2

PİYASALAR VE İKTİSADİ REFAH

 Tüketiciler, Üreticiler
ve Piyasaların
2
Etkinliği

Copyright © 2004 South-Western

 PİYASA DENGESİ – REFAH
ANALİZİ
• Denge fiyatı ve denge miktarı alıcı ve
satıcıların refahını maksimize eder mi?
• Piyasa dengesi, kıt kaynakların piyasalar
aracılığıyla nasıl dağıtıldığını gösterir.
• Piyasalar aracılığıyla dağılımın tercih edilir
olup olmadığı “refah ekonomisi” nin
konusudur.

Copyright © 2004 South-Western

 Refah Ekonomisi
• Refah Ekonomisi piyasalar aracılığıyla dağıtımın
toplumun refahını nasıl etkilediğini inceler.

• Piyasada denge; alıcı ve satıcıların refahının

maksimum olmasını sağlar.

Copyright © 2004 South-Western

 Refah Ekonomisi
• Tüketici artığı refahı alıcılar açısından ölçer.
• Üretici artığı refahı satıcılar açısından ölçer.

Copyright © 2004 South-Western

 TÜKETİCİ ARTIĞI
• Ödemeye gönüllü olma alıcının ödemeye razı
olacağı maksimum miktarı ifade eder.
• Alıcının ürün veya hizmet için ne kadar değer
biçtiğini gösterir.

Copyright © 2004 South-Western

 TÜKETİCİ ARTIĞI
• Tüketici artığı ise alıcının ödemeye gönüllü
olduğu fiyattan alıcının gerçekte ödediği fiyatı
çıkardığımızda ortaya çıkan farktır.

Copyright © 2004 South-Western

 Tablo 1 Alıcıların ödemeye gönüllü
olmalarına örnek

ÖDEMEYE GÖNÜLLÜ
ALICI OLDUĞU FİYAT

Ayşe 100 tl

Murat 80

Zeynep 70

Demir 50
Copyright©2004 South-Western
 TÜKETİCİ REFAHI
• Talep eğrisi çeşitli fiyat düzeylerinde
tüketicinin almak isteyeceği mal miktarını
göstermekteydi.

Copyright © 2004 South-Western

Talep Çizelgesi ve Talep Eğrisi

Talep Edilen
Fiyat Alıcılar Miktar

100 liradan fazla Yok 0

80-100 lira arasında Ayşe 1
70-80 lira arasında Ayşe, Murat 2
50-70 lira arasında Ayşe, Murat, Zeynep 3
50 lira veya daha az Ayşe, Murat, Zeynep, Demir 4

Copyright © 2004 South-Western

 Şekil 1 Talep Çizelgesi ve Talep Eğrisi

Albüm
Fiyatı

100 Ayşenin ödemeye

’ gönüllü olduğu fiyat

80 Muratın
’ ödemeye gönüllü olduğu fiyatl

70 Zeynep ’

50 Demir’

Talep

0 1 2 3 4 Albüm
Miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Şekil 2 Tüketici Artığını Talep eğrisi ile birlikte Ölçme

(a) Fiyat = 80
Albüm
Fiyatı

100
Duygu
’ nun tüketici artığı 20 lira

80

70

50

Talep

0 1 2 3 4 Albüm
Miktarı

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Şekil 2 Tüketici Artığını hesaplamak

(b) Fiyat = 70
Albüm
Fiyatı
100
Duygu
’ nun tüketici artığı (30)

80
Ömer’ in tüketici
70 artığı (10)

Toplam
50 tüketici
artığı (40)

Talep

0 1 2 3 4 Albüm
Miktarı

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Talep Eğrisini kullanarak Tüketici Artığını
hesaplamak
• Talep eğrisi ve fiyat arasında kalan alan
piyasada tüketici artığını hesaplamada
kullanılır.

Copyright © 2004 South-Western

Şekil 3 Fiyat Tüketici Artığını nasıl etkiler?

(a) P1 fiyat düzeyinde Tüketici Artığı

Fiyat
A

Tüketici
Artığı
P1
B C

Talep

0 Q1 Miktar

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Şekil 3 Fiyat Tüketici Artığını nasıl etkiler?

(b) P2 de Tüketici Artığı

Fiyat
A

İlk
Tüketici
Artığı
C Yeni tüketiciler
P1
B Tüketici artığı

F
P2
D E
İlk tüketicilere ek Talep
Tüketici artığı

0 Q1 Q2 Miktar

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Tüketici artığı ne demektir?

• Tüketici Artığı, alıcıların almaya gönüllü

oldukları fiyattan gerçekte ödedikleri fiyatı
çıkardığımızda elde ettiğimiz miktardır.

Böylece tüketicinin bir kazancı ortaya

çıkmaktadır. 100 lira ödemeye razı olduğu
halde 80 lira ödemesi 20 liralık bir refah etkisi
yaratır.

Copyright © 2004 South-Western

 ÜRETİCİ ARTIĞI
• Üretici artığı bir mal için ödediği miktardan
üreticinin maliyetini çıkardığımızda ortaya
çıkan miktardır.

Copyright © 2004 South-Western

 Tablo 2 Dört satıcının maliyetleri

ALICI MALİYET

Ayşegül 900 tl
Mustafa 800
Aynur 600
Sercan 500

Copyright©2004 South-Western
Üretici Artığını hesaplamada Arz Eğrisinin
kullanılması
• Tüketici artığını hesaplarken talep eğrisinden
yararlanılıyordu, üretici artığını hesaplarken ise
arz eğrisinden yararlanılmaktadır.

