R - Modern Mantık I PDF

MODERN MANTIK I
FELSEFE LSANS PROGRAMI
PROF. DR. AFAK URAL
STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES
STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

FELSEFE LSANS PROGRAMI
MODERN MANTIK I
PROF. DR. AFAK URAL
NSZ
Modern Mantk I dersinde temel mantk ilemleri aklanp, gnmzde kullanlan
geerlilik ve tutarllk denetleme yntemleri anlatlacaktr. Ayrca konunun daha iyi
anlalabilmesi iin rnekler verilmitir.
NDEKLER
NSZ ..................................................................................................................................1
NDEKLER ......................................................................................................................2
YAZAR NOTU ......................................................................................................................3
1. DORULUK DEER VE DORULUK DEER TABLOSU ........................................4
2. NERMELERN GEERLLK-TUTARLILIK VE ZDELNN DORULUK
TABLOSU YNTEMYLE DENETLENMES ...................................................................19
3. GEERLLK-TUTARLILIK VE ZDELN DORULUK TABLOSU
YNTEMYLE DENETLENMES ..................................................................................... 36
4. QUINE YNTEMYLE GEERLLK VE TUTARLILIIN DENETLENMES ...........53
5. SAMAYA NDRGEME .............................................................................................. 72
6. TAM NORMAL BME NDRGEME I .................................................................... 88
7. TAM NORMAL BME NDRGEME II ................................................................. 103
8. LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU I ................................................................. 117
9. LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU II ................................................................ 131
9.1. Lukasiewicz- Tarski Notasyonunda Verilmi Bir fadenin Parantezli Hle Getirilmesi. 137
10. LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU III ............................................................. 144
10.1. Lukasiewicz- Tarski Notasyonunda Verilmi Bir Doruluk Deerinin Bulunmas...... 150
11. BADAMAZLIK EKLEM ....................................................................................... 158
12. BADAMAZLIK EKLEM VE LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU YARDIMI
LE GEERLLK DENETLENMES ............................................................................... 170
13. OK DEERL MANTIK I ......................................................................................... 181
14. OK DEERL MANTIK II ........................................................................................ 191
KAYNAKA ..................................................................................................................... 202
YAZAR NOTU
Modern Mantk I dersinde incelenecek baz balklar unlardr:
a) Doruluk deeri ve doruluk deeri tablosu
b) nermelerin geerlilik-tutarllk ve zdeliinin doruluk tablosu yntemiyle
denetlenmesi
c) Geerlilik-tutarllk ve zdeliin doruluk tablosu yntemiyle denetlenmesi
d) Qune yntemiyle geerlilik ve tutarllk denetlenmesi
e) Samaya indirgeme
f) Tam normal biime indirgeme
g) Lukasiewicz- tarski notasyonu
h) Badamazlk eklemi
i) Badamazlk eklemi ve lukasiewicz- tarski notasyonu yardm ile geerliliin
denetlenmesi
j) ok deerli mantk
1. DORULUK DEER VE DORULUK DEER TABLOSU
Bu Blmde Neler reneceiz?

lk blmde nermeler mantnn klasik mantktan farklar, doruluk deeri, doruluk
deer tablolar, nerme, nerme eklemleri hakknda bilgi verilecektir.
Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

1) nermeler mantnn klasik mantktan farklar nelerdir?
2) Doruluk deeri nedir?
Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri
Konu
Kazanm
Doruluk deeri ve doruluk

deeri tablosu hakknda
Doruluk deeri ve doruluk
temel bilgileri renir.
deeri tablosu
Kazanmn nasl elde

edilecei veya
gelitirilecei
Altrma
Anahtar Kavramlar
nermeler mant
Klasik mantk
Doruluk deeri
Doruluk deer tablolar
nerme
nerme eklemleri
Giri
Klasik mantn mantksal dne bakn, nermelere bakyla ilikilendirmek,
hatta snrlamak mmkndr. nermeler aras ilikiler bile yine nermelerin sahip olduu
zellikler asndan incelenir.
Nitekim bir karm, rnein bir kyas, ncl konumundaki nermelerin tmellii,
tikellii, olumlu ve olumsuz olmasna bal olarak ele alnr; hatta bir karmn geerlilii de
yine nermelerin bu drt zellii erevesinde tanmlanr. Ksaca klasik mantk asndan
doru dncenin tanmlanmasnda, doru dncenin kurallarnn ortaya konulmasnda ve
denetlenmesinde hep nermelerin tad zellikler dikkate alnr.
1. DORULUK DEER VE DORULUK DEER TABLOSU

Klasik mantk asndan nermeler, SaP, SeP, SP, SoP olmak zere drde ayrlrlar.
Akl yrtme kurallar da byk lde bu nermelerden edeeri dier bir nermeye veya
nermelere gei kurallarnn tespiti ile snrldr. Dolaysyla da klasik mantkta ama,
nermelerin sahip olduklar zellikleri sembolik bir dil ile ifade etme ve bu semboller arasna
yaplabilecek ilemleri incelemektir. Bu sayede karm kurallar, yani doru akl yrtme
kurallar ortaya konulur.
Doru akl yrtme kurallarn ortaya koymak, mantksal dnn ifade edilmesine
ve denetlenmesine olanak verir. Bu denetleme, sembolik bir dil yani yapay bir dil kullanld
takdirde, bir hesap ilemi olarak gerekletirilebilir.
Burada anahtar kelime sembolik dildir. nk her sembolik dil yeni bir mantk
demektir; her sembolik dil yeni denetleme yntemi ve karmlarn farkl bir ekilde ifade
edilebilmesi demektir.
Modern mantk, zellikle kulland sembolik dil asndan klasik mantktan ayrlr ve
ayn zamanda bu sayede bize yeni olanaklar sunar. Nitekim klasik mantn temel
yaptalarndan olan nermeler, modern mantkta ok farkl bir adan tanmlanm ve farkl
olarak sembolletirilmitir ama daha da nemlisi, nerme eklemlerinin bu yeni mantk
sisteminde dikkate alnm olmasdr. Yukardaki ksa aklamalardan kolayca tahmin
edilebilecei gibi, nerme eklemlerinin de sembolletirilmeye dhil edilmesi, bize yeni
olanaklar sunacaktr. Bu yeni sembolik sistem, mantksal dnn yani doru akl
yrtmenin ifadesinde ve denetlenmesinde bizi daha da ileriye gtrecektir.
Bu adan baktmzda, her sembolik sistemi yeni bir dil olarak dnrsek, her yeni
dilin bize yeni olanaklar sunmas artc gelmemelidir. Bu olanaklarn banda, yeni dilin
bize yeni karmlarn denetlenmesine olanak vermesi gelecektir. Sonuta mantk bilimi
sayesinde, yani yeni yapay diller kullanarak doru dncenin denetlenebilirlik snrlar da
geniletilecektir.
Bu aklamalar nda mantk denilince, yapay bir dil kurmay ve bu dil araclyla
yeni kurallar tanmlamay dnebiliriz. Bu da bize, akl yrtme ileminin denetlenmesinde,
yeni olanaklar sunacaktr. Mantn bu zellii, onun kural koyan bir bilim (yani normatif bir
bilim) olmasnn da gerekesidir.
Modern mantk olarak bilinen ve Aristoteles mantna yaklak 2500 yl sonra
eklenen bu yapay dili, salad farkl olanaklar asndan deerlendirmek yerinde olacaktr.
Yani modern mantk, Aristo mantndan sonra gelen daha ileri dzeyde bir sistem olmann
tesinde birtakm zellikler tamaktadr. Bu dil sayesinde, sadece mantksal dnn
ifadesi ve denetlenmesinin daha geni apl yaplabilmesi mmkn hle gelmekle kalmam,
bu sembolik sistem hem konuma dilinin analizinin yaplmasna olanak vermi hem de
teknolojide uygulama alanlar bulmutur. Btn bu gelimelerin gerekletirilmesinde en
nemli rol, hi phesiz nerme eklemlerinin sembolletirilmesidir.
10
Modern mantkta bir nerme p, q, r, s, t gibi harflerle gsterilir. Bir nermenin

deillemesi ise ~ eklindeki sembolle ifade edilir. Bu durumda
p
D
Y
deeri alnrsa
~p
Y
D
olacaktr.
Sembolik mantk, modern mantk veya matematiksel mantk olarak bilinen sistemde
nerme eklemleri ve iin , veya iin , ise iin , ancak ve ancak eklemi
iin sembolleri kullanlr.
Bir nerme, bilindii gibi bir zne ve bir yklemden oluur. Bylece yarg ortaya
kar; yani nermenin yklemi, zne konumundaki terimin ifade ettii nesne hakknda (bu
yarg erevesinde) bir doruluk deeri tayan bilgi verir.
Herhangi iki nerme bir nerme eklemiyle bir araya getirilir. Bu durumda, nerme
eklerinin zelliine bal olarak ortaya yeni bir bilgi koyma olana elde edilir. Bu yeni bilgi,
kullanlan nerme ekleminin zelliine bal olacaktr. Nitekim Kalem masann
zerindedir. ve Defter masann zerindedir. gibi iki nerme bize iki farkl bilgi verir. Fakat
bu iki nermeyi ve eklemiyle birbirine balarsak ortaya yeni bir bilgi koyarz. Yani:
Kalem ve defter masann zerindedir.I
Demekle bu iki nesnenin ayn anda ayn yerde bulunduunu ifade etmi oluruz. Buna
karlk,
Kalem veya defter masann zerindedir. II
Dersek, bu sefer (I) nolu ifadeden farkl bir ey sylemi oluruz. Bu yeni durumda iki
nesneden ( kalem ve defter) birisinin veya her ikisinin birden masann zerinde olmas
ifade etmi oluruz. Fakat
Defter masann zerinde ise kalem de masann zerindedir.III
11
Dediimizde, bir nesnenin (veya olgunun) varlnn bir baka nesneye (veya olguya)
bal olduunu, yani birisinin dierini bir koul olarak ierdii bilgisi vermi oluruz. Eer,
Defter masann zerindedir ancak ve ancak kalem de masann zerindedir.
IV
Dersek, sz konusu iki nerme arasnda karlkl bir koul ilikisinin bulunduunu
bildirmi oluruz.
Dikkat edilirse bu IV nolu durum, iki eyin birbirine karlkl olarak bal olduunu
anlatmamza olanak vermektedir.
Grld gibi herhangi iki nermenin birbirinden bamsz olarak dile getirdii bilgi,
nerme eklemleri sayesinde yeni ve dierinden farkl olan bir hle dnmtr. Bu yeni
bilgi, nerme eklemleri sayesinde elde edilmitir. te bu yeni bilgiyi ifade etmek ve buradan
hareketle (yani akl yrtme yoluyla) yeni sonulara ulamann yolu da alm olmaktadr.
Bu yeni yolda ilerleyebilmek iin elimizde gvenilir bir aracmz vardr: Bunlar, modern
mantn sunduu olanaklardr. Modern mantk, yukarda da iaret edildii gibi, yeni bir
formel sistem olarak bu olana bize vermektedir.
imdi yaplmas gereken ey, bu formel dili kurmaktr.
Bir p nermesi tek bana D ve Y deeri alrken, p ve q nermeleri birlikte:
p
Deerlerini alacaktr. Bu iki nerme arasnda yukarda I, II, III ve IV nolu ifadeler
erevesinde tanmlanan ifade edilen bilgi, aadaki tablo araclyla yle ifade edilir:
P
pq
pq
pq
pq
D
12
Dikkat edilirse pq ifadesi, birlikte doru olma durumunu anlatt iin p ve q

nermelerinin beraberce doru olmalar durumunda sonu doru olmaktadr. Nitekim (pq )
ifadesinin doruluk deeri sadece ilk satrda doru deeri almaktadr. Dier satrlarda ise
yanl deeri almaktadr. Sonu D, Y, Y, Y eklinde sralanmtr.
p veya q ifadesi ise p ve q nermeleri arasnda alternatif bir ilikiyi dile getirmekte,
dolaysyla da srasyla D, D, D, Y deerlerini almaktadr. Yani (pq ) ifadesinin doru deeri
almas, p ve q nermelerinin birisinin doru olmasyla gereklemektedir.
se ekleminin zellii, iki nerme (ve dolaysyla bu nermelerle ifade edilen iki
olgu) arasnda bir koul ilikisi kurmasdr. Dier bir ifadeyle eer biz bu q nermesinin
doruluunun p nermesine bal olduunu ifade etmek istersek ise eklemini kullanrz.
Nitekim Yamur yaarsa sokaklar slanr. dediimizde, yamurun yapmasnn sokaklarn
slanmasn saladn ise eklemiyle dile getiririz. Bu durumda, p nermesi doru ise, fakat
q nermesi yanl ise, bu istenilen koul salanmamtr. Yani, yamur yad hlde sokaklar
slanmam ise, sonu balang koulunun uyulmam olmaktadr. Nitekim doruluk
tablosuna baktmzda, pnin doru, qnun yanl olduu zaman sonu da yanl olmaktadr.
Yani:
DY=Y
Deeri elde edilmitir. p ve qnun dier deerleri, yani
D, D; Y, D; Y, Y
Deer iftleri D sonu verir.
Karlkl koul ilikisi ise p ve qnun birlikte doru veya birlikte yanl olmasyla
doru deeri alr.
Yani,
DD= D
ve
Y Y= D
eklinde bir doruluk deeri bulunur. Bunun dnda kalan klarda, yani DY=Y ve
YD= Y olmaktadr.
Bu aklamalara dikkat edilirse, sembolik yani formel yani ieriksiz bir dilin kurulmu
olduunu gstermektedir. Artk, nermelerin ieriine bal kalmadan aralarndaki ilikileri
formel bir dile aktararak bir karm denetleme olanan elde edebiliriz.
13
Eer arkadam grrsem, sinemaya gideceim ve eer sinemaya gitmezsem

arkadam grmeyeceim. Sinemaya gitmedim. O hlde, Arkadam grdm m?
eklinde bir soru sorsak, bu ncllere gre nasl karar verebiliriz?
Bu rnek belki kolayca cevaplandrabileceimiz bir soru gibi alglanabilir. Fakat bu
basit rnek de bile aslnda ncllerle sonu arasnda kurulacak ilikinin doruluundan emin
olamayz. Kald ki ncllerin says ikiden fazla olabilir ve eklemler de nermeler arasnda ilk
bakta anlayamayacamz derecede karmak ilikilerin kurulmasna olanak verir. te byle
bir durumda kanlmaz olarak formel bir ileme ihtiya duyulacaktr.
Dier bir ifadeyle ncllerin ve nclleri oluturan nermelerin says arttka, bu
koullar altnda onlarn arasnda kurulacak ilikiler de karmak bir hl alacaktr. Byle bir
durumda ncller ile sonu arasnda konuma dili erevesinde emin olabileceimiz anlaml
bir iliki kurmak ve onu denetlemek imknsz hle gelecektir.
14
Bu Blmde Ne rendik zeti

