Bu eser

http://genclikcephesi.blogspot.com
tarafndan yayna hazrlanmtr.
Bertolt Brecht
ME T
GNEBAKAN 7
reti kitaplar 4

Bertolt Brecht
Meti

Gnebakan Yaynlan Ltd. ti.

Nurosmaniye Caddesi
Garanti han 401
Caalolu - stanbul
 Bertolt Brecht

ME-T
Trkesi
Ahmet Cemal

GNEBAKAN YAYINLARI
 Kapak
Sait Maden

Arpaz Matbaaclk Tel. : 26 38 07

STANBUL 1977
 stediince yaln grnsn gze
Kukuyla bakn En kk olaya bile!
Snayn gerekli olup olmadn, Hele
allagelmi trden ise! Aka
istiyoruz unu sizden:
Sakn doal bulmayn hep allageleni!
nk artk hibir eye doal denmemeli;
u kanl kargaann, u dzenli geinen
dzensizliin, serserice bana
buyrukluun ve insanla ilintisini yitirmi
insanln egemen olduu dnemlerde
kimse demesin: Doaldr bu olup bitenler;
byle denmesin ki. Her eyin
deiebileceine inanlsn.

Bertolt Brecht

ME-T ZERNE

Her trl aklamadan nce, belki de u soruyu

sormak gerekiyor: Brecht neyi kantlar Me-ti'yle?
Me-ti, btnyle kendine zg, yntemi all-
mam bir felsefe yapt, ok ilgin bir dnce
rndr. Brecht, bu aa, gnmze, amzn
byk toplumsal deiimlerine ilikin ok nemli
eylerden sz aarken, sa'dan epey nce domu
bir in filozofundan yararlanr. Zaman gemie
kaydrr, ama irdeledii sorunlar amz

5
 ilgilendirmektedir. in filozofu Mo ti (Me-ti),
bilimsel ada yaamaktadr artk; stelik Le-
nin'le, Engels'le, Rosa Luxemburg'la ve daha birok
kiiyle konuur, tartr; Brecht kendi dncelerini,
grlerini bu filozofun azndan dile getirir. Bu
davrann nedeni nasl aklanabilir? Srekli
deiimin sanats Brecht, belli bir izgiye, dizgeye
ve kalp dnceye bal kalamazd kukusuz.
Onun bak asnda, diyalektik alar boyu nasl bir
geliim gsterdiyse ylece ve btnsellik iinde
yanstlmaldr. Dolaysyla sz konusu zaman
kaydrmas, temel bir anlam iermektedir.
En ksa deyile, Brecht'in bu yapt insanolunun
aydn dnceye ulama ve insanca yaama
mcadelesini tarihsel boyutuyla kantlar. Brecht'in
yer yer dncelerinden yararland, yer yer de
amzn dncelerinin, eylemlerinin szcs
yapt in filozofu Mo Ti, eldeki bilgilere gre, ..
479-381 yllar arasnda yaamtr. Mo Ti tutucu
okullar karsnda en byk ve gl seenek
durumundayd.
Mo Ti'nin tutuculuk kart olmas, sanrz, her
eyden nce ilgisini ekmitir Brecht'in. Bunun yan
sra, in filozofu, Konfys dncesine ve ayrca
bu okulun yandalarna kar daha zgr bir dnyay,
snf farkllamalarnn elden geldiince ortadan
kalkt, eitlik dzeninden temellenen tanrsal
yazgya inanszl savunmu ve mohizm okulunu
kurmutu.
Konfys okulu, btnyle, eski derebeylik
toplum dzenine balyd; birka zorunlu yenilikle
yetiniyor, yrrlkteki dzeni aka benimsi-

6
yordu. Mo Ti'nin dnya gr ise bu dzeni, ne-
redeyse, btnyle deitirmee yneliktir. Mo Ti,
ama gre, ilerici bir dnce dizgesi gelitirmi,
savalarn ve barlarn nedenlerini gzpeklikle
aratrm, yoksulluun toplumsal aklamasna
girimi, ortaklaa yaamn koullarn, olanaklarn
irdelemitir. Bylelikle toplumsal alandaki
aksaklklar, egemenlerin dzen anlayna ve
yanlglarna balanmaktadr. Bu, ilk elde, bireylerin
birlemesi temeline dayanan bir felsefedir. Ayn
meslekten kiilerin, zellikle alanlar'n
birlemesi, loncalar kurmas gerekir. Bireyler,
birbirlerine akraba, arkada gibi davranmann
eitiminden gemelidirler. Dolaysyla mohistler,
apayr bir beklemede bulumular ve yardm etme
dzeninin en byk savuncular olmulardr.
in felsefesiyle, hemen hemen marksizme
eildii yllarda youn biimde uraan Brecht, uzak
dou uygarlk tarihinde byle bir diyalektik dnce
yanlyla karlanca, onu gnmze dein
yaatmtr. Bu, Brecht'in tiyatrodaki tutumuna ok
bezer: Ortaya karlan metin, ancak a iinde
ilerici saylabilecek Mo Ti'ninkinden hem apayr,
hem tarihsel boyutunu onda bulan, hem de
bizimkisine benzeyen bir dnyada yanslanm bir
oyun gibidir. Kantlayabilmek iin bir yargya
bavuralm: Brecht zerine ilgin yaam-
yklerinden birini yazm olan Marianne Kesting
yle diyor: Brecht, yalnzca tiyatro anlayn
uygulama alanna sokmakla kalmam, (alma
mekn olarak) tiyatro iersinde kendine zg ideal
bir devlet kurmutu. (...) Bu tiyatronun

7
yardmyla, kendi dnya modelini biimliyordu. Bu
dnya, gerekte hibir yerde raslanmayan bir dnya
idi; ama insan beklenmedik ekilde hepimizin
dnyasna gtrebiliyordu. 1) Me-ti asndan da
durum farkl deildir. Okur, zellikle Brecht'in
deyiiyle gze ho grnen kabuun altndaki
kaynar tufan alglayabilen, toplumdaki trl
eitsizliklerden ve aksaklklardan gnenmeyen,
tedirgin okur Me-ti'de gnnn dnyasn plak
konumuyla bulmakta glk ekmeyecektir.
Me-ti metinleri, ilk planda, Brecht'in, Mo Ti'-
nin retisi karsndaki tutumunu sergiler. Ancak
bu snrlar iersinde kalmayan yapt, ayn zamanda
Brecht'in kaleminden kma ve amzn en nemli
politik olaylarn marksist grle, fakat tabi inli
giysileri iersinde zmleme amacn gden bir
deneme niteliindedir. 2)
Bu yapt kavrayabilmek iin bir kez daha Mo
Ti'ye ve mohizme eilme zorunluu var. Mo Ti'nin
ethik-felsefe dizgesi, zellikle .. 4. ve 3.
yzyllarda byk nem kazanmt. Bu nem,
belirtildii gibi Konfys okuluyla taoizmin ta-
d nemin gerisinde deildi. Konfys oku-
lunun tutuculuu gibi, taoistler de toplum gerek-
lerine bir anlamda srt evirmiler, kiinin azla
yetinip kendi kendine yetmesini yelemilerdi.

1) Marianne Kesting: Brecht in Selbstzeugnissen und

Bilddokumenten, Veri. Rcnvohlt, Hamburg 1976. s. 7.
2) Bertolt Brecht : Gesammelte Werke 12, Prosa 2,
Werkausgabe, Anmerkungen 2.

8
Mohist dnce ise, yksek tabakaya ses ynelt-
mekle birlikte, temelde, anti-aristokratik bir dnce
dizgesini gelitirmee koyulmutur. Mo-hizm
dizgesi iersinde yararllk ve topluma hizmet
kavramlar odak noktas niteliindedir.
Paylalamayacak her trl lksn mahkm edil-
mesi, bu tutumun doal sonucudur. Mohizm diz-
gesinde toprak ele geirme amacyla, salt bu a-
mala savamaa ok kt gzle baklmas, ada
in dnrlerinin mohistleri kendi dnce
gelenekleri iersinde deerlendirmelerinin belli
bal nedenidir. . S. 2. yzylda hemen hemen t-
myle silinen mohizm, 18. yzylda Konfys
okulu karsnda bir yeniden dou dnemi ge-
irmee balamtr. 3)
Me-ti, Brecht'in ancak lmnden sonra ya-
ymlanabilen yaptlar arasndadr. Yapt, Brecht'in
Me-ti baln tayan eitli dosyalar arasndan
derlenmitir. Mo Ti'nin zgn yaptnn Alfred
Forke tarafndan yaplan 1922 basml Almanca
evirisi de Brecht'in lmnden sonra, 6ayfa
kenarlarnda yazarmzn notlaryla birlikte
bulunmutur. Yapt balangta Davran retileri
in Kitapk genel baln tamaktayd. 1939
Maysnda ilk kez zdeyiler Kitab (Buch der
Wendungen) bal kullanlmtr. Metnin
oluturulmasnda Brecht'in bir oyuncu arkadayla,
ahlk ve materyalizm zerine yapt
3) Me-ti ve felsefesi konusunda ok geni bilgi iin bak. :
Fung Yu-Lan: A History of Chinese Philo-sophy. Vol. 1, The
Pericd of the Philosophers, Trans-latod by Derk Modde,
Princeton University Press, Princeton 1952, s. 76 v. d.

9
tartmalar da ilev kazanmtr. 1942 balangcnda
Brecht, zdeyiler Kitabna Bir Yaz zerine
Dnceler adl bir blm eklemei tasarlamtr.
Ama bu tasarmn, daha sonra Kaaklarn
Konumalarna aktarmtr.
Brecht'm yaamyks yazarlarndan Frederic
Ewen, Me-ti iin u bilgiyi verir: Bu yapt, Brecht
iin felsef, politik ve ethik nitelikte bir el kitabyd,
ya da kendi deyiiyle 'toplumsal davranlara ilikin
ynerimler ieren bir kitapk't. Almanya'dan
kandan hemen sonra yazlmasna balanan kitap,
ancak yazarn lmnden on yl sonra
yaymlanabildi. (...) Brecht'in kitapta ele ald
konular arasnda Rusya'da zgrlk sorunuyla
Stalin-Troki atmas vardr. Brecht, bu konularda
kendi iersinde bir uzlamaya varabilmi deildir;
Rusya'daki endstrileme ve tarmn kolektif-
letirilmesi sreci srasnda, bu sreci gerek-
letirebilmek amacyla ynetiminin tek kii
ynetimine dnmesinden kesin bir endie duyar.
Stalin davalarna kukuyla bakar. (...) Bu arada (Me-
ti gibi) kargaa dneminde yaam, ama ileriye
ynelik umutlarn yitirmemi olan Marx, Engels ve
Lenin gibi byk 'klasiklerle' zdeleir Brecht...4)
evirinin gerekletiriliinde Almanca Ve-
rein szc, Trke karlnda deitirilerek
kullanlmtr. Bu szcn dilimizdeki kesin kar-
l dernek olmakla birlikte, parti szc

4) Frederic Ewen: Bertolt Brecht: Sein Leben, sein Werk,

seine Zeit, Veri. Suhrkamp, 1970 Hamburg, s. 459-460.

10
kastl olarak yelenmitir. Metinde anlatlan o-
laylarn ve durumlarn amzla ilintili olmas, bu
deitirimi zorunlu klmtr. Kukusuz byle bir
deitirim Brecht'in eski zaman artran
esprisine ters dyor. te yandan okurun metinle
ilikisini glendirmek asndan da gerekliydi.
Me-ti'de Brecht, kurulu dizgelerden deiik
dnceleri alan ve bunlar birletirerek kendi
retisi klan bir semeci olarak ortaya kmaz.
Yapt iin eklektizmle ilintisi yoktur. Henning
Rischbieter, Brecht'in kendi zamanna kadar biriken
malzemeyi nasl deerlendirdiine ilikin olarak
unlar yazar: Bulduunu alp yeni bir retimde
kullanmak zere deitirir. Avrupa ve Asya
edebiyatlarnda iine yarayabileceine inand ne
varsa alr... Ama Brecht'in kendi zamanna kadar
uzanan gelenekten bir eyler almasnn nedeni,
yalnzca bir toplama, saklama, ayakta tutma amac
gtmek deildir. Baka deyile Brecht'in amac bir
mze oluturmak deildir; yanstmak istediine
aklk ve etkinlik kazandrabilecek ne varsa
almaktan ekinmez... Ama bunlar, ancak, amalar
iin yararl bulduu lde zgnlkleriyle
korur...5)
Kendi ana dein birikenin tmnden ya-
rarlanmak, deitirmekten, kalplar kurmaktan
hibir zaman ekinmemek: Bu tutumun bir tek
amac vardr, o da, ann tan olabilmektir.

5) Henning Rischbieter: Bertolt Brecht, Dramatiker dos

Welttheaters Band 1, Deutscher Taschen-buch Verlag, 1974,
s. 23.

11
Hem de tank istemeyen bir an tan olabil-
mek...
Brecht yaam boyunca istenmeyen tanklklarn
mcadelesini dnsz verebilmi ender sa-
natlardandr. Onun yaptlar arasnda bu savam
en ak biimde belgeleyen Me-ti ise, ger-
ekliklerin, davranlarn, eilimlerin saklanmasna,
rtbas edilmesine allm lkemizde, okura
yepyeni boyutlar kazandracak niteliktedir.
Kukusuz bu yapt, insana yarar bir dzeni, her
trl ynsemesinde irdelemektedir. Dikkatle o-
kunduunda, okur, yalnz toplumsal davalara ilikin
sorunlarn deil, te yandan toplumla balantl
bireysel sorunlarn da zmlendiini grecektir bu
yaptla. Kltr hayatmz iin asl yeni olan da
budur demek, yanl bir sav olamaz.
Ahmet Cemal

12
NEML ADLAR:

Engels: stad Eh-Fu, Fu-en, En-Fu

Lenin: Mi-en-leh
Marx: Ka-meh
Hegel: stad H-Yeh, He-leh, Hi-yeh
Rosa Luxemburg: Sa
Stalin: Ni-en
Korsch: Ko, Ka-o
Troki: To-i
Brecht: Kin, Kin-yeh, Ken-yeh, Kien-leh
Rusya: en
Sovyetler Birlii: Su
Almanya: Ga, Ge-el, Ger
Hitler: Hi-yeh, Hu-ih, Hui-yeh, Ti-hi
Plechandw: Le-peh
Anatole France: Fan-e
Feuchtwanger: Fe-hu-wang
Emil Ludwig: Lu
 zdeyiler Kitab, Charles Stephen tarafn-
dan inceden ngilizceye yaplan bir eviriden
yararlanlarak Almancaya aktarlmtr. znn Mo
Ti'den kaynaklanmasna karn kitap, in'in Antik
ann klasiklerinden deildir. Mo Ti'nin retisi,
Konfys retisinin etkisiyle aa yukar
tmyle ortadan silindikten sonra, son yzylda
yeniden n plana kmtr; bunun nedeni, sz
edilen retinin baz elerinin bat felsefe-sindeki
belirli akmlar anmsatmas ve ada diye
nitelendirilebilecek ieriklerinin bulunmasdr.
Mzik zerine ve Davranlar zerine balkl
ksmlar, tmyle Mo Ti'ye aittir. teki balklar
Mo Ti'den olmamakla birlikte, aa yukar onun
kadar eskidir. teki kimi blmler ise daha yeni
tarihlerde kaleme alnmtr, ancak ince metinde
de eskilerin biiminde yazlmtr. Salt bilimsel
adan bakldkta, zdeyiler Kitab trnden
yaptlar tartma gtrebilir kukusuz. Ancak bir
yaptn zgnlk etiketinden ok ieriine nem
veren okuyucu, eklektik yntemi yanstmasna
karn bu kitab okumay yine de yararl grecektir.
zellikle ada dnce rglerinin ve ada
tarihe ilikin bir bakma elendirici nitelikte
karlatrmalarn eski bir in filozofunun temel
dnceleri asndan yanstlmas, kimi
okuyucular honut edecektir

14
SIKIDZEN VE BALAMALAR ZERNE
Mi-en-leh'in partisini kurduu dnemde onunla
geinebilmek ok gt. nk Mi-en-leh ok sert
bir skdzenin uygulanmasnda direniyordu.
retmeni Le-peh, ona yle dedi: Ancak sana
boyun emee hazr bir avu insanla birleirsen,
sabanclara yengi getiremezsin. Sabanclar da yalnz
balarna ok gsz olduklarndan, baka
savalarla birlemek zorundadrlar. Mi-en-leh,
yle karlk verdi: Sabanclar asl balaklar
gereksindikleri iin sert bir skdzeni korumakla
ykmldrler. Balamalara girmek isteyen, taraf
olarak kendi iersinde bir btn oluturmaldr, bu
yaplmazsa dalmalarla karlalr.
Mi-en-leh'in partisindeki skdzene zellikle
kafa iileri iddetle kar ktlar. Mi-en-leh yle
dedi: zgr olmaktan iktidara katlmay anl-
yorsunuz. ktidara katlmaktan, egemenlie sahip
olmay anlyorsunuz. Egemen oluunuzu ise dn-
cenin egemenlii diye adlandryorsunuz. Egemen
olabilmek iin alarla birlikte gitmee hazrsnz,
nk onlarn yolu egemenlik savana kyor.
Ama alar egemenlii alk ekmemek iin
istiyorlar; baka deyile bu, egemenliin zel bir
tr. Bu egemenliin zn ise al buy-
ruklayanlarn erkini krma istei oluturuyor. Alar,
alk ekenlerin savama gcn ykselterek al
ortadan kaldran bir egemenlie boyun emeye kar
kmyorlar. Onlar, sizin ar zgr nitelikteki
zgrlnze deer vermiyorlar.

15
FELSEFE YAPMANIN ETL BMLER
ZERNE
Kendini dengede tutmak, kendini yitirmeksizin
uymak: Bu, felsefe yapmann amalarndan biri
olabilir. Su birikintisi gkyzn, bulutlar, suya
sarkan dallar ve zerinden geen ku srlerini
tmyle yanstabilmek iin dingin kalr; topa
havada yzyormu gibi grnebilmek iin gzel
alacal iersinde dnmesini srdrr btn
bunlar gibi insanolu da, dnyay yanstmasna,
kendisini dnyaya gstermesine ve onunla uyum
iersinde geinmesine olanak salayacak konumu
arayabilir. Ne kadar parlaktr bulutun sudaki
yansmas. Ne zaman en parlak olur bu yansma?
Kk da kmayan bu dal nereden gelmedir?
Suyun stndeki esinti ve altndaki amur neden
olumaktadr? Ortaya kan sorular bunlardr. Topa
nerede alan bulur, ne zaman en geni alandadr?
Hangi hz en iyi hzdr? teki topalar nasl dner?
Bunlar, bu konum iersinde felsefe sorulardr.
Filozoflar gzlem yaparlar, bu da felsefe
yapmak olabilir. nsanlar kentleri yaparken, loncalar
kurarken, ilikler aarken, gemiler donatrken, pirin
ekerken ve satarken, duvarlarn gerisinde ve nnde
savalar verirken bir eyler dnmler, ya da
bakalarna dndrmlerdir. Gelgelelim ne
kentlerin, ne de loncalarn, iliklerin ve gemilerin
sz ediliyor; oysa ancak byle dnlerek kentler
yaplabilmi, gemiler donatlabilmitir, ya da kentler
yaplarak ve gemiler donatlarak byle
dnlebilmitir. Gemi-

16
lerin ve kentlerin dncelerde belirginlememesi
unu gsterir: Dnce kolay zlp ayrlr. Bu,
dncenin bir niteliidir.

DNCELERN EVREN ZERNE

Dzen kurucu nitelikteki belli dncelerle,
eitli dnceler arasnda dzeni koruyan d-
ncelerle, memurlar arasnda tutumlar asndan
ok iyi bir karlatrma yaplabilir. Balangta
ounlua hizmet etmeleri n grlmken ksa
srede o ounluun efendisi kesilirler. Balangta
ilevleri retimi salamak iken, retimi yutarlar.
Dnceler arasndaki belli elikileri kullanarak
efendilik katna karlar. Bunu yaparken de yararl
olanlara deil, gl olanlara sarlrlar.
Dncelerin evreni, insanlarn evreniyle
karlatrlabilir, der Me-ti tiksintiyle. Her ikisine
de en tiksindirici basklar egemendir. Ezmekten
bakaca bir dzen kurma biimi tannmaz. ktidara
geen belli guruplar, geri kalanlarn tmn bask
altna alrlar. Emek ve yaplan i deil, kken ve
ilikiler ar basar. Yararllar, gllere hizmet
etmee zorlanrlar. Bir kez egemenlii ele
geirenler arkalarndan ykselmek isteyen yenilerin
tmn aa iterler. Bakaldr dncelerinin
kmelemesi acmaszca nlenir. Dnceler
evreninin, iinde olutuu insanlarn evrenine tpa
tp benzedii rahatlkla sylenebilir.
Dncelerden oluma ok byk bir gurup,
varln yalnzca baka dncelere yapt

17
hizmetlere borludur. Ancak bu baka dnceler
asndan bir ama tamalar sz konusu olabilir.
Snavlara ilikin sistem, tmyle rm bir
sistemdir. Yalnzca ilikiler ar basar.
Belli dncelerin tek ilevi ve amac, bu
evrenin sonraszln vurgulamaktr. Bu dnceler
gece gndz o evrenin doann bir paras olduunu
ve deitirilmesinin olanakszln kantlama
abasndadr. Bu dnceler zaman zaman, salar
krlap gvdeleri ya baladnda, baka, daha
gen ve daha gl dncelerle deitirilir.
Gelenler, yeni szcklerle eskiyi savunurlar.

KORUMA VE YAMA
Eski zamanda Wei baronlar kylleri s-
mrrlerdi. Ama komu baronlar saldrnca da bu
kez kylleri onlara kar klla korurlard. Yama
ayn zamanda koruma, koruma da ayn zamanda
yama demekti. nk baronlarn kyllerin
evlerine yerletirilen uaklar, bu evlerde ne
bulurlarsa alrlard. Baronlarn ve kyllerin
davranlarnda elikili bir yan vard. Baronlar
korumalar altnda olanlar dverler, kyller de
kendilerine ac ektirenleri sabrszlkla beklerlerdi.
Bu elikilerin gzlemlenmesi iyi zmlerin
yolunu aabilir. Baronlarn hereyi yamaladk-
larn, ama bu yama yznden birbirleriyle
uzlaamadklarn ve bu yzden kendi aralarnda
da savatklarn kavrayan kyllerin says

18
arttnda, bu kyller balarndaki baronlar tek
tek kovmak gibi yanl bir davrana sapacak
yerde, yamalanan mallara ilikin ekimelerden
yararlanarak baronlarn tmn kovdular. O zaman
yama da son buldu.

EYLERN AKII ZERNE

To-i, byk devrimden nce u gzlemi yapt:
Artk demircileri smrmeyi srdremeyen demirci
efendileri aresiz kaldlar. Daha iyi cret
verilmesini zorla salamak iin ou kez
almaktan kanm olan demirciler ise, demir
yokluundan ve ilik sahiplerinin sava arabalar
iin artk hkmetten para alamamaktan korkmalar
nedeniyle ilikler ilemez olunca, smrnn
srdrlmesinde direndiler. Yaamak, onlar iin
smrlmek demekti; imdi yaamlar iin korkar
olmulard. lik sahiplerine ba kaldrdlar ve
onlar, smrmekten kandklar iin, kovdular.

SU ZERNE KONUMALAR
Kin-yeh, Su'da tank olduu bir yarglamay
anlatr. Kylnn biri demirci iliklerinde almak
zere kente gelmiti. Geldikten sonra da bir ailenin
yannda kalmaa balamt. Evin olu geziye
km olduundan, yer vard. Kyl, oul dnnce
evden kacana sz verdi. Ama oul dnnce
kmad, nk konut bulmak gt. Ev ynetimi
adama dava at. Ancak mahkeme kesin bir karar
vermedi. Evin ynetiminden kyl iin bir konut
aramalarn istedi, ken-

19
disi de arayacana sz verdi. Kin-yeh, bir evden
kmann baka bir eve tanmak anlamna gelmesi
gerektiini saptadndan tr mahkemeyi vd.
Ko, yle dedi: ok gzel olurdu hi kukusuz byle
olsayd. O zaman ustalarmzn n grd gibi bir
devlete kavumu saylrdk. Ama ben, Su'da pek
ok eyin ustalarn ynerimlerine gre
yaplamayacan biliyorum ve bundan tr bu
ykye inanmyorum. Dn bir kez, sorunlar bu
denli sallapati biimde zmlenmee kalklsayd,
ne aprak durumlarla karlardk! Kin-yeh, yle
karlk verdi: Grne baklrsa sorunlar dediin
biimde sallapati zmleniyor. Belki szn
ettiin durumlarla da karlarz. Ne sakncas var
bunun?
Ko, ykye inanmadn sylemiti. Kin:
Gzmn nnde oldu, dedi. Ko: yleyse sana
oyun oynamlar, diye direndi. Srf sen oradasn
diye yle karar vermiler. Kin, yle dedi: Salt bir
kez iin ve ben oradaym diye olmu olsa bile,
byle bir karar byk bir i diye nitelendirmek
gerekir. Bir yerde herkesten hzl koan bir adamn
yaadn, ama bu abay ancak senin nnde
gstereceini duysan, adamn baars
byklnden yitirir mi?

M-EN-LEH'N YKSEK DALARA

TIRMANMA RNE
Saban yapan demirciler ve yoksul kyller
Mi-en-leh'in yardmyla iktidar ellerine geirdikten
sonra, planlarnn tmn birden gerekletirme
olanan bulamadlar. lerleyileri

20
yavalar gibi oldu, dahas, arada birka adm
gerilemek zorunda bile kaldlar. Bu durum, u-
zaktan bakan pek ok kiiye ac ve dayanlmaz
geldi. Mi-en-leh'in mlkiyetsizler partisinin
ynetimindeki demirciler ne zaman bir baarszla
urasalar, ya da bir baarszl nlemek iin bir
plann uygulanmasn erteleseler, izleyiciler,
demircilerin ilkelerine ihanet ettiklerinden ve
partinin her eyi eskisi gibi braktndan yksek
sesle yaknarak dvndler. Bu izleyiciler, kkl
deiikliklere ancak bir kez yaplabilecek bir
giriim gibi, bir uurumu amak iin yaplan bir
sraym gzyle bakyorlard; bu atlay
baarszlkla sonulandnda atlayan bekleyen tek
sonu, lm olabilirdi.
Mi-en-leh, yle dedi:
ok yksek, alabildiine sarp ve o gne dein
klmam bir daa kmak isteyen bir insan
varsayalm. Bu insann duyulmam glklerden
ve tehlikelerden sonra kendinden ncekilerden ok
daha yksee trmanmay baardn, ama dorua
henz eriemediini dnelim. Bu insan
bulunduu noktada yle bir durumdadr ki, daha
ileriye, setii yne gitmesi yalnz g ve tehlikeli
deil, fakat artk kesinlikle olanakszdr. Yaplacak
ey dnmek, aa inmek ve daha uzun olmakla
birlikte, dorua varma olanan salayabilecek
yeni yollar aramaktr. Ancak varsaydmz
dacnn yeryznde kendisinden baka kimsenin
varamad bu ykseklikten inmesi, kmasndan
ok daha byk g lklerle ve tehlikelerle doludur.
nsan inerken daha kolay kayar ve ayaklarn
dayayaca yer-

21
leri daha g grr. Trman, hedefe doru ilerleyi
srasndaki iyimserlik ve ruhsal g, inerken yoktur.
nite halattan yararlanmak zorunluluu vardr;
halat daha sk balayabilmek iin kazmayla yer
amak, birka saat yitirtir. nsan, bir kaplumbaa
temposuyla hareket etmek, bu arada srekli aa
inmek, hedeften uzaklamak zorundadr. Bu
tehlikeli ve g iniin sonunda, daha gvenlik
iersinde, daha abuk hedefe, dorua gtrecek bir
yol bulunacak mdr, ini srasnda bu saptanamaz.

Bu durumdaki bir insann, o zamana dein

iitilmedik yksekliklere trmanabilmi olmasna
karn, zaman zaman duraklamas doal deil
midir? Dac, aadan, gvenlik iindeki yerle-
rinden drbnle tehlikeli inii izleyenlerin seslerini
duyduka, bu duraklama dakikalar artacak,
dakikalarn yaanmas da giderek gleecektir.
Dacnn tehlikeli inii bir fren yapma olarak da
nitelendirilemez. nk fren yapmak, nceden
denenmi bir arabann, iyi hazrlanm bir yolun ve
denenmi, bilinen bir mekanizmann varln art
klar. Burada ise, ne araba vardr, ne de yol;
nceden denenmi hi, ama hibir ey yoktur.

Hakl kmann sevincini yanstan sesler gelir

aadan. Kimileri sevinlerini gizlemeye gerek
grmezler: Neredeyse decek! Ama kuyusunu
kendi kazd, ne gerei vard bu delilii yapmann!
diye barrlar. tekiler ise sevinlerini saklamaa
alrlar, Yudas Golovlev rneginde-

22
ki gibi davranrlar. 1) Baklarn zntyle yukar
evirerek yle yaknrlar: Korkularmz ne yazk ki
doru kt. Biz, tm yaantmz bu daa
trmanmay kolaylatrabilecek doru bir plnn
hazrlanmasna adamadk m? Pln zerindeki a-
lmalarmz tmyle sonulanana dein daa k-
mann ertelenmesini istemedik mi? imdi bu delinin
de izlemekten vazgetii yolun kullanlmamas iin
tutkuyla savamamzn nedeni (bakn bakn, geri
gidiyor, iniyor, birka santim inebilmek iin saatler
harcyor; oysa biz sistemli olarak l ve kesinlik
istediimizde, bize en ar szleri kullanarak svp
saymt), bu deliyi hararetle sulamamzn, herkesi
ona destek olunmamas ve ona yardm edilmemesi
iin uyarmamzn nedeni, byk daa kma plnna
olan sevgimizden baka bir ey deildir; btn
bunlar o byk plnn hi zarar grmemesi iin
yaptk.
Neyse ki, rneimizin koullar iersinde var-
saydmz dac, trmanma dncesinin bu gerek
dostlarnn seslerini duyamaz. Duysayd ii bulanr,
ba dnerdi. Bulant ve ba dnmesinin, zellikle
ykseklerde, kafa dinlii ve ayaklarn salam yere
basmas asndan hi de iyi olmad sylenir.

1) Brecht burada, Lenin'in azndan Saltiykov-edrin'in

(18261889) Golovlev Ailesi (Gospoda Golovlevy) adl
romannn anakiisi Yuduka Golovlev'den sz ediyor. Yazar,
bir ailenin kn dile getirdii bu romannda, sert bir
toplumsal yergide bulunmaktadr. (ev.)

23
GELECEK SAVALAR ZERNE
Ni-en, tehlikesini alglatan byk savalarda
yalnz kalmamak iin Smrc devletlerin
aralarndaki uzlamazlklardan yararland ve baz
Smrc devletlerle balat. Smrye kar olan
kimi filozoflarsa, Su ile balaan devletlerin
iilerinin de hemen balarndaki ynetimle
savamalarn ve o devletlerin Su'nun yannda
savaa girmelerini nlemelerini istediler. Bu sa-
valarn da birer smr sava olduunu sylediler.
Me-ti, yle dedi: Bu filozoflar Byk Yntemi
anlayamadlar; bu yzden smrlenleri
artyorlar. Bundan nce kez sava tehlikesi
belirdi ve nedenler her defasnda ayr olmasna
karn bu filozoflar hep smrlenlerin savaa ka-
tlmasna kar ktlar. Onlar koullarla hi ilgi-
lenmiyorlar. Bugn Su'ya kar bir sava karsa
smrlenler Su'yu desteklemek zorundadrlar.
Bunu, Su'ya kar savaan devletlerde Su'ya kar
klmamasn salayarak, Su ile balam
devletlerde de sava destekleyerek ve isteyerek
yapacaklardr. Su'ya kar savaan devletler ye-
nilgiye uratlrsa, o devletlerde yaayan smr-
lenler kurtulmu olacaklardr. Bu kurtulu, Su ile
balam devletlerce engellenecek olursa, o zaman
bu devletlerde yaayan smrlenler kendi
lkelerinin ynetimine kar kmak ve bu amala
yenilmi devletlerin smrlenleri ile balamak
zorundadrlar. Su ve onunla balaanlar yenilecek
olursa, o zaman yenilmi lkelerin smrlenleri,
yenilgi sonucu gcn yitiren kendi

24
ynetimlerine bakaldrmak ve sava Su iin sr-
drmelidirler. Zaten smrlenlerin tutumu savan
balangcnda deil, ancak gelimesi srasnda nem
tayabilir. Smrlenlerin kurtarlmas ve Su'nun
savunulmas amacyla yrtlen bir sava, nasl olur
da smrlenlere zarar verebilir? Byle bir sava
amalar ile snrldr ve smrlenler iin pek ok
olanak ierir.

PART ZERNE
Mi-en-leh, yle dedi: Yalnz kendi vicdannn
sesini dinlemek, yalnzca kendi dncelerinden
temellenmek, baarszlkla sonulanan her
giriimden sonra kendi inine ekilmek, hep tm
yeniliklere ynelik olmak, kendini her zaman en
nemli davalar iin saklamak, yalnzca dnceyi
hareket noktas almak, yalnzca tehlikeleri sevmek
bunlar partinin dnda da yaplabilir. Partide ise
yengiyi savaarak elde etme olana vardr.
Mi-en-leh, yle dedi: Yalnzca kendi gcne
dayanmak demek, ou kez zellikle yabanc
kiilerin anszn belirginleen glerine de dayan-
mak demektir. Kendilerine tan olanlar tan-
mayanlar, ounlukla kendilerine yabanc olanlar
tanrlar. Yabanclar kitlesinin destei olmakszn
hibir ey elde edilemez; ama birey de tek bana
yabanclarla bir ey yapamaz. Parti, yabanclar
kitlesi iersinde tanlardan, kendilerine
eriilebilenlerden, ok kiiyi tanyan ve ok kiiye
eriebilenlerden oluur.
Mi-en-leh, yle dedi: nsan iyi satran

25
hamleleri yapabildii gibi, yanl hamle yapmasn
da bilmelidir. Kedi yanl adm atp damdan
yuvarlandnda, drt aya zerine dmesini
bilebilmelidir. Birey tek bana olduunda yklmas
iin ou kez bir tek yanl davran yeter. Partinin
yklmas ise o denli kolay deildir. Parti tek bir
yanl yznden yklmayacandan, daha kapsaml
giriimleri gze alabilir.
Kyllerin nderleri, smrclerle onlarn
uaklar dnda tm halk smry ortadan kald-
rabilecek bir btn saydlar. Birok iiler, byk
iliklerde gvendikleri kiilere byle bir btn g-
zyle baktlar. Ama Mi-en-leh, yalnzca partiyi
gerek anlamda yrtme birimi ve bakaldrnn
eylemde bulunan kiisi sayd. Kurullarla halk, dedi,
oluabilmek iin bakaldry gereksinirler ve hazr
durumda deildirler. Halk ve kurullarn bilgi dzeyi
eit olmayp, onlar bildiklerine gre davranrlar.
Parti ise renebilme olanaklar sonuna dein
deerlendirildiinde bilinebilecek olann tmn
bilir ve birka kiinin ynerimiyle her eyi
bilmeden de eyleme geebilir.
Mi-en-leh, yle dedi: Halkn gelimesi ok
ar ve tutarsz olur. Halk ok ey unutur, ok da
yanl ey renir. Bu gelime srasnda bireyler
birbirlerinden koparlar, agzl ve kinci olurlar.
Parti ise tutarl bir gelime izgisi izler, deneyler
toplar, insanlar dener, insanlarn deneme yapmasna
olanak salar ve hereyi bir btn iersinde
birletirir.

26
PART ZERNE 2
stad Sa, yle retti: zgrlk bir yanarda-
n patlamas gibi gelir. stad Lan-k, yle -
retti: zgrlk sava bir baskn biiminde yaplr.
Mi-en-leh ise yle retti: Her ikisi de gereklidir.
Hem bir eyler patlamal, hem de baskn yaplmal.
zmlemelerinde gelecekte byk karklk-
larn doacan anlad ve bunun zerine partisini
kurdu.
stad Sa, stad Mi-en-leh'i sulad: Mi-en-leh,
egemenlik halktaym gibi konuuyordu; oysa
gerekte o halk ynetiyordu. Bunun zerine Mi-en-
leh bir yk anlatt: Tandm iki adam vard, dedi.
Bunlar ayn evde ama ayr odalarda kalyorlard.
Yals rahat bir yatakta genci ise bir deri iltenin
stnde yatmaktayd. Sabahleyin genci daha
kalkmam olursa, yals onu sarsarak tatl
uykusundan uyandrrd. Yemekte ise ou kez
gencin en sevdii eyleri nnden alrd. Gen adam
imek istediinde yal adamdan ancak su ya da st
alabilirdi. nsann ban dndren pirin arabn
gizlice edindii zaman da, yal adam onu herkesin
nnde sert szlerle azarlard. Buna karlk gen
adam fkeyle karlk verdiinde, herkesin nnde
zr dilemek zorundayd. Sabahlar yal adamn at
srtnda gittiini ve tekini de nnden yrttn
grrdm. Gnn birinde yal adama klesinin
nerede olduunu sordum. O benim klem deil ki,
diye karlk yerdi dehetle. O bir ampiyon ve ben
onu en byk ma iin al-

27
tryorum; kendisini ferma sokaym diye beni o
kiralad. Gerekte ben onun klesiyim.
Mi-en-leh yle dedi: Kimin efendi, kimin kle
olduunu renebilmek iin bir ilikiden kimin
daha byk yarar saladn saptamak gerekir.
Saban yapan demirciler, Mi-en-leh'in yard
myla ilik sahiplerini balarndan kovduklarnda,
ilikleri iin bir ka ustay gereksindiler. Ustalar ise,
kendilerine olan gereksinmeye gvenerek byk bir
karlk istediler. Mi-en-leh' in kendisi hastayd ve
ar almaktan bitkin dmt; ok az yiyordu.
Ama yine' de demircilere unu tlerdi: O
alaklara en iyi tavuklar ve en taze stleri
gnderin! Ardndan da zeki baklarn evresinde
gezdirerek alak sesle unu eklerdi: En byk
nefretlerinizi yollamay da unutmayn!

DNMEK ZERNE
Me-ti, yle retti: Dnmek, insandan in-
sana bir davrantr. nsanolunun dnda kalan
doaya ise ok az lde eilir. nk insan
doaya her zaman insanlardan geerek, dolayl
yoldan varr. Demek ki, btn dncelerde, bu
dncelerin hem hedefi, hem de kayna olan
insan aramak gerekir; dncelerin etkinlii ancak
ondan sonra anlalabilir.

NSANOLUNUN YAZGISI
Me-ti yle dedi: nsanolunun yazgs ina-
noludur.

28
KN-YEH'N TIP KURAMI
Me-ti unu anlat: Kin-yeh, bir zamanlar tp
renimi grmt. Byk Yntem'e dayanarak
unu tasarmlayabildiim syler: nsan bedenindeki
belli hastalk belirtilerinde, salkl kiilerde benzer
belirtiler yaratan illarla iyiletirme
salanabildiini denemeler gstermitir. Durum
byle olunca, ateli hastalklar, atei ykselten
illarla iyiletirilebilir. Hasta bedene kendini
iyiletirmekte olan bir beden gzyle bakla bilir.
Bedende bir eliki ortaya kmtr; beden,
elikinin kt yann oluturan hastalk i-ersinde,
nne konan yeni koullara elverili bir duruma
varma giriiminde bulunmaktadr. Bu kt yan
destekleyen aralar, onu tmyle gelitirip egemen
olmasn salayarak bedeni iyiletirir. .
Me-ti'nin, Kin-yeh'in bu kuramn anlatmasnn
nedeni, bu kuramda devrimlerin iyi bir yansmasn
grm olmasdr.

KT ZAMANLAR
Me-ti, u yky okudu: Bir devrimci, ken-
disini zorunlu olarak lme gtrecek bir grevi
stlenmiti. Yola karken dik yryemiyordu.
Korkuyor musun? diye sordu yanndaki. Dev-
rimci: Evet korkuyorum, diye karlk verdi.
Korkuyorsan neden geri dnmyorsun? Dev-
rimci yle karlk verdi: Duyduum korkunun
kayna, benim kiisel gszlndr. lmm
ise toplumu ilgilendiren bir sorun.
Me-ti, yle der: nsann korkusuna boyun

29
eemeyecei zamanlar, kt zamanlardr. Ama
gnl ister ki, kendi yarar iin alann ayn
zamanda toplumun yarar iin de alm olaca
bir toplumsal konum uruna olabildiince ok kii
kendini tehlikeye atsn.

UZLAMALAR ZERNE
YA DA ARABI VE SUYU AYRI
BARDAKLARDAN MEK
Mi-en-leh, uzlamalar konusunda unu retti:
Uzlamalar ou kez gereklidir. Pek ok kii
uzlamadan, arabna su katmay anlar. Bununla
belirtilmek istenen, iine su kartrlmam arabn
bereketli olmayacadr. Ya da eldeki arabn
susuzluu dindirmee yetmeyecei sylenilmek
istenir. Bana gelince, uzlamalar konusunda
grm farkl. Byle durumlarda arab ve suyu
ayr bardaklardan ierim. nk daha sonra arab
sudan ayrabilmek, ok gtr.

