BOSTAN VE

GLSTAN

(Ey bizim topram za m e z a r m

za urayan z iy a r e t ile r ! A z iz le rin top
ra iin olsun: u s y le y e ce im s z
le r i hatrlayn: Sdi,toprak olm usada
ne beis v a rd r? O zaten salnda da
toprak idi:Sdi r zgar gibi dnyaydolaty sa ,da nihayet kendisini kara top
raa teslim etti. ok gem eden toprak
onu y iy e ce k ; sonrada r zgr o toprak
la r dnyann h er tarafna sa v u ra ca k tr.
Mna Glistan ald a la lvhi
b ir blbl Sdi kadar gzel terennm
etm e m itir.
Byle b ir blbl l r de topran
dan gl b itm ezse hayret e d e r im .)
S d i- ir a z

LM M t D A IT IM Y E R L E R :
M E R A L Y A Y IN E V : B a k r cla r,b n l.
em in Han: 13/14 -S T . - T e l: 26 39 61
CAN K T A P E V : R ski M/..- C a d : 24
K O N Y A - T e ): I . .V

 eyh SUMr S 'ra.7.

BOSTAN
GLSTAN
Tercme e d e n :
KLSL RIFAT BLGE

ONKNC BASKI

(Prof. Dr. Ali Nihat TARLANn

bir mukaddimesini hvidir)

MERAL YAYINEV
Beyazsaray No: 25/2
Beyazt - STANBUL

CAN KTABEV
Eski mze cad. No.
Konya

Ey bizim topramza, mezarmza ura

yan ziyaretiler: Azizlerin topra iin oslsim
u syleyeceim szleri hatrlayn: Sdi, top
rak olmusa da ne beis var. O, zaten salnda
da. toprak idi. Sdi, rzgr gibi dnyay dolatysa da nihayet kendisini kara topraa tes
lim etti. ok gemeden toprak onu yiyecek;
sonra da rzgr o topraklar dnyann her ta
rafna savuracaktr.
Mna glistan ald alal hibir blbt
Sdi kadar gzel terennm etmemitir.
Byle bir blbl lr de toprandan gt
bitmezse hayret ederim.
Sdi- iraz

ZAFER MATBAASI
STANBUL 1980

LKSZ
Sd ve bu eseri yani (Bostan=Bustan) hakknda edinilen
malmat:
1 eyh Sd Bostan 644 tarihinde yani Glistandan bir
yl evvel telif etmitir. Mahbu nshann 6 nc sahifesinde 15 inci
beyit bunu gstermektedir.
2 Sdnin Bostan nerede tasnif ettii kitapta tasrih
edilmiyor.
rih Sdi Efendiye gre amda telif etmitir. kinci cildin
291 inci sahifesine bak.
Fakat Stjd Efendi birinci cildin 21 inci sahifesinde amda
yahut irazda yazlmtr, diyor.
Demek ki, Sdi Efendinin bu bapta kat bir kanaati yoktur.
3 Eserin admn (Bostan) olduu da metinde musarrah
deildir.
1340da Matbaai mirede baslan (Ferhenkname-i Sdi)
tercmesinin mukaddimesinde, vaktiyle yazm olduum mu
kaddimenin buraya taallk eden ksmn naklediyorum: Mm
kn ki, Bostan adn Sadinin kendisi vermemitir. nk sara
hat yoktur. Mmkn ki, kitapta tasrih etmedii hlde, azdan
byle iitilmitir. Mamafih tetkik ettiim altm kadar nsha
nn yalnz birisinde (Edepname) ismi yazld hlde, dierlerin
de hep (Bostan) ad yazlyd. Grdm nshalarn bir ksm
ise musavver idi.
4 Bostann (Ferhenkname-i Sdi) adnda bir de muh
tasar vardr. Bununda nshalar muhteliftir. Bir tanesini Hoca
Mesut intihap ile, nazmen tercme etmitir. 1073 beyitten iba
rettir.
5 Sdi, Bostan on blm zere tertip etmi ve bunu
mukaddimede yazmtr:
Birinci blm: Adalet; ikinci blm: hsan; nc blm:
Ak ve muhabbet; drdnc blm: Tevazu; beinci blm: R
za; altnc blm: Kanaat, yedinci blm: Terbiye; sekizinci
blm: Skt; dokuzuncu blm: Tvbe; onuncu blm: Mnacat ile hatmi kitap hakkndadr.

Sdi, eserini, yazdmz vehile on blme taksim etmi

se de, bu taksim, fen kitaplarnda olduu gibi, birbirine girmiyen mstakil blmler deildir. Belki bu blmlerin herhangi
birisinde dier blmlere ait hikyeler, makaleler de vardr.
6 Ben, Bostan batan sona kadar szdm. Grdm
balca balklar unlardr: Adalet, siyaset, merhamet, asker bes
lemek, hner sahiplerini himaye etmek, mdr, sr saklamak,
cmertlik, misafirperverlik, tevazu, bahil, ak- hakiki, ak-
mecaz, sabit, sebat, mevcudatn fnilii, sema, acep, kibir, tv
be, kazaya rza, hls, riya, sdk, kizp, skt, ayp rtmek, gy
bet, gammazlk, kadnlar, terbiye, uzlet, kr, sunu lhi, gen
lik, ihtiyarlk, Sommat puthanesi.
Bunlar yle tasnif edebiliriz: 1 Adalet, 2 Siyaset,
3 Hsn idare, 4 Ahlk- hamide, S Ahlk- zemine,
6 Halika kar vazifemiz, 7 Etvar beer, 8 Terbiye, 9
Ak, muhabbet, sema, 10 Teehhl, 11 Tarihe mstenit,
teracime mteallik hikyeler, 12 Din, dindarlk.
7 Sdi u eserinde yazd paralarn bir ksmna (hik
ye) bir ksmna (gftar) diyor ki, makale demektir.
8 Hikyelerin bir ksm uzunca, uzun, bir ksm ise bir
fkra tekil edecek derecede ksadr. Fakat Sdi, gerek hikyele
rin, gerek makalelerin sonlarnda bir takm hikemi szler geti
riyor ki, bu szler, bizim (vecize) dediimiz takmdadr. Oku
nurken grlr ki, eserin yars byle vecizelerden ibarettir. Bun
lar ok yksek, ok doru szlerdir. Bu vecizeler ya Sadinin ken
di buluudur, yahut okuduu kitaplardan karlm eylerdir.
9 Sdi, Ehli Snnet Vel-Cemaat mezhebindendir.
10 Eserin banda Cenab Hakk methettii gibi, Hazreti
Peygamber iin naat- erif yazm, iharyr-i gzn hakknda
da sitayite bulunmutur.
11 Bunlardan baka eserinde mevzuubahis ettii ehas:
Peygamberlerden brahim ALeyhisselm; Hulefay Ridin'den
Hazreti mer ve Hazreti Ali, evliydan Bayezidi Bistami, G
neydi Badadi, Maruf Kerhl, Znnun-i Msr, Hatem Asam, Babayi Kh, mutasavvfadan kendi eyhi Shreverdi, Padiahlar
dan Mahmut Gaznev, Harzemah, Teks, Alpaslan, Kzlarslan,
Adududdevle, Gor padiah ve Melik Salihtir. Bunlar hakkn
da eserde hikyeler vardr.
12 Sdi, ak bahsinde usuf ve Zelihaya, Mecnun ile
Leylya, em ile Pervaneye dair hikyeler yazmtr.
13 Sdi drt byk airin szn veya fikrini tenkid ve
ya iktibas suretiyle kitabna koymutur.

9
uncu sahifenin 12 ncl beyitinde (Zahiri Faryab) y tenkid etmitir.
20 nci sahifenin 16 nc beyitlnde (Esed) nin bir beyitini
iktibas etmitir (bunu Sd sylyor)
54 nc sahifenin 16 nc beyitinde (Firdevs) nin bir beyi
tini iktibas etmitir.
148 inci sahifenin 16 nc beyitinde (Unsuri) nin bir beyitini
iktibas etmitir.
14 Sadinin hikyeleri, fikirleri ekseriyetle kendisinin a
hit olduu vakalardan veya kendi karihasndan sdr olan sz
lerden ibarettir. Yalnz 78 inci sahifedeki, 26 nc beyitinin maz
mununu (Sindibad) dan aldn sylyor.
15 Sdi, kendisinin seyyah olduunu birok yerde syl
yorsa da, adn yazd memleketler, unlardr: Badat, am,
Msr, Hindistan, Yemen, Hicaz, sfahan. Bilhassa (Somnat)
ehrine giderek, oradaki putun srrm meydana kardm, 137
nci sahifede uzun uzadya anlatyor.
16 Sdi, Badatta Nizamiyede tahsil ettiini ve orada
bir medresede muitlik yaptn, 119 uncu sahifede sylyor.
17 Sd, byk bir vaizdir. Vaaz icap eden yerlerde gayet
gzel, mkul, mukni szler sylemektedir. Bu vdide harikulde
belidir.
18 Sd mutasavfadan olduu iin arasra tasavvuftan
da bahsetmektedir. eyhi Shreverddir ve onunla bir gemide
seyahat ettiini bize bildiriyor.
19 Bostan, taassuptan zde, gayet tabi, btarafane ya
zlmtr. Her trl saadeti temin edecek nasihatleri hvdir.
Kilisli Muallim Rifat Bilge
Beylerbeyi

SD
Sdi, ran m birinci derecede gelen byk airle
rindendir. Firdevs hamasiyatta, Enver kasidede, Sdi
.gazelde en byk air addedilebilir. Gazel vdisinde
bazlar Sadiyi H fza tercih ederler. kisi arasnda
tefevvuk haiz olduklar kudretten ziyade okuyanlarn
zevkine tbidir. Yalnz Sdi ayn zam anda nesir ve
mesnevi staddr. Gazellerinde H fzdan daha realist
ve daha nsandir. Lisn harikulde denebilecek dere
ced e fasih ve belidir.
slmiyetten sonra ran edebiyat Arap nfuzu al
tna girmi, fakat bu nfuz, ran zerinde ok devam
etmemitir. Samanilerden sonra inkiafa balyan s
lm ran edebiyat, Gaznevi ve Seluk devirlerinde
byk tekmller gstermi, fakat muhakkak ki Sdi
ve Hfz gibi iki byk simasn M ool istils dev
rinde saklamtr.
Sdi, (655) senesinde yazd (Bostan) adl eserin
de kendine hitaben Ey m r yetmie varan, uyan!
Uyuyor m u idin ki bu yetmi yl heba olup gitti (1)
dediine nazaran Hicretin 585. .senelerinde razda
domutur. Bostandan bir sene sonra yazd (Glis
tan) d a d a mrnden elli sene geip gitti diyor ki o
zam an Hicretin (606) ylnda dom u oluyor. (M. 1184)
(i)
bad reft.

El ey ki omert be heftad reft, Meer hofte bu ki ber-

Babasnn ism i Abdullah, lkab Muslihiddindir.

Kendisinin ad malm deildir. Lkab M errefddindir. Babas (Atabek Sad) m hizmetinde bulunduu
iin air (Sdi) mahlas almtr. Bu ikinci kayt haki
kate daha, yakn gzkyor. Ben ocuklarn strabn
bilirim. ocukluum da babam kaybettim. (2) dedi
ine baklrsa kk yata yetim kalmtr. ahs te
ebbs veya hkm darn himayesi onu tahsil iin
Badada evketti. Badatta M edreseli Nizam iyede
tahsiline devam eden air, orada tasavvufun byk
simalarndan ahabddin mer bin M ehmet Shreverdi ve Eblferec bin Elcevz gibi stadlara mlki
olmu, onlardan byk istifadeler etmitir.
O
zaman ran M ool istils altnda Harzemahlar
ile Atabeklerin m cadele sahnesi olmutu. Sdi uzun
bir mddet seyahat etti. Otuz krk sene sren bu seya
hati esnasnda Mekke, am ve imal A frikay dolat.
Bir mddet amda kald. Orada Ehlisalibe esir d
t. Glistandaki hikyeler hakikat telkki edilirse
Sdi Kagar, Trkistan ve Hindistan dahi grm
tr;
Bu uzun seferlerden byk tecrbelerle ok olgun
bir hakm olarak dnen Sdi Atabek (Sad ibni Zeng) nin olu (Ebubekir) zamannda raza gelip y er
leti. Artk oras byk bir asayi iinde idi. (Glis
tan) da:
Avdet edince memleketi huzur iinde buldum.
Kaplanlar huyunu terketmilerdi. dil sultan (Ebube
kir bin Sad ibni Zeng) zam annda memleket bu halde
id i... diyor.
Mhim iki eseri olan Bostan ve Glistan hayat(2)
Mera baed ez derdi tflan haber, ki der herdi ez er bireftem peder.
8

nm bu devresinde yazd. Atabeklerden byk hrmet

gren air, M oollar devrinde de takdir ve hrmete^
mazhar oldu. (Hoca emseddin M ehmet Sahip Divan)
ile biraderi (Tarihi Cihanka) sahibi (Ata Melik Cveyn) aire byk bir alka gstermilerdi. Kaside
lerinde Atabeklerden Ebubekir bin Sad (623 - 688)
Selukah (660 - 662) Ebubekirin olu Sad ve devrin
dier byklerini ve yukarda ismi geen (H oca em
seddin) ile beraber kardei (Ata Melik Cveyn) yi
metheder.
Sdi, 690 ile 694 seneleri arasm da razda vefat
etmitir. M ezar raza yarm fersah mesafede (Sdiyye) namiyle m ruf bir yerdedir.
Eserleri:
1 BOSTAN
655 senesinde yazd bu eser manzum bir mesne
vidir. ran edebiyatnn ok mhim mahsllerinden ad
dedilir. On bba ayrlmtr.
1 A dil ve insaf.
6 Kanaat.
2 hsan ve cmertlik. 7 Terbiye.
3 Ak ve sarholuk.
8 Afiyete kr.
4 Huzu ve huu.
9 Tvbe ve inabe.
5 Teslim ve rza.
10 M nacat ve hatime..
Bu fihrist bize eserin manev mahiyeti hakknda
esasl bir fikir verir. Bostanda bu bahisler daha ziyade
hikyeler arasmda cidden byk bir edeb zevk ve
mkemmel bir lisan ile izah edilmitir.
2 GLSTAN
Glistan, cihanmul bir hrete sahip bir ahe
serdir. Birok noktalardan tetkike ayan olan bu ese9

Tin yeni bir tercmesi elimizde bulunduu iin bundan

sonra gen Trk m nevverleri bunu zuasr zihniyete
gre lykiyle tetkik imknn bulacaklardr. Farsa ile
megul olanlar; Glistan bugn hakkiyle ve btn
edebi inceliklerini m uhafaza ederek tercme etmenin
m uhal olduunu takdir ederler. htiva ettii fikirleri
itibarile ok yksek olan bu eserin bir de yazld dil
deki bedii kemali vardr ki bunu n aza n itibara alm a
dan verilecek hkm ok yanl olur. Nazm ile nes
rin henktar bir im tizacndan doan bu kk, fakat
ok kymettar eser ok az bir zam anda yazlm ol
masna ram en hi bir noktasnda en ufak bir ihmale
tesadf edilmez. Nesri ok tabi ve klfetsiz secilerle
nazm kadar ahenklidir. Nazm tabilie nesre o kadar
yaklatrmtr ki okuyan nazm ile nesir arasndaki
bu sanatkrane kaynam ay zevk ve hayretle takip
eder.
Glistana (sehli mmteni) derler. Mellifinin k e
mal devrinde yazd bu eser o kadar sehli mmtenidir
ki fara ile biraz megul olanlar (Glistan) gibi bir
kitap yazabileceklerini tahmin ederler. Halbuki Ktibnin (Deh Bab) , (Minddini Cveyn) nin (Nigristan) , (Cam) nin (Baharistan) , (Kaan) nin (Pe
rian) gibi nazireler onun kabm a varamamtr. Sa
d inin Glistannda, her eyden evvel olgun bir fikir
ve orjinal bir gr vardr. Her hikye, senelerce sren
bir tecrbe ve teemmln teksif edilmi komprimesi
dir. Bu icaz o derece m hirnedir ki m nann btn
hassalarm ihtiva eder.
Sadideki ruh tekml onu tanzire yeltenen air
lerin hi birisinde yoktu. Bunlarn ileri gelenlerinden
Cam tasavvufun kadrolar iine kapanm, hayat o
zaviyeden grm. Kaan ancak bir lfz sanatkn
olarak kalmtr. Sdideki hr ve mstehzi geni te
10

fekkr, m od em denebilecek bir zevk ve lisana kuvvetli

hkim iyeti ile iki kelime iinde bir cihan sdrma
kudreti hi birisinde yoktur.
Sonra (Glistan) m mhim bir meziyeti de M ool
istils devrinde ran nesrinin dt lfzperestlie
tamamen yabanc kalmasdr. Eserde mnis olm yan
kelimelerle, haivlere hemen hi rastgelinmez. A ncak
baz yerlerde, mesel A llaha, Peygam bere, Padiaha
yazd methiyelerde zaruri olarak innaba dlm
tr. Fakat bu itnab hi bir zaman ayn devrenin m ah
sl olan (Tarihi Vassaf) ile mukayese dahi edilemez.
Asrlarca ark leminin klsik kitab olan (Glis
tan) n Trke birok erhleri ve hatt tercm eleri var
dr. Bu aheser hretini garbda da temil ederek m uh
telif garp dillerine birok defalar tercme edilmi ve
Fars edebiyat mtehassslarnn tetkik mevzuu olm u
tur.
Bu iki mhim eserden m aada airin klliyatnda
bir ok kasideler, gazeller, terciibentler, rubailer, ktala r vardr. Gazellerini Tayyibat, Bedayi, Havatim nam
altnda toplamtr. Gazellerinde tasavvuf nevesi ile
derin bir dnya ve hayat sevgisi mcadele halindedir
denebilir. Sdi her ne kadar m utasavvifeden addedilir
se de bu telkki ifrata vardnlm am aldr. Onun ak
ok defa realist ve nsandir.
Elfazdaki fesahat ile m nadaki gzellii onun kadarim tiza ettiren bir air yoktur. Gazel vadisinde S
di hakikaten staddr.
Byk airin, benzerine ender tesadf edilecek de
recede deerli eserini, Trk m nevverine hediye eden
m tercim ve tabii hararetle tebrik etmeyi bir vicdan
borcu addederim.
Prof. Dr. A li Nihat TARLAN

11

Kudretiyle can yaratan, hikmetiyle dilde sz y a

ratan Allahn adyla balyorum.
O, kullarm a acyan, denlerin ellerinden tutan bir
efendidir; bol bol verir, hatlar balayan, zrleri
kabul eden bir kermdir.
yle bir byktr ki; O nun kapsndan ba evi
ren insan, hangi bir kapya gitse izzet bulamaz.
Byk padiahlar, Onun derghm da balarn y e
re koyarak O na niyz ederler, yalvarrlar.
Buyruuna kar gelenleri hemen cezalandrmaz;
z r dileyenleri zalimane kovmaz. Kullarnn gnahla
rn grr, hilmile rter. Fena bir iinden dolay bir
kuluna gazap edecek olsa, kul tvbe edince o iin ze
rine kalem eker.
Birisi babasna kar gelse, phe yok ki, babas
on a ok kzar, birisi akrabasndan m emnun deilse,
onu yanna uratmaz; kle emredilen ii ratle yap
m azsa efendisi ona hakaret eder; arkadalarna kar
efkat gstermezsen senden bir fersahlk yere kaar
lar; askerler vazifelerini yapmazsa kumandan onlan
a r cezaya uratr; fakat yerlerin, gklerin sahibi
olan yce Tanr, isyan eden kullarm a n zk kapsm
kapamaz. O nun ilmi denizine nisbetle, iki cihan bir
dam la sugibidir. Her gnah grr, fakat hilm ile rter.
Yeryz O nun umum sofrasdr. Canllar destur
suz gelir, yer, yedikten baka istedikleri kadar da alr
13

gtrrler; hem de bu sofrada dost ile dman birdir.

Zalimi kahretmek istedii zaman elinden kurtulmak
imknszdr.
Ona kar duracak bir zd olmad gibi, ei, ben
zeri de yoktur.
yle ulu bir padiahtr ki, cinlerin, insanlarn, b
tn yaradlmlartn taatinden mstanidir.
Karncalar, sinekler, kular, dem oullan, herhes, her ey Onun emrine ba emektedir.
Kerem sofrasn yle enine boyuna yaymtr ki,
Kaf dandaki zmrd Anka da nzkn o sofradan ye
mektedir.
Zti erifi ltiftir, keremi her yere yaylmtr, i
leri bitiren O'dur, mahlkatm Rabb ve sahibidir; en
gizli srlara vkftr.
Byklk, benlik ancak Ona yarar. nk salta
nat kadm, zt her eyden ganidir.
Birinin bama talih tacn giydirir, bir dierini de
tahtndan kara topraa indirir.
Birisinin banda saadet tac, dierinin srtnda akavet ulu vardr.
brahime atei glzar eder. Bir takmlarn da Nil
suyu yoluyla atee gnderir. Hulsa bahtiyarlk da,
bedbahtlk da Onun fermaniyle olmaktadr.
Perde arkasnda ilenen gizli gnahlar grr, fa
kat perdenin zerine bir perde daha rter.
Eer cell sfatiyle tecelli edecek olsa, meleklerin
de dehetten kulaklar iitmez, dilleri tutulur.
Eer cemal sfatiyle buyurun ltfuma diyecek ol
sa, eytan bile bu ltuftan benim de paym var de
mee balar.
Onun bykl huzurunda bykler, bykl
, tasavvur dahi edemezler.
Darda kalanlara acr; onlara yakn olur; yalvaran
larn dualarna icabet eder.
14

Henz vukubulmam halleri, ifa edilmemi srla

r hep bilir.
Yukary, aay kudretle tutup hfzeden Odur;
hesap gn kurulacak divann hkimi yalnz Odur.
Herkes Ona itaate mecburdur. Kimse Onun s
znden bir harfine parmak uzatamaz.
Her ii iyi olan ve iyiyi beenip seven bir kadim
dir: kaza kalemi ile ana kamnda ocuklara ekil verir.
Toprak yaygsn, evliyalarn seccadesi gibi, su zeine sermitir.
Ay ile gnei, denizde yzen bir gemi gibi arktan
garba sevkeder.
Yeri yaratt zaman arz sarsntdan muzdarip ol
du. Onu bu titremeden kurtarmak iin eteine ivi
vazifesini gren dalar akt.
Bir damla suya peri gibi suret verir. Su zerine
kim resim yapabilmitir?
Tan sulbnden ll ve firuze yaratr; yeil dalla
rn zerine lle benzeyen krmz gller kondurur.
Buluttan bir damla suyu denize, bir damla erlik
suyunu da rahme damlatr, o sudan parlak bir inci;
bu sudan selvi boylu bir insan yaratr.
Hi bir zerre yoktur ki, Onu bilmesin. Zira, Ona
gre ak gizli birdir.
Karnca ciz, ylan elsiz ayakszdr. te bu ciz,
mahlklarn rzkn O, hazrlar, verir.
O, ol deyince, yokluktan varlk husule geldi. Yok
tan var etmei Ondan baka kim yapabilir?
Bu varl tekrar yoklua, oradan da maher sah
rasna gtrr.
Btn cihan Onun ilhiyetinde mttefik olmakla
beraber. Ztmn mahiyetini bilmekten cizdirler.
nsanlar Onun bykln, gzler Onun kema
linin nihayetini bulamamlardr.
15

Vehm kuu ne kadar ykselse, Onun Ztnn ev

cinde uamaz; akl ne kadar dnse, Onun vasfnn
eteine el eritiremez.
Onun mahiyeti yle bir girdaptr ki; bu girdapta
binlerce akl gemileri batm, hem de, yle batm ki,
bir tahtas olsun kenara kamamtr.
Ben de, gecelere, bu usuz bucaksz, dncelere
daldm ve dehet kolumdan tutup bana: Kalk, ne ya
pyorsun? Vazge. Onun ilmi kinat ihata etniitir,
senin kk akln Onu nasl ihata eder? Ne idrk
Onun knhne eriebilir, nefikir, Onun sfatlarn
hakkyle anlar... dedi. Onun Zatn ancak kendi bi
lir. Bu merhalede akla yok yoktur.
Evet, bir kimsenin belgatte Sehbana yetimesi
mmkn, fakat ei, benzeri olmyan Sphanm knh
ne eriilmesi muhaldir.
Bu yle olmaz bir eydir ki; Cenab Hakkn nice
has kullan bu vdide at srmler, fakat sonunda:
Yarabbi, Senin ettiin sen eklinde Senin ev
safm sayamam... diye atlarnn dizginlerini ekmi,
^durmulardr.
Evet, her yerde at srmek olmaz. yle yerler olur
ki, orada, kalkan atarak kamak lzm gelir. Bir slik
bu srra mahrem oldu mu, artk geri dnemez. Bu sim
ifa edemez.
Kime ki bu mecliste dolu sunarlar, ona o kadeh
iinde bihuluk ilcn verirler.
Karunun hzinesine kimse girememitir. ayet
girmise orada kalm, bir daha kamamtr.
kilolan bu kan denizinden rker. Zira kimse ora
da gemisini kurtaramamtr.
Eer sen bu yolda yrmek istiyorsan evvel, seni
geri getirecek at sihirleyip onu dnemiyecek hale ge
tirmelisin.
16

Gkler aynasna sk sk bakmal, tedricen saffet

kesbetmelisin..
Bu sayede belki ak lhnin kokusu seni mesteder. (Elest) bezmindeki zamann ararsn; istiyerek
yrr, yol alr, o makama eriir, oradan da muhabbet
kanadiyle uarsn. O makamdan senin iin yakin hsl
olur. Bu yakin sayesinde hayl perdeleri yrtlr. Ce
nab Hak ile senin aranda ancak cell perdesi kalr.
Artk akl beygiri daha ileri gidemez. Hayret onu diz
gininden tutup dur der.
Bu tevhid denizinde ancak alan insan arzusuna
vsl olmutur. Mridin arkasndan gitmiyen yolunu
kaybeder.
Bu yoldan, yani Hazreti Peygamber yolundan sa
panlar ok gitmilerse de, balan dnm perian ol
mulardr.
Hazreti Peygamberin hilfna yol intihap eden as
la bir menzile erimiyecektir.
Ey (Sdi), safa yoluna Hazreti Mustafa'nn izine
dmekten baka bir suretle gitmek mmkndr zan
netme.
NAAT ERF
Hazreti Muhammed gzel huylu, gzel detlidir.
Btn insanlara efaatidir, btn insanlarn peygam
beridir.
O. peygamberlerin imam, doru yolun rehberi Ce
nab Hakkn emini, Cebrailin vahy iin yanma gelip
gittii bir zattr.
O, beeriyetin efaatisi, kyamet gnnn efendi
si, hidayetin imam, maher divannn en bydr.
O, bir kelmdir ki, onun turu gk olmutur. Tek
mil nurlar onun nurunun bir dr.
O, bir drr yetimdir ki, okuyup yazmay bilme-

