İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER MESLEK YÜKSEK OKULU

İŞLETME YÖNETİMİ

İŞLETME
İSTATİSTİĞİ

ÖĞRENCİ AD SOYAD SEVGİ GÜZEL

ÖĞRENCİ NO 2214090008
DERS ADI İŞLETME İSTATİSTİĞİ
DÜZENLEME TARİHİ 25 MAYIS 2010

Sayfa 1 / 35 .
 İSTATİSTİĞİN TEMEL KAVRAMLARI

1- BİRİM: Yığın olay niteliğindeki her olaya birim denir. Canlı ve cansız varlıkla birer istatistik
birimidir. Maddesel bir varlığa sahip olmayan olaylar ve sosyal kurumlar birer istatistik birimi
olabilir. Bir olayın birim olabilmesi için ölçmeye ya da saymaya elverişli olması gerekir.

BİRİM TÜRLERİ
• Maddesel bir varlığa sahip olan birimler (Sürekli Birimler): Belli bir zaman aralığı
içinde herhangi bir anda gözlemlenebilen istatistik birimlere denir. Örn. İnsan, bina
hayvan, araba, eşya, ticari kuruluşlar vb. Maddesel bir varlığa sahip olan birimler
Sürekli Birimlerdir.
• Maddesel bir varlığa sahip olmayan birimler (Ani Birimler): Bir olay yada fiil eylem
olarak ortaya çıkan birimlerdir. Örn. Deprem, Evlenme, Boşanma, Doğum, ölüm, trafik
vb. ani biçimde ortaya çıkan/gözlemlenebilen bir anda gözlemlenen/olup biten birimlere
denir. Bu tür olaylar zaman içinde dağılmış olarak ortaya çıkar, Maddesel bir varlığa
sahip değildirler.
• Doğal Birimler: Parçalandığında ya da birleştirildiğinde özelliğini kaybetmeyen
birimlere denir. Örn. Masa, Araba, İnsan, kalem. Burada diğer bir örnek vermek
gerekirse; İki öğrenciyi bir araya getirerek daha uzun yada daha kısasını belirleriz.
Bunları bölemeyiz. Dolayısıyla insan doğal birimdir.
• Doğal Olmayan Birimler: Nitelikleri açısından bir bütün olma özelliği göstermeyen
birimlere denir. Örn. Toprak parçası, uzunluk gibi. Toprak parçası küçük parçalara
ayrılabilir ve ortaya çıkan toprak ayrılmaları niteliklerini kaybetmeye neden olmaz.
• Gerçek Birimler: Gerçekte var olan birimlere denir. Örn. Ev, araba, arsa, doğum, ölüm,
evlenme, iflas vb.
• Varsayımsal Birimler: İsteğe göre belirlenebilen birimlerdir. Örn. Bir öğrenci
topluluğunda:
5’er kişiler bir birim olarak kabul edilir.
3’er kişiler bir birim olarak kabul edilir.
Bütün bunlar varsayımsal, Birim belirlerken yapılacak işin amacı hedefi belirler.

2- DEĞİŞKEN (ÖZELLİK, VASIF)

İstatistik birimlerinin sahip oldukları özelliklere Değişken denir. Örn. Bir öğrenci topluluğunda
bulunan öğrencilerin boyları, ağırlıkları, doğum yerleri, yaşları birer değişkendir.

3- ŞIK

Değişkenlerin aldıkları değerlere şık denir. Örn. Bir öğrenci topluluğunda boy, birim aldığımız
değerse; Boy uzunlukları değişken, bu uzunlukların ölçüsü = şık’tır.

4- İSTATİSTİK KÜTLESİ (ANA KÜTLE)

Aynı cins birimlerin (yığın olayların) oluşturduğu topluluğa İstatistik Kütlesi denir. Bir yığın
kütlenin İstatistik Kütle olabilmesi için; Kütleyi oluşturan birimlerin aynı genel nedenlerin
etkisinde olması gerekir.

Doğum yapan kadınlar 2008 araştıracağız.

