici ulusuluuna gre tanmlanmasn evrensel
bir kural haline getiriyordu. Bir zamanlar Gney'e kar,
topraklar kle sahibine fahielik deil, gmen kyllere
karlk yapsn diye savaan Amerika, tm dnyaya, burju-
vazinin dine, dile, soya dayanan milliyetiliine fahie olmay
dayatyordu. Hibir devletin, dil, din, rk, soy ayrmcl yapa-
mayaca gibi bir ilkenin yerini (nk gneye kar sava bu
ilkede gerekesini buluyordu), uluslarn kaderini tayn hakk
ilkesi, yani btn devletlerin dine, dile, soya, rka gre tanm-
lanmasnn meruiyeti almt. zgr kyllerin demokratik
ulusuluunun yerini gerici bir emperyalizmin gerici ulusu-
luu almt.
Bu gn de durum deimi deildir. Globalizmin hayranlar;
"ulus-devletin sonunun" geldiinden sz edenler; ABD'nin
Irak'a zgrlk getirdiinden sz edenler bir eyi unutuyorlar,
eer iddia edildii gibi Amerika hala o devrimci demokratik
geleneklerini korusayd, askeri ve ekonomik gcn, tpk
Gney'e kar savanda yapt gibi, ulusun ve politik olann,
dile, dine, soya, kltre, dine gre tanmlanmasna ve tanm-
layan devletlere ve hareketlere kar kullanmas gerekirdi. Bu
ise, nesnel olarak iilerin ve yoksul kyllerin desteklenmesi
ve savunulmas anlamna gelir. nk byle bir ulusuluktan
kar olan tek toplumsal kesim onlardr.
Ama o Afganistan'da, "Nation Bildung"un (Ulus nas)
eriata gre yaplmasn onaylamakta ve tevik etmekte; Irak
geici hkmetini, tm dinlerden, milliyetlerden dengelere ve
etnik, dilsel ve dinsel llere gre kurmakta ve bu tr mil-
liyetilie bir atlm vermekte; Trkiye gibi ulusu etni ve dille
hatta dinle tanmlayan, srail gibi din ve soyla tanmlayan rk
devletlere en byk destei sunmakta; demokratik bir
Ortadou projesini ve ulusun tanmndan dili, dini, etniyi dla-

163
may savunan Krt ulusularna kar, ulusu Krtlkle tanm-
layan Barzani ve Talabani'yi desteklemektedir.
Bylece yerli egemen snflar ve ABD'nin karlar, ulus
tanmlar tencereyle kapa gibi birbirine uymaktadr.
Aralarndaki sorun, ulusun neye gre tanmlanacanda deil,
hangi etniye ve dine veya dile gre tanmlanacandadr. kar-
lar bu noktada atmaktadr.
ABD bylece yeni boazlamalarn yolunu amaktadr. Buna
ihtiyac vardr, imparatorluk ancak, dinlere, dillere, etnilere
gre blnm bir dnyada kurulabilir ve srdrlebilir.
nk dile, dine, etniye dayanan gerici ulusulukla, emperya-
lizm ve imparatorluk planlar etle trnak gibi birbirini tamamlar.
O halde blgedeki mcadele, ister blge gericiliklerine, ister
ABD'ye kar mcadele olsun, bunlar kesinlikle, dine, dile soya
dayanan gerici milliyetilikle bir mcadele olmak zorundadr.
Daha dorusu, devrimci ve demokratik bir ulusuluk iin
mcadele, otomatikman ABD'ye ve blge gericiliklerine kar
bir mcadele de olur. Onlarn ayrl, ulusun dile, dine, soya
gre tanmlanmasnda deil; hangi dine, hangi dile ve soya gre
tanmlanacandadr.
Elbette ezeni de ezileni de dine, dile, soya dayanan iki
ulusuluk karsnda ezileni desteklemek gerekir. Ama bu
destek bir politik destek olmaldr. Bu destek ayn zamanda
byle bir ulusulua kar ideolojik ve teorik bir eletiri ile ve
onun politik alternatifinin yaratlmas abalaryla birlikte
yrtlmelidir. Aksi yndeki her dnce ve davran son
durumada, gerici ulusuluk anlayna bir teslimiyet, devrimci
ve demokratik hedeflerin yitirilmesiyle sonulanr.
Gerici Ulusuluun Kendi Dinamii
1848 Devrimlerinde ilk kez Almanya'da kan, soya, dile,
etniye dayanan bu gerici ulusuluk, dier lkelerin burjuvazisi
de ayn gerici zellikler tadndan hzla yayld. Ama onun
kendisini reten bir dinamii de vardr. Bir ulus bir kere kendi-
ni byle tanmlad m, dier devletler, halklarla ilikisini de bu