F.:

17

dii halde ne kadar milletin ktphanesini silip spr

m, kitaplarn hkmsz brakmtr.
Ondaki inzar sanat, klcn ekince ay ortadan
ikiye bld.
Onun hreti dnyaya yaylnca (doduu gece>
Kisranm eyvan sarsld, 14 ta dt.
O, Kelime-i Tevhidin ilk harfi olan (L) ile Lt
hur de-v ha etti; dini slm izaz ile Uzzay hor ve
hakir kld.
O, yalnz Lt ile Uzzann kln savurmakla kal
mad; Tevrat ve ncili de neshetti.
O, gecenin birinde Buraka bindi, feleklerden ge
ti, an ve erefle memleketleri geride brakt.
Kurb, lh fezasnda o kadar sratle at srd ki,
arkada olan Cebrail (Sidre) de kald, daha ileri gide
medi.
Cebrail Sidrede kalnca Cenab Risaletpenah ona:
Ey Allahn vahyini hmil olan Cebrail, ileri yr. Se
ni ne kadar ihls ile sevdiimi bilirsin. Niin bana ar
kada olmaktan vazgetin? dedi.
Cebrail cevaben: Artk mecalim kalmad, kana
dmda kuvvet kalmad, eer buradan bir kl ucu kadar
ileri, gidecek olursam, tecell-i lhi ziyas kanadm ya
kar, onun iin gidemem. dedi.
Byle muhterem bir sahibe mlik olan mmet,
umarm ki isyan sebebiyle cehenneme girmeyecektir.
Ey, btn insanlara gnderilen byk pergamber,
seni vmekte aczim var. Ey btn mahlkata gnde
rilen peygamber, sana selm olsun.
Ey, hal ve hareketi pek mbarek olan byk zt,
bir avu fakirler senin drsselmmda mihman olan
lara uyuntu olsalar, Cenab Hakkn nezdinde olan y
ce anndan ne eksilir? Cenab- Hak seni vm, ar
lam, Cebraile kadrinin huzurunda yer ptrmtr.
18

Yce gkler senin erefinin yceliine kar mahuptur. dem henz balk halinde iken sen yaradlmtm.
ptida varln asl, esas sen oldun, dier mevcudat
hep senin ferindir. Bilmem ki seni mehd iin ne sy
leyeyim? nk ne sylesem ondan lisin. Senin iz
zetini, makamn gstermek iin (Levlk) hitab, seni
medh iin (Th), (Yasin) sreleri kfidir.
Bu naks Sdi, seni nasl hakkiyle tavsif edebilir?
Ey byk peygamber, sana salt, selm olsun.
h a r y Ar - g z n v e

Al r e s u l n

NAATt
iharyrin birincisi Ebubekirdir ki, yallar ara
snda ilk slm olan odur. kincisi merdir ki, eyta
nn kolunu bkm, malp etmitir. ncs akl
ve irfan sahibi, pek mahup olan Osmandr. Drdn
cs Dldle binen ah Alidir.
Yarabbi, Hazreti Fatmann evld hrmetine son
nefesimde beni mandan ayrma.
Yarabbi, benim duam dilersen kabul, dilersen red
buyur. Ben li Resuln eteini elimden brakmam.
Cenab Hakkn selm sana, eshabna ve sana tbi
olanlara olsun.
U KTABIN NAZMININ SEBEB
Dnyann her tarafn gezdim, dolatm; birok in
sanlarla gnler geirdim; her kede bir faide buldum;
her harmandan bir demet baak topladm. Bununla
beraber, razm, temiz insanlar gibi mtevazi insan
lar grmedim. Cenab Hak bu topraa ltfunu, ihsan
n yamur gibi yadrsn.
Bu iklimdeki olgun insanlarn muhabbeti gnlm
19

amdan, Rum illerinden ekti, ald. iraza dnmek is

tedim. Fakat bu gzel bahelerden dnerken dostlar
mn yanna elim bo dnmek arma gitti. Msrdan
dnenler, gittikleri yere, Msr ekeri gtrrler, ben
ise elim bo gidiyorum dedim. Dnceye vardm. D
nrken: Dostlanma eker gtremiyorsam da e
kerden daha tatl szler gtrebilirim dedim, mte
selli oldum. Fakat bu eker alelade azda inenen
eker deildir. Mnaya in olanlann kt zerine
yazdklan tatl szlerdir.
Ne yazacam dndm, tertibimi yazdm. D
ndm eyler deta gzel bir saray oldu. O saray
da on kap yaptm:
Birinci blm Adalet, tedbir, rey, ahaliyi hs
n muhafaza, Cenab Haktan korkmak hakkndadr.
kinci blm hsan hakkndadr. Bu blm
okuyan zenginler, Cenab Hakkn ltfuna teekkre
borludurlar.
nc blm Yalanc deil, hakiki ak; ak
sarholuu cezbe hakkndadr.
Drdnc blm Tevazu hakkndadr.
Beinci blm Rza hakkndadr.
Altnc blm Kanaat edenler hakkndadr.
Yedinci blm Edep, terbiye hakkndadr.
Sekizinci blm Shhat ve afiyete kretmek
hakkndadr.
Dokuzuncu blm Tvbe, doru yol hakknda
dr.
Onuncu blm Mnacat ile htimedir.
Kitabm, mesut bir senenin mbarek bir gnnde,
yani Hicretin 655 inci ylnda Zilkade aynda hitama
eriti.
Kitabm inci ile dolu bir hazine halini ald. u ka
dar var ki, kitaba koymak istediim eylerin bir ksm
20

m koyamadm. Etek dolusu cevahirlerim akta kald.

Utancmdan bam kaldrp etrafa bakamyorum.
Ltfen kusuruma bakmayn. Bilirsiniz ki, her ci
hetle mkemmel eser yazmak, g bir itir. Denize ba
lan, iinde inci varsa sedef de vardr; bahelere bakn,
uzun boylu aalar varsa, bodur aalar da vardr.
Ey akll, gzel huylu insanlar; bilgili ve olgun hi
bir insan duymadm ki, bir kusur bulacam diye u
rap dursun. Bir kaftan, nakl ipek kumatan da ol
sa, yz ile astan arasnda ktk bulunur. Szmn
kuma hoa gitmezse de, kerem buyurun, onu ktiyle kabul edin, giyinin.
Ben faziletim sermayesiyle iftihar etmiyorum, si
ze iltic ediyorum. ittim ki, kyamet gnnde kerm
olan Tanr ktleri iyilere balarm. Siz de szmn
fenasn grrseniz, Cenab Hakkn sfatiyle muttasf
olunuz. ayet bin beyitten birisi hoa giderse, ltfen
onun hatm iin tekilerini gzden drmeyin. Size
unu da arzederim ki (Pars) ikliminde benim yazla
rm (Hutem) deki misk gibi kymetsizdir.
unu da itiraf edeyim ki, benimle grmeyip de
adm duyanlarca kusurlanm gizli kalmakta ve hre
tim davulun sesi gibi uzaktan ho gelmektedir.
Benim bu eseri yazm gl bahesinde bir gl,
Hindistana flfl (karabiber) gtrmek gibidir.
Eserim deta hurmaya benzer. st tatl bir mad
de ile kapldr, zerinden tatls alnnca iinden ekir
dek kar.
SLM PADAHI EBU BEKR BN SAD
BN ZENGNN METH SENSI
Tabiatm padiahlan methe mil deildir. Gn
lm byle eylerle uramay istemez. Byle iken, bu
21

kitab Ebu Bekir Bin Sadn namna olarak nazmettim. Byle yapmakla, ilim ve irfan sahiplerinin belgatte birincilik kazanan Sdi, Ebu Bekir Bin Sadin
zamannda idi diye beni bu suretle yd etmelerini ar
zu ettim.
Hazreti Peygamberin, Nuirevan zamannda domasiyle iftihar buyurduu gibi ben de bu padiahn
zamannda bulunmakla ne kadar iftihar etsem hakkm
vardr.
Padiahm yle bir padiahtr ki, cihan muhafaza
ediyor, dinin itilsna alyor, adaletlidir. Hazreti
merden sonra Ebu Bekir Bin Sad gibi bir padiah
gelmemitir. Ulularn ulusu, byklerin balarnn ta
cdr.
Hey dnya, onun zamaniyle vn, iftihar et.
Bir kimse fitneden snacak bir yer arayacak olsa
bu iklimden baka snacak, dinlenecek yer bulamaz.
Padiahmn kaps ne gzel bir kapdr. Kbe kap
sna benzer. Dnyann geni, derin yollarndan, her
kes, haclar gibi oraya koarlar.
Byle saltanat, byle taht, ocuklara, genlere, ih
tiyarlara vakfedilmi byle hazine grmemiimdir. Ya
nma dertli bir kimse gelmez ki, 'onun hatrna bir mer
hem koymam olsun. Daima hayr ilemeye tliptir.
Cenab Hakka kar mitvardr. Yarabbi, onun umdu
u mura,tlannhs kl.
Tacnn kesi yce ge dokunduu halde, o tevazula ban yere emitir. Tezavuun yksek insanlar
dan suduru takdire ayandr. Fakir mtevazi olursa,
bunun kymeti yoktur. nk tevazu onun huyu ve
detidir.
Kumanda altndaki inan tevazu gsterirse ne
kar? Buyruk sahibi kimse tevazu gsterirse, Allah ada
m olduuna dellet eder.
22

Padiahmn zikri cemili gizli kalamaz; nk ke

rem ve ihsannn hreti cihana yaylmtr. Onun gibi
gzel huylu bir zat, cihana, cihan olal gelmemitir.
Onun zamannda bir zlim zulmnden gnl incinmi
bir kimseyi gremezsin.
Onun saltanat usul, onun ahane yini dier pa
diahlarda grlemez. Feridun bile o kadar evket ve
anna ramen bu devlete nil olmad. Zayflar onn
sayesinde kavi olduu iin onun derecesi nezd lhde
kavidir. Aleme yle bir glge salmtr ki, Bir Icoca
kan bile Rstemden korkmaz.
Cihan tarihine baklnca grlr ki, insanlar za
mann uygunsuzluundan, felein tersine dnmesin
den inlerler. Fakat ey dil padiah, senin zamannda
kimsenin zamandan da, felketten de ikyeti yoktur.
Ancak senin zamannda insanlann huzur ve rahat
iinde yaadklann gryorum. Bilmem ki, senden
sonra bunlarn hali ne olacak?
Sdinin senin zamannda yaamas da yine senin
talihindeidir.
Zira gkte ay, gne durduka, Sdinin bu kita
bnda senin adn da ebed olarak kalacaktr.
Eski padiahlar iinde iyi nam ve hret brakan
lar varsa da, bunlar padiahlk usul ve dabn kendi
lerinden evvel gelenlerden renmilerdir. Halbuki sen
onlar gibi deilsin. Sen bu suretle mehur olan eski
padiahlarn hepsini getin.
Byk skender, Yecclerin yollann, tuntan,
tatan duvar ile kapatmtr. Kfr Yeccne kar se
nin eddin altndandr. skenderinki gibi tuntan de
ildir.
Bu emniyet ve adalet devrinde yaayan hangi a
ir, edip seni methetmezse, onun dili tutulsun.
23

Sen yle kerem denizi, cmertlik madenisin ki,

mevcudat senin varlna dayanyor.
Padiahmn gzel evsaf hadsiz hesapszdr. Bu ki
tabn dar meydanna samaz.
Sdi, btn bunlar yazm olsa, ayn bir kitap vcude gelir.
Bu kadar kerem ve ihsann teekkrnden cizim.
yisi odur ki, hemen elimi dua iin aaym: Cihan gn
lnce olsun, felek sana yr olsun, cihan yaradan Tanr
seni her trl kederden saklasn. Yce talihin, alemi
parlatsn. Zeval* dmannn yldzn yaksn. Zamann
dnmesinden sana keder gelmesin. Gnlne kayg tozu
konmasn. nk padiahlarn gnlne konan bir gam,
btn lemin hatrn perian eder. Gnln, iklimin
huzur iinde ve mmur olsun.. Milkinden perianlk
uzak olsun. Vcudn din gibi daima salam, hasutla
rn gnlleri tedbir gibi gevek olsun. Kalbin, Cenab
Hakkn teyidi ile ad olsun. Gnln, dinin, iklimin m
mur olsun. Hulsa cihan yaradan Tanr seni esirge
sin. Bu dua kfidir. Bundan bakas bo szlerdir.
Cenab Hak sana okadar ltuf buyurmutur ki, bu
hayrlara muvaffak oluun, fevkaldedir.
Pederin Sad Zengi cihandan kederli gitmemitir.
nk senin gibi ad yce halef brakmtr. yle
pk asldan byle evlt yetimesine taaccp edilemez.
Onun cismi toprakta ise can- pki ly-i illiyyindedir.
lh, fazln hakk iin o muhterem pederin anl
trbesine rahmet yamurunu yadr.
Sad Zenginin gzel ad cihanda mesel halinde
kaldka, Cenab Hak ehzade Ebu Bekir Sadm yar
dmcs olsun.
24

ATABEK MEHMET SADN M*ETH SENSI

Atabek Mehmet, bahtiyar bir ahtr. Ta vq tahtn

sahibidir. Gentir, talihlidir, parlak fikirlidir. Salta
nata gen, rey ve tedbirce ihtiyardr. limce byk,
himmete ycedir. Kolca kuvvetli, kalbi pek mdrik,
pek hassastr. Zaman annesi iin ne devlettir ki byle
bir ocuu kucanda beslemitir.
Cmertlik eliyle denizi mahup etmi, an ve e
refte lker yldzndan te gemitir.
Ey yce bal padiahlarn reisi, devlet gz hep
senin yzne bakyor. nci ile dolu bir sedef, iinde tek
inci saklayan sedef kadar kymetli deildir. te sen,
sedefinde bir tane olarak yetien incisin. Saltanat ha
nesinin ziynetisin.
Yarabbi, onu sen ltfunla muhafaza buyur; nazar
dan sakla.
Yarabbi, sen bu ehzadeyi lemde mehur eyle;
onu sana taate muvaffak ederek aziz kl.
Yarab, sen onu insaf ve takvada mukim yl; dn
yada, ukbada muratlarn ihsan buyur.
ehzadem, menfur olan dmandan sana gam
erimesin; zamann devrinden sana zarar gelmesin.
Cennetlik aa senin gibi meyva verir. Babas namdar olduu gibi olu da iyi ad kazanmak ister.
Bu hanedana dman olan herhangi bir hanedan
dan hayr bekleme.
Ne gzel din, ne gzel ilim, ne gzel adalet; Allah
ebed klsn; ne gzel saltanat ve ne gzel devlet.
Padiahn keremleri kyasa smaz. Dil bunlarn
krnde cizdir.
lh fakirleri seven ve sayesinde halkn rahat et
mekte olduu bu padiah halkmba zerinde daim
25

kl. Taate, muvaffakiyet ihsaniyle, onun kalbini ihya

buyur.
Ey Sdi, byle sanatl, tekellfl szleri brak.
Eer hakiki sadk dost isen syleyecein iyi szleri
yani nasihatlan haydi getir, gel. Sen menzilleri tan
yan rehbersin; Padiah ise yola giden yolcu gibidir. Sen
doruyu syleyeceksin, padiah ise doru szleri din
leyicidir.

26

BRNC BLM
ADALET VE NSAF HAKKINDADIR
Zahir Faryabi Kzlarslan methederken: Tefek
kr onun ayan pmek iin (onu idrk iin) iskemle
ye benzeyen dokuz felei ayann altna koyar de
mi- Halbuki Kzlarslanm bir aya tekinden ksa
imi. Zahiri sevmiyenler: air bu beyit ile sana aksak
lk isnat etmitir diyerek Zahiri katlettirmiler. im
di Sdi bu vakaya iaretle ve Zahirin ruhuna hitap
ederek ona dokunuyor diyor ki:
Hey Zahr, ne lzum vard ki, iskemleye benzeyen
dokuz g Kzlarslanm ayann altna koydun. Hey
Zahir, byklk ayam feleklerin zerine koy deme,
belki ihls yzn toprak zerine koy de...
Padiahm! Bana gelince, sana nasihatim unlar
dr: Taatla yzn eik zerine koy, nk dorularn
tuttuklar en emin yol budur. Eer kul isen ban bu
kapya koy. Padiahlk tacm bandan kar. badet
ettiin vakit ahlk libasn giyme. Hlis, muhlis
bir dervi gibi feryada bala. Buyruk sahibi ulu Tan
rnn derghnda^ zenginin nndeki fakir gibi inle,
yle de: Allahm, zengin ensin. Fakirleri besleyen,
kuvvet, kudret sahibi ensin. Ben ne memleketler fet
heden bir hkmdarm, ne de ferman sahibiyim. Bu
derghn dilencilerinden birisiyim. Senin ltfn bana
yr olmazsa benim elimden ne gelir, ne i yapabilirim?
Allahm, beni hayra, iyilie Sen muvaffak eyle. Sen
27

kudret vermezsen benim kimseye bir haynm dokun

maz.
Padiahm, gndz padiahlk ediyorsan geceleri
dilenciler gibi yana yakla dua et. Birtakm siler, zor
balar senin kapnda kul iken, sen yine ban ibadet
eiinden kaldrma. Cenab Hakka ibadette kusur etmiyen kul, kullar iin ne gzel padiahtr.
HKYE
Hakikati yakin gziyle tanyan din ulularndan hi
kye ederler ki, bir vel, bir kaplann zerine binmi,
bir ylan eline alm, kam edinmi, kaplan sratle
srerdi. Birisi ona dedi: Hey Tanr yolunun adam, bu
gittiin yolda gitmek iin bana rehberlik et. Sen ne
yaptn ki, yrtc hayvan sana rm oldu? Adm saadet
yznn tama yazld.
Vel cevap verdi: Kaplan, ylan, fil, herkes bana
kar zebun ise taaccp etme. Sen de Allahn emrini
yerine getir, grrsn ki, herey senin emrine rm
olur. Bir padiah, Cenab Hakkn emrini tutarsa, Ce
nab Hak onun muhafz ve yardmcs olur. Cenab
Hakkn seni sevdii halde dman elinden brakmas
mmkn m? Yol ite budur. Bu yoldan sapma, yr
meye devam et. stediini bul. Sdinin sznden ho
lanan kimseye, onun nasihati faydal olur.
KSRANIN; OLU HRMZE NASHAT
ittim ki, Nuirevan, ihtizar halinde iken, olu
Hrmze u tleri vermitir: Fakirlerin gnllerini
gzet. Yalnz kendi rahatn dnme. Eer sen yalnz
rahatn dnecek olursan, senin ilinde kimse rahat
edemez. oban uyumu, kurt srye dalm! Bunu
28

akll insan kabul etmez. Fkara takmn muhafaza et

ki, ah ahali sayesinde ta tamaktadr. Padiah bir
aaca benzer, kk ahalidir. Aa ise kknden kuv
vet alr. Elinden geldii kadar halkn gnllerini yara
lama. Eer yaralarsan kendi kkn baltalam olur
sun.
Eer sana, doru bir yol lzmsa, padiahlarn yolu
iimit ve korku yoludur. Bir insanda iyilik midi, kt
lk korkusu olunca aklllk ona tabiat olur. Eer bir
padiahta bunun her ikisini bulursan; onun ikliminde,
mlknde smak bulursun. nk padiah, Cenab
Hakkn ltfuna mitvr olduu iin halka merhamet
eder. Saltanat elinden gider diye korktuu iin de hal
ka zarar vermekten korkar.
Bir padiahn tabiatinde mit, korku yoksa o ik
limde rahatn kokusu bulunamaz. yle bir padiahn
mlknde bulunduun zaman, ayan bal ise (evli
isen), zulme, cefaya raz ol, otur; yok tek at, tek mzrak
isen (bekr isen) ban al baka yere ka...
Bir iklimde ahaliyi padiahtan memnun grmez
sen, o iklimde refah, saadet arama.
Kafa tutan, kabaday padiahlardan, kahraman
lardan korkma, fakat Allahsan korkmyandan kork.
Bir padiah memleket ahalisinin gnln ykyorsa, o,
memleketin mmur olmasn ancak ryada grr. Bir
memleketin harap, padiahn bednam olmas zulm
den ileri gelir. Bu szn hakikatini ancak ince, derin
dnen kimse bulur. Ahali saltanatn yardmcs ol
duu iin ahaliyi zulmle ldrmek lyk deildir.
Kyly, iftiyi kendi faiden, saadetin iin gzet.
nk, ecir ald cretten memnun olursa, daha ok
i yapar. Hem de kendisinden iyilik grdn kimseye
ktlk etmek erlik, insanlk deildir.
29

HUSREV PERVZN OLU RUYEYE

NASHAT
ittimki, Husrev Perviz lrken, olu iruyeye u
tleri vermitir: Hangi bir ie niyetlenirsen, o ite
ahalinin iyiliini dn. Eer herkesin sana mut ol
masn istersen, daima dilne ve kilane hareket et.
Ahali zalim padiahtan kaar ve onun irkin ad
n cihana yayar, onu dillere destan eder.
Saltanatm kt bir temel zerine istinat ettiren
padiah ok gemeden kendi temelini ykm olur. Bir
kocakarnn hmn yapt tahribat kl alan bir
yiit yapamaz. Bir dul kadnn yapt rann btn
bir ehri yakt ok grlmtr.
Saltanatta insaf ile hareket eden padiahtan daha
bahtiyar lemde kim vardr? yle bir padiah, nbe
ti gelip de u lemden gt zaman herkes ona rah
met okur.
yilik ktlk; ikisi de geer. Kts geecek, gecektir: iyisi odur ki, adn iyilikle ydetsinler.
Halkn bama Tanrdan korkanlar koy, nk
mlk ancak Tanrdan korkanlar mmur ederler. Se
nin menfaatini halk inciterek temin etmek isteyenler,
sana dman olanlar ve halkn kann ienlerdir. Hal
kn elleri onlara beddua ile gklere alan kimseleri
i bama getirmek hatdr.
Alak vali, memleketin idaresi ve hzinenin zen
ginlemesi byle icap ediyor diye, halka eza ve cefa
eder. Eer hakk gzetmezsen, o uurda altn pa
diah dahi seni cezalandrr. Bedbaht zalim bir gn
lr gider, fakat Allahn lneti onun zerinde bki ka
lr.
yi adam yetitirip kullanan padiah ktlk gr
mez. Eer kty besliyorsan, sen kendine dman
30

sn. Halka zulmeden kimseyi msadere ile brakma; y

le zalimlerin kklerini kazmak lzmdr. Halka zulme
den vali vesair memurlara kar ok titiz ol: o gibilere
aman, zaman verme. Zira o kadar semirmitir ki, ar
tk ldrlmesi zaman gelmitir. Krdim ban, koyunlan paralamadan evvel kesmek gerektir. Sonra
kesmek, yapt zarar demez.
HKYE
Bir tacirin etrafn hrszlar oklarla evirmi, onu
esir etmiler. Tacir o srada yle demitir: Grlyor
ki hrszlar galip geliyor, istedikleri fenalklar yapyor
lar. u halde, padiahn askerleriyle kadnlar arasn
da ne fark var? Tccar aramyan, onlarn menfaatini
korumyan bir padiah gerek ehre, gerek askere re
fah kapsn kapatm demektir.
Bir memlekette fena kanun, fena det olduu ii
tilince, aklllar o ehre artk nasl giderler? Padiahm,
iyi ad sence makbul ise, sana iyi ad lzm ise tccar ile
postaclar iyi tut. Bykler yolcular, zvvar, seyyah
lar can ile beslerler. nk iyi ad her tarafa gt
renler bunlardr.
Hangi bir memlekette bir garip incinirse, o mem
leket ok gemeden mahvolur.
Gariplerle gr, seyyahlar ile dost ol; nk bun
lar iyi ad yayarlar.
Memlekete gelen misfiri, yolcuyu arla, Fakat
erlerinden, fitne fesatlarndan da sakn. Ecanipten sa
knmak ok iyidir; nk dost kyafetinde dman ol
malar da mmkndr.
Emekdarlannm derecesini, rtbesini, maan art
tr.. nk kendi beslediin insanlardan gadir gelmez.
31

Bir memur eskidike, onun yllarca hizmetinin hak

kn unutma...
Bir memur ihtiyar olup da iten ciz kalrsa* ona
kar kerem gster. Artk iten kald diye onu sefil
etme. Onun hizmet eli balandysa, senin kerem elin
bal deildirya!
HKYE
ittim ki, Husrev, aburun yapt resmi artk beenmeyip, onu iten kard zaman ebur skt et
mi. Fakat sonra zarurete dnce, Husreve u melde bir mektup yazm: Ey adaletiyle kinat ihata eden
hkmdar, eer ben lr gidersem sen yine faziletinle
bakisin. Genliimi senin urunda rttm, ihtiyar
lmda beni kovma.
Bir garip ki, bann altnda binbir eit fitne, fe
sat buluna; onu ldrme, incitme, kendi memleketin
den, toprandan harice kar. Onu memleketinden
kovar ve bu nefyi kfi bir ceza addedip aynca cezalandrmazsan, doru bir hareket yapm olursun. Zira
o, cezasn kendisi bulacaktr. nk onun fena huyu
peinden ayrlmayan bir dmandr.
Fitneye mail, fesada muktedir insan eer ranl ise;
onu Yemene, Rusyaya, Rum diyanna nefyeyle, halkn
bana bel etme. Belki ona kuluk vaktine kadar
aman vermeyip idam eyle. yle fitnekr hudut hari
cine karacak olursan, gittii ehrin ahalisi: Byle
fitneci insan yetitiren memleket zirzeber olsun di
ye memleketine beddua eder; lnet .savururlar.
verecek olursan parann, servetin kymetini bi
len insana ver. nk mflis, batak kimse padiah
tan korkmaz. Ona ne sylersen ban eer, feryat ve
figane balar.
32

Muhasebecilere hyanet etmeye meydan verme;

zerlerine bir murakp dik. Baktn ki, muhasebeci ile
murakp uyutular, hemen ikisini de azlet.
Kendisine, i, para tevdi edilecek kimsenin mah
kemeden, cezadan, idamdan deil, Tanrdan korkar,
emanete hyanet etmez takmdan olmas lzmdr.
Bir ie emin sfatiyle tyin ettiin kimse Allahtan
deil, senden korkuyorsa, onu emin tutma. Emin olan
Allahtan korkmaldr; yoksa azil, hapis ve idamdan
deil.
Emin tyin etmi olduun kimsenin sk sk hesa
bna bak. Onu kendi haline brakma, nk yz ki
iden bir tane emin bulamazsm.
Eskiden birbiriyle sk-fk arkada, kafadar olan
iki kimseyi bir yere birlikte memur etme, nk ne
bilirsin ki, elele verirler; birisi hrsz olur, teki perde
tutar. Hrszlar birbirlerinden korkar, ekinirlerse,
aralarndan kervan selmetle geer.
Birisini bir vazifeden azlettiin zaman, aradan bi
raz geince kabahatini affet.
mit besleyen bir kimsenin midini yerine getir
mek, bin tane aya prangal mahpusu itlf etmekten
hayrldr.
Elinde hitabeti olan kimse iten karlacak olur
sa meyus, olmasn.
yi bir padiah, hkm altnda olanlara peder mu
amelesi yapmak gerekir. Bir peder bazan ocuuna f
kelenir, dver, actr; bazan da eliyle gznn yan
siler. Padiah da yle olmaldr.
Padiahn, dmana kar yumuak, gevek olur
sa sana galebe eder; sert olursan senden herkes usa
nr. yisi odur ki, yumuaklk ile serltlik birlikte olma
ldr. Kan alan kimse gibi olmak lzmd r. O hem yara
aar, hem at yaraya merhem koyar.
F .: 3

33

Padiahm, cmert ol, gzel huylu ol, mkrim ol.

