Osmanlı

Marşıarı
Orjinal Taş Plak
Kayıtlan
ESET
NOD32
Antivirus

Stratus Bilisim Sistemleri Tic. A.S.

www.nod32.com.tr .
istanbul merkez: 0212.2515180
Ankara: 03124732074
email: satis@nod32.com.tr
Binlerce I<arar.
Saniyeler içinde.
Ve hatasız.

ESET Smart Security 4

Daha hızlı, daha hafif PC koruması
Virüslere karşı korur
Hackerlara geçit vermez
Spam e-postaları filtreler

Dijital dünyanızı koruyoruz

i indekiler . ... . . . ... . . . . . ... . . . . ... ... . . . . . . . . .. . ... . . . . . . ... . .... . . .... .... .... . . . . . . . . ... ..... ..
uç u uuu u uu uuuu u u u uu u u u u u u uuuu u u uuw J.Mm
u u uu u uu UUu u uu

16 Bili~ tarihinde
sansur
26 Ve ni vidi vici
Jül Sezar ünlü 3 Beat1es ve
tıpta devrim
3S İrtica
1 00 yaşında
Anaksagoras'tan Galileo'ya, sözünü tam 2055 sene önce Bilgisayarlı tomografi 1971'de 31 Mart Yakası'nın (13 Nisan
Bacondan Leclerc'e, Tokat'ın Zile ilçesinde Zela tıpta devrim yaratmıştı. Bu 1909) üzerinden bir asır geçti.
Scopes'tan Bilim ve Teknik zaferinden sonra söylemişti . önemli buluşun arkasında, İstanbul'u ve imparatorluğu
dergisine baskı ve sansürün NTVTarih arazide tarihin müzikte bir devrim sarsan olayların perde arkası. ..
tarihi ... izini sürüyor. gerçekleştiren Beat1es vardı. Adana faciası ...

4 NTV TARiH NiSAN 2009

 - HER AY

06 Okurdan
11 Haberler
22 Tarihte Bu Ay
23 Tarih Olanlar
Keriman Hani boyası~ 24 Ayın Fotoğrafı
emsalsiz endami ile şar~ 54 Dün / Bugün
68 Kağıt Üzerinde
Enis Batur
70 Nadir Kitap
71 Sahaftan
Nedret İşli
72 Kitap
76 Anadolu'nun Ustaları
Ahmet Yeşiltepe
78 Evliya Çelebi
79 HaBuDiyar
BünyadDinç
84 Cahillikler Tarihi
85 Tavanarası

90 NetTarih
91 Ajanda
96 Bulmaca
Sedat Yaşayan
97 Bilmece
Nevzat Erkmen
98 Zamanın İzinde
İsenbike Togan

Nisan'ın tası, Güzellik Çanakkale'nin

balığı , yağmuru
"Ş aka Günü" 1 Nisan'ın
444 yıllık kökeni ... Nisan
yağmurunun Türk kültüründeki
geleneği, yağmur taslarının
kullanımı ve önemi ...
kalıcıdır
Mrodieten günümüze
güzellik yarışmaları. Türkiye'yi
"taçlandıran" ilk güzeller ve
1952 Avrupa Güzeli Günseli
Başar'dan anılar...
94. yıldönümü
Unutulmaz bir kahraman:
İbradılı İbrahim. Ndan
Z'ye Çanakkale alfabesi.
Seddülbahir'deki yalnız mezarın
hikayesi. Şafak Ayini .. .

NTV TARiH NiSAN 2009 5


Mektuplar-mesajlar
Orta Asya kültürü
Selam NTVTarih. Ben 16
yaşında bir okuyucunuzum.
NTV'nin bir tarih dergisi
çıkarması beni çok sevindirdi.
D ergi şu an için gayet güzel
ve bilgi verici. Verdiğiniz
belgeseller de mükemmeL.
Türkiye'de Orta Asya Türk
kültürü ve dini hakkında
pek fazla bilgi yok. Bunları
yayımlarsanız çok faydalı
olacağı kanısındayım. Umarım
uzun soluklu bir yayın
hayatınız olur. Krize inat
başarılar.
Ali Efe
Nusrat mayın
gemisi nerede?
Derginizin 2. sayısının 63.
sayfasında "Yok ettiğimiz gazi
gemiler" arasında gösterdiğiniz
Nusrat mayın gemisi aslında
yok olmamıştır. Şu anda
Tarsus Belediyesi tarafından
müze olarak sergilenmektedir.
Bu hatayı düzeltmenizi rica
ediyorum.
Cansu Hürses
Derginizi tarihi seven bir
kişi olarak takip ediyorum,
fakat 63. sayfada belirtmiş
olduğunuz hurdalığa verilen
savaş gemilerinden Nusrat şu
an Mersin'in T arsus ilçesine
Belediye Başkanı Burhanettin
Kocamaz tarafından
getirilmiş ve halkın hizmetine
sunulmuştur. İstediğiniz
zaman gezebilirsiniz.
yapıldı; orijinal tekneden
geriye neredeyse hiçbir şey
kalmadı; hatta geminin
gövdesinde dahi değişiklikler
yapıldı. Daha sonra kaderine
terk edildi ve bağlı olduğu
limanda tamamen çürüdü.
Tarsus Belediyesi birkaç yıl
evvel bu çürümüş tekneyi
aldı ve yeniden inşa etti.
Belediye'nin bu insiyatifi
şüphesiz takdire şayan,
fakat ortaya çıkan bu "kopya
tekne"yi Nusrat olarak
adlandırmak imkansızdır.
Mektuplara cevap
vermeyin
Derginizin ilk sayısını
beğenerek okudum; 2. sayınızı
da öyle. Fakat birkaç eleştiri
yapmadan da geçmeyeceğim.
Öncelikle 2. sayınızda gelen
mektupları (ya da e-mail
mi demeliyim) sanki hata
kabul etmiyormuşçasına
cevapladığınızı düşünüyorum .
Okur ile diyalogunuzun
bozulmaması açısından,
Newsweek gibi belki
mektupları yayımlayıp cevap
vermeseniz daha iyi olacak.
"Maddi ve editoryal hatalar"
başlığınıza baktığımda çok
ve önemli hatalar yaptığınızı
gördüm. Bir tarih dergisi
olarak sorumluluğunuz çok
daha fazla. İkinci sayıyı kaçıran ,
bir okur 1. sayıdaki bilgileri
doğru kabul edecek ne de olsa!
Şimdilik bu kadar.
Emrah Çıldır
doğru buluyoruz. Aynen
okurumuzun dediği gibi, eğer
bunları yayımlamasaydık;
dergimizin ilk ve ikinci
sayısını okuyanlar da, o hatalı
bilgileri eğer kendileri de tespit
etmemişlerse doğru kabul
edeceklerdi.
Eşcinsellik suç
değildir
Derginizle ilk kez tanıştığım
2. sayınızdaki okur
mektuplarından anladığım
kadarıyla tarihsel cehalet
inadına sık sık dem vurulmuş.
N e yazık ki basınımızda da
bir tür dil cehaleti var ve bu
inatla sürdürülüyor. Okay
Gönensin'in yazdığı Tenten
makalesinde eşcinsellik
"Herge'nin uğradığı son
suçlama" şeklinde ifade
edilmiş. Eşcinsellik bir suç
unsuru değildir, suçlaması
olamaz. O ifadenin yerine
"Herge'in eşcinsel olduğu
iddiası" kullanılabilirdi. Ayrıca
eşcinselliğinniye tırnak içine
alındığını da anlayabilmiş
değilim. Bir yazıda tırnak
içine alınmış "eşcinsel"
f usurlanna rağmen
r
! ente
1
J
i
'i
ifadesini her gördüğümde,
parmak sallayarak bağıran ve
suçlayan biri gözümün önüne
geliyor nedense. Bu tür yanlış
tırnak içi kullanımlar da
cinsel ayrımcılığı körükleyen
bir bilinçaltı mesajı veriyor
okurlara. Evet, medya
eşcinsellik konusundaki dil
cehaletini ısrarla sürdürüyor,
biz eşcinseller de inatla bu
yanlışlarınızı anımsatmayı
sürdüreceğiz.
Serkan Tutar
NTVT Okurumuz eşcinselliğin
tırnaklanmaması gerektiği
konusunda tamamen haklıdır.
Fakat dergimiz de, Gönensin
de eşcinselliği suç, eşcinselleri
de suçlu görmüyor. Yazıda
eşcinsellik kelimesinin
tırnak içinde kullanılması,
Gönensin'in bu suçlamayı
sahiplenmediğinin altını
çizmektedir.

Ahmet Bahadır Gençay

NTVT Nusrat gemisi kadar,
bir milletin kaderini birinci
dereceden etkilemiş başka bir
gemi yoktur. Buna rağmen
biz bu gazi gemiye sahip
çıkmadık. Emekli edildikten
sonra onu müze yapmayı,
gelecek nesillere bırakmayı
düşünmedik. N usrat yıllarca
yük gemisi olarak kullanıldı
ve üzerinde sayısız değişiklik
6 NTV TARiH NiSAN 2009
')
NTVT Mektupların
tamamına cevap vermemiz
zaten imkansız. Bununla
birlikte yayımlamadığımız,
ama okurlarımızın {
i
e-posta adreslerine
,t
gönderdiğimiz cevaplar
da var. Yayımladığımız
tüm mektuplara da cevap
yazılmıyor. Hatalarımıza
gelince ... Bunları göstermekten
çekinmiyoruz; hatta bunu
. . . .. . . . .... . ... . . . .. . . ... . . . . . . ...... . . .. . . ............. .. ........ . .. . . .. . . . . . . .. . ... .. ......... . . ..... .. .. . . . . ........ . ..... . .. . .. . . . ...... . . . . . ...... . . ....... . . . .. . ... . . . .. . .. . .... .. ... .

.. . . ... . ... . . . . .. ......... . ........ . . .. ... . . . . ...... . .... .. .. . .... . .. . .... . ... . .. . .. . . . .......... . .. . ... .. ..... . .. . ... . . . . . ..... . ......... . .. . ....... . . . . . . . ..... ... .. . ........... . .. . . ......

İlk kadın rallici

Katkılar
Mehlika Hanım mı, Editör Gürsel Göncü
...... . . . ... ...... . . .. ... . .. . .. . . . . . . . . .. .. ... . . . . . ... . . .. ... . . . . . . .. .. . .. .. .. .. . .
Samiye Hanım mı?
III. Selim'in Derginizin Mart 2009 tarihli
makamlan 2. sayısının 84. sayfasında
"Okurdan" bölümünde "Albümden" başlığı ile İz sürenin, gelecek aktaranın
paylaştığınız sayın Ömer P. verilen haberde "İlk Kadın
31 Mart Yakası'nın bugün kullandığımız miladi takvime
Yılmaz beyefendinin İlber Rallici Mehlika Hanım" dan
göre 31 Mart'ta yaşanmadığı çok kişinin malumudur. Rumi
O rtaylı ile ilgili eleştirisine bahsedilmiş ve konuyla ilgili
1954 tarihli bir fotoğrafa yer takvimdeki 13 günlük fark, bu olayın 100. yılını 13 Nisan
vermiş olduğunuz cevabın
içeriğinde maalesef bazı yanlış verilmiştir. Mehlika Hanım 1909'a tarihliyor. Peki 31 Mart'la neredeyse özdeşleşen "irtica"
bilgiler vermişsiniz. Veya 1930'lu yılların önemli kelimesinin, ilk defa bu olaylardan sonra dilimize girdiğini ve
yanlış demeyelim de eksik romancı ve gazetecisi Burhan bu kelimenin günümüzde artık neredeyse eşanlamlısı sayılan
diyelim. Cahid Bey'in (Morkaya) "şeriat" demek olmadığını kaç kişi biliyor?
III. Selim'in "beş yeni eşidir. Samiye Hanım, 31 Mart şeriatçı bir ayaklanma değildi. İngilizıer resmen
m akam icat ettiğini ve 64 1922' de otomobil kullanmaya isyancıları destekledi; konuyla ilgili belgeler sonradan titizlikle
civarında eser bestelediğini" başlamış, dönemin tanınmış
İngiliz arşivlerinden temizlendi. Adana'da eşzamanlı patlak
belirtmişsiniz. Bu bilginin hanımlarındandır ve ilk
veren olaylarda ise 22 bin kişi hayatını kaybetti.
kaynağını da sizlerden rica kadın rallicimizdir. 1932'den
ederek şu düzeltmeyi yapmak itibaren Turing'in düzenlediği Bu sayımızda Çanakkale kahramanlarından İbradılı İbrahim'in
istiyorum izninizle. yarışmalara katılmış ve hikayesini; Seddü1bahir'de vuru1an İngiliz Yarbay Doughty-
III . Selim'in dini ve din dışı dereceler kazanmıştır. Wylie'nin silah taşımayan ve daha önce Türkiye'de görev yapmış
yediyi aşkın eseri günümüze 1935'te de arabasıyla ağır bir bir diplomat olduğunu, karısının savaş sürerken Seddü1bahir'e
ulaşmıştır. Ayrıca; "Rast-ı kaza geçirmiş ve ölümden gelip mezarını ziyaret ettiğini; Beatles'ın bilgisayarlı
C edid, Neva-Buselik, Acem- dönmüştür. Samiye Hanım'ın tomografinin icadına yol açtığını; Katerina'nın Baltacı'nın
Buselik, Arazbar-Buselik, "İlk kadın ralli pilotumuz" çadırına değil hayal çadırımıza uğradığını okuyacaksınız.
G erdaniye- Kürdi, Hicazeyn, olduğu hususunun tashihinde
Türkiye coğrafyasının çok az bilinen, ulaşılması çok zor
lsfahanek-i Cedid, Hüseyni- fayda mütalaa ediyorum.
noktalarında yer alan ve neredeyse hiç ziyaret edilemeyen tarihi
Z emzeme, Şevk-i Dil, Evcara, Ersel Aktürk
miras yapıları da var bu sayımızda.
Pesendide, Şevkefza ve
Suzidilara" isimlerinde tam 13 NTVT Sayın Ersel Aktürk' e Sezar'ın ünlü "Veni, vidi, vici" (Geldim, gördüm, yendim)
makam meydana getirmiştir. teşekkür ederiz. Samiye sözünü, Tokat-Zile'deki savaşı kazandıktan sonra söylediğini
Bu makamların içinden Morkaya'nın Mehlika duymuş olanlarımız vardır tabii. Ama bununla yetinmedik ve
günümüzde kullanılmakta Hanım'dan yıllar önce arazide hem savaş alanını hem orduların yaklaşma yollarını hem
olanların sayısı bir elin otomobil yarışlarına katıldığı de eski metinlerde bahsedilen antik yolu tesbit ettik.
parmaklarını geçmez. konusunda malumatımız vardı. İlk tarihçiler avcılardı. İz sürdüler, beslendiler, hayatta kaldılar.
F akat şu bir gerçektir ki, Fakat kendisinin katıldığı
Yaşamaya devam edebilenler onların torunları, torunları,
günümüzde kullanılmasa otomobil yarışları İstanbul
torunları oldu. Çünkü izleri, geleneği ve deneyimi aktarabilenler
da, bu makamların terkibi içi parkurlarda gerçekleştiği
onlardı. İz ve aktarım, varolmanın ve bunu sürdürmenin yegane
kendisine aittir ve sayısı da ve bunlar bir tür "şehiriçi
beş değil, 13'tür. Kaynak: yol yarışı" kategorisinde yolu. İzler silinir veya bozulursa, geçmişin hakiki göstergeleri
T RT'nin A nkara Radyosu değerlendirildiğinden, kaybolursa aç kalırız; kayıtlar olmazsa, güzergah ve rota ortaya
stüdyolarında 1999 "ralli" kapsamında olduğunu çıkmazsa, gelecek zamanda kayboluruz.
senesinde kaydedilen "Gönül düşünmedik. Turing'in L. NTVTarih iz sürmeye, kanıtları göstermeye, heyecanı ve
S araylarında Bir Sultan" Otomobil Mukavemet Yarışı, sonuçları p aylaşmaya devam edecek.
isimli musiki albümünün İstanbul-Ankara arasında
kitapçığı. Kitapçığın metnini gerçekleştiğinden ve bugün . .. . . ... . ... . .. .. . .. . . ... . . . . ... . . . . . ..... . ... . .... . . . . . . ..... ...... ...... ... .. ... .. ..... .. ,
yayıma sayın Hasan Oral Şen "ralli" olarak adlandırılan
hazırlamış. kapsama girdiğinden, Mehlika
'"r'= ilk kadın raIlici:
D erginizin özellikle okur Hanım'a bu unvanla yer
_ Mehlika Hanım
r mektuplarına cevap verirken
de, bilhassa verilen cevabın
vermekte sakınca görmedik.
Aktürk' e yer darlığı nedeniyle
"\ . 23 Kasım1954... Turkiye Turing
ve Otomobil Kunııııu,lst:ınbul.
, Ankara hattında ilk Otomobil
kaynaklarının belirtilmesinin yayımlayamadığımız diğer ı Muk:wemer Yan ~m:1.sI ·nı düzenler.
Mcvsimin getirdiği olumsuz
çok daha ciddi bir üslup eleştirileri için de teşekkürler. şartb.r nedeniyle, k:ıdın sürücüler
680 km.lik bu yarışa katılmap
olacağına ve çıkardığınız bu ces.::ırtt edcmez. Haliyle trJs ı nm
gözli, tek bdın yolrı şmacı Mehlika
güzel dergiye çok yakışacağına Okur/ardan ge/en mesajlar, San~ll:ırı'n:ı yönelir... 1924
dogı.ımlu Mchlib H anım, birçok
i nanıyorum. gerektiğinde kısaltılarak ve dü- aks.iliğe rıağmco eşiyle birlikte
karıldığı yanşın hakkını \·crir. Çift,
u. Murat Aytekin (ney sanatçısı) zeltilerek yayımlanmaktadır. Borııov;ı 227 plablı ÜStü açı k spor
jagu:ırlarıyl:ı büyük ilgi b>Öriir.

Mehlik. Hanım harehtlnde n 6nee IstanbUl'd. yQQun ilgiyle ka""I., m 1f t l.

 Okurdan
Sakınan
S. 18'de Dr. Ferudun
Özgümüş'ün adı Feridun
olarak s. 24'te Tugay Şeren'in
soyadı Seren, Canavar Burhan
Sargun'un soyadı Sargın olarak
yazılmıştır.
S. 20 "Selçuklu s anatı
babasını kaybetti" başlığı
altında, Prof. Dr. Haluk
Karamağaralı'nın Sivas Çifte
Minareli Medrese kazılarını
1990'a kadar yönettiği
ifadesi yer almaktadır. Sayın
Karamağaralı kazılarına 1964-
70 arasında devam etmiştir.
S. 24 Şükrü Ersoy
Ankaragücü değil
Ankara Karagücü takımı
oyuncusuydu.
S. 30 "Enflasyonun artışı ile
ücretler düştü" denmiştir,
doğrusu "alım gücü düştü"
olacaktır. Türkiye'nin
Brezilya'nın ardından ikinci
sırada olduğu konu "hayat
pahalılığı" değil, "enflasyon
oranı" dır. Demirel "70 sente
muhtacız" dememiştir; "70
sente muhtaç hacılarımıza
70 milyon dolar bulduk"
demiştir. 1979' da "benzin
~ıv lorilı
DOGUŞ GRUBU iL ETişiM YAYıNCılıK
VE. TICARET A. Ş.
XO~ ETIM KU~~LU BAŞKANı VE
IMTIYAZ SAHIBI
Erman Yerdelen
GENEL MÜDÜR
Cem Aydın
GENEL MÜDÜR YARDIMCISI
Görkem Yaşayan (Operasyon)
Ateş ince (Reklam satış)
Ahmet Iren (Finans)
YAYıN DiREKTÖRÜ
Mustafa Alp Dağıstanlı (NTV Yayınları)
YAYıN YÖN ETMENi
Gürsel Göncü
GÖRSEL YÖNETMEN
Füsun Turcan Elmasoğlu
YAZı iŞLERi MÜDÜRÜ (Sorumlu)
Melda Bağdatiı
8 NTV TARiH NiSAN 2009
göze batanlar
karneye bağlanmamıştır";
benzin kuyrukları olmuş ve
her arabaya sınırlı ölçüde yakıt
verilmiştir. "Ekonomik kriz"
haberinin içindeki kutuda
yer alan bu hatalı bilgilerin,
konunun yazarı H ayri
Kozanoğlu ile herhangi bir
ilgisi yoktur.
S. 62 "Akdeniz'in en tehlikeli
yırtıClsıHamidiye" yazısında,
Averoffiçin "üç b acaklı" ,
Midilli için "dört bacaklı"
terimleri kullanılmıştır;
doğrusu "üç bacalı" ve "dört
bacalı" olacaktır.
HA::~ ı:~BR' ifadesi yanlıştır.
-.:::::::..o.::::.-::-'j Doğrusu, başlıktan da
S. 62-63'te yer alan harita,
Seyir Hidrografı ve
Oşinografı Dairesi Başkanlığı
Seyir Haritaları verileriyle
hazırlanmıştır.
YAZı i ŞLERi
Ayşegül Parlayan
GRAFiK
Yavuz Dürüst
REDAKSiYON
Evren Barın Egrik
YAYıN KU RULU
Enis Batur, Nedret işli, Ahmet Kuyaş,
Masis Kürkçügil, Sevin Okyay,
Necdet Sakaoğlu, Isenbike Togan
YAYıN DAN ıŞMANLARI
M. Tanju Akad, Muzaffer Albayrak,
Şahin Aldoğan, Serpil Bağcı,
Turgut Çeviker, Bünyad Dinç,
Semavi Eyice, Emre Gönen,
Raşit Gürdilek, Hüseyin ırmak,
Yavuz Selim Ka rak ı şla,
R. Sertaç Kayseril i9ğlu,
Feza Kürkçüoğ l u, Ocal Oğuz,
Seni h Onur, IIber Ortaylı,
Gül Pulhan, A. M. Celal Şengör,
Cemalettin Taşk ı ran,
Lucienne Thys·Şenocak, Derya Tulga,
Ahmet Yeşiltepe, Hayri F. Y ı lmaz
S. 76'77 Anadolu'nun
Ustaları bölümündeki "Ay
yıldızlı bayrağım Romalıları
titretmişti" yazısı isimsiz
olarak yayımlanmıştır; yazı
Ahmet Yeşiltepe'ye aittir.
Yine aynı sayfalarda yer alan
Mithradates sikkesinin arka
yüzündeki geyik fıgürü, at
olarak tanımlanmıştır.
S. 85 Tavanarası bölümünde
"Ne dua, ne Fatiha" başlığı
altında geçen, "Şairin
mezartaşına da kendi isteği
üzerine, Müslüman taşlarında
bulunan hayır duası ve
Fatiha eklenmiştir"
':.-=..== anlaşılacağı gibi "Ş air,
mezartaşında kendi
isteği üzerine bütün
Müslüman taşlarında
olduğu üzere hayır duası
ve Fatiha okunmasını
istememektedir. Fatiha
okunmasını istemeyen
tek taş diyebileceğimiz
bu mezartaşının ilk iki satırı
Farsça sonraki satırları
Türkçedir" olacaktır.
Düzellir, özür dileriz.
KATKıDA BULUNANLAR
Budak Akalın , Bade Baysal,
Suha Çalkıvik, Emre Ergüven,
Can Girgiç, Necmi Karul,
Kansu Şarman, Eftalin Tekeli,
Ceyda Yüksel
REKLAM
Banu Acar (Reklam Satış Koordinatörü)
Funda Turan (Reklam Satış Grup Müdürü)
Şebnem Düzcü (Rezervasyon Müdürü)
02123354865
Mustafa Çardak (Teknik sorumlu)
02123354404
HALKLA ili ş KiLE R VE.
PAZARLAMA DIREKTORÜ
Siren Uludağ
OPERASYON MÜDÜRÜ
Sena Uzu noğ l u
PAZARLAMA MÜDÜRÜ
Can Papuççuoğlu
YAYıN TÜ RÜ
Ayl ı k yayg ı n süreli yayın
Açıklama :
Karabekir, Trabzon
yetimhanesinin
yönetiminde değildi
Kazım Karabekir Paşa'nın
ölüm yıldönümü dolayısıyla
verdiğiniz haberde, askeri
başarılarının yanısıra çocuk
eğitimine ne kadar önem
verdiğini belirtmeniz paşayı
tüm yönleriyle tanımayanlar
için katkı olmuştur. Yazıda da
belirtildiği gibi Karabekir Paşa 6
bin Türk yetimini Sarıkamış'ta
koruma altına almış, yetim
Ermeni çocuklarını da
Trabzon'a yollamıştır. Paşanın
Ermeni çocukları asimile
etme eylemine girişmemesi
son derece önemlidir. Ama
Karabekir, yazıda yanlış olarak
Ermeni yetimhanesi denilen
T rabzon'daki Hıristiyan
Yetimhanesi' nin yönetimine
hiçbir şekilde karışmamıştır.
''Yetimhanenin yönetimi
Karabekir Paşa'ya bırakılmıştır"
bilgisi yanlıştır ve bu sonuca
yazıda kaynak olarak gösterilen
Çocuk Davarnız adlı eserden ya
da herhangi bir başka kaynaktan
varmak mümkün değildir.
Doç. Dr. P ı na r Feyzioğ l u
Akkoyunlu
NTV Tarih
Sayı 3, Nisan 2009
ISSN 1308·7878
YÖNETiM YERi
Doğuş Grubu iletişim
Yayıncılık ve Tic. A.ş.
Eski Bü~ükdere Cad. No: 245 A, 34398
Masıak, Istanbul
T: O212 335 47 58
F: O212 335 03 26
ntvtarih@ntv.com.tr
BASıM YERi
Promat Basım Sanayi ve Ticaret A.Ş.
Sanayi Mahallesi 1590. Sokak
No: 32, 34510 Esenyurt
Büyükçekmece, istanbul
T: O212 622 63 63
Her hakkı saklıdır. Bu dergide yer alan
yazı, makale, fotoğraf ve iIIüstrasyonların
elektronik ortamlar da dahilolmak üzere
çoğalfılma hakları Doğuş iletişim'e aittir.
Yazılı ön izin olmaksızın hangi dilde ve
hangi ortamda olursa olsun materyalin
tamamının ya da bir bölümünün
çoğalfılması yasaktır.
 60 YIL SONRA ORTAYA CIKAN BELGELERLE
HiTLER'iN ÖZEL HAYATI, POLiTiKALARı VE YAKIN ÇEVRESi

Josef Stalin'in eınriyle

Adolf Hitler hakkında hazırlanan
462a no'lu gizli dosya ...
kitapçılarda 25 TL
ntvyayinlarLcom'da 20 TL

-
~INıv yayınla rı
n tvyayinlar i .com
topa -- -_
i i
.,

_idu kitabı
HiT LER'iN iKi ÖZEL YA VERiNiN SORGULANMASIYlA
ST ALİN iç iN HAZıRLANAN GIZLI DOSYA

Henrik Eberle / Marthias Uhl (ed.)

 ...... ... .... ......... ...... ..... ....... .... ....... ... ....... ..... .... .... ... ..... .... .. .... ... .... ...... .... ....... ............. .... .

... ..... ... .. .. ... ..... ........ ......... .......... .......... ........ ... ..... ....... .. .... ...... ..... .. .. .. .. ....... ... ...... .. ..... .... .... .. ....... ... ..... ... ........ ..... ...... ..
Bergama: Allianoi kurtuldu, Hasankeyf' e umut doğdu Sansür: Bilim tarihi boyunca baskı ve
şiddet İstanbul : Ennian Usta'dan cam sanatı Yedikule'nin kartalı "uçtu" Köln: Kaybolan tarih
Okmeydanı'na El Fatiha Panorama 1453 Fetih Müzesi: Doğu Roma mı? Bizans mı?

