iSTANBUL UNIVERSiTESi EDEBiYAT FAKULTESl

TARIH ARA~TIRMA MERKEZI

OSMANLI· TURK DipLOMATI~i SEMiNERI

30-31 MAYIS 1994

I AVRI BASIM I

EDEBIYAT F'AKitLTms! BASIMEVl tSTANBUL 1995

:. ",:_, 'KUYtJD-i MUHttvrM:ATDEFTERLERimN' OSMANLI '

·TE~iLA.T TARiHi BAKIMINDAN ()NEMi '

idris BOSTAN*

Osmanh Imparatorlugnnun klasik ddnemlnde devletin en onemli mtteseselerinin basinda Badaret ve sonra Ba:§defterdarh~ yan] ¥allyeTe§kilab, geliyordu, Osmanli Devleti'nin idari yapisim olusturan Badrazam merkezlf Divan-l Hiimayun -daha sonralari Bab-l Asafi~ Bab-l Ali- yanmda M'aliye'nin de sahib oldugu ehemmiyeti' anlamak ve her iki kurumu karsilastrrmak oldukea sag'l1klI son uclar almmasma yardimci olacaktir,

. Bu iki 'onemli Osmanh mtieseseslnin kendisine bagh kalemler ..

Ie uretfigimua.,zzam .malseme birikimi gerek siyasi tanh ve gerekse 'te§kilat tarihi bakimindan son dereeeonemli ipuclan ihtiva etmek·tedir. Basbakanlik Osmanh Arslvlnde mevcud bilhassa Tanzimat oncesine ~it defter ve evrak gruplan ieersinde sayt ve muhtevalari bakrmindan maliye ile tlgil! detter ve evraklarin coklugu ve cesitltllgi, Maliye'nin en ust seviyede temsilcisi clan Basdetterdar'm yetkiIerinln Sadrazamdal1sonra Islerln ytrriitulmesinde en az onun kadar onemll oldugu fikrini destekleyecek mahlyettedir, Nitekim Sadrazamm padisah adina verdtgi emtrler yani rermanlar g:ibi Basdetterdar da kendi teskilatrrn alakadar eden konularda fermanlar ~1- karbyorduki bunlara Maliye Ahkaml deniliyordu. §ayet bir konu ile ilgili olarak.Mallye'den gonderilen emirlerin geregi yerine getirilmernisse 0 takdirde Divan-l Hfunayun'dan bu hususlan tekid ve teyilQ' etmek liiere,yeni termanlar gonderiliyordu. Basdefterdar kendi faaliyet sahasi i~inde -ki bu saha oldukca genistir- serbestee hareket etme, karar alma ve uygulama hakkma sahipti. I§te bu sebeple

. ,* ,Do~. Dr., Marmara. U'niversite-si, FeIl-Edeblyat Fakliltesi Tali.h BolUmii: ,'(Jgrettm "Oyesi..' , ",

144

de Bab-i Defteri denilen Basderterdarhk, diger birimler hatta Sadaret He kar§lla§tlrlldlglnda btinyesinde en fazla defter ve belge biriktiren ve bunu gunumuze Inttka! ettiren bir muessese olmustur.

Tarihi gelislm i~ers,inde Osmanli Maliye Te§kila tinm veya Ba§defterdarlik Muessesestnin en onemli burosu §uphesiz Basmuhasebe veya Muhasebe-l Evvel kalemi olarak bilinen buro olmustur. XVI. asirda Basdef'terdarligm bunyesinde muhtemelen katibler taranndan ytirtitulen bazi taaliyetler .asnn sonlanna dogru bu kalemin ihdasiyla blrlikte sistemlesrneye baslarms ve bilhassa XVII. ytizyilda giderek genisleyen faaliyet sahasi ile Ba§muMsebe kalemi en onemli MaUye burosu haline gelmisttr, YuzYlllar icinde devamh bir mer .. kezilesme egilimi gosteren ve bu sebeple burokratlk i§lenileri ve ofisleri giderek artan Maliye'riin .. bu. QzeUiklenni Osmanh Merkezi butcelerinde de takib etmek ve yuzyillara gore arzettigi degi§ikIik-

leri tesbit etmek mumkundur. . . .

Basmuhasebe kalemindeiiretilen defter ve belge gruplarmm cesitlerlni burada ifade etmek pek mumkun gibi goriinmemektedir. Bilinen Basmuhasebe'ye tab.i kalemler de Basbakanlik Osmanh Ar§ivinde bulunan evrak ve derterler. uzerlnde :ger~ekle§t~ri1en C~ll§ .. malardan tesbit edtlebilmistdr. Bunlararasmda tersane, tophane ve matbah gibi eminlikler He zimmet ve muhallefat gibi halitelikler bulunmakta idi. Bu kalemlerin ne zaman olustugu va Basmuhasebe icmde nasil te§ekku~ ettigi gibi .konularda =. ayn incelemeler yapilmasi gerekmektedir-,

Basbakanlik Osmanli Ar§ivinde Maliyeden Miidevver Deiterter adiyla bilinen ve rnuhteva itibariyle mallye aglrlIkh ~ok':'ce§itli defterleri btinyeslnde barmdiran bir tasnif yer almaktadir. 26.000 elvarmdaki btrtun bu detterler bugtin yeni tasnifler acilirken riayet edilen kalemlere .gore'tasnit usulune uyularak gruplandmlmadigmdan

1 Son yrllarda Osmanh Maliyesi He ilgili yapdan birk~ arastrrmay; ornek olarak 2iikrebnek is1:JJ.yorum. Ahmet Tabakoglu, Gf'rllet1't-e DOnemine Girerk~ 08- rnanit Maliye8i~ istanbul 1$;185'; Yavuz Cezar, 08'J1UI.nl1. MaUyesinde Bunahm ve Deg~im Donemi, istanbul1S8S.

2 Basbakanlrk Devlet Ar§lvleri Genel ,MildUrlilgii'ntin hazrrladig; B~~ bakanltk Osmwnh A.r§ivl Icehher! (Ankara 1992, s. 487-400) adli eserde Ba§muhasebe Kalemine bagh kalemlerin biiyilk bir yekfm te§kll ettigi goriilmektedrlr.

145

detterlerinpek ~ogu ·ftit oldugu kalem altmda toplanmarmstir. Evraklari ait olduklarr kalemlere gore tasnif etme esasirun arslv mal .. zemeslni kullanmada arastirmacilara saglayacagl kolayllk ve aramIan bUg-iler i~in nerelere basvurulacagr hususunda verecegi ipuclan eogu defa dikkatlerden kacmaktadir. Halbuki bu sayede osmanh burokrasistnin i§.le~ tarzmi, meveud kalemlerini ve bunlarm urettigi'ma1zemeyi bilmek de mumkunolmaktadir ki, bu hem 'ara§trrmalarda ve hem de degerlendirmelerde saglIkll sonuelar almmasmda etkili olmaktadrr.

lPlaliyeden Miidevve1' Detterier icinde .her zaman belli bir kaiem ba§hgl altinda toplanamayan ancak §ekU ve muhteva bakrmmdan benzerlikleri sebebiyle ayri gruplar olusturan basi detterler vardir. Mesela Muhallefat tietterleri, insaat-tamirat: deitertert, yoklama-

- -

menacib aetterteri, muhasebe tietterieri, cizye tietterieri, kale aetter-

leri VS. Yi1:1e gogU arastirmacinm Milhimme dejterlerlndeki fermanlar kadar ozenle kullandigi bir lVlaliye ahkdm dejterleri, vardir, .Ilk

. , .

bakista bu defterlerin genel olarak maliyeye ait ahkarm ihtiva etti-

_ gi du§unulmu§ olsa bile dikkat.li bir incelemeye .tabi tutuldugunda bu detterlerln de 'kendi iginde gruplandmlabtlecegi anlasilacaktrr. Mesela Mevkutat, Mukaiaa ve Basmuhasebe ahkammm ayrr ozelIikler - ta§lwglID - ve zaman icinde ayn de:fterler olarak tutuldugunu tesbtt etmek mumkundur. ~ayet Basbakanhk Osmanli .Ar§ivindeki Maliye Ahkam detterieri bu ozellikleri ve tarihi seyri gozcntmde bulundurularak tasntf edilecek olursa daha ozel mirracaatlara cevap verebllecegi goriilecektir.