Cenab Hak sana sat iin, sen de sa.
Dnyaya gelen lr gider. Fakat kendisinden son
ra iyi ad brakan, ebed yaam olur.
Kendisinden sonra kpr, mesci, misafirhane, krvansaray gibi hayrat brakan kimse, lmemitir.
Bu dnyadan giden, hayat namna bir ey brak
mayan kimseye, kimse fatiha okumaz.
Adnn ebed olmasn istersen, byklerin adla
rn gizleme (bykleri hrmetle ydet.)
Senden evvelki padiahlar ne yapmlar, ne gibi
iyilik ile ydolunmularsa, sen de kendi zamannda
byle yap.
Bilirsin ki, geen padiahlar naz ile yaadlar, mu
rat srdler, zevk ve safa ettiler; sonra, hepsini brak
tlar, gittiler. Kimisi iyi, kimisi kt bir ad brakt gitti
(sen iyileri taklit et).
Bir sulu, Unuttum da yaptm diye zr dilerse,
zrn kabul eyle. Aman diyenlere aman ver. Bir su
lu dehalet edecek olursa, onu hemen ldrmek, mrv
vete mnafidir.
Edilen tembihi, edilen nasihati dinlemezse kula
n ekmek, hapsetmek, ellerini kollarn balamak
lzmdr.
Nasihatten anlamyan, zindandan mtenebbih olmyan kimse ise murdar bir aatr. O zaman onun
kkn koparmak lzmdr. ldrmeden evvel bir ke
re hapsetmelidir. Zira kesilen bir ba tekrar yerine
koymak kabil deildir.
Bir kimseye kzdn zaman mcazat iin acele et
me, dn. nk Bedehan lalini kmak kolay ise
de, krlan paralar toplayp eski haline getirmek
mmkn deildir.
34

PADAHIN, N SONUNU DNMES,

MCAZATA AIR DAVRANMASI
Umman denizinden gemi ile bir adam kageldi.
Bu adam denizlerde gezmi, sahralarda dolam;
Arabi, Trk, ranly, Rum halkn grm; her mille
tin bilgilerini temiz ruhunda toplamt. Elhsl cihan
elek elek elemi, bilgiler kazanm, seferler yapm,
grmeyi, konumay renmiti. Vcudu iri yapl,
fakat ok fakirdi. Elbisesinde iki yz yama vard. O
elbise iinde kav gibi yanmt.
Bu adam sahilde bir ehre kt. O taraflarda b
yk bir padiah vard. Bu padiah, adn iyilikle kar
mak ister; fkaraya kar tavazu gsterir, onlan ho
tutard.
Padiah o seyyah duyunca, sarayna davet etti.
Uaklarna emretti, seyyah hamama gtrdler, y
kadlar, temizlediler. Sonra padiahm huzuruna kar
dlar.
Seyyah huzura knca tekpu kld, padiah v
d, el balad. Padiahm, fermann her tarafa yr
sn, diye duada bulundu.
Padiah sordu: Nereden geliyorsunuz? ehrimize
niin geldiniz; burada gzelden, irkinden neler gr
dnz,
Seyyah dedi: Ey yeryznn padiah, Cenab Hak
sana yardmc, devlet, saadet arkada olsun. Padia
hm, memleketinde birok yerleri gezdim. Ahalisi zu
lm grm, gnl incinmi bir yer grmedim. Bir pa
diah iin, kimsenin incinmesine raz olmamak mezi
yeti kfi bir ziynettir.
Bir de padiahmn memleketinde kimseyi sarho
grmedim. Sarholuk yle dursun, meyhaneleri ykl
m grdm. Elhsl seyyah gzel szler syledi. San35

ki elek elek cevahir sat. O kadar ho eyler anlatt

ki, padiah zevkinden elini, kolunu arpmaya balad.
Seyyahn gzel szleri ahm houna gitti. Onu
yanna ard; ona ihsan, ikram, etti. Memleketini be
enip geldii iin ona altnlar, cevherler verdi. 'Sonra,
ona asln, vatann sordu.
Seyyah sergzetini anlatt ve bu suretle dier sa
ray erknndan ziyade padiahn tevecchne mazhar
oldu.
Onu sadrazam yapmak da iinden geiyordu.
Memlekete de byle bir vezir lzmdr, diye ok dn
d. Yalnz: Acele etmiyeyim. Belki yanl bir i yap
m olurum. Ahali reyimin zayflna glmesinler.
Evvel onu bir zaman deneyeyim, sonra hnerine g
re rtbesini arttraym dedi.
Padiahn bu dncesi doru idi. nk tecrbe
etmeden i yapan insanlarn, birok kederlere ura
mas zaruridir. Nasl ki, hkim, dvay etrafiyle d
nr, sonra hkm verirse maiyetindeki limlere kar
mahup olmaz. Yay elde tutarken, oku atmamken,
atmak lzm m, deil mi? Hedef neresidir, neresi ol
maldr? diye dnmek lzmdr. Oku attktan sonra
dnmenin faydas yoktur. nsan Yusuf gibi seneler
ce iffet, nezahetle yaamaldr ki, Msra aziz olsun.
Birok zaman gemedike bir kimsenin ne olduunu
anlamak imknszdr.
Bu suretle padiah seyyahn ahlkn tetkike, tef
tie koyuldu. Neticede onu kil, iyi ahlkl, edip ve in
sanlarn deerini lmekte mahir buldu. Bu suretle
seyyahn byk memurlarna faik bulunduunu anla
yan padiah, seyyaha veziri azamdan dahi stn bir
selhiyet verdi.
Seyyah memleketi yle akl, hikmet ve marifet ile
idare ediyordu ki, emrinde, ne hyinde kimsenin kalbi
36

ni incitmiyordu; drst hareketleriyle kusur ve fenalk

arayanlarn dillerini balad. Eski vezir, yenisinin bu
faaliyeti neticesinde padiahn huzur ve rahat iinde
yaadn, onun iyilii sayesinde devletin ykseldiini
grnce zlmeye balad. Tenkit edilecek hi bir nok
ta bulamyordu. nk drst adam, bakr leen, fe
nalk arayan insan, karnca gibidir. Karnca ne kadar
urasa bakr leene gedik amaz.
Padiahn gne yzl iki klesi vard. Bunlar dai
ma padiahn hizmetinde bulunuyorlard. Bunlar hu
riler, periler kadar gzel idiler. Birisi sanki gne,
tekisi ay idi.
Bu iki kle gzellikle tamamen birbirinin dengi
idi. Sanki birisi hakiki insan, tekisi onun yannda ak
si idi.
Bu kleler ilim, marifet sahibi yeni vezirin tatl
szlerini iittike, onun szleri bu fidan boylu kleler
zerinde tesir brakyordu; gzel ahlkn grdke ta
bi olarak onu sevmeye mecbur oldular.
Gitgide yeni vezirin de gnl onlara akt, onlan
sevmeye balad. u kadar ki, ksa gren insanlar gibi
ktlkle sevmiyordu. Belki bunlarn cemallerine k
oldu. yle bir hale geldi ki, ancak onlarn yzn gr
d zaman rahat ne demek olduunu hissederdi.
Arkada, sana nasihatim olsun. Eer kadrinin, e
refinin yce kalmasn istersen, pk yzllere gnl
balama. Ara yerde bir garaz olmasa bile, mehabet
ve hrmetine ziyan verir.
Derken eski vezir, yeni vezirin o iki kleye gnl
verdiini hissetti ve hemen padiaha arzetti. yle de
di: Padiahm, bilmem ki bu yeni vezir kimin nesidir,
necidir, ad nedir? u memlekette rahat ve saadetle
yaamak istemiyor. Evet, mcerreptir; ok gezenler
byle lbali olurlar. nk bu gibiler bir devletin
37

nn nimetiyle beslenmi deildirler. Nn nimet ky

metini bilmezler. ittim ki, ehvetperest imi. Efendi
mizin klelerine gz koymu, efendimize hiyanet edi
yormu. Byle haysz, aalk insan padiahmn vezirline yakmaz. Bunun vezarette bulunmas, salta
natmza leke getirir. Bu fenal iitince hemen arzetmeye mecbur 'oldum. Arzetmeseydim, efendimin ni
metini unutmu olurdum. Hem de bu arzm phe ve
zan zerine yapmadm. Bana yakin hsl olmaynca,
sylemedim. unu da ilveten arzederim ki, klelerim
den biri, bu yeni vezir bu klelerden birisini kucak
larken gzleriyle grdn bana syledi. te iin
olup bitenini arzettim. st taraf padiahmn reyine,
iradesine kalmtr. Padiahm arzu buyurursa, benim
gibi tecrbe buyurabilirler.
yilik bulmayas eski vezir, ii bu kadar irkin su
rette anlatr. Byle anlatmas da tabidir. nk kt
lk dnen insanlar ufack bir tutamak bulunca b
yklerin kalplerini atee verirler. Ufak bir eyle atei
yakmak ve sonra onunla byk odunlar tututurmak
kabildir.
Bu haber padiaha yle bir hareret verdi ki, ate
zerinde kaynayan tencereye dnd. Mezkur yeni ve
zirin kann hemen dkmek istedi. Fakat akl vicdan
karsna kt; ona dur, diye iaret etti ve ona u sz
leri syledi: Bir insann kendi yetitirdii birisini l
drmesi mertlik deildir. Adalet ve ltuftan sonra zu
lm ok souk kaar. Kendi yetitirdiin kimceyi in
citme. Senin aman okunu tutan kimseyi sen ok ile vur
ma. Birisinin kann zulm ile iecek isen onu bo ye
re nimet ile besleme. Onun hnerleri sence lykiyle
malm olmadka, divanda ona bir mevki vermemi
tin. imdi de suu tahakkuk etmedike dman az
na barak onu cezalandrma.
38

Birisini ldrmeden evvel zindana atmak muva

fktr. nk kesilen ba bititirmek mmkn deil
dir.
Ferman, rey, evket sahibi padiahlarn, insanla
rn zahmetinden aciz gstermeleri caiz deildir.
Tahammlden bo, gurur ile dolu baa padiahlk
tac haramdr. Sana cenk zamannda sebat gster de
mem, belki fkelendiin zaman yklma, gazaba ka
plma derim. Akl olan her kimse tahamml eder, fakat
maksat hma malp olmyan akldr.
fke bir kere askerini pusudan hcum ettirince
ortada ne insaf kalr; ne Tanr korkusu kalr; ne din
kalr.
Felein altnda fke gibi bir dev grmedim. Bunun
dehetinden cinler, melekler bile rkp kaarlar.
Padiah, gazabn yenerek eski vezirden duymu
olduu sim kimseye amad. nk hakimler: Ey
kil, gnl srlann zindandr; syleyince onu karmolursun, bir daha zincire ekemezsin demilerdir.
Padiah, o akll saylan yeni vezirin iini teftie
ve tarassuda balad. Neticede onun reyinde bozukluk
grd. Bir gn yeni vezir klelerden birine baknca,
klenin dudak altndan gldn grd. Vezirin ba
k, klenin gl, ara yerdeki sevimeyi gsteriyor
du. nk iki kimsenin can ile akl birleince dudak
lar kmldamadan birbiriyle konuurlar. Sonra gz
bakmaya doymaz, didra doyum olmaz. Nasl ki su
saklk yani istiska illetine tutulan kimse Dicle nehrini
ise doymaz.
Padiah yeni vezir ile kle arasndaki birlii grn
ce suizann kafileti. Bu hal kanna dokundu, gazab
artt. Byle olmakla beraber, gazaba malp olmyarak yine, kilne davrand. Ona yavaa u szleri sy
ledi: Seni ben akll sanyordum. Memleketimizin es39

ranna seni emin ittihaz ettim. Bilmedim ki sen ser

sem, medhe deil, zemmedilmeye lyk insan imisin,
sana taprdm vezaret senin yerin deilmi. Fakat
bu ite kabahat sende deil, bendedir. Tabiidir ki, soy
suz insan beslersem, saraymda hiyanet edecei mu
hakkaktr.
Padiahn bu tahkiri zerine, o ok bilen yeni ve
zir, ban kaldrd, yle dedi: Ey i bilen ulu ahm,
benim eteim kabahatten temiz olunca, ktlk d
nen insanlarn isnat edecekleri fenalktan korkmam.
Saray hmyununa kar hiyanet fikri, asla gnlm
den gememitir. Bu hiyaneti bana kim isnat etmi
tir, bilemem?..
'
Cevap olarak, padiah yle dedi: Sana syledi
im eyleri dmanlarn yzne kar sylemeye ha
zrdr. i aklayaym: Bunu bana eski vezirim sy
ledi. te hakknda sylenen budur. Bir diyecein var
sa syle.
Yeni vezir parman dudana gtrd, gld,
yle dedi: Eski vezir benim hakkmda ne sylese taaccb edilemez. Beni kendi yerinde gren bir hasut,
benim fenalmdan baka ne syler? Efendim beni ona
tercih edince, tabidir ki o benim dmanm olmu
tur. O beni kyamete kadar sevemez. Nasl sevebilir
ki, ben aziz olduka, o zelil yaayacaktr. Padiahm,
eer bendenizi dinlerseniz temsil tarikiyle bir hikye
arzedeyim: Bilmem hangi kitapta grdm. Birisi ey
tan ryasnda grm. Bakm ki, selvi gibi boyu,
huri gibi ehresi var. Yz gne gibi ziya sayor.
Yanma gitmi, demi: Bu ne hal, melek bile bu kadar
gzel olamaz. Mehtap kadar gzel bir yzn varken
niin dnyada irkinlikle dillere dmsn? Herkes
seni korkun sanrlar. Hamam kaplarnda seni irkin
bir surette resmederler. Hatt sarayn nakka saray
40

divanhanesinde seni ask, eki, iren bir surette naketmitir.

Bu szleri iitince bedbaht eytan inlemi, feryat
etmi, yle demi: Hey dem olu, benim iin yap
lan resimler, benim hakik resmim deildir. Ben haki
katte grdn gibi gzelim. Fakat ne are ki, kalem
dman elindedir. nsanlann beni irkin resmetmele
rine gelince, ben onlarn byk atalar olan demi
cennetten attrdm. Onlarn bana hnlar var. Onun
iin beni bylie resmederler.
te padiahm, ben temizim, masumum; ne are
ki, beni kskanan, bir maksad mahsus ile beni kt
bildirmitir. Benim mansbm onun erefini ihll edin
ce, onun mekrinden yz fersahlk yere kamam l
zmdr.
Padiahm, ben u dakikada sizin gazabnzdan
korkuyorum ve bignah olduum iin cesaretle sz
sylyorum. ar aas ary dolarken okkas dir
hemi eksik olan korkar. Kalemimden kan sz doru
olunca, kusur bulmak iin cihan toplansa, umurumda
olmaz.
Padiah yeni vezirin cesaretli szlerine at ve
onu bir el iaretiyle susturarak: Ne sulular var ki,
riya ile, hilekrlk ile, yapt sutan kendisini kurtar
maya alr. Sana isnat edilen hiyanet crmn yal
nz dmanndan iitmekle kalmadm, ben de gzm
le grdm. Saraymda bu kadar insan varken, hi bi
rine bakmyor, yalnz klelerime bakyorsun. dedi.
Vezir gld, yle dedi: Sylediiniz sz doru
dur ve doruyu gizlememelidir. Ben o klelere arasra
bakyorum, bunu inkr edemem. Bu ite ince bir nok
ta var. Msaadenizle o noktay arzedeyim.- Padiahmzca malmdur ki, zavall bir fakir bir zengini grn
ce, bakar, iini ek*7?. te ben o fakire benzerim, kle
41

de o zengine benzer. Padiahm, vaktiyle ben de gen

idim. Ne are ki, genliin kymetini bilmedim. Gen
liimi bo yere geirdim. Genliime olan hasretimden
dolay durmadan ona bakyorum, bakmadan kendi
mi alamyorum. Ben bugn genliimi kaybetmiim. O
ise genlie, gzellie tamamen mlik ve sahip bulu
nuyor. Ben bakmyaym da kim baksn? Vaktiyle be
nim de gl gibi ehrem vard. Gzellikle vcudum billr gibi idi. Benim de onunki gibi gece renkli kvrck
salarm vard. Giyindiim kaftan vcudun nazikliin
den utanr, buruurdu.
imdi pr oldum, salarm aard, pamuk oldu. V
cudum kurudu, i oldu. Art^c bu vcuda bir kefen do
kumak lzmdr. Vaktiyle azmda iki sra inci vard.
Bu diler gm tuladan yaplm bir duvar gibi du
ruyordu. Birisi kalmad, birer birer dkld. imdi es
ki bir kale duvarna benziyor.
u halde bu gzel genlere nasl bakmyaym? On
lara bakp telef olan mrm anyorum.
Yazklar olsun, deerli gnler geti, gitti. Bu mr
de bir gn anszn sona erecektir.
O lim yeni vezirin gzel szlerini padiah been
di. Erkn devlete hitab ile yle dedi: Bundan daha
gzel sz sylemek muhaldir, bundan daha tatl lfz,
bundan daha deerli mna aramayn. Gzel civanlara
byle zr beyan edecek kimseler baksnlar. Bakalar
iin bakmak doru deildir.
Sonra padiah dnd, yeni vezire yle dedi: Eer
kilne hareket etmeseydim; hasmn szleriyle seni
incitecektim. Acele ederek klca el atan adam, sonra
piman olarak; elinin arkasn dileriyle snp durur.
Saknn, garazkr kimselerden sz dinlemeyin;
nk onun szyle i yaparsan, piman olursun.
Neticede padiah yeni vezirin mansbn, erefini,
42

maln arttrarak onu taltif etti. Fena syliyenleri sayasinde padiahn ad iyililt ile lkesinde yayld. Adar
letle, keremle yllarca saltanat srd; nihayet o da
gt. Fakat dillerde iyi ad kald.
Byle dindar padiah din bazusu ile devlet topu
nu elmi olurlar. Bugn yle padiahlardan kimse
yoktur. Varsa ancak Eb Bekir Sad Hazretleridir; on
dan baka yoktur.
Padiahm, sen bir cennetlik aasn. Glgen bir
yllk yola kadar yaylmtr. Talihim uurlu olsun da
bama Hma kuunun glgesi dsn diye arzu ede
rim. Bu arzuma vkf olan akl karma kt, bana
yle dedi: nsana devleti, Hma kuu vermez. kbal,
devlet istiyorsan bu padiahn glgesine gel.
Allahm, sen bize acmsn da, halkn zerine bu
glgeyi sen yaymsn.
Bu devlete kle gibi duacym. Yarabbi, bu glge
yi ebed kl.
ZAYIFLARA MERHAMET HAKKINDA
eri erifin hkm olmadka, su imek caiz ol
maz. Fakat fetvay erif olunca kan dkmek caizdir.
Byle deil mi?
Bir kimsenin katline eri erif fetva verince, onu
katletmekten hi korkma. u kadar var ki, eer onun
oluu ocuu varsa onu ldrme, oluuna ocuuna
bala, Onlara rahat eritir, nk su o hakszlk
eden adamndr. Biare kadnlarn, ocuklarn ne g
nah var?
Ne kadar kuvvetli olsan, askerin de ok olsa, durupdururken dman iklimine asker ekme. nk
o senin dmann olan hkmdar, mstahkem bir ka
leye kaar. Ona mukabil gnah, kabahati olmyan
iklime zarar eriir.
43

Hapishanede bulunanlar sk sk tefti et. Arala

rnda susuz kimselerin bulunmas da mmkndr.
Memleketinde bir tacir ld zaman malna el
srme. Byle mala el srmek, alaklktr. Hem de len
tacirin maln zaptedecek olursan, memleketimizde ak
rabas: Zavall adam gurbet elde ld. Brakt mal
zalim padiah zaptetti diye alar, inlerler.
Yetimlerin alamasndan, dertli gnlnn lm
dan sakn.
Ktlk yapma, iyi adn ktye evirme. Nice elli
ylda hsl olan iyi ad, bir irkin hareket mahveder.
yilikle ebed nam brakan deerli insanlar halkn
malna el uzatmamlardr.
Dnya padiah da olsa, bir zenginden para,, mal
ald m, o padiah deil, dilencidir.
Hr ve asil insan zaruretten lr, bir cizin mal
na tenezzl ederek onunla karam doyurmaz.
AHALYE EFKAT HAKKINDA
HKYE
ittim ki, dil bir padiahn bir kaftan vard.
ki yz de astard. Birisi ona: Ey bahtiyar padiah,
in kumandan bir kaftan diktirsen olmaz m? dedi.
Padiah yle cevap verdi: Elbise insann vcudn rtmek, insan rahat ettirmek iindir. Bu kaftan da
o ii gryor. Bundan fazlasn araan, ss halini alr.
Ben halktan harac, kendimi, tahtm sslemek iin al
myorum. Eer kadnlar gibi ipekli ssl elbiseler ya
pnr, kadnlarsam, erlik yaparak dmanm nasl
defedebilirim. Vak iimden trl hrslar, arzular ge
mektedir. Fakat unutmyalm ki, hazine benim iin
deildir. Hazineler asker iindir; yoksa elence, ss
iin deildir. Padiahndan honut olmyan asker,
memleketin hududunu muhafaza etmez.
44

Dman (hrsz), kylnn eeini alr gtrrse,

padiah ne hakla r vergisi alabilir.
Dman kylnn eeini; padiah, hara diyerek
parasn alrsa, o taht, o ta nas ykselir.
Dknlere zorbalk etmek, mrvvete mnafidir.
Karncann elinden taneyi kapan ku, alaktr.
Ahali aa gibidir. Beslersen, iyi timar edersen,
istediin kadar meyva alabilirsin. Sakn zalimlik edip
de aac kknden karma. nk zararn mucip
olur. Kendi zararna i gren kimse ise, ahmaktr.
Hkimiyeti altnda bulunanlar incitmeyen insan
lardr ki, genlikten, talihten mstefit olurlar. Zulm
gren ahalinin inleyerek ettii bedduadan kork. Bir
ili, bir memleketi yumuaklk ile tutmak, almak mm
kn ise, kimsenin burnunu kanatmamaya al. Erlik
hakk iin, yeryznn batan baa saltanat, yere
damlayan bir damla kana demez.
HKYE

ittimki, gzel huylu Cemit, bir eme bann

stne unu yazdrm: Bizim gibi nice kimseler bu
eme banda oturmu; dinlenmi; sonra gzlerini ka
payarak gitmiler. Mertlik ile kuvvet ile dnyay tuttu
lar. Fakat aldklar yerleri mezara beraber gtremedi
ler. Sleyman Aleyhisselmn taht akam, sabah rz
grlar tarafndan sevkedilmez miydi? Nihayet grme
din mi ki, o taht rzgr gibi utu gitti. Asl bahtiyar in
san, ilim ve adalet ile hret kazanan kimsedir. Her
gelen gider. Ne ekti ise onu bier. nsana iyi, kt ad
dan baka bir ey kalmaz. Dmana galip geldiin za
man canna kyma; ona malbiyet acs kfidir. D
mannn etrafnda minnetle pervane gibi dolamas,
eteini onun kanma bulatrmaktan daha iyidir.
45

PADAHLARIN DOSTLARINI, DMANLARINI

TANIMALARI HAKKINDA
ittim ki, asl Dr, bir av elencesi esnasnda as
kerlerinden uzak dm. O srada bir at oban D
rya doru koarak gelmee balam. Dr tanmadbu adamn kendine doru gelmekte olduunu g
rnce, iine phe girmi ve kendi kendine: Bu bir
dman olsa gerektir. unu yanma yaklatrmyaym,
oklayaym, olduu yerde dikilekalsm. demi. Keylere mahsus yayn kurup nian alm, vir vuruta o ge
len kimseyi yok etmek istemi...
Drmn yayn kurduunu, okunu atmaa hazr
landn gren oban: Ey ranm, Turann ah, za
mann fena gz senden uzak olsun, dman deilim.
Bana kyma, ben ahmn atlarn besliyorum. Bu i
iin u ayrda bulunuyorum. diye haykrm.
obann haykrmas zerine Dr msterih olmu
ve glerek: Hey dncesiz adam, sana bir mbarek
melek yardm etti. Yoksa yay kurmutum. ldn
gn idi. demi.
oban glm ve yle cevap vermi: nsan iyili
ini grd insanlara, doru yolu gstermek mecbu
riyetindedir. Haddim olmyarak, nasihat olmak zere
sylyorum. Bir padiahn dostunu dmanndan ayrt
edememesi, o padiah iin iyi bir ey deildir. Byk
ler yle yaamaldrlar ki, her kn kim olduu
nu bilmelidirler. Sen beni sarayda ka kere grm;
atlardan, otlaklardan sormutun. imdi huzurunuza
muhabbet ve hrmetimi arz iin geliyorum. Yine beni
dmandan farkedemediniz. Halbuki benoban kulu
nuz, istenilen bir at yz atm iinden derhal bulup
karrm. Demek ki, obanlm akl ve fikir iledir. Sen
de benim gibi ol, srn, atn muhafaza buyur.
46