"Cumhuriyet dönemi edebiyat arkeolojisi"

Nazım'ın yanan kitabı

bulundu, küllerinden
eski acılar doğdu ...
Yı l 1933; Sultanahmet'te bugünkü Four
Seasons otelinin yanında bulunan Adliye
Sarayı, çıkan yangın neticesinde tamamen
tahrip olur. Külolanlar arasında, Naz ım
Hikmet'in o dönem top l atılıp depoya konan
~
şiir kitapları da vardır. Alanda yürütülen kazılar
'o>
B
o
LL.

sıras ı nda, son olarak ünlü şairin bu kitap sayfa l arına

da rastlandı ve eski bir dava tekrar hat ı rlandI.

son olarak da İstanbul Adli-

E
ASUMAN DENKER
yesi olarak kullanılmıştır. 3-4 N az ım Hikmet'in ş iirind e hedef aldığı
Süreyya P aşa , Hikmet'e hakaret
ski Sultanahmet Aralık 1933 gecesi çıkan yan-
da vas ı a çmı ş , ş iirin bulunduğu Gece
Cezaevi'nin (bu- gında Adliye Sarayı'nın büyük Gelen Telgraf kita bının ilk bas kı s ı
günkü Four Sea- bir kısmı yanmış, bir süre sonra t op l a tıl mışt!.

sons oteli) bahçe- kalıntıları da yıktırılarak tama-

sindeki arkeolojik
kazılar 2 Aralık 1997'den beri
İstanbul Arkeoloji Müzele-
ri tarafından sürdürülüyor.
Bizans dönemindeki Büyük
Saray (Palatium Magnum) ka-
lıntılarının bir bölümünün yer
aldığı alan, aynı zamanda Eski
Adliye Sarayı'na da ev sahipliği
yapmıştır.
Sultan Abdülmecit tarafın­
dan İsviçreli mimar Gaspare
Fossati'ye darülfünun (üniver-
site) olarak yaptırılan binanın
yapımına 1845'te başlanmıştır.
1854'te yapımı tamamlanma-
sına rağmen açılamayan binaya
çeşitli işlevler kazandırılmış,
men ortadan kaldırılmıştır.
Kazı çalışmalarında tarihi
MÖ 7. yüzyıla kadar inen ar- Hiciv Vadisinde
keolojik buluntuların yanısıra, Bir Tecrübei Kalemiye
Adliye'ye ait mürekkep şişeleri, Birvarmı ş
porselen fincan ve tabaklar, çe- biryokmuş .
şitli mühürler ve yanık evrak- Deve/er tel/al/ık edip ",,.,f,, rv,..,"
lar da bulundu. Bu evrakların deve/eri,
büyük çoğunluğu eski Türk- bir benim babam varmış,
çe olup, dava evraklarından bir de bir za tımuhte remin
ve makbuzlardan oluşmakta. pederi.
Aralarında, sayıca az olmakla Benim babam,
birlikte, yeni harflerle yazılmış daz/ak ka fa/ı ufak tefek bir
belgelere de rastlanıyor. adam.
Okunabilen yanık parça- a bir zatımuhtere min pederi
lar arasında Nazım Hikmet'in ikinci Sultan Hamidin
1933'te toplatılan Gece Gelen m eşhur hırs ı z seraskeri.
Telgraf isimli şiir kitabı ~ (. . .)
.~~.~~~ ...... . ................. ....................... ........... ......... ...................................... ~iiiiiiIiMW1I

Yapım ı
18S4'te tamamlanan Ad l iye Sarayı, ii. Meşrutiyet döneminde
parlamento binası olarak da ku ll anı l mıştı .

da var. Kitap 1932'de Muallim ile beraber tercüme edilmiştir"

Ahmet Halit Kütüphanesi'nce
yayımlanmış, kısa süre sonra ki-
tapla ilgili olarak iki dava birden
açılmış: İlk dava "halkı rejim
aleyhine kışkırtmak" suçlama-
sıyla, kitabı toplatan İstanbul
Cumhuriyet Savcılığı tarafın­
dan, ikinci dava ise kitaptaki
"Hiciv Vadisinde Bir Tecrübei
Kalemiye" adlı şiirle, "kendisine
ve pederine hakaret ettiği" ge-
rekçesiyle Süreyya Paşa (İlmen)
tarafından.
Süreyya Paşa'nın Kadıköy'de
yaptırdığı ve 1927'de açılan
Süreyya sinemasının ilk mü-
dürü Nazım Hikmet'in babası
Hikmet Nazım'dı. H ikmet Bey,
1932'de geçirdiği bir kaza ve
köpek ısırması nedeniyle arka
arkaya tetanos ve kuduz aşısı
olmuş, iki aşının uyuşmaması
sonucu ağır hastalanmıştı. Sü-
reyya Paşa'nın evlerine gelerek,
işletmenin hesapları konusun-
da hasta yatağındaki babasını
sorgulaması Nazım H ikmet'i
çok kızdırmış, bundan kısa süre
sonra babası ölünce bu şiiri yaz-
mıştı.
Kitabın bölümlerinden biri
de 'A.merikan Şairlerinden Ter-
cümeler".Yanık sayfalar arasında
bu şiirlerle ilgili olarak "Nail V.
cümlesi geçer. Adı geçen "Nail
V." edebiyat çevrelerinde "Nail
Vahdeti" olarak bilinen, 1930'da
Nazım Hikmet ile birlikte 1 + 1
= BİR adlı şiir kitabını yayım­
layan, mimarlık eğitimi
alma-
mış olmasına rağmen Ağa Han
Uluslararası Mimarlık Ödülü'ne
layık bulunan Nail Çakırhan'dır
(ö.2008) . •
Yangına
Adliye binasında çıkan yangın, kağıt
cinsinden ne var ne yoksa silip s üpürmü ş ,
yakmı ş tı. Bunlar ara s ında Adliye neza retinin
kütüphanesindeki tüm kitaplar ve mahkeme
kara rları, toplanan kitaplar da vardı. Bu
yangın, o tarihlerde gizli örgüt kurma
suçlamasıyla yargılanmak üzere Bursa
Cezaevi'nde yatan ş air Naz ım Hikmet'in
yüre ğini yakmıştı. Çünkü Muallim Ahmet
Halit Kütüphanesi tarafınd a n yayımlanan ve
hükümetçe toplatılan Gece Gelen Te/grat
isimli kitabı da yananlar a rasınd aydı.
Ba s ılan 2000 nüsha kitap polis marifetiyle
yayınevinden a lınıp, Adliye bina s ına
g etirilmi ş ti .
Bu yangına gönülden sevinen iki kişi
de vardı: ilki Muallim Ahmet Halit
Yaşaroğlu'ydu . Çünkü onun ba s tığı kitap,
sevinenler de oldu
devlet görevlilerinin gözü önünde imha
olmu ş , suçu kanıtlayacak bir durum
kalmamıştı. Nitekim Ahmet Halit Bey 1936
yılında Kitap ve Kitapçliık dergisine verdiği
röportajda "En heyecanlı hatıram Nazım
Hikmet'in Gece Ge/en Te/grafını bastığım
için mahkeme karşısına çıkışımdır. Adliye
ya ngınında değeri bin lira tutan 2000 kitap
yandı, fakat ben de yakamı kurtardım"
diyerek sevincini belirtmiştir.
Sevinen ikinci kişi Süreyya Paşa olmalıdır;
zira hem, kitaptaki "Hiciv Vadisinde Bir
Tecrübei Kalemiye" şiirinde babası Rıza
Paşa'ya, "hırsız serasker" diye hakaret
edildiğini mahkemeye kabul ettirmiş , şaire 1
yıl hapis ve tazminat kararı çıkarmıştır; hem
de kitabın neredeyse bütün nüshaları yok
olmuştur. (Nedret İşli)

12 NTV TARiH NiSAN 2009

 rt
IMGE İ M G E K İ TABEVİ YA YINLARI
kitabevi imge·com.tr
inte r net kitabevi

YAKIN TARİHİMİzİN EN USTA KALEMİ

TEVFİKÇAVDAR
..
YUZYI LIMIZA
TANıKLıK EDEN •
KITAPLAR
Türkiye'nin Demokrasi Tarihi (1839 - 1950)
Türkiye'nin Demokrasi Tarihi (1950'den Günümüze)
Sürekli yeni basım/an yapılan
bu iki ciltlik
hlasikleşmiş yapıt, yaşamları boyunca hürriyet ve özgürlük
özlemi çeken, fakat ona bir türlü erişemeyen kuşaklann
hüzünlü öyküsünü anlatıyor.

Yüz yıllıh demohatikleşme sürecinin panoramik bir görüntüsü,

tüm ayrıntıları ve sayısız araştırmalarla
yakın tarihimizin en büyüh araştırmacılarından
Tevfih Çavdar tarafından aktan/mış.

2325.
/ 14TL
. k ç a v dar .k çaı.dar
lıı}11 ı e vf i ı c vf
Bir lnkılabın Günbatımı
i
(4'/0'

türkiyeıni?
(1908 - 2008)
II. Meşrutiyetten yüz yıl sonra, türkiye'ni?
demokrası demokrası
neden başladığımız nohtaya döndüh?
Yüz yılniçin bir hısırdöngüye dönüştü?
=t::arihi =t::arihi
Emperyalizm 1919 'da Istanbul 'U
işgal etmişti, şimdi ülhemizin en ücra
beldelerine hadar ürünleriyle,
bankalanyla, medyasıyla, hültürüyle
istila etmiş durumda ...
Nazım Hikmet'in dizeleriyle,
"... Cumhuriyet oldu. Velahin? .."
Tevfih Çavdar hitap boyunca
Velahin'in peşine düşmüş ...
5895. 3825.
124 TL 121 TL

Tevfik Çavdarın Imge Kitabevi Yayınları'ndan çıkan diğer kitapları:

Bir Örgüt Ustasının Yasamöyküsü -Talat Paşa-. iz Bırakan Gazeteler ve Gazeteciler -Babıali'den Geriye Ne Kaldı?­
Türkiye Ekonomisinin Tarihi (1900-1960) • Türkiye'de Liberalizm (1860-1990)
Haber
Allianoi kurtuldu,
Hasankeyf için umut
Tarih için tarihi karar
D anıştay 6. Dairesi, Allianoi ve
Hasankeyf'in sular altında kalma-
sına izin vermedi. Yıllardır süren
hukuki ve sivil mücadelenin sonunda ger-
çekleşen "karar iptali" Cumhuriyet tarihinde
bir ilk.
Allianoi, Bergama'nın 1800 yıllık ikinci
sağlık merkezi. Dünyanın en büyük ve sağ­
lam, içinde hala sıcak suyu bulunan Roma
ılıcası burada. Antik yerleşimi Yortanlı ba-
raj göletinin sularından kurtarma yönünde,
Allianoi Girişim Grubu'nun sürdürdüğü
hukuki mücadelede önemli bir noktaya
gelindi. Arkeologlar Derneği, Tarih Vakfi,
TMMOB Mimarlar Odası, İzmir Turist
Rehberleri Odası ve Çağdaş Hukukçular
Derneği ile 87 yurttaşın açtığı davanın son
duruşması 25 Şubat'ta yapıldı.
Duruşmada, Kültür ve Tabiat Varlık­
larını Koruma Yüksek Kurulu'nun 2006'da
aldığı 717 sayılı ilke kararı iptal edildi. Allia-
14 NTV TARiH NiSAN 2009
doğdu
noi ve Hasankeyf'in sular altında bırakılma­
sının önünü açan ilke kararına göre, Koruma
Yüksek Kurulu DSİ'ye, "barajın planlanan
alanın dışında başka bir yerde yapılmasının
mümkün olmadığının saptanması halinde
taşınmaz kültür varlıklarının başka bir yere
taşınması ya da belgelenerek su altında bıra­
kılmasına karar verme" yetkisi öngörüyordu.
Danıştay kararı söz konusu yetki aşımını
ortaya koyuyor ve bu süreçte alınan ilgili
kararları da geçersiz kılıyor. Asıl önemli aşa­
ma bundan sonra başlıyor. Kültür ve Turizm
Bakanlığı'nın Danıştay'ın kararını temyiz
etmesi durumunda, dosya Danıştay İdari
Dava Daireleri Kurulu'na gönderilecek. Ka-
rar temyizde geri dönmezse, yetki yeniden
Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın olacak.
Konuyla ilgili görüşlerini aldığımız, Al-
lianoi Kurtarma Kazısı Başkanı Dr. Ahmet
Yaraş, Kültür ve Turizm Bakanlığı'nın daha
önce olduğu gibi bilimsel kurullar oluştu-
i
Allianoi'nin 2. yüzyıl a
tarihlenen Roma ılıcas ı .
rarak baraj kararını yeniden çıkarma konu-
sunda ısrarcı olmamasını temenni ediyor.
Allianoi için en son 2007'de Bakanlık ta-
rafından oluşturulan III. Akademik Bilim
Komisyonu'nun kazının bilimsel heyetiyle
görüştürülmeden alana götürü1erek, an-
tik kentin su altında kalmasına dönük bir
rapor hazırlatıldığını, aynı hafta içinde İz-·
mir I. Kültür ve Tabiat Varlıkları Koruma
Kurulu'ndan bu yönde bir karar çıkarıldı­
ğını hatırlatıyor. Yaraş, henüz sadece yüzde
20'sini kazabildikleri Allianoi'nin 20m'de
"1. Derecede Arkeolojik Sit Alanı" ilan edil-
mesinden bu yana mücadelelerinin sürdü-
ğünü, bundan sonraki sürecin de takipçisi
olacaklarını dile getiriyor.
Allianoi için alınan emsal karar, başta
Hasankeyf olmak üzere baraj tehdidi altın­
daki diğer tarihi mirası da etkileyecek. Her-
kesin beklentisi, sürecin bundan sonraki aşa­
malarının da tarihi miras lehine işlemesi. •
 S Nisan'dan itibaren Sao Paulo'da gerçek karnaval zamanı ...
Türk ve dünya mutfaklannın en seçkin lezzetleri, uçarken sizi eğlendirecek kusursuz müzik ve eğlence
sistemleri, güleryüzlü hosteslerimizin özenli hizmeti artık Sao Paulo'da. Türk Hava Yollanlyla dünyanın

o
ISO'den fazla noktasına uçun, siz de gerçek karnavala katılın.

••
TURK HAVA YOLLARI
www.thy.co mI 444 O849 ASTAR ALLlANCE MEMBER .,,~')- ,"
 .... ... ......... .. .... ..... ... .... .. ..... .... ..... .......... .... ... ............ .... ..... ........... .... ............. ...... ........ ... ..................... .... .. ....... .. .. .. .... .......... .
Haber
........... ........ ....... ... ... .... .... .. .. ... ... ... ......... ...... ..... ...... ........... ........... .... ...... ... ... .... ...... ....... ..... .... ... ..... ... ...... ............. ....... .... .. ..

Ennion Usta'dan KISA HABERLER

1. yüzyıl cam sanatı Yedikule'nin
1500 yıllık
Marmaray kaz ı larında,
Suriyeli ünlü kartalı "uçtu"
sanatçının çok nadir eserlerine ulaşıld ı İstanbul'un kara surlarıyla
yaşıt Yedikule kapısının
kemeri üzerindeki mermer
kartal kabartması, önüne
asılan yerel seçim afışinin
arkasından çalındı.
Bizans sanatı­
nın en önemli
örneklerinden,
5. yüzyıla ait
olan kabart-
ma, döneminin
L>
nadir tek başlı
c:
i5 kartal örneklerin-
""cl
ro
'"'
c:
dendi. Ancak artık yerinde
' ::ı
en değiL.
i Ennion camlarına Suriye, Anadolu, Hemingway'den
~ Yunanistan ve italya'da da rastlanıyor. alternatif son
Köln tarihini ABD ve Kübanın 2002'den

E nnion, Roma dönemi-

nin en ünlü cam ustası
olarak 1. yüzyılın cam
tanbul Arkeoloji Müzeleri'nin
denetiminde yapılan arkeolo-
jik kazılar sırasında da bu ünlü
kaybetti
Köln'ün çöken şehir arşiYi
binasıyla(Stadthistorisches
Archiv Köln) birlikte, şehrin
bu yana ortak yürüttüğü pro-
je kapsamında Nobel ödüllü
yazar Ernest Hemingway'in
işçiliğine damgasını vurmuş bir camların üç adet açık mavi ör- Çanlar Kimin İçin Çalıyor
kişilik. Aslen Suriyeli olan bu neği kırık parçalar halinde bu- 10. yüzyıldan itibaren politik, romanının alternatif sonu
usta, kalıba üfleme tekniği ile lundu. Yaklaşık 6 cm yüksekli- idari ve adli tarihine ilişkin ortaya çıktı. Yazarın Küba'da
üretilen ve kendi adını taşıyan ğe sahip olan bu parçalar, enine 65 bin belge ve 500 bin yaşadığı ve müzeye çevrilen
eserleriyle tanınmıştır. Bu eser- kuşaklar halinde bitkisel beze- fotoğrafın büyük bölümü yok evinin bodrumunda bulunan
ler, kabartma sarmaşık desenle- meler taşımakta. Parçalardan oldu. Birçok önemli ismin binlerce elyazması arasında,
riyle süslü küçük testiler, kulplu birinin üzerinde, bezemelerin kişisel yazılarını barındıran İhtiyar Adam ve Deniz adlı
kaseler ve fıncanlardır. "Enni- arasında, tabula ansata için- ve kuruluşu 1322'ye uzanan eserinin Hollywood için
on" adı aynı zamanda bir imza de Grekçe harflerle "Ennion arşivde, fılozof Albertus 1958'de yazılmış senaryo
niteliğinde Grekçe veya Latin- yaptı" yazılıdır. Bu buluntular Magnus'un elyazmaları, ede- taslağının son hali, Irmak-
ce harflerle camların üzerinde dünyada nadir rastlanan eserler biyatçı Hans Mayer'in Tho- tan Öteye ve Ağaçların İçine
kabartma olarak yeralır; bazen oldukları için, camcılık tarihi mas Mann ve Paul Celan ile romanına ilham kaynağı olan
Sidon (Sayda şehri) kelimesi ile açısından büyük önem taşıyor. yazışmaları, Heinrich Böll'ün genç İtalyan kontes Adriana
birlikte görülür. Üz/lfat Özgümüş eserleri de bulunuyordu. lvancich'ten gelen mektuplar
Ennion imzalı camlar, bu- da bulunuyor.
gün dünyanın saygın müzele- Süpermen:
rinde teşhir ediliyor. İmzasız
olan fakat E nnion ustanın tar- 10 Cent'ten
zını yansıtan birçok örneğe de 317 bin Dolar'a
rastlamak mümkün. Bunlar En tanınmış çizgi roman
Suriye, Anadolu, Yuna- karakterlerinden Süpermen'in
nistan ve İtalya gibi 30 Haziran 1938'de yayım­
geniş bir coğraf­ lanan ilk sayısı, internette
yada gün ışığına açık artırmayla 317 bin 200
çıkmıştır. Dolar'a satıldı. Açık artır­
Marmaray- maya 89 kişi teklif sundu. İlk
Metro Kurtarma sayının 1938'de yayımlandığı
Kazıları kapsamında İs- zamanki fıyatı ise 10 Cent'ti.

18 NTV TARiH NiSAN 2009

i.................................... .......... ............. ......................... ....... ................... ................... ................. ................ .......................... .
i............... .................................................................................................. ............................................................................
Fatihmirası
Okmeydanı'na
EI Fatiha
Fatih Sultan Mehmet adı, bugün semti, köprüsü,
camisiyle yaşıyor. Ama döneminde inşa edilen
külliyeler, medreseler içler acısı ve metruk
durumda. Okmeydanı'nda Fatih Vakfı'na ait geniş
arazi de yakında Hazine ve belediyeye geçecek;
üzerindeki binlerce kaçak bina yasal hale gelecek.
MEHMET BURAK ÇETİNTAŞ
M ülkiyeti Fatih Sultan Mehmet
Vakfı'na ait olan ve bugün üze-
rinde binlerce kaçak yapının
yükseldiği Okmeydanı, geçen ay hazırla­
nan ve yakın gelecekte Hazine ile Vakıflar
G enel Müdürlüğü arasında imzalanacak
bir protokolle el değiştirecek. Bu uygula-
ma aynı zamanda Fatih Sultan Mehmet'in
Belki de sarayından bile daha fazla önem
verdiği, "Üzerinden kuş uçurulmaya ... "
diye emrettiği ve sadece ok atıcıların idman
yapması için tahsis ettirdiği geniş alanın,
islcina resmi olarak açılması demek.
Kültür Bakanlığı'na bağlı Anıtlar Yük-
sek Kurulu'nun da "uygundur" raporu
verdiği bu uygulamaya göre, 550 senedir
Fatih Vakfı'nın mülkü olan geniş arazi,
J nce Hazine'ye daha sonra da aşamalı ola-
rak büyükşehir ve ilçe belediyesine intikal
decek. Böylelikle bölgedeki birçok kaçak
yapının sahibi, gerekli düzenleme ve imar
g ahşmaları ardından, Hazine veya beledi-
yeyle anlaşarak tapu sahibi olabilecek.
Halbuki Fatih Sultan Mehmet, Ok-
meydanı ile ilgili vakfıyesinde arazi üzerin-
de yapılaşmayı kesin bir dille yasaklamıştı.
Ayrıca atış alanını genişletmek amacıyla
komşu arazileri istimlak ettirerek vakıf
mülkü yapmış ve ileride herhangi bir sınır
ihlali olmaması için alanın etrafına mer-
merden imal edilmiş menzil taşları diktirt-
mişti .
Kayıtlaragöre Fatih hayattayken
O kmeydanı'na hiçbir tecavüz olmamıştır.
temsil ettiklerini unutmama-
vatandaşları
hdırlar.
İlk işgaller ölümünden
hemen sonra meydana
gelmiş, ama bunlar II.
Bayezid tarafından yapı­
lan teftiş ve tespit çalış­
maları ile durdurulmuş
ve alan eski haline geti-
rilmişti. Kanuni Sultan
Süleyman'ın hudut tespi-
ti ile ilgili 1527, 1546 ve
III. Murat'ın 1575 tarihli fermanlarında,
Okmeydanı'nın mezar kazılması, kiremit
ve tuğla imali için toprak çıkarılması ve
bağ yapılması gibi çeşitli sebeplerden do-
layı işgal edildiğine dair kayıtlar vardır.
Osmanlı döneminde yaşanan son sınır
ihlali ise, Sultan Abdülmecit'in 1849'da
yaptırdığı tespitin ardından düzeltilmiş ve
arazi eski sınırlarına kavuşturulmuştu.
Yaklaşık beş asır boyunca yapılaşmaya
izin verilmeyen arazi, önce Balkan Harbi Teşvikiye ve Ihlamur bölgesinde bulunan
sırasında İstanbul'a gelen bazı muhacir ai- ve birkaçı Teşvikiye Camii'nin avlusunda
lelerin bu bölgede barakalar inşa etmesiyle yükselen nişan taşları kadar şanslı değil­
tekrar işgale uğradı; ardından 1950'ler- ler. Okmeydanı'ndaki 120 küsur menzil
den itibaren kaçak yapıların birbiri ardı­ taşının neredeyse tamamı kaçak yapıların
na yükselmesi ile birlikte kısa sürede "ok arasında, balkonların içinde, sokakların or-
talimgahı" kimliğini tamamen yitirdi. tasında kalmış halde.
İnşaatlar sırasında bazılarının geçmi- Gerçi Vakıflar Genel Müdürlüğü ha-
şi 500 seneyi aşan tarihi menzil taşlarının zırlanan protokole göre işgale uğramış olan
çoğu kırıldı; hatta bunlar inşaatların temel- arazideki menzil taşlarının oldukları yerde
lerinde dolgu malzemesi olarak kullanıldı. korunabilmesi için o toprak parçalarının
Şimdi geriye yapılacak bir iş daha kalıyor. her birine birer numara vererek tescille-
En eskisi 15. yüzyılın son çeyreğine tarih- rne yoluna gitmiş. Ne var ki bütün arazi
lenen menzil taşlarını bulundukları yerler- vakfa aitken hiçbir çözüm elde edemeyen
den kaldırarak, teşhir ve koruma için daha Vakıflar'ın bu çabası da sonuç vermeyecek
uygun bir yere nakletmek. Zira bu taşlar gibi gözüküyor. •
NTV TARiH NiSAN 2009 19
i
yer almaktadır. Uzerlerindeki kürk şu anda nesi i
tükenmiş olan Anadolu Parsı ' nın kürküdür. Yine Bizans tahtı
15. yüzyıla yakın dönem minyatürlerinde kırmızı önünde imparator '"
h~clılt i"17orino hOWl7 c~rıl{ nı"n.oltl.ori ("nlltı ır
Ko nstantin. ~
 ........... .... ...... .... ...... ... ..... .... ... ....... ....... . . . . . . . ........ ...... ... . .
~
• i r·,... ı!
'3 .
'.

yın Fotoğrafı . . .................................................... ... . ........ ... ... ... . ... ........ ...................... ... . .
... .... .. .. . ... .. .... . ....... . . . . . ... . ......... . .... .... . .. . . .... . . .. . .......... . ......... . . . ... . . .. . .. . . . .. .. .. . .. . .. . . . . .. . . . . ... . . . .. . ... .. ... . . . .... . . .. . . .. .. .. . . .......... .. . . ...... .
i •• •• • • • • •• • ••• • • ••• •• • • • •• • • • • •• •• •• • ••• • • • •• • • ••• •• • ••
.. .. ... . . . . . ... .... . . . .. .. . . ... .. . .. . . .. . .. .. . .. .. . . . . .
NİsAN 1950
Egemenlik
çocuklar için
U lusal Egemenlik
(Hakimiyeti Milliye)
Bayramı, Cumhuriyet'in
ilanından iki, ilk Cumhuriyet
Bayramı'ndan (1925) dört
yıl kıdemlidir. Türkiye Büyük
Millet Meclisi'nin açılışının
ı. yıldönümü olan 23 Nisan
1921'den beri kutlanıyor.
Bu bayramın ikizi Çocuk
Bayramı ise, Çocuk Esirgeme
Kurumu'nun (Himaye-i Etfal
Cemiyeti), 23 -30 Nisan'ı
Çocuk Haftası, haftanın ilk
gününü de Çocuk Bayramı ilan
ettiği 1929'dan beri kutlanıyor.
Bu başlangıçlara göre bu yıl
Ulusal Egemenlik Bayramı'nın
89. , Çocuk Bayramı'nın ise
80. yıldönümü. Ulusal bir
bayramla bir çocuk bayramının
uzun bir süreçte anlamları ayırt
edilemeyecek derecede kaynaşıp
yasalaşması ilginçtir. Biri,
yeni Türkiye'nin kuruluşunu
gerçekleştiren TBMM'nin
açılışını kutlamak; diğeri,
yetim öksüz, yoksul çocukları
bir bahar şenliği ortamında
sevindirip gönendirmek için
öngörülmüş. İstiklal Harbi'ni
yöneten Meclis'in açılışını
anmakla çocuk dünyasına
seslenen bir şölen gününün
Ulusal Egemenlik ve Çocuk
Bayramı 'na dönüşmesi ilginç
olduğu kadar anlamlı; ancak
Çocuk Bayramı'nın yurdun
her köşesindeki bayram
sevincini yeterince tadamayan
yavrularımızı gönendirmek için
konulduğunu da unutmamak
lazım .
 undan tam ?055 sene önce, Antakya .
üzerinden Tokat'lIı Zile ilçesine gelen
'--_ Jül Sezar, Pontus kuvvetlerini ağı~
bir yenilgiye uğratmış ve tarihe geçen
sözleriyle zaferini tesciıı~mişti: Veni, vidi,
vici ... Geldim, gördüm, yendim. Böylelikle
Anadolu' da yaklaşık bin yıl surecek Roma
egemenliği başlıyordu.
~ Tarnı.;, arazide bu savaşın izini .
sürdü ve Zile muharebesinin yaşandığı
cOğrafYayı tam 'olarak bel,irledi. '
 Zela tiyatrosu
Anadolu'da basamaklı oturma sıraları
yerli kayaya oyulmuş birkaç tiyatrodan
biri burası. Zileli yaşlıların söylediğine
göre önünden geçen yol yapılıncaya kadar
sahne kısmı görülebiliyordu.
Sezar, Kleopatra'nın
yorgunluk
kollarında
atarken, Anadolu'dan
kötü haberler gelmeye
Z ile Kalesi'nin kapısında, bek-
çi Dursun Serimer duruyor. İki
de kurt köpeği . Kalenin içindeki
Roma sütunları, lahider, tarihi eserler
başlamıştı. 40 yıldır
onlara emanet. Biri ters ters bakıyor
savaştıkları Pontuslar yine köpeklerden. Bizi içeriye almaya niyeti
ilerliyordu ve Romalıların yok.
- Adı ne bunun?
20 sene önceye dayanan bir - N' olacak, Sezar.
hesabı vardı. Jül Sezar 21 asır evvel Zile yakın­
larında yaşanan savaşta, Farnakes ko-
Daha önce pek "tekin" bir yer o lmayan Zile
mutasındaki Pontus kuvvetlerini he -
Kalesi, bekçi Dursun Serimer ve köpeği Sezar zimete uğr atmış ve böylelikle Roma,
sayesinde herkesin rahatça gezdiği bir mesire Anadolu'nun tek hakimi olmuştu.
yeri havasına kavuştu.
Sezar'ın meşhur "veni, vidi, vici"
yani "geldim, gördüm, yendim"
dediği yer de burası.
Sezar buraya neden, nere-
den, nasıl geldi? Zile' de neler
yaşandı? Bugün elimizde sadece
Romalı tarihçi Hirtius'un yaz-
dığı tahmin edilen satırlar var.
O da diyor ki: "Ben Sezar'ın
İskenderiye, Afrika ve Anado-
lu seferlerine katılmadım, bu
hikayeleri kendisinden dinle -
dim." Dolayısıyla ilk elden tek
tanık coğrafya.
28 NTV TARiH NisAN 2009
Önce Mısır'a uzanıyoruz. Tarih
MÖ 48. Sezar 52 yaşında, 21 yaşındaki
Kleopatra'nın yanında yorgunluk atıyor.
Bütün yıllar, yollardan ve savaşlardan
yorulan Sezar, belki de hayatının ilk
tatilini yapıyor. Hatta ünlü hatip, sena-
tör Cicero, Aralık MÖ 48'den, Hazi-
ran MÖ 47'e kadar Roma'ya Sezar'dan
bir mektup ya da haber gelmediğinde n
şikayetçi.
Sezar önce Galya'yı sonra Britanya'yı
fethetmiş, iç savaşta büyük rakibi
Pompeius'u dize getirmiş, Mısır do-
nanmasını yakmış, bu arada İskenderiye
Kütüphanesi'ndeki 400 bin elyazma-
sı eserin yok olmasına neden olmuş ve
yaklaşık 10 yılda arkasında 2 milyona
varan kurban bırakmış vaziyette dinle-
niyor.
Ve tatilin sonu. Anadolu' dan ge -
len haberler kötü: Büyük Pontus kra-
lı Mithradates'in oğlu, Kırım' daki
Bosphorus devletinin kralı Farnakes,
Anadolu' daki Roma yönetiminde bulu-
nan kuvvetlerine karş ı saldırıya geçmiş .
Roma şehirleri yakıp yıkmış. Sezar' ın
generali Calvinus'un ordusunu feci bir
şekilde yenmiş!
Bu Pontuslar, Roma'nın başına bir
dert. Uzun yıllar kah Roma'yla sa- ~
 ROMAORDUSU
Önce disiplin ve mühendislik, sonra fetih
R
oma'yı tarihin en güçlü impara-
torluğu yapan ordusunu diğer­
lerinden ayıran disipliniydi. En
küçük birimine kadar birlik olarak hareket
eden Roma ordusunun disiplini, özellikle
manevra yeteneğinde kendini gösteriyor-
du. Saflarını ve düzenini asla bozmuyor,
savunma anında topluca kapanıyor ve
taarruzda koordineli bir şekilde hücuma
geçiyorlardı.
Roma ordusu için "kazma ve kürekle-
rini k ı lıçlarından çok kullanıyorlardı" denir.
Çünkü Roma fethettiği topraklara, ordu
mühendislerinin aylar önce açmaya baş­
ladığı yol, tünel ve geçitier, kurduğu köprü
ve kemerlerle ulaşırdı.
Ordunun temel birimi "Iegio", yani
lejyon, 4.000-6.000 iyi eğiti mli askerden
oluşurdu. "Legatus" adı verilen general
hem lejyona komuta eder hem de Roma
eyaletlerinde vali yardımcısı görevi
görürdü. Legatusları Sezar bizzat seçer-
di. Romalılar iyi süvari olmadıklarından
Romalı olmayan "barbarlar" arasından
MÖ 1. yüzyılda Roma askeri
Kamp çevresine
destek süvari birlikleri oluşturulurdu. Ordu-
dikilen kazıklar
nun temel taşı "Iejyoner", yani piyadeydi.
Savaşın yükünü omuzlayan lejyonerin
gerçekte de yükü ağırdı. Sezar devrinde
Roma askerleri tabanıarı çivili "caligae"
denen deri sandaletleriyle günde ortalama
10-30 kilometre yol alırdı. için sivri
kazma
Sırtlarındaki tahta sırığa tutturulmuş üç
günlük kumanyayı, bakır yemek kapları,
deri mataraları, battaniyeleri ve tabiki çok
kullandıkları kazma küreklerini bağladık­ Yemek
pişirmek için
ları "Marius'un katırı" denen sırt yükleri
gerekli kap
30-40 kilo çekerdi. Bunlara sağ yanlarında kacak
taşıdıkları kısa kılıç "gladius", sol yanla-
rında taşıdıkları hançer "pugio"yu, "gallic"
adı verilen bronz miğferlerini, demir uçlu
mızrak "pilum"u ve deriyle kaplı yuvarlak
ahşap kalkanlarını da eklemek lazım. As- Dış yüzü deri
kerler ya zincir örme gömlek ya da bronz kaplı kalkan
zırh plakalar ile korunurdu. Ordunun bütün
ağırlığını taşıyan atlı araba ve katır kolları
yürüyüş kolunu arkadan takip ederdi. En
önde Roma Kartalı sancağını ve lejyon
işaretlerini taşıyan "signifer"ler yürürdü.
 Pontus kralı Farnakes, Romalıların yaklaştığı boğaza Tokat Müzesi'ndeki
MÖ 1. yüzyıl Rom a
hakim vaziyette bulunan Skotios dağı ve yamaçlarını dönemine ait bronz
ok uçları 3,7-3,9 cm
kontrol altına almış olsaydı, Sezar'ın her türlü ilerleyişi boyunda, 1 cm eninde.
hüsranla sonuçlanacaktı. Farnakes çok önemli bir taktik
hata da yapmış, coğrafyayı yine hiçe sayarak diğer ucunda
Romalıların beklediği vadinin inişinin çok derin olduğunu
hesaba katmamıştı. Pontus askerleri bu inişten sonra
düşmana saldırmak için yokuş yukarı hareketlenmek
zorundaydı ve zaten daha ilk inişte dar vadi tabanına
sıkıştılar. Leiyonerler tam o anda karşı saldırıya geçti.

vaşarak kah anlaşma yaparak egemen-
liklerini sürdürüyorlar. Son olarak MÖ
67 yılında Mithradates anayurdu Pontus
Kapadokyası'na (Tokat-Amasya yöresi)
geri dönmüş ve Amiral Triarius komu-
tasındaki Roma ordusunu Zela (Zile)
yakınlarında çok ağır bir yenilgiye uğ­
ratmış, 7 binden fazla Roma askerini
öldürmüştü. Şimdi oğlu Sezar'a meydan
okuyor ve yine Zile' de Roma'yı bek-
liyor! Tarih tekerrür mü edecek yoksa
Roma' nın intikamı mı alınacak?
Sezar İskenderiye' den Suriye'ye yola
çıktığında, yanına sadece çok güvendiği
6. Ferrata Lejyonu'nu alır. Bu lejyonda
son derece tecrübeli ve usta askerler var-
dır. Antakya üzerinden Tarsus'a geçen
Sezar törenle karşılanır. İşin ilginci, ona
ileride son bıçak darbesini vuracak olan
Brutus ve Cassius da karşılayanlar ara-
sındadır. Tarsus'ta Sezar'ı bekleyen iki
lejyon birliğinde, 20 yıl önce Roma'nın
Pontus'a yenildiği savaştan sağ çıkan as-
ker ve gaziler de vardır; arkadaşlarının
ölümüne şahit olmuş, intikama susam ış
askerler. ..
Sezar ordusuyla hızlı bir şekilde ku-
zeye yönelir ve bugün Adana'nın Tu-
fanbeyli ilçesi yakınlarında bulunan
Komana'ya gelir. Arazide yaptığımız
araştırmalar, Sezar'ın Kadışehri Sebas-
topolis (Sulusaray) istikametinden De-
veli dağlarını aşarak Güzelbeyli'ye (Sil-
lis), bugün demiryolunun bulunduğu
vadiye ulaştıktan sonra, Zile'ye güney-
den yaklaşmış olabileceğini gösteriyor.
Sezar sayıları eksik de olsa kendi
topladığı üç lejyon ile Galat lejyonu
ve süvarileriyle Pontus kralı Farnakes
karşısında hesaplaşmaya hazırdır artık.
Farnakes, Sezar'a elçiler ve altın bir taç
göndererek bir son dakika manevrasıyla
savaştan kaçınmak ve zaman kazanmak
istese de işe yaramaz.
Sezar'ın kuvvetleri, Zile'ye 3 km me-
safedeki Kurupınar köyü çevresinde ana
kampı kurmuş ve ağırlıkları bırakmı ş
olsa gerek. Buradaki su kaynakları yaz
sıcağında savaşa girmek üzere olan bir
ordu için hayati önem taşıyordu. Yine
bugün Kurupınar köyü mezarlığı kar-
şısında gördüğümüz Roma mil taşı, bir
yatırın baştaşı olarak bizi selamlıyor! Mil
taşının bulunduğu yerden Zile ve hemen
arkasındaki dağlardaki iki yüksek nokta
ve derin iki vadi dikkat çekiyor.
2055 sene önce Sezar'ın durduğU
yerden manzaraya bakıyonız . Şüphesiz
buraya kuş uçuşu 7-8 km mesafedeki,
bugün Yünlü köyü eteğindeki dağın
yamaçlarına konuşlanmış vaziyette-
ki Farnakes kuvvetleri de Romalıların
yaklaştığından haberdardır. Sezar doğal
olarak bu şekilde konuşlanan düşman a
ovadan yaklaşamazdı. Zira 20 sene önce
Romalılar yine aynı yerde tuzağa düş ­
müş, Roma generali Triarius göz göre
göre Farnakes'in babası Mithradates'in
tuttuğu hakim tepelerin altındaki ~

30 NTV TARiH NiSAN 2009

 Roma sikkeleri
Pontus Kra llı ğı ile birlikte
Ze la da Roma topraklarına
kat ılı nca, adına sikke
bas ılı r. Ön yüzünde Roma
imparatoru Septimius
Severus'un karısı Julia
D omna'nın, arka yüzünde
ise Zela'daki Pers tanrıçası
Anaitis tapınağının o l duğu
sikke 193-217 arasında
k ullan ı mdaydı.