Bu blmde nermeler mantnn klasik mantktan farklar, doruluk deeri,
doruluk deer tablolar, nerme, nerme eklemleri hakknda bilgi verilmitir.
15
Blm Sorular
1) Aada verilenlerden hangisi bilginin zelliklerindendir?
a) Sadece tek bir tr bilgi vardr.
b) Bilginin kayna sadece akldr.
c) Bilgi, suje ile obje arasndaki ilikiden doar.
d) Bilginin oluabilmesi iin yalnzca nesneye ihtiya vardr.
e) Bilginin oluabilmesi iin yalnzca zneye ihtiya vardr.
2) Felsefi bilgi ve bilimsel bilgi ile ilgili aada
dorudur?
verilenlerden
a) Bilimsel bilgi insana ilikin verilerin; felsefi bilgi doaya

btndr.
ilikin
hangisi
verilerin
b) Bilimsel bilgi de felsefi bilgi de yorumdan yoruma deimez.

c) Bilimsel bilginin yntemi tmevarm, felsefi bilginin ise tmden gelimdir.
d) Felsefi bilgi olmadan da bilimsel bilgi olur.
e) Bilimsel bilgiler, sadece belirli artlar altnda gerekleen eyler zerinedirler ancak
felsefi bilgiler daha genel bir alana yneliktirler.
3) Aadaki klarda verilen cmlelerden hangisi bir tanm cmlesidir?
a) Kltrler aras geilerde, kltrel oklar yaanabilir.
b) Kltr, sanat, bilim ve felsefe vb. insan etkinliklerinin tamamdr.
c) Kltr dzeyinin ykselmesi iin eitim gereklidir.
d) Kltr retebilmesi, insan dier canllardan ayran yegne zelliktir.
e) Farkl kltrler, farkl yaam tarzlarndan kaynaklanr.
4. Bir filozof aadaki sorulardan hangisini sorar?
a) Sanat nedir?
b) Sanatnn yaam biimi nasldr?
c) Ik nedir?
16
d) ldkten sonra bizi nasl bir yaam bekler?

e) Filozofa yakan yaam nasl olmaldr?
5. Aadakilerden hangisi philosophia szcnn anlamlarndan biridir?
a) zgn dnme kabiliyeti
b) Bilimsel almalar yapma sevgisi
c) Yaklak doru bilgiye ulama arzusu
d) Bilgelik sevgisi
e) Felsefe eitimini para karl veren kii
6. Filozof szc ilk kez kim tarafndan kullanlmtr?
a) Sokrates
b) Homeros
c) Heraclides Ponticus
d) Parmenides
e) Pytagoras
7. Tanma ilikin olarak aadakilerden hangisi sylenebilir?
a) Bir eyin tanmn yapabilmek iin o eyle tank olmak yeterlidir.
b) Ne kadar uralrsa uralsn kesinlikte bir tanm yaplamaz.
c) Herhangi bir objenin her zellii bilinebilir.
d) Bilenin snrll bir tanm yaplabilmesine engeldir.
e) Her tanm ancak snrl bir kesinlik verebilir.
8. Aada verilen tanmlardan hangisi bizi bilgi ile ilgili geerli bir tanma ulatrr?
a) Bilgide nemli olan bilen ile bilinen arasndaki ncelik-sonralk ilikisidir.
b) Bilgi, fiziksel olarak snrl ve sonlu bir varlk olan insann snrl olarak
edinebilecei bir eydir.
c) Bilgi, bilen zne ile bilinen nesne arasndaki ilikinin rndr.
17
d) Bilme etkinlii, etkin olann zne olduu bir etkinliktir.

e) Bilgi, ncelikli belirleyenin ne olduu belirlenmeden tanm yaplamayan bir
edimdir.
9. Aadaki cmlelerden hangisi felsefeye dair metinden karlabilecek bir sonu
deildir?
a) Felsefe, kesin bir cevaba ulaamayacan bildii sorular bile kendine ura edinen
bir etkinliktir.
b) Felsefenin genel- geer bir tanmn yapmak mmkn deildir.
c) Felsefe, mkemmel tanmlara, mutlak kesinlikte bilgilere sahip olabileceimize dair
inanla yaplan bir aratrma etkinlii deildir.
d) Bu metinde sadece felsefenin ne olduu sorgulanmtr.
e) Felsefe, mutlak kesin bir cevabn olup olmadn umursamakszn, salt soru sorma
ediminde kalmay dahi gze alarak, insani snrllk ve sonlulua meydan okumak adna
yaplan bir sorgulama etkinliidir.
10. Aadaki byk filozoflardan hangisi felsefe yapmak iin filozofun zgr olma
zorunluluunun altn izer?
a) Herakleitos
b) Platon
c) Sokrates
d) Aristoteles
e) Parmenides
Cevaplar
1)c, 2)e, 3)b, 4)a, 5)d, 6)e, 7)b, 8)c, 9)d, 10)c
18
2. NERMELERN GEERLLK-TUTARLILIK VE ZDELNN

DORULUK TABLOSU YNTEMYLE DENETLENMES
19

Bu blmde, nermelerin geerlilik-tutarllk ve zdeliin doruluk tablosu
yntemiyle denetlenecektir.
20

1) Geerlilik nedir?
2) Tutarllk nedir?
3) zdelik nedir?
21

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliin

doruluk tablosu yntemiyle
denetlenmesi
nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliini

denetleyebilir.
Altrma
22
Anahtar Kavramlar
Geerlilik
Tutarllk
zdelik
23
Giri
Bu blmde nermelerin geerlilik-tutarllk ve zdelii doruluk tablosu yntemiyle
denetlenecektir.
Bir karmda ncllerle sonu arasndaki ilikinin denetlenmesi iin ncller birbirine
(ve) eklemiyle sonu ise ncllere (ise) eklemiyle balanr. Dier bir ifadeyle bir karmn
denetlenmesi istenildiinde, ncllerin doruluk deeri, sonu ifadesinin doruluk deerine
ise eklemiyle balanr.
Ama, ncllerin birlikte ald doruluk deeri ile sonucun doruluk deeri
arasndaki ilikiyi grebilmektir.
Eer sonu stunu hep doru deerlerinden oluuyorsa, bu durum karmn geerli
olmas anlamna gelir.
Fakat sonu ifadesi eer en az bir tane bile yanl deeri ieriyorsa, karmn
geersiz olduu kabul edilir.
Sonu ifadesinde en az bir tane doru deeri varsa, karmn geersiz fakat tutarl
olduu anlalr.
Eer sonu ifadesinde hi doru deeri yoksa bu durumda karmn geersiz ve
tutarsz olduunu sylemek gerekir.
24
2. nermelerin Geerlilik-Tutarllk Ve zdeliinin

Yntemiyle Denetlenmesi
Doruluk Tablosu
Herhangi iki nermenin birbirinden bamsz olarak dile getirdii farkl iki bilgi,
nerme eklemleri sayesinde yepyeni bir bilgiye dnmtr. Bu yeni bilgi, kullanlan
nerme ekleminin zellii tarafndan tayin edilmitir. Eer bu yeni ilemi mantn snrlar
iinde ifade edebilirsek, yaplacak birtakm ilemleri de denetleme olana elde edebiliriz.
Bunun iin, yukarda iaret edildii gibi formel bir sisteme ihtiya vardr.
p gibi bir nerme tek bana D veya Y deeri alr. q gibi bir nermeyle birlikte:
p
Deerlerini alabilirler. Bu iki nerme arasnda yukarda 1, 2, 3 ve 4 nolu ifadeler

erevesinde verilen bilgi sembolik olarak aadaki tablo araclyla yle ifade edilir:
p
pq
pq
pq
pq
Dikkat edilirse p q ifadesi, birlikte doru olma durumunu anlatt iin p ve q

nermelerinin beraberce doru olmalar sayesinde sonu doru olmaktadr. Nitekim (pq)
ifadesinin doruluk deeri D, Y, Y, Y eklinde sralanm olup sadece p ve q nermelerinin
birlikte doru olduu satrda D deeri almaktadr.
p veya q ifadesi ise, p ve q nermeleri arasnda alternatif bir ilikiyi dile getirmekte,
dolaysyla da srasyla D, D, D, Y deerlerini almaktadr. Yani (pq ) ifadesinin doru deeri
almas, p ve q nermelerinin birisinin doru olmasyla gerekleebilmektedir.
25
ise ekleminin zellii, iki nerme (ve dolaysyla bu nermelerle ifade edilen iki
olgu) arasnda bir koul ilikisi kurmasdr. Dier bir ifadeyle eer biz bir q nermesinin
doruluunun p nermesine bal olduunu ifade etmek istersek ise eklemini kullanrz.
Nitekim ise eklemi, Yamur yaarsa sokaklar slanr. gibi bir ifade yamurun yamasnn
sokaklarn slanmasn saladn anlatmaya yarar. Byle bir ifade, yamur yad hlde
sokaklar slanmazsa yanl olacaktr. Dier bir deyile p nermesi doru fakat q nermesi
yanl ise, istenilen koul salanmam olacaktr. Nitekim doruluk tablosuna baktmzda
DY=Y
Deeri ortaya kar. p ve q nun bunun dnda kalan deerleri, yani
D, D; Y, D; ve Y, Y
deerleri, D sonu verir.
Karlkl koul ilikisi ise p ve qnun birlikte doru veya birlikte yanl olmasyla
doru deeri alr.
Yani,
DD= D
ve
Y Y= D
eklinde sonu gerekleir. Bunun dnda kalan klar yani DY = Y ve YD = Y
olmaktadr.
Bu aklamalar dikkat edilirse bize sembolik, yani formel yani ieriksiz bir
dilin kurulmasna olanak verecek zellikleri iermektedir. Bu sayede artk, nermelerin
ieriine bal kalmadan aralarndaki ilikileri formel bir dile aktarp bir karm denetleme
olanan elde edebiliriz.
imdi basit bir rnekle ne demek istediimizi grelim:
Eer arkadam grrsem, sinemaya gideceim ve eer sinemaya gitmezsem
arkadam grmeyeceim. Sinemaya gitmedim. eklindeki ncllere dayanarak, O hlde
arkadam grdm m?" eklinde bir soru sorsak, bu ncllere gre bu soruyu nasl
yorumlayabiliriz?
Elbette ncllerin says ikiden ok fazla olabilir ve nermelerin says da yine ikiden
fazla olabilir. Byle bir durumda, ncller ile sonu arasnda konuma dili erevesinde emin
olabileceimiz bir iliki kurmann tamamen imknsz olduuna ayrca dikkat etmek yerinde
olacaktr.
26
Daha karmak karmlar ele almadan nce imdi ilkin yukardaki karm nasl
ifade edebileceimizi ve denetleyebileceimizi grelim.
Dikkat edilirse yukardaki ifadede iki nerme gemektedir. Bu nermelere srasyla p
ve q diyelim. Yani
Arkadam greceim:
Sinemaya gideceim:
Bu durumda, Arkadam grmeyeceim. nermesi ~p olacaktr. Yukardaki
ifadedeki eklemleri de dikkate alrsak; ilk ifadeyi ( ) (~ ~p) eklinde, sonraki
ifadeyi ise (~p) eklinde sembolletirebiliriz. Bu durumda ncller
[( ) (~ ~p)] ~p
eklinde olur. Sonu nermesi, ncllere koul ilikisiyle balanr. Dolaysyla da
sonucu Arkadam grdm. eklinde dnrsek karm:
[[( ) (~ ~p)] ~p]
eklini alr. imdi yukardaki doruluk tablosunu kullanarak bu karm denetleyelim.
Bu amala, her nermenin altna doruluk tablosundaki deerini yazalm. lk ifademiz,
( )

eklinde olur. p ve qnun arasndaki eklemini dikkate alarak doruluk deerini
yazarsak,
( )
27
eklinde bir tablo elde ederiz.

imdi bu yntemi dier ifadelere de uygularsak:
[[( ) (~ ~p)] ~p]
tablosunu elde etmi oluruz. Bu tabloda dikkat edilirse ~ ve ~ ifadeleri, p ve qnun

doruluk deerlerinin tam aksi olmaktadr. Nitekim (~ ~p) ifadesinin doruluk deeri
srasyla , , , olmutur.
imdi, bu deerleri tespit ettikten sonra aralarndaki eklemleri dikkate alarak ilemleri
srdrelim. Bu durumda, (~ ~p) ifadesinin doruluk deeri srasyla , , ,
olacaktr. Bunu da tabloya ilersek:
[[( ) (~ ~p)] ~p]
eklinde bir sonuca ularz. Bundan sonraki admda artk nce ( ) ile (~
~p) ifadeleri arasnda veya eklemine gre ilem yapmamz gerekir. Bu ilem, dikkat
edilirse ( ), ( ) , ( ), ( ) deerleri arasndaki ileme karlk gelecektir.
Bu ilemin sonucu srasyla D, Y, D, D eklindedir. Yani;
[[( ) (~ ~p)] ~p]
DDD D
Y D Y
DYY Y
D Y Y
YDD D
Y D D
YDY D
D D D
28
olacaktr. imdi artk bu elde ettiimiz D, Y, D, D deeri ile ~ pnin deeri olan (Y,Y,
D, D) arasndaki eklemine gre gerekli ilemi yapalm.
Yani;
D Y
Y Y
D D
D D
Deerleri arasndaki (ve) eklemi srasyla Y, Y, D, D eklinde deere sahip olacaktr.
imdi bu deeri tabloya aktarrsak,
[[( ) (~ ~p)] ~p]
D
Y Y
Y Y
D D
D D
eklinde bir sonuca ularz.

