10.

BÖLÜM
Genel Denge ve Refah Ekonomisi

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 1

 Amaçlarımız
• Tüketimde etkinlik (Pareto optimumu)
• Üretimde Etkinlik ve Üretim İmkanları Eğrisi
• Ekonomide genel denge
• Sosyal refah kriterleri
• Refah ekonomisi ve devletin rolü

Anahtar kavramlar: Genel denge analizi, Pareto optimumu,

Sosyal fayda fonksiyonu, Kısmi denge analizi, Scitovsky
kriterleri, Anlaşma eğrisi, Üretim imkanları sınırı eğrisi,
Kaldor-Hicks kriterleri, Piyasa başarısızlığı, dışsallıklar
10. Ünite/Erkan AKTAŞ 2
 Giriş/Pareto Optimumu
• Tüm girdi ve çıktı piyasalarında arz-talep eşitliğinde DENGE
• Eşanlı olarak sağlanması
• Tüketici ve üreticiler (firmalar) bütçe kısıtı altında karını maksimize
etmeye alışırlar

Denge Modeli

Rekabetçi Kısmi Rekabetçi Genel

Denge Modeli Denge Modeli
(19. yy. Alfred Marshall) (20. yy. Leon Walras)
Ceteris Paribus Eşanlı denklemlerdir
10. Ünite/Erkan AKTAŞ 3
 Genel ve Kısmi Denge
• Genel denge analizinde Walras’yan sistem statiktir.
Zaman (ti) faktörü farklı iki dönemi karşılaştırarak statik
bir değerlendirme yapılır.
• Walras’yan sistem dinamik değildir. Çünkü, t1 ve t2
dönemler arasında bir geçiş süreci göz önüne
alınmamaktadır.
• İktisat politikası analizlerinde hangisi kullanılmalı
– Kısmi denge analizi mi
– Genel denge analizi mi
• Örneğin endüstri emek piyasası sermaye piyasasına gör küçükse göz ardı
edilebilir.
• Yiyecek ve giyecek zevklerdeki tercih göz ardı edilebilir
• Demir-çelik üretindeki bir teknolojik değişme ya da
• Petrol darlığının çok büyük genel denge etkileri vardır.

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 4

 Genel Denge
• Genel denge analizi ile bütünleşen bir konu, refah
ekonomisidir.
• Birden fazla iktisadi durum içerisinde, toplumsal yönde en
çok istenilen durum ön plana çıkar. Bu da kabul görmüş
optimal kriterlerdir.
• En çok kullanılan refah kriteri Pareto Optimalite kriteridir.
• Pareto Optimaliteye göre, hiç kimsenin refahı azaltmaksızın
bazı bireylerin refahını arttıran her türlü değişiklik toplum
refahını arttırır.
• Refah ekonomisi, değer yargıları ön planda tuttuğu ve “ne
olmalıdır” şeklinde iktisat politikası değerlendiren normatif
bir teoridir.

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 5

Tüketiciler Arası Değişimde Etkinlik
ve Genel Denge
• Mallar tüketiciler arasında etkin dağılımının sağlanması sonucunda
tüketicilerin daha iyi konuma geçmeleri, tüketiciler arasında değişimi
gerekli kılar.
• Eğer değişim yoksa kazanç yoktur anlamına gelir. Böylece malların
tüketiciler arasında etkin dağıldı ya da Pareto optimalitesi sağlanır.
• Edgeworth kutu diyagramı çerçevesinde, iki tüketici ve iki mal
bulunduğu varsayımına göre hareket eder.
– Burada n sayda tüketici ve m sayıda mal sözkonusudur
• Ekonomide iki mal vardır (X,Y)
• Ekonomide iki tüketici vardır (A,B)
• Tüketici A’nın başlangıçta sahip olduğu mal demeti
• Tüketici B’nin Başlangıçta sahip olduğu mal demeti ( XA, Y A)
• Farksızlık eğrilerilerine sahiptirler ( XB , Y B )
• Tüketicilerin fayda fonksiyonu birbirinden bağımsızdır
• Tam rekabet koşulları geçerlidir
• Analize işlem maliyetleri, dış ticaret ve devlet dahil edilmemiştir.