Örn. İst. Üniv. Öğrenci ve öğretim üyelerinden oluşmuş bir istatistik kütlesinden söz edilemez.
Üniv. Öğrenci ve Öğretim üyelerinin toplamı farklı tüzel kişiliğe sahip bir varlıktır. Yani

Sayfa 2 / 35 .
İstatistik Kütlesi bu kütleyi oluşturan birimlerin toplamından farklı bir yapıya sahip olamaz.
Farklı parçalara indirgenemez. Net tanım.

KÜTLE TÜRLERİ
İstatistik kütleleri kütleyi oluşturan birimleri niteliğine göre şöyle sınıflandırılabilir.
1- Gerçek yada Varsayımsal Kütleler: Gerçek birimlerin oluşturduğu birimlere Gerçek
Kütleler Denir. Bir Üniv. Öğrencileri belli bir yerde belli bir zamanda, gözlemlenen
trafik kazaları, doğum ya da ölüm olayları gerçek kütleye örnek olarak verilebilir. Örnek:
30 kişilik bir sınıfta rasgele seçilerek oluşturulan 5 kişilik grupların oluşturduğu kütle
varsayımsal kütledir.
2- Sonlu yada Sonsuz Kütleler: Eğer bir kütledeki birimler sayılabiliyorsa (sonlu sayıda
ise) bu tür kütlelerle sonlu kütleler (belirli) denir. Sayılıyorsa Sonsuz (belirsiz) kütle
denir. Örn. Bir ülkede yaşayan insanların sayısı kütle iken, Dünyadaki bütün varlıkların
sayısı Sonsuz Kütle’dir.
3- Sürekli yada Süreksiz Kütleler: Parçalandıkları yada birleştirildikleri durumlarda
niteliklerini kaybettikleri için doğal birimlerden oluşan kütlelere Süreksiz Kütle denir.
Niteliklerini kaybetmeyen doğal birimlerden oluşan kütlelere ise Sürekli Kütle denir.
Zaman ve mekân birimleri olmadıkları için sürekli kütlelere örnek oluşturulabilir. Örn.
Arsa.

VERİ DERLEME.
Belirlenen amaç doğrultusunda gözlemlenecek birimlerin ölçülmesi ya da sayılması, sonra
bunların ilgilenilen değişkenlere göre hangi şıklara sahip olduğunun belirlenmesi ve
kaydedilmesi işlevidir.
Yukarıdaki tanımdan da anlaşılabileceği gibi, belirlenen amaçlar doğrultusunda istatistiksel bir
çalışma başlatılırken, öncelikle araştırma konusuna uygun birimin ve ilgilenilen değişken ya da
değişkenlerin dikkatli bir biçimde belirlenmesi gerekir.
Özellikle araştırma konusuna uygun birim ve ilgilenilen değişkenlerin belirlenmesi gerekir.

Birim Seçimi
Belirlenen amaç ya da amaçlar doğrultusunda, ilgilenilen yoğun olayın tanımlanmasıyla “birim
seçme” işlemi gerçekleştirilmiş olur. Başka bir anlatımla, kimlerin ya da nelerin gözleneceği
belirlenir. Ancak birim seçilirken, amaca uygunluk ve uygulanabilirlik özelliklerinin öncelikle
göz önünde bulundurulması gerekir. Bunun için de birim belirlenirken, birim tanımının kesin,
amaca uygun ve uygulamaya elverişli olması gerekir. Tanımın kesin olması, uygulamacılarca
ilgilenilen yoğun olaya ilişkin aynı şeyin anlaşılması, başka bir anlatımla kuşkulara yer
açmayacak biçimde açık olmasıdır. Tanımın kesin olmasının yanı sıra, tanımın amaca uygunluğu
ve kolaylıkla uygulanabilirliği de gözden uzak tutulmamalıdır. (doğum, ölüm, trafik kazası, bina,
ticari kuruluş vb.)

VERİ DEĞERLEME TÜRLERİ.

