SMET ZEL:

Millet
smet zelle yaplan aadaki sylei
Osman zbahe, Hakan arkdemir, Serkan
In ve Ouz Karaka tarafndan,
2 Mart 2008 Pazar gn

hayatnda
smet zelin evinde
gerekletirilmitir.
Karagz

vazgeilemez Osman zbahe: smet Abi, siz srekli Trk iiriyle

Trkiye arasnda, Trk milleti arasnda ba kuruyor-

eyi sunuz ve diyorsunuz ki bu ba o kadar salam bir

badr ki kopmaz ve koparlamaz. Burdan, gl iir
gl Trkiye, balants kuruyorsunuz. Biz dze
kacaksak gl iirimiz gl Trkiye balants

sylediin
erevesinde karz diyorsunuz. Ondan sonra da
Trk milletinin ve Trkenin kkenine Yunus Emreyi
oturtuyorsunuz. imdi bizim sorumuz Yunus Emreyle
MUHAVERE

alkal, bu bantdan hareket ederek, hangi zellikle-

rinden dolay veya Yunus Emre ne

zaman
yapt da o kke oturdu? Milletimizin
atas olma hakkn ne yapt da
... iiri
devre kazand? Neden Karacaolan deil
de Yunus Emre?
d braktn

airsin. zaman bu lkede

insann varln
iaret edecek
smet zel: Bir kere burada periyodu
dikkate almak lzm. Belki Hoca
Ahmet Yesevinin deil de Yunus
Emrenin esas alnmasnda tabi ki
bir zaman farknn pay var. Ama
baka bir daya- zaman farkndan ok, ilikiler fark-
nak bulamyor- nn dikkate alnmas lzm. Yunus
Emre Trkenin artk yoluna girdii
sun. Baka bir dnemde domu. Trkeyi doura-
dayanak bulan rak Trk iirini mmkn klm bir
isim. Yani henz Yunus Emre yaa-
varsa bize syle- d srada merdiven demiyoruz.
sin. ster iste- Yunus Emrenin iirinde,
Nerdbandan iterler yksektan
mez, bugn dn- bakarsa. Henz merdiven yok,
yada Trk diye henz nerdban. Fakat Trkeyi
mmkn klan ilikiler mecrasna
bir ey varsa, bu, girmi. Trkeyi mmkn klan ili-
iirin getirdii kiler nedir? Trkeyi mmkn klan
ilikiler, belli bir itikadi mekn sahi-
bir unsur. iirin bi olan insanlarn birbirlerini tanya-
tad, getirdii bilmelerine imkn veren ifadeyi
yakalamalar, Trkeyi bu ilikiler
bir unsur. ortaya kard. Yani insanlar sadece
canl kalmak iin gerekli olan iletii-
me hasredilmi bir dili deil, insan
olarak yeryznde bulunmann anla-
mn yanstan, anlamn aksettiren, mnsn aksetti-
ren, anlamla mn farkn da hesaba katmak lzm,
anlamn veren, mnsn aksettiren dememiz lzm,
bir dil ortaya kardlar.