Bu eahsmada ise, yine Maliyeden Miidevver deiterier arasmda yer alan ve kendi 'i~inde aym ozelllkler tasiyan, ancak simdiye kadarItterature bu adla yeterince girmemis yaklasik 200 yIlhk bir don_em_ i~~ri R§agl yukan kronolojik bir sira takip eden bir defter serisinden bahsetmek ve bu detterler hakkmda gerek sekil ve gerek rnuhteva bakimmdan kisaca bilgi vermek istiyorum.

'§irlldilik hangi sebep ve maksatlarla tutulmus oldugunu tam olarak tesbit edemedlgtmiz, ancak muhtevasmm yeterliligi ve geni§ bir yelpazede pekcok sahada arastrrmacilaraxsik tutabilecek bilgileri ihtiva etmesi sebebiyle onemsedfgimis ve adma genelolarak Kuyud~z Muhimmat Detterleri dedigirmz bu seri defterleri ilk

, .-

Forma: 10

146

defa doktora cahsmalarim sirasmda kullanrrnstim". XVII. yuzyilm ortalanndanXIX. yiizyllm ortalarina kadar devam eden Kuyitd-'l Milhimmat Deiterteri, Muhasebe-d Evvel Kalemi'ne tabi bir katib veya buro taranndan tut ulmus, Osmanh Merkes Maliye burokrasisi lcin hizmet vermlstir, 'Kuyud-l Muhlmmat adiyla Ba§muhasebe'ye baglI bir kalem oldugu bilinmemekle beraber muhtemelen Basmuhasebe kalemi, kendi bi.irosu ile ilgili hususlann sene be-sene belli gruplar halinde oiraraye, getirilmesine ihtiyag duymus ve ltizumu halinde bu kayitlara kolayca ulasabilmek Icin bu defterlerin tutu} .. masln~ karar vermis olmahdir. Dar :ve uzun tipik Maliye Defterlerlne benzeyen bu seri defterler, genellikle 15x43 em ebadmdadir. Dl§ kapagma yapistmlmis etiketler sayestnde bazi tpuclan elde etmek mumkun olmaktadrr. Bir kisrrnmn tizerlndeki bu etiketler dii§mu§ ve bazilarmm eild kapaklari degi§mi§ olsa .da mevcutlarirun verdig! bilgilere gore, etiket basliklart asagr-yukari benzer ifadeler tasimaktadir. Mesela : «K'uyud-z Tezakir~i Min ve Milbaya'tit ve Milhim,nat-1, saire el-vaki tier sene 106b,'* veya «Detter-; Kuyud-z lVlilhimmat tiibi-i Kalem-i Muhtisebe-i Evvel eZ-viiki'1i sene 1067»". Defterlerin hacimlerinin zamanla artmasi uzerme de Kuyud-l Muhimmat detterlerl aym seneye ajt iki ayn eild halinde tanzim edilmeye baslarruslardir, au durumda da birincisine «Defter-ilWilhimool nuit-: Cild-i Evvel tdbt-i Kaiem-i Muhasebe-i Evvel»<3 digerme ise «Dejter-i Muhimmat-'l cild-i Sdnitdbi-i Kalem-i Muhasebe-i Evvel»)7 adlan yaailmistrr. ~ayet defter bir Rikab derteri ise 0 zaman «(Dejter-i Muhim1nat der Rikab-z HilmayunlJ veya Dejier-i Muhimmtlt-z Kuyudfit-'l, Tezakir-i Edd ue TahvUat-z lVlute/errika ve Mubaya(at VB

3 XVII. y'ilzYll Osmanh T,er:sa.nes.i iQin yararlandigirn bu def.terleri (tdTis Bostan, Osmanlt Bahriye T6§kilatf,: XVII. YitzY1,lda T(:lrBa.ne~i Am~re, Ankara 1992) ilk defa rte~hls etmeme yardimci olan ve bu .tehlig vesilesi He de defterlerin QzelUkleri konusunda ge§.ttli moktalara d'Ut'kat ,gekerek. ~ah~marm yBnlendiren degerli hocam Mehmed G"eng'e te§ekk:Urii bir borg bllrrim.

4 Basbakanhk' Osmanh Ar~ivi, (BOA) MaTiyeden. Miiilevver Dejterler,

(MAD'I); nr, 1'81:5.

5 MAD. nr. 4£88. 6 MAD. nr. 3427. 7 MAD. nr. 4876. 8 MAD, nr. '317,5.

, "., .

. - .. ~ ,

147

Tezlikir-iHazine ve Kuyt"tdiU-t stUre' der Rik'ab-'l humayun el-vaki

tier sene 1-110»)9 dentlmistir, ..

Detterlere miihimniat" adi, kedmenln hem «mtihim/onemli» manasi ve hem de «malzeme» manasi gozon unde bulundurularak verilmls olmahdir. Ilk kisrmlarmda verilen mutererrik 'kaYItrar bir yana birakilaeak olursa derterlergenelllkle lki ana boliimden"olu§~ maktadir ki bu bolumler, de.fterlerin iki end halinde tanzlm edilmeye baslamastyla ayri cUdleri te§ki.l etmislerdir. Bu bolumlerden btrincfsinde Basmuhasebe'yi alakadar eden tezkire k.aYltlarl belirU' bashklar altmda toplanmis, diger boltimde ise t;e§itliOsmanlJ. ~iies'esese1e11ne ait kayitlar yer aIml§tlr.Tezkireler dart ba§hk altinda toplanmis olup ((Kuyud-t Tezdkir-i Eda) «Kuyild-t Tezakir-i Baetne-i Amtre» Kuyud-l Tahvilat-t lVliiteferrika>, ,ve Kuylld-t Te~ z·tlkir ~i M ilbtlya' at}) seklindedir.

. ,

' .. Detterlerm devammda ise dana ~ok biremtnin sorumlulugun-

da hizniet veren bazi Osmanli miiesseselerine ait kayitlar bulunmaktadir, MeselalOfH-io77 (1651-1667) yillan arasma 'ait derterIerde E than et-i Rusfrm-l DivftI,l-l Ali, Ema:net-t Rusum~lMa1iye" Emanet-i Rtisum-l Beytiilmal-l Hassa-i Istanbul; Nezaret-iD~rb~a::. ne .. I Amire, Cebehane .. i Amire, Tophane-I Aniire, Tersane-I Amire, Hare-l Mahr11se-i Istanbul, Matbah-l Amire've Helvahane, .lstabl-i Amire, AgalIk-l' istanbul, Ocakhk-i Astar-i Yenic;eriyan, . Oeakhk-r Kirpas~l Yeniceriyan, Emanet-i CUka-i YeniQeriyan ve Muhallefat bdltimleri yer almaktadir=. . .