Dr obanndan bunasihati dinlemi ve onu tal

tif etmi, kendi kendinden de utanm ve bu nasihati,
insan, kalbine yazmal demi. Bir lkede padiahn
tedbiri obanlardan aa olursa, o lkenin mahv- pe
rian olmasndan korkulur.
PADAHLARA AHALNN HALLERNE
VKIF OLMANIN LZUMU
Padiahm, sen adalet isteyenlerin iniltisini nasl
duyabilirsin ki, karyolann cibinlii Zuhal yldzna bi
tiiktir.
yle uyu ki, adalet isteyen birisi kapma gelecek
olursa feryadn iitesin. Zamannda birisi gelir de, bir
zalimden ikyet ederse, bilmi ol ki, o ikyet, senden
sanadr. nk onun zulm senin zulmn demektir.
Kpek yolcunun eteini paralad zaman, etei para
layan kpek deil, belki de yle kpei besleyen ndan kimsedir.
Sdi, sen sz sylemede cesursun. Kl elinde iken
al. Adalet iklimini a, adalet etmiyenleri adalete a
r.
Sdi, bildiini syle, zira hak sz sylenmelidir.
Sen ne rvet kabul edersin, ne de dalkavuksun.
Sdi, bir kimseden bir ey ekmek fikrinde isen, ki
tabnda, hikmete, hakikate yer ver, deil isen ne is
tersen syle.
HKYE
Irakta cebbar bir padiah, sarayn kemeri altnda
bir fakirin yle dediini duydu: Padiahm, sen de bir
kapya iit balamsn. O halde kapda bekliyenlerin
muratlarn yerine getir. Gnlnn dertli olmasn iste
47

mezsen, dertlilerin gnllerini straptan kurtar. Ada

let isteyen mazlumlarn gnllerinin perian olmas,
padiah memleketten atar, tahtndan indirir. Sen
leye kadar .serin saraynda uyu; zavall garip, gnein
altnda, scakta kavrulsun. Bu olur mu? Padiahtan
adalet istemee cesaret edemiyen insann hakkn ya
rn kyamet gnnde Cenab Hak alacaktr.
ESK PADAHLARIN AHALYE
EFKATLER
Akl ve irfan sahibi byklerden biri, mer bin
Abdlzize dair bir hikye nakletmitir. Hikye udur:
merin parmanda, Bir yzk ta vard ki, cevahir
ciler ona kymet takdirinde ciz kalmlardr. O dn
yay aydnlatan yldz geceleyin grsen, gndz ay
dnlndan yaplm bir inci zannedersin.
Bir sene kuraklk oldu. nsanlarn bedir gibi yz
leri hille dnd. mer insanlarda rahat, kuvvet kal
madn grnce, kendisinin rahat iinde olmasn,
mrvvete mnafi grd. Evet, halkn aznda zehir
gren bir insann boazndan nasl tatl su geer?
mer gariplere, yetimlere acd. O yz gm
para ile sattrd; parasn fakirlere, muhtalara verdi
ler. O para onlar bir hafta idare etti.
Yzn satldn duyanlar, mere: Byle bir
ey bir daha ele gemez. Niin sattrdn? diye itirazda
bulundular.
ittim ki, mer alam ve gzyalar, balmumu
gibi sararm yanandan aa akarken yle demi:
Farkr- zaruret ile bir ehrin gnl yaral iken, padi
ahn s.s hevesinde olmas irkin bir eydir. Ben ta
sz bir yzk taksam olur; fakat gnlnn mamum,
mahzun olmas mnasip deildir.
48

Erlerin, kadnlarn rahatn kendi rahatna tercih

eden kimseye ne mutlu, ne saadet...
Vicdanl insanlar, bakalarn kederlendirerek el
de edilen zevke rabet etmezler.
Padiah tahtnda rahat uyursa,, fakirin rahat uyu
yacan aklm kesemez. Bilkis, padiah geceleri uya
nk kalrsa, halk rahat ile, safa ile uyurlar.
Cenab- Hakka hamdolsun, bu dediim gzel det,
ahlk, Atabek Eb Bekir Sadda mevcuttur. Pars ikli
minde mehve civanlarn boylarnda^ baka halk der
de uratan bir fitne yoktur.
HKYE
Dn gecebir mecliste hanendeler be beytimi te
rennm ediyorlard. Beyitler unlardr: Hayatmda, bir
dn gee rahat ettim. nk ay yzl gzelim kuca
mda idi. Onu uyku sarhou grdm. Ona: Ey yak
kl boyu servileri utandran dilber, ey cihan fitnesi
fey gzelliiyle cihan altst eden) dilber; nerkislerini
bir dakikack olsun tatl uykundan yka, gl gibi gl,
blbl gibi t, ll renkli arab getir dedim.
Ben byle deyince, o cnan, uyku mahmuru gz
lerini szerek, bana bakt: Sdi, ne sylyorsun. Ba
na hem fitne diyor, hem de ujruma diye tembih ediyor
sun, Bilirsin ki, parlak fikirli padiahmzn zamann
da artk fitneyi kimse uyank gremez. dedi.
HKYE

Eski padiahlarn menkbeleri arasnda rivayet

edilir ki: Kardei Sd Zengnin yerine tahta geen Tiklenin zamannda kimse kimseden incinmemi. Bu pa
49

diahn baka meziyeti olmayp da yalnz bu meziyeti

olsa kfidir.
Bir gn Tikle, evliyadan bir zata yle demi: "m
rm bo yere geti. Bu saltanat, bu taht hep geip gi
der. Asl saltanat kazanan fakirlerdir. stiyorum ki,
saltanattan vazgeeyim. Bir tarikate intisap ile bir k
eye ekilip, ibadet ile megul olaym. Hi olmazsa u
kalan ge gnlk mrm bo yere geirmiyeyim.
Muhatab olan parlak fikirli zat Tikleden bu sz
iitince kzm ve yle cevapvermi: Ey ah, ne diyor
sun? Bu fikirden ge. badet halka hizmetten baka
bir ey deildir. badet tebih, seccade, hrka demek
deildir. Tahtnda otur, padiahlk eyle. Fakat ahlkn,
tevazuun fakirler gibi olsun. Sadakatle, sevgi ile hiz
met et. eyhler gibi atp tutmaya, benlie kaplma. Tarikatte kadem, yani ifay vazifeye hakkyle almak*
ibadete hasn vcut etmek lzmdr. Dem (lf gzaf)
lzm deildir. nk fiiliyat olmazsa lfn kymeti ol
maz.
Safayi kalbe mlik bykler, kaftanlarn altna
byle hrka giyerlerdi.
HKYE
ittim ki, Sultan Rum, ehli ilimden bir iyi zatn
huzurunda alam, ona dert yanarak yle demi:
Dmana kar kudretim yok. u kale ile u ehirden
baka elimde bir ey kalmad. ok altm, istedim k
benden sonra olum da bu illere sahip olsun. Vaktiyle
hkmettiim yerlere hkmetsin. Ne are ki, soysuz
dman bende kudret brakmad. Kolumun kuvvetini,
gcn bitirdi. Ne tedbir yapaym, ne are bulaym?
Kederden canm eriyip gidiyor.
lim zat szleri dinledikten sonra kzm ve bu
50

alamak, lzumsuz yere alamaktr, demi. Alamak

lzm ise senin akima, gnl baladn arzuya ala
mak gerektir. Karde, sen kendini dn. mrnn
ou hemde en iyi ksm geip gitmitir. Sen ldkten
.sonra yerine birisi gelir. Bu gelen kim olursa olsun,
akll olsun, aklsz olsun, ne olursa olsun, kendisini
kendi dnsn.
Mademki lm var, mademki hereyi brakp git
mek var; u cihana kl ekip cengetmek, cenk ile onu
elde etmek ve sonra brakp gitmek zahmetine demez.
ran ahlarndan Feriduna bak, Dahhake bak, Ceme
bak, gr, Iran ahlarndan hangisinin tahtna, mlk
ne zeval etmemitir. Bki saltanat, ancak Tanrya
mahsustur. Dnyadaki bu be gnlk hayata, ikamete
marur olma. hiret iin ne tedbirin varsa onu dn.
Hangi bir padiahtan artakalan altn, gm, ha
zine, mal ondan az sonra telef olur? Fakat hangi bir
kimseden cri bir hayr kalrsa, herkes daima onun
ruhuna ftiha okur. Byk o kimsedir ki, iyi ad kala.
Byle kimseye lmemi nazariyle baklabilir.
Padiahm, kerem aac dikip yetitirmee bak.
Zira ondan meyva almak mmkn olur.
Padiahm, kerem et, ltuf ve ihsanda bulun. Yarn
maherde divan kurulunca, herkesin derecesi ihsan
na gre olur.
Padiahm, her kimin aya ibadet ve taatte ileri
ise, Hak derghnda onun derecesi de ileridir. Nef sine
hyanet eden, ibadet ve taa,tte bulunmyan kimse mah
er gn mahcup olur; Tanndan bir ey dileyemez.
nk bir i grmeden cret istenilmek det deildir.
Gafil kimseleri kendi hallerine brak, yann piman
olurlar. nk tandr kzgn iken ekmei piirmemitir.
Ekin ekmi olanlar harman vakti mahsl kald
51

rrken ekmemi olanlar, ne kadar geveklik etmi ol

duklarn anlayacaklardr.
HKYE
am vilyetinin ierilik bir yerinde, akll bir kim
se vard. Bu zat bir maara iinde yaard. Sabrederek
o karanlk yeri yurt edinmi, kanaat hzinesi iinde
yayordu.
O kimsenin ad Huddost idi. Grnte insan, fa
kat hal ve harekette melekti.
Bykler onun kapsna ba koymulardr. nk
onun ba byklerin kapsmdan ieri girmezdi.
Arif odur ki, kendi nefsinden hrs, tamah bir ta
rafa atmay ister. Bir kimseye nefsi (Haydi bana yiye
cek bul) diye hkmedecek kadar mtehakkim ise, o
nefis onu ky ky, zelilne dolatrr.
O akll ihtiyarn bulunduu vilyette zalim bir
padiah vard. Bu padiah, en ziyade zayflara, ciz
lere zulmederdr. Grd zayfn kolunu bkerdi. Bu
zalim, cihan yakc, merhametsiz zebunk idi.
O taraf ahalisi onun yznden meyus ve muztarip yayorlard. Ahalinin bir ksm da onun zulmn
den, yle bir zalimin hkm altnda bulunmak hacetin
den kurtulmak iin, uraya, buraya dalmlar; gittik
leri yerlere onun kt adn yaymlard. Hicret et
meyip kalanlar ise, birtakm kalpleri yaral fkara ta
km idiler. Ona gece gndz lnet okurlard. Zalim
denilen melun nereye el uzatrsa, orada nere ve e
taret namna bir ey kalmazd.
Bu zalim padiah, arasra, Huddostun ziyareti
ne gelirdi. Fakat Huddost onun yzne bakmazd.
Bu zalim, bir gn Huddosta yle dedi: Ey m
barek adam; beni grdke yzn ekiterek, benden
52

nefret etme. Bilirsinki, ben seni severim. Bana kar

dmanlnn sebebi nedir? u vilyetin padiah ol
madm farzedeyim. Fakat erefe bir fakirden de
aa deilim. Beni bakalarna tercih et, bana hr
met et, demiyorum. Yalnz bakalariyle nasl gryorsan benimle de yle grmeni isterim.
Akll bit bu szleri iitince kzd ve yle cevap
verdi: Senin yznden halk perian olmutur. Ben
halk perian edenleri sevmem. Sen benim sevdikleri
me dmansn. Binaenaleyh, beni sevdiine ihtimal
vermem. Gelip muhabbetle benim elimi peceine, git,
benim sevdiklerimi sev. Seni Cenab- Hak da sevmez.
Seni dman tutar. O halde ben seni sevmediim hal
de, nasl sevdim derim.
Huddostun derisini yzseler, Tanrnn dmaniyle dost olmak istemez.
O ta yrekli insann uyumasna aarm ki, halk
ondan muztarip olarak uyumadklar halde, o uyur.
FAKRLERN RAHATINI GZETMEK
HAKKINDA HKYE
Ey byk adam .kklere kar zorbalk yapma.
nk, cihan bir kararda kalmaz. Bu zayfn kolunu
bkme; nk kudret bulacak olursa insan alatr.
Kimsenin ayan kaydrma, kimseyi ykmaa al
ma; nk ayan kayarsa, elinden tutup kaldran bu
lunmaz.
. Ey byk adam; dman kk grme; nk u
koca dalar ufack talardan vcuda gelmitir. Gr
mez misin, karncalar birle ince yrtc arslan zebun
ederler.
Bir sa telinin, bir sap ibriim kadar metaneti yok
53

tur. Fakat birka tel bir araya gelince, zincirden daha

salam olur.
Hazine toplamadan ziyade, dostlarn gnllerini
topla. nsanlar skntya sokmadan ise, hzinenin bo
kalmas daha iyidir.
Kimsenin iini ayaa brakma. Olabilir ki, birka
kere onun ayana dersin. Ey ciz, sen de gle
kar tahamml gster. Olabilir ki, bir gn, ondan
daha kuvvetli olursun. Cebbar olan kimseden intikam
almak iin btn himmetini sarfet. Zira himmet kolu,
kuvvet elinden daha, kuvvetlidir.
Mazlumun kurumu dudana syleyin, glsn;
nk zalimin dii, nasl olsa sklecektir.
Sabahleyin davul sesiyle uyanan byk adam, bek
inin gecesinin nasl getiini ne bilir?
Krvan halk ancak kendi yklerini, denklerini
dnrler. Srt yar eee kimsenin ii yanmaz.
Tutaym ki, dknlerden deilsin. Bir dkn
grnce niin durur, yardm etmezsin?
Buna dair sana bamdan geen bir hali anlatma
ya mecburum. nk, sras gelince sz sylememek
de kusur saylr.
KUDRET ZAMANINDA CZE MERHAMET
HAKKINDA HKYELER

Bir yl amda yle bir ktlk oldu ki, klar ak

unuttular. Gk yere yle bahil oldu ki, ekinler, hurma
aalan dudaklarn slatamadlar. Ne kadar eski p
nar varsa kaynamaz oldu. kszn gzyandan ba
ka su kalmad.
Bir pencereden ge doru bir duman ykselecek
olsa, bir dul kadnn h idi. Yoksa gkyznde duman
namna bir ey yoktu Cbulut grlmez oldu.)
54

Aalarn yapraklan kalmamt; zavall aalar

plak fakirlere dnmt. Kollan kuvvetli babayiit
lerde zor, g bitmiti. Dalarda yeillik, bahelerde
balk grnmez oldu. ekirgeler bostanlan, insanlar
da ekirgeleri yediler.
Hal bu merkezde iken, bir gn, yanma bir dos
tum geldi. Bir deri bir kemik kalmt. Halbuki para
l, zengin, an ve eref sahibi, hem de vcutlu bir in
sand.
Halini grnce atm; ona sordum: Gzel huylu
dostum; ne oldun, ne felkete uradn? Grdm ha
lin sebebini syle. dedim.
Dostum, kzd, bard ve yle dedi: Sebebini bil
miyorsan, ne gaflet. Biliyorsan niin soruyorsun? Gr
myor musun ki, felket son dereceyi bulmutur. Ne
gkten yere yamur iniyor, ne yerden ge h eden
lerin feryad kyor.
Cevap olarak, dedim: Biliyorum, pekl. Fakat
ktlktan ne korkun var. Zehir, tiryak olmyan yerde
adam ldrr. Senin hereyin var. Bakalan alktan
helk olsa, sana ne? Dnyay tufan kaplasa, kaza ne?
Bir lim olan dostum, limin cahile bakmas gibi
bana mnidar bir bakla bakt ve yle dedi: Sahilde
olup da dostlarnn denizde doulmakta olduklarn
gren bir insann kalbi, msterih olmaz. Benim yzm
yokluktan sararmamtr. Beni fakirlerin kederi sarartmtr. Akll insan ne kendi zasmda, ne de ba
kasnn zasnda yara grmek ister. Tannya hamdolsun yaram yok, fakat bakalarnda yara grnce, v
cudum tir tir titriyor. Hastanm yannda oturan bir
insan shatte de olsa keyifli olabilir mi?
Zavall fakirin bir ey yemediini grnce yedi
im her lokma zehir, zkkm oluyor.
Dostlan zindanda bulunan bir kimse, glistanda
nasl elenir?..
55

HKYE
ittim ki, bir gece, halkn yank yreinden kan
bir h, bir ate halini alp.Badadm yansn yakm.
O srada birisi: ok kr, bu yangn bizim dkkn
mza zarar vermedi demi.
Cihan grm birisi ona yle demi: Ey idraksiz
adam, sen yalnz kendini mi dnrsn? Koca bir e
hir yansn da, senin evin kurtulsun, houna gider mi?
nsanlarn alktan karnlarna ta baladklarn g
ren kimse,eer ta yrekli deilse, midesini doldurmaz.
Bir fakirin alktan kan yuttuunu gren bir ren
gin, azna ald lokmay nasl iner? Hastann sahi
bi salamdr, shhattedir deme. nk o da, kederin
den o hasta gibi kvrm kvrm kvranmaktadr. Mer
hametli yolcular konak yerine vardklar zaman, yolda
kalanlar gelip yetimeyince, uyumazlar. Diken ta
yan kimsenin eei amura batt zaman, padiahla
rn gnl muztarip olur.
Mesut olmak isteyen rif iin (anlayl adam iin)
Sadinin bir sz kfidir.- (Anlayana sivrisinek saz).
Dinlersen, sana bir nasihat vereyim: Diken eker
sen gl biemezsin.
ADALET LE SEMERES, ZULM LE
KIBET
Eli altndaki ahaliye zulmeden Acem ahlarndan
haberin var jn? Ne o evket kald, ne o ahlk kald,
ne o kyllere yaplan zulm kald. Zalimin yanl bir
i yaptn seyret. Zulmetti, zulm kald, fakat ken
disi defolup gitti. (O zulm ile cihanda ebedi kalaca
n sanyordu, halbuki i tersine kt kendi gitti, zul
m kald).
56

dil insana ne mutlu. Maher gn Ar lnn

glgesinde rahat edecektir.
Hangi bir kavme Cenab Hak ltfedecek olursa on
lara, akll, fikirli, adaletli, padiah verir. Bilkis han
gi lkeyi viran etmek isterse, saltanat bir zalimin eli
ne brakr.
Zalimden iyiler saknrlar; nk o, Cenab Hak
kn bir gazabdr.
Ey padiah, bykl Cenab Haktan bil; Ona
kret. nk kretmeyenin nimeti elinden gider. Bu
mlke, bu mala kredersen, zevalsiz mala, zevalsiz
mlke erimi olursun. Padiah iken zulmedersen, pa
diahln elden gidince, dilencilik edersin.
Bir memlekette zayf kavim eziyet gryorsa, ora,
nm padiahna uyku haramdr.
Halk bir hardal tanesi kadar incitme. nk halk
sr, padiah obandr. Eer halk padiahtan zulm,
tecavz gryorsa, o padiah oban deil, kurttur. Fer
yat, yle padiahtan!
Zalim padiah, halka ktlk dnd iin, k
t lmle lr.
Ahaliye zulmeden padiah, fena bir kbete duar
olur, zira yanl dnm ve kt hareket etmitir.
Ahaliye yaplan zulm geer gider; fakat padia
hn fena ad lmez.
Arkandan lnet edildiini istemezsen, iyi ol. T k
sana kimse kt demesin.
BR DL, TEK ZALM K KARDE
HKYES VE SONLARI
ittim ki, ark tarafndan babala^ bir, iki karde
vard. Bunlar kl kullanmasn, ordu idaresini bilir;
kabaday, filvcutlu, iyi fikirli lim kimseler idiler.
57

Babalan bakt ki, bunlar cenkci yaman yiitler.

lkesini ikiye ayrd. Yansn birisine, yansn birisi
ne verdi. Padiahn byle yapmaktan maksad, vefa
tndan sonra oullarnn, ben padiah olacam, yok
sen deil ben olacam diye birbiriyle muharebe etme
melerini temin, etmekti.
Padiah memleketi iki oluna pay ettikten bir
mddet sonra, tatl cann Tanrya verdi. Ecel onun
midi ipini zd, eli iten kald.
ehzadelerden her biri kendi hissesine kanaat edi
yordu. Her birinin hzinesi, askeri hesapszd.
Bu ehzadelerden herbiri kendi grne gre bir
yol tuttu. Birisi ldkten sonra hayr ile anlmak iin
adalet yolunu tuttu. Dieri de zengin olmak iin zali
mane hareket etti.
dil ehzade ltuf ve ihsan kendisine det edindi;
fakirlere, muhtalara paralar veriyordu. Misafirhane
ler, tekkeler, zaviyeler yaptrd; askere iyi bakt, fakir
ler iin yemekhaneler atrd. Hazine bo, fakat asker
lerin keseleri dolu idi.
Evet, bir memlekette yaamak kolay, ho olunca
herkes oraya koar.
Ebu Bekir Sadm zamannda razda olduu gibi,
her haneden zevk safa sesleri ykselirdi.
O Ebu Bekir Sad ki, akll, gzel huylu bir padi
ahtr. midinin dal meyvali olsun.
Gelelim hikyeye.- O, ad kazanmak isteyen kk
ehzade, gzel huylu, iyi ili idi. Halkn gnllerini ele
alyor, sabah akam Cenab Hakka krediyordu. Ka
run gelse o memlekette korkusuz yrr, gezerdi. n
k p'adiah dil, ahali ise toktu. Onun zamannda kim
senin gnlne diken deil, bir gl yapra bile dokunmamt.
Saltanattaki kuvvetiyle dier padiahlara tefev
58

vuk etti. Etrafndaki bykler, hep onun fermanna

muti oldular.
Gelelim dier ehzadeye: Bu ehzade, tahtn .ta
cn ykseltmek iin ahali ve kylden ok vergi ald.
Tccarlarn mllarna gz koydu. cizleri binbir bel
ya uratt. Fakat fakirlere deil, asl kendisine d
manlk etti. Arttracam diye ne verdi, ne yedi. Fakat
akll insan bilir ki, o iyi bir ey yapmyordu. Cebir ile
altnlar topluyor, askerlere bir ey vermiyordu. Bunun
neticesinde askerler bizar olup dalverdiler. klimin
de zulm yapldn duyan tccarlar al verii kes
tiler. Ekin ekilmez, oldu. Ahali perianlkla, kvrand.
kbal,saadet ondan dostluu kesince zarur olarak
dman ba kaldrd, yerine yrd, ilini bast, felein
darbesi onun kkn kazd. Dman atlarnn trnak
lan yurdunun tozunu ge kard.
Bu halde kimden vefa umabilir ki, kendisi hibir
ahdine vefa etmemiti. Kimden vergi, para isteyebilir
di ki, ahali kamt.
O kara, gnll herif kimden iyilik umar ki, bed
dua onun peini brakmyordu. Ezelde aki olarak yaradld iin, iyilerin dediklerini tutmamt.
yiler toplandlar, onun ilini, yurdunu, saltanatn
zapteden dmana: Sen bahtiyar ol. Zira, o bedbaht,
zalim olduu iin sonu gelmedi. Dn gevek, se
zii yanlt. Adaletle olacak eyi zulmde arad de
diler.
Mezkr iki kardein birisinden iyi ad, tekinden
kt ad kald. Ktlerin sonlan iyi olmyacaktr.
HKYE
Birisi, bir daim zerine binmi, kkn kesiyordu.
Bahvan grd, yle dedi: Bu herif bana deil, ken59

diine ktlk ediyor. Dinlersen her nasihat yerindedir.