zbahe: Gnlk konuma dilinden daha byk bir

ey ortaya kardlar.
Gnlk konuma dili dediiniz ey
Dnyada bir ingene airi tanyor
musunuz? Ama ingenelerin kullan-
dklar bir dil var. Bu dilin bir edebi-
yat yok. Bir dilin edebiyat olmas
demek, o dilin bir insan modeli orta-
ya karm olmas demektir. Yani o
edebiyat sebebiyle artk o insann
grnr olmas sz konusudur. Daha
nce o insanlar bir memeliler zmre-
si olarak yayorlard, eer bir tasnife
bavurmak gerekirse. Bir toplumda
iir ortaya kmsa, o toplumun bir
iiri vardr artk diyorsan orda bir
fark edilebilir insan modeli var
demektir. O mnda, ayn ada
yaad sylenen Yunus Emre
Trkeyi ina eden bir dil iinde,
Mevln Farsann; nk
Mevlnnn model olarak kabul etti-
i insan o ortamn yksek kltrn
temsil eden insan. Yani orda hazr bir
Fars edebiyat var, o model daha
nceden domu, o modele uygun bir
dil istimal edilmi Mevlnnn ese-
rinde. Ama Yunus Emre aslnda
ranl mderrislerin, limlerin de
tesiriyle bu yaadmz topraklarda
doan din hayatn ilikilerini bir
modelde mahhas klm. imdi
Yunus Emrenin bir divan var. Siz
bana orda, bu topraklarda domu
olan Mslman modelinin ne oldu-
unu sylemeyen hibir msra bula-
mazsnz. Baka bir ey yoktur.
Trke dediimiz ey bu insanlarn,
Arapa ve Farsa bilen insanlarn;
nk randan gelen mderrisler ve
limler henz ii olmam randan
geliyorlar. imdi bu topraklar ran
zerinden slmlat dediimiz
zaman, ia zerinden slmlat taraftan divan edebiyat, bir taraftan
demek istemiyoruz. Tabi ondan etki- k edebiyat diyoruz; ama sanki,
ler var. Tabi Aleviliin bir kolu da Arkada sen burdan git, ben burdan
byle bir eye bal. Aln kaplar gideyim, diye bir yol ayrm sz
aha gidelim derken, o, dorudan konusu deil. Aslnda sekin olan
doruya gene randaki Trk hkm- hep divan edebiyat. k edebiyat
ranln ne karyor. Yani bizim bir alt basama igal etmeye aday
burada kltrmz ki bu sre iinde bir edebiyat. Zaten 19. yzylda, dik-
Yldrm Bayaztn nemli bir yeri kat ederseniz, mektep kitaplarnda
var. nk o siyaseten Snni bir kl- halk edebiyat diye anlan ey divan
trn ykseltilmesi kararn vermi edebiyatna ok yaklar. Yani 19.
bir hkmdar. Ayn zamanda yzyldaki, diyelim ki Bayburtlu
Osmanl hkmdarlar iinde Zihni, bir halk ozan olmaktan ok,
Msrdan sultan unvann talep eden bir divan airi olmaya daha yakndr.
kii. Ondan sonra Osmanl hkm- Bu btn diller iin geerli olan ey
darlarna sultan deniyor. Trke iin biraz daha fazla geerli.
Nedir o?
zbahe: Anladm kadaryla yle imdi iir ister istemez millet dou-
bir ey diyorsunuz: Yunus Emre bu ruyor. Ama buna belki dil diyebiliriz
topraklarda yaayan, bu topraklar Avrupadaki gelimeleri dikkate
temsil eden deerleri, her eyi iine katarsak. Mesel, dil tanmlamala-
ald. Dille birlikte iirinin ii bununla rndan bir tanesi udur: Donanmas
dolu. ve ordusu olan leheye dil denir.
imdi byle bir ey. Avrupadaki
imdi yle bir ey. Yunus Emre lim
bir adam. Zaten, brleri deil mi? O
ayr hikye. Yunus Emrenin iirleri-
nin ciddiye alnmas gereken bir mik-
tarnn ayet ve hadis tercmeleri, tef-
sirleri olduu syleniyor. Ben bunu
birer ikier tespit etmi deilim; ama
bu topraklar dediimiz zaman, sade-
ce ayet ve hadisleri deil, Antik
Yunandan itibaren bu topraklarda
