ANAYASA HUKUKU

Kuvvet → İktidar → Otorite

↓ ↓ ↓
Korunma duygusu → düzen → adalet (adli düzen)

Devlet: Belli bir ülke üzerinde yerleşmiş olan, egemen nitelikteki kişilik.

Halk: Fiziken varlığını koruyan insan topluluğu.

Ulus/millet: geçmişte yaşamış, şimdi yaşıyor, gelecekte de yaşayacak olan insan

topluluğu.

ɷ Aslında milleti iki farklı yaklaşımla da açıklayabiliriz:

a) Objektif millet anlayışı

b) Subjektif millet anlayışı

a) Objektif millet anlayışı: ( Alman anlayışı) Irk, dil, din birliği arıyor isek, bu
objektif millet anlayışıdır. Genelde Alman görüşü denir. ‘kişi, topluluğun
(milletin) ırkına, dinine ve diline uygun değilse, kesinlikle o milletten değildir.
Kişinin o milletten olması için millet ile kendisinin dil, din ve ırkının aynı olması
gerekmektedir. Bu özellik olmasa olmazdır. ‘Sine qua non’
b) Subjektif millet anlayışı : ( Fransız anlayışı) Bir inanışı benimseyişi belirtir.
Bir ortak tarih ve buna bağlı olarak ortak bir kültür varsa ve bir arada yaşama
isteği varsa, bu Subjektif millet anlayışıdır. Millet olmak için tek geçerli olan dil
çünkü kişilerin bir arada yaşayabilmesi için birbirlerini anlayacak bir ortak dilin
olması gerekmektedir. Türkiye’deki sistem de objektif millet anlayışı ile aynı
T.C. Anayasası’nın 66. maddesi şöyle der: ‘Türkiye Devleti’ne vatandaşlık
bağı ile bağlı olan herkes Türk’tür.’

-Kişilik-

Kişi: Hukukta kişi, hak sahibi varlık demektir.

_________________________Kişi_________________________
↓ ↓
Gerçek Kişi Tüzel Kişi

Anatomik ve hukuki anlamda gerçek Hukuk kavramının oluşturduğu yapay

olan, var olan hak sahibi varlıklardır. Kişilik. Ör: Karslılar Derneği
Ör: insan Tüzel kişiler, bazı yetkili gerçek kişilerle
Kendini ifade eder, ya da başka yerlerde
temsil eder. Ör: Türk Eğitim Derneği’ni
(tüzel kişilik) Erdal Onar’ın (gerçek
kişi) temsil etmesi. Yasadan
kaynaklanan kişiliktir tüzel kişilik.
ɷ Devletin kendine özgü bir kişiliği var. Bu kişilik ‘spontane’ (kendiliğinden oluşan) bir
kişiliktir. Tüzel kişiliklerde; tüzel kişiliği, ‘yetkili’ gerçek bir kişilik kurum adına kullanılır.
Gerçek kişinin tüzel kişilik kullanabilmesi için ‘yetkili’ olması gerekmektedir.

ɷ Devletin kendine özgü bir kişiliğin olması, onun devamlılığını sağlar.

Egemen nitelikteki kişilik: Her hukuki işlem, iki eşit özgür iradenin aynı noktada
uzlaşmalarına, karar birliğine varmalarına bağlıdır. Bu uzlaşma neticesinde hukuki
işlem yapılabilir.

Fakat taraflardan birisi devletse bu iki iradenin uyuşması, belli bir noktada
karar kılması gerekmez. Çünkü devlet (idare) iradesi, gerçek kişi iradesinden ayrı
olarak daha baskın. Bu da devletin (idarenin) her işlemde kamu yararını göz önünde
bulundurmasından kaynaklanıyor. Devletin emretme, tek yanlı iradesini ilgililere kabul
ettirme ve gerektiğinde zor kullanmak suretiyle yerine getirme yeteneğine ‘hakimiyet
tasarrufları’ denir. Bu da devleti egemen nitelikteki kişilik konumunda gösterir.
Örn: A kişisinin evinin bulunduğu mahalle, devlet tarafından halka çok daha fazla
fayda sağlayacak bir takım projelerle imar edilecek. Fakat A kişisi diğer kişilerden
farklı olarak taşınmaz, mülkünü yani maliki olduğu evini satmak istemiyor. Devlet de
hakimiyet tasarrufunu kullanarak A kişisinin evinin bulunduğu mahalleyi
kamulaştırıyor. Yani zorla da olsa A kişisinin iradesini değiştirip kendi egemen olan
iradesini hakim kılıyor.

