SAHİBİ

Fatih Üniversitesi

Fen-Edebiyat Fakültesi

Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü

Genç Araştırmacılar Topluluğu

DANIŞMANLAR

Prof. Dr. Mahmut KAPLAN

Yrd.Doç.Dr. Nurgül ÖZCAN

GENEL YAYIN YÖNETMENİ

Uğur KÖSE(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

YAYIN KURULU

Erva BODUR(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

Enes İLHAN(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

Mehmet AYTEMİZ(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

Uğur ALTUNDAŞ(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

Bahriye DUVARCI(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

Dilara Pınar ARIÇ(Fatih Üniversitesi-TDE-Lisans Öğrencisi)

DERGİ VE KAPAK TASARIMI

Necati KOÇ(Beykent Üniversitesi-Grafik Tasarım- Lisans Öğrencisi)

e-mail adresi:

fatihcinari@gmail.com

ADRES

Fatih Üniversitesi

Büyükçekmece /İstanbul

Yardım ve desteklerinden dolayı bölüm başkanımız Doç. Dr. Mehmet GÜMÜŞKILIÇ’a; okulumuz
Türk Dili Bölümü okutmanlarından Hüseyin DURU’ya; okulumuz öğrencilerinden
Şahin ELÇİ,Sibel AY,Betül BAĞCI,Mariana BUDU,Mustafa Yasin BAŞÇETİN, Duran Hasan YALÇIN’a
ve İstanbul Kültür Üniversitesi öğrencilerinden Asım ÇAKMAK’a teşekkürü bir borç biliriz.
FİHRİST

FİHRİST
Metin Adı-Yazar Adı Tür/ Kategori Sayfa no

HEZÂRIN ZÂRI........................................................................ ŞİİR........................................ 5

Yasin ŞEN(GAZİ ÜNİ.-TDE-Lisans Öğrencisi)

İSTEDİĞİMSİN........................................................................... ŞİİR...................................... 5
Mehmet AYTEMİZ (FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)

SAYMADIM............................................................................... ŞİİR...................................... 6
İsmail GÜLYÜZ(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)

ÜMİT GÜNEŞİ........................................................................... ŞİİR........................................ 6
Uğur KÖSE(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)

İLETİŞİM YOKSUNLUĞU............................................................ FIKRA.................................... 7
Semine KAYA(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)I

GECENİN BEKÇİSİ DÜŞÜNCELER................................................. DENEME................................. 9
SAİME TOPÇU(FATİH ÜNİ.-TDE-LİSANS ÖĞRENCİSİ

ÜMİT YAŞAR OĞUZCAN’DA ÜMİTSİZ AŞKLAR DUYGUSU........... MAKALE................................. 11
Mehmet AYTEMİZ(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)

GAGAUZ TÜRKLERİ.................................................................. MAKALE.................................... 13
Mariana BUDU(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)

DOĞU VE BATI’DA KULLANILAN ORTAK İSİMLER....................... MAKALE................................... 16
Hatice Artan ÖZDİL(FATİH ÜNİ.-TDE-Doktora öğrencisi)

MANTIKU’T-TAYR VE MARTI’DAKİ KUŞLARIN SERENCAMI ........ MAKALE.................................... 19
ZEHRA ÖKSÜZ(İSTANBUL ÜNİ.-TDE- DOKTORA ÖĞRENCİSİ)

KAYIP GÜL’E DAİR.................................................................. KİTAP TANITIMI....................... 22
ERVA BODUR(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi

ARAF’TA KALANLARIN ROMANI............................................... KİTAP TANITIMI........................ 23
Öznur DİŞCİ(FATİH ÜNİ.-TDE-Lisans öğrencisi)

YANIK YÖRE KULA..................................................................... TÜRKİYEM.................................. 25
Merve KAVAS(FATİH ÜNİ.-ÇTL-Lisans öğrencisi)

İTİRAF........................................................................................ HİKAYE........................................ 28
Mehmet Furkan ÖZ(MARMARA ÜNİ.-TDE-Lis. Öğren.)

ÖZKUL ÇOBANOĞLU RÖPORTAJI................................................ RÖPORTAJ.................................. 34
Uğur KÖSE-Enes İLHAN(FATİH ÜNİ.-TDE-Lis. öğren.)

4

HEZÂRIN ZÂRI
Yanmış güle dinmez sesi bülbül-i harâbın
Söyler gönül ol zâra nedendir bu şitâbın
Hasret dolu çesmiyle bakıp söyledi bülbül
Girdâb-ı belâdan tadı kalmadı şarâbın.
Bir serv-i hırâmâna esîr oldu bu gamgîn
Üftâde gönül haddini görmedi azâbın
Gönlüm güle söyler kederinden bu firâkın
Hayfâ ki güzel bahtı turâbın
Bitmez nâr-ı aşk sûz-ı derûnunda hezârın
Yetmez mi gönül Yâsin’e hâlâ bu cevâbın
(Mefûlü mefâîlü mefâîlü faûlün )
Yâsin Şen
(ŞEYH GÂLİB’E NAZÎRE)
5
ŞİİR
İSTEDİĞİMSİN
Ölmek için bahanemsin
Yaşamak için sebebimsin
Söyle sen benim neyimsin?
Ya kaderimsin ya ecelimsin
Tanrıdan tek isteğimsin
Soframda sıcak ekmeğimsin
Bardakta soğuk suyumsun
Söyle sen benim neyimsin
Ya aşımsın ya lokmamsın
Tanrıdan tek iseğimsin
Penceremde düşmeyen güneşimsin
Bahçemde erimeyen karımsın
Söyle sen benim neyimsin?
Ya şeytanımsın ya meleğimsin
Tanrıdan tek isteğimsin
Cehennemde katrandan ateşimsin
Cennette ebedi köşkümsün
Söyle sen benim neyimsin?
Ya şeytanımsın ya meleğimsin
Tanrıdan tek isteğimsin.
Söyle ben senin neyinim?
avurup attığın paçavran mıyım?
Bakıp geçtiğin yabancın mıyım?
unuttuğunum ya umursamadığın
anrıdan tek istemediğim miyim?
Mehmet AYTEMİZ
 ŞİİR
SAYMADIM
Saymadım
Bu bilmem kaçıncı olacak bu vişne tadını alışım
Bir kar yağacak
Bir göle bakıp hisleneceğim
Gece geç vakit acele bir şiir bulup unutacağım
Böyle olacak romantizmi yeniden keşfim
Böyle olacak vişnenin tadı
Hem ben zaten sonbaharda doğmuşlar olarak
Hep uzaktan sevmeyi
Hep uzağı sevmek sanarak
Varıp gidip bir şeyh efendinin elini tutmadım mı?
Ve devletten biri olan babam
Bana hep romantizmi öğretmedi mi?
İsmail GÜLYÜZ
6
ÜMİT GÜNEŞİ
Şevkle dönen pervane şem’de aşkı arasa,
Daha vuslat olmadan yakıverir ateşi.
Gece karanlıklarda pervaz eden yarasa,
Kül olacakmış gibi düşman bilir güneşi.
Kökünü de kurutsa gülün adi bir böcek,
Güneş ile, su ile elbet bir gün bitecek!
Bitmeyecek aşk için nasıl denir:Bitecek?
Bülbülün feryadının var mı dünyada eşi?
Şems eşiğinde ise yeni güne doğuşun,
Kartallar dağlar aşar, hükmü yoktur yokuşun.
Ziyadan nefret eden uğursuz bir baykuşun,
Gündüz ekber düşmanı,karanlıktır kardeşi.
Baykuş planlar kursa, böcek dökse zehrini;
Viran etse,dağıtsa,yaksa gönül şehrini;
Tılsımını bozamaz,silemez aşk sihrini;
Asırlardır yanıyor,yanacak aşk ateşi.
Hiçbir mani sevdanın durduramaz nehrini!
Hangi ateş kurutur Allah’ın bir bahrini?
Geceyi veren rahman nasip kılar mihrini:
Üflemekle, nefesle sönmez ümit güneşi!
Belki pervane yanar, dönüşüverir küle...
Hatta bülbül ölse de kavuşamadan güle,
Asırlar evvelinden Bilal’im gelir dile:
Bütün beşer birleşse susturamaz Habeş’i!
Uğur KÖSE
 FIKRA

İLETİŞİM YOKSUNLUĞU

Teknolojide, dolayısıyla ilteşimde zirve yapmış ve neredeyse imkansızın gerçekleştiği 21.yüzyılımızda

iletişim yoksunluğundan bahsetmek elbetteki zahire aldananlara inandırıcı gelmeyebilir. Gerçekten de zahiren
böyle bir sorun olduğu söylenemez. Çünkü iletişim globalleşmekte sınır tanımıyor. Ancak insanlarımızın gittikçe
birbirlerinden uzaklaştıkalrını, birbirlerine yabancılaştıklarını sorgulayıcı bir bakış açısı ve neden sonuç ilişkisi
içerisinde gözlemlersek ve bu tetkikimizde derunileşirsek vaziyetin hiç de normal bir seyirde olmadığını anlarız.
Evet, iletişimde kolaylık sağlandı, teknolojik cihazlar geliştirildi ve dünyanın her yeri artık parmağımızın
altındaki tıklama düğmesi kadar yakın bizlere. Fakat buna mukabil aynı paralelede insanlar arasında man-
evi kopukluk ilerledikçe ilerliyor, yüz yüze yapılan sohbetler, hoş muhabbetler geriledikçe geriliyor. İnsan-
insan ilişkisi ciddi bir tehlike içerisinde. Karşımıza alıp sıcak sohbetini -canlı ve samimi ses tonuyla, jest
ve mimikleriyle- dinleyebileceğimiz dostlarımızın sayısı azalıyor. Muhatabımız teknolojik cihazlara in-
dergendi. Hatta bizler de gittikçe bu cihazlara benzemeye başladık, makineleştik kısacası. Yüzümüzde-
ki sıcak ifadeler kayboluyor. Donuk suratlar, göz göze gelindiğinde tebessüm etmeyi beceremeyen, içinde
canlılık emaresi bulunmayan gözler, dumura uğramış zihinler ve köreltilmiş duygular... Bütün bunlar
teknolojinin mucizeleridir elbette. Çeşit çeşit iletişim icatları içerisinde yaşayan iletişim yoksunu nesiller...
Yabancılaştık! Kapı komşunuzdan tutun da aile içi bireylerimize kadar herkese, hatta kendimize bile
yabancılaştık. Dostlarımızı, can ciğer arkadaşlarımızı, kardeşlerimizi, özümüzü ve özgünlüğümüzü kaybet-
tik. İletişim kolaylıklarını bahane ederek dostları ziyareti terk etmekle başladık. Halbuki ziyaretleşmek asırlık
medeniyetimizin en güzel miraslarından biriydi. Çünkü bu kaynaşmanın, anlaşmanın, alışmanın, ısınmanın,
birliğin ve beraberliğin dayanağıydı. Belki de bu ziyaret geleneğimizi terk etmekle başladı parçalanma serüven-
imiz. Gerçi modernleşme saplantısına yakalanan bizler bunu yapmak zorundaydık. Çünkü modern hayat
bu siztem üzerine inşa edildi. Modernleşme güdüsünde olan her birey, ister istemez bu çarka katılır. Selam
verme, hal hatır sorma, tanışma, muhabbet etme, yardım etme, tebessüm etme gibi faziletlerin modern hayatla
hiç işi olmaz. Bunlar, “hadi başka kapıya” kontenjanından olan güzelliklerdir. İlk selam verenin ilk sevabı
kapacağı felsefesine inanan, sosyal insan olan, kolektif düşünen o yüce neslin çocukları olan bizler ise, -hadi
tanımadıklarımızı es geçiyorum-rastlaştığımız tanıdığı ya görmezden gelmeye çalışıyoruz ya da hep ilk selamı
karşıdan bekliyoruz. Hele tanımadık birinden selam alırsak, yüzümüzün girdiği tuhaf şekille karşılık vermekle
birlikte(o da mecburi), hemen içimizden “deli midir nedir” diye geçiriyoruz. Modernizmin bireyselleştirme
projesinin meyve verdiğinin tezahürleridir tüm bunlar. Kimse kimseyi görmek istemiyor, duymak istemiyor, an-
lamak istemiyor. Ama görmezlikten geldiğimiz insanlığın çıkmazlarını, duymazlıktan geldiğimiz vicdanımızın
feryatlarını, bir gün biz başkalarına gösterme ve duyurma ihtiyacını hissedersek ve gösterecek gözler, duyuracak
kulaklar ve hissettirecek yürekler bulamazsak, o zaman dönüp pişkin pişkin şikayet edecek yüzümüz olacak mı?
“Peki, ne yapmalı” diye gelen bir soruya en güzel cevap; önce kendinden başlamalısın olacaktır hiç şüphesiz.
Kendi şahsımızdan başlayıp kendi ailemizi ve toplumumuzu, bu türden tuzaklara karşı uyarma cesaretinde
bulunacağız. Kafalarda bir ünlem, bir soru işareti oluşturmak bizim için büyük bir başarıdır. Tabi dinletebilecek
kulaklar bulabilirsek. Toplum olarak dinlemeyi unuttuk, dinlemeyi bilmiyoruz. Gözlerimiz görüntüye kilitlenmiş
durumda. Neredeyse görsel olmayan bir şeyi alayamaz hale geldik. Kulaklarımızı yitirmiş olmamızdan olsa
gerek, en basit şeyleri dahi “slayt gösterisine” dönüştürmek zorunda kalıyoruz. Değer verdiğim bir yazarın bu

7
FIKRA
konuyla ilgili bir söyleşisinde şöyle bir not almıştım: “Tüm duyuların işlevi göze yüklendi ve duyular işevsiz kaldı.
Sohbet ortamını vizyona taşıyan bir proje başlatılsa da, yani sohbetin görselleştirilmesi de kesmez bu vizyon nesli-
nin görnüş delisi ve görüntü tutkunu çocuklarını. Çünkü bir hareket olması gerekiyor, hatta bu da yetmiyor, hızlı ve
olabildiğince çeşitli olması gerek. Hepimizin bildiği ve kullandığı “can kulağıyla dinleme” deyimine sahip bir toplu-
muz. Bu deyimi üreten bir medeniyet geçmişine sahibiz. Ancak üzülerek belirtmeliyim ki can kulağıyla dinlemekten
çoktan vazgeçmiş görünüyoruz. Böyle giderse baş kulağıyla dinlemek bile bizler için bir meziyet halini alacak.”
Evet, teknolojinin imkanlarından sonuna kadar yararlanıyoruz, müptelası olduğumuz modernizme ulaştık
sayılırız, zevki, eğlenceyi ve anı yaşayarak hazzın doruklarındayız. Ama şöyle bir kendimizle yüzleştiğimiz va-
kit, bir içe dönüş harekatı gerçekleştirdiğimizde orda bir şeylerin eksik olduğunu fark ederiz. Derinden derine
gelen bir acı sarar tüm benliğimizi, ve ne kadar yalnız olduğumuzu anlarız. Müthiş bir yalnızlık sendromu...
İşte modern hayat; oluşturduğu telaş, koşuşturmaca, zevk, anı yaşama, tüketerek hayattan haz alma
aldatmacalarıyla, insanların temel varlık sorularına cevap aramalarını engellemekte, hakiki erdemin yerine
kendi “evrensel eğerler” yutturmacasını koyarak insanın insanla ve toplumla yamuk bir ilişki kurmasına sebe-
biyet vermektedir. Bu konuda hiçbirimiz masum değiliz. En büyük ayırıcı özelliğimiz olan ve bizleri “eşref-i
mahlukat” derecesine ulaştıran bir “akletme” yetisine sahibiz. Mükemmel bir biçim de sahip olduğumuz bu
donanımla, bizler üzerimizde oynanan kirli oyunların, yalnızlaştırıcı, bireyselleştirici projelerin tuzaklarından
kendimizi kurtarıp paklayabiliriz. Batı mühendislerinin bu bireyselleştiren projeleri meyvesini vermişse, bizler-
in sosyalleştirme çabalarımızın/çalışmalarımızın çıkaracağı bir kıvılcım dahi olsa bir gün alevleri yayılacaktır.
Kendi medeniyetimize ait kolektif yaşam biçimini tekrardan oluşturup, hepimiz birimiz, birimiz hepimiz için
diyebileceğimiz günler hazırlayacağız genç nesillerimize. Ferdilikten uzaklaşıp, farklılıklarımızı bir kenera
bırkarak, tüm insanlık alemine, selamı/barışı yaymaya davet ediyorum ve ilk selamı ben veriyorum. Vesselam...

Semine KAYA

8

GECENİN BEKÇİSİ
DÜŞÜNCELER
Dört duvar arasında sabahın gelmesi için
gecenin bekçiliğini yapıyorum bu gece. Elimde
kalemim ama düşüncelerim donuk,sözlerim
kurgusuz. Gözlerim kağıda odaklı başım eğik,sol
elimin altında bir beyaz kağıt, sağ elimde ters
çevrilmiş bir kalem, kulağımdaki ses tık tık tık…
Içim burkuluyor ve gönülden gelen saf bir gözyaşı
damlıyor gönül kurgumu bekleyen temiz sayfa-
ma. Önce dairesel şekiller çiziyor kağıdıma
damlalarım,sonra aynı noktaya denk düşenler
kağıdımda gittikçe katmanlar oluşturuyor.
Bazı damlalar ise etrafa dağılıyor şımarıkça.
Katmanlar giderek çukurlaşmaya başlıyor. Öyle-
sine alışıyorumki bu yazıya ellerim mani olamıyor
gözlerime, akıttıkça akıtıyorum. Gönül söylüyor
göz yaşım yazıyor,akıl düşünmüyor duygular dile
geliyor lisansız; yani kağıdımla göz yaşım arasında
ebediyen saklı olacak bir sır doğuyor. Ardında bir
ölüm geliyor. Kağıdım, zaman ilerledikçe içine çe-
kiyor göz yaşımı çektikçe kuruyor kağıdım. Benim
bile bilmediğim bir sır perdelenir ardından,beyaz bir
karanlığa bürünür gönül söyleşim. Kulağımda yine
bir ses tık tık,bu sefer daha tok bir ses. Temiz yürekli
hayran olduğum bir kadın elinde Türk kahvesi-
yle sessizce gelir yanıma. Halimden anlamış bir
9
DENEME
şekilde iki gözümden de öper ardında anlamlı
gözlerime bakar, gözlerini sıkıca yumar ve iç
çekerek gönülsüz ayrılır hanemden.
Kahvemden ilk yudumumu almadan önce iç çek-
erek açıyorum ve dinlemeye başlıyorum bab-ı
esrarı. Kulağımda bu sefer iç yakan bir ses.
Ayağa kalkıp pencerenin önüne geliyorum beyaz
perdeyi aralıyorum ve bekçiliğini yaptığım
karanlığı yeniden tanıyorum. O sırada elimdeki
fincandan karanlığı yudunmluyorum. Bu sefer
bu geceye özel acı bir karanlık yakıyor içimi ve
sertçe geçiyor boğazımdan ama bir daha yudum-
lamak istiyorum o karanlığı ve içiyorum
içiyorum. Karanlığa ait gökyüzü neden göremi-
yorum seni sabahki gibi ? Neden göstermiyosun
bana yüzünü? Ben mi ulaşayım sana yoksa öylece
senin çıkagelmeni mi beklyeyeim? Bir yudum
daha alıyorum kaderimden. Kaderim bilinmey-
enlerin içinde bulunduğu karanlık gibi orada bir
perdenin arkasında. Benim kaderim,sırrım, bu
kahvenin içindeki kara suda,kara suyun altında
sessizce dibe çökmüş beni beklemede. Kader-
im, işte elimdeki şu fincan kahve gibi. Bilirim ki
kahve çökmüştür dibe ama içimdeki merak ona
ulaşmaya şevk eder beni çünkü bir sır vardır
ortada. Ama o sırra ulaştım mı da kaderimi nasıl
yaşacağımı yorumlamak isteyip endişeli veya
umutlu yaşamaktan korkarım. Çünkü bu sır
ulaşıldığında şaşırtabilen bir sır. Ne yapmalıyım?
Kaderi gidişatına bırakarak o kara suyu bitirmeden
sırra ulaşmamalı mıyım?
Biraz düşünmeliyim ve iradem kaderimi nasıl
şekillendirecek görmeliyim. İradenin oyunu
bu,oyuncu ise yine irade.
İnsanın kaderi avuçlarındaymış. Evet insa-
na bir an gelir ve insan avuçlarını sımsıkı sıkar,
aslında kaderini gizler. Bazen sinirli anında bile
avucunu sıkar insan kimi zaman farketmeden
kimi zaman farkederek. Kaderini, kendini herkes-
ten her şeyden saklamak ister insan doğası ve
görsün istemez bir başkası. Bu insanın kendi ka-
deri ve gücüdür. Insan bir iradeye sahip olduğu
için de seçimlerini bazen kendi yapar ve bu
seçimlerinin sonucuna da katlanmayı bilmelidir.
Bunun içindir ki isyan edildiğinde ya da bir şey
olduğunda hemen kızmak yerine insan iradesiyle
şu ana kadar neler yapmışım diye düşünmelidir.
Çünkü insana bir an gelir ve insan o ana sarılır
ve bilindik bilenmedik hallere girer. Bu durum-
dan kurtulmanın bir yolu ise avuçlarını sıkmayı
bilenin gücünün farkında olduğudur ve gücünün
farkında olan insanın da düşünememesi
DENEME

muhtemel bir şey değildir.

Bir yudum daha alıyorum kahvemden ve bir daha
almak üzereyken gözlerim pencere kenarında
duran küçük bir böceğe ilişiyor. Biraz ilerliyor
duruyor,aynı şeyi yapmaya da devam ediyor ve
giderek tavana çıkmak üzere. Seyre dalıyorum
onu. Ne yapmalıyım? Onu ,hiç zorluk çekmeden
öldürebilirim ve aynı şekilde kurtarabilirim.
Bu güç bende var ve bunun farkında olduğum
için de o böceği sadece doğaya bırakabilirim. O
sırada bir mesaj geliyor bakıyorum telefonuma.
Affedilmeyi bekleyen biri ve affetmem için
söylediği şeyleri okuyorum. Affetmek… Affetmeli
miyim? Affetme yetkisi bende affetmezsem de hiçbir
şey yapamaz karşımdaki ve ben affedene kadar bel-
ki direnir belki umutsuzluğa düşer tam affedeceğim
sırada pes eder. Bir tecelli… O an hayranı olduğum
temiz yüzlü annem geliyor hatrıma. Ara ara gözleri
nemlenir ve asla affetmem diyen sözlerini işitirim. özellikleri?
“Ciğerimi bilerek yakanları ve de yakmaya de- Şimdi geçiyor içimden şu mısralar:
vam edip başkalarına da zarar verenleri affedemem
oğul. Bilirsin gönülden af dilemediler hiçbir zaman, Uzaklaşır olmasa sözüm dilim
öylesine geçiştirip beni de başkalarını da yakmaya Sırnaşır savunmasıza sözüm dilim
devam ettiler. Bu nasıl özürdür oğul gönülsüz bel- Bir vicdan bırakır uzaklaşan, bir ah çekerim
ki de çıkar için,besbelli. Hatalarına aynen devam Geç uyanırım amma başlar tatlı matemim
ediyorlar oğul ben ne yapayım? Nasıl göz yumayım? Rüzgarın tenimdeki hissi geçmişin nefesi
Değişseler belki bu kadar yanmam belkil- Her yüreğin sesi birer Necip gibi..
er geçer içimden ama iş işten geçmiş gibi Bir hayat var,bildiğim kadarıyla ebedi.
duruyor oğul…” bu da başka bir tecelli.
Bir tecelli. Bir yaratıcının tecellisi insana naks edi- Bir anda düşüncelerimle öylece kalakalıyorum.
yor semalardan yeryüzüne. Nurundan bir nur iniyor Beklemediğim bir sessizlik dolduruyor odamın
mücerredden müşahhasa. Bir böceğin kaderi benim etrafını ve de düşüncelerimi. O ses kayboluyor. O ses?
irademle mi sınırlı ya da affetmek,affedilmiyor Bab-ı esrar,ney sesi… Ama o gitse de ben
muyuz? Ya kalpleri mühürlü olanlar,onlar af- bıraktıklarıyla salınıyorum. Kahvem… Sırrını
fedilmeyecek öyle değil mi? keşfetmeye bir yudumluk anın kalmış. Ama sana
Peki biz insanlar hangilerini yapmakta özgürüz, ulaşmayacağım şimdi. Bekleyeceğim. Yaratılmadan
bu tecellilerin kaçımız farkındayız ya da farkında önce de beklemede değil miydi ruh? Ve yaratıldı
olup da kaçımız doğru şekilde değerlendirebiliyoruz insan kimisi öldü, onların ruhları kıyameti beklemede,
bu durumu? Kim vermiştir bu özellikleri insana ya kimi yaşayanlar da bedenleriyle ölümü, ruhlarıyla
da hangilerini kullanmakta özgürüz, farkkettik mi ya yine kıyameti beklemede.. Kısacası hayat biz farkında
da farkında olan da olanların farkındalığına göre mi olmadan beklemeyi bir yerde sabretmeyi öğretmiş ol-
hareket ediyor? Zıtlıklar … Hayatımız zıtlıklar üz- muyor mu bizlere? Bir yerde farkında olmadan bekle-
erine kurulu değil mi? Karanlığın yarasa için hayat mek diğer yanda ise yaptığım gibi farkında olup bekle-
olduğunu ama aydınlığın görmeyen biri için faydasız mek. Bu oyunda iradem beklemeyi seçti sonuçlar ise
olduğunu kim inkar edebilir? Zıtlıklar içinde hiç kuşkusuz
hayatlarımız… Aydınlık olan mı karanlık olan mı kabulümdür.
ya da dara düşen insan mı mutlu olan insan mı en
çok düşünür? Peki ya hangisi daha çok yazdırır?
Saime TOPÇU
Mutluluk mu üzüntü mü yoksa sadece yazmak için
mi yazar insan ve olmayanı oldurur? Oldurmak
veya oluşturmak. Olmayanı oluşturmak. Işte başka
bir tecelli… Kim vermiştir bu özellikleri düşündük
mü ya da kaçımız en güzel şekilde kullanabilik bu
10