164
kritere gre tanmlamaya balar. Yani bakalarn baka dilden,
dinden, olduklar iin bask altna alr veya onlarla o nedenle
iliki kurar. O zaman, rnein bu baskya kar ama yine kendi-
ni dil ile tanmlayan bir ulusuluu dourur ve retir. Ama bu
sefer o yani olan ve kendini ayn kriterlerle tanmlayan ulus da
ayn eyi yapar ve bu bylece gider. Bu sre ve dinamik, bir
bakma, iinden hayatn doduu var saylan organik orbada
ilk kendi kopyasn reten molekln harekete geirdii, can-
llar yaratan, yeni hareket biiminin ortaya kna benzer. Bu
ulusuluk karsnda, Antik tarihten ve tarih ncesinden gelen
btn dil, din, kltr, etni bu yeni ulusuluun kendi ablo-
nuna gre kolaylkla dizebildii proteinlerin yap talar olan
amino asitler gibidirler.
Gerici ulusuluk, biraz da bu kendi harekete geirdii, ken-
dini reten dinamii nedeniyle bir kere ortaya ktktan sonra,
bu dile, soya, etniye, dine dayanan gerici ulusuluk bir saman
yangn gibi tm dnyay kaplamtr. Ulusuluk zafer
yryn devrimci ve demokratik deil bu gerici ulusuluk
zerinden yapmtr ve bugn artk dnyada bir ulusa ait
olmayan bir tek santimetre toprak; bir tek insan kalmamtr.
Ama bu gerici ulusuluun ilerleyiine ve tarihsel zaferine
en byk katk ayn zamanda ii hareketinden ve sosyalistler-
den gelmitir; bu ulusuluk zafer yryn asl enternasyon-
alistlerin eliyle gtrmtr.
Burjuvazinin demokratik ve cumhuriyeti ulusuluu terk
etmesinden sonra da, onun devrimci ve demokratik dneminin
ideallerini savunan iiler ve sosyalistler bunu demokratik
cumhuriyet biiminde bir sre savunmaya devam ettiler.
i Hareketi ve Demokratik Ulusuluk
Birinci Enternasyonal ve ii hareketi Amerikan
Savanda, Gney karsnda Kuzey'i karsnda en kk bir
tereddt duymadan desteklerken, ayn zamanda bu demokratik
ulusuluu gerici ulusuluk karsnda savunmu oluyordu. Bu
anlay erevesinde daha sonra "uluslarn kendi kaderini tayin
hakk" olarak tanmlanan ey, kendini rnein bir etniye gre
165
tanmlayan bir ulusun kendi kaderini tayn hakk olarak deil;
ulusu etniye veya dile gre tanmlamay reddedenlerin bir hakk
olarak alglanyordu. Yani eer kendini, gerici ulusuluun
kriterleriyle tanmlamyor, btn dillerin, dinlerin, kltrlerin
eitliine dayanan, bunlarn politik bir anlamnn olmad bir
Demokratik Cumhuriyette, isteyen bir ky bile, bunlar savun-
duu takdirde ayrlabilirdi. Cumhuriyet zgr komnlerin bir-
lii olarak anlalyordu ve bunu engelliyecek bir mekanizme
olmamalyd.
Engels, rnein mehur Alman Sosyal Demokrat partinin
program taslann eletirisinde syle yazyordu:
"O halde, merkezi cumhuriyet. Ama, l798'de kurulmu,
imparatorsuz imparatorluktan baka bir ey olmayan bugnk
Fransz Cumhuriyeti anlamnda deil. l792'den l798'e kadar,
her Fransz ili, her komn (Gemeinde), Amerikan modeline
gre, tam idari zerkliine sahipti; bizim de aynen sahip
olmamz gereken ey budur. Bu zerkliin nasl rgtlenebile-
ceini ve brokrasiden nasl vazgeilebileceini, Amerika ve
Birinci Fransz Cumhuriyeti bize gstermi bulunuyor."
Yani uluslarn kaderini tayin hakk, demokratik
cumhuriyetin otomatik sonucu idi. Daha sonra anlam kaymas-
na urayaca gibi; kendini etniye, dine, soya gre tanmlayan-
larn ayrlmalaryla ortaya kacak bir sonu deildi ve bu sonu
da zaten tarihin de gsterdii gibi demokratik cumhuriyet ola-
mazd.
Ne var ki iki kanaldan bu demokratik ulusuluk ii hareke-
tine egemen kinci ve nc Enternasyonal partilerince terk
edildi.
Daha Birinci Dnya Sava ncesinde, Bat Avrupa'nn
neredeyse btn sosyalist partileri, burjuvazilerinin emperyalist
yaylmaclnn bile destekisi olmulard. Elbette bunun
ardnda, o zamanki sosyalist ve ii hareketinin ekirdeini ve
esas byk blmn oluturan lkelerin smrgelerden aldk-
lar krlardan krntlarla iileri ve sendikaclar kendi zafer
arabalarna balamalar vard. Yani bu dnyadaki ii hareke-
tinin imtiyazl bir zmresi haline gelenlerin kendi zmre ve ksa
166
vadeli karlarn savunmalaryd. Bu temelde, Kapitalist lke-
lerdeki btn Sosyal Demokrat partiler fiilen, bu gerici mil-
liyetiliin savunucular haline gelmiler ve devrimci ve
demokratik program terk etmilerdi.
Elbette, bu kolay zaferde, bir ulus teorisinin ve uluslara
ilikin bir programn olmamas kadar; sosyalist teorinin iinde-
ki, onun organik bir bileimi olmayan ama iinden kt
Aydnlanmann kalnts olan ilerlemeci tarih anlaynn ve
Avrupa merkezciliin etkileri buna bal olarak ezilen uluslarn
ve smrgelerin bir mcadele znesi olarak grlmemesi de bu
gericiliin ii hareketine egemen olmasn kolaylatrmtr.
Ne var ki, 1917'devrimininden sonraki gelimeler, balang-
ta sava ve devrim dneminde bu milliyetilie kar mcadele
iinde ekillenmi nc Enternasyonal partilerine de ege-
men oldu. Bunun nedeni, geri lkede balayan devrimin, ileri
lkelere yaylamamas, bu tecrit ve sava ve i sava sonucu
olarak da Rus i snfnn fiili yok oluu koullarnda, bir
Brokratik tabakann bu devleti ve bunun prestiji ve rgtsel
gcyle de nc Enternasyonal'i ele geirmesiydi.
Bu da bir kere balaynca kendini besleyen bir sre yaratt.
Brokrasinin milliyeti, dier lkelerdeki partileri ve ii
hareketini Sovyet diplomasi ve d politikasnn bir avadanl
olarak deerlendiren stratejileri pe pee kapitalist lkelerde ve
geri lkelerde yenilgilere yol ayor, bu yenilgiler de bizzat geri-
ciliin egemenliini glendiriyordu. Bylece rnein 1929
buhran gibi, tarihin grd en byk ve kapsaml buhranlar,
hibir baar kazanlmadan ve Almanya'da olduu gibi tayin
edici yenilgilerle ve moral bozukluklaryla sonulanyordu.
Faizm ve kinci Dnya Sava bu gnahlarn kefareti ve cezas
olarak gerekleebilmiti.
ktidarn her trl demokrasiden uzak, brokratik, merkezi
devlet aparatna borlu olan bir brokrasi, demokratik bir
cumhuriyeti savunamazd. Bylece kapitalist lkelerde burju-
vazinin ve Sosyal Demokrat partilerin yaptn bu sefer
Sovyetler ve nc Enternasyonal partileri de yapyordu. yle
ki en kt durumda bile, her trl dil, din, etni, kltr politik
167
tanmlamadan dlamas ve tm dillere, kltrlere eitlik sun-
mas gereken Sovyetler Birlii topraklarnda, dillere, soylara
dayanan uluslar ve milliyetler yaratlyordu. Sovyetler Birlii
adnn ve bayrann her trl dile, etniye, dine ilikin arm-
dan azade; politik olan ulusal olandan dlayan ve snrlar tan-
mayan gndermeleri bile unutulmu bulunuyordu.
Ama bu brokrasinin zarar sadece ii hareketine olmad,
smrgelerde ve geri lkelerdeki devrimci demokratik karakter-
deki Komnist Partilerdeki ideolojik etkileri ve idari dayat-
malar araclyla, devrimci bir kyl tabanna dayanan
devrimci demokrasinin de, devrimci demokratik geleneklere ve
programa yabanclamasna, Fransz Devriminden bile daha
geri bir ulusuluk anlayna ve brokratik devletlere yol ay-
ordu. Nerede bu hareketler baarya ulatysa (Yugoslavya, in,
Kba) Sovyet brokrasisine ramen oldu. Sovyet brokra-
sisinin tek etkisi, kendi gerici ideolojisini ve brokratik devlet
ve burjuvazinin devrimci dnemi kadar bile olsun demokratik
karakteri kalmam gerici milliyetilik hastaln onlara
bulatrmak oldu.
Bylece ne ileri lkelerin ii hareketlerinde, ne geri lke-
lerin kurtulu savalarnda ne de bizzat o sosyalist denen l-
kelerde, burjuvazinin devrimci dnemindeki kadar olsun ilerici,
yurttala dayanan bir ulusuluk ve demokratik bir program
olmad. Hep kendini dile, soya, kltre gre tanmlayan uluslar
kuruldu. Ulusal tarihler yazld ve ulusuluk vld.
Btn bu nedenlerle, tarihin garip alay, ulusuluk hayale-
tinin dnyaya egemen olmasnn en byk sulusu bizzat
"komnistler" olmutur.
Bylece, devrimci ve demokratik ulusuluu savunacak
hibir modern snf kalmyordu. Burjuvazi de, iiler de gerici
ulusuluun savunucularna ve yayclarna dnyordu.
Hibir ezilen snf kalmyor, Balkanlarn, in'in devrimci
kyll ayn gerici ulusuluu savunan partilerin
nclnde hareket ediyordu. Dnyadaki, kendini dile, soya
gre tanmlayan uluslarn ou kendine sosyalist diyenler
tarafndan kuruluyordu.
168
 Ama sosyalist hareket bu gerici ulusulua dayannca bu
sefer burjuvazinin de kendini sosyalist olarak tanmlamamas
iin bir neden kalmyor ve gerici milliyetilik kendini sosyalizm
olarak ifade ediyordu. Bylece dnn milliyetilerinin kolayca
sosyalist olmalar ve sosyalist bir sylem bir gelecek vaat
etmediinde de ayn kolaylkla tekrar saf milliyetilere
dnmelerinde hi de alacak bir yan kalmyordu.
Bu nedenle btn dnyada, dine, dile, soya, kltre
dayanan milliyetiliin en militan savunucularnn eski sosya-
listler veya sosyalizm yknden kurtulmu eski sosyalistler
olmas hi de artc deildir.
Bu yle yerlemi bir gerici ulusuluk anlaydr ki, rnein
Avrupa Birliinde olduu gibi, ABD'nin rekabetine kar ortak
bir siyasi irade oluturabilmek iin, Avrupa'da dine, dile,
dayanmayan bir ulusun, yukardan reformlarla kuruluuna veya
globallemenin ve post-Fordist retim yntemlerinin ve elek-
tronikteki devrimin bir sonucu olarak burjuvazinin btnyle
ekonomik kayglarla, ok kltrllkten, ana dilde eitim
hakkndan, yani u szde "ulus devletin sonu"ndan sz edilme-
sine ve bu yndeki reformlara bile kar kmaktadrlar.
Bylece, kendi sosyal konumlar veya znel istemleri ne olursa
olsun, en gerici oligarilerin en militan destekileri haline
gelmektedirler.
Devrimci Marksistler ve Ulusuluk
Ama btn bu gerici milliyetilik karsnda milliyeti
sosyalizm anlayna kar mcadele edip, sosyalizmin devrimci
geleneklerini savunma abasnda olmu kk radikal sosyalist
akmlar da daha iyi bir durumda deildirler.
Onlar bir kere, tarihin bu geri gidiinin nesnel koullar
haline geldiini, yani dnya iilerinin yz yl nce kat ettikleri
yolu, bu sefer "dizlerinin zerinde" kat etmesi gerektiini gre-
memekte, demokratik bir cumhuriyet hedefini hor grp,
gereklikle ilikisi olmayan, gelimi lkelerde bir buhran dne-
minde ii hareketinin kendi deneyleriyle bir ikili iktidara var-

169
masnn yolunu amaya ynelik "Geisel Talepleri" tekrarla-
makla yetinmekte, ama gerekte bir karl olmad iin de
pratikte tipik sendikal-ekonomik mcadeleye gmlerek, ii-
leri gerici Ulusulua kar devrimci ve demokratik bir
mcadeleden uzak tutmakta, fiilen gerici milliyetilie hizmet
etmekte ve iileri tecrit etmektedirler.
Ama bunlar ayn zamanda, gerici bir ulusuluu da savun-
maktadrlar. nk en iyi durumda, yani her ikisi de etniye ve
dile gre tanmlanm ulus ve ulusal hareket karsnda, sadece
"Uluslarn Kaderini Tayin Hakk"n savunarak, ulusun neye
gre tanmlandn hi problematize etmeyerek ve gerici
ulusulua kar bir ideolojik mcadele ve politik program
gelitirmeyerek, fiiliyatta ok devrimci bir grnm altnda
gerici ulusuluu da savunmu olmaktadrlar
Tarih ve Ulusuluk
Devrimci demokratik bir ulusuluun yani demokratik bir
cumhuriyetin ulusunun etnisi, dini, dili, soyu olmad gibi, tar-
ihi de olamaz. Hem genel olarak uluslarn tarihi yoktur, hem de
etniye, soya, dile, dine dayanan ulusuluun aksine,
demokratik bir cumhuriyetin yurttalarndan oluan bir ulusun
tarihe de ihtiyac yoktur.
Halbuki, an sosyalistlerin yazlarna bakn, hepsi, o etniye,
dile, soya gre tanmlanm uluslarn tarihlerinden, onlardaki
demokratik geleneklerden sz etmektedirler.
Uluslarn demokratik geleneklerinden ve tarihlerinden sz
etmenin kendisi gerici bir ulus anlaynn ifadesinden baka bir
ey deildir. Ancak soya, dile, dine, kltre dayanan ulusuluk-
larn bir tarihe ihtiyac vardr.
Demokratik ve devrimci bir ulusuluun, hibir dile, dine,
soya, kltre dayanmad iin bir tarihe de ihtiyac da yoktur.
Devrimci ve demokratik bir ulusuluk bir tarih yaratmaz ve
yaratamaz. Tarihi onun kendisiyle balar. Ve gerekten devrim-
ci ise, onun ilk grevi kendisinin bir an nce sonunu getirmek-
tir. Tpk ezilenlerin iktidar arac olacak bir devletin esas