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 6

 Edgeworth Diyagramı

Değişim Alanı

Tüketici Geliri

I A  PX XA  PY Y A
I B  PX XB  PY Y B

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 7

 Genel Denge/Walras yasası
• Eğer ekonomide arz ve talep eşitliği sağlanmıyorsa, diğer olası
fiyat oranları denenecektir.
• Burada,
– Tüm piyasalarda arz ve talep eşittir
– Tüm tüketiciler, bu fiyat oranındaki değerlendirmeler çerçevesinde
bütçe kısıtlarına da diikate alarak faydalarını maksimize ederler
• Tüketiciler arasındaki denge koşulu;

PX
MRS A
YX  MRS B
YX 
PY

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 8

 Değişimde Etkinlik ve
Pareto Optimumu
• Tüketiciler arasında malların dağılımının optimal
olabilmesi açıklayabilmek için Pareto optimumu iki
tüketiciyi analiz etmektedir.
• Tüketiciler arasındaki denge koşulu;
PX
MRS A
YX  MRS B
YX 
PY
• Rekabetçi dengede tüm tüketiciler için marjinal ikame oranının eşit olduğu
– Pareto Optimumun sağlandığı kabul edilir.
• Dolayısıyla rekabetçi dengede, Pareto optimumdur.
• Bu durum dışsallıkların yaşanmadığı ortamda hep olacaktır.

MRS 1
YX  MRS 2
YX  ....  MRS n
YX
10. Ünite/Erkan AKTAŞ 9
Dağılım ProblemiPareto Optimal ve
Pareto Üstün Noktalar

PX
MRS AYX  MRS B YX 
10. Ünite/Erkan AKTAŞ PY
10
Diğer Değişim Olanakları ve Pareto
Optimumu
(Refah Ekonomisinde İkinci Teorem)
• Rekabetçi işleyişte fakir fakir ve zengin zengin
konumda kalmaktadır.
• İktisatçılar genelde başlangıç dağılımının iyi
veya kötü konusunda fazla tartışmaya
girmezler.
• Başlangıç dağılımın daha eşit (adil) olması için
çaba harcayan politikacılardır.
– Vergiler
– Transfer harcamaları
• Bu durum refah ekonomisinde ikinci teoremdir

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 11

 Diğer Değişim Olanakları ve Pareto
Optimumu
(Refah Ekonomisinde İkinci Teorem)

A Tüketicisi B ye
oranla oldukça
zengindir

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 12

ÜRETİMDE ETKİNLİK VE GENEL
DENGE
• Üretim sürecinde elde edilen ürünlerden birinin
üretim miktarını azaltmadan, diğerinin miktarının
arttırılmasının olanaksız olduğu durumda, girdilerin
etkin dağılımının gerçekleştiği, dolayısıyla üretimde
etkinliğin sağlandığı kabul edilir.
• Burada da Edgeworth kutu diyagramı kulanılabilir.
– Burada iki mal üretildiği (X,Y)
– İki girdi kullanıldığı (Emek ve sermaye) (K,L) varsayılır
– Üretim faktörleri homojendir, üretim teknolojisi veridir
– Üretim fonksiyonları orijine göre dış bükeydir
– Ölçeğe göre sabit getiri vardır

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 13

 ÜRETİMDE ETKİNLİK VE GENEL
DENGE

X malı
üretimi
arttığında Y
malı için
daha az girdi
kullanılır

MP X L MP Y L
X  x( K X LX ) ve (Y  (K Y , LY ) MRS X KL  MRS Y KL  
MP K MPY K
X
K X  KY  K Maks. sermaye miktarı
10. Ünite/Erkan AKTAŞ 14
L X  LY  L Maks. emek miktarı
Üretim İmkanları Eğrisi

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 15

Doğrusal ve Doğrusal Olmayan Üretim
İmkanları Sınırı
• Üretim imkanları eğrisi Şekil 10.5 de görüldüğü gibi orjine
içbükey olacağı gibi, orijine dış bükey veya doğrusalda
olabilir.
• Orijine göre içbükey olması için
– Her iki mal için azalan getiriye sahip olma
– Üretim fonksiyonlarından birisi azalan getiriye sahip iken diğeri
sabit getiri
– Her iki üretim fonksiyonu sabit getiriye sahip olmalarına rağmen,
doğrusal olmayan etkin üretim seti olması
• Orijine göre dışbükey olması için
– Üretim fonksiyonlarından birinin ölçeğe göre artan getiriye sahip
olması gerekir