BULULAR ZERNE
Me-ti yle dedi: nsanlarn yararna ve
zararna pek ok bulu yaplyor. nsanlarn yararna
olan bululara bask uygulanyor, tekiler ise
yreklendiriliyor. Biri, yllarca snmeyecek bir
lmba bulduunda, bu bulu lamba yapmclarnca
satn alnyor. Satn almann amac ise bundan byle
bu tr lambalarn yaplmas deil, yaplmasnn
nlenmesi. Biri yaktn fiyatn ykselten bir bulu
ortaya atp da yoksullarn evlerini karanla
gmdnde ise, bu bulu gerekletirilmek zere
satn alnyor.

30
KAFA LER ZERNE
Kafa iileri, kafalarnn almacyla karnlarn
doyurmaa bakarlar. Zamanmzda ise ounluk
iin zararl eyler dndklerinden, kafalaryla
daha iyi beslenebiliyorlar. Bundan tr Me-ti,
onlar iin yle der: abalar karsnda kuku
duyuyorum.

EYLERN AKII ZERNE

Mi-en-leh yle retti: Yamur iyidir ya da
yamur ktdr biimindeki tmceler, yetersiz
olacak denli ksadr.
Buday yetiirken, susuzluktan kurumamak
iin yamuru gereksinir; ama yamur fazla uzun
sre yaarsa, ryp gider.
Bir baka rnek: Fotoraf cam uzun sre k
alrsa nce grileir, ardndan kararr; poz sresi daha
da uzatlrsa yeniden griye dnr.
Fotoraf camnn poz sresi uzun tutulursa,
cam kararr, gibisinden tmceler yanltr.

DNMLER ZERNE
Demokrasinin getirilmesi, diktatrln ge-
tirilmesine dnebilir. Diktatrln getirilmesi
demokrasiye dnebilir.

KA-MEH'N BLNCN BAIMLILIINA

LKN GR
Me-ti, yle retti: stad Ka-meh, bilincin,
insanlarn belli bir dnemde yaam iin en gerekli
olan retme biimine bal olduunu sy-

31
lyor. nsanlarn iktisat alannda aba gstermeleri
durumunda, kendilerini byk lde iktisad bak
asndan bamsz klabileceklerini yadsyor. lk
anda insan ktmser klan bu gr bu. Ama byk
yaptlarn tmnn bu bamllk iersinde
yaratld ve bu yaptlarn, sz geen bamlln
saklanmas yznden byklklerinden hibir ey
yitirmedii dnlnce, durum yine dzeliyor.
Ayrca bu grn yazgs ilerde bir gn nn
deil, ama nemini yitirmektir. Sz geen grn
ileri srlme nedeni, zamann egemen
dncelerine egemen snflarn dnceleri
olduklarn anmsatmaktr. Bylece bu dncelerin
deerlerinin snrlandrlmas n grlmtr. Artk
egemen snflar diye bir ey olmadnda ve her
eyin iktisat bilimine bal oluu artk yeryzndeki
insanlarn ouna eskisi gibi bunaltc
gelmediinde, Ka-meh'in gr de kimseyi
bunaltmayacaktr.

EYLERN AKII ZERNE

Ve grdm ki, hibir ey btnyle l deildi;
len bile tam lmemiti. Cansz talar soluk alyor.
Deiiyor ve deiimlere yol ayor. l olduu
sylenen ay bile deviniyor. Kendinden kay-
naklanmasa bile, bir k yolluyor yeryzne,
dmekte olan cisimlerin d ynn etkiliyor,
denizde gel-git oluturuyor. Ama bakan tek bir kii
irkilse, onu tek bir kii olsun grebiliyorsa, ayn l
olduunu syleyemeyiz, ay yayordur. Ama yine
de, bence bir anlamda ldr ay; onun yaadn
gsteren tm belirtileri bir araya

32
toplasak, topladmz belirtilerin yetersizliini ya
da konu diiliini ayrmsarz; bu nedenle, genelde
ayn l olduu sylenegelmitir. nk byle
yapmazsak, aya l demezsek, bir nitelii, l
szcyle belirlenen nitelii yitirir, bylece de
grdmz bir eyi betimleme olanamz
zayflatrz. Ama grdmz gibi ay yayor; bu
nedenle ay iin her iki nitelii de gz nne
almalyz ve onu l bir canl olarak nitelemeliyiz;
ayn daha belirgin nitelii l olmasdr; belli bir
adan lm, bir daha canlanamayacak biimde
lm bir eydir ay; ama her bak asndan lm
bir ey deildir.

AKILLI KAFALARIN APTALCA

KULLANILMASI
Yazar Fe-hu-wang, Me-ti'ye yle dedi:
Kafalaryla alanlar, sizin savanza uzak duru-
yorlar. En akll kafalar grlerinizi yanl diye
nitelendiriyorlar. Me-ti, yle karlk verdi: Akll
kafalar, gerek egemenler tarafndan, gerekse o
kafalarn sahiplerince ok aptalca da kullanlabilir.
Akll kafalar, zellikle en aptalca ve srekli olmas
dnlemeyecek savlar ve kurumlar destek-
lemeleri amacyla kiralanr. En akll kafalar,
gerein bilinebilmesi iin deil, gerekten uzak
olandan nasl yararlar salanabileceinin an-
lalmas iin aba harcarlar. stedikleri,
kafalarndan deil, midelerinden alk toplamaktr.

33
KAFA LERNN DMANLII
(ANTTEZ OLARAK)
Kafa iileri neden kkl deiimlerden yana
deildir? diye sordu Fe-hu-wang. Me-ti, yle dedi:
nk onlar kkl deiimleri kafalarnn bak
asndan deil, midelerinin bak asndan
gryorlar. Onlardan erzak depolarmz ve bilgi
hazinemizi doldurmalarn istediimiz takdirde,
balca uralar olan midelerini doldurmaktan geri
kalabileceklerinden korkuyorlar. Birinin zorunlu
olarak tekini nlediini dnyorlar. Yoklua yol
aan bir sistem iersinde yayorlar, kendileri
yokluk yaratp, bir yandan da ondan korkuyorlar, iyi
yaayabilenlerin saylarnn az olduunu gryorlar,
ama bu iyi yaam biiminin ancak imdiki kt
sistem iersinde, ounluun kt yaamasndan
ileri gelebildiini bilmiyorlar. Bu sisteme doal ve
kanlmaz bir sistem gzyle bakyorlar. yle
diyorlar: iek amann baka trls dnlebilir
mi? iek amann ardndan yemiin, iek ama
kadar doal olan baka bir olgunun geldiini ise
unutuyorlar.

SULULAR ZERNE
Kin-yeh'in, hrszlar, hrszlk amacyla adam
ldrenler, kalpazanlar ve zorbalar gibi sradan
sululara kar belli bir hogrs vardr. yle der:
Bu sulular ahlk kurallarna kar gelirken,
ustalarn bu tr durumlar iin nerdikleri
gerekelere dayanmazlar, ama ayn nedene
dayanrlar: Bu ileri alk kol gezdiinden ve

34
kaba kuvvetten kazan salanabileceinden ya-
parlar. yle denebilir: Kendi yararlar uruna
bakalarnn yararlarna kar su ilemi olurlar.
Ama kar geldikleri yasalar ne de olsa kt
yasalardr ve bu yzden halk tarafndan sevilirler.
Saysz kitaplarda gklere karlrlar. Bu sulular,
g sorun iin bir zm bilmezler, ama byle bir
zm isterler. Tek balarnadrlar ve ancak
grnte topluma, baka deyile kendilerinin
dndaki herkese kardrlar. Gerekte ise kendisine
toplummu ssn veren bir aznlktr
karlarndaki. Asl ok daha tehlikeli olanlar, bu
sulularn peine dtkleri, ve bu sulularn peine
den kiilerdir; nk bunlar sularn
ileyeceklerinde toplu olarak davranrlar ve
yaptklarn da ahlka uygun iler olarak
nitelendirirler. Kk sulular, insanlarn ben-
cillikten uzak davranabileceklerine olan inanlarn
yitirmi kiilerdir. Bencillikten uzak davranlar
insann kendi kendisini yiyen bir davrana
dntren ve kitleleri zorla yararlarn
korumamaa iten yaadmz durumlar karsnda
sulularn bu tutumu, ancak gereki anlayn bir
belirtisi olabilir. Ne olursa olsun, bu sulular hi
kukusuz pelerine denlerin bile bencillikten uzak
davrandna inanan kiilerden daha aklldrlar.
iinde yaadmz zaman, zgecillii zgeci iin
iyi bir davrana dntrmedike, bunu yapmak
istemedike, bencil kiileri sulamak hakkna sahip
deildir. Sradan sulular yalnzca bencillerin
oyunlarnn kurallarna kar gelmi olurlar.
Yeryznde en ok sulanmas gereken ise ite bu
kurallardr.

35
[PERSPEKTFN NEM]
Ka-meh, yle dedi: Eer ipek bcei salt
yaamn bir bcek olarak geirmek amacyla koza
rseydi, o zaman gerek bir kle olurdu.

M-EN-LEH VE N-EN YNETMLERNDE

ZGRLKTEN YOKSUNLUK ZERNE
Demirci iliklerinin sahipleri kovulduktan sonra
Mi-en-leh'in partisi, Su'da gereince zgrlk
olmad gerekesiyle ok kii tarafndan iddetle
eletirildi. Gerekten de parti uzun sre ilik
sahiplerinin yandalarn ve kyllerin belli varlkl
kesimini her yerde bask altnda tuttu; bunu
salamak iin parti yelerine de ok sert bir sk
dzen uygulamas zorunlu olunca, parti iersinde de
zgrlk yokmu gibi bir grn belirdi. Me-ti
iktisad yaama egemen olanlar henz kovmam
lkelerde yaarken. Su'da zgrlk
bulunmadndan yakman btn bu kiilere kar
kt.
yle dedi: imdi bulunduunuz lkelerde ya-
amay, Su'da yaamaya yelediinizi duydum.
imdi yaadnz yerdeki zgrlk size daha byk
grnyor. Ama gerekte tuhaf bir zgrlk bu!
Su demircileri; imparatoru, ilik sahipleri ya-
rarna iletilen demirci iliklerini savunduu iin
kovdular. mparatoru balarndan, patronlardan
kurtulmak iin attlar. imdi ise kendi yntem-
leriyle, demirci yntemleriyle, al yenmee a-
lyorlar; bunu demirci iliklerini gelitirerek ve
lkeyi sabanlarla donatarak yapyorlar. lkeyi

36
de engelleyici tm glerden kurtardlar. Onlar,
patronlardan ve lkenin efendilerinden farkl olarak,
ekonomik zgrle tek tek deil, ama birlikte
sahip olabileceklerini biliyorlar. imdi
kurtulularn rgtlediler ve bundan zor kullanma
gerei dodu; mallarn byk lde retimini
herkes iin tehlikeye sokan tm akmlara kar zor
kullanlmakta. rgtlenme asndan kiisel
anlamda bana buyruk olmak isteyen, iktisad
alanda da ounlukla byle olanlarn yaknmalar,
ite bu zor kullanma yznden sanrsnz ki,
imparatorun uygulad bir kaba kuvvete ba
kaldrmaktalar!
Byleleri, kurtuluun rgtlenmeyi gerektiren
iktisad bir dava olduunu anlamam olanlardr.

EYLERN AKII ZERNE KTAP

Byk kitlelerin yaknnda bireyin dnceleri
deiime urar. Politikac Si-yeh, karsndaki
dinleyicilerin says yksek olduunda, onlara evde
kararlatrdndan ok baka eyler sylediini
alglamt. Filozof Min'e gre bu bedensel bir
oluumdur. Bu konuda Min, konumaclarda
konumazdan nce balayan yrek arpntsna
dikkati ekmitir. Ayn ekilde mahkeme nne
kan daval da ou kez kendini yarglarnn
dncelerinden zgr tutmak iin belli bir aba
harcamak zorunda kalr. Bunu baaramad zaman,
salt yarglarn says ok olduundan (ounluu
temsil eder gibi grndklerinden), kendisi de
onlarn arasna oturmu olur.
Genellikle tehlike, katan daha uzun srer.
37
BLGNN SINIRLARINI ARATIRMAK
Me-ti, bilginin snrlarn aratrma konusunda
ar aba gsterilmesine kar km ve yle
demiti: Bilgi konusunda eitli alanlarda nleyici
diye alglanan snrlar, daha sonra geniletmek
amacyla saptamak ok yararldr. Gzle byn
ve kn ne lde grlebileceinin bilinmesi
ve daha iyi grmee olanak salayacak aralarn
bulunmas iyidir. Ama filozoflar bilgi zerine
konutuklarnda hem ileri giderler, hem de az yol
alrlar. Daha ok ya da azla deil her ey ya da
hibir ey kavramlaryla ilgilenirler. stad Eh-Fu,
eylerden yararlanlabiliniyorsa, rahatlkla olas
bilgiden de sz edilebileceini syler. nsanolu
buday ekebildikten, ay ve gne tutulmalarnn ne
zaman olacan nceden syleyebildikten sonra,
doann kavranabilecei olaslndan sz etmek de
yerindedir. Daha ok bilmek isteyenler, gerekte
daha az bilmek isterler, nk onlar imdi
sylediimizi bilmek istemiyorlar. Salt szcklerle,
deneylere bavurmakszn, davran asndan
sonular dourabilecek nitelikte bir yargya varmak
istiyorlar. Aslnda yalnzca bir sr szc
sralyorlar; bu sralamada bir tr bask altnda
kalyorlar; yani kullanlan szckler anlamn
yitirmeksizin ve dizinin belli kurallarnn yrrlkte
kalmas engellenmeksizin, her eyin bilinebileceini
ya da hibir eyin bilinemeyeceini dile getiren bir
diziye sokmay amalyorlar szckleri. ou kez
btn bunlardan ortaya bir ey kmamasn
istediklerini aka belli ederler. Szckleri, ortada
bilenemeyen bir takm eyler kalacak bi-
38
imde dzenledikten sonra ise, bunlarla insanlarn
artk ilgilenmemesini salamaya kalkmazlar;
aksine bunlara insanlarn davranlar zerinde zel
bir etki tanrlar. Alabildiine kukucu grnrler her
konuda ve yanltlamaz, ya da kendi kendilerine
yanlsamalara saplanmayan kimseler gibi
davranrlar; ama sonuta kr krne inanlabilecek
bir tanrnn ya da ruhun varln kabullenmekten de
ekinmezler. Dtan gelen tanrsal etki diye bir ey
olmad, nk byle bir etkinin bilgi yoluyla
kavranamayaca yolundaki gerek kukucularn
savn ter dkerek, tm bilimselliklerini kullanarak
rtmee alrlar. unu ileri srerler: nsan
bilemedikten sonra, tanrlardan bilinebilir olmalar
nasl beklenir? nsanlarn davranlarn bu dn-
celerle felce uratmadklarn savlarlar; insanlardan
gerekten bilemeseler bile davranta bulunmalarn
isterler ve yukardan bakan bir tutumla onlarn zaten
srekli bir takm davranlarda bulunduklarna
dikkati ekerler. Burunlarn bkerek, davran iin,
insanlarn tm davranlar iin bu yetersiz, yar
yarya kr bilmenin tmyle yeteceini sylerler.
Bu kadar bilmenin neye yetmeyeceini ise
sylemezler doal olarak.

FAN-E'NN KARILATIRMASI
Yazar Fan-e ile bir arkada bir cenazeye
gitmilerdi. Yazarn arkada, lenle artk bir daha
konuamamak dncesinin verdii zntyle ve
mezarn kasvetinden etkilenerek u gzlemi dile
getirdi: Tanrlarn varlna ben de senin

39
kadar az inanyorum. Ama evrende etkin olan bir
tinsel g neden dnlemesin? Ben sama bir yan
grmyorum byle bir varsaymda. Fan-e, derhal
u karl verdi biraz da alayc bir ifadeyle: Pin-
au kentinde, tilki sokandaki drdnc evde
neden Lu adnda bir adam oturmasn? Ben sama
bir yan grmyorum byle bir varsaymda.

BADANACININ SZLER
Badanac, Toplumun yarar, bireyin yararndan
nce gelir, szn sylediinde, biroklar yeni bir
an baladn dndler. yle de denebilir:
zellikle ounluk, yeni bir an eiinde
bulunulduunu dnd, nk yukardaki tmce,
ounluka, ounluun esenliinin biroklarnn
esenlii olduu ve bundan byle aznln
esenliinden nce gelmesi gerektii yolunda
yorumland. Bylece tmce, ok grkemli bir
havaya brnm oldu. Genellikle, badanacnn bu
tmceye kolay geerlilik kazandrmayaca
dnld. Ama ksa srede bunu baarmann
badanac iin pek zor olmad grld. nk
badanac, zellikle varlkllardan ya da yalnzca
varlkllardan ounluun yararn kendi
yararlarnn zerinde tutmalarn istemeye ya-
namad; tam tersi, ounlua seslenerek, herkesin,
toplumun yararn kendi yararndan stn tutmasn
istedi ounluktan. i, yeterli cret isteinden
vazgemeli ve kamu iin yollar yapmalyd. Kk
ifti, yksek hayvan fiyatlarndan vazgemeli ve
ounlua ucuz hayvan sa-

40
lamalyd vb. Bu uygulama iersinde tmcenin
grn daha az grkemliydi. Anlald ki, ulusun
bulunduu konumda birinin bir yarar salamas,
ancak onun bakalarna zarar vermesiyle
gerekleebiliyordu ve bakalarna ne denli zarar
verilirse, salanan yarar da o denli byk oluyordu.
Fabrikalar ne denli byk olursa, onlardan salanan
kazan da o denli yksek oluyordu. Btn bunlar
srd ve grkemli tmce bunlarda hi bir deiiklik
yapmad. nk ounluk iin gerekli olan bu
grkemli tmce deil, ama mlkiyet ilikilerini,
bireyin ounluun srtndan yarar salamasn
olanaksz klacak biimde dzenleyen kkl bir
deiiklikti. Eer badanac kazan getiren tm
ilikleri, fabrikalar, kiralk evleri ve tarlalar tek tek
kiilerden alp da ounlua verseydi, bu deiiklik
gerekleebilirdi. Bunu gerekletirebilen bir ulusta
bireyin yarar ile ounluun yarar birbirine kart
deildir. Bireyin yarar byd lde o-
unluun yarar da byr. Oysa badanacnn u-
lusunda tm uyarlara ve grkemli tmcelere karn
durum tersinedir.

[DNCENN TANIMI]
Me-ti, yle dedi: Dnmek glkleri iz-
leyen, eylemden ise nce gelen bir eydir.

[FLOZOFLAR ZERNDE GRLER]

Ro, sordu: Kitaplardan m sz edeceksin?
Felsefe dnmenin sonucu olup, kitaplarda m
vardr? Me-ti, karlk verdi: Hayr, felsefeyi

41
bir yana brakp felsefe yapmaktan konualm.
nk insanlar felsefe yaparken grrz. Hareket
noktas olarak halk alalm. Halk yle der: Falanca
bir filozoftur, o bir filozof gibi ld, karsyla bir
filozof gibi konuuyor, devlete kar bir filozof gibi
davranyor. Ro, yle dedi: Halk bazan da yle der:
Falanca bir filozof gibi tuhaf tuhaf dnyor,
syledikleri anlalmyor, sama sapan eylere kafa
yoruyor, beceriksiz biri. Me-ti, sordu: Halk
bylelerinden saygyla m sz eder? Ro, karlk
verdi: Hayr, kk grr onlar, sevmez. Me-ti
konutu: yleyse biz de onlardan saygyla sz
etmeyelim. Birincilere, kendilerinden sayg ve vg
ile sz edilenlere dnelim. Bunlarn tekilerden
farkl olan yan, felsefelerinin bir davrana, yararl
bir eyleme olanak hazrlamasdr.

STENMEYEN YABANCILAR ZERNE

Me-ti, yle dedi: mparator Ming byk
harcamalarla lkeye o lkede bilinmeyen sanat-
lardan anlayan binlerce yabanc getirtti. Bu ko-
nuklarn gelii herkesi sevindirdi. Ynetim, sanattan
yalnzca o sanatlar yapanlarn deil, bakalarnn da
zenginlemesini salayacak biimdeydi.
Zamanmzda ise yabanclar snrd ediliyor ve
atalar bir kez lke dnda yaam herkes yabanc
saylyor. Sanki istenen, elden geldiince az deil,
elden geldiince ok kiiyi kovmak. Bana kalrsa bu
snrd edilenler yaknamazlar.

42
 Onlar, eit olmayan koullar altnda yrtlen
bir yarmalar sistemini onaylamlard, nk
yerlilerden daha becerikli olduklarndan yarmada
hep kazanyorlard. imdi salarnn renginden
tr kovulmalar da eit olmayan koullar altnda
yrtlen bir baka yarmadan baka bir ey deil.
Ben, lkeyi suluyorum. Yabanclar yararl
olmaktan ok zararl oldular deniyorsa, elinden i
gelen herkes, bu lkeye yarardan ok zarar verdi.
nk buras akln alaklktan yararland ve
alakla yararlar salad bir lke. Eer akl
bakalarna zarar vermeksizin yararlar salasayd,
alakla paha biilmeyip, iyilik cezalan-
drlmasayd, o zaman akl banda kiileri kovmak
yerine, onlar tutabilmenin aresine baklrd.

ME-T'NN DZENBAZ YKCKLER

Me-ti, yle dendiini duydu: Me-ti, dzenbaz
ykcklerini anlatmay sever, bunu yaparken de
dzenbazlarn kurnazlndan ve gcnden
neelendii anlalr. Doru bir ey midir bu?
Me-ti, kendini yle savundu: G ve kurnazlk
beni neelendirir. Eer kurnazln ve gllerin
dzenbazlk yapabildikleri bir lke varsa, o zaman
ben de kurnazla ve gce ilikin eilimimi,
bunlarn dzenbazlk iin kullanld o lkede
doyurmak zorundaym. Beni elencemden vaz-
gemek zorunda brakmadan benden iyi bir davran
salamak, btnyle sizin elinizde olan bir ey.
43
KAFA LERNN KKL DEMDEK
IKARI
Fe-hu-wang sordu: Kafa iilerinin, genel
olann dnda, kkl deiimden ne yarar vardr?
Me-ti, karlk verdi: Doktorlar ele alalm. Herkes
bilir ki, doktorlarn says, iyi kazanmalarn
olanaksz klacak denli ok, buna karlk salk
hizmetlerine yetmeyecek denli azdr. Doktorlarn
ounun bulduu i iyi deildir, ama onlar yine de
renimlerini birka yla sdrmak, abuk ve
stnkor tamamlamak zorundadrlar. En ok
hastas olan doktorlar, en az kazananlardr; nk
hastalarn ounluu yoksuldur. Yoksullar, en ok
hastalanan ve en kt baklan kiilerdir. Onlarn
doktorlarnn eitimlerini gelitirmee vakti yoktur.
Yanl yntemlerle ylesine youn urarlar ki,
daha doru yntemleri renmek iin vakit
ayramazlar. Bir ilcn kullanlmas konusunda son
sz, il ticareti yapanlardadr. Hastaya ounlukla
ona en iyi gelecek il deil, cebinden en ok para
kmasna neden olan il yazlr. En kts ise,
doktorlarn hastalklar nlemek iin hibir ey
yapamamalardr. Doktorlar, ancak smrcler
iin kazan salayabilecekleri noktalar asndan,
devlet zerinde etkin olabilirler; kazan salanmas
zaman zaman insanlar iin yararl olan nlemlerle
de gerekletirilebilir. Ama bu daha ok ve sk sk
insanlarn zararna olan yollarla gerek-
letirilmektedir. Doktorlar, muayene masasnda tm
insanlarn eit olduunu, onlar byle grdklerini
sylerler. Doktorlarn evine gelen hastalar, gerek
kiiliklerinden fark-
44
ldrlar; belli bir gemii ve gelecei olmayan, isiz
gsz ve plak bir beden olarak gelirler. Hastann
hastalk nedeni ortadan kaldrlmaz; en iyi olaslkla
nedenlerin sonucu, yani hastalk iyiletirilir.
Doktorlarn durumu en iyi savata belirginleir.
Orada doktorlar savalarn nlenmesi iin hibir ey
yapamazlar, yalnzca paralanm uzuvlar yeniden
dikebilirler. Ve bizim kentlerimizde hep sava
vardr.

YERYZNN 1) VE NSANLARIN
SMRLMES
Mi-en-leh; yle dedi: Eski zamanda insan,
ancak baka insanlarn hizmetinden yararlanarak
yeryzn smrebilirdi. Bugn ise yeryzn
smrmek kolaylat. imdi insan, baka insanlar
smrebilmek iin yeryznden yararlanyor.
Mi-en-leh, yle dedi: nsanlarn smrl-
mesine son verilip verilemeyecei, yeryznn en
kolay nasl smrlebileceine baldr. Eer
insanlarn smrlmesine, yeryzn smrmenin
henz ok g olduu dnemde son verilseydi, o
zaman alk ve lm kol gezerdi. Bugn

l) Yeryznn smrlmesi (Ausbeutung der Erde),

topran smrlmesi diye de evirilebilirdi; ancak bu bal
tayan her iki metinde tm doa servetlerinin smrlmesi sz
konusu olduundan yeryznn smrlmesi diye evirmeyi
yeledim. (ev).

45
ise insanlarn smrlmesi srdke alk ve lm
kol geziyor. retim aralar sahipleri ve insanlar
kiralayanlar insanlar smrebilmek iin topran
smrlmesini bile kstlamaa baladlar.
nsanlarn smrlmesine son vermek olasl
olsayd, bu i oktan gerekletirilmi olurdu,
diyenler hakszdr. Bu smr her zaman ard,
ama ona son verme olana her zaman bulunamad.

YERYZNN VE NSANLARIN
SMRLMES
Me-ti, yle dedi: stad Ka-meh gelmezden
nce zenginliin yeryznn zenginliklerinin
smrlmesinden doduuna inanlrd. stad Ka-
meh ise zenginliin insanlarn smrlmesinden
doduunu retti. Kazanc salayan orman deil,
aa kesmek zere ormana gtrlen insanlardr.
Kazanc salayan pamuk deil, toplayclar, iplik
bkenler ve dokumaclardr. Orman ve pamuk,
insanlar smrerek para kazanlmasn salayan
aralardr. (Bu sistem insanlarn giderek daha ok,
yeryznn ise giderek daha az smrlmesini
salar.)
Me-ti, yle dedi: Ka-meh'e gre dokuma
tezghlar asndan durum yledir: Dokuma tez-
ghlar daha iyi bir duruma getirilirse, bir tezgh
bandaki be ii, o gne kadarkinin yz kat bez
dokuyabilir. Ama kazanc salayan artan bez
miktar deil, bezi dokuyan be iidir. Bunun
nedeni yle aklanabilir: Her nesne, -

46
retildii zaman retimi iin ne kadar alma saati
gerekliyse, ancak o kadar gelir salayabilir. Dokuma
tezghn satn alan insan, iiyi de, ya da baka
deyile, iinin i gcn de, tam bir i gn iin
satn alr. Dokuma tezgh, pamuk, allan yer,
yakt ve i gc de, retilmeleri srasnda ne kadar i
sresi harcanmsa, o kadar deerlidirler. Ayn
ekilde dokuma tezgh, pamuk, allan yer, yakt
ve i gcnn bir araya gelmesiyle retilen bez de,
dokunmas iin ne kadar sre gerekliyse, o kadar
gelir getirir. Peki kazan nerden salanyor? Her ey
maliyeti kadar gelir getiriyorsa, kazan nerede?
Bezin retimi iin gerekli olan nesneler iinde i g-
c tek esnek nesnedir; bir gnlk i gcnn -
retilmesi iin gerekli olan eylerin toplam (iinin
alabilmek iin gereksindii yemek, barnak,
giyim-kuam), igcnn rettii maldan daha
ucuzdur. nk dokuma iisinin bir saat ya da bir
gn almas, gereksindii nesnelerin saysnda
byk bir fark yaratmaz. Bu nedenle i gc, en
fazla kazan salayan maldr.

KEND NE BAKMAK, DOAYI DA

AKIINA BIRAKMAK
en lkesinde birok guruplar birbirleriyle
kyasya savaa tutumulard. Mi-en-leh, saban
yapan demircileri tuttu; nk ancak onlarn lkeyi
ilerletebileceklerine inanyordu. Onlardan en byk
abalar beklenebilirdi ve teki insanlara en ok
onlarn abalarnn yarar dokunuyordu.

47
 yle dedi: Eer kyller abalarn iki katna
karrlarsa, elde edilecek rnn art nemsiz
olacaktr. Buna karlk yeterince saban salanrsa,
bol rn elde edilecektir. O sralarda iki tr saban
vard. Bir ksm eskiden olduu gibi tahtadan
yaplmaktayd; yenileri ise gl patronlara ait
byk iliklerde demirden dklyordu. Ancak bu
ikinci trden sabanlarn says azd. Yapmlar
pahalya kyordu; verimli biimde kullanlmalar
ise ancak byk tarlalarda atlara ektirildikleri
takdirde olasyd. Buna karlk ilkel tahta sabanlar
kyllerce yaplp kullanlabiliyordu. Bu sabanla
ift srmek topra ok yetersiz etkiliyordu. Bunlar
kullananlar ise yoksul kyllerdi. Ancak bu
kyllerin ellerindeki toprak, o topraktan
beslenmelerine olanak tanmayacak denli azd.
Onun iin ou kez cret karlnda byk
iftliklerde almak zorunda da kalyorlard. ok
sayda kyl gen byk kentlere iniyor ve byk
demirci ilikleriyle baka iliklerde i aryordu.
Ama kent, topran besleyemedii bu insanlarn
ancak bir ksmn besleyebiliyordu. Saban ticaretine
ise sert kstlamalar getirilmiti. iftliklerin says
az olduundan, demirci iliklerinin sahipleri saban
fiyatlarn yksek tutmak zorundaydlar. Kazan-
larn, saban satn artrarak deil, buyruklarn-
daki raklar daha ok skarak ykseltmekteydiler.
Kyden kente inen kyl genlerinin giderek
oalmas, bunlarn giderek daha ucuza altr-
labilmeleri olanan veriyordu. Bu genler byk
sknt ve yoksulluk iersindeydiler.
Saban yapan demirciler, Mi-en-leh'in yar-

48
 dmyla ilik sahiplerini kovdular ve ynetimi el-
lerine geirdiler.
lik sahiplerinin kovulmas srasnda yoksul
kyller demircileri desteklemilerdi; daha sonra bu
kez demirciler kyllere toprak aalarn kovmalar
iin yardm ettiler. Yoksul kyller ellerine geen
topraklar hemen aralarnda paylatlar.
Mi-en-leh, iktidara gelmezden nce hep en
nemli iin tm lkeye demir sabanlarn dalmas
olduunu retmiti. Bazlar onun bu szlerini,
kk iftlikleri tmyle kaldrmak istedii yolunda
yorumlamlard. Oysa M-en-leh, demircilerle
birlikte ynetimi eline alnca, bunun tersini yapt.
Yoksul kyllere topraklarn, demirci raklarna
da iliklerini brakt; her birine kendi gcyle
ekebilecei ve iletebilecei kadarn verdi. Bunu
yapmakla demir sabanlara fazla kk gelen kk
tarlalarn saysn oaltm bile oldu. Ancak birka
byk iftlii kendisi rencileriyle birlikte
iletmek zere ald.
Filozof Sa, Mi-en-leh'i iddetle azarlad. yle
dedi: Mi-en-leh de tekiler gibi. ktidar, bellei
zayflatr. Ve yine yle dedi: Ykselen ok unutur.
Mi-en-leh, yle karlk verdi: Ben rettim,
imdi onlar reniyorlar. nce dinlemilerdi, imdi
deney yapyorlar.
Mi-en-leh, bir gnde buyruklarla bin yl srm
bir bunalma son verilebileceine inanan herkese
glerek yoluna gitti.
Ksa sre sonra yle bir durum domutu.
Saban ustalar, kendilerini ezenleri kovduktan

49
sonra, karlnda ne fiyat alacaklarn sormakszn
ellerinden geldiince ok demir saban yaptlar.
Toprak aalar da kovulmu olduundan, onlarn
topraklarn imdi ya devlet, ya da saysz kk
ifti iletmekteydi. Kyller arasnda bazlarnn
yeterli denebilecek topraklar ve sabanlar ekecek
atlar vard. Topraklar kk olduundan, bunlarn
yine de demir saban satn almalarna gerek yoktu.
ok yoksul olan kyllerin ise atlar yoktu ve alk
ekiyorlard. Bunlar ksa sre sonra cret ya da
dn at karl almak zere yine daha varlkl
olanlarn yanna gitmek zorunda kaldlar. Yine ok
ksa bir sre sonra durumlarndan byk tedirginlik
duymaa baladlar. Nefretleri, daha varlkl olan
kyllere ynelmiti.
Mi-en-leh, bu nefretin nn almak iin hibir
ey yapmad, tersine krkledi. Saban ustalar,
demir sabanlarn propagandasn yapmalar iin
kye adam yolladlar. Yoksul kyllere aralarnda
elden geldiince birlemelerini ve demir saban
kullanmaa deecek byklkte toprak edinmelerini
tlediler. Kendilerini dinleyenlere demir sabanlar
veresiye verdiler. Buna karlk varlkl kyllere
kredi amayp, sabanlar byk gecikmeyle
yolladlar. Biz ve yoksul kyller bir saylrz,
dediler; iimizde her saban ustasnn ayr bir
mengenesi yok, onun iin saban yapabilmemiz de
olanakszd.
Mi-en-leh'in ilkesi uydu: Topra buday iin
istiyordunuz, imdi topra buday iin verin! Bu,
u demekti: Eer elinizdeki tarla paralarn
verirseniz, daha ok buday alabilirsiniz.

50
Gerek olan da buydu.
Ksa sre sonra, bir zamanlar toprak aalarnn
ellerinde bulunanlardan daha byk toprak birimleri
olutu. Yine ksa bir sre sonra varlkl kyller de
bu kurululara katlmak zorunda kaldlar, nk
artk cretli adam bulamyorlard; eski tahta
sabanlarla doru drst ift srlemediinden,
tarlalarndan da az buday elde edebiliyorlard.
Bylece Mi-en-leh, kendi payna deni yaparak,
doay da kendi akna brakarak programn
gerekletirebildi.

BELL KTLKLERDEN, BU
KTLKLERN ORTADAN
KALDIRILABLR NEDENLERN
BELRTMEKSZN SZ EDENLER,
SAKINCALI OLABLRLER
Gerekte kimse kanlmaz ktlklerden tr
duyduu znty dile getirmekten alkonmamal.
nk ou kez bu ktlkler, yalnzca ona
kanlmaz gibi grnr ve o kii, yksek sesle dile
getirdii zntsyle, bu ktlkleri ortadan
kaldrmay bilenlerin almasn ve eilimini
glendirmi olur. Ancak ktln salt grn-
teki kanlmazl onu zntl klmamaldr,
yoksa yaknmas, bu ktlklerden tr ac e-
kenlerin yrekliliini sarsar ve ktlklere yol
aanlar glendirir, rnein ktlkler belli
mlkiyet ilikilerinden domaysa ve bu ktlkler
sonrasz, kanlmaz diye nitelendirilirse, o zaman
bu yaknmalar sayesinde mlkiyetleri ile insanlarn
ac ekmesine yol aan mlk sahiple-

51
ri, doa glerinin grnmn alrlar ve bunu
sevinle karlarlar: Souktan titreyenlerin zerine
yaan kar, ya da ayaklarnn bast yer sallanan
kiiler iin yer sarsnts olurlar; etkisinin nne
geilemez byk, doal ve kanlmaz glere
dnrler.

KABA KUVVET TANIYABLMENN

GL
Bugn pek ok kii, savunmaszlara uygulanan
kaba kuvvetle savamaa hazrdr. Ama bunlar,
acaba kaba kuvveti tanyabilir, saptayabilirler mi?.
Baz kaba kuvvet rn eylemlerin tannmas
kolaydr. nsanlar burunlarnn biiminden ya da
salarnn renginden tr ayaklar altna alnp
inendiinde, kaba kuvvet pek ok kii tarafndan
grlebilecek denli ak-seiktir. nsanlar kokmu
zindanlara tkld zaman da bunun bir kaba kuvvet
ii olduu kolaylkla anlalr.
Ama te yandan demir ubuklarla dvlenler-
den daha az ykk olmayan insanlar dolanr durur
her yanda. Bunlar, henz 30 yanda olduklar halde
birer dede grnmn alm kiilerdir, ama ortada
bir kaba kuvvet belirtisi yoktur. nsanlar yllar boyu,
grn zindanlardan daha ho olmayan deliklerde
yaarlar; oralardan kmak da zindandan kurtulmak
kadar olanakszdr. Tek fark, kaplarnn nnde
zindanclarn beklememesidir.
Kendilerine bu tr kaba kuvvet uygulananlarn
says, belli bir gnde dvlenlerin ya da bel-

52
li bir zindana atlanlarn saysndan karlatrla-
mayacak denli oktur.

DENEYLERDEN EDNDKLERMZ
SAKLARKEN GSTERLMES GEREKL
DKKAT
Me-ti, yle dedi: Deneylerden edindiklerimiz
ou kez ok abuk yarglara dnr. Yarglarn
farkna varrz, ama bunlarn deneyler olduunu
dnrz. Hi kukusuz yarglar, deneyler kadar
gvenilir deildir. Deneylerden edinilenleri taze
saklayabilmek iin belli bir teknik gereklidir;
bylece bu deneylerden srekli olarak yeni yarglar
kazanlabilir.
Me-ti'ye gre kartopunu andran bilgi tr, en
iyi bilgi trdr. Kartoplar iyi silah olabilir, ama
uzun sre saklanamaz. rnein, cepte de
saklanamaz.
Biroklar, Mi-en-leh'in byk bir uygulamac,
oysa Le-peh'in byk bir filozof olduunu
sylediler. Me-ti, yle dedi: Le-peh'in uygula-
malar, onun byk bir filozof olmadn kantlad.
Mi-en-leh'in uygulamalar, onun byk bir filozof
olduunu kantlad. Mi-en-leh felsefede
uygulamac, uygulamada ise filozof tutumluydu.
Mi-en-leh partiyi kurmazdan nce genel
tartmalara katld. Grler yeterince ayn noktaya
yneldiinde ve hazrlklar yeterince ilerlediinde
ise, "genel tartmalar srdrenlere glerek kendini
tamamyla partinin kuruluuna verdi. Ama
sorunlarn belirsizletii, grlerin (gnlk

53
i olmasna karn) gnlk almadan uzaklat,
farkl noktalara yneldii dnemler sk sk
yinelendi; byle zamanlarda M-en-leh, yine genel
tartmalara katld. Salt pratik olduu iin yapt
bunu. Bakalar yaama edindirebilecei grler
asndan bakarlarken, Mi-en-leh grlerle yaam
uruna ilgilendi. Mi-en-leh, ancak filozofun felsefe
iin yaad kabul edilirse filozof saylamaz; ama
byle bir varsayma gitmeyi Mi-en-leh'in kendisi de
felsef bir tutum saymad.
Me-ti, yle dedi: nsan iki yol izleyebilir
genellemelere ykselirken: Karlat tehlikeler
yznden yeryznden kamak amacyla havalanan
ku gibi yapabilir, ya da yakalayaca tavan iyi
grebilmek iin ykseklere kan atmacay rnek
alabilir.

EN KK BRM ZERNE
Kung, aileyi rnek gsterdi. Me-ti, yle dedi:
Belki eskiden geerliydi bu rnek. Aileler ml-
kiyetlerini birbirlerine kar savunurlard. Ama
bugn byle bir mlkiyet tr kald m? Eskiden
baba, trl deneylerden geerdi, nk karar ver-
mek hakk yalnzca onundu. Bugn ise yalnzca
yara alyor, yara izi kalyor ve bu yara izleri
genlerde de var. Onlar da babalar gibi trl sille
yiyorlar, ama babaevinden ayr altklar iin, bu
silleleri baka baka yerlerde yiyorlar. Eskiden baba
are bilirdi. Bugn ise bildii hibir are yok.
Me-ti, en kk birim zerine unlar -

54
retti: O birim, allan, ya da i aranan her yerde
doar. evreyle ilgili btn deneylerin birikimini
bir yerde toplar. yelerinin tmnden daha aklldr.
Parti, tek tek kiilerden deil, en kk birimlerden
oluur. Parti o yolda karar alrsa, en kk birimler
blnebilir, ama byle bir durumda en kk
birimlerin tek tek paracklar hemen yeni en kk
birimler oluturmak iin aba harcamaa balarlar.
Birey, en kk birimin bir paras olarak gldr.
Kung, yle dedi: Aile, raslant sonucu deildir.
Baka birlemeler ve kurumlar ise raslantnn
rndr. Me-ti, yle karlk verdi: Belki eskiden
geerliydi bu rnek. Ama bugn ocuk sahibi olmak
iin hangi kadnn hangi erkei setii konusu
raslantyla sk skya ilgili deil mi? Eer deilse, o
zaman bunun nedeni ancak iinde kadnlarla
erkeklerin birleebildikleri kurumlarn varoluundan
ileri gelebilir. Kung'un rencileri yle dediler:
nsanlar yalnz belli bir takm baka kiiler iin
ganimetler ele geirirler, ama herkes iin yapmazlar
bunu. Her yerde belli kiiler iin alan insanlar
gryorum, ama honut olmuyorum bundan.
sterdim ki, onlar, kendileri iin alsnlar. En
kk birimlerin, tek tek kiilerin edindii kazanc
bir kapta toplamaa gereksinmeleri yoktur. Onlar,
kazan olanaklar salamak iin ve kaplara kar
savarlar. Kung, ocuklarn ana-babalarn
sevmeleri gerektiinden sz eder. Gelgelelim
sevmek buyrukla olmaz; hem neden bakalar deil
de analar ve babalar? En kk birimlerin yelerinin
birbirlerini sevmelerine gerek yoktur; yalnz ortak

55
erekleri sevmelidirler. Aileler yerinde kalr, eh
kk birimler ise devinim iersindedir. Onlar
birletirici, aileler ise ayrcdr.