1077 (1667) 'den itibaren Elnanet-i Cev, Emanet-i' Agnam, :;Ku-. yud-i Zarar-ILahm ve Zahire-baha-i. Yenlgeriyan ve Cebeeiyan'Va Topciyan, Emanet-I NiizuI:-i HiimayuD, Mehte.rhAn~-i Hayrne, Emanet-i Peksimed,' ze'niistam-i YenigeriYlafl,Emanet-i Fodula-i Flrln, 1097 (1686) 'den itibaren ise Baruthane-i Amire, ve Set-kassaban boltimleri Have olmustur.

. Muhteinelen 1109 (1698)'da derterlerin tanzlminde blr degi§ik,~ik yapndigim g~rmekteYiz .. Kayrtlarrn giderek f~zIala§inasl .. defterlerin 'hacmini etkilemia ve daha onceleri 150-200 sayfa arasmda 4egi§erl KUy~1.~~l M~iri?~at Detterlert 350-400 ':~ayfaya ulasmistir;

~ ,. ~ . . .. .

"9 MAD~ nr. ·2736.:

" ::' 10=,' Bu taelhler' arasmde, yer 'alan defterlerin' liStesi' igin bk.·Ek.,· 'Lj..ste"2 .. ' .. '

148

Muhtemeien bunun iizerine derterleri kullanrnada dana pratik ola .. cag; dU§Uncesiyle veya baska sebeplerle 1109 (16'98) 'da detterler .iki .etld halinde tanzim edilmeye baslanmistir. Bunlardan birinci eild daima tezkirelertn kaydina.Tkinci cildise mttessese ve dig-er kayitlara tahsts edilmi§th;, Yine bu tarthten itibaren. birinci cildde teakirelerin .kaydma geemeden once Kuy(id-lMedlar-i Mai§et ve Irramat He Kuyuda.t~l Masa;rifat-lHa~~1 .Ali§an acb altmda bazi yeni

kayrtlar yer almaya baslamistrr. .

Biitiin. bu basliklar bi:ze gostermektedlr ki, askert ve sivil pek eok Osmanh mttessesesinin raaltyetlerlnt ve hizmet alanlarmi senelere gore bu detterlerden takipetmek mumkun olabtlmektedir.Ta .. bii, ki,j Tophane, Tersane, Baruthane gibi Osmanl1 muesseselerinin faaliyetleriHe ilgili e1imizde muhasebe detterleri mevcuttur. Ancak Kuyud-; Mfihimmat defterlerinde sadeceBasmuhasebeyl alakadar eden .kayrtlan hazen gerekceleriyle birlikte ve. varsa hakklnda sadir olan termanlarm derkenarlardaki suretlerinden taildp etmek mumkun olabilmektedir. KaldI ki, bu mneaseselere ait muhasebe defterlerini 'her 'zaman kronolojik olarak bulmak da mfunkiin 01- mamaktadir. Bit takdirde . Kuyud-i Mfihim.mat Defterlerinin onemi bir kat daha ' artmaktadir,

Detterlerin asil btHiimleriini teskil eden tezkirelerin birinclsl olan eda tezkirelerinin buIundugu sayfa birdua tormuluyle baslamaktadir, Genellikle «ao, Huve'l-mu'in,. ·yaFetta veya Ya Feyya.Z) tarzmdaki dua ifadeleri ileKuyud-l Miihimmat derterlerl Ruznam~e defterleri veya diger emsaller! ile benzerlik gostermek .. tedir,

Kuyud-t Miihimmat Deiterlerinin Bolumleri

Milteterrik Kayztlar

Defterlerin t.ezkire kayitlarmdan once yer alan. Ukboiiimfinde oldukea farkh kayrtlarbulunmaktadrr, Bunlar da zinunet,muhallefat, kaleler He ilgili tamirat ve savasmalzemelerfne .ait kayrtlar ve zahire temirii konulanndadirlar, Ineeleme konusu olan defterlerin air oldugu donem XVII. YUZYllm ikinci yarismda ba§ladlglndan ve bu d6nem Oirit setert Ile Avusturya ve Lehistan seferlerinin devam ettigi donernlere rastladigmdan bu seterleri ala.kadtar eden bazl ka-

149

yitlar vardir, Mesela 106'5 (1655) tarihli defterde 9 gemr He 40.000 istanbul kilesl zahirenin Iskenderiye'den Hanya'ya gonderilcUginel1 ve 1037 (1657) 'de 76 gemi :ile 'l'ersanenln Ihtlyaci olantistupu, bezir yagr, kirpas ve ispavlunun Istanbul'a .ta§~ndlgm'a~ dair tafsilatll bilgi bulunmaktadrr, Yine aym derterde Kopriii:u. Mehmed Pasa'mn sefer-i humayunu i~in gerekli olanbargir, deve, katrr ve arabala .. rID hangi sartlarda nerelerden temin edildigi kaydedilmtstlr=.

K;u~d-l Mii.hinlmat derterlerinin ilk boliimlerinde yer alan bu . mutererrik b~lgner arasmda 1069 (1659) 'd.aKopriilu M~h~ed Pa§a'ya kaI'§llsyan baslatan Abaza Hasan Pa§a He figili bazt kayit .. Iar da vardir ki, ((Celali Abaza Hasan :ile olup tirar ve· isyan eden zorbalardir» adi altmda 32 ki§i zfkredtlmistir. Hatta bazalarmm tsmi uzertnde «basrgelmisttr» notu du§iHmu§tiirl-i.

Defterlerdeki kaYltlardan anlasildigma gore kale tamirlerl i~in ve muhfmmat sevkedilmesi hususu sadece serer olan bolgeterte 81- mrli degildir. Mesela 1084 (1673) senesmde Beddulbahir, §ehrizol, Kerkiik ve Erzurum gibi cok farkh bolgelere lit ~~§itli kalelere gonderilen top, cebehane gibi muhlmmatm kaydi bulunmaktadir=. Yine 1086 (1675) 'da tse Golos, Novi, Ku§adasl, Budin, Tlml§v:ar ve Varat gibi pek ~:ok kaleye ait malzemeler zlkredllmslttr>.

Normal olarak bu defterlerde bir ruus kaydmin oimayacagi dii§iiniilebiUrse de bazi Istlsnafann. olmasmi -defterlerin eok farkl; bilgiler ihtiva ettigini gostermek bakimmdan zikredilmesinde .yarar olacaktrr. Mesela lQ88 (16717)"de SaklZ Mahkemesi ve Yenisehir muhzirbasihklarma yapilan tayinlerle" istanbul Qardak: Ihtisabi-

11 MAD, nr. 4713, s, 2.

12 MAD" nr, 4688, s, 2,7. 13 MAD, nr, 4688, s, 37-46.

14 MAD", nr. 4880~ s. 1, 11-12. Bu Iosimda aynca Abaza Rasa.n ·PH§a ile ilgiU Kayseri sancakbeyi Ahmed Pasa'um 10 Zilka"de 1069 (30 'Ternmuz 1.(69) tarthlfmektubunun surett (s. 1.) de bulunmaktadm.Bu konuda Silahdar 'Mehrued Aga., (Ta-rikJ· Istanbul 1928, I. 100-1517) oldU'k~a· -aynntIll. bUgi vermekte ancak ba1jl· gelenlertn 31:k~i oldugunu 'Dildirmekof:edtr.