170
grevinin kendisinin snn hzlandrmas gibi. Byle bir
ulusuluk da ilk planda, ulusal olan ile politik olann ak-
masn, yani snrlar amay, ne kadar demokratik olursa olsun
ulusal devletlerin sonunu hedeflemelidir.
En eski ulus olan Amerikan ulusunun bir tarihi yoktur. Ama
gerici ulusuluun diyalektii yledir ki, gerici ulusulua
dayanan btn uluslarn nedense yzlerce ve binlerce yllk ta-
rihleri vardr. Gerekte bu tarih yoktur yaratlmtr. Bu tarih
insanln tarihi yama edilerek ina edilmektedir. Ve bunun en
byk sulularndan biri de, demokratik, ilerici ve hatta heretik
ulusal tarihler yaratan ve yazan sosyalistlerdir. En byk gerici-
lik, en devrimci tarihilik biiminde grnmektedir.
Ortadou, ancak tarihi kendisiyle balayan, tpk, dilsiz, din-
siz, soysuz, kltrsz ve geleneksiz olduu gibi tarihsiz bir ulus
veya uluslar olduu takdirde tarihine uygun davranm olur.
Osmanl ve Ulusuluk
te, Roma, Bizans'n devam olan, Ortadou Akdeniz
uygarlk alannn imparatorluu olan Osmanl'nn ulusuluk
karsnda nasl kurt dalam srye dndnn anahtar
ulusuluun bu biiminde gizlidir.
Ulusuluun henz devrimci olup, ulusu yurttalk haklary-
la tanmlayan biiminin rzgarnn estii zamanlar; o topraklar-
da ne modern kapitalist ilikiler ne de byle bir ulusuluu
bayrak edecek burjuvazi vard. Bunlar ortaya ktnda ise,
artk ne burjuvazinin byle cesareti kalmt ne de byle bir
ulusuluun rzgar.
Keza onda byle devrimci ve demokratik bir ulusuluu
savunacak gte bir ii snf da yoktu. Byle bir snf ortaya
ktnda ise, o snfn btn partileri oktan Stalinizmin ayn
gerici ulusuluunun egemenlii altna girmi bulunuyordu.
Ortadou'ya dier uygarlklar karsnda gcn veren, halk-
larn ve dillerin kastlamamas ve seslere dayanan bir yaz gibi
zellikler, onun para para olmasnn ve gszln temeli-
ni oluturdu.

171
 Bylece blgenin son imparatorluu olan Osmanl hem
Mslman devlet snflar hem de ezilen Hristiyan halklarn
burjuvazisi tarafndan gerici bir ulusuluun batana ekildi.
Demokratik ve cumhuriyeti ulusuluun sadece ok clz
yanklar grlebildi.
Uluslar dile, dine, soya gre tanmlayan gerici ulusuluk,
ulusu ayn ekilde tanyan egemen ulus veya o dinden ve dilden
olanlar bask altnda tutan bir arkaik rejime kar nesnel olarak
ilerici ve kurtuluu bir ilev grebilir, ama bu onun gerici
zn ortadan kaldrmaz. Bu anlamda Balkan ve Anadolu'nun
Hristiyan halklarnn ulusuluu nispi bir ilericilik tamsa
da, kendi benzeri Osmanl egemen devletiliinin nce dine ve
sonra etniye, dile ve rka dayanan ulusuluunun ortaya k-
masna ebelik de yapmtr.
Kendilerini dile ve etniye gre tanmlam Balkan uluslar
Osmanl egemenliine kar mcadeleleriyle nesnel olarak ileri-
ci bir ilev grdlerse de; demokratik ve devrimci bir ulusulua
dayanmadklar iin, sadece Osmanl egemenlerini deil,
Mslman ahaliyi de Balkanlardan srdler. Eer gerekten
demokratik karakterde olsalar ve byle zgrlkler getirselerdi,
o Mslman ahali kolayca, keyfi ve baskc Osmanl egemen-
liine kar kazanlabilir veya tarafszlatrlabilirdi. Yani
Balkanlardaki ulusal hareketler, bir Fransz Devriminin Alsas
Lorendeki Almanlara salad zgrlkleri salama yoluna
girmeyerek, o gerici ulusuluun kendisinin benzerlerini yarat-
masnn yolunu at. Bylece Balkanlardan atlan Mslman
ahalinin ayn gerici ulusuluunu ortaya kard. Anadolu'nun
Hristiyan halklarn katleden ve srenlerin nemli lde
Balkanlardan kaan Mslmanlar ve onlara dayanan devlet
snflar olmas rastlant deildir.
Keza, Balkanlardaki gerici ulusulua dayanan devletler de
kurulduklar andan itibaren dayandklar ulusuluun gerici
zelliklerini birbirlerine kar da gstermilerdir. Her biri
tanmn, etniye, dile, soya, dile gre yaptndan, her devletin
topraklarnda yaayan dier din, etni, ve dillerin tasfiyesi ve

172
dolaysyla bunun iin atmalar, katliamlar ve srgnler gn-
demden dmez olmutur.
Bunun en son rnei, Yugoslavya'nn paralanmasnda
grld. Balkanlama gerici ulusuluun bir rndr.
Trk Ulusuluu
Bir yandan gerici ulusuluk rneine gre, dier yandan biz-
zat Mslman devlet snflarnn egemenliklerini korumak iin
kendilerine bir ulus yaratmak zorunda olmalar nedeniyle ekil-
lendiinden, yani bir devlet snflarnn egemenliini koru-
mann arac olduundan, Trk ulusuluu bandan beri en
kk bir ilerici ve kurtuluu zellik tamamtr. Balkan ve
dier Hristiyan uluslarn ulusal hareketleri kadar olsun nesnel
olarak ilerici bir karakteri bile olmad. Trk ulusuluu, Balkan
ve Anadolu'nun Hristiyan halklara dayanan ulusuluunun
aksine, onlar gibi Osmanl'nn egemenliinden kurtuluun bir
arac deil, Osmanlnn egemen kastnn egemenlii ve imti-
yazlarn korumasnn bir aracyd.
Bu ulusuluk Alman emperyalizminin Hint yolunu amak
ve Rusya'y arkadan kuatmak iin gelitirdii Panislamizm ve
Pantrkizm ideolojilerinin de etkisiyle her zaman emperyal ve
rk bir karakter de tad. Ama ayn zamanda bu ulusuluun
en byk destekileri, Rum ve Ermeni burjuvazisi karsnda
Mslman ahaliden bir Trk ulusu yaratarak kendine
dayanaca bir ulus yaratma ihtiyac iindeki Yahudi ve
Sabetayc liman ehirleri burjuvazisinin de karlarnn da bir
ifadesiydi. Kendine Trklerin atas diyen ve kelimenin gerek
anlamnda da yle olan (Trklerin atas o ise ondan nce
Trkler diye bir ey de olmamas gerekir, ki aslnda yoktur da)
Atatrk, Osmanl devlet snflar ile Levant'n Yahudi burju-
vazisinin karlarnn bu akmasn sembolize ediyordu. O
Selanik'te Sabetayclarn modern okullarnda eitim grm bir
Osmanl generaliydi.
Bylece Mslman Osmanl devlet brokrasisi ve liman
ehirlerinin Yahudi ve Sabetayc burjuvazisi, tpk Allah'n

173
insan kendi suretinde yaratmas gibi Trk ulusunu kendi
suretinde yaratt. Ama kendisi, slam zrhyla zrhland iin dil
ve din haricinde, bizzat Yunan ve Ermeni uygarlklarnn
mirasn srdren Bizans tarafndan kltrel olarak fetih
edilmi bir snf ve kastt. Bylece yaratlan Trk ulusu,
Kltrel olarak Bizansl, yani Rum ve Ermeni; dil olarak
Trke, din olarak slam oluyordu. Hafzasn yitirmi bir
Rumluk ve Ermenilik; uydurulmu bir dil (Trk Dil Kurumu),
uydurulmu bir Tarih (Trk Tarih Kurumu) ve uydurulmu bir
slamiyet'e (Diyanet leri) gre tanmlanan bu ulus tam
anlamyla izofrenik bir varlktr artk.
Ama nasl Balkan ulusuluu Trk ulusuluunu kendi
rneine gre yarattysa; Trk ulusuluu da Krt ulusu-
luunu kendi rneinde yaratt. Kendi btn hastalklarn ona
da aktard ve ona aktard hastalklarn yaratt zaaflarla ege-
menliini srdrd.
Blge in Sonu
Ulusu, soya, dine, kana, dile gre tanmlayan gerici ulusu-
luklarn hi birisinin blgenin sorularna bir zm getiremeye-
cei ok aktr. Yaplmas gereken, ulusun tanmndan dili,
dini, soyu, kltr, dili dlamaktr. Dili, dini, ulusu, soyu, ve
tarihi olmayan; ulusu yurttalara; yurttalar haklarna gre
tanmlayan bir demokratik ve cumhuriyeti yap bir k su-
nabilir. Blgede, devrimci ve demokratik dnemin kaynaklarna
dnerek; ABD'nin ve blge egemenlerinin ihtiyac olan gerici,
dle, dine, etniye, tarihe dayanan ulusulua kar, tpk
Amerika'daki Kuzey eyaletlerinin Gney eyaletlerine kar
savat gibi savaacak, gerici ulusuluk karsnda demokratik
ve cumhuriyetilie dayanan bir ulusuluk gerekmektedir.
Bu gn var olan uluslarn ve ulusularn hepsi byle
demokratik bir ulusuluun karsndadr. Amerika bu gerici
ulusuluun en byk tevikisidir.
O halde, Trklerin, Krtlerin, Araplarn, iilerin, hasl tm
dillerden, kltrlerden, dinlerden ve soylardan insanlarn,