Bundan sonraki ilem artk, bulduumuz deer ile sonu konumunda olan Pnin (D, D,
Y, Y) deeri arasnda ekleminin gerektirdii ilemi yapmaktr.
Bu ilem,
Y D
Y D
D Y
D Y
deerleri arasnda gerekleecek olup Y D= D, Y D= D, D Y= Y, D Y= Y
sonucunu verir.
29
imdi btn bunlar bir btn olarak tabloya ileyebilir ve karmn ald son hli
grebiliriz.
[[( ) (~ ~p)] ~p]

Bu tabloda sonu ifadesi (D, D, Y, Y) deerlerinin oluturduu stun tarafndan temsil

edilmektedir. nk bu stun ncllerle sonucu birbirine balamaktadr.
Gnmzde hem bir bilgi sistemi olarak bilim hem de ister temel ister formel olsun
farkl bilim dallar, bilim felsefesi, fizik felsefesi, biyoloji felsefesi, matematik felsefesi gibi
bamsz balklar altnda felsefenin konusu durumundadrlar. Bu trden almalarla felsefe,
bilimi sorgu konusu yapmakla kalmamakta ona alma tarz itibaryla yitirdii btnsel bak
imknn da salamaktadr.
30

denetlenmitir.
31
Blm Sorular
1) Doruluk deerleri D, Y, Y, D olan bir ifadenin deilinin deili aadakilerden
hangisidir?
a) Y, Y, D, Y
b) D, D, D, Y
c) Y, D, D, D
d) D, D, D, Y
e) D, Y, Y, D
2) ( ) q ifadesi iin aadakilerden hangisi veya hangileri dorudur?
i- geersizdir
ii- geerlidir
iii- tutarldr
a) yalnz i
b) i ve ii
c) i ve iii
d) ii
e) iii
3) ( ) ( ) ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, Y, D
b) Y, Y, D, Y
c) D, Y, D, D
d) D, D, D, Y
e) Y, D, D, D
32
4) ( ) ( ) ifadesi iin aadakilerden hangisi dorudur?

i- tutarldr
ii- geerlidir
iii- geersizdir
a) yalnz i
b) i ve ii
c) ii
d) i ve iii
e) iii
5) ~p q ifadesi iin aadakilerden hangisi en uygundur?
a) ne geerli ne tutarl
b) geerli, tutarl
c) tutarsz
d) geerli, tutarsz
e) geersiz, tutarl
6) ( ) ifadesi iin aadakilerden hangisi dorudur?
i- geersizdir
ii- geerlidir
iii- tutarldr
a) i ve iii
b) yalnz i
c) i ve ii
d) ii
e) iii
33
7) Aadakilerden hangisi [( ) ( )] ifadesinin Quine yntemiyle

zm srasndaki aamalardan biridir?
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( ) ( )]
c) [ ( ) ( )]
d) [ ( ) ( )]
e) [ ( ) ( )]
8) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )]
yntemiyle zm srasndaki aamalardan biridir?
ifadesinin Quine
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( ) ( )]
c) [ ( ) ( )]
d) [ ( ) ( )]
e) [ ( ) ( )]
9) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] ifadesinin Quine yntemiyle
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( ) ( )]
c) D
d) [ ( ) ( )]
e) [ ( ) ( )]
34
10) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] [ ( )] ifadesinin

Quine yntemiyle zm srasndaki aamalardan biridir?
a) [ ( ) ( )] [ ( )]
b) [ ( ) ( )] [ ( )]
c) [ ( ) ()] [ ( )]
d) [ ( ) ( )] [ ( )]
e) [ ( ) ( )] [ ( )]
Cevaplar
1)e, 2)c, 3)c, 4)d, 5)e, 6)a, 7)c, 8)a, 9)c, 10)d
35
3. GEERLLK-TUTARLILIK VE ZDELN DORULUK TABLOSU

YNTEMYLE DENETLENMES
36

Bu blmde nermelerin geerlilik-tutarllk ve zdeliini doruluk tablosu
yntemiyle reneceiz.
37

1) Geerlilik nedir?
2) Tutarllk nedir?
3) zdelik nedir?
4) Doruluk tablosu araclyla nasl denetleme yaplr?
38

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei

denetlenmesi

denetleyebilir.
Altrma
39
Anahtar Kavramlar
Geerlilik
Tutarllk
zdelik
40
Giri
Bu blmde nermelerin geerlilik-tutarllk ve zdeliini doruluk tablosu
yntemiyle denetlenecektir.
41
3. Geerlilik-Tutarllk
Denetlenmesi
Ve
zdeliin
Doruluk
Tablosu
Yntemiyle
Bir karmda ncllerle sonu arasndaki ilikinin denetlenmesi iin ncller birbirine
(ve) eklemiyle sonu ise ncllere (ise) eklemiyle balanr. Dier bir ifadeyle bir karmn
denetlenmesi istenildiinde ncllerin doruluk deeri, sonu ifadesinin doruluk deerine
ise eklemiyle balanr.
Ama, ncllerin birlikte ald doruluk deeri ile sonucun doruluk deeri
arasndaki ilikiyi grebilmektir.
Eer sonu stunu hep doru deerlerinden oluuyorsa, bu durum karmn geerli
olmas anlamna gelir.
Fakat sonu ifadesi eer en az bir tane bile yanl deeri ieriyorsa, karmn
geersiz olduu kabul edilir.
Sonu ifadesinde en az bir tane doru deeri varsa, karmn geersiz fakat tutarl
olduu anlalr.
Eer sonu ifadesinde hi doru deeri yoksa bu durumda karmn geersiz ve
tutarsz olduunu sylemek gerekir.
imdi bu sylenenleri tekrar ksaca yazalm:
Geerlilik: Bir karmn sonu deerlerinin hepsinin doru olmasdr.
Tutarllk: Bir karmn sonu deerlerinden en az birisinin doru olmasdr.
Tutarszlk: Bir karmn sonu deerlerinin hepsinin yanl olmasdr.
Bu aklamalar nda, 2. Blmde verilen rnekteki soruya tekrar dnelim yani
Arkadam grdm m? sorusunu tekrar ele alalm.
2. Blmdeki doruluk tablosu verilen ncllerden,
Arkadam grdm.
sonucunun karmlanamayacn gstermektedir. nk Arkadam grdm. ifadesini
temsil eden p nermesi, verilen ncllerden elde edilememektedir. Dolaysyla sonu,
olumsuzdur. Yani ncllerin birlikte oluturduu sylem, Arkadam grdm. gibi bir
sonuca (mantka) ulalmasna olanak vermemektedir.
Fakat 2. Blmde elde edilen sonu, baz deerler iin (I ve II. satr iin) doru deeri
almtr. Dolaysyla sz konusu karm geerli olmamakla birlikte tutarldr.
Bu durumda, ncller baz durumlarda arkadam grm olmama olanak
vermektedirler. Bu koullar, I ve II. satrlar tarafndan temsil edilmektedirler. Yani bu
satrlarla temsil edilen sylem, arkadam grme koulunu salamaktadr. Byle bir durum,
mantk asndan bakldnda, ncllerle sonu arasnda sadece tutarlln olduunu ve
42
dolaysyla bir geerliliin olmadn gstermektedir. Matematikten bir rnek verirsek, bizim
iin bir eitlik, deikenlerin btn deerlerinin doru deeri almas durumunda kabul
edilebilir. Nitekim basit bir rnekle,
2(a x b) = 2a x 2b
Eitlii (a) ve (b)nin btn deerleri iin sz konusudur. Eer deikenlerin baz
deerleri iin bir eitlik salansayd, bir anlam ifade etmezdi. Nitekim bu eitliin sa
tarafnn (2a x 3b) eklinde olduunu varsayalm. (a) ve (b) deikenlerinin (0) deeri almas
durumunda da eitlik salanrd; ama bu durum herhangi bir ekilde iimize yaramazd.
Bir karmda phesiz ncllerin saysn snrlayamayz. Yukardaki karmda
sadece iki ncl kullanlmtr. Elbette ncllerin says ikiden fazla olabilir. Eer ncllerin
says ise p, q, r olarak sembolletirilebileceimiz ncller birlikte u deerleri alrlar:
p
q r
D D D
D D Y
D Y D
D Y Y
Y D D
Y D Y
Y Y D
Y Y Y
43
Eer ncl says p, q, r, s eklinde 4 tane olsayd, bu ncller birlikte

p
q r
D D
D D
D D D Y
D D Y D
D D Y Y
D Y D D
D Y D Y
D Y Y D
D Y Y Y
Y D D D
Y D D Y
Y D Y D
Y D Y Y
Y Y D D
Y Y D Y
Y Y Y D
Y Y Y Y
deerlerini alrd. Eer ncl says 5 tane olsayd, bu durumda 2 5=32 satr gerekirdi.
nk D ve Y olmak zere iki deer kullanld iin nermelerin says iki deerin kuvveti
olacaktr. Nitekim p ve q gibi iki nerme 22=4 satr; p, q, r gibi nerme 23=8 satr; p, q, r, s
gibi drt nerme 24=16 satrlk bir doruluk tablosu yaplmasn gerektirmektedir.
imdi iinde tane nermenin olduu u karmlar denetleyelim:
[ [( ~) ( ~)] [~( ) ~] ] (~ ~)
Bu karm denetleyebilmek iin, yukarda yaptmz gibi nce p, q, r nermelerinin
deerlerini altlarna yazalm. Yani;
[ [( ~) ( ~)] [~( )~] ] (~ ~)
44
[ [(
~ ) (
~)]
[~
~] ]
(~
~)
Bundan sonraki admda, parantez iindeki ilemleri yapalm. Bu durumda, (p v ~r )

ifadesinin D, D, D, D, Y, D, D, Y, D deerini aldn buluruz. Dierlerini de yaparsak,
[ [(
~ ) (
~)]
[~
~] ]
(~
~)
tablosunu elde ederiz.
45
imdi, parantez dndaki deillemeleri de dikkate alarak ilemi srdrelim.

[ [(
~ )
~)]
[~
~] ]
(~
~)
Dikkat edersek (rq) ifadesinin D, D, D, Y, D, D, D,Y deerlerini almasna karlk,

~(rq) ifadesi tam bu deerlerin tersi deerlere sahip olmaktadr. Yani, Y,Y,Y, D, Y, Y,Y D
deerlerini almtr.
Bundan sonraki admda, birinci keli parantezin iinde bulunan iki kk parantezin
deerlerini, () eklemine gre; ikinci keli parantezin iinde bulunan iki kk parantez
arasndaki ilemi de () eklemine gre yapalm. u sonucu elde ederiz:
[ [(
~ )
~)]
[~
~] ]
(~
~)
46
Bundan sonraki admda, bu iki keli parantezin bu bulduumuz deerlerinin ()

eklemiyle birbirine balayalm. Yani,
[ [(
~ )
~)]
[~
~] ]
(~
~)
Artk, her iki ncln birlikte sahip olduu (D, D, D, D, D, D, D, D) deerini de

bulduk. imdi, sonucu bulmak iin, ncllerin bu deerini sonu deerlerine () eklemiyle
balamamz gerekmektedir.
[ [(
~ ) ( ~)]
[~ (
) ~] ] (~
~)
47
kan sonucun (Y, D, D, D, Y, D, D, D) deerlerinden olutuu grlmektedir. Bu

deerler ise sz konusu ifadenin geersiz ama tutarl olduunu gstermektedir. nk dikkat
edilirse birinci ve beinci satrlarda ifademiz (Y) deeri almaktadr. Dolaysyla da yukarda
verilen tanma gre bu durum, ifademizin geersiz fakat tutarl olduunu gstermektedir.
48

denetlenmitir.
49
Blm Sorular
1) Aadakilerden hangisi klasik mantkta kullanlan nerme gsterimlerinden
biridir?
a) SP
b) SiP
c) SP
d) SoP
e) SuP
2) Aadakilerden hangisi bir nermenin kyasta ele aln tarzlarndan biri deildir?
a) Tmel
b) Olumlu
c) Tikel
d) Tzel
e) Olumsuz
3) Sonuta mantk bilimi sayesinde, yeni yapay diller kullanarak doru dncenin
. snrlar da geniletilecektir.
Yukardaki boluu dolduracak en uygun ifade aadakilerden hangisidir?
a) Denetlenebilirlik
b) fade
c) Betimlenebilirlik
d) Sezgisellik
e) letiim
50
4) Doruluk deerleri D, Y, Y, D olan bir ifadenin deilinin doruluk deerleri

aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, D, D
b) D, Y, Y, Y
c) D, D, D, Y
d) Y, D, D, Y
e) D, Y, Y, D
5) ~p q ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, Y, D
b) Y, D, D, Y
c) D, D, D, Y
d) Y, Y, D, D
e) D,Y, Y, Y
6) ( ) ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, Y, D
b) Y, D, D, Y
c) D, D, D, Y
d) D,Y, Y, Y
e) Y, Y, D, D
7) ( ) ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, Y, D
b) Y, D, D, Y
c) Y, Y, D, Y
d) D, Y, Y, Y
e) Y, Y, D, D
51
8) ~[ ( )] ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?

a) D, Y, Y, D
b) Y, Y, D, Y
c) D, D, D, Y
d) D, Y, Y, Y
e) Y, Y, D, D
9) ( ) p ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, Y, D
b) Y, Y, D, Y
c) D, D, D, Y
d) D, Y, Y, Y
e) Y, D, D, D
10) ( ) q ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?
a) D, Y, Y, D
b) Y, Y, D, Y
c) D, D, D, D
d) D, D, D, Y
e) Y, D, D, D
Cevaplar
1)d, 2)d, 3)c, 4)d, 5)b, 6)e, 7)c, 8)b, 9)e, 10)d
52
4. QUINE YNTEMYLE GEERLLK VE TUTARLILIIN DENETLENMES
53

Bu blmde nermelerin geerlilik ve tutarllklarnn Quine yntemiyle denetlenmesi
hakknda bilgi verilecektir.
54

1) Geerlilik nedir?
2) Tutarllk nedir?
3) zdelik nedir?
4) Quine yntemi araclyla nasl denetleme yaplr?
55

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei

Quine yntemiyle
denetlenmesi

Quine yntemiyle
denetleyebilir.
Altrma
56
Anahtar Kavramlar
Geerlilik
Tutarllk
zdelik
Quine
57
Giri
hakknda bilgi verilecektir.
58
4. Qune Yntemiyle Geerlilik Ve Tutarllk Denetlenmesi

Bir mantk ifadesinin geerlilik ve tutarlln denetleme yntemlerinden birisi de
Quine yntemidir. Bu yntem zellikle ten ok deiken olmas durumunda kolayca karar
verilebilmesine olanak verdii iin son derece kullanl olmaktadr.
Quine ynteminin uygulan son derece kolaydr. u admlar uygulanr:
Birinci admda, verilen ifadede en fazla geen temsilci harfe bir kere D bir kere
Y deeri verilir. Eer temsilci harflerin says eitse herhangi birisinden balanr ve
aadaki kurallar yardmyla sadeletirme ilemi yaplr. Bu sadeletirme ilemi sonunda elde
edilen ifadede geen temsilci harflere (yine tercihen en fazla geene) bir kere D, bir kere de
Y deeri verilir ve sadeletirme ilemi yaplr. Bu sadeletirme ilemi btn p, q, r gibi
temsilci harfler eleninceye kadar srdrlr.
Bu sadeletirme ilemi, aadaki kurallar araclyla gerekletirilir:
AD=A
AY=Y
AvD=D
AvY= A
AD=D
A Y = A
DA=A
YA=D
A D = A
A Y = A
Bu tabloda ve, veya, ancak ve ancak eklemlerinin yer deitiricilik zellii

olduunu unutmamak gerekir. Yani A v B = B v A, olacaktr. Dolaysyla da bir rnek
olarak, A v D = D = D v A eklinde dnmek gerekmektedir. Ayn durum ve, ancak ve
ancak eklemleri iin de sz konusudur. Bu durumda yukardaki tabloyu A B = B A,
A B = B B eklindeki eitlikler iinde dikkate almak gerekir.
kinci admda, sonunda elde edilen deerler, doruluk tablosunda ilgili satra ilenir.
Bu ilemede o deerin elde edili koullar dikkate alnr. Sadeletirme ileminin en sonunda
elde edilen doruluk deeri rnein Y ise ve bu deer P=D, q=Y, r=Y deerleri araclyla
59
elde edilmise bu sonu, P=D, q=Y, r=Y satrna yazlr. Dikkat edilecek olursa bu satr,
doruluk tablosunda 5. satra karlk gelmektedir.
Kolayca tahmin edilecei gibi, doruluk tablosu eer hep D deerlerinden olumu
ise bu ifade geerli; en az bir D deeri ieriyorsa geersiz fakat tutarl ve tamamen Y
deerlerinden ibaretse tutarsz olacaktr.
imdi bu anlatlanlar bir rnek araclyla grelim:
Aadaki ifadede 3 kez p, 4 kez q, 4 kez de r deikeni gemektedir. En ok geen
deiken says eit olduundan q ya da rden biri seilerek zme balanr. Biz qyu setik.
imdi qya nce D deerini sonra yanl deerini vereceiz. Adm adm ilerlemek asnda
ilk q grdmz yerin altna D yazalm.
[ [ [ ( p ~ r ) v ( q r ) ] v [ ( p q ) ( r q ) ] ] [ r ( p v q ) ]
D
D
D
D
D
D
D
D
balacnn zellii hatrlanrsa, DD = D, DY=Ytr. Bu bakmdan Dr

ifadesinin sonucu rye baldr. r , doru ise ifade doru; yanl ise ifade yanl olacaktr.
[ [ [ ( p ~ r ) v ( q r ) ] v [ ( p q ) ( R q ) ] ] [ r ( p v q ) ]
r
r
r
r
r
r
r
r
60
imdi ayn ekilde dier qlu ifadelerin altna D yazalm.