SORUMLULUK ZERNE
Me-ti, yle dendiini duydu. Bizim lkemizde
insan her yaptndan sorumlu tutulamaz. Bir insan
davranlarna gre yarglayamayz. Kimi zaman biri
kt bir ey yapmak zorunda kalr, ama buna karn
onu sulu olarak nitelendirenleyiz. Hrszlara
polisten saklanmalar iin yer salarz, nk onlar
ou kez a kaldklar iin alarlar. Su ileyen baz
kiiler iin yle demek zorunluluu vardr: Baka
trl davranamazd. Bizim grmz udur:
Kimseden sahip olduundan ou istenemez.
Me-ti, yle dedi: Kendisine hogr ile
baktnz, yoksul biri gibi grnyor. Belki sizden
yoksul ya da o ve siz tekilerden mi yoksulsunuz?
Kt bir lkede yayor olmalsnz o zaman. Peki
dzeltmek iin ne yapyorsunuz? Me-ti, biraz
dndkten sonra unu ekledi: Davran biiminizi
giderek daha yetersiz buluyorum. Sanki
yoksullardan sz ediyormusunuz gibi bir tavr
takmyorsunuz. Ve onlara, yokluk ektiklerinden,
kaba g kullanma hakkn tanyabilecek denli
hogrl olabiliyorsunuz. Ama sakn gerekte
yoklua kendileri yol aan kiilerden sz ediyor
olmayasnz? Ellerinden baka ey gelmez, diye
dnyor olmalsnz byk bir olaslkla. O zaman
kaplanlar da kafesten kartmak gerek, nk
onlarn da ldrmesinin

56
tek nedeni, ot yiyememeleri. Grdm kadaryla,
sizin sakladklarnz cezaya arptrmak zorunda
olan yarglar da susuz buluyorsunuz; sizin
sakladklarnz, yokluk yznden hrszlk yapan, ya
da Tanr'dan deil, ama insanlardan gelen yokluk
ortadan kalksn diye kaba gce bavurulmasn
neren kimseler. Susuz bulduunuz yarglar ise,
kendileri a kalmamak iin uygulamak zorunda
olduklar yasalara gre karar veren kiiler. nsanlar
vardr, bir kme aratan baka bir ey olmayan
fabrikalardan kazan salarlar; ama bu aralar
olmadan teki insanlar alamazlar. Bu insanlar
byk haralar karlnda ve tekiler
alabilsinler diye, sahip olduklar aralar dn
verirler. imdi, babalar onlara bu yaam gsterdi
diye, susuz mu saylacak bu insanlar? Ve bu
insanlar susuz saylmalarna, sorumlu
tutulmamalarna karn, onlarn yznden baka
insanlar a kalrlar. Onlar, ruhlarnda tedirginlik
duymalar gerektii halde bunu duymayan
kiilerdir; siz de onlara, iyi iler yapan, vicdanlar
temiz kiiler gibi davranyorsunuz. Ksacas durum
u: Byle dnenlerle hibir ey zmlenemez.
Me-ti, yle dedi: Et yemek zorunda olan
kaplann suu ne? Ama peki ya benim suum ne?

HBR LKEDE FARKLI BR AHLKA

GEREKSNM DUYULMAMALIDIR
Bir seferin pln kt tasarmlandnda, hedef,
eldeki ordularla elde edilemeyecek den-

57
li byk olduunda, seferin gerekletirilmesi ii
gereince yrtlemediinde, askerler iin farkl bir
yreklilik gerekli olur. Generallerin budalalnn
eriemedii yere, askerlerin yreklilik erdemiyle
varma gerei doar.
Ahlk asndan da durum byledir. Ekmek ve
st pahaldr, iten elde edilen kazan ise azdr, ya
da yoktur. O zaman yoksullarn ahlk ok salam
olmal ve bu insanlar hrszla kalkmamaldrlar.
Byle durumlarda zenginlerin ahlktan yana
olduklar, hrszla kar ktklar, dahas kendi
aralarndan aka hrszlk yapm olanlarn peine
dtkleri duyulur. O halde? Bu tutum iersinde
olanlar, ahlkl saylmazlar m? Bu kiilerin
ahlktan yana olduklar sylenmemelidir. nk
her durumun kendine zg ahlk kurallar vardr; bu
kurallara ne olursa olsun uyulmaldr ve
uyulmalarn engelleyebilecek baka her trl kural
da yrrlkten kaldrlmaldr. Ve bizim yukarda
szn ettiimiz durumda, gda maddelerinin fi-
yatlarnn normal snrlar iersinde kalmas iin
aba harcayan kii ahlktan yana olduunu
syleyebilir; bylece de farkl bir ahlka gerek
duyulmaz.
Genel kural u olmaldr: Farkl bir ahlka
gerek duyulan her lke kt ynetiliyor demektir.

ADALETN ERDEM
Adaletin ok fazla vld devletler vardr.
Byle devletlerde adaleti yerine getirmek

58
de zordur. Bir kez pek ok kii adaleti yerine
getirebilecek, adil olabilecek durumda deildir;
bunlar ya ar yoksuldurlar, ya adil olamayacak
denli zarar grmlerdir, ya da adaletten kendi
yararlarna hizmet etmeyi anlarlar. Kiinin kendi
kendisi iin istedii adalete ise ok az deer verilir.
Ezilen bu kiilerin adalet yanls olarak vldkleri
ok enderdir, zgeci olabilmekten uzaktr bu
insanlar. zgeci olmalar da olanakszdr, nk
kendileri yokluk iinde ve srekli ezilmektedirler.
Bakalarnn adaletine ise kukulu gzlerle baklr;
nk bu kiiler belki o an iin durumlarndan
memnundurlar ve gelecek haftalarnn ya da
yllarnn gvencesini salamann hazrl
iindedirler. Kimileri de kendilerine srekli
doygunluu garanti eden durumlardan rkerler
hakszlklarla karlaanlarn bakaldrsndan
korkarlar. Smrmek istediklerinin hakkn
savunanlara da raslanr.
yi ynetilen lkelerde adaletin zellikle vur-
gulanmasna gerek yoktur. O lkelerde ac eken
acdan ne denli nefret ederse, haktanr kiiler de
adaletsizlikten o denli tiksinirler. O lkelerde
adaletten anlalan yaratc, verimli, eitli kiilerin
karlarn eit biimde gzeten bir tutumdur.
Adaletin dikkati eken bir yan vardr. Pa-
haldr. Suluya, ya da sulular takmna pahalya
patlar adalet.

RENMEY SALAYAN BOZMA

Su'nun demircileri, balarndakileri kovup y-
netimi ellerine geirdikten sonra, lke byk bir
59
atlm gerekletirdi. Demirci ilikleri, artk onlarn
gerelerine gereksinenlerin srtndan zengin olmaa
kalkmayarak allan her yere bu gerelerden bol
bol yolladlar. Yeni gerelerin kullanlmasnn
renilmesi gerektiinden, nceleri birok gere
bozuldu. Aradan ok gemeden nce retilmesi,
sonra gere yollanmas gerektiini syleyen sesler
ykseldi. Mi-en-leh'-in rencisi olan Ni-en ise
byle yaplmasn nledi. yle dedi: nsan kendi
iini bozunca iyi renir. (yiden anlad abuk
renilmesiydi, nk lkenin az zaman vard.)
Bir defasnda demirciler lkenin snr bl-
gelerinde yaayan odunculara ok gl yeni
testereler yolladlar. Oduncular, o zamana dein
aa kesmekte keserler kullanmlard. 0-duncular,
testere ile bir ey yaplabileceine inanmadlarsa da,
yumuak gvdeli ince aalar kesmee koyuldular.
Yeni testere, tereya keser gibi kesiyordu. aran
oduncular bu kez yumuak ve daha kaln gvdeli
aalar denediler. Bu giriim de iyi sonulannca,
nce sert gvdeli ince aalar, ardndan da yine
sert gvdeli kaln aalar denediler. Testere hep
kolay-cack kesiyordu. Bunun zerine oduncular bir
tr esriklie kapldlar. En yal aalarn yumru
yumru kklerini srkleyerek getirip testerenin
altna koydular. Testere bu kez glkle ilerledi ve
ok snd, ama sonunda kklerin de kesimi
gerekletirilebildi. Oduncular kendilerinden
geerek bu kez testere ile kocaman bir ta kesmee
kalknca, gere doal olarak krld.

60
 Byk zntye kaplan odunculardan birka
Ni-en'e giderek yeni bir testere istediler. Ona utana
skla testerenin nasl garip bartlar kardn,
sonra da krldn anlattlar.
Testereyi size retmek iin retmenler
gelmemi miydi? diye sordu Ni-en dudaklarnda bir
glmsemeyle.
Geldiler, diye karlk verdi oduncular, imdi
anmsadk onlar.
Onlar da barmamlar myd? diye sordu Ni-
en.
Testere kadar yksek ses karmamlard, diye
karlk verdi oduncular.
O zaman yle dedi Ni-en: stediiniz yeni
testereler verilecek. Beendik sizi. Eer biz de sizin
gibi srekli olarak olanaksz denemi olmasaydk,
en sert kkleri bile kesebilen testereleri hibir
zaman yapamazdk.

YAZINDA DAVRANII YANSITAN DL

ZERNE
Me-ti, yle dedi: Ozan Kin-yeh, kendini yazn
dilini yeniletirme hizmetini yapm kii olarak
nitelendirebilir. Kin-yeh, iki tr dil saptamt.
Bunlardan biri, kulaa yaz dili gibi gelen, ar
ssl, halkn ne alma yaamnda, ne de bakaca
yerde kullanmad biemlenmi (stilize) dildi; teki
ise biimlenmemi, gnlk konumann salt
yanslamas niteliinde olan ve her yerde konuulan
bir dildi. Kin-yeh, ayn zamanda hem biimlenmi,
hem de doal olan bir dil kulland. Bunu ise
tmcelere temel olan dav-

61
ran ve tutumlara deer vererek salad. Tmcelere
yalnzca davran ve tutumlar soktu ve tmcelerden
bunlar srekli yanstt. Bu dili, yalnzca insanlarn
davranlarn dile getirdii iin, davran yanstan
dil (jest dili) olarak adlandrd. nsann tmcelerini
okuyabilmesinin en iyi yolu, okurken ayn zamanda
okunana uygun den devinimlerin yaplmasdr;
bunlar, sayg, fke, karsndakini inandrma istei,
alay, bellemek, karsndakini artmak, uyarmak,
korkmak ya da korku vermek anlamna gelebilecek
devinimlerdir. ou kez belli bir duyguyu (rnein
znty) dile getiren bir davran iersinde baka
tutum ve davranlar da varolabilir (herkesi tankla
armak, ekimser kalmak, hakszlk yapmak vb.)
Ozan Kin, dili davrann bir gereci olarak saptad;
ayrca bir insann kendi kendisiyle konutuktan
sonra bakalaryla konuabildiini biliyordu.

BYK YNTEM ZERNE

(Tarih yazarlnn glkleri)
Wei Prensi, sel basknlarna kar bir set
yaptrmt. Baz tarihiler bu yzden onun insan
sevgisini verler. Bu tarihiler, Prens'in. tarlalar
olmad iin sellerden de korkmalarna gerek
bulunmayan ok sayda insan bu ite zorla
altrdn ve bu set iin srekli vergi aldn, bu
nedenle eddi vergi alabilmek iin yaptrdnn bile
sylenebileceini gzden karmaktadrlar. Baka
baz tarihiler bunu gznnde tutarak Prens'i
yererler. Bunlar da sed-

62
din sel basknlarndan ok iyi koruduunu, Prens' in
de insanlar bir arada tutmak ve uygun ilere
vermek iin ok aba harcam olduunu gzden
karrlar.
Her iki gruba giren tarih yazarlarnda eksik
olan, Byk Yntem'dir. Wei'de yaayanlarn seller
karsndaki gvenlikleri bir yamaya
dnebiliyordu. Bu insanlar sellerin edde arpp
krln duyarken, bir yandan da son kurularn
Prens'e vermek iin toplamaktaydlar. Wei Prensi
bir eliyle set yaptrrken, teki eliyle para istemleri
ileri srebiliyordu. Ne var ki, olaylarn yazlmasnda
bir gr ayrl ve seim sorunu ortaya
kmaktadr ve tarihiler de neyi yazacaklarna bir
seim yaparak karar vermektedirler.

YOLA GETRLMES GEREKENLERN

YOLA GETRLMES
Me-ti'ye yle dediler: Yola getirilmesi ge-
rekenlere her zaman raslanacakt, Me-ti, yle
karlk verdi: Benim grdm topluma uymayan
kiiler, toplumu kendi bildiklerince dzeltmee
kalktlar; deiiklikler, gerekte kendi yararlarna
olan deiikliklerdi. Bu tr apansz saldrlar
gerekletirmekte byk glklerle karlaanlar,
ounlukla hastalandlar ve anlamsz davranlarda
bulundular, ama bu sylediim yalnzca bu gibi
kiilerin davranlarnn anlamnn ak-seik
anlalamadn belirtir, yoksa onlar da kendi
bildiklerince dzeltmee kalkan kiilerdi.

63
 en lkesinde eitsizlik ortadan kaldrld, in-
sann insan ezmesi ise elden geldiince gle-
tirildi. Buna karn topluma uymayan kiiler yine
var. Bunlara kar zel bir biimde davranl-
maktadr. Bu kiiler kafalarna gre giriimlerle bir
daha zarar vermemeleri iin nce ayr tutuluyorlar.
Eskiden bu ayr tutma, bu kiilerin belli binalara
kapatlmas yoluyla gerekletirilirdi, imdi ise
toplumun yararn dnenlerin tmnn
kendilerini geri ekmeleriyle gerekletiriliyor. Bu
gibiler, toplumsal kurumlar dzeltmee mahkm
ediliyorlar. Haklarnda dava almas zorunluluu
bulunanlar, davay yrtenlere dnyorlar.
Grevleri, yanl davranlarnn nedenlerini bulmak
ve sulu olduklarn saptadklar hakknda birer
savc gibi davranmak. Gerek retmenlerini,
gerekse belli toplumsal kurumlardan sorumlu
olanlar yarglyorlar. Bir takm deiiklikler
gerekletirebildiklerinde, ya da nerilerinin
olanakszl kendilerine kar kantlandnda, bu
zoraki grevleri de son bulmu oluyor. Sonuncu
durumda ounlukla bir zamanlar eletirmi
olduklar almalara veriliyorlar.
Sonra unu ekledi Me-ti: Ktleri yola ge-
tirmenin yolu, onlara bir eyleri dzeltme olanan
salamaktr.

KABA MATERYALZM ZERNE

Me-ti, yle dedi: Belli bir yzeysellik, bilimsel
aratrmalar asndan tmyle yararsz deildir.
nk yzeysel tutum, karmaklktan

64
korkmaz. Bu konuda hem ok yararl, hem de ok
yzeysel olan doktorlarmz anmsatrm.
Baarsnn nedenini bulmak iin kafatasn amak,
ya da, eer bir kol kesilmise, kaslar ve sinir
ularn dar ekip telle yapma bir kola balamak,
herkesin yapabilecei i midir? Bunu yapabilmek
iin dncede yle ok eleyip sk dokumamak
gerekir. Karmak iler karsnda duyulan korku,
ou kimseyi felce uratr. Bu kiiler, olup biten her
eyi gerekli grrler. Oysa ou kez olup bitenlerin
iinden yalnzca birka gerekten gereklidir, geri
kalan bir yana braklabilir, ya da baka trl
olabilir. Mi-en-leh, her eyi temelden deitirirken
hibir zaman bir ilik rgtlememi, elinde ok para
bulunmam, ya da kentlere nasl st salanabile-
cei zerinde kafa yormamt. O, karmaklktan
korkmazd; iliklerin ileyebilmesi, parann do-
laabilmesi ve kentlere st verilebilmesi iin olup
bitenlerin tmn de gerekli bulmad.

FELSEFENN KAYNAI
Me-ti, yle dedi: Felsefenin yine zgrle
kavuturulmas gerek. nk u anda tutuklu.
rencisi Ro, unu sordu: Kim tutuklad? Me-ti,
karlk verdi: Her yerde tutuklama peinde
koanlar. Ro sordu: Neden zgrle kavuturmak
gerek felsefeyi? Me-ti karlk verdi: Su halkn
zgrle kavuturmu olan Mi-en-leh bunu
yaparken felsefeden yararlandn syler.
Ro, sordu: Bu nasl bir felsefeydi, rene-

65
bilir miyiz bunu? Me-ti, karlk verdi: Sana o
felsefenin tutuklu olduunu syledim. Tutuklular
yalnzca kurtulu ve zgrlk konularna eilirler.
Ro, yle dedi: Karlklarn bir dng ier-
sinde, bu yolla ilerleyenleyiz. Me-ti, yle karlk
verdi: Dng iersinde ilerleyebiliriz. Bizim
sylediklerimiz var, bundan baka bir de eskiden
bize kalm olanlar var. Tmceleri, sava iin
balak seer gibi bir araya getiriyoruz.
Balatklarmzn tm de ayn lde g-
venilebilir deildir ve karlar arasnda da zdelik
yoktur. karlarnn ne olduunu savata
reneceiz. O zaman belki birkana kar kmak
zorunda kalacaz. lerlememizi ancak adm adm
gerekletirebiliriz.
Ro, yle dedi: Dmanlarmz ok bilgili.
Me-ti, karlk verdi: Dmanlarmz hakkn da
yalnz bunu sylemek yeterli deildir. Dman-
mz olular, bilgili olduklarn yalanlamaktadr.
Ro, yle dedi: Her yanda dmanlarmzn
uzun sre dndkleri, pek ok bilgi edindikleri,
ok ilerledikleri sylenecek. Peki, biz buna kar ne
yapabiliriz? Me-ti, yle karlk yeldi: Bize
dnme olana tanmadlar, neden? Bizim iin
bilgi edinmek zere aratrma yapmadlar;
yaptlarsa, ne rendiler? lerledikleri doruysa,
bizim sayemizde olmutur bu.
Me-ti, ozan Kin'in dizelerini and:
yi adamn sorguya ekilmesi:
ne k: Duyduk ki,
yi bir adammsn.
65
Satlk deilmisin ama
Eve den yldrm
Satlk deildir o da.
Dnmezmisin bir kez sylediinden.
Neymi sylediin?
Onurluymusun, sylermisin dncesi aka.
Hangi dnceni?
Yrekliymisin.
Kime kar?
Bilgeymisin.
Kimin iin?
Dnmezmisin kendi karn.
Kiminkidir o zaman dndn?
yi bir arkadamsn.
yi insanlar da var m arkadalarn arasnda?
Dinle imdi: Biliyoruz
Dmanmz olduunu. Onun iin
Bir duvar nne gtreceiz imdi seni.
Ama hizmetlerini
Dahas iyi yanlarn da gz nnde tutarak
yi bir duvar seeceiz sana, ve
Seni iyi tfeklerden frlayacak iyi kurunlarla vurup
yi bir krekle iyi toprak atacaz stne.

DNYA GR ZERNE
Me-ti, yle dedi: Deneylerden yola klarak
varlan yarglar arasnda, genellikle deneylere
gtrm olan oluumlar arasndaki gibi bir uyum
yoktur. Yarglarn birletirilmesi, altlarnda yatan
oluumlar hakknda tam bir gr sahibi
olunabilmesi iin yeterli deildir. ok say-

67
da yarg birbirine balandnda oluumlara d-
nebilmek ou kez zor olur. Bir gr oluturan,
dnyann tmdr, ama ortaya kan gr
dnyann tmn kapsamna almaz. Eer
amalanan olaylara egemen olmaksa, yarglar
deneylere balamak, onlar baka yarglara ba-
lamaktan daha iyidir. Me-ti, kesin dnya g-
rlerinin oluturulmasna karyd.

NEML BR NOKTAYI BELRTMEK

stad Me-ti, ocuklarla konuuyordu. Bir erkek
ocuk anszn dar kt. Bir sre sonra Me-ti de
dar ktnda ocuun bir alln arkasnda
durmu alamakta olduunu grd. Yanndan
geerken kaytsz bir ifadeyle yle dedi: Sesin
duyulmaz, nk rzgr ok kuvvetli. Me-ti
dndnde ocuun alamay kesmi olduunu
grd. stad Me-ti'nin alamasna gsterdii
nedenin, yani duyulma isteinin, alamasnn temel
nedeni olduunu kabul etmiti ocuk.

MANEVRA SANATI
Mi-en-leh, unu retti: Dar bir yolda arabayla
gidildiinde, ndeki arabaya dikkat etmek
zorunludur. nk bu yaplmazsa ndeki arabaya
arplr. Peki insan nnde giden arabaya nasl
dikkat eder? Bunu, o arabann da nnde giden
arabaya dikkat ederek yapar. Gerekte nde giden
arabann yoluna kan her eye dikkat etmek
zorunluluu vardr, nk o arabann gitmesi ya da
durmas nne kacak

68
eylere baldr. Demek ki, insan ayn zamanda
nnde giden arabann da srcs dururumun-
dadr. O araba, nne bir ey ktnda durmak
zorundadr. nmde gidenin yoluna engel k-
tnda ben de durmak zorunda kalrm, nk
nmde giden bamsz deildir. nsann nnde
gidenin neye baml olduunu sormas her zaman
ok byk nem tar.

OYUN KURALLARINA KARI GELMEK

Matematiki Ta, rencilerine ok dzensiz bir
ekil izdi ve onlara bu eklin alann hesaplamay
dev olarak verdi. renciler ekli genlere,
drtgenlere, dairelere ve alan hesaplanabilir
bakaca ekillere bldler, ama ilerinden hi biri
dzensiz eklin alann kesin olarak hesaplamay
baaramad. Bunun zerine stad Ta, bir makas
ald, ekli keserek bir tartya koyup tartt, teki
kefeye de alan kolayca he-saplanabilen bir
dikdrtgen koydu. Sonra kefeler ayn dzeye gelene
dein dikdrtgenden paralar kesti. Me-ti, onu bir
diyalektik yntem uygulaycs olarak nitelendirdi.
nk stad Ta, ekilleri yalnzca ekillerle
karlatran rencilerinin tersine alan
hesaplanacak ekli arl olan bir para kt
olarak ele alp tartm, bylece kurallara
aldrmakszn devi gerek bir dev niteliinde
grerek yerine getirmiti.
SAYGI ZERNE (SINIFSAL KENDN
BEENMLN ORTADAN KALDIRILMASI)
Kk burjuvalar snfsal kendini beenmi-
liklerine bir son vermek zorundaydlar. Ama snf
farkllamalar da olduklar gibi korunmalyd.
Kaldrm ressam, bakalarndan varlkl olan, ya da
bulunduu yerden tr bakalarndan ok yarar ya
da zarar dokunabilecek durumda olan kimsenin,
teki yurttalara oranla daha ok sayg
beklememesini sylemiti. Oysa byle bir kiiye, o
istemi olsun ya da olmasn, her frsatta bu saygnn
gsterildii gn gibi ortada deil mi?

SAYGI ZERNE (SAYMANIN GERE)

nsana yarar dokunanlar saymak iyi eydir. Ve
insan sayldnda daha yararl olabilir. Byk
deneyler geirmi kimse konutuunda odann ii
sessiz olmaldr. nerilerinin uygulandn gren,
nerileri zerinde daha iyi dnecektir.
.
M-EN-LEH'N OYU
Mi-en-leh'in lkesi Su, soyguncu devlet Ga'nn
saldrsna uramt. Soyguncu devlet Ga'ya yine
bir soyguncu devlet olan I-yeh dmand. I-yeh, Mi-
en-leh'in devletine, savunmasn desteklemek
amacyla silah ve yiyecek vermeyi nerdi. Su'da
yaayanlar bata bu yardm almaktan ekindiler.
Mi-en-leh ise hemen yle dedi: Zaman zaman bir
eyi nitelendirmek-

70
le, o ey karsnda tavr almak arasnda ayrm
yapmak gerekir. Bazan her ikisi de zorunludur.
Mi-en-leh, toplantda bulunamayacandan bir
mektup gnderdi. Mektupta yle diyordu: Oyumu,
I-yeh'li soyguncularn nerdikleri yardm ve
tfeklerin alnmasndan yana kullanyorum.

LDRMENN ETL YOLLARI

ldrmenin pek ok yolu vardr. nsan birinin
karnna bir bak saplayabilir, elindeki ekmei
alabilir, hastaln iyiletirmeyebilir, birini kt bir
evde yaamaa zorlayabilir, lesiye altrabilir,
karsndakini intihara itebilir, savaa yollayabilir
vb. Bizim devletimizde bunlardan pek az
yasaklanmtr.

G ANLAILABLENN EKC YANI

Anlalmas g olann kendine zg ekici bir
yan vardr. Kafa iileri ou kez daclar gibi
becerilerini kantlamak ya da gelitirmek iin
trmanlmas g doruklar severler. Dzeni kt
toplumlarda sama ilkeleri en iyi ilkeler diye tantan
kafa iilerine en yararl kiiler gzyle baklr.
Trmanlmas olanaksz dorua trmanabilmek bile
tmyle olanaksz deildir; belli bir ykseklie
dein u ya da bu yolla varlabilir. Baz filozoflarn
tmyle anlalmaz nitelikteki tmceleri asndan
da ayn durum geerlidir: Bu tmcelerin u ya da bu
kadar anlam ierir. Ayrca kafa iisi, dnr-

71
ken elden geldiince ok noktay gz nnde bu-
lundurmak, baka deyile aklarn yan sra anlam
ak olmayan pek ok noktay da beraberinde
tamak zorunda olduunu, bu ak olmayan
noktalarn oluturduu kitle iersinde yolunu
ardn, ama ak olmamasna karn, bu
noktalarn yine de dncelerine belli bir denge ve
oturmuluk saladn da bilir. Kk adama
gelince, genel dncelere daldnda her eyin ok
kark olduunu ve bu karklk ierisinde
dnmenin de pek ie yaramadn saptamaktan
holanmad sylenemez. Kafasnn iindeki
kargaa, ayn zamanda yeryzne egemen olan
kargaadr. zellikle onun bak asndan dnyay
bir dzene sokabilmek, son derece zor bir itir. Bu
durumda kafasnn iindeki dncelerin bir dzene
sokulmas nasl gerekletirilebilir?

N-EN'N ADI
Me-ti, yle dedi: Ni-en'in ad, kt vglerle
lekelendi. Bu ad kutsamak iin yaklan ttslerin
dumanndan artk altnda ne olduu grnmyor ve
herkes: Burada bir eyler sakl olmal, diyor.
Buradaki vg, rvet kokan bir vg. vg
gerektiinde onu bulmak iin her yere bavulur,
doaldr bu. iyi ilerin vlmesi iin kt kiilerin
rvetle elde edilmesi gerekir. Ni-en'in zamannda
ise ok vg gerekliydi; nk gidilen yolun
varaca yer belli deildi ve yolgstericinin elinde
kantlar yoktu. Daha yaamlarnda ekin yetitiini
grmemi olan a

72
kimselere tohum ekmeleri sylenmiti. Bu insanlar,
tohumlar avu avu frlatp atmaa ve patatesleri
de yerin altnda saklamaa zorlandklarna inanmak
zorunda kalmlard.

ME-T'NN, N-EN'N TAKMA ADINA

LKN NERS '
Me-ti, Ni-en'in hep byk diye deil, yararl
diye nitelendirilmesini nerdi. Ama zaman, bu tr
bir vg iin erkendi henz. Yararllar ok uzun bir
sre her trl yenginin parltsndan uzak
kalmlard; bu yzden imdi birine yararl demek,
kimseye onun nderlik yapabilecei konusunda
gven alayamazd. nder dendiinde o gne
dein herkes kendine yarar dokunabilen kiileri
anlamt. Me-ti, nerisinin deersiz olduunu ksa
srede anlad. Ve yle dedi: Benim asl istediim
yararl kiilerin byk kiiler diye bilinmeleriydi.
Ama imdi Ni-en asndan durum zaten byle.
Eskiden egemenlii elinde tutan bir avu smrc
ezilenlere srekli olarak en ok bask yapann
gerekte ok yararl olduunu kantlamaa alrd.
imdi ise yararl olana byk deniyor.

SEVENLERN KARILIKLI TASARIMLARI

Me-ti, yle dedi: Pek ok kii, dostlarnn
onlara ilikin tasarmlarn hibir zaman yeterli
bulmaz. Kendini beenmilikleri, seven insann
sevdiine ilikin yepyeni bir tasarm yaratt
gereini grmelerini engeller. nsan grtklerini,
kendisi hakknda iyi tasarmlar o-

73
lanlar arasndan semelidir; bu tasarm hakl
karma giriimi, insan iyiye gtren yoldur. Buna
karlk hakl karlamayacak tasarma dayanmak
ktdr. nk seven kii d krklna
uradnda cn tasarmdan deil, o tasarma yol
aan kiiden alr.

YALILARIN DKS
Yal insanlarn koruma gerektiren dks,
onlarn artk inandrma glerine gvenemeyi-
lerinden ve bu nedenle yetkelerine dayanmak zo-
runda kallarndan ileri gelir. Geirmi olduklar
deneyler onlar baz nerilerde bulunma konusunda
hakl klabilir geri; gelgelelim bu kiiler
deneylerini ou kez unutmu olurlar. Artk yeni
sevgiler kazanabilecek denli gl olmadklarndan,
eski sevgilerle yetinmek zorundadrlar. Ancak yava
sesle konuabilirler; bundan tr yanlarndayken
susmak gerekir. Ne syleyeceklerini sk sk
kartrdklarndan, uzun konuurlar. Artk
sevilmediklerinden buyurgandrlar. Sabrszlklar,
lmn yaklam oluundan ileri gelir. Artk hibir
eyi denetleyebilecek durumda olmadklarndan
kuku iersinde yaarlar. Bundan byle yaantlara
ortak edilemeyeceklerinden, eski ortak yaantlarn
anmsatrlar. Verebilecekleri yarar alabilmek ve yol
aabilecekleri zarara engel olmak ok gtr. Btn
bu nedenlerden tr yallara kar daha sevecen ve
daha hogrl davranmak gerekir.

LM KORKUSU ZERNE
Me-ti, yle dedi: Bana sorarsanz amzn
74
insanlar genellikle bo yaamdan ok az, lmden
ise ok fazla korkuyorlar. lmden bunca kork-
malarnn nedeni ellerindekileri kaptrmamak iil
srekli aba harcamalar; bu abay harcamazlarsa
yitirirler ellerindekileri. nsanlar kendilerini yanl
tasarmlardan ok zor kurtarabiliyorlar. Elindekini
kaptrmann kt yan, insann geride eli bo
kalmasdr. Oysa yaam bir kez kaptrlrsa, insan da
geride kalmaz. Yaamsz varolmak, kt olurdu
belki; ama yaamayan artk varolamaz ki.

GECLK ZERNE
H-Yeh ve Ka-meh stadlarn retmi ol-
duklar Byk Yntem'e dayanlarak her eyin geici
olduundan ok fazla sz ediliyor, dedi Me-ti iini
ekerek. ok kimse bunu kkl bir deiiklik olarak
gryor. ktidar sahiplerini de bu geicilii ileri
srerek korkutuyorlar. Oysa byle yaplmakla ancak
Byk Yntem'in kt bir uygulamas verilmi
oluyor. Gerekte Byk Yntem, baz eylerin nasl
geici klnabileceinden sz edilmesini n grr.

BENCLLK ZERNE
Yan-u, yle retti: Bencillik ktdr,
denildiinde, devletin o an iinde bulunduu or-
tamda bencilliin kt ynde etkin olduu d-
nlr. Ben, byle bir ortam kt olarak nite-
lendiriyorum.
Eer satclar kalitesi dk mallar iin yksek
fiyatlar isteyebiliyorlarsa; eer yoksullar

75
ok az bir karlk iin ok almaa zorlanabi-
liyorsa; eer kazan salayabilecek bulular in-
sanlardan uzak tutulabiliyorsa; eer aile bireyleri
birbirlerini kayrabiliyorlarsa; eer kaba gle bir
eye eriilebiliyorsa; eer hile bir ie yaryorsa; eer
igzarlk yararl oluyorsa; eer adil olmak
sakncalar getirebiliyorsa o zaman bencillik var
demektir. Eer bencilliin olmamas isteniyorsa, o
zaman yaplacak i bencillii yermek deil,
bencilliin gereksiz olaca bir ortam yaratmaktr.
Bencillii yermek ou kez bencillii olas,
hatta gerekli klan bir ortam ayakta tutmak istemek
anlamna gelir. (Eer insan ok, yiyecek azsa, o
zaman ya herkes alktan lr, ya da bencil
davranan birka kii hayatta kalr.)
Bakalarna ynelik olmadka bencilliin
sakncal yan yoktur. Ama insann kendi kendisini
gereince sevmemesinin sakncal baz yanlar
vardr. Gerek ar bencillik, gerekse insann kendini
yeterince sevmemesi kt durumlarn kayna
olabilir. Kendini yeterince sevmeyen, kendini
sevdirmenin yollarn aramayanlar, ykanmak iin
kendine sabun salamayan kadn, kendini eitecek
bilgileri edinmeyen erkek, kendine bakmayp uyuza
yakalanan insan btn bu kiiler sefaletleriyle
toplumu kirletirler.
Yaamn slak bir delikte geirmee rza gs-
teren, ar i yznden belinin erken bklmesine
ses karmayan, az bilmekte saknca grmeyen kii
topluma, tpk ona otursun diye slak bir delik
gsteren, onun belini bken ve onu bilgiden

76
uzak tutan kii gibi barbar bir grnm vermi olur.
Bakalarnn zararna ynelmeyen bencillii
zleyenler, kendini sevmenin bu doru biimini
oluturacak bir ortam aramaldrlar. Byle bir
ortam insann kendini sevmesinin yaygnlat bir
ortamdr.

DEEN ARALAR
Me-ti, unu anlatt: Su lkesinden kii, Ga'l
kiiyle arpyorlard. Uzun sren arpma
sonucunda Su'lulardan ikisi ld; Ga'llarn biri
ar, teki hafif yaraland. Bu durum karsnda
canl kalan tek Su'lu kamaa balad. Su lkesinin
yenilgisi kesin grnyordu. Ama anszn Su'lu
adamn kann her eyi deitirdii anlald.
Ga'l hasm, arkadalar yaral olduundan, onun
peine tek bana dmt. Su'lu adam, Ga'l
hasmn karsnda yalnz bulunca ldrd. Sonra
gecikmeksizin geri dnd ve kalan iki yaral
dmann da kolayca ldrd. Su'lu adam, kan
yalnzca yenilgi belirtisi deil, ama bir yengi arac
olabileceini de anlamt.
Me-ti, unu da ekledi szlerine: Su'lu adam bir
baka adan da diyalektik yntem uygulayan biri
diye nitelendirmek gerekir; nk o, dman belli
bir noktada birlik ve btnlk oluturmayan bir
gurup olarak saptamt. Savama gcne her
Ga'l sahipti, ama ilerinden yalnz biri
koabiliyordu. Daha iyi deyile: Dman henz
btn olarak savaabiliyor, ama

77
ancak te bir olarak koabiliyordu. Bu saptama
onlar birbirlerinden ayrmay olas kld.

SSTEMLERN ELE ALINII

Filozoflar, tmceleri tek bana ele alndnda
genellikle ok kzarlar. Me-ti ise tersine byle
yaplmasn tledi ve yle dedi: Sistem
tmceleri birbirine bir etenin yeleri gibi baldr.
Onlar tek tek yenmek daha kolaydr; bu nedenle
tmceleri birbirinden ayrmak gerekir.
Anlalabilmeleri iin tmceler gerekle birer birer
karlatrlmaldr. Birlikte belki ancak tek bir su
ilerken grlmlerdir; buna karlk her birinin
tek bana iledii sular eitlidir. Baka bir rnek:
Yamur aadan yukar yaar. tmcesi birok
tmceye (rnein Yemi iekten olur.
tmcesine) uyar, ama yamura uymaz.

ONURUN SAVUNULMASI
Me-ti, yle dedi: Ki-kau'nun onurunu sa-
vunduunu duyuyorum. Ama onuru yok grne
baklrsa. nk grnte dostlar yok. Onun
onurunu ancak dostlar savunabilirlerdi; Ki-kau'nun
onuru kendisinde deil, dostlarnda oluur. Bir
insann ad demektir onur; size kendim iin
sylediklerim onurum deildir; benim onurumu
sizlerin benim hakkmda syledikleriniz oluturur.
Kin-yeh, en-teh'e yle dedi: Toplulukta bir
kadnn sylediine gre sen kendini onun kocasna
vermek istemisin, kocas ise senin bu

73
isteini geri evirmi. Bu szler karsnda sustum,
nk bu konular zerinde ayrntlara girilmesini
istemedim.
Bay Keuner yle dedi: O adama kadnn ya da
kocasnn yalan sylediini kantlamaa alma.
nk iin iyzn kendisi de biliyordur, ya da
bilmek istemiyordur. O adam elli yl boyunca
yaknn oldu senin, ama o gece sana ihanet etti.
Bunu, aklamak zorunda kalsayd, ondan sonra elli
saniye iin olsun senin yzne bakabilir miydi?

BREYN DAVRANII ZERNE

Davran biimleri zerine retici bir kitap
yazan Kin-yeh, bireyin belli bir anda iinde
bulunduu durumdaki davran zerinde ok az
durdu. Oysa kendisinden nceki retmenler bunun
tam tersini yapmlard. Kin-yeh, yle dedi:
amzda birey, yalnzca btnn bir parasdr ve
durum her an deiebilir niteliktedir. Artk yaln
davran diye bir ey kalmamtr. rnein bir kadn
anne olmak iin hangi kurnazla bavuracan, ya
da olmamak iin neler yapmas gerektiini nasl
bilecektir? Hayat arkada olarak setii adamn
nasl biri olduunu, ya da bu adamn bana nelerin
geleceini bilebilir mi? O kadn ocuuna st
bulabilmek iin belki de bir devrime katlmak
zorunda kalacaktr.
HAKSIZLIK YAPMAK VE HAKSIZLIK
KARISINDA SUSMAK
Me-ti, yle dedi: Hakszlk karsnda sus-
79
mann ne denli yanl bir tutum olduunu belirtmek,
hakszlk yapmann ne denli yanl olduunu
belirtmekten daha nemlidir. Hakszlk yapma
frsat az insann eline geer; hakszla boyun
eenlerin says ise ok yksektir. nsann kendine
acmasn da iermeyen bakalarna acma, kendine
acmay da ieren bakalarna acmaya oranla daha
az gven verici nitelikte saylmaldr.

[BREYN SUU VE YANLII]

Me-ti, yle dedi: Genellikle insann susuz
yere yedii sillelere dayanmasnn, hakettii
sillelere dayanmasndan daha g olduu sylenir.
Bana gelince, tam tersini dnyorum. Kendi
suum olmadan yediim sille, beni greceli olarak
az tasalandrr, ama kendim yol amsam, yediim
sillenin altndan kolay kalkamam. Ancak u da var
ki, ben, kendimi bakalarna oranla ok daha fazla
eyden sorumlu tutarm. Hastalklar, dahas savalar
karsnda bile yanlmn nerede olduunu
dnrm.

ECNSELLERN DAVRANII ZERNE

Ecinseller arkadalaryla konuurken o-
unlukla tatl bir yaknlk gstermekle sulanrlar
ve ciddi dnen kiilerin bu davran gln
bulduklar sylenir. Peki erkeklerin kadnlara
davranlar bundan farkl mdr? Ya sz edilen
tatl yaknlk ve cokunun gsterilmesi, nerede
olursa olsun yerilmeli, ya da nerede olursa olsun ho
grlmelidir.

80
HATALARI SAKLAMAK ZERNE
Me-ti, yle dedi: En kt olan hatal olmak
deildir, ama onlarla savamaa bile kal-
kmamaktr kt olan. Hatalar saklamak ktdr.
nsan ne ise, onu gsteremiyorsa, bu kendi iin
ktdr. Ama olduundan baka trl grnyorsa,
bu bakalar iin ktdr. Hatalarn gstermediin
birinin senin yannda savaa katlmasn nasl
bekleyebilirsin? Olduundan baka trl grnmek
iin harcadn aba, senin tm savama gcn
tketir. rnein, korkak olduunu bildii takdirde
arkadann seni kabul etmeyeceinden korkarsn.
Ama onun asl korkaca, yalnzca senin
korkaklnn douraca sonulardr ve eer senin
korkak olduunu bilirse, o bu sonulardan senin
yapabileceinden daha iyi kanabilir. nsan yalanc
bile olsa, en azndan en iyi dostlarna bu niteliini
belirtmelidir; bu konuda yalan sylemek hakkna
hibir ekilde sahip deildir.

[KADININ ZNASI ZERNE]

Me-ti'ye, evli kadnn kocasna sadk kal-
mamasnn ahlka aykr olup olmad soruldu.
Me-ti, yle karlk verdi: Bir bardak ayn,
yatan, kitabn, bir kadnn cinsiyet organnn,
ksacas her eyin ancak satn alnabilerek elde
edilebildii bir lkede alcnn aldn kendine
saklamasn engellememek gerekir. Bir apartmanda
daire kiralarsam, ev sahibi bu dairede bakalarn da
oturtmak hakkna sahip midir? Cinsiyet organn
kiralamak iin para alan kad-

81
nn, organn bakalarna da kiraya vermesi, tersi
taraflar arasnda kararlatrlm olmadka, ahlka
aykrdr. Ancak bu tr lkelerde cinsiyet organn
kiraya vermeyen kadn ne yiyecek bir lokma, ne de
bir barnak bulabilir; dolaysyla o kadnn
aldatmas, yalnzca ahlka aykr bir szlemeye
aykr davranmak anlamn tar. Dnn ki,
plakln satmayan kadn, bu plakln rtmek
iin bir ey alamaz! Demek istediim u: Byle
lkelerde hem zina, hem de evlilik ahlka aykrdr.