Savaşın coğrafyası
S ezar'ın, Mithradates'e 20 y ıl önce yen ilen
Triarius'un düştüğü t uzağa düş m eye niyeti
y oktu. Alternatif bir yol ku llanarak, Zile'yi
Amasya'ya bağ l ayan yola girmeyip doğuya
yöne l miş ve kales inin bulunduğu tepeden,
o günkü adıyla Skotios dağının eteklerinden,
D erebaş ı köyün ün bu l unduğu vad iye inerek
d üşmana yak l aşm ı ştı.

TOKAT·
©Zile

NTV TARiH NiSAN 2009 31

Veni, vidi, vici
Jül Sezar'ın Galler ve Küçük Asya Pontus
seferlerinde kazandığı başarıla rı anısına
yapılan resim, Andrea Mantegna'nın
atölyesinden ve 1486-1505 arasına
tarihleniyor. Londra Hampton Court Palace'ta
yer alan tabloda, zafer arabasında betimlenen
Jül Sezar'ı, Roma'da ellerinde "Veni, Vidi,
Vici" yazılı levhalar taşıyan zafer alayı karşılar.
boğaza girerek kendi sonunu ve askerle-
rinin hazin akıbetini hazırlamıştır.
"Zela, Pontus'ta, ovadaki konumu
düşünüldüğünde korunaklı bir şehirdir.
Duvarları, sanki insan yapısı gibi görü-
nen doğal bir tepenin üzerinde, her yöne
muazzam yükselir. Bu şehrin çevresinde
vadilerle kesilen birçok tepe vardır. Bun-
ların en hakimi, neredeyse şehre yüksek
patikalarla bağlanan, Mithradates'in,
Triarius'un şanssızlığıyla ordumuzu
yendiği yer olarak bilinir ki, 3 milden
uzak değildir. Eski istihkamları tamir
ettikten sonra, Farnakes tüm kuvvetle-
riyle kampını oraya, babasının vaktiyle
başarılı olduğu yere kurdu."
31 Temmuz MÖ 47'de Roma ordu-
su şehrin güneyindeki kampında günü
batırırken, Jül Sezar gördüğü manzarayı
böyle anlatıyordu.
Sezar'ın Triarius gibi tuzağa düş­
mediği ve alternatif bir yol kullandığı
neredeyse kesindir. Konuyla ilgili çizim
ve hipotezlerin aksine, Sezar'ın Zile'yi
Amasya'ya bağlayan antik yola girme-
yip doğuya yöneldiği ve Skotios dağının
eteklerinden, günümüzde Derebaşı kö-
yünün bulunduğu vadiye inerek düşma­
na yaklaştığı anlaşılır.
Sayıları 15 bini bulan Roma askerle-
ri, kavurucu sıcaklarda haftalarca yürü-
dükten sonra, nihayet hedefe varmıştır.
Bugün Kurupınar köyünden karayolunu
takip ederek 15 dakikada ulaşılan Dere-
başı köyüne, adam başı ortalama 30 kilo
32 NTV TARiH NiSAN 2009
silah ve malzeme taşıyan lejyonerlerin 5
saatte vardığı hesaplanabilir. Sezar'ın,
Farnakes'i koruyan vadilerin kendisini
de koruyacağını değerlendirerek yürü-
yüş emrini gece verdiğini düşünürsek,
askerlerin bitap düştüğü de söylenebilir.
Yine de Romalılar, bugün 25 haneli çok
küçük bir yerleşim olan Derebaşı'nın
yamaçlarını gece boyunca tutmuştur.
Gün doğarken iki ordu arasında yalnız­
ca derin bir vadi vardır. Tarih 2 Ağustos
MÖ 47'dir.
Havanın aydınlanmasıyla, vadinin
karşı yamaçları üzerindeki Romalı as-
kerleri gören Farnakes ordusunu hemen
savaş düzenine çağırır. Farnakes, Roma
kayıtlarına göre 30 bin kişilik kuvvet-
lerinin bir bölümüyle düşmanın güney-
den yaklaştığı boğaza hakim durumda-
ki Skotios dağı ve yamaçlarını kontrol
altına almış olsaydı, Sezar'ın her türlü
ilerleyişi hüsranla sonuçlanacaktı.
Farnakes'in saldırı emriyle Pontuslu
yamaç aşağı sel misali akmaya başlar.
Farnakes stratejik hatasının yanısıra
önemli bir taktik hata da yapmıştır ve
artık geri dönüşü yoktur. Coğrafyayı
yine hiçe saymış, diğer ucunda Roma-
lıların beklediği vadinin kendi tarafın­
daki inişinin çok derin olduğunu hesaba
katmamıştır. Bu dik inişten sonra düş­
mana saldırmak için yokuş yukarı ha-
reketlenmek zorunda kalan Pontus as-
kerleri, daha ilk inişte dar vadi tabanına
sıkışmıştır.
Manevra düzenini oluşturan Roma
ordusu savaş çığlıklarıyla düşmana sal-
dırır. Romalıların karşısına nefes nefes e
çıkan Pontuslular kırılmaya başlamıştır.
6. Lejyon düşmanı gerisin geri vadi ta-
banına sürmeye başlar.
Bozulan Pontus kuvvetleri vadi ta-
banında sıkışınca daha büyük zayiat
vermeye b aşlar. Silahlarını bırakarak
kendi mevzilerinin bulunduğu tepeye
tırmanabilenler bile Romalıların kılıçla ­
rı altında can verir. Muharebe sadece 4
saat sürmüştür. Pontus ordusundan he-
men hemen sağ kalan yoktur.
Farnakes'in karargahı da çabucak
ele geçer. Birkaç atlı adamıyla birlikte
kuzeye, Yeşilırmak vadisine kaçan kral,
Karadeniz'den ve Kırım'a ulaşabilirse de,
daha sonra isyan eden adamları tarafın ­
dan öldürülür ve Pontus Krallığı tarih
olur.
Zaferlere alışkın Jül Sezar için bile
bu çok hızlı bir başarıdır. Müthi ş ke-
yiflenir ve Roma'daki arkadaşı Gaius
Matius'a yazdığı mektubu tarihe geçen
sözlerle bildirir: "Veni, vidi, vici." Gel-
dim, gördüm, yendim ...
Sezar'ın bu sözünde sadece zaferin
gururu yoktur. O, 40 yıldır süren ve
bir türlü çözülemeyen Pontus mesele -
sini halleden kişinin kendisi olduğunu
Roma'daki dost ve düşmanlarına duyu-
ruyor, bir b akıma "işte bu kadar" diyor-
du . Anadolu' daki Roma egemenliği bin
yıl daha sürecekti . •

N1V Tarih yazıyor
Arazi araştırması
3 önemli noktayı
ilk kez açığa çıkardı.
1. Zela Savaşı'nın geçtiği mevkii,
kesine yakın şekilde saptandı.
2. Sezar ve Pontus kuvvetlerinin
muharebe yaklaşma yolları ve
gerçek pozisyonları ortaya çıkarıldı.
3. Bölgedeki antik yol tanımlandı .
Z ile'ye ge~diğim!zde elimizde. s.ava-
şın oldugu yerı ve oluş şeklını gös-
teren bir harita, Romal ı Hirtius'un
satırları, ayrıca bu olayla ilgili daha önce
yapı l mış araştırmaların metinleri vardı.
Bunlar çelişkili bilgiler içeriyoriardı.
ilk önce elimizdeki bilgilerin işaret
ettiği savaş alanına gidiyoruz. Zile'yi
Amasya'ya bağlayan karayolunun çok
yakınında, merkeze 10 kilometre kadar
uzaklıkta bir düzlük. Dereboğazı'ndan
geçilerek ulaşılıyor. Bu boğaz, Hirtius'un
bahsettiği ve Sezar'ın savaş alanına
giderken üzerinden geçtiği kayalık boğaza
uygun görünüyor. Ayrıca düzlüğün yeri
yine Hirtius'un verdiği Zile'ye 3 Roma
mili uzaklıkta olduğu bilgisine uyuyor
gibi. Fakat elimizdeki haritada gösterilen
orduların konuşlanma şek i lleri imkansız
Roma yolu mil taşı
Sezar'ın ilk kampını kurduğu Kurupınar
köyündeki mil taşı, yöredeki tarihi
geçmişi anlamak açısından önemli bir
del il özelliği taşıyor.
gibi görünüyor.
Zile ovasında ilçenin arkasındaki
dağlar ve Dereboğazı'nın girişi önümüze
seriliyor. Bir şey dikkat çekici: dağlarda
geçit olabilecek Dere boğazından başka,
buraya kuş uçuşu 6-7 kilometre güneyba-
tıda bir başka boğaz daha var. Sezar'ın
ordusuyla Zile'nin dışında kamp kurduğu
biliniyor. Araştırmalarda işaret edilen bir
başka Roma mil taşını Zile'nin 3 kilometre
güneybatısındaki Kurupınar köyü mezar-
lığı yak ınınd a buluyoruz. Sezar ordusuyla
birlikte birinci kampını burada kurmuş
olmalı.
M erak ımız
tırmaya
bizi bu ikinci boğazı araş­
sürüklüyor. Girişi aynı Dereboğazı
ve Hirtius'un da bahsettiği gibi kayalık.
Boğaz'ın doğusundaki dağda bir kale
kalıntısı olduğunu öğreniyoruz ve oraya
çıkıyoruz. Evet, çok tahrip edilmiş bir ka- Yoldan yukarı doğru yükselirken sol
rakol yapısı var. ismi, Nam- ı Hisar Kalesi. yamaca ayrılan toprak bir yol görüyoruz.
Kuzey altımızda Derebaşı köyü var. ikinci Bizi birkaç evin olduğu Karadere adlı bir
boğazdan çıkınca Derebaşı'na inmek çok mezraya ulaştırıyor. Buradan aşağı doğru
kolay. Bir anda bir detayı hatırlıyoruz: kay- Dere boğazını inceliyoruz. Arazi tecrü-
naklarda bahsedilen bir dağ var. Antik ismi bemize göre, varsa eğer, antik yolun bu
Skotios ve üstünde bir kalenin varlığından yamaçta olması daha mantıklı. Evlerin
söz ediliyor. Evet, biz o Skotios dağının 300-400 metre yukarısında yamaçta
üzerindeyiz işte! Ve Sezar muharebe ala- duvar gibi duran bir çizgi dikkatimizi
nına işte bu dağın eteklerinden indi! çekiyor. Orada bir bahçe ya da ev duvarı
Peki Zile'yi 2000 yıl önce Amasya'ya olamaz. Yanına tırmanıyoruz ve işte antik
bağlayan antik yol nereden gidiyordu? Bu yolun sağlam kalmış ufak bir parçasının
konuda bilgi sahibi değiliz. Dere boğazın­ üstündeyiz ve bu kesinlikle bizim keşfımiz.
dan olabilir mi? Oraya tekrar gidiyoruz. Bünyad Dinç
NTV TARiH NisAN 2009 33
B eaıle S Bilgisayarlı tomografi~ .
efsane grubun destegı
sayesinde icat edildi

tıpta da devrim yapmıştı

 •
ırtica
100 yaşında
13 Nisan 1909'da İstanbul'da ayaklananlar, Meşrutiyet
yönetiminin hoşnutsuzluğa ittiği medrese öğrencileri,
alayb subaylar, "şeriat isteriz" diye bağıran er ve
erbaşlardı. Hareket Ordusu'nca bastırılan isyan, Türk
tarihinde gerici ayaklanmanın sembolü oldu. İrtica
kelimesi, ilk defa bu olaydan sonra kullanılmaya başlandı.
İstanbul'u sarsan günlerin kronolojik analizİ...

te muhalif gazetelerin üslubu sertleşmiş,

31 Mart Vakası
isyana (13 Nisan 1909),
meşruti rejime
hazırlık dönüldükten
sekiz ay son-
ra ortaya çıkan ve giderek karşıdevrimci
özellikler kazanmış olan bir ayaklanmadır.
Kendileri de Meşrutiyet yanlısı olmakla
birlikte, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin
hala gizli bir örgüt biçiminde çalışarak
devlet işlerine karışmasına karşı olan, bu
örgütün bazı terorist uzantılarının işledik­
leri cinayetleri sert bir biçimde kınayan ve
Meclis-i Mebusandaki İttihat ve Terakki
çoğunluğunun Anayasa'yı tümüyle seçil-
mişler lehine değiştirmesini istemeyen
muhalefetin kışkırttığı, ancak sonradan
denetleyemediği bir harekettir.
Hüseyin Hilmi Paşa Hükümeti'nin
kurulmasıyla (14 Şubat 1909) birlik-
aynı zamanda hoşnutsuz çevrelerin çeşitli
derneklerin çatısı altında örgütlenmeleri
hızlanmıştı. Bu örgütlerden İttihad-ı Mu-
hammedi Cemiyeti'nin kurucusu Derviş
Vahdeti, yayımladığı Volkan gazetesindeki
yazılarıyla yönetimi en sert bir dille eleşti­
renlerin başında geliyordu.
İsyan başladıktan sonra da muhalefet
yanlısı gazeteler isyanı haklı göstermişler
ve birçok şiddet olayına karşın isyanın ga-
yet düzenli ve disiplinli bir biçimde geliş­
tiğini yazmışlardır.
İ s tan b ul' daki
Bardak ayaklanma ön-
cesindeki gergin
taşıyor havada barda-
ğı taşıran son
damla, İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne sert
eleştiriler yönelten ve bir süredir tehdit
 Sultanahm et m eyd a nın da 13 Nisan 1909 s a ba hı toplanan k a l aba lı k "şeriat isteriz" bağ rı ş l a rı
aras ında, geri plandaki Aya s ofya 'nın hemen sağ ın da bulu nan Meclis bi n as ın a yü rü mü şt ü.

mektuplan alan Ab dülhami t' in İsyanın baş­

Serbesti gazetesi Sultan'ın ayaklanmayla lamasından
yazan Hasan ilişkisi yoktur. sonra Meclis-i
Fehmi Bey'in ilgisi yok Hatta Meşru­ Mebusan'ın bir
Galata köp- tiyet'e karşı baş­ türlü toplanama-
rüsünde öl- latılmış bir isyanın kendi işine yarayacağı ması da, isyancı
dürülmesi (6 için bulanık suda balık avlamaya ÇalıŞtığı askerlerin giderek
Nisan 1909) bile söylenemez. Bu tür olaylardan son de- sultana yaslanmaları
oldu. Katilin rece korkan II. Abdülhamit, Asar- ı Tevfik sonucunu vermiş, bu geliş-
üniformalı zırhlısı komutanı Binbaşı Ali Kabuli Bey'in me de birçok çevrede mutlakiyete dönüş
biri olması, de gözünün önünde öldürülmesi üzerine tehlikesinin doğduğu inancını yaratarak, II.
cinayetin itti- dizginleri elinden tamamen kaçırarak is- Abdülhamit'in tahttan indirilmesine yol aç-
hat ve Terakki yancılara karşı bir devlet mıştır. II. Abdülhamit'in
üyesi bir subay başkanından beklenecek tahttan indirilmesini ko-
olduğunu düşün­ dirayeti gösterememiş ve laylaştıran başka bir et-
dürüyordu. Muhalefe- daha ileri gitmelerini ön- ken de kendi çevresinden
ai tin gazetelerinden Osmanlı, leyip kışlalarına dönme- bazı işgüzar kişilerin is-
~'" cenazenin kaldırıldığı gün ilginç bir baş lerini sağlayabilmek için yancılara yakın durmalan
i sayfayla yayımlanarak, basın özgürlüğüne kendilerini affettiğini ve sultanın yeniden ikti-
1 vurulan darbeyi öne çıkardı. Sonraki gün- söyleyerek, tam tersine, dara el koyabilmesi için
cı:: lerde katilin bulunamaması gerginliği daha iyice şımarm alanna ne- fiili durumdan faydalan-
da arttırdı. den olmuştur. maya çalışmalarıdır. ~

NTV TARiH NiSAN 2009 39

 DOSYA 31 Mart Vakası

Ayaklanmayı mesleği yıtırmeye yüz tutmuş medrese Çavuş üniforması

İTC'nin başlatanlar, İt­
tihat ve Terak-
bilgisi yok ki Cemiyeti'nin
(İTC) 1. Ordu
birliklerine güvenmediği ıçın Make-
donya'daki 3. Ordu'dan İstanbul'a nakle-
dilmelerini sağladığı avcı taburlarına men-
sup er ve erbaşlardır. Bu yüzden, Sultan II.
Abdülhamit yanlısı olan Mizancı Murat
Bey, ayaklanmayı daha önce sultanı tahttan
indirmeyi başaramayan İttihatçıların çı­
karttıklarını iddia etmiştir. Ancak, isyancı
askerlerin hemen 13 Nisan günü işlediği
çevreleri de, II. Abdülhamit mutlakiyeti
süresince seslerini çıkaramayanlardandı.
Meşrutiyet'in ilanından sonra, medrese
öğrencilerinin askerlikten muaf olmala-
rına kısıtlama getirileceği duyurulmuştu.
Meşrutiyet'ten yana, ama iktidara da karşı
olduklarından, birçok medrese öğrencisi is-
yana katılırken birçoğu da olayların dışında
kalmıştır.
İsyancı askerlere katılan ikinci grup ise
alaylı subaylardır.Bunlar da, mesleklerinde
yükselme olanaklarının kalmaması nede-
niyle Meşrutiyet yönetiminin hoşnutsuzlar
giyen bir yüzbaşı
Bir ara askerlerden: "ifademiz var... "
diye birkaç kişi geldi. Onları Meclis
salonuna almamak için Birinci Şube
odasına gittik. Mebuslar oturdular...
Başkan: 'Ne istiyorsunuz?" diye sordu.
Çavuşlar: "Şeriat istiyoruz" dediler. O
sırada Kanun-ı Esasi değişiklik tasarısı
basılmıştl. Gerekçesini Elmalılı Hamdi
Efendi yazmıştı. Oradaki mebuslardan
Kosovalı Süleyman Efendi , besmele ile
başlayan bu tasarıyı göstererek: "Biz de
şeriat hükümlerini uygulamaktan başka

bazı cinayetler ve dile getirdikleri istekler, safına ittiği bir gruptu. İttihat ve Terakki bir şey yapmıyoruz. Bakın, yazdığımız
bu iddianın doğru olmadığını ispat eder mensupları arasında çok sayıda okullu su- kanun tasarısı -okuyarak- Bismillah ile
başlıyor" dedi . Çavuşlardan biri: "Bizim
niteliktedir. bayolduğunu bildiklerinden, örgüte de
ordu içtüzüğü de besmele ile başlar
düşmandılar.
ama Almancadan çeviriimiştir" dedi. Bir
İsyancı askerlerin 13 Nisan günü boyunca askeri kışkır­
Sorumlu arasına
iki grup- tanlar, genellikle İttihad-ı Muhammedi
çavuşun bu bilgisine şaştım . Sonradan
bu gencin çavuş kıyafetine girmiş bir
tan bireylerin de Cemiyeti'ne yakın bir takım medrese öğ­
iki grup katıldığı bilini- rencileri ve ordudan uzaklaştırılmış alaylı
yüzbaşı -hem de Almanya'da öğrenim
görmüş bir yüzbaşı- olduğunu öğrendik .
yor. Bunların ilki, subaylar olmuştur. Bunların arasında hoca Asılanlar arasında idi.
medrese öğrencileridir. Hukuk dizgesinde kıyafetine girenler olduğu saptandığı gibi,
Yusuf Kemal Tengirşenk, Vatan
19. yüzyılortalarından beri yaşanan de- bazı subayların da er veya erbaş kıyafetiyle
Hizmetinde (Ankara, 1967)
ğişme dolayısıyla kadılık gibi önemli bir isyancıların arasına katıldıkları biliniyor.

i syancı l ar aras ın da
hoca k ılı ğına girenler,de

40 NTV TARiH NiSAN 2009

 HEOEFLENENLER - ÖLOÜRÜLENLER

İsyancıların en yen Kolağası Mustafa

Şeriatçı çok "Şeriat is- Kemal Bey'in kurmay
teriz" sloganını başkanı atandığı or-
değildi kullanmış olma- dunun ilk birlikleri,
sı, 31 Mart'ın Binbaşı Muhtar
dinsel bir hareket, hatta "şeriatçılık" olarak Bey komutasında
değerlendirilmesine, bu yüzden de din çev- HUSEYiN CAHIT BEY EMIR ARSLAN BEY 15 Nisan gecesi
relerinin, özellikle de ulemanın kışkırttığı Selanik'ten tren-
bir hareket biçiminde görülmesine neden le yola çıktı.
olmuştur. Bu orduya
Bu yaklaşım doğru değildir. İsyancıları katılmak üzere,
harekete geçirmek için din öğesi kulla- daha sonra Er-
nılmış ve ulemadan birçok kişi isyancıla­ zincan, İzmir, İzmit
rın sözcülüğünü yapmışsa da, üst düzey gibi birçok yerden
ulema çevreleri olayın dışında kalmıştır. gönüllüler de hare-
Bu çevreler, her ne kadar İttihat ve Terakki AHMET RıZA BEY NAzıM PAŞA kete geçti. Hareket
Cemiyeti'nden ve bu cemiyetin temsil et- Ordusu'nun komutanı Hüseyin Hüsnü
tiği değerlerden hoşlanmıyor idiyseler de, Paşa idi. Ama ordunun başkente iyice
mutlakiyet yönetiminden çok çekmiş ol- İsyancıların, İt­ yaklaşmasından sonra, komutanlık kade-
maları ve temsili rejimin kendi yararlarına "Yanlış" tihat ve Terakki mesinde bir değişiklik oldu. Selanik'teki
olacağına inandıkları için Meşrutiyet ta- yanlısı gazeteler İttihat ve Terakki Cemiyeti yöneticileri,
raftarıydılar. Ama, isyancıların tutuklanıp cinayetler Tanin ve Şura­ Almanya'daki askeri at aş elik görevini bı­
yargılanmasının İttihat ve Terakki'nin işi­ yı Ümmetin rakarak alelacele oraya gelen Binbaşı En-
ne yarayacağını anladıklarından, Hareket yönetim merkezlerini basarak kırıp dök- ver Bey'in de desteğiyle, Mahmut Şevket
Ordusu'nun İstanbul'a girmesini önlemeye meleri veya İttihatçıların keskinlikleriyle Paşa'yı Hareket Ordusu'nun başına geç-
de çalışmışlardır. tanınan İstanbul Mebusları Ahmet Rıza ve meye ikna ettiler. Enver Bey de kurmay
Hüseyin Cahit Beyler aleyhine sloganlar heyetine dahil oldu. ..
atmaları, başkaları tarafından yönlendiril-
diklerini gösteriyordu. Nitekim Lazkiye Hüseyin Hüsnü Paşa ve Mustafa Kemal:
Mebusu Emir Arslan Bey, isyanın ilk gü-
islam ilim Derneği: nünde Hüseyin Cahit Bey sanılarak öl-
Hareket Ordusu komutanı ve kurmay başkanı.

Meşnıtiyet'e dürüldü. İsyancılarca aynı gün öldürülen

canımız feda
Cemiyet-i ilmiyye-i islamiyye'nin
beyannamesi (15 Nisan 1909): "...
Saygıdeğer mebuslardan bazılarının
can güvenlikleri konusunda endişeye
düşerek istifa etmek niyetinde
bulundukları ve halkımızca istibdatın
geri gelme olasılığından korkulmaya
başlandığına ilişkin bazı izlenimler ...
oluştuğu anlaşıldığından meşveret ve
Meşrutiyet'in islam şeriatının kurallarına
kesinlikle uygun olduğundan zerre kadar
tereddütü Olmayan ve istibdat döneminde
islami kitaplarımızın külhanlarda
yakıldığını henüz unutmayan Cemiyet-i
ilmiyye-i islamiyye'nin şeriat kurallarına
hizmet edecek Meclis-i Mebusanımızla
meşru Meşrutiyetimizin savunulması
uğrunda bütün bireyleriyle son dereceye
kadar çalışmaya azm etmiş olduğu ve
Meşrutiyet'in savunulması için canını
vermeyi dinsel bir gereklilik bildiği ...
arz ve beyan olunur."
Adliye N azın N azım Paşa' nın da, Ahmet
Rıza Bey sanılarak öldürüldüğü, akıllarda
ciddi bir iddia olarak kaldı. İsyancılar, bir-
kaç gün içinde yirmi kadar mektepli subayı
da öldürdüler.
İsyana, dolayı­
Hareket sıyla da mutlaki-
yete geri dönüş
Ordusu olasılığına
kar-
şı taşranın
ilk
tepkileri, 14 Nisanda görüldü. Selanik'te
düzenlenen Meşrutiyet yanlısı miting,
İstanbul'a Meşrutiyet'i kurtarmaya gitme
kararıyla sonuçlandı ve gönüllüler hazır­
lanmaya başladı. Ertesi gün birçok taşra
kentinden İstanbul'a protesto telgrafla-
rı gönderildi. Selanik'teki 3. Ordu Ko-
mutanı Mahmut Şevket Paşa, "Hareket
Ordusu" adıyla, hem muvazzaf askerler-
den hem de gönüllü sivillerden oluşan
bir ordu kurulmasını istedi. Anılarında
bu adı kendisinin koyduğunu söyle-

NTV TARiH NiSAN 2009 41

of
;~
:ı::: Hareket Ordu su'na bağlı askerler,
c:ı
~ bugünkü istiklal Caddesi üzerinde
isyancılarla çatışma halinde.

Mesudiye zırhlısı
kıyıya yanaşınca
31 Mart ayaklanmasından kaçabilen
70'in üstünde Mebusan ve Ayan Meclisi
üyesi , 21 Nisan 1909'da Antalya mebusu
meşhur gazeteci ve yayımcı Ebüzziya
Tevfik'in başkanlığında Ayastefanos
Yat Kulübü 'nde biraraya gelip, Sait
Paşa , Ahmet Rıza Bey ve Talat Bey'in
de ertesi gün kendilerine katılmalarıyla
Meclis-i Milli halinde toplanmaya karar
verirler. Selanik'ten gelen 50 kadar polis
korumakla görevlendirilmiş ve Hareket
Ordusu Makriköy'ü (Bakırköy) tutmuşsa
da, mebuslar Yat Kulübü'nün açıklarında
demirlemiş Mesudiye zırhlısının kimin
tarafında olduğundan emin olmak
istemişlerdir. Bunun üzerine, donanmayı
Ebüzziya Tevfik'in deyimiyle "iskandil
etmeye" karar verirler ve birkaç mebusla
Ayan 'ın prestijli üyelerinden Gazi
Ahmet Muhtar Paşa 'yı gemiye yollarlar.
Heyetin dönüşüyle yüzler gülmeye
başlar. Mesudiye zırhlısı Meşrutiyet'in ve
dolayısıyla Meclis'in yanındadır, sultanın
değiL. Özgür Türesay
Yeşilköy
meclisi
Hareket Ordusu'nun İstan­
bul'a iyice yaklaşması, me-
buslara cesaret verdi ve
birçok mebus ı 9 Nisan'dan
itibaren Yeşilköy'de toplan-
maya başladı. 21 Nisan'da
sayıları epeyartan mebuslar,
Ayan Meclisi'ni de Yeşilköy'e
davet ederek Meclis-i Milli
olarak toplanma kararı aldı­
Aya stefanos'ta (Yeşilköy) Meclis üyelerinin
lar. Ertesi gün gerçekleşen bu
to plandığı yat kulübü. Ortada elinde
tarihi toplantıda Sultan II. Abdülhamit'in bastonuyla Ayan Meclisi Başkanı Sait Paşa .
tahttan indirilmesi konusu görüşülmeye
başlandı.
bölümü Anadolu yakasına kaçarken, teslim
Hareket Ordu- olanlar da oldu. Birçok isyancı da kentin
Sokakta su, Mahmut çeşitli yörelerinde direndi. En çetin çarpış­
Şevket Paşa'nın malar Fatih'te ve ancak topa tutularak ele
vuruşma verdiği emirle geçirilebilen Babılli'de yaşandı. Bu arada,
24 Nisan günü kentin birçok yerinde asayiş görevi jandar-
İstanbul'u işgal etti. İsyancı askerlerin bir ma kuvvetlerine bırakıldı.

42 NTV TARiH NisAN 2009

 Abdi ıpekçi'yi Ağca wnnadı.
Emniyet istihbarat ortam dinlemelerini~ <

ve telefon dinlemelerini ilk kez 90'Iarda

başlattı. •
~ ·
"L_

•
Tuncay Güney'in olay yaratan ifadesi ' "-
için Emniyet'te kavga Çıktı. .

Ergenekon üç bin yıl sürecek.