[ [ [ ( p ~ r ) v r
] v [ ( p q ) ( r q ) ] ] [ r ( p v q ) ]
nce, ~ qyu tabloda ileyelim

[ [ ( p ~ r ) v r
] v [ ( p q ) ( r q ) ] ] [ r ( p v q ) ]
Y
Bylelikle elimizde pY ifadesi kalyor. balac iin DY=Y, YY=D

deerleri elde edilir. Bu durum dolaysyla p deikeninin doruluk deeri ne olursa olsun,
sonu (~p) eklinde olacaktr.
[ [ ( p ~ r ) v
] v [ ( p q ) ( r q ) ] ] [ R ( p v q ) ]
p
61
imdi rq ifadesine bakalm. balacnda, nin sa taraf Doru olduu

srece, sonu Doru kacandan, r hangi doruluk deerinde olursa olsun sonu Doru
olacaktr.
[ [ [ ( p ~ r ) v r
] v [ p ( r q ) ] ] [ r ( p v q ) ]
D
~pvq ifadesi asndan duruma bakalm. v balacnn bir sanda ya da solundaki

deikenin Doru olmas sonucun Doru olmasn salamaktayd. Bu yzden bu ifade pnin
durumundan bamsz olarak Doru sonucunu alr.
[ [ [ ( p ~ r ) v r
] v [ p D ] ] [ r ( P v q ) ]
D
D
D
D
D
D
D
D
Yukarda bulduumuz sonularn tamamn tablomuza ilediimizde ifademiz u hle

gelir.
[ [ ( p ~ r ) v r ] v [ p D ] ] [ r D ]
Grld gibi tablomuzda (~p D) ifadesi yer almaktadr. Burada balacnn

zelliinden, p Doru ise sonu Yanl; p Yanl ise sonu Doru kacaktr. yleyse
sonu her zaman ~p olacaktr.
62
[ [ ( p ~ r ) v r ] v [ p
] ] [ r D ]
p
p
p
p
p
p
p
p
Grld gibi tablomuzda (~p D) ifadesi yer almaktadr. Burada balacnn

zelliinden, p Doru ise sonu Yanl; p Yanl ise sonu Doru kacaktr. yleyse
sonu her zaman ~p olacaktr.
[ [ ( p ~ r ) v r ] v p ] [ r D ]
D
D
D
D
D
D
D
D
Tabloya dikkat ettiimizde ifademiz, krmz keli parantezle gsterilen, ise

balacyla birbirine balanan iki ana eklemden olumaktadr. isenin sa tarafnda yer alan
(rD) ifadesi yukarda akladmz gibi her durumda Doru sonucunu verir. Bu durumda
tablomuz yle olur:
[ [ ( p ~ r ) v r ] v p ] D
D
D
D
D
D
D
D
D
63
Burada da krmz keli parantezle gsterilen ksmna A dersek, ifade (A D) olur,

bu durumda sonu yine hep Doru kacaktr. yleyse ifademiz p=D iin hep doru sonucunu
alacaktr. imdi p=Y olduu duruma bakalm. Bu sefer p grdmz yerlere Yanl
yazyoruz.
[ [ [ ( p ~ r ) v ( q r ) ] v [ ( p q ) ( r q ) ] ] [ r ( p v q ) ]
Y
Yukarda orta ya koyduumuz gibi balacnn zelliinden Y r = ~r, p D

ise p olacaktr.
(rY) ifadesinde, r Doru ise sonu Yanl; r Yanl ise sonu Doru olur. yleyse
sonu ~rdir.
(~p v Y) ifadesi p Doru ise Yanl; p Yanl ise Doru olacaktr. Dolaysyla her
durumda ~pdir. imdi bu sonular tabloda yerine yazarsak.
[ [ ( p ~ r ) v ~ r ] v [ ( p ~ r ] ] [ r Y ]
fademiz, yine krmz keli parantezle gsterilen, ise balacyla birbirine balanan
iki ana eklemden olumaktadr. Bu kez isenin sa tarafnda yer alan (rY) ifadesi
yukarda akladmz gibi her durumda ~r sonucunu verir. Bu durumda tablomuz yle
olur:
64
[ [ ( p ~ r ) v ~ r ] v [ ( p ~ r ] ] ~ r
fademizde en ok geen iki deikenden biri olan pye ilikin tm sonulara

ulatmza gre imdi yeniden en ok geen deikene bakalm. Grld gibi bu kez en
fazla r ye rastlanlmaktadr. imdi rye nce Doru deerini ardndan yanl deerini
verelim.
[ [ ( p ~ r ) v ~
] v [ ( p ~ r ] ] ~ r
Deilleri gz nnde tuttuumuzda ifademiz u biimi alr.

[ [ ( p Y ) v Y ] v [ ( p Y ] ] Y
Y
65
Yukarda grdmz gibi pY ifadesinin sonucu ~p,

p Y ifadesinin sonucu p kacaktr. Tabloda yerine koyalm
[ [ ~ p v Y ] v p ] Y
(~p v Y) ifadesinin sonucu hep ~pdir. Yerine koyarsak

[ p v p ] Y
(pvp) ifadesi pdir. Bu durumda ifademiz u hle gelir.

p Y
Burada sonu hep ~p kacaktr. yleyse ifademizin son hali ~pdir.

(~p) ifadesinde p=D ise sonu Yanl; p=Y ise sonu Doru kar. r, En bandan
beri bulduumuz sonular ilersek. q=D olan heryerde sonu Doru; q=Y, r=D, p=Y
olduunda sonu Doru; q=Y, r=D, p=D iin sonu Yanl kacaktr.
p
D D
r Sonu
D
D D Y
D Y
D Y
D D
D Y
Grld gibi sonulardan bazlar Doru, en az biri ise Yanltr. Bu durumda

ifademiz geersiz ama tutarsz bir ifade olacaktr.
66

hakknda bilgi verilmitir.
67
Blm Sorular
1) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] [ ( )] ifadesinin
a) [( ) ( )] [ ( )]
b) [( ) ( )] [ ( )]
c) [( ) ( )] [ ( )]
d) [( ) ( )] [ ( )]
e) [( ) ( )] [ ( )]
2) Aadakilerden hangisi [( ) ( )] [ ( )] ifadesinin
a) [( ) ( )] [ ( )]
b) [( ) ( )] [ ( )]
c) [( ) ( )] [ ( )]
d) [( ) ( )] [ ( )]
e) [( ) ( )] [ ( )]
3)Aadakilerden hangisi [( ) ( )] [ ( )] ifadesinin
a) [( ) ( )] [ ( )]
b) [( ) ( )] [ ( )]
c) [( ) ( )] [ ( )]
d) [( ) ( )] [ ( )]
e) [( ) ( )] [ ( )]
68

a) [( ) ( )]
b) Y
c)
d)
e)
a)
b)
c)
d)
e)
zm srasndaki aamalardan biri deildir?
a)
b)
c)
d) ( )
e)
69

a)
b)
c)
d) ( )
e)
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( )]
c) ( )
d)
e)
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( )]
c) ( )
d)
e)
70

a) [( ) ( )]
b) ( )
c)
d)
e) r ( )
Cevaplar
1)d, 2)e, 3)c, 4)d, 5)d, 6)e, 7)b, 8)e, 9)c, 10)e
71
5. SAMAYA NDRGEME
72

Bu blmde samaya indirgeme yntemiyle geerlilik-tutarllk denetleme konusunda
bilgi verilecektir.
73

1) Samaya indirgeme nedir?
2) Samaya indirgeme yntemiyle geerlilik-tutarllk denetlemesi nasl yaplr?
74

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Samaya indirgeme
Samaya indirgeme
yntemiyle geerlilik-
Altrma
tutarllk denetlenmesinibilir.
75
Anahtar Kavramlar
Samaya ndirgeme
Geerlilik
Tutarllk
76
Giri
Samaya indirgeme (reductio ad absurdum) ok eskiden beri bilinen bir ispat
yntemidir. Bu yntemi adn bilmesek de aslnda gnlk yaantmzda kullanrz. Bu
yntemin son derece kullanl bir ispat biimi olmasnn bir nedeni, dorudan ispatlanamayan
bir yargnn doruluu konusunda bu yntemle karar verilebilmesidir.
77
5. Samaya ndirgeme
Samaya indirgeme yntemi, baz ufak deiiklikler gsterse de mantksal formu, A
gibi bir ifadenin deillenmesinin (yani ~Ann) doru olduunun varsaylmasn gerektirir.
Eer bu ~A ifadesinden mantksal olarak B ve ~B gibi iki eliik sonu tretilebilirse, ~Anin
doru olmad sunucuna varlr. Bu durumda, ~Ann tersinin, yani Ann, doru olduu
sonucunu elde etmek mmkn olacaktr. nk ~A ifadesi iinde B ve ~B gibi eliik iki
ifade barndrmaktadr. Bu durum, ~Ann doru olmadnn bir kantdr. nk ~A, tutarsz
bir ifadedir. ~Ann doru olmamas, Ann doru olmasn gerektirdii iin, sonuta Ann
doruluu dolayl olarak kantlanm olur.
imdi bu yntemi bir mantk ifadesine uygulayalm. Bu uygulamada ana eklemden
balanr; ama, verilen ifadenin eliik bir sonu ierip iermediini grmektir. Eer eliik
bir sonuca ulalamyorsa ifadenin geerli olduu sylenir.
Samaya indirgeme yntemi, ok abuk sonu elde etmeye elverili olduu iin,
sorunu zmekte tercih edilen bir yntemdir. Dikkatli bir ekilde uyguland takdirde
ilemlerde nemli bir ksalk salayacaktr.
imdi bir rnek olarak aadaki ifadenin geerliliini samaya indirgeme
yntemiyle denetleyelim.
[( ) ()] [() ]
eklinde verilen bir ifadenin geerli olup olmadn samaya indirgeme yntemiyle
denetlemek iin geersiz olduunu varsdaylm. Bu ifadenin geersiz olmas demek, ana
eklemin (yani burada ise ekleminin) en az bir kere yanl deeri almas demektir.
Bu ana eklemin yanl deeri alabilmesi iin ilk bileenin doru, ikinci bileenin ise
yanl deeri almaldr. nk = dir. Yani;
[( ) ()] [() ]
Y
D
Verilen ifadenin ilk bileeninin doru deeri alabilmesi iin, ana eklem konumunda
olan ancak ve ancak ekleminin veya deeri almas gerekir.
Bu ilk bileenin doru deer alabilmesinin koulu ve ifadelerinin birlikte
doru deeri almasdr.
ifadesinin doru deeri alabilmesinin koulu olduunu biliyoruz. Bu
kouldan bizim iin en uygun olan, = olmasdr. nk bu durumda (yani = olmas
78
durumunda), nin hangi deeri alacann nemi kalmayacak ve ifadesi de doru

olacaktr.
Fakat te yandan, istenilen sonuca ulaabilmek iin, r v p ifadesinin de D deeri
almas gerekir. Bunun iin r ya da p nermelerinden birisinin D deeri almas yeterli
olacaktr. Sonuta ( ) () ifadesi D deeri alacak ve istenilen koul da yerine
gelmi olacaktr. Yani veya deerlerinden birisinin doru deerini almas, istenilen
sonuca bizi gtrmektedir. nk ama bu ifadenin D deeri almasnn mmkn olup
olmadn aratrmaktr. Nitekim:
( ) ()
fadesinde:
=
sonucu elde edilir.
Burada dikkat edilmesi gereken bir husus vardr: ilemin bundan sonraki admnda
artk = ve = olarak kabul edilmesi gerektirmektedir. nk verilen ifadenin sol
taraf bu koullar altnda D deeri almtr; ayn ifade iinde q ve r nermelerinin doruluk
deerinin artk deimesi szkonusu deildir.
lemin bundan sonraki adm, bu koullara altnda (yani = ve = olduunu
kabul ederek) ana eklem konumundaki nin sa tarafnn (yani [() ] ifadesinin)
Y deeri alp alamayacan denetlemeyi gerektirmektedir.
Bu ifadenin Y deeri alabilmesi iin [() ] ifadesinin yanl deeri almas
gerekir. Fakat dikkat edilirse bu ifade Y deeri alamaz. nk nceki admnda =
deeri almas koulu kabul edilmiti. = olunca, [() ] ifadesinin n bileeni
zorunlu olarak Y deeri alacaktr. nk = dir. Bu durumda ifadesi hibir
zaman Y deeri alamaz.
Fakat ana eklemin sol tarafndaki ifadenin D deeri alabilmesinin tek koulu, q = Y
deeri almas deildir. Nitekim q = D olmas durumunda eer r = Y deeri alrsa ( ),
ifadesi yine istenilen koulu salayacak yani D deeri alacaktr.
Ne var ki bu durumda da yine ana eklemin sa tarafnn Y deeri almas mmkn
olmayacaktr. nk bu durumda [() ] ifadesi yine yanl deeri alamayacaktr.
Bunun sebebi, q ve r temsilci harflerinden birisi yine Y deeri almakta, bu da ise
ekleminin Y deeri almasn engellemektedir.
79
te yandan sorunun zm iin = olmasyla salanabilecei dnlebilir.