15 MAD .. nr, 4690. s. 8-'9. 16 MAD, nr. 47990" S. 6-9. 17 lIlA,D) nr. 4040. s, 6.

150

na tabi ta§oglanlIgl gorevlne= ve 1090 (1679) 'da istanbul ihtisabl terazibasihk ve §a~r~ligi gorevlerine= yapilan atamalari gormekteyi2.

- . . -

Bu ilk bolumde yer alan muhallefat kayitlari, daha sonralan

detterlerin son kisimlarma almrmstir,

Tezkire K ay~tla1'1.

:g;Uyfid-l Miihim.mat Derterlerinin ana bolumiinu te§kil eden tezkire kayitlan i~inde ilk sirayi her zarnan edd iezkireleri almaktadir. Eda tezktrelen Hazme'den, yapilan geri 5demeler jgin 'kullamlmaktadir, Genellikle sahibi ~lkmadlgl igin birtun metrukati hazineye ihtikal eden muhallerat gelirlerinin §er'i varisinln ortaya cikrnaaiyla hakkmm sahibine iadesi maksadiyla veya havale suretiyle baska gelirlerden odenmesi if,;in emir verilen fakat odenmeyen merkez.disindaki kapikulu mevaclblerintn. ve yeniceri zarar-i lahm akcelerinm odenmesi durumunda eda tezktrelerl veriliyordu. '

Burada ornek olarak bir muhaUefat akcesinin geri 'oq.enmesi-, nin nasil gerceklestlgini ve hangi safhalardan gectigin; tesbit etmeye canaatun 1061 (1651) 'de Mehmed Efendi isminde Edirne'li bir tucear veya esnaf 6lmu§tur. Bezzazistan kethudasi Dervis Qele-, bi 'ile· rtuaci Bekir Qelebi onun muhallefatmdan kalan 129.550 ak~eYi ,Galata Beytiilmal Emini vasitasiyla gettrtp ·17 eevval .1 061 (3 Kasun 1651) .tarthinde Hazine-l Amire'ye teslim ederler. Buraya kadar olan ikisim Hazine'ye ftit Ruznamce Varidat defterlerinin 10'61 senesi kayitlarmda yer almaktadir=, Fakat c;ok gecmeden Fatrna isminde bir hamm Mehmed Efendi'yi dava ederek kendisine borcu oldugunu isbat edip parayi Hazine'den geri ister., Kassam-r Askeri'nin huccet-i ser'iyyesl, Ruznamcenin derkenari ve rerman-i §erif geregince geri odenmek iizere 28 ~evval 1061 (14 Ekim 1651)' de Basmuhasebe'den eda tezkirest yazilir, Bu kayrt da Hazine'ye

18 28 Muharrem 1098 (14 Arallk 16-86) tarlhlt oerat kaydmda ifade sdlldtgine gore istanbul <;ardak Ihttsaomda 'gol'evU Anrned b. Htiseyin adh blr .ta§" oglani defterde kaYJ,th olandan daha fazla vergt topladrgr igin §ikayet edilmi§ ve degi§tirilmi§t.ir ('MAD) nr. 2735, s. "1).

19 MAD) nr. 4040, s. 4.

20 BOA, Rami! Kepeci (E:K) , nr. 1845, .s. 153.

151

ait Ruznamce Masarifat defterinde yer almaktadir=. Varidat ve Masarifat ruznamcelerinde yer alan bu kayrtlar aym zamanda KuYUd-1 Miihimmat Defterlerinin 'Eda Tezkirelerine a.it bolumunde ise birarada bulunmaktadir=. Ve para 25 Safer 1062 (6 §ubat 1652) 'de Girmen bedel-i nuzul gelirlerinden odenir, Ancak gorulmektedir ki, odeme, tezkirenin verilmesinden yaklasik dart ay sonra gerceklesmistir. Bu kayit da Ruznamce MasRli.fat defterinde bulunmakta .. dir, Bu sebeple Kuyftd-l Miihimlnat Defterindeki bir edit teskiresi .. nin muamelelerini takipetmek i~in lie; ayn defterde inceleme yapmak gerekmektedir. Ancak bu iz surmede bazi ipuelarr elde edilmektedir. Mesela Kuyud-i Miihilnmatta kayith bir eda tezkiresinde paranm hangi tarihte Hazineye girdigi beIirtilInektedir. 0' gunun tarihini tasiyan Ruznam~e Varidat defterinde bu kaydi bulmak miimkiindiir. Yine Kuyud-l Miihimmattaki eda tezkiresi kaydnun altmda paramn hangi tarihte ve hangi gelirden odendig~ kayith 01- dugundan bu vasita ile de Ruznamce MasarUat'taki yerini bulmak mumkundur. BoyIeee Kuyud-i mtihimmattaki bir eda tezkiresi kaydi diger defterlerde bulunabildigi gibi iId ayri derterde bulunan bu tur bilgileri birarada bulmak da mumkun olmaktadrr.

Eda tezkireleri Icmde oldukca ilgi gekici kayitlar bulunmaktadir, Tarih~i Silahdar Mehmed Aga, 1075 senesi vekayii arasmda «KatI-l Zlndlk Lari Mehmed Efendi» ba§l1g1 altmda Va1i.de Hani'nda kalan zengin ve son derece zeki alan ve ulema arasinda §ohreti bulunan, ancak zmdik oldugu, namazi, orucu inkar ettigi, i~kiyi helal sayd1g1 iein kirktan fazla kisinin sehadetiyle mevali ve rnuderrisin huzurunda mahkeme olunup 4 ~a"ban 1075 (20 ~ubat 1665)' de idamma hiikmedilen bir zatdan bahsetmektedir=. 1075 seneslne - ait Kuydd-l Muhimmat derterinde eda tezkireleri arasmda yer alan bir tanesi de, iste oldurulen bu Lad Mehmed Efendiile ilgilidir. Maktul Lari Mehmed Erfendi'nin metrukatmdan crkan kltaplar sa .. tilmis ve bedeli Hazlne-i Amire'ye teslim edllmistlr. Fakat «;ok gee-

21 KK, nr. 1846, s .. 240. 22' 11'IAD, nr, 1815" s, 23.

23 -SiHihdar. Lari -Mehmed Efendi'nin Maksud Pasa Camiinin hoca ve "imamil oldugundan da bahsetmekte, L<;tanbul kadisi Merhaba-zade'nin onun katledilmesi i~in verilen hiUrme Imza lcoydugunu beltrtmektedtr (Tarih7 istanbul 1928, I ,378).

152

meden kitaplan satin _ alan sahhaflardan bu kitaplar «tarar-i sal .. tanat-i ali§al1)dan gert Istenmis ve bu sebeple paralannm da ladesi gerekmisttr, Bu geri ode-me vesilesiyte kitaplarm bir listesi ve fl .. atlari dettere kaydedtlmistir, Bu kitaplar arasmda Kitab-l Mevzu'at, Zic-i Ulug Bey rna' Fethiye, kafir hattiyla TIp, _yine kafir hattiyla harita ve adi belirtilmeyen diger bazi kitaplar bulunmaktadir. ~O .aded kitabin yamnda «evrak-i perisan ve hirdavat» olarak kaydedilenler Ise rnuhtemelen Lari'nin notlan ve yazi rnalzemelert olmalidir=. En da gosterrnektedlr kl bu tezkirelerdeki bilgiler pekcok taribi konuya l§,l;k tutacak mahiyettedir.