ÜMİT YAŞAR OĞUZCAN DA
ÜMİTSİZ AŞKLAR DUYGUSU
Ümit Yaşar Oğuzcan; Cumhuriyet Dönemi
şiirimizin en popüler şairlerinden biridir fakat
Ümit Yaşarın döneminde herhangi bir topluluğa
katılmaması ve belli bir ideoloji altında
şiirlerini yazmaması ona ayrı bir hava
katmıştır. Ümit Yaşar sadece aşkın, acının,
ümitsilizğin, bezmişliğin şairidir. Her neka-
dar acıdan kederden oluştursa da şiirlerini
Tanrı’nın ona bahşettiği duygusallık sayes-
inde onun şiirleri herkesin kalbinin kulaklarına
seslenebilmiştir. Bu sayede Ümit Yaşar ümit-
sizlerin Ümit’i olmuş ve her ayrılıkdan sonra
sığınılan bir liman haline gelmiştir. Son tes-
elliler, avuntular onun insanı çepeçevre saran
esrarengiz şiirlerinde aranmıştır. Ümit Yaşar
aşk mağdurlarına, acı çekenlere, keşmekeşlere,
dünyaya gelip de şaşkına dönenlere bir yoldaş,
arkadaş olmuştur şiirleriyle çünkü kendisi de
melankolik bir hayatın içinden çıkmış, acılar
denizinde yüzmüş bir şairdir. Daha ilk okulu
bitmeden anne babasının ayrılışı, çok sevdiği
oğlu Vedat’ın intihar etmesi, kendisinin de
defalarca intihar teşebbüsünde bulunması
hayata karşı ne kadar güçsüz kaldığını
göstermiştir.
Ümit Yaşar’ın şiirlerinden dizeleriyle aşkı,
sevgiyi, acıyı, ümitsizliği, çaresizliği kısacası
yıkılmışlığı anlatmaya çalışalım.
Aşk, Ümit Yaşar’ın benliğini oluşturan bir
kavramdır. Onun bütün şiir dünyasını aşk
oluşturmuştur ve baştan başa sarmıştır. Hayatında
ki acıları, kederleri, ümitsizliği, kısacası
melankolik yaşamını aşka bağlayabiliriz.
11
MAKALE
Çünkü onda hep sevip de sevilmemek korkusu,
aldatılmak korkusu, aldanış vardı.
“Aşktı beni yıkayan, Arıtan su
Dünyamı saran bir uçtan bir uca
Hep o bir gün sevememek korkusu”
Aşk hayatta tarifi en zor yapılan bir kavramdır ve
anlatarak değilde yaşayarak çoğu kere onu tanırız
ve anlarız. İnsanın kalbini kuşatan, ruhunun ince
derinliklerine temas eden adeta onu baştan aşağıya
değiştirip de yeni bir ben ortaya çıkaran bir varlıktır.
Ümit Yaşar’ın şiirleri ise adeta size aşkı yaşatıp
öğretecek niteliktedir.
“Aşk mıydı o, aşkımsı bir şey miydi?
Neydi çekip kendine, beni bağlayan
Kanatan dudağımı, tenimi dağlayan?
Elleri ta içimde o dev miydi?”
Ümit Yaşar dizelerin de adeta insanın psikolojis-
inde değinerek aşkı tarif etmiştir. Aşkın
insan da meydana getirdiği değişimleri,
tutsaklıkları, bağlanmaları mısralarında rahatlıkla
görebiliriz. Ümit Yaşar adeta şiirlerini aşka
yöneltmemiş, aşkı şiirlerine yöneltmiştir.
Şiirlerini aşka değil, aşkı şiirlerine tutsak
etmiştir ve okuyanı bu sayede sıkıca kendine
bağlamıştır. Ümit Yaşar’ın aşk temasıyla oluşturduğu
şiirlerinin altında aslında masumane bir sevgi
yumağı vardır. Onda ki karşılıksız sevgi ona
ayrı bir erdem katmış, şiirlerine yeni bir oluşum
katmıştır. En derinden hissettiği duygularında
bile karşılık beklemeden sevmesini bilmiştir ve
şiirleriyle bunu okurlarına, kendi gibi ümitsiz
aşk için çırpınanlara öğretmiştir. Onun sayesin
de ne masumane aşklar yaşanmış ve böyle-
likle aşka hakkettiği değeri vermesini bilmiştir.
Aşk karşılıksızdır, karşılık beklenmediği sürece
aşktır. Aşk bir tarafın sevmesi diğer tarafın
uçsuz bucaksız denizlere kaçması ve tel
örgülere hapsetmesidir aşığıdır. Çünkü aşk
karşılıksız olduğu sürece var olmuştur ve var olacaktır.
“Sevmek, hiç sevilmeden; korkunç güzel
Aşk dediğin karşılıksız olmalı’
Ümit Yaşar’ın da dizlerinde dediği gibi ‘ sevmek,
hiç sevilmeden’ dünaya da başarılabilecek en yüce
duygudur. İnsanın kendi kendine söz geçirebilme-
sidir, aslında kendinden de öteye içindeki o nefsani
duyguya hakim olabilmesidir. Şeytana kanıp da
sevgisinin yerini nefrete kine bırakmayışıdır.
Ne olursa olsun, nasıl olursa olsun insan her
daim içinde ki o sevgi tohumlarını sulayıp
yeşertebilmelidir. Eğer içinde bunu başarabiliyorsa
o insan dünyanın en masum, saf, temiz insanıdır.
‘Aşk dediğin karşılıksız olmalı’ Ümit Yaşar adeta her
MAKALE

defasında gerçek aşkın nasıl olması gerektiğini vur-

guluyor ve bunu okuyucularına
satır satır ezberletiyor. Ümit Yaşar OĞUZCAN
Ümit Yaşar’ın şiirlerinde ki aşk ve sevgiden
sonra gelen en büyük tema ise ümit ya da Yararlanılan şiirler : Aşk Şairi, Aşk Mıydı O,
ümitsizliktir. Ümit Yaşar bazı şiirlerinde
adının önemini unutarak herşeyden vazgeçmiş Ümitsiz Aşklar İçin, Yıkık
umudunu yitirmiş, bazende tam tersi olarak
adının farkına varmış ve kendini toplayarak ümit Mehmet AYTEMİZ
içinde yazmıştır şiirlerini. Genel olarak baktığımız
da ise Ümit Yaşar’ın şiirinde ümitsizlik
daha ağır basmaktadır ve kendini açıkca belli et-
mekdedir. Sevgisini ve aşkını karşıklıksız bir
şekilde oluşturmasında ise tamamen ümitsiz-
lik hakimdir. Artık ümit etmeyerek beklemesi
ona birşeylere karşı karşılık beklememesini öğretmiş
ve şiirlerine yer ettirmiştir.
‘Ben ümitsiz aşklar için yaratılmışım
Ayrılıklar için, sonsuz kederler için’
Şairin hayattan artık tek ümit ettiği ayrılıklar, kederler
acılardır. Vazgeçmiştir sevipde karşılık beklemekden
çünkü sevgi ve aşk ona karşılıksız bir hayat yaşama
ideolijisi üretmiştir. O perişan deli divane olmalıdır
aşkı için gerisinin önemi yoktur çünkü karşılık
yoktur. Çaresini ölümde aramaktadır, bel-
ki de doğru olanı yapmaktadır çünkü ümidi
olmayanın yaşamasının da anlamı yoktur. Bu
yüzdendir de intihar teşebbüslerinde bulunması.
Ümit Yaşar adeta acılar denizinde boğularak bu
keşmekeş hayatı yaşamıştır.
‘Bir dayak yemiş adamım şimdi
Bezginim, kararsızım, yılgınım’
Yaşadığı keşmekeş hayat onu adeta bir
dayak yiyen adam haline getirmiş, neyi
varsa alıp götürmüştür. O artık bezgin, kararsız
yılgın ve yıkıktır. Ümit Yaşar artık ümitsiz aşıkların
sığındıgı limanda ki ümitsizlik deryasının kaptanıdır...
ACILAR DENİZİ
Ben acılar denizinde boğulmuşum
İşitmem vapur düdüklerini, martı çığlıklarını
Dalgalar her gün bir başka kıyıya atar beni
Duyarım yosunların benim için ağladıklarını
Ölüyüm çoktan, bir baksana gözlerime
Gör, içindeki o kanlı cam kırıklarını
Bu ne karanlık, bu ne zindan gece böyle
Bütün gemiler söndürmüş ışıklarını
Ben acılar denizi olmuşum, yaklaşma
Sularım tuzlu, sularım zehir zemberek
Baksana; herkes içime dökmüş artıklarını
Bu karanlık bitse artık, bir ay doğsa
Bir deli rüzgar çıksa; alıp götürse
Yılların içimde bıraktıklarını...

12

GAGAUZ TÜRKLERİ
Gagauzlar, Türk Dünyasının batı ucunda
yaşayan Ortodoks Hristiyanlığı benimsemiş bir Türk
topluluğudur. Büyük Türk ırkının küçük bir kolunu
oluşturdukları Gagauzlar üzerine bildiklerimiz, ne
yazık ki, pek az, pek noksandır. Aydınlarımızın çoğu
henüz Gagauz kavramı üzerine ancak belirsiz bir
fikre sahiptirler, daha kötüsü aramızda bu deyimi
bile işitmemiş olanlar büyük çoğunluğu oluşturur.
Bugün özellikle Moldova’da yoğun bir topluluk
oluşturan, dinlerinin Hıristiyan olmasına karşın,
Türk dilinin ve törelerini hala aralarında büyük bir
bağlılık ve tutuculukla yaşatıyorlar.
Bir Türk topluğu olan Gagavuzlar, Hıristiyan’dırlar.
Gagavuzlar, Moldova Cumhuriyeti’nin Kom-
rat, Çadırlunga, Kongaz, Tarakliya ve Vulkaneşti
kasabaları ile Ukrayna Cumhuriyeti’nin güneyinde
Zaparoje, Odessa bölgesinde; Rusya, Rostov bölges-
inde yerleşmişlerdir. Orta Asya’da Kokpekti, Zarma,
Carsly, ve Urtzor kasabalarında; Kazakistan, Pav-
lador çevresi ile Kırgızıstan, Frunze ve Ozbekistan
Taşkent şehrinde yaşamaktadırlar.
Gagavuz adına tarihi kaynaklarda ancak 19.yy
başlarında rastlamaktayız. Tabidir ki, bu Türk
halkının tarihini yalnız son iki yüzyıl den ibaret
değildir. Bu tarihten önce, kendilerine ait yazılı
tarihi bilgilerin bulunmaması, hatta diğer milletlerin
kaynaklarında da bu halktan bahsedilmemesi onların
etnik yapısının ne zaman oluştuğu meselesinde
çeşitli görüşlerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
Bu halkın tarihi yazabilmek için bazı görüşler göz
önünde bulundurmak gerek.
Seyyid Lokman’ın yazdığı Oğuznumeyi esas alarak
Gagauzlar’ın Anadolu Selçuklu Sultanı II. İzzettin
Keykavus ile Bizans İmparatoru VIII. Mihail
Paleolog’a sığınan Türkler olduğu tezi ilk defa Bul-
gar tarihçisi Balasçev tarafından ileri sürülmüştür.
Balasçev’e göre Gagauzlar, Anadolu Selçuklu
13
MAKALE
Türklerinin torunlarıdır. Gagauz adı da Keykavus’
tan gelmekle olup XIV, XV. yy Dobruca toponimisin
deki k>g değişikliği bunu göstermektedir.
Gagauzlarla ilgili başka bir görüş onların asıl Türk
olduklarıdır. Fakat hangi Türk boyundan olduğu hep
tartışılmıştır, farklı görüşler ileri sürülmüştür. Türk
tarihçilerinin çoğunun da katıldığı görüş, Selçuklu
Türklerinin torunları olduklarıdır. Fakat Dionis
Tanasoğlu, Gagauzlar Selçuklu menşe’i den uzak
olduklarını savunmaktadır. Çünkü Selçuklar ve Ga-
gauzlar, Orta Asya’daki Oğuzların 11.yy’ın başında
ayrılan iki koludur.
Birçok tarihçiler, Gagauzlar birçok topluluktan
oluştuğunu belirtmektedirler. Bu toplulukların
arasında başlıca Peçenekler, Oğuzlar, Kumanlar
anılmaktadır.
Bulgar tarihçileri İ. İvanov, G. Zaşuk Gagauzlar’ın
Bulgar olduklarını, dillerini kaybetmelerine rağmen
dinlerini muhafaza ettiklerini kaydetmektedirler.
İvanova göre, ‘’ Bulgaristan’dan Basarabya’ya
giden göçmenler arasında çok sayıda Türkçe ve
Romençe konuşanlar vardı. Fakat ana dilleri Bulg-
arca imiş, memleketlerini terk etmeye götüren şartlar
burada etkili olmuş ve Bulgarcanın yerine Türkçesi
geçmesini sebep olmuştur’’. İvanov, Gagauzların
Bulgar kökenli olduklarına delil olarak gelenek,
görenek ve yaşayış tarzının Bulgarlarınkiyle aynılık
göstermesini kendilerini de itiraf ettiği gibi temiz
Bulgar olmalarını, dedelerinin ve babalarının Bulg-
arca konuştuklarını hatırlamalarını göstermektedir.
Peter Mutafciev’e göre ise Bulgarlar Osmanlılar’ın
baskı ve zulmü altında dillerini değiştirmeye mecbur
kalırken, Deliorman bölgesinde yaşayan Müslü-
man Türkler ise, hem dinlerini hem de dillerini
değiştirmek zorunda kalmışlardır.
Yunan araştırmacıları Amatos ve Lissof’a
göre ise Gagauzların aslı Rum’dur.
Turkolog Moskof’a göre, Gagauzlar, Kuman
Türklerinin değil, 1064 yılında Tuna’yı geçerek
Balkan yarımadasına yerleşen Oğuz Trükleri’nin
neslindendirler. Bunların bir kısmının çok sonraları
Rusya’ya geçip başka Türk unsurları ile kaynaşarak
‘’Karakalpak’’ adı verilen bir grup teşkil ettiklerini,
burada Ortodoks Hıristiyanlığı kabul ettiklerini ifade
eder, Moğol istilası sırasında bu Karakalpakların
bir kısmının Bulgaristan’a gelerek yerleştiklerini
ve Deliorman Türklerinin tesiri altında bugünkü
Gagauzlar’ı meydana getirdiklerini kabul etmektedir.
Kendi halkının tarihini yazan, papaz Mihail
Çakır Gagauzlar eski Oğuz Türklerinin soyundan
olduklarını ileri sürmüştür.
Kowalski, Gagauzlar sadece Karadeniz’in kuzey-
 MAKALE
inden gelerek Balkan yarımadasının çeşitli bölgelerine
yerleşen Peçenek, Uz, Kuman ve Karakalpakların torunları
olmadıklarını, XIII. Yüzyılda Anadolu’dan göç ederek
Balkanlar’a yerleşip Hıristiyanlığı kabul eden An-
adolu Selçuklu Türklerinin de torunları olduğunu ortaya
koymaktadır. Kısaca ifade etmek gerekirse Gagauzlar;
Peçenek, Uz ve Kumanlarla Anadolu Selçuklu Türklerin-
den meydana gelmiş, onların sentezi olan bir Türk toplu-
mudur.
2. Gagauzların tarihi
Türk gücünün yaratıcısı, Çin Türkistan’ında yerleşmiş
olan Oğuz Han sayılmaktadır. Onun ölümünden sonra altı
oğlu çocukları olan 24 torunu, 24 Türk kavminin ataları
olmuştur. Bunlar arasında Peçenekler, Kumanlar, Uz-
Türkler de vardır.[1]
Batı Göktürk devletini çözülmesi üzerine Orta Asya’dan
batıya yapılan ve ilkini Peçenekler’in meydana getirdiği
göç dalgası Türk tarihin önemli olaylarından birini teşkil
eder.
Peçenekler 860–880 yılları arasında Don-Kuban haval-
isine gelmişlerdir. Karadeniz’in kuzeyine gelerek Don
nehrinden Tuna’ya kadar uzanan bozkırları baştanbaşa
işgal etmişler.[2]
968’de Kiev’i muhasara ettiler, 972’de Dnyeper
şelalesinde Rurik’in torularından en cesuru sayılan
Svjatoslav’ı muzaffer olduğu Balkan seferinden
dönüşünde öldürdüler.[3]
Peçenekler bu sahada bulunmaları, Ruslarla düşman
olmaları Ruslar’ın Karadeniz’e inmelerine engel oluyordu.
Bu durum Peçeneklerle Bizans’ın dost olmaları sağladı.
Böylece Peçenek-Bizans dostluğu başlamıştır. Uz ( Oğuz)
baskı altında kalan Peçenekler 11.yüzyılın ilk yarısında
Beserabya’ya indiler.[4]
Bir yanda Uz, diğer yanda Ruslar’ın baskısı nitecisinde
Peçenek reysleri arasında anlaşmazlık çıkmış, orduları iki
bölüme ayrılmıştır. 80.000 kişiden oluşan birinci bölüm,
kendi yasal önderleri olan Tirah Han’ın yönetiminde
kalmış; 20.000 kişilik bir güç olan ikincisi de Uz-Türklere
saldıran Kagen Han’ın yönetimine girmiştir.[5]
1048 yılında Belçeroğlu Kegen 20.000 Peçenek ile Kağan
Turak’a karşı ayaklandı. Kegen ve beraberindekiler,
Bizans’a sığındı Hiristyanlığı kabul ettiler, Tuna boyunda
üç kale ve bir kısmı arazi Monomachi’den almıştır.[6]
Bizans İmparatorundan Keğen’in iadesini isteyen Turak,
isteğini reddedilmesi üzerine kendisine bağlı kuvvetlerle
Tuna’yı geçerek Bizans Ülkesine yağmalamaya başladı.[7]
29 Nisan 1091’de yapılan Lebunium Savaşı’nda yenilen
Peçenekler askeri güç olmaktan çıktılar.
14
Daha önce Karadenız’in kuzeyinden gelen Türk
kavimleri; Peçenek, Oğuz ve Kıpçaklar tarafından
mekân tutulan Balkanlar’a, 13.yy ikinci yarısında
Anadolu Selçuklu Sultanı II. İzzeddin Keykavus ile
gelen Türkler de yerleştiler. 1261yılında Konya Sultanı
II. İ.Keykavus, Moğolların destek verdiği rakibi
karşısında yenilerek yandaşları ile birlikte, uc Türk-
menleri yanına sığındı ve sonunda Bizans’a kaçmak
zorunda kaldı.[8] İmparatoru VIII. Mihail’e (İznik)
sığınmak zorunda kalmış, kendisiyle yandaşlarının
yerleşmeleri için Mihail’den arazi istemiş. Mihail’den
olumlu yanıt alan İzzettin, İznik’e doğru yollanmıştı.
[9]
İzzettin hükümet yönetimindeki işlerini yoluna koy-
duktan sonra yönetimi dayısı Sarı Saltuk’a bırakarak
İstanbul’a döndü. Bu hükümetin resmi dini Hıristiyan
dı, İstanbul Patrikhanesine bağlı bir ekzarhı vardı
ki, ‘’Kavarna’’da otururdu. Bu yüzden Gagauzla,
Hıristiyan olmak dolayısıyla, devletin birinci sınıf
öğesi sayılırlardı. Bunlar Hıristiyanlaşan İlk-Bulgar
ile öteki Türk kavimleri de katılmış, genel bir Gagauz,
yanı Hıristiyan Oğuzlar adını almışlardı.[10]
İmparator VIII.Mihail Paleolog’un yardımıyla
bağımsız bir Oğuzlar Devleti kurmuşlardır. Daha
sonraları bu Oğuz Devletinin Tırnova’daki Bulgar
Kralı Şişman ile bir bağlaşma sağladığını, birçok işte
onunla birlikte davrandığını görürüz.
Sarı Saltık ile Dobruca havalesine yerleşen Türkler,
II. Keykavus’un Berke Han tarafından gönderilen
Altın Ordu askerleri ile Bizans hapsinden kurtarılarak
Kırım’a götürülmesine takiben Dobruca havalisini terk
edip Kırım’a gitmişlerdir.[11]
II. Keykavus’un 1278 tarihinde Kırım’da ölm-
esinden sonra Sarı Saltık Selçuklu Trükleri’ni
tekrar Dobruca’ya getirmiştir. Bunlardan bir kısmı
Anadolu’ya Karası iline geçmiş, Dobruca’da kalanlar
ise Sarı Saltık’ın ölümünden sonra ‘’Mürted ve Ahri-
yan’’ olmuşlardır.
Peçenek, Uz, Kuman ve Selçuklu Türkleri tarafından
tamamen Türk haline getirilmiş olan Dobruca bir
devletin kurabilmesi için en uygun mıntıka idi. Zira
Bizans çok zayıf, Altın Ordu uzakta idi ve her iki dev-
let de bölgeyi kontrol edemiyorlardı.
Hristiyanlaşmış bir Türk ailesinden gelen Balık, bu
durumda faydalanarak bölgede bir Gagauz Devleti
kurdu. Devletin başkenti Balçık şehri idi. Resmi dini
ise Hristiyanlık idi.[12]
Balık’ın ölümünden sonra yerine Dobrotiç geçmiştir.
Bizanslılarla ailevi rabıtalarından dolayı ‘’Despot’’
ünvanı verilen Dobrotiç macera peşinden koşan bir
prens olup, Karadeniz’de donanması ve korsan gemi-

leri vardı. Kendi idaresindeki yerleri Bulgar Ki-
lisesinden ayırıp İstanbul Patrikliğine bağlamıştır.
Dobrotiç’in hükümdarlılığı döneminde devlet
güçlenmiştir.
Dobrotiç’in ölümünden sonra yerine Yanko (1386)
geçmiştir. Anası bir Rum kadını olan Yanko kendi
adına paralar bastırmış, çeşitli devletlerle de ticaret
antlaşmaları yapmıştır.[13]
Sultan I. Bayazid’ın akınlarını
durdurmadığından, Bayazid’ın yönetimi altına
girmek zorunda kalmış, böylece 1263 tarihinde
Mihail Paleolog’un yardımıyla Batı kıyılarında,
doğruca İstanbul Patrikhanesine bağlı olarak
bağımsız bir ekzarhlık halinde kurulmuş bulunan
bağımsız Oğuz Devleti de ortadan kalkmıştır.[14]
Karadeniz ve Balkanlar’da mühim siyasi rol
oynayan bu küçük Oğuz devletinin toprakları 1417
yılında Osmanlı ülkesine katılmıştır. Oğuz devletinin
Osmanlı hâkimiyeti altına girmesinden sonra, halkın
bir kısmı Müslüman olmuş, diğerleri ise Hristiyan
olarak kalmışlardır. Rivayetlere göre, Gagauzlar’ın,
bayrağı da bulunmuştur. Bu bayrakla al zemin üz-
erine bir beyaz horoz resmedilmiştir.[15]
Fatih Sultan Mehmet, İstanbul’u fethettikten sonra,
milliyetlerine bakmasızın bütün Ortodoksların başı
olarak Rum Patriğini tanımış, Gagauslar da Patriğin
otoritesi altına girdiği ve bir kısmının Rumlar’ın
etkisi altında kaldığı tahmin edilmektedir. 1867
yılında İstanbul Patrikliğine verilen bir rapordan
‘’Türkçe konuşan Elenler’’ adı verilen Gagauzlar’ın
Varna Rum Metropolitliği’nden ayrılarak yine
Varna’da yeni tesis edilen Bulgar Kilisesi cemaa-
tine bağlanmaya, çocuklarını da Bulgar okullarına
göndermeye başladıklarını tespit etmek mümkün
olmaktadır. Bununla beraber Gagauzlar’ın büyük
bir kısmı Rum Metropolitliği’ne bağılıklarını
sürdürmüş, Rum harfleriyle yazılmış Türkçe dini
kitapları okumuşlardır.[16]
1878 yılında Bulgar Devletinin kurulmasından sonra
Bulgar Devleti Gagauzlar’ı askere almaya başlamış,
bu durumu kendine yedirmeyen Gagauzlar, İran,
Yunanistan, Osmanlı Devletine iltica etmişlerse de
sonraları tekrar ülkelerine dönmüşlerdir.[17]
Balkan yarımadasının değişik bölgelerinde yaşayan
Gagauzlar, 1768–74, 1787–91 ve 1806–12 yılarında
yapılan Osmanlı- Rus savaşlarını takip eden
yıllarda Bulgarların baskısı ve Rusların da teşviki
ile eski yerlerini bırakıp Moldova içine göç etmeye
başlamışlardır. Bu göçte ayrıca Küçük Kaynarca
15
MAKALE
Antlaşması’nın rolü vardır. Bu antlaşmanın 7. ve
14. maddelerinde Ruslar Ortodoksların hamiliğini
üstlenmişlerdir. Moldova boyarları, bu göçte
Gagauzlar’a iş ve toprak vererek onların Moldova’da
yerleşmelerini sağlamışlardır.[18]
1770 yılında Moldovya’da ilk kez olarak biri
‘’Çadır’’, diğeri de ‘’Orak’’ adlı iki köy kuran
Gagauzlar, 1804 yılına kadar Moldova içinde
ve Dobruca’da dağınık halde durmuşlardır.
Besarabya’ya göç etmeye devam eden Gagauzların
1817 tarihli Rus nüfus sayımında 19 adet köy
kurdukları kaydedilmiştir.
________________________________________
[1] Atanas Manov, Gagauzlar, TTK, Ankara 2001, s. 4
[2] Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul 1937, s. 95–97
[3] Laszo Rasonyı, Tarihte Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü,
Ankara 1971,s.123
[4] Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul 1937 s. 108–115
[5] Atanas Manov, Gagauzlar, TTK, Ankara 2001, s.6
[6] Akdes Nimet Kurat, Peçenek Tarihi, İstanbul 1937, s. 130–133
[7] age, s.228
[8] Halil İnalcık, Devlet-i Aliye, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009, s.7
[9] Atanas Manov, Gagauzlar, TTK., Ankara 2001, s. 20
[10] age.s. 21
[11] Harun Güngör- Mustafa Arguşah, Gagauz Türkleri, Ankara 1991, s. 11
[12] Atanas Manov, Gagauzlar , TTK. 2001, s.79
[13] İbrahim Kafesoğlu, İslam Ansiklopedisi, MEB., C12/2
[14] age. s. 25
[15]Harun Güngör-Mustafa Arguşah, Gagauz Türkleri, Ankara 1991, s. 12
[16] Atanas Manov , Gagauzlar, TTK, Ankara 2001,s.28
[17] a.g.e. s.29
[18] Mustafa Argunşah, Türkleri, C20, Yeni Türkiye Yayınları, s.236
KAYNAKÇA
D.Tanasoğlu İstoria Gagauziei , Kişinau 1999, s. 21
Harun Güngör, Mustafa Arguşah, Gagauz Türkleri, Ankara 1991
Türklerin Tarihi Ansiklopedisi, s. 228,
İ. İvanov, Krdkiy oçerk Balgarschii koloni v Beserabii , Kişinev 1864
V.A.Moskof, Turetskiye Plemena na Balkanskom poluostrove, izv. İmp. Russk
Geograf. Obeşestva XL/3 1904, s. 409.
Mariana BUDU
 MAKALE