nk pnin bu deeri ana eklemin sol tarafnn D deeri almasna olanak vermektedir.
Nitekim sonuta
( ) ()
ifadesinde
( ) ()
olacak; bu da
()
eklini alacaktr.
Bu son ifadenin D deeri alabilmesinin () ifadesinin de D deeri almasyla
salanaca ortadadr. te bu ifadenin istenilen deeri alabilmesi iin = olmaldr. nk
()
=
=
olabilir.
Fakat dikkat edilirse bu durum da yine iimize yaramamaktadr. nk sorun, sa
tarafn Y deeri alamamasdr. Bunun sebebi, p temsilci harfinin D deeri almas, n
bileenin (yani () ifadesinin) Y deeri almas durumunda bir ie yaramamasdr.
nk ana denklemin sa tarafnn (yani () ifadesinin) yine Y deeri
alamas mmkn olmamaktadr.
Dier bir deyile [( ) ()] ifadesinin koulunu salamas bizi
istenilen sonuca varmamza olanak vermemitir. Ne var ki elimizde henz denetlenmemi
alternatifinin aratrlmas olana bulunmaktadr. nk bu olanak da bizi istenilen
sonuca gtrebilir.
Bir karar verebilmek iin imdi bu alternatifi de aratrmamz gerekmektedir. Bu
amala nce ana eklemin sol tarafnn deerini alabilmesinin koullarn aratralm.
Bu istenilen sonu = ve = olmas durumunda salanabilmektedir. nk
ancak bu durumda ( ) ifadesi yanl deer alabilir. Nitekim
80

=
olmak durumundadr.
Ne var ki bu durum da yine bizi istediimiz hedefe gtrmeyecektir. nk q ve r nin
bu deerleri, ana eklemin sandaki parasnn (yani Bu sre ekleminin sol tarafnn)
deeri alamamas anlamna gelmektedir.
Eer bu ifade istenilen deerini alamyorsa, istenilen deeri de elde
edilemeyecektir. Bu durumda,
[( ) ()] [() ]
ifadesi hibir zaman Y deeri alamaz. Dolaysyla bu ifade geerli olmak
durumdadr.
Bu sonu, verilen ifadenin samaya indirgeme yoluyla geersiz olamayacan
gsterilmesi anlamna gelmektedir. Eer sonu ifadesinde en az bir tane bile Y deeri
alsayd, verilen ifadenin geerli olmad anlalrd.
kinci bir rnek olarak aadaki ifadenin geerli olup olmadn samaya indirgeme
yntemiyle denetleyelim.
Bu ifadenin geersiz olabilmesi iin her iki bileenin de Y deeri almas gerekir.
nk ana eklem veyadr ve bu eklem her iki bileeninin de Y deeri almas durumunda
Y deeri alabilir.
lk bileen olan
ifadesinin yanl deer alabilmesi iin
deerine sahip olmas gerekir. Bunun
iin ncelikle ikinci bileen Y deeri almaldr. Yani
olmaldr. Ve ayn zamanda
81
olmas gerekir. Bu durumda p, q, rnin yukardaki deerlerini yerine koyarsak:
eklinde bir sonu elde ederiz. Bu da bizi hedefimizin ilk ayana ulatrr.
imdi yaplmas gereken, p, q, rnin bu deerleri erevesinde ana eklemin sandaki
ifadenin alaca sonucu grmek olacaktr. Yani;
ifadesinin bu deerli aynen
kullanarak sonucun ne olacan bakmak gerekmektedir:
Grld gibi ana eklemin sa taraf da Y deeri alabilmektedir. Sonu,

olduu iin, denetlenmesi istenilen ifade geersizdir.
82

Bu blmde, samaya indirgeme yntemiyle geerlilik-tutarllk denetleme konusunda
bilgi verilmitir.
83
Blm Sorular
1) [( ) ( )] [( ) ] ifadesinin geerliini samaya
indirgeme yntemiyle denetlerken p, q, rye verilecek deerler aadakilerden hangisidir?
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
84
4) [ ( ) ( )] [( ) ] ifadesinin geerliini samaya

a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
5) [( ) ( )] [ ( )] ifadesinin geerliini samaya
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
6) [ ( ) ( )] [ ( )] ifadesinin geerliini samaya
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
85

a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
86

a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
Cevaplar
1)c, 2)d, 3)e, 4)a, 5)d, 6)c, 7)b, 8)e, 9)d, 10)a
87
6. TAM NORMAL BME NDRGEME I
88

Bu blmde, Tam Normal Biime ndirgeme yntemi ve bu yntem ile geerlilik
denetlenmesi hakknda bilgi verilecektir.
89

1) Tam Normal Biime ndirgeme yntemi ile geerlilik denetlenmesi nasl yaplr?
90

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Tam Normal Biime

ndirgeme yntemi ve bu
Tam normal biime
yntem ile geerlilik
indirgeme yntemi
denetlenmesini yapabilir.
Altrma
91
Anahtar Kavramlar
Tam Normal Biim
Geerlilik
92
Giri
nerme eklemleri birbirleri cinsinden yazlabilirler. Bu zellik onlarn arasnda eitli
mantk ilemleri yaplabilmesine olanak verir. Bu ilemlerden birisi, iinde eitli eklemlerin
bulunduu bir ifadeyi veyal forma dntrmektir. Tam normal biim (veya ksaca TNM)
ad verilen bu formun, yani A v B v C v D ekline dntrlm bir ifadenin zellii, her
bileeninin ortak temsilci harflerden olumasdr. Bylece, TNMe dntrlm olan
ifadenin sahip olduu mantksal zellikler araclyla birtakm (mantksal) yorumlar
yapabilme olana elde edilir. Bu yorumlarn arasnda, bizi dorudan ilgilendiren bir ifadenin
geerlilik ve tutarllnn belirlenmesi de bulunmaktadr.
93
6. Tam Normal Biime ndirgeme

Verilen herhangi bir ifadenin TNBe indirgenebilmesi iin u aadaki kurallara
gereksinim vardr.
Sadeletirme kurallar:
=
=
= . =
A B = A.B = AB
=
Datclk:
( ) =
( )( ) =
Yer Deitirme:
=
=
( ) = ( ) = ( )
( ) = () =
De Morgan:
(. ) =
( ) = .
oaltma:
=
= ( )
94
=
Edeerlik:
=
( ) =
=
( ) =
imdi bir rnek olarak aadaki ifadeyi adm adm TNBe indirgeyelim:
[( ) ( )] [( ) ( )]
Verilen bir ifadenin TNBe indirgenmesinde nce ana eklemden (bu rnekte ise)
balamak gerekir. Dolaysyla yukardaki ifadeyi eklinde dnrsek, edeerlik
kural gerei bu ifade;
~[( ) ( )] [( ) ( )]
eklini alr. Bundan sonra ~[ ] ifadesine yine edeerlik kuraln uygularsak
( ) olur. Yani:
[~( ) ( )] [( ) ( )]
ifadesini elde ederiz. imdi amacmz bu ifadede ilk keli parantezdeki ise ve
ancak ve ancak eklemlerini ve ikinci keli parantezdeki ancak ve ancak ana eklemini
elemektir. Unutulmamas gereken nokta, ama verilen ifadedeki ise ile ancak ve ancak
eklemlerini "ve ile veyal ekle dntrmektir. Bu dnm bizi daha sonra, her bileeni
ayn temsilci harflerden oluan, gibi bir sonuca gtrecektir.
[ ( )] [( )( ) ~( ) ~( )]
Dikkat edilirse ulalan bu ifadenin ilk keli parantezinde artk ise ile ancak ve
ancak eklemleri yer almamaktadr. Dolaysyla TNB ileminin ilk adm gereklemi
olmaktadr. Keli parantezin sa tarafnda ise ana eklem ksmnda olan veya eklemi
dnda kalan kk parantezlerdeki ise ile ancak ve ancak eklemleri hlen durmaktadr.
O hlde bu eklemlerin de elenmesi gerekmektedir. Yani:
[ ] [( )( ) ( ) ( )]
ifadesini elde ederiz. Elde edilen bu ifadede, ilk keli parantezin iindeki kk
parantezler (yer deitirme kural gerei) kaldrlmtr.
95
kinci keli parantez iindeki ifadeye dikkat edilirse, veya ile ve eklemi
cinsinden yazlmtr. Dolaysyla ilk aama burada da gereklemi olmaktadr. imdi, ilk
keli parantezde olduu gibi bu ikinci parantezin de her bir bileenini veyal eklemden
oluan ekle dntrelim. Bunun iin ( ) eklindeki ifadeleri datclk kural gerei
aalm:
[ ] [ ]
Elde edilen bu ifadenin sadeletirmesi gerekmektedir. nk iinde ile
eklinde terimler yer almaktadr. Yani:
[ ] [ ]
elde edilir. Dikkat edilirse tekrarlanan bileenler elendi, iinde eliik terimler
bulunduran ifadeler de atld. Bu elde edilen ifadeye Normal Biim denilir; zellii,
bileenlerin hep veya ekleminden olumasdr. Bu bileenlerin her birisi, dieriyle ayn
temsilci harfe sahip olmad iin henz TNBye ulalm deildir.
TNBe ulalabilmesi iin, yukarda verilen ifadenin her bileeninin ayn terimlerden
olumas gerekmektedir. TNBe ulaabilmenin yolu, oaltma kuraln kullanmaktr. Bu
kural yardmyla yukardaki ifadeyi u ekilde yazabiliriz:
( ) ( ) ( ) ( ) ( )
Dikkat edilirse her bileene olmayan terim ( ) olarak ilave edildi. Bu ilave,
yukardaki kurala gre yaplmtr ve asl ifadenin doruluk deerini deitirmemektedir.
imdi artk parantezleri ap bir ileri adm atabiliriz. Yani;

fadesini elde ederiz.
Geri henz TNBye ulalabilmi deildir. Bunun iin de gibi ifadeleri
sadeletirmek, iinde gibi eliik terimlerin getii ifadeleri ise elemek gerekmektedir.
Yani stteki ifade,

eklinde sadeletirilebilir.
Artk istenilen sonu elde edilmi olmaktadr. nk her bileen birbirine veya
eklemiyle balanm ve bu bileenlerin her birisi de dieriyle ayn temsilci harflere sahip
durumdadr.
96
Bu hedefe ulalabilmesi iin yukardaki gerekletirilen ilemleri ksaca yle ifade

edebiliriz;
lk admda, ana eklem ncelikli olmak zere ise ile ancak ve ancak eklemleri
elendi.
kinci admda parantezler alarak veyal form elde edildi.
nc admda eksik terimler ilave edilip tekrar parantezler ald ve sadeletirme
ilemi yapld.
Drdnc admda olmayan terimler ilave edildi ve tekrar sadeletirme ilemi yapld.
Sonuta da her bileeninde ayn temsilci harfin bulunduu TNMe ulald.
Bu sonu ifadesi, aslnda verilen ifadenin doruluk tablosunun karl durumundadr.
Bu sebeple, her bileen doruluk tablosunda verilen ifadenin doruluk deerine karlk
gelmektedir. Dier bir ifadeyle, eklindeki
sonu, doruluk tablosunda doru deerlerini ifade etmektedir. Yani pqr bileeni, doruluk
tablosunda ilk satra karlk gelmektedir. Bilindii gibi ikinci satr ise ifadesine karlk
gelir. Bu durumda verilen ifade (bu rnekte [( ) ( )] [( ) ( )]
ifadesi) yedi satrda D deeri alaca iin geersiz fakat tutarldr.
97

denetlenmesi hakknda bilgi verilmitir.
98
Blm Sorular
a) [( ) ( )]
b) [( ) ( )]
c) [( ) ( )]
d) [( ) ( )]
e) [( ) ( )]
a) ( )
b) ( )
c)
d)
e) r ( )
a) ( )]
b)
c)
d) ( )
e) [( ) ( )]
99

a) ( )
b) [( ) ( )]
c) D
d) ( )
e)
5) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] ifadesinin
yntemiyle zm srasndaki aamalardan biri deildir?
Quine
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( ) ( )]
c)
d)
e)
6) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] ifadesinin Quine
a) [ ( ) ( )]
b)
c) [ ( ) ( )]
d)
e)
100

a) [ ( ) ( )]
b) [ ( )]
c) [ ( ) ( )]
d) ( )]
e) [ ( ) ( )]
8) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] ifadesinin
Quine
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( ) ( )]
c) [ ( )]
d) ( )]
e) [ ( ) ( )]
a) [ ( ) ( )]
b) [ ( ) ( )]
c) [ ( )]
d) ( )
e) ( )
101

a) ( )
b) [ ( )]
c) ( )
d) [( ) ( )]
e) [ ( ) ( )]
Cevaplar
1)e, 2)d, 3)e, 4)d, 5)c, 6)b, 7)c, 8)b, 9)d, 10)c
102
7. TAM NORMAL BME NDRGEME II
103

denetlenmesi hakknda bilgi verilecektir.
104

1) Tam Normal Biime ndirgeme yntemi ile geerlilik denetlenmesi nasl yaplr?
105

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Tam Normal Biime

ndirgeme yntemi ve bu
Tam Normal Biime
yntem ile geerlilik
ndirgeme yntemi
denetlemesini yapabilir.
Altrma
106
Anahtar Kavramlar
Tam Normal Biim
Geerlilik
107
Giri
nerme eklemleri birbirleri cinsinden yazlabilirler. Bu zellik onlarn arasnda eitli
mantk ilemleri yaplabilmesine olanak verir. Bu ilemlerden birisi, iinde eitli eklemlerin
bulunduu bir ifadeyi veyal forma dntrmektir. Tam normal biim (veya ksaca TNM)
ad verilen bu formun, yani A v B v C v D ekline dntrlm bir ifadenin zellii, her
bileeninin ortak temsilci harflerden olumasdr. Bylece, TNMe dntrlm olan
ifadenin sahip olduu mantksal zellikler araclyla birtakm (mantksal) yorumlar
yapabilme olana elde edilir. Bu yorumlarn arasnda, bizi dorudan ilgilendiren, bir ifadenin
geerlilik ve tutarllnn belirlenmesi de bulunmaktadr.
108
7. Tam Normal Biime ndirgeme II