Şemdinli bombası Emniyet :
istihbarat'ta nasıl patladı.
.,.., -!
Emniyet istihbarat Dairesi'nin 1 Mayıs 77'de ~Iar Idaresi'nden ateş
.....
...
,...~

,. li:
- ,, -
• ""ı
edenler sivil polisti.
bilinmeyen hikayesi ve sarsıcı
JITEM 12 Eyiül'de kuruldu.
Türkiye gerçekleri ...
Siz Fethullah Gülenci misiniz iddialanna :
cevap; Ben Atevi'yim.

~DOCAN
_ KITAP
www.dogankitap.com.tr
 , . :.

.. i ı i·k kanaa-tJm
..-~:. .".'~ "G Uze · ı..
zı
J~~~...: ~';1'1Avrupay~ k~~uJ ettirdik"
Nazıni Ziya B. e göre Keriman H. ın
zaferi, hakkın batıla galebesidir! ' '''ID!~
 Türk gençlerine bu
münasebetle şuiıu da tahattür
etÜrmeyi (hatırlatmayı)
lüzumlu görürüm: Müftehir
olduğumuz (iftihar ettiğimiz)
tabii güzelliğinizi, f enni
(sanatsal) tarzda muhafaza
etmesini biliniz. Bununla
beraber asıl uğraşmaya
mecbur olduğunuz şey,
analarınızın ve atalarınızın
oldukları gibi yüksek
kültürde ve yüksek fazilette
birinciliği tutmaktır.
Atatürk, 3 Ağustos 1932

Cumhuriyet döneminde, 1929 yılındaki yarışmada birinci geçersiz sayıımıştı.

İlk ciddi ve resmi çaba, Türkiye
seçilen Feriha Tevfik, aynı zamanda ilk Türkiye Güzellik C umhuriyeti henüz altı yaşın dayken,
Kraliçesi oldu. 1932'de Keriman Halis'in Dünya Güzellik Atatürk'ün de direktifıyle düzenlenen
Kraliçesi unvanı alışından sonra, Türkiye ortalama her on Türkiye Güzellik Yarışması'dır. 4 Şu ­
bat 1929 tarihli Cumhuriyet gazetesin-
beş yılda bir Avrupa veya dünya güzeli çıkardı.
de "Türkiye'nin en güzel kadını, neden
dünyanın en güzel kadını olmasın?"
1908 tarihinde İngiltere'nin Folkstone başlığıyla yapılan çağrı ile başlayan bu
R:: H~E:R.:'I'~ÇI0'ı:'s E:~I.!<:)ç; i.lJ .

T
kentinde yapıldı. Dünya Güzellik Kra- ilk organizasyon, Türk kadınının he-
arihteki ilk güzellik ya- liçesi Yarışması'nın ilki ise, 19 Nisan nüz çarşafı yeni attığı bir sırada yapıl­
rışması, Homeros'un 1951 tarihinde Londra Festivali kap - mas ı ve ülkenin modernleşen yüzünü
İlyada'sına göre MÖ 2. samında düzenlendi. dünyaya göstermek bakımıarından de-
binde Troya Savaşı ari- Medeni dünyaya ayak uydurma ça- ğer taşıyordu. ~
fesine dayanmakta. Paris, basındaki genç Türkiye Cumhuriyeti,
kıskançlık ve nifak tanrıçası Eris'in yeni toplum yaşantısı
"altın elma"sını Mrodit'e verince kıyamet içinde Türk kadı­ i
kopar. H era ve Atena, Paris'in kendi-
lerini seçmediğine çok kızmış ve on-
nına önemli bir yer
verir ken, Avru pa' da
Cumhut-iyel
dan bunun intikamını çok acı bir şe ­ yaygın bir hal almış
kilde alacaklarına yemin etmişlerdir. bulunan güzellik ya-
Aradan günler geçer ... Paris, Sparta rışm aları da bu ko -
Kralı M enelaos'un ge nç ve güzel karıs ı nuda önemli bir fırsat
Helen'e aşık olur ve Afrodit'in de yar- bilinmişti . Türkiye'de
dımıyla onu Troya'ya kaçırır. Menela- ilk güzellik yarış ­
os ve Agamemnon'un ordusu Troya'ya masını 1926 yılında
saldırır ve tarihin en kanlı savaşların­ İpek Film önderliğin ­
dan biri başlar. de düzenlenmiş iste-
Modern zamanlardaki ilk güzellik miş, Melek (bugünkü
yarışması, 19 Eylül 1888 tarihinde Emek) sinemasında
Belçika' da "Concours de Beaute" adı yapılan yarışmayı, si-
altında 350 aday ile yapılmış, 18 ya- nemanın yer gösterici
şındaki Bertha Soucaret ilk güzellik kızlarından Matmazel
kraliçesi olmuştu . İlk resmi ve ulusla- Araksi Çetinyan ka-
rarası güzellik yarışması ise 14 Ağustos zanmış, fakat yarışma
 "üç Arkadaş"
vardı, sadece
Fikret Hakan
kaldı

M emduh Ün'ün yönettiği,

1958'de vizyona giren
"Üç Arkadaş" filminde
başrollerde (fotoğrafta soldan sağa)
Semih Sezerli, Fikret Hakan ve
Salih Tozan oynamıştı. Kadın başrol
oyuncusu ise Muhterem Nur'du ...
Film, İstanbul'da Arnavutköy'de
eski bir konakta kiracı olarak
yaşayan üç bek.ar arkadaşın; 30
yaşlarındaki niyetçi Murat, aynı
yaşlardaki ayakkabı boyacısı Mıstık
ve 60 yaşlarındaki seyyar fotoğrafçı
Artin'in hikayesini anlatıyordu. Üç
arkadaşın hayatlarına, bir gece parkta
rastladıkları ve acıyarak evlerine
getirdikleri kör bir işportacı kız olan
Gül de karışıyordu.
Fikret Hakan bugün Kabataş
Anadolu Lisesi'nin bahçesinde, bir
zamanlar gerçek hayatta da çok
yakın arkadaş olduğu ama artık
hayatta olmayan bu değerli aktörleri
sevgiyle anarken, "Onlarla çalışmak
bir ayrıcalıktı" diyor. İstanbul'un
değişiminden konu açılınca da "O
yıllarda köprünün yapılacağı aklımıza
gelmezdi. Bizim için köprü bir tek
Amerika'da, İngiltere'de olurdu!
Türkiye için ulaşılmaz gibiydi ... " diye
konuşuyor. i
i
(

Kamera ıslanmasın
Çok soğuk ve çok yağmurlu günde, Fikret
Hakan kendisine tuttuğumuz şemsiyeyi
geti çevriyor. Özellikle fotoğraf makinesi
kesinlikle ıslanmamalı. Göz kapaklarından
damlayan yağmurları silerken "Ben
Yeşilçamcıyım, kamera senden de benden
de önemlidir" diyor.

54 NTV TARiH NiSAN 2009

.... ... ... .... ...... ..... ... .. ... ..... ..... ................ ....... .... .... ... ..... .... ... ... ..... ......... ... ..... ..... .... ... ... .. .. .. ....... ... .... ........... .. ................... ..... ..

......... ....... .. ............... .. .. ..... ..... .... ........ .... ...... .......... .... .. ... ... ..... ........ .......... ...... ..... ..... ... ... ....... ............. ..... ...... .... ..... ..... ... ......

OKURDAN

Yıllarboyu
dostluk
Y
ıllardan
beri dost üç aile 12
yıl
sonra birarada. Arkada
oturan Ramazan Eryılmaz
ve Ömer Evran'ın kafaları ilk
fotoğrafta kadraja girmemiş. Sağda,
kucaklarında çocuklarıyla otUran
Hüseyin Şenol, kucağında oğluyla
Samet Şenol, en sağda Ahmet
Malçok. Öride solda İsmail Malçok,
önünde Halil Evran, sağında
Mehmet Eryılmaz, kucağında
Utku Evran. İlk resimdeki Gonca
Eryılmaz bu fotoğrafta yok; Sevim
Şenolonun yerini almış. Aileler,
NTVTarih için 12 yıl önceki
Bizans'tan mübadeleye kadar hayat duruşlarını sergilemişler.

G bölgesi, tarihi İpek Yolu'ndan

ümüşhane'nin Kromni
Karadeniz kıyılarına ulaşan
en kısa güzergihın üzerinde yer alır.
Burada yaşayan halk, Bizans döneminde
Hıristiyanlığı benimsemiş ve 1920'lerdeki
mübadeleye kadar da varlığını sürdürmüş.
Buranın ~eçmişini bugüne taşıyan İmera
Manastırı'ndan günümüze ancak kilisesi
sağlam ulaşabilmiş .13S0'de inşa edilen
kilise duruyor ama, etrafındaki yapılardan
bugün eser yok. Varılması zor bir yerde,
definecilerin ve doğanın insafına terk
edilmiş durumdaki manastır ve çevresi,
seksensene önce bile yaş am dolu önemli
bir mekindı.

NTV TARiH NisAN 2009 55

ÇANAKKALE

94. yıl

Arıburnu cephesinde, ateş hattında 27.

Alay. 3. Tabur askerleri... Önde Yüzbaşı
Sadık, yanında bir dizi fedakarlık.
ÇANAKKALE 94. YIL

Onutulmayan
Tarihin kıyısında bir kahraman:

İbradılı İbrahim
Arıburnu, 25 Nisan 1915. Avustralya lıl ara ilk ateşi açan
sadece 250 kiş i lik kıyı savunmacıs ı beş saat boyunca direnir;
düşmana ağır zayiat verdirir. Cephaneleri bitince, sağ kalan
az say ı da asker çekilir. Mustafa Kemal'in söz ettiği meşhur
hadisedeki ibradılı da bunlardan biridir.
27 Alay'ın yaralı ibradılı ibrahim Çanakkale Savaş ı 'ndan
aslanları sağ çıktı ve 1959 yılında vefat etti.
Arıburnu çıkarmasın ı
ilk göğüsieyen
27. A l ay'd ı. Alayın
yaralanan subayları
yere serdik ve sahilde yok ettik (... )
Biga Hastanesi'nde Bundan sonra da harbin icabına uya-
tedavi edildi. En rak daha yüksek yerleri elde bulundur-
solda, başı sarg ılı mak zoru ile düşmanın tutunduğu yerlere
oturan Mülazım
ibradılı ibrahim hakim Kocaçimen Tepe'ye (savaş sırasında
Efendi'dir. Conkbayırı' nı da içine alan hakim tepeler
silsilesine bu ad veriliyordu) çıktıktan sonra
taktırdığı askerle- eldeki kuwetten bir kısmını burada bırakıp
ri yere yatırır. Bu geriden yeni kuwet gelmiş gibi göstererek
hareket düşmanı ileri ve düşmana doğru atıldık ve silahları­
duraklatır ve 57. mızın şiddetli tesiri olacak kadar mesafeye
Alay'ın yetişmesi sokulduk ve bundan sonra da şiddetli ateşi­
için gerekli zama- mizle düşmanı meşgul edip durdurduk. Ve
HALUKORAL nı kazandırır. O sırada saat 10 civarındadır; gerideki büyük kuwetlerimize lazım olan

H er yıldönümünde
Savaşı'yla
Çanakkale
ilgili hatırladığı­
mız bir sahne vardır: Mus-
tafa Kemal'in Conkbayırı'na
doğru çekilen askerlerle karşılaşması. Bu
karşılaşmayı, hem Arıburnu Muharebe-
leri Raporu'nda, hem de Ruşen Eşref'le
1918'de Yeni Mecmua için yaptığı söyleşide
aktarmıştır:
- Niçin kaçıyorsunuz?
- Efendim düşman!
- Nerede?
Askerler 261 Rakımlı Tepe'nin ötesin-
de bir yeri gösterirler. Düşman, Mustafa
Kemal'e, kısa bir toplanma ve dinlenme za-
manı verdiği kendi askerlerinden daha ya-
kındır. Kararını hemen verir ve konuşmayı
sürdürür:
- Düşmandan kaçılmaz.
- Cephanemiz kalmadı.
- Cephaneniz yoksa süngünüz var!
Mustafa Kemal, böyle diyerek süngü
yani çıkarma başlayalı beş saati geçmiştir.
25 Nisan 1915 tarihinde sabaha karşı
Avustralyalıların çıkarma yaptıkları Arıbur­
nu sahillerini korumak ve gözlemek görevi
27. Alay, 2. Tabur, 4. Bölüğe verilmiştir. Ku-
zeyde Azmakdere'den güneyde Kabatepe'ye
kadar 4 kilometrelik bir sahilde sadece 250
kişilik bir kuwet vardır.
Çıkarma kuwederine en büyük zayiatı
Balıkçı Damları'ndaki İbradılı İbrahim'in
kumandasındaki 1. Takım verdirir. İbradılı
İbrahim bu muharebeden 30 yıl sonra yaz-
dığı bir mektupta o günü şöyle anlatmıştır:
"24 Nisan 1915 Pazar günü Arıburnu yakı­
nında Ağıldere adıyla anılan yerde deniz-
deki düşmanı gözlemek üzere iş alan yirmi-
yedinci alayın üçüncü taburunun dördüncü
bölüğüne bağlı ve 90 er mevcudu bir takı­
mın içinde bulundum. Düşman Ağıldere
cihetine de sarkmış ve saldırmıştı. Bizler
de elimizdeki yegane silah ve imanımızla
karşıladık ve açtığımız kahir ateşle bir saat
içinde kıyılarımızı örtecek kadar düşmanı
zamanı kazandırdık. .. "
İbradılı İbrahim'in 1. Takımı gerçekten
de 4 uzun saat boyunca çıkarma kuwetleri-
ni oyalamayı başarmıştır. ı. Takım, bütün
yorgunluğuna rağmen, 57. Alay ve Mustafa
Kemal'le carılanır bir kez daha. Yine İb­
radılı İbrahim'in mektubundan aktaralım:
"... az sonra 19. fırkanın 57. alayı (Merhum
Atatürk beraberinde) bize yetişmişti. Bu
yeni kuwetlerle yapılan taarruz sonunda
düşman sahilde dar bir yere ve zararsız bir
halde sıkıştırılmıştı ki ben aldığım ağır bir
yara ile savaş dışı edilmiştim. "
Çıkarmanın ilk gunu katlanılan
fedakarlıkları bugün hakkıyla takdir ede-
meyebiliriz ama, o gün bir takdir eden çık­
mıştır: "Ben ayrılıp gittikten sonra vazifemi
yaptığım anlaşılmış olacak ki, Atatürk be-
nim olağanüstü birinci mülazımlığa terfii-
mi ve gümüş liyakat harp madalyasıyla da
taltifımin yazılmasını lazım gelenlere emir
buyurmuşlar. Bu lütuflarına mazhar olmak-
la bahtiyar ve minnettarım." .
NTV TARiH NiSAN 2009 57
ÇANAKKALE 94. YIL

A-Z Savaşın
İsmail Utkular tarafından tasarlandı.
Yarımada'da şehit düşen tüm Türk
askerlerinin anısını temsil ediyor ve en

alfabesi önemli ziyaret noktası.

Sekiz buçuk ay süren

kanlı muharebeler,
D üztepe (Battleship Hill):
25 Nisan 1915 sabahı başlayan
saldırıda Avustralyalıların
ulaşabildiği son yer. Düşmanın
ardında birçok Conkbayırı'nı almak için işgal etmesi
ölümsüz insan ve gereken kilit nokta. Muharebeler
sembolleşmiş boyunca Türk tarafında kaldı.

yer ismi bıraktı.

E
rtuğrul Koyu (V Sahili):
Yarımada'nın güneyinde,
Seddülbahir'in hemen
kuzeyindeki, İngilizlerin 25 Nisan 1915
tarihinde 3000' e yakın askerle yüklendiği
ana çıkarma koyu. Türk savunmasının
6'ya karşı bir askerle, 10 saate yakın
direndiği sembol alan.

Esat Paşa (Bülkat): Arıbumu ve

civarından sorumlu birliklerin komutanı.
Muharebeler suasındaki sevk ve idaresi
genellikle başarılı; zaman zaman Mustafa
Kemal'le anlaşmazlığa düşmüştür.

A tatürk, Mustafa Kemal:

Özellikle 25 Nisan ve 10
Ağustos 1915 tarihlerindeki
inisiyatif ve idaresiyle, düşmanın
Conkbayırı'nı işgal ederek Kilitbahir
Platosu ve Boğaz'ın kontrolünü ele
geçirmesini engelledi. Muharebelerin,
savaşın ve milletin kaderini değiştirdi.
C onkbayırı:
Muharebelerin kilit
noktası. Arıbumu
ve Anafartalar bölgelerine
hakim, üç küçük platodan
oluşan stratejik tepe. Bu nokta
kaybedilseydi, cephe çökecek,
Boğaz'ın kontrolü düşmana
geçecek ve İstanbul yolu

B
ombasırtı (Quinn's Post):
donanmaya açılacaktı.
Çarpışmalar esnasında iki taraf

F Morto Koyu üzerinde,

siperlerinin birbirine en fazla
yaklaştığı bölge. Conkbayırı'na çıkan yol
üzerinde, solda Quinn's Post Mezarlığı
ile sağdaki otopark arasındadır.
Birdwood, William Riddell :
ransız Mezarlığı:
Cemil Bey (Conk): Çanakkale'nin tüm
cephelerinde savaştı. Tümen komutanı
Yarınıada'daki tek Fransız
albay. Gerek Kerevizdere'de gerekse
mezarlığı. Ölen 9798 Fransız
Arıbumu'nda büyük yararlıklar gösterdi.
Soyadını Conkbayırı'ndan aldı.
askerinden 3228'i burada

C
gömülüdür. 1926 yılında açıldı.
ANZAC birliklerinin komutanı.
Arıbumu cephesindeki muharebeler
süresince, esas olarak 19-20 Aralık 1915
tarihindeki geri çekilmenin zayiatsız -
anakkale Şehitler Abidesi:
1960 yılında bitirildi. Morto
Koyu'na hakim Eski Hisarlık
tepesi üzerinde. Boyu 41.70 metre.
G edik Dere (Wire
Gully): 19 Mayıs 1915
tarihindeki büyük Türk
taarruzu suasında, yaklaşık
gerçekleşmesinde başarı gösterdi. Doğan Erginbaş, Feridun Kip ve

58 NTV TARiH NiSAN 2009

 •
İ Kemal'in muharebeler
4000 kişinin vuruldu ğu alan. Askerlerimiz zzettin Bey ( Çalı şlar) : Mustafa
burada açılan toplu mezarlara gömüldü. sırasında
Liman Von
kurmay başkanı. Savaş sonrası
Gouraud, Henri: Fransız birliklerinin Sanders:
yayımladığı anıları, cephedeki birçok
komutanı. Seddülbahir'e düşen bir top Yarımada'daki
önemli olaya ışık tuttu.

J
mermisi sonucu sağ kolunu kaybetti ve Türk birliklerinin
cepheyi terk etti. andarma Şehitliği: Anafartalar başkomutanı
bölgesinin kuz eydoğusunda Alman general.
yer alan Kireçtepe Jandarma Müttefik
Şehitliği, savaş sırasında yapılan en der çıkarmasına
mezarlıklardan. Kaç kişinin ve kimlerin karşı yanlış
yattığı bilinmiyor. strateji uyguladığı
gerekçesiyle eleştirildi .

K cephesinde, 6-10
anlısırt (400 Plateau): Arıburnu

arasındaki kanlı
Ağustos
muharebelerin
cereyan ettiği bölge. Türk tarafı toplam
M ahmut Sabri Bey:
Seddülbahir cepheSindeki kıyı
vuruşmalarında ve 1. Kirte
7164 kişi zayiat vermişti. Avustralyalıların Muharebesi'nde büyük fedakarlıklar
Lone Pine anıtı buradadır. gösteren tabur komutanı.
Kadri Bey: Gelibolu Jandarma taburunun Malone, William George:
komutanı yüzbaşı. Kireçtepe muharebeleri Conkbayırı muharebelerinde Yeni
sırasında şehit oldu. Buradaki şiddetli Zelandalı yarbay. Burada öldü.
savunmanın mimarı kahraman.

H amilton, Ian: Müttefik orduları

başkomutanı. Gelibolu seferinin
askeri sorunılusu. Başarısızlığı
üzerine 1915 Ekim'inde görevden alındı.
Halis Bey (Ataksor): İlk gün
muharebelerinde önemli başarılar
gösteren 27. Alay'ın tabur komutanı.
Anburnu Raporu kitabı, literatürün önemli
kaynaklarındadır.

aı e
L Burnu üzerindeki tepecik. 6
Baba: Küçük Kemikli

Ağustos'taki ikinci çıkarma

N usrat: 7-8 Mart 1915 tarihinde
Erenköy koyuna döktüğü
mayırılar, 18 Mart'ta başlayan

sırasında İngilizlerin ilk ele geçirdikleri büyük deniz saldırısında, Müttefik

yer. Bugün aynı adla anılan bir İngiliz donanmasının büyük zayiat vermesine yol

mezarlığı bulunuyor. açtı. Savaşın gidişatını değiştiren gemi.

NTV TARiH NiSAN 2009 59

 O yalama muharebesi: 25-
27 Nisan arası Fransızların
Anadolu yakasında,
Kumkale'de
6-10 Ağustos 1915 tarihleri
devam eden ve 2280 Türk askeri
şehit olduğu Kan lı sı rt muharebeleri

gerçekleştirdikleri
ve buradaki Türk
kuvvetlerinin Yarımada'ya transferini
geciktirmeye yönelik hareket.
••
O lümler: Türk ordusu 101.709
şehit verdi. Müttefiklerden
50.946 kişi öldü veya kayboldu.
Her iki tarafın, yaralılar ve hastalar da
dahil toplam zayiatı 1 milyon kişinin ~:
üzerine çıktı.

P
ınariçi Koyu (Y Sahili):
MüttefiklerirıSeddülbahir
bölgesinin batısında 2000' den
fazla askerle çıkarma yaptıkları küçük
koy Buradan Alçıtepe'ye doğru
bir saldırı gelişmemesi, İngilizlerirı
talihsizliği, Türklerin şansı oldu.

R iver Clyde: 25 Nisan 1915

tarihinde, içindeki İngiliz
askerleriyle Ertuğrul Koyu'nda
karaya oturtulan ticaret gemisi. Bu İsabet sonrası mermi vinci arızalanan çıkarma sonrası yüklendikleri tepe.
"Truva atı" girişimi felaketle sonuçlandı. topa, 215 kiloluk mermiyi sırtlayarak Kanlı çarpışmalarve karşılıklı el

S impson Kirkpatrick:
bölgesinde görev yapan
Arıburnu

Avustralyalı sıhhıye eri. Ateş

yerleştirdi.

S efik Bey (Aker):

çıkarmasına
Arıburnu
ilk müdaheleyi yapan
değiştirmelerden sonra Türklerde kaldı.

Yahya çavuş: Seddülbahir'deki ilk gün

çarpışmaları sırasında,63 arkadaşıyla
altında çalışırken vuruldu, savaşın simge
isimlerinden biri oldu. - alayın komutanı. Muharebelerin
devam ettiği 8 ay boyunca cephedeydi.
Sevk ve idarede büyük başarı gösterdi.
savunmaya ara vermeyerek, tarihe geçti.
Ertesi gün sağ kalan birkaç arkadaşıyla
geri çekildi.

T
Seyit Onbaşı: 18 Mart deniz
muharebesinde Rumeli Mecidiye ekke Koyu (W Sahili):
Tabyası'nda görevli asker. Seddülbahir' deki iki ana çıkarma
~ koyundan biri. Kuvvetli Türk ~
direnişi İngilizleri burada da geciktirdi ve
arkadaki savunma birliklerine organize
olma zamanı kazandırdı.

U nWin: Ertuğrul Koyu 'na

yapılan çıkarma sırasında,
River Clyde gemisinin karaya
oturtulmasından sorumlu İngiliz binbaşı.
Yoğun ateş altında uzun süre çalıştı.

V ehiP Paşa:
Alçıtepe
Seddülbahir-
bölgesinin grup
komutanı olarak önemli

Z
ığındere (Gully Ravine):
yararlıklar gösterdi. Kuzey grubu Yarımada'nın gürıeyinde, Ege'ye
komutanı Esat Paşa'nın kardeşidir. dökülen ve muharebeler sırasında

Y usufçuk Tepe (Scimitar

Hill): İngilizlerin 6 Ağustos
günü gerçekleşen ikinci
çok şiddetli çarpışmalara sahne olan
dere. Türk ordusu bu bölgede 8200 şehit
verdi.

60 NTV TARiH NiSAN 2009

ÇANAKKALE 94. YIL

Gallipoli

~
' O>
o
Ö

Y
--------------------~~~~~~ ~

arbay Doughty-Wylie muharebelerin ikinci

gününde, bugün üzerinde yattığı tepeyi almak
isterken öldürüldü. Türkiye'de diplomatlık
yapmış, savaşta silah taşımayan özel bir insandı.