DOĞU VE BATI’DA KULLANILAN

ORTAK İSİMLER
İlk insandan bu yana insanlar için isim sahibi olmak
bir gerekliliktir. Farklı coğrafyalarda, farklıkültürlerle
yetişen insanlar, çocuklarına da bu ortama uygun
isimler verirler.Peygamber isimlerinden tutun da,
gelmiş geçmiş büyük devlet adamlarına kadar bir çok
isim tercihsebebidir. Doğu’yu ve Batı’yı kültürelo-
larak da besleyen din, koyulacak isim konusunda da
çok etkiliolmuştur. Bildirimizde İslam dininin kitabı
Kur’an-ı Kerim; Tevrat, İncil ve Zebur’u da içinde
barındıran; Kitab-ı Mukaddes çerçevesinde, geçen isim-
ler ele alınmış, ortaklıklar belirlenmeye çalışılmıştır.
Biz de bildirimizde Doğu ve Batı’da isimler neye göre
seçilmekte, en çok hangi isimler neden tercih edilme-
kte sorularına cevap arayacağız. Kur’an-ı Kerim ve
Kitab-ı Mukaddes ışığında, Doğu ve Batı’da kullanılan
ortak isimlere değineceğiz. Farklı coğrafyalarda ve
farklı kültürlerle yetişen insanların, birbirinden hab-
ersiz aynı isimleri kullanmalannı ortaya koyacağız.
İnsanları birbirinden ayırt etmek, tanımak ve başkasına
tanıtmak için kullanılan sözcüklere “ad” (isim) denir.
Yeni doğan her çocuğa bir ad koymak, bir gelenek ol-
maktan çok bir gereksinim, bir zorunluluktur. Bu zo-
runluluk ilk insanın yaratılışı ile başlamıştır. İnsanların
küçük topluluklar halinde yaşadığı çağlarda, tek Kitabı’nda, gerek Oğuz Kağan Destanı’nda yiğitliğe
sözcük olarak ve az sayıda kullanılan adlarda, toplum dayanan birçok ad verme olayı yer almaktadır. Tarih
genişleyip, insanlar arasındaki ilişkiler çeşitlendikçe boyunca ad koyma biçimleri ve seçimleri de değişiklik
birtakım değişiklikler ve eklemeler yapılmak zorun- göstermiştir. Her insan, bağlı olduğu dine, kültüre,
da kalınmıştır. Her toplum kendi ulusal gelenek ve geleneğe-göreneğe, yaşadığı topluma göre farklı isim-
göreneklerine, dini inanış, anlayış ve düşüncelerine ler seçer. Adlann seçimi, değişik durumlar ve konular
uygun biçimde adlar kullanmıştır. Giderek erkeklere göz önünde tutularak yapılır. Bunları örnekleriyle bir-
verilen adlarla, kadınlar için kullanılan adlar arasında likte belirtmek gerekirse şöyle bir sırama yapılabilir:
bir aynm oluşmuş, sözcükler yalnız erkekler, bazı
sözcükler ise kadınlar için ad olarak verilmiştir. Ad 1) Dini inançlar doğrultusunda verilen adlar:
ile ilgili olarak Türk Nüfus Kanunu’nun 16. maddes- a) Allah’ın Sıfatlarıyla İlgili Adlar:
inde şu hüküm yer almaktadır: “çocuğun adını ana ve Abdullah, Aburralıman, Abdüssamet, Rahim vb.
babası kor. Ancak ahlak kurallanna uygun düşmeyen b) Peygamberler ve onların yakınlarıyla ilgili adlar:
veya kamuoyunu inciten adlar konulmaz.” Bu durum- Muhammed, Bekir, Ömer, Ali, Osman, Hasan, Hüseyin,
da çocuğun adını seçerken, yalnız anne ve babanın Musa, İsa, Yahya, Fatma, Ayşe,
isteği değil, toplumun birtakım değer yargıları da Hatice, Emine vb.
göz önünde tutulur. Türk toplumundaki bugünkü 2) Tarihten alınan adlar:
kural, bu olmakta birlikte, konuyu tarihi yönden in- Alpaslan, Atilla, Beyazıt, Bilgehan, Enver, Cengiz,
celemekte yarar vardır. İslamiyet’in kabulünden önce çağrı, Fatih, İsmet, İstemihan, Kutlu,
Asya’da yaşayan ve Buda, Zerdüşt ve Hristiyan din- Kültigin, Mete, Mustafa Kemal, Oğuzhan, Orhan, Or-
lerini benimsemiş olan Türkler, çocuklarına ad ver- hun, Orkun, Talat, Timuçin, Timur,
irken bu dinlerde kullanılan adlan değil, Türk adlarını Tuğrul, Yavuz vb.
seçmeyi yeğlemişlerdir. Asya Türkleri doğumlarında 3) çocuğun doğduğu gün, ay ve zaman göz önünde tutu-
çocuklarına geçici adlar verirlerdi. Çocuğun büyümes- larak seçilen adlar:
inden ve yiğitçe bir davranışta bulunmasından sonra Arif, Arife, Bahar, Bayram, Cuma, Cumali, Cumhur,
bu geçici ad, kalıcı bir ad ile değiştirilirdi. Gençliğe Fecri, Fecriye, Gülbahar, Gülaç,
adım atan çocuklar yay gerip ok atmadan, herkesin

16

İlk insandan bu yana insanlar için isim sahibi olmak
bir gerekliliktir. Farklı coğrafyalarda, farklıkültürlerle
yetişen insanlar, çocuklarına da bu ortama uygun
isimler verirler.Peygamber isimlerinden tutun da,
gelmiş geçmiş büyük devlet adamlarına kadar bir çok
isim tercihsebebidir. Doğu’yu ve Batı’yı kültürelo-
larak da besleyen din, koyulacak isim konusunda da
çok etkiliolmuştur. Bildirimizde İslam dininin kitabı
Kur’an-ı Kerim; Tevrat, İncil ve Zebur’u da içinde
barındıran; Kitab-ı Mukaddes çerçevesinde, geçen isim-
ler ele alınmış, ortaklıklar belirlenmeye çalışılmıştır.
Biz de bildirimizde Doğu ve Batı’da isimler neye göre
seçilmekte, en çok hangi isimler neden tercih edilme-
kte sorularına cevap arayacağız. Kur’an-ı Kerim ve
Kitab-ı Mukaddes ışığında, Doğu ve Batı’da kullanılan
ortak isimlere değineceğiz. Farklı coğrafyalarda ve
farklı kültürlerle yetişen insanların, birbirinden hab-
ersiz aynı isimleri kullanmalannı ortaya koyacağız.
İnsanları birbirinden ayırt etmek, tanımak ve başkasına
tanıtmak için kullanılan sözcüklere “ad” (isim) denir.
Yeni doğan her çocuğa bir ad koymak, bir gelenek ol-
maktan çok bir gereksinim, bir zorunluluktur. Bu zo-
runluluk ilk insanın yaratılışı ile başlamıştır. İnsanların
küçük topluluklar halinde yaşadığı çağlarda, tek
sözcük olarak ve az sayıda kullanılan adlarda, toplum
genişleyip, insanlar arasındaki ilişkiler çeşitlendikçe
birtakım değişiklikler ve eklemeler yapılmak zorun-
da kalınmıştır. Her toplum kendi ulusal gelenek ve
göreneklerine, dini inanış, anlayış ve düşüncelerine
uygun biçimde adlar kullanmıştır. Giderek erkeklere
verilen adlarla, kadınlar için kullanılan adlar arasında
bir aynm oluşmuş, sözcükler yalnız erkekler, bazı
sözcükler ise kadınlar için ad olarak verilmiştir. Ad
ile ilgili olarak Türk Nüfus Kanunu’nun 16. maddes-
inde şu hüküm yer almaktadır: “çocuğun adını ana ve
babası kor. Ancak ahlak kurallanna uygun düşmeyen
veya kamuoyunu inciten adlar konulmaz.” Bu durum-
da çocuğun adını seçerken, yalnız anne ve babanın
isteği değil, toplumun birtakım değer yargıları da
göz önünde tutulur. Türk toplumundaki bugünkü
kural, bu olmakta birlikte, konuyu tarihi yönden in-
celemekte yarar vardır. İslamiyet’in kabulünden önce
Asya’da yaşayan ve Buda, Zerdüşt ve Hristiyan din-
lerini benimsemiş olan Türkler, çocuklarına ad ver-
irken bu dinlerde kullanılan adlan değil, Türk adlarını
seçmeyi yeğlemişlerdir. Asya Türkleri doğumlarında
çocuklarına geçici adlar verirlerdi. Çocuğun büyümes-
inden ve yiğitçe bir davranışta bulunmasından sonra
bu geçici ad, kalıcı bir ad ile değiştirilirdi. Gençliğe
adım atan çocuklar yay gerip ok atmadan, herkesin
hayranlık duyacağı bir yiğitlik göstermeden kalıcı
adlarını alamazlardı. Nitekim gerek Dede Korkut
17
MAKALE
Kadri, Kadriye, Kurtuluş, Leyla, Mevlüt, Mevlüde,
Nehar, Ramazan, Recep, Seher, Zafer
vb.
4) Doğa ile ilgili adlar:
a) Çiçekler: Destegül, Gonca, Goncagül, Gül, Itır,
Lale, Menekşe, Nilüfer, Yasemin
vb.
b) Bitkiler: Burçak, Defne, Demet, Melis, Melisa,
Yaprak, Selvi vb.
c) Hayvanlar: Doğan, Kartal, Şahin, Arslan, Aslan,
Burçin, Bozkurt, Ceylan, Gazal,
Kaplan, Maral vb.
e) Madenler, Taş, Toprak, Su: Altun, Elmas, Gümüş,
Kaya, Toprak, Tunç, Demir,
Çelik, Yakut, Yeşim, Zümrüt Vb.
5) Coğrafya ile ilgili adlar:
a) Dağlarla İlgili: Erciyes, Doruk, Şahika, Toros Vb.
b) Nehirlerle İlgili: Aras, Göksu, Menderes, Tuna,
Meriç, Fırat vb.
c) Başkaları: Deniz, Derya, Pınar, ırmak, Nehir vb.,
Bunlardan başka çocuklara, ailece sevilen ve saygı
duyulan akraba, arkadaş ya da tanıdık
ya da toplumda belli bir mevkii sahibi kişilerin adları
konulabilir. Veya günümüzde
gittikçe yaygınlaşan bir yöntem olan; annenin ve
babanın adlarının ilk hecelerinden
oluşturulan yeni bir ad çocuğa verilebilir. Canay ( Can
+ Ayla), Birdağ ( Birben +
Dağhan), Cemre (Cemal + Resmiye) gibi.
Türk toplumunda ad koyma bu ve benzeri şekillerde
iken farklı toplumlarda, ad
koyma anlam ve şekil bakımından farklılıklar gös-
terir. Ancak dilli inançların göz önünde
bulundurularak isim konması ortak özellik kabul
edilebilir. Özellikle peygamber ve
yakınlarının isimleri, melek isimleri Doğu ve Batı’ da
ortak kullanılan başlıca isimlerdir.
 MAKALE

Adam: Adem
Solomon, Soloman, Salomon: Süleyman
Jakob: Yakub, Abraham: İbrahim, Samuel: İsmail ,David: Davud,Joseph: Yusuf,
Jesus, Christ: İsa,Zechariah: Zekeriya, Daniel: Danyal,Noah: Nuh,Jehoshua: Yuşa
Jones: Yunus,Johannes, Johann, Hans: Yahya,Aaron: Harun,~ose,~oşe,~oses: Musa
İlyas: Elias,Hermes, Darius: İdris,Ezra, Azra: Üzeyr,İsaac: İshak,Benjamin: Bünyamin
Simon: Osman, Omar: Ömer,Eva: Havva,Mary, Maria: Meryem,Michael: Mikail
Gabriel: Cebrail,Raphael: İsrafıl, Susan,Susanna: Suzan, Cameron: Karımran
Jason: Yasin,Melissa: Melisa, Alexander: İskender,Asia , Azya, Asien, Asie: Asya
Sibel: Cybill,Julia: Hülya, Denise: Deniz,Reina: Rana, Laila: Leyla, Jasmine: Yasemin
Sue:Su, Eileen: Aylin,Aida: Ayda,Daphne: Defne, Celine: Selin,Cecile: Seçil,Erroll: Erol
Jameel: Cemil

KAYNAKÇA:
Adventuring Through The Bible, Ray C. Stedman, U.S.A., 1997
AKSAN Doğan, Her Yönüyle Dil, TDK Yay., Ankara, 1982, c:3

Hatice Artan ÖZDİL

18

MANTIKU’T-TAYR VE
MARTI’DAKİ KUŞLARIN
SERENCAMI
Kainatta insana ait her şey, her dönem ve toplumda
edebiyatın da konusu olagelmiştir. Fakat her toplum
ele aldığı konuları, kendi inanç sistemleri ve kül-
türel değerleri çerçevesinde ortaya koymaktadır.
Öyle ki, aynı ya da benzer konular, farklı kültür
çevrelerinde farklı şekillerde tezahür etmektedir.
Geçmişten günümüze, doğuda ve batıda pek
çok eserde söz konusu olan duygu ve düşüncelerin
çeşitli sembollerle ifade edildiği görülmekte-
dir. Bu sembollerin ardında asıl anlatılmak is-
tenenler, kimi zaman öğüt veren kimi zaman
da yergi mahiyetli düşünceler olabilmektedir.
Sembollerle örülü ve biri Doğu, diğeri Batı
edebiyatına ait iki eser olan Mantıku’t-Tayr ve
Martı’da ise kuşlardan yola çıkılarak hayata dair çeşitli
öğütler verilmektedir. Nitekim öğütler çerçevesinde
varılacak son noktanın, bu iki eser arasındaki temel
farkı oluşturduğu görülmektedir. Biz de bu iki eseri
19
MAKALE
tanıyıp aralarındaki benzerlik ve farklılıkları temel
duygular üzerinden ortaya koyarak her iki eserdeki
kahramanların varış noktalarını ait oldukları kültür çer-
çevesinde ele alacağız. Öncelikle bu iki eseri tanıyalım:
4931 beyitlik tasavvufi mahiyetli bir mesn-
evi olan ve Şark klasikleri arasında en mümtaz ye-
rini alan Mantıku’t-Tayr, 1187’de İran şairi Fer-
îdüddin Attar tarafından vücuda getirilmiştir.
Mantıku’t-Tayr, tasavvuf felsefesinin
özünü ortaya koyan, hikmetler çerçevesinde gider-
ek genişleyen, Mutlak Hakikat’i ve o Hakikat’e
ulaşmaya çalışan seyr-i sülûkun sâliklerini kuş sem-
bolizasyonu ile ifade eden mühim bir eserdir. Eser,
binlerce kuştan oluşan kahramanların çetin vadil-
erden geçerek Simurg’a ulaşma çabaları sonucu
Mutlak Varlık’ta fani olmalarını anlatmaktadır.
Eserin temel konusunu teşkil eden, kuşların
Simurg’a yaptıkları yolculuğun hikayesi, İslamiyet
öncesi İran edebiyatına kadar gitmektedir ve hikaye,
çeşitli kültürel değişimlere paralel olarak farklılık arz
etmektedir. Nitekim bu hikaye, Doğu’da Attar’dan
önce İbn-i Sînâ, Ahmed-i Gazzâlî, Ebu’r-Recâ-yı Çâçî,
Şeyh Şihâbüddîn-i Sühreverdî gibi farklı düşünürler
tarafından ele alınmıştır. Gülşehrî, Ali Şir Nevâî,
Fedaî Dede, Abdülbaki Gölpmarlı gibi şahsiyetlerin
MAKALE
İran edebiyatından Türk edebiyatına yaptığı
Mantıku’t-Tayr nazire, tercüme ve şerhleri ile bu hi-
kaye, Türk edebiyatında da Mesnevî-i Manevî’den
sonra tasavvuftaki seyr-i sülûkun mühim bir açılımını
vücuda getirmiştir. Ancak her şair Attar’ın eserini
birebir tercüme etmemiş, eserine telifi bir hüviyet
kazandırmıştır.1 Bu çalışmanın hazırlanmasında
ise, Mustafa Çiçekler’in Farsça’dan Türkçe’ye
aynen tercüme ettiği Mantıku’t-Tayr adlı eserin-
den istifade edilmiştir. Eserin muhtevasına gelince:
Sözlük anlamı “kuş dili” olmakla beraber,
“mantıku’t-tayr” terkibi esasen Kurân-ı Kerim’deki
Nemi Sûresi’nde (27/16) geçmekte olup kuşların dil-
inin Hz. Süleyman’a öğretildiğini ifade etmektedir.2
Nitekim Süleyman Peygamber’in postacısı olan hüd-
hüd kuşu (en- Nemi 27/ 20), eserdeki diğer kuşların,
Hakiki Padişah olan Simurg’a ulaşmalarında
kılavuzluk etmektedir.
Eserin diğer kahramanları olan tûtî, keklik,
doğan, turaç, bülbül, tavus, sülün, kumru, üveyik,
şahin ve ismi sayılmayan binlerce kuş bir araya toplanır
ve “Bu zamanda hiçbir ülke padişahsız değil, bizim
padişahımız olmazsa nizam ve intizamdan yoksun
oluruz.” diyerek kendilerine padişah seçmek isterler.
Hüdhüd de oradadır ve kendisinin Allah’ın habercisi
olduğunu, yaradılış sırrını bildiğini, Hz. Süleyman’ın
yoldaşı olup onunla bütün âlemi dolaştığını, kendile-
rinin de onun ardından gelmeleri halinde Kaf dağının
ardında yaşayan ve Hakiki Padişah olan Simurg’a
ulaşabileceklerini söyler. Ayrıca o, bu yolun bin-
lerce nur ve zulmet perdeleriyle örülü olduğunu da
ifade eder. Bunun üzerine kuşların her biri çeşitli
sorular sorarlar ve mazeretler öne sürerek özür dil-
erler. Ancak hüdhüd tüm sorulara bıkmadan cevap
verir ve onları ikna eder. Hüdhüd, önlerinde istek,
aşk, marifet, istiğna, tevhid, hayret ve fakr u fena
adlarında yedi vadi daha olduğunu, burayı aştıklarında
Simurg’a ulaşacaklarını söyler. Bir müddet ilerledik-
ten sonra kuşların kimisi yem isteğiyle yolda kalır,
kimisi aç-susuz bir şekilde can verir. Binlerce kuştan
yalnız otuz kuş bedenleri yorgun, kolları ve kanatları
dökülmüş, bezgin bir halde bu vadileri aşarak yüce
dergaha varırlar ve Simurg’u sorarlar. O sırada oraya
gelen bir postacı, hepsinin önüne birer kağıt parçası
koyar ve onları okumalarını ister. Bütün yaptıklarının
bu kağıtlarda yazılı olduğunu gören otuz kuş çok
şaşırırlar. Tam bu sırada Simurg da tecelli eder. Onun
ışığıyla kuşların canı parlar. Esasen Simurg’un kend-
ileri, kendilerinin de Simurg olduğunu görünce büs-
bütün hayretler içerisine düşerler. Simurg onlara:
“Siz buraya otuz kuş geldiniz, otuz kuş göründünüz.
Eğer kırk ya da elli kuş veya daha az gelseydiniz,
20
üzerinizden varlık perdesi kaldırıldığında o kadar
görünürdünüz. Burası bir aynadır.” der. Nihayet-
inde Simurg’a erişen otuz kuş, O’nda fânî olurlar.3
Vahdet-i Vücud inanışını kuş sembolizasyonu
ile ele alan Attar, Hakikat yolunun yolcuları olan
müridleri kuşlar üzerinden, mürşid-i kâmili de onlara
kılavuzluk eden hüdhüd kuşu üzerinden anlatmıştır.
“Allah’ın zuhur ve taayyününü temsil eden ‘simurg’
hem kesreti hem de vahdeti göstermektedir. ... Kelime
Arap edebiyatındaki anka gibi, ismi olup cismi olmayan
efsanevî bir kuşun adıdır.”4 Farsça “sî” otuz ve “murg”
da kuş demek olup bu sözcükler “otuz kuş” gibi birleşik
bir anlama gelerek kesreti işaret etmekte iseler de bu-
nunla vahdeti de ifade etmektedirler. Nitekim tasav-
vuf felsefesine göre Allah, yarattığı tüm mahlûkat üz-
erinde farklı şekillerde tecelli ettiğinden O bir aynadır
ve görülen her şey O’nun varlığının yansımalarıdır.
Sonuç olarak; “Hakîkî Birliğe ulaşan bir
sâlikte ve eşyada Hakk’m tecelli ettiği, bu maka-
ma ulaşan insanın Hakk’ı aramak için kendi
içine yönelmesi veya eşyada Allah’ı görebildiği,
sembolik bir ifade tarzıyla anlatılmaktadır.”5
Diğer eserimize baktığımızda: Batı
edebiyatının sembolik hikayelerinden biri olan Martı
Jonathan Livingston, Richard Bach’in kaleminden
1970 yılında Dünya edebiyatına kazandırılmıştır. Es-
erde kuşlar üzerinden asıl anlatılmak istenen, insanın
ancak sabır ve azimle sona varabileceği, hayal-
lerine ulaşmayı ancak bu şekilde başarabileceğidir.
Martı Jonathan, esasen özgür insanı sembolize
eden bir kuştur. Diğer martıların aksine, yalnızca bir
lokma yiyecek için değil, uçmayı öğrenmek ve mükem-
mel bir kuş olabilmek için yaşamaktadır. Tek başına
uçuş çalışmaları yaparak kemale ermek için önüne
çıkan her engeli aşmaya çalışmakta ve sürekli uçuş
denemeleri yapmaktadır. Öyle ki çevresindeki herkes
ondan endişe etmektedir. Ancak, bir kemik bir tüy ka-
lmak ya da ayıplanmak onun umurunda bile değildir.
O, aç ve yorgun olsa da yaptığı şeyden memnundur.
Martı, çeşitli uçuş denemelerinden sonra me-
safeler kat ederek değişik hareketlerle ve hızlı bir şekilde
uçabilmenin püf noktalarını bulur. O, bu halinden
dolayı diğerlerinin onu onurlandırmasını istememek-
te, sadece öğrendiklerini onlarla paylaşmak istemek-
tedir. Fakat o, çok geçmeden martı komitesi tarafından
cezalandırılarak Sarp Kayalıklar’a sürgün edilir.
Jonathan orada büyük bir azimle çalışarak
kendi cennetine ulaşmayı hedefler. Bir zaman
sonra gece yarısı iki martı görür; ışıklar saçan
iki martı... O iki martı Jonathan’a, “Seni götürm-
eye geldik.” der ve üçü birlikte Jonathan’m cennet
olarak nitelendirdiği kapkaranlık gökyüzünün ardına