Kuyftd-l Miihinunat derterlerinde kayith auger bir tezkire grubu da tatun; teztaretericit. Bunlar Basmuhasebe ile llgili gelirlerin Hazine'ye dahil olduguna dair kayitlardir, Bunlar Ruznarnee Va .. ridat derterlerinde 'an tahvil' adiyla kaydedilmektedir.

,Tezk~relerden iiguncusii milbftya'a tezkirelerdir. Bunlarm tamann hll'at satan ahmi He alakalidir. Tezkireler kaydedillrken once tarth atihr, hangi gun, ayin kaci oldugu ve senesi yazildiktan sonra kimin vasitasiyla abl1dlgl, hil'atin ~:e§idiJ kac aded oldugu ve nati belirtilirdi. Bu bilgilerin Te§rifat Talihi bakimmdan onemli oldugunu 'I'esrif'atm MaUye lie alan mttnasebetini tesbite yardimci olacagmi ve yapilan masraflari sene sene takip etme Imkam verdigini b.elirtmekfaydah olacaktir .

. Tezki:reler icinde en hacimli boliimu teskil eden ise, H azine Tezkirelerine ait kayitlardir. Bunlardan Hazine-i AInire''den yapilan eda ve miibayaat _ dismdaki butiin harcamalan, maas odemelerini,

eminlere yapilan teslimati vs. bulmak mumkundtir. .

Kuyud-i Miihimmat Defterlerinin tutuImaya ba,§ladlgl ilk senelerde tezkire kayrtlari arasmda ~ogunlug-u . mubayaa tezkireleri teskll ederken 1069 (1659) 'dan Itlbaren durumun degi.~meye basla~il.~l ve giderek Hazine 'I'ezkirelerine aJt kayitlarm ~ogaldlgl dikkati eekmektedir. Bu tezkireler arasmdan secilen birkaer kiiltur ve sanat tarihinde isirnleri gecen bazi onernli §ahsiyetlede ilgilidir. Mesela 19 Muharrem 1096 (26 AralIk 1684) tarfhinde mutercim, katib ve padisah kltaplarmm musavviri oldugu belirtilen Rodosi-zade

24 MAD~ nr. 2873, s .. 4" Bu kayittan kftablarrn degerimn 6130 akge oldugu ve sahhaflara geri 6de:ndig-i anlastlmaktadn-,

153

Mehmed Efendi'ye ayllk 4:350 akce=, Enderun -muatltmlertnden Bu~a.ri-~adle Must,afa Qelebi (Itrl) 'ye aylIk 1770 ak~e~G, yine Ende~u11 muallfmlertnden kuklacr Ali Ka.raba§)i aylik 1160 ak~~e'~7 oden-

digi gQriihnekt~dir ~ " .', ' ' , , ",

" .11'· ••

, Detterlerin bilhassa tezkirelere ait kisimlarmdaeger o yil i~inde 'BGU}muhasebeci degi§ikligi olmussa bu tarihten itillaren 'yeni Ba§muhasebecinin ismi 'yazI1arak 'kayltlara' .kalman yerden .devam

ediltyordu=. . ,

j,' • • ~ , "':

.Teskire kayrtlannda ,~liyiik arns olmasi detterlerde .yeni _ bir

uygulamaya gidilmesinl 'gerektirrni§ve 1109 '(i.6~'7i'dan' itibaren detterler iki cUd hallnde tutulniaya baslannusti=. Bunlardan birincisine Dejter-i Muliimmiit-t Cild-i Evvel tabi:-i, K aiem-i Muhasebe-i etmei, digerine ise Defter ... iMuhin1/m,at..:.z Cild-i Sanl ttib.i ... i Kaiem-i Muhasebe-i eooe: dentldigi: gortlltnektedir.Btrinei defterde genellikIe tezkireler,-; Ikincf derterde ise muesseselerve diger .kayitlar yer aIml§tli";~inEf 1109 (1697)'d-an itibaren derterterin birinct cild:inin basma 'Kuyitd-~ Medar.~'t;·Miti§et 've 'in/(i:rnat ~ve Kuyua-z Masarifat,.,z Hari~'l Ali§an -adi altinda yeni boitimfer iIave' edtlmisttr. :Medar-l maiset krsimlarmda, serere katilan bazi aevata serer ihtiya~lan i~jn yardim mahlyetinde yapilan 'odemeler yer .aliyordu, Mesela: 11091 (1697) 'da Tuna kapudani MehmedPa§a'ya onemlt islere .harcanmak uzere ek cop-erne', yapilrmsti, vme K,rrllU, Hammn li§tlr~k _ettigi sererlerdeordusuna yapacagi masraflaradestek.olmak iizere odeme

1 d '00

y~pl lYOJ_" u-: ~. ':

. ' "

, 25 Zphicce aYl, i<;~ll', yapilan bu. ,don~~-de ~iinliik 1.50 akc;e. ve-rilmi§tir

(MAD, nr:, 4n39, -S.,78)~. ' _ ,

28 Yevmiyesi 00' akqe olan Buhuri-zade'mn.' Uti ayhk (5(J gun),' ;maa§! 3540

ak~edtr' rnfAD, nr,··403'9r, s. 77),·' '- ,.': " , ':.':' '., ".,'

, , - & _.... _'

27 Yevrniyest '40'ak~edh' (MAD~ nF. 4039, S. ttv.

. ,. '28 1015 (1&64-5) seneSirid~ iki' b~m]jhaseb~ci degi~mi§tir"\MAD, rt~. 2873,

5.4, 31, :35). .. e, .. "".,. , " '

.,., 2ffMADJ 213,1 :(cild-i' ~v~eH; ll1A.D~' 273'2 (clld-i sani).·' .:

30 Ornek olrnak tizere 1109 (1697) tarihl-i defterin «Med<lr';'lMat§et» krsmi lJ((AD, 2731, s. 20·2S,'de. «Masarifat·l Han-l Ali~am> kisrru Ise s. 26-29"cia yer

almaktadir. '

154

Mii;esse,se Kay'ttlarz.

Detterlerin ikJ eild halinde tanzim edilmeye -ba§lan~aslyla birlikte ikinci cildlerln genellikle ilk sahifesinde Icmdekllerln bir fihristi ve bunun altinda ise bir takvim Iistesi yer alnustrr. Bu takvim kilavuzunda 0 hied senede ruml aylann ilk giiniintin hangi

.'

hied aym kacmci gunune tesadtif etti~i' ve hattarnn hangt. gunu

oldugu bellrtdlmtstir. Aynca, ozetltkle mukataa kayitlannda slk~.a rastlanan nevruz, ruz-i kasim, evvel-l erbain, ibtida-i hamsin gibi gunlerin 0 hied senede hangi gtine tesadiif ettigi belirtllmistir. Bu takvtm kayitlan yardimiyla tarihleri cevlrme kilavuzlanm karsiIastirma ve koritrol etme Imkam da dogmaktadir.

. - ' .