1- Ani ya da Sürekli Veri Değerleme; Eğer gözlemlenecek kütledeki birimler sürekli
karakterdeyse (yani istenilen bir anda gözlemlemeye hazır ise) “Ani Veri Değerleme” Söz
konusudur. İstenilen bir anda gözlenmeye hazır olan bu tür birimlerin gözlenmesi ya da
kaydedilmesi işlemlerine “ani veri derleme” denir. Nüfus sayımları ve iş yeri sayımları bu tür
veri derlemeye örnek oluşturur.
Eğer ilgilenilen kütle ani birimlerden oluşmuşsa (bu tür birimler zamana yayıldığından), belli bir
zaman aralığında gözlenmeleri ve kaydedilmeleri gerekir. Bu tür işlemlere “sürekli veri derleme”
denir. Belirli bir bölgede ve zaman aralığında evlenmeler, boşanmalar, trafik kazaları, doğumlar
ve ölümlere ilişkin derlenen veriler, bu tür veri derlemeye örnek oluşturur.
2- Genel ya da Kısmi Veri Değerleme; Hakkında bilgi edinilmek istenen kütlenin tamamının
gözlenmesine “genel veri derleme” adı verilir. Genel nüfus ve tarım sayımları birer genel veri

Sayfa 3 / 35 .
derlemedir. Açıktır ki, bu tür veri derleme hem pahalı hem de güçtür. öte yandan, genel veri
derlemede bilgi edinilmek istenen kütlenin zaman içindeki değişim hızı da önem taşır. her
kütlenin değişimi, araştırmada öngörülen zaman içinde sonuçları etkileyebilecek düzeydeyse,
genel veri derleme kendisinden beklenen yararları sağlayamayacağı için tercih edilmemelidir.
Ayrıca gözlem ya da deneyler, gözlendikleri anda fiziksel zararlara uğruyorsa, böyle durumlarda
da genel veri derleme uygulanamaz. Örneğin, yeni bir teknolojiyle üretilen top mermilerinin
hedef üzerindeki etkilerinin denenmesi gibi. Harcanan her mermi yok olacağından, istenilen
sonuçlara ne derece ulaşıldığı, ancak üretilen mermilerin bir kısmının denenmesiyle
araştırılabilir. Elbette ki genellemelerin yapılabilmesi için, denenecek mermilerin belirli kurallara
göre seçilmesi gerekir. Hakkında bilgi edinilmek istenen kütleyi oluşturan birimler arasından,
belirlenen amaçlar doğrultusunda yalnızca bir kısmının seçilip gözlenmesine, “kısmi veri
derleme” adı verilir. Kısmi veri derleme, genel veri derlemenin pahalı oluşu, zaman alışı, gözlem
birimlerinin fiziksel zarara uğraması gibi nedenlerle yapılmak istenmediği zaman uygulanır.
Anımsanacağı gibi belirlenen amaçlar doğrultusunda hakkında bilgi edinilmek istenen yığının
tümüne ana kütle (ya da sadece kütle) ad› verilir.

ÖRNEKLEM
Bir ana kütleden uygun tekniklerle seçilen birimlerin oluşturduğu topluluğaysa “örneklem” adı
verilir.
1- Rassal Örneklem ve İradi Örneklem; Belirlenen amaçlar uyarınca bir örneklem
oluşturulurken, örneği oluşturmak için seçilen tekniğe göre de kısmi veri derleme, rassal ve iradi
olama üzere iki kısma ayrılır.
Konu örnekleme bölümünde ayrıntılarıyla ele alınacağından, burada sadece tanımlarla
yetinilecektir. Eğer örneklem seçilirken, ana kütledeki birimlerin hepsine örnekleme girebilmek
için eşit şans verilirse oluşturulan örnekleme, “rassal örneklem” adı verilir. Eğer, bir örneklem
oluşturulurken, kütledeki tüm birimlere eşit seçilme şansı verilmez, örneğe girmesi mümkün
birimler arasında fark gözetilirse, “iradi örnekleme” yapılmış olur.

İSTATİSTİK SERİLERİ (FREKANS DAĞILIMLARI)

Gözlem sonucu elde edilen veriler bir yığın oluşturur. Öyle bir yığında ihtiyaç duyulan bilgilerin
elde edilmesi için veriler belirli esaslara göre düzenlenmelidir. Verilerin büyüklüklerine göre
sıralanmalarıyla istatistik verileri oluşur.