doğru yol alırlar. Jonathan orada kendi bedeninin
de o iki martı bedeni gibi parlaklaştığmı düşünür:
“Tüyleri pırıl pırıl parlıyordu
şimdi, kanatları ise cilalanmış gümüş bir
levha kadar mükemmel görünüyordu.”
Orada kendisi gibi uçmayı seven ve kendile-
rini aşarak mükemmelliğe ulaşmayı isteyen bir grup
martıyla tanışır. Aralarındaki en yaşlı ve bilge martı
olan Chiang onlara kılavuzluk etmektedir ve ancak
öğrenme sonucunda mükemmeliğe erişildiği takdirde
cennete ulaşılacağını onlara telkin etmektedir.
Bir gün Chiang, Jonathan’a anlık bir za-
man dilimi içerisinde çok uzağa gidip geri dön-
menin sırlarını anlatır ve Jonathan bunu başardığında
kendisini mükemmel bir martı olarak nitelendi-
rir. Çok geçmeden yaşlı martı Chiang ölmek üz-
eredir ve ölürken tüyleri aydınlanarak parlaklaşır.
Chiang’in ölümünden sonra Jonathan, diğer
martıların yol göstericisi olur ve onlara mükem-
mel olmanın sırlarını öğretmeye çalışır. Öğrencileri
arasında yuvasından sürgün edilen martılar da vardır.
Fletcher Lynd, Martı Martin, Martı William, Charles
Roland adlı martılar ile diğerleri de sınırsız özgürlük
düşüncesiyle mükemmeliğe eriştiğinde sürüye geri
dönmek için karar alırlar. Yurtlarına vardıklarında
kimse onlarla konuşmaz ve hepsi onları dışlar. Ancak,
onlar bitmek bilmeyen bir sabırla öğrendikleri uçuş
tekniklerini sergiler ve komitedeki diğer martılara da
bu teknikleri öğretmek isterler. Çok geçmeden büyük
bir martı grubu onlara dahil olur ve Jonathan martılar
arasında Yüce Martının oğlu olarak nitelendirilir. Artık
Jonathan için de ölüm vakti gelir ve o, Chiang’dan
aldığı bayrağı öğrencisi Flechter’a teslim eder.
Görülüyor ki yazar, yem isteği için
yaşayan martıların değil de, sınırsız özgürlüğe
ömrünü adamış martıların serüvenini anlatır.
Böylelikle o, martı vasıtasıyla insanı ele almak-
ta olup, insanın bu dünyada küçük ve anlamsız
şeylerin peşinde olmaması gerektiğini ve
ulaşamayacağını sandığı hayallerinin ardından az-
imli bir şekilde gitmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
İki Eser Arasındaki Temel
Benzerlikler:Tasavvuf felsefesine göre, bu dünya
bir sürgün yeridir. İnsan bu dünyada yaşadığı sürece
gurbette yaşamaktadır ve her an aslına döneceği
günü özlemektedir. Mantıku’t-Tayr’daki kuşlar
da Hakikat’ten sürgün bir halde yaşadıkları için
Simurg’a ulaşmak istemektedirler. Bu durum tasav-
vuf felsefesine göre aslî vatanın arzulanması olarak
değerlendirilmektedir. Martı Jonathan Livingston’da
ise, sürüsünün kurallarına aykırı hareket eden
21
MAKALE
kuşlar cezalandırılmakta ve sürgüne gönderilme-
ktedir.Yani, her iki eserde de doğrudan ya da
dolaylı olarak bir sürgün olma hali söz konusudur.
Eserler diyaloglardan oluşmaktadır. Hüd-
hüd ile diğer kuşlar arasında geçen konuşmalar
ve Martı ile diğerleri arasındaki konuşmalar
bize eserlerin olay örgülerini vermektedir.
Her iki eserde de kılavuzluk eden kuşlar
söz konusudur; hüdhüd ve Martı Chiang...
Kuşların, kılavuz eşliğinde yaptıkları yolcu-
luk esnasında sürekli vazgeçmeleri ve sonrasında bir
kemik bir tüy kalmış olsalar da yollarına devam et-
meleri; hedefe ulaşmalarındaki gayretleri ve bunun
için bin cefa ile Mankıtu’t-Tayr’daki kuşların istek,
aşk, marifet, istiğna, tevhid, hayret ve fakr u fena
vadilerinden, martıların ise Sarp Kayalıklar, deniz,
karanlık gökyüzü gibi çeşitli mekanlardan geçmeleri;
Jonathan’ın Yüce Martı’nm oğlu olarak nitelendi-
rilmesi ile otuz kuşun Simurg’da fani olmaları gibi
ilgiler, eserlerdeki kahramanların çeşitli yönlerden
birbirine benzediği düşüncesini doğurmaktadır.
İki eserde de ancak hedefe ulaşmaya çalışan
ve bu yolda sabreden kuşlar kazanmaktadır. Nasıl
ki Hüdhüd kuşunun peşinden giden binlerce kuştan
yalnız otuzu menzil-i maksuda varırsa öyle de bin-
lerce kuştan yalnız Martı Jonathan’m düşüncelerine
sahip olanlar asıl hedeflerine varmaktadır.
Her iki eser de kendi içinde öğütler vererek
mükemmel olma yolunda telkinlerde bulunmaktadır.
İki Eser Arasındaki Temel Farklılıklar:
Mantıku’t-Tayr’da binlerce kuş türü yer
alırken Martı’da yalnızca martı kuşu ele alınmıştır.
Bu durum Şark-İslam geleneğinde toplulukta
rahmet olduğu düşüncesinin varlığını akla get-
irirken, Batı kültüründe ise benlik, yani öznellik
düşüncesinin mevcut olduğunu hatırlatmaktadır.
Eserlerdeki sürgün olma durumlarında
tamamen tezat söz konusudur: Nitekim Mantıku’t-
Tayr’daki kuşlar toplu halde, Hakikat’ten dünyaya
sürgün edilmişlerdir. Martı’da ise, tek başına sürgün
olma hali söz konusudur. Ayrıca, Mantıku’t-Tayr’daki
sürgün olma hali, kuşların Simurg’a yani Vahdet’e
varmalarıyla son bulurken, Martı’daki sürgünlük,
kuşların yuvalarına dönmesi sonucu bitmiş ve sürgün-
lük sonrasında da çeşitli olaylar meydana gelmiştir.
Kuşların yola çıkış amaçları da tama-
men farklıdır; birinde padişahlarını bulmak
isteyen, diğerinde ise sınırsız mutluluğa ve
mükemmelliğe yol alan kuşlar söz konusudur. Öyle
ki, her martı bu dünyada, kendi sınırları içerisinde
 KİTAP TANITIMI
mükemmelliğe ulaşırken, Mantıku’t-Tayr’daki bin-
lerce kuş toplu bir şekilde dünyanın dışına çıkarak,
sınırlarını aşıp mükemmelliğe yol almaktadırlar.
Eserler arasındaki en temel fark, kuşların
vardıkları son noktadır. Mantıku’t-Tayr’daki kuşlar
Vahdet’e erişerek yolculuklarını tamamiyle ma-
nevî bir sonla neticelendirmişlerdir. Martı’da ise,
sınırsız özgürlüğe ulaşmak için yola çıkan kuşlar,
tamamen maddî bir uçuş gerçekleştirmişlerdir.
Sonuç olarak;
Tasavvufî açılımlarıyla ve vardığı son nokta
itibariyle ‘manevî’ özelliklere sahip olup, Şark-İslam
kültür ve edebiyatının özünü veren Mantıku’t-Tayr
ile varış noktası tamamen ‘maddî’ olması hasebiyle
Batı kültürünün düşünce sistemini vermede önemli
bir rol oynayan Martı Jonathan Livinston, yaklaşık
800 yıllık bir zaman farkına rağmen aynı semboller-
le ve benzer yolculuk halleri içerisinde ele alınmış,
fakat tamamiyle farklı noktalara ulaşarak Doğu ile
Batı’nın kültür ve yaşayışındaki temel ayrımı or-
taya koyma bakımından değer kesb etmişlerdir.
Zehra ÖKSÜZ
22
Kayıp Gül’e Dair
Sahaflar’da en yakın arkadaşımla kitaplara göz gezdi-
rirken içlerinden biri ikimizin de dikkatini çekmişti.
Çünkü kitap şeklen davet ediciydi. Beyazlı kâğıt
bir şerit kitabın ortasına kurdele misali dolanmıştı.
Rengi ortalama genç bir kızın hoşuna gidecek nite-
likte pembeydi. Romanın ismi süslü bir şekilde kara-
kterize edilmişti ve kapak tasarımı fiyakalıydı. Arka
kapağında Türkiye’den ve diğer ülkelerden tanıdık
kurumlara ve şahıslara ait kitaba dair övücü sözler
yazılıydı. Merak ettik içine de şöyle bir bakmak iste-
dik. Ön kapağın iç tarafında da oradan buradan övgül-
er sıralanmıştı. Arka kapağın iç kısmında da kitabın
yurt dışındaki baskılarının renkli, albenili listesi yer
alıyordu yirmi kü sur. Kitabın ‘uluslararası bestseller’
olduğu her halinden belli oluyordu yani. Bunu kapağa
büyük harflerle en üste yazmalarına gerek yoktu bana
sorulursa –ama pek tabii bana sormaz kimse. İşte
Simyacı, Martı ve Küçük Prens ile eşdeğer tutulan ki-
tap Kayıp Gül böyle görünüyor; renkli, albenili, bol
reklamlı… Sonuçta popüler kültürün hızla tüketilecek
bir kitabı. İçeriğinden değil de dışından bu kadar bah-
setmemin sebebi de bu göze ve görselliğe oldukça hi-
tap edişi. Bu denli övgülerle süslü bir kitabı alamadan
duramıyorsunuz, merak edip okumaya koyuluyor ve
bir oturuşta bitiriveriyorsunuz. Kitap sizi sıkmıyor,
zaten çok kalın da değil. Olağanüstü girift bir olay
akışı yok, hatta zekâsına güvenenler sonunu tahmin
bile edebilirler. Sade ve akıcı bir üslup meziyet midir
bilemeyeceğim ama harikulade tasarlanmış cümleler
bulamayacağınızı haber verdiğim için üzgünüm. Ni-
hayetinde Tanpınar, Virginia Woolf veya Herman Hesse
gibi bir yazar yok karşımızda. Anlatılan öyküyü ilginç

başlayıp şaşırtıcı biten incelikli bir hikâye olarak ni-
telendirebiliriz. Belli ki yazar Hüsn ü Aşk, Mantıku’t-
Tayr, Simyacı gibi geçmişin biriktirdiklerinden il-
ham almış da tasarlamış romanını. Küçük Prens’ten
söz etmeyeceğim, zaten kitabın içinde ona pek çok
atıfta bulunulmuş. Romanda okuyucuyu şaşırtan asıl
şey de bir annenin ölmeden önce kızı için yaptıkları.
Kızına hâkim olmaya çalışan onun maddiyatçı ve ki-
birli benliğinin sesini kısmak; iyimser, kucaklayıcı,
duyarlı ve yetenekli benliğinin sesini çoğaltmak;
kızına kendinden sonra tutunabileceği dallar sunmak
için annesinin tasarladığı sürprizler anne şefkatinin
en güzel örnekleri olarak karşımızda beliriveriyor.
Kitabın dünya insanlarına yaptığı iyilik de görmezden
gelinmemeli. Güzelliklerin betonlar ve metaller-
le öldürüldüğü, yapmacıklığın her yere sakız gibi
yapıştığı şu çağda bizleri tabiatın özünü anlamaya
davet ediyor. Her ne kadar unutmuş olsak da bu
doğanın bir parçası olduğumuzu ve kâinattaki her bir
unsurla bu dünyayı paylaştığımızı hatırlatıyor. Hâ-
kimiyet taslamaklığımızı eleştiriyor. Başkalarına ben-
zeme çabamızın ne kadar boş olduğunu bir kez daha
dile getiriyor. Özümüzde yatan kişiliği uyandırınca
hayatın anlamına erebileceğimizi nahif bir hikây-
eyle bize gösteriyor. Ve belki de bu sebepten ötürü
Serkan Özkan’ın Kayıp Gül’ü tüm dünyaca sevilip
değer görüyor. Ama onu popüler kültürün arasından
çıkarıp gerçek edebi şaheserlere dâhil edemiyo-
ruz maalesef. Belli mi olur belki bu kitabın da gri
kapaklı baskısını yaparlar erkekler okuyabilsin diye.
Erva BODUR
23
KİTAP TANITIMI
ARAF’TA KALANLARIN ROMANI
Edebiyat dünyasına 1997’de Pinhan’la giren
ve geniş halk kitlelerine seslenen Elif Şafak, gerek
şiirsel ve zengin dili, gerek üzerinde durduğu tema-
lar itibariyle, son yılların en popüler yazarlarındandır.
Strasbourg doğumlu Elif Şafak, kendisiyle
yapılan röportajlarda yeri geldikçe yalnız bir çocukluk
geçirdiğini söyler ve yalnızlığının nedenlerini genel
olarak göçebe bir hayat sürmesinde, gittiği ülkelerin
diline, dinine ve kültürüne yabancı olmasında görür.
Farklı ülkelerde, farklılıkları benimsem-
eye çalışarak yaşaması, Elif Şafak’ın ARAF adlı
romanını gün yüzüne çıkarmasını tetikler. İngilizce
olarak yazılan Araf’ın orijinal adı”The Saint of
Incipient Insenities”olup, Aslı Biçen tarafından
Türkçe’ye çevrilmiştir.Yazar bir röportajında
İngilizce yazmasının sebebini şöyle açıklar:”Roman
bana İngilizce geldiği için,rüyalarımda,zihnimde
İngilizce şekillendiği için İngilizce yazdım.”
Türk asıllı olup, yurtdışında yaşamak zorun-
da olanların zihinlerindeki ve yaşantılarındaki kaos,
‘toplumun aynası edebiyatta’ bir şekilde dile getirilir.
Bu konu sadece vatanından değil, dilinden, dininden
kısacası sahip oldukları değerlerden de uzaklaşanların
anlatımıyla Araf’ta çarpıcı bir şekilde işlenmiştir.
Araf, birbirine göre “öteki” olan bir grup
gencin, hayatlarının Boston’da kesişmesi ve bu
kesişmeyle beraber parçalanmışlığın ve bir yere
ait olamamanın anlatıldığı bir romandır. Yazar
romanın girişinde, Mevlana’nın Mesnevisi’nden
aldığı bölümle aslında bu insanların neden
bir araya geldiklerinin sinyallerini verir:
“Bir hâkim dedi ki: Yazıda bir kargayla bir
leyleğin beraber uçtuğunu, beraber yemlendiğini
gördüm. Şaşırdım kaldım; derken aralarındaki birlik
nedir, onu bulayım diye hallerine dikkat ettim. Şaşkın
bir halde yaklaştım. Baktım, gördüm ki ikisi de topaldı.
Bir kuşun, kendi cinsinden olmayan bir
kuşla uçmasının, yayılmasının sebebi.”(Mevlana,
Mesnevi,II.cilt)
Evet, bu kitabın kahramanları arasındaki mü-
nasebet, leylek ve karga misali bir bölünmüşlükten
ibaret.Postmodernist bir yaklaşımla yazılan bu
romanda yazar kahramanları farklı zamanlarda
tanıtarak bir yap-boz misali okuyucunun önüne
yığar. Okuyucu da kendisine verilen ipuçlarından
hareketle bu yaşantıları birleştirir ve sonunda ba-
kar ki artık her biri bir diğerinin hayatına sızmış.
Roman kahramanı Ömer Özsipahioğlu
olaylar karşısında iki arada bir derede kalan ve ne
KİTAP TANITIMI
yapacağına tam olarak karar veremeyen biri olarak, Amerika’ya master için gider. Ait olduğu daha doğrusu
olması gereken değerlerden ve benlik duygusundan bir hayli uzak olan Ömer, yabancılaştığının belirtilerini
ilk olarak isminde görür. Yazarın da belirttiği üzere “İsimlerin yabancı memleketlere ayak uydurma süre-
cinde muhakkak bir şeyler eksilir.”Romanın başında Ömer de adı ve soyadındaki noktalı(olması gereken)
harflerin noktalarını defalarca hiç sıkılmadan koyarak, yabancılaşmaya karşı verilmesi gereken mücadele
yolunda küçük bir adım atar. Daha önce hiç dikkatini çekmeyen bu boşluk duygusu Ömer’de ismindeki
harflerin noktalarını görememekle açığa çıkar.O yurtdışına gittiği halde vatanından ve sevdiklerinden bir
türlü kopamayan,gözle görmese de onları her daim hatırlayan gençlerden farklıdır. Öyleki yabancı ülkeye
gidenler, ulusal müziklerinin açtığı kucağa sığınırken, Ömer yabancı müzik dinleyerek mutlu olur.Böyle bir
psikolojiyle Boston’a giden Ömer Abed isminde Farslı biri ve Katolik bir İspanyol olan Piyu’yla aynı evde
yaşamaya karar kılar. Abed, Müslüman olduğu halde dininin gereklerini yerine getirmeyen ve yaşantısı bir
Hıristiyan’dan farklı olmayan Ömer’in antitezi şeklinde kurgulanmış bir karakterdir. Ömer’in içki içme-
si ve domuz eti yemesi onu bir hayli şaşırtır. Piyu ise diş hekimliği okuduğu halde kesici aletlere bir tür-
lü alışamayan ve temizlik hastası olan bir karakterdir. Piyu’nun kız arkadaşı Alegre ise anne ve babasını
kaybettiği için teyzelerinin yanında kalır. Çocukken çok kilolu olması onu diyete mecbur bırakır ve istediği
forma kavuşmasına rağmen bir türlü tatmin olamaz.O genellikle romanda her yediği yiyeceğin kalorisini he-
saplayan ve fazladan kalori alınca da nerede olursa olsun müsaade isteyerek kusmaya giden yönüyle yer alır.
Hayat ne tuhaftır ki birbirinden farklı bu insanlar bir arada yaşarlar. Fakat Ömer ev arkadaşlarından ziyade
sayıları ancak, Abed’in banyodaki diş fırçalarının değişip değişmemesinden hareketle belli olan kız arkadaşlarıyla
vakit geçirir. Bu daldan dala konan kahramanın yolu bir şekilde Gail’le birleşir. Belki de bunları bir araya getiren
ve evliliğe adım attıran şey, Mevlana’nın Mesnevi’sinde de belirttiği üzere topal bir yaşamlarının olmasıdır.
Asıl ismi Zarpandit olan Gail, fiziki özellikleri, bir türlü düzene oturtamadığı hayatı ve
daha da ilginci saçına iliştirdiği kaşıkla roman boyunca yaptıklarıyla okuru şaşırtan bir karakter-
dir. Alametlere son derece inanan Gail,kolay yenmesinden ötürü muzu her tüketişinde üstünde beli-
ren ya da belirdiğini sandığı harfi, o gün yaşanacak olanların bir işareti olarak görür.Mesela ‘h’harfi
görünüyorsa bu harfi hüsran,hapis veya hain gibi kelimelerle özdeşleştirir. Romanda sadece Ömer
değildir Araf’ta kalan;Gail,yaşantısı ve intihar teşebbüsleriyle Araf’ta kalmışlığın canlı bir örneğidir.
İsim, kültürümüzde son derece önemli olup, insanların ismiyle müsemma olduğuna inanılır ve şahsiyet
duygusu isimle vücut bulur. Bu romanda da bir tarafta Ömer adı ve soyadındaki harflerin noktalarını kaybederken,
bir tarafta da Zarpandit,ismini değiştirir.Zarpandit bu değişiklikle her ismin değişebileceği ve yerine başka isim-
lerin konabileceğini belirtmesi açısından saçına bir kaşık iliştirecek kadar sıra dışı bir kahramandır.Defalarca
giriştiği intiharlar,onun hep bocalamasından ve kendini bir yere ait hissedememesinden kaynaklanır.Ömer’le
evlendiklerinde de ölme isteği değişmeyecektir.Okur, roman boyunca Gail’in nerede ve ne zaman öleceğini mer-
ak eder.Roman sonunda Ömer,Gail’i İstanbul’a götürür ve Gail, İstanbul’un mistik havasında adeta kaybolur.
Yazar Amerika’yla başlattığı romanına İstanbul’la noktayı koyar. Romanın son bölümü olan
“köprü”,mekânsal ve ruhsal olarak ara(f)da kalmışlığın anlatıldığı romanda adeta bir kilit noktasıdır.
Ömer ve Gail, İstanbul’dan ayrılmak üzereyken, Boğaz Köprüsü’nün trafiğine maruz kalırlar. Artık iki-
si de bir köprünün üstündedir. Farklılıkların doğurduğu kahramanlardan Ömer, evlendiğinde bile uzlet-
vari yaşamından vazgeçmemiş ve kendisini melodilerle örülmüş yaşama hapsetmiştir. Köprünün
bunaltıcılığından müzikle arınan Ömer bir ara Gail’in söylediklerine kulak verir:”Demek şimdi iki aradayız.”
Arada kalmışlıkların kahramanı Gail’i çağıran yerdir burası. Çünkü bir tarafta “Asya
Kıtası’na hoş geldiniz.”;öteki tarafında da “Avrupa Kıtası’na hoş geldiniz.”yazan köprü aradadır,
arafta. Peki Gail tam da bu noktada neye karar verecek,hangi yöne ilerleyecek?Yoksa arafı de-
vam edecek mi? Bu zincirleme sorular da cevaplarını romanı okuyacak olanlarda bulsun….

Elif Şafak’ın Araf’la ilgili söyledikleriyle yazıma son verirken farklı dünyaları keşfetme adına okunması ger-
eken bir kitap olduğunu belirtmek isterim.

“Eşiklere basılmaz bilirsiniz, cinlerin meşveret yeridir orası.Eşikler geçiciliği temsil eder,basmadan geç,sakın
durma o safhada.Ben tersini yaptım bu romanda.Eşiğe bastım,orada durdum soluklandım ve gördüğümü
yazdım.Anladım ki ben ve benim gibiler için araf bir geçici hal değil bir yaşam felsefesi. “
ÖZNUR DİŞCİ