→ Egemenlik dediğimizde akla ilk gelen kişi ‘ JEAN BODIN’ dir. “Egemenlik;
devredilemeyen, paylaşılamayan ve hiçbir sınır tanımayan en üstün buyurma
gücüdür. Ve bu güç bir tek devlete aittir” der.
Fakat günümüzde, egemenlik anlayışı 16. yydan ve Bodin’den farklı olarak
“auto-imitation” (kendi kendini sınırlama) anlayışıyla yeni bir şekil almıştır. Artık
egemenlik hiçbir sınır tanımayan değil, kendi sınırını kendisi koyan bir niteliktedir.
Gerçek kişilik iradesinden, daha fazla yetkili devletin iradesi bu egemenliği
kapsamaktadır. Yani devletin üstün buyurma gücü.

Bodin’in dediği sınırsız egemenlik artık mümkün değil, devlet egemenlik

sınırını kendi kendine çizer. Devletin kendine koyduğu sınır halka özgürlük sağlar.

Devletin temel kuruluşunu ve kişinin temel hak ve özgürlüklerini belirleyen

kurallar bütününe “Anayasa” denir. Her devlette mutlaka anayasa vardır. Çünkü
devletteki kişilerin nasıl göreve geldiğini, kişilerin hak ve özgürlüklerini belirten
“Anayasa”dır. Anayasa 2’ye ayrılır.

_________________________ANAYASA___________________________
↓ ↓
Yazılı Anayasa Yazısız Anayasa
Bu da kendi içinde 2’ye ayrılır. Aslında çok da önemli ve geçerli
a) Ayrıntılı Anayasa: Temel hak ve olmayan bir anayasa türüdür.
özgürlüklerin ve devletin temel işleyişine Dünya üzerinde; İngiltere, Andora
ait kanunların bütün ayrıntısıyla yazıldığı San Marino ve İsrail’de görülür.
anayasa şeklidir. Yazısız anayasanın kaynakları:
örn: Hindistan anayasasında havaalanları a) Yazılı belgeler: (statüler) çok
dahil her şey ayrıntılı bir biçimde ele alınır. eskilere dayanan belgelerdir.
b)Çerçeve Anayasa: Ayrıntılara
girmeyerek kanunun en genel ve en
soyut şeklinde var olduğu ve ayrıca
maddenin kanunun) ilgililer tarafından
hukuku):
(yargıçlar) çözümlendirildiği bir anayasa
şeklidir.
örn: ABD Anayasası1887 yılında yapılmış
olan ve halen yürürlükte olan bir anayasadır.
8 maddeden oluşur. Ayrıntısı tamamen
kanun koyucuya bırakılmış günün
gereksinimlerine göre günden güne
değişmesi ön görülebilmektedir.
Fakat bunlar çok dağınıktır. Örn:
1215 Manga Carta, 1995 İnsan
hakları kanunu.
b) Yaygın hukuk(hakim
Yargı organlarının hep aynı
soruna değişik tarihlerde,taraf-
ları değişik kişiler olsa da ama
hep aynı yönde kararlar vere-
gelmesinin bir ürünüdür. İçtihat
diyebilmekte mümkündür.
c) Gelenekler

→1803 Marbury Madison Davası: Kanunların anayasaya uygun olup olmadığının

mahkemelerce denetlenmesini getirmiştir. Bundan dolayı ABD’de emsal teşkil
etmektedir.
NOT: Türkiye Cumhuriyeti döneminin ilk kapsamlı anayasası 1924 anayasasıdır. (27
Mayıs 1960 askeri müdahalesiyle son bulmuştur.) 1924 anayasası en çerçeve olan
anayasamız olarak değerlendirilebilir. Örneğin “Basın, hürdür sansür edilemez.”
Basın özgürlüğüne dair sadece bu madde vardı 1924 anayasasında.
1961 Anayasası, 1924 Anayasasına göre çok ayrıntılı bir anayasadır. 1982
Anayasası, 1961 Anayasasına göre daha çok ayrıntılıdır.

Ayrıca yazılı anayasalar 2’ye ayrılırlar:

1) Katı Anayasa: Sıradan bir kanunun değiştirilmesi ile anayasanın

değiştirilmesine ilişkin yöntem aynı değildir. Anayasa değişikliği süreç
ve katılım bakımından çok zor ve farklı ise bunlara katı anayasa denir.
2) Yumuşak Anayasa: sıradan kanunun değiştirilmesi ile anayasanın
değiştirilmesine ilişkin süreç ve katılım sayısı(vekillerin) aynıysa, bu
anaysa yumuşak anayasadır.

→ Günümüzde yazılı olup da, katı olmayan hiçbir anayasa yoktur.

→ Ama bizdeki 1921 Anayasası (Kurtuluş Savaşı Anayasası) çok az maddeden (23
+ 1 ayrıksı madde) oluşan yumuşak anayasadır. 1948 İtalyan anayasası da yumuşak
anayasadır.