boy gstermi btn fikriyat hesaba
katmak lzm. Onun iin onda ciddi
bir birikimin izlerini grmek mm-
kn.
Burdan balam; ama burdan bala-
yan ey durduu yerde durmam,
divan edebiyat olmu. imdi bir
 blnmelere dnk bir ey. Ama
mesel, Avrupadaki, mill varl
olduunu sylediimiz unsurlarn iki
tanesinin dili yok. Belikal diye bir
insan var; ama Belikaca yok.
svireli diye bir insan var, svirece
yok. Ama brlerinin hepsinde var.
Danimarkal Danca konuuyor,
sveli svee, Norveli Norvee.
Bunlar hlbuki bir adm ncesinde
Vikingler. Vikinglerin bir ksmn
bugn Norve, bir ksmn sve, bir
ksmn Danimarka olarak biliyoruz.
Bunlar bir zaman ayn kavim olarak
anlyorlard. Avrupada byle bir
gelime olmu. O belki kapitalizmin
ve modernizmin tarihi iinde izah
edilebilir. Trkiye kapitalistik bir
gelimeden dolay toplumsal varl-
n kazanmad iin burdaki ilikileri
ayrca anlamak gerekiyor. Burada da
iiri devre d braktn zaman bu
lkede insann varln iaret edecek
baka bir dayanak bulamyorsun.
Baka bir dayanak bulan varsa bize
sylesin. ster istemez, bugn dnya-
da Trk diye bir ey varsa, bu, iirin
getirdii bir unsur. iirin tad,
getirdii bir unsur. Bu tama iini
divan edebiyat arlkl olarak yap-
MUHAVERE
m, k edebiyat da yardm etmi.
Tabi k edebiyatn, divan edebiya-
t adna yaplan eylerden bhaber
insanlarn yaptn dnmemek
lzm. Onlar saz airleri falan; ama
aldklar eitim srasnda Trkenin
kvam hakknda bir bilgileri olmasa
onlar syleyemezlerdi. Dolaysyla
dilin ortaya k dorudan doruya
dinin anlalmas olarak da vurdu.
Trke, dinin anlalmasnn da
vurmasn salayan bir aratan baka
bir ey deil. Mesel, birok rnek
verilebilir. Bir szlk tararsanz
grrsnz ki Arapa ve Farsa,
randa ve Arap lkelerinde kullan-
lan yzlerce kelime vardr ki
Trkede ayn anlama gelmez. Yani
Trke, dini dolaysyla bir kelime-
nin insan hayatnda yer bulmasn
salam bir dildir. Onun iin
Trkenin bir slm dili olduunu
sylyoruz. Trke ayn zamanda
Tatarcayla, zbekeyle, Azericeyle,
Trkmenceyle, Krgzcayla akraba
deil. Trke, bilhassa slm dili ola-
rak domu ve slm dili olarak yaa-
mtr. O mnda bu Batllama
sreci iinde Trke artk yontulan,
daraltlan, kolu kanad kesilen bir
ey olarak devam etmitir.
zbahe: Hl da devam ediyor.
Eer varsa hl! Bu byle tannma-
yacak kadar eci bc hle getiril-
mi bir eydir.
Szle baktnz zaman birok
Arapa ve Farsa kelimenin randa
ve Arap lkelerinde kullanldndan
36
farkl bir anlamda Trkede yer ald- Velhasl bugn bu meseleleri ele
n grrz. Mesel, herkesin bildi- almamz nemli. Bir tane dangalak,
i bir rnek, cinsiyettir. Biz cinsiyet Ben Kafkasyalym; fakat ben
dediimiz zaman insanlarn erkek, Trke yazyorum, diyebiliyor.
dii olmasna ilikin bir ey sylyo- Byle ey olmaz. Trk olmayan
ruz. Hlbuki bugn modern Trke yazamaz. Bu bize birileri
Arapada cinsiyet denilince mensup tarafndan, bata Yahudiler olmak
olunan kavim anlalyor. Senin cin- zere, yutturulmu bir eydir. imdi,
siyetin ne dediin zaman rdnl- Heinrich Heine Yahudi kkenli.
ym diyor adam. Gen yanda Hristiyan olmu biri-
sidir; ama hibir ekilde ben Alman
zbahe: Tama dediniz ya, iirle deilim diyemez. Zaten Almanlyla
insan ve insana ait eyleri, biz bunu ne km bir adam. Yahudidir,