24

YANIK
YÖRE KULA
KULA’NIN KURTULUŞ TÖRENLERİ
* Kulanın Kurtuluş günü olan 4 Eylül günü
çeşitli törenlerle kutlanır.Kulanın Kurtuluşunda
Şehit düşen Şehitlerimiz için Abide de bulu-
nan Anıta Çelenkler konularak saygı atışı yapılır.
Atlılar 4 Eylül Sabahı Hisar Kapıdan giriş yaparak
tören alanına gelir ve kurtuluşu canlandırırlardı.
YOK OLAN ADETLER
* KAPAMA GECESİ:Demirci esnafının önde
gelenleri tarafından mesleği icra edenler arasında sıra ile
her onbeş günde bir yapılan yemekli toplantının adıdır.
Yapılan sıralamaya göre yemeğin tüm masrafı yemeğe
gelsin gelmesin tüm demirciler olarak dağıtılırdı.Ka-
pama gecelerinin geleneksel yemeği olan kapama için
4-5 kilo et alınır,su böreği ekmek kadayıfı yapılırdı.
* Ev sahibi tarafından yaşça büyük olanlar
tahta divanlara ve baş köşeye oturtulur.Ev sahipliği
yapan kapıya yakın otururdu.Yaşlılar bir odada gen-
çler ise başka bir odada otururlardı.Yaşlılar sohbet
ederken gençle yüzük saklama gibi çeşitli oyunlar
oynarlardı.Gecenin ilerleyen saatlerine doğru bir ta-
vada kaynamakta olan kapama yemeği ve su böreği
için sofralar kurulur.Gençler bu sofralara hizmet ed-
erlerdi.Yemekten sonra kahveler içilir ve bir müddet
daha sohbet edildikten sonra sabah ezanına doğru
dağılınırdı.Genellikle kapama geceleri Cumartesi
günleri yapılırdı.Kapama gecesinin kapama pişirme
görevi ve organizasyonu BEY emmi lakaplı AH-
MET DEMİRDÖĞEN’e demirci esnafının başı
olarak da AŞIK YUNUS kapama gecelerini tertip
ederlerdi.Kapama gecesi esnafın hoşgörü ve sevgi
ortamıdır.Sorunları burada dile getirilir.Nezih bir
sohbet ortamıdır.Kapama gecesi acıyı ve mutluluğu
paylaşmaktır.Kapama gecesi bir istişare toplantısıdır.
Bir siyaset okuludur.Yardımlaşmadır,dayanışmadır.
Kapama gecesi geleneklerin yaşatıldığı gecedir.
Birbirine dargın olan esnafın barıştırıldığı gecedir.
25
TÜRKİYEM
KULA’NIN KURULUSU
Kula mimari ,etnografik ,arkeolojik ,tarihi ve
görsel değerleri ile zamanın durduğu izlenimini veren
Ege’nin şiirsel ilçelerinden birisidir.Bölgede yapılan
kazılarda Katekekaumene (Yanık yöre) sınırı içinde
Demir Köprü barajı yakınındaki Divlit’te ilkel insanın
ayak izlerine rastlanılmış olması ilkel insanların
bu bölgede yaşamış olduklarının bir kanıtıdır.Bu-
nun yanı sıra yapılan kazılarda M.Ö. 56 yılına ait
mermer kabartma ve kitabelerden Kula ve çevresinin
önemli bir yerleşim alanı olduğu ortaya çıkmaktadır.
Eski dönemlerde Kula’nın civarında kurulmuş
bulunan Meonya (Menye) Mysien ve Lidya arasında
bir yerleşim alanı idi ve buradan geçen yol Sardes-
Salihli’den başlar ve Menye-Sandal-Gölde üzerin-
den geçerdi.Kula’daki yerleşim zamanla civarındaki
yerleşim alanlarının önemini yitirmesi sonucunda
gelişmiştir.Kula’nın ismini burç manasında olan
KULE’den almış olduğu belgelerden anlaşılmaktadır.
İLKEL AYAK İZLERİ
Ünlü tarihçi Strabon’un Katakekaumene
(Yanık Yöre) adını ver­diği ve 2000 yıl önce yöreyi
dolaşarak,Küçük Asya’nın en genç volkan konileri,
lav akıntılarının bulunduğu Kula yöresinde; İlkel in-
san ayak izlerine rastlanılmıştır. İlkel insan ayak izleri
yörede 68 kadar bulunan volkan konilerinden biri olan
Divlit Tepe konisinin yanında görülmek­tedir. Burada
ilkel insan ayak izleri-nin yanında, hayvanların ayak
izlerine, ilkel insanların taşıdığı yük izlerine ve ilkel
insanların yere otur­ma izlerine de rastlanılmaktadır.
Ayak izlerine rastlanan ilkel insan­ların adımların
uzunluğu , 75-80 cm. kadardır. Fosil ilkel insan
ayak izleri, 41-42 ayakkabı numarası büyüklüktedir.
İzlerden ikisi, yanyana yürümüş iki ilkel insa-na aittir.
Bunlar tepeden aşağıya doğru yürümüşlerdir. Bir de
küçük çocuk izi olup, bu da tepeye doğru ters yönde
yürü­müştür.İzler oluştuktan sonra, Divlit Tepe yanar-
dağından çıkan ve onların üzerinde bir örtü meydana
getirerek korunmalarını sağla-yan bazaltik cüruflar;
briket imalinde ve inşaat işlerinde kullanılmaktadır
İlkel insan ayak izleri, 3. ve en yeni volkanik
devreye ait volkan konilerinden biri olan Divlit Tepe
konisinin yakınında bulunmaktadır.Yaklaşık 2.000
yıl önce Divlit Tepe konisi, önce ince taneli kül ve
tüfler püskürtmüş ve suskunluk dönemine geçerek
sönmüştür.Çevreye sa­çılan bu ince taneli volkanik
TÜRKİYEM
ürünler, daha sonra yağan yağmurların etkisiyle kalın
bir çamur tabakasına dönüşmüştür. İşte bu esnada
böl­gede yaşayan ilkel insanlar, çok güzel bir raslantı
ile bu çamurlar üze­rinde çıplak ayakla yürümüşlerdir.
Kısa bir süre sonra volkan yeniden faaliyete geçmiş
ve bu kez püskürttüğü siyah renkli bazaltik cüruflar,
çamurlar üzerindeki ayak izlerini örterek, yaklaşık
5-10 metre kalınlıkta bir örtü oluşturmuş ve bu değerli
izlerin günümüze kadar korun­malarını sağlamışlardır
KULA’DA FOLKLOR VE YAREN EKİBİ
İlçede yarenler önemli bir yer tutar. örf ve adete
göre delikanlıların bir bağın etrafında toplanmasından
ibarettir. Düğünler, bu kuruluşlar tarafından mahalli
türkü ve sazların iştirakiyle şereflendirilir. Düğünler
de misafirlere sigara, kahve dağıtmak, su vermek,
tesrifatçılık gibi ayak hizmetleri ve eğlentiler için
yarenler çağrılır. Yarenlerin düğünlerde keşkek
döğmeleride görülecek olaydır. “Keşkek” buğday
ile etin dövülerek yapıldığı bir düğün yemeğidir.
Keşkek dövülürken oyun oynanır, davul çalınır.
Yarenlerin kullandıkları sazlar, dümbek, masa, daire
(darbuka), zil’dir. Saz heyetine bazen zurna ve klar-
net iştirak eder. Türküler koro halinde toplu olarak
söylenir. Sazlar aynı tonda ve aynı tempo üzerine
çalınır. Yarenlerin reislerine “yarenbaşı” çavuşuna
“Damarbaşı” denir. Çok eskiden 18-20 yaşını dol-
duran her delikanlı bir yarene yazılır, yarenlerin ge-
leneklerine göre terbiye görürdü. Her yaren kendi
topluluğuna bağlı delikanlıların terbiyeleriyle ilgilenir,
davranışlarından Yarenbaşına sorumlu olurlardı. Eski
ünlü yarenlerden bazıları Göldelioğlu Yareni, Hacı
Hasan Yareni, Çilogıu Yareni, ve Bekirbeyleroğlu
yarenidir. Şimdi ilçemizde iki adet yaren mevcut
olup biri dağılmak üzeredir. Ege Gençlik Yareni ise
zor şartlar altında devam ettirilmeye çalışılmaktadır
EVLİYA ÇELEBİ
SEYAHATNAMESİ’ NDE KULA
Kütahya Sancağı hakimde yüzeıli akçe kazadır. İbtida
mahkemeye varub andan mukaddema haneniz sahbi
Şeyhi Çelebiye varub Hayhruhu mücessem deyüb ha-
kire hayli izah ve ikram idüb gulamlarımın firar ettiğin
bunlara sehl ifşa etdükde valIahi birader şu anda bir
bağ içre bir alay müsafirler gelüb meks itdiler varsekiz
tevabileriniz ile alel-gafle anlardan sual etseniz belki
husuli mümkin ola didiler hemen yine mahkemeden
bir alem alub bağlara vardım Hamdi Hüda bizim çele-
bilerimizin ikisi dahi bi bak ve bi perva kebab çevirir
biri odun keser hemen kebabı çeviren ülamım kebabı
bırağub firar ederken kayd bendidüb öbür gulaımn
dahi giribanın ele alıb bunları kaçıran herifleri mecli-
26
si ser’a getürüb yeniçeri serdarından adem getür di-
diler derhal serdar gelüb bunları şer’a iletdükde iki
yanaşma hitmetkardır geldiler aldım didi gulamlar-
dan sual etdükde şehirden bunlan bir (biz) ayargub
aldığımız mal ve atlar ve rahtlar cümle bunlardadır.
Bir gecede bizi bu şehre getürüb bu bağ evlerinde
bizi hıfz iderlerdi deyu cevap idünce yeniçeri serdarı
bunları zencire kayt’ bend idüb anlardan bize üç yüz
guruş cerime alıvürüb Hamdi Hüda memalikleri-
miz ve sair serika olan havayiçlerimiz biküsur hasıl
oldu Ve rüyamızı müzde eden sahibi hanemiz Şeyhi
Çelebiye gelüb mübarek desdi şerilin bus etmeğe kasd
etdikde nza vermediler Ve asla ahvale münasib bir
güftügu etimediler Böyle bir ulu sultan Hane sahibi
vakıamızda görüb işaretleri sebebiyle gulamla-rımızı
bulduk Ve köleler taib ve tahir olup birin siinnet idüp
Kuıa şehrinde azim şatmanlar idüb bir kaç gün dahi
seyir temaşa etdük Bu Kula şehri yüzeIli akçe kazadır
Ve nahiyesi Kuradır Ve hakimi Ve müftüsi ve serdarı
ve kethüdayeri vardır Amma nakibi uışakdadır Zira
Uşşak ile bu Kula şehrinin mabeyni sekiz saatlik ye-
rdir Ve şehri düz bir sahra.da bağlı ve bahçeli ve bir
ferah efza yerdir Ve cümle sekiz ma.halle ve bin iki-
yüz toprak öRtülü mamur ve müzeyyen hanei zibadır
Cümle yirmidört mihrabdır Cümleden cemaati kesir-
eye malik çarşı içinde Kurşun Örtülü ve bir musanna
kargir minarei mefzunlu Hoca Seyfettin Camii gayet
musanna ve müferrih camidir Amma sakfı toprak
örtülüdür Ve Hacı Abdurrahman camii bu dahi kargir
bina Kurşunludur Maada kurşuhsazdır camilerdir ve
mesaciddir Ve üç hamamı var biri Sungur Bey hamamı
ab havası gayetlatifdir Ve biri Kubbetdin hamamıdır
Ve cümle ikiyüz dükkandır Amma Uşşak şehri gibi
bezazistanı yukdur Lakin cemii bikıymed eşyalar
bikıymed rayegan bulunur ve altı h.anı vardır Ve on-
bir ,mektebi sıbyanı var ancak imaret ve medreseleri
yokdur Ve ab havası gayet latif olduğundan mahmut
ve Mahbubeleri gayet çoktur Ve memduhatmdan
beyaz ekmeği ve Uşşak gibi bunda dahi zikıymet hal-
içe ve zeliler ve kırmızı ve elvan kilimleri meşhurdur.
KULA İLE ÖZDEŞLEŞMİŞ SÖZLER
* Tarhana kaşığıyla her iş yakışığıyla(her işin
usul ve adabına uygun yapılması)
* Hacı domdom keşkeği değil(bir şeyin sık sık
tekrarlanmasının uygun bulunmadığı)
* Tabak sevdiği deriyi yere çarpar(insan sevdiğini
belli etmez)
* Bostandan dışarı kabak,esnaftan dışarı tabak ha
bak ha bak(bir kişinin uygunsuz bir iş işlemesi)
* Kılcı kızı gibi oynatma(sık sık söz veripte
sözünde durmayanlar )
 TÜRKİYEM

* Canfes kızı çalamaz çaldığı tefe(şunu bunu * Vehdetine varmak:alışkanlık haline getirmek
aldatanlar) * Leh duzu olmak:mahçup görünmek
* Dede koruk yemiş torununun dişi * Mısranda:oda içindeki yataklık üstündeki raf
ağrımış(büyüklerin işlediği bir hata) * Mehel:uygun
* Ben çıracı olunca ay akşamdan doğar(karlı bir * Meleşge oynamak:etrafı dağıtmak
iş yapmaya kalkınca o işi bir çok kişinin yapmak * Merkerane:gönülsüz iş yapma
istemesi) * Sadeç:arkadaş
* Kulalı pireyi nallar(kulalının yapamayacağı iş * Nokra:hata
yoktur) * Olçum:her şeye olumlu bakan
* Mısmındar üzerinde kalmak(arsızca ısrar etmek) * Örüzgee:rüzgar
* Ne bu gız topuğundan aşmayan çaylar başından * Pençeviş:karaciğer
aştı(bu kadar büyüklenmene sebep ne) * Podye:önlük
* Tarlananın taşlısı,kadının saçlısı,erkeğin saçlısı * Papırdak:çok hızlı konuşan
vefalı olur * Papıl:ayağı sendeleyen
* Sıktım sıyrıldı(soğudum) * Sulf olmak:anlaşma yapmak
* Bir okka pekmezin içinden çıkamamak * Temşiyitini aldı:dersini aldı
* Kelimeler * Temşit:sahur vakti
* Ağu:zehir * Taktuka:tabure
* Alık:şaşkın * Tetir:leke
* Alaf:alev * Terevzin:merdiven korkuluğu
* Alemiyon:alimunyum * Tef gibi gerilmek:çok yiyip midesi şişmek
* Amıgantçı:dedikoducu * Velespit:bisiklet
* Aracı go:yalvar yakar * Irar:uzaklaşır
* Aydeş:zayıf gelişmemiş bebek * Nevale:yiyecek
* Andavallı:boş boş bakan * Üsen:Hüseyin
* Berhay deliği:çatıda bulunan * İbi:şaşkınlık ifadesi
* Beranarı:şöyle böyle * Kıranlar girin:beddua
* Böbe:biber * Mısmılla:döv
* Buva:baba * Çenene ısmaca kayrağı düşsün:beddua
* Badeş:bağdaş kurarak oturmak * Zang ölümü versin:aniden öl
* Buymak:çok üşümek
* Bungun:bunalmış KULA’YA ÖZEL YEMEKLER
* Badılcan.patlıcan
* Bönlük:bugünlük * Börekler: Su böreği(Kıymalı-Peynirli), Ispanak
* Cerb:yemeğin üstündeki sos gibi kısım böreği, Patates böreği, Makarna böreği, Susam
* Çiğnim:omuz böreği(Tatlı), Peynir böreği(Tatlı)
* Dongrak:hayvanlara takılan nazar boncuğu * Pideler: Ispanaklı, Şekerli, Kıymalı, Peynirli,
* Dumağı:nezle Kakırdaklı, Isırganlı, Kabaklı, Peksimet
* Düşdak:beceriksiz * Dolmalar: Kuzu doldurması, Oğlak doldurması,
* Farımak:yıpranmak Hindi doldurması, Tavuk-Horoz doldurması,
* Ebleh:bunak İşkembe Dolması, Kumbar dolması, Ekmek Dolması
* Enişber:çiftçi * Tatlılar: Höşmerim, Ekmek kadayıfı,
* Fit olmak:ödeşmek Helva(Tahan helva, nişasta helvası, un helvası),
* Gırık kızan:çoluk çoçuk Zerde, Sütlaç, Pelte, Höşmerim lokması
* Gabin:ağır * Et yemekleri: Kapama, Kuzu-Oğlak güveci,
* Güre:yabani Sura(Kaburga), Darplı ciğer (Ciğerli pilav)
* Hırtlanba:üst üste giyilen giysi * Bunların dışında; Yuvarlak aşı, Pişirge, Sıyırma,
* Ihmamış:kıvama gelmemiş Erik ve Kayısı pidesi, Döndürme, Pişi gibi gelenek-
* Imık ımık:usul usul sel yemekleri de mevcuttur
* Işmarış:sipariş
* İlikmen:kandil
* Kulalıların boğazı gorludur:belalıdır
Merve KAVAS
27
HİKAYE

İTİRAF

Ön tarafı demir parmaklıklarla örtülmüş pencerelerden içeriye adeta uzun uğraşlar sonucu açılan
gedikten sonra askerlerde oluşan en önce girme telaşıyla güneşin o gözü alan ışığı , rutubet kokan mahkeme
salonuna seti yıkılmış baraj suları gibi doluyordu . Önde yaklaşık bir buçuk metre yükseklikte tek kişilik bir
hakim masası onun yanında sanığa itham yöneltmekle meşgul olan savcının büyük bir titizlikle hazırladığı
ithamnameyi koyduğu portatif masa , arka tarafta eski bir ilköğretim okulundan getirtildiği üzerindeki kalem
izlerinden belli olan sıralara oturmaya mahkum edilmiş edasıyla, gözlerindeki mana ile karışık boş bakışlarla
karşısındakini yaralamayı planlayan eş , dost, düşman ve akraba ,tahta kurularının çıkardığı sesleri gizlemek
istermişçesine yanı üzerine hafif meyilli duran emektar ama bir o kadarda vakar tahta kapı ,kapının arkasında
saldırmak için önceden tertiplenmiş bir eli kapı tokmağında hazır duran , mahkemenin seyrini değiştirmeye
hazır 3 şahıs ve hakimin karşısına savcıya çapraz konumda yerleştirilmiş sanık sırası ile bu mekan, ancak
gözlerin kısılarak bakılınca fark edilebileceği bir mahkemeyi andırıyordu.

İhsan ... Evet adı İhsan’dı ve bunu uzun düşünüşlerden sonra fark edebilmişti. Peki -saatler ,günler
,haftalar, yıllar tam olarak kestiremiyordu – bunca zamandır , ölü yıkamak için tertiplenmiş gibi görünen
bu soğuk mekanda işi neydi? Belki de kendini bu şekilde avutmaya çalışıyordu. Her şeyi biliyordu hem
de savcıdan hem de kapının arkasında kim olduklarını bilmediği her an cenk başlayacakmış gibi bir kulağı
mübaşirin iki dudağı arasında bir kulağı da söyleyeceklerini toparlamakla meşgul kendi iç sesini dinleyen
şahıslardan daha iyi biliyordu. Ama bildiklerini hatırlamaması gerekiyor bunun içinde yeni doğmuş be-
bek şaşkınlığıyla etrafına bakıyor buraya neden çıkarıldığını bilmemezlikten geliyordu. İçten içe düşünce
ağlarını kemiren fikir kurtlarının başlarını, önceki hayatında televizyon olarak hatırladığı garip yaratıktan
öğrendiği cambaz usulleri ile hakime fark ettirmeden ezmeye çalışıyordu. Yapmacıktan kızgınlığının
şiddetinin hakimi de etkileyeceğini düşünüyor bir hakime bir savcıya, içinde, titreşimlerle başlayıp
mırıldanmalar halinde ağzından dökülen yalanın çöp kutusundan çıkartılmış işe yaramaz tarafını gösteri-
yordu. Düşüncelerinde ve konuşmalarında ki yapmacıklıktan öte bir şey, dikkatini çekmiyor değildi. Sanki
İhsan eski ve yeni olarak iki parçaya ayrılmış düşünen eski İhsan iken konuşan yeni İhsan’dı. Sanki kadim
dünyadan tanıdığı , düşünmek ve icat etmekten saçının son telini de şu an düşürmüş bir labaratuvar faresi
ona bir makine sunmuş ve hakimle savcının konuştuğu dilden ancak bu şekilde kendisi de edinebilmişti..

Şaka ile karışık hayalle ciddiyet arasında vuku bulan bu trajedi sahnesinde işi ne olabilirdi ? Hayatı boyunca
özlemini duyduğu , nerden ve nasıl geleceğini bilmediği , adeta susarcasına hasretini çektiği ve hayal ettiği o
şiddetli tokat tam yanağının üzerine gelmeli ve çıkan sesten dolayı delilere bile nasıp olmayan bu karmaşık

28
 HİKAYE

rüyadan uyanmalıydı artık. Zaten onca cürmü bu anlayışından aldığı ilhamla işlemişti.Hayatı 8 saniyelik bir
rüyadan ibaret sanan İhsan için geçici bu kısa zamanda işleyeceği her suç makul sayılabilirdi ve kimse de bir
nefes alış bir nefes veriş arası geçirilen bu zamanın hesabını sormazdı.Hem uykudan uyanma hem de tekrar
uyuyabilme tercihini de kaybetmiş gözüküyordu. Seçme hakkı elinden alınan İhsan’ın tutunacağı tek dalı
inkardı. Karıncaların, ufacık bir dalgınlık halini fırsat bilerek her bir zerresini özenle taşıyıp kendisine ilham
gelen bir sanatkar üslubu ile parçaları birleştirmeleri sonrasında vücuda geldiğini; bedenini didik didik eden
karıncaları bırak ,yıllardır beline dolanmış her saniye şiddetini biraz daha artırarak kemiklerini çıtırdatan yılanın
bile farkına varamayan İhsan, nerden bilecekti ki ? Bu sebeple nasıl bir strateji izleyeceğine karar verecek
zamanı da bulamamıştı ve inkar , tüm bu çabaların köküne, bir bataklık gülünden satın aldığı neşteri indiriyordu.

Bir an için hakimin kalın sesi İhsanı, çepeçevre saran bu girift fikirler girdabından alıp realitenin, korkunç
masallardan kiraladığı tozlanmış canavarının karşısına çıkardı.

-İhsan Bey savcının suçlamalarını duydun . Eğer ispat edebilirse, bir hayli kabarık suç dosyasına sahip ol-
man nedeniyle senin hakkında gerekli hükmü vermede zorlanmayacağıma emin olabilirsin. Savcının bu
ithamlarına karşı birde senin savunmanı dinlemek istiyorum .

İhsan için işin en zor tarafı başlıyordu. Saatlerdir savcının kendisine yönelttiği ithamlardan hiçbirine
kulak asmamıştı .Savcıyı, bir nevi annesinden masal dinleyen bir bebeğin duyuş ve anlayış kabiliyetiyle
dinlemişti. Bakışlarını son bir kez savcıya çevirdi . Savcının üzerindeki rahatlık ,adeta sonunu bildiği bir
mahkemede bulunuyormuşçasına, söze başlayacak olan İhsan’ a karşı umarsızlığı gözden kaçmıyor değildi.
İhsan, savcının bu halinden kendisinde oluşan ürpertiye kadar her şeyi zaten saatler önce tatbik etmiş
olduğundan en az savcı kadar rahat ve umarsızdı. Savcı bu haliyle ona , yüksekçe bir yerden süpürgesiyle
atlayan ve ileriyi göreme yetisine sahip ve bu özelliği ile masalların tozlu yapraklarından fırlayabilmiş , peçeli
bir cadıyı andırıyordu. Aklını bir kenara atıp sezgileri ile hareket eden ,bir kaç tecrübeden sonra sezgile-
rine olan güveni artan ve bu sebeple bir pazarcıdan ucuz fiyata aldığı örümcek ağları ile kaplı süpürgesine
güvenerek atlayan, düşerken bir akla sahip olduğunu idrak eden cadının hazin sonunu bilmeyen yoktu.

- Hakim bey benim savcının söyledikleriyle uzaktan yakından alakam yoktur. Beni derin uykumdan bu boş itham-
lar için mi uyandırdınız. Allah aşkına karşımda bir tuğla kalınlığında duran bu acayip dosyanın içerisindeki tüm
suçları 8 saniye gibi kısacık bir uyku sürecinde işlemiş olduğuma nasıl inanabilirsiniz? Bunu idrakiniz alabiliyor
mu ? Hem nerde hayatım boyunca eski Türkmen destanlarındaki deliler gibi, aradığım boyacı. İstirham ediyorum
efendim onu görmeyi çok arzuluyorum , bana rengimi veren boyacımı görmek istemem kadar doğal ne olabilir
hem de özlemini kurduğum ama hüsrana uğradığım uyanışımı yaşarken. İnkar ediyorum benimle ilgili tüm
söylenilenleri. Herhalde bu kadarı sizler için kafi bir neticedir. Hadi artık, boyacımla ne zaman karşılaşacağım?

Aslında bu söylediklerini önceden tasarlamamıştı ancak bir dönüm noktasında olduğunu idrak ederek
aklına, ilk suçunu işlemeden önceki o çılgıncasına boyacı olarak nitelendirdiği hakikatler bütününe ulaşmak
için çabaladığı yıllar geldi ve bu mahkemenin de onun tarafından tertiplenebileceği sonucuna şimşek hızıyla
ulaştı. Bu kısacık rüya ona boyacısını nasıl unutturmuştu.Hayır .... Hayır.... Unutan bizzat kendisiydi. İşlediği
her cürüm boyacının hayatını şekillendirmesi adına kullandığı o kutsi renkleri birbirine kattı ve ortaya kap-
kara bir bileşim çıkardı.Zamk gibi yapışkan ,katran gibi akışkan bir yapıya sahip oluşu ve koklama duyusuna
lanet okutacak bir kokusu ile bu bileşimin farkına nasıl da varamamıştı.Oysa boyacısı ona ne güzel fırsatlar
sunmuştu. Her gün beşer titreşimler halinde tabiatı ruhani bir hüviyete bürüyen , evin bacalarından ahenkle
oluşturduğu salıncaklarla süzülen, kapı deliklerinden akrobat ustalığı ile giren , çift camlı pencereleri adeta
patlatırcasına geçerek beton apartmanlarda kaderine terk edilmiş geleceğinden umutsuz gönüllere bardak-
tan boşanırcasına dolan çıplak hakikat geçeği bile tek başına hakikate ram olma adına bir fırsat olabilirdi.

- Hakim bey , İhsan bey suçlamaları ispat edemeyeceğimi düşünmüş olacak ki böyle ucuzca bir kaçış yol-

29
HİKAYE

unu kullanmaya kalkışmıştır.İsterseniz altı aydır bir sonuca ulaşamamış ve her defasında sanığın inkarıyla
tıkanmış olan mahkemenin seyrini değiştirmek istiyorum.İzin verirseniz yüksek huzurunuzda, İhsan
Bey in suçlarına bizzat tanık olmuş, güvenirliliği ile nam salmış bir şahsın dinlenmesini talep ediyorum.

İhsan içten içe seviniyordu çünkü arkasında hiçbir tanığın olamayacağına suçlarını tek başına gerçekleştirdiğine adı
ölçüsünde emindi.Ancak içinden geçirdiği bu düşüncelerini belli etmemeye çalışıyor , ciddi bir tavır içine giriyordu.

Mübaşirin sesi önce küçük lerzeler halinde etrafa yayıldı ve bütün titreşimler sanki aralarında anlaşmışçasına
bir tek noktaya yöneldi. Henüz mübaşir sözünü tamamlamamıştı ki kapı sert bir biçimde açılarak yere hafif
meyille yana doğru gitti. İçeriye ağır ve küçük adımlarla birinci tanık .... beyefendi girdi. Etrafını hızlı bakışlarla
süzdükten sonra kendisi için ayrılmış küçük bölüme geldi. Üzerindeki binlerce bakışın yönelttiği manasız soruları
hayal ediyordu.Bir an için vücudunun bu soru okları sebebiyle delik deşik oluşunu düşündü.Bir buçuk metre ötes-
inde kahraman bir general edasıyla duran ve kendisine küçümseyici bir nazar yönelten İhsanı hemen tanımıştı.

Hayatını İhsanla geçirmişti bu şahıs. Ancak İhsan kendisinin hiç bir zaman farkına varamamıştı.
İhsan kendi cürümlerini işlerken de yanındaydı ve gördüğü hiç bir olayı ve hiç bir şahsı unutama-
ma gibi bir istidadı vardı. Gördüğü her şeyi beynindeki küçük bölmelerde saklar ve bu sakladıklarını
açıklayacağı günü beklerdi. Ve artık zamanın geldiğini görebiliyordu. İçerdeki sabırsızlığı ve
mübaşirin sesini duyar duymaz içeri girmesi uzun yıllar bu anı beklemiş olmasından kaynaklanıyordu.
Sabırsızlığını o kadar belli ediyordu ki bu haliyle o ,ağzına kadar su ile dolan ve dökülmeyi bekley-
en bir maşrapayı andırıyordu..İnce sesiyle ve kendinden emin tavrıyla hakkimden pası bekliyordu.

- ....... beyefendi ,herhalde savcının uzun ithamnamesini duymuşsunuzdur. Sizden mahkemenin seyrini
değiştirebilecek bilgilerinizi burada mahkeme huzurunda açıklamanızı istiyorum. Her şeyden önce İhsanla
nasıl bir yakınlığınız var?

- Sayın hakim , İhsan beni bilmez ,ona hiçbir zaman görünmedim . Bazen aynaya bakarken İhsanla göz göze
gelmişliğim olmuştur . Ancak hiç bir zaman İhsan beni idrak edebilecek kerteye ulaşamadı. Hatta derecelerin
en aşağısındadır da diyebilirim. O zamanlar konuşma istidadına da sahip değildim . Konuşmayı böceklerden
,çiçeklerden ve parazitlerden öğrendiğimi söyleyebilirim.

Savcının bütün ithamlarını teyid ediyorum ve şunu da diyebilirim ki şu görünen kalın dosyanın içindekil-
er kadardır şuçları. Dosyayı hazırlayanlar iyi çalışmışlar ve zerre adedince de olsa cürümlerini kaydetmişler.
Onun için ekleyecek fazlada bir sözüm yok .Ancak ben huzurunuzda İhsanın işlemiş olduğu büyük suçlardan
bahsetmek istiyorum.
Bir defa yıllarca labaratuvarında geceli gündüzlü çalışarak icat ettiği kimyevi madde aracılığı ile
koskoca okyanusu köşeye sıkıştıran İhsan’dır. Hem de bunu kahve içer rahatlığı ile yapmıştır. Okyanusun
çırpınışları hala gözlerimin önünde hakim bey . Koyları ve körfezleri ip nizamına getiren de kendisidir.

İhsan birden ayağa kalktı ve sanki tanığın söyledikleri ile hiçbir alakası yokmuş gibi kendinden emin
ancak içindeki korkuyu bastırdığı anlaşılan titrek bir ses tonuyla:

- Yalan söylüyor hakim bey benim koskoca okyanusla ne alıp vermediğim olabilir hem ben bu şekilsiz adamı
ilk defa görüyorum. Tekrar söylüyorum hakim bey 8 saniyelik bir rüyaya tanıklık size neyi ispat edebilir ki?