Nasihat ziyan vermez. Dinlersen, sana bir nasihat
vereyim: Gcne dayanp, kuvvetine gvenip zayflar
ykma. Yarn kyamet gnnde bir arpa demiyen bir
fakir, koca bir padiah eker, ulu mahkemeye gt
rr. O gn byk kalmak istiyorsan, burada kkleri
kendine dman yapma. nk bu saltanat geince, o
dilenci dediin insan kahr ile eteine yapr. Zayfla
ra zulmden el ek, seni ykacak olursa utanrsn. K
klerin elleriyle yklmak, hr ve asl insanlar naza
rnda insan utandrr. Dorularn arkasndan eri git
me. Doru sz istersen Sadiden dinle.
HALLERNE RAZI OLAN FAKRLERN
GNL HOLUU
Saltanattan daha yksek bir mansp olamaz de
me; o rtbe, fakirin derecesinden daha stn deildir.
Yk hafif insanlar rahat yrrler. Doru sz budur.
Arifler bu sz kabul ederler. Eli bo kimse yalnz ek
mek kaygusu eker. Padiah ise, srtnda koca bir ikli
min kaygusunu tar. Fakir, akam ekmeini elde edin
ce, am padiah gibi huzur ile uyur.
Kaygu, sevin her ikisi de geer. nsan lnce iki
si de savuur gider. Madem ki lm var, ha birisinin
banda ta olmu, ha birisinin boynunda vergi yk
bulunmu.
Birisi Zhale kadar ykselse, birisi de zaruretten
zindana girse, lm kapsndan ieri girince msavi
olurlar. Ecel her ikisinin zerine saldrnca, birbirin
den tannmaz olurlar.
Padiahlk ba belsdr. Dilencinin adna bakma,
asl padiah odur.
60

RM BR KAFA LE BR BDN
HKYES
ittimki, bir kere Dicle kenarnda bir rm ka
fa bir bide yle demi: Ben buyruunu yrtmede
ileri gidenlerden biri idim. Bamda byklk tac var
d. Felek bana yardm etmi, nusret arkadam olmu
tu.
Devlet bazusiyle Irak iklimini zaptettim, az geldi.
Kirmanvilyetine de gz diktim. Fakat Kirman alma
dan kirman (kurtlar) bam yediler. Hey kil kii, ku
landan gaflet pamuunu kar ki, benim gibi lm,
rm bir kafann nasihati kulana girsin.
Y LE KT VE BUNLARIN
NETCELER
yi ili kimseye ktlk uramaz. Ktlk edenin
yoluna iyilik gelmez. Ktlk kaynatann ba, kt
lk yolunda gider. Akrep gibi ki, deliinde az bulunur,
deliine dnmesi az olur. Eer sende kimseye fayda
vermek hissi yoksa,, ha sen ha mermer ta ikiniz birsi
niz.
A benim gzel huylu dostum; faydasz kimseyi ta
a benzetmekle hat ettim. nk tam da, demirin
de, tuncun da faydas vardr. Byle kimsenin geber
mesi iyidir, gebersin. Zira tam bile bir meziyeti, bir
deeri vardr. Her insan hayvandan iyi ve erefli de
ildir. Zira vahi hayvanlar, kt bir insana mrec
cahtr. Fakat kt insan, hayvandan aadr.
Bir insan yemeden, uyumadan baka bir ey bil
miyorsa, byle insan hayvandan nasl efdl olabilir.
Yol bilen yaya, yol bilmiyen, klavuzu olmyan atl
dan evvel menzile varr. yilik tohumunu eken, muhakkak huzur ve saadet harmann elde eder.
0

61

Ben mrmde iitmedim ki,kt bir adamn uru

na iyilik gelmi olsun.
ZALM BR KHYANIN HKYES
Bir khya vard. yle yedi bel idi ki, onun korku
sundan erkek arslan, dii arslan olurdu.
Derken, bu herif kuyuya dt. nsanlar hakknda
ktlk dnen daima ktlk rr. Bu khya da
oraya dnce; aciz ve strap iinde kald. Kuyu iinde
gece sabaha kadar uyumuyor, can kurtaran yok mu
diye haykryordu, inim inim inliyordu.
Kuyunun yanndan gemekte olan birisi onun ba
na bir ta att, kafasn yard ve hem de yle dedi:
Naslsn? imdiye kadar sen bir kimsenin imdadna
kotun mu ki, imdi imdat aryorsun. Daima insani
yetsizlik tohumunu ektin; ite imdi de meyvasn topluyorsun. Senin yaral canna kim merhem koyacak?
Sen dertli gnlleri hi dnmyor muydun? Sen dai
ma bizim yolumuza kuyu kazyordun. imdi, kazdn
kuyuya kendin dtn. nsanlar iin kuyuyu iki mak
satla kazdrrlar: yi huylu insan susamlara su temin
etmek iin, kt adam da halk o kuyuya yuvarlamak
iin.
Ktlk ediyorsan, iyilik umma. Ilgn aac ye
mi vermez. Sonbaharda arpa ekei, hasat vaktinde
buday alamaz. Zakkum aacn can ile beslesen ondan
meyva yiyeceini mit etme. Au aac hurma vermez.
Bu aac ektin mi, onun meyvasm bekle.
DORU SZL BRS LE HACCACI ZALM N
HKYES
Naklederler ki, bir ihtiyar adam, Haccac Zalime
62

hrmet etmedi, ona kar mcadele yolunu tuttu. O ne

dediyse szn delil ile rtt. Haccac kzd, cell
dna emretti: abuk, siyaset derisini yay, unun boy
nunu vur, kann dk, dedi. nk dettir. Zalim kim
se sz ile baa-kamazsa, hemen suratn asar, cenge
balar.
Adam evvel gld, sonra alad.
Haccac, adamn haline at: Neye gldn, niin
aladn?" dedi.
Adam yle cevap verdi: Gldm, nk topraa
zlim olarak deil mazlum olarak gireceim. Aladm
nk drt tane kk ocuum var.
Birisi Haccaca yle dedi: Ya emir, u ihtiyardan
ne istiyorsun? Vazge. Baknz, birka can ona dayan
yor, onun sayesinde geiniyorlar. imdi bu kadar in
san ldrmek mnasip deildir. Byklk yap, ba
la, kerem gster. Kendisine acmazsan yavrucaklarna
ac. Sen kendi ailene dmanlk ediyorsun. nk bir
aileye byle bir cezay rev gryorsun. Bu kadar gnle da basarak yara aarsan, yarn kyamet gnn
de ceza grrsn.
Haccac nasihat dinlemedi, adamcazn kann
dkt. Cenab Hakkn fermanndan kim kaabilir?
Bir byk zat bu ackl hdiseden mtessir olup
o geceyi strap iinde geirdi ve o gece, maktl rya
da grd. Naslsn, nasl can verdin? dedi.
Maktul yle dedi: Celldn siyaseti bir dakika
iinde bitti. Fakat Haccac kyamete kadar cezasn e
kecektir.
Mazlum uyumaz. Onun hndan kork. Sabah vak
ti yana yana ettii bedduadan ekin. Temiz kalpli maz
lumun geceleyin cieri yanarak Yarabbi demesinden
sakn. eytan ktlk etti. yilik grmedi. Kt tohum
dan iyi meyva gelmez. Biriyle mcadele ederken onu
63,

erefsiz mevkie drecek szler syleme. Onun kt

lkleri hakknda ifaatta bulunma. nk, senin de
ne gizli fenalklarn vardr.
Yumruklamada ocuklar ile baa kacak kudret
te deilsen, arslan yrekli erlerin yannda nra atp
meydan okuma.
HKYE
Birisi oluna yle nasihat verdi: ocuum; aziz,
muhterem olmak istersen, akll insanlarn nasihatle
rini tut;kklere cefa etme. Bir gn senden daha b
y gelir ve bana bel olur. Hey akl eksik! Bir gn
karna bir kaplan kp seni para para edeceinden
korkmaz msn?
HKYE
ocukluumda yumruum kuvvetliydi. Uaklan,
kendimden kkleri incitirdim. Bir gn benden kuv
vetli birisinin yumruunu yedim, bir daha zayflara
eziyet etmedim.
DKNLER OKAMAK HAKKINDA
Sakn gafletle uyuma ki, millet reisinin gzne uy
ku haramdr. Daima halk dn, onlarla megul ol.
Zamann sana galip geleceinden kork.
Garazdan hli olan nasihat, derdi gidermede il
gibidir.
HKYE
Naklederler ki, Acem ahlarndan biri iplik ban
4

karm ve bu yzden i gibi incelmiti. O kadar za

yf dm ki, emri altndaki vcutlu insanlara haset
ederdi. Satran arasnda ah her ne kadar adl, anl
ise de, zayflaynca payitahtan aa olur.
Padiahn nedimelerinden birisi, padiahn nnde
yer pt: Padiahmn saltanat daim olsun duasn
dan sonra, yle arzetti: Bu ehirde mbarek nefesli
birisi var. bidlikte ei yoktur. Her kim mhim bir i
iin yanna giderse, onun nefesi sayesinde maksad h
sl olur. Bu bid mrnde uursuz bir i yapmamtr.
Gnl nurlu, az kuvvetli, duas makbuldr. Ferman
buyur, gelsin, dua etsin. Belki Tanr merhamet eder de,
bu hastalktan kurtulursunuz.
Padiah emretti; hademenin byklerinden birka
kii gittiler; o ayau uurlu ihtiyan davet ettiler.
ihtiyar bid geldi. Fakirne bir libas giyinmiti.
Elbisesi deersiz, fakat iindeki insan pek deerliydi.
bidin geldiini aha arzettiler.
Padiah ihtiyara yle dedi: Ey akll zat, bana
dua buyur. nk ine gibi iplik illetine mptelym.
ki bklm olmu ihtiyar, padiahn szn iitin
ce, kzd ve biraz dike bir sesle: Cenab Hak adalet
edenlere merhamet eder dedi, sen de merhamet et ki,
Tanrnn merhametine nil olasn. Benim duam sana
nasl fayda eder ki, mazlum esirler zindanda zincirler
iindedir. Sen halka acmazsan, devlet ve saltanat hu
zurunu bulamazsn. Evvelce yapm olduun hatlar
dan tevbe etmeli, sonra iyilerden dua istemelisin. Maz
lumlarn bedduas arkadan ayrlmazken, iyilerin dua
s sana nasl messir olur?
Acem ah bu szleri iitince utand, kzd, mte
essir oldu ve nihayet kendi kendine: Kzmamalym;
ihtiyar doru syledi dedi. Emretti; ne kadar mahpus
varsa salverdiler.
65

Bundan sonra ihtiyar iki rekt namaz kld. Elini

kaldrd, dua etti: Ey gkleri ycelten Tanr! Ona g
cenmi, onu derde salmtn. imdi onunla bar, onu
kurtar dedi.
htiyar duay bitirmeden, daha eli duada iken, d
kn hasta iyi oldu, ayaa kalkt. Ayanda artk ip grnmiyen tavus gibi sevincinden deta uacakt. Em
retti, hzinesinde nekadar cevahir varsa ihtiyarn aya
na, nekadar altn varsa bana satlar.
htiyr o cevahirden eteini ekti, birisini almad
ve padiaha yle dedi: Btl uruna hakk gizlemek
yaramaz. Ben vazifemi yaptm. Bir daha iplik ban
karmamak istersen, zulm ipinin ucuna yapma. Bir
kere naslsa dtn, bir daha ayan kaymasn, dme
meye al.
Ey kitabm okuyanlar; Sadiden u doru sz din
leyin: Den kimse her vakit kalkamaz.
BAKASI OLMAYAN SALTANAT VE
DEVLET HAKKINDA
Ey oul; dnya ebed kalr bir mlk deildir. Dn
yadan vefakrlk umulmaz.
Seher vakti, akam vakti Sleyman'n taht yel
zerinde gezmez miydi? Sonucu ne oldu? Saltanatn
yel gtrmedi mi?
u halde ilim ile, adalet ile geen padiahlar bahti
yardrlar. Halkn rahat iin kim alrsa, devlet topu
nu o elmi olur.
Padiahlarn toplayp braktklar deil, beraber
gtrdkleri (Hayr iin sarfettikleri) ie yarar.
nsanlarn straplar mukabilinde mesut olan in
sanlar, u yaadklar be gn iinde ne safa srebi
lirlerse onunla kalrlar.
66

N ZEVAL, MLKN NTKAL

HAKKINDA HKYE
ittim ki, Msrda bykbir beyin mrnn g
nne ecel asker srm. O parlak yanandaki gzel
lik gitmi, gn sonunda sararan gnee dnm.
Msrn ukals acele il olmadn bildirdikleri
iin Eyvah! Beyimiz lecektir. diye ounup duruyorlarm.
Her taht, saltanat zevale vanr. Zeval grmiyen bir
saltanat varsa, Tanrnn saltanatdr.
ittim ki, mr gnnn geceye yaklatn g
ren bey, kesik kesik, titrek bir sesle yle demi:
Msrda benim gibi aziz birisi yoktu. Fakat neti
ce bu olunca, anladm ki, ortada bir ey yokmu.
Cihan ydm, meyvasm yiyemedim. imdi hepsi
ni braktm; ciz fakirler gibi gidiyorum.
Akl banda olan insan dnyay kendisi iin top
lar. Hem yer, hem balar.
Bir ie al ki, ldkten sonra seninle beraber ka
la. nk senden geriye kalan senin deildir. Sen yal
nz onun hasretini ve ziyan korkusunu ekersin. Zen
gin adam, hayatn eriten dekte (lm yatanda)
bir elini uzatr, birini eker. O zaman sylemeye kud
reti olmadndan fikrini sana eliyle anlatmak ister,
Yani Bir elini ltuf ve ihsan ile uzat; teki elini de
zulmden, hrstan, tamahtan ek demek ister.
Arkada; imdi elinden gelirken iyilik yap. Yoksa
yann kefeni yrtp elini karamazsn.
Ay, lker, gne nice zaman parlayacak; sen ise
lhit yastndan ban kaldramyacaksm.
KIZILARSLANIN BR LM LE HKYES
Kzlarslan, sarp bir kaleyi zaptetti. yle kale ki,
67

Elvent da ile boy lrd; kimseden korkusu, bir

eye ihtiyac yoktu. Yoluna gelince, gelin hanmlarn
zlf gibi, bklk bklm idi.
Bu kale, nadir bulunur bir bahenin zerinde idi.
Sanki lcivert bir tabak iinde bir yumurta idi.
ittim ki, huzuru mbarek bir zat, uzak yoldan,
ahn yanna gelmi, dolam, hnerli, gayet fasih, i
bilir, hakim, gzel konuur, ok bilen birisi imi.
Kzlarslan ona sormu: ok yerler gezmisinizdir.
Byle muhkem bir kaleyi nerede grdnz?
O zat glm: Ho kaledir, demi, fakat bence
muhkem deildir. Senden evvel birtakm kudretli pa
diahlarn ellerine gemedi mi? Onlar burada bir za
man oturup sonra brakarak gitmemiler mi? Senden
sonra da dier padiahlarn ellerine gemiyecek mi?
Senin midinin aacndan onlar da yemi yemiyecekler mi?
Pederinin zamann, saltanatn yd eyle de, gn
ln teselli et. Felek pederini bir keye yle oturttu
ki, bir pula hkm gemez oldu. Hereyden, herkes
ten midini kesince, Cenab Hakkm ltfuna baland.
yi dnen insann yannda dnya rp gibi de
ersizdir. nk her zaman baka gimseye mekn ol
mutur.
HKYE
Acem ilinde bir meczup, Kisraya yle demi: Ey
Cem mlknn vrisi! Eer saltanat, taht Ceme kal
sayd, sana nasl nasip olurdu?
Krunun btn hzinelerini ele geirsen, ancak
baladn ksmn gtrm olursun, kalan burada
kalr.
Ne zaman ki Alparslan cann, onu vermi olan
68

Tannya verdi; ahlk tacn olunun bana giydirdiler

onu da tahtndan alp topraa gmdler.
Evet, dnya felket oklanna niangh olduu
iin, oturup duracak yer deildir. Buraya gelen kal
maz, gider.
Alparslan'n olu tahta ktktan sonra, bir gn,
ata binmi gidiyordu. Bir akll divane onu grd, y
le dedi: Ba aa olas, yklas. Bu dnya saltanat
ne tuhaf eydir. Babas gibi, olu da aya zengide
(gitmek zere). Dnya byledir, abuk geer. Zaman
vefasz, sebatszdr, ihtiyar birisi gnn, bitirince bir
talihli beikten ban kaldrr.
Cihana gnl verme ki, sana yabancdr. algcya
benzer. Her gece baka bir evde geceler.
Her gece baka birisinin koynunda yatan kadn
dilber de olsa aka, gnl vermeye lyk deildir.
Bu yl, ky senin iken iyilik yap; nk gelecek yl
ky bakasnn olacaktr.
Bir hakim, Keykubada: Saltanatna zeval erme
sin diye dua etti.
Byk bir zat bu duaya kusur buldu: Hakim olan
zatn byle sylemesine aarm. Dedii ey muhaldir.
Hakime yaramaz bir szdr. Feridun gibi, Dahhak gi
bi, Cem gibi Acem ahlarndan hangisinin saltanat
na zeval ermemitir? Kimse burada ebed kalmyor.
Kalmaynca bunu istemek mnaszdr dedi.
Duay etmi olan hakim cevap olarak yle dedi:
Hakim olanlar akla, fikre, manta uymaz sz syle
mezler. Ben o duay ettimse, onun iin ebed mr iste
medim, hayra muvaffak olmasm temenni ettim. Eer
padiahmz bid, salih yaar; doru yolu bilir, hak s
z iitirse, bu dnya mlknden yz evirince, otan
br mlkte kurar. u halde padiahmm saltanat ze
vale uramam, belki bu lemden br leme intikal
etmi olur.
69

Bir padiah bid ise lmle onun bir eyi eksil

mez. O br dnyada da padiahtr.
Hzinesi, ferman, ordusu, evketi, an olan, her
istediini elde eden, gzel yaayan, bir padiah, eer
iyi huylu ise, o her zaman mesut ve bahtiyardr. Eer
fakirlere kar zalimane hareket ederse srecei safa
ancak bu yaad be gne mnhasr kalr. Firavun ktl brakmad iin, mezarnn bana ka
dar saltanat srebildi.
GR PADAHININ HKYES
ittim ki, Gr padiahlarndan birisi, zor ile ky
lnn eeklerini angaryeye tutturdu. Zavall eekler
yem verilmediinden ar ykler altnda bir iki gn
iinde telef olurlard.
Kendisini beenen bir alan evinin dam, baka
larnn damndan yksek ise aa damlara ier, sp
rnt atar.
ittim ki, o zalim padiah bir kere av iin ehirden
dar km; bir av grm, atn drtnala srm; bu
sratle akam olmu; yanndaki insanlardan uzak d
erek, yalnz kalm. Yol iz bilmedii iin arm. Ni
hayet bir ky grerek, oraya inmi.
Kyde insan tanr, adam sarraf eski hocalardan
bir ihtiyar varm. ocuuna yle diyormu: Olum,
yarn ehre gideceksin, ama, sakn eei beraber g
trme. Piyade git. nk taht zerinde deil, tabut
zerinde grmek istediim u uursuz, bedbaht padi
ah, eytana kul olmu, beline kul kemerini balam;
zulmnn elinden halkn feryad gklere yetimitir.
O gnahkr, pis, murdar herif gebermedike, cenaze
sinin arkasndan lnetler savrularak cehenneme git
medike, u koca iklimde onun yznden kimsenin
70

gz rahat, huzur, ferah grmiyecektir. (Senin de

eeini zaptedecei muhakkaktr).
ocuk yle dedi: Muhterem babacm; yol uzak,
hem etin, yayan gidemiyeceim. Fakat eei vermek
de istemem. Aklm, fikrim fazla, reyim parlaktr. Bir
are bul. Hem eei gtreyim, hem de almasnlar.
Baba biraz dndkten sonra, yle dedi: Bul
dum olum, buldum: Eline bir ta al; hayvann bana,
koluna, srtna birka kere vur. Ba, kolu kanasn; srt
yar olsun. Byle yapacak olursan padiah byle ee
i beenmez. Ben bu areyi Hzr Aleyhisselmdan
rendim. Sana vakasn anlataym: Vaktiyle bir zalim
padiah vard. Denizde grd gemileri gasbederdi.
Hzr Aleyhisselm, Musa Aleyhisselm ile arkada
olarak, bir gemiye bindiler. Gemici bunlar sevdi. Bun
lardan gemi creti almad. Biraz alnca Hzr Aley
hisselm bir balta buldu. Geminin orasn burasn
balta ile krd; gemiyi irkin bir hale getirdi. Sonra, za
limler o gemiyi evirdiler, fakat beenmediler, brak
tlar. Gemi yoluna devam etti. te hzr, zhirde fena
lk gibi grnen o ii, geminin selmeti iin yapm
tr.
ocuk, babasnn emrine itaat etti. Bir ta ald. Za
vall eei iyice dvd. Eein kolu, kanad, aya to
palland (Bu, birinci vakadr).
ocuun babas eei bu halde grnce: Olum,
ite maksat hsl oldu. imdi istediin yoldan gidebi
lirsin. dedi.
Bunun zerine ocuk, topal eekle krvana katld.
Fakat eee acyor, padiaha azna gelen kfrleri
savuruyordu.
Olan yola kt; babas kyde kald. Adamcaz
yzn ge tuttu; lhi, dorularn seccadesi iin ol
sun, bana u zalimin kahra uradn grecek kadar
71

zaman ver. Eer, ben onun lelk olduunu grmezsem,

mezarmda toprak zerinde gzme uyku girmez diye
yalvard ve: Gebe kadn, eytan kadar habis bir in
san douracana, bir ylan doursa daha hayrldr
dedi.
Zulmeden erden, kadn ok daha hayrldr. nsan
inciten kimseden kpek daha hayrldr.
Kadn yapl, kadn klkl ahlksz ocuk, ahlk
szlk ederse kendinedir. O bile ktlk eden insandan
daha hayrldr.
Bir mal dmannn elinde salam bulunacana,
senin elinde knk olarak bulunsun, daha iyidir.
O srada padiah, gl kuvvetli, koan, yol aan,
yol eken bir eek grd. Derken birisi geldi, eline bir
ta ald, eee yle vurdu ki, biare eein kemiini
krd (bu ikinci vakadr).
Padiah bu hali grnce, kzd. yle dedi: (Hey,
delikanl! Bu hayvancazn az dili yok, neye ona
byle zulmediyorsun? Eer kuvvetli isen, kendini gs
termek iin cizlerin zerinde kuvvetini deneme.
Padiah sz levent gencin houna gitmedi, kzd,
Padiaha kar bard: Sana ne... Dvdmse, eeimi
dvdm, senin atma bir ey yaptm yok. Yr, eei
me karma. Ben bu ii nahak yere yapmyorum. Sen
iin asln bilmiyorsun. Nene lzm, haydi iine git. Ni
ce insanlar var ki, sence mzur deildir. Fakat haki
kati grecek 'olsan yaplan iin maslahata muvafk
olduunu renir, ona hak verirsin.
Delikanlnn cevab, padiahn cann skt-, Syle
bakalm; iin neden doru imi, anlat. Aptal olduun
malm. Zira sarhosun desem, deilsin. O halde diva
nesin.
Delikanl sze balad, yle dedi: Hey cahil, sus.
Sen hzr Aleyhisselm hikyesini iitmemi misin?
72

Ona kimse ne divane, ne de sarho diyor. Niin birta

km biarelerin iinde bulunduklar bir gemiyi krd?
Padiah yle bir cevap verdi: Hey zalim insan.
Bilir misin, Hzr o ii niin yapt? Bak sana anlataym.
O denizlere hkim, zalim bir padiah vard. Onun kor
kusundan gnller keder deryas olmutu, insanlar onun elinden feryad- figan ediyorlard. Cihan onun
elinden deniz gibi coup kprmekte idi. Binaenaleyh
Hzr Aleyhisselm o yapt ii, zalim padiah gemiyi
almasn diye, maslahat icab olarak yapt. nk bir
mal, bir meta, salam olarak dman elinde buluna
cana, atlak, kusurlu olsun da, sahibinin elinde bu
lunsun.
Ak fikirli kyl gld ve yle cevap verdi: O
halde hey bey, ben haklym. Ben, bo yere eein aya
n krmyorum. Belki bu ii, zalim padiahmzn er
rinden korkarak yapyorum. Eeim obada kalsn, be
nim olsun. Aksak olsun, topal olsun, topallaya topallaya i grsn. Tek padiahn eline geip de, angarye yk
ekmesin.
Tuh byle devlete, tuh byle saltanata ki k
yamete kadar lneti mucip olmaktadr. Gebe kadn y
lan doursun, byle eytan sfatl insan dourmasm!
Zalim unu bilmelidir ki, yapt zulm bire fa
kire deil, kendi nefsine yapmtr. nk yatn o iyi
liin, ktln hesab grlecek gnde, fakir o za
limin yakasna, sakalna yapacaktr. Mazlum, btn
gnahlarn o zalimin boynuna ykletecek, zalim ise
utandndan ban kaldrmyacaktr.
Tutaym ki, bugn onun ykn ekiyor. Yarn o
zalim, eeklerin yklerini nasl ekecektir?
Hakikaten bedbaht kimdir, diye soracak olsan, de
rim ki, rahatn bakasnn zahmetinde, meakkatin
de arayan kimsedir.
73

Sevincini halkn strabnda arayan zalim, ancak

u be gnlk dnyadan srd safa ile kalr.
Zulm yznden insanlarn strap iinde uykuya
daldklar l gnll (duygusuz) zalim, bir kere uy
kuya dalarsa, bir daha uyanmasn; bu daha hayrldr.
Padiah gerek birinci vakadaki ihtiyarn, gerek
bu ikinci vakadaki delikanlnn szlerini dinledi, bir
ey sylemedi. Atn balad. Ban eer keesinin
zerine koydu. Uyumak istedi, fakat bir trl uyuyamad. Btn gece yldzlar sayd. Merak, endie uy
kusunu karmt.
Seher kuu tmee balaynca, gecenin perianl
m unuttu.
Beri taraftan svariler btn gece at koturdular,
iz srdler. Nihayet padiahn izini buldular. Geldi
ler, padiah o meydanda at zerinde grdler. Atla
rndan indiler, yayan olarak kotular huzura geldi
ler, yerlere eildiler. Askerin dalgalanmasndan yer
deniz gibi oldu.
Bykler oturdular, sofralar kuruldu, yediler, iti
ler, elenceli bir lem geirdiler. lerinden birisi var
d ki, padiahn eski dostlarmdand ve gece arkada,
gndz nedimi idi: Padiahm, dn gece ahali (kyl)
zat ahanelerine ne yemek kardlar? ok merak et
tik. Btn geceyi endie iinde geirdik dedi.
Padiah, bana gelen trl serzenileri, beddua
lar aktan sylemedi. Ban o nedimin kulana do
ru gtrd, yavaack kulana yle dedi: Dn ge
ce kimse nme bir tavuk aya getirmedi; fakat eek
aya endazeyi geti. (Eek ayana ok cefalar ya
pld.)
Padiah imeye balad, sarho oldu. Dn geceki
kyl akima, geldi. Emretti kyly aradlar, buldu
74

lar. Elini, kolunu balayp getirdiler, tahtnn dibine

attlar.
Kara gnll padiah keskin klcn ekti. Zavall
kyl, kamak imknn bulamad. Anlad ki, hayat
nn son dakikasdr, hayattan midini kesti; akima ge
leni sylemeye balad.
Hayattan meyus olanlar gzel szler syler. Grmezmisin ki, kalemin ucu kalemtra ile kesilince, ka
lemin dili daha evik olur.
Kyl bakt ki, hasmmdan kamak mmkn de
il; ban kaldrd. Tirkeini boaltmaya balad: Pa
diahm, kabirde yatlacak gece, kyde yatlmaz, dedi
mitsiz. Padiahm, sana bedbaht, kt diyen, senin
zulmnn elinden feryad eden yalnz ben deilim. Bin
lerce insan hep benim gibi diyorlar. imdi beni ld
rrsen bir tek insan ldrm olursun. Senin zama
nn merhametsizlikle dolmu, zulmn cihan tutmu
tur. Niin bana kzyorsun? Sylyorlar. Sana yalnz
benim szm m ar geldi? Elinden gelirse btn in
sanlar ldr. Seni zemmetmem arna gittiyse insaf
et de, zemme sebep olan eylerin kkn kaz. Madem
ki zulmediyorsun, adnn ilerde iyilikle anlacam
umma. Szm gcne gidiyorsa, byle szleri icap et
tirecek iler yapma. Senin iin bir are var: Zulmden
ekil. Yoksa, biare insan ldrmek, are saylmaz.
Hayatmdan be gn kalm. Bunun da ancak bir iki
gn belki rahat geecek. Farzet, imdi beni ldrr
sn, byk bir ey kaybetmi olmam. Fakat sen kay
bedersin. nk kanma girmi olursun. Zaman k
tlkle geen zalim kalmaz lr gider; fakat zerin
deki lanet ebed olarak kalr. Mazlumlar senin zul
mnden uyumuyorlar. Bilmem ki senin gzn nasl
uyuyor? Dinlersen, sana iyi bir nasihat vereyim,- din
lemezsen muhakkak piman olursun. Bilmi ol ki, bir
75

padiah ne zaman mkl olur; huzuruna kt halk

takm onun divanhanesinde verlerse, o zaman m
kul lr. krk eviren anneler, nineler bir padia
ha lnet okurken, resm meclistekilerin padiah vme
lerinin faydas yoktur.
Kyl, ba zerinde kl olduu halde, canm ka
der okuna, nian ederek, yukardaki szleri syledi, bi
tirdi.
Bu sz zerine padiah gaflet sarholuundan
ayld; mbarek melek onun kulana yavaack ses
lendi: Bu ihtiyardan siyaset elini ek. Ho ldrsen
ne olur? Binlerce kiiden bir tanesini ldrm olur
sun dedi.
Padiah bir zaman bam yakasna ekti, ban
gsne doru edi. Sonra, elini sallad: Affettim!
diye haykrd, yerinden kalkt. Kendi elleriyle onun
balarn zd, ban pt, onu kucaklad ve byk
bir memuriyete tyin etti.
htiyarn' midi dal meyva verdi.
Padiah ile kylnn hali dillerde destan oldu.
Tabi, iyi olan kimse, dorularn izlerinden gider.
Sakn ayp arayan chilin arkasndan gitme. Belki,
akll insanlardan gzel ahlk ren.
Halini, etvann, gidiini dmandan dinle; nk
fenaln dostun gznde iyi grnr. Seni methedenler, dostun deildirler; seni knayanlar senin dostlarn
drlar. Hastaya eker vermek gnahtr; onun iin ac
il faydaldr. Serzenii ho tabiatl dostlar deil, eki
suratl insanlar daha iyi yaparlar. Bundan daha iyi
nasihati sana kimse sylemez. Akim sana yr ise, bir
iaret kfidir.
MEMUN LE CARYESNN HKYES
Hilfet sras Memuna eritii zaman ay yzl bir
cariye satn ald.
76