BYK YNTEM
Byk Yntem, balamalarn yaplmasnn ve
zlmesinin, deiikliklerden yararlanmann,
deiikliklere baml olmann, deiiklikler ya-
ratmann ve yaratclar deitirmenin, birimlerin
paralara ayrlmasnn ve olumasnn, birbirini
iermeyen kartlklarn bamszlktan yoksun
oluunun, badamaz gibi grnen kartlklarn
badaabilirliin'n pratik retiidir. Byk Yntem,
nesnelerde oluumlar saptamak ve bunlardan
yararlanmak olanan salar. Eyleme gemeyi olas
klan sorular ortaya konmasna ortam hazrlar.

RETMEE SON VERME SANATI

Me-ti, yle dedi: Her retmen zaman
geldiinde retmee son vermeyi bilmelidir. Bu,
renilmesi g bir sanattr. Zaman geldiinde artk
gerekler konuabilsin diye susabilenlerin says
azdr. retmee ne zaman son verilmesi

82
gerektiini bilenlerin says da ok azdr. nsan bir
zamanlar kendi yapt yanllar rencisi de
yapmasn diye aba harcadktan sonra bunun tersine
tank olursa, znt duyar hi kuskusuz. Artk t
verememek, artk t alamamak kadar kt
olabilir.

DEVRMN BROK KOULU

Mi-en-leh, devrim iin pek ok koul sayd.
Zaman kouluna gelince, devrim iin al-
lamayacak bir zamann dnlemeyeceini belirtti.

KLK ZERNE
Me-ti, yle retti: Yoksullar arasnda
zenginlerden daha az ayrm bulunduu doru
deildir. Yalnz zenginleri birbirinden ayran iz-
giler, yoksullar birbirinden ayranlarn saysndan
oktur. Gelecekte, zengin ve yoksul ayrm
kalmadnda durum nasl olacaktr? O zaman da
insanlar arasnda birtakm ayrmlar olacaktr hi
kukusuz, ama bunlarn yaps baka olacaktr. Bir
karlatrma iin rnein, aalar ele alalm.
Deiik yerlerde yetien, yalnz bir yandan, ya
da eitli ynlerden alan, beslendikleri topraklar
farkl olan, rzgra kar olan ve olmayan aalar
arasndaki ayrmlar, ilk bakta benzer yerlerde
yetien aalar arasndaki ayrmlardan oktur.
Bunlar zgr bir gelime izgisi izler. Bu arada
tuhaf biimde gelienler ilk bakta normallerden
daha ok gze arpar. eitli rnekler arasndan
birini seelim: lerle-

83
me ile, balang noktas asndan bakalarndan
ileride olmak ayn eyler deildir.

AHLK FELSEFELERNN YERLMES

nl Komunu kendin gibi sev. tmcesiyle
ilgili olarak Me-ti, bir defasnda yle dedi: -iler
byle davranrlarsa, insann bakasn sevmesinin,
kendini sevmemesi kouluna bal olduu bir
ortam hibir zaman ortadan kaldramazlar.
Smrcler iilere srekli olarak ahlka
uygun davranmalarn tlerler. Koullar ise onlar
ahlka aykr davranmaa zorlar. Buna karlk
kendilerini ezenlere kar atklar savamn her
annda ahlkldrlar.
Mi-en-leh, yle dedi: Ezenlere ve smrenlere
kar atmz savamn yararlar bizim ahlkmz
oluturur.
Me-ti, yle dedi: Yoksullarn eli aktr. Alk
ekenler konuklarn iyi arlarlar. Esirgemeyenler,
kendilerinden esirgenenlerdir.
Me-ti, yle dedi: Kt bir yaam insanlar
lmden ok korkutmaldr. Belki zaman olur, daha
iyisine kavuabilmek iin kt yaamnz ortaya
koymak zorunda kalabilirsiniz. Buna karlk lm
olasl kesinse, byle bir tehlikeye asla
atlmamanz gerekir.
Me-ti, yle dedi: Alk kt bir adr.
Eski ahlk reticileri, yalnzca erdem uruna
erdemli davrann gereke erdem olduunda

84
direnirler. Ka-meh ise iileri byle erdemler
karsnda uyarr ve onlara yalnzca kendilerine
yarar salayacak erdemlerden yana olmalarn
tler.
Baz kt durumlarda belli erdemleri isteyen
sesler daha da ykselir. Erdemler ktlklerin
yenilmesi iin kullanlmazsa ve ktlkler ye-
nildikten sonra varln daha uzun sre korursa,
ou kez yeni kt durumlarn kayna olur.
Yreklilik, direnme gc, gerek sevgisi ve
zveriye hazr olma gibi erdemlerde buna ok
raslanmtr.
Ezilenler ve smrlenler adaletten yanadr.
Ama onlara gre adaletin egemen olmas iin
basknn ve smrnn sona ermesi deil, basknn
ve smrnn sona ermesi iin adaletin egemen
olmas nemlidir. Sylenen hep bu olduuna gre,
ezilenlerin ve smrlenlerin dil olmadklar
sonucuna varmak gerekiyor!
Me-ti, yle dedi: zgrlk, iyilik, adalet,
beeni ve eli aklk retim sorunlardr.
Me-ti, yle dedi: Ahlka uygun davrantan
ben ancak retici bir davran anlayabilirim. ster
ahlka uygun, ister ahlka aykr olsun, tm
davran ve tutumlarn kayna retim ilikileridir.
Me-ti, yle dedi: Ka-meh ve Mi-en-leh ortaya
bir ahlk retisi koymamlardr.
Bazlarnca iyi insan diye bilinen bir ii iin
Me-ti, yle dedi: Kimseye zarar dokun-

85
mamak, iyi olmak demek deildir.
Me-ti, yle dedi: Yoksullar eli ak olmazlarsa
ileri bitik demektir. Onlar, kendilerine ve kendileri
gibi olanlara eli ak davranmaldrlar. ilere bunu
savalar retir.
Me-ti, yle dedi: Yaayandan holanmayan,
yaamdan da zevk almaz.
Me-ti, yle dedi: Kendilerinkinden baka
yaam desteklemeyenler, yetersiz bir yaam sr-
drrler. Kk insanlar bakalarn soymak zo-
rundadrlar. Byk insanlar ise onlara kar eli ak
davranrlar. Benim rasladm savaan iiler,
byk insanlard.

GLMECE ZERNE
Me-ti yle dedi: Ciddi konulara glemeyen
insanlar vardr. Onlara kzmamak gerek; ama ciddi
konularda glmeyi yasaklamak da doru deil.
Ciddi konular zerinde glerek ya da ciddiyetle
konuulabilir, tpk gln konular zerinde
ciddiyetle ya da glerek konuulabildii gibi.
Glmeceden yoksun insanlarn "Byk Yn-
tem'i kavrayabilmeleri daha gtr.

BUYURGAN TLER ZERNE

Me-ti, yle dedi: yi tlere uymak ne denli
iyiyse, t vermeyi iyi bilenleri kr krne
dinlemek de o denli sakncaldr. nk byle bir
tutum verilen tlerin iyi olup olma-

66
dna baklmakszn tutulmasna yol aar. Yersiz
tleri tutmak budalalara zgdr. t verenler,
bazlarnn dikkate alnmamas olaslm dnerek
nerilerine neriler eklemelidirler. t arayanlar
ise, kendilerine verilecek ilk tleri tutamamalar
ya da tutmak istememeleri durumunda
bavurabilecekleri ek tler istemelidirler.

YLK
Baz insanlar bakalarna birtakm hizmetlerde
bulunduklar iin iyi kiiler olarak ortaya karlar.
Yaptklar hizmetlerle kendi yararlarn
desteklememilerdir; dolaysyla bu tr dav-
ranmalar belirli bir nedene bal deildir. Salt iyilik
olsun diye yapmlardr yaptklarn. Eer bir
insann yararlar belirgin deilse (grnrde
deilse), ya da yararlarn gzetmekte geliigzel
davranyorsa, sz edilen trden iyilik sfatn
kazanmas kolaydr. rnein, bakasna para veren
ve karlnda yalnzca dzmece vgler isteyen,
iyi insan dedirtebilir kendisine. nk dzmece
vgler sylemek, para vermekten daha kolaydr
insanlar iin. Gelirler arasnda byk farkllklar
bulunan toplum dzenlerinde insanlarn iyi
niteliini kazanmalar kolaydr. Ama biraz dikkatli
bakldnda bu tr iyiliin toplumsal adan nem
tamad, grlr. ok dikkatli bakldnda ise
genellikle ok sakncal olduu ortaya kar.
Birine verilen zararn hafife alnmas, bir inam
bir bakasna zarar vermee gtren nedenleri
onaylamaa belli lde hazr olu, bu
87
iyiliin grnmleri arasndadr. Byle iyi olan kii
yle dnr byk bir olaslkla: Benim bakasna
yapabileceimin bana da yaplmasna ses karmam.
Bu arada eer biri kar da, bakasna verebilecei
zarardan daha bynn kendisine verilmesine
boyun emee hazr olursa, byle bir grnt
yaratrsa, o zaman o kii ok, hem de pek ok iyi bir
insan olarak nitelendirilir.
Bylece gerek karn a olana bir para ekmek
veren, gerekse a olann yapt hrszl
balayan iyi sfatn kazanr. Bu, yakndan ba-
kldkta nemsiz, ok daha dikkatle bakldnda ise
sakncal bir niteliktir.
Bu tr iyiliin gerek yaplmas, gerekse ya-
ylmas ok nemli deildir. nsanlarn barbar-
lklarn affetmek gibi, insanlarn barbarlktan
tiksinmelerini salamak da nemli deildir, dahas
zararldr. Belli toplumsal durumlar rnein
savalar gerekli klar. Byle zamanlarda bazlar iyi
insan niteliini savaa kar konuarak alrlar.

EN-TEH DUYMAK STEMEYEN BRNE

SYLED BUNLARI, BU NEDENLE ASLINDA
H AZINI AMAYABLRD DE
Dmlenebilir birbirine kopan ipin paralar
stelik tutar da yine, ama
Ne var ki ip kopmutur bir kez.
Raslarz belki yine, ama
Braktn yer var ya Orada
bulamazsn artk beni.

88
ME-T'NN RENCLER,
RETMENLERN TANIMIYORLAR
Me-ti, rencilerine ok iyi bir retmen ve ok
yakn bir dosttu. Snfa bazen bir saat, bazan alt
saat, bazan da yalnzca be dakika iin gelirdi; ama
ne zaman gelse rencileri onun kendilerine
syleyecek bir eyi olduunu bilirlerdi. Me-ti, sk
sk halk az diye nitelendirilen yanl tmcelere
glerdi. Salam kafann ancak salam bedende
bulunabilecei szyle de alay ederdi. Ama yine de
rencileri onun kendilerine ne denli yakn
olduunu eitli tutum ve davranlarndan
anlarlard. rencilerinin en nemsiz hastalklaryla
bile yakndan ilgilenir, t verirdi. En nemsiz
skntlarnn bile nedenini hemen ortaya karrd.
Me-ti, rencilerine olanaklarnn elverdii en
yksek dzeye ulamalarnda yardmc olduundan,
rencileri de her yerde takdir grrd. Onlarla
birlikte olmasa bile, rencileri gereksinme
duyduklarnda onu her zaman bulabileceklerini
bilirlerdi.
Ama bir sabah yanlarna yabanc bir adamn
geldiini grdler. Bu adam sesi ve grnyle
henz eski retmenlerine benzemekteydi, ama
davranlar ve szleri bakayd. Bunu,
retmenlerinin kendilerine retmi olduu gibi,
hemen ve itenlikle sylediklerinde, adam suratn
ast ve ekilip gitti. O gn onu bir daha grmediler.
Adam, her gn snfa gelmeyi srdrd. Ama
zorunlu, fakat skc bir grevi yerine getiriyormu
gibi geldi ve rencileri adamn

89
yanlarndan abuk gidebilmek iin her bahaneden
yararlandn anladlar.
Balangta baz renciler, retmenlerinin
tm dncelerini dolduran bir ii bulunduunu
sandlar. Ama aradan haftalar getikten sonra Me-ti,
yle dedi: Artk birbirimizle konua-bilmemiz
olanakszdr. Bunu duyan renciler korkuyla
irkildiler.
Me-ti grmedi onlarn korktuklarn. Bir
rencisinin sabah stne kalas den kolunun
askda olduunu da grmedi. Yine arabuk ekilip
gitti.
Onlara eskiden yazdrm olduu tmceleri
okutturdu, bu tmceler zerinde tartmalar at.
Ama rencileri unun ya da bunun deitirilmesini
nerdiklerinde, bunu bo yere kl krk yarma olarak
nitelendirdi ve kzgn bir ifadeyle artk
rencilerine syleyecek bir eyi olmadm
bildirdi.
O gnden sonra rencilerini yok sayd. -
rencilerinin yaptklaryla ilgilenmedii gibi, sy-
lediklerini de dinlemek istemedi. Skntlarn u-
mursamad. Buna karn her gn birka saati eski
snflarnda geirmelerini buyruklad. Kendisi ise
hi gelmez oldu.
Yl sonu yaklatnda, Ma'hlar, Me-ti' den
kendilerine rencilerinden birini yollamasn
istediler. Me-ti, snfa gitti. rencileri snftaydlar
geri, ama Me-ti'yi ilgilendirmeyen konulardan Me-
ti'ye yabanc olan szcklerle konumaktaydlar.
Me-ti, aradan birka dakika geince, daha geliinin
nedenini bile aklamamken, fkeyle bararak
onlara ilerinden hi bi-

90
rini ie yarar bulmadn syledi.
Bunun zerine rencilerden biri eski bir ki-
kaptan u meseli okudu: Sun'lu bir halk temsilcisi
hasat zaman Kwan eyaletine gelmiti. Rzgrda
dalgalanan buday tarlalarnn yannda byk bir
toprak parasnn ekilmemi uzandn grd. Bu
topran verimli olduunu bildiinden, doru
topran sahibi olan kylye gitti, adam kapsnn
nne ararak yle dedi: Buday saplar,
tanelerin arl altnda bklyor. Sun kentindeki
iilerin ise yiyecek ekmekleri yok. Git ve
budayn bi.
Ama komular yle dediler: Onun tarlalarnda
nasl buday olabilir? lkbaharda topran
ekmemiti ki!
Bir sre sessizlik oldu. retmen, nefret dolu
baklarn rencilerinin zerinde gezdirdikten
sonra, artk sk sk beraber grld yabanc bir
adama dnerek: Bunlar deimi, dedi.
Yabancya gelince, onun rencilere dikilen
gzlerinde Me-ti'ninkilerden daha az nefret vard.
renciler henz tmyle yitirmemilerdi u-
mutlarn. Ama Me-ti, okuyan bir rencinin elin-
deki kitab kapp yere frlatt, sonra hzl admlarla
snftan kt.
Bunun zerine rencilerin iinden alayanlar
oldu. Ama sonra tm snftan ktlar ve snfn
kapsn kilitlediler.

ADALET ZERNE
Ka-meh, hukuku yaratann adalet olmad-
91
n, herhangi bir zamanda varolan hukuk kural-
larnn, mahkemelerin, yasaklarn vb. bir takm
bulank ve genel nitelikte tasarmlarn doumuna
yol atn kantlad. Bu tasarmlara gre sanki
adalet denen eyi bulan tanrsal bir varlk vard, ya
da insan doutan bir adalet duygusunu iinde
tayordu. Hukuk dzeni toplumun ok sayda ve
birbiriyle elien gereksinimlerini karlamak
zorundadr; bu yzden o da kendi iersinde
elikilidir ve ou kez gereince etkin olamaz.
Hukuk, adaletin maddelemi biimi olduu
savndadr, oysa gerekte yalnzca onun so-
yutlam biimidir. Adalet tm elikileri siler ve
bunu hibir zaman insanlar arasndaki olaylara
karmak zorunda olmad iin yapabilir. Bu
yzden adalet hukuktan daha mkemmeldir.

[LERN GREV]
Klasikleri iyi incelememi olan baz kiilere
gre ii snfnn insanla kar zel bir grevi
vardr. Bu, gerekte sakncal bir az kalabaldr.
i snf, yerinde saydnda durumu en ok
ktleecek snf olduunu anladnda, insanln
en ilerici kesimini oluturur. Ama ii snfnn
insanla kar hibir borcu yoktur. nsanlk ona
borludur. zel grev, grevlendirilmi olma
anlamna gelir. zel grevi olanlar da
grevlendirilmi kiilerdir. rnein, kendime bir
para ekmek bulmakla grevlendirildiimi syle-
mem sama olur. ilerin, kendilerini u ya da bu
biimde grevlendirenlerin tmne kukuyla
bakmalar gerekir.

92
[YAN TUTMA VE NESNELLK]
Me-ti'ye u soruldu: insandan ayn zamanda
hem nesnel olmasn, hem de yan tutmasn nasl
isteyebilirsiniz? Me-ti'nin karl yle oldu: Eer
tutulan yan nesnel adan doru ise, o zaman
nesnellik ile yan tutma arasnda bir ayrm kalmaz.

BAKASININ YLNE BAIMLI OLMAK

Mi-en-leh srgndeyken btn k boyunca
penceresinden kular besledi. Onlar benim
iyiliime baml, dedi; nk yiyecekleri yok ve
bir parti kurmalar da olanaksz.

RESM SANATI VE RESSAMLAR ZERNE

Bir gn Me-ti'ye gen bir ressam geldi. Res-
samn babasyla erkek kardeleri mavna srcs
olarak alyorlard. Aralarnda u konuma geti:
Mavna srcs olan baban grmyorum
resimlerinde. Yalnz babamn resmini mi
yapmam gerekir? Hayr, baka mavna
srcleri de olabilir, ama ben senin resimlerinde
hi mavna srcs grmyorum. Neden hep
mavna srcleri olsun? Bakalarnn resmini
yapamaz mym? Yapabilirsin hi kukusuz,
ne var ki, ben senin resimlerinde ok almalarna
karn az para alan baka insanlar da
gremiyorum. Peki zgr deil miyim
istediim eyin resmini yapmakta? zgrsn,
ama ben senin ne yapmak istediini anlayamadm.
Mavna srclerinin durumu ok k-

93
t. Onlara yardm etmek isteyenler var. Ya da
onlara herkes yardm etmek zorunda. Sen ise du-
rumu biliyorsun, resim yapabiliyorsun, ama kalkm
ay ieklerinin resmini yapyorsun! Balanr
davran m bu? Ben ay iei resmi
yapmyorum, bir takm izgiler iziyorum, lekeler
yapyorum ve bu arada iimden gelen duygular
resme dkyorum. Peki bunlar hi olmazsa
mavna srclerinin kt durumlaryla ilgisi olan
duygular m? Belki. Demek ki unuttun
onlar. Yalnzca duygularn anmsatyor sana mavna
srclerini. Ben resim sanatnn gelimesine
katkda bulunuyorum. Mavna srclerinin
gelimesine katkda bulunmay dnmyor
musun? nsan olarak smrye ve insanlarn
ezilmesine son vermek isteyen Mi-en-leh'in
partisinin bir yesiyim, ama bir ressam olarak resim
sanatnn biimlerini gelitiriyorum. Bu
sylediin, birinin kalkp da, a olarak yemeklere
zehir katyorum, ama bir insan olarak il
satyorum, demesine benziyor. Mavna srclerinin
durumu, Artk beklemeleri olanaksz olduu iin bu
denli kt. Sizin resim sanatnz geliene dein on-
lar alktan lecekler. Sen onlarn elisisin, buna
karn konumay renebilmek iin ok uzun bir
sreyi gereksiniyorsun. Duygularn ok genel
nitelikte, oysa seni yardm isteyesin diye gndermi
olan mavna srclerinin duyduklar ok somut,
nk alk ekiyorlar. Sen bizim bilmediimizi
biliyorsun, buna karlk bize bildiklerimizi
anlatyorsun. Somut bir amacn yokken fra ve
boya kullanmay renmek ne anlam

94
tayor? Fra kullanmak, ancak frayla ok belli
bir ey dile getirilecekse g olur. Smrcler bin
trl eyden sz ediyorlar. Smrlenlerin szn
ettikleri ise yalnzca smr. Sen de mavna
srclerinden sz et!

HAKLI KUKU
Bir kadn Kin-yeh'e onu onsuz yaayamayacak
denli ok sevdiini sylediinde, Kin-yeh hemen
kadnn onu nne gelen herkesle aldattndan
kukuland.

NSAN SOYUNUN PROTOPLAZMADAN

OLUMASI
Gi, Me-ti'yo, insan soyunun protoplazmadan
olutuuna inanp inanmadn sordu. Me-ti, bu
dnceyi, eer bilim de dorularsa, yadsmayaca
karln verdi. Gi, biraz d krklna urayarak
yle dedi: Ben bu dnceyi tutkuyla
benimsiyorum, nk bir yaratan n varl
grn rtyor. Me-ti hayretle sordu: yle mi?
Gerekten rtyor mu? rttn saptadnz
m? Peki kimse bu konuya kafa yoran kiilerin
protoplazmalarnn nasl yaratldn dnmyor
mu hi? Bu konuya kar kan ok oldu, diye
karlk verdi Gi, fkeyle. Sonra yle srdrd
konumasn: nsan soyunun gelecei, bu dnce
temel alnnca sonsuz boyutlara doru uzanyor.
Bunun zerine Me-ti, durumu kavrayarak yle
dedi: Siz, her eyin balangcna bir tanr
yerletirenlerin tersine, sona bir tanr koyuyorsunuz!
Aka sylemek gerekirse pek

95
ekici gelmedi bu dnce bana, nk insanlara
ac vermeyen, insanlardan kurbanlar istemeyen
tanrlar yarm tanr saylrlar. stelik zerinde
bulunduumuz gezegende yaam insan o-nuruna
yakr klmak amacyla yaplacak deiiklikler iin
insanlar tmyle yeterlidir.

ZGRLK
Me-ti, yle dedi: Ne zaman zgr saylrz?
nsanln ounluunun glklerin ortadan
kaldrlmas asndan en iyi diye nitelendirdii
zme ba vurabildiimiz zaman. Bunun iin ok
az zor kullanmak gereklidir. Yine zgrlmz
asndan gerekli olan bir ey de, bu zgrln
elden geldiince az yadsnmas ve bylece bizim de
elden geldiince az zor kullanmak zorunda
kalmamzdr.
Yeni dnyalarn kefi ve yeni makinelerin i-
cad, insanoluna byk bir zgrlk getirmiti.
nsanolu doadan daha iyi yararlanmay renince
bir ok kstlamalardan da kurtulmu oldu. Ama
kazanlan yeni zgrlk aradan ksa bir sre
getikten sonra insann insan ezme ve smrme
zgrlne dnt. amzda ise baka snflar
ezen ve smren snflar, ezdiklerinden ve
smrdklerinden ulusu zgrle kavu-
turmalarn, baka deyile ulusa teki uluslar ezme
ve smrme zgrln salamalarm istiyorlar.
Oysa bu soy zgrlkler artt oranda yeryznde
klelik de artacaktr.

[GURUR]
Me-ti, yle dedi: Yararsz olmann verdii
96
gurura, yararl olmann verdii gururdan daha ok
raslanr. Aznlktan olmann gururu gerekte
yararszlardan olmann gururudur.
oklarna gre mziin ve resmin byk us-
talar, kendilerinden bakasnn yapamadm
yapabildiklerinden tr gurur duymu olmaldrlar.
Oysa bana sorarsanz bu byk ustalar, insanln
byle eyler yapabilmesinden tr
gururlanmalardr.

KURNAZLIK ZERNE
Ken-yeh'in olu, yama gre olduka akll ve
ok okuyan bir ocuktu. Kurnazlk ise en hayranlk
duyduu nitelikti. Ksa bir sre sonra kurnaz
olmaktan byk bir zevk duymaa balad. Onun
kurnazl hakknda bir eyler duyan Me-ti ise yle
dedi:
Bugne dein rasladm en kurnaz insanlardan
biri, okul arkadam Fen'di. Hi almama-
sna karn iyi notlar alrd. Arkadalarn oyunda
kolayca aldatrd. Arkadalar da ellerinde salam
kant bulunmadndan, ondan kukulanmak-
la yetinmek zorunda kalrlard. Fen, byd-
nde kurnazln para karlnda bakalar-
na satmaa balad. Mterilerine kar da kurnaz-
lk ettiinden onlar yitiriyor, ama yerlerine hep
yenilerini buluyordu. Srekli olarak aptallar ar-
yor, istediini de bol bol buluyordu. Fen, kendi-
sinin kurnazl ile baa kacak durumda ol-
mayanlarn tmn aptal sayard; dolaysyla ona
gvenmi, ya da kafalar daha nemli bir sorun-
la dolu olduundan onu denetlememi o-

97
lanlar da onun gznde aptald. Bir defasnda Fen'in
hile yaptn aka anlayan, ama kant bulamayan
mterilerden biri onu iyice dvd, belkemiini
zedeledi. Dayak sonucu urad beden zarar
abartan Fen, byk bir tazminat ald gibi askerlik
hizmetinden de kurtuldu. Bylece sava srasnda
evinde kald ve sefalet eken halkn srtndan para
kazand. stelik gnn birinde anszn sakatlnn
savata ald yaradan ileri geldiini syleyerek bir
de nian ald. Ama bir sre sonra devrim olup da
Fen'in evinde kurnazlyla kazand hazineler
bulunduunda, onu tutukladlar. Fen, iine dt
koullarn ktl karsnda bu kez geree s-
np, bulunan hazinelerin gerekte kendisine ait
olmadn, onlar yalnzca ynettiini sylemee
kalktysa da, szn bitiremedi; bir zamanlar hile
yapt biri tarafndan, o anda iinde bulunduu
durumdan yararlanlarak, ldrld. Ama ben,
Fen'in son annda bile kurnazln kullanm
olduundan eminim. lmle burun buruna geldii
dakikada bile hi kukusuz deerli bir yzk, ya da
buna benzer bir ey yutmutur.
Bylece kurnazl, Fen'in ok iine yaram
oldu. Hi almamas, arkadalarnn ona hep
kukuyla bakmalar, kafalar megul kiilerin
srtndan para kazanabilmesi, yzk yutabilmesi vb.,
bunlarn tm, Fen'in kurnazlna borlu olduu
eylerdi.

93
BARI VE SAVA
Tm de grdmz gerekler: Baka ulus-
larla bar iersinde yaayan bir ulus, kendi ier-
sindeki snflarn savan krkledi. Ama bu s-
nflarn savann bir sonucu olarak doan ulus-
lararas sava, snflar arasndaki kutsal balamay
oluturdu; te yandan ayn zamanda da bu snflar
arasndaki sava iddetlendirdi. Bylece kutsal
balama paraland ve snflarn sava, uluslarn
savan sona erdirdi.

ETLK ZERNE
Me-ti, yle dedi: Eitsizlikten, ancak koullar
arasnda eitlik salandktan sonra siz edilebilir.
Kimin tekinden daha yksek olduu, ancak btn
ayaklar eit ykseklikte bir yere bastktan sonra
sylenebilir.

HUZUR ZERNE
Me-ti, yle dedi : Tutkulu kiiler huzuru hu-
zurda deil, ancak srekli hareketlilikte bulabilirler.
Dnceli ve ar davranmak pek ilerine yaramaz.
ok abuk verdikleri kararlar bazen en soukkanl
ve uygulamaya en elverili kararlardr. Eer bir
arabann iinde deilseler, en azndan onu ekmek
zorunluluunu duyarlar, byle yapmazlarsa araba
onlar srkler.

MLLYETLK ZERNE
Me-ti, kaarken Su lkesine de geldi. Orada
Ge-el'den gelen ve Byk Dzen'in yandalar o-

99
lan baka kaaklara raslad. Bu kaaklar, Ge-el'-
lilerin iinde var olan ve Hu-yeh'in byk bir us-
talkla deerlendirmesini bildii milliyetilii de-
erlendiremedikleri iin kendi kendilerini sula-
maktaydlar. ok gemeden bu sulamalar Me-ti'yi
skt ve Me-ti, keyifsiz olarak yle dedi : Ge-el'li
iilerin ve yoksul kyllerin iinde milliyetilik
yoktur, milliyetilik onlarda tarihsel gelime sonucu
olumad. Eer varsa bile bu, Hu-yeh'in onlara
telkin etmi olduu bir milliyetiliktir ve bu nedenle
ok derine kk salm olamaz. stelik tutun ki
kkl bir milliyetilikleri vardr, nasl
deerlendirecektik bu milliyetilii? Ne iin ve ne
yolla deerlendirecektik? Ortada belki bin tane
zlmemi sorun vard, ama Byk Dzen gz
nnde tutulduunda, bunlarn birini bile
milliyetilikle zmleyebilme olana yoktu.
Byk efendilerin ileri, baka uluslarla savamay
gerektirir, bizim ilerimiz ise byle yollar
gerektirmez. Savalar ancak bizim ilerimizi
bozabilir.

YOKSULLARIN MLLYETL

Kimilerine gre Hui-yeh'in birok uluslar ez-

mi olmas, milliyetiliin bu uluslar asndan
yararl sonular dourmasn, baka deyile Hui-
yeh'in devrilmesini salamasn gerektirirdi. Me-ti
ise bu gr onaylamayarak yle dedi : Bu uluslar
Hui-yeh'in boyunduruundan milliyetilik yoluyla
kurtulurlarsa, o zaman kendi efendilerinin
boyunduruu altna girerler. Byk efendilerin
milliyetilii yalnzca byklerin iine yarar.

100
Yoksullarn milliyetilii de yine byk efendilere
yarar. Milliyetilik, yoksul insanlarn iinde var
olmakla iyiye dnmez, tersine tmyle
samalar.

ULUSLARIN KEND GELECEN SAPTAMA

HAKKI
Uluslarn kendi geleceklerini saptama haklar
da Byk Dzen'in bir parasdr, dedi Me-ti ve
unu da ekledi: Bu durumun Byk Dzen'in
yararna olduu varsaylr.

KEN-LEH'N ORTAKLAR ZERNE

GR
Tacir B, uzak bir kente yolculuk yapmt. ok
ii olduundan ve ortann kendisine gveninin
tam olduunu dndnden, ona mektup
yazmad. Orta ise bu yzden ona yle fkelendi,
ya da ondan ylesine uzaklat ki, onunla olan i
ilikisine son verdi, B'nin mallarn da sokaa atp
rmee terketti. Bu konuda yazd mektuba
B'den hibir zaman bir karlk gelmedi. Suskunluk
ayn suskunluktu, ama artk nedeni deimiti.

KEN-LEH'N NAZK ASKERLERE

LKN ANLATTIKLARI
Eyaletlerden birinde kyllerle birleen as-
kerler ba kaldrp subaylarn ldrmler, yalnzca
bir kylnn olu olan ve onlarla birleen bir subay
hayatta brakmlard. Bu ayaklanma-

101
yi izleyen savata askerler bu subayn srtna pek
ok ey yklediler. Gnn birinde subay, as-
kerlerden birine yapt bir hatadan tr kt
davrand. O gnden sonra askerler subaya bam-
baka davranmaa baladlar, baka deyile ok
daha nazik davrandlar. Ona ayr yemek piirdiler
ve eskiden yaptklar gibi, hi sormadan tehlikenin
ortasna gndermediler. Subay, bu olaydan alt ay
sonra kendini ldrd.

NSANLARIN OKYNL ETM

Me-ti, Sen-eh'li dkmclere yle dedi : nsan,
hemcinslerinin ouyla anlaabilmelidir. En byk
sanat, insann yeni bir organ olan radyodan
konuabilmesini renmektir. Ama ortalama bir
sesi milyonlara duyurabilme olanan salayan bu
organ gelitirebilmeniz iin hem yksek sesle, hem
de dudaklarnz neredeyse hareket etmiyor-
mucasna alak sesle konumay renmeniz
gerekir. Sesinizi bu lde eitebilmeniz iin ise
ok belli eyleri sylemeniz arttr.

N-EN'E GSTERLEN BALILIK

Ni-en'e gsterilen ballk sk sk onu sayanlar
onursuz klacak llere varyordu. Me-ti, ise
bundan pek kayg duymuyor ve yle diyordu: Ni-
en, byk retimi oluturuyor. Bu, byk yreklilik
isteyen bir itir, nk bu apta bir retime bugne
dein giriilmi deildir. Byle bir aba, halk
ynnden byk ballk gerektirir. Ni-en ise bu
ball salamasn biliyor. n-

102
sanlar daha akll ve kendinden emin klacak olan,
retimden baka nedir ki? Yalnzca retici szler
mi?

BR TAHTIN DEER ZERNE

Kin-yeh, efsanevi general -ti hakknda u y-
ky anlatt: en-si'liler ona krallk makamn
sunmulard. General, bu neriyi ieren yazy
byk bir saygyla alp dikkatle inceledi. Ama en-
si'lilere yazd ilk mektup karlksz kald. Bunu
bir raslant sayan -ti, en-si'lilerin neri yazsn
incelemeyi ve notlar dmeyi srdrd. Ne var ki,
generalin tavsiye mektuplaryla en-si'ye giden
dostlar da orada buz gibi karlandlar. Bunu
generale anlattklarnda -ti, incelemekte olduu
yazy bir yana brakt. en-s kral olmay kabul
etseydim, bir kap bekisi kadar deer verirler
miydi acaba bana, imdi bundan cidd olarak kuku
duymam gerek, dedi. Bir kez eliyle omuzumu
okam olan herkes bana daha iyi davranmtr;
genliimde eski bir apka armaan etmi olan bir
adam ise bana en-si sakinlerinin verdiklerinin ok
daha fazlasn vermiti.

DZEN VE DZENSZLK
Me-ti, yle dedi: Hu-ih'in Toplumun yarar
bireyin yararndan nce gelir tmcesi bir dzeni
ifade eder gibi grnyor. Oysa gerekte dile
getirdii, dnlebilecek en byk dzensizliktir.
nk eer bir devlete, devlete yarayan bireye
yaramyorsa, bireye yarayan da devlete
yaramyorsa, o devletin kendi kendisine bir ya-
103
rar yok demektir. Hu-ih, kendisinin devleti temsil
ettii kansnda. O zaman yukardaki tmcenin
anlam da yalnz u olabilir: Hu-ih'in yarar, tm
vatandalarn yararlarndan nce gelir.

BENCLLK ZERNE
Bencillikle nasl savamak gerekir? Bir devlet,
bireyin yararyla toplumun yarar arasnda bir fark
olmayacak biimde kurulmu olmaldr. Hu-ih'inki
gibi kt rgtlenmi devletlerde bencillik korkun
bir eydir. Dzenli devletlerde ise bencillik,
toplumun yararna iler.

BREYN GREV
Dzenli devletlerde srekli olarak bireyin
devlete kar olan grevinden sz etmek gereksizdir.
Byle devletlerde yaayan bireyin srtnda fazla yk
yoktur. Srdrd yaam, kolay bil' yaamdr.
Yapt yanllar acele edilmeksizin, ama zaman da
yitirilmeksizin dzeltilir; birinin yapamadn bir
bakas yapar. Biri bir yere gelmezse, orada
yeterince insan vardr.

BYK YNTEM
stad H-yeh'in, birin bire eit olmad, birin
yalnz bire eit olmad, birin her zaman bire eit
olmad yolundaki tmcesi, Byk Yn-tem'in
hareket noktasdr. H-yeh'e gre bu cmle ya da
bunun gibi bir cmle gereinden ok yinelenebilir,
baka deyile insan belli bir zamanda ve konumda
bu cmleyi sylemekte hakl

104
olabilir, buna karlk bir sre sonra, deiik bir
konumda ayn cmleyle haksz kabilir. Bu sav
aratrmaya girien, gerekten karmak nitelikte bir
takm dnce ilemleri ile karlamaa hazr
olmal, ama gerekte ok yaln bir noktann
anlatlmak istendiini asla unutmamaldr. Dnce,
rnein gonca kavramn yakalamakta, tutmakta
glk eker; nk bu kavramla nitelendirilmek
istenen ey, gl bir gelime, bir gonca olarak
kalmayp, dncenin parmaklar arasndan
kurtularak iee dnme eilimidir. Bundan tr
dnen iin gonca kavram, olduunu olmamak, o
andaki oluundan baka bir olua kaymak isteyeni
anlatan bir kavramdr. Ama sz konusu olan, yine
de yaln eylerdir; nitelendirme ve nitelendirmenin
uygulama alanna getirilii asndan ortada
herhangi bir glk yoktur. oklarnn balangta
Byk Yntem'i anlamama nedeni, gzlem yapan ve
gzlemlenenden yalnzca birini, yani gzlemleneni
nemli saymas, bu noktada dncemizi
kesinlikten uzak ve yzeysel diye nitelendirmesidir;
bu gre gre kesinlikten uzaklk ve yzeysellik,
dnlen eyde yoktur. Ama gerekte bu nitelikler
dnlen eyde vardr; dncemize gelince, y-
zeysel ve kesinlikten uzak oluu, eksik olduu an-
lamn tamaz. Aksine byle olduu iindir ki,
doaya dncemize uymasn buyurma olanana
sahiptir. Bilim bilimdir dediimizde, grnte bu
tmcenin geerliliinin nedeni, iki kez ayn
szcn kullanlm olmasdr. Oysa ayn szck
ayr eyleri, stelik ayn zaman dilimi iersinde ayr
eyleri ifade edebilmektedir. am-

105
zn fizikileri, tarihilerin bilim adam olduklarn
yadsrlar ve yalnzca kendi yntemlerini bilimsel
yntemler olarak nitelendirirler. stad Eh-fu da
onlara hak vermi, ancak fizikilerin
bilimselliklerini, bu kiiler yeni tarih biliminden ok
az anladklarndan tr, tartma konusu yapmtr.
Bilimi, bilimsel savlarn ve yntemlerin bilimsel
olmayan yanlarn bulmay ve kantlamay erek
bilen bir aba olarak tasarmlayabilmek kolaylkla
olasdr ve byle bir anlayp yararldr. Su'daki
devrim, kyl kyldr gibisinden tmceleri
fazla uzun zaman yinelemenin getirebilecei
yararlar gstermitir. Mi-en-leh, gerek Su'da,
gerekse baka yerlerde kyl olgusunun ok
deiik grnmlerde ortaya ktn, bu deiik
grnmlerin bir takm oluumlar karsnda da ok
deiik tutum aldn saptad. Deiik tutuma yol
aan bu farkll mlkiyet ilikilerindeki farkllk
olarak saptad ve bu saptamadan devrim iin byk
yararlar kard. Ama bunu, bir noktay iyi
gzlemleyebildii iin baard: Saptanan farklara
karn kyllerin tmnde ortak bir tutum vard.
iler zel mlkiyeti ortadan kaldrmak isterken,
kyller bu mlkiyet trnn kalmasn istiyorlard.
Dahas, bu mlkiyeti yaratmak istiyordu yoksul
kyller. Demek ki kyl kyldr tmcesi
burada geerliydi. Geerliydi ve kyller arasndaki
elikilerin, bir ksm kyller kyl kaldklar tak-
dirde, geri kalanlarn kyl kalmasna olanak ta-
nmayacak denli byk olduu bir dnemde bu
tmcenin davranlara temel alnmas gerekiyordu.
iler Mi-en-leh'in ve Ni-en'in nderliinde.

106
kyl kyldr tmcesinin zengin kyllerle
yoksul kylleri eit varlkl kyller haline
getirebilecek bir anlam tayabilmesi iin uzunca
bir sre savatlar. Sonra, yine ayn kuak iersinde
iiler arasnda bir kar gurup dodu; bu kars
guruptan olanlar, kyl kyldr tmcesine da-
yanarak, iilerle kyller arasnda ancak iki
taraftan birinin kesin yengisiyle bitebilecek sa-
valarn kacan sylediler (ya da saptadlar) ve
iilerin bu savalar iin nlem almasn istediler.
Parti, bu ekimeler yznden glklemle kar
karya kald, ancak yine ayn zamanda kyl
kyldr tmcesi de ne denli grece bir yapda
olduunu gstermee balad. nk kyller
iilere dnnce, kyl iidir tmcemi bir ok
alardan daha yararl grnd. Kar gurup
zamann gerisinde kald ve yenilgiye urad. Ama
toprak zerindeki zel mlkiyetin kaldrlmas
sonucu oluan bu yeni ii tipinin kyl yann
gremeyip, kyl kyldr tmcesinin tmyle
eskidiini dnenler byk yanllar yaptlar.
Bylece bu tmce, deiik biim iersinde varln
srdrd.

ME-T N-EN'DEN YANA

Me-ti, Ni-en'den yana kmt. Bir lkede
Dzenin kurulup kurulamayaca sorulduunda,
lkede dzenin kurulmasna balanlmas ve baka
lkelerdeki ayn amaca ynelik abalarla bunun
tamamlanmas gerektii grn savundu. Me-
ti'ye gre, bir lkede dzenin kurulmaa balanmas
nasl baka lkelerdeki dzene baly-

107
sa, baka lkelerdeki dzeni kurma almalar da
sz konusu lkedeki almalarn tamamlanmas
kouluna balyd.