tayoruz dediniz. Sizin yle bir tes- Hristiyan olmutur ve saire ve saire;
pitiniz daha var: Yunus Emreden ama byle bir tuhaflk dnyada yap-
itibaren airler sekin bir zmre lyor. Ne o adamn ismi... Almanca
oluturamadklarnda veya kalitele- yazan Fransz airi diyorsun, lm
rinden taviz verdiklerinde iptal Fgn yazan adam, zaten ey de
oldular zaten. kitabnn adn ordan ald Siyah St
diye. Sabahn siyah st Paul
Geerli saylmadlar. Celan. Yani te nl iiri bu,
Todesfuge. Schwarze Milch der
zbahe: Hkmleri ortadan kalkt Frhe wir trinken sie abends.
diyorsunuz. imdi, Yunus Emreyi Sabahn kara st, onu akamlar
Yunus Emre klan zelliklerle ieriz.
bugnk airlere baktmzda air
tipi olarak bir yaknlk sz konusu zbahe: Kafkaslym; ama Trke
mu? Yunus Emre figrn biz yazyorum diyemez.
bugnle ilikilendirirsek, air ze-
rinden nasl bir manzara ortaya imdi, hayr, Ben Trk airi! deme-
kar sizce? mek iin birileri birtakm usuller ara-
yabilirler. Ben Arnavutum diyor
Bu, iir yzn Avrupai edebiyata Mehmet kif. Ama ben Arnavut ai-
evirdikten sonraki serencam, nce- riyim demiyor. Trk airi nk!
kiyle hi kyaslanabilir bir ey deil. Dolaysyla, o gnn artlarnda,
kif Paa uurlu bir ekilde iiri yeni- zaten iirinde geiyor ne var ben
lemek zere hem dil itibariyle, hem Arnavutum diye, Trk olmak,
de kavray itibariyle bir ey balatt. Arnavut olmak baka trl anlal-
Bundan ne kadar istifade edildi bil- yor. O siyasi bir yerletirme, dolay-
miyorum. Yani divan edebiyatnn syla bir kavmin dini olarak anyor-
millet mefhumuna desteinin yeter- lar. O gnler geti artk. O gnlerde
siz kald anlaldktan sonra edebi- de insanlar, Ben Trk airi deilim,
yatta yeni bir eilim dodu. Ayn diyemezlerdi. Nitekim slm airi
ekilde eyh Galibi bir ekilde bir diyerek anlyor. Hatta mazbatasnda
slm hmanizmasnn ilk iareti da yle yazlym, slm airi, diye.
filn gibi grebiliriz. Bu, olan biten- Bu aslnda Trk airi mnsna geli-
den bamsz bir ey deil. Mesel, yor slm airi deyince.
devlette, tasavvuf tarikatlar arasn-
da Bektailiin neminin azalp zbahe: Sizin 60daki klarnz
Mevleviliin ne kmasnda, doru- da dahil olmak zere, kinci Yeni ya
dan doruya Avrupa medeniyetinin da Garip tarznda bir akm yok.
dayatt artlara intibak ciddi bir Hatta siz bunun sebeplerinden biri
meseledir. Mevlevilikle bu yeni art- olarak diyorsunuz ki nk modern
lara intibak kolayd. Bektailik klsik iir kinci Yeni zerinden son atl-
dzeni hassasiyetle korumaya dnk mn yapt ve bir de gerek anlamda
bir eydi; klsik Osmanl dzenini. modernleti iirimiz.
nk yenieriler biliyorsunuz
Bektaiydiler ve o mekanizmann Trkiye modernleti, yani o. Zaten
almasnda Bektailik esas unsur- Trk iirinin gidiatyla toplumun
du. Ama III. Selimden itibaren Bat medeniyetine intibak arasnda
Mevleviliin ne ktn, bir paralellik var, hatta senkron var.
Bektailiin yerini aldn aa
yukar gryoruz. Bu da ite bir zbahe: Sorumuz u: Neden zel-
Mevlevi airin, lhamm likle kinci Yeniden sonra bizim ii-
Mesneviden aldm / aldysam miri rimizde akm tutmuyor? nk ok
mal aldm diyor. Bu da ok ente- akm yaratma, manifestolar yazld.
resan. AKPliliin kkleri nerelere Bir aba var. Ama bu aba srekli
gidiyor? Adam kendini beraat ettiri- karlksz kald, boa kt bugne