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 16

 Marjinal Dönüşüm Oranı

• Marjinal Dönüşüm Oranı

(MDO): Bir maldan bir birim
daha fazla üretmek için öteki
maldan ne kadar fedakarlık
etmek gerektiğini gösterir
• MRTYX=-ΔY/ ΔX =-dy/dx
• MDO ile, Y malı üretimindeki
girdilerin X malı üretimine
transfer edilmesi ile,
ekonomide nasıl bir etkin
dönüşüm sağlanacağını
gösterir. 10. Ünite/Erkan AKTAŞ 17
 Dağılımda ve Üretimde Denge
• Yanlızca üretimde
etkin biçimde
gerçekleştirmek
Pareto etkinlik için
yeterli koşulu
sağlamamaktadır
• Çünkü, üretim
imkanları eğrisi
üzerinde sayısız çıktı
bileşeni vardır.
• Üretimde, tüketici
talebine ve mevcut
girdi miktarına bağlı
kalınarak etkinlik
belirlenebilir.

MRS
10. Ünite/Erkan A
AKTAŞYX  MRS B YX  MRT YX 18
 Rekabetçi Fiyatlar ve
Ekonominin Genel Dengesi
PX
MRS YX  MRT YX
PY

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 19

 İkinci En İyi Teorem

Kısıt AB
doğrusu

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 20

 Sosyal Refah Kriterleri
• Başka hiç kimsenin durumu kötüleşmeden bir kişinin
durumu iyileşiyorsa sosyal bir iyileşmenin söz konusu
olduğu Pareto kriterinde, gelir dağılımı veri alınarak
optimal bölüşümü araştırılmaktadır.
• Bu kriterde adaletli gelir dağılımı göz önüne alınmaz
• Gelir yeniden dağılarak sosyal refahı yükseltmek
mümkün olabilir
• Yoksulun durumu düzelirken, zenginin durumunda
kötüleşmeye yol açabilir.
• Bu durum tartışmalı
• İktisatçılar bu durumu bazı kriterlerle açıklamaya
çalışmışlardır.

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 21

 Kaldor ve Hick Kriterleri
• N. Kaldor’a göre, yeni çıkan durumda kazançlı
çıkacak olanlar, zarar görenlerin tam olarak telafi
etseler bile, hala kazançlı iseler sosyal refah
artmış olur
– Tazminat ilkesi
• J.R. Hicks’e göre bir politika sonucu zarar
görenler, bu politikanın uygulanmamamsı için
önerdikleri parasal ödemelerle kazançlı çıkanları
ikna edemiyorlarsa bu durum sosyal iyileşmedir.

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 22

 Scitovsky Kriteri
• Hem Kaldor hem de Hicks kriterlerine uygun olması gerekiyor.
• Politika değişkeninin yol açtığı refah artışından söz edilebilmesi için,
avantajlı duruma geçenlerin kazançları, kaybedenlerin zararından büyük
olmalı
• Ayrıca, kazançlı olanların zarar görenleri ikna edebilmeleri; zarar görenlerin
ise, kazançlı duruma gelenlerin böyle bir değişimin olmaması için ikna
edememeleri gerekmektedir.
• Kaldor, Hicks ve Scitovsky kriterlerinin ortak yanı, kazanların kaybedenlere
potansiyel olarak para ile ödeme yapacakları varsaymalarıdır.
• Bu durum paranın marjinal faydası herkes için aynı olduğu varsayımına
dayanmaktadır.
• Paranın marjinal faydası herkes için eşit mi ?
• Örneğin politika değişikliği A bireyi 10 TL kazandırıyorken B bireyi 5 TL
kaybediyor. A zengin B fakir ise….
• Gelir dağılımın adil dağılımını sağlamak veya eşitliğe dayalı bir politika iyidir
(Bergson; Rawls)

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 23

Refah Ekonomisi ve Gerçek Dünya
• Piyasa ve Devletin rolü
• Piyasaya hiçbir müdahale kaynak
dağılımında etkinliğe yol açabilir mi?,
• Piyasa başarısızlığı
• Piyasa gücü
– Üretici ve tüketicinin gücü
– Fiyat (P=MC) eğer P>MC ise ?
– Pareto optimum

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 24

Piyasaların Var Olmaması ve Etkin
Olarak İşlememesi

10. Ünite/Erkan AKTAŞ 25