FKR LERNN ZGRLKTEN

ANLADIKLARI
Ka-meh'in retisine gre, insanlarn dn-
celerini anlayabilmek, onlarn yaam iin en gerekli
aralar retmelerinin tarihini renmeye balyd.
amzn fikir iilerinin zgrlkten ne
anladklarn saptamak amacyla yaam iin en
gerekli aralara ilikin retimin tarihi incelen-
diinde, bizim kafa iilerinin iinde bulunduklar
kesimin rekabet zgrl denen bir zgrln
peinden komu olduu anlalr. Bu zgrlk, ok
belirli bir zgrlkt. Sz konusu rekabet de, o gne
dein dnyann grm olduu rekabetlerden ok
farkl bir rekabetti. nk mallarn yalnzca satna
ilikin bir rekabetti. Kafa iilerinin sattklar
mallar, dnceler ve bilgilerdir, erimek istedikleri
zgrlk ise, dnce ve bilgi satarken rekabet
yapabilme zgrldr. Kulaa ho gelmiyor bu,
ama bu gerein kulaa ho gelmemesi, amzda
mallarn satnda zgr rekabet biiminde belirgin-
leen, yaam iin en gerekli mallara ilikin retimin
iyi ilemediini kantlar yalnzca. Oysa balangta
bu durum kulaa hi de yle kt gelmiyordu. Tpk
balk ve balk alar, kuma ve terzi emei gibi,
dnce ve bilgilerin karlnda da para
dendiinde, fikir iileri dncelerini biimlemeyi
ve bilgilerini kullanmay reti-

108
mi destekleyecek biimde gerekletirdiklerinde, bu
bamllkta uygunsuz bir yan grlmyordu.
Rekabet iinde kiilikler geliiyordu; yeni bir ey
bulanlar bulduklarndan yararlanlmas karl
olarak cret istediklerinde, sanatlar ve filozoflar
ise, slplarn ve dnce biimlerim bakasnn
kullanmas durumunda kullanan suladklarnda ve
bu edimi bir hrszlk saydklarnda, bilginler,
sanatlar ve filozoflar, retim iin yararl kiiler
sayldlar. Ortada birbirleriyle elien ok sayda
karlar olduundan, zgrce ortaya atlabilecek
ok sayda gr de bulunabiliyordu. amzda ise
mallarn satnda serbest rekabet yoluyla yaam
iin gerekli aralarn retimi artk
gerekletirilememekte, retim srekli olarak
aksamakta ve ykc aralarn retimine
dnmektedir. Yeni bir zgrlk tutkusu ve
tasarm ortaya kmtr; bu zgrlk dncesi,
mallarn satnda serbest rekabete deil, rekabetin
serbest olmamasna deer vermektedir. Artk
retimin ilerlemesi zgrln bylesine
snrlanmasndan beklenmektedir ve fikir iilerinin
tasarmlaryla isteklerinin bu tr bir zgrl
yaratamayaca aktr.

BYK YNTEM
Byk savan balangcnda partiden ok kii,
en azndan baz devletlerde iilerin iktidarlar
savatan alkoyacaklarn bekledi. Bu kiiler,
egemen olanlarn emeki halk savan zorunlu-
luuna inandrabileceklerine inanmadlar. Oysa
ortaya iki olgu kt. Bir kere iileri savan

109
zorunluluuna inandrmann savan gerekleti
rilmesi iin zorunlu olmad anlald: iileri
inandrmakszn da savaa sokabilmek iin gl
yntemler vard. kinci olarak savan zorunlulu-
una inandrlmas gereken iilerin says ok
bykt. ktisat sisteminin btn iersinde sava
gerekten gerekliydi; bu iktisat sisteminin bir
parasyd. Bu durumda, bu sistemin bir btn
olarak ortadan kaldrlmas gerektiinden ya da
kaldrlabileceinden kuku duyan her iiyi savan
zorunluluuna inandrabilmek olasdr. iler
savaa kar hi direnmeyince, ya da bu direni ok
zayf olunca, ou partililer artk yapacak bir ey
bulunmadna inandlar. Mi-en-leh ise bu inanca
kar savat. retimin tr, onu ayakta tutan eitli
kesimler arasnda bir eliki oluturdu, dedi.
Tartma bitti. Ama retimin tr ayn kald.
Dolaysyla eliki de varln daha srdryor
olmaldr. Halk birlik iersinde, hkmet gl gibi
grnmektedir. Ama bask iddetini giderek
artrmtr. Ynetimin gc, iileri ezen gtr.
ilere ok pahalya malolan egemen iktisat
sistemi, imdi iilere yine ok pahalya malolan bir
destek kazanmtr.

ME-T'NN SERTL

rencilerinden biri Me-ti'yi ok sert olmakla

suladnda, Me-ti ona Ki-en-leh'in u dizeleriyle
karlk verdi:

Buz gibiysem, vurdumduymazsam,

Yzne bakmakszn

110
En kuru szckler kyorsa azmdan seninle
konuurken
(Byk bir olaslkla zel durumun ve karmak
sorunlarnla tanmammdr seni)
Bu yalnzca gerein,
Anladm kadaryla bilmediin
(zel durumunla yolundan saptramadn
Karmak sorunlarnla tiksindiin)
Yaln, canskc gerein ta kendisi gibi
konutuumdandr.

ME-T VE AHLK
Me-ti, yle dedi: Sylemekten holandm
unu yapmalsn tarzndaki tmcelerin says ok
deildir. Bununla genel nitelikte ve topluma
yneltilen tmceleri kestediyorum. Ama: ret-
melisin, bu tr tmcelerdendir.

BEDEN ALITIRMALARI ZERNE

Sen-se'li dokumaclar harl harl beden altr-
malar yapyorlard. Me-ti, onlara yle dedi:
Duyduuma gre dokuma iliklerinin sahiplerinin
size yaptrdklar tezghlarda altnzda sa
kolunuz kalnlayor, sol kolunuz ise inceliyormu.
Siz de bu uygunsuzluu gidermek iin bo za-
manlarnzda beden altrmalar yapyorsunuz.
almanzn kt sonularn gidermek iin yapt-
nz bu alma doal olarak size bir gelir sala-
mad gibi, retici nitelik de tamyor. Onun iin
unu nereceim size: Altrmanz tfeklerle
yapn. Gzleriniz de zayfladna gre, nian al-

111
makla onlar glendirmi olmaz msnz? Dm
atmak ise ellerinizi gelitirir. Bir sava arabasnn
altndan nasl srnerek geeceinizi renmek ise
srtnzn glenmesi asndan ok nemlidir.
Uygun sporu yapacak olursanz, yalnz be-
deninizdeki uygunsuzluklar deil, ayn zamanda
makinelerinizdeki uygunsuzluklar da ortadan kal-
kar.

KARILATIRMALAR
Tannm yazar Lu, yle dedi: Kalemim avu
dolusu para getiriyor, buyruklarm dinleniyor, karm
bana sadk, dostlarmn her biri bir deha, evimdeki
sanat yaptlar ise hakiki yaptlar. Me-ti de yle
dedi: Benim kalemim demirden yaplma, isteklerimi
dinleyen yok gibi, karm bana sadk deil,
rencilerim ve dostlarm ise benim gibi yanlabilen
kiiler, sahip olduum tek resim, gereklii kuku
gtrr bir yaptn ucuz bir kopyas. O halde?

[SAKINCALI DNCELER]
in filozofu Me-ti, ok yksek dzeydeki bir
memurla yapt grmeden dndnde ren-
cilerine, ziyaretine gittii yksek kiinin kendisine
genellikle sakncal dnceler diye nitelendirilen
dncelerden sz ettiini anlatt. Me-ti'nin
sylediine gre adam, cokuyla konumasna
karn, ne demek istediini aka dile getirmemi,
dolambal konumutu. Me-ti, konumasn yle
srdrd: Ama alann karn doymaldr, Bir
kpr yaplacaksa, kpry yapacak

112
olanlar gereksinilir, ya da Yamur yukardan a-
a yaar gibi dnceleri de sakncal dnceler
olarak nitelendirseydi, hi amayacaktm. Biliyor
musunuz, karmdaki konutuka, bu adamn
yerinde olmann ok sakncal olaca izlenimine
kapldm.

DYALEKTK NTELNDEK YNETM

Ken-yeh, yle dedi: Geici ve gl bir devlet
kurmak istiyorsak, baka deyile amaladmz,
ilevi zayflad lde zayflayan, knn
tohumlarn baarlarnda tayan bir devlet ise, o
zaman ynetimi diyalektik biimde oluturmamz,
yani iyi bir ekime ortam yaratmamz gerekir.
Buyruklarn bir yanda yukardan aa verildii
devlet aygt, te yanda da buyruklarn aadan
yukar gnderildii sendika aygt bulunmaldr. O
zaman ynetim, nemli sorunlar zerinde te iki
ounlukla karara varld bir komisyondan oluur.

BYK YNTEME GRE YAAMAK

Me-ti, yle dedi: Yararl olan, yalnzca Byk
Yntem'e gre dnmek deil, ama ayn zamanda
Byk Yntem'e gre yaamaktr. Kendi kendisiyle
uyuma varamamak, bunalmlara girmek, kk
deiiklikleri byk deiikliklere dntrmek
vb. btn bunlar, hem izlenmesi, hem de
yaplmas olas eylerdir. nsan, bilincinin srekli
olarak deimesini salayabilecei gibi, toplumsal
varln deitirme yoluyla byle bir deiiklii
amalayabilir de. Devlet kurulularnn

113
elikili ve geliebilir nitelikte biimlenmesine
katkda bulunabilir insan.

YAAMAK VE LMEK
Ni-en, yle dedi: Yaamda her zaman lm
de kapsayan bir yan vardr. lmekte olan, lme
hemen teslim olmayarak varln koruma urunda
savam verir, artk yaamn doldurmu davasn
savunmay srdrr. Bunun yan sra yaama hep
yeni bir eyler doar. Ama yaama gzlerini aann
dnyaya gelii de yle kolaycack olmaz; yeni gelen
varlk ac verir, haykrr ve yaama hakkn
vurgular.

POLlTK OLMAYAN DOKTOR

Birka doktorla devletin durumu zerinde ko-
nuan Me-ti, onlardan kt durumlarn ortadan
kaldrlmasna katkda bulunmalarn istedi. Dok-
torlar, politikac olmadklar gerekesiyle bu istei
geri evirdiler. Bunun zerine Me-ti, onlara u
yky anlatt:
Doktor in-fu, mparator Ming'in ensi eyale-
tini ele geirmek iin at savaa katlmt ve
eitli sahra hastahanelerinde alyordu. Yapt,
gerekten rnek bir almayd; yle ki, in-fu'dan
ok sonra bile tp okullarnda onun doktor olarak
almalar rnek diye gsterildi. Bir ellerini
yitirmi olanlar iin yapt yapay eller zerinde ok
konuuldu. in-fu, yitirilen uzuvlarn yerine
takmalarn koyma sorununu tmyle zmlemiti.
Kendisi, doktorluk sanatn bu dzeye ancak tbbn
dnda her eyden kesinlikle vaz-

114
gemesi sayesinde karabildiini hep sylerdi.
Katld savan amac sorulduunda ise yle
karlk verirdi: Bir doktor olarak bu savaa ilikin
bir yargya varamam. Ben bir doktor olarak yalnzca
yaralanm insanlar grebilirim karmda, yoksa
verimli smrgeleri deil. Sarayda in-fu'nun bu
szleri, doktor olarak yapt hizmetlerin
byklnden tr ktye alnmyordu. in-
fu'ya, sava, fetihleri, askerlerin boyun eilerini,
imparatorluk ynetimini, iilerin ve kyllerin
dk cret almasn yeren asi Ki-en'in yazlar
hakknda ne dnd sorulduunda, yle
demiti: Filozof olsaydm, bu konuda bir eyler
dnrdm, politikac olsaydm imparatorluk
ynetimine kar kabilirdim, asker olsaydm,
buyruklar dinlemeyi ya da dman ldrmeyi
yadsyabilirdim, ii olsaydm, cretimi ok dk
bulabilirdim, ama doktor olarak btn bunlar deil,
ancak tekilerin hi birinin yapamayaca bir eyi
yapabilirim, baka deyile yaralar iyiletirebilirim.
in-fu, byle dnd iin, syledii kimi szlere
gz yumuluyordu Ama anlatldna gre in-fu
yine de bir olayda bu yce ve tutarl grnden
ayrlm. Hastahanesinin bulunduu bir kent
dmann eline geerken, mparator Ming yanls
diye sulanp ldrlmemek iin her eyi brakp
kam. Kyl klna girerek dman hatlarnn
arasndan gemi. Kendisine saldrldnda,
saldrganlardan birkan ldrm. Onu bu
davranlarndan tr yerenlere de bir filozof
olarak u karl vermi: Bir insan olarak
ldrlrsem, bir doktor olarak abalarm nasl
srdrebilirim?

115
KT SANAT ZERNE
Kin-yeh, yle dedi: Kt sanata kar kmak,
daha iyi bir sanat istemek, ya da halkn beenisini
aa grmek, ne yarar olabilir btn bunlarn?
Bunlar yapacak yerde yle sorulmal: Halk neden
uyuturucu maddeyi gereksinir?

BR LKEDE DZENN KURULMASI

To-i, bir lkede dzenin kurulmasnn ola-
naksz olduunu syledi. Ni-en ise bu dzeni kur-
maa giriti. To-i, hep unun ya da bunun eksik
olduundan yaknd. Ni-en ise bu eksikleri gi-
dermeyi baard. To-i'ye gre dzenin salanmas,
ancak btn lkelerde bu ie ayn zamanda
giriildii takdirde dnlebilirdi. Ni-en ise bir
lkede dzen kurulduktan sonra teki lkeler a-
sndan da ayn olasln dnlebilecei gr-
ndeydi. To-i'ye gre nce tm lkelerde kkl
bir devrim yaplmal, bunun ardndan da btn
lkelerde dzenin kurulmasna giriilmeliydi. Ni-en,
dzeni kurmaa kendi lkesinde giriti ve bu
giriime teki tm lkeler asndan bir devrim
gzyle bakt. Ni-en, Ka-meh'in rencisi olarak,
devrimin btn lkelerde gerekleebilmesi iin
ekonominin, endstrinin, ekonomiye verilecek yeni
dzene dayanlarak da byk kitlelerin sk biimde
rgtlendirilmesinin nem tadna inanyordu.

ME-T'NN YANLILARINDAN BR
Me-ti, yle dedi: Durumum kt. Her yerde
ok anlamsz ve kark eyler sylediim yo-

116
lunda sylentiler dolayor. Aramzda ak konu-
mak gerekirse, iin kt yan da u: Bunlarn o-
unu gerekten de syledim. nk aslnda durum
yle: Biri kalkp da: 2 kere iki 4 eder, nk 8 eksi
5, 7'dir diye bir sav ileri srdnde, ben de hemen:
yleyse 2 kere 2 drt deildir, diye karlk
veriyorum. Karmdaki de bu sylediimi hemen
bakalarna yayyor. Bu ekilde benim toplumda
ayr ayr snflar diye bir ey olmadn,
yksektekilerin kendilerini aada olanlar iin feda
ettiini, insann zincirler iersinde zgr
olabileceini, akln ve mantn yazn zerinde
ykc olduunu ve buna benzer samalklar
sylediimi duyanlar oldu. Ben, geree de tpk
yalana inanld biimde, yani bir kant olmakszn,
ya da yalnzca bir takm art niyetlerden tr
inanlmasna dayanamyorum. Bu tr azlardan
ktnda gerek, insann kulana kr inan gibi
alnyor. Ama benim tutumum ok yanl.

ALIKANLIK
Alkanlk sakncaldr. rnein, dikkatli olur-
ken de dikkatli davranmak gerekir, nk alkanlk
haline getirilmi dikkat, sakncaldr. Kirazlarn
yemezden nce ykamay alkanlk e-dinmi olan,
gnn birinde yanllkla kirazlar ykad suyu
iebilir ve bu yzden koleraya yakalanabilir, derler.

KUKU ZERNE
Me-ti'nin rencisi olan Do, insann kendi g-

117
zyle grmedii her eyden kukulanmas gerektii
dncesine kar kmt. Bu olumsuz tutumu
yznden kt szler iitti ve bulunduu evden
tedirgin ayrld. Ama ksa bir sre sonra geri
dnerek eikte durdu ve yle dedi: Sylediimi
dzeltmem gerek. nsan kendi gzleriyle gr-
dnden de kukulanmak.
Kukuya neyin snr koyabilecei sorusuna ise
Do, u karl verdi: Eylemde bulunma istei-

AHLKA LKN URA

Me-ti, yle dedi: Pek az ura bir insann
ahlk iin, ahlkla uramak kadar zararl olabilir.
Hep yle dendiini duyuyorum: nsan dorudan
yana olmal, insan verdii szleri tutmal, insan
iyinin uruna savam vermeli. Oysa aalarn yle
dedii duyulmuyor: Yeil olmal, yemilerin dikey
olarak yere dmesini salamal, rzgr dallarn
arasndan estiinde yapraklar hrdatmal.

ELK
Grnte btnlk tayan olaylarn iindeki
elikiyi bulup karmak, Mi-en-leh'in uralar
arasndayd. Baka guruplarn karsnda bir birlik
ve btnlk oluturan bir gurup insan grd m, o
zaman bu gurup iersindeki bir ksm insanlarn
yararlarnn tekilerininkine dokunmasndan tr
belli konularda gurup yelerinin birbirlerinden ok
farkl dncede olmalarn, dahas birbirlerine
dman kesilmelerini beklerdi. Ay-

118
rica bir gurubun yeleri teki guruplara kar da bir
btnlk gstermezlerdi, tam bir btnlk gs-
termezlerdi ve tutumlar yalnzca btnlkten ibaret
olmazd. Bylece gurup bir btnlk ve tekdzelik
oluturmazd; ayrca srekli olarak baka guruplara
kar dmanca tutum da taknmazd. Var olan
karlkl ve deiken nitelikteki ilikiler, ayr
etkinlikte ama srekli olmak zere, gurubun
btnln ve baka guruplardan ayrlr yanlarn
tartmal klard. Daha Ka-meh, iileri kendilerini
ezenleri tekdze bir btnlk iersinde grmemeleri
iin uyarmt. Ezenleri blen, dorudan doruya
ezme grevinin kendisi oluyordu. Ezenler arasnda
dmanlk bulunduu gibi, her biri ok konuda
farkl grlere sahipti. ilerin bu durumdan
yararlanmalar olasyd. Ama iiler bunun yan sra
kendilerini ezenlerin birlik ve btnln de
srekli olarak gz nnde tutmadklar takdirde
bunu baaramazlard. Biroklar M-en-leh'e,
dmanlarn sonunda yenilgiye uratmak iin
onlarla dostluk kuran kurnaz bir numarac gzyle
bakmlard. Oysa bu konuda taknlan tutum ne
olursa olsun, byle bir hile ister yerilsin, ister
vlsn, bu tmyle yanlt. Baz sorunlar
konusunda ezenlerin bir ksm, tekilerle giritii
savamda iilerin yararlarn savunmutu; ama
bunu gerekte bu yararlar kendisinin olduu iin
yapmt. iler, bu tutum srd srece ezenlerin
bu ksmyla gerekten balam olabilirlerdi. Ka-
meh, tccarlarn ve fabrikatrlerin dmanlarn
giritikleri savamda destekleyen iilerin,
soylularn yenilmesine katkda bulunduklarnda
tccarlarn ve fabrikatrlerin a-

119
mansz takibine uram olmalarna karn yanl
davrandklar kansnda deildi. nk iiler,
dmanlarnn baarsndan yine de belli bir pay
almlard. Ticaret ve fabrikalar, bu aamadan sonra
ok daha zgr biimde gelimiti; bu alanlar iiler
iin hem somrllerinin, hem de zgrlklerinin
beii olmutu. Hu-ih'in zamannda parti, iilere
dine inananlarn Hu-ih'e kar giritikleri sava
desteklemeyi retti. Grnte iilerin dine olan
inanlaryla savaan Hu-ih'in partinin yararna
hizmet ettii izlenimi uyanabilir di. Bu durumda
partinin onu desteklemesi, ya da en azndan
engellememesi gerekirdi. Ama parti, gerekte
isilerin dine olan inanlarnn bu dnyada aresiz
kalm olmalarndan doduunu biliyor du. Uzun
sre dinden, iilere bu dnyadaki karlarn
unutturmak amacyla yararlanlmt; iiler ise
aclarn unutmak iin inanlarna sarlmlard.
Oysa imdi Hu-ih, onlara karlarn baka trl
unutturmak, ellerinden acya dayanabilmek
olanaklarn almak istiyordu. Parti, acya dayana-
bilme areleri uruna giriilecek savamn kolay-
lkla aclar ortadan kaldrma savamna dnt-
rlebileceini biliyordu. Bu yapldnda aclar
tamaa yarayan areler varlk nedenini yitirecekti.
Parti, iilerin ektikleri aclara kar giritikleri
savata kendi aralarnda oluturduklar birlik ve
btnl gz nnde tuttuu gibi, dine inanan ve
inanmayan iiler arasndaki kartl da gzden
karmad. Ayrca bu alanda bir de alan ve
smren dindarlar arasnda bir kartlk vard.
Sonunda Hu-ih, kartln varlk ile dindarlk
arasnda var olduunu teslim etmek zorun-

120
da kald; varl korurken dine saldrd. Varlkl
olmak iin din kurallarna, dindar olabilmek iin ise
varlkl olabilmenin kurallarna kar gelmek
gerekiyordu. Parti, bu sorun bir kez ortaya ktktan
sonra dine inanan iilerin varl, baka deyile
dindarlkla badamas olanaksz, savalar ve
iilere kar kaba g kullanlmasn gerektiren
varl sulayacaklarn dnmt. Ancak bu tr
bireysel varlktan vazgemek, her trl varlktan
vazgemek demek deildi; bunun tad anlam,
iilerin varla kavumasyd. Eer dindarlklar bu
savamda iilerin karsna bir engel olarak
karsa, o zaman yaplacak ey bu engeli ortadan
kaldrmakt. Demek ki, parti kimseyi aldatmak
istemiyor, yalnzca iilerin ou kez deiken
nitelikteki abalarn savunuyordu.

KA-MEH'N BYK DZENN

GEREKLETRLMESNE LKN
GRLER
Ka-meh, iilere yle dedi: Size Byk D-
zen'i gerekletirmelisiniz diye vaiz veren kimse-
lerden koruyun kendinizi. nk bunlar yalnz
kendi yararlarn dnen dzmece din adamlardr.
Size ne yapmanz gerektiini yldzlara bakarak
sylerler. Onlara gre, imdi byk dzensizlikten
yananz, bundan byle Byk Dzen'den yana
olmalsnz. Gerekte nemli olan, sizin kendi
sorunlarnz zmlemenizdir; Byk Dzen'i
ancak bunu yaparak kurabilirsiniz. Byk
dzensizlikle ilgili deneylerinizle, sizin gibilerin bir
takm bakaldrlarda edindikleri olumlu de-

121
neyler bu konuda yol gstericiniz olabilir. Kurmay
dndnz bir yapy en son ivisine kadar
kafanzda tasarmladktan sonra o yapy ger-
ekletirmeye giriiniz. Kendinize ok zaman a-
yrmz. nk tasarm aamasnda, uygulama a-
amasna oranla daha kolay farkeder insan yan
Uslarn; uygulama aamasnda ise akla srekli yeni
eyler gelebilir. lklere hizmet etmekten kann;
sonra ok kolay dzenbazlarn yardaks durumuna
debilirsiniz.

BR BALILIIN NEDEN
Hu-ih, insanlar ezerken yalnzca buyruu al-
tndakilere bir takm byk szler vermekle ye-
tinmemi, bu kiilerin iledikleri sular kendisi iin
en iyi korunma arac olarak kullanmt. Buyruk
alanlar bask dzeninin gerekletirilmesine katkda
bulunarak ezilenlerin fkesini zerlerine
ekmilerdi; bu durum da onlarn Hu-ih'e olan
ballklarn gvence altna almt.

RETM LKLERNN DETRLMES

ZERNE
Me-ti, Su'ya ilikin olarak unlar syledi: -
retim ilikileri, baka deyile yaam iin gerekli
olan her eyin toplumsal olarak retildii dzen,
retim glerini ok gelitirdikten sonra, bu dzen
bilindii gibi iiler tarafndan ykld; nk sz
edilen dzen iileri yokluk iersinde brakm, tm
retim glerini de artk gelitirmez olmutu.
retici glerin gelimesi, yaam iin gerekli olan
aralarn toplumsal olarak retilmesi-

122
ni salayan yeni dzen iersinde balad. Ancak bu
yeni dzeni bir gnde gerekletirilmi, her yanyla
eksiksiz ve eski dzenden farkl bir dzen olarak
dnmemek gerekir. Bu dzen uzun bir sre birok
noktalar asndan retim glerinin dzeyine bal
kald; bu dzey ise srekli olarak deimekteydi.
rnein cretler arasndaki fark uzun sre ok
byk olarak kald, hatta daha da byd. Uzmanlk
isteyen iler topluma pahalya mal oldu. renim
zgr klnd. Ama bu renim g olduundan ve
zel aba gerektirdiinden, onu zel biimde
dllendirme gerei dodu. ersinde onaylanmas
olanaksz, eitlie aykr bir takm ilikiler
barndran eski aile tipi de uzun sre korundu,
dahas bir sre yine trl yasalarla gvence altna
alnd. nk cretler istendii gibi
ykseltilemediinden, kazanlarn birletirebilecek
kk birimler gereksinildi. Varln uzun sre
koruyan toplumsal farklarn arasna yenileri katld;
lkenin retici gleri yksek bir dzeye varana
dein bu farklara dokunulmad ve ses karlmad.
Bir ok gzlemciler bu tr durumlardan yakndlar.
Eskiden lkelerde polisin aile gibi bir kurumu
ayakta tuttuunu grmlerdi. imdi ise polisin
aileyi ortadan kaldramayacana tank olmulard.
Bu kiilerin Byk Yn-'tem'i bilmeksizin gerekleri
grebilmeleri olanakszd.

SALT SANAT ZERNE

Me-ti, yle dedi: Yaknlarda ozan Kin-yeh,
bana bu sralarda doadan kaynaklanan izlenim-

123
ler konusunda iirler yazabilip yazamayacan
sordu. Ben de kendisine evet karln verdim. Bir
sre sonra onunla yeniden karlatmda, doa
izlenimlerini dile getiren iirleri yazp yazmadm
sordum. Hayr, dedi. Neden, diye sordum. yle
dedi: Den yamur damlalarnn sesini okur iin
zevkli bir yaantya dntrmeyi kendime grev
edindim. Bu konuda dnrken ve arada srada
birka satr iziktirirken, yamur damlalarnn
sesinden herkesin, bu arada balarn sokacak evleri
bulunmayanlarn da, uyumaa alrken yamur
damlalar yakalarndan ieri szlen kiilerin de
zevk almasn salamam gerektiini dndm. Bu
grev, gzm korkuttu. Kin-yeh'i denemek iin,
sanat yalnzca bugne ilikin deildir, dedim. Bu tr
yamur damlalar her zaman olacandan, byle bir
iir de kalc olabilir. Kin-yeh, zgn bir ifadeyle,
evet, dedi, yamur damlalar insanlarn yakasndan
ieri akmadnda, byle bir iir de yazlabilir.

ME-T'NN BARII SAVAIM ZERNE

GRLER
On devletin girdii byk sava srasnda Me-ti,
savaa girmemi olan Su devletinin tm savaan
glerin asker harektn sanki kendisi de savan
iindeymi gibi nasl etkilediine dikkati ekti. Su
devleti, baz lkeleri korumas altna alp o lkeler
zerinden geie engel olmakla, Li devletini,
dman Ta devletine kar, g, ok masrafl ve
baarsz nlemler almaa zorlamt. Gl Ma
devleti ise, Su devletinin saldrabilecei korkusuyla
Ta devletine kar sava arabala-
124
rnn ancak yarsn kullanabilmiti. Ta devleti ise,
Su'nun Tur lkesini sava d tutmas yznden, bu
devletin yardmndan da yoksun kalmt. Ni
devletine gelince, Su devletinden korkmasndan
tr i devletine kar yrtt savata
glerinin ancak ok kk bir ksmn kullana-
bilmi ve sava boyunca giderek daha ok yp-
ranmt.
ESK YEN
Me-ti'ye bir rencisi yle dedi: Senin -
rettiklerin yeni deil. Ayn eyi Ka-meh, Mi-en-leh
ve onlardan baka bir ok kiiler rettiler. Me-ti,
yle karlk verdi: Ben bunlar eski olduu iin,
baka deyile unutulduu, yalnzca gemi za-
manlar iin bir deer tad dnlebilecei iin
retiyorum. rettiklerim ok, hem de pek ok
kii iin tmyle yeni deil mi?

KEND YAAMINIZI KURMALISINIZ

Me-ti, yle dedi: Yalnz kentler, makineler,
kprler yapmakla, buday ekmekle kalmamal,
kendi yaamnz da kurmalsnz. Kentlerin douu
babo olmu, ev eve eklenmi, yol yola ba-
lanmtr. Ama sonra kent yapmndan anlayanlar
ortaya kmtr. Bu arada planlara gre yaplm
berbat kentler de vardr (Plana gre yaplan
kentlerin berbatl, plana gre yaplm ol-
malarndan deil, berbat planlara gre yaplm
olmalarndan ileri gelir.)

DEVLETLER ARASINDAK LKLER

Devletler aras ilikilerden, insanlar arasn-
125
daki ilikilerde olduundan daha ok eyler bek-
lemek, ya da insanlar arasndaki ilikilerde gz
yumulamayacak olana devletler aras ilikilerde ses
karmamak ok kt bir tutumdur. Devletler aras
ilikiler alannda zel ve yalnzca bu alanda geerli
yasalar ya da yasa dlklar saptanrsa, o zaman
sz edilen ilikiler insancl diye nitelendirilmesi
olanaksz, insanlarn zerinde bir konuma getirilmi
olur. Oysa bu ilikiler insanlarn zerinde olamaz
hibir adan. Hkmetler ou kez kendileri iin
deil, halk adna hareket ettiklerini sylerler,
bylece de iledikleri sulara ve hukuka aykr
davranlara gereke bulmu olurlar. Ama sular
bakas adna ilenmekle su olmaktan kmaz.
Yamasz ve ky imsiz ayakta duramayacak olan bir
devletin yklp gitmesi daha iyidir.

BREY DE KEND TARHNE SAHPTR

Uluslarn tarihlerini yazmaktan ne yarar bek-
ledikleri bilinmektedir. Ama bireyin de kendi ta-
rihini yazmakta ayn yarar vardr. Me-ti, yle der:
Herkes kendi kendinin tarihisi olmal, o zaman
insanlar ok daha dikkatli ve sorumluluk bilinci
iersinde yaarlar.

M-EN-LEH'N YANLI KANITLARI

Byk devrimden sonra Mi-en-leh, yoksul ky-
llere toprak verdiinde, Su lkesinin dndaki
lkelerde yaayan Byk Dzen kuramclar bu ie
balarn salladlar. Kyllere toprak verilmesi
gerektii konusunda hepsi ayn grteydiler,

126
ama daha nce Mi-en-leh'in kylye toprak datma
gibi bir niyeti yoktu. Hedef, kk toprak
mlkiyetlerinin oaltlmas deil, byk apta ve
herkesin katlmasyla bir toprak ekonomisi iz-
lemekti. Byk iletmenin rgtlendirilmesinden bir
sre vaz geen Mi-en-leh ise byk kyl kitlelerini
kazanabilmek iin isteklerini yerine getirdi. O
zaman bir oklar bir aldatmacadan sz ederek Mi-
en-leh'i, topraklar ilk frsatta geri almak zere
vermi olmakla suladlar. Mi-en-leh' in, kyller
iin srekli olarak toprak istemi olan baka bir
partiyi saf d klmak iin, bu partinin programn
alm olduu da yneltilen sulamalar arasndayd.
Gerekte ise Mi-en-leh, olas olan yapmt. lgin
olan nokta, Mi-en-leh'in kendi partisine bir program
deiikliinin gerekesini verirken yalnzca politik
kantlardan yararlanm olmasdr. Byk apta bir
iletmenin ekonomik adan o erken dnemde henz
gerekletirilemeyeceini grne baklrsa Mi-en-
leh de kavrayamamtr; nk bu apta bir iletme
yalnzca siyasi deil, ayn zamanda bir endstri
devriminin de varln art klyordu. Makineleme
olmakszn topran ortaklaa ilenmesi, tek tek bi-
reylerce ilenmesine oranla daha ileri lde bir
yarar getiremezdi; makinelemeye ise daha vakit
vard. Bylece Mi-en-leh, kyllerin isteklerini ye-
rine getirmekle iyi etti, davrann aklayabilmek
iin de yeterince kant buldu.

DNMEK VE BLMEK
Keh Lan, partinin bilgisi olmakszn ve partinin
dne kar gelerek yabanc politikaclarla
127
iliki kurmutu. Me-ti, yle dedi: Keh Lan, gereke
olarak gvene layk olduunu ileri sryor. Kendisi
gvenilir bir kii olabilir gerekten de. Biz, onun
bize ihanet etmi olduunu dnmyoruz. Ama
Keh Lan kalkar da onun ihanet etmediini
bildiimizi sylememizi isterse, o zaman ok ey
istemi olur. nk dnmekle bilmek arasnda bir
fark vardr ve bu fark alglamamak sakncaldr.
Eer Keh Lan bizim bilmemizi istiyorsa, o zaman
bavuraca, gvenimiz olmamaldr. O bize d
grne deil, iteki geree bakmamz sylyor.
Peki neden d grne bakmamza izin vermek
istemiyor? D grn aldatabilir, ama bunun yan
sra kantlanabilir de. teki gerek ise kantlanamaz,
yalnzca byle bir gerein varlna inanlabilir.
Keh Lan, bizim bilmemizi salayabilecek durumda
iken, yalnzca inanmakla yetinmemizi mi istiyor?
Keh Lan, ok iyi niyetli olabilir, davamz olanca
gcyle savunmu da olabilir; ama bizi dnmeyi
bilmenin yerine koymaa iterse bize kt bir al-
kanlk edindirmi olur.

NANILMASI KOLAY OLANI SYLEMEK,

DORUYU SYLEMEKTEN DAHA
KOLAYDIR
nsan ou kez kantlayamayacan inanlr
klmaa alr. Bunu yaparken de doruya olan
tutkusunu ileri srer. Ama ne yazk ki, doru olan,
her zaman inanlabilir nitelikte deildir. Bu nitelik,
ancak bir takm kk dorudan sapmalarla
salanabilir. Bylece insan ancak denenmi

128
inandrma yollarna bavurarak inan uyandra-
bilecei anda yalan sylemee balam olur. Me-ti,
yle der: Dostumun bana deil, kendisine i-
nanmasn salamak, benim amdan daha dikkatli
bir davrantr.

KT ALIKANLIKLAR
Me-ti, yle der: Gitmekle varlamayacak yer-
lere gitmek, konumayla zmlenemeyecek so-
runlar zerinde konumak, dnmekle zmle-
nemeyecek sorunlar zerinde dnmek btn
bunlar, vazgeilmesi gereken alkanlklardr.

LM ZERNE
Me-ti, dostumuz An-e'nin l biimine hay-
ran kalmt. An-e lm deindeyken birka
kolay cebir problemini zmee girimiti. Bunlar
zerinde alrken de son nefesini vermiti. Me-ti,
yle dedi: Ya lm zerinde dnmeyi
tamamlamt, ya da bu sorunun zmlenebilir
sorunlardan olmadna karar vermiti. Me-ti'ye
byle bir dnce biimi derinlikten yoksun deil
midir, diye sorduumda, u karl verdi: nsan
nehri gemek zorunda kalnca, s bir yer arar.

ME-T'NN D
Me-ti, yle dedi: Giden bir dost bile olsa,
arkasndan kapy kapamak gerekir, yoksa iersi
sour. ersi bundan daha fazla souyamaz,
diye yantlad Kin-yeh. Hayr, souyabilir, diye
karlk verdi Me-ti.

129
HEP YLE SOR: RENMENN YOLU
NEDR?
Me-ti, yle dedi: Deer verdiklerimizin gz-
lerindeki korku da bize bir eyler retir.

M-EN-LEH, YLE DED: NSAN GEREK

KADAR KKTENC OLMALIDIR
Mi-en-leh, srekli olarak iktidar sahiplerinin
kktencilik ve yreklilii zerinde dururdu. yle
derdi: Bakn bir, ne byk sakncalar gze al-
yorlar, nasl tm gelenekleri bir yana brakp kendi
kutsal varlklarn atee atmaktan ekinmiyorlar,
zveri yoluyla yararlar elde edebilme ya da zararlar
azaltabilme sz konusu olduunda, kendilerini nasl
saknmyorlar. ktidarn nasl kullanlacan
onlardan renin.
Me-ti, unu retirdi: Kkl deiiklikler, k-
maz sokaklarda gerekletirilir.

ME-T'NN SEVMEDKLER
Me-ti, ylban kutlamay, veda etmeyi, ya
gnnde armaanlar vermeyi sevmezdi. Sonra
mutsuz insanlar grmeyi, gelecek iin planlar
kurmay, baarlardan zevk almay, yenilgilerden
tr yaknmay, ksa dakikalarn tadn karmay,
hazrlksz konumay, konusuz konumay ve
doann gzelliklerine dikkatinin ekilmesini sev-
mezdi. yle derdi: Gerek dnm noktalarn
kavrayabilmek, zaten yeterince zordur.

130
GEREK KADAR GZEL
Ki-en-leh, zaman zaman gerek kadar gzel
benzetmesini kullanrd. Biri ona fkeyle yle de-
di: nsan gerei hep bilebilseydi, o zaman pek ok
irkin ey bilirdi. Ki-en-leh, bu sze kar kt.

DUYGUSAL DALGALANMALARIN
DENETM ZERNE
Me-ti, yle dedi: Bize genliimizde aklmza
gvenmemizi rettiler; bu iyi bir eydi. Ama bize
duygularmza gvenmeyi de rettiler ki, ite bu
iyi deildi. Duygularmzn kayna da a-kl yoluyla
vardmz yarglarn kayna kadar kirlidir; nk
o da insanlarn saldrlarna aktr ve gerek bizim,
gerekse bakalarnn eliyle srekli olarak kirletilir.
Acma duyduumuzda, bu duyguyu kurbann
elinden kard iin hkran haydutla, haydutun
elinden kaan ve daha uzun olan yanl yoldan
gemek zorunda kald iin hkran kurbanyla
paylam oluruz. Bir kurun kalemin ucunun
krlmas ou kez bizi bir vergi bildiriminden daha
ok fkelendirir. Korkuya gelince, herkes kendisi
dnda bir eyden korkar; ve bu duygunun
ldrd insanlarn says, korkusuzluun
ldrd insanlarn saysndan oktur. Bize hep
duygularmzn zgn nitelikte olduu sylenir;
oysa duygularn gerek uyandrlmas, gerekse
deiime uramas o denli kolaydr ki! Birbirine
ok benzer oluumlar, farkl zamanlarda ok farkl
duygularn doumuna yol aar; ayn zaman paras
iersinde halkn deiik

131
kesimlerindeki duygular da birbirinden ok farkl-
dr. Bir kesimin sevindiine teki kesimden olanlar
zlrler, ya da pimanlk duyarlar. Bunlar ve daha
pek ok deneyi herkesin yaam olmasna karn,
gerek ve srekli ayn kalc duygularn
bulunduuna ilikin kr inan insanlar arasndaki
varln korur.
Akldan yoksun duygu dalgalanmalarnn bu-
lunduunu varsaymak, akl szcnden yanl bir
ey anlamak olurdu.

KAVRAMLAR KATALOGU
Doa
Doa denince, yaratcs insan olmayan her ey
anlalr; bunun yan sra, btn bunlar varln
srdrmek iin remek zorunda olduundan,
yaratcs insan olmayanlarn tmnn yaratcs da
doadr. rmcek ayn doa kavramn kullan-
sayd, onun iin rd a doa saylmayacakt;
buna karlk bir bahe koltuuna doa gzyle
bakacakt. Doaya dknln nedeni, kentlerin
oturulabilecek durumda olmamasdr. Ama salt
doa da oturulabilecek durumda deildir. Toprak
adamlaryla denizcilerin doaya olan sevgileri, her
eyden nce iliklerine duyduklar sevgi, ya da ona
olan alkanlklardr. Denizciler hakl olarak
denizdeki yaam sevdiklerini sylerler; belirtmek
istedikleri, belli bir ura ve belli bir toplumdur. Bir
kentli olan Me-ti, yle derdi: Doa beni
duygulandrmyor, ama u ya da bu doay (bylece
belli yerleri gstermi olurdu) seviyorum.

132
Toprak
Hu-ih, toprak kavramn srekli olarak mistik
bir anlamda kullanrd. Kan ve topraktan sz eder
ve bununla halkn inand gizemli gleri belirt-
mek isterdi. Me-ti, topran ekilecek toprak anla-
mnda kullanlmasn, ya da verimli, verimsiz, ku-
rak, humuslu vb. gibi sfatlarla donatlmasn -
tledi. Artk uzun bir sreden bu yana iftinin
balca gereksiniminin toprak olmadna, toprak-
tan daha ok ya da en az toprak kadar gbreyi,
makineyi ve sermayeyi de gereksindiklerine dikkati
ekmek istedi. .

Halka dnk
Me-ti, halka dnk kavramnn hi eletiril-
meksizin kullanlmas karsnda uyarr ve yle
derdi: Bu kavramn yukardan bakan bir havas
vardr. u ya da bu halka dnktr, dendiinde, bir
eyin halkn anlayabilecei denli kolay ve basit
olduu anlatlmak istenir. Ama insan ak ko-
nuacak yerde halka dnk dil kullanrsa, ou kez
belli halk kesimlerinin tembelliine seslenmi olur.
lericiler uzun bir sre iersinde denenmi olan,
basky ve bamll dile getiren adetlere
savarlar. Edebiyata gelince, baz kiiler sk sk
kendi dnemlerine nderlik eden anlatm biimini
halka dnk sayarlar. Baka deyile, halkn artk
bunu anlayacak dzeye gelmi olduunu dnr-
ler. Herkese anlalabilir ya da herkesin yapabi-
lecei gibi szckler, halka dnkten daha iyidir.
Ancak unun ya da bunun halka dnk yaplmas
gereinden sz etmek de yararsz deildir.