Hakim İhsanın yanındaki askerlere işaret verir vermez askerler İhsanı tekrar yerine oturtabildiler.Hakim
tekrar tanığa dönerek sözlerini devam ettirmesini istedi.

- Sonra dört çocuğun asırlardır oynadığı oyuncaklarını alıp onların yerine yamalı bir noel ağacı verende
kendisidir hakim bey. Ve bunu öyle seri bir biçimde ve şaklabanlıkla yaptı ki çocukların neye uğradıklarını
anlamaları uzun yıllar sonra gerçekleşebildi. Ve tekrar oyuncaklarını almak için gelen çocukları hırpalayan da
kendisidir . Ancak bundan yine kendisi zarar görmüştür . Nitekim güçlerini birleştiren bu çocukların karşısında

30
 HİKAYE

hangi güç durabilecektir ki.? Bunu kendiside biliyordu ve bu birleşimi önlemek amacıyla tekrar labaratuvarına
kapanarak nifak denilen icadı gerçekleştirdi ve tohumlarının büyük bir sabırla filizlenmesini bekledi.

İhsanın gözleri fal taşı gibi açılmıştı . Bu nerden geldiği belli olmayan kocaman suratlı iri gözlü adam,
tüm bu yaptıklarını nasıl bilecekti ki? Bu sefer az önceki gibi planlı bir çıkış gerçekleştiremedi. Kendisinde bir
suskunluk peyda olmuştu. Acaba susmasının kabullenmek olduğu gerçeğinin ne zaman farkına varacaktı?

--- Çocukların birbirleriyle kavga etmelerinden de yaralanarak , ellerindeki altın şişenin içindeki hayat suyunu
maymun iştahıyla içen de kendisidir. Şükür ki çocuklar İhsanın farkına varabildiler ve vahdet yumruğunu
tepesine indirdiler.

Çiçeklerin, önceden planladığı pusuya düşürüp çöp haline gelmesine sebep olan da kendisidir.
Zavallı çiçekler ,boyacının büyük bir sanatkarlıkla boyadığı bu çiçekleri basit bir yığın haline getirmekle
kalmadı bunları kullanarak nice ruh sahibinin kanına girdi hakim bey. sadace bu suçu bile malum olan
cezayı almasına kafidir. Çiçeklerin o hayasız tavırları ve simsiyah görünüşleri hala gözlerimin önündedir.

İhsan bu sefer kendini tutamadı , kıpkırmızı kesilmişti , filimlerde gördüğü köşeye sıkışan biçarenin son ham-
lesiyle canavarı öldürmesi gibi bir çıkış yapmak istiyordu. Öyle bir çıkış yapmalıydı ki bütün neticeler lehine
dönmeliydi.İnkarın beyin zarındaki bütün boşlukları doldurduğu İhsan için itiraf, ne de uzak bir mefhumdu.

- Hakim bey, makul olmak gerekiyor. Okyanus ,. çocuklar ve çiçekler ... Bırakın şu karşımda duran kalın dosyanın
içindekileri sadece bu üçünü ,aynı anda yapmam nasıl mümkün olabilir ki? Hem ben boyacımın bin bir renkle
süslediği çiçeklere hangi sebepten dolayı bu kötülüğü yapabilirim ? Her nefes alışımda muayyen bir bütünlük
halinde dilimden gönlüme dökülen boyacının o kutsi renklerine ben nasıl böyle bir saygısızlığı yapabilirim ?

Sen.... Kocaman surata ve bu suratı dahi küçülten büyüklükte gözlere sahip iğrenç mahluk... Kimsin sen?
Hangi büyücünün ,bir parmak hareketiyle , içine zakkum , yarasa kulağı ve asırlardır bekletilmiş şarabı katıp
oluşturduğu pis kokan karışımısın?

İhsan boğazı yırtılırcasına bağırıyor ne yaptığını bilmiyordu ,şuurunu kaybetmişti. Realitenin çelik dişlilerle
ördüğü asırlık duvarının farkına varabilmişti en sonunda. Sanki ilahi bir kudret, yaratılan bütün varlıklar ağırlığınca
bir yükü , hayatı boyunca zerre kadar dahi bir eğilişi olmamış ihsanın, kaçamak planlar tasarlamakla meşgul
ettiği kellesine, bin katlı bir bina üzerinden , en seri katillere rahmet okutacak bir soğukkanlılıkla bırakıyordu.

Askerlerin yatıştırmak için epeyce uğraştığı İhsan, nihayet kendini idrak edebilmişti. Hayatı boyun-
ca sabırsızlıkla beklediği , yanağına bir dağ heybetiyle ineceğini düşündüğü ve çıkan ses ile birlikte her
bir hücresinin mutlakı kavrama adına uykudan uyanacağını tasarladığı hakikat tokadı ,sadece yanağına
değil bütün bedenine inmişti. Ancak İhsan, ense kökünde hissettiği çığlığın kendisine geç ulaşmasından
doğan mahviyet duygusuyla artık bu kurtuluş çaresinin de tükenişini , bataklıktan kurtulmak için el
yordamıyla bir dal arayan şahsın, son nefesini verirken tuttuğunu sandığı ağaç kökünün çamur ve toz
olduğunu anladığında bütün bedenini saran korku ve şaşkınlık hislerine benzer bir halde seyrediyordu.

-Hakim bey mahkeme tıkanma aşamasına gelmiş durumda, isterseniz ikinci tanığın dinlenmesini talep ediyo-
rum. Onun tanıklığından sonra davanın düşeceğine adım ölçüsünde eminim. İzin verirseniz efendim ....... beyi
tanıklık için huzurunuza çıkarmak istiyorum.
Hakim savcıya olur anlamına gelen bir baş hareketiyle cevap verdi ve bir kaç da söz sarf etse de
şaşkınlığını üzerenden atamayan İhsan hakimi duyamayacak kerteye ulaşmıştı . İhsan’ ın kurtulma adına
şaşkınlıkla ördüğü kabuğunu çatlatan bir ses, mahkemeye , cisimlere çarpıp aksederek bir senfoninin en
anlaşılmaz titreşimi oluşundan doğan gururla yayılıyordu. Mahkemeyi önceden tasarlanmış bir oyunun son
provası olarak gören İhsan , mübaşirin sesini hemen tanımıştı.

Mübaşir sözünü bitirdikten sonra birinci tanık ,görevini hakkıyla yerine getirmiş bir oyuncu edasıyla ağır

31
HİKAYE

adımlarla yerine geçti. İkinci tanık mübaşirin sözünü bitirene kadar bekledi beyaz sakallarını sıvazladı , cebin-
den çıkardığı aynasıyla yüzünü bir bilim adamı tavrıyla inceledi. Son derece itiyatlı , yavaş ve titrek hareketler-
le içeriye girdi. Attığı her adım için uzun kombinasyon hesapları yapar gibi bir ifadesi vardı ve bu haliyle
bile insanı çileden çıkarmaya yeterdi.Arka sıralardan homurdananlar bile oldu, bu ihtiyar görünüşlü diri adamı
İhsan da beğenmemişti.Hayatı boyunca yalnızca kendisine vakit ayırabilmiş, en diktatör hükümdarlara bile
rahmet okutacak zorbalıklarla ,suda aksini görüp kendinden iğrenerek hayatına o dakika son veren medeni-
yetsiz bir kızıl dereli vahşetiyle ve kendi kendisini ameliyat ederek içinden, tam olarak karartamadığı cevheri
söküp alan bir cerrah sukutuyla bütün dünyaya karanlık idoolojisini yayan İhsan ; her yaptığı zorbalıktan
sonra ayaklarına kapanırcasına ağlayan , sanki bütün cürümleri kendi işlemişçesine kanatana kadar dizlerini
döven ve söz cevherini harcaya harcaya ağzında yaralar oluşan bu ihtiyarın nasıl farkına varabilirdi ki ?

Ağlamaktan gözaltlarında adeta gözünü kaplarcasına ,mosmor torbalar oluşmuştu. Ellerini sürekli bu
torbaların üzerine getiriyor ve onları saklamak istiyordu.Hakim ihtiyarın bu görünüşünden etkilenmiş olacak
ki kalın sesini tizleştirerek sorusunu ihtiyara yöneltti.

-Sayın .....bey iddianamede sanık İhsan beyin işlediği cürümlere tanık olduğunuz belirtiliyor. Bu hususta bir
de sizin onayınızı alalım..

-Evet hakim bey , İhsanın işlemiş olduğu bütün suçlara tanıklık ettim. Her zaman İhsanı uyarmaya çalıştım
ama beni dinlemedi . En yakın dostunu ezip geçti hakim bey. Ağlamalarım feryatlarım ,yalvarmalarım onun
bir hücresini dahi harekete geçiremedi. Oysa ben ona , bir zamanlar çok sevdiği , yüzünü bile
görmemesine rağmen uğruna hayatını hiçe saydığı boyacıdan bahsediyordum . Ve her çığlığımdan sonra
üzerime daha da büyük bir yük bindirdi , beni adını bilmediğim bir şahısla ortaklaşa hareket ederek rutu-
betli ve zifiri karanlık bir köşeye bağladı hakim bey. Bu da yetmezmiş gibi yine o siyahi arkadaşıyla uzun
tecrübeler sonucu hazırladığı kimyevi bir maddeyi yüzüme gözüme sürdü . Onunla işlediği her cürümden
sonra bu maddenin yoğunluğunu biraz daha artırdı. Artık öyle bir hale geldim ki çığlığım içimde kalmaya
, ağlamalarım mırıldanmalardan öteye geçmemeye başladı. Canlılık emaresi olarak sadece , nefes alırken
boğazımdan çıkan hırıltılar kaldı. O kadar acımasız olmuşlardı ki bu hırıltıyı bile kesmeyi düşündüler hakim bey.

Savcı bu esnada söze karıştı çünkü hesapta olmayan bir ikinci şahıs türemişti. Bu sürpriz karşısında hay-
retini gizlemek istiyormuşçasına sorusunu ......beye yöneltti.

- .......bey , sizinle birebir görüşmemizde bana bu ikinci şahıstan bahsetmemiştiniz. Sizden bu şahısla alakalı
ayrıntılı bilgi istiyorum . İhsanın bu şahısla münasebeti nasıldı?

- Sayın savcım , İhsanla karşılaştığım ilk zamanlardan sonuna kadar bu şahsı onun yanında gördüm.
Pek tekin birine benzemiyordu. İçten pazarlıklıydı. İhsan o gelince beni bırakır ve onunla ilgilenirdi.
Bir süre sonra bu zifiri kara suratlı şahıs İhsanı sanki büyülemişçesine kendisine ram etti. İhsanı günde-
lik hayatından alıp levsiyatın kara kucağına dikey olarak fırlattı. İhsanın bütün bedenini ele geçirmişti
ve sadece ben tek başıma bir varlık göstermeye İhsanı bu durumdan kurtarmaya çalışıyordum. İhsanın
işlediği bütün suçlarda bu şahsın da parmağı vardır. Labaratuvarda birlikte sabahlayarak buldukları kimy-
evi madde ile koskoca okyanusu küçücük bir koya sıkıştırdılar, çocuklara yapacakları zulmü birlikte
tasarladılar , kandırdıkları bütün çiçekleri bataklıklara götürüp insafsızca döktüler ve daha neler neler....

Tanığın son söylediği kelime İhsanın içi boş bedeninde yankılana yankılana kayıplara karıştı. Son,
İhsan için çelikten dişlerini gösteriyordu.Onu kaçıracak yolar bir bir kapanmıştı. . Peki ama kimdi bu
tanıklık edenler , İhsanı nereden tanıyorlardı ? Nasılda işlediği tüm cürümleri önceden yaptıkları kayıtları
anlatıyormuşçasına birebir söylüyorlardı. En önemlisi de kendisinin bile farkına varamadığı bu zi-
firi suratlı herif de kimdi. O yalnız çalışmamış mıydı? Peki İhsan kimdi, evet kendisi gerçekte kimdi. Bu
anlatılanlar kendi tanıdığı İhsana ne kadar da uzaktı. Şu karşısında konuşmasını ağlamaklı bir vaziyette
sürdüren yaşlı yaratıkla işi ne olabilirdi ki? İhsan içinde ürettiği sorular yumağına dolaşmış vaziyettey-

32
 HİKAYE

di. Kendinden o kadar emindi ki itiraf kelimesini dahi zihninden silip atmıştı ve bu yüzden de yapacağı
son hamlesini anlamlandıramıyordu. Çaresizlik içinde çare arayan İhsan için itiraf tek çıkış noktasıydı.

İhsan bu düşüncelerle cebelleşe dursun ihtiyar tanıkta son sözlerini söyleyerek ağır fakat büyük bir yük-
ten kurtulmuşçasına rahat adımlarla yerine doğru yöneldi. Hakim sonucu artık kati surette biliyordu ancak
prosedür uygulansın diye son bir defa İhsana savunma hakkı tanıdı.

- İhsan Bey tanıkların ithamlarını işittiniz. Tüm bu mahkeme sürecinin ardından nihayet

Bir sonuca ulaşabildik. Ancak bu suçlamalara karşılık son bir kez sizin savunmanızı dinlemek istiyorum.
Evet, buyurun İhsan Bey.

Çaresizliği hiç bu kadar yakından tecrübe etmemişti. Binlerce yıldır uğraşıp didinerek altın yaldızlarla
süslediği hayalleri, asırlardır içeceği günü bin bir girift sinema yöntemleriyle tasarladığı kıpkızıl şarabı , ken-
disine dünyanın bütün nimetlerini kahve içer rahatlığıyla sunan annesi babası ve akrabaları hiçbiri, İhsanı,
düştüğü bu dipsiz kuyudan çıkarmak için bir ip olamazdı. Ağzını güçlükle açan İhsan ancak birkaç cümle ile
savunmasını yapabildi. Düştüğü bu acınası durumda en aşağılık hayvandan bile medet uman İhsan, itirafın
kendisini kurtaramayacağını nerden bilecekti ki?

- Sekiz saniyelik rüya içerisinde bin bir türlü suça bulaştım, birilerinin benden yaptıklarımın hesabını soracağını
, suçlarımın bir yumak gibi boğazımda düğümleneceğini düşünmeden hayasızca ve umarsızca kendi kendimin
peşinden koşup durdum. Evet! Bu, kim olduklarını bilmediğim şahısların söyledikleri doğrudur. Artık kaçacak bir
deliğim , sığınacak bir kapım yok.Arkamda bana parçalayacakmış gibi bakan akrabalarımın beklediği sona hazırım.

İhsan sözlerini bitirmişti ki hakim kısa bir düşünüşten sonra karar dedi ve tüm mahkeme ayağa
kalktı. Keşke hakim sözünü bitirmese ve mahkeme uzayıp dursa. Hemen hakimin yakasından tutup , el-
lerini boğazından içeri geçirmeli ve ses tellerini en vahşi yerlilerin soğukkanlılığıyla çıkarmalıydı. Ne
kadar zavallıydı. Bu karar anında bile kurtuluş yolları arıyordu. Bu haliyle o, sonu uçurum olan dümdüz
bir yolda yürümeye mahkum edilmiş, duraksadığı anda en vahşi hayvanların üzerine salınması tehdidiyle
koşarcasına ilerleyen kör bir dilenciyi andırıyordu. Nihayet beklediği cezada karar kılındı. Askerler ayak-
ta asılı duran İhsanı hareket ettirmeye ve mahkemeden dışarı çıkarmaya çalıştılar. Ancak İhsan yerine çivi
ile tutturulmuşçasına hareket etmek istemiyor askerlere direniyordu.Tam bu esnada İhsanın gözleri demir
parmaklıkla çevrilmiş pencereden dışarıya takıldı. Bahar yeni gelmişti , çiçekler rengarenk boyanmıştı yine.
Kuşların sesleri en çalımlı müzik aletinin sesini dahi gölgede bırakırcasına ahenkli çıkıyordu. Doğa İhsanın
bıraktığı gibi değildi. Ve İhsan, vida ile tutturulmuşçasına birbirine geçmiş dişlerini çıtırtılar içerisinde aç-
maya çalışıyordu. Bir yandan cezayı uygulamaya götüren askerlerle mücadele eden bir yandan da doğanın
büyüsü altında kalmış İhsanın ağzından dökülen birkaç cümle mahkemenin ortasına bir lav gibi düşmüştü.

- Boyacı… boyacı… Nerdesin sen boyacı?

33
RÖPORTAJ
ÖZKUL ÇOBANOĞLU
RÖPORTAJI
Uğur KÖSE:Hayatınız hakkında genel bil-
gileri kitaplarınızdan ya da internet üzerinden edin-
memiz mümkün. Bu genel bilgilerin dışında kendini-
zle alakalı orijinal ve ilginç bilgiler vermenizi istesek
bize ne söylerseniz? Dr. Fikret .... (beni fikir cephesiyle Halkbilimine
Özkul ÇOBANOĞLU: Nüfusundaki bilgilerde
Ekim 1961’de doğum yazılı. Amma bu âlemin son-
radan aldığı bir karar. Ben 1961 yılının Mart ayında
lale bahçelerin su tatığı bir zamanda doğmuşum.
Benden önce iki ağabeyim, bir ablam doğar doğmaz
ölmüş. Ben de doğduğumda çok zayıf ve cılızmışım.
Bu da vefat edebilir demişler. O yüzden gidip de nü-
fusa yazdırmanın bir anlamı yok. Ama aradan 4-5 ay
geçince gittikçe gürbüzleşmeye başladığımı sürünce
ailem: ‘’ Ba herhalde ölmeyecek Tanrıya şükürler ol-
sun.’’ deyip gidip beni nüfusa yazdırmışlar.Hayatımda
yaşadığım her şey benim halkbilimci olmama bir
hazırlanış evresi gibi ya da ben öyle zannediyorum,
ailem keçi ve koyun sürüleri olan, hayvancılıkla
uğraşan aynı zamanda büyük bir sebze bahçesi olan
bir aileydi. Ayvalık, Sarımsaklı Yarımadası’nda
dolayısıyla hem sebzecilik ve tarımla ilgili bilgiler
edindim orada hem de hayvancılıkla ilgili bilgiler...
( Boş zamanlarımda çobanlık yapar). Çobanlıkla il-
gili birkaç bilgi edindim bu sayede. Ayrıca ailemin
bir teknesi vardı. Ayvalık’a gelip giderken bu tekneyi
kullanıyorduk. Dolayısıyla ben de balıkçılıkla alakalı
birkaç bilgi edindim. Bütün bunlara bağlı olarak hem
balıkçılığa, hem havancılığa, hem tarıma dayalı erken
yaşlarda edindiğim bu bilgiler benim halkbilimci ol-
mamda olmasa bile halk bilimini diğer arkadaşlardan
farklı anlayıp algılamamda etkili olmuştur diye
düşünüyorum.1978 yılında Ayvalık Lisesi’nden me-
zun olduktan sonra Ankara Üniversitesi ilahiyat Fakül-
tesini kazanıp oraya gittim. 3. Sınıfta bu defa ilahiyat
Fakültesini bıraktım, Hacettepe Üniversitesi Türk
Dili ve Edebiyatı Bölümüne kaydoldum. Müthiş fakr
u zeruret içinde olan bir öğrencinin 3.sınıfını bitirdiği
bir fakülteyi bırakıp 1 yıl İngilizce hazırlıkla beraber
4 yıl okuyacağı bir fakülteye geçmesi kelimenin tam
anlamıyla bir çılgınlık olarak nitelendirilebilir. Ben
hayatımda yaptığım en cesur en akıllı işlerinden birisi
olduğunu düşünüyorum bunun. Çünkü 3 yıllık İlahiyat
Fakültesi öğrenimim boyunca pek çok eksiğimi gi-
derdim. Yani ben, İlahiyat Fakültesine gittiğimde
tecvide göre Kuran okumayı orada öğrendim. Ankara
İlahiyat Fakültesinin bugün disiplinlerarası olarak ön-
plana çıkan bakış açılarını daha o zamandan yansıtan
34
bir programı vardı. Muhteşem bir müfredata sahip-
ti. Bir taraftan sosyoloji ve psikoloji başta olmak
üzere çok ciddi bir felsefe eğitimi ve diğer taraftan
İslami ilimler, Arapça, hadis, fıkıh, tefsirle ilgili pek
çok dersler aldım. Yıllardır Türkoloji bölümde diğer
arkadaşlardan çok farklı bir birikime sahip olmama
neden oldu bu belki de... Ankara Üniversitesi İlahiyat
Fakültesinde hocalarım o ay Nur içinde yatsın Prof.
yönelten hocam o’dur). Yine Prof. Süleyman... Ben-
im hayatımda inanılmaz bir yere sahiptir Süleyman....
Benim Ankara İlahiyat Fakültesine bırakma neden-
lerim arasında da yer alır. Ama aynı zamanda ben
Hacettepe Üniversitesini bitirip asistan olup YÖK
bursuyla Amerika’ya gitmek için müracaat ettiğimde
de ‘’ Ne o bu çocuk folklor öğrenmeye Amerikaya mı
gidecekmiş” deyip benim müracaat mı geri çevirmeye
karar vermişler. Ve tam o anda İlahiyat Fakültesinden
ayrılmam nedenlerinden biri olan Süleyman... Hocam
araya girerek ‘’Folklorun sadece halk bilimi olduğunu
söyleyince yetkili kurum benim yurtdışına gitmem
için gerekli olan bursu da verdı.Bu mesele bence çok
ilginçtir sanki kederimin bir yerlerde beni halkbil-
imci olmaya doğru yönlendirdiğini hisseder gibiyim
bundan hiç şikâyetçi değilim hatta müteşekkirim
diyebilirim. Okuduğum tüm okulları arka arkaya
düşündüğümde ise kendimi 100’e yakın hocanın bir
imalatı olarak görüyorum hepsine müteşekkirim, hep-
sinden Allah razı olsun.
Uğur KÖSE:Hem halkın içinden çıkmanız
hem de halk biliminde ulaşılabilecek zirve yerl-
ere ulaşarak bu işin bilimsel metotlarını çok iyi
öğrenerek uygulamanız herhalde sizin yaptığınız halk
bilimi çalışmalarına daha fazla güven duyulmasını
sağlamıştır. Bu güveni hissediyor musunuz?
ÖZKUL ÇOBANOĞLU:Güvenden kastınız
nedir? Bilmiyorum ama artan bir sevginin olduğunun
farkındayım. Bu tabi insanın hoşuna giden bir şey.
İşte bu noktada insanın nefsine hakim olması lazım.
Ben hala kendimi bir halkbilimi öğrencisi olarak
görüyorum ve ömrümün sonuna kadar da böyle ka-
lmak azmindeyim. Dünyanın en önde gelen halk-
bilim teorisyenlerinden biri olan Ord. Prof. Richard
Darson, kendisinden hep halkbilimi öğrencisi olarak
bahsetmiştir. Batılılardan pek çok şeyi alıyoruz ama
akademisyenler olarak kitlece böyle bir ameliyeyi
edinmemişiz diye düşünüyorum. İdari ve para ye-
meye yönelik olan işlevleri önplanda olan akade-
mik fikirlerimizi önplana çıkarmaktan vazgeçmeli,
kendimizle disiplinimiz arasında engel olarak
bulunmalarının da önüne geçmeliyiz. Bir dalda
 RÖPORTAJ