komutanı sayesinde, arkasında dünyanın

MUZAFFER ALBAYRAK
Bugün Seddülbahir köyü meydanından
Yahya Çavuş Abidesi'ne giden yolun
başındaki kısa yokuşu tırmanıp düzlüğe
ulaştığınız yerde, hemen sağınızda; Ça-
nakkale Savaşı esnasında en fazla isim
verilen küçük tepeyi görürsünüz. Kaçır­
manıza imlcin yok; zira üzerinde eski bir
su deposunu taşıyan büyük bir direk bu-
lunuyor. Yakın zamanlara kadar buradaki
iki selvi ağacının yerinde ise yeller esiyor.
İngilizler savaşın ilk günü, 25 Ni-
san 1915'te hemen aşağıdaki Ertuğrul
Koyu'na çıktıklarında, bu küçük tepe sa-
vunmanın belkemiğini oluşturmuş; Türk
askerleri bu bölgedeki İngilizleri ertesi
sabaha kadar kıyı şeridine çakarak Alçı­
tepe ve Kilitbahir Platosu'nu korumuş;
Mezarın 1919'daki hali Mahmut Sabri adındaki kahraman tabur
en güçlü donanması bulunan ve kendi-
sinden sayıca altı kat üstün olan düşma­
na bir daha asla telafi edemeyeceği bir
zaman kaybettirmişti. Mahmut Sabri 26
Nisan günü, yanında sağ kalan az sayıda
askeriyle birlikte, saat 14.30'da bu tepeyi
terk etti.
Bugün tepede dikkat çeken şey ise,
etrafı ince bir zincirle çevrili bir mezar-
dır. Çanakkale'de muharebe alanlarında
ki mezarlıklar dışında tek mezar budur.
Burada yatan kişinin hikayesi de belki sa-
vaşın en hazin hilciyelerden biridir.
İngiliz Yarbay Charles Hotham
Montagu Doughty-Wylie her bakımdan
özel bir insandı. 1868'de doğdu; parlak
bir askeri kariyerin ardından, 1904 yılın­
da Hindistan'da Lilian Wylie ile evlendi
ve eşinin soyadını da kendi soyadıyla ~
NTV TARiH NiSAN 2009 61
ÇANAKKALE 94. YIL
Gallipoli
D oughty-Wylie'nin
karısı Lilian,
eşinin ölümünden
sonra, savaş
sürerken mezarını ziyarete
geldi ve 1927'ye kadar
Türkiye'de kaldı. Kızılhaç
dispanserinde çalıştı;
mezarın bulunduğu arsayı
almaya çalı ştı.
Arşiv belgelerinden, trajik
bir hayat kesitinin hikayesi.
Yarbay Doughty-Wylie ve eşi Lilian Wylie,
evliliklerinin ilk yıllarında ...
62 NTV TARiH NisAN 2009
birlikte taşımaya başladı.
Doughty-Wylie Türkiye ile 1896'da as-
keri diplomat olarak gittiği Girit'te tanıştı.
1906 yılında konsolos yardımcısı olarak
Konya'da ve Mersin'de bulundu. 1909 yı­
lında Mersin'de görevliyken patlak veren
Ermeni olayları üzerine Adana'ya gitti ve
burada elinden geldiğince tarafları sakin-
leştirmeye çalıştı. Silahların patladığı, ev-
lerin yakıldığı bir ortamda sokağa çıkarak
kendini olayların ortasına attı ve bu sırada
yaralandı.
1912-13 Balkan Savaşları sırasında
Türk ordusunda İngiliz Kızılhaç görevlisi
olarak bulundu ve hizmetlerinden dola-
yı padişahtan tarafından ikinci rütbeden
Mecidiye Nişanı, İngiltere kralından da
"Companion of the Order of St. Michael
and St. George" (CMG) madalyasını aldı.
Bu savaşta eşi Lilian da gönüllü hemşirelik
yapmıştı.
Doughty-Wylie 1. Dünya Savaşı başla­
dığında 46 yaşındaydı ve yarbay rütbesiyle
İngiliz ordusunda Royal Welch Fusiliers
Alayı'na katıldı. Artık Türklerle
beraber değil, onlara karşı sava-
şacaktı. Çok iyi düzeyde Türk-
çe bilmesi, Türkler ve askeri
teşkilatı hakkındaki ayrıntılı
bilgiye sahip olması sebebiyle,
"Gelibolu Seferi"ne hazırlanan
Akdeniz Seferi Kuwetleri Ko-
mutanı Hamilton tarafından
özel karargah personeli arasına
dahil edildi.
J-':I J JJh ibl.
S} '. S!..\.;~· ..;~C&. J~;
..,.J)) ~ı(.\
Dougthy-Wylie'nin karısın ı n ~
Osmanlıcakartviziti: "Madam ~
~~~:~~d~~:i:~ı~~~r;ii~:i~~ri ~
Ordusu i Dersaadet"
Doughty-Wylie 25 Nisan günü Er-
tuğrul Koyu'na yapılan çıkarma başarılı
olmayınca, ertesi gün Seddülbahir köyüne
yapılacak saldırının komutasını üst1endi.
Savaş sırasında Seddülbahir köyü, bugün
olduğu gibi Ertuğrul Koyu'na yayılmamıştı
ve evler kalenin doğusunda Morto Koyu'na
doğru yer alıyordu.
24 saattir Seddülbahir Kalesi yıkıntıları
arasında direnen az sayıda Türk askeri köye
çekildi ve Doughty-Wylie komutasındaki
İngiliz birlikleri öğle saatlerinde kaleyi ele
geçirdi. Köyün içindeki son silah sesi de
kesildikten sonra İngilizler duruma hakim
oldular ve önlerinde sadece 80 şehit bula-
bildiler. Bunun iki katından fazla ölü ve bir
o kadar da yaralı vermişlerdi.
Doughty-Wylie ve yanındakilerin bir
sonraki hedefi, yazının başında belirttiği­
miz Harapkale Tepe'ydi.
Saat 14.00'e tepeye doğru saldırı başla­
dı ve Yarbay Doughty-Wylie askerlerinin
önünde, elinde silah yerine sadece bir bas-
ton taşıdığı halde, onları yüreklendirmeye
çalışırken başından vurularak öldürüldü.
İngiliz askerleri yarbaylarını hemen oraya
gömdüler ve Doughty-Wylie'nin mezarı
savaş boyunca muhafaza edildi. Kendisine
OS: ölümünden sonra, İngilizlerin en yüksek
~ nişan kabul edilen "Victoria Haçı" verildi.
c: Muharebelerin şiddetini kaybettiği, so-
ğukların başladığı o yılın 17 Kasım günü,
Seddülbahir'e yanaşan bir filikadan, her-
kesin meraklı bakışları arasında bir kadın
"*
OJ indi. Yüzü bir peçeyle kapalı olan kadın,
 Yarbay Doughty·Wylie
Çanakkale çıkarmasının
hemen öncesinde, Sir
lan Hamiton'la birlikte.

yanındaki bir subayla birlikte Doughty- madığı veya şifahi verilmiş

Wylie'nin mezarına yöneldi ve buraya padişah emrinin bir şekilde
küçük bir çelenk bıraktıktan sonra sahile yerine getirilmediği Tem-
döndü; kendisini bekleyen aynı filikayla muz 1924'te aynı mezar ye-
açıktaki gemilerden birine doğru uzaklaştı. rinin yeniden talep edilme-
Muharebeler boyunca, cephe hattına sinden anlaşılmaktadır.
geldiği bilinen iki kadından biri olan bu Lilian Doughty-Wylie,
kişinin, Doughty-Wylie'nin nesi olduğu bu kez yeni kurulan Tür-
sorusu, çok yakın zamana kadar cevaplana- kiye Cumhuriyeti Dışişleri
namıştı. Aslında sadece iki ihtimal üzerin- Bakanlığı'na müracaat ede-
de duruluyordu: Karısı ya da sevgilisi. rek; "Seddülbahir'de Eski
Doughty-Wylie'nin sevgilisi olan kişi, Kale'de defnedilmiş olan
daha doğrusu ona aşık olan kadın; ünlü eşinin mezarının dört tara-
İngiliz istihbaratçı ve arkeolog Gertrude fından onar metrelik yerin
Beli'di. Aralarındaki ilişki de -her ne kadar kendisine verilme-
bazı Beli biyografi yazarları tarihe ateşli sini talep etmiş, bu
sahneler eklemişseler de- mektup arkadaş­ yere karşılık iste- 27 Mayıs1920
lığından ileri gitmemişti. nen parayı verme- Bayan Dougthy·
Doughty-Wylie'nin karısı Lilian ise ye hazır olduğunu, Wyl ie'ye Sed dülbah ir'de
eşinin ölüm haberini aldığında Fransada, eğer hükümet para bir parça arsa
verildiğine dair
Batı cephesinde bir hastanede hemşirelik almak istemezse sadrazam tarafından
yapıyordu. aynı miktar para-
ı.ttet' ~.ı..d ı'i'tl"•• lıI"q , eorıc.J'1\'1'I& tn, ,1(\ .r ,
cco lI 1o ı. or ÇOıın4 lll; S.cıdı.ıl Bw t ....n.Dtıııv-ty - '1I1 U ' , gönderilen yazı üzerine,
Arşivlerde son bulduğumuz belgeler, yı Türkiye'deki bir E
<J>
ingiltere Fevkalade
o Komi ser li ğ i 'nin
savaş sırasındaki ziyareti gerçekleştiren ki- hayır kurumuna ve-
gösteri len ilgi ve
şinin, Doughty-Wylie'nin karısı Lilian ol- rebileceğini beyan çalışmadan do l ayı
duğunu kesine yakın ortaya koyuyor. etmiştir." ı b . ,. the hoıwı.r t. be , teşekkür ettiği ve
ı. Dünya Savaşı'nın sona ererek mü- Bakanlığın 27 bahsi geçen yazının bir
k opyasının bilgi için
tareke yapılması üzerine, İstanbul'a gelen Temmuz 1924 ta-
Bayan Dougthy· Wyl ie'ye
İngiliz görevliler arasında Lilian Doughty- rihli cevabında; em- g önderi l diğini bildiren
Wylie de vardı. İngiliz ordusunun mezar- sal teşkil etmemesi y azının ingilizce aslı.
lıklar düzenleme birliğinde kendisine bir için mezar yerinin
memurluk bulmuştu . Ocak 1919 ile Aralık verilmesine müsaa-
1920 arasında bu birimde çalışırken eşinin de olunamayacağına
defnedildiği yeri müstakil bir kabir haline dair Genelkurmay
getirebilmek için büyük gayret gösterdi. Başkanlığı'nca gö- ~. lıl1ıı1 .Ut tu ro nlıpı MtoJ.

Osmanlı hükümeti nezdinde teşebbüs­ rüş bildirilmiş ol-

te bulunan Lilian Doughty-Wylie, eşinin duğundan, isteğinin
L. ioııibdau do l' 04" r icier Britıınn j.
mezarının bulunduğu 25x50 metre eb adın­ yerine getirilemeye-
daki arsayı satın almak istemiş, bu hususta ceği Bayan Dougthy- que DeLI( W1Eı, I, si t u(~ " 'led - u}. BııJl l', es l

19 Ocak 1919'da başlayan yazışmalar 27 Wylie'ye bildirilmiştir.

Mayıs 1920'ye kadar devam etmiştir. Me-
zar yerinin satın alınması talebi her ne ka-
dar Osmanlı Genelkurmay Başkanlığı'nca
uygun görülmeyerek olumsuz görüş bil-
dirilmişse de, talep edilen arsanın padişah
tarafından şifahi emirle Bayan Doughty-
Wylie'ye verildiği, İngiliz Fevkalade Ko-
misediği vasıtasıyla bildirilmişti.
Mezarın yerinin Bayan Doughty-
Wylie'ye verildiğini açıkça gösteren belge-
lere rağmen bu durumun resmiyet kazan-
Lilian Doughty-Wylie, eşının
h Phi / 8. eel efflH .
Seddü1bahir'de bulunan kabrinin bulun-
Iİ, ;~'
duğu arsayı almak için elinden geleni yap-
mış, büyük gayret göstermiş; ama buna
muvaffak olamamıştır. Buna rağmen 3 Mart 1920 Con"aoUoop ı .,1o 3 'hr, ır"O
İngiltere'ye dönmemiş, belki de eşinin Dougthy·Wylie'nin mezarının bulunduğu
mezarına yakın olmak için İstanbul'da yerin eşine verildiğine dair padişah
iradesinin bir kopyasının ingiltere
kalmış; 1927 yılına kadar Pendik'te Kızıl­
Fevkalade Komiserliği tarafından Madam
haç tarafından kurulan ve fakir Müslü- Dougthy·Wylie'ye tebliğ edi ldi ğini
man ahaliye hizmet veren bir dispanserin gösteren Fransızca yazı. Yarbayın ismi
"Dolk Wieli" diye yazılmış.
idarecisi olarak çalışmıştır. •
NTV TARiH NiSAN 2009 63
ÇANAKKALE 94. YILlANMA
ANZAC
Bir geleneğin şafağında
Arıburnu sahilindeki Şafak Ayini 1920'den beri yapılıyor.
1923 Nisan'ındaki anma töreni ise, Yarımada'da Müttefik
silahların patladığı son törendi. Türkler ve Avustralyalılar
artık her 25 Nisan sabahı ortak anılara sahip çıkıyor.
BILL SELLARS
25
ANZAC Koyu 2009
Nisan sabahı. Tüfek atış­
ları Arıbumu semalarında
:yankılanıyor. Dar sahilde
Ingiliz, Avustralya ve Yeni
Zelanda üniformaları içinde duran asker-
ler ve denizciler önlerindeki dik yamaçlara
bakıyor. Ve sonra sessizlik.
Tarih 1915 değil; 1923. Sahildeki as-
kerler ve denizciler istilacılar değil, işgalci­
ler. Savaşmak için değil, tam sekiz yıl önce
savaşan ve ölenleri hatırlamak, anmak için
buradalar. 25 Nisan 1923'teki tören, Müt-
tefik askerlerinin karaya çıktığı bu tarihi
sahildeki ilk anma töreni değiL. İngilizler
25 Nisan 1920'den beri her yıl, ölenleri ha-
tırlamak için burada toplanıyorlardı.
1923 töreninde savaşta ölenler için du-
alar okundu, "Last Post" ezgisi eşliğinde
saygı duruşunda bulunuldu ve saygı atışı
Dört yıl önceki yol genişletme ça lı şmaları yapıldı. Gelgelelim bir yıl sonraki 25 Nisan
koyu tamamen değiştirdi. değişikti. Lozan Antlaşması'nın imzalan-
66 NTV TARiH NisAN 2009
masıyla son işgalci İngiliz birlikleri Ekim
1923'te Türkiye'yi terk etmişti. Askerlerin
yerine, ölenlerin akrabaları savaş alanları­
nı ziyarete başladı. Bu ziyaretler 2. Dünya
Savaşı sırasında durdu ve savaştan sonra da
devam etmedi. Tarihi savaş alanları büyük
ölçüde sessiz kaldı.
Savaşın 50. yıldönümünde,I 965 yılın­
da yapılan anma törenleri parlak geçtiyse
de, 75. yıldönümü olan 1990'a kadar büyük
sayılarda ziyaretçi Yarımada'ya gelmedi.
1990'da ise, aralarında 50'den fazla savaş
gazisi bulunan 7000 kişi Şafak Ayini'ne
katıldı. 90'lı yıllardan sonra, savaşa katılan
son asker de öldükten sonra Şafak Ayini'ne
katılım arttı ve son yıllarda ortalama 10 bin
kişiyi buldu.
1915'ten bu yana zaman değişti ,
Arıbumu'ndaki sahil de. 94 yıl önce o
ölümcül sabahta savaşan Türk ve Müt-
tefik askerleri, bugün yaşasalardı bölgeyi
tanımakta çok zorlanırdı. Milli Park Mü-
dürlüğü tarafından 2005'te yürütülen yol
çalışmaları birçok tarihi alanı yoketti ve
araziyi değiştirdi. Bu tahribata ve 2008
sonunda siperleri parçalayan, şehit ke-
miklerini ortalığa saçan yol çalışmasının
yapıldığı Kanlı Sırt ile Conkbayın arasın­
daki benzer vandalizme rağmen; bugün
Avustralyalı ve Türk ziyaretçiler hala Şafak
Ayini'ne katılmak için gelerek ortak anıla­
ra sahip çıkıyor. •
bu tilrnde burnu kırılan adamı

'burnu kırılan adam oynuyor

gerçekler karşınızda NTV Belgesel Kuşağı heyecan verici, sarsıcı yap ı mlarla
dopdolu. Bu filmlerde dublör yok, özel efekt yok.
28. Uluslararası istanbul Film Festivali
NTV Belgesel Kuşağı
6·12 Nisan
Beyoğlu Sinemas.
- LV
www.ntvmsnbc.com
Ka - ıt Uzerinde
••
· ···········EN1Siı\yüR"········· · ············· ·· ··· · ···· ....................................................... .
. ... ....... g ............. . ... ........... . .... ................... ..................................... . .............................................................................. ,

Kayıp bir dilin peşinde

1992'de vefat eden Tevfik Esenç, sıradışı bir dil yeteneğine Abdu"ah Biraderler'in objektifinden ~
i . ı iiıi.
Çerkesler ve bir Osmanlı memuru, .,.
ve hafızaya sahipti. Fransız uzman Georges Dumezil, 1890'lar. · :..,. :
Ubıhça lisanının son temsilcisi Esenç'in yardımıyla,
, I

I"~., ' ~II~ LI

,

~ ~
bu kaybolan dilin özelliklerini kayıt altına alabilmişti.
Ölmekte olan bir dilin kurtuluş hikayesi...
t~~
. ~i-i"'ha. '.~}\.~.
~~~i
--'ı!" " ,,. -·'f
t
i· it <
' ~Jtj"
j:'j
i,

"-" ,
bir avuç insan tarafından kullanılan o dil- . ~ ./' ::\ Q - .~ c: .'_. ... L L i
lerin ezici çoğunluğu, son temsilcileri çekip
gittiğinde, arkalarında hiçbir yazılı iz bırak­
maksızın, birkaç yıl içinde "ölü dil" statüsü-
ne geçmiş olacak. "Küçük bir azınlığın ko-
..Jii..
'V\..
'i •
.' ~ •.
Ilııı· " ~~V."lliji.'i '
i
,;

\
.

!
~· i
r,
~
K'
.
nuşabildiği dilin ölümüyle yitireceğimiz ne
, ~ ~" f '~':-"
,
·r· .

~.' t '~
olabilir" sorusuyla rahatlayacak olanlara, her '

dilin canlı bir organizma olarak kaldığı sü-

rece, bir yandan da özel bir kültürün söz-
··Jr, """""
y~\, ~ ~
i cüsü anlamını taşıdığını anımsatmak ge-
, rekir. Tek bir dilin egemenliğini, sözgelimi \ ..
'"'.1 . )
İngilizcenin günümüzde bu rolü üstlenmiş
olmasını çözüm yolu sayanlara gelince ....
Onlara egemen dillerin de öldüğünü, La-

"
tincenin başına gelenleri ayrıntılara girerek
anlatmak gerekir.
-.
... -
Tevfik Esenç, 1987'de 82 yaşınd ayk e n Ar;zona '---~....::~"""
~, _ı._.t.. _

Daily Star gazetesinde bir röportajı yer almıştı. Werner Herzog'un bu arada, görkemli

2
"Fitcarraldo" fılminin çekim dönemine eş ­
008-2009 dönemecinde, Pompi- lik eden görkemli günlüğü Faydasızın Fet- lerin başında anılan Georges Dumezil,
dou Kültür Merkezi, günümüzün hi de yayımlandı. Amazon yerlileriyle bir- 1925'te Atatürk'ün çağrısıyla İstanbul
önde gelen sinema adamlarından likte çalıştığı o yıllarda, bir gün, ötekilerden Üniversitesi'nde ders vermeye geldiğinde
Werner Herzog'u ağırlıyor. Ana- uzak duran, tek başına şarkı söyleyip dans henüz genç bir adamdır. Altı yıl boyunca
yapıtlarının, çok sayıda orta met- eden bir yerlinin yalnızlığı dikkatini çeker; kaldığı İstanbul'da giriştiği dil çalışmaları­
rajlı ve kısa filminin gösterimine eşlik eden rehberlerden birinden öğrenir durumun iç- nı, Türkiye'den ayrıldıktan sonra da kesin-
yayınların yanında, birkaç dolgun söyle- yüzünü: Kabilesinden tek kişi kalmamıştır tisiz sürdürmüş, 1954-1972 yılları arasın­
şi de okur önüne çıktı bu vesileyle. Söyleşi­ hayatta, kendi dilini anlayan hiç kimse yok- da her yıl ülkemize gelerek alan çalışmaları
lerin herbirinde, yakında girişmeyi umduğu tur artık, paylaşılması olanaksız bir varoluş ­ yapmıştı.

bir kolektif belgesel tasarısından sözediyor sal ve toplumsal yalnızlığın girdabında dö- Rivayet ya da düz gerçek, merakının Ka-
Herzog: Dünyanın dörtbir ucundan yönet- nüp dolanmaktadır. raköy iskelesine yakın bir noktada ayakka-
menlerin katkısını alacağı bir "ölmekte olan Bu trajik öykü beni "Son Ubıh" Tevfik bılarını boyatırken, boyacıların kendi arala-
diller" filmiyle bu olguya eğilmek amacıyla Bey'in serüvenine sürükledi ister istemez. rında konuşmalarından birşey anlayamamış
yanıp tutuşuyor. Sinema, "gidici"ye "kalıcı" Dil uzmanlarının, dil ve kültür tarihçileri- olmasıyla doğduğu aktarılır. Kafkas dille-
bir boyut ekleyebilir gerçekten de. nin yakından tanıdığı, başta Orhan Duru rine, Çerkesçeye, Abazcaya, Us et ve Ubıh
UNESCO her yıl bir raporda, ölmek- çeşitli yazarlarımızın üzerinde konakladığı kollarına uzanacak bir araştırmanın to-
te olan dillere ilişkin tehlike çanları çalar; bir örnek olaydır Tevfik Esenç'inki; başlan­ humları o gün atılmıştır. Dumezil'in, son-
bu yılın verilerine bakılırsa, şu an yeryü- gıcı Cumhuriyetin ilk yıllarına dek iner. radan gelişkin basımlarını hazırlamaktan
zünde konuşulan 6912 dilden 2511'i can- Karşılaştırmalı efsaneler tarihi alanın­ geri durmadığı ilk kitapları Anadolu Belge-
çekişme evresine girmiş durumda. Zaten da Avrupa'nın yetiştirdiği en ağır top isim- leri üstbaşlığını taşır: Laz masalları derle-
68 NTV TARiH NiSAN 2009

mesi, Ubıhça metin derlemeleri, gramer ça-
lışmaları peş peşe günışığına çıkar. Zaman
içinde karşılaştırmalı versiyonları toplamış,
Hacı Yakup köyünden Hüseyin Kozan,
Hacı Osman köyünden Tevfik Esenç'le,
sonra da Sapanca ve Uzun Yayla'daki Çer-
kes ve Abaza köylüleriyle ses kayıtları ger-
çekleştirerek dev bir arşivoluşturmuştur.
Bugün Ubıhça konuşan kimse kalmadı bel-
ki, gene de, yasaklanan You Tube sitesinde
bile Tevfik Esenç'in sesinden bu özgün dili
duymak mümkün.
Tevfik Bey -Dumezil'in sözüne güven
duymamak elde mi- sıradışı bir dil yetene-
ğine ve belleğe sahipmiş. O nsuz Ubıhçanın
gerçekten de ölmesi kaçınılmaz olacaktı. İki
adam, birlikte, alfabesinden gramerine, ya-
nısıra sözlü kültürde varlığını sürdüren ma-
sal ve efsanelerine, toplanabilecek malze-
menin neredeyse bütününe ulaşmışlardı.
UN I VltRS,Te: 0 & ~AAI •.
rlAVA1I1 ET MilIOIIE! DE L'I~snTUT ınml!iOl.oou:.- I.xv.
TUYADI n .hOlla DB 1.1 mmıT 1)'.rrıL'(0L0GII. - LL
o-.-.. DUMJtZIL. _ ."...........-
Ocorıe. DUME.ıu..
_ _ .-..-.<...... .. , _ _"..ı:r- ................... _
c
.
o
.
ı
.
o
_~-
Documents anatoliens
Contes et Legendes sur les langues
et les traditions du Caucase.
des Ou bykhs.
PQl(.lt1ov.::Ulcoı;(XlOlS
Teu"s Oubykhs.
DU CfLfrJ;1 .ıU.TlOf(.o\,L DI LA II!CHOLCJII, scıumı~ tACı.
PARIS .
PARIS. INST ITUT 1) 'l! THNOLO G l f~
I NSTITUT O 'I!TIINO LO G J ı.
IdıSUWı.__ "~III01AII.WI'.rua:ııv~ (I").
Dumezil'in Ub,h Hikayeleri ve Efsaneleri adlı Dumezil'in bir diğer çalışması: Kafkas Dilleri
eseri 1957 yılında basıldı. ve Geleneği Üzerine Anadolu Metinleri.
Dumezil, şanlı College de France'dan sağ­
ladığı bursla Tevfik Esenç'i Paris 'e de gö-
türmüş, orada bir Çerkes dili uzmanıyla
son, canalıcı rötuşları yapmışlardır.
Ubıhça karmaşık yapılı, özgün özellik-
lerini kimi çevre dilleriyle açmış bir dil ola-
rak tanımlanabilir. 83 sessiz, topu topu 2
sesli harften oluşan Ubıhçanın ölüm nede-
nini Tevfik Bey, "Rus çarlarının ve Türkle-
rin bizi sık yer değiştirmeye zorlamaları yü-
zünden dağıldık" sözleriyle açıklamıştı. Son
Ubıhlar, bir biçimde gelip Bandırma köy-
lerine yerleşmişler. Tevfik Esenç, köyünün
muhtarı olmuş. Dumezil'le tanışması bü-
tün yaşamının eksenini değiştirmiş. ı 992'de
öldüğünde, sekiz yıl öncesinde taşını hazır­
ladığı mezarına gömülmüş: "Burası Tevfik
Esenç'in mezarıdır. Kendisi,Ubıhça adı ve-
rilen dili konuşabilenlerin sonuncusuydu."
Dumezil'le yaptıkları ses kayıtlarının
önemini, efsane tarihçisi şöyle tanımlamış­
tı: "Eski Yunanlının, Latinlerin nasıl ko-
nuştuklarını bilemiyoruz; Tevfik Bey saye-
sinde, Ubıhların nasıl konuştuğunu gelecek
kuşaklar öğrenebilecek."
Bu sıradışı buluşma, bu sıradışı ortak
çalışma Ubıhçayı hiç değilse büsbütün yi-
tik bir dil olmaktan kurtarmış. Werner
Herzog'un filmi, ola ki, pek çok ölmekte
olan dile meraklıları yöneltebileceği için de
acil bir proje görünümü kazanıyor.
Tevfik Esenç'le ilgili "Son Sesler" baş­
lıklı bir belgesel çekilmiş, ne yazık ki izleye-
medim henüz. Bir biçimde ulaşabilirim ile-
ride; asıl ona bir televizyon kanalının sahip
çıkması uygun olur düşüncesindeyim . Ama
beni kim dinler: Neredeyse ölü bir kişisel­
dil konuşuyorum.
NTV TARiH NiSAN 2009 69
Hiyeroglif HurOf-1 Berbaiyye Tercümesi, Süleymaniye Kütüphanesi'nde

Hiyeroglif
hakkında ilk ve Mehmed Muhsin, Mısır hiyerogliflerinin
çözülmesinden 73 yıl sonra, 1895 yılında
eserini yayımlar. Geçen 114 yıl içinde,
tek Türkçe eser Türkçede hiyeroglifle ilgili başka bir kitap

ı ır Dikilitaş'ın şifresi
T("'-<t:':'u.J,:,r..>:-o!f.,>."<;,~\:,,;,,.'.ı:ı~I.;.ııı:!Jı.)' Kitapta Sultanahmet
meydanında bulunan
/ Dikilitaş'ın da tercümesi

~<;.;..:..ı~)..:ı.:_
bulunuyor. MÖ 1479-
.u.:.)~~I..... 4:.-
1425 yıllarında Mısır'da
hüküm süren Firavun iii.
~UJl
Tuhtmosis'in kendi adına
S-..ı;...L' ~-!.J"- J (J.f)':-:i ,........... .;.." .. + ...,"',..,
yaptırdığı bu eserde,
..:.J'h~~JC-= .:~ !h.:: __ i ..ı-;u:
~1 ...... .i,;... ~~;";
..:...<4L:..~.:.L,;.;:i '\,\.:.11.u 1 ········~.-.r · ···:·····!1i!i~
firavunun Tanrı Ra tarafından
'\l'.Jj':'

ı;;jf) J.'ıj:-.ı;ii ~ı..ı:!.fJ,.ı.:.. seçildiği ve zaferler

':"'~:Jj.,."ı.ı""(:;:
t.;J!?.,I".'::AJ kazandığı ya zılı. Roma
J..b~}.... I,,;-,ı ').A-'!.:J.ı..,--J.r
J'{&,\~..:.t
imparatoru Theodosius
e.!ı.r'Y~.,1.~iI
v-=:JI.:rIU'>,...ı) "'ıil ...t:lı.l....<).:..,o MÖ 4. yüzyılda Mısır'ı ele
ct;-:I'-ı:s.-~ . (..) J..,?,}"'" .oe....:....:. geçirmiş ve Dikilitaş'ı
~.,.. •..ı.",".)..t!.ıJ.)1 ~J('L....iı..lJ'
....;.r.J./ ""rı.,'..ı'
istanbul'a getirmiştir.
.........~..ı!ıI •.ı.:.s:;1
.:t,-Il,4_~ ..:.....l;-.J.l:i-....ı:
.rA.·;-e.·
.rK:. J.'"~
'\.L.J-.~ ;'}.':'\
:~;ı~~ ~Ji.l\ ~~ i····· ··· ··u~._.)... ... ..,-.".
tarafından kaleme alınmış .
L!ı;J:ı.) ~ l,,:,:.;.. -4:'I···· ··········,H··· ·· ~...!I
;i)~,ı:.:ı:...L 11 4 sayfalık eser Kahire'de
~J..ı:·oll:J;-1 .;.ı...:...=:\<ı;-.r ~~ J.Jr !........... "", .., ......"'-~
"):' ,.................,+ ......'1'. Bulak Matbaası'nda ba-
"'".., ,..............:.<.,. . ... sılmıştır. Bandırmalı olan

J~./.u..
::t.:;;: i···············,,·!······ Mehmed Muhsin, Os-
~~ c:..-, ',".ı.,~ manlı Devleti'nin Mısır
<L\ S;--=::I ~.r
.1.,,;,' Yüksek Komiserliği'nde
~i <,'.!'...._..~
............

c:.:~' I··········*· ~········I

katiplik yapmış, daha sonra
da Babıali'de görevalmıştır.
Hakkındaki bilgilerimiz
sınırlıdır. Yazarın Afrika
Delili isimli başka bir eseri
daha vardır.

N
Huritf- ı Berbaiyye'nin
apolyon'un 1789 yılındaki se- giriş bölümünde yazar, hiyeroglifın birçok
ferinde yanında getirdiği bi- dilde çevirisinin yapıldığı halde Türkçede
liminsanları sayesinde Mısır böyle bir çalışmanın bulunmamasına deği­
arkeolojisinin temelleri atıl­ nir ve bu eksikliği gidermek için hiyeroglif
mış ve ilk belgeler Deseription de L'Egypte üzerinde çalışan Batılı ve Doğulu bilimin-
1808-1825 (Mısır'ın Tasviri) adlı eserde sanIarının kitaplarından yararlanarak eseri
yayımlanmıştı. Champollion'un 1822 yı­ hazırladığını belirtir.
lında hiyeroglifleri çözmesinden sonra ise Kitap iki bölümden oluşmaktadır:
biliminsanları Mısır tabletlerini okumaya gramer ve sözlük. Yazar gramer kısmına
başlamış ve yeni tabletlerin ortaya çıkarıl­ geçmeden önce eserin giriş bölümünde hi-
ması için arkeolojik kazılar yapılmıştı. yeroglif yazısının çözümü ile ilgili olarak
Hiyeroglif Huritf-ı Berbaiyye Ter- tarihi süreci anlatır. Bu bölümde tabletlerin
cümesi adlı kitap, hiyeroglif hakkın­ bulunma süreciyle ilgili olarak ayrıntılı bil-
da yazılmış bilinen ilk Türkçe eserdir. giler veren yazar, başta Champollion olmak
1895 yılında yayımlanan eser, Meh- üzere yazıların çözümü için uğraşan Batılı
med Muhsin isimli bir diplomat bilginlerinin çalışmalarından bahseder. Bu

jı~,--
(.-/,)
ını':"
114 sayfalık eser, 114 yıldır aşılamadı.
konuda bizde çalışma yapılmamış
sından yakınan yazar, eserini bu boşluğu
doldurmak için yazdığı nı belirtir.
Kitabın birinci bölümünde hiyeroglif
yazısını oluşturan fonetik, ideografik ve
determinatif unsurlar detaylı olarak açık­
lanmış, okunuşları ve anlamları verilmiştir.
Kitabın ikinci bölümü hiyeroglif sözlüğü­
nü içermektedir. 26 sayfalık bu bölümde
toplam 488 kelimenin Osmanlı Türkçe-
sindeki okunuşları ve anlamları verilmiş ­
tir. Eserin son kısmında Sultanahmet'teki
Dikilitaş'ın Osmanlı Türkçesindeki kar-
şılığını gösteren dört sayfalık kısa bir
bölüm bulunmaktadır. Söz konusu belge
Dikilitaş'ın Türkçedeki ilk çevirisidir.
Mısır'ın yaklaşık 300 yılOsmanlı
Devleti'nin yönetimi altında yaşamasına
rağmen bu kadim tarihe Osmanlı'nın ilgi
duymaması fazla düşündürücüdür. Gerçi
Osmanlı dönemi Mısır tarihi çalışmaları
yadsınamayacak ölçüdedir, ama bu çalış­
maların hiçbiri müstakil olarak hiyeroglifi
konu edinmemiştir. Bu durum Osmanlı
dönemi Mısır tarihi çalışmalarının "siyasi
tarihııle sınırlı kaldığı yargısını kuvvetlen-
dirmektedir.
Champollion'un hiyeroglifleri çözme-
sinden sonra bu yazı üzerindeki gramer ve
lugat çalışmaları özellikle Batılı bilginler
tarafından gerçekleştirilmiş ve böylece
Mısırbilimin temelleri atılmıştı. Hiyeroglif
Huruf-ı Berbaiyye Tercümesi hem müsta-
kilolarak ilk defa hiyeroglifi konu edinmiş
hem de bunu sistematik bir düzen içinde
vermiştir.
Bugün Türk üniversitelerinde Mısırbi­
limi kürsüsünün olmaması bir yana, Mısır
hiyeroglifleri hakkında yazılmış bir tek
eser bile bulunmuyor. 2009 yılı itibariyle
Mısır hiyeroglifleri hakkında yazılmış ilk
ve tek Türkçe eser, HiyeroglifHuruf-ı Ber-
baiyye Tercümesi'dir.
Sahaftan NEDRETİşLİ
Fenni Eğlenceler ve Musavver Fenni Eğlenceler isimleriyle
1890'larda yayımlanan kitaplar, ailelerin evlerinde vakit
geçirmek için kolaylıkla uygulayabilecekleri birtakım ilginç
deneyleri biraraya getiren tercüme eserlerdi.
•
1
9. yüzyıl sonu, 20. yüzyıl başında İs­ Fenni Eğlenceler evdeki birtakım eşyalar ile
olma- tanbulluların hoşça vakit geçirmek, fizik ve kimya kurallarından yararlanarak
eğlenmek için pek fazla olanakları gerçekleştirilen eğlendirici deneyleri tarif
yoktu. Evlerde ancak belirli oyunlar etmektedir. "Çifte küreler, delikli kağıt,
oynanabilir, halk hikayeleri anlatılır veya renkli halkalar, buharlı yumurtalar, buzlu
İslam ulularının hayatlarını konu alan ayna, müteharrik zarlar, sabun köpüğüyle
menkıbeler okunurdu. mum söndürmek, cimnastik oyunu, ateş ile
Biraz da evde geçirilen bu saatleri zen- resim yapılır mı" gibi başlıklarla yüzlerce
ginleştirmek maksadıyla, o dönemde ya- oyun ve deney, tarifleriyle bu kitaplarda yer
yımlanan ilginç kitaplar vardır. Bunlardan almaktadır. Ütücüyan, Dökmeciyan, Oksan
biri de Sabah gazetesi ve Maarif Dergisi gibi ünlü Ermeni sanatkarlar tarafından
yazarlarından Avanzade Mehmed Süley- yerli yapım klişelerle de süslenen bu eserler,
man Efendi'nin çevirip bastırdığı Tom Tit bilgisayarsız, TV'siz, DVD'siz yaşadığımız
adıyla yazan Arthur Good'un (1853-1928) yılların önemli yadigarlarıdır.
eseridir. La Science Amusan-
te 2. Serie: Cent Nouvelles
Experiences (Eğlenceli Bi-
lim 2. Seri: Yüz Yeni De-
ney) ismiyle Paris'te basılan
bu eser, Musavver Fenni
Eğlenceler adıyla Türkçeye
çevrilmiştir. ilk baskının ilk
cildi Kasbar Matbaası'nda
1892'de basılır; diğer ciltler
de 1893 ve 1894'te piyasaya
çıkar.
Kitabın ikinci baskısı
ise Mihran Efendi'nin Ci-
han Kütüphanesi tara-
fından 1904'te Fenni
Eğlenceler adıyla ya-
yımlanır.
Daha çok popüler
kitaplar kaleme alan
Avanzade, kitabın
önsözünde "vakit
geçirmek sırf adi
eğlencelerden ibaret .",.
olmayıp, isminden de
anlaşılacağı vechile
esası fenne müstenid
--
---
Jk;L .J...$! o,)\j .j1~1
. .)'J'ı.. ~;., <iL ..\!.. .:.)\1;., ~ı:
[dayanan] birtakım ~-
deneyler de yapılabi­ 6J:~J
lir" der. Yo.)~;"":"""~Jı..,,:,~ ( cr.~~~)
H').
1..$",
 Sam Stall
UYGARııGı DEGISTiREN
100 KEDi
tk'uYAlr t?tr, ~'; Jj~N.l;;Tm ~/"*I'"
Uygarlığı D eğiştiren
100 Ke.dJ .
Yazar: Sam Slall
Çeviren: Ayşen Anadol
Can Yayınları
132 sayfa, 12.50 TL
MELDA BAGDATLI
N
TV Tarih: Kitapta
birbirinden ilginç
100 kedi öyküsü
var... Adı olan ilk
kedi Necmi'den uzaya fırlatılan
ilk kedi Felix'e ... Tarihe iz bı­
rakmış kedilerle ilgili bir kitap
yazma fikrini nasıl buldunuz?
Bekir Coşkun: Hayvanlarla
ilgili yazılan her kitap bir hay-
vansever olarak tabii beni çok
mutlu ediyor. O yüzden iz bı­
rakmış kediler hakkında yazılan
kitabı ben de ilgiyle okudum.
MB: Amerika'dan Uzak-
doğu'ya, ingiltere'den Bur-
ma'ya birçok kedi var kitapta.
Peki, Türkiye'den hangi kedile-
rin öyküsü eksik?
it
~ .:M:«
e ~
e,.
· *. .: O'
~~ ..••••. .*.•
Elin kedisi aya,
bizdekiler sokağa
Dünyada bilim , tarih, sanat ve
birçok alana etki et mi ş özel kedilerin
hikayeleri bu kitapta. Yazar Bekir
Co ş kun, Tü rkiye'den de özel bir kedi
olan D um a n'ın bu kitapta yer a lm as ı
g e re ktiğini söylüyor.
BC: Kitabın yazarı yabancı
olduğu için, daha çok hayvan-
ları önemseyen ülkelerden se-
çim yapmış. Türkiye'ye gelince,
örnek verecek birçok kedi var.
Mesala Duman ... Dumanın
öyküsü çok çarpıcı. insanoğlu­
na ders veren gerçek bir öyküsü
var.
Bir zamanlar bir evi, bir
sahibi olan Dumanın bir gün
gözlerinde sorun çıktı, göremez
oldu; sağa- sola çarpıyordu. Sa-
hibi onu veterinere getirdi; ba-
kamayacağını söyledi; arkasını
döndü gitti. Duman sahibi-
nin arkasından bir süre ağladı.
Gözleri görmediği için duvar-
lara çarpa çarpa evinin yolunu
bulmaya çalıştı, beceremedi. Ve
••
o veteriner kliniğinde kaldı.
Aradan zaman geçti. Bir
gün, bir başka vicdansız insan,
üç minik yavruyu sokağa bı­
rakmıştı. Veteriner Canan, o
. . : .-,
tt' ,
yavruları da Duman ın yanına
bıraktı. Bir süre sonra, yavrular
sağa-sola dağıldıkça, Dumanın
havayı koklayarak, seslere doğ­
ru giderek, etrafı patileriyle
yoklayarak yavruları arayıp
bulup, sepetlerine geri getirdi-
ğini gördüler. Duman geceleri
yetim yavruları kucağına sırala­
yıp yatıyordu. Gündüzleri pa-
tisiyle onları yoklayıp, tamam
olduklarını görün-
ce rahatlıyor; biri-
si uzaklaşacak olsa,
etrafa çarpa çarpa
bulup getiriyor. Hiç
anne olmadığı halde,
şimdi Duman'ın üç
yavrusu var.
Duman'ın öykü-
sü TV kanallarında
da yer aldı. Böyle bir
kitapta yer almasını
isterdim.
MB: Kitapta-
ki "en siyasi" kediyi
seçmek istersek, Be-
yaz Saray'ın "first-
Erm itaj'ın muhafız kedileri.
kedi"lerini mi, Kazan işçileri
Sendikası'na üye olan Kir-Pas'! tün kediler eşittir. Ağızları var
mı tercih etmeliyiz? dilleri yok, ama duyguları ve
BC: Beyaz Saray'ın first
kedisi ne yazık ki şimdi bırakın
Saray'ı, Clintonların evinde
bile değiL. Bence Kazan işçileri
yetenekleri birdir.
MB: Kedi soyunun deva-
mı açısından evlilik şart mıdır
sizce? Yoksa Taylandlı Phet ile
Sendikası' na üye olan Kir-Pas'! Ploy boşuna mı evlendirildi?
tercih etmeliyiz. Sonuçta sendi-
kacı olduğuna göre işçi sınıfına
ve yoksula daha yakındır.
MB: Peki Ermitaj'ın
BC:Hayvan haklarına saygı
duyan ve hayvanları seven ül-
kelerde kedilerin çiftleşmesin­
de hiçbir sakınca yoktur. Ama
fedakar muhafız kedileri mi, bizim gibi hayvanlara eziyet
yoksa sinema emekçisi kediler eden bir toplumlarda, hayvan-
midir "en sanatkar" payesini ları sağlılığında evlerine alıp,
hakeden? hastalandığında ya da sıkıldı­
Be: iş sanata gelince, "en ğında sokağa atan ülkelerde, ne
sanatkar" payesini şu ya da bu yazık ki çiftleşmeleri (evlenme-
kediye vermek doğru değil; bü- leri) sakıncalı olur.
 YENİ ÇıKANLAR