133
ZEL ERDEMLER YETTREN LKELER
ZERNE
Me-ti, yle dedi: Baz lkeler yreklilik, z-
verili olmak, adalet sevgisi gibi erdemler yetitir-
dii iin oklarnda vlr. Bana gelince, byle
lkelere kukuyla bakarm. Bir gemi iin kahraman
denizciler arandnda elimde olmakszn bu
geminim rk ve eski olup olmadn sorarm.
Gemide alacak olan herkes iki kiinin iini
birden grmek zorundaysa, o zaman ya gemicilik
iletmesi ifls etmitir, ya da ksa yoldan zengin
olmak istemektedir. Kaptann bir dahi olmas is-
leniyorsa, o zaman da aygtlar iyi almyor de-
mektir.

KYL VE KZLER
Me-ti, yle dedi: Hu-ih, halkn kahraman ol-
masn istiyor. Kylnn, beyni ne denli gszse,
kzlerinin kaslar da o denli gl olmak zorun
dadr.

ERDEMSZLKLER NE ZAMAN N KAZANIR?

Bir lkede baz erdemsizliklerin n kazand
da olur. Acmaszlk, banazlk, utanmazlk, sm-
r, sava tutkusu, ulusal bencillik, eletiri d-
manl vb. gibi erdemsizlikler belli bir lde halk
arasnda bile sevilir. Gs geirilerek bu
erdemsizliklerin gerekli olduu sylenir. Neden
gereklidir? diye sorulduunda, rnein yneten-
lerin tembellii, bencillii, aptall gibi bir takm
erdemsizliklerin ok uzun sre varln srdr-

134
m olduu yolunda karlk alnr. Bu durumda
mutsuz klnm bir lke iin bir takm olaanst
koullarn varl gereklidir hi kukusuz. Ama
yaplabilecek en iyi ey, yeni erdemsizlikleri uy-
gulamaa koymak deil, eskilerini ve bunlara yol
am olan durumlar ortadan kaldrmaktr.

ZEL ERDEMLER GEREKL KILAN

DURUMLAR
Me-ti, zel erdemler isteyen lkelere kar
ktnda, rencileri ona yle sordular: zel
erdemler istendiinde greve mi gitmek gerekir? Me-
ti, hemen yle karlk verdi: Halk, zel erdemler
ortaya koymaktan kanamaz. Halk iktidar
sahiplerinin elinde oyuncak olduu srece,
iktidardakileri devirmek iin bu erdemleri ortaya
koymak zorunda kalacaktr. zgrlk tutkusu, a-
dalet duygusu, yreklilik, satlmazlk, zveri, sk-
dzen bunlarn tm bir lkeyi iinde yaanl-
mas iin zel erdemlere gerek duyulmayacak denli
deitirebilmek iin gereklidir. Bu tr olaanst
abalar gerekli klan da zaten koullanl
ktldr.

ZEL ERDEMLER GEREKSNMEYEN LKE

Halknn kendi kendisini ynetebildii lke
olaanst iyi bir ynetimi gereksinmez. ersinde!
bask dzeninin barnamad bir lkenin ok byk
zgrlk tutkusuna gereksinimi yoktur. Adaletsizlik
varln duyurmad srece zel bir adalet duygusu
da gelitirilmeyecektir. Savamaa gerek yoksa,
yrekli olmak da gereksizdir. Ku-

135
rumlar iyi olunca, insann ok iyi olmas zorunlu
deildir. Byle bir durumda doal olarak insana ok
iyi olabilme olana hazrlanm olur ve insan ne
kendisine, ne de bakalarna ac ektirmeksizin
zgr, adil ve yrekli olabilir.

YAZARLARA DEVLETN BALADII AYLIK

ZERNE
Me-ti, yle dedi: Devletin belli yazarlara
balad onur aylklarna ilikin baz kukularm
var. Yazar, bir yaptyla devlete zel bir hizmette
bulunmusa, ona byle bir ayln balanmas
yerinde olabilir; burada ulusal deil, devlete yaplan
hizmetten sz ediyorum. Ama yalnzca gzel
yaptlar yaratld iin aylk balanmasn hakl
bulmuyorum. Devlet, karlksz armaanlar
veremez ve ulusu kltrel alanda temsil etmee
kalkmaktan kanmaldr. te yandan yazarlar da,
bir hizmette bulunmakszn devletten bir ey alma
hakkna sahip deildirler. Aksi takdirde kendilerini
devlete sakncal biimde baml klm olurlar.
Devlet, yabanc dillerden yaplacak evirilere para
deyerek yazarlar destekleyebilir. Bu, beceri
isteyen bir uratr, kolayca denetlenebilir ve
denetimi de sanat anlayn destekler. Ondan sonra
yazarlar kendi yaptlarna istedikleri yenilii
getirebilirler ve kimse onlar bu yzden ala
mahkm edemez rnein eski sanat yaptlarn
sevenler byle bir ey yapamaz! eviride
yansyabilecek yenilikler her zaman snrldr ve
zellikle denetlenebilir niteliktedir. Bu yol izlendii
takdirde, yazarlar da

136
kendi yaptlarn baka zamanlarda yaam ya da
baka dillerde yazm yazarlarn yaptlaryla
karlatrma olanan elde ederler. Aldklar pa-
ray da ulusa yaptklar yararl hizmetler karl
alm olurlar; nk iyi eviriler her edebiyat iin
ok byk nem tar. Buna ek olarak yabanc
dilleri renmek zorunda kalrlar; bu en azndan
kendi dillerini daha iyi tanmalar ynnden
yararldr. Devlet evirilere karlk para demekle,
yeni yaptlarn yaratlmasna yeterince katkda
bulunmu olur.

BR ARMAAN VERMEK
Me-ti'nin rencileri, retmenlerine ne ar-
maan edebileceklerini dnyorlard. Birinci
renci, Me-ti'ye retim yapmasn salayacak bir
armaan almaa karar verdi. kinci renci,
retmeni rettiklerinin retime yaradn g-
rebilsin diye, retmenine kendi rettii bir eyi
vermekten yana kt. nc renci ise yle
dedi : Ben ona bir armaan armaan edeceim.
Gs hasta olan Ug-ge'ye armaan edebilecei iyi
stan bir yelek vereceim ona. Me-ti'yi en ok
byle bir armaan sevindirecektir.

[DEVLET ELYLE LENEN SULARIN

GZLENMES ZERNE]
Yneticilerin korkun sular gnlk yaama
girer girmez gze arpmayan bir grnme b-
rnr. Ynetim aygt hem su iler, hem de tm
zorunlu ve geciktirilmesi olanaksz ileri grr,
baka deyile ynetim aygt yararl olan yap-

137
may da bir ayrcalk olarak kendine saklamtr.
Vakit akam olup da aygtn ilemesi durduunda,
bu aygtn insanlardan olutuu ortaya kar.
Gerekte hepimizin bu aygtla u ya da bu derecede
bir akrabal, hsml ya da yaknl vardr.
Akam olduunda yarg da ellerini ykayanlarn
arasna karr ve urann brakt izleri
temizlemek iin kanl ellerini bakalarnn
kulland muslukta ykar. Ellerini ykarken
herkesin kulland suyu kullanr. Piposunu
yaktnda, su iledikten sonra pipo tttren bir
sulu deildir (bylesi ok utanmazca bir davran
olurdu); ortada yalnz su ilemi bir ttn tiryakisi
vardr (ki bylesine ancak ne yazk denebilir).
Leipzig'te tank olduumuz trden gsteri
niteliindeki byk davalarda 1) balangta, yani
dava srerken insan tedirgin eden izlenim,
yetkililerin davallar aleyhine kant yma abalar,
davann bitiminden sonra baka bir dzeyde
grnmee balar : Harcanm abalara semeresini
vermi abalar gzyle baklr. Kant seiminin tek
amacnn sanklar mahkm ettirmek olarak
grnd sralarda almalara kukuyla
bakyorduk. Ama sonra ama gerekletirildi, karar
verildi, ve ortada bizi yattracak kadar kantn var
olduu ortaya kt.

N-EN'N DAVALARI
ilerin ve kyllerin devleti olan Su da ku-

1) Burada Dimitrofun yargland nl Reichstag yan-

gn davasndan sz ediliyor: (ev.)

138
ruluundan onbe yl sonra Tui'lerin 1) etkisi altna
girdi. ok byk bir grev olan Byk Dzen'in
kurulmas grevi, grler arasnda byk
ayrlklara yol at, bu da Tui'lerin ortaya kma
neden oldu.
lke bu sralarda Ni-en ve To-i tarafndan
ynetilmekteydi. Ni-en lkede yayordu. To-i ise
denizin tesinde, ok uzaktayd. Ama her ikisinin
gleri aa yukar eitti. Ni-en, lkede olup
bitenlerin tmn savunurken, To-i hor eyi
yeriyordu. Ni-en lkede yaplanlar kendisinin
yaptn sylerken, To-i, yaplanlarn ya-
plmamasn tlediini ileri sryordu. Gerekte
ise To-i'nin istedii, Ni-en'in ise istemedii pek
ok ey olmaktayd. Olaylarn akm etkileyebilen,
halinden memnundu, ama bu arada hallerinden
memnun olmayanlar da olaylarn akn
etkileyebiliyorlard. To-i, srekli olarak Ni-en'in
byk gcne dikkati ekiyordu, Ni-en ise
neredeyse To-i'nin byk gcnden baka bir
eyden sz etmez olmutu. Tui'lerin bir ksm Ni-
en'i halklarn babas, To-i'yi de halklarn dman
diye nitelendirirken, teki ksm bunun tam tersini
yapyordu. Ve Tui'lerin tm birbirlerini szcn
en kt anlamnda Tui'ler olarak adlandryorlard.

1) Brecht. Tui szcn Almanca aydn

(Intellektuel) szcnden tretmitir. Szc Tellekt-uell-
in olarak paralam, her parann ba harfini kullanarak
Tuiyi tretmitir. (ev.)

139
TO-'NN KURAMI
To-i, yle dedi : Su ok geriydi. Sosyalizm
hakknda Su'daki uygulamaya bakarak yargya
varmamak gerekir. iler dmana yenilen ve
ounlukla kyllerden oluan ordunun yardmyla
ynetimi ellerine geirdiklerinde, ok geri bir
endstri ve ok kt bir tarm buldular. i ve
kyllerle birlikte burjuva snf da ezilmiti. iler
devrim srasnda bunlarn en iyilerini belirttiler. ok
byk bir g kazanan Mi-en-leh'in partisi, iilerin
ve en yoksul kyllerin yardmyla endstriyi
kurmaa ve tarm yenilemee giriti; bu giriimleri
baka lkelerde burjuva snf yapmt. Parti bir
sre komu lkelerde devrim yaplmasn beklediyse
de, bu gereklemedi. Yeniden kurulu iin geni
lde burjuva abas ve bilgi gerekliydi; bilgi ise
tm lkelerde burjuva snfndayd. Varlkl
kyllerle burjuva fikir iilerine kar giriilen
savamla, iktisat alanndaki planlama partinin
gcn srekli arttryordu. iler asndan,
partinin varlkl kyllere ve burjuva kafa iilerine
kar buyruk verme gcne sahip olmas, bunlar
bastrabilmek iin, iilere kar ayn gce sahip
olmas ise yaplan planlamay gerekletirebilmek
iin gerekliydi. Burjuva iverenlerinin birbirleriyle
yarmasnn yerini imdi endstriyi kurma
abasnda olan iilerin yarmas almt. Bylece
gelirler arasndaki farklar da bymt. Bireyin
sorunlar ve zgrl asndan daha ok eksikler
vard. Sanat ve felsefe ok aa dzeydeydi. -
zellikle devlet bakannn durumu, snflar arasn-
daki sava iddetlendiinde sava yrtebilmek
140
iin iktisat alannn planland burjuva devletle-
rinin devlet bakanlarnnkine benziyordu. Ama bu
devletler snf farklarn srekli klmay, retimi
kesinlikle snrlamay ve devleti kalc klmay
amaladklarndan, aradaki farklar yine de bykt.
nk Su'daki amalar bunlarn tam ter-sineydi.
Ama Su'da istenen hedeflere ulalabilip
ulalamayaca da belli deildi. Ana sorun uydu:
Baka lkelerden yardm grmeksizin retimi, snf
farklarnn ve dolaysyla devletin gerekliliinin
ortadan kalkmasn salayabilecek apta artrma
olana gerekten var myd? Her ey partinin
temeline balyd, ama bu temel henz halk
iersinde genilememiti ve ok daha fazla
geniletilebilip geniletilemeyecei bir sorundu.
Partinin i bana gelmesinden yirmi yl sonra
hapishaneler hl doluydu; lm cezalarna ve
davalara ise partinin eski yelerinin bile adlar
karmaktayd. Burjuva lkeleriyle sava tehlikesi
alabildiine younlamt.

SU'DAK ELKLER
Me-ti, Su ile ilgili olarak yle dedi: Su'daki
partinin Byk Dzen'i kurma karar, Su halknn
zerine bir karabasan gibi kt. nsanlar ilerici
eilimlere ayak uyduramayp sendeliyor. Ekmek,
ylesine iddetle halka frlatlyor ki, kimileri bu
ekmein altnda kalp eziliyor. En iyi iler kimi
zaman alaklar tarafndan grlyor, erdemli ki-
ilerin ilerlemenin nne geilerine ise ender
Taslanmyor.

141
KN-YEH'N SANAT SINAVLARINA
LKN D
Kin-yeh, bir defasnda halk dostu bir ynetimin,
yazarlkla uraanlarn giderek artmas zerine, bu
sanat yapmak isteyenler iin ok sk snavlar
koyduunu dnde grdn anlatmt. Kin-
yeh'in dnde adaylar bir pazardan geirilip salona
sokulmulard ve kendilerinden grdklerini bir
kda yazmalar istenmiti. Ktlar bittike
memurlar bitenleri toplayp yenilerini veriyorlar,
adaylar da gzlemlerini yazmay srdryorlard.
Bu i bir ok kez yinelendikten sonra, sonunda
ancak belli sayda kt doldurabilmi olanlarn
resmen yazarlk yapmasna izin verildi. Bu
nlemden sonra koullar biraz dzeldi, ama yine
memnun edici bir dzeye gelemedi. Bunun zerine
hkmet, yalnzca birinci snav baarm olanlar
iin bir snav daha dzenledi. Bu kiilere
doldurduklar ilk snav ktlar ile birlikte bir tek
byk kt verildi ve gzlemlerini bu kt
zerinde zetlemeleri istendi. Daha sonra bu
ktlar topland ve ayn amala daha kkleri
datld. Bu snavlar birka kez yinelendi;
ktlarn boylar da giderek kld. Sonunda
ancak en ok sayda gzlemi en ksa yazabilenlerin
yazarlkla uramalarna resmen izin verildi. Kin-
yeh'in anlattna gre, dnde bu snavlar
yalnzca kendisi ve kendisinden baka drt kii
baarmt. Bu drt kiiden n ise tanmyordu.

142
EYLERN AKIINA LKN DNCENN
SAKINCALARI
Gelime yanllar ou kez u andaki duruma
ilikin yeterince bilgi sahibi deildirler. imdi var
olann naslsa geecei dncesi yznden imdiyi
nemsemezler. Tm zaman dilimlerini birer evre
olarak grp dncelerinde bu evrelerin sresini
ksaltrlar. Devingenlikleri, onlara u andaki
varolularn unutturur. Badanacnn henz iktidar
elinde bulundurduunu grmelerine karn,
imdilik iktidarda derler ve onun iktidarda
bulunuunu o denli sakncal grmezler, bu iktidarn
knn tohumlarn daha imdiden iinde
tadn dnrler. Geici olan, bu niteliinden
tr sakncal grnmez gzlerine, oysa geici
nitelikteki de ldrc olabilir. Hem sonra, bir ey
geici olmaa zorlanmal ki geip gitsin, yle deil
mi?

KLASKLERN EN BYK LERNDEN BR

Klasiklerin, durumun deitiini grdklerinde
kimsenin cesaretini krmasna gerek kalmakszn
ayaklanmadan vazgemeleri, yaptklar en byk
ilerden biri oldu. Bu kiiler, ilerde ezenlerin ve
smrenlerin yine g kazanacaklarn syleyerek
abalarn buna gre ayarladlar. A-ma byle
yapmalar yznden ne egemen snflara olan
fkeleri azald, ne de onlar devirme abalar
younluundan yitirdi.

143
BYK DZENE ARILAR
[...] ala, soua ve gvensizlie elik eder.
Byk Dzen, Byk Dzensizliin merkezlerinde
kurulur.

BYK YNTEM ZERNE

stad Hegel, yle retir: Var olan her ey,
ayn zamanda olmad iin vardr, baka deyile
olduu ya da son bulduu iin vardr. Gerek olu,
gerekse sona eri, varl ve varolmamay birlikte
kapsar. Olu, sona erie, sona eri ise olua
dnr. Son bulmakta olan eyden baka bir ey
oluur, oluan eyin iersinde ise bir bakas son
bulur. Bylece ne eylerde, ne de onlar
gzlemleende dinginlik vardr. Daha konuurken
kendi kendini deitirirsin; senin yann sra da
zerinde konutuun ey deiime urar. Ama her
yeni eyin iersinde eski bir eylerin bulunmasna
karn, yeni ve eski eylerden sz etme olana
rahatlkla vardr. Byk Yntemi doru
uygulayanlarn konuma biimi belirsizlemez, a-
ma daha belirginletir.
stad Hegel, yle dedi: eyler olaylardr.
Durumlar srelerdir. Oluumlar geilerdir.

ME-T'NN KUKU TUTKUSU

Biri Me-ti'yi kukusundan, kuku tutkusundan
tr sulamt. Me-ti, yle savundu kendini:
Bana Byk Dzen'in gerek bir yanda olduumu
syleme hakkn kazandran tek neden, ondan
yeterince kukulanm oluumdur.

144
BYK DZEN' GEREKLETRMEK
ZERNE
Bir oklar, Ka-meh, En-fu ve Mi-en-leh'in s-
zn etmi olduklar Byk Dzen'den, var olan
tm dzenlerin ya da dzensizliklerin tersine bir
dzeni, gerekletirilecek, yaplmas tamamlanm
bir plan anlarlar. u anda dzensizliin iinde
bulunduumuz ve dzeni planladmz ku-
kusuzdur, ama yeni, eskiden kar ve eskinin bir
sonraki aamasdr. Bizim asl yaptmz, iine
girilmesi olanaksz, imdikinden tmyle bambaka
bir eyi geerli klmaa almak deil, bir sonraki
adm atmaktr; baka deyile sonucu imdi var
olandan karmaktr. Yeni, eskinin de-
itirilmesinden, ilerletilmesinden ve gelitirilme-
sinden doar. Klasikler, alarnn dzensizliini,
bir zamanlar byk glklerle ve zorla kurulmu
olan, daha nceki bir dzenin deitirilmesi,
ilerletilmesi ve gelitirilmesi niteliini tayan bir
dzen olarak kavram ve gstermilerdi. Bundan
tr Byk Dzen'in bir rpda, bir gnde,
alnacak bir kararla kurulmas beklenemez. Byk
Dzen'in getirilmesi, kartlar ona kar kuvvet
kullandklarndan, bir kuvvet eylemidir ve bu
kuvvet halkn ounluunca kullanlr; ama dzenin
kuruluu uzun bir sretir, bir retimdir.

BLM ZERNE
Me-ti, yle dedi: blm bir ilerlemeyi
sergiler hi kukusuz. Ne var ki, imdi bir bask
aracna dntrld. Bir iiye her eyden nce

145
iyi bir otomobil montajcs olmas sylendiinde,
bununla ondan rnein cretinin saptanmasn
bakalarna, bu ii iyi bilenlere, iyi i adamlarna ya
da iyi politikaclara brakmas isteniyor. Doktora
her eyden nce iyi bir verem uzman olmas
sylendiinde asl istenen, doktorun vereme yol
aan konutlarn yapm sorunuyla ilgilenmemesi.
blm, smr ve basknn da sanki
iblmnn bir gerei olarak bazlarnca grl-
mesi gerekli bir i gibi varln koruyabildii
koullar gerekletiriyor.

BREYLERN VERMLL ZERNE

retim, bizdeki iblmnn biimi yznden
verimlilii nleyen bir sistem olup kyor. nsanlar
kendilerine hibir ey ayramaz oluyorlar. Hepsine
birer damga baslyor. Zaman ylesine dolduruluyor
ki, nceden kestirilmesi olanaksz herhangi bir eye
zaman kalmyor. ok ey isteniyor. stenmemi
olana kar ise savam veriliyor. Bylece insanlarn
belirsiz, korkun ya da zincirlenemez hibir yanlar
kalmam oluyor. Onlar her ynleriyle belirli, elleri
kollar bal ve gvenilir klyorlar ki, boyunduruk
altna alnabilsinler.

BURJUVA DNYASINDA HALKIN TEMSL

Me-ti, yle dedi: Halkn temsili, byk bir
aldatmacadr. retimle de hibir ilgisi yoktur.
Vatandalar birer retici olarak temsil edilmezler.
Doktorlarn iyiletirici olarak, mimarlarn yap ina
edenler olarak, mhendislerin bulu sahip-

146
leri olarak, tekstil iilerinin giysi yapanlar olarak,
kyllerin hayvan yetitiren ve buday ekenler
olarak temsil edilmeleri sz konusu deildir.
Bunlarn tm de temsilcilerini, birbirine dman
snflar olarak seerler. Varlkllarn arac olan baz
politikaclar doal olarak mesleklere gre temsili
nermilerdir; nerirken de meslek temsilcilerini
sanki eitli snflar yokmu gibi setirmilerdir;
ama bu, aldatmacann daha da byk boyutlara
varmasndan baka bir sonu dourmamtr. nk
gerekte eitli snflar vardr. nerilen temsil
ortaklklar kurulduu takdirde, yararlar birbirinden
ok farkl olan kiilerden oluacaktr. Bu kiiler de
deiik nedenlerle, deiik ama ve isteklerle
retim yapacaklardr. Bu durumda egemen snfn,
herkesin retimini yalnzca aznlkta elan
varlkllara yarar salayacak biimde dzenlemesi
de ok kolaylaacaktr. retim yalnzca bir aznla
yarar salad srece halkn mesleklere gre
temsili hibir anlam tamayacaktr. nk bu tr
bir temsil, yalnzca retimi kstlamakta yarar gren
sistemin salamlamasna katkda bulunacaktr. A-
ma snflar ortadan kaldrlrsa, o zaman reticiler
temsilcilerini retici olarak seebilirler ve retimi
bir aznlk yerine herkese yarar salayabilecek
biimde dzenleyebilirler.

HALK EGEMENL ZERNE

Me-ti, yle dedi: Byk devrim srasnda Mi-
en-leh ve arkadalar, glerini insanlar inan-
drabildikleri lde artrdlar. Mi-en-leh'in buy-

147
ruklar ksaca ifade olunmu inanlard. Mi-en-leh,
dmanlarnn okluunun onu buyruk vermee
zorladn sylemezdi. Dmanlarnn ok oluu,
onu inandrmaa zorluyordu. Ni-en'in dman az
olduu iin o buyruk veriyordu.
NAN (Szcn yeni anlam)
Halk egemenliinden sz edebilmek iin inan
szcne yeni bir anlam vermek zorunluluu
vardr.- Szck insanlar inandrma anlamna
gelmelidir. Halk egemenlii, kantlarn egemenlii
demektir.

RO-P-YEH'N SONU
Ro-pi-yeh'in dmanlar, tehlikeli grnmek
kendileri iin tehlikeli olduu anda Ro-pi-yeh iin
tehlikeli oldular.

YILDIRI ZERNE
Me-ti, yle dedi: Yldn, korkuyu da, yrek-
lilii de artrr; her ikisi de diktatrler iin ok
tehlikelidir.

GVENN TKENMES ZERNE

Me-ti, yle dedi: Halkn gveni, ona bavu-
rulduka tkenir.

NATI SANATI
Me-ti, kuzey eyaletlerinden birindeki bir hal-
kevinde gzel bir resim grd. Resimde erkekli
kadnl, deiik yalarda ve ok yoksul sekiz kii

148
canlandrlmt. lerinden biri tekilerine bir
kitaptan ders vermekteydi. Ressam, resmin yanna
bir de tahta levha asmt. Levhann stnde Ki-en-
leh'in renmeye vg adl iiri yazlyd. Me-ti,
iilere: Bu resmi nereden buldunuz? diye sordu.
iler glerek: Onu bize sanatnn biri zorla
satt, dediler, bakn, buradaki dier resimleri
bunu sylerken teki resimleri gsterdiler, teki
resimlerin tm de birbirinden ktyd
houmuza gittii iin biz setik. Ama senin
baktn resmi ressam zorla satt. Btn bir gn
boyunca bize dil dkt, iiri kez okudu,
resimdeki her izgiyi dikkatle planladn syledi,
u gzellii ya da bu incelii gryor muyuz, diye
bize soru zerine soru yadrd. Sonunda iimizden
bazlarn gerekten resminin iyi olduuna,
bazlarn da en azndan kendisinin gerek bir
sanat olduuna inandrd. Geri kalanlarmz da
ondan bir an nce kurtulmak istiyordu, onun iin
resmi ve levhay satn aldk. Acdmzdan, onu
byk bir d krklna uratmamak iin yaptk
bunu; ayrca ona yardmc olmak da istedik, nk
aln ne demek olduunu biliriz. Me-ti:
Anlyorum, dedi, adam gerekten inat
biriymi. Peki ama, madem resmi ounuz
beenmemitiniz, ressam halinden memnun olarak
buradan ayrldktan sonra neden indirmediniz
duvardan? iler, ne karlk vereceklerini
bilemez gibi oldular. Sonra: Aslnda o tuhaf bir
i, dediler, bu resim sanki onu yapann inat
karakterinden bir eyler alm gibi. Asl olduu
yerde konuuyor. zerine beenmeyen baklar
evrildiinde alnmyor, ama in-

149
dirmee kalksaydk, barrd hi kukusuz. yle
de denilebilir: Savaan bir resim bu. Kendisini
beenenlerden bir parti oluturdu. stelik tekilerin
varln da istemiyor, br resimler buradan
kaldrlsn istiyor. Bu szleri dinleyen Me-ti, ne-
eyle gld: Bence siz bu resmi sanatdan ok
kendinize acdnz iin almsnz ve ona deil,
asl kendinize cmert davranmsnz.

BYK YNTEM (DOA FELSEFES)

Bazlarnca klasikler bir doa felsefesi kur-
mulardr. Oysa gerekte durum byle deildir.
Onlar unun ya da bunun nasl dnlebilecei
konusunda baz noktalar belirttiler, ama asl u-
ralar insann doasna ynelikti. stad Eh-fu'ya
gelince, o doa zerine bir eyler retti. ilere
doada da devrimlerin olduunu, bylece
devrimlerin doal olaylar olarak kavranabileceini
gsterdi. Zaten stad Eh-fu genellikle iilerin
sava ve toplumsal bak as iin doadan ok iyi
rnekler karr. Onlara doal grnmlerin tm
ilikilerin erevesi iersinde incelendiinde ne
denli kolay anlalabileceini, her eyin varln
srdrebilmek iin nasl deitiini ve bu deiime
ramen roln nasl bir sre srdrdn gsterir.
Doal kurumlar elikili nitelikleri ve eilimleri
ieren kurumlar olarak sergiler, canl yanlarn bu
elikilerin oluturduunu belirtir. Bylece iilere,
onlara sk sk sz edilen huzurun ve dzenin
huzursuzluktan ve dzensizlikten doduunu,
huzursuzluun ve dzensizliin huzura ve dzene
gebe olduunu retir. yle di-

150
yebiliriz: stad Eh-fu, doaya ilikin aklamalar
yaptnda, ezenlerle smrenlerin yzleri glmez
olurdu.
stad Eh-fu, burjuva snfnn burjuva devri-
minden sonra doann gzlemlenmesine ve manta
ilikin olarak edindii ilkeleri, iilere kendi
devrimlerinde kullanabilsinler diye iletti.

BYK YNTEM (KAVRAMLAR ZERNE)

zgrlk kavramn olutururken, pek ok de-
neyi tek bir deneye indirgemi oluruz. Odann ii
dumanla dolmutur ve kokmaktadr, buyurgan biri
buyruk zerine buyruk yadrmaktadr, anne
yalvararak bir eyler istemektedir, ayakkab aya
skmaktadr. Byle bir durumda bir takm nlemler
alma gerei vardr. Kapal odadan dar kp
kapnn nne gitmek, ayaklanmay rgt-
lendirmek, anneye para bulmak, ayakkaby
karmak gerei vardr. zgrln seslenii
ykseldiinde, pek ok eyler yapma gerei vardr.
Buyurgan devirmek istiyorsak, belki dumana ve
kokuya boyun emek zorunda kalrz; ayamz
skan ayakkabdan kurtulmak istediimizde ise
belki annenin yalvarmalarndan kurtulma
zorunluluunu duyarz. nsan, zgrlk gibi bileik
ve genel bir kavram kullanrken dikkatli olmak,
dahas kl krk yarmak zorundadr.
Bir eyi av yoluyla ele geirmek iin ldrmek
gerekir. Avlanan eyi yemek iin ise soumu olan
gvdeyi stma zorunluluu vardr. Bir eittir bir,
diye bir saptama yaparsam, bir eyi saptam
olurum artk o ey kendi kendisiyle

151
zdetir, yalnzca kendisine benzer, ama artk
bilincimde sallantda olan bir ey deildir. Buna
karlk ayn ey gerekte sallantdadr, balaktr,
tehlikeli giriimlere bulamtr, geici zmler
arasnda devinir, ihanet eder, kovulur, tehdit altnda
kalr, bencildir vb. Bu eyin niteliklerini
gzlemlemeyi srdrr sem, o zaman bir nitelik
daha saptarm: Bu niteliin z, niteliklerin
deimesi, tannamaz duruma gelecek lde
azalmas ya da oalmasdr.
Byk Yntem ancak kitle olaylarna ilikin bir
reti olarak alndnda en iyi biimde anlalr.
Bu reti eyleri hibir zaman tek tek ele almaz,
onlar gerek birbirine benzer, gerekse birbirine
kart eylerden oluan bir kitle olarak grr ve
ayrca retinin kendisi onlar kitleler iersinde
eritir. Byk Yntem'de devinimsizlik, kavgann
snrnda yer alr.

KAVRAMLAR KATALOGU
Skdzen
Me-ti'ye gre skdzen'den ancak itaat deyimi
ile birlikte kullanlabildii takdirde sz edilmelidir.
Bir fabrikann iiler arasnda skdzen
bulunmakszn retim yapamayacan her ii bi-
lir. Bu yzden de ii, skdzen szcn say-
gyla kullanr. Ama bu skdzen, salt itaat kav-
ramn da ierir ve itaat olmakszn fabrikalarn
rettikleri iilerden alnamaz. Yalnzca retimden
yola klarak, sorun yalnzca retim asndan ele
alnarak, daha eksiksiz bir skdzen'e, baka
deyile daha retici nitelikte bir skdzen'e

152
gl bir itaat ile eriilebilir. Pek ok devlet iinde
ancak iyi ileyen bir yntem iin istenebilecek olan
skdzen, yalnzca ynetimin reticilikle ilgisi
bulunmayan, dahas zararl amalar iin istenir;
nk ynetimler alabildiine skdzen''den
yoksundur ve itaat'i zorla salar.

Yaama alan
Hu-ih, ulus iin yaama alan ister; bununla
belirtilmek istenen, ulusun smrebilecei alan-
lardr. Me-ti, bunu ldrme alan diye adlandrr.

N-EN'N ANAYASASI
Me-ti, Su anayasasnn Ni-en'in adna balan-
masna saldranlara kar karak yle der: Bu,
gerekten de sorumluluunu hazrlayann tamas
gereken bir anayasadr. u anda yeryzndeki
ilericiler iki kampa ayrlm durumda. Bazlar
Su'da Byk Dzen'in egemen olduunu sylyor,
tekiler bunun tersini savunuyor. Gerekte her iki
gr de hem doru, hem de yanl. Byk Dzen'in
baz eleri getirilmitir ve gelitirilmektedir.
Bireylerin alma aralar zerindeki mlkiyeti
kaldrld; topraa da bir alma alan gzyle
bakldndan ve toprak zerindeki zel mlkiyet
kaldrldndan, kent ve kent d kartl da
silinmekte. nk imdi toprak da byk boyutlar
iersinde ilenebiliyor. Ancak dnya tarihinin
bugne dein grd en ilerici sistem olan yeni
sistem henz ok kt alyor ve organik
olmaktan uzak. Bu sistemin ok byk bir abay
gerektirmesi, bireylerin zgrlnn

153
snrlarnn ok daralmasna yol ayor. Sistemi
gerekletirme abas henz kk kk top-
luluklarn bireylerince harcandndan her yerde
zorlama var, ama halk egemenlii yok. Dnce ve
balama zgrlklerinin bulunmamas, dalka-
vukluk ve kamu makamlarnn zorbal, Byk
Yntem'in tm elerinin henz gerekletirilme-
diini ve gelime srecinde bulunduunu kantlyor.
N-EN'E GSTERLEN BALILIK (2)
Me-ti, yle dedi: Baz kiiler, Ni-en'in birok
bakmlardan yararl bir insan olduunu bilir. Bunun
onlarca byk nemi vardr. Bazlar da Ni-en'i bir
dahi, insanlarn en by, bir tr tanr olarak
grr. Ama belki de bunun onlar iin tad nem,
Ni-en'in yararl olduunu bilmenin birinciler iin
tad nem denli byk deildir.
SU'DAK ZGRLKTEN YOKSUNLUK
Me-ti, yle dedi: Duyduuma gre Byk
Dzen'in gerekletirilmekte olduu Su'da zgrlk
yokmu. nsanlar orada yalnzca Byk Dzen'i
kurma zgrlne sahipmi. Ama bu kurma biimi
de zgr olmaktan uzak. Ne demeli imdi buna?
Byk Dzen, zgrln temeli deil mi?
zgrln insanlarn yaam iin en gerekli olan
eyleri retme biiminden, bunu salarken
gerekletirilen ibirliinin trnden bamsz
olduuna inanld srece, insanlarn belirli
zgrlklerle, onlara unu ya da bunu istedikleri
gibi yapma izninin verilmesiyle zgr

154
klnabileceklerine de inanld. Ama bu yol, insan-
lar zgrle gtrmedi.

BRLKTE ALIILANLARIN ZAYIF YANLAR

Me-ti, yle dedi: Mi-en-leh, herkesin zayf
yann biliyordu ve herkesle birlikte alabiliyordu.
Ni-en ise ok az kiiyle ibirlii yapabiliyordu ve
onlarn zayf yanlarn tanmyordu.

FLOZOF KO'NUN SU'DA DZENN

KURULMASINA LKN GR
Filozof Ko, ii ve kyl snfnn tarihin hibir
dneminde Mi-en-leh'in ve partisinin yneti-
mindeki Su'da olduu kadar byk baar kazan-
madn kabul ediyordu. Ama Mi-en-leh'in iiler
ve kyller asndan kazand baarlarn kayna
olan tutumunu ise, iiler ve kyller iin gelecekte
byk zararlar ve baarszlklar getirebilir nitelikte
gryor ve bunu belirtmee nem veriyordu. Mi-
en-leh, Byk Dzen'i kurabilmek iin ok gl bir
devlet aygt oluturmutu; bu aygt ok yakn bir
gelecekte Byk Dzen iin kesinlikle bir engel
olacakt. Ko'nun en byk korkusu, dzenleyicinin,
dzenin engeline dnmesiydi. Sz geen aygt
gerekten de ok kt iledi ve giderek rd.
Sald kt koku giderek daha younlat.
Topran ok byk alanlarda ortaklaa iletilmesi
ve retim alannda planlama gibi en byk
deiiklik ve ilerlemeler, devletin banda bulunan,
bu nlemleri hem alan hem de nleyen etelerin
ortaya karlmasna kout olarak gerekletirildi.
Ko'nun grne

155
gre Mi-en-leh'in aralarnda gr ayrl bulunan
rencileri arasndaki (Ni-en ve To-i arasndaki)
atma, Mi-en-leh'in ilkelerinin eskimi olduunu
kantlamaktayd. Ne bu ilkelerin Ni-en tarafndan
gerekletirilen uygulamas, ne de To-i'nin
uygulamaya ilikin nerileri nemli bir baar
getirebilmiti. Ko'ya gre To-i yalnzca aygt iin
baars ok tartma gtrr reformlar nermiti;
asl engeli bu neriler oluturmaa balamt.
Ko'nun kendisinin nerdii ilkeler, Mi-en-leh'in
ilkelerinin gl olduu noktalarda zayf kalmt;
ama Ko, yine de daha ok Mi-en-leh'in ilkelerinin
zayf yanlar zerinde durur, ama rencilerinden
farkl olarak bu ilkeleri byk bir saygyla ele alrd.

N-EN'N DAVALARI
Me-ti, Ni-en'i, parti iersindeki dmanlarna
kar at davalarda halktan ok gven bekledii
iin sular ve yle derdi: Benden kantlanabilir bir
eye inanmam (kantlanmakszn) istenirse, bunun,
benden kantlanmas olanaksz bir eye inanmamn
istenmesinden fark yoktur. Byle bir ey yapmam.
Ni-en, partideki dmanlarn uzaklatrmakla halka
yararl olmu olabilir, ama yaptnn kantn
getiremedi. Kantlayamad davalarnn halka
zarar dokundu. Ni-en'in asl yapmas gereken,
kant istenmesini retmekti.

N-EN'N KTDARI
Me-ti, Kin-yeh'le, iktidar kendi adna kulla-

156
nan Ni-en zerine konuuyordu. Me-ti, yle dedi:
Ni-en'in retmeni saylmas gereken Mi-en-leh,
byk devrimden nce iilerin imparatorluk
ynetiminden kurtulabilmesi iin burjuva snfna
yardm etmeleri gerektiini dnyordu. Ona gre
iiler henz bir halk egemenlii iersinde byk
mekanizmay kurabilecek dzeyde deildi. Daha
sonra iiler, Mi-en-leh'in ynetimi altnda iktidar
ele geirdiler. Ama Mi-en-leh'in yerine geen Ni-en
hemen bir imparator gibi davranmaa balad. Su
lkesinin Mi-en-leh'in hep szn ettii gerilii,
kendini bu noktada belli etmi oldu. Byk
mekanizma burjuva snfnca bir halk iktidarnn
ynetiminde deil, ama iiler tarafndan bir
imparatorun ynetiminde kuruldu. Kin-yeh, yle
sordu: Peki nasl aklayabilirsiniz bunu? Me-ti,
yle karlk verdi: iler, kyllerle
savamaktaydlar. Balangta hi olmazsa kendi
aralarnda demokrasi vard, ama savalar
iddetlendike devlet aygt iilerden so-yutlat ve
gerici bir biime dnt. Ni-en, iiler iin henz
bir sekreterken, kyller iin bir imparator oldu.
Daha sonra iiler arasnda snf kavgalar
bagsterdiinde, onlar iin de imparator oldu. Kin-
yeh, sordu: Bu noktada Ni-en'in bir yanl
gsterilebilir mi? Me-ti, karlk verdi: Ni-en'in
planlama almasnn rgtlenmesini politik bir
sorun yerine ekonomik bir sorun olarak ortaya
koymas, yanl bir davrant.

157
N-EN YNETM ZAMANINDAK YKSEL
VE K
Ni-en'in ynetimi altnda Su'da endstri s-
mrcler olmakszn kuruldu, tarm kolektifle-
tirildi ve makinelerle yaplmaa baland. Ama
Su'nun dndaki partiler giderek kt yeler
sekreterleri deil, sekreterler yeleri seti. Seimler
Su tarafndan ynetildi ve sekretere paralar Su
tarafndan dendi. Yanl yapldnda, bu yanllar
eletirenler cezalandrld; yanllar yapanlar ise
yerlerinde kaldlar. ok ksa bir sre sonra devlet
kadrolarnda en deerliler deil, en ok boyun
eenler alr oldu. Baz iyiler, sonuna dein
kaldlar ve dayandlar, nk yerlerinden
ayrldklar takdirde yelerle konumalar
olanakszlaacakt. Ama onlar da yelere ancak
bulduklar yanllar syleyebildiklerinden, nce
yelerin gvenini sonra da kendi kendilerine gveni
yitirdiler. Bu koullar altnda duruma ilikin ve
planl harekete elverili hibir doru deerlendirme
ortaya kmaz oldu; durumu hi olmazsa
deneyleriyle bilenler ise, nceden durumu
bilmeyenlerin onaylamad hibir adm atama-
dlar. Su'daki yneticiler, sekreterlerin hoa git-
meyebilecek eyleri kendilerine bildirmemeleri
yznden gereklerden uzak kaldlar. Bu durum
karsnda en iyiler bile aresizlie kapld. Me-ti,
Byk Yntem'in knden yaknd. stad Ko,
Byk Yntem'e srt evirdi. To-i, Su'daki en
belirgin ilerlemeleri bile yadsd. Su'nun dnda,
Ni-en'in partiler zerindeki etkinliine kar
savaanlar ksa bir sre sonra kendilerini yal-

158
nz buldular. Su snrlar iersinde Ni-en'e kar
savaanlar ise evrelerinin katillerle sarldn
grnce, kendileri halka kar cinayet ilemee
baladlar. Tm bilgelik, politika alanndan kovu-
larak yalnzca kalknmann snrlar iersine 60-
kuldu. Su'nun dnda Ni-en'in hizmetleri arasndan
en yadsnamayacak nitelikte olanlar venler bile
satlmlk kukusu altnda kald; Su'da ise Ni-en'in
yanllarn ortaya karanlarn tm hainlikle
suland. Bu yanllarn bazlarndan tr Ni-en'in
bile ac ekmesi ise durumu deitirmedi.