. ' Kuyud-l MUhlmmat Defterlerinin ikinci cildlerinin tahsis eq.ildig! rnuesseseler 'yakla§lk 20 ayn ba§llk altmda toplanmaktadir . . Mesela, 1112. (1700) tarihli detterdekl b51i.irnler ge-;ti§m.i§ . bir liste olmasi sebebiyle.soylece siralanabtlir .. Zararoo:l Lahmve Hlnta-baha, Tophane, Cebehane, Mehterhane, Tersane, Peksimed, Matbah, Istab}, Harc-l Hassa, AgalIk-l istanbul, Niizul, Quka, Darbhane, .Husum-i Mallye, RUsum-I.Divan, Kasabhasi Emaneti, FoduJa, Hazine-i Bitiini, Beyttllmal ve Mu~allefat kayrtlari Idi=, XIX:. YUZYllm baslarmda muessese sayismda artl§·oldugu ve bazr degi§ik1iklerJe sayi-

. . .

mn 33'e ula§tlgl gortilmektedir=,

Bunlaidan zarar-i lahm ve eukalarla ilgili kayrtlar yenlcerile .. ri alakada:r etmektedir. Zarar-llahm, et fiatlannm yukselmest' karsismda yenicerilerin odemeleri gereken 3 akcellk sabit· tfatm fazlasmi devletin tazmin etmesi, karsilarnasi idi. Bu sadeee yeniceri .. lere yapiliyor, zahire-baha olarak da hem yenicerilere, hem de cebeci ve topculara ek odemelerde bulunuluyordu. Kayitlardan anlasildiglna'gore bes yemcerlye goode bir klyye (i283 gr.) et, 2 yeni~eriye 1 keyl bug-day verlliyordu, Zarar-l lahm ve hmta-baha kayrtlarmdan istanbul. dl§lndaki yenlceri, cebeei ve topeularm nerede ve ne sayida bulunduklarim tesbit etmek mumkundur, TabU bunlari Yenl~eri Mevacib ve Yoklama derterlerinden de taklb etmek mumkti.n oldugu gibi kale' defterlerinden de tesblt etmek zaman zaman miimkiin olabilmektedir. Ancak Kuyiid-l M~mmat defterlerinde

31 MAD, 4876., ..

32: MAD) 10459. Listede yer alan miiesseseler hakk.tnda bk. Ek. I., . ,

l_55

bir sene zarnnda hepsini birarada tesbit edebilmekteyiz. Zarar-I lahm i~,in para odendigi gibi, etin ayni olarak verildigine de sahit olunmaktadrr.Odemelere flit hesaplar altr .ayllk yapilmaktadir=.

Divan-i Hiimayun ve Maliye'den verilen beratlardan -bir rusum alllldigl biltnmektedir .. Bunlann tahsili iki ayri emanet taranndan yiirfitilluyordu. Bu yolla - saglanan' -' gelirler - de bazi gorevlilerin maaslanna tahsis ediliyordu, :MeseI.a 1061' (1651) Riisum-i Ema~ net-i Divan -1 AU'den - maas alanlar arasmda Bumeli kadiaskerinin 6 katibi" Anadolukadraskerinin 14 katibi,,'dlvan katibleri, mfitekaidler ve kares hizmetcfsinden olusan 17 gprevli olmak tizere toplam 37 ki§iyi buluyordu=. Maliye rusum gelirlerinden maas alanlar me 19 ki§i idi ve aralannda halife, tesklreekmaliye katibi, ruznameei VS. yer aliyordu=.

Mehterhane bolumtmde yer alan kayitlar bir serer veya 'goC-i hiimayun sirasmda Ihtiyac olan cadirlart hazirlamak ve -kurmak ve liizumlu malzemeyi temin 'etmekle ilgili ieu. HavC-I Hassa lstanbul'da ve sarayda tamiri gereken binalarm onanlmasimsaglamakla gorevliydi. Istanbul agahgl saray, harem, matbah, nrm ve benzeri yerlerin odun ihttyacmi temin ediyordu.

Istanbul Beytulmat-I Hassa Emaneti~e {Ut, boifunde .ise mnhalletat kayttlari yer ahyordu. Beytulmal-r Hassa Emininin hangi muhallerata oakaeagi ise 1031 (1622) senesin.de istanbul kadisma gonderllen b:ir htikumde bellrtlldlginden 22 Muharrem 1100 (31 Temmuz 1698) _tarihli fermanda bu sartlar yeniden tekrar edilmis

" • '. -v • ' ,~,." - ~ ~ ,.' • ::. ~ • ,

33 Mes el a, 1088 (16'77)i senesmde Girid'in Kandiye ve Resmo kalelertnde muhafrz olarak _gorev yapan 2754 yenic;eriye Muharrem-CemaziyelMllr- arasmda alti ayhk kar~lllgmda 8262 -;keyl bug day aynt olarak vcrtlmtstlr (MAD; 4M2, s. 15'6). DefterlerdekikaYltlardan anla§lldlg"rui.. gore, yenicer:ulere zarar-i lahm ve .hmta-baha ' ode,ndig'i halde cebeci ve topculara. sadece hmta .. baha 'Verndigian~ Iasilmaktadrr (s. Hi6~163}.

34 -Defterde bu bilgiler «Derter-t Kuyud-i Vazlfe-horan an Riisfrm-l ErU-a:.. net-t DivAn-I .Arb> ba§1l1g1 altrnda yer .almaktadir (MAD> 1815. S. 92-93).

35;' MaUye riisiimat gel:irleri, Muharrem-Cemaaiyelevvel 1061 (Ocak-Ma,Y1S 1651} 'tarihleri arasmda 2,940ak~e olarak toplanrrustir '(MAD, 1815, s. i04). Ancak aym tarihli Ruznamqe Vandat detterinde (Karoil Kepeci, 154,5) 1: CemaziyeHilill' 1061 tarihi altmda kayitli tezkirede 2490 akge olarak kayrthdir. Fatkm katiplerden kaynaklanan. bIT ztihul esert olmasi muhtemeldh-.

156

ve sureti kaydedilmtstir'". Beytulmal, Emaneti 108:7 (1676) 'de amme ve hassa olarak ikiye aynlmista. Beytiilmalden ayn olarak ge~ nellikle derterlerin sonlannda aynca muhallerat .kayrtlarr yer aliyordu". ,1077 (1.666-67) senesine ait detterde ise, Beytulmal Emini olarak gorulen Telhisil'l-l:!eyan mtiellifi Hezarten Huseyin Ef~ndi'nin donemine ait btr muhasebe yer almaktadir=, Bu kayitlardan detterlerln biyografi ,1~ah§malan bakimmdan da yararh olacagi, anlasrlmaktadir, Nitekim sadece onemli devlet adamlari i'gin degll, kuyud-i muhlmmat derterlertnde yer alan devlet hizmetindeki goreviller Icin onemi konusunda sair Nab! Yusuf -Efen~i omegini zikretmek yeterlidir, Nabi 5 Zilka'de 1122 (26_· AralIk 1710) cuma giinii Basmuhasebecllik gorevlne tayin edlhnistir=. AnGak N~ hi hakkmdaki incelemelerde onun bu g6revinden bansedilmemektedtr= .

.. ' Hazine-i Biruni kayrtlari ic;inde yeni musfuman olanlara verilen elbiselik .kumaslar He yeniceri, cebeci, sipahl V€i serdengectilere verilen bayrakllk ve sancakhk kumaslar yer almaktadir. Tutulan bu kayitlardan yeni musluman olanlann blr sene icmdekl sayitanru

, .' • .J "

36 Bu ferman, Hassa Istanbul Beytillmal ;Emini 'To.ygun Mustafa Efendi'nin Edirne:'de Divan-r Hflmaytm'a yaptrg; miira.caat iizerine -sadlr olmustu (MAD~ 3427·, s. ·334-). 3. Zilka4de 1110 (3 MaYls 1,699)'da ise yine tstambul Bey-· tiilmal 'EffiiniMustafa, -Galata'da vartssrs olen -birisi:nin metrfikatma el lkoyro'aya t~.§ehbii,s eden Galata VoyvodasJ Tokatll Mehmed'l ;§ilka;ye.t e.tmi~ ve m!idahalesinln onleomeelni. iSit~mi§tir (MA.D, 2130, is. 18&).