ARAŞTIRMA Keltler
Türk'ün Soy Ağacı Venceslas Kruta
Ebu'l-Gazi Bahadır Han Dost Yayınları
İlgi Kültür Sanat Yayınları 140 sayfa, 7.50 TL
272 sayfa, 18 TL Çanakkale Savaşı
Modern İran Tarihi Günlüğü
Ervand Abrahamian İsmail Bilgin
Türkiye İş Bankası Timaş Yayınevi
Yayınları 480 sayfa, 17 TL FELSEFE
320 sayfa, 16 TL Descartes
İpsiz Recep "Emice" Tom Sorell
Tek Partili Cumhuriyet Mümin Yıldıztaş Dost Yayınları
Mahmut Goloğlu Yeditepe Yayınevi 145 sayfa, 7.50 TL
16. Yüzyılda Türkiye İş Bankası 168 sayfa, 10 TL
Adriyatik'te Korsanlık Yayınları Söylemek ve Yapmak
ve Eşkiyalık 440 sayfa, 18 TL Cengiz Han ve Modern (Harvard Üniversitesi
Senjli Uskoklar, Catherine Dünyayı Anlamak 1955 William James
Wendy Bracewell
İstanbul Bilgi Üniversitesi
Yayınları
TIBBİ
MUCtzELER
- Jack Weatherford
İnkılap Kitabevi
352 sayfa,I 9 TL
Dersleri)
John Langshaw Austin
Metis Yayınları
471 sayfa, 26 TL

Bütün Türk Halkları

A. V. Superanskaya,
IJ (

T'l'T..u.ındon Y.....
Dq/tI!ı'mlOO~
ROMAN
Kayıp Cennet
(Smyrna 1922 Hoşgörü
200 sayfa, 13.50 TL

çİZGİROMAN

L. N. Lezina Kentinin Yıkılışı)

Selenge Yayınları Giles Milton
585 sayfa, 40 TL Tıbbi Mucizeler Şenocak Yayınları
(TıpTarihinden Yaşamı 271 sayfa, 20 TL
liifii !.ISli Ji.UI
DfiNDEN BUGfiNE Değiştiren 100 Gelişme)
Alex Straus, Eugene W. Cemal Paşa ve Ermeni
Straus, Domingo Yayıncılık Göçmenler
420 sayfa, 20 TL Hikmet Özdemir
Remzi Kitabevi Ustura Kemal (İşgal
Çanakkale Savaşı'ndan 254 sayfa, 15 TL İstanbul'unda İsimsiz
Alman Dersler (Harp Kahramanlar)
Akademisi 1934-1935 Haldun Sevel
Dünden Bugüne Tedrisatmdan) Cinius Yayınları
Çingeneler Fahri Belen 300 sayfa, 42 TL
Suat Kolukırık Yeditepe Yayınevi
Ozan Yayıncılık 224 sayfa, 13 TL SANAT
160 sayfa, 10 TL Batıya Göçün Sanatsal
HATıRAT Evreleri
Jozef Stalin Söylence 2. Abdülhamid'in Kanuni Sultan Doğan Kuban
ve Gerçek Hatıra Defteri Süleyman Türkiye İş Bankası
William B. Bland Örgün Yayınevi Feridun Fazıl Tülbentçi Yayınları
Su Yayınları 504 sayfa, 20 TL İnkılap Kitabevi 392 sayfa,19 TL
304 sayfa, 15 TL 680 sayfa, 28 TL

ÇOK SATAN KiTAPLAR

Türklerin Tarihi/ Pasifik'ten Yalancı Tanıklar Kur'an'ın incil ve Tevrat'ın Tarih-lenk (Kusursuz Yaveri Atatürk'ü
Akdeniz'e 2000 Yıl Kahvesi Sumer'deki Kökeni Yazarlar, Kağıttan Metinler) Anlatıyor
Jean-Paul Roux Vedat Türkali Muazzez ilmiye Çığ Y. Hakan Erdem Salih Bozok
Kabaıcı Yaymevi Turkuvaz Kitap Kaynak Yaymlan Doğan Kitapçılik Doğan Kitapçllık

NTV TARiH NiSAN 2009 73

 Kitap
............. . . . . . ..... .. ....... . .. . ............ . ....... . .. ..... ...... . .. ... .......... ......... ... . . .... ... .. ... . ..... . . .. . ...... . . ... . . . . . . . . . . .. . . . ......... . . .......... . .... . .. . . ... . .....

Ortadoğu'ya
Batı'dan değil bakmak
Ortadoğu'yu Anlamak Ilan Pappe, israil'in en özgün, bağımsız ve sözünü sakınmayan
Ilan Pappe tarihçilerinden. Son kitabında yıllardır Ortadoğu meselesini belli
Çeviri: Gül Atmaca
şekilde yan sıtan Bat ılı kriterleri eleştiriyor ve bölge insanının
NTV Yayınları
425 sayfa, 22 TL sorunlarını gündelik hayatın gerçeklerini de analiz ederek ele alıyor.

Tiyatro, sinema, radyo ve tele-

l\1~!E: HÇl!~{J~ÇY .

T ürkiye'de Ortado-
ğu ve Ortadoğu
çalışmaları
yıllardır
uzun
ihmal
edilen alanların başında gelir.
vizyonun dönüştürücü gücünü
anlatıyor.
Kısacası Ilan Pappe, sıra­
dan insanlarının, günlük hayatı
üzerinden de Ortadoğu'nun
analizinin yapılabileceğini or-
Son 10 yılda, özellikle Irak'ın taya koyuyor. Uzun yıllardır
işgalinin ardından Türkiye'de "oryantalizm" çalışmalarının
Ortadoğu'ya yönelik ilgi gi- temel argümanını oluşturan
derek arttı. Bölgeyle ilgili öz- Batılı değerlerle bölgenin şe ­
gün ya da tercüme onlarca killendirilebileceği, bu kriterler
kitap raflardaki yerlerini aldı. içinde bölgenin gelişip "uygar-
Irak'ın işgali sonrası, bölgedeki laşabileceği" iddia edilmişti.
tüm dengeler bozularak zaten Bölgenin kendi iç dinamiğini
kaygan ve kırılgan olan siya- Bush'un Bağdat ziyaretinde Iraklı gazeteci Muntadar el-Zeydi kendisine görmezden gelen, insanlarını
si zemin işgal, savaş ve şiddet ayakkabısını fırlatmıştı. Zeidi'nin 18 Mart'ta 3 yıl hapis cezas ı kesinleşti. sürekli şiddet üretmekle suçla-
yoluyla yeniden düzenlenmeye yan bu önyargılı, zaman zaman
çalışıldı, çalışılıyor. Öte yan- Ilan Pappe, İsrail'in en guluyor. Kitap bu temel bakış ırkçı bakış açıları eleştiriliyor.
dan 1948'den bu yana İsrail'in özgün, bağımsız ve sözünü açısından yola çıkarak kaleme H ayfa Üniversitesi'nden
Ortadoğu politikası hem siyasi sakınmayan tarihçilerinden alınmış . Bildik, kronolojik bir ayrıldıktan sonra Exeter
alanda hem de vicdanlarda bü- (bu aralar ülkesinde çok tepki sıralama yapan ve olanları sa- Üniversitesi'nde görev yapan
yük tepki topluyor. Filistin me- topladığı nı da ekleyelim) . Bu dece neden sonuç ilişkileri ile Pappe'nin kitabı, Ortadoğu'ya
selesi çözülmek bir yana daha önemli kitabında Ortadoğu'ya ortaya koyan çalışmalardan de- bakmak isteyenler için bir ilk
da içinden çıkılmaz bir hale yaklaşımları eleştirerek Ba- ğiL. Tarihi olguları, gündelik si- adım, bir ön okuma niteliğin­
getirilerek, Filistinlilerin hak- tılıların kendi bakış açılarına yaseti, kadın meselesini anlat- de önemli bir çalışma. Orijinal
ları yıllardır göz göre göre gasp göre bölgeyi yorumlamaya ça- maya çalışıyor. Pappe bölgenin ismi Modern OrtadoğU olan bu
ediliyor. Irak'ın işgali bölgede lıştıklarını belirtiyor. Pappe siyasi ve ekonomik tarihini an- çalış manın Türkçe isminin, ki-
din, mezhep ve etnik gruplar modernleşme süreçlerindeki latırken arkasına kırsal tarihini tabın kendi derdini anlatması
üzerinden siyaset yapılmasına tüm yaklaşımların tek başına de ekliyor. Kent yaşantılarını açısından çok başarılı oldu-
yol açarak bölgede yeni kırılma Ortadoğu'yu anlatmakta yeter- anlatmadan geçmiyor. Bu tür ğunu da söylemek gerekiyor.
ve gruplaşmaların altyapısı­ li olmadığını, bu yaklaşımların kitaplarda pek rastlamadığımız Çünkü, OrtadoğU'yu Anlamak,
nı oluşturdu . Petrol bölgedeki harmanlanarak ele alınması, ya da her biri tek tek bir kitap olan biteni gerçekten anlamaya
egemenlik için hala en gözde bölgenin kendine özgü koşul­ olabilecek konulara yer veriyor: çalışmak, bölgeyle ilgili sıkça
gerekçe. Yani bölgede kartlar larının, dinamiklerinin gözardı Popüler kültür, müzik, dans ve duyduğumuz klişeleri sorgu-
birileri tarafından yeniden ka- edilmemesi gerektiğini belir- şiirin Ortadoğu insanını na- lamak için yeni bir başlangıç
rılıyor. terek Batı tarzı klişeleri sor- sıl şekillendirdiğini irdeliyor. imkanı sunuyor.

74 NTV TARiH NiSAN 2009

 Prof. Dr. Mete Tunçay 'Mustafa'yı değerlendirdi

Yalnız ve mutsuz
Atatürk saptaması doğru

Mustafa
C an Dündar'ın hazır­
ladığı "Mustafa"yı
(bir DVD, bir kitap
ve bir albüm) seyret-
tim ve okudum. Çok da beğen­
arşivlerden
mış,
na
malzeme toplan-
belgesel fı1m parçaları­
canlandırmalar

Can Dündar
dim.
NTV Yayınları
232 sayfa, 15 TL Elbette, bu çalışma Mus-
tafa Kemal Atatürk'ün eksik-
siz bir yaşam öyküsü değil;
Milli Mücadele'nin ve erken
Cumhuriyet yıllarının tarihi
hiç değil! İnsanüstü diye gös-
terilen Atatürk'ün - belki biraz
magazine kaçarak- insani bo-
yutlarını vurguluyor. Bir hayli
emek harcanarak resmi ve özel
lerin çevirileri,
eklenmiş;
Fransızca ve İngilizce metin-
Osmanlıcaların
sadeleştirmeleri yapılmış .
Gerçi
metinler ve görseller arasında
ufak tefek takdim-tehirler de
yok değiL.
Türk basınında "Mustafa"
hakkında yazılanlara ve söy-
lenenlere baktım . A1eyhinde-
ki değerlendirmeleri haksız
buldum. Lehindekilere ekle-
mek istediğim pek bir şey yok.
Atatürk'e izafe edilen ana fikir,
yani vahiy dinlerinin beyhu-
deliği, hakikatin akılcı ve po-
zitivist bir anlayışla aranması
gerektiği savı, bana doğru görü-
nüyor. Yansıtılan, ı 930'lardaki
yalnız ve mutsuz Atatürk
imgesi de haklı bir saptama.
Onun, Sokrates'inki gibi bir
iç-daimon'u olduğunu, onca
övgü ve alkış arasında, zaman
zaman aradığını, özlediğini bu-
lamamış olmanın bunalımını
yaşadığını, Can Dündar bence
iyi anlatmış. Ayrıca "Mustafa",
Atatürk hakkında kesinlikle
son söz değil.

NTV dergilerine İki dergiye

birden
abone olnıak için abonelikte
ekstra %10
indirim
çok sebebiniz var!
İstediğiniZ Eski
adrese sayüarı
teslim temin etme
fırsatı
ı yıllık abonelik fiyatı ı yıllık abonelik fiyatı
...ag ıe- ...a g ır
yerine
SS TL
2 dergi birde~~ yerine
SS TL
ı yıllık abonelik fiyatı
.l~g 1'c"
yerine
100 TL

Hemen abone olmak iQin

www.ntvtarih.com.tr ve www.ntvbilim.com.tr
Detaylı bilgi için:
Web sitelerimizden isterseniz güvenli bir şekilde kredi kartınız ile veya
web sitesindeki formu doldurarak havale yoluyla abone olabilirsiniz. Çalrı merkezi: (232) 257 71 61
Bonus (ard, Axess, Maximum (ard ve (ard Finans'a özel 3 taksit fırsatı. Faks: (232) 257 71 66
Anadolu'nun Ustaları ···AHMET··· ·· ·········· ··· · · ~
2600 yıl önce bilimsel düşüncenin temelini
atan Thales NTV Tarih'e yazdı
Tanrılar vardı,
yine de
düşündüm
Felsefe de onunla başladı, bilimsel
yöntemler de. Cebirden geometriye,
depremlerden yıldızlara, günlerden
aylara, denizlerden karalara,
ekvatordan kutuplara; bugün
kullandığımız temel bilgileri ortaya
çıkardı. Anadolu'da, Miletos'da yaşadı;
insanları kaderin tutsaklığından kurtardı.
B urası insanlığın uygarlık serü-
veninde yapıtaşı olan ve birçok
ilkin gerçekleştiği yer; benim
doğduğum, büyüdüğüm kent,
Miletos!
Adı, ele avuca sığmaz bir soylunun
adından gelir. Girit adasının genç prensi
Miletos'un, Tanrı Apollon'dan ödünç aldı­
ğı yunus balığıyla adasını terk edip, yeni bir
hayat kurmak için sahile çıktığı ilk yerdir.
Burası asaletle delişmenliğin, onurla teva-
zunun kolkola girdiği yerdir. Miletos, be-
nim ve ardıllarım için ilham kaynağı olan
coğraf)ranın yüreğidir. Burası, doğanın
kendi gizemleri hakkında sunduğu ipuçla-
rının izini, belki de ilk defa hurafeyle değil,
akıl ve mantık ile sürenlerin kentidir.
Ben, :Fenikeli göçmen bir ailenin oğlu
Thales, lacivert bir denizin kıyısına çömel-
miş, çevresindeki yalçın tepelikleri kuşatan
acımasız bir bataklık ve ağır çamurun, sert
rüzgarların, dinmek bilmeyen yer sarsıntı­
larının kenti Miletos'ta MÖ 624'te doğ­
dum. Bu coğraf)ra beni, "neyin gerçek ol-
duğu" ya da "neyin gerçekten var olduğu"
sorularına gözlem ve deneylerle, aklın yolu-
nu izleyerek yanıt aramaya yöneltti. Önce,
76 NTV TARiH NiSAN 2009
····· ---
bizi var eden ve bizimle varlığını çoğaltan,
zenginleştiren temel hayat kaynağının ne
olabileceğini araştırmaya koyuldum.
Doğa olaylarında hurafe ağırlığındaki
mitoslara dayanan açıklamaları ve tanrı­
ların gücünü sorgulayarak, tarihte ilk defa
kavramsal din eleştirisinin işaretini ver-
dim. Bunu yapmak, hele ki muhafazakar
İon toplumlarının gözünün içine bakarak
böyle bir işe girişmek, elbette tehlikeliydi.
Ama insanoğlunun özgür, akılcı ve objektif
bir arayışla gerçek bilgiye ulaşmasının, iler-
lemenin tek yolu olduğunu anlamıştım.
İnsanOğlunun merak duygusu
Hem cebir ve geometri hem matematik ve
Babil astronomisi hakkında değerli bilgi-
ler edindiğim bir Mısır seyahatimde, Nil
nehri etrafındaki yaşamın enerjisine, gü-
cüne tanıklık ettim. Suyun, hayatın "temel
maddesini, özünü teşkil ettiğini", ilk ilkesi,
yani arkhe'si olduğunu kanıtlayan şaşırtıcı
olaylar yaşadım .
Evrenin tek bir özden var olduğunu sa-
vunan görüşleri m "tekçilik" olarak tanım­
landı ve benden sonra gelen doğa fılozofia­
rı, açtığım yoldan yürüdü. Dünyanın, suyun
üstünde "bir tahta parçası gibi" yüzdüğünü
iddia ederken bile, bu savın insanoğlunda
bir "kabulleniş" değil, "merak" duygusu ya-
ratması gerektiğini söyledim. Kimi hatalı
tespitlerime getirilen eleştiriler, bunların
aksi yöndeki ispatı için yapılan daha faz-
la deney ve gözlemler, bugün sizin "bilim"
olarak adlandırdığınız olgunun metodolo-
jisini yarattı.
Matematikten gökyüzüne
Çağdaşlarınızdan Bertrand Russell benim
için "onu, tarihte bilinen ilk fılozof olarak
görmemize neden olan şey; evren, doğa ve
varoluş üzerine verdiği yanıtlardan çok, bu
konularda sorduğu sorulardır" demiş . Ola-
bilir, ancak bir gün geldi ki, nedenlerini ve
nasılolduğunu öğrenmeyi çılgınca arzu et-
tiğim sayısız olgu ve doğa olayı karşısında
ellerimi kavuşturup, gözlemler ve deneyler-
le fikir yürütmek bana yetmemeye başladı.
İşte o zaman, geceleri yaptığım gökyüzü
gözlemlerimi sıklaştırmaya başladım.
Gökyüzüne olan tutkulu merakım,
sizlerin hala kullandığı bazı matematiksel
hesaplama ve çözüm formüllerinin ortaya
çıkmasını sağladı. Beni yeryüzündeki ilk
astronom, Miletos'u ise ilk rasathanenin
kurulduğu yerleşim olarak tanımlayanlar
hiç de haksız sayılmazlar. Elbette öngörü-
lerimi Mısır ve Babil'in miras bıraktıkları
üzerine inşa ettim, ama M Ö 585 yılının 28
Mayıs günü gerçekleşen güneş tutulmasını
10 ay öncesinden net olarak hesaplarnam
sadece bu mirasın ürünü olarak kabul edil-
memeli Güneş tutulmasını akıl yürüterek,
bilimsel metotlarla tahmin ettim.
Günler, yıllar, mevsimler
Aristoteles, dünyanın bir "küre" olduğuna
ilişkin bazı tespitlerim bulunduğunu ima
eder. Ayın ışığının, güne şin aydınlığını
yansıtmasından ileri geldiğini
de ilk öne
süren benim. Ayrıca hatırlatmalıyım ki, bir
yılın süresini 365 gün olarak hesapladım ,
her ayın son gününe "30. gün' adını verdim.
İklim değişimlerine bağlı olarak mevsimle-
ri dört ayrı kategoriye yerleştirdim.
Deprem başta olmak üzere doğa olayla-
rının nedenleri ve nasıl meydana geldikleri
her zaman ilgimi çekmişti. Bu konulardaki
gözlemlerimden biri de Nil nehrinin yük-
selmesine ilişkindir. İki sezon süren sabır
ve dikkatli gözlemlerin sonucu, nehrin
uhrevi nedenlerden değil, rüzgarlara bağlı
olarak taştığını farkettim. Çünkü Etesios
rüzgarları Nil nehrini tersine eserek de-
nize dökülmesini engelliyor, bu durum ise
büyük su taşkınlara yol açıyordu. Deprem-
lerin ise yeraltı sularının ele avuca sığmaz
enerjisinden kaynaklandığını saptadım.
Geldiğim nokta, her doğa olayının ar-
dında Tanrısal bir hikmet arayanları faz-
lasıyla rahatsız etti. Ama günlük hayatın
pratiğine uygulanan keşiflere yönclmiş­
tim ve ortaya koyduğum her somut fayda,
bana yönelik tepkilerin şiddetine kalkan
oluşturmaktaydı. Elbette hataları m da az
değil... Şimdi sizin güldüğünüz, evreni bir
okyanusun kapladığı ve dünyanın bu ok-
yanus ortasında düz bir tekerlek gibi yüz-
düğü görüşünün ateşli savunucularından
biriydim. Hatta insanlar gibi bitkilerin ve
taşların da ruhu olduğunu öne sürdüğümü
kabul ediyorum. Ama inanın ki bu hatalı
tespitler de daha sonra insanoğlunun işi­
ne yaradı. Çünkü bunlar, gelecek kuşaklar
tarafından bilimsel araştırma yoluyla çürü-
tüldü, bilime dayalı akıl yürütmenin önemi
ve değeri bu şekilde bir kez daha kanıtlan­
mış oldu.
Devrimci Anadolu
Tarihçilerin bana atfettiği bir başka önemli Konuşmalar ve
bilimsel konu, gemicilere, geceleri karanlık bazı rivayetler
denizlerde kaybolmamak için Küçük Ayı • Thales bir tartışma sırasında "ölümün
yıldız grubunu izlemelerini tavsiye etmem- yaşamd a n hiçbir fark ı yoktur" der.
dir. Yön bulmada Küçük Ayı'nın Büyük Tartışanlardan biri sorar: "O halde
Ayı'ya oranla daha güvenilir olduğunu, neden yaşamı seçtin?" Thales
Küçük Ayı'nın yörüngesinin diğerine göre duraksamadan yanıtlar: "ikisi arasında
daha kısa olduğunu tespit etmiştim. Bu hiçbir fark yoktu da ondan".
yüzden gökyüzünde daha az mesafede yer • "En bilge şey zamandır, her şeyi
değiştiren Küçük Ayı, Miletoslu denizcile- öğrenip meydana çıkarır çünkü ...
rin en uzak limanlara bile sorunsuz ulaş­ En yaygın şey umuttur, hiçbir şeyi
malarını sağladı. Bu bilgi, Miletos'un deniz olmayanlarda bile kalır çünkü ..."
ticaretini hızlandırmış ve Küçük Asya' nın • En güç şey nedir: Kendini tanımak .
en ücra köşelerine kadar 90'dan fazla kolo- • En kolay şey: Başkasına öğüt
ni kenti kurmasına katkı sağlamıştır. vermek.
Ben Miletoslu Thales, Anadolulu yurt-
• En az görülen şey: Zorba bir
taşınız, kardeşiniz Thales. Benim görüş­
hükümdarın yaşlanması.
lerimin değeri, olay ve olgulara yeni bir
açıklama bulup getirmekte değil, düşün­ • Neden çocuk sahibi olmadım:
Çocukları çok sevdiğim için.
ceyi kısırlaştıran yanlış inançların yapısını
temelinden sarsmakla ilgilidir. • Thales'in en ünlü sözü "Kendini bil"dir
Akıl ve bilim benim görüşlerimin, ke- ve Delphoi'daki Apollan Tapınağı ' na
şiflerimin kaynağıdır. Anadolu, dogmaları kazınmıştır.
yıkan cesur devrimcilerin ülkesidir, aksi • Ölürken ağzından çıkan son cümle:
halde bu topraklar nasıl medeniyetin beşiği Paralellik varsa oranlar korunur.
olabilirdi? •
NTV TARiH NiSAN 2009 77
 ..
.~ .Y.J._Y.~ Ç.~J.~b._. " ".·".·" " ".·" " ".".".·.··. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . ... ..... ..... . . . ... . ...... ... . . . . . . ...:. ::: : : : ::. . : : :. :
SEYAHATNAME

On iki mahalleli ve on iki camili

Firan Kalesi adıyla da bilinen kalenin
Ermenek'in cümle ahalisi, kalenin güney
tarihi 5000 yıl öncesine gidiyor.
eteğindeki varoşta yerleşmişlerdir. İrem ba-
ğını andıran dereler ve tepeler üzerindeki
sekiz yüz kargir evin hepsi, toprak örtülü
kireç sıvalı eski tarz yapılardır.
Çarşı içindeki Karamanoğlu Camii,
toprak örtülü, yirmi dört ağaç direkli, ki-
rişli ve tahta tavanlıdır. Genişliği seksene
yüz yirmi ayaktır. Kıble kapısı olmayıp iki
yan kapısı vardır. Çarşı kapısı kemerinde
Kelimeişahadet, kapı kanatlarında, Kara-
manoğlu Mahmud Beyin 720 (M. 1320)
tarihinde yaptırdığı yazılıdır. Diğer kapının
önünde harem yan sofası vardır. Bu kapının
üzerinde ise H z. Peygamberin: "Ölmeden
önce namazlarınızı kılmakta acele ediniz!"
hadisi yazılıdır.
Fatma Hatun Camii şehrin batısında­
dır. İçinde bir ziyaretgah da bulunan Emir
Camii de toprak örtülüdür. Kıble tarafında
mihrap üstünde yüksek bir kubbesi olup
biçimiyle hayranlık uyandıran minaresi,

Iı
camiden ayrı, yolun karşı tarafındadır. Sıfas
)1 Camii'ni Halil Beyyaptırmıştır. Ermenek'te
üç medrese, altı sıbyan mektebi, bir seyyah-
lar tekkesi, üç han, bir Mevlevihane iki ha-

Ermenek Kalesi mam ve on yedi çeşme var.