DEVLET ZERNE
Me-ti, yle dedi: Mi-en-leh ve Ni-en'in za-
manlarnda demirci iliklerinin sahiplerine ait
devletin alternatifi devletin yokluu deil, ama bir
demirciler devletinin belirmesiydi. Demircilerin
ezilmesinin yerini ise ezilmenin ortadan kalkmas
deil, demirci iliklerinin sahiplerinin ezilmesi ald.
Ve, kim olursa olsun, ezilenin bulunduu yerde
zgrlkten sz edilemeyeceinden, demirciler de
henz tam anlamyla zgr olamamlard.
Devletle ilgili olan bir takm kiiler srekli
olarak ortaya kp artk ezilmenin ortadan kalk-
tn ileri srdler. Bunlarn sav srekli olarak hem
devletin her trlsnden nefret edenlerce, hem de
demirci iliklerinin sahiplerine ait devletin ortadan
kalkabilmesi iin bir demirciler devletini zorunlu
bulanlarca rtld. Ama kimse retime ilikin
olarak devlete benzemeyen bir

159
rgtlenme biimini neremedi.
Me-ti, bu dnem iinde bireyin zgr olduunu,
dahas daha da zgr olduunu ileri srenlere gld.
Ve yle dedi: Kt bir lkede zgr olmaktansa, iyi
bir lkede zgr olmamak yedir, diyebilirsiniz.
Eskiden ounlua zarar verebilme zgrl vard,
imdi ise yalnzca ounluk iin yararl olan
yapabilme zgrl var, diyebilirsiniz. Her ey
denebilir, ama zgrln bulunduu sylenemez.
imdi dnem, byk retici birliklere hukuksal
biimini verme dnemidir. Bu dnemde bireyin
grevi, nce kendini topluma katmaktr. Yine
toplumdan soyutlanmak, ancak bundan sonra yararl
olabilir. Kendini topluma katma olay, bireyi
ortadan silmemelidir hi kuskusuz; ayrca daha
sonraki ayrlma olay da toplumu paralamayacak
nitelik tamaldr.
Bireyin snrlar her yandan daralmtr; o imdi
har ynden vermek, vazgemek, brakmak
zorundadr imdi hareket edebilme olanan elde
eden retici birlikler ise zgrdrler.
Me-ti, memurlardan nefret ederdi. Ama on-
lardan kurtulmann tek yolunun herkesin memur
olmas olduunu da belirtirdi.

YNETCLK ZERNE
G durumlarla karlaldnda tartmalar
kesmek, coku yerine herkesin boyun emesini is-
temek, acelecilii hzl tempoyla kartrmak, so-
rumluluklar almak bunlar kt yneticiliin
nitelikleridir.

160
YASALAR ZERNE
Me-ti, yasalar zerine yle der: Eskiden ya-
salar, yce varlklarn insanlarn davranlarm
dzenlemek iin belirledikleri bir plann ana iz-
gileri olarak dnlrd. imdi ise yasalara in-
sanlarn baka insanlara gsterdikleri yollar, ok
eksik davran ynerimleri gzyle baklyor.
Yararl olup olmadklarna, yalnzca uygulandklar
olayda yarar salayp salamadklarna baklarak
karar veriliyor. Yasalarn, insanlarn birlikte
yaamasn elverili klmaktan baka bir yarar
olamaz. nlerine gelen olaylar ileyerek yasalarn
eksiklerini gidermek, yasalar uygulayanlarn
grevidir. Birey gibi, bir btn olarak toplum da
dzeltilmei gereksinir.
ER UZAY
Me-ti'nin istei zerine stad Yu, matematik-
ilerin dnyaya ilikin betimlemelerini anlatt.
Eskiden, dedi stad Yu, uzaya duvarlar ol-
mayan bir kutu gzyle baklrd. Ve bu uzayn
iersinde her ey vard. Yeni matematikilere gre
ise uzay, yalnzca maddenin genilemi biimidir.
Demek ki madde boluun ortasnda bulunmayp,
kendisi her eydir. Bir ey olan, yalnzca maddedir,
onun dnda boluk da dahil, hibir ey yoktur.
Eski metafizikilerin hilii gerekten hiliktir ve
hilikte hibir ey bulunamaz. Bylece uzay,
maddenin devinimleri iin bir uzaya dnmtr.
Bir anlamda uzay, maddenin yoludur ve bu yol eri
biimindedir. nk deneylerin gsterdii gibi,
madde dz devinemez.
161
IIIN AIRLII
stad Yu, aklamalarn yle srdrd: Ik
da maddedir, bir arl vardr ve yalnzca erik
izgi zerinde devinebilir. stad ntin, d-
ncelerine dayanarak u noktay belirtmiti:
Gkyznde belli bir noktada bulunduu bilinen
belli bir yldz, gne tutulmas srasnda baka bir
noktada grlebilir, baka deyile yeryzne
yanstt k demetinin uzants iersinde grle-
bilir. Ama yldzn kendisi bu uzantda deildir.
Yalnzca gne tutulmas srasnda o noktadaym
gibi grnr, nk k demeti, yanndan gemek
zorunda olduu gne tarafndan krlr.
Gkbilimciler gerekten de gne tutulmas sra-
snda yldz, aslnda bulunmad noktada bul-
mulardr.

KURTULU VE ZGRLK
Ka-o, Me-ti'ye yle sordu: Byk devrim,
zgrle olan byk susamln bir sonucu deil
midir? Me-ti, bunu onaylad. Ka-o, sormay
srdrd: Peki o zaman byk devrim gerekle-
tirildikten sonra devrimcilerin eskisine oranla daha
az zgr olduklar yolundaki yaknma nasl
aklanabilir? Me-ti, yle karlk verdi: Onlar
byk devrimden nce gnll olarak savayor-
lard. Onlar ne savamaa, ne de belli bir biimde
savamaa zorlayan vard. Gerekte sava
kazanmalarn, kendi kendilerine kar kullanabile-
cekleri gcn az olmas zorlatryordu. Yengiden
sonra bu gc elde ettiler ve bu g, yenilenlerin
bastrlmas zorunluluu yznden, eskisin-

162
den daha az gerekli deildi. Ka-o, yle dedi:
Anlyorum: Burjuva zgrlkleri ortadan kalknca,
proleter zgrlklerini de yitirdiler. Me-ti, yle
karlk verdi: Byk devrimin erei, smrden
kurtulmakt. Devrim, smrme zgrl ile
birlikte kendini smrtme zgrln de ortadan
kaldrd. Bu sonuncu zgrlk kendini ok deiik
biimler iersinde gstermiti ve bu biimlerden,
ortada bir kendini smrtme zgrlnn sz
konusu olduunu saptamak her zaman kolay
olmamt. Ka-o, sordu: Peki sence artk zgrle
olan susamln bir ilevi kalmad m? Bu
susamlk senin iin artk bir kurtuluun gerekli
olduu anlamna gelmiyor mu? Me-ti, yle karlk
verdi: Gerekli olan, yoksulluktan kurtulmaktr. Erek
budur. Bu erek pek ok kurtulu abasn ve srekli
olarak zgrle susaml gerekli klar.

WE VE YEN'N SIKIDZEN SALAMA

KONUSUNDAK YETENEKSZL
En kt mevsim olan k, dmanlar yiyecei
hemen hemen tkenmi bir lkede yakalamt.
Kyllerin, kaynan toprak aalarnn acma-
szlnda bulan tembellii yiyecek ktlna yol
amt. Kyller, kendi yiyeceklerini karp
saklayacak denli bencildiler. Dman ordusu byk
alk ekmee balad.
Hao'nun, daha kk yatan askerliin tm
erdemlerini edinebilecek biimde eitilmi olan
acmasz ve vicdansz halk, toprak aalarn eline
geirdi ve yiyecek salayamadklar iin ounu
ldrd. Ama ondan sonra korkun bir a-
163
ln penesinde kvranan ordu zlerek snra
doru kat. Hao ahalisinin byk bir ksm, snrda
daha nce kendilerince yerle bir edilmi blgelerde
can verdi.
lkbaharda kyller yine kulbelerinden ktlar
ve Yen'in umut ettii oldu; eski zaaflar olan
bencillikleri kendini alacak boyutlarda yine belli
etti. Toprak aalar ya dman tarafndan
ldrlm, ya da korkup bir keye sinmilerdi.
Artk rnlerin kendilerinin olacandan emin
bulunan kyller de deliler gibi ekin ekmee
giritiler. Wei canland.
yi bir hkmdar olan Yen ldnde, onun
asker zaferler kazanmakszn, yalnzca korkakl
sayesinde byk bir sava yengiyle sonulan-
drdn, Wei lkesini de buyruklara ve uyarlara
gerek kalmakszn bir baheye evirdiini sy-
leyebilme olana dodu.

ELKL BRMLERN OLUMASI

ZERNE
Ger halknn Hu-ih'in savana neden katldm
ok kii anlamamt. Me-ti, bunu yle aklad:
Byk Dzen'in kolayca gerekletirilebileceine
pek az kii inanyordu. Oysa bu dzen byk bir
rahatlk getirecekti; halk da bunu biliyor, ya da
seziyordu. Bu yzden egemen olanlar, Hu-ih'in
araclyla halk ezmek zorunda kaldlar. Ama
halk daha ok smrmek, ya da baka halklar
smrmek iin sava yapmak klarndan birini
seme zorunluuyla karlanca, sava setiler.
Bylece nc kkn, baka deyile s-

164
mry ve basky gerektirmeyen Byk Dzen'in
engellenmesi iin halkn zerindeki bask artrld;
ama smr pek fazla artrlmad ve halk, byk
dzensizliin kanlmaz sonucu olan savaa girdi.
Herkes belli bir sre ekmeini salad ide, sava
iin silh yapan iletmelerde alt.

YNETMN DEVRLMEMESNN NEDEN

Ynetim devrilmedi; nk bu tr ynetimlere
zg olan bir yol, fetih sava, henz ak gibiydi.
Ynetim, halk henz bu yola gitmee
zorlayabilecek durumdayd.

HALKIN VE YNETMN SAVATAK DURUMU

En-eng'teki bir etenin elinde bulunan bece-
riksiz ynetim orduyu yeterli silhlarla donatmak-
szn denizin tesine yolladnda ve ordu ye-
nildiinde, kyda yaayanlar kk teknelerle
denize alp ar topu atei altnda babalarn ve
oullarn geri getirdiler. Bylece halkla ynetim
arasndaki iliki daha younlat. Hu-ih,
ordusunu souk k iin yeterli giysilerle donat-
makszn Su'ya yolladnda ve halktan askerler iin
ynl giysiler istemek zorunda kaldnda halk
isteneni yapt; bu ile urarken de ynetimin bir
su olarak nitelendirilebilecek ihmalini bir sre
unuttu. Bu felket, halkla ynetim arasndaki
ilikiyi younlatrd.

NC KDE YAAMAK
Me-ti rencilerine, o gnk uralarn, san-

165
ki urunda savamay amaladklar snf iin ha-
zrlananan bir biyografide yer alacakmasna
yazmalarn tledi.

YANLILARI ONAYLAMAK, ONLARI HAKLI

GSTERMEE ALIMAKTAN YDR
Me-ti, Su'dan geerken lke byk bir sava
beklemekteydi. Parti, lke iinde dmanlarn ey-
leme getiklerini sezdiinden, ok sayda tutuklama
yaplmt. Me-ti, hemen hemen kimsenin insanlar
srf tutuklandklar iin sulu saymadn vgyle
belirtti. Buna karlk pek ok kii, kendilerinden
kukulanlanlarn da tutuklanmasn onaylamak-
tayd. lgili makamlarn gerek sulular bula-
mamas yanl bir tutum saylyordu; ama gerekli
denetimi yapamayan bu makamlarn hi olmazsa
ktle kar toptan bir tutum almas
onaylanyordu, iyi cerrahlar kanserli ksm salkl
etten ayrr, ktleri ise salam ksm da beraber
keser, deniyordu. Me-ti, halkn tutumuna hayran
kald ve yle dedi: Polislerine kt, beceriksiz ve
budala hizmetkrlar gzyle bakyorlar ki, bu da bir
eydir.

SU POLS
Me-ti, yle dedi: yi adamlar istemek yerine,
iyi grevler yaratn! yi bir grev, iyi adam
gerektirmeyen grevdir. Polislik bir meslek de-
ildir. Yalnzca ksa sreli bir grev olabilir. Baz
iler vardr, ancak ksa bir sre grlebilir. Polislik
ii de bu iler arasndadr. Polisin polislikte deil,
alan insan olmakta tecrbeli olmas gerekir.
166
EDNLEN DENEYLERN
TOPLUMSALLATIRILMASI
Me-ti, yle dedi: Kimseyi, zellikle o alanda
deney sahibi olduu iin bir kamu grevinde
tutmamak gerekir. Byle bir grevde bulunan kii,
deneylerini kendine ait bir malm gibi deer-
lendirmek yerine, bakalarna aktarmasn -
renmelidir.

VE SINIFI
Me-ti, yle dedi: Klsik yazarlarn yazlarn-
dan ii snfnn u ya da bu koullar altnda nasl
bir tutum alacana ilikin bir eyler sylemeyi
renmekten daha kolaydr Byk Yntem,
kitlelerin devinimine ilikin bir' retidir. Birimler,
kitlelerin kk paralar ya da dorudan doruya
kitleler olarak ele alnr; bu da birimler iersinde de
bir birlik oluturmayan oluumlarn, kitle
oluumlarnn ortaya konmasyla gerekletirilir.
TEK'E LKN TLER
Klsik yazarlarn tek iiye verdikleri tler
arasnda, onun ii snfyla olan ilikisine
deinmeyeni yok gibidir. Bu yazarlar hep iinin
ancak kitlenin iyi bir paras olarak davrand
takdirde etkin eylemde bulunabileceini gsterirler.

TARHSEL ZELETR ZERNE

Me-ti, klasik yazarlarn yaptlarnda bireyin
tutumuna ilikin ok az neri bulmutu. oun-

167
lukla snflardan, ya da yine insanlardan oludan
baka byk topluluklardan sz ediliyordu. Me-ti,
buna karlk tarihsel bak asnn ok yararl diye
nitelendirildiini saptad. Bunun zerine o da uzun
sre dndkten sonra bireye, tpk snflarda ve
byk insan topluluklarnda yapt gibi kendisine
tarihsel adan bakmasn ve tarihsel davranmasn
tledi. Bir yaam yksnn konusu olarak
yaanan, belli bir nem kazanr ve tarih
oluturabilir. Komutan Ju Seser, anlarn Kaleme
alrken kendisinden nc kii gibi sz etmiti.
Me-ti, yle dedi: nsan, nc kiide de
yaayabilir.

BYK YNTEMDEK ETSZLK NERMES

Me-ti, yle dedi: Hi kukusuz baz kiiler He-
leh'i, grleri kendilerine kart biimde ile-
tildiinde daha iyi anlarlar. Bakalarna ise hem
gzpek, hem de dikkatli olan bu retiyi dikkatle
ve dikkati amalayan bir reti olarak sunma gerei
vardr. Bir eit bir deildir nermesi, baz
aldatmacalara dikkati eker, ama nermenin kendisi
de aldatmacalar iermektedir. Aslnda nermenin
yle elmas gerekirdi: Bir yalnz bire eit deil,
ayn zamanda bire eit deildir de. Bu nerme
unu dile getirir: Uzun sre kendisine sadk kalmas
salanabilecek bir ey bulunamaz; bunun gibi,
konuulduu srece, bir tmceden fazla
konuulduunda, ayn konunun alannda kalmaa
hazr bir kavram da bulunamaz. Tahta tahtadr
nermesi, ancak dikkatli kullanld srece yararl
olabilir. Tahtadan bir ev smarlarsam, bu nermeyi
bana tatan yaplma
168
bir ev vermek isteyen her mimara kar kulla-
nabilirim. Byle bir durumda: Tahta tahtadr,
demir tahta deildir, diyebilirim. Buna karlk
tahta tahta olabilir, ama kt tahta olabilir ve
mimar bana yle diyebilir: Tahta tahtadr;
bylece kt tahtann da tahta olduunu belirtir,
benim sipariim de yanl anlatlm olur.

KA-MEH VE FU-EN'N FLOZOFLUKLARI

Ma-te, yle sordu: Ka-meh ve Fu-en birer fi-
lozof saylabilir mi? Me-ti, yle karlk verdi: Ka-
meh ve Fu-en, filozoflarn yalnzca dnyay
aklamay deil, ayn zamanda dnyay dei-
tirmeyi de erek bilmelerini istediler. Bu gz nnde
tutulduunda Ka-meh ve Fu-en birer filozof
saylabilir. Ma-te, sordu: Peki dnya aklamakla
ayn zamanda zaten deimi olmaz m? Me-ti,
karlk verdi: Hayr. ou aklamalar yalnzca
olan hakl gsterme abasndan baka bir ey
deildir.

GZEL NEDR?
Byk mimar Len-ti, yeni bir gzellik lks
ortaya atmt. Yararl olan gzel saymt. Ko-ha
kentinde iiler iin konut yaplacanda, ona ba
vurdular. Len-ti de hi ss olmayan, iinde ise
oturacaklarn tm gereksinimlerinin dnld
evler yapt. iler konutlarna tandktan ksa sre
sonra Len-ti, onlarn yeni evlerinden memnun
olmadklarn duydu. Konutlarn gzel
bulmamlard. Len-ti, ama bu konutlar gzel, diye
bard. Onlar yaparken sizin makinelerini-

169
zi rnek aldm; makineleriniz ise yaammda gr-
dm en gzel eylerdi. stelik de yararl eyler.
Ben de en yararl insanlar iin en yararl konutlar
yapmak gerekir, diye dndm. iler yle
karlk verdiler: altmz fabrikalarda her ey
pratik amalara gre dnlmtr, orada yararl
olmayan ey yoktur. Bize de ancak yararl
olduumuz lde gerek duyulur. Yalnzca yararl
o]andan tiksiniyoruz. Yaammz kemiren makine,
metal ve camdan yaplma; imdi sen kalkm
eyalarmz da metal ve camdan yapyorsun. Bu
yaptn, mavnay yrtrken deri kamyla
dvlen bir forsaya, oturulacak yerleri deri
eritlerden rl sandalyeler sunmaa benziyor.
Belki de gzel olan, gerekten de yararl olandr;
ama o zaman bu demektir ki, makinelerimiz gzel
deil, nk onlarn bizim iin yarar yok. Len-ti,
zntyle yle bard: Ama makineler yararl
olabilirdi! Evet, diye karlk verdi iiler, senin
yaptn evler de gzel olabilirdi, ama deiller ite!

PAMUUN FYATI
Me-ti, yle dedi: Yz yl nce yarm kilo
pamuun fiyat, bugnk kadard. Aradan geen
zaman iersinde bazen bu fiyat onbe katna kt,
bazen de yansna dt. Byk bulular yapld,
dev barajiar kuruldu, savalar oldu. Bugn yz yl
ncesine oranla bin kez daha ok pamuk
retiliyor, ama fiyat ayn fiyat. Pamuun pahal
olmasna yol aan hava koullar deil, araclardr.
Onu ucuzlatacak olan da bulular deil, ama Byk
Devrim'dir.
170
GVENLRLK
Me-ti, yle dedi: Bir tutam akl olan kii, uup
giden kum tanesi kadar gvenilir olmaktan uzaktr.
ki tutam akl olan kii ise kaya gibi sapasalam ve
gven vericidir.

H-YEH'N SULARINDA AKLIN VARLIININ

KANITLANMASI
Hi-yeh'in iledii sularda akla uygun bir yan
bulunduunu kantlamaa alan Me-ti, yle dedi:
Onu izleyenler, sularndan tr deil,
davranlarnda akla uygun bir yan bulunduu iin
ardndan gidiyorlar. ilerin Ga'l zenginlerce
smrlmesine bir de yabanc zenginlerin s-
mrmesi eklendi. Hi-yeh'in ynetimdeki selefleri,
lkedeki smr sistemini korumulard. Ama bu
sistemi tutarl biimde srdrmlerdi; rnein bu
sistemin ekonomisi asndan zorunlu olan d
lkelerle sava istememilerdi. Mallarn retimine
konan kstlamalar kaldrmadklar halde retilen
mallarn dalmna da ak kstlamalar ge-
tirmemilerdi. Oysa Hi-yeh, yrrlkteki sistemden
kar olanlar asndan akll grler savundu. Bu
yzden onlara toplamasn bildi. Kk burjuva
snfndan olanlara kasap dkknlar ya da giysi
satlan dkknlar iin savan zorunlu olduunu
gstermesi, onlara askerlik hizmetine ilikin
buyruklar vermesi, akld davranlar deildi.
Buna karlk byk fabrikalarda alan iiler, ona
deli gzyle baktlar; nk retimlerini zgr ve
her trl kstlamadan uzak bir yapya
kavuturmalarna izin verildii takdir-

171
de savalarn gerekli olmadn seziyorlard. iler
kk burjuva snfndan olanlara akla uygun
olarak yalnzca sava gerekli klan alma
biimlerinden vazgemelerini syleyebilirlerdi;
buna karlk nerdikleri alma biiminin sava
gerektirmediini syleyemezlerdi. Kyller de
altklar kk iletme tipinin snrlar iersinde
kaldklar srece, Hi-yeh'in konumalar onlara da
akla uygun geliyordu. Akla aykr olan, bu
kyllerin kk iletme tipini srdrmekte
direnmeleriydi. Btn bunlar gz -nnde
tutmakszn Hi-yeh'in kantlarn rtebilmek
olanakszd.

AKILLILIIN K TR
Akam yemeini salayabilmek iin akll ol-
maa gerek vardr; bu aklllk, amirin sznden
kmamak olabilir. Baka bir akll i de, st-ast
sistemini ortadan kaldrmaktr. Ama bu giriim iin
de yukarda szn ettiimiz birinci trden aklllk
gereklidir; nk bu giriimi gerekletirmek iin
de insann akam karnn doyurmas zorunludur.
AKILLI, Y, YREKL
Aklllar akll, iyiler iyi ve yrekliler yrekli
davranr.

DYALEKTK ZERNE (BYK YNTEM NE

ZAMAN DODU?)
Me-ti, yle der :
nsanlar unlar grdler : Tm gereksinimlerin
karlanmasna iki snf karar veriyordu,
172
ama bu snflar, gereksinimlerin karlanmas iyin
aba harcamyordu; her iki snf da teki snflarn
yararlarn temsil etmiyordu, ama her ikisinin de
birbirine kart yararlar vard; bazlarnn varlkl
olmasnn koulu, geri kalanlarn yoksul olmasyd;
belli bir adan ilerleme diye nitelendirilebilen,
baka adan bir gerileme olarak belirginleiyordu;
devletin n koul olarak bir birlik olmas nitelii,
devleti oluturan snflar arasndaki ayrlktan
douyordu; belli yararlar korumak iin bir araya
gelen insan topluluklar, baka yararlar ortaya
ktnda hemen blnyor ve topluluk iersinde
sava balyordu; bir gn mlkiyet olan, ertesi gn
bir borca dnebiliyordu; insann insan
smrmesinde kullanlamayacak her eye deersiz
gzyle baklyordu; byk guruplarn dav-
ranlarna ilikin olarak nceden sylenenlerin, bu
gruplarn kimlerden olutuu ve hangi yararlarnn
birbirine kart dt bilinmedike, ne denli doru
kaca belli deildi; belli bir noktadan tesine ege-
men olmak olas deildi; ordu, devlet, iiler, para,
kaba g vb. gibi kavramlar, rnein zaman, yeri
ve belli bir toplum dzenini gz nnde
bulundurmakszn kullanabilmek olanakszd; ayn
davrann uygun decei e durumlar, sa-
nldndan ya da ncesinden daha enderdi; ite
insanlar btn bunlar ve daha bakaca eyleri
grdklerinde, Byk Yntem dodu.

LDRMEK ZERNE
Klasik yazarlar, ldrmeyi yasaklayan ku-
rallar getirmemilerdir. Bu yazarlar, acma duy-
173
gular en gl olan kiilerdi; ama nlerinde i-
nandrma yoluyla yenilgiye uratamayacaklar
insanlk dmanlar grdler. Klasik yazarlarn tek
amac, ldrmenin artk kimseye yarar sa-
lamayaca koullar yaratmakt. Saldran ve ge-
limeleri engelleyen kaba gle savatlar. Kaba
gce yine kaba gle kar koymaktan kanma-
dlar.
SANATILAR SAVAIM VEREBLR M?
Hi-yeh'in basksnn en ok artt dnemde bir
yontucu Me-ti'ye, hem gerekten ve doruluktan
ayrlmamak, hem de polisin eline dmemek iin
ne yapabileceini sordu. Me-ti, ona unu tledi:
Gebe bir ii kadn heykeli yap, kadn znt dolu
baklarla karnn szsn. O zaman ok ey
syleyebilmisin demektir.

KT MEMUR
Me-ti, kt memuru yle betimler: leri ko-
laylatrmakla grevlendirilmitir, ama ileri
gletirir. Yalnzca yaptyla deil, yapmad-
yla da pahalya mal olur. Bu tr memur, ayl-
ndan daha pahalya gelir. Amac onsuz oluna-
mayacan kantlamaktr. Kendisine syleneni
yaptnda yerinde kalr; yeteneksiz oluundan,
iini yapamad zaman da yerinde kalr. Genellikle
tembeldir; ama alkan olduunda verdii zarar
daha az deildir. Genellikle parayla satn alnabilir;
parayla satn alnamyorsa, o zaman ona herhangi
bir ii grdrebilmek tmyle olanakszdr. Ortada
ynetilecek bir ey bulunmasa bile, ynetici
yerinden ayrlmaz.
174
H-YEH'N RETS VE GENLK
Ne yapacan arm biri, srgnde yaayan
Me-ti'ye unlar anlatt: Genlik Hi-yeh'in avu-
cunda; ve Hi-yeh, genliin bir ulusun gelecei
olduunu, yirmi, otuz yl iersinde tm ulusa
retisini kabul ettirmi olacan sylyor. Me-ti:
Hangi retiyi? diye sordu. aresiz kalm olan
adam: Bu retiye gre toplumda snflar yokmu
ve bugn var olan dzen, adil bir dzenmi, diye
karlk verdi. O zaman Me-ti, yle dedi: Yirmi,
otuz yl sonra bugnn genleri hi kukusuz
toplumda snflarn bulunduunu alglayacaklar,
nk bir aznln yararna olarak btn ykleri
onlar tayacaklar ve bu durumu adalete aykr
bulacaklar. Genlik artk genlik olmaktan kt
zaman da Hi-yeh artk onlar avucunda
tutamayacak. Evet, genlik bir ulusun geleceidir,
ama ancak olgunlat zaman!

BAARI ZERNE
Me-ti, yle dedi: Genel yarg, baar ka-
zanldnda baarandan yana, baarszlk duru-
munda ise baarsza kar olur; buna kzmak ve d
krklna uramak, ancak delilere zgdr. Baar
insan baarl, baarszlk ise zayf klar. Baarl
olan trmanlmas zor dorua ulatran salam
adm yalnz bakalar deil, baary kazanann
kendisi de grr; baarszl getiren aksamay ise,
bakalarnn yannda, adm atan kii de farkeder.
Baar, insan gzel, cmert ve kendine gvenli
klar, en azndan insann yz

175
olur. Baarszlk ise var olan bir yz silebilir. En
iyi toplum biimi, en ok sayda insana en byk
baarnn kaplarn aabilen toplumdur.

NC KONU
Me-ti, yle der: iki insan arasndaki iliki,
ikisini de ilgilendiren bir nc konunun varl
halinde iyi olur. Mi-en-leh, unu ekler: Ayn durum,
irili ufakl insan topluluklar asndan da geerlidir.
Topluluklar kendilerinin dnda bir konuya dnk
olurlarsa, kendi aralarndaki sorunlar ok daha kolay
zme ular. Me-ti, iki elin, rnein erkekle kadn
elinin ortak bir ite, rnein kova tarken
bulumasndan yarar bekler; Mi-en-leh iin ayn
durum, gen uluslarn ellerinin tarihin arkn
dndrrken bulumas halinde, bu uluslar iin de
geerlidir.

FLOZOFLARIN KARISINA FLOZOF

OLARAK MI IKMAK GEREKR?
Me-ti, yle der: stad Ka-meh, filozoflarn
karsna yaamnn eitli dnemlerinde farkl kt.
nce onlara bir filozof olarak yaklat ve savlarn
kendi bak alar ynnden eletirdi. Sonra onlara
filozoflukla ilgisi bulunmayan biri olarak yaklat ve
yine onlar rnek alarak insann yaamak iin felsefe
yapmas yerine, felsefe yapmak iin yaamasnn ne
gibi tatszlklara yol aabileceini gsterdi. Sonunda
ise artk filozoflarla deil, ama uygulamaya ilikin
aratrmalarla ilgilendi, filozoflar ise zaman zaman
yapkan sinekler gibi eliyle kovalad.

176
BASKI DZEN ZERNE
Klasikler yle demez: Bask ve smr dzeni
her zaman ayakta kalmtr, bundan sonra da
kalacaktr. Ya da unu da sylemezler: Bu dzenler
her zaman vard, ama bundan byle artk
olmayacak. Klasikler daha ak ve kesin konuarak
yle derler: Bask ve smr dzenleri u ya da bu
zamanda, falanca ve filanca biimde, eitli
nedenlerden tr insanlar iin var olmutur.
stelik klasikler, bu dzenleri her zaman gereksiz
ya da verimsiz bulmu da deillerdir. Bu denli ak
ve kesin olduklar iin de kendilerine unu
syleyebilecek denli gvenebildiler: imdi bu
dzenlere gerek kalmad, onun iin ortadan
kaldrlmalarna giriilebilir.

ADLANDIRMADA DEKLK
YAPMANIN YARARLARI
Ni'li subaylar, fetih savana kar olan bir
gurup devlet adamn ldrdklerinde, gazeteler
onlar sulu deil, aktivist diye nitelendirdi. Belir-
tilmek istenen, bu subaylarn eylemden yana ak-
tivistler olduklaryd. Bylece giriilen eylemin
yarglanmas yerine, yalnzca konumann m, yoksa
konumann yan sra eylemde bulunmann m daha
iyi olaca konusunda tartlmas saland.

EKMEK VE
Ga halk, ekmek ve i istemiti. nk pek
oklarnn ii ve bundan tr de yiyecek ekmei
yoktu. leri srlen istek, ekmein karlksz
177
deil, emekle kazanlmak istendiini dile getiri-
yordu. Ti-hi ynetimin bana geince, halka nce
i, ondan sonra da ekmek vermek istediini
aklad. Gerekten de sava hazrlklarna hizmet
eden i alanlar at. Ama gerekli alanlarda
allmad iin, eksiklii duyulan eylerin says
artt. Bunun zerine Ti-hi, u slogan buldu: Ya
ekmek, ya i.

EKONOMY YNETENLERN
GEREKLL ZERNE
Me-ti, ekonomiyi ynetenlerin kendi varlkla-
rnn gereklilii zerine syledikleri masallara ou
kez gler ve yle derdi: Bu yneticiler ekonomiyi
iilere hep ok kark bir eymi gibi gsterirler;
kendileri kartrdklar srece ekonomi gerekten
de kark bir konudur. nk en byk kargaa,
dorudan doruya kendileridir. Ekonomileri
plandan tmyle yoksundur, herkes birbirinin
zararna alr, birinin kazancnn kayna tekinin
zarardr; bu yneticiler, plan yapmann g
olduunu sylediklerinde, karlk olarak onlara, bu
tr planlarn gereksiz, dahas zararl olduunu
sylemek gerekir. Bu yneticilerin kargaas,
dzensizliin kargaasdr, harcadklar abalar ise
onlar iin kazan kayna olan dzensizliin ayakta
tutulmasn ve yaygnlatrlmasn amalar. Bu
yneticiler, dzensizlik iin kesinlikle gereklidir;
dnceleri ise yalnzca smr dzeni iin
yararldr.

178
GERENDEN AZ STEMEK, GERENDEN >
OK STEMEK OLABLR
Me-ti, yle dedi: Ga lkesi, birka yl halk
egemenlii altnda yaad. Bu ynetim, halk iin iki
ey yapt. Da kar bir bar politikas yrtt,
ierde ise alan kesimlerin gelirini ykseltti. Ama
ticarette ve retimin trnde bir deiiklik
getirmedi. Yrrlkte olan retim dzeni tm
gleri kullanacak yerde bu tr bir kullanmay
engelliyordu. Bylece eskisinden daha ok retim
yaplmad, ama eskiden olduundan daha ok mal
dalm gerekletirildi. Sava ise eskiden olduu
gibi, gerekliliini korudu, buna karlk sava iin
hazrlk yaplmad. lke bir knt srecine
girince halk ynetimi i bandan kovuldu.

KA-MEH'N RENCLER TM SORULARA

VERECEK KARILIK BULURLAR
nsan Ka-meh'in rencilerinin konumalarn
dinlediinde, onlarn tm sorularn karln bul-
mu olduklar izlenimine kaplyordu. Bu yzden de
bir ok filozof tedirgin olmutu. Bu renciler iin
yle deniyordu: En zor sorular sorulduunda bile,
sorunun ok kolay olduunu sylyorlar. Her eyi
ekonomiye balyorlar ve her eyi retim biiminde
yaplacak deiiklikten bekliyorlar. Onlar
dinlediinizde sanyorsunuz ki tm bilmeceler
zlm ve yaam, pasta yapmak kadar kolay.
Bunlar duyan Me-ti, rencileri koruyarak yle
dedi: Eer sorunlardan birka zlm olsa, baka
sorunlarn ortaya kmaya-

179
ca varsaylabiliyorsa, o zaman temel sorunlarn
zmlenmesini isteyen kiilerin, karlarna -
zemeyecekleri ok sayda soruyla kldnda sa-
brszlanmalar olasdr. Toplumun u andaki du-
rumu o denli kt ki, tm alanlar ayn zamanda
ykma uruyor. Bundan tr toplumun durumu
zerine bir ey sylendiinde, her alan zerine bir
ey sylenmi oluyor.

DNCE ALITIRMALARI
Bu szler, badana ustasnn ok iyi niyetler
besleyen drst bir insan olduu, yalnzca ona i
verenlerle onun buyruunda alanlarn alak diye
nitelendirilmesi gerektii grnde olanlar iindir.
Onu badana yaparken grenlerin ou, eski,
khne ve ii kokumu barakann tm atlaklarn
ve deliklerini svamak iin harcad aba karsnda
sarslyor. Alnndan ter damlamyor mu? Kendine
bir dakika olsun dinlenecek zaman ayryor mu?
Badanay satn alrken hile yapyor mu? Badana
kt m? Badanadan sonra her eyin yine ok gzel
grneceini sylyor da, kendi buna inanmyor
mu?
Ama esriklik veren ikiler imiyor, bir ky
evinde yayor ve kadnlarla zaman yitirmiyor.
Kimi insanlar iip sarho olduktan sonra kt
eyler yaparlar. Ama ne yazk ki ktl aykken
yapanlar da vardr. Sama sapan davranlarda
bulunmak iin 10 kadeh bira iilmi olmas
gerekmez; bir bardak su itikten sonra da samalk
yapmak olasdr. te bunun gibi insan bir kyl
evinde yaarken koca bir ulusun

180
ekonomisini bataa srkleyebilir, ucuz bir tahta
srann stnde otururken yaptrd tapmaklarn
planlarn inceleyebilir ve onlara daha birka
kilometre duvar ekletebilir. nsan kadnlarla ok
zaman yitirebilir; ama bana kar bir saldr plan-
lam olan kii, beni yakalayabilecei zaman bir
kadnla yatakta geirirse, bu zararl mdr? Toplama
kamplarnda nbetilerin kadnlarla sevitikleri
saatlerde tutuklular dayak yemez.
Duvarc ustas iki iseydi ve iyice sarho
olduktan sonra, isterse peltek bir dille, fabrikalarn
fabrikalarda alanlara, Dou Prusya topraklarnn
da bu topraklar ekenlere ait olacan syleseydi,
ok daha iyi olurdu. Ayrca keke bir sarayda
yaasayd da, sava yerine bar planlar yapsayd!

NEML OLAN
renci Ro, yle dedi: Yoksul ve varlkl
ayrmnn bulunmas adaletsizliktir. Me-ti, unu
ekledi: Zenginlerin adaletsizlii. renci Ro, yle
dedi: Yoksullarn adalet sevgisi daha byktr. Me-
ti, u karl verdi: yle midir, bilmem. Ama
yoksullar adaleti, varlkllar ise adaletsizlii
gereksinir. nemli elan da budur.

KT DNCE ZERNE
Ozan Kin-yeh, kt dnceli olmakla sulana-
rak vatanndan kovulmutu. Kendisi ise sulamann
ktlerin dncelerince yapldn, bylesinin ok
daha iyi olduunu syledi.

181
HER EY YAPAR MIYDIN?
Yneticilerin acmaszl karsnda fkeye
kaplan biri Mi-en-leh'e yle dedi: yi bir dava
uruna her drst eylemi yapardm. Bu szlerle
henz istedii karl alamam grnen Mi-en-
leh, sordu: Peki iyi bir dava uruna daha baka ne
yapardn?

M-EN-LEH'N RENCLERN
TANIMLAMASI
Mi-en-leh, yle tanmlar rencilerini: On-
larn, savamlarnn onlara kazandrdndan
bakaca bir nitelikleri yoktur; adlarn baardklar
ilerden alacaklar ve ele geirecekleri evlerde
oturacaklar.
Onlar, kendilerinin nasl olmalar gerektiinden
nce, partinin nasl olmas gerektiini bilirler.
Yola kmak gerekiyorsa, nereye gideceklerini
bilmeksizin istasyona ynelirler. Nereye gidile-
ceini bilenler ise, kimin gideceini bilmezler.

KTAP OKUMAK ZERNE

Me-ti, yle dedi: Kitap okuyan ok kii g-
ryorum; bu, onlara kimsenin retmedii zor bir
sanattr. n bilgileri, kitaplarn gl ve zayf
yanlarn ayrabilmeleri iin yeterli deildir. Bilgi
kazanabilmek iin daha nce bir eyler bilmeyi art
koan bilimsel kitaplardan sz etmiyorum. Ama
anlatlarn okunmas da gtr. ou kez yazar,
yazd kitabn dnyayla kurduu ilginin ok daha
fazlasn, okurun kitabn dnyasna gs-

182
termesini salam olur. Yazarn etkisiyle okur,
kitap yznden, kitapla betimlenmesi ngrlm
dnyay unutur. Kolayca renilebilen, ama ilk
bakta anlalmas zor baz yollara bavurularak bir
gerilim salanr; bu gerilim okurun ilgisini olaylarn
nasl gelieceine eker ve okura olaylarn nasl
olduunu unutturur. Okur, bakaca yalanlar
renebilmek iin o an'a dein rendii yalanlar
yutar. Okuruna arada srada kitab elinden brakp
okuduklarn dnmek ve kendi dncelerini
yazarn dnceleriyle karlatrmak olanan
salayacak biimde yazan bir yazar, zayf bir yazar
saylr. Byle bir yazar iin, okuyucularn
avucunun iine alamad sylenir. Allagelmi
estetik anlayna gre yazarn dnceleri gizli
olmal ve g anlalmaldr. Ayrca okur u soruyu
yneltmelidir kendi kendisine: Yazar, istediinin ne
kadarna erimitir? Aratrlmas gereken nokta,
ilenen cinayetin hakll deil, cinayetin gerektii
biimde ilenip ilenmediidir. Gerekte kitaplar
okurken, onlara kendilerinden kuku edilmesi
gereken kiilerin kaleminden kma yazlar olarak
baklmaldr. aresiz kalm kiilerin byk kitleler
halinde kanl savalara itilmesine yardmc olan, ya
da kendileri aresizlik iersinde byle savalara iti-
len yazarlarn, buday rtp insanlar a brakan,
tekme atan ya da kendilerine tekme atlmasna
meydan veren yazarlarn kaleminden kma
anlatlar, kukularn en by ile deil de, neyle
karlanr?

183
[USTALARIN YAAMI]
Dnemlerinin en byk davran retmenleri
olan iki usta, Ka-meh ve Eh-fu, bireylerin davran
zerine az ey rettiler. Aileye kar tutum ne
olmaldr, insan hayatn nasl kazanmaldr,
hemcinslerine nasl davranmaldr, nasl saygnlk
kazanmaldr, evlenmelidir, sanat yapmaldr,
ksacas insan nasl yaamaldr sz geen
ustalarn rencileri, bu konularda ok az ey
rendiler. Ustalarn kendi yaamlar da ok yaln
geti. Ne ailelerine, ne de yakn dostlarna kars
dikkati ekecek biimde davrandlar. Biri
varlklyd. teki ise para sknts iinde yaad.
kisi de kendileriyle konuanlarn tmn
inandrmay baaramadlar, sk sk da baarsz-
lklarla karlatlar. Sylediklerinin ou kmad.
Byk yaptlar tamamlamadan braktlar. D-
ncelerinin ounu, bakalarnn dncelerini
eletirerek akladlar; bundan tr kitaplar, ancak
bu ustalarn kartlarnn kt kitaplar da okunduu
takdirde ksmen anlalabilir.

[AY NASIL LMEL?]

Me-ti, yle sordu: stad Ka-meh, ayn, sanki
Si koyunu kurutuyormu gibi mi imeliydi? Si
koyunu ay iercesine kurutmak daha iyi olmaz
myd? Binlerce insan krek sallarken, kimileri
yalnzca masa banda plan izmiyor mu? Ya da
stad Ka-meh, yeryznn yarsna hk-
medenlerden korkmayan Ka-meh, icra memurunun
nnde korku gstermemeli miydi?