yor. zel mlke dokunmadm, miri kadar.
mal aldm, diyor.
imdi, birinci sorun bunun cevab.
Eer Trkiyede iirle millet bu kadar
i ie ise o zaman bakacaz milletin
bana ne gelmi, iirin bana ne gel-
mi.
Hakan arkdemir: Dn de k yolu,
olaan ritim dnda bir ritim yaka-
lamakla elde edilir demitiniz.
unu diyorum. Zaten toplumun
kabul edegeldii, toplumun iinde
bulunduu ritim dnda bir ritim
rettiin zaman bu sonu verir. Bunu
ok basit bir ekilde iktisadi olarak,
iktisat kitaplarnda sylenen ey,
yatrm yapabilmen iin tasarruf yap-
man lzm. O tasarruf dnemi senin
zel olarak bir ritim yakaladn
dnemdir. Mesel, yatrm olmasa
bile, bir ocuk oyuncak tren almak
iin harlndan para biriktiriyorsa
br ocuklarn cumartesi gn git-
tiklere yere gitmeyebilir. nk o
paray biriktirecek, sonunda tren ala-
cak. Sonunda ama ne olur; elence
yerine giden ocuklarn treni olmaz
onun treni olur, deil mi? k yolu
budur.
Toplumsal olarak yaptn tasarruflar
fabrika kurmana, baraj yapmana
yaryorsa o bir yatrmdr zaten.
Aslnda bu da yle kolaylkla emati-
ze edilip tak tak bir yerlere uygulana-
bilecek bir ey deil. nk dnya
tarihinde birka kere sanayileme
olamad. Bir kere oldu. ngilterede
oldu sanayileme. brleri onu bir
ekilde rnek aldlar ya da ona benze-
meye alan bir eyler yapld, falan
filn.
Dnyada sanayilemenin balamas-
na imkn veren sermaye birikimi
kle ticaretinden elde edildi. nsanlar
ellerindeki paray daha sonra nasl
dneceini bilmedikleri bir eye o
gne kadar yatrmadlar. yle bir
yerden para kazandlar ki bu feda
edilebilirdi. Ama tabi ki o kle tica-
retinde kazanlan para olaanst bir
baarnn sebebi olmayabilirdi. O
riski baka sermaye sahipleri almad-
lar... Garip bir ekilde benim iirimde
de geiyor. Yale niversitesinde ilk
defa, profesrlerine kle ticaretinden
kazanlan paradan cret denmi.
k yolu meselesine, Hakan syledi
de ondan syledim, Trk iiri tabi ki
Trk milletinin ne olduu kadar, ne
olacayla da alkal bir ey. Bunun
sarahaten sylenmesi lzm. imdi
millet meselesini ikinci plna alan
hibir kii adam gibi metin reteme-
di Trkiyede. Bu konudaki ok kt
artlandrmalara, ynlendirmelere
ramen.
imdi ben o insanlar tandm. Edip
Canseveri, Turgut Uyar, Cemal
Sreyay yani. Bunlarn, diyelim ki
Ece Ayhanla bir alkamz olmad;
ama Turgut Uyarla ayn ehirde ya-
yorduk. Edip Cansever ne zaman
Ankaraya gelse mutlaka onunla
grrdk. yle uzun bir arkadal- kadar airdi, yazd kadar deil. Ama
m olmad. Cemal Sreya da ben
stanbula geldiim srada grdm
bir adamd. En ok bildiim Turgut
Uyardr. kincisi Edip Canseverdir.
Yan yana gelme asndan sylyo-
rum. Sonra da Cemal Sreyadr.
Bunu unun iin sylyorum. Bu
adam da Trk toplumunun alaca
ekil hakknda meselesi aktel olan
insanlard. Bunu bir kenarda tutmu-
yorlard. Bu birinci meseleleriydi.
Ama kendi anlaylarna gre, kendi
inanlarna gre bir eyle uratlar,
bir eyler yazdlar.
Edip Canseverin Oteller Kenti diye
bir kitab olmasnn sebebi nedir bili-
yor musunuz? Onu herkes bilmez,
ben bilirim. Edip Canseverin btn
eyi, bu memleketin nasl bir nabz
vuruu olduunu gzlemleyerek
anlamakt. Onun iin tuttu Trkiyeyi
dolat. Oteller Kenti odur. Otel otel
yaad bir sre. Daha o almasn
balatmadan, bunu, iirsel bir kya-