174
ulusu dile,dine, soya, kltre gre tanmlamaya kar kan-
larnn bir araya gelmesi gerekmektedir. Trkiyeli iiler ve
halk, ulusu Trk soyu, dili ve kltr ve tarihiyle tanmlayan
Trk'lerle blnmeden, Krdistanl iiler ve halk, ulusu Krt
soyu, dili ve kltr ve tarihiyle tanmlayan Krtlerle bln-
meden; Irakl, Suriyeli veya baka lkeli iiler ve halk; ulusu
Arap soyu, dili, kltr ve tarihi ile tanmlayan Araplarla
blnmeden; Yahudiler ulusu Yahudi soyu, dini, kltr ve tar-
ihiyle tanmlayan Yahudilerle blnmeden ne her hangi bir
lke demokratikleebilir ne de blgenin paralanml ve
kanamas durdurulabilir.
Demokratik Ulusuluun kili Karakteri
Bu devrimci ve demokratik ulusuluun genel olarak dnya
ekonomisi ve zengin lkeler; zel olarak blge ve geri lkeler
bakmndan ok farkl anlamlar vardr.
Bu gn amzda, globalleme ylesine gelimitir ve zengin
ve fakir lkeler arasndaki fark ylesine almtr ki, ileri lke-
lerdeki, en demokratik ulusuluk bile, dnya apndaki bir rk
ayrmclnn, dnya apndaki bir apartheit sisteminin arac
olmaktadr. Amerika ya da Avrupa m, bunlar kendi ilerinde,
ulusun tanmndan btn dinsel, dilsel tanmlar dlarlarken,
dayandklar ulusuluk, dnyann yoksullarnn bu hudutlarn
dnda kalan gettonun duvarlar iinde tutulmasnn arac
olmaktadr. Bu, en ilerici tanmlara dayanan, btnyle
demokratik karakterdeki ulusuluun ve ulusal snrlarn bile
retici glerin bugnk gelimilik dzeyinde gerici karak-
terinin bir yansmasdr.
Klasik uygarlklar anda, dnya ticareti henz ok kk
ve lks mallarla snrlyken bile, ticaret yollar in, Hint, ran
ve Ortadou-Akdeniz alanlarnda imparatorluklar gerektiri-
yordu. Bugn ise globalleme akl almayacak boyutlara
ulamtr. Mallarn ou dnyann baka lkelerinden gelmek-
te ve bizzat o mallarn kendileri de baka lkelerde retilmi
mallardan olumaktadr. Byle bir dnyada, ne kadar byk

175
olursa olsun ve ne kadar demokratik kriterlere gr tanmlanm
olursa olsun, ulusal devlet hibir zaman sorunlara bir zm
getiremez.
Ulusal devletlerin olduu bir dnyada tek zm, dnya
apnda bir imparatorluk olabilir. Kapitalizmin ve emperya-
lizmin zm nerisi budur. Ama bu zmn kendisi bir
elikidir. mparatorluk ancak bakalar paralanm ve bln-
m, glerini birletiremez durumdaysa mmkndr. Yani
dnyay bir imparatorluun egemenlii altnda birletirmek
onu olabildiince kk, iradesiz ve gsz paralara blmekle
olur. Bu eilim ister Avrupa'nn ABD tarafndan eski ve yeni
diye blnmesi giriimlerinde, ister Irak'ta siyasi olann dinler,
diller ve etnilere ve onlarn dengelerine gre tanmlanmasnda
aka grlmektedir. Bu hibir zaman bir zm olamayaca
gibi, ayn zamanda ok kan ve ac demektir.
Buna cevap ise, mrn oktan doldurmu ve bu imparator-
luun stratejisine hizmetten baka bir ie yaramayan, dile, dine
gre tanmlanm uluslar hi olamaz. Bunun bir tek cevab
vardr: politik olann tanmndan ulusal olan kaldrmak. Tm
ulusal snrlar havaya uurmak. nsanlarn hak ve grevlerine
gre olumu demokratik bir dnya cumhuriyeti. gcnn
serbest dolam. Bu cumhuriyet ancak, burjuva uygarlnn,
siyasal, zel, kamusal, ticari ayrmlarn kaldrp, toplumun ve
insann birliinin yolunu tekrar aabilir.
Bu bakmdan, gerek dnya apndak i so run lar gerek z engin
lkelerin i ileri bakmndan, en d emo krat ik bir ulus uluk b ile
b ir gerici pro gram d r. nk, artk o ulusuluk, tm mallar ve
sermaye serbest dolarken, i gcnn serbest dolamnn
nnde bir engeldir. Dolaysyla dnya apndaki apartheit sis-
teminin bir arac olarak, zengin lkelerden olmayan insanlar
yoksullarn topland bir rezervatta tutmann arac olarak ilev
grmektedir.
Dnya apnda ve ileri lkeler asndan program, ulusun
tanmndan dili, dini, soyu dlamak deil (ki zengin lkelerde
bu byk lde gereklemitir), nasl tanmlanrsa tanmlan-

176
sn, politik olann ulusal olana gre tanmlanmasna son ver-
mek ve ulusuu, layk olduu yere, dinlerin arasna, inan
alanna, zel alana yollamaktr.
Bu pratik olarak btn snrlarn kalkmas anlamna gelir.
Aslnda dnyann yoksullar imdiden ayaklaryla bu programa
oy veriyorlar. Denizlerde, da doruklarnda, nehirlerde; yayan
ya da derme atma kayklarla, gemi ambarlarnda, trlarla bin
bir yoldan o ulusal snrlar ve duvarlar amaya, hapsedildikleri
rezervattan ya da dev Bantustan'dan kamaya alyorlar.
Bu anlamda dnya apnda i gcnn serbest dolam; git-
tii yerde alan ve vergi verenin tm sosyal ve siyasal haklara
sahip olmas, her demokrat ve sosyalistin, her iinin savun-
mas gereken asgari bir programdr. Ama zaten bu program,
fiilen, ulusal devletlerin sonu ve ulusal olann zel ve inan
alanna tklmasndan baka bir ey de deildir.
Ne var ki, byle bir program, zengin lkelerin emeki ve ii-
lerince savunulmamaktadr. Savunulmamasnn nedeni de
udur: Byle bir programn gereklemesi, zengin lkelerin
dzeyinde belirli bir dmeye yol aar. Hem zengin lkeler ile
yoksul lkeler arasndaki eitsiz mbadeleden doan deer
transferi son bulur; hem de zengin lkelerde i gcnn fi-
yatnn dmesine yol aar. Kimse daha kt sonular iin
mcadele etmeyecei hatta onlara kar direnecei iin, gelimi
lkelerin iileri byle bir sosyalist programa kar durma eili-
mindedirler.
Ama zengin lkelerin iileri ve cretlileri istemedike yer
yznden kapitalizm kalkmayacandan, bu ayn zamanda
insanln kmazn da gstermektedir. Yoksul lkelerin iileri
dnya apnda eitliki bir dzeni; ulusal snrlarn kaldrl-
masn isteyebilir ama yapamaz; zengin lkelerin iileri ise
yapabilir ama istemez.
Bu amaz, dnyadaki ezilenlerin karsnda bulunduu en
byk amazdr ve bu amaz zlmedike, brakalm sosyaliz-
mi insanln yaamas bile mmkn grlmemektedir.
***

177
 Ama nc dnyada, yani zengin lkelerin dnda,
mparatorluun blme ve gszletirme stratejisine kar,
devrimci ve demokratik ulusuluk hala bir savunma mevzii
olarak ve birletirme potansiyeliyle, emperyalizmin bl ve hk-
met stratejisini bo drmek iin ilerici ve kurtuluu bir
ileve sahiptir. rnein, Ortadouda, ABD veya Avrupa gibi
bir Demokratik Cumhuriyetler birlii, hem blgenin insanlar-
na daha byk bir refah, daha kansz bir yaam sunar; hem de
ABD ve dier emperyalistlerin planlarna kar koymak iin
daha byk bir g ve irade birlii salar.
Ve o zaman belki Tarih byle daha uzun bir yoldan, bugnk
yaam dzeyleri ve gelirler arasndaki derin blnmle bir
son verip, dnyann cretlilerinin ortak bir programda bir-
lemesinin koullarn yaratabilir.
Globalleme ve Ulusuluk
Dnya apnda globallemenin ve i gc glerinin etniye,
dile, dine gre tanmlanm uluslar belli bir zorlamas bulun-
maktadr. Kendini dile, dine gre tanmlayan devletlerin ve
uluslarn giderek ekonomik gelimeyi engelleyici bir ilev
grd ortaya kmaktadr. rnein, ana dilde eitimi reddet-
mek ve zorla asimilasyon, hem toplumsal atmalar kesin-
letirmekte, hem i gcnn gereken eitimi salanamamakta,
burjuvazi rekabet gcn yitirmesi sonucunu vermektedir.
Bunun iin iki farkl ulusuluk anlaynn damgasn
tayan bir rnek alnabilir. rnein, Franszca bile konua-
mayan Zidani'yi Fransz milli takmna almakta bir kompleks
gstermeyen Fransa, Zidani'nin att gollerle dnya ampiyonu
olurken; Almanya'da doup bym ve Almanca'ya
Trke'den daha hakim Trkiye kkenli futbolcularna, soya,
kana, dile dayanan ulusuluunun gelenekleri nedeniyle yk-
selme ve milli takma girme olanaklar tanmayan Alman fut-
bolu gerilemektedir. Almanya'nn bu gerici milliyetiliinin kur-
ban olan bu futbolcular ise, yine ayn milliyetilik kanalndan
Trkiye'yi dnya ncs yapmaktadr.