Tam Normal Biime ndirgeme yntemiyle ilgili bir baka rnek olarak aadaki
ifadeyi inceleyelim:
Bunun iin, her zaman olduu gibi ana eklemden balamamz ve

eitliini dikkate almamz gerekiyor. Bu durumda verilen ifade,
eklini alacaktr.
Sonraki admda,
elememiz gerektii iin,
yine ise ile ancak ve ancak eklemlerini ncelikli olarak
ve
eitliklerini dikkate almamz gerekmektedir. Dolaysyla da yukardaki ifade,
eklini alacaktr.
imdiki admda artk parantez iindeki ile eklemlerini eleyebiliriz.
imdi keli parantezin iindeki ufak parantezleri aarak ifadeyi AB C ekline, yani
Normal Biim e dntrelim:
Grld gibi istediimiz sonuca ulatk. Bundan sonraki aamada artk iinde
eliik terim bulunan ifadeleri elemek ve sadeletirmek olacaktr. Bu sre iinde olmayan
terimleri de ilave edelim:
Bu admda ift olan ifadeleri eleyebiliriz ve parantezi aabiliriz.
109
Son adm, yine ift olan ifadelerin elenmesiyle sonulanacaktr. Bylece
elde edilir. Elde edilen bu sonu bize verilen ifadenin geersiz fakat tutarl olduunu
gstermektedir.
imdi de aadaki ifadeyi TNBe indirgeyelim:
[( ) ( )] [( ) ( )]
Bunun iin ana eklemden balamamz ve = eitliini dikkate almamz
gerekiyor.
=~[( ) ( )] [( ) ( )]
Sonraki admda ~[ ] = [ ] ve [ ] = [ ] eitliklerini
dikkate almamz gerekir. Yani:
= [( )~( ) ~( )( )] [( )( ) ~( )~( )]
Bu admda artk parantez iindeki ile eklemlerini eleyerek Normal Biime
ulaabiliriz. Bu amala ile eklemlerinin edeerliklerini kullanalm.
=[( )( ) ( )( )] [( )( ) ()( )]
imdi keli parantezin iindeki ufak parantezleri aarak ifadeyi AB C ekline
dntrerek NBe ulamaya alalm:
= [ ] [
]
stediimiz sonuca (ancak belirli bir lde) ulatk; nk imdi fazla olan ve iinde
eliik terim bulunan ifadelerin elenmesi ve gerekli sadeletirmenin yaplmas gerekmektedir.
Ama ayn zamanda olmayan terimleri de denkleme ilave edelim:
=[ ] [ ( ) ]
Bu admda ift olan ifadeleri eleyebiliriz ve parantezi aabiliriz.
=
Son adm, yine ift olan ifadelerin elenmesiyle sonulanacaktr.
=
110
Bu ulalan ifade, sonucun geersiz fakat tutarl olduunu gstermektedir. nk

verilen ifade sadece alt satrda (yani sonu ifadesinin oluturan satrlarda) D deerini
almaktadr.
111

denetlenmesi hakknda bilgi verilmitir.
112
Blm Sorular
1) Aadakilerden hangisi
indirgenmi hlidir?
( ) q ifadesinin tam normal biime
a)
b)
c)
d)
e)
indirgenmi hlidir?
[( ) q] ifadesinin tam normal biime
a)
b)
c)
d)
e)
indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
113
4) Aadakilerden hangisi ( ) q ifadesinin tam normal biime indirgenmi

hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
114
indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
indirgenmi hlidir?
[ ( ) q] ifadesinin tam normal biime
a)
b)
c)
d)
e)
9) Aadakilerden hangisi [( ) ] ifadesinin tam normal biime
indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
115
10) Aadakilerden hangisi [ ( ) ] ifadesinin tam normal biime

indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
Cevaplar
1)d, 2)c, 3)e, 4)c, 5)a, 6)b, 7)e, 8)d, 9)a, 10)c
116
8. LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU I
117

Bu blmde Lukasiewicz- Tarski Notasyonu ile geerlilik denetlenmesi hakknda bilgi
verilecektir.
118

1) Lukasiewicz- Tarski Notasyonu ile geerlilik denetlenmesi nasl yaplr?
119

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Lukasiewicz- Tarski
Lukasiewicz- Tarski
Notasyonu ile geerlilii
Notasyonu
denetlemeyibilir.
Altrma
120
Anahtar Kavramlar
Lukasiewicz- Tarski Notasyonu
Geerlilik denetlenmesi
121
Giri
Lukasiewicz ve Tarski isimli iki Polonyal mantknn gelitirdii bu yazm tarz,
mantk ilemlerini parantez kullanmadan ifade edebilme olana vermektedir.
Parantez kullanmamak zellikle bilgisayar dilinin ifade edilmesine ve buradaki
ilemlerin ok daha kolay yazlabilmesine olanak vermektedir.
122
8. Lukasiewicz- Tarski Notasyonu

Bu sistemin ileyii, iki ifade arasna yazlan ve bir ilemi ifade eden operatrn,
hemen sol tarafa yazlmasyla gereklemektedir. Yani:
+
gibi bir ifade
+
eklinde yazlmaktadr. Bu yazmda mantk eklemlerine birer harf karlk
gelmektedir. Bu gsterimde:
:
:
:
:
:
sembolleri kullanlr. Bu durumda,
eklindeki bir ifade:
eklinde gsterilir. Dolaysyla,

( )
ifadesinin gsterimi:
olacaktr. Dikkat edilirse ifadenin en solundaki deil sembol (N) parantezinin

dndaki deil iaretine karlk gelmektedir. Bu durumda,
eklindeki ifade,
123
eklinde sembolletirilmi olmaktadr. Lukasiewicz Tarski (veya ksaca LT)

notasyonunda zellikle dikkat edilmesi gereken husus, soldaki semboln, hemen sandaki
ifadeler arasndaki ileme karlk gelmeleridir. Bu durumda,
( )
eklindeki ifadeyi
eklinde gstermek gerekecektir. Ancak verilen ifade eer

[( ) ]
eklinde olsayd, bu ifadenin gsterimini
olarak yazmak gerekecekti. nk dikkat edilirse C sembol ana eklem konumunda

olup r nermesiyle parantez arasndaki ilemi ifade etmektedir. Nitekim verilen ifade,
( )
olsayd, bu ifadeyi
eklinde gsterirdik. Dolaysyla, en soldaki A sembolnn genellii fazla olup, r

ile parantez arasndaki ilemi temsil etmektedir.
imdi bu bilgiler nda u ifadeleri LT yntemiyle parantezsiz hle getirelim.
[ ( ) )] [ ( )]
Byle bir ilemi parantez kullanmadan yazmaya en sadaki ifadeden balamak
gerekir. Yani ana ekleminin sandaki ifade,
eklinde olacaktr. imdi soldaki ifadeyi de yazarsak,
sonucunu elde ederiz.

Dikkat edilirse bu ifadenin en solunda K sembol yer almaktadr. Bu sembol, ana
eklem konumunda olan " " ekleminin karldr. Dolaysyla,
124

ifadesi; yani,
[ ( ) )]
ifadesi ile
ifadesini; yani,
[ ( )]
ifadesini birletirmektedir. Bu ilkeler nda imdi
[ [ ( )] [( ) ( )]] [( ) ( )]
eklindeki ifadeyi LT notasyonuna evirelim. Bunun iin en sadaki ifadeden
balamak gerektiini unutmamak yerinde olacaktr. Yani ana eklemin sandaki ifadenin
eklinde yazlmas gerekecektir.

Ana eklemin solundaki ifade ise
eklinde sembolletirilecektir. imdi bu iki ifadeyi " " eklemiyle (yani E

sembolyle) birletirmek gerekecektir. Bylece
ifadesi elde edilmi olacaktr.
125

Bu blmde, Lukasiewicz- Tarski Notasyonu ile geerlilik denetlenmesi hakknda
bilgi verilmitir.
126
Blm Sorular
1) Aadakilerden hangisi Lukasiewicz-Tarski notasyonunda
CArNEpqKArCNrqq ifadesinin p:0, q:1, r:1 iin alaca deer iin sylenebilir?
gsterilen
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Hibiri
2) Aadakilerden hangisi [ ( )]
cinsinden gsterimidir?
ifadesinin badamazlk eklemi
a) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }

b) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (r|r) | [(r|r) | (p|p)] }
c) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | (q|q)
d) p | (q|q) | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }
e) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }
3) Aadakilerden hangisi Lukasiewicz-Tarski
DDDrDDprqDrrq ifadesinin parantezli hlidir?
notasyonunda
gsterilen
a) {r|[(p|r)|q]|(r|r)}|q
b) {r|[(p|r)|q](r|r)|q|}
c) {r | [(p|r)|q]}|(r|r) |q
d) {[r |(p|r) | q ] |(r|r)} |q
e) {r | [(p|r)|q] }| [(r|r)|q]
127

DDDrDDprqDrrq ifadesinin p:1 q:0, r:1 iin alaca deer iin sylenebilir?
gsterilen
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Hibiri
DDDrDrqDrDppDpq ifadesinin parantezli halidir?
notasyonunda
gsterilen
a) {[r |(r|q)] | [r|(p|p)]} | q)

b) {[r |(r|q)] | [(r|p)]} |(p|q)
c) [r |(r|q)] | {[r |(p|p)] | (p|q)}
d) {[r |(r|q)] | [r|(p|p)]} |(p|q)
e) {[r |(q|r)] | [r|(p|p)]} |(p|q)
6) Aadakilerden hangisi [ ( ) ] [ ( )] ifadesinin
Lukasiewicz-Tarski notasyonuna evrilmi hlidir?
a) CEKqNrNqNCrpANr
b) CEKqNrNqNCrApNr
c) ECKqNrNqNCrApNr
d) KECqNrNqNCrApNr
e) CEKqNrNqNCArpNr
128

a) AErNAqNppENKqNp
b) AErANqNpEpNKqNp
c) AErNAqNpEpNKqNp
d) EArNAqNpEpNKqNp
e) AErNAqNpEpKNqNp
ifadesinin parantezli hlidir?
notasyonunda
gsterilen
notasyonunda
gsterilen
a) ( p q ) { [ r (q p)] r }
b) ( p q ) { [ r (q p)] r }
c) ( p q ) { [ r (q p)] r }
d) ( p q ) { [ r (q p)] r }
e) ( p q ) { [ r (q p)] r }
CArNEpqKArCNrqq ifadesinin parantezli hlidir?
a) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
b) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
c) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
d) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
e) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
129

ifadesinin p:1, q:0, r:0 iin alaca deer iin sylenebilir?
gsterilen
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Geersiz
Cevaplar
1)b, 2)a, 3)c, 4)b, 5)d, 6)b, 7)c, 8)a, 9)e, 10)e
130
9. LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU II
131

Bu blmde Lukasiewicz- Tarski notasyonunda verilmi bir ifadenin parantezli hle
getirilmesi hakknda bilgi verilecektir.
132

133

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Lukasiewicz- Tarski
Lukasiewicz- Tarski
Notasyonu
denetleyebilir.
Altrma
134
Anahtar Kavramlar
Geerlilik denetlenmesi
135
Giri
136
9.1. Lukasiewicz- Tarski Notasyonunda Verilmi Bir fadenin

Parantezli Hle Getirilmesi
Bu derste LT notasyonunda verilmi bir ifadenin parantezli hle getirilmesini grelim.
Yani, bir nceki derste yaplan ilemin tersine evrilmesi konusunu ele alalm. Verilen ifade:
ENKPArAqNCNPrq
eklinde olsun.
Bu ifadeyi parantezli hle getirmek iin sa taraftan balamak gerekir. Bu sre iinde
temsilci harfler aralarnda boluk brakarak yazlmaldr. Fakat en nemli nokta, bir nerme
eklemi geldiinde hemen sa taraftaki iki temsilci harf veya ifade arasna bu eklemi yazmak
ve hemen paranteze almak gerekmektedir.
Bu erevede, yukardaki ifadeyi parantezli hle getirirsek,
eklinde tane nerme temsilcileri harfini yazarz. Bu temsilci harflerin arasnda

henz bir eklem bulunmamaktadr. Fakat ( ) ifadesinin solunda ise eklemi yer ald iin,
bu eklemi ile r arasna yazp paranteze alrz. Yani:
( r) q
elde edilir. Dikkat edilirse bu iki ifade arasnda henz bir nerme eklemi bulunmad
iin ileme devam ederiz ve yeni bir nerme eklemiyle karlancaya kadar, bu ilemi devam
ettiririz. Dolaysyla ilk karmza kan A eklemiyle birlikte parantezi yazarz. Yani:
[ ( )]
ifadesi elde edilmi olur.

Bu elde edilen son ifadede keli parantez ile (q) temsilci harfi arasnda herhangi bir
eklem bulunmad iin, aralarnda bir boluk brakmak gerekmektedir.
Bundan sonraki admda (r) temsilci harfi ve sandaki keli parantez arasnda (A)
eklemi yer ald iin verilen ifade,
[ [q ( )] ] q
ekline dntrlr. Yine (q) nerme temsilci harfinin soluna gelecek herhangi bir
eklem henz ortada yoktur.
Devam edersek, imdi (p) nerme temsilci harfine ve bu nerme ile keli parantez
arasna K eklemini koyarz. Dolaysyla verilen ifade,
137
p [ r [q ( )] ] q
eklini alacaktr. Bu ifadenin, parantezin banda deil sembol olduu iin, bu deil
iaretini de yazarz ve daha sonra (E) eklemini (q) nerme temsilci harfi ile byk parantez
arasna koyarz.
Sonuta,
p [ r [q ( )] ] q
ifadesini elde ederiz.
imdi,
KECNAEpKrNAqNCrqpNrq
ifadesini parantezli hle getirelim. Bunun iin yine en sadaki nerme temsilcisini
yazarak ie balayalm. Parantez gelinceye kadar nerme temsilci harflerinin aralarn boluk
brakarak yazalm.
~ ( r q)
Grld gibi ise eklemi r ve q nerme temsilci harflerinin arasndadr. Dolaysyla

bu iki temsilci harf arasna yazp ba tarafna deil iaretini koyarz ve ileme devam ederiz.
[ q ~ ( r q) ] p
Bu admda, (q) temsilci harfi ile bunun hemen sandaki parantez arasnda yer alan A
eklemini yazar, yine paranteze aldmzda, yukardaki ifadeyi elde etmi oluruz. Devam
etmek ve yeni bir nerme eklemiyle karlancada paranteze almak gerektii iin verilen
ifade
[ r ~[ q ~ ( r q) ] ] p
eklini alacaktr. Bundan sonraki admda,

~ ( p [ r ~[ q ~ ( r q) ] ] p )
Karmza yukardaki ifade kacaktr. Dikkat edilirse p nerme temsilci harfi ile
solundaki byk parantez arasnda A eklemi yer almakta ve en solda deil sembol
bulunmaktadr. Bu ilemleri yaptktan sonra artk en sadaki ( ) ve (q) nerme temsili
harflerinin arasna srayla E ve sonra da K eklemlerini yazarak sonucu elde ederiz. Yani
[~ ( p [ r ~[ q ~ ( r q) ] ] p )] q
sonucu, ilemin cevabdr.
138

Bu blmde Lukasiewicz- Tarski notasyonunda verilmi bir ifadenin parantezli hle
getirilmesi hakknda bilgi verilmitir.
139
Blm Sorular
1) Aadaki ifadelerden hangisi [ ( ) ( )] ifadesinin Quine
yntemiyle zmn dorular?
a) = D
b) pq =
c) p =
d) p = D
e) =
a) CEKqNrNqNCrpANr
b) EEKqNrNqNCrApNr
c) ECKqNrNqNCrApNr
d) KECqNrNqNCrApNr
e) EEKqNrNqNCArpNr
3) Aadakilerden hangisi [( ) ( q)] ifadesinin tam normal biime
indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
140

notasyonunda
gsterilen
notasyonunda
gsterilen

gsterilen
a) ( p q ) { [ r (q p)] r }
b) ( p q ) { [ r (q p)] r }
c) ( p q ) { [ r (q p)] r }
d) ( p q ) { [ r (q p)] r }
e) ( p q ) { [ r (q p)] r }
DDDrDDprqDrrDqp ifadesinin parantezli hlidir?
a) {r|[(p|r)|q]|(r|r)}|q
b) {r | [(p|r)|q]}|(r|r) |(q|p)
c) {r|[(p|r)|q](r|r)|q|}
d) {[r |(p|r) | q ] |(r|r)} |q
e) {r | [(p|r)|q] }| [(r|r)|q]
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Hibiri
141
7) Aadaki ifadelerden hangisi [ ( ) ] [ ( )] ifadesinin