37 Burada, muhallefat ~a·Y1tlarmm Osmanh stvasr ve iktisad'i tarihi bakrmandan ta§ldlg.: ,o·neme i§are.t e.tmeyi - zaid! addediyorum. Bununla beraber, ozellikle killttir tarihi agislndan son derece dikkate §ayanbHgiler ihtiva ettiigini ka;Yltla-rdia yer alan kttap hstelertne a:tlfla hatrrtatmanm yeterll oldugu lmnaatindeytm.r Bu Ilsteler uzerlnde yapdacak.blr -l]al1§Il1'a aym zamanda Osmanhdevlet adamiarinm Ilmt .seviyelertni ve ·Ugi. alanlaruu tesbit etrneye yardlmCIOlacakbr. Ornek olarak sallnk Cidde vaUsi vezir Osman Pa§a'nm 4. Rebi',Ulahlr 1165 (20 ~uba.t 1752)'de ,~ydedi1en muhallefat; arasinda bulunaa 424 <;e§it ·cUtlikitabm varugma ve bunlarm bazrlarrmn birkag eiltten olustuguna i§aJiet etmekle. yetintyorum (MAD, 5456. s. 315-317).

38 «E,manet-i Bey.ti.ilmcU-i Hassa der zaman-i Hi1seyin E.fendi, e§-§ehir beHezarren» ,ba.§lIp altmda Hezarfen Hiiseyin Efendi'nin 24 Ramazan 1.076.,.30 Zi1lllCCe 1076 ( 80 Mart ,13, Temmuz 1656) tarthleri arasmda istanbul beyttilmal emtni olarak gOl'ev yaptrgi anlasilmaktadtr 011' AD, 95, s. 29).

39 MAD, 3453, s. 52, 71, 100, 275.

40 AbdUlkadir Karahan, «Nabi», ts, rx, 4.

157

tesbit etmek mumktrn olmaktadir, M:esela 1~88 (16;78) 'de 365~l! ve 109B (1687) 'de 534i2 ki§i:nin musluman oldugu anlasilmaktadrr -la, basi kayitlarda bunlarm kacmm erkek, kacmm kadin ve cocuk 01- duklari da belirtilmektedir,

, -

Kuyud-lMiihimm,at Derterleri i~_inde yer alan. Darbhane, Ce-

behane, Tophane, Tersane, Matbah ve Istabl-l .Amire, .gibi muesseseler hakkinda burada bilgi vermeyi zaid addedlyorum. isimlerinden ·de anlasilacagr gibi bu mali, askeri .ve sfvil Osmanh kurumlan

He ilgili bahisler defterlerde onemli bir yer tutuyordu, . n

. sadeee Darbhane igin aldigim bir-iki notu zikretmek Istiyorum.

Darbhane Ue:. ilgili kaYltmar «Nezaret-i Darbhane .. i Amire») am altmda 106~ (165.1)J13 vel065 (1:655) H. senelertnde yer alrms, rakat dana sonra 10-97 (1683) senesine kadar bir daha Darbhane ile alakah biT kayda. rastlanmarmstir, :Su senede enderlin, has alnr ve· kilerdenaltm ve gfimfi§ kaplar cikartIlarak eritllmis ve giimu§ elde edjlmi§, bu vesile He Darbhane'ye :ait kayrtlar yentden detterlerde yer almaya baslamtstrr". 1098 (1687) tarihli derterde ise «Darbhane-l Cedid-I 'Amire der Baray-i "Cedid)) Itadesi .kullamlrms ve yeni Darbhane"ye lit diizenleyici pek eok telhis kaydedilmi£jth·411i• 1100 tarihli defterden ise Darbhane'nin emanetle yonetHdigi anlasilmaktadir".

Kuyfid-l Miihimmat Defterleri hieri senelere gore duzenlendiginden ait oldugu senelere gore: de adlandmlmaktaydilar. Mesela 1100 (1689) tarihll defterin «Em'anet-i Rtistrm-i Divan-i Ali» klSID1- na «ibtidasi doksandokuz defterindedfr» §eklindeki kayittan lit 01- dugu se:neyle amldigr anlasilmaktadrr=, Muhtemelen bu sebeple ve

41 MAD, 4042:, s .. 278. 42 llifAD .. 2735, 8.246·, 43 MAD, 1815~ s. 116. 44 MAD, 4713',.S. 6·6.

45 Darbhane Nazln Mebmed. Efendi'nm 17 ZUka'd,e- 1.09&-16· Cell1.azliyelev~ vel 1097 (l~ Ekim. 1685-10 Nisan 1686) tarlhlert arasraa ait muhasebeslnden anla§11dlgma gore, Istanbul Ka.immakaml .Mustafa Pa§a He ~lkk-l San:! Derterdart vekili AU ·Efendi vasrtasryla ·Enderun Hazinesin.den altm ve halls gtim:u§ 19lkarblInl§ vepara kestirihnesi i~in Darbhane Nazlrl'.na. teslim edilmiSltir (MAD, 4028, 5 .. -166-175),.

4?" !Jl.ADt 27'g:5r s,126-1"41, , -

41 MAD, 3427, s. 302'"323.- . -,

48 MAD, :3421, s, 298. Yin€! 111.9: senesrne ait 'deft-crill (lliADt 3159', vr.

158

detterlere kolayca ulasabilmek amaeiyla XVIII. yuzyila ftit defterlerin enlemesine clan kisimlarmda ait oldugu sene kaydedilme usulu benlmsenmis ve defterler disardan kolayca tarunabilmislerdtr. ' -

NasI1 ki muhimme defterleri arasmda Rikab Mti.hiinmesi varsa Kliyud-l Miihimmat detterleri arasmda da Rika;b defterleri bulunmaktadir, Mesela 1103-4 ve 1110 senelerlne -ait- deftei'ler - «derter-I mtihimmat derRikab-i htimayun» admitasrmaktadrr. Bu derterler, Sadrazamln seferde bulundugu sirada Istanbul'da tutulan defter-

Ierdir. - . .,. ·

Kuyud-:l Mtihiinmat .Defterlerinin tklnci c lldlerin de' kayrtlarm artmasi He. XIX. yusyilm . ilk yansmda bir kisim kayitlar «cild-i sali~)j - adi altmda ·yenf bir' dettere aktanlrms. Bu cilde aktarilan mu .. esseseler arasmda Darbhane, Asaklr-i 'Mansure Hazinesi, Tersan~ Redif 'Hazinesi, ~ersane Ma~!rifatl, Evkaf .. t Hiimayun hasinesi ve

miiteferrlk masratlar bulunmaktadlr4-9,'·· , '

,D-ft I '- 'I est. bste islerkt i Kuvvud .. M"hi at

. e er erm mce enm 81 gos rm §_ r _ . UYYU 1 U _mm,

kayrtlanmcesitlt maksatlarla Incelemek ve bu ·defterlerden yararlanmak mumkunour. '

1 J,.4 b) Beytulma.l Emaneti klsmma· «haJigoriiliip yiizyirmi clld-i sftnisine kayd olunmugdur» notu du§f.llmU,ttir. 1126 senesine Ait .def.terin de (MAD, 3171, 'vr. 146b) istanbul 'BeytiilmaU :kl,smma «,sene .. l mezburun hesabi g6rUHlp···yUz.y11'mi yedi cUd .. i santsme kayd olunmu§dur» notu yazalrmstrr,

, 49. BIt. Ek 2"

EK 1 :

159

Kuyitd-z Mii.himmat Detterierinae yeT alan miiessese sayzstntn en geU§mi§ §eklini gost~ren bir liste.