178
 Ya da ana diline hakim olamayanlarn baka dilleri re-
nemedii bunun ise i gcnn eitimini zorlatrd ve
kalitesini drd bilinen bir gerektir.
Btn bu gibi nedenlerle, burjuvazi, dnyada genel olarak,
milletin tanmndan dili, dini, etniyi dlama eilimine girmi
bulunmaktadr. ok kltrllk ya da ulus devletin sonu
sylemlerinin yaygnlamas, aslnda burjuvazideki bu
deiimin bir ifadesidir.
Bunun yan sra, imdi Avrupa Birliini oluturanlar gibi,
bir zamanlar kendini genellikle soya, dile gre tanmlam ulus-
lardan oluan devletlerin, ABD'ye rekabet edebilmek; kk
devletlerin ulusal pazarlarnn bukalarndan kurtulmak iin
birleme eilimine girmeleri ve Avrupa ulusu erevesinde bu
kimlikleri, ar ekimle, yukardan ve Prusya yoluyla giderek
politik alann dna itmek zorunda olmalar gibi eilimler de
zellikle, Trkiye'de, devlet snflar karsnda burjuvazinin
dile, soya, dine dayanmayan bir ulusulua geme eilimi
gstermesine yol amaktadr.
Bu her ne kadar eski gerici milliyetilie gre bir ilerleme
anlamna gelirse de, demokratik ve cumhuriyeti olmaktan ok
uzaktr. Demokratik cumhuriyet sadece ulusun tanmndan dili,
dini vs. dlamaktan ibaret deildir. O ayn zamanda pahal,
baskc, brokratik olmayan, ulusun ounluunun iradesine
kar kullanlamayacak bir cihaz demektir ve bu nedenle
bugnk pahal, baskc, brokratik cihazlarn paralanmasn
gerektirir. Burjuvazi ise i buralara gelince son derece korkaktr
ve buralara gelir diye korkmakta ve Brokratik oligariye kar
tutarl bir tavra girmemekte srekli onunla uzlama yollar ara-
maktadr. O gl devletten, demokrasiyi engelleyen mekaniz-
malardan hi de vazgemek niyetinde deildir
Deien Roller
Ama btn bunlara ramen, ister globalizmin yaratt ei-
limlere ve Avrupa ile entegrasyon abalarna; ister siyasi iktidar
elinde tutan brokratik oligariye kar bir cevap olarak olsun
Trkiye politikasnda, ulusuluk sz konusu olduunda, burju-

179
vazi ulusun tanmndan dili, dini, etniyi karmaya daha eilim-
liyken, sosyalistler aksine var olan yapy sorgulamaktan kan-
makta ve var olan ulusuluk anlaynn savunuculuunu yap-
maktadrlar hem de anti emperyalizm ve anti kapitalizm adna.
Bylece, devrimci demokratik hedefler gden sosyalistler ve
devrimci demokratlar iin, burjuvazi ve liberaller en azndan
taktik ittifaklar yaplabilecek yol arkadalar haline gelirken, var
olan btn sosyalist rgtler ve bunlarn etkisi altndaki ii
hareketi; kar cephede yer almakta; gerici ulusuluun bir
savunucusu olarak ortaya kmaktadrlar. Bu da onlarn egemen
brokratik oligarinin en byk destekisi olmasna yol amak-
tadr. Pek ok kiinin kafasn allak bullak eden bu fenomenin
srr ite yine Stalinizm kanalndan sosyalizme sinmi bu gerici
ulusuluk anlayndadr.
Bu durumda, var olan sosyalistler artk, devrimci demokrasi
mcadelesinin mttefikleri deil, onun karsndadrlar. Onlar
sosyalist ve anti emperyalist bir sylem iinde gerici milliyeti-
liin savunuculuunu yapmaktadrlar. Ve onlar iiler arasnda-
ki almalar ve etkileriyle, ii hareketinin gerici milliyetiliin
bir destekisi olarak ilev grmesine yol amakta; demokratik
hedefleri bayrak yapm, tm gayr memnunlar birletirecek bir
politik ii hareketinin olumasnn nne en byk engel
olarak kmaktadrlar.
Bylece devrimci demokrasi bakmndan eski ablonlara
uymayan bir durum ortaya kmaktadr. rnein Trkiye'de,
"kinci Cumhuriyetiler" de denen, liberal ve demokrat burju-
vazinin eilimlerini yanstanlar; aznlklar, en azndan birer gei-
ci yol arkada olarak; sosyalistler ve onlarn kontrolndeki ii
rgtleri ve hareketi ise kendisine kar mcadele edilecek geri-
ci milliyetiliin birer savunucusu olarak ortaya kmaktadr.
likilerin bilinen hibir ablona smayan bu ters yz oluu,
aslnda demokratik mcadelenin nemini hi de kk
grmeyen; gerici milliyetilikle de ba pek ho olmayan bir ok
sosyalistin bile, kendinden ve pozisyonundan korkarak; var
olan sosyalist ve ii rgtleriyle bir kopumaya gitmesini ve

180
devrimci ve demokratik bir muhalefetin saflarnda birlemesini
engellemektedir.
Bu ters yz olular nedeniyle bir rastlant deildir, Krtlerin,
ezilenlerin mcadelelerinin en iyi savunucularnn sosyalizme
uzak duran liberallerden ve "kinci Cumhuriyetiler"den k-
mas; buna karlk sosyalizmi dilinden drmeyenlerin bu
mcadeleleri ve sorunlar gndemden uzak tutanlar olmas.
Sosyalistlerin byk bir ounluu iin bu tam anlamyla
elikili bir durumdur. Onlarn ou bu sistemin kurbanlar,
znel olarak milliyetilie zerrece sempati duymayan insanlar
olmalarna ramen, bugn iinde bulunduklar nesnel konum-
laryla kendi znel niyetlerine kar durmaktadrlar. Onlarn bu
elikiyi zebilmeleri iin, ulus teorisinin Marksist bir akla-
masnn ve bu ynde ideolojik mcadelenin hayati bir nemi
bulunmaktadr.
Demokrasinin Koullar
Ulusun, yurttala gre; gerici milliyetilik karsnda olua
gre tanmlanmasndan sz ettik. Peki byle demokratik bir
cumhuriyetin yurttalar iradelerini nasl gerekletirebilirler?
Bunun temel art snrsz bir dnce ve rgtlenme zgr-
ldr. Yani her trl dnce ve rgtlenme zgrl
ortamnda tm farkl grlerin rgtlenmesi ve ounluu
kazanmak iin eite, idari veya ekonomik kayrma veya
basklara uramadan dierleriyle yarmas.
Ama bu yetmez. O farkl fikirler tm topluma kendini nasl
duyuracaktr? Fikirlerin, programlarn doruluunun gc ser-
mayenin veya devletin gcn nasl ap da geni kitlelerin bil-
gisi ve bilincine ulaacaktr?
Bunun iin, tm basn ve haberlemenin sermayenin, ikti-
darlarn ve devletin denetimi ve manplasyonlarndan azade
olmas arttr. Yurttalarn tm olgular ve grler hakknda, o
grler hukuki, siyasi veya ekonomik bir engellemeye ura-
madan bilgi sahibi olabilmesi, doru kararlar verebilmesi; doru
seimler yapabilmesi ve yanl seim ve kararlarn deitire-
bilmesi iin olmazsa olmaz bir kouldur.
181
 Nasl, hava, su olmadan yaamak mmkn olmaz ise, medya
zerinde sermaye ve devletin her trl kontrol ortadan
kaldrlmadan demokrasinin gereklemesi mmkn deildir.
O halde, var olan btn yayn olanaklarnn; matbaalarn,
katlarn, frekanslarn ve kanallarn kesinlikle devlet ve ser-
mayenin kontrol dnda olmas yani bu alanda zel
mlkiyetin ve devletin sz hakknn kaldrlmas, demokrasinin
gereklemesinin modern toplumda olmazsa olmaz kouludur.
Devlet ya da hibir zel mlk sahibi hibir yayn organnn
sahibi olmamaldr. Tpk su, toprak ve hava gibi, haberleme
olanaklar da tm topluma ait olmaldr.
Bunlar, tm nfus arasnda, rgtlerin, cinslerin, snflarn,
eilimlerin nfus iindeki oranlarna; aldklar oy oranlarna
veya ye saylarna gre bltrlmelidir. Devlet sadece bu
datmn teknik yanlarn zmekle grevli ve yetkili olmaldr.
Biz medya zerinde devlet ve sermaye kontrolnn olma-
masn; hukuki, siyasi ve iktisadi engellerin yok edilmesini
demokrasinin gereklemesinin olmazsa olmaz koulu olarak
gryoruz.
Son yllardaki btn kritik gelimeler, medyann nasl bir
manplasyon arac olarak kullanldn gstermitir. Bundan
kurtuluun bir tek yolu. Medyann btn toplum kesimleri ve
rgtler arasnda paylatrlmasndan geer. Sonsuz bir bolluk
olmadndan, nasl herkese emeine gre ise, herkese yesi
veya ald oy veya nfus iindeki oran kadar ilkeleri, bu
dalm belirleyen ilkeler olabilir.
Seenler ve Seilenler
Ama gerek bir demokrasi iin sadece bu yetmez.
Demokrasi, prensip olarak aznln ounlua uymasn ilke
olarak kabul eden, yani ounluun kararna uyulmad
takdirde uymayanlara zor uygulamay kabul eden, usulne
uygunsa bunu meru gren bir rejimdir.
Ama byle bir demokrasi pek ala gerici bir milliyetiliin de
arac olabilir. Nfusun byk ounluu, biz ounluk
Mslmanz, o halde madem ki demokrasi aznln ounlua
182
uymasn gerektirir, o halde biz ounluk olarak okullarda slam
dini okunmasn kararlatryoruz veya kimsenin ba ak
dolamamasn kararlatryoruz diyebilir. Ya da ounluk,
ounluk Trke konuuyor, o halde demokrasiye gre aznlk
da ounlua uyup Trke konumak zorundadr diyebilir.
Genel olarak demokrasi, yani aznln ounlua uymasn ilke
olarak benimseyen rejim, kendi bana gericilikle elimez pek
ala gericiliin arac olabilir.
Bu bakmdan bizlere lazm olan, zel trden, aznlklarn
haklarn garantiye alan bir demokrasidir. Aznlklarn haklarn
garantiye alan bir demokrasi olmadan demokrasi ilerici bir ilev
gremez. Dil, din, kltr vs.nin eitlii ve siyasi alnn dnda
tanmlanmas, yani devletin bu alanlardaki kesin tarafszl ve
karar yetkisinin olmamasnn, aznlklarn haklarnn korun-
mas ve garantiye alnmas bakmndan nemi burada da ortaya
kmaktadr.
Nfusun ya da bir toplantya katlanlarn ounluu sigara
iiyor diye kapal yerlerde sigara iilmesine izin verilmesi gerici
bir demokrasidir rnein. lerici, aznlk haklarn gzeten bir
demokrasi, bir tek kii bile sigara imiyorsa ve iilmesine raz
gelmiyorsa, o bir tek kiinin bakalarnn zehirleriyle zehirlen-
meme hakkn savunan demokrasidir; bir tek ocuk iin bile,
ana dilde eitimi salayan bir demokrasidir. kiinin anlad
bir dil iin bile, dier dillerle eit haklar tanyan; hatta aznlk-
ta olduu iin, her zaman olacak fiili eitsizlii gidermek iin
onu kayran, pozitif ayrmclk uygulayan demokrasidir.
kiinin inand bir dine bile, milyonlarca insann inand bir
dinle ayn eit haklar tanyan bir demokrasidir.
Evet, tam bir hukuki zgrlkler ortamnda; medyann
devletin ve sermayenin kontrol ve manplasyonlarnn dn-
da olarak tm bilgilerin edinildii bir ortamda; aznlklarn hak-
larn garanti altna alm zel bir demokraside bile hala halkn
iradesinin nasl gerekleecei sorunu zlm olmaz.
nk, demokrasi, temsili olarak uygulanabilir. Bir kyde
veya gebe airetindeki dorudan demokraside olduu gibi,