Karamanoğlu Hamamı'nın yapısı, suyu
ve havası pek güzeldir. Bağ ve bahçeleri

Y
alçın
bir dağın tepesinde Tanrı gece gündüz kapalıdır. Mağaranın içinde dağı taşı tutan Ermenek'in bezi, narı, beyaz
yapısı,
görülmeye değer bir ka- kırk elli kadar kargir ev vardır ki pencere ve ekmeği ve kalesi meşhurdur. Elli dükkanlı
lesi vardır. Otuz iki yıldır, karada cumbaları, şehre, karşı kayalıklara bakar. çarşısında bedesten yoksa da her şey bu-
denizde on sekiz padişahlık gez- Mağara içine yağmur inmediğinden ev- lunur. Ermenek eski ve şirin bir kasaba
dim, mislini görmedim! Bedenden, burç ve lerin bazıları tahta örtülü, bazılarının üstü olup ahalisi yoğunlukla Ermenek Türkle-
barudan, hendekten iz olmayıp kudret ya- açıktır. Bir cami varsa da minare mümkün ri amma yoksullardır. Ayanları Süleyman
pısı, duvar gibi yalçın kaya içinde, dairemsi değildir. Kişi bu evlerden aşağıya baksa, Bey'le kardeşi Ahmet Ağadır.
bir mağaradır. Doğuya bakan kapısına, bir gözleri şaşalayıp aklı başından gider. Kaya- Ermenek'teki ziyaret yerleri Kesik Yol
yanı korkuluklu, ağaçtan yüz kırk basamak- lardan abıhayat gibi bir su çıkar ve aşağıya önünde Kırklar Makamı, şehir içinde Ya-
lı merdivenle çıkılır. Aşağı bakanın başı akar. Kalede top tüfek, cephane bulunma- lınca Baba ve Hıdırlık Sultan, bunun ya-
döner. Dört tarafı perdahlanıp parlatılmış dığı gibi, Sultan İbrahim'in hapsettirdiği kınında Kulacık Baba ile Pir İlyas Dede,
bir kayadır ki, insanın tırnağını iliştireceği, bir kadından başka beni adem de yoktur. şehrin bir ucunda da Apraş Dede'dir.
kuşların yuva tutup konacağı Ermenekliler ümmetin iyilerinden
yeri yoktur. Ermenek Ka lesi, büyük bir kaya kütlesinin yahşi ademIerdir. Bunların hayır dua-
Şehirden iki minare boyu üzerine ve içine yapılmış bir yaşam alanı, larını aldıktan sonra Silifke'ye gitmek
yukarıdaki kale, üç mızrak yıll ar geçtikçe, aşağıya doğru genişlemiş. üzere doğu tarafına doğru ilerledik.
yüksekliğinde, eni beş yüz de- Şehrin kenarında Kepan Kayası denen
rinliği bin adım bir mağaradır. yer, korkunç bir uçurumdur. Bir geçen
Ağzı doğuya baktığından ay- taş yuvarlasa bin kişiyi helak eder.
dınlıktır. Üstünde göğe yük- Kesme taş basamak1ı daracık yolun
selen kayalar, kayaların üzeri iki tarafındaki oyma mağaralara, şahin
de gönül açan bir sahra ve yuvası yüksek kayalara bakarak dört
çemenzardır. Ermeni kralları, saat yürüyüp Aykadın ırmağına indik.
İslam askeri korkusundan bu
kaleye sığınırlarmış. Eskiden Seyahatname, Cilt IX, 1935,
kalma demirden küçük kapısı s.305-306

78 NTV TARiH NiSAN 2009

1 Antalya Gödene / Altınyaka 2 Aydın Gerga
3 Tokat Niksar Kalesi 4 Antalya Syedra
5 Bayburt Aydıntepe Yeraltı Şehri
6 Adana Karasis 7 Mardin Mor Estafanos Kilisesi
GÖDENE-ALTIN YAKA
Antalya 'nın
bir başka yüzü
A talya'da zamanda
ufak bir yolculuk veya
uzur için en iyi adres
GÖdene. Yeni adıyla Altınyaka.
Beydağlarını adeta ikiye
ayıran devasa A1akır vadisinin
doğu yamacında, asırlardır bu
görkemli manzaraya hakim
olan ufak bir yerleşimdir
burası. Antikçağdaki ismi
Cotanna olan bu yerleşimin
tarihsel izleri, hem merkeze
yakın Asartepe çevresinde
hem de arkasındaki ormanlık
alanda bulunabilir. Ayrıca
Akçaağıl mahallesinde
Köristan tepesi denilen yerde,
özellikle nekropol alanındaki
lahideri iyi korunmuş bir antik
yerleşim daha var.
O zamanlardan yakın geçmişe
kadar kullanılan, bugün artık
unutulmaya yüz tutmuş tarihi
Antalya-Kumluca yolunu
geçen seyyah ve
kervanlar, daha
sonrasında araçlar
hep Gödene'de
soluklanır veya
konaklardı. O
günlerin izleri
dikkadice bakılırsa
hala görülebilir.
Merkezdeki eski
han binalarında yaşamını
sürdüren bakkal, marangoz,
terzi ve kahvehanelerde zaman
durmuş gibidir. Kahvenin
önündeki çardakta gün boyu
oturan yöre ihtiyarlarının
gözlerinde, hep eski şenlikli
günleri arayan hüzünlü bir
bakış vardır. Artık günde
sadece birkaç defa geçen
araçlar bile onlar için
heyecanlanma sebebidir.
Gödene'nin arkasındaki
dağlardan gelen kar sularının
oluşturduğu, ağaçlar altındaki
pınarlar, özellikle yaz aylarında
kıyının sıcağından kaçmak
isteyenler için ideal yerlerdir.
Burası, Antalya'nın bir başka
yüzüdür.
Anacaddenin üstündeki kahve
eski hareketli günlerini arıyor.
o
Antalya
.'
Çildibj
O vacık
•
Gödene Kemer
• •
" Antalya Gödene
Unutmayın: Merkezde al abalık
lokantalan var. Yemekler çok leziz,
fiyatlar çok uygun • Bazı köy evlerimle
komıklama ve köy yomeği imkanı var
• Yerel ulaşım olınasma rağmen,
Antalya veya Kemer'den safari
turlanyla da buraya gelebilirsiniz:
Equinox Turizm 0242 247 8836
Kitap: Hüseyin Saraçoğlu, Akdeniz Bölgesi, Milli
Eğilim Bakanlığı Yayınları 1989.
NTV TARiH NiSAN 2009 79
GERGA
Gizemli bir tarih hazinesi
N e zaman kurulduğu,
ne olduğu tam olarak
bilinmeyen, üzerine
birçok savların öne sürüldüğü
ufak bir yaşam alanıdır. Kesin
iki şey ise etkileyici, özel bir
yer olduğu ve ulaşımının
zorluğudur (yol yapılması
düşünülüyor ki defıneciler
rahat ulaşsın).
Gerga'nın bir antik kent
olmadığı kesindir. Bir köy
yerleşimi de denilemez. Her
ne kadar diğer ismi Gerga
Kome olsa da ve "kome" Helen
dilinde köyanlamına gelse
de ... Bir mabet etrafındaki
tapınma alanı, akla en yatkın
olanıdır.
80 NTV TARiH NiSAN 2009
Gerga'ya varmak için Çine'yi
Eski Çine'ye bağlayan
karayolu üzerindeki sapaktan
Ovacık yönüne sapın
(sapakta Gerga tabelası var).
Kırksakallar'ı geçtikten sonra,
sağda büyük bir kayanın
üzerine boyayla yazılmış
Gerga yazısından toprak yola
girin. Yolun iyice bozulduğu
yere kadar gidin. Solunuzdaki
vadinin yamacından aşağı
inen patika, sizi yarım saatte
Gerga'ya ulaştırır. Yolun iniş
olması sizi sevindirmesin, her
inişin bir çıkışı vardır. Gerga
hakkında antik kaynaklarda
hiçbir bilgi yok. Ne Strabon,
ne Plinius ne de Herodot
buradan bahsetmez. Kalıntılar,
duvarlarla teraslanmış 200
metre uzunluğunda 15-20
metre genişliğinde bir düzlük
ve çevresindedir. Tapınak
olduğu düşünülen neredeyse
sapasağlam küçük yapı,
kalıntıların merkezindedir.
Kapısının üstünde "Gergas"
yazılıdır. Bu kalıntıların Roma
dönemine ait olmaları kuvvetle
muhtemeL. Ama dönemin
anıtsal yapılarıyla hiçbir teknik
benzerlikleri yoktur. Karia
bölgesine özgü kaba taş
işçiliğinin ürünleridir.
Çine
•
Ovacık
•
Alabayır
•
Unutmayın: Bir gününüzü ayırınakta
yarar var . Alulıayır veya Kırksalmilar
köyünden yerel rehber alırsarnz yolu
daha rahat bulalıilirsiniz. Büyük
ihtimalle sizi defineci zannedecektiL
• Zorlayıcı bir ortamda yürüyeceğin izi
lıilin; giysileriniz lıöyle bir gezi için
uygun olmalı. Suyunuzu, yiyeceğinizi
yanınıza alın.
Kitap: Bilge Umar, Karia, inkı lap Kilabevi, 1999.
www.losttrails.com
www.anadolugizeml.com
NiKSAR KALES i
Medeniyetlerin
buluşma noktası
• Içe merkezinde Maduru
I ve Çanakçı derelerinin
arasındaki tepenin
üzerindeki yapı, iç kale,
orta kale ve dış kale olmak
üzere üç bölümden oluşur.
Niksar'ın zengin tarihinin
son tanıklarındandır. Asırlar
boyu Orta Karadeniz'in iç
kısımlarının kontrolünü
elinde tutmak isteyen birçok
medeniyetin izlerini burada
bulabilirsiniz. Kalenin ilk
olarak Roma döneminde
yapıldığı daha sonra
Bizans, Selçuklu, Osmanlı
dönemlerinde çeşitli eklerle
genişletilerek kullanıldığı
biliniyor.
Onarım ve yenilerneler
geçiren kale günümüzde
tamamen bir ortaçağ yapısı
görünümüne ve bürünmüştür.
Kale günümüzde bir mesire
yeri havasındadır. Niksar'ın
çeşitli dönemlerinden
tarihi eser parçaları, kalenin
içindeki gazinonun her yerine
dağılmıştır ve dekorasyon
objesi olarak kullanılmaktadır.
Erbaa
• Niksar
•
Almus
• Barajı
Kitap: Naımi Sevgen, Anadolu Kaleleri,
Doğ uş Matbaası, 1959.
NTV TARiH NiSAN 2009 81
B urası Akdeniz'i
martıların gözünden
seyredebileceği bir
antik kent. Kıyıya çok yakın,
ama aynı zamanda uzak.
Denize bakan yamacı oldukça
dik bir tepenin üstünde.
Alt bölümünde geniş bir
alana yayılan birçok mimari
kalıntı var. Fakat bunların
çoğu makiler ve ağaçlar
arasında kaybolmuş. Sütunlu
caddenin, hamamın, tapınağın
ve samıçların bulunduğu
üst bölüm ise gerçekten
AYDINTEPE YERALTI ŞEHR i
Sabrın ve korkunun eseri
82 NTV TARiH NiSAN 2009
heyecan verici. Özel bir deniz
manzarasına sahip sütunlu
caddede yürürken, ayrıcalıklı
bir yerde olduğunuzu
hissediyorsunuz. İnsan ve
bina kalabalığıyla dolu Alanya
sahillerine bu kadar yakınken,
modern hayatın gürültü ve
karmaşasından uzak, tarih
eşliğinde huzur dolu dakikalar
hatta saatler geçirilebilir
burada.
Syedra'daki kalıntılar MÖ
7. yüzyıl ile MS 13. yüzyıl
arasına tarihleniyor. Hamam
binasının zemininde yer
yer mozaik kalıntıları
göze çarpıyor. Kentin bir
halk meclisi ve senatosu
olduğunu, Roma İmparatoru
Septimius Severus'un ı 94'te
Syedra'ya gönderdiği teşekkür
mektubundan hazırlanan bir
yazıt sayesinde öğreniyoruz. Bu
yazıt halen Alanya Arkeoloji
Müzesi'nde sergileniyor.
Severus mektubunda Syedra
halkını kente saldıran
haydutlar ve düşmanlara karşı
direnişi nedeniyle kutluyor.
B i~i ?özünüz~ ~apatıp
sızı oraya goturse,
gözünüzü açtığınız
Kapadokya'da olduğunuzu
sanırsınız. Aydıntepe Yeraltı
Şehri, Kapadokya'nın meşhur
yeraltı şehirleriyle aynı yapısal
ve görsel özellikleri taşıyor.
ı 989'da bir mezar kazısı
sırasında tesadüfen bulunmuş.
6-7 kilometre genişliğinde bir
alana yayıldığı tahmin ediliyor.
Kent, anakayaya oyulmuş
tüneller, tonozlu odalar ve
bu odaların açıldığı geniş
ana mekanlardan oluşuyor.
Bölgenin bilinen tarihi MÖ
3000-2500 yıllarına yıllarına
gidiyor. Bir sava göre, eski
ismi Hart olan Aydıntepe'deki
yeraltı kenti, bu coğrafyada
varolduğu bilinen antik Halde
şehrindedir. Bu tür yeraltı
.
Kestel
/
Syedra
O
•
Seki
~ Antalya Alanya
Unutmayın: Manzara ve tarih
günbatımında biitiinleşiyoı; gezi
planınızı buna göre yap ın.
• Yeıel ulaşımla Seki köyüne kadar
gelebiliısiniz . Dalıa sonra yokuş yu karı
kısa bir yürüyüş sizi bekliyor.
Kitap: Faruk Nafiz Koçak, Alanya Tarih ve
Kılltür Seminerleri, Alanya Belediyesi Yayınları.
kentlerinin Roma döneminde
kendilerini koruma ihtiyacı
duyan ilk Hıristiyanlar
tarafından yapıldığı biliniyor.
Buranın da erken Hıristiyanlık
döneminde yapıldığı
düşünülebilir.
•
Aydınte p e
Çicekli
•
Bayburt
O
• Baybım Aydıntepe
Unutmayın: Kentin girişi kapalıysa,
bekçi ve anahtar belediye bin as ında .
• Bayburt'tan yerel ulaşım var.
• Yakınduki Kop dağırıda bulunan
otelleıde konaklayabilirsiııiz .
Kitap: Veli Ünsal, Yuka" Çoruh Havzasmm
Tarihi ve Arneolojisi: Bayburt Yöresi, Bayburt
Val i l iği Ya y ınları, 2006.
KARAS is

Kalelerin
kalesi
K alekent adını
Adana'nın
Kozan
'lçesi Gedikli köyü
yakınlarındaki, üzerine kurulu
olduğu Karasis dağından
almakta. MÖ 3. yüzyıla
tarihlendiriliyor. O
dönemlerdeki ismini
bilemiyoruz. Yine de
antikçağ coğrafYacısı
Strabon'un bahsettiği kale korkutucu. Üst kalede
kent Kydnia olabileceği ise sarnıçlar, yaşam Karasis
kimi arkeologlarca öne alanları ve garnizon A~dll O. Tapurıu
sürülüyor. Strabon'a göre binası var. Güneyde Kozan
B arajı . Gedikli
yörede hüküm süren Çukurova ve kuzeyde
Hac ım llZa l l
Seleukos hanedanlığı, Toros dağları •
Kozan
devlet hazinelerini
ulaşılması çok güç bir yerde kayalık uçurum olan bir dağın
gözüküyor. Belli
ki antikçağda Kapadokya'yı
•
koruyordu. Bu yer de dağlık uzun sırtı boyunca geniş bir Komana antik kenti Adana Kozan
tmıı gününüzü
Kilikia'da kurulu bir kale kentti. alana yayılan kalekent, oldukça üzerinden kıyıya bağlayan Unutmayın: Bir
ayırmalısınız.· Arazide yürümo
Doğrusu bu tarif Karasis'e çok sağlam kalıntılara sahip. yolu kontrol altında tutmak konusunda tecrübeli olmalısırıız.' Yakın
uyuyor. Kalenin tanınması Alt kale bölümündeki surlar, için inşa edilmiş. Eğer buraya çevrede yerleşim yok, o yüzden her türlü
tedaıikle yola çıkın. ' Kozmı dahil yakırı
çok yeni. Bunun sebebi de yüzyılların yıpratıcı etkisine çıkabillirseniz, fethinin
çevrede konaklama olanağı yok.
ulaşılabilme zorluğu. Batı tarafı rağmen hala etkileyici ve imkansızlığını farkedersiniz.

MOR ESTAFANOS
Kili s ESi G üneyde Mardin-
Nusaybin-Cizre
hattının, kuzeyde ise
Hizmetkarlar Dicle ırmağının sınırladığı
tarihi T urabdin bölgesindeki
dağında en etkileyici Süryani
kiliselerinden biri, Turabdin
bir bekçi adı, "Hizmetkarlar Dağı"
anlamına geliyor.
Kilise, Mor Gabriel
Midyat Manastın'nın çok yakınındaki
• Gülgöze
• Keferbe (Güngören)
B udakıı köyündedir ve bir binadan
• Güven çok, bir yapılar topluluğudur.
• Keferbe Yapımı kitabesine göre 778-
Çayırlı
• O 79'a tarihlenir. Köyün hemen
tl Mardin Midyat yanıbaşındaki yükseltide, Ki lisenin görkem li yapısı, köyevleriyle büyük bir tezat o l uşturuyor.

Unutmayın: Midyat'tan köy

evlerle birlikte yörenin taş
minibüsü var ama buna güvenmeyin . mimarisinin heybetli bir bitişik vaftizhane
olarak da ve depo olarak kullanılan
• Yakın çevrede konaklama ve yemek tarihi yapının değeri, burayı
örneğidir. Yapıların güneyinde kullanılmışVaftizci Mor
ihtiyaçlarınızı karşılayacak herhan(ji
bir tesis yok. yazlık kilise olarak işlev gören Yuhanon Kilisesi vardır. ziyarete gelen turistlerin
Knap: Hans Hollerweger, Canlı Kültür Mirası bir avlu uzanır. Burası aynı Şu anda Keferbe köyünde artmasıyla anlaşılmış ve
Turabdin, Linz 1999. zamanda mezarlık olarak da Süryani nüfus yoktur. Yakın tarihi yapı nispeten korumaya
kullanılmıştır. Kuzey tarafına, zamana kadar hayvan ağılı kavuşmuştur.

NTV TARiH NiSAN 2009 83

 Cahillikler Tarihi
Hayal çadırımızdaki
Katerina
Yanlış Katerina, Baltaeı'nın
gider ve olaylar gelişir
Doğru Katerina, Çar Petro'nun
çadırına gider ve onu ikna eder
NECDETSAKAOGLU
T ürklerin Ruslarla
ilk büyü~ savaşının
nedeni, Isveç
Kralı XII. Karl' ın,
1709'da Poltava'da Çar Petro'ya
yenilip Osmanlı topraklarına
sığınması, onu kovalayan Rus
birliklerinin sınırı geçmeleriydi.
Sorun diplomatik yoldan
çözülmek yerine, Rusya'ya
savaş ilan edildi. Sadrazam
Baltacı Mehmet Paşa orduyla
Boğdan'a gitti. 18 Temmuz
1711 günü Prut ırmağı
vadisindeki Kartal sahrasında
ordugih kuruldu. Karşı yakada
da Rus ordusu vardı. Irmağa
ivedilikle köprüler çatıldı.
~ 19 Temmuz'da, Türklerin
~ "Şeremetof" dedikleri General
i Petroviç Şeremetof, Türk
~ birliklerinin köprülerden
~ geçişini önleyemediği gibi,
E yenilip çekildi. Ertesi gün
.~
o::
otağına
Baltacı Paşa da bütün
birliklerle karşıya
geçerken,
Kırım Hanı Devlet G iray
da Rus ordugihını arkadan
çevirdi. Petro saçını
başını yolacağı bir tuzağa
düşürülmüştü. Karşısında
Türk Ordusu, arkasında Kırım
süvarileri, bir yanı ırmak öbür
yanı bataklık!
Önden ve arkadan yoğun
ateş altında çılgına dönen
Petro'nun imdadına,
ordugihta bulunmaması
gereken ama her
nasılsa yasağı delmiş
metresi Marthe
Rabe (Katerina)
yetişti . Ö nce
generalleri
ikna etti.
Fehim'in eseri.
Kendi mücevherleri de dahil
epeyce bir dünyalık toplayıp
"Petro'nun çadırına" gitti ve
sara nöbetleri geçiren çarı
yatıştırdı. 21 Temmuz günü
Baron Pyotr Şafırof'u, barış
görüşmesi için 200 bin rublelik
bir kurtuluş akçesi, kürkler ve
mücevherlerle Mehmet Paşa'ya
gönderdi. Baltacı'yı barışa razı
edemeyen Şafırof, Sadaret
Kethüdası Osman Ağa'yla
anlaştı. Tarih olaylarını "Baltacı
ve Katerina" öykülerinde
işleyen usta yazarlara göreyse,
Osmanlı ordugihına giden
bizzat Katerina idi. Baltacı'nın
çadırına girmiş, anlı şanlı
paşayı bir çadır kaçamağı
karşılığında kandırmıştı!
Ne dönemin vakanüvisi Raşid
efendinin Tarih-i Raşidinde ne
Osmanlı arşivlerinin belgeleri
arasında, herhalde ne de
Rus kaynaklarında, Baltacı­
Katerina halvetini uzaktan
yakından doğrulayan bir bilgi
yoktur. İşin doğrusunu Voltaire,
XII Karl'ın Tarihi'nde, Prut
Savaşı'na katılmış yaşlı Rus
generallerinden dinlediklerine
dayanarak anlatıyor: Kapana
düşen Çar, sara nöbetleri
geçirirken Katerina, çadırına
girdiği Petro'yu her nasılsa
yatıştırıp barış görüşmelerine
razı etmiş. Çar da ertesi
sabah Şafırof'u, mücevherler,
rubleler ve kürklerle Baltacı'ya
göndermiş.
"Baltacı ve Katerina" roman
ve öykülerini yazanlarımız,
hatta maalesef kimi araştırmacı
köşe yazarlarımız Katerina'yı
çarın çadırı yerine Osmanlı
sadrazamının otağına sokarak
(!) yüzyıldır bizi bu masalla
uyutmayı başarmışlardır.
 Belge/ 1921'den Mason diploması
,
.fi /!t9

DE l'OR: . DU SUP:. CONS... POUR lA TUROUlE ET SES DEPENDANCES

DES SS.' GG.· II. ' GG .. DU RITE ECOSSAIS ANCIEN ET ACCEPTE
1(mLllMtttu:mOUWm.UlI.1I1,Iu.·.tr.I•. ·.O· !SC" . • UL:.
OR •. oe CONSTANTINOPLE

DIPLOME
r Lc a'"r~.J.~~ı () ~ J~'~'J §"'.'} .ı-,I tf;
Lt. Sup.', (Mı_ • du SS ... GG:.~ du Rıı,

Eton,,1I .lnclel!. d .(cepı~, p<>Ur J~u~~lc _ d.J.9 d~J

~~"' ;J ~ ~....,~ p,.) ... --' •

dınen. ccrtlfl, quc le tr:. c:.lr:~';;7&dOr#ll.b-ı~ d -.-'~.J4: ;...~;.."'/I": ...~....:,;..J.f~ ~;..ı.;. \ !.

po.ı«"ıı.ıd~j" [,.",rMl,. CU/" c3-i' J~q.:#_'" . . .;.Ç ~ \ ~:;. C.uı..-4~
ı'.?,..~..~oI" (~~Yl'l.[~ e~.: td
:

-4.~t? "',t",.j.../7/'<'4'b du Rltc EcOlUIl, -.sı" tlcvt au ..A:' ...'::..ıı,;..,.iJ(...ı.o:'/laJl;...~.. ~"",--",,~~ı )•

«rıde de t3.J.~«'.ı!~:" l/r.,,,,,de7j.W'fiçd~
~,:e~4;: JJ·71J'.c~~J,"",;e L/7!;a" "'-"y" /\ /-,,;il ':'" j , ,J' '~-<';y',ı;;',~
LI ;nvilı ıouıl ..
PF:. 1l"5Gn' Ilbru ct "«fpı h dt lotıı l!'ldn J ':":Jla. ..v,-J ~.Jl iJ",.J' ';,' Jr! ,. ~ı..;ı . ."...L..~,;/
modunn rtp.ıınduı ıur ı. ıl.II'fJCC du Globc "ınıı
andw. tl
qu';\loulC&ult qu\ cu p!""nIU venonı ,dc!, rcconn,ı,ilncl
~J J/J,Jih ;.ı;"...t. u'/ J ~; V~ ';y
lulprtltr .Ide uılıtanet, ıvee 10\11 ıcı tı,," qui lul.onı ':'.k:-";.J.;..: ..ı.,,~ıu •./"l~ "'r'ı.. w;~~) j.U~"'~J'
duı. promdbnl dt Notrt dııı ı. rteipr(><:lıt • lou, İCİ FF.

En yüksek riitbeye
çıkan sivil Ujeneral"

23 Ocak 1921 tarihinde, İskoç Riti'ne bağlı Osmanlı

Mason Locası tarafından verilen diploma, Halid Habab'ı
Masonlukta en yüksek seviye olarak bilinen 33. dereceye
çıkarıyor. Diplomanın üzerinde "Saniyi Azam -ı Kainat
Şerefıne" yani "Evrenin Ulu Mimarına" başlığı var. Kartalın
altında da "Hürriyet, Müsavat, Uhuvvet, İttihat, Kuvvet,
Terakki" kelimeleri yer alıyor. "Şehadetname" bölümünde
ise "Türkiye ile tevabii dahilinde makbul ve kadim İskoçya
Tariki'nin Şura-i Ali'si, konsistuarda Prens Ruvayal
Sekre 32. rütbelerinde bulunan birader-i Azizimiz H alid
H abab'ın, Suveren Gran E nspektör Jeneral33. rütbesine
isad edildiğini tasdik ve beyan eyler" cümlesi yazılmış .
Heybeliada'da yıkılan minare

Atatürk'ün demediğini yapmak

Sahaf Müteferrika'daki cumartesi söyleşilerinde emekli
Deniz Kurmay Albay Ferda Anaoğul'dan (d. 1914)
dinlemiştik:
"Bahriye Mektebi'nde öğrenciyken (1933-34) Atatürk
Yalova'ya gidişIerinden birinde Başvekil İsmet İnönü'yü
almak için adaya uğradı. İnönü, köşkünden gelinceye kadar
okul bahçesinde oturdu. Okul komutanı ve öğretmenlerle
konuşurken bizler de uzaktan izliyorduk. Binalara bakarak
caminin minaresini gösterdi ve birşeyler söyledi. Sonradan
öğrendik ki, 'Caminin minaresi de varmış, ilk defa
farkediyorum' demiş. Bunu bir yıkma direktifı gibi algılayan
okul komutanı, ertesi gün alelacele minareyi yıktırdı. Oysa
Atatürk'ün niyeti yıktırmak olsa bunu çekinmeden 'minareyi
yıkın' diye söylerdi." Necdet SakaoğlU

Oturak çocuklara kalmıştı

Çocukların eğitim ve eğlencesinde yüzyıllardır kullanılan iki
nesne; oturak ve salıncak. ..
Ortaçağda tuvalet ihtiyacı için büyüklerin kullandıkları
oturak, 20. yüzyıldan beri çocukların tuvalet eğitiminde
kullanılır. İki yaşından başlayarak tuvalet eğitimine yardımcı
olan oturak, 1900'lü yılların başlarında basılan kartpostallara
da konu olmuştu.
Çocukların yaşamlarındaki en önemli anlardan biri ilk
adımlarını atmasıdır. Bir
zamanlar yürüme eğitimine
yardımcı olarak bir tür salıncak
ANNELERE MOJD~
da kullanılmış. Beyoğlu'nun Artık çocu~nuzun d.dıame yol
verebilirsiniz.
ünlü "Kifıdes" mağazası
DADI Geniş vatanımızı
tarafından 193 7'de verilen nüfusça doldurmağa yar-
"Dadı" ilanı, bu konuda
oldukça iddialı: ''Annelere
dım eden en iyi bir
vasıtadır.
DADI'
müjde. Artık çocuğunuzun DADI küçük çocukları
eğlendi rm ek ve onlara
dadısına yol verebilirsiniz.
ilk adımlarını atmak u-
Dadı, küçük çocukları sulünü öğretmeğe mah-
eğlendirmek ve onlara ilk sus bir salıncaktır.
adımlarını atmak usulünü UMUMf DEPOSU:
öğretmeğe mahsus bir
A. KIFIDES
salıncaktır. "
BEYOGLU : Istiklil caddesi
Kallevi [ .. ki Glavani sokak) '
(Sakarya sineması yanında)
 Avrupa'ya giden ilk Türk öğrenciler

İlk Avrupa öğrencileri statüsüyle kabul edildi. Tanzimat ile birlikte

Edhem ve diğer üç Bu eğitiminin sonunda Avrupa'ya çok sayıda öğrenci
çocuk hakkındaki Paris'te sekiz yıl kadar gönderildi.
eğitim kararı, kaldıktan sonra 1839'da Hatta Paris'te Mekteb-i
Osmanlı hükümeti İstanbul'a döndü ve 1845 Osmani adında bir okul
tarafından 1830 Gümüşhacıköy, Keban ve da açıldı. Bu öğrenciler
yılında alınmıştı. Ergani madenlerinin başına Avrupa ülkelerindeki siyasi
Çocuklara eşlik etmek getirildi. 184Tden 1856'ya akımlardan etkilendiler ve
için, dönemin meşhur kadar sarayın Mabeyin 1. Meşrutiyet dönemindeki
tercümanlarından kadrosunda ferikliğe kadar reform hareketlerinin
Amedee J aubert yükseldi. öncülüğünü üstlendiler.
görevlendirildi. Paris'te Aynı sene vezir rütbesi Avrupa'ya öğrenci gönderme
dönemin en ünlü hazırlık kazanan Edhem Paşa, uygulaması, Türkiye
okullarından birinin sahibi Meclis-i Aıi-i Tanzimat, Cumhuriyeti'nin özel önem
olan Jean-François Barbet'ye Meclis-i Val:ı., verdiği eğitim hamlelerinden
ikdam gazetesinin 10 Nisan 1914 teslim edildiler. Bir müddet Encümen-i Daniş biri oldu. 2. Dünya S avaşı
tarihli sayı s ından bir haber. 1831 'de
sonra Mehmet Reşid adında üyeliklerinde bulundu ve sonuna kadar kadar kesintisiz
Avrupa'ya tahs ile gönderilen ilk
öğrencileri (Soldan s ağa) ibrahim beşinci bir genç de onlara muhtelif nazırlık ve elçilik olarak yaklaşık 3 bin
Edhem, 1870'lerde sadrazam olan katıldı. görevlerinde bulundu. öğrenci Avrupa'nın değişik
ibrahim Edhem Paşa; Abdüllatif, Edhem, Barbet sonra 187Tde bir yıl süreyle ülkelerinde eğitim almak için
sonradan Miralay Abdüllatif Bey;
Enstitüsü'nden 1835 sadrazam olarakda görev devlet tarafından gönderildi.
Ahmet, Bahriye Mektebi'ndeki tah s ili
sırasında öldü; Hüseyin, sonradan tarihinde Madencilik yaptı.