Quine yntemiyle zmn dorular?
a) = Y
b) pq =
c) p =
d) p = Y
e) =
a) = , = , =
b) = , = , =
c) = , = , =
d) = , = , =
e) = , = , =
a) r | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }

b) r | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (r|r) | [(r|r) | (p|p)] }
c) r | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | (q|q)
d) r | (q|q) | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }
e) r | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }
142

indirgenmi hlidir?
a)
b)
c)
d)
e)
Cevaplar
1)e, 2)b, 3)d, 4)a, 5)b, 6)b, 7)b, 8)e, 9)a, 10)b
143
10. LUKASEWCZ- TARSK NOTASYONU III
144

Bu blmde Lukasiewicz- Tarski notasyonunda verilmi bir doruluk deerinin
bulunmasnn nasl yapld hakknda bilgi verilecektir.
145

146

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Lukasiewicz- Tarski
Lukasiewicz- Tarski
Notasyonu
denetleyebilir.
Altrma
147
Anahtar Kavramlar
1) Lukasiewicz- Tarski Notasyonu
2) Geerlilik denetlenmesi
148
Giri
149
10.1. Lukasiewicz- Tarski Notasyonunda Verilmi Bir Doruluk

Deerinin Bulunmas
Bu derste LT ile verilmi bir ifadenin doruluk deerinin bulunmasnn nasl
yapldn greceiz. Bu ilem, LT notasyonunun bize salad olanaklarn en
nemlilerinden biridir. nk byle bir ifadenin alaca sonucu son derece mekanik bir
ekilde bulma olana elde edilmektedir.
Bu ilemin yaplmasnda dikkat edilmesi gereken husus, ilk derslerde grdmz
doruluk tablosunun LT yntemine uygulanmasdr.
Doruluk tablosunu LT yntemine uyarlarsak u ekilde dnebiliriz. Her eyden
nce, doru deeri iin 1, yanl deeri iin 0 sembollerini kullanabiliriz. Bu durumda D D
= D gibi bir deeri 11 = 1 eklinde dnmek gerekir. ( ) ekleminin karl C sembol
olduuna gre, yukardaki ifadeyi
C 11= 1
olarak yazabiliriz. Yani:
C 11 1
C 10 0
C 01 1
C 00 1
olacaktr. Bu durumda dier eklemleri de gsterebiliriz. Yani:
A 11 1
K 11 1
E 11 1
N 1= 0
A 10 1
K 10 0
E 10 0
N 0= 1
A 01 1
K 01 0
E 01 0
A 00 0
K 00 0
E 00 1
tablosunu elde ederiz.

Sonuta p, q, r iin verilen deerleri LT notasyonuna uyarlarsak, aadaki ilemler
sonucunda istenilen elde edilir.
KpErNAqCNrq
eklinde bir ifade verilmi olsun ve p:1, q:1, r:0 iin sonucun bulunmas istensin.
Bu verilen ifadede p, q, r iin verilen deerleri yerine koyarsak,
150
K1E0NA1CN01
elde edilir. Burada da ileme yine sa taraftan balamak gerekmektedir.
Bu ilemde, (N0) gibi bir ifade (1); (N1) gibi bir ifade (0) deeri alacaktr. Yani:
= K1E0NA1C11
sonucuna ulalr. Bundan sonraki admda nerme eklemlerinin deerleri bulunur.
Yani:
= K1E0NA11
elde edilir. Dikkat edilirse sa tarafta (NA11) gibi bir ifade yer almaktadr. Bu ifadede
A11=1 olup, (N) den dolay tm 0 olur. Yani:
= K1E00
sonucu bulunur. Burada E00=1 olaca iin,
= K11
olur. (K) eklemi (D D) deeri iin (D) sonucunu verir. Bu durumda, yukarda verilen
ifade
=1
olacaktr. Bu ifadenin sonucunun (1) kmas, verilen ifadenin tutarl olduunu
gstermektedir. nk verilen ifadenin doruluk tablosu yardmyla doruluk deerini
bulduumuzda, sonu ifadesi en az bir (Doru) deeri alaca iin, tutarl olduu anlalrd.
imdi de
CKENrArqNCprq
gibi bir ifadenin p:0, q:0, r:1 iin alaca deeri bulalm. Bu deerleri yerine koyarsak,
CKEN1A10NC010
elde edilir. Bu ifadede eklemlerin gerektirdii ilemleri yaparsak
= CKE01N10
elde edilir. Burada da nce ekleminin doruluk deerini bulmamz gerekir. Yani:
= CK000
elde edilir. Bu ifadede K10= 0 olduu dikkate alnrsa
151
= C10
bulunur. Sonu ifadesi, (1 0= 0) olduu iin
=0
Olacaktr. Bulunan bu sonu, verilen ifadenin geersiz olduunu bildirmektedir. (0)
sonucu, dier deerlerin bilinmemesi dolaysyla yorumun ancak geersiz olduunu
sylememize olanak vermektedir.
152

Bu blmde Lukasiewicz- Tarski notasyonunda verilmi bir doruluk deerinin
bulunmasnn nasl yapld hakknda bilgi verilmitir.
153
Blm Sorular
CArNEpqKArCNrqq ifadesinin p:0, q:1, r:1 iin alaca deer iin sylenebilir?
gsterilen
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Hibiri
a) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }

b) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (r|r) | [(r|r) | (p|p)] }
c) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | (q|q)
d) p | (q|q) | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }
e) p | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] } | { (q|q) | [(r|r) | (r|r)] }
DDDrDDprqDrrq ifadesinin parantezli hlidir?
notasyonunda
gsterilen
a) {r|[(p|r)|q]|(r|r)}|q
b) {r|[(p|r)|q](r|r)|q|}
c) {r | [(p|r)|q]}|(r|r) |q
d) {[r |(p|r) | q ] |(r|r)} |q
e) {r | [(p|r)|q] }| [(r|r)|q]
154

gsterilen
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Hibiri
DDDrDrqDrDppDpq ifadesinin parantezli hlidir?
notasyonunda
gsterilen
a) {[r |(r|q)] | [r|(p|p)]} | q)

b) {[r |(r|q)] | [(r|p)]} |(p|q)
c) [r |(r|q)] | {[r |(p|p)] | (p|q)}
d) {[r |(r|q)] | [r|(p|p)]} |(p|q)
e) {[r |(q|r)] | [r|(p|p)]} |(p|q)
a) CEKqNrNqNCrpANr
b) CEKqNrNqNCrApNr
c) ECKqNrNqNCrApNr
d) KECqNrNqNCrApNr
e) CEKqNrNqNCArpNr
155

a) AErNAqNppENKqNp
b) AErANqNpEpNKqNp
c) AErNAqNpEpNKqNp
d) EArNAqNpEpNKqNp
e) AErNAqNpEpKNqNp
notasyonunda
gsterilen
notasyonunda
gsterilen
a) ( p q ) { [ r (q p)] r }
b) ( p q ) { [ r (q p)] r }
c) ( p q ) { [ r (q p)] r }
d) ( p q ) { [ r (q p)] r }
e) ( p q ) { [ r (q p)] r }
CArNEpqKArCNrqq ifadesinin parantezli hlidir?
a) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
b) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
c) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
d) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
e) [ r ( p q ) ] { [ r (r q)] q }
156

KNENpNqKArCqNpr ifadesinin p:1, q:0, r:0 iin alaca deer iin sylenebilir?
gsterilen
a) Geerli
b) Tutarl
c) Tutarsz
d) Geersiz, tutarl
e) Geersiz
Cevaplar
1)b, 2)a, 3)c, 4)b, 5)d, 6)b, 7)c, 8)a, 9)e, 10)e
157
11. BADAMAZLIK EKLEM
158

Bu blmde Badamazlk Ekleminde bir doruluk deerinin bulunmasnn nasl
yapld hakknda bilgi verilecektir.
159

1) Badamazlk eklemi nedir?
2) Badamazlk eklemini kullanmann yararlar nelerdir?
160

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Badamazlk ekleminin
Badamazlk eklemi
kullanm
Altrma
161
Anahtar Kavramlar
Badamazlk
Eklemi
Doruluk Deeri
162
Giri
Bugne kadar drt eklemle ilem yaptk. Konuma dilinde kullandmz eklemlerin
says, ilk derslerde de ele aldmz gibi bu drt eklemle snrl deildir. Konuma dili
asndan olmasa da mantk asndan bakldnda badamazlk eklemi baz ilgin
zelliklere sahiptir. Badamazlk ekleminin bu zellii yardmyla ve, ise, veya,
ancak ve ancak eklemleri ve bir nermenin deillenmesi gayet ilek bir ekilde ifade
edilebilmektedir.
163
11. Badamazlk Eklemi

Bugne kadar drt eklemle ilem yaptk. Konuma dilinde kullandmz eklemlerin
says, ilk derslerde de ele aldmz gibi bu drt eklemle snrl deildir. Konuma dili
asndan olmasa da mantk asndan bakldnda badamazlk eklemi baz ilgin
zelliklere sahiptir. Badamazlk ekleminin bu zellii yardmyla ve, ise, veya,
ancak ve ancak eklemleri ve bir nermenin deillenmesi gayet ilek bir ekilde ifade
edilebilmektedir.
Hi kukusuz, bu eklemin tek bir eklem cinsinden yazlabilmesinin ilem kolayl
salad aktr.
Aada ele alnaca gibi badamazlk eklemini LT notasyonuyla ifade etmek eitli
mantk ilemlerine ok daha ilevlik kazandrmaktadr. 1
Badamazlk ekleminin mantk asndan tanm:
p
eklindedir. Bu LT notasyonunda gsterimi D harfiyledir. Bu durumda, yukardaki

tabloyu
D 11 0
D 10 1
D 01 1
D 00 1
eklinde ifade edebiliriz.

Bu eklemin zellii yukarda da ifade edildii gibi, dier nerme eklemlerini ifade
edebilmesine olanak vermesidir. Nitekim:
= /
( ) = /(/)
( ) = (/)/(/)
( ) = (/)/(/)
eklinde yazlabilir. Bu edeerlikler, LT notasyonu araclyla, srasyla
1
Konuyla ilgili daha geni bilgi iin bkz. . Ural (1987), Felsefe Arkivi, Say , Sayfa
164
eklini alacaktr. Elde edilen bu eitliklerin doru olduundan phe edebiliriz. Bunun
iin mantk bize yardmc olacaktr.
nceki derslere baklrsa iki ifadenin birbirine mantka eit olmas, bu iki ifadenin
arasnda bir zdelik bantsnn bulunmas demektir. Yukarda ifade edilen zdelik
bantlarnn doruluunu mantk araclyla denetleyebiliriz.
Hatrlanaca gibi, A ile B ifadesinin birbirine zde olmas, ifadesinin geerli
olmas demektir. Yani, bu ifadenin hep doru deeri almas, aradaki zdelik bantsnn
doruluunun kant olacaktr.
Bu durumu, eitliini alarak : 1 : 0 deerleri erevesinde ele alalm.
Yani,
ifadesinde bu deerleri yerine koyarsak

10110
elde edilir. imdi ilgili nerme eklemlerinin doruluk deerlerini hesaplarsak, ilk
aamada
= 011
sonucunu elde ederiz. Sonraki aamada ise
= 00
=1
sonucunu elde ederiz. Bu sonu, dikkat edilirse, henz tam bir netice almamza olanak
vermemektedir. nk ( ) ile /(/) ifadesinin zde olmas demek ve
temsili harflerinin alabilecei tm deerler iin
ifadesinin hep D deeri almas gerekir. Eer : 1 : 1, : 0 : 1 ve : 0 : 0 deerleri

iin de yukardaki ilemler tekrarlanrsa, sonucun hep doru deeri ald grlecektir.
165
Dolaysyla iki ifadenin birbiriyle zde olduu anlalr.
166

Bu blmde Badamazlk Ekleminde bir doruluk deerinin bulunmasnn nasl
yapldn hakknda bilgi verilmitir.
167
Blm Sorular
1) Badamazlk ekleminin mantk asndan tanmna bakldnda aadakilerden
hangisi yanltr?
p
q
a
1
b.1
0
c.
1
d.0
0
e.1
1
2) Aadaki gsterimlerden hangisi yanltr?
a) D 11 0
b) D 10 1
c) D 10 0
d) D 01 1
e) D 00 1
3) Aadaki gsterimlerden hangisi yanltr?
a) = /
b) ( ) = /(/)
c) ( ) = (/)/(/)
d) ( ) = (/)
e) ( ) = (/)/(/)
168
Cevaplar
1)a, 2)c, 3)d
169
12. BADAMAZLIK EKLEM VE LUKASEWCZ- TARSK

NOTASYONU YARDIMI LE GEERLLK DENETLENMES
170

Bu blmde Badamazlk Eklemi ve Lukasiewicz- Tarski Notasyonu yardm ile
geerlilik denetlenmesinin nasl yapld hakknda bilgi verilecektir.
171

1) Badamazlk Eklemi ve Lukasiewicz- Tarski Notasyonu arasnda ne tr bir iliki
vardr?
172

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
Badamazlk Eklemi ve
Lukasiewicz- Tarski
Notasyonu yardm ile
geerliliin denetlenmesi
Badamazlk Eklemi ve
Lukasiewicz- Tarski
Notasyonu yardm ile
geerlilii denetlemeyibilir.
Altrma
173
Anahtar Kavramlar
Badamazlk Eklemi
Geerliliin denetlenmesi
174
Giri
nceki derste, eitli eklemlerin badamazlk eklemi zerinden yazlabileceini,
bunun da mantktaki ilemler asndan eitli olanaklar salad gsterildi. Gerekten de
eitli eklemlerin badamazlk eklemi cinsinden yazlabilmesi, mantksal ilemlerin tektip
mekanik bir ileme dntrlmesi anlamna gelmektedir. Bu sonucunda sz konusu
ilemlerin otomatik hle getirilmesine olanak verecektir.
175
12. Badamazlk Eklemi Ve Lukasiewicz- Tarski Notasyonu Yardm le