-Kanun ve Anayasanın Yapımı, Hazırlık Aşamaları-

Kanun: kanun için önce meclise teklif veya tasarı sunulur. Teklif, millet vekillerinin
sundukları, Tasarı, bakanların, hükümetin sundukları.
ɷ Tasarının kanunlaşması çok daha muhtemeldir. Çünkü çoğunluk olan parti(iktidar)
desteğini alır.
-Kanunlaşma Aşaması-

- Teklif ve tasarı TBMM Başkanlığına madde madde yazılarak sunulur. (Yani kabul
edildiği varsayılıp kanunmuş gibi yazılmalıdır.)
- Meclis başkanlığı bu teklif veya tasarıyı ilgili komisyona/komisyonlara sunar.
Komisyon tümüyle milletvekillerinden oluşur. Her komisyon bir kanunun erbabıdır ve
kendi alanıyla ilgili teklif ve tasarılara bakar. Ayrıca o komisyondaki her vekil de aynı
konuda uzmanlardır. Komisyona gelen teklif veya tasarı “olgunlaştırılır veya kırpılır”.

- Komisyonda onaylanan teklif veya tasarı Genel Kurul’a gelir ve Genel Kurul(550
vekil) bunu görüşmeye başlar.

- Öncelikle teklif veya tasarının tümü (kanun görüşülmeye değer mi değmez mi,
yararı-zararı nedir gibi) sonra maddeleri (maddeler üzerinde tek tek görüşülüyor, tek
tek er maddenin kabulü veya reddi için oy veriliyor.) bunlarda görüşüldükten sonra
artık kanunda olan maddelerle (kabul oyu alanlarla) kanunun tümü oylanıyor. Fakat
bu son oylamadan önce kanun için bir lehte, bir de alehte milletvekili konuşuyor.
Daha sonra kabul veya red oyu veriliyor.

- Teklif veya tasarı cumhurbaşkanına artık “kanun” olarak gidiyor. Cumhurbaşkanı

bunu yayımlar veya yayımlamaz. Cumhurbaşkanı eğer ki bu kanunu yayımlamazsa
tekrar meclise gönderir. Fakat meclis gönderilen bu kanunu tekrar kabul edip,
cumhurbaşkanına gönderirse, cumhurbaşkanı bu kanunu en geç 15 gün içinde bağlı
yetkisinden dolayı yayımlamak zorundadır.

Kanun= teklif TBMM Komisyon Genel

→ → → →
önce tümü
tasarı Başkanlığı Komisyonlar Kurul sonra
maddeleri,
lehte ve
alehte
konuşanlar,
cumhurbaşkanı ← sonra tümü
oylanır.

Kabul edilebilmesi için: toplantı ve karar yeter sayısı vardır. Anayasanın 96.
maddesini TBMM yapacağı seçimler dahil bütün işlerinde üye tam sayısının en az
üçte biri ile toplanır. TBMM, anayasada başka bir hüküm yoksa, toplantıya
katılanların salt çoğunluğu ile karar verir; ancak karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye
tam sayısının(550) dörtte birinin 1 fazlasından az olamaz.

Hükmü incelersek:
- Öncelikle milletvekilleri, üye tam sayısının 1/3’ü ile toplantı yeter sayısına
erişir. (550-184) yani bu çoğunluk sağlandıktan sonra teklif veya tasarı
görüşülür.
- Karar alınabilmesi için; katılanların salt çoğunluğu aranır. Karar alınabilmesi
için salt çoğunluğun bir fazlası gerekir. Örneğin 300 vekilin olduğu kurulda
karar alınabilmesi için 300+1 = 139 vekilin olması yeterlidir.
2
Ama 200 vekil varsa burada salt çoğunluğun 1 fazlası gibi bir şey söz konusu
olamaz. Çünkü bir tasarı veya teklifin görüşülmesi için karar yeter sayısı hiçbir
şekilde üye tam sayısının(550) dörtte birinin bir fazlasından az olamaz. Yani 550+1 =
139 vekilden daha az vekille karar alınamaz. 2
 - Cumhurbaşkanının geri gönderdiği kanunlarda da yine salt çoğunluğun bir
fazlası eklenir.

Süreç: değişik aşamaları bünyesinde bulunduran bir terim

Anayasanın Değişikliğine Yönelik Kanun

- Önce meclis başkanlığına anayasanın değiştirileceğine dair teklif verilmeli.

(tasarı olmaz) bu teklifi de üye tam sayısının 1/3’ü yani 184 milletvekili
imzalamalı. Meclis başkanlığına bu teklif yazılı olarak gönderilir. Meclis
başkanlığı da bu teklifi “Anayasa Komisyonu”na gönderir. Komisyon bu teklife
bakar, diğer tekliflerden ayrı olarak anayasa değişikliğine ilişkin teklifi fazla
değiştirmez. Sadece redaksiyon(yazım hataları vb.) yapar.