Topçu Feriki Hüseyin Paşa. Okulu'na yabancı öğrenci Bu ilk öğrencilerin ardından, Kansu Şarman

ı,ıu·a Son durak

Turco-Arjantin Ölse de bitmez

havaları "Araba Sevdası"
Cumhuriyetin ilk yıllarında • Ünlü şair ve romancımız
baloların, eğlencelerin ve TANGO Recaizade Mahmut Ekrem
Mlzı ~Jo:VIY4')J(l'::\J .'\1.\1"""\.'\'
düğünlerin vazgeçilmez Bey'i tanımayan pek az kişi
dansı olan vals, daha VALS vardır. Araba Sevdası' nın
sonraki yıllarda yerini R A MON A • bu ünlü yazarının mezarı,
moda olan tangoya yıllarca özlemini çektiği ve
bırakmıştı. 1940'lı yıllarda mezartaşında yazıldığı gibi
5 Ku ru ş
Arj antinden bütün • "Nejadım" diye ağladığı
dünyaya yayılan tango oğlunun mezarının yanında,
hayatımızın içindeydi ve sağlam bir şekilde durmaktadır.
üstelik Türkçe sözleriyle Her ikisinin de mezartaşları
yerli bir kimlik kazanmıştı. mimari açıdan Osmanlı
O yıllarda moda olan "Sizi mezartaşı formundan
Seviyorum Madam" isimli Siıi SI:\' i yo nım (Tnngo)
çok uzaktır. Neoklasik
~~~daI\ılır"ıritlt"triu:ı
tango ile "Ramona" isimli Siıod~ b.... ıı lrililWini& <kti1nıi 1
nll ,.,c.mıı11y.ln.ıt.oli"myolı:­
üslupta hazırlanmış istanbul Göksu :~
Ve bU,; ...... rt,k ııerlıftt MtiJaı: meza rlığındaki kitabe .~
valsın notaları ve sözleri de ~ııji~bt.n • •wdly;ır taşlardır. 184 Tde
S~4a.o.nmHZiylıa
llUıılIl bp&ltım oıwbın
(alttaki): .~
tıpkı 78'lik taş plaklar gibi ~d6tltınel't.lı: • doğan Ekrem Bey, Q)
"c
Nejadım derdi ağ/ardı
z"
Şimdilik bu ,.u~t
Q)
rağbet görüyor ve ayrıca
M~btn","'ııi'iııı
n.... I".nll...ımın..am 1914 yılında vefat Figam ruhı dağ/ardı
0_..,.0_"
satılıyordu. nan_ ;nIOnh_n••
O aaııu.n O pm."
ıud.,,,
etmiştir. İstanbul Süyu/-i eşki çağ/a rdı
ı-'l'ııl& rmn.. ııw\I;m •
"",ın,.dtııı ôpMııı Göksu Mezarlığı'nda Bugün vasliy/e
hürrem dir.
yatmaktadır.

-=
Manisa
Uzun Çarşı'da
insan trafiği
Cumhuriyetin ilk yıllarında
çekilen bir fotoğrafta Manisa
Uzun çarşı. . . Manisa,
antikçağda "Magnesia", Roma
İmp aratorluğu döneminde
"Magnesia ad Sipylum" adıyla
anılır. Osmanlılar döneminde
"Şehzadeler Şehri" olarak
bilinen Manisa, Cumhuriyetin
ilk yıllarından başlayarak
büyümeye başlar. Uzun Çarşı
ya da Kuyumcular Çarşısı adını
taşıyan cadde, bugün Doktor
S adık Ahmet caddesi olarak
anılmakta.

Her sayımı zd aokurlardan gelen sorulara, yine okurlarımız

Abdullah Efendi cevap veriyor. E-mail: ntvtarih@ntv.com.tr

RESTAURANTS
Okur soruyor, okur cevaplıyor
AbdoullahEffendi İstanbUl'un, büyük ihtimalle Türkiye'nin en
küçük minberi hangi camidedir?
ET,\RLlSSF.MENT TURC.

nE PRF.MlfR OR IH~E tX Mart sayısının

i
f) Yazılı tarihte Türk
Gal ata. Karakeuy N · :;:ı1 cevapları: kelimesi ilk defa nerede
Telephone: Pera 1144
kullanıldı?

Pera , Aıha-Ojami, Roum 61i Ha., N° 8e ..

A. . . .J~.;, 1;.J-.' (.JJ ,,".~ li' J'J'~ o Türk tarihinde tıpta ilk Türk adı ilk defa 1. yüzyıl
T4lfphone : Pera 1389 , ~ "\, JiJ\ d.: j j A\." uzmanlık sınavı ne zaman ortalarında zikredilmiş
yapıldı? olabilir. Pomponius
1573'te ilan edilen fermana Mela, Azak denizinin
kuzeyindeki ormanlık
1. Sınıf Türk Kuruluşu göre tabiblerle cerrahIarın
hekimbaşı tarafından
bölgeyi "Turcae" diye
İnebolulu Abdullah Efendi tarafından 1888 yılında Karaköy'de imtihan edilmeden görev anar. Yaşlı Plinius da
açılan bir zamanların en ünlü lokantalarından biri olan Abdullah yapmaları yasaklandı.
"Tyrcae"den söz eder. ..
Lokantası'nın kartı. .. Mutatabbibliğin de Daha 5. yüzyılda, yani
Abdullah Efendi'nin bir süre saray mutfağında çalıştıktan (sahte hekimlik) şiddetle
Türklerin Moğolistan'da
sonra açtığı Abdullah Lokantası, kısa zamanda Osmanlı-Türk cezalandırılacağı açıklandı.
ortaya çıkışlarından
mutfağının leziz yemekleri, keten masa örtüleri, "Yıldız Porselen" 1573 tarihli belgede, çok önce, Karadeniz'in
tabakları, gümüş sofra takımları ile ünlenmişti. 1920'de İstiklal rrekimbaşıC;araseddinzade
kuzeyindeki bozkırlarda ve
Caddesi, Rumeli rran 86 numarada bir lokanta daha açan Muhittin'in bilgisiz ve daha kuzeydeki ormanlık
Abdullah Efendi'nin adıyla anılan lokantanın müdavimleri cahil kimselerin hekimlik bölgelerde Türk dili
arasında Yahya Kemal, Abdü1hak Şinasi rrisar, Ahmet rramdi konuşan halkların varlığı
yapmalarını önlemek
Tanpınar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü gibi birçok ünlü sima istediği belirtilmektedir.
kesin olarak biliniyor.
bulunuyordu. 1968 yılında Abdullah Lokantası, Beyoğlu'ndan İlk uzmanlık "imtihanları" (Denis Sinor, Erken İç Asya
E mirgan' a taşındı ve kapandığı 1993 yılına dek konuklarını da aynı sene yapılmaya Tarihi, İletişim Yayınları
burada ağırladı. başlandı.
2000)
Net Tarih
Sazlar (Çalgılar)
Türk musikisinden
diplomasız mezuniyet
Klasik Türk müziğinin bütün detaylarını
Türk Musikisi adresinde bulabilirsiniz.
Farabi'den İsmail D ede Efendi'ye, Hacı
ArifBey'den Münir Nureddin Selçuk'a
bestekarların hayatlarına ve önemli
bestelerinin güftelerine ulaşabiliyorsunuz.
Saz ve sözlü eserlerden oluşan nota arşivi
de zengin bir kaynak. Konuyla ilgili makale
ve araştırmaların yanı sıra klasik Türk
müziğinin nazariyatı, usulleri ve formlarıyla
ilgili daha derin bilgi sahibi olmak
isteyenler için de eksiksiz bir başvuru adresi.
Türk Musikisi, "musikişinaslar" için
haberleşebilecekleri, bilgi alışverişinde
bulunabilecekleri bir grup da oluşturmuş.
Site üzerinden üye olabileceğiniz
haberleşme platformundan, özellikle
klasik Türk müziği, Türk halk müziği ve
tasavvuf müziği ile ilgili her tür bilgiyi
paylaşabiliyorsunuz.
www.turkmusikisi.com
90 NTV TARiH NiSAN 2009
P .ALEn - lo' 1.1TU R E
Showing pxtti with ıa~ı i SSos. t, ,,1\1 ı .t
A<l n>·ı1I s lıı,; LLL ıh e Nı>:n .Futul't> ( ı SA.)
()bh.-II.."I dı<l1'~~ ""'J'h~(~.1'"
M.tt N.w,ıJ.:, d~(! i ru:ı tl';ı~ ~"ı~-t:,.·,ııtr
.. rn~r l)f!iı" I n:err,t l.lfy'.ıı h.ı_ean','
WhileJlınoot ~U (l8d~n(')!j ficti(ln is ~ diN!ct<:'Omm;ınl rıf dı"tiw8 in
"'hich!tw<ısCT9J tedmor"lıothanaprtıodictıonofth"futur~ . r.;ıloeo­
futuriıım;~ mor. orum . dir'tC! pr+iiction of tbfutuf'l. ihıııim"eeof
"advertısing in the n~r futtıre,"whilen-:ı\ $C\'1noefiction, iı;;:lNrly mQre
~ oomıııcıı ton thıı pt>riod in whkh it Wil:l pllb1i~h'!d .
Geçmişteki
gelecek
Paleo-Future, geçmişte geleceğin
nasıl hayal edildiğini inceleyen
"retrofütürizm" akımıyla ilgili en
kapsamlı sitelerden biri. Ziyaretçiler
yarım kalmış ve artık günümüzde
absürt olarak görülebilecek yeni milenyumun gelmesiyle bütün
teknolojik projeler ve eski bilimkurgu elektronik sistemlerin çökeceği inancı
eserlerindeki temalar gibi pek gibi gelecek tahayyüllerinin bazıları
çok unsuru ı880'lerden ı 990'lara hem tanıdık hem de söz konusu
kadar inceleyebiliyor. ı 900'lü yıllara dönemlerin düşünce biçimi hakkında
ait, kablosuz bir telefonun nasıl ipuçları veriyor.
olabileceğinin tasviri ya da ı 990'larda, http://www.paleofuture.com
Kafkasların kalbi
burada atıyor
Kafkas Vakfı, Kafkas tarihi ve kültürüyle
ilgili pek çok ayrıntıyı internet sitesine
. . . _ _ 8 _ _ _ _ ... _ _ _ _ _ _
taşımış. Kafkas halklarının tarihi,
' H« ili, hall4d. ıı.r <1>1 6!K.k" __ _
kültür ve gelenekleri, müziği, dilleriyle
ilgili bilgilerin yanısıra
Bı r "Asya Yaftakh" sergısı
Kafkasya'daki gelişmeleri
de içeriğinde barındırıyor.
Makaleler ve haberler de
sitenin güncel yönünü
zengin kılıyor. Özellikle
"Belgelerle Kafkasya"
bölümü konuyla ilgilenenler
için bir nevi arşiv niteliği
taşıyor.
www.kafkas.org.tr
 ·anda · ···· ······· · · ··· · · · ······ · · · ···. . . ... .. .... ..... . . . . ... . . ... . . . ........ . . . . . ..
;,..:..:..:.:.:.:.:.:.:.:.:.:,: .... .... ..... ..... ..: .... :.: ' .:" ~.:::- ' ~" " " ":":: '" ' :' ; '''''' '' ''' ' ''''' ' ' ''' '' ' ''' ' '' ' ''' ' '''''' ' ''' ' '' '' ' '''' '''''' '' ' ''' '' ' '' ' ' ''' ' ' ' '' ' '''''

f. ası istanbul Film Festivali 4-19 Nisan

tari nde gerçekleşecek. Festivalde tarihin
politika, savaş ve müzikle kesiştiği 38 film var.

Bir yakın tarih ve Andreas Baader'in kurduğu,

hesaplaşması radikal silahlı sol örgüt Kızıl

Ordu fraksiyonunun yükseliş

aaderve ve düşüş sürecini inceliyor.

Filmin afişinde "onlar terörist

Meinhof mi devrimci mi?" diye bir

soru yer alsa da senaryo,
farklı açı l ardan yaklaşarak
SUHA ÇALKIYİK
." ......... ..... .... ............
.. ana karakterlere karş ı adil
davran ı yor; yargılamak yerine,

F merakla beklenen
i ım Festivali'nin özgürl eştirici an l atım ı yla
izleyicinin kend i sonucuna
yapıtı , Al manya'n ı n kendinin varmas ına izin Bleibtreu, Baader'in Stuttgart' ı n
Stammheim
2009 Akademi Ödüllerindeki veriyor. izleyicinin sempatisini karizmasını ina nd ı rıcı biçimde Hapishanesi gibi gerçek
temsilcisi ve şimd i ye kadar yitirmeye baş lad ığı sahnelerin, yans ı tıyor. Aynı şek i l de mekEınların k ull anı l ması,
ü reti l miş en paha lı prodüksiyon öykünün merkezindeki Meinhof Gedeck de inand ı ğı amaç gerçeklik vurgusunu daha da
olarak gösterilen "Der (Martina Gedeck) karakterinin uğ runda çocuk l arını terk pekiştiriyor. Stefan Aust'un
Baader Meinhof Komplex" en etkileyici o l duğu anlar edecek derecede ideallerine k itabından uyarlanan "Der
sert, hızlı hatta nefes nefese o l duğunu söyleyebiliriz. bağlı Meinhof rolünde Baader Meinhof Komplex",
koşturan bir sinema yapı t ı Andreas Baader'i can l andıran mükemmel bir performans kışkırtıc ı ve düşündü rücü
olarak dünyanın sayıl ı saygın Moritz Bleibtreu ve Gedeck sergiliyor. Yönetmen Uli Edel, bir film. Süresinin gereksiz
fi lm festivalierinden sonra mükemmel birer başrol filmin temposunu sürekli biçimde uzun tutu l ması
istanbul'da. oyuncusu. Örgüt içindeki en ayakta tutmayı başarıyor; d ı şında, - kaçırı l maması
19?0'lerin Almanya'sında, antipatik ve en az idealist özellikle mahkeme sahneleri gereken- bir yakın tarih
Ul rike Meinhof, Gudrun Ensslin yap ı daki rolü can l andıran kusursuz bir biçimde çekilmiş. hesaplaşma ve öze l eştiri filmi.

NTV TARiH NiSAN 2009 91

.~i.~.~~~............................................. ... .................... . ......... ... ...... ............. . .................. .... ............ . ........... ...... .......... ..
68'in k afa tuta n ruhu
Chicago 10
istanbul Film Festivali'nde NTV
Belgesel Kuşağ ı 'nda yeralan
"Chicago 10", Oscar'a aday
gösterilen Brett Mo rge n ' ın
gözünden , a rşiv görüntüleri
ve animasyon aracılığ ı yla
A merikan tarihindeki bir dönüm
noktas ını, "Chicago 8" davasın ı
izliyor. 1968'de yen i baş kan
adayının seçildiği Demokrat
Parti kongresi sonrasında bir
hafta sü ren ayakl anmaları n
a rd ın dan savaş ka rşıt ı sekiz
protestocu tutukl anarak
yarg ıl anır.
Televizyon
92 NTV TARiH NisAN 2009
Nick Nolte gibi önemli
Klasiklerden çağdaş
oy u ncuları n çizgi karakterleri
ses l endird iğ i "Chicago sinemaya tarih
10"un senaryosu mahkeme 1974, Une Partie de
tutanak l arına daya n ı yor.
Campagne (1974, Kırda Bir
1968 Demokrat Parti
Gezi)
Ulusal Kongresi'nde polis 5 Nolu Cezaevi
ve göstericiler arasındaki Andrey Rubl ev
çatışmayı siyasi bir oyun gibi
Aya Seyahat
izliyoruz. Filmin kafa tutan tav rı , Bir Buçuk Oda
anlatt ı ğ ı dönemle örtüşüyor.
Bound for Glory (Şöhret
Neşe l i, güldürücü, bazen de
Yolunda)
son derece soyut ve aykı rı
Cafe de los Maestros
anlatımıyl a, "yakın zamanda
(Üstatlar Kahvesi)
yaşana n savaşa da eleşt i ri
Captain Kemal, A Comrade
getiren" belgesel, "nesnel"
(Kaptan Kemal, Bir Yoldaş)
olmadan, kahraman l arının Csny Deja Vu
idea1izmi ve tutku l arından
Delits Flagrants (Suçüstü)
besleniyor.
EI Olvido (Unutmak)
Fifty Dead Men Walking (50
Ölüme Mahkumu Adam)
Flammen & Citronen (Alevler
ve Limonlar)
ii Divo
In Berlin (Berlin'de )
Inti Illimani, Dove Cantano
Le Nuvo le ( B ulutla rı n Şa rkı
S öyledi ği Yerde)
inkılap ve 9 Kardeş
Kara Al tında n Al t ın
Mikrofona
La Passion de Jeanne D'arc
(Jeanne D'arc' ın Tutkusu)
28. Uluslararası İstanbul Film Festivali
• Gösterim yapı l an
sinemalar:
Emek, Yeni Rüya, Atlas,
Beyoğ lu , Rexx, City's
Kennedy başabaş gerçekleşen baş ka n lık
seçimleri. Kennedy'n in b eğen i
Nixon'a karşı toplayan seçim kampanya s ı y l a
Her Sal ı 22 .15, e2 başedemeyeceği n i anlayan
5terling (ooper, N i xo n' ı
60'lar New York'unda bir reklam desteklemek için fa r klı bi r yol
aja n s ın ın ça lı şanlarını konu alan seçer. Kennedy'nin can l ı yayında
"Ma d Men"de birinci sezonun halka ses l eneceğ i televizyon
son bölümlerine damgasın ı prog ram ı na rek lam girerek
vu ran olay, John F. Ken nedy Kennedy'nin ko n uşma süresini
ve Richard Nixon a ras ı nda kısalt ı r. 8 Kas ı m gecesi
: La Teta Asustada (Acı Süt)
:
Les Annees Declic
(Fotoğraf Yılları)
Milk
: Nazarin
:
Nazım'ın Küba Seyahati
:
:
:
:
:
N azı m 'ın Küba Seyahati,
1961'de Kü ba lı şa ir arkadaş ın ı
:
ziyaretini konu a lıyor.
: Of Time and the City
:
(Zaman ve Şehre Dair)
: Sebast iane
Sim6n del Desierto (Çöıü n
Simon'u)
: Sonbahar
:
: The Countess (Kontes)
They Shoot Ho rs es, Don't
They? (Atl arı da Vururlar)
Tony Manero
Viva Zapata!
Vurun Kahpeye
: Zift
:
• Bilet sat ı ş l a rı :
www.biletix.com
Emek, Atlas , Rexx s in emal arı
• Festiv al P rogram ı :
www.iksv.org/fiIm
ka za na cağ ın dan emin olan
aj ans ça lı şa n la rı ofi ste part i
vere rek seçim so n uç l arını izler.
Gece boyunca kimin kazand ığı
a n l aşıl ma z . Gerçekten de 9 Ka s ı m
1960 sa bah ı ABD'de tam bir kaos
hakimdi. Times gazetesi tüm
oy la rın say ı l masın ı beklemeden
Ken nedy'n in seçi l diği n i
du yu r m u ştu. Nixon, sadece 120
Ni xon'ın bin oyla seçimi kaybetmi şti.
Zamanın Görünen Yüzü:

Saatler
13 Mart-28 Haziran
Ya p ı
Kred i Vedat
Nedim Tör Müzesi,
istanbul
Ya pı Kred i, teknoloji
tarihi temalı sergiler
dizisine saatlerie başladı.
Türkiye'nin önemli müze
ve özel koleksiyonlarındaki
eserleri biraraya getiren sergi,
insanın günü saat dilimlerine
ayıran matematiksel sistemi
ve saati buluşundan 1950'lere
dek geçen süreci içeriyor.
.oTiktak" seslerinin birbirine
ka rışt ığı salonda; tarihi saatler
iş l evsellikleri, mekanik yapıları ,
dönemlerinin tarihi atmosferi
göz önünde bulundurularak
ayrıntılı bilgilerle sergileniyor.
Gü neş saatinden kum saatine,
armasının içine
oturtulmuş bir
Fransız saati.
gemici
saatinden
meydan
saatlerine
neredeyse tüm türleri
görmek mümkün. Mustafa
Şemi, Mehmet Şükrü, Ahmet
Eflaki Dede, Dervi ş Yahya ve
Şeyh Dede gibi saat ustalarının
yapt ı ğı, çok azı günümüze
ulaşab i lmiş saatler usta l arıyla
an ıl ıyo r. Sergideki bu nadide
Osmanl ı saatlerinin en eskisi
16. yüzyıldan . Zamanın
kavramsal yönü ise , ünlü yazar
ve düşünürlerin saatlere eşlik
eden yaz ıl arıyl a izlenebiliyor.
www.ykykultur.com .tr

Osmanlı'dan
Cumhuriyete
Biraya Dair
21 Mart-19 Nisan , Osmanlı
Ga rajistanbul toplumunda
23 Nisan-5 M ayıs, Ça ğdaş da hayatın önemli bir
Sanatlar Galerisi, Ankara parças ı olduğu dönemin
13-31 Mayıs, Atatürk Kültür popüler objeleriyle
Me rkez i, izmir gösteriliyor. Araştırmacı
ve yazar Mert Sandalcı içinde algılanıyor. kültürüyle ilgili akıılardaki
B i ran ın Osmanlı topraklarına koleksiyonunu 20 Öyle ki, koskoca bir sorulara cevap olacak."
sanayi ürünü olarak girdiği yılda o l uşturmuş. semte adını ve rmiş Sandalcı koleksiyonunu
1840'lardan Cumhuriyetin ilk "Osmanlı'da bira var bira fabrikası Bomonti oluştururken karşılaştığı en
y ıll a rına serüveni ... Serg ideki mıydı?" sorusuyla halen yerli yerinde. büyük zorluğu, tarihi bira şişesi
objeler, bardak a ltlığından sık sık karşılaştığını Genciyle, yaşlısıyla ararken yaşamış . Bira şişele ri
açacaklara , bira bahçelerinde belirten Sanda lcı'nın tarihine yabancı bir o dönemde mandal karşılığı
çekilen fotoğraflardan ilanlara cevabı , "Son yıllard a toplum olduk. Bu değ i ş-tokuş edildiğinden
h e rşey! Biranın Cumhuriyetin Osmanlı olduğundan yüzden koleksiyonum bugüne çok az örnek kalmış.
ilk y ıllarında olduğu gibi farklı olarak belli kalıplar Osmanlı'daki bira www.birayadair.com

NTV TARiH NiSAN 2009 93

·Aianda··············· ··· ··· ··········· ······· · ···· ·· ....... .............. ............ ........................ .................. . ... . . ... ...........................
... .. .... .. ... ..... ....... ........ ........ .... ........ .... ....... ........ ............ .... ....... ..... ......... ........... ... ..... ...... .. ... .. .... .... .... .... .. ....... ... .... ... ...

Belgesel ÜNİVERSİTELER

Beşiktaş'ta Bir V. Uluslararası

Tayyare Fabrikası Sinan Sempozyumu

2-3 Nisan
30 Nisan, 17.30 ve 19.00
Trakya Üniversitesi, Edirne
Söy l eşi: 20.00
Osman l ı Bankası Müzesi, Geçmişten geleceğe "tarihsel
ista nbul alanlarda tasarım dili"
konu su, kültürel miras, kent
Savaş Güvezne'nin belgeseli,
ve toplum temaları üzerinden
1930'larda Beşiktaş 'ta bugü n
ele al ı nıyor.
Deniz Müzesi'nin bulunduğ u
http://muhmim.trakya.edu.tr
binada bir tayyare fabrikası ve
Yeş ilköy'de havaalanı kuran;
daha son ra çeşitli
Türk Mutfağında
nedenlerle
Kahvaltı
giri ş i mleri ne
20 Nisan
k ısıtl ama
Anadolu Üniversitesi,
ve yasak
Eskişehir
getirilen
Seminerde, Türk mutfağı ve
Nuri Dem i rağ'ı n
Türk mutfağında kahvaltı
öyküsünü anlatıyor.
kültürü tarihi boyutuyla
Belgesele Nuri Demirağ'ın
tartışılacak.
torunu Adnan Nur Bayka l'ın
www.tumab.anadolu.edu.tr
söyleşi s i eşlik ediyor.
www.obmuze.com

Geleceğin tarihçileri
tarihi tartışıyor
prensipler çerçevesinde En önemlisi ise, sempozyum 20-21 Nisan
Sempozyum anlaşılması Kosova için bildirilerinin kitaplaşt ı rılara k Anadolu Üniversitesi,
büyük önem taş ı yor. Özellikle Arnavutça yay ı m l anması. Eskişehir

Arşiv 1912 sonrasında Balkanlarda Böylece Kosova Devlet Sempozyumda konu

Osma nlı ve Türklere ili şkin Arşivle ri ' n e ilk kez Arn avutça sınırlaması yok. Katılımcılar
Belgelerinde olumsuz bir imaj oluşturulmuş; metinli resmi bir belge g irmiş özgün araştırma konu l arın ı
Kosova ve yüzyıllarca kardeşçe yaşamış olacak. Osmanl ı dönemi kendi belirliyor ve tartışıyor.
Osmanlı Devleti Balkan milletleriyle Türkler Kosova'sında siyasi hayattan , www.anadolu .edu .tr
14-16 Nisan aras ı ndaki bağ koparılmaya ekonomiye, şeh ireilikten
Pr i şt i ne, Kosova ça lı ş ıl m ı şt ı r. Arnavutlar ve din i hayata ve Arnavut ası ll ı
Türklerin "kader b i rl iği" olarak Osmanl ı devlet adam l arı n a Edebiyat, dil ve
Kosova, 17 Şubat 2008'de nitelendirilebilecek ilişk il er i n i n kadar pek çok konunun ele kültürde kadın
bağ ı msız l ığına kavuşa rak tarihçiler ve arş iv uzman l arı a l ınacağ ı sempozyumu, TlKA 27-29 Nisan
yeni bir döneme girdi. 523 ta rafından yeniden ele alınması (Türk i şbirl iği ve Ka l kınma Adnan Menderes
y ıllı k Osma nlı dönem in in ve tart ı ş ıl mas ı bu nedenle idaresi Başkan lı ğı) ile Kosova Üniversitesi, Aydın
tarihi gerçekler ve bilimsel büyük anlam taşıyor. Devlet Arşivleri Genel 2. Uluslararası "Bir Bil im
Müd ürl üğü düzenliyor. ilki Kategorisi Olarak Kadın"
gerçekleşece k uluslarara s ı sempozyumu, Cumhuriyetin
sempozyuma, 11 ülkeden kuruluşundan bugüne,
(Türkiye, Kosova, Arnavutluk, çağdaş Türk kadınının diğer

Makedonya, Bosna Hersek, topluml arın kadınlarıyla

Karadağ, Sı rb i stan , Hırvat i stan, karşılaştırıldığında, edebiyat,

Slovenya, Avusturya, Polonya) dil ve kültür bağlamındaki

yoğu n bir katılım var. 70 konumunu, kadına yüklenen
öğ ret i m üyesi ile arşiv u z m a nı sosyal rolleri ve kadın
biraraya gelecek. imgesini konu alıyor.
www.site.adu.edu.tr/
Sultan M e hmet- Reşat, Adem Urfa, TiKA Kosova PKO women2009/index.asp
. Haziran 1911'de Kosova'da. Koordinatör Yardımcısı

94 NTV TARiH NisAN 2009

@) ~
MISS
WORLD
MISS
EUROPE
MISS TURKEY 2009
GüZELLIK YARışMASı
cr ~
MU. !nt",IDt/(l""1 MISS UNIVERSe<'
Zamanın Izinde
• ·····i~~~~·i~~~~~~···· ···· ·········· ·· · · ·· · ····· · ····· ....... ....... ..... .......... .......... ..
Siz kimlerdensiniz?
Şecereler aile, sülale,
kabile tarihini anlatır.
Bunlarda gelir, toprak, soy,
şÖhret, tarih veya aidiyet
paylaşılır. Kendisini
yedi göbek atasının
isimleri ile tanımlayan
kişi, takriben iki yüz
senelik bir aile tarihini
il;==;;;-------,:-":"7"-:---\;-.".....,~~~
omuzlarında taşırken,
kendisine kimlerle nikah
düşmeyeceğinin her zaman
bilincindedir.
S udan'da bulunduğum sırada, 1980-
82 yıllarında, Wad Medani yakının­
da göçebelerin yerleştirildiği çiftliğe
gitmiştim. Kitabi bilgilerime göre, göçebe-
ler yedi kuşak atalarını bilirlerdi. Karşım­
daki göçebeden devşirme köylü ise, sadece
babasını ve dedesini biliyordu. Ben "daha
kimler var" diye ısrar edince, bana şöyle bir zamanlarda bilgisayarlı tasarımlarla bu tür luyla elde edilen ve elde edilenler arasında
bakmış ve "Ben bilmiyorum! Bana lazım
değil, sana niçin lazım" demişti.
Hani bilginin bizi üstün kıldığı varsa-
yımını bilinçsizce içimizde yaşatırız ya! Bu
köylü içimde varolduğunu bile bilmediğim belirttiği konum, hatırlamaya değer bir yoksun olunca, sosyopolitik ve ekonomik
bu hissi kıran ilk kişi oldu. Sudan'da ben-
zeri olayları daha çok yaşayacaktım. Benim
bilgi penceresinden baktığım sanal dün-
yam, onların gerçekleriydi. Bu gerçekler-
den bazıları da, onlara özel şeylerdi.
Şecerenin bir tarih malzemesi değil de,
kişiye özel bir bilgi olduğunu; uzunluğu ve
kısalığının o kişinin inhisarında bulundu-
ğunu böylelikle anlamaya başlıyordum.
Tarihte birbirinden farklı şecereler
var. Kimisi ip üzerine yapılmış düğüm­
lerle örümcek ağını andırır; kimisi sanki
bir göçebe otağının tepesinde bulunan ve
"tündük" denilen ışık deliğinden aşağı ba-
kıyormuş ve "ok" denen direklerin üstünde-
ki bağları, ilmekleri aydınlatıyor gibi kar- ve Anadolu'da vakıflarla ilgili şecerelerde ihtiyaç duymaz ve "Ben bilmiyorum! Bana
şımıza çıkar. Bazıları ise dal budak salmış
98 NTV TARiH NiSAN 2009
gelirlerinden hisse alanlar, kadın-erkek
ayırt edilmeden belirtilmişlerdir. İşte
bu durumda şeeerenin statü sembolü
olmanın ötesindeki işlevlerinden biri
., f.'
daha ortaya çıkar. Çin'de yerleşik soylar,
müştereken kullandıkları arazilere bağlı
~ olarak şeeereler düzenlerdi. Bu şecere-
N
~
ler miras açısından önemli idi. Yakında
i Ahat Salihov tarafından yayımlanacak
~ olan BaJkurt Şecereferi'nde ise, bunların
~ her birinin bir Başkurt kabilesinin var-
~ lık gösterdiği bölgeyi tanımlamak için
ı- '!
kullanıldığını görüyoruz.
'" Kısacası yukarıda sayılan bütün bu
~ durumlarda, şecerelerin özel bir işlevi
var. O açıdan günümüzde yaşayan biri,
kendi ailesine ait bir şecere gördüğü
o zaman insiyaki olarak "Ben var mıyım ?
Varsam neredeyim? diye sorar da şee e ­
r renin asli işlevini pek sormaz. Bunun
sebebi artık şecerelerin çoğunlukla esas
işlevlerini yitirmiş olmaları ve günümü-
zün değerleri çerçevesinde algılanma­
Silsilename'den Timur'un şecere ayrın tı s ı . larıdır.
Nasıl miras, gelin veya damada değil
ağaç veya şema şeklindedir. Özellikle son de evlada kalıyorsa, şecere de miras yo-
şemalar hayli yaygınlaştı. paylaşılanı, üleşileni gösterir. Paylaşılan şey,
İşlevlerinegelince ... Kimi zaman "siz gelir, toprak, soy, şöhret, tarih veya aidiyet
kimlerdensiniz" sorusuna "biz kimselerden olabilir. Bütün bu durumlarda paylaşma ile
değiliz" cevabını veren kişinin sözlü olarak ilgili bir işlev söz konusudur. Bu işlevden
şecere sahibi olmamaya işaret eder. Kimi işlevlerinden arındırılmış bir köken bilgiJi
zaman şecereler ailenin uzun bir tarihe, yığını şeklini alarak, kişiyi yanlışlıkla saf-
dolayısıyla soylu oluşuna delalet eden bel- kan arayışlarına da yöneltebilir.
geler olarak algılanır. Bazen bu şecereler Göçebeler arasında şecere bilgisi insa-
bizi tarihteki önemli bir şahsa götürür. Ba- nın adresidir. Kazaklar "jeti atasını bilme-
zen önemli bir konuma gelen kişi , birden- gen jetim" derler. Cengiz Aytmaotov yedi
bire ailesinin tarihte daha önemli birinin atasını lakaplarıyla anlatırken, bize aile
neslinden geldiğini "fark ediverir" ve bunu tarihini de nakletmiş olur. Kendisini yedi
yaygınlaştırır. göbek atasının isimleri ile tanımlayan kişi,
Bütün bu belgelerde çoğunlukla baba bir taraftan takriben iki yüz senelik bir aile
soylu bir toplumun erkekleri yer alır. Ta- tarihini omuzlarında taşırken, diğer taraf-
nıdığım genç bir hanım "Babamın şeeere­ tan da kendisine kimlerle nikah düşmeye­
sinde yoktum, eşiminkinde de yokum. Yani ceğinin her zaman bilincindedir. Halbuki
ben yokum" diyerek gülmüştü. Öte yandan Sudanlı göçebe em mi oğlu veya emmi kızı
yerleşik toplumlarda, özellikle Orta Asya ile evlendiği için, yedi göbekli bir şeeereye
kadınların da yer aldığını görüyoruz. Vakıf lazım değil, sana niçin lazım" der.
Ta rih i artık sıkıcı, t ozlu kitap sayfalarından değil, eğlenerek bilgilenerek okuyacaksınız.
Üstelik okudukça bu gerçek masal dünyasına kendinizi daha çok kaptıracaksınız.

Tarihi Romanlar
t ,,,. ,~,('- ..
CA.Mi1' Au Çizgili
"' ~-,c...... ,,\
A. ADNAN SAYGü N Pij a malı
DAR :ı<;ÖrRÜNÜN Ç ocuk
DERVİşİ
MudUÖdınal

John ROjRO

()tudem'

Bilgilendiren Tarih

E~ 'ence'; T a\v;h
YAlıNAYAK GEN
Bombadan Sonra

3.Klı.p
www.Bitturk.Net

•
a,r
OBJE LER BELGELER
FOTOGRAF LAR SERGiSi

21 Mart-19 Nisan 2009 23 Nisan-5 Mayıs 2009 )3 ~ayıs-31 Mayıs 2009

iSTANBUL ANKARA ıZMIR
garajistanbul Cankaya Belediyesi Ege Üniversitesi
Saat 10:00-20:00 Cağdaş Sanatlar Merkezi Atatürk Kültür Merkezi
Saat 09:00-1 9:30 Saat 08:30-1 8:00

. . ..... .