Seri Türleri;
1-Zaman ve Mekan serileri.
Gözlem sonuçları yıl, ay, hafta, gün, saat gibi zaman değişkenlerin şıklarına göre sıralanmışsa
zaman serisi oluşturulmuş olur. (yıllara göre ülke nüfusları belirli bir aralıktaki günün saatlerine
göre trafık yoğunluğu gibi…
Örnek; Eskişehir ilindeki aylara göre ortalama sıcaklıklar.

ORTALAMA
AYLAR
SICAKLIKLAR
OCAK -1.5
ŞUBAT 1.3
MART 4.9
NİSAN 10.4
MAYIS 15.1

Gözlem sonuçları ülke, bölge, şehir ya da köy gibi mekan değişkenlerin şıklarına göre sıralanırsa
mekan serisi oluşturulmuş olur. (Şehirlere göre; Elektrik tüketimi, Bölgeler göre; Tahıl üretimi
gibi)

Sayfa 4 / 35 .
2-Dağılma Serileri.
Gözlem sonuçları maddesel değişkenin şıklarına göre sıralanması ile oluşan serilere “Dağılma
serileri” denir.

LİSTE
Eğer derlenen veriler örneğin gözlem sırasına göre sıralanmışsa bu türden sıralamaya “Liste” adı
verilir. Örneğin; Bir doğum evinde doğmuş bebekler doğum sırasına göre kaydedildiğinde bir
liste oluşturulmuş olur.

BASİT SERİ, FREKANS SERİSİ, SINIFLANDIRILMIŞ SERİLER.

Eğer liste belirli amaçlar doğrultusunda düzenlenmiş ise istenilen sonuçlara daha kısa sürede
ulaşmak mümkün hale gelecektir. Bu tür sıralama sonucunda elde edilen istatistik serisine “Basit
Seri” denir.
Diğer bir deyişle basit seri verilen küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe doğru sıralanmasıyla
elde edilir.

BASİT SERİ
Liste belirlenen amaçlar doğrultusunda düzenlenirse başka bir anlatımla bir frekans dağılımı
oluşturulur ise istenilen sonuçlara daha kısa sürede oluşulması ile elde edilen istatistik serisine
“basit seri” denir.

1.5 2.2 2.5 2.7 3.0

1.7 2.3 2.5 2.7 3.2
1.8 2.3 2.5 2.8 3.4
1.9 2.4 2.6 2.8 3.5
2.0 2.5 2.6 2.9 3.5

Sayfa 5 / 35 .
FREKANS SERİSİ
Gözlem değerlerindeki tekrar sayısını kaydederek oluşturacağımız serilere “Frekans Serisi”
denir. Verilerin daha kolay kavranması açısından gözlem değerlerinin yanına gözlem değerinin
kaç kez tekrarlandığı kaydedilerek oluşturulan seriye “frekans seri” denir. Tekrarlara ise frekans
denir.
X (Ağırlık /Kg) f (Frekans)
1.5 1
1.7 1
1.8 1
1.9 1
2.0 1
2.2 1
2.3 2
2.4 1
2.5 4
2.6 2
2.7 2
2.8 2
2.9 1
3.0 1
3.2 1
3.4 1
3.5 2

SINIFLANDIRILMIŞ SERİ
Deney ya da gözlem sayısı çok iken gözlem sonuçlarının belirli aralıklar içinde kalan şıklara
göre düzenlenmesiyle oluşturulan istatistik serisine sınıflandırılmış seriler denir.
AĞIRILIK
FREKANS
SINFLARI
1.2 – 1.7 1
1.7 – 2.2 4
2.2 – 2.7 10
2.7 – 3.2 6
3.2 – 3.5 4
25

NOT: Dikkat edilmesi gereken nokta eğer sürekli bir değişkenlere ilişkin gözlem değerleri
sınıflandırılıyor ise her sınırın üst sınıfıyla, onu izleyen sınıfın alt sınırı arasındaki farkın sonsuz
küçük olacak şekilde sınıflandırılmasıdır. Yani; eğer gözlem değeri sürekli olmayan (kesintili)
bir değişkene ait ise bu kural uygulanmaz.
Örnek; 100 öğrencinin matematik dersinden aldığı oylar şöyle sınıflandırılabilir.
Not sınıfları frekans
0 – 15 1
16 – 31 10
02 – 47 33
48 – 63 34
64 – 79 10
80 – 95 10
96 – 100 2
100

Sayfa 6 / 35 .
SINIF ORTA NOKTALARI
Sınıflandırılmış serilerle sınıfları temsil edecek sınıf orta noktaları oluşturulabilir. Bu noktalarla
ilgili sınıfa ilişkin değişken değeri olarak kabul edilir.