Geerlilik Denetlenmesi
( )
ifadesini badamazlk eklemi cinsinden yazalm.
Bu ilemi gerekletirmek iin ana eklemden balamak yerinde olacaktr. Dolaysyla,
yukardaki ifadeyi eklinde dnmek ve bu ifadenin badamazlk eklemi
cinsinden karln yazmak gerekecektir. Daha sonraki admda, parantez iindeki eklemin de
badamazlk cinsinden yazlmas ve en sonunda = / eitliinden yararlanarak
sonu ifadesinin elde edilmesi mmkn olacaktr. Yani
/[( )/( )]
ise eklemi ilk aamada elenir. Bundan sonraki aamada veya ekleminin
badamazlk eklemi cinsinden yazlmas gerekmektir. Dolaysyla;
(/)/[(/ / / )/( / / / )]
elde ederiz. imdi artk deil semboln de (soldaki = (/) ) ifadesinde
olduu gibi elemek gerekecektir. Yani
(/)/[/ /(/ / / )/( / /(/ / / ))]
Grld gibi, verilen ifade iinde sadece badamazlk ekleminin bulunduu bir
ekilde ifade edilmi olmaktadr. imdi ulalan bu sonucu LT notasyonu cinsinden
yazabiliriz. Sonu,
eklinde olacaktr.
Byle bir ifadede nerme temsilci harflerinin alaca doruluk deerlerine gre sonuca
gitmek son derece kolay olacaktr.
Bu amala = 1, = 1, = 0 deerlerini rnek olarak uygulayp sonucu bulalm:
11110000110000
Bu durumda, , , nin deerlerini verilen ifadede yerine koyduktan sonra, imdi artk
badamazlk eklemlerinin doruluk tablosu araclyla doruluk deerini bulmak gerekir.
Yani
= 0011011
176
ifadesi ilk sadeletirme ileminden sonra ulalan deer olmaktadr. Burada da gerekli
sadeletirmeler yaplrsa
= 00000
elde edilir ve daha sonra
= 011
= 00
=1
sonu deerine ulalr.
Bu sonu deeri, verilen ifadenin tutarl olduunun bir gstergesidir.
177

Bu blmde Badamazlk Eklemi ve Lukasiewicz-Tarski Notasyonu yardm ile
geerlilik denetlenmesinin nasl yapld hakknda bilgi verilmitir.
178
Blm Sorular
1) Aadakilerden hangisi ( ) ifadesinin badamazlk eklemi cinsinden
yazlrken geen aamalardan birisidir?
a) /[( )]
b) [( )/( )]
c) ( / )
d) /[( )/( )]
e) /[( )/( )]
a) /[( )]
b) [( )/( )]
c) (/)/[(/ / / )/( / / / )]
d) /[( )/( )]
e) /[( )/( )]
a) /[( )]
b) [( )/( )]
c) [(/ / / )/( / / / )]
d) (/)/[/ /(/ / / )/( / /(/ / / ))]
e) /[( )/( )]
179
4) Aadakilerden hangisi ( ) ifadesinin badamazlk eklemine

dntrldekten sonra, LT notasyonu ile yazlm eklidir?
a)
b)
c)
d)
e)
Cevaplar
1)e, 2)c, 3)d, 4)d
180
13. OK DEERL MANTIK I
181

Bu blmde ok deerli mantk hakknda bilgi verilecektir.
182

1) ok deerli mantk nedir?
183

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
ok Deerli Mantk
ok Deerli Mantn
kullanm alanlar ve temel
zellikleri
Okuma ve Altrma
184
Anahtar Kavramlar
ok Deerli Mantk
Doru
Yanl
Belirsiz
185
Giri
Bir nermenin doruluk deerinin ikiden fazla olmas durumunda ok-deerli mantk
sz konusu olur.
nermeler bazen pratik amalar gerei bazen de zorunluluk gerei iki deerli olarak
dnlr. Fakat baz nermeler iin ikiden fazla deerden sz etmek gereklidir. zellikle
gelecee ilikin nermeler kesinlik tamayan, yani doru ve yanl deerlerini
veremeyeceimiz zellie sahiptirler. Yarn gnein domayacan kesin olarak bilmesek de
doru olduuna inanrz; ne var ki k mevsiminde, Yarn kar yaacak. gibi bir nermeyi
ayn kesinlikte doru olarak kabul edemeyiz.
186
13. ok Deerli Mantk

Bir odada bulunan insanlarn says konusunda bir tereddt yaamayz ve dolaysyla
Bu odada iki kii var. gibi bir nermeyi doru (veya yanl) olarak kabul ederiz. Fakat ayn
odada bulunan muhtemel bir olgu iin ayn kesinlik sz konusu olmayabilir. Nitekim evden
karken kapatmay unuttuum kaygsna kaplabilirim; byle bir durumda u an
odamdaki k kapaldr. nermesi bir kesinlik bildirmeyecektir ve dolaysyla byle bir
nermeyi doru veya yanl olarak dnmek de sz konusu olmayacaktr.
Grld gibi baz nermelerin doruluk deerini iki, ama bazlarn ise veya
daha fazla olacak ekilde yorumlamak yerinde olacaktr. Byle bir durumda, bu tip
nermelerle yapacamz ilemler de kendine zg kurallar gerektirecektir. Dolaysyla iki
deerli mantktan farkl denetleme yntemlerine gerek duyulacaktr.
Bir nermenin ikiden fazla doruluk deeri alabilecei Aristotelesin dikkatini
ekmitir. Fakat bunun bir sistem olarak kurulmas 1920l yllarda gereklemitir.
Bir nermenin doru ve yanl deerleri dnda nc bir deer olarak belirsiz
alnmas en ok karlalan durumdur.
Mantk asndan nemli olan husus, bu nc deerin ne ekilde yorumlanaca,
yani formel bir ileme ne ekilde dahil edileceidir.
Hi kukusuz bu nermenin nc bir deer olarak belirsizlik, olaslk, mmkn
olma durumu epistemolojik adan nemlidir. Fakat mantksal ilem asndan nemli olan,
deerli nermeler arasnda yaplacak ilemleri tanmlamak ve tutarl bir sistem
kurabilmektir. deerli mantn kurucularndan biri olan Lukasiewicz, nerme eklemlerini
tanmlamtr. Bu tanmda: : Doru, : Yanl, : Belirsiz deerlerine karlk gelmektedir.
187
Bu tablolardaki dikey deerler Bnin, yatay deerler Ann doruluk deerini ifade
etmektedir.2
Daha geni bilgi iin bkz. . Ural, 1987, Felsefe Arkivi, say 26, sf. 301-316
188

Bu blmde ok deerli mantk hakknda bilgi verilmitir.
189
Blm Sorular
1) :Doru, : Yanl, : Belirsiz deerleri iin aadakilerden hangisi yanltr?
a)
b)
c)
d)
e)
2) :Doru, : Yanl, : Belirsiz deerleri iin aadakilerden hangisi yanltr?

a.
b.
c.
d.
e.
Cevaplar
1)e, 2)e
190
14. OK DEERL MANTIK II
191

Bu blmde ok deerli manta ilikin bilgiler verilip rnekler zlecektir
192

1) ok deerli mantk nedir?
193

Kazanmn nasl elde
Konu
Kazanm
edilecei veya
gelitirilecei
ok Deerli Mantk
ok Deerli Mantn
kullanm alanlar ve temel
zellikleri
Okuma ve Altrma
194
Anahtar Kavramlar
ok Deerli Mantk
Doru
Yanl
Belirsiz
195
Giri
Bir nermenin doruluk deerinin ikiden fazla olmas durumunda ok-deerli mantk
sz konusu olur.
nermeler bazen pratik amalar gerei bazen de zorunluluk gerei iki deerli olarak
dnlr. Fakat baz nermeler iin ikiden fazla deerden sz etmek gereklidir. zellikle
gelecee ilikin nermeler kesinlik tamayan, yani doru ve yanl deerlerini
veremeyeceimiz zellie sahiptirler. Yarn gnein domayacan kesin olarak bilmesek de
doru olduuna inanrz; ne var ki k mevsiminde, Yarn kar yaacak. gibi bir nermeyi
ayn kesinlikte doru olarak kabul edemeyiz.
196
14. ok Deerli Mantk

ki deerli mantkta nermelerin doruluk deerlerini 1 ve 0 olarak almak ve bu
deerleri kullanarak ilem yapmak mmknd. Nitekim getiimiz derslerde, LT notasyonu
erevesinde baz uygulamalar da yapld.
ok deerli mantkta nc deer olarak genellikle 12 alnr. Bu nermenin
doruluk deerini 1 ve 0 arasnda rnein 3/7 gibi dnmek de mmkndr. Ancak 1 ve 0
arasnda verilebilecek bir deer, ok deerli mantkta sonuca nicel olarak yansmayacaktr.
Yani sonu ifadesi yine D, B, Y deerlerinden birisi olarak ortaya kacaktr. Sonu ifadesinin
doruluk deerinin nicel olarak ifade edilmesi (rnein 34 orannda doru olduunun
sylenebilmesi), Puslu Mantk (Fuzzy Logic) erevesinde mmkn olmaktadr.
ok deerli mantkta, yukardaki tablolarda verilen doruluk deerlerinin tespiti iin
mekanik bir ynteme ihtiya vardr. Bu yntem nerme eklemlerinin doruluk deerlerini ve
aralarndaki ilemleri bir hesap ilemi olarak yapabilmemize olanak vermektedir. Bunun iin
u tablodan yararlanabiliriz.
=1
= min( , )
= max( , )
= min[1, (1 ) + ]
(veya)
= min[(1 ) + , 1]
imdi bu tablo yardmyla [( ) ] gibi bir ifadede = 12 , = 1 deerleri
iin sonucu bulalm. nce deerleri yerine yazalm.
Yani:
= [(12 1) (1)]
imdi yukardaki tabloyu nce kk parantez iine uygulayalm. Bu arada
= 1 olduunu dikkate alrsak, yukardaki ifadede nun deeri (1-1=0) olacaktr.

Kk parantez iindeki deer ise:
. (12 1)
=1
Dolaysyla sonu,
197
= (1 0)
eklinde olacaktr. se ekleminin yukardaki tabloda karlnn
= min[1, (1 ) + ]
olduunu biliyoruz. Dolaysyla
min[1, (1 1) + 0]
=min(1, 0 + 0)
= min(1, 0)
=0
elde edilir.
ok deerli manta LT notasyonunu uygulamak suretiyle ilemleri daha akc hle
getirmek ve dolaysyla kolaylatrmak mmkndr.
ifadesinde = 1, = 0, = 12 olsun.
Bu durumda, verilen ifade,
= 12 1 12 0
olur. imdi hemen nerme temsili harflerin bandaki deillemeleri ( = 1 )
kural gerei eleyelim. Yani
= 12 1 12 0
sonucu elde edilir.
imdi , = max( , ) kural gerei,
= 12 1 0
sonucunu buluruz ve bu ifadede 1 0 ve = min( , ) olduu iin
= 12 0
bulunur. Buradan da
= 12 1
198
sonucu elde edilir. Bu sonuca ise eklemini uygularsak;

= min[1, (1 12) + 1]
= min[1, (12 + 1)]
= min[1, 32]
=1
elde edilir.
199

Bu blmde ok deerli manta ilikin bilgiler verilip rnekler zlmtr.
200
Blm Sorular
1. ok deerli mantk kurallar gz nnde bulundurulduunda aadakilerden
hangisi yanltr?
a) = max[1, + ]
b) = min[1, (1 ) + ]
c) = max( , )
d) = min( , )
e) = 1
hangisi yanltr?
a = min( , )
b) = min[1, (1 ) + ]
c) = max( , )
d) = max( , )
e) = 1
hangisi yanltr?
a) = 1
b) = min[1, (1 ) + ]
c) = max( , )
d) = min( , )
e) = 1 +
Cevaplar
1)a, 2)d, 3)e
201
KAYNAKA
Grnberg, Teo. Sembolik Mantk El Kitab 1, Ankara: Metu Press, 2000.
Grnberg, Teo. Mantk Terimleri Szl, Ankara: Metu Press, 2003.
202

R - Modern Mantık I PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

R - Modern Mantık I PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MODERN MANTIK I

FELSEFE LSANS PROGRAMI

PROF. DR. AFAK URAL

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

STANBUL NVERSTES AIK VE UZAKTAN ETM FAKLTES

PROF. DR. AFAK URAL

1. DORULUK DEER VE DORULUK DEER TABLOSU

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

Doruluk deeri ve doruluk

Kazanmn nasl elde

1. DORULUK DEER VE DORULUK DEER TABLOSU

Modern mantkta bir nerme p, q, r, s, t gibi harflerle gsterilir. Bir nermenin

Dikkat edilirse pq ifadesi, birlikte doru olma durumunu anlatt iin p ve q

Eer arkadam grrsem, sinemaya gideceim ve eer sinemaya gitmezsem

Bu Blmde Ne rendik zeti

a) Bilimsel bilgi insana ilikin verilerin; felsefi bilgi doaya

b) Bilimsel bilgi de felsefi bilgi de yorumdan yoruma deimez.

d) ldkten sonra bizi nasl bir yaam bekler?

d) Bilme etkinlii, etkin olann zne olduu bir etkinliktir.

2. NERMELERN GEERLLK-TUTARLILIK VE ZDELNN

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliin

nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliini

2. nermelerin Geerlilik-Tutarllk Ve zdeliinin

Deerlerini alabilirler. Bu iki nerme arasnda yukarda 1, 2, 3 ve 4 nolu ifadeler

Dikkat edilirse p q ifadesi, birlikte doru olma durumunu anlatt iin p ve q

eklinde bir tablo elde ederiz.

tablosunu elde etmi oluruz. Bu tabloda dikkat edilirse ~ ve ~ ifadeleri, p ve qnun

eklinde bir sonuca ularz.

Bu tabloda sonu ifadesi (D, D, Y, Y) deerlerinin oluturduu stun tarafndan temsil

Bu Blmde Ne rendik zeti

4) ( ) ( ) ifadesi iin aadakilerden hangisi dorudur?

7) Aadakilerden hangisi [( ) ( )] ifadesinin Quine yntemiyle

10) Aadakilerden hangisi [ ( ) ( )] [ ( )] ifadesinin

3. GEERLLK-TUTARLILIK VE ZDELN DORULUK TABLOSU

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliini

nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliini

Eer ncl says p, q, r, s eklinde 4 tane olsayd, bu ncller birlikte

Bundan sonraki admda, parantez iindeki ilemleri yapalm. Bu durumda, (p v ~r )

tablosunu elde ederiz.

imdi, parantez dndaki deillemeleri de dikkate alarak ilemi srdrelim.

Dikkat edersek (rq) ifadesinin D, D, D, Y, D, D, D,Y deerlerini almasna karlk,

Bundan sonraki admda, bu iki keli parantezin bu bulduumuz deerlerinin ()

Artk, her iki ncln birlikte sahip olduu (D, D, D, D, D, D, D, D) deerini de

kan sonucun (Y, D, D, D, Y, D, D, D) deerlerinden olutuu grlmektedir. Bu

Bu Blmde Ne rendik zeti

4) Doruluk deerleri D, Y, Y, D olan bir ifadenin deilinin doruluk deerleri

8) ~[ ( )] ifadesinin doruluk deerleri aadakilerden hangisidir?

4. QUINE YNTEMYLE GEERLLK VE TUTARLILIIN DENETLENMES

Bu Blmde Neler reneceiz?

Blm Hakknda lgi Oluturan Sorular

Blmde Hedeflenen Kazanmlar ve Kazanm Yntemleri

nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliini

nermelerin geerliliktutarllk ve zdeliini

4. Qune Yntemiyle Geerlilik Ve Tutarllk Denetlenmesi

Bu tabloda ve, veya, ancak ve ancak eklemlerinin yer deitiricilik zellii