184
AYGITLARA VE DNCELERE
LKN SORULAR
Me-ti, yle dedi: Ykntlar arasnda bronz ya
da demir paralar bulduumuzda yle sorarz:
Eskiden nasl bir aygtt bunlar? Neye yarard?
Silhlar savalar, ssler de ticareti kantlar.
Bylece insan trl trl olaslklar ortaya karr.
Eski zamanlardan kalma dnceler zerinde
neden byle durulmuyor?

DNCELERN TEMEL
Ro, yle dedi: Dnceler kendi kendilerini
aklar. Me-ti, u karl verdi: Her akam
kysnda oturduum akarsudan iki n olutur-
duu bir ey geer. Iklarn yksekte olan altn
rengi, daha alakta yanan ise krmzdr. Bu klar
tayann bir sal olduunu bilmezsem, klara
ilikin olarak bin trl ey dnebilirim;
dndklerim ise hem yetersiz, hem de alabil-
diine abartmal olabilir.

DAHA YAPILACAK OLANLAR

Dnceleriyle olaylar biimleyen Ka-meh
ldnde, ykmak iin savam verdii etenin
ynetimi henz kapsamn geniletmekteydi. D-
mann parlak dnemi, henz balamamt.

DAHA YAPILACAK OLANLAR

Dnceleriyle olaylar biimleyen Ka-meh
ldnde, zafer stunlarnn stnde henz he-
kimlerin deil, kasaplarn ad yazlyd; yapt-
185
lar ise henz onlar yaratanlarn deil, onlarn
tadn kartanlarn adn tamaktayd.

KLASKLER VE ALARI
Klasik yazarlar en karanlk ve kanl dnemlerde
yaadlar. Onlar insanlarn en neelisi ve kendine
gveneniydi.

SANAT
Me-ti, Mi-en-leh'e kar, eliyle tutuu kmr-
leri elini kirletmeden atee atabilmekle vnrd.

M-EN-LEH'N RENCLER
Me-ti, yle anlatr: Mi-en-leh'in rencileri
yzlerine boya srmeden ve sakal takmadan
kendilerini ok iyi deitirebiliyorlar. Kentin alt
kesiminde bu rencilerin en iyilerinden biri a-
lyor. Yaklak olarak bir yldr iileri partiye
sokma iiyle urayor. Kimi zaman ereine
sertlikle, kimi zaman da sabr gstererek ulayor
gibi. Bir yl nce onu bir ii olarak grmtm.
Birka ay nce ise bir aydn gibi grdm karmda.
Sk sk hakl ktndan ve hemen hi baarszla
uramadndan, iiler de ona gveniyorlard.
Ayrca bu renci sk sk ad deitirir, ayn yerde
asla uzun sre oturmaz ve hep deiik grntedir.
Buna karlk dnceleri hi deimez.
Ben, kentin o kesiminde Mi-en-leh'in drt ya da
be rgtlendiricisinin birbiri ardndan alm
olduunu biliyordum. Ama Me-ti, onlardan sanki
bir tek adamdan sz ediyormuasna sz etti; Mi-
en-leh'in o iyi rencisinin drt ya da be
186
annesi olduunu sanki hi gz nnde tutmuyordu.
ACIMA ZERNE
Me-ti, yle dedi: Mi-en-leh, acmal bir insan
deildi. Smrlenlerin ve ezilenlerin sefaletini
grdnde, iinde annda fkeye dnen bir
duygu uyanrd. Ayn duygu, bilgiden yoksun
kiilerde acmaya dnr. Bir anlamda yaknmay
andrr bir aresizlik duygusuzdur bu. Mi-en -leh,
yle derdi: Acma kendilerinden yardm
esirgenenlerden esirgenmeyen eydir. Ben kendimi
ac ekmek iin deil, onlarn aclarna son vermek
iin ac ekenlerin yerine koyarm.

K MEK ZERNE
Kin-yeh, kendisine sunulan esriklik verici bir
ikiyi u szlerle geri evirdi: nmzdeki birka
ylda sa kalma olaslklarmzn, hkmetlerimizin
u andaki sava hazrlklarnn hakl klabilecei
lden iki kez ok olduuna inanyoruz;
grevlerimizi kesinlikle saptayamyoruz; akln
yolunda yalpa vura vura ilerleyebiliyoruz;
bakalarnn aln teriyle kazandklarn kendi ka-
zandklarmzla kartryoruz; bize kamu yarar iin
ne yapmak istediimiz sorulduunda, karmakark
konuuyoruz; bu durumda bir de iki imemize ne
gerek var? Ha, insan ayltan ikiler biliyorsanz, o
baka!

KENTLERN BETMLENMES
Kin-yeh, yle anlatr: Ni-Yi kentinde itim.

187
Ko kentinde konutum. Bi-leh kentinde altm.
Len kentinde vakit ldrdm. Mo-su kentinde -
rendim. te, bu szlerle betimlemi oldum sizlere
bu kentleri.

ESK ZAMANLARDA BR
ADAMIN DEALLER
Herkes ne yapacan ardnda soukkan-
lln korumak; bizden herkes kukuya dt-
nde kendimize olan gvenimizi sarsmamak, ama
onlarn kukulanmalarna da kar kmamak;
beklemesini bilmek ve beklemekten yorulmamak;
bu konuda sylenen yalanlar dinlemek, ama ya-
lanlara katlmamak; ya da nefret edilmek, ama bu
nefreti hakl klacak biimde davranmamak ve ok
iyi grnp ok bilgece konumamak; d-
leyebilmek, ama dlerin tutsa olmamak;
dnebilmek, ama dnceleri eree dntr-
memek; yenginin ve yenilginin karsna kmak,
ama bu iki yalancya da ayn biimde dav-
ranabilmek; sylediimiz gerein, her sylenene
kolayca inananlara tuzak kurulmas amacyla al-
aklarn aznda deimesine dayanabilmek; u-
runa yaammz adadmz eylerin paralandn
grdkten sonra, eilip paralar toplayabilmek ve
onlar kullanlm aletlerle onarabilmek; tm
kazanlar bir yn yaptktan sonra, bir rpda
tehlikeye atabilmek; yitirmek, hep batan
balayabilmek ve yitirilen zerine tek szck
sylememek.

138
ME-T, YLE DED
Sefaletin her yeri kaplad zamanlarda, bu
sefaletin kaynan bilenlerin says ok az olur.
Sefalet seli zaman zaman geri ekildiinde ise bu
kiiler kurumu kaynaklar gsterdiklerinde,
kendilerine glnr. Her ey yolunda gidiyormu
gibi grnr. lerin iyiye gittii dnemde i ba-
nda olan ynetim, becerikliliinden tr vlr.
En youn sefaletin egemen olduu yerde salanan
en kk rahatlklar bile alabildiine bytlr.
Sefalet ekenlerin dostlar ise amanszca izlenir.
Byle dostlar, havada frtnann izi yokken geminin
rklnden sz eden kiilere benzerler.

ME-T, YLE DED

Bir imparatorluk, ynetimi eline geiren e-
telerce uuruma gtrlrken, varlacak sonu
kestirenlere u nedenlerden tr pek inanlmaz:
Byk imparatorluklar, salt byklkten tr bir
sreklilik izlenimi uyandrr. Gnlk yaam allan
biimde akn srdrr, frnclar ekmek satar,
kitaplar baslr, gazeteler kar, insanlar evlenir,
ller gmlr, evler yaplr. Btn bu olup
bitenlerde akln katks vardr. zleyici, olup
bitenlerin hesabn fazla kartmakszn, btn bu
akllar toplamnn, bu denenmi davranlarn,
yneticilerin delice hamleleriyle karlamasn
umut eder. Ve bu sayede yneticilerin delice ham-
leleri biraz olaslk alnma girer, dahas biraz akla
sar olur.

189
UZAY
Me-ti. uzaya maddenin varolu biimi olarak
baklmasn tler.

NEDENSELLK
Me-ti, doa grnglerinin belirlenmiliinin
tartlmasna, ya da fizikilere tarttrlmasna
kar uyarda bulunur. Me-ti'ye gre doa bilim-
cilerinin urasnn z, elden geldiince ok sa-
yda belirlenimler saptamak ve bunlar insanlar iin
yararlanlabilir klmaktr.

EN KK CSMLERN KESTRLMEZL
Me-ti, yle dedi: imdilerde fizik, en kk
cisimlerin kestirilmezliini saptyor. Bu cisimlerin
devinimlerini nceden kestirebilmek olanaksz.
Sz edilen cisimler, zgr isten tayan bireylere
de benzetilebilir. Ama bireyler kendilerine zg
zgr istenle donatlm deildir. Davranlarnn
g kestirilebilirlii ya da davranlarn
kestirmenin olanaksz oluu, bizim amzdan
belirlenen niteliklerinin bulunmamas deil, tersine
bu niteliklerden ok sayda bulunmas nedeniyledir.

POLS ZERNE
Me-ti, yle dedi: Devletin bir insan srekli
olarak polis yapmaa hakk yoktur.

BYK DZEN VE SEV

J, Me-ti'ye yle dedi: Byk Dzen'den

190
yana olanlar, seviyi kaldrmak istiyorlar. Me-ti, u
karl verdi: Ben bunu duymadm. Bildiim tek
ey, Byk Dzen'in dmanlarnn seviyi
neredeyse ortadan kaldrm olduklar. Sevinin
henz ayakta kalabildii yerde ise Byk Dzen-
sizlik, sevenleri en byk glklerle kar karya
brakp yklmalarm salyor.

M-EN-LEH'N GEREKSNMLER
Mi-en-leh, kk bir oda, bir masa, bir san-
dalye, bir leen ve bir yataktan baka bir eye
gereksinim duymazd. Patates yer, ak ay ierdi.
Ama buna karlk dnyann tm evlerinin,
glerinin ve zgrlklerinin alanlarn olmasn
isterdi, baka deyile dnyann kkten deimesini
isterdi.

AI KADINLAR DEVLET YNETEBLMEL

Mi-en-leh, her a kadnn devleti ynetebil-
mesi gerektiini sylerdi. Bylece hem devletin,
hem de a kadnlarn deimesini amalard. Ama
bundan u dersi karmak da olasdr: Devleti bir
mutfak, mutfa da bir devlet gibi dzenlemek
yararldr.

[RETMENLERN BAARISI]
Kung fue'nin yks, insanln en baarl
retmenlerinin baarlarnn gerekte ne denli az
olduunu gsterir. Kung fue, genel ahlk dzeyini
ykselterek ann devlet biimini lmsz
klmay amalamt. Ama bu devlet biimi
srdke ahlk dzeyi de dt ve bu devlet bi-

191
iminin srekli olmay, ahlkn yararna oldu.
Kung fue, mzikle uramann ok yarar sa-
layacana inanrd. Ama halk, mziin kendisinden
ok onun mzie ilikin aklamalaryla ilgilendi ve
bunlar kalc oldu. Din konusundaki aklamalarnda
ise Kung fue daha dikkatli davrand ve ok
konumad; ancak onun bu alandaki suskunluu, kr
inanlarn onun yandalar arasnda her yerde
olduundan ok artmasna yol at. Halkn bu
retmende, ya da daha iyi niyetli bir deyile, bu
retmenle birlikte kazand baarlar ise, ok daha
byk oldu. Kung fue'nin tutumunu yanslamak,
halka byk yarar salad. Eer Kung fue'nin
oktan gemie karm yaam biimlerine ilikin
yarglar yinelenseydi, bu yarglar da oktan
adaletsiz olmu oludu; ne var ki Kung fue'nin
tutumu, her zaman adillerin tutumuydu.

[LA-TU'NUN YKLER]

KN-YEH, YLE ANLATIR :

Lai-tu'nun beni sevdiini henz bilmediim
dnemlerde o, yalnz kald zamanlar iine dt
kt durumlar anlatarak beni kayglandrrd.
Anlattna gre sk sk hi bir i yapmamakszn,
birbiriyle ilgisi bulunmayan dlere dalarak saatler
boyu oturuyordu. Odasndaki masayla sandalye ise
gzne bir glge gibi grnyordu. Giderek ben de
bu durumlarla karlatmda, Lai-tu'yu sevdiimi
anladm.

192
DNGNLK VE SEV
Kin-yeh, dinginliini korumaa alyordu;
Lai-tu'nun amac ise onu bu dinginlikten uzak-
latrmakt. Dinginlik sevi ile badar m? diye
sordu Lai-tu. Kin-yeh : Evet, diye karlk verdi.

BR NER
Sille yiyenler kolay kzarlar, Kin-yeh, Lai-tu'ya
yle dedi: Ben, senin sille yememeni salamaa
alacam; sen de kzmamaa al.

LA-TU'NUN GZELL VE MUTLULUU

Me-ti ile Kin-yeh, Lai-tu'nun gzellii zerine
konuuyorlard. Me-ti, glmseyerek yle dedi:
Bence mutlu insanlar bize hep gzel grnyorlar.
Sen de Lai-tu'yu mutlu ediyorsun. Kin-yeh:
Hayr, diye karlk verdi, onu mutlu eden ben
deilim; o kendisini benim iin mutlu ediyor.

KN-YEH'N SEVGYE LKN SZLER

Burada zerine ok ey sylenebileceinden
kuku etmediim bedensel zevklerden sz etmi-
yorum. Amacm, zerine sylenebilecek pek bir ey
olmayan aktan sz etmek de deil. Dnya, bu iki
olguyla da yetinebilirdi. Ama sevgi bir retim
olgusu olduu iin, onu ayrca ele almak gerekir.
Sevgi, iyi ya da kt ynde olmak zere, sevenleri
ve sevilenleri deitirir. Daha di-

193
ardan bakldnda sevenler yksek bir dzenin
reticileri olarak grnrler. Tutkuludurlar ve engel
tanmazlar; yumuakbaldrlar, ama zayf
deildirler. Her zaman ne gibi sevecen davra-
nlarda bulunabileceklerini aratrrlar (ve bunu
yalnz sevdikleri iin deil, herkes iin yaparlar).
Sevgileri iin srekli olarak yapcdrlar, sanki bir
gn gelip de tarihini yazacakmasna, o sevgiyi
tarihsel klarlar. Sevenler iin hi yanl
yapmamakla, tek bir yanl yapmak arasndaki fark,
ok byktr oysa dnya, byle bir fark zerinde
rahatlkla durmayabilir; Sevgilerini olaanst
kldklarnda, teekkr edecekleri yalnzca
kendileridir; baarszla uradklarnda ise, nasl
halkn yneticileri, halkn kusurlarn ileri srerek
kendilerini aklayamazlarsa, sevenler de sev-
diklerinin kusurlaryla kendilerini aklayamazlar.
Sevenlerin stlendikleri grevler, kendilerine kar
grevlerdir; bu grevlerin ykledii borlar yerine
getirmek iin gsterdikleri titizlii kimse
gsteremez. Sevenlerin bakalarnn ciddiye
almad pek ok eyi, en kk dokunmalar ve en
alglanamaz gibi grnen sesleri bile ciddiye
almalar, gerek sevginin, gerekse baka byk
retimlerin znden ileri gelir. Sevenler arasndan
en iyileri, sevgileri ile baka retimler arasnda tam
bir uyum salamay baarrlar; o zaman
sevecenlikleri genel bir nitelik kazanr, yaratc
yetenekleri ounlua yarar salar ve bu trden
sevenler retici ne varsa desteklerler.

194
NSANIN KEND KENDSNE
YARDIM ETMES
Tu-su, Me-ti'ye karlat ruhsal bunalm-
lardan sz ediyor ve byk bir gezi yapmak is-
tediini sylyordu. Me-ti, ona u yky anlatt :
Mi-ir, kendini iyi hissetmiyordu. Pepee kadn
arkadan, uran ve dinini deitirdi. Btn
bunlar yaptktan sonra kendini daha da hasta
hissedince, bir dnya turu yapt. Bu geziden
dndnde eskiden olduundan ok daha hastayd.
Yataa yatp sonunu beklemee balad. Ama tam
bu srada ki i sava vard askerlerin evin
arkasnda gizlenen birka iiyi ldrmek iin
attklar bir bomba, evini tututurdu. Byk bir
fkeyle yerinden frlayan Mi-ir, iilerle birlikte
yangn sndrd ve askerlerin peine dt. lerki
yllarda da kt durumlara son veren i savaa
katld. O gnlerde Mi-ir'in kendini ruhen iyi
hissettiini sylediini hi duyan olmad; bunun
nedeni kukusuz kimsenin ona nasl olduunu
sorma mayd.

ME-T'NN D
Me-ti'nin rencisi olan Lai-tu, bir defasnda
Me-ti'ye byk bir gezi yapmak istediini syledi.
Me-ti, yle dedi: Deh, Sueh ve Noh lkeleri,
karlarnda bu denli gl bir dmann bu-
lunmasna karn daha birlememiken sen nasl
kalkp geziye kabilirsin? Lai-tu, kendi halinde bir
kzacazd ve lkenin birletirilmesi iinin kendi
gcnn ok zerinde olduunu d-

195
sunuyordu. Bunu sylediinde, Me-ti ona u kar-
l verdi: lkenin birletirilmesi, ok uzakta
bulunan bir hedeftir. Ama uzakta bulunan bir
hedefin daha tesinde hi hedef yoktur. Senin
gezinin de hedefi yok.

LA-TU'NUN YANLII
Lai-tu, kocasyla yayordu, ama mutlu deildi.
nk onunla yatmaktan holanmyordu ve ona
kar, onu biraz sevimli bulmann dnda, ilgi
duymuyordu. Me-ti'nin nc konuya ilikin olarak
sylediklerini uygulamaa karar verdi ve kocasna
ezilenler iin almasn nerdi. Kendi de ayn eyi
yapmaktayd. Kocas bu neriyi uygun buldu. Lai-tu
da onunla yatmaa devam etti. Me-ti bu yzden onu
azarlayarak yle dedi: Sizi birletiren nc bir
konu bulup, sizi cinsel adan birletiren bu nc
konuyu srdrmenin ne deeri var? Bu, bir para
ekmek bulup onu zehirle yutmaa benzer.

LA-TU'NUN ERKEKLERE YAKLAMASI

lk zamanlarda Lai-tu, Me-ti'nin planlarna
yardmc olmak, ya da Kin-yeh bir tehlike ile
karlatnda onu korumak iin erkekler zerindeki
etkisinden yararlanrd. Me-ti ise bu davran
onaylamyordu. Kin-yeh, Lai-tu'nun ballndan
emin olduundan olaya glp getiinde, Me-ti ciddi
bir ifadeyle yle dedi: Lai-tu, sana sadk kalmamak
amacyla erkeklere yaklasayd, bir ey demezdim.
Ama Lai-tu'nun yalnzca davamza hizmet etmek
iin bu ii yapmas, onun asndan ykcdr.

195
LA-TU'NUN ATE YAKMASI
Me-ti, Lai-tu'ya yle dedi: Bugn ate yakmana
baktm. Eer seni tanmasaydm, hi kukusuz
kendimi hakarete uram sayardm. Ate yakmaa
zorlanm birine benziyordun ve ortada yalnzca ben
bulunduumdan, seni smrenin ben olduum gibi
bir izlenime kapldm. Kadn, yle dedi: Amacm
oday en ksa zamanda stmakt. Me-ti,
glmseyerek u karl verdi: Ben senin ne
istemi olduunu biliyorum. Ama sen biliyor
musun? Sen, senin konuun olan benim rahat et-
memi istedin; konumann bir an nce balayabil-
mesi iin, bunun abuk olmasn istedin; senden
holanmam, atein yanmasn, ay suyunun kay-
namasn istedin. Ama btn bunlar arasndan
yalnzca atein yanmas gerekleti. nemli olan an
ise yitirildi. Her ey abuk yapld; konumalar ise
gecikti. ay suyu kaynad, ama ayn kaynamas
bitmedi. Her ey, bir baka ey iin yapld, buna
karlk hibir ey dorudan doruya kendisi iin
yaplmad. Oysa gerekte ate yakmakla o kadar ok
ey ifade edilebilir ki! Ate yakmak, bir gelenei
dile getirir, konukseverlik ok gzel bir eydir.
Gzel ralarn tututurulmas iin yaplan hareketler
de gzel olabilir ve sevgi dourabilir; tek bir an'n,
bir daha geri gelmesi olanaksz bir an'n deeri
verilebilir. Eer bir ressam, senin retmenin iin
ate yakman gibi resim yapmak isteseydi, herhalde
hibir ey yapamazd. nk hibir zevkli yan
yoktu senin ate yakma biiminin, tutsaka bir
davrantan baka bir ey deildi.

197
KEN-LEHN ANLATIM BM
Lai-tu, Me-ti'ye, Kien-leh'in mektuplarnn
souk anlatmndan yaknyordu. Me-ti, gen kza
anlayla baktktan sonra yle dedi: Kien-leh'e
neden U-ting'de bir sayfiye evi yaptrdn sor-
duumda, bana orann kt olmad karlm
verdi. Hui-yeh elinden evi ald zaman ise yalnzca
unu syledi: Yazk. Bir sre (onbe yl)
incelemelerde bulunduktan sonra, Mi-en-leh'i ya-
rarl bir adam olarak nitelendirdi; benim erdem-
lerden uzak kalnabileceine ilikin klsik al-
malarm ise ok ho diye vd. Lai-tu, Kien-
leh'in son mektubunu kard, baktktan sonra
halinden memnun, oradan uzaklat.

BYK SZLERDEN KAINMAK

Me-ti, Tu'fu'ya yle dedi: Sonsuz yerine bir
sre, biliyorum yerine umut ediyorum, ben
unsuz ya da bunsuz yaayamam yerine ben u ya
da bu olmadan daha zor yaayabilirim, szlerini
kullan. O zaman hem sen kendinden emin olursun,
hem de bakalar daha emin olur.

DORUYU SYLEMEK
Me-ti, Tu-fu'ya yle dedi: retmenine kok-
mu bir balk armaan etmek ister misin? Odadan
ktktan sonra onun iin ne kadar aptal bir insan
demek ister misin? Seni mi, yoksa kafasnda sana
ilikin olarak yaratt bir d m sevmesini
istersin? retmenin senin nasl biri olduunu
bilmeyince sana nasl t verebilir? Sen elma
kaynatmak isterken, o sana baka eyin na-
198
sl kaynatlacam anlatrsa, bu ne iine yarar?
imdi dingin bir dnemde yayoruz, ama kargaa
gelip attnda ne olacak?

GEREK
Tu-fu, Kien-leh'i ok kzdracak bir ey yapm,
ama ona tm gerei anlatmt. Kien-leh, ok
sarslmt, ama gerei zenle toplad; Tu-fu'nun
ona sunduu tm gerekleri, tm olanaklarm
kullanarak zenle birletirdi ve ortaya zengin bir
hasat kt. Sonunda Kien-leh, yle dedi: Tu faya
ilikin olarak baz rendiklerimden ac duydum,
ama bana mutluluk veren bir eyi, bana gerei
sylemi olduunu da rendim.

HAKSIZLIK KARISINDA
DUYULAN FKE
Me-ti, Lai-tu'ya yle dedi: Hakszlk karsnda
yeterince fkelenmiyorsun. Oysa bu fkeyi
duymadan Byk Dzen'in gerek bir yanda
olabilmek olanakszdr. Hakszlk karsnda f-
kelenmek, hakszl sulamaktan ya da hakszlk
yapmaktan korkmaktan ok daha te bir eydir.
Kendisine yaplan bir hakszlk karsnda fke-
lenemeyenin savaabilmesi ok zordur. Bakasna
yaplan bir hakszlk karsnda fkelenemeyenin ise
Byk Dzen uruna savam verebilmesi ok
zordur. Duyulacak bu fke, bir anda parlayp snen,
aresizlik dile getiren bir fke deil, uzun sren ve
uygun aralar semesini bilen bir fke olmaldr.
Mi-en-leh ve Ka-meh, fkeyle hareket etmediler,
ama fke duymasalard, hibir zaman

199
hakszlk karsnda takndklar tutumu takna-
mazlard.

TU'NUN SAVAMAYI VE OTURMAYI

RENMES
Tu, Me-ti'ye gelerek yle dedi: Ben de snf
savamna katlmak istiyorum. Bana ret. Me-ti:
Otur, dedi. Tu, oturdu ve sordu: Nasl sava-
malym? Me-ti gld ve sordu: yi oturduundan
emin misin? Bilmiyorum, diye karlk verdi aran
Tu, baka nasl oturabilirim? Me-ti, ona nasl
oturabileceini aklad. Tu, sabrszlkla: Ama ben
buraya oturmay renmeye gelmedim, dedi. Me-ti,
sabrla: Biliyorum, savamay renmek istiyorsun,
dedi, ama u anda oturduumuz ve oturarak
reneceimiz iin iyi oturabilmen gerek. Tu, u
karl verdi: nsan hep en rahat konumda olmay
amalarsa, var olanlarn arasndan hep en iyisini
isterse, ksacas hep tat alma peinde koarsa, nasl
savaabilir? Me-ti'-nin karl yle oldu: Eer tat
alma amalanmazsa, var olanlarn arasndan en iyisi
alnmayacaksa ve en rahat konum istenmeyecekse,
o zaman neden savalsn?

KEN-LEH'N LA-TU'YU YTRMES

Kien-leh, Me-ti'ye gelerek yle dedi: Keyfimin
bozuk olmasndan tr zr dilerim. Byk bir
gezi iin tm hazrlklarm tamamlamtm ki,
gemilerin hepsinin gitmi olduunu rendim.
imdi burada ne yapacam bilemiyorum. Me-ti,
ondan kendini tutmamasn, zorlama-

200
masn istediyse de, bouna oldu. Aradan bir sre
getikten sonra Me-ti'ye, Kien-leh'in geceleyin
bahede gezinirken grldn sylediler. O za-
man Me-ti: imdi anlyorum, dedi, demek Lai-tu
onu terk etmi.

ME-T'NN TU'NUN LM
ZERNE GR
Me-ti'nin en sevdii rencisi Tu, i savata
lmt. lmesinin nedeni, belli bir grevi bulun-
masna, daha baka grevlerin de kendisini bek-
lemesine karn, Tu'nun tfekle arpmaa kalkm
oluuydu. Me-ti, rencisini iyi bir devrimci olarak
nitelendirmekten kand. Tu, grevlerini neden
birbirine kartrdna ilikin olarak yeterli bir
gereke verememiti. Savan yalnzca silh atlan
yerde olduunu sanmt; 50 metre ilersini
grememi, bu yzden de bir kavga tutkunu olarak
lmt.

KN-YEH'N SAVATAK KIZ KARDE

ZERNE ARKISI
Kin-yeh'in kz kardei, i savaa ilikin bir
rapor hazrlamak zere cepheye gitmiti. Karde-
inden uzun sre haber alamayan, mektup da ya-
zamayan Kin-yeh, onun iin u arky kaleme ald.

Hani bitmeyen
Bir konumamz vard
Yllarca srm ve
ki kavak aacnn konumasna

201
Benzeyen konumamz
O bitti artk ve ben
Duyamyorum sylediini
Ya da yazdn, sen ise
Beni duyamyorsun.
Kucamda san taramtm
Savama sanatnn kurallarn
retmitim sana
Bir erkee nasl davranlacan
Kitaplarn ve yzlerin nasl okunacan
Nasl savaldn ve dinlenildiini retmitim
Ve imdi eksikliini duyuyorum
Sana syleyemediklerimin.
Geceleri kalktmda
Yararsz tlerin tkac kesiyor soluumu.

KN-YEH'TEN KIZ KARDENE:

Savalar arasnda severdik birbirimizi.
El sallardk ordularn arasndan.
Mektuplar vard, ele geirilen
Kentlerden gnderilme. Ve kulbede
Saklanm, dman beklerken
Ty gibi admlarn duyardm onun,
Yemek ve haber getirirdi. Ve bir istasyonda
Ayakst anlatrdk birbirimize yaptklarmz,
Yolun tozu dudaklarmda
perdim onu. evremizde
Her ey deiirken
Kalan sevgimiz olurdu yalnzca.

202
KN-YEH'N KIZ KARDE N
KNC ARKISI
Seni yabanc savalara
Katlmaa yolladm, yabanc
atallardan yabanc ekmek yiyesin,
Yabanc erkekleri deneyesin.
Yabanc dnceleri
Dnesin diye.
Merakn krkledim
Ve uyardm seni.
Uzaklara yollarken
Kendimde sakladm.
Ne olurum
Dnmezsen?
Ve dnersen, o zaman
Sen olur musun gelen?

KN-YEH VE KIZ KARDE (2)

Kin-yeh, kz kardeinin ondan uzak kald ve i
savata geirdii yllardan sonra, kz kardei iin
srekli korktuundan kendisini hep bir korkak diye
nitelendirdi.

KN-YEH VE KIZ KARDE (3)

Kin-yeh, i savaa katlan kz kardei iin
korkuyordu. Korkuyla geirecei zaman snrlamak
iin kz kardeinden belli bir tarihte belli bir
gemiyle dnmesini istedi. Kz kardei dnmeyince
de oturup ona unlar yazd: Sk sk senden bana
seni seviyorum yerine seninle olmaktan
holanyorum, bana gvenebilirsin yerine bana
belli snrlar iersinde gven, benim
203
iin senden baka hibir ey yok yerine senin
olman gzel bir ey demeni istemitim. Bir za-
manlar bir yanlg sonucu bana tmyle ihanet
etmi olmana inanmam kt oldu; nk ondan
sonra da her bakmdan sana gvenebileceime
inandm.

KN-YEH VE KIZ KARDE (4)

Kin-yeh, sonunda kz kardeinden bir mektup
almt. Kardei, belli bir gnde gelmek istediini
bildiriyordu. Kin-yeh, onu almak zere adalara gitti.
Ama kardei gelmeyince ve baz belirtilerden de
kzn mektubu yazd srada gelmei dnmedii
anlalnca, oturup bir iir kaleme ald.
Ta havaya frlattnda
Yere dmek istediini sylerse
nanabilirsin.
Suya girdiinde
Islanacan sylerse su
nanabilirsin.
Kz arkadan gelmek istediini sylerse
Ona inanma.
nk sz veren
Bir doa gc deildir.

KN-YEH'N KIZ KARDE N KNC R

Uzun yllar boyu ayrlktan sonra Onun evine
girdiimde, sanrdm ki beklenmekteyim
Sandalyem konulmu, aydanlk ocan stnde.
Glerek bir takm ocukluklarndan sz ederdi.
Benimkilerden de.

204
Ve hep ty admlarnn kapya yaklamasn
Beklerdim, elimdekileri bir kenara brakmaa ha-
zrlanarak.
Tarihsel olaylar gibi sralardk yaadklarmz.
Sekiz geceden, spanya'daki geri ekiliten
konuurduk.
Ford marka otomobille gezmekten, gzelim hal-
lardan sz ederdik.
KEN-LEH VE ONU BIRAKAN RENCS
Kien-leh'in g bir dnemde rencisi Tu ta-
rafndan terk edildii bilinir. Tu, dndkten sonra
yine Kien-leh'in yanna alnd, ama ilikileri bir
daha hibir zaman eskisi gibi olmad; bunun nedeni
Tu'nun gitmesi deil, gitme kararn aklamam
olmasyd. Bu yzden Kien-leh, zntyle yle
dedi: Tunun dncelerine ulalamyor, demek ki
ne yapaca kestirilmeyen bir insan.
BR BAARISIZLIKTAN SONRAK
TUTUM ZERNE
Me-ti, Lai-tu'ya yle dedi: Sana yaplan
hakszlk ise, o zaman cann diine takp sava,
ama sana yaplan haklysa, o zaman savama.
Yanllarn, bakalarnn yanllarn ileri srerek
balatmaa altnda, sesinin tonuna dikkat et.
Olduka sert kyor deil mi sesin? Utanyorum
szc, byk szcklerdendir. Ve bu szc
syleyen hemen her ses, iyidir.
BR BAARISIZLIKTAN SONRAK
TUTUM ZERNE (2)
Me-ti, Lai-tu ile konumasn yle srdrd:
205
Allm ller iersinde yarglandnda susuz
bulunman gerektiini syleyebilirsin hi kukusuz.
Ama iin kt yan da budur, yani seni allm
ller iersinde yarglamaa kalkmalar. Bu,
senin iin uygun olamaz.

KN-YEH'N GLGES
Lai-tu, yle anlatr: Kin-yeh, doudaki savaa
gidecei zaman, onun benden artk tamamen
uzaklaacandan korktum. Bunun zerine o da
bana her zaman elik etsin diye glgesini brakt.
Glge beni hep izledi: ben de Kin-yeh'in beni
dndn bildiimden, ok memnundum. An-
cak glgenin davran bir tuhaft.
Benimle her eikten amyor, her eve gelmi-
yordu. Belli kaplarda girmeden durup beni bek-
liyordu. erde kaldm srece de asla oturmu-
yordu. Hem oturmay, hem de beklerken bulutlara
bak, beni tedirgin ediyordu; nk onun da
gidebileceinden korkuyordum.
Kapdan ktmda, yine beni izliyordu. Ama
zaman zaman sanki beni tanmakta glk eker
gibiydi, grdnden emin olmayan bir hali vard.
Kimi zaman da ben ona elik ediyordum. Ama
byle zamanlarda ardndan gitmediimde, ya da
gitmek istemediimde hep durup beni bekliyordu.
Ancak aradan bir are getikten sonradr ki,
yaknln iki kiiden oluabileceini rendim.
Kin-yeh'ten uzaklatmda, ona gerek duymad-
mda, ya da o bana gerek duymadnda, onun
uzandaydm, ona yakn deildim.

205
KN-YEH'N YAZMAKTAK GLKLER
Kin-yeh, yle dedi: Artk Lai-tu'ya nasl
yazabilirim? O azda sakzla yazyor, ben ise
titreyerek yazyorum. Haksz olduumu biliyorum,
ama o hakl olduunu yazyor. Ben deerli bir eyin
paralanmasndan zgnm, o ise paralanann
neden paralandn yazyor. Ona her yazdmda
soukkanl yazabilirdim, imdi ise ateli yazmam
gerekiyor. Ona seven birine yazar gibi yazmaa
almtm. Sevenler byk insanlardr.
LA-TU'NUN KENDN BLMEZL
Kuatlm olan ve alk eken Hel-sing ken-
tinde Lai-tu'ya, sevimli grnnden tr bir kilo
et verdiler. O da bunu hemen ocuklulara gtrd.
Ama ba geri evrildi; Lai-tu da kendini
bilmezlik sulamasyla oradan ayrlmak zorunda
kald. Birka gn sonra yolda Me-ti'ye Tas-
ladnda, bu olaydan yaknd. Ama tam sznn
ortasnda konumasn keserek yle dedi: Ne-
redeyse unutuyordum, uradaki dkkndan bugn o
ocuklu kiiler iin yumurta vereceklerdi bana!
Kz tam dkkna girecei srada Me-ti'nin
glmsemesini grd ve durup o da kendi kendisine
glmee balad. Ama bu ok ksa srd ve Lai-tu,
bu kez ciddi bir ifadeyle yle dedi: Ben yine de
alacam yumurtalar. Alk dnden beri artt.
Bakalarnn mantkszlnn bana bulamasna izin
veremem.

LA-TU'NUN KN-YEH'E HAZIRLADII EV

Lai-tu, Kin-yeh iin kk bir ev hazrlamt.
207
Duvarlar badanalad, iyi bir soba kurdu ve rahat bir
koltuk buldu. Ama Kin-yeh, yalnzca piposuyla bir
paket ttn yollad ve bir yl boyunca gelmedi.
Buna biraz zlen Lai-tu, sk sk Kin-yeh'in evi
unuttuunu dnd. kisi bir baka yerde
bulutuklarnda, Kin-yeh, geliigzel konuuyor-
muasna: Nasl, soba iyi yanyor mu? diye sordu.
Biraz aran Lai-tu, ona sobann ok iyi olduunu
syledi. Aradan yine alt ay geti. Kin-yeh ve Lai-
tu, ileri elverdii lde birlikte oluyorlard, ama
hibir zaman kk eve gitme frsatn
bulamyorlard. Ama Lai-tu, artk evi dnerek
zlmyordu. nk Kin-yeh'in birine yle
dediini duymutu: iirlerimde ezenlere ilikin
olarak elimden geldiince gerei sylyorum.
Ama benim de bir snam var.
Lai-tu, artk zlmyordu; nk sevdii Kin-
yeh'e ok byk bir armaan vermi olduunu, Kin-
yeh'in de bu armaan kullandn biliyordu.

LA-TU'NUN SEVGS
Me-ti, yle dedi: Lai-tu, beni seviyor. Se-
vincinde de, zntsnde de bana geliyor. Beni
sevdiini yazyor ve etin fiyatn soruyor. Deli-
liklerine benimle glyor, akll davranlarna
benimle gururlanyor. Benim deliliim ve akll
davranlarm sz konusu olduu zaman da byle
yapyoruz.
Bir baka defa da Me-ti, yle dedi: im iyi
gidiyor: Lai-tu, bana duvarn nasl boyadn anlatt
mektubunda.

208
LA-TU'NUN RENMES
Me-ti, yle dedi: renme, eitli biimlerde
olur. Lai-tu, bugn neeli, drst, sabrla ve iyi bir
sava. Ama eskiden byle deildi. Arkada Ken-
yeh'ten tr neelendikten, ona tm kalbiyle
balandktan, drst davrandktan. o yorulduunda
sabr ve diren gsterdiinden ve onun iin
savatndan tr byle oldu. Kin-yeh ise
ezilenlerin kazandklar baarlara seviniyor, onlara
drst davranyor, hizmetlerinde alrken sabr ve
diren gsteriyor, savayordu. Bu durumda yle
denebilir: Kin-yeh olmasayd, Lai-tu bugnk
durumuna g ulard, ama imdi Kin-yeh olmadan
da bugnk Lai-tu olarak kalabiliyor.

[LA-TU LE TARTIMA]
Kin-yeh, Me-ti'ye yle dedi: Aslnda her
zaman bakalarn dnen bir insan olan Lai-tu, bir
sepetle gelip armaanlarn ald. Dmanlarma
benim alma arkadalarmn eyalarn aldm
anlatyor. Akln yitirmi. Ben ne yapaym imdi?
Me-ti, yle dedi: Byle yapyorsa akln yitirmi
olmal, nk seni seviyor. ok vermi olduu iin
ok istiyor; seni ok vm olduu iin imdi ok
yerin dibine batryor. Ac ekmemesini ve yiyecek
bulmasn salamaa al. Seni sevdii iin bunu
yapmana izin verecektir.

LA-TU'NUN BR RETM
Ozan Kin-yeh, yle dedi: Lai-tu'nun retti-
inin ne olduunu syleyebilmek g. Belki de

209
oyunuma blgemizle ilgili olarak koyduum 22 dize,
onun retimidir; o olmasayd, belki bu dizeler
yazlamayacakt. Tabii onunla hibir zaman, ko-
numadk blgemiz konusunda. Onun komik diye
nitelendirdii, beni de etkiledi. nk onun komik
bulduu, bakalarnn komik bulduu deildi. Doal
olarak Lai-tu'nun hareket edi biimini de
iirlerimin yapsnda kullandm. Aslnda Lai-tu'nun
yapt bir sr ey var. Ama yalnzca benim
retmemi olas klan koullar retseydi bile,
kendini yeterince alm biri olarak nitelendire-
bilirdi. (Kin-yeh, ar alakgnll olmaktan ya-
knan biri deildi.)

LA-TU'NUN DEER
Lai-tu, byk bir yapt ortaya koyamad iin
kendini kmsyordu. Ne bir oyuncu, ne de bir
ozan olarak nemli eyler yapabilmiti. yi eylerin
yazlm ve iyi kiilerin daha iyi davranmasna yol
am oluuna ise fazla nem vermiyordu. Me-ti,
ona yle dedi: Evet, henz mal retmediin doru,
ama bu henz aba gstermediin anlamna
gelmez. Senin iyiliine bavurulmas, o iyiliin
gereince takdir edildiini gsterir. Elmann tad
yendii zaman vlr.

210
 GNEBAKAN YAYINLARI'NIN
nceki kitaplar :

o KANLI SYLENT
Siegfried Lenz'in nl roman...
kinci Dnya Sava, faizm,
kaba g karsnda rgtsz
bireyin arpc dram.

o BR AK
Dino Buzzati'nin roman...
ki snf. Ynsz tutkular seli.
Ve bir ak.
 1977 TRK DL KURUMU
HKYE DL :

o GDENLER DNMEYENLER

Hulki Aktun'un uzunca bir sredir kl krk yararak

srdrd hikyecilik abasnn usta rnlerini
toplad bu kitab, ktndan bu yana toplu
edebiyat deerlendirmelerinde btn eletirmenlerce
son dnemlerin en baarl kitaplarndan biri olarak
nitelendirildi, Trk Dil Kurumu Hikye dl'n
kazand.
Byk bir kentleme hareketinin iyzn, snflar
arasndaki tarihi atmay, Trkiye'nin bugnk
dramatik ortamn bu hikyelerde bulabilirsiniz.


BERTOLT BRECHT'N GNEBAKAN

YAYINLARINCA YAYIMLANMI OLAN
TEK YAPITLAR! :

o HURDA ALIMI
(MESSNGKAUF)

Brecht'in tiyatro kuramlarn toplad en nemli

yapt.

o SOSYALZM N YAZILAR

Politikadan sanata faizmin bir anatomisi

o SOSYALST GEREKLK VE TOPLUM

Brecht'in sanat konusundaki yaz ve notlarndan

derlenen bu kitap ksa srede tkendi. Yeni basm
hazrlanyor.
 Bu eser
http://genclikcephesi.blogspot.com
tarafndan yayna hazrlanmtr.