akademisyen olan bir insan o dalın sonuna kadar

ederek biriktirir, bir taraftan dalları, yaprakları ve
öğrencisi ve öğreticisi olmalıdır. Eğer böyle olmaz-
tomurcuklarıyla bugün ve yarın ortaya çıkan eserleri
sa pekçok Doç. ve Prof gibi ünvanların arkasına
temin etmeye bünyesinde barındırmaya çalışır. Daha
saklanmış tuhaf insanlar sirkine döner Türkiye ki
da önemlisi kütüphanecidir, kütüphanede oluşturulan
bu da çok tehlikelidir. Türkiye’de Prof. çoktur ama
ortamdır. Halka hizmet Hakka hizmettir düstu-
bilimadamı olan Prof. çok azdır. Maalesef artık ül-
runa inanırcasına, canla başla çalışan insanlar…
kemizde Prof. Dr. ünvanları bilim adamını ifade
Yani kütüphaneciler de bu yapının bir parçasıdır.
edemez hale gelmiş olup, bilimadamlığı başka Prof.
Bu anlamda bizde Amerikadakilerle yarışabilecek
olmak başka bir şeymiş gibi algılanmıştır. Benim
bir kütüphane yok. Ve düşünün ki bir İndiana Üni-
kastettiğim kişiler yalnızca unvan almak isteyenler.
versitesinin Kütüphanesi vasat haliyle bile bizim
Master yapmak için şunlar lazımdır, yapılır; doktora
Milli Kütüphanemizin en az on misli büyüklüğünde
yapmak içim şunlar lazımdır, yapılır;Yard. Doç. ola-
bir kütüphanedir. Üniversite önce kütüphanesiyle
caklar bilmem kaç makale incelemelidir, incelenir…
var olmalıdır. Kütüphane olmadan oraya en güzel
Ondan sonra da Prof. okumaz yazar endişesine düşen
malzemelerle üniversite yapsanız, en iyi rektörü
insanları bilimadamı olarak tanımlamak bana doğru
de atasanız orada üniversitenin kurulması çok za-
gelmiyor. Bilim farklı amaçlarla yapılmalıdır. Tabiî
man alacaktır. Ama bizim millet hayatımızda zaman
ki de bilimadamı olağanüstü bir varlık değildir. Yem-
zaman gariplikler oldu, oluyor da… Belki de bunu
esi, içmesi, çoluğu, çocuğu için paraya ihtiyacı vardır
normal karşılamamız gerekiyor. Biz Tanpınar’ın
ama bilimi bunun için yaparsa o bilim adamından zi-
ifadesiyle muhasara altında bir toplumuz. Toplara
yade tüccar olduğu kanaatini uyandırır bende. Bilmi-
dönük bir çemberin içerisinde yaşayan bir toplu-
yorum, elimden geldiğince, becerebildiğimce ben
mun yaşadığı hayatı birkaç yüzyıldır yaşıyoruz.
bu hale düşmemeye çalışıyorum. Böyle insanlara da
Muhasara altındaki toplumlar kelenin neresinde
Allah’tan acil şifalar diliyorum, yapacak bir şey yok.
bir gedik varsa onu bir an önce kapatmanın yolunu
(Gülüyor)
ararlar. Deliği kapatırken eline bir taş mı, yoksa
Uğur KÖSE::YÖK bursuyla Amerika’ya
bir saksı mı geçmiş düşünemez. Bana da aynen
gittikten sonra orada bulunduğunuz yıllarda
muhasarada bir toplummuşuz gibi geliyor ki bu da
Amerika’daki birçok kütüphanede bulunma şansı
pekçok sıkıntımızın kaynaklarından biri. Bir takım
yakaladınız. Türkiye’deki üniversite kütüphaneleri ile
eksiklikler var. Ama kitap ve kütüphane olmazsa
Amerika’dakileri kıyaslarsak bu noktada eksiklerimiz
olmazlarımızdandır. Bilginin hayatımızda ne kadar
nelerdir?
yeri var? Hala bilgiye büyük ölçüde Doğulu telak-
ÖZKUL ÇOBANOĞLU:Amerika’da
kikkilerle hikmet olarak bakıyoruz. Bilginin ağızdan
bulunduğum yıllarda ve döndükten sonra iki şeyden
ağza dolaşması hoşumuza gidiyor gibi. Oysa bil-
aşağılık kompleksi duydum ( hala duyuyorum,
giye bir tuğla gibi üretilen-tüketilen-oynayan bir
yazdım ve söyledim) bunlardan birincisi Ameri-
nesne gibi bakma anlayışımız çok gelişmemiştir. Bu
kan üniversitelerinin kütüphane sistemidir. İkincisi
noktada geliştirebileceğimiz bazı bilgileri de dik-
de umumi tuvaletlerdir. Bu ikisi dışındaki her
kate almadığımız için geliştiremiyoruz. Amerikan
şeyi paramız olursa Amerikalılardan daha iyi bir
üniversiteleri entelektüel tecessüsle, merakla üretilen
şekilde yapabiliriz. Bu dediğim iki şey zihniyetle
bilgileri yeri geldiğinde Amerikan devleti ve mille-
alakalıdır. Yani çok parayla dünyanın en güzel
tinin hangi menfaatine, nerede, nasıl kullanılacağına
kütüphanesini kurabilirsiniz, dünyanın en güzel
dair politikalar geliştirirler. Bunları think-tanklar
umuma açık tuvaletini kurabilirsiniz. Ama onu aynı
yapar. Düşünce atölyeleri diyelim bunlara biraz daha
şekilde devam ettirecek bir sistem kuramazsanız,
Türkçeleştirerek. Türkiye’de bu çok ilerledi ama
başarılı olamazsınız. O aynı canlı bir çiçek gibidir.
bu da vakıflar gibi çarpık bir şekilde yaygınlaştı.
Bakılmak, yeniden sulanmak, büyütülmek, temi-
Biz bir vakıf medeniyetinin çocukları olarak bili-
zlenmek ister. Eğer bunları yapacak gücü göstere-
yoruz ki vakıf, malı-mülkü, geliri insanlara vak-
mezseniz- ki zihniyetle alakalıdır derken bunu
fetmek, insanlara hizmet için kurulur. Ama son elli
kastetmiştim- o dünyanın en güzeli diye kurduğunuz
yıl içinde vakıflar devletten ve bölge insanlarından
kütüphane kısa bir süre sonra berbat olur. Dünyanın
para almak için, akıtmak için,çalmak için kuruluyor.
en güzel tuvaleti ise dehşet duruma düşer. (gülüyor)
Dolayısıyla vakıflar da bu yönde hareket ediyor.
Tuvaletler bir tarafa siz kütüphaneleri sordunuz,
Ama bu gözle veri, öğrenci, tez danışmanı, sosyal
dolayısıyla ona yoğunlaşalım. Kütüphane iki taraflı
bilimler enstitüsü arasında kalıyor. Bunlar millet
büyüyen bir çiçektir. Bir taraftan kökleri geçmişe
hayatı hakkında ne işe yarar? Nerede ihtiyaç olur?
uzanarak, geçmişte yazılan eserleri muhafaza
35
RÖPORTAJ
Bunlar hakkında kafa yoracağız. Bunlar üzerinde
uğraşan derinleşebilen birimler yok. “Bu ülkenin
bilim ve bilgi bakımından ihtiyaçları nelerdir?” diye
ciddi bir planlamanın yapıldığı kanaatinde değilim.
Böyle bir planlama yapılıp ona yönelik birim, im-
kân ve projelerin geliştirilmesi gerekir. Türkiye’de
varsa da gibi olmaktan öteye geçmiyor diye
düşünüyorum. Bir kere çok uzun zamanlara kadar
Türkiye’de Ermenice bilen bir akademisyen yoktu.
Bu örnekleri çoğaltmak mümkündür. Kanımıza
ekmek doğramayı milli kültür haline getiren Erme-
niler karşısında en az onlar kadar gayretli olmamız
icap eder. Enstitü ve araştırma merkezlerinin olması
gerek. Ana dilleri gibi Ermenice bilen insanlar
gerek. Biz bugün nihayet bir iki tane Ermenice bilen
akademisyen yetiştirdik. Mesela Bush Birini Kör-
fez savaşında Arap dünyasına onbeş dakikalık bir
konuşma yapacaktı. Bu konuşmayı yaklaşık yirmi
Orta Doğu uzmanı on günlük bir hazırlık yaparak
gerçekleştirdiler. Sıkıntı şuydu: Başkan bir kelimeyi
kullandığında farklı milletlerden olan Araplar nasıl
farklı farklı algılar ve bu kelimeler onlarda neleri
çağrıştırır. Başkan hangi kelimeyi kullanmalı ki
mesaj tüm Arap dünyasına doğru bir şekilde gitsin.
Bu güç bir şeydir ve önem verilir. Bunu yapmak için
tüm kelimelerin derlenip toplanması, fişlenmesi,
uzman kişiler tarafından işlenmesi gerektiği ye-
rde gerektiği şekilde kullanılması gerekir. Şunu iyi
biliyorum ki Türkiye’de başbakanlara başbakanlık
merdivenlerinde gazeteciler ayaküstü soru
soruyorlardı: ÖSS hakkında ne düşünüyorsunuz?
Verilen cevap: Soru kaldırıldııı! Bütün öğrenciler
heyecanlandı tabi sınav kaldırıldı. Aradan yıllar
geçti hala böyle bir hamle yok. Çünkü bilgiyi sor-
gulama diye bir şey yok bizde. Tabi başbakan ÖSS
hakkında danışmanlarından bir bilgi almadığı için
böyle bir cevap vermişti. Hafızası güçlü olmayan
bir milletiz. ‘Bilgi!’ Darbe gelince fikirler susar.
İnsanlar karşısındakinin fikirlerini sanki kendisi
söylüyormuş gibi rahatlıkla çürütebiliyorlar. Bu
ülkede insanlar çok önemli yerleri çok uzun sürede
işgal edebilirler.Mevcut bilgiyi böyle birkaç sınavla
ölçmenin ötesinde mühim olan şey, bir insanın daha
önceki hayatında neyi nerede nasıl yaptığını, ciddi
olarak nerede nasıl hizmet ettiğini dikkate almıyor
oluşumuzdur. Fakat Amerikalıları örnek aldığımızı
söylüyoruz. Hâlbuki Amerika’da herhangi bir yere
müracaat edildiğinde sadece malum konuda bilgili
olmanız değil, hayatınızın her safhasında hangi alan-
larda nerede nasıl işler yaptığınız önem arz etmekte-
dir. Nedense biz bu tip şeyleri dikkate almıyoruz.
36
Uğur KÖSE:Halk bilimi kitapları genellikle
tercüme edilirken birebir çevirmeye çalışılan akade-
misyenler tarafından ya yabancı kelimeler kullanılarak
ya da “uyduruk” diye tabir edebileceğimiz kelimeler
kullanılarak tercüme edildiğinden biz öğrenciler bu
kitapları anlamakta güçlük çekiyoruz. Hâlbuki bu
kavramların günlük konuşma dilindeki karşılıkları
kullanılsa veya konular daha kolay kavranacak şekilde
anlatılsa öğrenciler konuları daha rahat kavrayabilirl-
erdi. Bu durum nasıl aşılabilir?
Özkul ÇOBANOĞLU:Türkiye’de herkes
Erol Güngör gibi yazamaz ki. Rahmetli Prof. Dr.
Erol Güngör Hoca en çetrefilli meseleleri, en zor
teorileri basit bir Türkçeyle çok güzel ifade ediyor-
du. Dile getirdiğiniz mesele biraz bununla ilgili. Bir
teoriyi, o teoride geçen bütün kelimeleri bilseniz bile
anlamayabilirsiniz. Bunun için belli bir birikim ger-
ekir. İkinci olarak terimleri ister istemez ya metinde
geçtiği gibi orijinal bir şekilde muhafaza edeceksiniz,
ya da becerebildiğiniz kadar Türkçeleştireceksiniz.
Aynen aldığınızda dilinize bir manada ihanet etmiş
oluyorsunuz. Hele o kelime daha önce dilinize başka
bir nedenle girmişse ilk geldiğinde kazandığı anlama
rağmen yeni anlamını ifade etmek zorlaşıyor. Me-
sela “performans” kelimesi… Yeni bir terim mey-
dana getirmeye çalıştığınızda ise “uyduruk Türkçe”
diye nitelenen olay gerçekleşiveriyor. Aslında bu yol
yapılması gereken doğru yoldur. Lakin bu problemin
çok fazla çözümü yok. Aynen aldığınız terim pek de
fazla olmuyor. Mesela “folklor” kelimesi… Pavyon-
da çalışan bir kadın bile kendini folklor programı
yapıyor olarak görürken ben bir halk bilimi öğrencisi,
araştırmacısı, akademisyeni olarak böyle biriyle aynı
işi yapıyor görünmek istemem. “Folklor” daha çok
halk oyunları tabiriyle örtüşmüştür. Tabii ben folklor
kelimesini kullanmamaya gayret ediyorum. Amerikalı
halk bilimciler de aynı konudan (folklor konusun-
dan) şikâyetçi. Bazı ülkeler de bu tabirlerin yerine
sosyalistik tabirini kullanıyorlar ki ben de birkaç
çalışmamda aynen bu tabiri kullandım. Ama aynı an-
lama gelebilecek kelimeleri kullanırsak kastettiğimiz
konuyu anlatmakta zorlanabiliriz. Fakat bu durumu
dilbilimciler kadar da abartmamak lazım çünkü onlar
bütün terminolojiyi aktardılar ve bu terminoloji dil-
biliminde apayrı bir jargon oldu. Sadece dilbilimcile-
rin anlayabildiği, kullanabildiği bir dil haline geldi.
Aynı durum halkbilimciler için de geçerli. Mesela
“türkü” kelimesi geniş yığınlar tarafından çok farklı
algılanmıştır. Bu konuda çalışma yapan bütün aka-
demisyenlerin çalışmaları yanlış ya da eksik kalmış;
zorlamadan öteye geçememiştir. Bu yönüyle “türkü”

apayrı bir türdür. Bir bilimadamı gözüyle dışarıdan
algılanıp, verilerle adlandırılıp tahlil edilmesi gereken
bir kategoridir. Anlam yüklü terimlerle adlandırma
bir ihtiyaçtır. Buna katlanmak gerekir. Bilim zahmet
gerekiyorsa sabredip bunun için kafa yormak gerekir.
Anlam yüklü bu terimler tabii ki gündelik hayatta
kullanılmaz; dünyanın hiçbir ülkesinde felsefî ya da
bilimsel eserler sular seller gibi okunup ezberlenmez.
Ama Erol Güngör Bey’e gıpta ediyorum çünkü güzel
bir Türkçeyle, hoş bir üslupla bilimsel konuları anlat-
abildi.
Uğur KÖSE:Bu noktada belki öğrencilerin
duygularına tercüman olarak şikâyetlerimi dile ge-
tirdim fakat siz bizim haksız olduğumuzu ispat
ederek bu konuda da bizi tatmin ettiniz. Eserlerinizi
incelediğimiz kadarıyla batılı halk bilimcilerin çıkış
noktası olarak gösterdikleri “Homer” probleminin ye-
rine “Korkut Ata” ışığını önermekle beraber “kendi
başına varoluş” tezini ortaya atıyorsunuz. Bu konuda
bize detaylı bilgi verir misiniz?
Özkul ÇOBANOĞLU:Yeryüzünde saf bir
ırk olmadığı gibi saf bir kültür de yoktur. Kültürler
birbirleriyle pek çok unsur alış verişinde bulunurlar.
Yani kültürler sentezdir… Sadece yerleşikler kültür
ve medeniyet meydana getirebilirler. Binlerce yıldır
göçebe olmalarına, kültürlerini korumayı başaran
Türklerin birçok köklü medeniyetle etkileşime
girmesine rağmen asimile olmaması en az irtibat hal-
inde oldukları o kültürler kadar köklü ve karmaşık bir
kültürünün olduğuna, en az onlar kadar teknoloji ve
medeniyet mahsulleri meydana getirdiğini gösterir.
Türk kültür ve uygarlığının kendi başına oluştuğunu
düşünemeyiz -ki hakikat budur. Biz Güney Sibirya
Ormanları ve Altay Dağları arasından tüm dünyaya
yayılmış bir milletiz. Bizim uygarlığımızdan bah-
sedenler -başta bizim öğretmenlerimiz olmak üzere
ilköğretimde ve orta öğretimde- yeryüzünde metalin
ilk olarak kullanıldığı ilk üç merkezden birisinin Al-
taylar olduğundan bahsetmezler. Biz Türklerin de tarih
sahnesine Altayların eşiğinden geldiğimizden bahset-
mezler. Yeryüzünde metalin ilk olarak kullanıldığı üç
merkezden birinin Altaylar oluşu Türk uygarlığının
belki de en önemli dinamiklerinden biridir. Buna
bağlı olarak biz bir anda maden devrine geçerken
komşularımızın hala taş devrinde olduğunu söyleye-
biliriz. Bu arada çok büyük bir çağ farkı olduğunu
gösterir. Ve daha sonra demir küreselleşmesi bir had-
ise gerçekleşmiş ve Altay dağlarında yaşayan Türkler
bunun sayesinde etraflarındaki pek çok kavmi de
Türkleştirmişlerdir. Nitekim birçok Çin kaynağından
da çok erken dönemler itibaren Türklerle ilgili bilg-
37
RÖPORTAJ
ilere ulaşabiliyoruz. Bilindiği gibi Çinliler çekik gö-
zlü, orta boyludurlar. Bu kaynaklarda siyah ya da ela
gözlü, buğday tenli Türklerin yanı sıra sarışın, mavi
gözlü, uzun boylu Türklerin varlığından da bahsed-
erler. Aynı dili konuştuğu için onlar da Türk’türler.
Anlıyoruz ki dünyada gen havuzu en zengin mil-
letlerden birisi de Türklerdir. Çünkü başlangıçtan
itibaren –demir küreselleşmesiyle de birlikte- çok
büyük güç ve kuvvet kazanmışlardır. Türk kültürü bi-
raz da bu sebeple büyüdü ve güçlendi. Tarih içindeki
bazı hadiseler de bu durumu hep destekledi. Kurulan
büyük Türk imparatorluklarından Hun İmparatorluğu
bunların birincisidir. Bu imparatorluğun en büyük
hükümdarı Mete Han Türkleri birleştirmek gibi bir
amacının olmadığını Çin hükümdarına gönderdiği
bir mektupta açıkça belirtmiştir. Mektupta “Kore
yarımadasından Macaristan’a kadar olan yerlerde
yaşayan, yay çeken, ok atan, çadırda yaşayan, yurt-
ta yaşayan halkları birleştirdim” diyor. Bu nedenle
Türkler yeryüzünde sadece gen havuzu en zengin
millet değildir. Yaşadığı tecrübelerle kazandıkları
açısından ve çok zengin değişik kitlelerle sosyokültürel
ilişkilere girmesi açısından oldukça zenginleşmiştir.
Türk tarihini aydınlatmak bu açıdan pek çok kültür
tarihini aydınlatmaktan daha kolaydır. Evet, belki eli-
mizde yeterince yazılı kaynak yok ama o kadar çok
sözlü kaynak ve o denli farklı sosyokültürel sevi-
yede söylenegelen halk edebiyatı ürünü var ki yer-
inde bulamadığınız, kaybolduğunu zannettiğiniz bir
kısmı başka birinde bulabilirsiniz. Bunları bir araya
getirirseniz Türk kültür tarihinin en zengin kültür
tarihlerinden birisi olduğunu görebilirsiniz –ki ben
bunu bir halk bilimci olarak rahatlıkla söylüyorum.
Dolayısıyla bunları düşünerek ve bunlardan hareke-
tle kendimizi başkalarına göre dizayn etmek yerine
nelere sahip olduğumuzu tespit ederek ona göre ken-
dimizi tanımlamalı ve ortaya koymalıyız. İşte kendi
başına bağımsız bir varoluşu bu şekilde anlayıp izah
etmek bana daha doğru geliyor. Aksi takdirde birtakım
Batı kaynaklarından yola çıkarak Batılıların iki yüz
senedir bize yaptığı dayatmaları bilim zannedebili-
riz. Ve kendimizi onlara göre tanımlarız-ki bu doğru
değildir. Oryantalizmin basit tuzaklarıdır bunlar. Bu
tuzaklara düşmemeliyiz. Doğulu Batılı her halkbilim-
ci her fırsatta epik destanlarla uğraşmasının amacını
“Homer” sorununa bağlar. Batılı bir oryantalistin
Türk destanlarıyla ilgili yaptığı bir araştırmada da bu
ifadeyi görünce bunun ne kadar yanlış olduğunu bir
kez daha anladım. Ben de bu konuda bir kitap yazınca
“Benim sorunum Homer sorununu çözmek değil.”
dedim. –Gerçekten de benim böyle bir sorunum yok.-
Mensubu olduğum milletin kültürü içinde, profesy-
RÖPORTAJ
onel bir şekilde araştırdığım bu kültürün içinde epik
destan nedir? Nasıl ortaya çıkmıştır? Ne tür özel-
liklere sahiptir? Bugün hangi destan nerede yaşıyor,
hangileri ortadan kalktı?... Ben bunları merak ediyo-
rum. Dolayısıyla tüm bunları aydınlatacak en güzel
ışık “Korkut Ata” ışığıdır. Benim meselem Korkut
Ata ışığında Türk uygarlığını anlamak ve anlatmak-
tan ibarettir.
Uğur KÖSE:Yazdığınız kitaplarda bizim üni-
versite sıralarında bir destandan hikayeye geçiş ürünü
olarak gördüğümüz “Dede Korkut Hikayeleri”ni
destan kategorisinde ele aldığınızı gördük. Bunun te-
mel nedenleri nelerdir?
Özkul ÇOBANOĞLU:Bunun tabi iki sebebi
var. Bir tanesi Türk kültürünün özelliklerini çok gü-
zel gösteren bu metinlerin adına Dede Korkut Hi-
kayelerini denilen bu metinlerin meydana getirildiği
milli kültürün dinlendiği ve beslendiği kayıt yoktur
ortada. Bu büyük bir soru işaretidir. Öyle gözüküyor
ki bu hikayelerin bulunduğu kitaplar oluşan destan-
lar kitaplaştırılıp çoğaltılarak meydana getirilmiştir.
Biz bunun yazılmadan önceki halini düşünmüyoruz.
Acaba bu kitabın müellifi hülasasını mı yaptı?(özetini
mi çıkardı ? ) Bunu düşünmüyoruz.Bu hikayeler
bize çok ciddi bir destan silsilesini çağrıştırıyor. Bu
kitapların olduğuna dair tarihi kayıtlarda bu tezimizi
desteklemiyor. Fakat maalesef elimizde bugün böyle
bir kitap yok. Öte yandan çok daha küçük hacme
sahip “Oğuz Kağan Destanının Uygur varyantına
destan olarak adlandı. Mukayese bile edemeyecek
kadar ufak birkaç destanın karışımını ihtiva eden şu
destanı gibi destanlara da destan diyoruz. E müsade
edin de (gülüyor) bangır bangır alplerin ortaya çıktığı,
dövüştüğü, kahramanlıkların ortaya koyulduğu, Dede
Korkut Anlatıları’nı da Dede Korkut Destanları
olarak adlandıralım. Çünkü biliyorsunuz ki destan,
evet uzun metindir;ama ne kadar kısa olacağına dair
belli bir kaide de yok.
Uğur KÖSE:Madem Dede Korkut’tan
başladık konuşmaya Dede Korkutla alakalı bir soru
daha sorayım: bazı araştırmacılar Dede Korkut Hi-
kayelerindeki destana yakın ve halk hikayesine
yakın hikayelerden hareketle ve bu anlatılan halk
hikayeleriyle de mukayese ederek İslamiyetle bir-
likte Türk kadınının pasifize olduğu tezini savunuy-
orlar. Bu görüşe katılıyor musunuz? Katılıyor ya da
katılmıyorsanız neden?
Özkul ÇOBANOĞLU:Bu tabi anaerkil
kadının hakim olduğu dönemler ve daha sonra
erkeğin hakim olduğu dönemler teziyle ilgili. Aslına
bakarsanız bu konuda bir çarpıtma, daha doğrusu ce-
haletten kaynaklanan yakıştırma var bugün.Burada
38
anaerkil bir dönemin yaşanmışlığına bir bilimadamı
olarak inanıyorum. Zaten bununla alakalı da bir süre
önce bir makale yazdım. Türk mitolojisinde bunu
görebiliyorum çünkü. Anaerkil dönem ki bu dönemde
Tanrıça Umay ön plandadır. Gök Tanrı dini sağlıklı
bir erkek egemen yapıdan oluşmuştur.Ben bu ikisinin
ortasında bir de Ay döneminin olduğunu iddia ediyo-
rum. Anaerkil dönemle Ataerkil dönem yeryüzünde
bir iki küçük topluluk dışında hemen hemen bütün
toplulukların yaşadığı bir macera olarak kabul edili-
yor. Ama ben bu Ay dinini Umay dini ile GökTanrı
dini arasında düşünüyorum. Türk kültüründe genel bir
geçiş olmalı tarih öncesinde. Çünkü bunun da izleri-
ni takip edebiliyoruz. Mesela Altay dillerinden olan
Türkçeye en yakın dil olan Moğolca’da eril ve dişil
kavramlardan bahsedilir. Türkçenin titizlikle bunlar-
dan temizlendiğini görüyoruz.Bu temizlenme ciddi
çatışmaların sonucunda oluşmuş olabilir. Öte yan-
dan göçebe hayat tarzı ve yerleşiklik arasındaki farkı
bilmeyenler Türk kadınının durağanlaşmasını başka
şeylere bağlıyorlar. Göçebe yaşam tarzında kadını mu-
hafaza edemezsiniz. Siz belki de aıtnıza atlayıp 10km,
20km öteye giderken karınızı çadırda bırakacağınız
için yapacağınız en ufak bir fiziki müdahale ya da
zorlamada kadın binlerce attan bir tanesine atlayıp
başını alıp gidebilir. Dolayısıyla zorlayamazsınız. Or-
tam buna müsait değil. Öte yandan hayat tarzı... göçe-
be insan yağmur yağmıyorsa dua eder, yine yağmur
yağmıyorsa hayvanlarını alır daha otu bol olan ye-
rlere göç eder, gider. Ama toprağa yerleştiniz mi
bunu yapamazsınız. Bir kök saldınız mı yaylada in-
atla yağmur yağana kadar inandığınız dinin Tanrısına
dua etmek zorundasınız. İster Yahudi, ister putper-
est.. Hangi dinde olursanız olun, yerleşiğin öncelikli
ihtiyacıdır dua, o mutlaka dua etmek zorundadır. Ona
bağlıdır hayatı. Dolasıyla bu yapı içerisinde- bunu
dindar manasında söylemiyorum- yerleşikler daha
muhafazakar olur. Dünyanın her yerinde müslü-
man olmayıp başka dinlerden olduğu halde toprağa
yerleşik olanlar daha muhafazakardırlar. En küçük bir
şeyi hanımlarıyla ilişkilendirirler. Hanımlarına:”Sen
bunu yaptığın için Tanrı bize bunu vermiyor.” ya
da senin şuran göründüğü için Tanrı bize şunu ver-
miyor.” diyebilirler. Bu tip halk inanışları sadece bi-
zde yok. Bizim türk aydınları çok az okudukları için
bu tip batıl inançları sadece bize ait sanıyorlar. Ye-
ryüzünde bütün kültürlerde var bunlar. Dolayısıyla
bunları İslamiyet’e bağlamak doğru olmaz. En mod-
ern, çağdaş toplumlara baktığınızda onların da böyle
halk inanışlarının,batıl inançlarının,memoratlarının
,efsanelerinin var olduğunu görürsünüz. Ama bizim
aydınlar bu tip halk inanışlarından hareketle bizim