- Anayasa komisyonundan çıkan teklif genel kurula gelir. Öncelikle teklifin tümü
görüşülür. Tümü görüşüldükten sonra maddelere geçilir. Burada fark; normal
teklif ve tasarılarda maddeler bir defa görüşülürken anayasanın
değiştirilmesine ilişkin teklifte maddeler 2. kez görüşülür. Ve kesinlikle 2.
oylamadaki karar sonuç olur. (yani 1. oylamada red oyu, 2. oylamada kabul
oyu çıkmışsa sonuç “kabul” olur. Maddelerin tümü görüşülmeden önce bir
lehte, bir de alehte vekil konuşma yapar. Bunun sonunda maddelerin tümü
oylanır. Ve cumhurbaşkanına kanun olarak gönderilir.

- Anayasa değişikliğine ilişkin teklifte oylama “gizli” oy ile yapılır. (1987’den beri)

Kabul edilmesi için: Maddelerin ikişer kere görüşülmesinde ve sonrasındaki

tümünün görüşülmesindeki kabul yeter sayısı 3 = 330 milletvekilidir.
5
Anayasanın 175. maddesi “ anayasanın değiştirilmesi TBMM üye tam
sayısının en az üçte biri tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın
değiştirilmesi hakkındaki teklifler Genel Kurul’da iki defa görüşülür. Değiştirme
teklifinin kabulü meclisin üye tam sayısının beşte üç çoğunluğunun gizli oyuyla
mümkündür.
Anayasanın değiştirilmesi hakkındaki tekliflerin görüşülmesi ve kabulü bu
maddedeki kayıtlar dışında kanunların görüşülmesi ve kabulü hakkındaki
hükümlere tabidir.
Cumhurbaşkanı anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları bir daha görüşülmek
üzere TBMM’ye geri gönderebilir. Meclis, geri gönderilen kanunu, üye tam
sayısının üçte iki çoğunluğu ile aynen kabul ederse, cumhurbaşkanı bu kanunu
halk oyuna sunabilir.
Meclisce üye tam sayısının beşte üçü veya üçte ikisinden az oyla kabul edilen
anayasa değişikliği hakkındaki kanun , cumhurbaşkanı tarafından meclise iade
edilmediği taktirde, halk oyuna sunulmak üzere “resmi gazetelerde” yayımlanır.
Doğrudan veya cumhurbaşkanının iadesi üzerine meclis üye tam sayısının
üçte iki çoğunluğu ile kabul edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya gerekli
görülen maddeleri cumhurbaşkanı tarafından halk oyuna sunulabilir. Halk
oylamasına sunulmayan anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya ilgili maddeler
“resmi gazetelerde” yayımlanır.
 Halk oyuna sunulan anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların yürürlüğe
girmesi için halk oylamasında kullanılan geçerli oyların yarısından çoğunun kabul
oyu alması gerekir.
TBMM, anayasa değişikliklerine ilişkin kanunların kabulü sırasında bu
konunun halk oylamasına sunulması halinde, anayasanın değiştirilen
hükümlerinden, hangilerinin birlikte, hangilerinin ayrı ayrı olacağını da karara
bağlar.
Kanun yayımlanması/onaylanması bakımından cumhurbaşkanının önünde iki
seçenek var.

1. 330 ile 366 (üye tam sayısının 2-1’i) arası kabul oyu alan bir anayasa
3
değişikliğinde, eğer meclise bu yasayı görüşülmek üzere geri göndermiyorsa
“zorunlu” olarak halk oyuna sunacaktır.

2. 367 ile 549 (meclis başkanı oy kullanmaz bundan dolayı 549) arası kabul
oyu alan bir anayasa değişikliğinde, eğer meclise bu yasayı görüşülmek
üzere geri göndermiyorsa “isteğe bağlı” olarak halk oyuna sunabilir.

Halk oylamasında kabul oyu en az %51 oranında kabul ile mümkündür.

Yani 2. seçenekte; cumhurbaşkanının yetkisi onaylamadır. (normalde
cumhurbaşkanının böyle bir yetkisi yok, yayımlama yetkisi var.)
Bu onaylama yetkisini cumhurbaşkanı ister kanun paketinin tümünü,
isterse bir kısmını halk oyuna sunar. (böyle bir yetkisi var) Yani paketi
parçalayıp da halk oyuna sunabilir.

NOT: Anayasanın değiştirilmesine ilişkin süreç bu kadar uzun ve zor

olduğu için Türk Anayasası katı bir anayasadır.