183
milyonlarca insann bir araya gelip bir karar almas ve aldn
yine kendilerinin uygulamas fizik olarak mmkn deildir.
nsanlar ancak belli temsilciler araclyla bu ilikiyi temsili
organlara devrederek demokrasiyi gerekletirebilirler.
Ama byk nfus ve alanlarn ortaya kard bu sorunun
zm baka sorunlar da beraberinde getirir. rnein temsili
organlar belli der blgeler iindeki oranlara gre mi yoksa ola-
bildiince byk birimler seilerek nfus iindeki oranlara gre
mi temsil edilmelidirler? Veya bu temsilcilerin kendini seen-
lerin iradesinden bamszlamas ve kendisini seenlerin deil
de rnein bakalarnn veya kendisinin karlarn savun-
masnn nne nasl geilebilir?
Demokrasi bu sorunlara da ak cevaplar vermelidir.
rnein elbette gerek ounluun iradesinin yansmas
iin nispi temsil biimleri gerekir. Ama bu takdirde, kimin
hangi blgenin temsilcisi olaca, hangi blgeye gre grevini
yerine getirmedi diye geri alnabilecei nasl belirlenecektir?
Her blgeden bir tek kiinin seilmesine dayanan sistemler ise
bu sorunu zer ama, nfus iindeki grlerin gerek oranlar-
da yansmasn engeller. Btn bu sistemlerin mahzurlarna
minimuma indiren, hem nispi temsili salamaya ynelik, hem
de seilenlerin srekli denetimini salayan ve geri almasn
mmkn klan mekanizmalara ihtiya vardr.
Bu mekanizmalardan bazlar unlardr:
rnein partisinden istifa edenin ayn zamanda temsilcilik-
ten de ekilmi olmaldr. nk, temsili demokraside, sistemli
grleri ve programlar olan siyasi partiler, grlerin ve oran-
larnn belirlenmesinin olmazsa olmaz kouludur. Seimler
aslnda kiiler deil, grler arasndadr.
Bir baka mekanizme, siyasi konularda kesin bir dokunul-
mazlktr.
Bir baka mekanizma, kendisini seenlerin eilimlerine denk
davranmad takdirde seenlerin temsilcilerini geri alabilme
hakkdr.
Bir baka mekanizma, seilenlerin kendilerini seenlerin

184
yaam ve sorunlarndan uzaklamamalar iin, ortalama bir ii
cretinden yksek bir cret almamalardr.
Ordu ve Polis
Ama btn bunlar da yetmez. Devlet demek ordu, polis,
mahkemeler, hapishaneler, vergi memurlar demektir. Bu
cihazn kendisi silahldr ve ok gldr, bu cihaz oluturan-
larn, ulusun ve onun temsilcilerinin iradesine hizmet eder
durumda kalmasnn, onlardan bamszlamamasnn garanti
altna alnmas gerekir.
Tm toplumlarn tarihi, devletin siyasi iradeden bamsz-
lama, onu bask altna alma veya onun yerine geme veya onu
kendi karlar dorulusunda manple etme eiliminde
olduunu gstermektedir.
O halde bu mahzurlar giderecek mekanizmalar gerekir.
Bunlar neler olabilir?
lk elde, ordunun, hele Trkiye gibi Osmanldan kalma poli-
tikay belirleme geleneinin olduu bir lkede, batan baa
yeniden rgtlenmesi gerekir. Bunun ilk koulu, dzenli
ordunun lavdr. Radar, uak, gemi gibi zel ve kendi halkna
kar kullanlamayacak gler hari, dzenli ordu kalkmal,
onun yerini tpk svire'de olduu gibi, tm vatandalardan ve
alan insanlardan oluan milis almaldr.
Byle bir ordu sadece demokrasinin gereklemesi iin deil,
ayn zamanda onun halka kar kullanmann da nnde bir
engeldir. Btn deneyler gstermektedir ki, dzenli ordular
siyasi iktidarlar tarafndan da ezilenlere kar kullanlmaktadr.
Byle silahl alan yurttalardan oluan bir ordu ezilenlere
kar kullanlamaz.
Ama byle bir ordu ayn zamanda en iyi savunmadr da.
Byle btn halkn her zaman birka saat iinde milyonlarca
kiilik tm lke sathna yaylm bir ordu haline dnebilecei
bir lkeye kimse saldrmaya cesaret edemez. Byle bir ordu, en
korkun silahlara, en gl dmanlara kar en etkili cevaptr.
Byle bir lke, ancak bir nkleer saldryla tmden yok edilerek

185
ele geirilebilir ama yle ele geirilmi bir lke de ele geirenin
de iine yaramaz.
Ama byle bir ordu, ayn zamanda, baka lkeleri tehdit
potansiyeli de tamaz. Silahl yurttalardan oluan ordular iyi
savunma aracdrlar ama ok kt bir saldr aracdrlar. Bu
nedenle, lkenin komularyla ilikisinde onlara korku salmaz
ve onlar askeri masraflar ykseltme, fakirleme ve demokrasi-
den uzaklama ynnde deil aksine olumlu ynde etkiler.
Ama bunlar kadar nemli olan bir sonucu da udur: byle
bir ordu ayn zamanda ucuz bir ordudur. lke savunmas ulusal
haslann ok kk bir blmn alacandan, bte aklar-
na ve enflasyona yol amas sz konusu bile olmaz. Bylece
dzenli bir ordunun harcamalarndan yaplan tasarruflar,
yatrmlara ve sosyal harcamalara aktarlabilir. sizlik azalr ve
refah ykselir. sizlik azalp refah ykseldike de bir orduya
olan ihtiya azalr, demokrasi pekiir, yurttalarn lkelerine
ball artar ve saldr tehlikesi azalr.
Ama sadece bunlar yetmez. Btn karar alc memurlarn
her dzeyde seilmesi gerekir. Tpk, Amerikan filmlerinde
olduu gibi, jrilerin, polis amirlerinin, yerel idarecilerin de
seimle gelmesi gerekir. Osmanl kalnts kaymakamlk valilik
gibi makamlarn kaldrlmas gerekir. Ulus topluluklarn zgr
iradeleriyle birlemesinden oluur. Her dzeyde otonomi ve
zgr iradeyle, ekonominin kendi yasalarnn gerei olarak bir
birlik temel olur.
Ama bu da yetmez. Ayn zamanda, seilmi memurlarn
emri altndaki dier memurlarn da, her zaman ortaya kabile-
cek keyfi emirlere direnecek gc olmas gerekir. Bunun iin,
memurlarn tayin, terfi gibi ilemlerinin, yine bu memurlarn
bamsz memur sendikalarnn tuttuu sicillere gre belirlen-
mesi gerekir. Devlet memurlarnn btn ayrcalklarna son
verilmesi gerekir. Onlarn imdi ordu evlerinde veya ayrlm
blgelerin yazlk veya lojmanlarnda olduu gibi, toplumun gz-
lerinden uzak bir kast gibi yaamalarna son verilmesi gerekir.

186
 Ancak btn bu gibi koullarn birlii iinde bir demokrasi-
den ve demokratik cumhuriyetten sz edilebilir.
Demokrasi ve Refah
Trkiye'ye egemen brokratik oligari, demokrasiyi bu
lkenin insanlarna hibir zaman layk grmemektedir. Onlar
demokrasi ile toplumun ilikisini alt st etmektedirler. Bunun
iin ne mantken ne de olaylarca kantlanamayacak varsaymlar
vardr.
Bunlarn birincisi, demokrasinin ancak belli bir refaha
ulatktan sonra mmkn olacadr. Bu gerekeyle, batdaki
kadar refah olmadna gre o kadar da demokrasi olmayaca
sylenmektedir.
Bu tarihin en byk yalanlarndan biridir. Bugn
demokrasinin beii olarak grlen Kuzey Avrupa lkelerinin
hi biri, bugnk demokrasinin temeli olan kurallar getirdik-
lerinde zengin lkeler deillerdi. O zamanlar Osmanl, Hint,
in ok daha zengindi. sve, zengin olduu iin demokrasi
olmad. Yoksul sve demokrasi olduu iin zenginledi.
Kald ki, sistemin mant ile de bu sonuca ulalabilir.
Demokrasinin olmamas daima gl bir devlet cihaz, bu da
retici olmayan militer ve brokratik harcamalarn ykseklii,
dolaysyla yatrmlarn azalmas; genellikle enflasyon,
dolaysyla pahallk ve issizlik demektir. Ve pahallk nedeniyle
ortaya kan memnuniyetsizlii ve tepkileri bastrabilmek iin
daha az demokrasi ve daha gl ve pahal devlet cihaz gibi bir
fasit daire ortaya kar.
Demokrasinin olmamas ayrca yoksullarn ve ezilen
snflarn aleyhine alr her zaman. Demokratik haklarn
olmad yerlerde iiler ve yoksul kesimler rgtlenip haklarn
savunamazlar. Bu da toplumda eitsizliklerin artmasna yol aar.
Bu eitsizlikler de tekrar bunlarn yol at patlamalar bastra-
cak gl cihazlara ve bunlar da demokrasinin giderek azal-
masna doru bir gidi yaratr.
Ama sadece bu kadar da deildir. Demokrasinin yokluu