SINIFLAR (f) (x) Sınıf Orta Noktaları

0-4 4 (0+4)/2 = 2
4–8 10 (4+8)/2 = 6
8 – 12 17 (8+12)/2 = 10
12 – 16 25 (12+16)/2 = 14
16 – 20 14 (16+20)/2 = 18
20 – 24 6 (20+24)/2 = 22
24 - 28 4 (24+28)/2 = 26

BİRİKİMLİ SAYILAR
Bir frekans dağılımında her sınıfın frekansına bir önceki sınıfın frekansı eklenerek oluşturulan
seriye “Birikimli Seri”, bu tür frekanslara da “Birikimli Frekanslar” adı verilir.
Birikimli seriler küçükten büyüğe ve büyükten küçüğe doğru oluşturulabilir. Eğer birikimli
seriler küçükten büyüğe doğru oluşturulmuşsa “-den, az”, büyükten küçüğe doğru oluşturulmuş
ise “-den, çok” olarak isimlendirilir.

Sayfa 7 / 35 .
Örnek 1 ; 2.75 kg. daha az kaç bebek vardır?
Cevap 1 ; 66 bebek 2.75 kg. azdır.
Örnek 2 ; 2.75 ten daha aşağı olanlar kaç bebektir?
Cevap 2 ; 34 Kişidir.

NOT: Birikimli veriler frekans verileri içinde oluşturulabilir.

Sayfa 8 / 35 .
SERİLERİN GRAFİKLE GÖSTERİLMESİ
Anımsanacağı gibi, frekans serileri biri gözlem değerleri diğeri de gözlem değerlerine karşı gelen
frekansları gösteren bir değer oluşur. Frekans serilerinde frekanslar gözlem değerlerine göre
değiştiğinden gözlem değerleri yatay eksende, frekanslar da dik eksende gösterilir. Grafik yatay
eksende belirlenen değerlerden uzunlukları ilgili frekanslar kadar olan dik doğru parçalarıyla
oluşturulur. Bu tür grafiklere “Çubuk Grafik” adı verilir.
x,f değişkenine ilişkin gözlem sonuçları frekans serisi olarak aşağıda ki gibi verilmiş olsun; bu
serinin grafiği şu şekilde olur.

SINIFLANDIRILMIŞ SERİLER.
Sınıflandırılmış seriler histogram ya da frekans poligonu adı verilen grafiklerle gösterilir.

Histogram; Alanı ilgili sınıfın frekansına ve tabanı ile ilgili sınıfın aralığına eşit birbirine bitişik
dikdörtgenlerden oluşan grafiktir.
Grafik çizilmeden önce frekanslar sınıf aralığına bölünür. Böylelikle dikdörtgenlerin alanları
ilgili sınıfların frekanslarına eşit hale getirilir.
Konu ile ilgili olarak aşağıdaki örneği inceleyelim.

Sayfa 9 / 35 .
Sayfa 10 / 35 .
 Örnek;

FREKANS POLİGONU.
Histogram tepe orta noktalarının birleştirilmesiyle frekans poligonu çizilmiş olur. Histogram tepe
orta noktaları ile ilgili sınıflara ilişkin değişken değerlerini ifade eder.

HOT: Frekans poligonunun altına kalan alan frekanslar toplamına eşittir.

SINAV SORUSU

SINIFLAR f -den az -den fazla

0–4 12 12 100
4–8 16 28 88
8 – 12 20 48 72
12 – 16 24 72 52
16 – 20 20 92 28
20 – 24 8 100 8

Sayfa 11 / 35 .
BİRİKİMLİ SERİLERİN GRAFİKLERİ

Sayfa 12 / 35 .
MERKEZİ EĞİLİM ÖLÇÜLERİ ( ORTALAMALAR)
Geniş anlamıyla ortalama bir istatistik serisindeki gözlem değerlerinin etrafında toplama eğilimi
gösterdiği değerlerdir.