Copyright © 2004 South-Western

 Arz Çizelgesi ve Arz Eğrisi

Arz edilen
Fiyat Satıcılar miktar
Sercan, Aynur, Mustafa,
900 tl ve daha fazla Ayşegül 4

800 - 900 arası Sercan, Aynur, Mustafa 3

600 - 800 arası Sercan, Aynur 2

500 - 600 arası Sercan 1

500 tl‘den aşağı Yok 0

Copyright © 2004 South-Western
 Şekil 4 Arz çizelgesi ve Arz Eğrisi

Fiyat

Arz

Ayşegül’ün maliyeti
Mustafa’nın maliyeti

Aynur’un maliyeti
Sercan’ın maliyeti

Miktar
Arz eğrisini kullanarak Üretici Artığını
Hesaplamak
• Fiyatın altında ve arz eğrisinin üzerinde kalan
alan bir piyasadaki üretici artığını gösterir.

Copyright © 2004 South-Western

Şekil 5 Arz eğrisi kullanarak üretici artığını hesaplamak

(a) Fiyat = 600 tl

Apartman
boyama
Fiyatı Arz

900 tl
800

600
500
Sercan’ın üretici
artığı(100 tl)

0 1 2 3 4
Boyanan
Apartman Sayısı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Şekil 5 Arz eğrisi kullanarak Üretici Artığını hesaplamak

(b) Fiyat = 800 tl

Fiyat

Arz
Toplam
üretici
900 tl artığı(500 tl)

800

600 Aynur ’un üretici

500 artığı (200 tl)

Sercan ’ın üretici

artığı (300 tl)

0 1 2 3 4
Miktar

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Şekil 6 Fiyattaki değişimler üretici artığını nasıl etkiler?

(a) P1 seviyesinde Üretici Artığı

Fiyat
Arz

B
P1
C
Üretici
Artığı

0 Q1 Miktar
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Şekil 6 Fiyattaki değişim Üretici Artığını nasıl etkiler?

(b) P2 seviyesinde üretici artığı

Fiyat
Başlangıçtaki üreticiye Arz
eklenen üretici
artığı

D E
P2 F

B
P1
Başlangıç C
Yeni üreticiler için
üretici üretici artığı
artığı

0 Q1 Q2 Miktar
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
 PİYASA ETKİNLİĞİ
• Tüketici artığı ve üretici artığı aşağıdaki soruyu
cevaplamada kullanılabilir:

• Kaynakların serbest piyasalar tarafından dağıtımı

her koşulda arzulanır bir şekilde mi gerçekleşir?

Copyright © 2004 South-Western

 PİYASA ETKİNLİĞİ
Tüketici Artığı
= Alıcının ödemeye hazır olduğu fiyat – Alıcının
ödediği fiyat

ve

Üretici Artığı
= Satıcılar tarafından elde edilen miktar – Üretici
maliyeti
Copyright © 2004 South-Western
 PİYASA ETKİNLİĞİ
Toplam Artık
= Tüketici Artığı + Üretici Artığı

veya

Toplam Artık
= Tüketicinin ödemeye hazır olduğu fiyat –
Üretici maliyeti

Copyright © 2004 South-Western

 PİYASA ETKİNLİĞİ
• Etkinlik kaynak dağıtımı yapılırken toplumun
tüm üyeleri tarafından toplam artığın
maksimize edilmesini ifade eder.

Copyright © 2004 South-Western

 PİYASA ETKİNLİĞİ
• Piyasa etkinliğine ek olarak, sosyal
planlamacılar kaynaklar dağıtılırken çeşitli alıcı
ve satıcıların refahı açısından eşitlik ilkesini
gözetebilirler.

Copyright © 2004 South-Western

 Şekil 7 Piyasa Dengesi – Tüketici ve Üretici Artığı

Fiyat A

D
Arz

Tüketici
Artığı

Denge E
Fiyatı
Üretici
Artığı

Talep
B

0 Denge Miktar
miktarı
Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning
Şekil 8 Denge miktarının etkinliği

Fiyat
Arz

Alıcılara Satıcı
göre
değer maliyeti

Satıcı Alıcılara
göre
maliyeti değer Talep

0 Denge Miktar
miktarı

Alıcılara göre değer Alıcılara göre değer

Satıcı maliyetinden yüksek Satıcı maliyetinden düşük

Copyright©2003 Southwestern/Thomson Learning

Piyasa Etkinliğinin Değerlendirilmesi

• Denge çıktı düzeyi (denge miktarı) etkin bir

dağıtım sonucu ortaya çıktığından, sosyal
planlamacı piyasa çıktı düzeyini, müdahale
etmeden kendi başına bırakabilir.
• Bu müdahale etmeme politikasının kökeni
Fransızca ifadesiyle laissez faire e kadar uzanır.

Copyright © 2004 South-Western

Piyasa Etkinliğinin Değerlendirilmesi

• Piyasa Gücü
• Eğer piyasa sistemi tam rekabetçi değilse, piyasa
gücü ortaya çıkabilir.
• Piyasa gücü fiyatları etkileyebilme anlamına gelir.
• Fiyat ve miktarı denge düzeyinden uzak tuttuğu için
piyasa gücü piyasaların verimsiz çalışmalarına neden
olur.

Copyright © 2004 South-Western

 Özet
• Kaynakların üretici ve tüketici artıkları
toplamını maksimize edecek şekilde dağıtımı
söz konusu ise piyasalar etkin çalışıyor
demektir.

Copyright © 2004 South-Western

 Özet
• Arz ve talep dengesi tüketici ve üretici artığının
maksimum olmasını sağlar.
• Bu durum görünmez el yardımıyla kaynakların
piyasada üretici ve tüketiciler arasında etkin
dağılımını sağlar.
• Piyasa aksaklıklarının yaşanması halinde
piyasalar kaynakları etkin dağıtamazlar.

Copyright © 2004 South-Western