fetle grmedii yerler olduu hlde,
Tokatta biri lyor o zaman, o
Petrol kitabndadr. O zamandan
balam bir endiedir o. Turgut
Uyarn ikinci kitabnn ad
Trkiyemdir. Mesel o zaman bizim
biraz hafife aldmz bir eydi. Byle, ortadan kaldrlmas yolunda bir ter-
bir airin tutup Trkiyem falan
filn... Mesel Ece Ayhann, ocuk-
larla okullarn arpt... Bu top- Orhan Pamuk, Trkiyede yaayp
lumun yaama derdi bunlarn asl,
byle ikinci plna ittikleri bir ey
deildi. Nasl balar Fayton iiri. O
sahibinin sesi gramofonlarda al-
nan ey / ncecik melnkolisiymi
yalnzlmn. Sahibinin sesi, Trk
toplum hayatnda ok nemli yeri
olan bir ey. Hangi kesiminin, o
konuulabilir.
zbahe: Akm tutmuyor diye bir
tespit yapyoruz. nk milletten
domuyor diyorsunuz.
nsanlarn Trkiyeyle olan irtibatlar
fantastik, hakiki deil. Trkiyeden
almak zere Almanyaya giden
adam nasl geri dnmyorsa,
Trkiyede iir yazmaya niyet eden
adam da Almanyada yayor. Bir
kere Almanyada i bulmay sala-
msa dnmyor. ini bulmu zaten. maz. Bir Trk iiri antolojisi yapacak
Buna ramen akm tutmuyor diyor-
sunuz; ama bence siz burda byk bir
yanlsama ierisindesiniz. Trkiyede
iir yazlmyor, yapmayn.
Bu yazlmyor bir tarafa, yazlan da
kazlyor. Sezai Karakoun artk
mrnn bu anda, yllarca inkr ilgilendiiniz ey de maalesef d-
ettii, kendinden uzak tuttuu bir
metni kabul etmesi, Sezai Karakoun
Monna Rosa airliini kabul etmesi
airlikten istifa etmesi demektir.
Anlatabiliyor muyum? nk Sezai
Karako Monna Rosay yazmad
sonunda yenildi.
Dediim gibi, yazlan kaznyor
Trkiyede, yazlmasn bir tarafa
brak. Yazlan kazyorlar. Bir yerde
yazldysa onu ortadan kaldryorlar.
Dnyann En Gzel Arabistan kitab
bugn okunmuyor. nsanlar neden
bu iir iyi iir diye bir dnsnler.
Bu sebepten dolay baz airlerin hak-
knn nasl yendiini, baz airlerin
neden ne karldn insanlar
dnsnler. Mesel, Ahmet Him
taramas yapalm. Bunun ne kadar
dourgan olmutur, ne kadar mze-
liktir. nk bir eserin mzelik olma-
s, artk mzede bulunabilmesi
demektir. Tabloyu alp mzeye koyu-
yorlar m? Byle bir ey olmaz, adam
alr evine asar. ldkten sonra ancak
mzeye konabiliyor. ldkten sonra
adam artk bir yenisini yapmaz. Trk
iirinde bu dorudan doruya hli
hazrdaki durumuyla da alkal.
Mesel, her ey olabiliriz. Her zaman
sylediim ey bu. Trkiyede siyasi
gcn dnsel bir tercihi varsa eer,
bu, Trkiyedeki dncenin yok
edilmesine dnk bir tercihtir.
Trkiyede siyasal gcn dnsel bir
tercihi varsa, Trkiyede dncenin
cih olabilir bu. Nitekim Nobel ald
adam, Orhan Pamuk. Ne diyordu
da romandan haberi olmayan insan-
lar iin deil, Korede yaayp; ama
dnya romannda ne olduunu
merak eden insanlar iin yazyorum,
demiti. te Trkiye bandan beri
bu eyi devam ettiriyor.
Tabi burda ciddi bir ekilde dnm
noktas 27 Mays 1960. nk orda
Onuncu Yl Marn yazan airler-
den bir tanesini Yassadaya gnderi-
yoruz, brn kurucu meclise gn-
deriyoruz. Trkiyede siyasetin ya da
iktidar kampnn nasl bir tercih yap-
tn anlyoruz. Siz Behet Kemal
alar diye, Trkiyede dikkate deer
bir air olduunu syleyebilir misi-
niz? Ben her zaman sylyorum;
asgari titizlik gsteren bir insan, yap-
t antolojide Behet Kemale yer
vermez. Ama ne kadar daraltrsa
daraltsn Faruk Nafizi darda tuta-