Aritmetik Ortalama.
a)- Aritmetik ortalama; Bir seriyi oluşturan gözlem değerleri toplamının gözlem sayısına oranı
(bölümüne) denir.

= Aritmetik ortalama
= Gözlem Değerleri
= Gözlem sayısı.

SORU: Bir apartmanda oturan ailelerin gelirleri bir basit seri olarak verilmiştir.
Apartmandaki ailelerin ortalama geliri nedir?.

x (lira)
520
6930
980 ____________ - ________ - 770
670
700 n 96
700
700
860
1000
1200
= 6930

Sayfa 13 / 35 .
FREKANS SERİLERİNDE ARİTMATİK ORTALAMA
Frekans serisinde her gözlem değeri frekans kadar tekrarlandığından gözlem değerleri
frekanslarıyla çarpılarak bulunur ve bu sonuç frekanslar toplamına bölünür.

x f
520 1
980 1
670 1
700 3
860 1
1000 1
1200 1

__ x¹.n¹+x².n²+……… xn.nn
X = ---------------------------------
n¹+n²+……………. Nn

Sayfa 14 / 35 .
Sayfa 15 / 35 .
NOT:

Sayfa 16 / 35 .
TARTILI ARİTMATİK ORTALAMA

Sayfa 17 / 35 .
GEOMETRİKORTALAMA

Sayfa 18 / 35 .
KARELİ ORTALAMA

Sayfa 19 / 35 .
Sayfa 20 / 35 .
DUYARLI OLMAYAN ORTALAMA

Sayfa 21 / 35 .
FREKANS SERİSİNDE MEDYANI BULMAK VE HESAPLAMAK

Sayfa 22 / 35 .
Sayfa 23 / 35 .
Sayfa 24 / 35 .
Fonksiyon Serisi Medyan.

Sınıflandırılmış Seride Medyan.

Sınıflandırılmış serilerde de medyan yine birikimli frekanslar yardımıyla hesaplanır. Ancak,
sınıflandırılmış serilerde seriyi iki eşit kısma bölen gözlem değeri bir sınıf içinde yer alacaktır.
Medyan değerini içinde bulunduran sınıfa medyan sınıfı adı verilir. Medyan sınıfı, frekanslar
toplamının yarısını içinde bulunduran sınıftır. Medyan sınıfı belirlendikten sonra medyan,

la : medyan sınıfının alt sınırı,

N : frekanslar toplamı,
fa : medyan sınıfına kadar olan sınıfların frekansları toplamı,
fm : medyan sınıfının frekansı,
hm,: medyan sınıfının büyüklüğü,
Medyan sınıfı belirlendikten sonra medyan şu şekilde hesaplanır.

Sayfa 25 / 35 .
 Sayfalar f /- den az
10 – 14 3 3
14 – 18 4 7
18 – 22 8 15
22 – 26 6 21
26 - 30 1 22

22/2 =11 sıra

Bu tür sınıflandırılmış serilerde değişken sürekli olduğundan, medyan n/2=11. gözlem değeri
olacaktır. 11. gözlem değeri 18-22 sınıfındadır. (18 - 22) sınıfı, medyan sınıfıdır. la = 18, N/2=
11,fa = 7, fm = 8, hm= 4 değerleri yukarıda verilen eşitlikte yerine konulursa,

11 – 7
Mod = 18 + ---------------------- _ 4
8
= 18 + 2 = 20

Sayfa 26 / 35 .
MOD
Mod terimi moda kelimesinden gelmektedir. Sözgelimi bir firmanın ürettiği ürün çeşitlerinden
hangisine talep fazla ise en fazla talep olan ürün çeşidi mod olur. Bu nedenle mod firmaların
ileriye dönük üretim planlaması yapmalarına yardımcı olur.

Sayfa 27 / 35 .
Mod sınıf aralığı her zaman mod sınıfının arasındadır.

Sayfa 28 / 35 .
Sayfa 29 / 35 .
Sayfa 30 / 35 .
Sayfa 31 / 35 .
Sayfa 32 / 35 .
Sayfa 33 / 35 .
Sayfa 34 / 35 .
Sayfa 35 / 35 .