187
burjuvazinin bile aleyhine alr uzun vadede. Demokrasi
olmayp ezilenlerin ve iilerin haklarn savunamad yerlerde,
sermaye art deeri arttrmak iin modern teknik kullanmak
gereini duymaz. Art deeri, daha uzun ve youn alma, daha
dk cret zerinden salayarak dier kapitalistlerle rekabet
etmenin yolunu bulur. Ama bu da geri teknoloji kullanmn
besler ve emek retkenliinin dk kalmasn dolaysyla
lkenin geriliini pekitirir. Yani teknik ilerleme ve emek
retkenliinde bir art iin de demokrasi olmazsa olmaz
koullardan birisidir. Dnyann en gelimi lkelerinin ayn
zamanda en demokratik lkeler olmas bu nedenledir. i hak-
larn savunanlar baya maddecilikle sulayanlarn, demokrasi
sz konusu olduunda, demokrasiyi zenginlemenin sonucu
olarak grmeleri ve demokrasiyi topluma layk grmemeleri,
bizzat kendilerinin baya maddeciliinin kantdr.
O halde, gerek teknik ilerleme, gerek toplumsal eitlik ve
gerek demokrasinin pekimesi iin demokrasi biricik zm ve
balang noktasdr. lkeler zengin olduklar iin demokratik
olmaz, demokratik olduklar iin zengin olur; toplumlar sosyal
eitsizlik az olduu iin demokratik deildir, demokratik olduk-
lar iin sosyal eitsizlikler azalmtr.
Demokrasi ve Eitim
Brokratik oligarinin bir dier yalan da, demokrasinin
ancak eitimle elde edilebileceidir. Bunlar, aslnda ne kadar
ilerici olduklarn syleseler de lanetledikleri Abdlhamit'in
demokrasiye kar argmannn tekrarlamaktadrlar. O da ,
"kullanmasn bilmeyen cahil halka demokratik haklar vermek;
ocuun eline bir silah vermek gibidir, tutar babasn vurur"
diyordu.
Suya girmeden nasl yzme renilemez ise, demokrasi
iinde yaamadan da demokrasi renilemez. Demokrasinin
eitimi yine demokrasidir.
Kald ki burada, nemli olan halk demokrasi konusunda
eitmekle kendilerini yetkili ve grevli grenlerin kendilerinin

188
demokrasi konusunda eitilmeleri gerektiidir.
Eiticileri kim eitecektir?
Onlar yine ancak halk kendisi eitebilir. Hasl, halka
demokrasi konusunda eitim vermeye kalkanlarn aslnda
kendilerinin eitilmeye ihtiyalar vardr.
Ve bu demokrasi retmenlerinin ilk renmeleri gereken de,
demokrasi eitiminin ancak demokrasi iinde renileceidir.
Demokrasinin Kayna
Bu gn niin Trkiye'de demokrasi mcadelesi bylesine
zayftr? Trkiye'de niin hibir zaman demokrasi gelimemitir?
Btn dnyada, demokrasinin kayna vardr.
Birincisi kanda toplumun demokratik gelenekleri.
kincisi, henz devrimci ve demokratik dneminde bir bur-
juvazinin varl.
ncs ii hareketidir.
Dnyann en demokratik lkelerinde bu nn srayla bir
bayrak yar gibi demokrasi bayran ele geirdiini grr.
rnein ngiltere'de ilk Magna Karta, krala kafa tutan airet
eflerinin iidir. Yani kanda toplumun gelenekleri. Tam bunlar
artk krala kar glerini yitirdiklerinde, bu sefer burjuvazi,
demokratik mcadelenin bayran ele alr. Burjuvazi
demokratik barutunu tkettiinde ise ii hareketi.
Trkiye'de bu koul da hibir zaman olmamtr.
Binlerce yllk mutlak devletilik, batdaki senyrler gibi
krala kafa tutacak bir tabakann ortaya kmasna olanak sala-
mamtr. rnein ilk yllarnda Osmanl sultanlar bir bakma,
eitler arasnda birinciydiler. Ama uygarlatka derhal kle
kap kullarna dayanmlar ve dier zerk beylere yaama yans
vermemilerdir.
Bu Dou'nun binlerce yllk devlet geleneinin en lanetli
sonucudur. Kandalk demokrasisi, sadece siyasi bir gc tem-
sil etmeyen muhalif tarikatlar ve devlet gcnn ulaamad
yerlerde, rnein da balarndaki Alevi kylerinde komn
olarak yaayabilmitir.

189
 Burjuvazi, doduunda, oktan devrimci barutunu yitirmiti
ve zaten tam bu nedenle de demokrasi bayrayla deil, gerici
ulusuluun bayrayla egemenlik mcadelesi vermiti. Kald ki,
Ermeni katliamlar ve mbadeleler ile Anadolu'daki bu zayf
burjuvazi bile tasfiye edildi. Onlarn tasfiyesiyle demokrasinin
en byk dman derebeylik ve tefeci bezirganlk glendirildi.
i hareketi ise, Sovyet d politikasnn bir arac olarak
kald. Sadece altm ve yetmilerin kitlesel kabarnda biraz
demokrasiyi gelitirecek eler vard. Ama bu hareketin nesnel
demokratik karakterine karlk, ideolojisiyle demokratik deil-
di ve ilham ald brokratik kastlarn da etkisiyle demokrasiyi
burjuva diye kmsyor, anti demokratik yntemleri kutsuy-
ordu. Bylece nesnel olarak demokratik karakterdeki ii ve
yoksul tabakalara dayanan hareketler bile bir demokratik etki
ve gelenek bile brakmyorlar, demokrasiye kar alyor, kedi
iplerini ekiyorlard. Ayn zamanda bu hareketler hepsi de geri-
ci bir milliyetilii desteklediklerinden, devletin yapsn hibir
ekilde tartma konusu yapmyorlar, gerici ulus tanmlar
karsnda devrimci ve demokratik, yurttala ve haklara
dayanan bir ulus tanm iin mcadele etmiyorlard.
Ancak 1990'larn banda Sovyet brokrasisinin ve onun o
muazzam ideolojik arlnn kmesi, eski demokratik hedef-
lere geri dnn koullarn yaratt. Bu bile, globallemenin
ideolojisinin, yani ok kltrllk ve ulus devletin sonu
gibi ideolojik kavramlarn egemenlii altnda, yani bir ideolojik
gericilik ikliminde; sivil toplum kurulularnn demokrasi
mcadelesinden kan rts olduu; yar resmi devlet ya da
sermaye destekli arpalklar ilevi grdkleri koullarda batan
arpk bir biimde olutu.
Bylece, iten demokrasi zlemleri bile sivil toplum, ok
kltrllk, ulus-devletin sonu gibi, aslnda dnya apnda
bir ideolojik gericiliin sylemleri biiminde ortaya kt bu da
sosyalistlerin demokrasi mcadelesinden uzak durmalarn
pekitirdi ve bir zeleiri srecine girmelerini engelleyici, onlar
talatrc bir etki yapt.

190
 Bylece, demokrasi sahipsiz kald. En tutarl demokrasi
savunucusu olmas gereken sosyalistler demokrasiye uzak ve
bunu kmseyen bir konumda kalyor; demokrasi zlemleri
ise globalizmin gerici ideolojik saldrsnn kavramlar iinde
kendini ifade edebiliyordu.
Politik slam ve Demokrasi
Politik slam'da ifadesini bulan ve yoksul iilerin mem-
nuniyetsizliini kendi yedeine alan Anadolu burjuvazisi ve
Mslman burjuvazi demokrasiden korkmaktadr. Dini olan
zel olan, inan olan olarak tanmlama ve devletin gerek bir
laikliinin deil; Kemalizm'in resmi devlet slam' karsnda
kendi slam'n devletin resmi slam' yapmann kavgasn ver-
mektedir. rnein Diyanet ilerini kapatmak; btn imam ve
mezzinlerin, btn din adamlarnn o cemaatlerin gnll
balaryla geinmesi; dinle ilgili btn resmi okullarn kapan-
mas ve dini eitimin cemaatin kendi olanaklarna braklmas;
okullardan din derslerinin kaldrlmas gibi gerek bir
demokrasinin olmazsa olmaz koullar iin hibir giriimde
bulunmamaktadr.
Byle davrandka da modern ehir hayatn yaayan orta
snflar ve Alevileri, buna kar tek garanti grdkleri anti
demokratik karakterdeki devlet oligarisinin kollarna atmak-
tadr. Halbuki bir para tutarl demokratik tavr ile yani devleti
inanca ilikin olandan tamamen dlayan ve tarafszlatran;
inanc politik alann dna atan gerek bir laiklik ile btn ehir
orta snflarn ve Alevileri yanna kazanp en azndan tarafsz-
latrabilir ve iktidar gcnn ordu ve brokrasiden parlamen-
tonun ve seilmi temsilcilerin eline geiini salayabilir. Ama
bunu yapmamaktadr. nk gerici zn korumakta, tutarl
bir demokrasinin kendisine kar alacan bilmektedir.
Politik slam, ayn tutuculuu ve demokrasi korkusunu ulus
tanmnda gstermektedir. Ulusun tanmndan, dil, din, etniyi
dlayacak ve bylece tm dillere ve kltrlere eitlik salayacak
ve bylece rnein Krtlerin ve dier aznlklarn desteini