geri kalışımızı,ekonomik gerilemimizi bile bu halk
inanışlarına bağlıyorlar: “İşte onlar Ay’a gitti, biz hala meyip üçüncüsünün kabul etmesi üzerine üçücüsüyle
bunlara inanıyoruz.” diyorlar. Halbuki o Ay’a giden-
lerin de bu tip inanışları var. Ay’a gitme farklı şey, bu değişiyor. Buna bağlı olarak yeni girilen medeniyyet
inanışlar farklı şeydir. Batılı ne kadar çalişıyor? Sen
ne kadar çalışıyorsun? O işinde ne kadar ahlaklı? Sen
işinde ne kadar ahlaklısın? O hela temizlese de bunun-
la gurur duyuyor, Ay’a giden uzay aracında görev alsa
da bununla gurur duyuyor. Uzayda giden bir araçta
görev almışçasına gurur duyuyor yaptığı işten. Bizim
insanımız gerçekten yaptığı işten gurur duyuyor mu?
İşe girerken her tütlü rüşveti, torpili,karşılığında kaç
para alacağını biliyor. Ama ertesi gün işe girince -hele
bu devlet işiyse- bu kadar paraya bu kadar çalışma
deyip kestirip atıyor. Bu iş ahlakının olmadığını gös-
terir. İşte tam bu bağlamda yerleşikler dünyanın her
yerinde her dönemde mutaassıp ve muhafazakardırlar.
Buna bağlı olarak kadını ikinci plana itme, kadının
sosyal ve kültürel alanda daha az etkin olması or-
taya çıkmıştır. Bunu İslamiyet’e veya başka bir dine
bağlamak doğru değildir. Belki dinler o süeçte bi-
raz daha hızlandırıcı olabilirler ama temel, birinci
etken, dinamik değildirler. Türk hayatında toprağa
yerleşme ve İslamlaşma biraz da örtüştüğü için bu iki-
sini aynı şey zannediyorlar. Eğer toprağa yerleşirken
Hıristiyan da olsaydık aynı şey ortaya çıkacaktı. Ni-
tekim Yunanlılarda da erkek egemendir. Yeryüzünde
birkaç küçük kabile dışında bütün toplumlarda erkek
egemendir. Bugün birçok Batılı ülkede hakları için
mücadele ediyor. O bir yakıştırmadan ibarettir, doğru
değildir.
Uğur KÖSE: Epik destanların sadece milli
olan unsurları yansıtan değil aynı zamanda idhal olan
unsurları da dönüştürebilen transformatör gibi bir tür
olduğunu savunuyorsunuz. Bunun arka planındaki
sebepler nelerdir?
Özkul ÇOBANOĞLU: Mitler bir mille-
tin kendi kendini idrak ettiği zamanların ürünüdür.
Epik destanlar mitler kadar kötü değiller. Değişime,
dönüşüme daha açıklar ve dışarıdan gelen birtakım
fikirleri de o bünyeyle uyuşturarak ifade ederler,
diye düşünüyorum. Mesela Oğuz Kağan Destanı’nın
Türklerin İslamiyet’i kabul etmeden önceki dönemler-
inde kaydedilmiş ilk nüshasını veya Uygur varyantını
düşünün: Oğuz Kağan’ı orada Gök Tanrı’ya inanan
ve hayatını Gök Tanrı’ya hizmet etmek için geçiren,
destanın sonunda da vefat etmeden önce oğullarına
Gök Tanrı’ya olan borcunu ödediğini söyleyen bir
Oğuz Kağan görürsünüz. Reşüdüddin aktarmasına
baktığınızda ise Oğuz Kağan’ın müslümanlaşmış
olduğunu, amcalarının üç kızına evlenmek için müs-
39
RÖPORTAJ
lüman olmalarını şart koştuğunu, ilk ikisinin kabul et-
evlendiğini görürsünüz. Burada hem Oğuz Kağan
dairesinin birçok unsuru da destana yerleşiyor. Adeta
organ nakillerindeki doku uyuşmazlğı gibi tamamen
yabancı bir kavramı epik destanlar bir kültüre anlata-
mazlar. Onu yerli özelliklere bulayarak, yerlileştirerek,
o geleneksel halk felsefesine uyuşturarak anlatırlar.
İşte bu rolü de bir transformatör,değiştirici,dönüştür
ücü; dolayısıyla yerli felsefeyi, ulusal halk felsefesini
düşündüren bir özelliğe sahiptir epik destanlar.
Uğur KÖSE: Türk kültür ekolojisine mesup mil-
letlerin destanlarının da incelenmesini savunan
birisiniz. Bunun ne gibi faydaları olabilir?
Özkul ÇOBANOĞLU: Öncelikle bu soruyu
sorduğunuz için teşekkür ederim. Çünkü bu konu
ısrarla ve inatla benim üstünde durduğum bir konu-
dur. İngilizce’de Türk ve Türki olarak tercüme edilen
farklı iki kavram kullanılmaktadır. Benzer ayrımlar
birçok Batılı dilde de mevcuttur. Bu, oryantalistler-
in bize giydirmeye çalıştığı bir deli gömleğidir. Ana
dili Türkçe olan herkes Türk’tür. Ama Türk Dünyası
dediğimiz 20 milyon km²’lik alanda her milletin
ana dili Türkçe değil. Ama bununla beraber bu mil-
letler bu kültürler binlerce yıldır Türk kültüründen
pek çok aland etkilenmiş, Türk kültürünün etkisi-
yle adeta formatlanmıştır.Bunları Türk kültüründen
ayrı düşünmek mümkün değildir. Buhara Arapları,
Tacikler, Kürtler,Boşnaklar, Yunanlılar, Ruslar... İşte
binlerce yıldan beri Türk kültürünün etkisi altında ka-
lan milletler de Türki milletlerdir. Buna Türk kültür
ekolojisi dememin sebebi de bu. Bu ekolojik kültür
yapısı içerisinde asli unsur olarak yer alan bu mil-
letler hasmımız değil, hısmımızdır. Bu milletlerde-
ki karşılıklı kültürel alış-verişimiz ve onlardan
aldığımız veya bizden onlara geçmiş unsurları tespit
etmek, bunların bir kısmını büyütmek, daha modern
ve çağdaş imkanlarla insanımızın ve insanlığın eline
sunmak bizim haklı vazifelerimiz olmalıdır. Bu nok-
tada ırkçılığın bize bir faydası olmaz,zararı olur. Bi-
zim milletimiz yeryüzünde ırkçılığa en uzak millettir.
Az önce söylediğim gibi demir küreselleşmesine bağlı
olarak biz başlangıçtan itibaren gen havuzu en zengin
milletlerden biriyiz. Bu büyük bir zenginliğimizdir.
Binlerce yıldan beri bizi var eden, güçlü kılan bu
özelliğimizden niye vazgeçelim? Tam tersine bunu
güçlendirebildiğimiz kadar güçlendirelim. Yaşarken,
dedelerimizin yaptığı gibi, yaşatalım. Büyümenin
nin yolu budur. Büyümeyen küçülür. Biz büyüme
misali olan milletlerdeniz. Hatta daha da ileri gider-
ek size bir kanaatimi söyleyeyim: Biz tarihte demir
RÖPORTAJ
küreselleşmesi ve din değiştirme gibi kıta çapında
birkaç küreselleşmeden kârlı çıkan bir kaç milletten
biriyiz. Mevcut küreselleşmeyi de başarıyla tamam-
layabilecek 4-5 milletten birisi biziz. Yeter ki sahip
olduğumuz maddi ve manevi potansiyeli akla uygun
bir şekilde işleyebilelim. Mevcut güç kaynaklarımızı
ona göre seferber edelim. Evet milliyetçilik bir
yönüyle kutsal bile sayılabilir. Yeryüzü’nde illa bir
küreselleşme olacaksa ve tek bir millet kalacaksa bu-
nun Türk Milleti, tek bir dil kalacaksa bunun Türkçe
olmasını isterim. Dolayısıyla bu yolda yarışan mil-
letler arasında biz de yer almalıyız. Biz de hiçbir
zaman teslim olmamalıyız. Bu kadar imkana sahip-
ken teslim olmak çok ayıp bir şey. Bu konuda bu
benim öyle çok şoven ifadelerim değil. Düşünün
ki 14-15. yüzyılda Kaygusuz Abdal dedemiz de
benden çok farklı düşünmüyordu. Bilirsiniz hikay-
eyi: Tanrı Teala, Cebrail Aleyhisselama git Adem’e
söyle,Cennet’ten çıksın! der. Cebrail Aleyhisselam,
Hz. Adem’e Cennet’ten çıkmasını söyler. Hz. Adem
bunları duymazdan gelir. Cebrail Aleyhisselam tekrar
Tanrı Teala’nın yanına gittiğinde Tanrı Teala, Cebrail
Aleyhisselam’a:”Git O’na Türk Dili’nde söyle!” der.
Türk Dili’nde söyleyince Hz Adem çıkıp gider... De-
mek ki Hz. Adem Türk’tü.(gülüyor) Şaka bir yana
böyle telakkiler insanlık tarihinde her yerde olageldi.
Bizde niçin olmasın? Bunun neresi ayıp?
Uğur KÖSE: Günümüze baktığımızda Batı’da
sinemacılar ya da senaristler en olmadık konu ya da
hikayelerden devasa filmler ortaya çıkarırken biz bir-
çok destana sahip olmamıza rağmen başarılı eserler
ortaya koyamamaktayız. Bu konuda uygulama ko-
nusunda neler yapılabilir?
Özkul ÇOBANOĞLU: Bu konuda ki-
tap yazmış, uzman olduğunu düşünen biri olarak
Türk Dünyası epik destan geleneğinin dünyanın en
zengin epik destan geleneği olduğunu söyleyebil-
irim. Yüzlerce derlenmiş destan var. Ama ben da-
hil hiç kimse bu sayıyı tam olarak bilmiyor. Çünkü
hala kaydedilmemiş, yazıya geçmemiş destanlar var.
Ama bunlardan nasıl istifade etmeliyiz? Bu konu için
öncelikle modern ve çağdaş imkaları bilmek gerekli.
Şayet bir çizgi film yapacaksak bir tip oluşturup o
tipin etrafında epizotları, olay örgülerini ona göre
dizmeye dikkat etmeliyiz. Henüz Türk Dünyası Kah-
raman Kalıbı dediğimiz şey yapılmadı. Batı’da bun-
lar 150-200 yıl önce yapıldı. Değişik kahramanların
tipolojik özellikleri bir araya getirilerek ortak kah-
raman kalıbı oluşturmak gerekiyor. Bu konuda ci-
ddi bir çalışma henüz yapılmadı.Ben bu konuda
birkaç makale yazdım. Böyle bir araştırma çizgisi-
40
ni araştırmacılarımızın dikkatine sundum. Bir- iki
araştırmacı da bir şeyler yazdı ama öyle kaldı. Çünkü
bizim bilimadamlarımız bizim ünvanlı insanlarımız
kolayın peşindeler. Bütün Türk Dünyası’ndaki
destanlarımızı toplayıp bir araya getiren bir kahra-
man kalıbı yapmaya hiçbir babayiğit talip olmuyor.
En gelişmiş halk bilimi teorisi performans teoridir.
Bunu Türk Halk Bilimi’nde ilk uygulayan kişi benim.
Türkiye’de tanınmasında da önemli katkılarım var.
Ama bugün Türkiye’deki birçok halkbilimci perfor-
mans teoriye perest oldular. Metin merkezli kuram-
lara burun kıvırıyorlar. Hatta bunlardan bazıları tere-
ciye tere satmak babında bana performans teorinin
faziletlerinden bahsediyor.Ama ben ısrarla ve inatla
bütün bu kuramların,bakış açılarının Türk Halk Bil-
imcileri tarafından bilinmesi gerektiğini iddia edi-
yorum.Bunlardan herhangi birinin uzmanı olmaktan
uzak durmamız gerektiğini her zaman öğrencilerime
anlatıyorum.Bunlar bir sıhhi tesisatçının elindeki alet
çantası gibidir.Yöntemler,modeller,kuramlar düşünce
aletleridir.Öyle bir şeyle karşılaşırsınız ki İngliz
anahtarı kullanmanız gerekir.Bazen de kargaburun
kullanmanız gerekir.Tıpkı bunun gibi bir yerde mo-
tife doğru bir tahlil yapmanız gerekir.Bir başka ye-
rde icraya,performansa göre bir tahlil yapmanız ger-
ekir.Bir başka yerde performa,icraciye göre bir tahlil
yapmanız gerekir.Bunların hepsini bileceksiniz,tanıy
acaksınız,yeri geldiğinde kullanacaksınız.Alpler mo-
tifinde metin merkezinde ortaya konulmuş çıkarılmış
süper bir entellektüel araç-gereçtir.Herhangi bir mo-
tifi merak ediyorsanız araya bakıp bulabilirsiniz.Ama
Türkiye Türklerinin bile motifindeki hazırlanmış
değil Türkiye Türklerindeki motifi hazırlanacak,bütün
Türk Dünyasının motifindeki hazırlanacak.Halk Bil-
imcilerin çok rahatlıkla kullanabileceği bir araç-gereç
haline gelecek.Bundan rahatlıkla yaralanabilirsiniz
artık.ama buna çalşmalarınızda kullanırsanız orda
Türk kahraman kalıbının özeliklerini görmek müm-
kün olabilir.Ondan çok rahatlıkla filmler üretmek
mümkün olabilr.Türk Dünyasında ortak bir kahra-
man motifi oluşturulabilirse bu filmler daha çok
benimsenip izlenebilir.Ama elimizde böyle derinlik
ölçecek araç gereçten bile mahrumuz.Kimse buna
talip olmuyor.Çünkü bu zor iş.Bu ülkeyi bu milleti
yaşatma azminde insanlarsak,yarınlarda daha güçlü
kalma derdinde olan insanlarsak... Önce herşeyin ko-
lay olmadığını idrak etmeliyiz.Hayatta zor şeylerinde
olduğunu,zor şeylere talip olmanın hayatın gerçekler-
inden olduğunu bilmeliyiz.Aksi halde Batılıların bizi
yönlendirmelerinden hiçbir zaman kurtulamayız.
Böyle zor şeylere talip olursak ve böyle ciddi,derin
eserler verirsek ancak bizim uygarlığımız,bizim kül-

türümüz daha fazla güçlenerek devam eder,yarınlarda
insanlığın içine düşeceği birtakım durumlardan
kurtulmasının önünü açabilir.Zor işlere talip olmalıyız.
Zor,ciddi,derin eserler vermeliyiz.Şu ana benim eserl-
erim dahi Türkiye’de ve Türk Dünyası’nda halk bilimi
alanında ciddi anlamda bir tane bile eser yoktur.Ben
Halk Bilimi yöntemleri ve kuramlarıyla ilgili kitabımı
hazırlarken böyle bir kitap hazırlamaya yönelik Dünya
Halk Bilimi çalışmaları tarihi atlı bi akademik kitap
tasarlarken aslında bu düşünce araç ve gereçler nasıl
ortaya çıkıyor? ‘’Nasıl gelişiyor?’’u anlatabilmeyi ve
insanımızın bunu anlayıp benzer araç ve gereçler mey-
dana getirme sürecini başlatmayı hayal etmiştim.Ama
henüz bu süreç başlamış değil.Çünkü insanlar bunu
ezberleme derdinde.Ezberleyip nakletmekle bu iş bit-
ti diye düşünülüyor.Ezberleyip nakletmek öğrenmek
değildir!Yani halk bilimi hafızları bu işi çözemez.Ni-
tekim fizik hafızları da hiç bir şeyi çözemezler.Yani o
yaratıcı düşünceyi harekete geçirmek esastır.Ama bu
noktada bana yeterli kıpırdanma olmadı gibi geliyor.
Enes İLHAN:Memoratlarla ilgili çalışmalarınız
mevcut.Peki sizce memoratlar hakında bundan sonra
nasıl çalışmalar yapılabilir?Sizin izlediğiniz yöntem-
ler nelerdir?
Özkul ÇOBANOĞLU:Ben Hacettepe üni-
versitesinde asistan olduğum günden beri halk
bilimine giriğ derler veriyorum.Yine çalıştığım
Boğaziçi,Kosova’da Piriştina,Kırım devlet
üniversitesi,Moğol devlet üniversitesi gibi üni-
versitelerde mutlaka halk bilimine giriş deri ver-
dim.Biliyorsunuz bu dersin gereği halk bilimi alan
araştırmasını öğretmek ve uygulatmaktır.Öncelikle
bu tür ödevleri derlettirirken pek çok malzeme der-
lettim ve derletmeye devam ediyorum.Ben bu ödev-
leri bazen üç ay,bazen beş ay sorguladım.Benim
Amerika’da İndiana üniversitesi’nde öğrendiğim en
önemli şeylerden bir tanesi öğrenci ödevlerinin bir
kıymete haiz olduğudur.O ödevlerin kaldırılıp çöpe
atılmadığını daha orada bulunduğum ilk ay içinde
öğrendim.Bunların derlenip,toplanıp,sistematik bir
şekilde arşivlenip arşive konulduğunu öğrenince
küçük dilimi yuttum desem yeridir.Türkiye’de koca
koca hocaların yaptığımız ödevleri derleyip toplayıp
çöpe attığına çok şahit olmuştum.Biz onlar kadar
zendin değiliz,fazla kaynağımız yok.Dolayısıyla bu
öğrenci ödevleri önemli.Öğrencinin ödevlerini kendi-
mize mal etmeden ödevleri kaynak olarak kullanabili-
riz.Onun tarafından derlendiğini bilimsel etiğe uygun
bir şekilde belirterek...Bu yolla yaptığım en doğru
işlerden biri olduğunu düşünyorum memoratları der-
41
RÖPORTAJ
letme işinin.Çünkü on küsür yılda bin iki yüz öğrenci
onar kişiyle konuşmuş olsa 12000 kişi... ki bunların
çoğunun 20-25 kişiyle konuştuğunun düşünürseniz
Hakkari’den Edirne’ye Türkiye’nin dört bir tarafından
ne kadar insana ulaşmışlardır kim bilir?Bir kere mem-
oratlar öyle çok kolay bir şekilde araştırılacak bir tür
değildir biliyorsunuz. Bir genç kızın başından geçen
bir olayı anlatması kolay değildir. Toplum ona hemen
deli damgası vurur, kızın talipleri eksilir.kızın başına
bir yığın hal gelir.Dolayısıyla kolay anlatılan bir konu
değil. Bu nedenle aile dışından birinin bunu öğrenmesi
çok zor. Fakat aile içinden biri olan bir öğrencimiz
gittiğinde ona çok daha rahatlıkla bunu anlatabilir. Bu
cephesiyle düşündüğümüzde o memoratları derletme-
kle müthiş ve muhteşem bir iş yaptım ben aslında. Yani
bunu kendim yapmaya kalksaydım herhalde bin yıl
falan yaşasam ancak o kadar değerli bir kitap yazabil-
irdim. Para olarak da,mübalağa etmiyorum,5-6 tiri-
lyon liradan aşağı düşmezdi. Düşünün ben bu memo-
ratlar sayesinde hem öğrecilere ödev yaptırdım, hem
millete 5-6 tirilyonluk katkıda bulundum hem de bin
yıllık bir zamanı 10 yıla indirdim. Bu öğrenci ödev-
lerini önemsiyorum. Diğer akedemisyen arkadaşlar
da böyle davransın istiyorum.Ödevler öğrencilere
bir şeyler kazandırsın, aynı zamanda ciddi ve kaliteli
yapılan öğrenci ödevleriyle de milletimiz bir şeyler
kazansın. Üstadımız,duayenimiz M.Fuat Köprülü de
böyle söylüyor. ‘’Her Türkiyat talebesi birer kum
tanesi getirsin. Bir muazzam abide ancak böyle or-
taya çıkar.’’der. Bu doğrudur. Memoratlar da bunun
bir örneğidir. Neler ortaya çıktı? Öncelikle ben bu
işe başlarken korkuyordum. Türkiye’de bizim bazı
aydınlarımızın halk inanışlarına nasıl baktığını bilyor-
dum. Memoratlara, efsanelere bizim geri kalmamızın
sebepleri olarak bakıyorlardı. Ben bu yüzden yaptığım
bütün çalışmalarda Batılı kaynakları göstermeye özen
gösterdim. Bakın bütün dünya bunu yapıyor. Ben de
ona göre bunları yapıyorum. Ama korktuğum başıma
gelmedi. Nihayet kıymeti anlaşıldı. Hatta büyük so-
syalpsikologlar bundan istifade etmeye başladılar.
Dolayısıyla attığım okun hedefine ulaşmış olmasından
inanılmaz bir haz ve mutluluk duydum.
Enes İLHAN:Son olarak toparlayıcı bir soru
soracak olursak dünyadaki halk ilimi çalışmalarıyla
kıyasladığınızda ülkemizde halk bilimi çalımaları
yeterli düzeyde mi?
Özkul ÇOBANOĞLU:Kesinlikle yeterli
değil!Eğer yeterli olsa,eğer Türkiye’de halk bilimi
çalışmaları olması gerekenin yarısına varmış olsa
Türkiye’nin pek çok sosyal ve kültürel probleminin
çözülmüş olması gerekirdi.Türkiye’nin mevcut so-
RÖPORTAJ

syal ve kültürel problemlerini çözmek bir yana yeni kurulmuştur.O dernek etrafında toplanan bu bilim
sosyal ve kültürel problemler ortaya çıkıyor.Maalesef dalına ilgi duyanlar çalışarak,yaygınlaştırarak bu
çalışmaların sağlam bir şekilde ilerlediğini söyleye- güne getirdiler.O dernekler hala orada yaygın.Bizde
meyiz.Mesela İstanbul’u düşünün İstanbul’un nü- hiçbir bilim dalına ait böyle 120 yıllık,100 yıllık,80
fusu 15 milyon.Burada kaç kişi halk bilimi derlemesi yıllık dernek yok.Meslektaşlık dernekleri...Yanlış
yapıyor?Neredeyse hiç!Oysa halk bilimciler sadece anlamayın,küçümsemek için söylemiyorum ama
İstanbul’u çalışsa Türkiye ‘deki halk bilimi konusunda İstanbul’da yaşıyan büfecilerin ve kahvecilerin bile
çok ciddi bir fikre sahip olabilirler.Ama Türkiye’nin meslektaşlık odaları var.Fakat İstanbul’da yaşayan
her yerini çalışıp daİstanbul’u çalışmasak Türk Halk Türkologların,Halk bilimcilerin bir derneği yok.
Bilimi çalışmalarında çok büyük bir yedik ve eksik Dernek kurulduğunda da herkes kendi ideolojisine
ortaya çıkar.Ama bizim halk bilimcilerimizin yer göre gruplaşıyor.Onlar meslektaşlık derneği
yüzünde kullanım tarihi çoktan geçmiş telakkisine değildir.Türkiye’de Türkolojiden ekmek yiyen 3
göre İstanbul’da halk yoktur.İstanbul’da halk olur bin akademisyen var.Bunları öğretmenlerle birlikte
mu? Onlar hala halkı okuma yazma bilmeyen,kırsal düşündüğümüzde daha korkunç bir rakam ortaya
kesimde yaşayan,sosyokültürel hayattan olabildiğince çıkıyor.Ama bugün Türk Dili ve Edebiyatı ya da
uzak,ekonomik olarak toplumun düşük bir kesimi Türkoloji derneği yok.Düşünün ki bu ülkede özel üni-
olarak düşünüyorlar.Dolayısıyla halkı Anadolu’da dağ versiteler açılsın orada Türk Dili ve Edebiyatı bölümü
başlarında arıyorlar.Bu toplumun en marjinal olarak olmasın.Fransa’da bir üniverside açıldığını ve orada
düşünülen kesimi kimler? Mankenler.Mankenleri bir Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünün olmadığını
halk bilimci çok kolay bir şekilde inceleyebilir.Skan- düşünebiliyor musunuz? Amerika’da bir üniverside
dallarda klasikleşerek tekrar eden motifler üzerine açıldığını ve orada İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünün
makaleler yazılabilir.İlerisini siz düşünün! Dolayısıyla olmadığını düşünebiliyor musunuz? Düşünemezsiniz.
İstanbul halka kültürünün derlenmesi çok önemlidir. Ama ülkemizde bunun bir sürü örneği var.Çünkü bu
Ve sırf bu derleme üzerine bir enstitü kurulması ger- insanlar bu ülkeden kazandıklarını ülke insanına ver-
ekmektedir.Bu o kadar önemlidir ki... Anadolu’dan mekten uzak insanlardır.
ve Rumeli’den milyonlarca insan buraya geliyor ve
geleneklerini muhafaza etmeye çalışıyor.Ama bunu Uğur KÖSE: Bize bu güzel röportaj
pek de başaramadıkları ve birbirinden etkilendikleri için zaman ayırdığınızdan dolayı teşekkür ederiz.
için yeni formlar ve ara formlar ortaya çıkıyor.Burada Özkul ÇOBANOĞLU: Rica ederim...
yapılması gereken bu hyeni formların derlenerek gü-
zel televizyon dizileriyle topluma yaygınlaştırmaktır.
Bu tarz çözüm yollarının yaygınlığını sağlamaktır.
İşte halk biliminin bunu saf bir dil araştırması akade-
mik anlamda çalışması bir de uygulamalı halk bilimi
olarak toplumun istifadesine sunması gerekir.
Ama biz bunları bugün sadece hayal edebiliyoruz.
Fakat ben ümitliyim.Çok yakın bir gelecekte halk
bilimi gelişme kaydedebilir.Türkiye’de özel üniver-
siteler çoğalyor,rekabet artıyor.Unesco da halk bil-
imini önemli bir maddesi haline getirdi.Son yıllarda
bir kaç tane sözleşme imzalandı.Gayri-maddi,kültürel
usurları muhafaza etme,derleme,aktarma sözleşmeleri
imzalandı.Bu yolla halk bilimi uluslar arası
anlaşmaların konusunu oluşturmaya başladı.Devlet
resmi olan halk bilimine eğilme ihtiyacı hissedecek.
Ama devletten önce aydınlar özellikle de halk bilim-
ciler bunu daha iyi idrak ederek,kendilerini daha iyi
donatarak ve ortak meslektaşlık dernekleri kurarak
bu işe eğilmelidir.Bu önemlidir.Batıda sosyal bilim-
lerinin ileri olduğu bütün ülkelerde,üniversitelerde
bilim dalları yer almasdan önce onula ilgili bir dernek

42