ve ben ancak ok nemlileri alyorum
desin, Faruk Nafizi darda tutamaz.
Ayn zamanda ben birazck nemli
olanlarn hepsini aldm desin, Behet
Kemali iine alamaz. Trkiyede olan
budur. Sizin haberdar olduunuz,
manlk, husumete maruz braklm
olan eyi siz birazck kolluyorsunuz.
Bir dilin bir tane edebiyat vardr.
37
 Komnizme hizmet ediyor, liberaliz-
me hizmet ediyor, slma hizmet
ediyor, Trkle hizmet ediyor,
byle edebiyat olmaz. Onun iin,
Paul Celan iin Almanca yazan
Fransz air diyemeyiz. Franz Kafka,
btn hayatn Yahudiliin problem-
leriyle geirmi olmas onu bir
Yahudi edebiyat yapmyor.
Yahudiler bundan ne kadar istifade
ederlerse etsin, Kafka bir Alman ede-
biyatsdr. Almancann iindedir.
Celann derdi, bizi Almanyada ld-
ryorlar, diyor nl iirinde. Aslnda
bu Yahudilerin ciddi bir tezi. Bu
Yahudiler her bakmdan bunu milli-
yetilie soktular. Dnyada
Yahudilerin nclk etmedikleri
mill hareket hemen hemen yok gibi.
Abraham Galante diyordu ki, Ben
sadece ibadethanede Yahudiyim,
onun dnda ben Trkm, diyor- eer. Benim bildiim bir ey, mesel,
du. Trklk ve Yahudilik ok yakn
eyler, Almanlk gibi. te burada
Peter Gay diye bir adam var. u
kitapta yazar, Freud, Jews and
Other Germans. Yani Yahudiler
Almandr, bir de br Almanlar var-
dr. Bu adam iddia ediyor. Bunun
nsznde yazyor. Diyor ki, Alman
MUHAVERE
Klavuzunda, airlerin daha nce kadar iir yazan adam vard.
devletin tarafnda olduunu, sonra Hangisine air deniyordu? Ancak
bunun bir ekilde deitiini syl- millet hayatnda vazgeilmez eyi
yordunuz. syleyen airdi. Orhan Veli kendini
takdim ederken, yazk oldu
airlerle devletin aras bozulmad. Sleyman Efendiye msrann mb-
airler ne zaman devlet olmaktan dii, olarak takdim ediyordu. Ne
ktlar onu sormak lzm. airler demek bu? Ben yle bir ey yaptm ki
Yunus Emreden itibaren devlettirler Trke benim yaptmla yayor.
zaten. airler 27 Maysla devlet Bunu btn divan edebiyat byle
olmaktan ktlar. 27 Mays 1960ta yapt. Yapamad zaman, Trk mil-
Faruk Nafizin Yassadaya gnderil- letinin ykselmesinde destekleyici
mesi airlerin belirleyici hibir taraf- bir vasf grnmez olduu zaman,
lar olmadnn belgesidir, airlerin Adem Kasidesiyle beraber baka
ie yarayanlarnn da kullanlabilece- bir temayl u verdi. Ama ondan
inin. 27 Maystan sonra dnen her sonra bizim nasl yabanc sefaretler
ey bununla alkal. her eyimize el attysa, iir dnyam-
airlerin sahtekr olanlar, devletle, z da, edebiyat dnyamz da delik
yaltaklanarak zaten ilerini uzun deik ettiler. Zaten didik didik
sre devam ettirdiler. Devlet diye etmektelerdi.
kocaman bir btn kastediyorsak Burdan ne kabilir? Zavall ka
yanda ld, 35ine varmtr var-
numarasn yapan yapt. Mesel, mamtr, mer Seyfettin. mer
Cemal Sreya, Aleviliini kullanarak Seyfettin acaba yksek dereceli bir
devletten koparacan koparabildi. mason olmasayd o kadarn bile elde
Bakalar da baka eylerini kullan- edebilir miydi? Sonunda nasl o ada-
m olabilirler. Zazaln daha az mn kadavras tp fakltesinde kulla-
kullanabilmitir herhlde; ama nlacak kadar unutuldu? Mozartn
Aleviliini iyi kulland. Sonunda bana gelen bir ey geliyor onun da
Aydnlk gazetesinin yazaryd ld- bana. kisi de mason olmasna ra-