. .

Kuyitd"l Ocag"l~Arabaclyan-l Top, Kuyu.d-l Tophane-,i Amire:, Kuyud-10cag-l Humbaraeiyan, Kuyud-l DokiimhAne-i· Humbara der Haskoy ve 'Tersane;:Kuy,ud-l Karhane-i Pravi§te, Kuyud-; Nezaret-i Tophane, Kuyud-l Tophane-i Haskoy, Kuytld-l Cebehane-i Amire, Kuyud-l MehterhAne-i. Amire, 'KUyUd~l Tersan:e-i .Aniire, 'Kuyud .. t Ser-Peksimadi~ Kuyud-l Matbah-i A.ruire, Kuyftd-l Istabl .. } Amire, Kuyud-l sermes'al, 'Kuyftd-l Hare-r Hassa, Kuyud-l·-istanbul, Kuyud-l Darbhane-i Amire,-. Kuyud-l Ser .. klrtasi, Kuy-ud-l Riisum-l Berevat, Kuyti.d-l Serkassaban, Kuyftd-l Berhazin-I Biruni, Kuyud-l ,Fodulat"i. Sekban-:l Zemist~ni, Kuyild-l Ber-miski-l Hassa, Kuyud-l Ser-piya,zi~t HaSsa, Kuyud-l 8er~pazari, Kuyild-1Ser-i gendum, Kuyud"l Serbuzcu. KuyO.d-l Ser-mastgirin, Kuyftd-l Ser-tulumb8?-i yeni'geriyan, Kuyud-i Ber-isranaki-i hassa, Kuyud-l Hazlne·1 Tersa .. ne-i Amire, Kuyt1d-l icarat-I Tersane-i A.mi:ve~

(MAD. 10459).

..

160

EK 2:

Ba§bakanl~k Osmanl: Ar§ivi'nde bulunan Kuyud~z Milhimmat Detierieri

•• j." '.

Sene MAD

Sene iU.:D'

-- _. __ . _--_._------- __ ._._--

-_ --._---_.- ... ".-. __ ._-- ..... _._-

1.069' 4880'" '. 1070-:. 3448:

107:2 -; 6616: 1013.'.2873,

1074 3279,

1077 3150 1078 4026 1079 4445

1080 1951

1082 6591

1084 4690

1086 4799

1087 4043

1088 4042

1089 4040 (2832*) 1095 4039*

1096 4959*

1061 . 1815,

1065' 4713 .'

1067. .: .4688.- '.'

" .. ' .

--1094' _. 2·986 .

. ' ~ ,

109-7_. ·4047 . (4028*)'

,1098 '_ 2735, ·2727

1100 . 3427 .'"

1101 . .10300. '.- (3432*:), 1102 5370 -.,

. 1103 3456.

11043175* 2967. (3436*) 1105 .. ,2962. 1106,-' 36-2 1108 ':341!f, (3-182*~) ' .. '. . .

-

• 4 .'

.~. ~

, .. \ "-

i ': • - .. :-

, ~. ~ ..... -_

(4907*) .."

, ":

. .

" .

, ':

Bu listenin hazrrlanmaar sirasmda kIsa sttrede ~ok sayida defteri gorebilmem iqin buyiik kolaylIk gosteren Ba~bakanhk Osmanb Ar§ivi, Ara§hrma Hiz:me·tleri ~ube M.iidfuti Saym Veli Tola vedtger gorevtllere te~ekkurii bir bor~ biHrim,

* Ri'kAb Kuyiid-lMiihimml1t Defterleri

.,,., Edirne'de tutulan Kuyftd-l Muhimmat Defterleri

161

A

D

M.

A

D

Sene Cild .. ievvel

CUd-i Sanl

Sene CUd-i evvel Cil<Li sant

-1109 2731 2732
1110 2736* 2730
1111 2764
1112 4876
1113 4923 4875 1144 10324 10325
1114· 4709 5362 1:145 10326
1115 5363 5361 1146 10330 10329
1116 5364 3141 1147 10331 10177
·~ll17· 3143 3137 1148 10332
]118 3145 3142 1149 10335 10'336
1119 3147 3159 1150 3268 3:864
"1120 2488 2489 1151 10337 10338
1121 2485 1152 10341 10340
1122 3453 3435 1153 3405 3389
1123 3450 ( ·3591*) 2895 1154 3388
:1124 2743* 2883 1155 9950
1125 2756 1156 6593 10344
-1126 3171 1157 10345
1127 2826* 2850 1158 6598 4380
1128 2854 6266
1129 2864 1159 2830
1130 3917 3918 1160 .2829 10346
1131 3924 '10309 1161 10347 2:844
1132 3934 3925 1162 10349 10.350
-1133 3146 3874 1.163 10351 3869
1134 3133 1164 10352 5456
1135 10313 1165 10353 10354
1136 10314 3165 1166 10355 2833
1137 10316 10317 1167 10356
1138 10318 10310 1168 6307 10357
1139 3218 1169 110358 10359
1170 10360
·1141 10319 1171 110363 10364
1142 10321 1172 10367 10365
114;3 10323 1173 10362 10368
FQ1Wla.: 11 162
Sene c. evvel c .. sani sene' e. evveI c. sanf
__.._, Sene
1174' 10369 3168 1213 10432 8911 1246
1175 10370
1247
1176 10372 10371 1215 10433 8909
1248
1177 10374 1216 6604 10434
1249 :
1178 10375 10376 1217 2817
1250
1179 10378 1218 10436 10437
1251
1180- 3144 1219 10438 10440 1252
1181 4005 1220 10446 10447
1253
1182 4052 4629 1221 10445 10444
1255
1183 10383 10384 1222 10441 10442 10443*
1259
1184 3012 10386* 1223 10448
1185 10387 10388 . 1224 3877 10449
.1186 10389 ( 3017*) 10390 (3014*) 1225 10451
1187 10391 1226 10452 3287
1188 10394 (10393*) 10392 1227 10453
:1189 10395 1228 10457
1190 10396 1229 10456 10457
1191 10397 . 1230 10458 10459
.1192 10399 10398 1231 10460
1193 10400 3988 1232 10462 10461
1194 10402 4122 1233 10464
1195 10403 10404 1234 4027 10465
1196 10405 1235 8913
.1197 10409 1236 10468 8952
1198 10407 4375 . 1237 10469 8914
1199 10408 2925 .. 1238 10470 8912
1200 10411 10410 1239 4636
1201 10412? 1240 8916
1202-3 3250 10413 ( 3365*) 1241 10472 8917
1204 10414 10416 (10415*) 1242 10473 8918
1205 3470 3254 (10417:1:) 1243 5547
1206 10419 (10418*) 3429 1244 10477 8920
12.07 10423 10422 .1245 8.921
1208 3915 10424 1246 8922
·'.1209 10425 1247 7914
,1210 10426 10427 "
·1211 10428 10429.
1212 10430 Sene c .. evvel

c. soot c. salts

1246 1247' 1248

1249 10481 1250

1251

1252

1253

1255

1259

8922 7914

6905 4613 10483 10482 10485 10484 5988 10,486

4681 10487 10488 8949

163