191
kazanabilecek, bylece Ordu ve brokrasiyi tamamen tecrit
edecek yerde; bir zamanlar insanlarn yer ekiminin olmadna
inanmalar halinde dmeyeceklerini savunanlarn mantyla
Krt sorununu yok sayarsanz yok olur diyerek, Trkiye'deki en
byk demokrasi gcn karya itmekte. Dile, etniye dayanan
rk milliyetilie destek vermektedir.
Brokratik Oligari ve Burjuvazi
Burjuvazinin bu korkakl sayesinde Brokratik oligari,
aslnda her biri demokratik zlemlerin ifadesi olan hareketleri,
birbirine kar kullanma olana elde etmektedir. Bu nedenle
Trkiye'deki rejimin bu dengelere dayanan ilgin bir
Bonapartist karakteri vardr. Brokratik oligarinin egemen-
liinin ve gcnn devam iin, Anadolu burjuvazisinin slam'
bayrak etmesinin ve demokratik zlemlere cevap vermemesinin
ve demokrasi konusundaki korkaklnn hayati bir nemi
vardr.
Eer, Anadolu burjuvazisi olmasa, devlet oligarisi egemen-
liini byle srdrp hala bugnk gibi gcn koruyamaz.
Ama bu brokratik oligari de olmasa, Anadolu burjuvazisi,
geni gayr memnun emeki kesimleri byle kendi politik slam
bayra altnda toparlayamaz.
Bu burjuvazi, slam', yar resmi devlet dini yapmak istedii
ve gerek bir laiklikten kat iin btn ehir orta snflarn
ve Alevileri brokratik oligarinin bir yedei haline getirmekte-
dir. Brokratik oligarinin byle glenmesi karsnda, onun
dayatmalarndan bezmi emeki kesimler ve hatta byk ehir
burjuvazisi bile bu sefer politik slam'n ardnda saf tutmaktadr.
Kemalist brokratik oligari ile politik slam' bayrak yapm
burjuvazisi, birbirinin can dman gibi grnmelerine ramen
birbirlerinin en byk i birlikileridir. Gerek bir demokratik
hareket olutuu an onlar, onun karsnda derhal birleecek-
lerdir ve o zaman onlarn arasndaki zdelik ok daha iyi
grlecektir.
***

192
 Ayn zdelik blgedeki uluslar aras gler bakmndan da
geerlidir. Bugn sanki ABD ile blgenin brokratik ve molla
oligarileri; ABD ile iiler kar gler gibiymi gibi grnmek-
tedirler. Halbuki, politik olann tanmndan her trl dini, dili,
kltr dlayan gerekten demokratik bir hareket karsnda
bunlarn hepsi ayn gerici milliyetiliin savunucusu olarak
ortaya karlar.
te her eyden nce talar yerli yerine oturtmak iin, bl-
genin ve Trkiye'nin bugn iinde bulunduu sefalete son ver-
mek iin; eiinde bulunulan kanl gelimelerden kurtulmak
veya en azndan bir zm alternatifi karmak iin bir AILIM
gerekmektedir.
Bu AILIM yukarda ksaca ifade ettiiniz, gerekten
demokratik ve cumhuriyeti bir programla olabilir.
Gler
Peki byle bir program ykseltecek hangi gler var bugn?
u an byle bir program olan biricik g Krt hareketidir.
Krt hareketi de, en ykseldii zamanlarda, demokrasi d-
man ve ulusu soya, dile kana gre tanmlayan geleneklerin et-
kisi altndayd. Ne ulusal baskya kar, ulusun tanmndan dili,
dini dlayan demokratik ve cumhuriyeti bir programa sahipti
ne de kendisinin ve hedeflerinin demokratik bir karakteri vard.
Onun demokratik karakteri, gerici bir milliyetilie kar yine
ayn milliyetilik anlayna dayanmasna ramen, ezilen bir
ulusun hareketi olmasndan kaynaklanyordu. Kendisinden ve
taleplerinden ziyade mcadelesinin nesnel sonular
demokratik karakterdeydi.
Yine de bu hareket belli zellikler tayordu. Onun sosya-
lizmden kaynaklanan ideolojik gelenekleri ve yoksullara
dayanan yaps, iinde bir demokratik ulusuluun oluup
gelimesine de olanak sunuyordu. PKK tm etnilerden, kltr-
lerden, dillerden ve dinlerden insanlar iinde barndryordu.
PKK'nn kendisi tam anlamyla laik ve dil, din, kltr ve soyu
politik olann tanmndan dlam bir rgtt. Taraftarlar

193
iinde Mslmanlar kadar Ezidiler, Aleviler ve Hristiyanlar;
Krtler gibi Trkler bulunuyordu. PKK hibir zaman bir Krt
rgt deil, her zaman bir Krdistan rgt olmutu. Bu
sadece Trkiye'de deil, Ortadou'da bile pek grlen bir zel-
lik deildir. Yani PKK, politik olandan dili, dini, soyu, kltr
dlam; demokratik bir ulusuluun prototipi zellikleri kendi
yapsnda tayordu.
Hem bu zellikleri, hem yoksullara dayanan plebiyen yaps;
hem Sovyetlerin knn onun ideolojik bukalarndan kur-
tarmas; hem de tm dnya lkelerinin kendilerine kar bir
cephe oluturup en kk bir savunma olana bile brakmad
koullarda, bu hareket, ilk kez, ulusuluun ilk ortaya kt
an demokratik ve devrimci ulusuluunu el yordamyla
yeniden kefetti.
Ne var ki bu kefedi ve formlasyon, ar bir darbenin
alnd ve byk bir tecridin yaand koullarda, bir imhay
engellemek iin yaplan taktik manevralarn ve diplomatik
sylemlerin iinde ifade edildiinden onun bu zgl nitelii biz-
zat kendi taraftarlarnca bile yeterince kavranamad ve onun
ifade edildii taktik biimler ve ilk kez el yordamyla kefedilmi
olmasnn zorunlu kld kavramsal belirsizlikler; iinde tad
gemiin izleri kadar ideolojik iklimin moda kavramlarnn et-
kileri onun znn ve neminin kavranmasn engelledi.
Bylece onun ifade edili biiminin zellikleri bahane edil-
erek herkes tarafndan dland. Liberaller onu eski Stalinist
kalntlar nedeniyle anlamad; Stalinistler kulland termi-
noloji nedeniyle bir ideolojik gericilie teslimiyet olarak
grdler; demokratlar diplomasi ve taktik zellikleri nedeniyle
Kemalizm'le bir uzlama ve teslimiyet olarak grdler; Krt
burjuvazisi de byle bir pazarlk veya kandrmaca olarak anlad
ve yle uygulamaya kalkt.
Btn bunlarn yan sra, zaten demokratik cumhuriyet
unutulduu ve Trkiye'nin sosyalistleri demokratik olmayan
bir milliyetiliin savunucusu olduklarndan, program ve
ars hi bir zaman bir yank bulamad ve karlksz kald.

194
 Bu karlkszlk srerken, ABD'nin Irak' igali PKK'nn
projesinin btn ikna ediciliini ve ekiciliini Krtler arasnda
bile yitirmesine yol at. PKK'y destekleyen veya zaten mecbu-
ren desteklemek zorunda olan Krtlerin hepsi, dile, soya,
dayanan milliyetilie doru muazzam bir kay yaad. Bu
kay, bizzat PKK ve devamcs rgtlerin bile, calan'n byk
prestijine ramen bu gidiin akntsna kaplmalarna yol at.
Projeyi bizzat kendi rgt bile savunamaz ve savunamaz oldu.
Bylece devrimci ve demokratik bu ulusulua gre tanmlama
denemesi, daha doup ayaklar zerinde durma frsat bile bula-
madan yok olma tehlikesiyle kar karya geldi.

iler
Bu koullarda bizler politik olann tanmndan dili, dini,
soyu, kltr, tarihi dlayan Demokratik Cumhuriyet hede-
fiyle ortaya kyoruz. Bu program sadece Trkiye'nin deil bl-
genin sorunlarna biricik zmdr.
Programmzda, iiler iin, kyler iin ekonomik veya zel
istemleri arayanlar bulamayacaklardr.
nk ancak bir demokratik cumhuriyette iiler hedefleri-
ni ve istemlerini en ideal biimde savunma olana elde ede-
bilirler. Bu koullar olmadan, bu koullar varmasna talepler
sunmak sadece kafa karklna ve siyasi belirsizlie yol aar.
iler bugnk ekonomik mcadelelerin bitiricilii iinde
yok olmak istemiyorlarsa, demokratik cumhuriyet bayran
ykseltmelidirler.
Ancak, yukarda aklanan Demokratik Cumhuriyet
bayran ykselten iiler bamsz bir politik hareket olutura-
bilir ve tm gayr memnunlar bir cephede toplayp bu gnk
gibi tecrit durumlarna son verebilirler.
Fabrikasnda, i kolunda veya genel olarak cret dzeyinde-
ki bir dzelme iin sava sadece iileri ilgilendirir ve dier gayr
memnunlar kazanamaz: bu da iilerin tecridine ve yenilgile-
rine yol aar.

195
 Ama eer iiler, demokratik bir politik hareketin ban e-
kerlerse, o Alevilerin, Krtlerin, kyllerin, ehir orta
snflarnn, blge halklarnn ve hatta burjuvazinin belli kesim-
lerinin bile desteini kazanabilir. Brokratik oligarinin keyfi-
liinden ve ilkel milliyetiliinden bkm; demokratik bir
ulusuluun salayaca geni olanaklar gren hi de km-
senmeyecek bir burjuva kesimi bile bulunmaktadr.
Ama ancak bylesine geni kesimler birletirilerek, blge oli-
garilerinin egemenliine son verilip, Amerikann blgeyi dine,
dile, soya dayanan kk devletlere blme ve onlar birbirine
kar kullanma planlarna bir cevap verilebilir.
Ancak bylece blge iine itildii mezbahadan kurtulabilir.
iler ancak demokrasi bayran ykseltirlerse iktisadi
durumlarnda bir gelime salayabilirler
Ama bunun iin ilk art, iilerin ncelikle kendilerinin
politik olan dile, dine, soya, tarihe dayanan ulusulukla bln-
mesidir.
Biz balarsak bakalar bizi izleyecektir.

10 ubat 2004 Sal

196