Yahudisi tabiri yanltr. Doru olan,
Yahudi Almanlar demektir. Onlar
Almandrlar; fakat dinleri
Yahudidir. nk Yahudi milleti,
Yahovann kendilerini terk etmedi-
ini Hazarlar eliyle gsterdiine ina-
nrlar. Yani Romallar tapna yk-
tktan sonra.
imdi biz bugn alama duvar diyo-
ruz. Orda duvar kalnts kalm,
onun nnde alyorlar. Yahudilik
itikadi bir ze sahip deildir.
Yahudilik bir kltrdr. O kltre
sahip kan insanlara Yahudi denir.
Onlar kendileri bu kltrn kimleri
kapsad konusunda kendileri karar
verirler, Yahudi anadan doanlar
Yahudidir derler. Ama bu insanlar
Romallar tarafndan, aslnda daha
nce Grekler tarafndan uradklar
istiskale tepkinin Hazarlar eliyle gel-
diini grdler tarihte. Yani
Hazarlar Yahudi oluncaya kadar
Yahudiler dnyada kovulan bir
kavim iken Hazarlar o ada szn
dinleten Yahudi imajn ortaya kar-
d. Dinden bamsz bir Trklk
Yahudilerin iine gelir. nk onlar,
biz Trkz diyorlar. Anlatabiliyor
muyum, Hazarlar? Bunlardan bir
tanesi Arthur Koestler, 13. Kabileyi
yazd. Birileri de baylyorlar buna
zaten: Bak grdn m Hristiyan ola-
rak da, Yahudi olarak da Trk oluna-
biliyor.
zaman Cemal Sreya.
Serkan In: Peki 60tan bu yana
partilerin kltr sanat programla-
rnn hep birbirine benzemesinin
sebebi nedir? Farkl partiler olmala-
rna ramen kltr sanat program- Yoksa var m Trkiyede yle bir
larnn birbirlerine benzemesi
Kltrszln ve sanattan mahrum btn edebiyat dergilerini bir tarayn
oluun sebebidir. Bunlar ne anlar-
lar? Ne ederler? te sonunda birta-
km insanlara Trkiye
Cumhuriyetini anlatan kitap yazdr-
dlar. yle deil mi?
zbahe: Size bir de edebiyat orta-
myla alkal, Serkann sorusunun
devam olarak bir soru sormak isti-
yorum.
Soralm. Edebiyat ortam? Allah
Allah, var mym yle bir ey?
zbahe: Syleilerinizin birisinde
holdinglerin kard dergilerden
bahsediyorsunuz. rutinleti.
Dolduruyorlar sadece tarznda ey-
leriniz var. imdi bu i giderek piya-
sada belirleyici olmaya balad.
Acaba bunun sebebi, mesel bugn-
k iirin gszl diyebiliriz;
ama burada air figryle de alka-
l bir husus yok mu? Gl, ortama
karakterini veren.
men sefil bir ekilde lyorlar. Onu
masonlara sormak lzm. Netice iti-
bariyle prestijini gene ordan kopar-
d. yi ki de mason olmu demek
gerekiyor. Hi olmazsa elimizde bir
mer Seyfettin klliyat var.
aratrma yapan? imdi siz
Demokrat Parti zamannda kan
bakalm. iirleri ve hikyeleri tasnif
edin, bakn bakalm, sonraya kalm
olanlarn dnda ne kadar parlak
metin bulacaksnz? Bulabilirsiniz,
ben size garanti veriyorum, gz
kapal. Sadece 10 sene boyunca k-
m olan dergileri tarayn ve orda iir
ve hikye olarak bugn okunduun-
da, Vay canna, Trkiyede bunlar
da yazlm, diyeceiniz eyler bula-
caksnz. Ama bizim kltr hayatmz
birileri tarafndan zel olarak mani-
ple ediliyor her admda. Onun iin
Allah, niyeti halis olanlara birtakm
frsatlar bahediyor. Ben kendi varl-
m sadece bununla aklayabilirim.
Benim kuamdan olan insanlar
iire emek vermeye air bilinmenin
getirisine talip olarak raz oldular.
Onun iin yok ite. Var m?

Serkan In: Az nceki soruyla ba- airler bunu kendileri dnsnler.

lantl olarak unu sormak istiyo- Nereden km bu airler? Bu airler
rum: airle devletin aras ne zaman nerede var? Bu teden beri olan bir
bozuldu? En azndan iir Okuma ey. Divan edebiyat yaarken dnya (Devam Karagz 3te)
38