Bu cariyenin yz gnee, teni gl fidanna benzi

yordu. ivesi, ivesi de kilne idi.
Elini klarnn kanlarna batrm, onun iin par
maklarnn ular nnap rengini almt.
Sofular batan karan rastkl kalar gnee mu
kabil kudret yay (kavs-i kuzah) gibi idi.
Gece oldu. Memun halvete girdi. Fakat o huri yav
rusu bebecik, Memuna rm olmad. Memun ok hid
detlendi. Cariyesinin ban cavza gibi iki para etmek
istedi.
Cariye Memun1
'un kzdn anlaynca: te bam,
kes at. Fakat, benimle yatma! dedi.
Memun sordu: Ne yaptm da seni incittim, benim
nemi beenmedin?
Cariye: Beni ldrsen, ikiye bisen, seninle yatamam, dedi, nk aznn kokusuna dayanamyorum.
Kl bir kere ldrr, ok bir kere saplanr. Fakat az
kokusu insan mtemadiyen ldrr.
Cariyeden bu sz iiten Memun acnd, incindi.
Btn gece bu az kokmasnn aresini dnd, uyuyamad. Sabah olunca, gerek Badatta, gerekse ba
ka memleketlerde bulunan tekmil ukaly, hkemay,
etibbay toplatt. Aralarnda muhtelif eyler zerinde,
fakat arada az kokmas hakknda da mbahaseler
yaptrd. Bu sayede sezdirmiyerek, az kokusunu gi
dermek iin en mhim ilc rendi, kulland, az ko
kusu geti.
Memun evvel cariyesinin szne kzmt. Fakat
o sz zerine tedavi ile, o fena kokudan kurtulduu,
az gonca gl gibi gzel kokulu olduu iin, cariyenin
sznden memnun oldu. Cariyeye sarayda byk bir
mevki verdi. Onun hakknda: Bu benim aybm yz
me kar syledi; bu benim dostumdur derdi.
Bence: Senin yolunda yle bir kuyu vardr di
yen adam senin hayrhahndr.
77

Yolunu arm bir kimseye: yi gidiyorsun de

mek; byk zulmdr.
ok kere olur ki, kendisine ayb sylenilmiyen
kimse cahillik aybm hner sayar.
Bir kimseye sekmunya C*) lzm ise ona: Bal tat
ldr, eker emsalsizdir demeyin.
Bir eczac bir gn ne gzel sylemi: Sana ifa
lzm ise ac il i.
Eer sana faydal bir erbet lzmsa, Sadiden ac
nasihat ilc al. Sadinin nasihati marifet eleiyle elen
mi, sz bal ile kartrlmtr.
ZALM PADAH LE SADIK DERVN
HKYES
ittim ki, bir fakir, bir padiah huzurunda doru
bir sz sylemi, bu sz o byk padiaha dokunmu,
incinmi. Azametini, kudretini gstermek iin, fakiri
zindana arttrmt. Fakir, hapishanede iken, dostla
rndan biri o fakire gizlice: A karde, demi, sen de o
sz sylememeliydin.
Buna kar fakir: Cenab Hakkn emrini tebli et
mek ibadettir. Zindandan korkmam, nk zindan bir
saatlik bir itir! cevabn vermi.
Fakir ile dostunun bu konutuklarn birisi duy
mu ve hemen padiaha yetitirmi.
Padiah glm: Zavall, yanl dnyor-, zin
dan bir saatlik itir, diyor. Bilmiyor ki, o hapishanede
lecektir. demi.
Bu sz de padiahn klelerinden birisi tarafndan
fakirin kulama fsldanm. Fakir o kleye yle de
(*) Sekmunya - Sekemunya: Bir nevi mshil otudur ki
bingz otu da derler.

78

mi: Tarafmdan padiaha syle. De ki, ben hi m

teessir deilim. Bence zaten dnyann kendisi bir sa
atliktir, ziyade deildir. Beni elimden tutup hapisten
karacak olsan sevinmem. Bam kesecek olsan ona
da gam yemem. Senin hzinen varsa,, buyruun her
yerde yryorsa; ben de aile derdi, mahrumiyet ve s
trap iinde, korku, mihnet iinde bunalm kalm
sam, lm kapsndan ieri, girdiimiz zaman bir haf
ta iinde msavi oluruz. u be gnlk dnya devle
tine gnl verme. Halkn gnlnn dumaniyle kendini
ykma. Senden evvel, senden daha fazla kazananlar
bulunmad m? Onlar, zulmederek cihan ykmadlar
m? yle yaa ki, ldn vakit seni tahsin etsinler,
iyilikle ansnlar, mezarna lnet savurmasnlar.
Kt det koymamaya al; nk kt detler
iin herkes bu deti karana lnet olsun der.
Kudret, kuvvet sahibi bir kimse, ycelikte en son
noktay bulsa, kbet mezar topra onu altna almyor
mu?
Padiah ihtiyarn szlerine kzd: u ihtiyarn di
lini ensesinden karn dedi.
Hakikatleri bilen ihtiyar cevap verdi: Padiahm*
senin bu szlerinden de korkmam. Dilsizlikten de gam
yemem. nk Cenab Hak gnlden geen eyleri de
bilir. Gerek zaruret ekeyim, gerek zulm greyim, so
num hayr olsun ikisinin de ehemmiyeti yoktur.
Arkada! Sonun iyi olursa, ektiin matem gveyilik yerine geer.
HKYE

Bir yumruku vard. Zavall adam talihsizdi, zaru

ret iinde yayordu. Alktan lme derecesine gelmi
ti. Yumruk ile para kazanmak muhal olduundan, kar79

mm doyurmak iin srt ile amur tard. Bu zaruret

ten ok mteessir oluyordu.
Bazan coar, zebunlan ldren felek ile cenkeder;
bazan da talihine kser ve yese derdi. Halkn tatl
geimlerini grr, boazma ac sular tkanrd, zehirlenirdi. Bazan bu perian haline alar: Bundan daha
ac hayat kim grmtr? Ne adamlar var ki, bal er
beti iiyorlar, tavuk etleri, kuzu etleri yiyorlar. Bana
gelince ekmeime bir yaprak tereyi bile katk edemi
yorum. Adalet gzyle baklrsa ben plak kalaym,
kedi krk giysin! Bu doru bir ey deildir. Ne olur
du, bu amur iiyle urarken ayam kklce bir de
fineye batm olayd! Ne olurdu felek bir cilve edeydi
de elime bir hazine geseydi. Ben de bir zaman yaasaydm, felekten murat alaydm, murat sreydim. ze
rimden bu mihnet tozunu silkeleyeydim! der, durur
du.
ittim ki, bir gn yumruku, toprak kazyormu.
Kazarken toprakta dura dura dalm, zerindeki di
ler dm bir ene kemii km.
Kemik yumrukuya hali diliyle yle nasihatta bu
lunmu: Efendi, fakr- zarurete tahamml et. Yann
toprak altnda azn hali bu deil midir? Son ucu by
le birdir. Zamann iyi, yahut kt gemesini ho gr.
nk zaman bizsiz pek ok dnecektir.
rm ene kemiinin karsnda bu duygular
la sarslan yumruku, gnlndeki kederi bir tarafa b
rakt; kendi kendine yle bir hitapta bulundu.- Ey akl
sz, tedbirsiz nefis! Fakr- zaruret ykn ek. Ken
dini ldrme. Eer bir kul, ba zerinde yk tarsa,
dier birisinin de an ve erefle ba ge deerse,
her ikisinin de hli bakalat zaman, birincinin ba
ndaki yk, tekinin an ve erefi geer gider. Bu dn
80

yada keder de, sevin de ebedi kalmaz. Ebed kalan

ey, iin cezas ile iyi addr.
Ey padiah! Ne taht kalr ne ta kalr, yalnz ke
rem kalr. Eer iyi bahtl isen ltuf ve ihsanda, kerem
de bulun. Sana ancak bu kalr. Saltanatna, mansb
na, maiyetinde bulunan insanlara gvenme. nk
senden evvel, senin gibi oklan gemi, senden sonra,
da nice senin gibileri gelecektir.
Devlet sahibi insan, dinin evamiri dhilinde hare
ket etmeye gayret eder. nk dnya nasl olsa geer
gider. Saltanatnn karmakark, altst olmamasn
istersen saltanatla beraber dini dnmek lzmdr.
Mademki dnyay brakp gideceksin, altmlan sa,
mstaha kanna ver. Nasl ki Sdi de byle yapyor. Al
tn olmad iin, inci sayor.
NASHAT KABUL ETMYEN KMSEYE KARI
SKT ETMEK HAKKINDA HKYE
Naklederler ki, bir zalim, bir iklime padiah ol
mutu. Onun zamannda insanlann gnleri, gecesi gi
bi idi. Geceleyin onun korkusundan uyku haram idi.
Btn gn iyiler onun elinden dert ve belda idiler.
Gece olunca, temiz insanlar ellerini kaldrr, ona bed
dua ederlerdi.
Bir takm insanlar o zamann bir eyhine gittiler.
O zalim padiahn elinden zri zri aladlar: Ey
lim, gzel reyli zat. Rica ederiz, bu padiahn yan
na git, ona nasihat ver, Allahtan kork de! dediler.
eyh cevap verdi: Yazk deil mi, onun yannda
Tanr adn anaym? nk o, bu mbarek adn anl
mas ve Tanrya ait szlerin sylenmesine lyk de
ildir.
Hocam, bir kimseyi, haktan bir kenara ekilmi
81

grrsen, yle kimsenin yannda hak szn ortaya

koyma. Alak insanlara ulm ve fnundan bahsedilir
se, ulm ve fnuna yazk olur. O gibilere ulm ve f
nundan bahsetmek, daneyi orak yere ekmek gibidir.
O gibilere nasihat kr etmeyince, sana dman
olur. Can- gnlden incinir, seni de incitir.
Padiahm, senin detin hak zere yrmektir.
Bundan dolay huzurunda kemali cesaretle haktan
bahsedilebilir.
Ey temiz dnceli padiah; ben sana hak ne ise
onu syledim. nk Allah adamnn huzurunda hak
tan bahsetmek kabildir.
Yzk tandaki mhrn bir hassas var, baslr.
Fakat muma baslrsa kar, kat taa baslrsa kmaz.
Zalim kimse benden can- gnlden incinse taac
cp etmem,- nk o hrszdr, ben bekiyim. Sen de
insafl, adaletli bir bekisin. Cenab Hakkm hfz- hi
mayesi de senin bekin olsun.
Sayende rahat ediyoruz. Bize minnet ykletsen,
hakkn var, fakat ykletme. nk, hakikatte minnet,
fazla ihsan, kr, Cenab Hakka mahsustur.
Yce Tanr seni halkn hizmetine memur etmi,
seni bakalan gibi aylk brakmamtr. Herkes al
ma meydannda kouyor; fakat devlet topunu herkes
elemiyor.
Sen cenneti alma ile kazanmadn; belki Cenab
Hak sende cennet ehlinin ahlkn yaratmtr.
Gnln aydn ve msterih olsun. Devletin payidar,
derecen yce, yaaman ho, gidiin doru, ibadetin be
enilmi, duan kabul edilmi olsun.
PADAHLARIN REY, MEMLEKET DARES,
YN SALTANAT, ASKER EKMEK KANUNU
Dmana mdara ile i bitiyorsa, mdara muha
82

rebeden daha iyidir. Kuvvet ile dman kahretmek

mmkn deilse ona ihsan, inam ederek, cemileler
gstererek fitne kapsn kapatmak lzmdr. Dma
nn zarar vermesinden korkuyorsan ihsan nshasiyle
onun dilini, azn bala.
Dman askerlerini tciz etmek iin, kale etrafna
demir diken dkecek yerde, altn dk. nk ihsan
keskin dii kesmez eder.
Tedbir ile, yz glme ile cihan yenmek mmkn
dr. Isramadm eli p.
Dmana ho gln, onu oka, kendine dost yap.
Fakat sonra, frsat bulduun zaman derisini yz.
Kemendinden Isfendiyarn bile kurtulamad
Rstem, tedbir ile tutulmu, balanmtr.
Dman az bile olsa sakn, ihtiyatl bulun. nk
sel suyu, damla damla yamurun toplanmasndan h
sl olur.
Dmana ka atarak onu rktme. nk zayf
ise de dost olmas daha iyidir.
Bir kimsenin dman dostundan ok olursa, onun
dman mesrur, dostu mahzun olur.
Kendi kuvvetinden fazla dman askerine kendi
ni vurma, hcum etme. nk neter zere yumruk
vurulmaz.
Hasmn zayf, sen daha gl, kuvvetli isen d
man ezmeye heves etme. cize kar kuvvet gster
mek mertlik deildir. Fil kadar kuvvetli, arslan pene
li de olsan, bence sulh cenkten daha iyidir.
Sulh devam ettirmek iin btn areler mfit ol
mazsa o zaman eli klca vurmak caiz olur.
Dman sulh isterse, ba evirme. Mutlaka cenk
isterse, o zaman da atn dizginini bkp yz evir
me. Cenk kapsn dman balarsa senin erefin, me
habetin on bin misli artar.
83

Dman cenk ayan zengiye korsa (cenk is

terse), kyamette Cenab Hak senden hesap sormaz.
Birisiyle arada kin, adavet hsl olursa, onunla
cenk iin hazrlan. nk kin tutan kimseye dostluk
hatdr.
Alak kimseye mlyemetle, tatllkla sylersen
kibri artar. O zaman Arap tlariyle, yiit insanlar ile
dmann tozunu havaya savur.
Dman ciz kalarak kapma gelir; dostluk isterse,
gnlnden kini, bandan fkeyi kar. Dmann tatl
lkla ve klne bir tavrla sana mracaat ederse, onu
sert ve gazapl bir ekilde karlama!...
Dman aman dilerse, kerem gster, keremden
ama, ltfet. Fakat mekrinden, hilesinden de emin
olma!
htiyarlarn reyinden, tedbirinden kma. nk
yallar ok i tecrbe etmitirler. Tun kaleleri gen
ler klla, ihtiyarlar akl ve tedbir ile temelinden ykp
zaptederler. Filleri ykan, arslanlar malp eden gen
ler, ihtiyar tilkinin hilesini bilmezler.
Muharebe zerinde ordunun merkezinde bulunur
ken, kamay da aklndan karma. nk ne bilirsin
ki, zafer kime nasip olacaktr.
Muharebede asker bozulacak olursa, tek bana
mdafaa ve mcadele hevesine dme, canm atee
atma, sen de bir tarafa ka.
Ordunun kenarnda isen bir tarafa savumaya a
l. Orta yerde kalm isen dmanlardan birinin el
bisesini giyin, dman neferi gibi grnmeye al; bu
suretle kendini kurtarmaya bak.
Sen maiyetinle beraber bin kii, dman da iki
yz kii olsa, gece olunca dman memleketinde dur
ma. nk geceleyin pusudan kan elli kii, be yz
kii kadar heybetlidir.
84

Geceleyin yola devam etmek istersen, ilk evvel pu

su yerlerinden sakn.
Dman ile aranzda bir gnlk yol kalnca dur,
orada adr kur. O halde dman sana tecavz edecek
olursa gam yeme. Efrasiyap da olsa beynini kar. Bil
mez misin ki, dman o bir gnlk yolu katedinceye
kadar kuvveti hayli ypranr. te o zaman sen o yor
gun askere hcum et. Bu suretle cahil dman kendi
sine zulmetmitir.
Dmana hcum ettiin zaman dman bayran
ykmaya gayret et. Bayrak yklnca, bir daha toplanar
mazlar.
Dman bozulduu zaman onu uzun uzadya takip
etme; olmya ki, yardmc kuvvetinden uzak desin.
Hem de dman ok kovduun zaman byk kuvvetin
geride kalr. Sizin azlnzdan dman svarileri ze
rinize atlrlar. Atlarn ayaklarndan kan tozlar bu
lutlar tekil eder. Dman etrafnz karglar, kllar
ile kuatrlar.
Dman bozulduu zaman askerin ganimet sevda
s ile dmann arkasna dp gitmesin. nk byle
yaplacak olursa ahn arkas bo kalr. Muharebeler
de ordunun can ise ahtr. Binaenaleyh ordunun ah
muhafazas cenge girmesinden ok hayrldr.
SULH ZAMANI ASKER OKAMAK
Bir dilver, bir yrekli asker bir kere kkreyip
dmana saldracak olursa, haline gre onu terfi et
tirmek lzmdr. Byle celdet gsteren yiitler terfi
ettirilirse, ikinci defa da canlarn lme atar; harpten
korkmazlar.
Askeri sulh hlinde ho tut ki, sknt zamannda
ie yarasn. Cenki yiitlerin bugn ellerini p; yoksa
85

dman ksn almaya balad zaman el pmenin

faydas yoktur.
i dzgn olmyan asker, muharebe gnnde na
sl kendisini lmlere atar? Dmann tecavzne kar
memleketi asker ile, askeri de para ile muhafaza et.
Bir padiahn askerinin kalpleri rahat, karnlan tok
ise dmanna galip olaca muhakkaktr.
Askerler kendi balannm diyetini yiyorlar. Yazk
tr onlara. Sknt, eziyet ektirmemek lzmdr...
Padiahlar, hzineyi askere sarfeymiyelim, yazk
tr, derlerse, askerler de: Beyhude klca el atmayalm,
bu uurda hayatunz feda etmiyelim, yazktr. der
ler.
, Eli bo, ii gc inlemek olan asker; muharebe
gnnde ne kadar yiitlik yapabilir?
TECRBE ETM YTLER TAKVYE
HAKKINDA
Dman ile cenge yrekli insanlan gnder; arslanlarla cenge arslanlan gnder.
Cihan grm insanlann reyi ile i gr; eski kurt
av avlamasn ok iyi bilir. Kl alan genlerden
korkma; ok bilen ihtiyardan kork. Cihan grm in
san, akll olur; zira souu, sca ok tatmtr. Talihi
yr olan deerli genler ihtiyarlarn reylerinden ba
evirmezler.
Memleketinin mmur olmasn istiyorsan, byk
ileri yeni yetienlere verme. Cenklerde ok bulunmu
insandan bakasn askere klavuz yapma. Byk i
leri kklere buyurma; nk rs yumruk ile kr
mak kabil deildir. Ahaliyi okamak, askeri idare et
mek oyuncak deildir.
Zamannda byk ilerin baanlmasm istersen,
86

i grmemilere i buyurma. Av kpei kaplandan yz

evirmez; fakat cenk grmemi aslan, tilkiden rker
kaar.
Kucakta beslenmi insan muharebe grnce kor
kar; fakat gre tutarak, av avlayarak, top oynayarak
yetien gen, cenki olur. Hamamda* cada zevk
sefa ile yetien ocuk, muharebe kapsn ak grd
zaman korkar.
ki kiinin yardmiyle ata binen kimseyi, bir o
cuk bile vurabilir.
Muharebeden kamak isteyeni eer dman l
drmemise, sen ldr.
Muharebe gnnde kadn gibi muharebeden ba
eviren kimseden, ahlksz ocuklar bile daha iyidir
ler.
HKYE
Olunun cenk iin tirkeini takndn gren Grgin pehlivan oluna u gzel szleri sylemitir:
Kadmlar gibi abuk kaacaksan, harbe gidip de
yiitlerin yzleri suyunu dkme. Bir svari cenkte ar
kasn gsterecek olursa, yalnz kendisini deil, btn
yiitleri ldrm olur. Hakik kahraman odur ki, cins
leri bir, dilleri bir, sofrada yemek yiyen iki dostun cenk
halkasna birlikte dtkleri zaman muharebenin cierghnda can- gnlden alr, arpr ve karde
i dman eline esir dm iken kendisi okun nn
den kamaya tenezzl etmez. Zaten bir ordunun asker
leri de byledir.
Cenge girenler birbirlerine yr deilse, birbirini
korumak fikrinde deilse, yle askerden hayr gelmez.
Askerlerde yle bir hal grecek olursan, oradan ka
may ganimet bil.
87

HNER SAHPLERN OKAMAK

Ey memleketler fethetmek istiyen padiah! ki s
nf insan besle, ho tut. Bu snflardan birisi cenk iin
hazrlanan erlerdir dieri rey, fikir, tedbir sahibi in
sanlardr.
Ancak limleri, kl alan kahramanlan besleyen
padiahlar, devlete nil olurlar.
nsanlar iin iki byk meziyet vaf: Biri kalem, di
eri kl sahibi olmak. Bu iki meziyetten hibirine sa
hip olmyan birisi, lrse, ldne acma. Kalem kul
lananlar, kl alanlar iyi tut! Onlara riayet et. al
gc makulesine meyletme, onlar kadn taifesi gibidir.
Hayr gelmez.
Dman cenge hazrlanrken beri tarafta engile
re enk aldrmak, skilere baylmak erkeklik deil
dir.
Devletli insanlar iin oyun da fenadr. Oturup da
oyun ile megul olan devletlerin devletleri, bir oyunla
ellerinden gitmitir.
HER HALDE DMANDAN SAKINMAK HAKKINDA
Dman cenk at zaman kork demem-, belki
dmann sulh hlinde bulunduu zaman daha ziya
de kork derim. nk nice insanlar vardr ki, gndz
sulh yetini okur; fakat gece olunca uykuda bulunan
larn zerlerine hcum eder.
Cengver yiitler zrhlariyle toprak zerinde uyur
lar. Dek kadnlarn habghdr. Kl alan yiitler
adr iinde bile, kadnlarn evde uyuduklar gibi p
lak uyumazlar.
Dmann amansz, habersiz hcum etmesi ihti
88

maline binaen de daima gizli gizli harbe hazrlanma lsn.

Saknmak, ihtiyatl bulunmak i bilen yiitlerin
iidir. Karakol, ordunun tuntan yaplm duvardr,
surudur.
DMANLARI REY VE TEDBR LE DEFETMEK
HAKKINDA
Fenalk dnen, fakat dnd fenal yap
maya kudreti olmyan iki dman arasnda emin, ra
hat oturmak akl ii deildir. nk eer o iki d
man ittifak edecek olurlarsa o zaman ksa elleri uzun
olur.
ki dmann varsa iptida hile ile birisini megul
et. O rahat otururken tekinin kkn kaz.
Bir dman muhakkak harbetmek isterse, onun
kann klne bir surette dkmek iin git; onun d
man ile dost ol. Bu suretle onun gmlei vcudne zin
dan olur.
Dman askerinin arasna muhalefet decek olur
sa sen klc kmna koy.
Kurtlar birbirine dtkleri zaman, aralarndan
koyunlar rahat geerler.
Bir dman dier dman ile uraacak olursa, sen
dostlarnla, huzuru kalp ile muhabbet et.
DMANA TATLILIK GSTERMEK HAKKINDA
Cenk iin kl ektiin zaman bir taraftan da giz
lice, barmak yolunu aratr.
Ordular eken, tulgalar paralayan kumandanlar
zahirden harp ederlerse de; gizlice musaleha ararlar.
Meydan tutan yiidin gnln ele al; onu oka.
89

T ki lzumu takdirinde top gibi ayana dsn, ba

n yoluna koysun.
Dmann kumandanlarndan biri ele geince ar
davran; hemen ldrme. nk dman tarafndan
olduu gibi, senin tarafndan da bir byk adam esir
debilir. Eer sen dmann esir den byn
ldrrsen, onlar da senin adamn ldrrler. Bir da
ha onu gremezsin.
Esir tutulup bende ekilenlere cefa eden kimse, za
mann kendisini de o hale getireceinden korkmaz
m? Bendlere ekilen esirlere o kimseler iyi muamele
ederler ki, kendilerine de vaktiyle yle bendlere ekil
mi (kollan balanm) bulunurlar.
Dman byklerinden birisi gelir sana tbi olur
sa, onu ho tut. nk onu gren birisi daha geli.
NKIYAT EDEN DMANDAN SAKINMAK
HAKKINDA
Dmann akrabasndan birisi sana dost olursa
hilesinden katiyyen emin olma, nk akrabal,
dostluklan hatmna geldike, ii sana kar kin ile do
lar.
Dmann tatl szne aldanma. Bal iinde zehir
bulunmasa mmkndr.
Kendi dostlarn bile dman farzederek ihtiyatl
davranan kimse, dmann fenalndan ve zaranndan
kurtulur.
Herkesi yankesici zanneden kimse, kesesindeki in
ciyi kaptrmaz.
Beyine kar gelen bir askeri, bir daha hizmette
kullanma. nk beyinin nimetini bilmiyen, 'ona nan
krlk eden, sana da nankrlk yapsa gerekir. O gibi
bir askeri hizmette tutmaya mecbur olursan, ahdine,
90

yeminine inanma. Onu daima gizlice gz altnda bu

lundur.
Hizmete yeni girenlerin iplerini uzat, onlar pek
skma. pi koparacak olursan kaar gider, bir adam
kaybetmi olursun.
Dman iklimini muhasara ile, cenk ile zaptetti
in zaman memleketin zabta vazifesini o memleketin
zindannda mahpus olanlara ver. nk onlarn y
rekleri yanktr. Dilerini zalimin boazna batrr ka
nn ierler.
Dman elinden bir hisan, bir ehri aldn za
man ahalisini eski sahibinden daha gzel, daha ferah
tut.
Byle yapacak olursan, o dman kyam edecek
olsa, onu o ahali tepeler.
Aldn ehrin halkn inciterek: Dman geldi,
kapya dayand. Dman girmesin diye kaplar kapa
ma. nk senin dmannn ortaklan ehir iindeki
ahalidir.
SIR SAKLAMAK HAKKINDA
Dman ile cenk etmek istediin zaman, tertiba
tn gizli gizli ikmale al. Fakat niyetini gizle, sakla,
kimseye anlatma.
Srrn herkese ama. Bir sofrada yemek yiyen iki
dosttan birisinin dieri aleyhinde casusluk ettiini ok
grdm.
Derler ki; skender, Douya sefer amak istedii
zaman, admn Bat tarafna kurdururdu.
Behmen ah, Zabilistandan hareket ettii zaman,
sola gideceim diye etrafa yayd fakat saa gitti.
Maksadnn ne olduunu senden bakas bilirse,
yle reye, yle bilgiye alamak gerektir.
91

Kin tutarak herkesle cent etmekten ise, kerem

gster ki, lemi hkmn altna alasn.
Bir i mlyemetle, tatllk ile hsl olacak ise
sertlik, inatlk gstermek mnsz olur.
Gnlnn dertli olmasn istemezsen, dertli gnl
leri dertlerinden kurtar.
Yalnz askerlerin kuvvetli kollarna gvenme.
ciz zannolunan iyi kimselerden de himmet iste.
Sana mit balam zayflarn dualan, babayi
itlerin kollarndan daha ziyade i grr.
Allah adamlarndan himmet alan kimse Feriduna
kar cenk asa, onun da hakkndan gelir.

92

KNC BLM
YLK HAKKINDA
Akll isen, hereyin mnsna meylet. nk su
ret kalmaz; lkin mn kalr.
Kimde ki ilim, cmertlik, Allah korkusu yoksa, o
kimse mnsz, kuru bir surettir.
Kimin hayatnda halk rahat uyursa, o adam top
rak altnda rahat uyur.
hiret azn hayatnda kendin tedarik et. n
k ldkten sonra bunlar elinden kar, sahip olamaz
sn, strap iin hibir iyilikte bulunmazlar.
Altn, nimeti elinde iken bugn sen ver. Sen l
dkten sonra bunlar elinden kar, sahip olamazsn,
strap ekmemek istersen, strap ekenleri hatrdan
karma. Bugn hazine elinde iken lzm gelen yerle
re abuk dat, yarma brakma,. nk yarm anahtar
elinden km olur. Azn bugn sen gtr. ldk
ten sonra karndan ocuundan efkat bekleme.
Azn br dnyaya kendi gtren kimse, dev
let topunu elmi demektir.
Srtm beni dnerek ancak kendi trnam ka
r, bakas kamaz.
Ne gibi servetin varsa avucunun ortasna koy. Ve
rilecek yerlere ver. Vermezsen, yarn diinle elinin ar
kasn srrsn.
Fakir olan kimselerin srrn sakla! Onlarn ku
93

surlarn setretmeye al ki, Cenab Hak da senin ku

surlarn setir buyursun.
Kapma bir garip gelirse, eli bo gnderme. Allah
gstermesin belki bir gn sen de garip olur, kaplan
dolarsn.
Byk kimse, bir gn kendisinin de bakasna
muhta olacam dnerek, muhta olanlara iyilik
eder.
Gnl yaral olanlarn hatrlann sor, onlara bak.
Belki bir gn sen de o vaziyete dersin.
Muztar kalm insanlarn gnllerini sevindir. Bel
ki bir gn sen de muztar kalrsn.
Sen ki bir ey istemek iin kimsenin kapsna git
miyorsun, buna kran olmak zere, kapya gelen di
lenciyi kovma.
KSZ OKAMAK, HALNE ACIMAK HAKKINDA
Babas lm ocuu himaye et, tozunu silkele, bir
yerine diken batm ise kar.
kszn ne derece ciz olduunu bilir misin? Hi
ksz aa nevnem bulabilir mi?
Bir yetimi ban emi, dnceli, meyus, grd
n zaman, sen kendi ocuunun yzn pme.
Yetim alarsa nazm, kim eker? fkelenirse f
kesini kim ho grr? Amann yetim alamasn, nk
o alarken arl titrer...
Yetime merhamet gster, gznn yan sil. Y
znde toz toprak varsa, onu efkatle temizle.
O yavruyu himaye eden babas lm ise, onu sen
glgende besle.
Babam beni olum diye kucaklad zaman ken
dimi tal bir padiah sanrdm. zerime bir sinek kon
sa idi, babam hne halknn hepsini halard. imdi o
94

haldeyim ki, beni dmanlar esir alacak olsalar, bir

dostum yok kiyardmma kosun.
Ben yetimlerin derdinden anlarm. nk pede
rim beni ocukluumda yetim brakm, gitmitir.
KSZLERE YLK ETMEK HAKKINDA
Birisi, bir kszn ayana, batm olan bir dikeni
kard. Vefatndan sonra Sadri Hoca namndaki b
yk eyh o kimseyi ryada grd. Bakt ki, cennet
bahelerinde salmyor. O, bir diken yznden benim
iin ne gller bitti diyordu.
Elinden geldii kadar merhamet et ki, zahmete
dr olduun zaman herkes de sana acsn.
Birisine iyilik ettiin zaman: Ben efendiyim, be
yim; o bana muhtatr! diye kendini byk grme.
Zaman, o muhta kimseyi vurmu deme. Zira vuran
kl henz kmma girmemitir; mmkn ki seni de
kllar.
Devletine dua eder binlerce kiiyi grdn za
man, sen kimsenin eline bakmadn halde birok in
sanlar senin eline bakyorlar diye Cenab Hakka k
ret.
Bir kitapta, kerem byklerin detidir, diye oku
mutum. Hayr, yanl syledim, peygamberlerin de
tidir.
BRAHM ALEYHSSELMIN HAVASS VE AVAMA
KARI KEREMLERNE DAR HKYE
ittim ki, brahim Aleyhisselmm misafirhanesi
ne bir hafta misafir gelmemi. O mbarek zat, belki
bir misafir gelir diye beklemi ve yemein vaktini ge
irmi.
95

Misafir gelmediini grnce evinden km, dere

lere, tepelere, yollara, her tarafa baknm.
Krda sa sakal kar gibi aarm, st gibi bir
ihtiyar grm. htiyara iltifat gsterip, merhaba de
mi ve kerm insanlarn deti vehile: Gzmn be
bei! Tenezzl buyurun yemei bizde yiyelim diye
teklifte bulunmu.
htiyar, brahim Aleyhisselmm ahlkn bildii
iin teklifini kabul ile, birlikte yrmeye balam.
brahim Aleyhisselm, misafirhanesinde bulunan
adamlar o gsterisiz ihtiyar izzetle karlamlar.
brahim Aleyhisselm emretmi, sofra yaylm,
mevcut misafirler sofraya oturmular. Yemee balar
ken mevcut cemaat bismillh dedikleri halde, ihtiyar
dan ses kmam. Bunun zerine brahim Aleyhisse
lm: Ey ok yaam adam! htiyarlar dinine' sdk
olurlar. Tanrya yana yana dua ederler. Sende bun
dan eser grmyorum. Niin susuyorsun? Yemee
balanrken Cenab Hakkn ism-i erifini sylemek, ye
mein art deil midir? demi.
htiyar cevap olarak: Puta tapan pirimden byle
bir ey syleneceini iitmemiimdir. Baka trl de
hareket edemem demi.
brahim Aleyhisselm, bedbaht ihtiyarn Mecus
olduunu anlam. slmiyete yabanc olduu ve te
mizler indinde mnkir, murdar addedildii iin ihtiya
r kovmu.
Bu hdise zerine Cebrail Aleyhisselm, Cenab
Hak tarafndan gelip brahime heybetle hitap etmi:
Y brahim! Ben o ihtiyar yz senedir yaatyorum,
rzkn veriyorum. O, atee tapyorsa sana ne? Sen on
dan kerem elini niin ektin? diye ar bir itap ge
tirmi.
6

Rivayete gre, bu itab lh zerine brahim ih

tiyarn arkasndan komu, ok zr dilemitir.
htiyar bu zrn sebebini sormu, brahim anlat
m.
Bunu iiten ihtiyar: Ne ulu Tanrdr ki, benim gi
bi bir ciz ihtiyar iin peygamberine itap ediyor. bra
himin dini ne gzel dindir diye ateperestlii terk ile
mslman olmutur.
YYE, KTYE HSAN ETMEK HAKKINDA
Ltuf ve ihsan bir kese iine koyup azn dm
leme. hsann kimseden esirgeme. Bu riyacdr, teki
hilecidir, deme. Varsn yle olsunlar, sana ne? Akl ya
hut eriat, dini dnyaya satmaya fetva vermez. Bu
nunla beraber, birisi dini dnyaya satarsa, sana ne.
Tefsirci bir lim ilimini ekmek mukabilinde satyorsa,
kendini ziyan eder, sana ne? Bunlar mallarn ucuza
sattklar iin bunlardan satn almak akl kndr.
nk aklllar daima ucuz satanlardan alrlar.
BT LE CERRAH BRSNN HKYES
Birdil ebesi ihtiyar bir bide geldi ve: Bir amura
battm, ciz kaldm. kamyorum.- Bir soysuz adama
on aka borcum var. Bu borcun en kk paras ba
na bir batman kadar ar geliyor. Gece olunca, hep o
borcu dnyorum uykum kayor; gndz olunca
alacakl glge gibi arkamdan aynlmyor. Ac szler
syleyerek gnlm yara iinde brakyor. Gelip git
meden kapmn eiini amdnyor. Sanki anasndan
dodu doal Tanr ona bu on dirhemden baka bir pa
ra vermemi. Din defterinden elif okumam, nahiv
okumusa da (gayri mnsarif) bbndan bakasn
97

bilmiyor. Hergn gne doar domaz bu kaltaban

derhal geliyor, kapy almaya balar. ardm kal
dm. Dnyorum. Hangi cmert adam bana yardm
edip beni bu ta yrekli insandan kurtarr? dedi.
Mbarek ihtiyar, bu szleri iitince o adama iki
altn verdi. Bu palavrac altnlar alr almaz, yz ta
ze altn gibi glerek odadan kt, gitti.
Orada hazr bulunanlardan birisi, eyhe yle de
di: eyhim, bu adam kimdir, bilir misin? Bu yle de
ersiz bir insandr ki, lse ona alamak caiz deildir.
Bu yle hilekr bir dilencidir ki, erkek arslana eer vu
rur. Ebu Zeyd Sruhye at srer, onu mat eder.
Bu sz zerine bit kzd: Sus, dedi, sen daha sze
karacak adam deilsin ve sylenenleri dinleyecek
mevkidesin. Sen iin felsefesini iyi dnmyorsun
Burada iki ihtimal vardr: Eer, bu adam benim zan
nettiim vehile doru syledi ise, ona, ben para ver
mekle, onun erefini kurtardm ve eer bu adam cer
rar, riyakr ise beni aldatt sanmaym. Belki yle ya
vuz, boboaz bir cerrardr; kendi erefimi muhafaza
etmi oldum.
Arkada! yiye, ktye para ver. Verdiin kimse
iyi ise hayr kazanm olursun, kt ise errini defet
mi olursun.
Bahtiyar odur ki, aklllar ile de kalka ehli dille
rin ahlklarn renir.
Eer akln, fikrin, tedbirin varsa, Sadinin nasiha
tini ehemmiyetle dinlersin. Sdi baka airler gibi, b
tn zamann gzellerin gzleri, zlfleri, yanaklar,
benleri hakknda sz sylemekle, geirmez. Byle nasi
hat, hikmet kabilinde olan manzumelere de ok ehem
miyet verir.
98

BAHL KMSE LE HAYIRLI OCUK HKYES

Birisi ld, yz bin altn brakt. Akll, hayrl bir
ocuu vard: Bu ocuk bahiller gibi altn sk tutma
d. Mala, mlke meyletmiyen insanlar gibi paraya tap
mad. Kaps fakirlerden, kona misafirlerden hli de
ildi. Babas gibi altn keseler iinde hapsetmedi, ver
di, datt. Akrabann, yabanclarn, hepsinin gnln
ho etti.
Birisi onu ayplayarak: Ne yapyorsun! Maln,
mlkn birden datp kendini perian m edecek
sin! Altn mal, nn- nimet pyidar olmaz. Bir hik
ye var: Anlalan sen o hikyeyi iitmemisin. dedi.
ocuk: Nasl hikyedir? diye sordu.
Adam anlatmaa balad: u gnlerde iittim ki,
bir zhit kendi ocuuna yle demi: Ey babasnn
can, bekr yaa, evde ne varsa fkaraya ver. Cmert
ol, dnya malna kymet verme.
ocuk tecrbe grm, ileriyi grenlerden imi.
Babasma teekkrden sonra, yle demi: Bir harman,
bir senede vcuda gelir. Onu bir dakikada yakmak
insanla yakmaz. Zarurete katlanmazsan, genilik
vaktinde hesapl hareket et.
TEMSL
Bir kere bir kyl hanm, kzma yle demi ve
pek gzel sylemiti: Kzm! Varken yokluk gn
iin zahire sakla. Krbay, tulumu dolu bulundur. n
k kyde dere her vakit akmaz.
Para ile hiret kazanmak, altn ile arslann pene
sini bkmek mmkndr. Elin dar ise yrin huzuruna
gitme. Gmn varsa gel ve getir. Eer elin bo ise
yr ayann bast topraa yzn, gzn de sr99

sen sana cevap vermez. Altn sahibi insan devin gz

n kanr. Sahrei cinniyi hile ile tuzaa drr. Elin
bo ise gzel yzllerin etrafnda dolama. nk pa
ras olmyan kimsenin, onlarn nazarlarnda hi bir
kymeti yoktur. Eli bo kimsenin midi hsl olmaz.
Para varsa ak devin gzn karabilirsin.
Dmann erefini dn de, dostlar zerine altn
sama. Eer btn varn onlar urunda israf edecek
olursan, ihtiya zamannda elin bo kalr. Tekmil di
lencileri doyurup iman yapamazsn; korkarm ki, sen
clz, sska olursun.
yilik sevmeyen, iyilie mni olan, bahil bu hik
yeyi, bu temsili, bu szleri syleyince, cmerdin da
marndaki kan iddetle harekete geldi. Kendisini ayp
layan bu mnasebetsiz adamn szne kzd, yle ce
vap verdi: Sen hezeyan ediyorsun. u benim bugn
mlik olduum servet, pederimin bana deyiine gre
dedemden kalmtr. Dedem ve babam hakikatte bu
serveti muhafaza etmilerdir; lrken hasretle lm
ve brakp gitmiler. Pederime intikal eden bugn ba
na geti. Benden de oluma geecektir: yisi odur ki,
bugn bu mal muhta olanlara vereyim, yesinler.
nk yarma kalrsa, benden sonra olum, akrabam
yama ederler.
Ey cmert! Ye, giyin, ihsan et; halkn refahna a
l. unun bunun iin neden saklayacaksn?
Akll insanlar mallann, paralarn br cihana
giderken beraber gtrdler. Hasislerdir ki, hasretini
ekerek burada brakarak giderler.
A benim canm! hireti dnya ile satn almak
mmkn iken al. Yoksa, frsat geer, alamaz, hasretle
lrsn.
Altn, mal, ie yarar pek deerli eylerdir. Lkin,
hiret saraynn duvarlarn yaldzlamak iin.
100

O bahil adamn ocuu paray mal, yle yedi, y

le balad bitirdi ki, bakanlar malndan mlknden
bir eser grmediler. Herkes o ocua; Aferin sana; c
mertsin, licenapsn, hak yoluna para dktn, iyi iler
yaptn! diye meth senalarda bulunurlard.
O ise bu meth senadan sklr, ban yakasna
eker: Meth senaya deer ne yaptm! diye utanr
ve: Cenab Hakkn ltfuna dayanyorum. nk in
sann kendi iine dayanmas hatdr derdi.
Tarikat ite bundan ibarettir: yi ili olmal, ken
disini daima kusurlu grmeli. eyhler btn gece iba
det eder: Seher vakti olunca kimse grmesin diye sec
cadeyi bker, kaldrrlar.
Erenlerin szlerini erlikle dinle. Sz Sadiden de
il, Shreverdiden dinle: Su zerinde gemide birlik
te gittiimiz zaman mridim, eyhim ahabddini
Shreverd bana iki nasihat vermiti: 1 - Kt gren
ler, ktlk beenneler arasnda bulunma; 2 - Kibirli,
kendini beenmi olma.
ittim ki, eyhim, cehennemlik hakknda nzil
olan yetleri okurken alarm.
Bir gece, bilirim, marnileyh Shreverd Haz
retleri cehennemin korkusundan sabaha kadar uyuma
d, sabah vakti de yle diyordu: Ne olurdu, cehenne
mi ben doldursaydm da, bakalar kurtulsayd.
HKYE
Bir vakit bir kadn, kocasna ikyet etmi: Efendiciim; ekmei bir daha bu mahallenin bakkalndan
alma. Buday ekmei satanlardan al: Bu adamcaz
buday gsterip arpa satyor (bizi aldatyor). Dkk
nna mteri yerine sinekler yor ve o derece ki,
sineklerden dolay bir hafta yzn kimse grmyor.
101

Kocas, hareminin hatrn krmamak iin., mlyemetle cevap vermi: Gzmn nuru hanmm, rica
ederim, bu bakkaln ekmeiyle kanaat edelim. Baka
yerden almayalm: nk, bu adam bu mahallede bu
lunan insanlara gvenerek bu dkkn tutmutur. Onu
istifadesinden mahrum etmek, mrvvete mnafidir.
Arkada! Alicenap, iyi insanlarn yollarn tut. Sen
ki ayaktasn, dm insan kaldrmak iin elini tutuver. yilik etmee bak: Tann erleri, daha ziyade kim
senin uramad, al veri etmedii dkkndan al
veri ederler.
Cmert insan, dorusunu istersen veldir. nk
cmertlerin pri, h Merdan Hazreti Alidir.
KENDN GREN BDN HKYES
ittim ki, bir bit, Hicaz yolunda her admda iki
rekt namaz klard. Hak yolunda o kadar ak ve evk
ile giderdi ki, ayana batan devedikenini karmazd.
bit bu yolda devam etmekte iken kendini been
mee balad, gurur getirdi. eytan ona: Kimse sen
den daha gzel bir surette ibadet,hareket edemez di
ye vesvese verdi, onu kuyuya drd. Eer ona Ce
nab Hakkn ltf, keremi erimeseydi, kibir ve gu
rur, onun ban doru yoldan evirirdi.
Kayptan bir htif, o bide seslendi: Ey iyi talihli,
gzel huylu kimse, yaptn ibadet ile Cenab Hakka
lyk bir hediye takdim ettim sanma. Bir iyilik ederek,
bir gnl dinlendirmek, her menzilde bin rekt namaz
klmaktan efdaldir.
KENDSN DNEN BD HKYES
/

Bir in Padiahnn bir avuu vard. Bir gn ha

102

nm ona yle dedi: Mbarek adam, haydi kalk, yi

yecek bul. Padiahn mutfana git, ocuklara yiyecek
getir. Bak, ocuklar uyandlar, gzleri yoldadr.
avu yle cevap verdi: Hanm, bugn mutfak
souktur. Bugn mutfakta yemek pimez; nk pa
diah bugn oruludur.
Kadn avutan bu sz iitince mahzun oldu, ba
n nne edi. Yokluktan gnl yaral olarak, kendi
kendine: Padiah bu orutan ne bekler ki? Nafile oru
tutup da ne olacak? Onun iftar etmesi, ocuklarm iin
bayramdr.
Fazla oru tutmayp da iyilik yapan, parasn sak
layp da yl on iki ay oru tutan kimseden daha iyidir.
Bir fakire kuluk yemei veren adam oru tutabi
lir. Byle olmadktan sonra zulmet ekmee ne lzum
var. Yiyeceini kendinden ksyorsun, yine kendin yi
yorsun.
Halvete ekilen bir takm cahillerin hayalt, onla
ra kfr ile dini birbirine kartrr.
Su da parlaktr, ayna da parlaktr. Fakat bunlar
da parlakl ayrdetmek lzmdr.
HKYE
Birisi cmertti. Fakat paras, mrvveti nisbetinde deildi.
Alak kimse varlk sahibi olmasn; cmerde Tann
el darl gstermesin.
Himmeti yce olan kimse istediini her zaman ke
mendine dremez. Sel suyu yksek yerde durmad
gibi, maksat da yksek himmetten kaar.
O cmert adam parasnn azhyle beraber, ser
mayesinden fazla surette cmertlik eder; bu yzden el
darl ekerdi.
103

Fakat birisi ona yle bir mektup gnderdi: Hey

gzel huylu, sonu iyi insan! Bana u kadar para vere
rek yardm et. Borluyum. Ka gndr o paray vere
mediim iin hapisteyim.
Mahpusun istedii para, o cmerdin nazarnda bir
ey deildi. Fakat, ne yapsn ki, elinde bir pul olsun
yoktu.
Mektubu alnca, mahpusun alacakllarna bir mek
tup yazd-. Ey gzel adl, licenap kiizadeler. u mah
pusun yakasn brakn. Onu hapisten kartn. ayet
kaacak olursa, ben derim, kefilim. dedi.
Alacakllara mektubu gnderdikten sonra, hapis
haneden kan borluya geldi: Arkada, imdi kalk,
bu memleketten ka. Baka bir yere git. st tarafn
dnme dedi.
Borlu, kafesin kapsn ak gren ku gibi bir ne
fes dinlenmedi, ehirden kt. Sabah yeli esti: Sabah
yeli esti dedim, yanldm. yle kouyordu ki, rzgr
onun tozuna yetiemiyordu.
Borlunun katn duyan alacakllar, derhal ke
fili bulunan cmert kimseyi yakaladlar. Ya kaan
borlumuzu bul, teslim et; yahut paray ver, diye ya
kasna sarldlar.
Kafesten kaan kuu tutmak kabil olmad gibi,
paras da olmadmdan, hapsedilmeyi kabul etti.
Hapiste bir zaman kald. Fakat bu mddet zarfn
da ne feryat etti, ne de alacakllara rica yollu bir kt
gnderdi: Hi rahat, huzuru yoktu. Geceleri uyuyamyordu. Bir gn bir bit, o mahpusa urad: Ey m
barek adam-, sen insanlarn parasn yiyecek, hapise
girecek kimselerden deilsin. Ne oldu ki byle hapise
girdin? dedi.
Cmert adam cevap verdi: Ey mbarek dost!
Kimsenin parasn yemedim. Bir mahpus bana hapis104

tenikyet etti. Benden yardm istedi. Onun yerinekendimin hapse girmesinden baka are bulamadm.
Kendimin rahat yaamasn, tekinin hapishanede bu
lunmasn ho grmedim. dedi.
Gn geldi: o cmert adam ld. Fakat iyi ad kal
d. O ne gzel hayatt ki, ldkten sonra iyi bir nam
brakr.
Topran altnda cismi lm, fakat gnl diri kim
se, gnl lm, kendisi diri demden daha iyidir.
Diri gnl hibir zaman helk olmaz. Gnl l
m bir vcut lrse hi keder etme.
YYE, KTYE YLK ETMEK
HAKKINDA
Birisi lde bir kpek grd. Zavall kpek susa
mt. O kadar susamt ki, susuzluktan hemen can
vermek zereydi.
Kpei o halde gren gzel huylu adam, ban
dan klhm kard, kova yapt; sanm zd, ip yap
t; kollarm svad, orada bulunan bir kuyudan su ek
ti; kpee verdi. Kpek suyu iti canland.
Peygamber efendimiz bu ii duyunca: Cenab Hak
o kimsenin gnahlarn af buyurmutur diye haber
verdi.
Arkada! Eer zalim isen, sonunu dn, zulmn
den ge. Vefakr ol, iyilii det edit.
Bir kpee yaplan iyilik, Allah indinde zayi olma
ynca, iyi bir kimseye yapan iyilik nasl zayi olur.
Elinden ne kadar gelirse o kadar iyilik et. nk
Cenab Hak kimseye iyilik kapsn kapamamtr.
unu da unutma ki, herkesin iyilii kendi kudre
tine gredir. Bir zenginin hzinesinden bir kantar altn
vermesi, bir fakirin el ekmeinden bir krat vermesi
kadar olamaz.
105

Herkes yk kendi gcne, kuvvetine gre gt

rr. ekirge aya, karncaya ar yktr.
HALKLA Yl GENMEK, TEVAZU
GSTERMEK HAKKINDA
Ey talihli kimse, halk ile yumuak gein ki, Cenab
Hak da sana yumuak muamelede bulunsun.
Halk ile gzel geinen, dknlerin elini tutan
kimse, bir felkete decek olsa, o musibet iinde kal
maz, abuk kurtulur.
Kleye, azarlayarak emir verme... Olur ki bir gn
o kle ferman sahibi olur.
Kudretin, mansbn berdevam olsun istersen, faki
rin, halk tabakasnn zafmdan istifade ile onlara g,
ar tekliflerde bulunma. nk bakarsn ki, gnn
birinde paytan ferz olmas gibi, o fakir de mansp
ve kudret sahibi olur.
Nasihat dinle: Uza gren insanlar kimsenin gn
lne kin tohumu ekmezler.
Harman sahibi olan kimse, baakya kafa tutar
sa, kendisi ziyan eder.
Zengin korkmaz m ki, Cenab Hak o zenginin ser
vetini fakirlere verir; fakirin de derdinin ykn o
zenginin gnlne ykletir.
Nice gl, kuvvetlil insanlar vardr ki, zarurete
dmlerdir. Nice dknler vardr ki, talih, sonradan
nlann yzne glmtr.
Ey byk adam! Emrin altnda olanlarn gnln
krm a Olur ki, sen de bir gn onlar gibi emir altnda
yaamaa mecbur olursun...
106

ZAYIFLARA ACIMAK VE NETCES

HAKKINDA HKYE
Bir fakir; mall, mlkl fakat eki yzl bir zengi
nin yanma gitti; fakmdan, zaruretinden ikyet etti,
inledi.
O kara gnll zengin, zavall fakire bir habbe
bile vermedi. stelik kzd: Ne geldin? Haydi, ykl
git! diye azarlad.
Bu muameleden fakirin kalbine kan oturdu. G
nl azabmdan ban kaldrd, yle dedi: Ne ala
cak ey. Ben fakirim. Yzm eki olsa, yeri var. Y a bu
zenginin yz niin ekidir. Bir gn gelipte dilenecei
ni dnmez, korkmaz m?
Bu sz zerine ksa dnceli zengin, bsbtn
kzd. Klesine emretti: u dilenciyi hakaretle kov,
sr, defet! dedi. Kle de vazifesini yapt.
ittim ki, o zengin Cenab Hakkn ltfuna kar
kretmedii iin ii tersine dnm. O azamet, ser
vet kalmam, Utarit kalemini siyah mrekkebe bat
rp bahtnn altna kara yaz yazm. Bedbahtlk, sr
tndaki saadet libasm karp onu sarmsaa evir
mi. Ne yk kalm, ne yk eken beygiri. Kaz onun
bana fakirlik topran sam; kesesi, eli bo hokka
baza dnm. Elhsl hali tamamen baka trl ol
mu ve bir zaman byle gemi.
O felket gnlerinde klesi satlm, onu cmert
bir kimse almt. yi huylu, hem gnl, hem eli zen
gin bir cmert. Fakir kimse mal, mlk, para iin nasl
itiyak gsterirse, o da fakirleri grmee yle mtak
idi.
Bir sabah kapsna bir fakir geldi, bir lokma iste
di. yle bir fakirdi ki, skntdan, mihnet ekmeden
ayaklarnda yrmee kuvvet, kudret kalmamt.
107

Konak sahibi cmert zengin adam klesine Ko.

u bire fakiri memnun et, ne isterse ver dedi.
Kle sofradan bir tabak yemek ald, fakire gtr
d. Fakat, fakiri grnce gayriihtiyar bir nra att.
Perian, mahzun bir halde efendisinin yanna geldi.
Gznn yalan, muztarip olduunu ifade ediyordu.
Gzel huylu bey sordu: Ne oldun, kimden cefa
grdn, seni kim alatt? dedi.
Kle: Sofradan bir tabak yemek aldm, fakire g
trdm. Fakat, fakiri grdme alyorum. Bu adam
caz vaktiyle mal, mlk, para, pul sahibi zengin bir
kimse idi. Ben de onun klesi idim. imdi o servet, o sa
man gitmi. Bugn kaplarda dileniyor, el uzatyor,
avu ayor dedi.
Konak sahibi bey gld: ocuk alama! Zaman
kimseye zulmetmez. Bu, o aksi suratl bezirgn deil
midir ki, gklere bile kafa tutard. Benim kim olduu
mu anlamak istersen syliyeyim: Vaktiyle onun kap
sna gittiim zaman beni hakaretle kovmutu. te ben
o kimseyim. Felek bana tekrar yr oldu. Yzmdeki
gam tozunu sildi onu da benim yerime koydu, ona be
nim halimi verdi.
Cenab Hak hikmeti icab olarak, bir kapy kapar
sa; fazl- keremi ile baka bir kap aar.
Nice bir eye malik olmyan mflisler vardr ki,
zengin olmu, nice zengin insanlarn ileri altst ol
mutur.
Y NSANLARIN GDLER HAKKINDA
HKYE
Eer iyi isen, erler gibi gidici isen, iyi erlerin na
sl hareket ettiklerini dinle; ren: ibli Hazretleri bir
budaycdan bir torba buday ald, kye gtrd. Bu
108

day boaltt. inden bir kannca kt. akn akn

o yana, bu yana gitmee balad.
ibli Hazretleri kamcanm yer deitirmesinden
dolay rahatsz olduunu grnce, bu hayvancazn
yerinden ayrlmasna sebep ben oldum, diye sabaha
kadar uyuyamad. Sabah olunca karncay ald, yeri
ne gtrd, brakt.
Kalbi, perian olan kimselerin gnllerini perian
lktan kurtar ki, felek de senin gnln perian e t
mesin.
Hellzde Firdevsi ne gzel sylemitir: Tane ta
yan karncay bile incitme. nk onun da can var.
Tatl can ise hotur.
nsan kara gnll, ta yrekli olmaldr ki, bir
karncann gnlnn incinmesini istesin.
ciz kimsenin eline kuvvetli yumruunla vurma.
Olur ki, bir gn onun ayana kannca gibi dersin.
Mum pervaneye acmad iin seyret mecliste na
sl yanmaktadr.
Farzedelim ki, senden daha ciz ok kimse vardr.
Lkin bir bakas da senden kuvvetlidir.
CMERTLK VE SEMERES HAKKINDA
ocuum, ihsan et ki, insan olu ihsan ile, vah
hayvanlar tuzak ile avlanr.
Dmanlann bile boyunlarn yle bir ltuf ke
mendi ile bala ki, onu klla dahi kesemesin.
Dman ltuf (kerem, semahat) grrse); artk
ondan ktlk gelmez.
Ktlk etme ki, sonra iyi dosttan bile ktlk
grrsn. Fena tohumdan iyi yemi hsl olmaz.
Dostunu iddet ve mihnet iinde tutarsan, bir da
ha senin suratm grmek istemez.
109

Bir byk zat dmanlarna iyi muamele ederse

ok gemeden dmanlan dost olurlar.
GNLLER HSAN LE AVLAMAK
HAKKINDA HKYE
Bir yolda karma bir gen kt. Arkasndan boy
nu tasmal, tasmasnn ipi gencin elinde bir koyun ko
uyordu.
Gence: Bu iple bu tasmadr ki, koyunu senin ar
kandan koturuyor. Eer bunlar olmasayd koyun
senin arkandan gelmiyecekti dedim.
Ben byle deyince, gen hemen ipi brakt, tasma
y kard; saa, sola komaa balad. O, hangi tarafa
koarsa, koyun da arkas sra kotu. Kotu; nk o,
gencin elinden arpa, ot yemiti.
Gen epey kotuktan, koyunu da arkasndan ko
turduktan sonra yanma geldi: Ey akll adam! Gr
dn ki, koyunu arkamdan koturan ip deilmi. Onu
koturan, benim ona kar olan ihsanm, onu besleyiimdir. u halde ihsanm onun boynunda bir kement
olmutur. dedi.
Kkremi fil, o kadar zorlu, heybetli bir hayvan
iken, sahibinin zerine hcum etmez. nk ltfunu
grmtr.
Ey iyi adam. Ktleri oka. nk kpek bile, ek
meini yedii takdirde seni muhafaza eder.
Pars denilen hayran, dilini bir iki gn sahibinin
peynirine srecek olursa, sahibine kar dii kesmez
olur.
HKYE
Bir dervi bir tilki grd. Hayvancazn hem eli,
hem aya yoktu. Dervi bu elsiz ayaksz tilkinin ya,110

adun grnce, Cenab Hakkn ltfuna hayran oldu:

Hem eli yok, hem aya. Bu ne yapar, ne yer, ne ier?
diyordu.
Dervi bu dnceye dalmken bir de grd ki
bir akal avlam olan bir arslan geldi.
Arslan akaln bir ksmn yedi, doydu. Kalann
brakp gitti. Onu da tilki yedi.
Tilkinin rzknn ayana gelii, derviin gzn
at: Madem ki Cenab Hak tilkinin nzkm ayana
gnderiyor, benim rzkm da gnderir. almama ne
lzum var? Bir keye ekileyim. Kannca gibi otura
ym. nk Cenab Hak nasip etmezse, arslan bile
kuvvetine gvenerek yiyecek bulamaz dedi. Bir ke
ye ekildi: Rzkm Cenab Hakkn gaip hzinesinden
kendiliinden gelir diye oturdu, murakabeye vard.
Zavall dervi bekledike bekledi. Yanma ne dost
geldi, ne dman, bir taraftanda yiyecek zuhur et
medi. Adamcaz jenk (*) gibi bir deri, bir kemik, bir
damar kald. Zayf dt, akl fikri at.
Bu halde iken, bulunduu mescidin mihrabndan
bir ses geldi: Hey kalk, tembel adam! Kendini elsiz
ayaksz tilkiye benzeterek ne oturuyorsun? Kalk, yr
tc arslan ol. yle al ki, arslan gibi artk brak. Ar
tk yiyen ciz tilki gibi olma. Arslan gibi boynu youn
iken, ciz bir tilki gibi oturan, bakasndan yiyecek
bekliyenden kpek daha iyidir. Haydi al, nzkn te
darik et, hem sen ye, hem de cizlere yedir. Sakn ba
kasnn artna gz koyma! Er gibi al yorul, zahmet,
ek. Bakalarna rahat eritir. Alak insanlar gibi ba
kasnn ellerinin emeklerini yeme!
Ey gen! htiyar fakirin elini tut. Aman elimi tu
tun diye kendini salverme!
(*)

Bir nevi saz.

111.

Cenab Hak o kuluna ltuf ve ihsan eder ki, halk

onun vcudu sayesinde istirahat iinde yaarlar.
Hangi bata beyin varsa o ba ltuf ve kerem et
mee alr. Dn himmet olanlarn kafalarnda beyin
yoktur. Kafalar kuru bir deriden ibarettir.
ki cihanda o kimse iyilik grr ki, Allahn kulla
rna iyilik eritirir.
Babendiki yolunda bir deveci oluna bak ne dedi:
Olum! Azn iyi kimselerle birlikte ye. nk iyi
ler arkadasz yemek yemezler.
BAHL ZHDN HKYES
ittim ki, Aksy Rumda temiz bir memlekette
rif, bit bir eyh vard. Birka seyyah ile birlikte
eyhi ziyaret iin o memlekete gittik.
eyh Efendi bizi grnce her birimizin ban, g
zn, elini pt, bizi izzet, ikram ile kabul etti. Bizi
karsna ald, oturttu.
Grdm ki, eyh efendi zengin bir adamdr. ift
likleri var. Uaklar var, her takmdan mal, mlk
var, altn var. Fakat ne are ki, meyvasz aaca ben
ziyordu. Ziyaret iin gelenleri gzel gzel kabul edi
yor, hadden an bal dudak bir adam. Lkin mutfa
nn oca souk, tenceresi kaynamyordu.
eyh efendi gece sabaha kadar uyumad. Tebih
tehlil ile megul oldu. O, ibadet yznden uyumad;
biz de alktan uyumadk. Seher vakti olunca eyh
efendi yerinden kalkt, kapy at, yanmza geldi. Yi
ne bize iltifatlarda bulundu, bizi pmee balad.
imizde ho tabiatli, nkteci biri vard. eyh
efendi bizi perken: Bize buseyi tashif ederek (*) ver.
(*) Muamma, stlahnda (tasni!) kelimesinin harf veya
noktalarnn deitirilmesine derler. pmek mnasna gelen
buse), tasif edilince rzk mnasna gelen (bue) olur.
112

Fakire buse deil, tue (nzk) lzmdr. Iram ve izaz

ederek pabucumu evireceine, bana ekmekver de
pabucumu kafama vur! dedi.
Erler balarn, kendi nefislerine tercih ile kazan
mlardr. Asl erler o gibi kimselerdir. Yoksa, gnl l
m olduu halde, geceyi diri tutanlar deildirler (ge
ce sabaha kadar uyumayp ibadet edenler.)
Gnl lm, fakat geceyi diri tutan eyhlerin Mo
ol bekilerinden ne farklar var? Onlarn da gnl
leri lm. Fakat gzleri sabaha kadar uyumaz.
Keramet, cmertlik ekmek vermektir. Bu olmadk
tan sonra bo szler, bo davulun sesleri gibidir.
Kyamette o kimseyi cennette grrsn ki, dvay
brakm, mnaya bakmtr.
Dvay mna ile salamlatrmak lzmdr. Mn
sz lf, gevek bir dayanaktr.
HATEM TAY HKYES
ittim ki, Hatemi Taynin atlar iinde rzgr
ayakl, duman gibi siyah bir at vard.
Bu at komada saba yeli, kinemede gkgrlts
idi. Siyaht. imek ile yana ksa, imei geerdi.
Koarken ovalara, dalara dolu yadrrd. Gr
sen, oralardan nisan bulutu gemi sanrdn.
Bu at sel yryl idi. Ovalar, sahralar aard..
Rzgr ona yetimez; toz gibi onun gerisinde kalrd.
Gemi suda nasl yzer giderse, bu da lde yle
giderdi. Kartal kuu ondan ileri koamazd.
Hatemin her memlekete, her iklime, her yere ya
ylan evsafndan bir parasn Rum padiahna syledi
ler: Atnn komada, cenkcilikte ei olmad gibi,
kendisinin de cmertlikte ei yoktur dediler.
Padiah, lim vezirine yle dedi: ahitsiz dva,
113

insana utan getirir. Ben Hatemi Tayden o Arap atm

istiyeceim. Verecek olursa, bilirim ki, onda byklk
erefi var. ayet vermiyecek olursa, anlarm ki, hre
ti, ii bo davul sesidir, kuru hrettir.
Padiah Tay kabilesinin ahvaline vkf hnerli bir
eli gnderdi. Bu elinin maiyetinde on kii daha vard.
Bu heyet kara duman gibi korkun, karanlk ve
yamurlu bir gecede Hatemin kabilesine indiler. Ade
ta yer lm, gk onun zerine eilmi, alyor. Sabah
yeli esmee balaynca, bu lm topraa yeniden can
vermiti.
Heyet Hatemin menziline vardlar. Zinderud r
mann kenarna yetien susamlar nasl rahat eder
lerse, yle rahat ettiler.
Hatem heyeti kabul ile bir at kesti, eker dkt.
Bunlara ziyafet ekti. Herbirine avu avu altn verdi.
Heyet o gece Hatemin konanda gecelediler. Sa
bah olunca, heyetin reisi olan vezir, ahn ricasn an
latt.
Hatem at meselesini duyunca akn, sarhoa dn
d. Hasret diiyle elini srd: Ey hnerli, anl Rum
serveri. Bu haberi bana niin gelir gelmez sylemedi
niz. O yel yryl, dldl koulu at dn gece kes
tim. Size etinden kebap yaptm... nk o srada ya
murlar yayor, seller akyor, ylklarn otlana ka
dar gidip at getirmek korkulu iti. Size ziyafet iin ba
ka vastam da yoktu. Misafirleri karnlan a olarak
uyutmay mrvvetime yaktramadm. nk bana
her tarafa yaylacak ad lzmdr. Mehur bit at ister
se olmasn* dedi.
Sonra Hatem heyete hilatler giydirdi, paralar ver
di. Arap atlan verdi.
Ahlk denilen ey yaradl icabdr. Sonradan ka
zanlamaz.
114

Heyet dnd, ii padiaha olduu gibi anlatt. Hatemin cmertlii diyarna yayld. Herkes onun gzel
tabiatn alkladlar.
Arkada! Hateme ait bu kta ile iktifa etme. Bun
dan daha gkek bir macera dinle.
YEMEN PADAHININ HATEM TAY LE
HKYES
Bilmem ki bana bu hikyeyi kim syledi. Hikye
udur: Yemende bir padiah vard. Bu padiahn di
er adl, anl padiahlardan ileri idi. Hazine bala
mada benzeri yoktu. Ona cmertlik bulunu denilse, ya
rard. nk eli yamur gibi para saard.
Bu padiah, kendisini dnyann en cmerdi bildii
iin, kimse onun yanmda Hatemin adn anamazd. a
yet anacak olsalar, fena halde kzar, kzgnl da ge
mezdi. Hem de: Kimdir bu Hatem? Nedir ona ait sz
ler? Onun cmertliinden ne olur, saltanat yok, hzi
nesi yok, emir ve ferman sahibi deildir diye Hatem
in anna dokunacak eyler sylerdi.
ittim ki, padiah, bir kere ahane bir ziyafet ver
di. Ziyafette bulunanlar bir sazende engini nasl ok
arsa yle okard. Fakat o ziyafette bulunanlardan bi
risi, arzusu hilfna olarak Hatem adn and. Dier bi
risi de Hatemi vmeye balad.
Padiah kskanlndan o kadar kzd, Hateme
o kadar kin tuttu ki: Bu Hatem dnyadan kalkmadk
a benim cmertliim birincilii kazanmyacaktr de
di ve bir cniyi Hatemi ldrmee memur etti.
Hatemi ldrmee memur olan zalim, Hatemi l
drmek maksadiyle.- Neredesin Tay obas! diye yola
dt. Sre sre sora sora geldi. Tay obasna yetiti.
Daha obaya girmeden, yolda .sevimli, cana yakn bir
gen grd.
115

Bu gen gzel yzl idi, lim, rif idi, zarif idi, tat
l szl idi. Yemenden gelen o yolcuyu: Bu gece ben
de misafir olunuz. diye ald, konana getirdi, misafir
edindi. Ona keremkrlk gsterdi. Yol zahmetini, garip
lii unutacak ainalklarda bulundu. Bununla beraber
hizmet edemedii iin zr diledi. Elhasl o ktlk
dnen kt herifin gnln iltifatlar ile kapt.
Misafir akam yatt. Seher vakti olunca kalkp yo
luna devam etmek istedi.
Ev sahibi onu brakmak istemedi. Elini, ayan
pt. Ne olur, bir ka gn daha kalnz diye ricada
bulundu.
Misafir, itiraz ederek, yle dedi: Kalmak ister
dim. Ne re ki, mazurum, kalamyacam. nk ok
mhim bir iim var. O ii grmee mecburum.
Bu kerm adam, misafire: Sizi sevdim, dedi, iini
benden saklamyacak syleyecek olursan, birlikte d
nr, can ile alrm.
Misafir yle dedi: Ey licenap, asl! Beni dinle,
tabidir ki, senden sr kmaz. nk cmertsin. C
mertler sr saklarlar. Buralarda Hatem denilen biri
varm. Gzel fikirli, iyi muylu, muhterem bir zat imi.
Onu tanr msn? Padiahm Yemen padiahiyle onun
arasnda ne gemi bilmem? Padiahm ona pek kz
m. Ban kesip gtrmek iin beni memur etti. Eer
ltfen; bana klavuz olur, Hatemin bulunduu yeri
gsterirsen, ltfuna minnettar olurum.
Misafirden bu szleri duyunca gen Hatem gl
d: Hatem benim, ite bam. Haydi kln al, bam
gvdemden ayr. Sabah olup ortalk aarmadan bu ii
bitir. nk gecikirsen kabilemden sana zarar gelir.
Yahut maksadn elde edemezsin. dedi ve kesilmek
iin ban misafirin nne edi.
Gen misafir Htemden bu szleri iitince, bu tes
116

limi grnce iinden kaynayp gelen bir lk koptu,

yere ykld, sonra kalkt. Kh topra pt, kh Ha
temin elini ayam pt. Klcm brakt. Tirkeini att.
cizler gibi hayretle ellerini gsne kavuturdu. y
le dedi: Eer sana gl yapraiyle vuracak olursam,
erler yannda er deil, kahpeyim.
Sonra misafir, Hatemin gzn pt Onu kucak
lad, nihayet ayrld. Yemen yolunu tuttu. Yemene
vard. Padiahm huzuruna kt.
Melik o memurun iki ka ortasna bakt. Anla
d ki bir i grmeden gelmitir.
Sonra melik ona hitap ile: Syle ne var, ne oldu?
Hani ya terkinde Hatemin ba yok. Anlalan, Hatem
senden yiit kt. Cenkte onunla baa kamadn.
dedi.
Memur, padiahn nnde yer pp lzm gelen
hrmet merasimini ifadan sonra sze balad, yle
dedi: O hret sahibi Hatemi hnerli, sevimli, gzel
yzl, cmert, akll, mertlikte benden daha stn gr
dm. Bana kar pek ltuf ve kerem gsterdi. Bu ke
rem yk belimi iki kat etti. Beni iyilik, licenaplk
klc ile kesti. Elhsl, Hatemden grd cmertlii
etrafiyle anlatt.
Bunun zerine padiah Tay hanedann vd. C
mertlik Hatemde hatmolmutur. Hatem hakknda edi
len ahadet dorudur. Onun hreti ile ii birbirine
mutabktr, dedi ve memura bir kese aka verdi.
PEYGAMBER EFENDMZN ZAMANI
SAADETNDE HATEMN KIZINA
AT BR HKYE
ittim ki, Peygamber Efendimizin zaman saade
tinde Tay kabilesi henz mana gelmemilerdi. Pey
117

gamber efendimiz mezkr kabile zerine bir frka

gnderdi. Onlan mana dvet ettiler. Daveti kabul et
meyince onlan esir aldlar, gtrdler.
Peygamber Efendimize arzedildi. Mrik olduk
lar ve dini islm kabul etmedikleri iin katillerine
ferman buyurdu.
Esirler arasnda bir kadn seslendi: Ey mslmanlar! Ben Hatemi Tayinin kzym. Reisiniz olan byk
zattan beni dileyin dedi.
O srada Peygamber Efendimizi grd. Zt erifi
ne hitap ile-. Ey muhterem zt! Benim babam kerem
ehli idi dedi.
Bunun zerine Peygamber Efendimiz Hatemin k
zn istisna ile dierlerinin katlini emir buyurdu.
Kzn elini, ayam zdler. Dierlerini idam ile
kanlarn aktmak istediler.
Hatemin kz idamn icrasna memur olan kimse
ye yanat: Ben tek bama zincirden kurtulup dier
lerinin kement iinde kalmalarna raz deilim. Beni
de kavmimle beraber kesiniz. dedi. Tay kavminin fe
lketine alamaa, feryada balad.
Kzn sesini Peygamber Efendimiz iitti. Derhal
hepsinin affm emir buyurdu ve: Pk asldan hata
gelmez! dedi.
CMERT HATEMN HKYESYLE SLM
PADAHI EBU BEKR BN SAD BN
ZENGNN YDI
Bir ihtiyar, Hatemin adrndan yz dirhem eker
istedi. Rviden yle iitmiimdir ki, Hatem o ihtiyara
bir denk eker gndermi.
adr iinde bulunan hanm Hatem'e htiyar yz
118

dirhem eker istemiti. Siz bir denk verdiniz. Bu fazla

kamad m? Bu fazla verie sebep nedir? dedi.
Bu sz zerine Hatem gld: Ey Tay kabilesinin
erefli kadn! htiyar kendine lzm olduu kadar is
tedi. Fakat Hatem hanedannn cmertlii de byle
vermei icap etti dedi.
Hatem gibi bir cmert bu lemde bir daha gelme
mitir. Onun gibi var ise ey gzel huylu dostum an
cak padiahlar padiah Ebu Bekir bin Saddr. yle
ihsan, yle inam eder ki, istiyen kimsenin bir daha
azn ap istemesine imkn brakmaz.
Ey ahalinin snd padiah; gnln d olsun.
alman sayesinde mslmanlk mmur olsun.
Adaletin sayesinde ran topra, Yunan, Rum ik
limlerinden stnln, yceliini iln ile iftihar
eder.
Eer Hatem olmasa idi, Tay kabilesinin cihanda
ad sylenmezdi. O hretli insandan kitaplarda met
h sena kalmtr. Fakat senin iin hem sena, hem se
vap kalmtr.
Hatemin cmertlii, insanlar iin almas ad,
an, hret iindi. Halbuki senin cidd surette alman
Allah iindir.
Ben bir dervi insanm. Yapmack yapamam, ya
ranmak bilmem. Size nasihat olarak bir sz syliyeceim.- Elinden geldii kadar iyilie al, senden iyilik,
Sadiden sz kalsn.
BR PADAHIN HLMNE DAR
HKYE
Bir kiinin eei amura batm. Bu kaygu ile
adamcaz ok mteessir 'oluyordu.
Eein amura batt yer krd. Yamurlar ya
119

yor, seller akyor, souk yeller esiyor, karanlk her ya

na eteini sarktmt. Eein sahibi bu tasa iinde sabahadek kt szler syledi, lanetler savurdu, una
buna svd. Dilinden ne dost kurtuldu, ne dman, ne
ahali kurtuldu, ne de sultan.
Adam byle svp saymakta, kfrler samakta
iken, olacak ya, padiah oradan geti. Adamn uygun
suz szlerini iitince ne dinliyebildi, ne de cevap vere
bildi. Fakat kzd: Eei amura batmsa benim su
um ne! Ben batrmadm ya. Benden ne istiyor, bana
niin svyor? dedi. Maiyetindekilerden biri padia
ha: Padiahm, boynunu vurdurun. Dnyadan nam ve
nian kalksn dedi.
Bj-k padiah dnd, tand bakt, grd ki
adam mihnet iinde bunalm, eei amura batm
tr. Zavall adamn haline acd. Uygunsuz, yolsuz sz
lerinden kabaran fkesini yuttu. Tuttu, ona altn verdi,
at verdi, krkl kaftan verdi.
fke zamannda merhamet ne gzel eydir.
Birisi o ihtiyara: Ey aklsz ihtiyar, lmnden
nasl kurtuldun, hayretteyim? dedi.
htiyar yle cevap verdi: Sus, ben o srada dertli
idim, kendime mlik deildim. Bana yakan eyi yap
tm. Padiaha gelince, o da kendisine yakan ihsan ve
inam yapt.
Ktle ktlkle mukabele kolay bir eydir.
Mert isen ktlk edene iyilik yap.
HKYE
ittim ki, kibirli arho bir marur kapma ge
len bir fakire bir ey vermedii gibi, onu paylad, ka
py yzne kapatt.
120

Zavall fakir ilendi; bir tarafa ekildi, 'oturdu. Ci

eri yanmaa, souk ahlar ekmee balad.
Bir kr, o fakirin meyus, mahzun olduunu duydu.
Kalkt, yanma geldi, niin byle muzdarip olduunu
sordu.
Fakir bana geleni anlatt.
Kr, o fakire teselli verdi. Mteessir olma, gel bu
gece benim evimde yemek ye, diye ricada bulundu. Onu
ok okad.
Fakir, karn doyduktan, gnl ho olduktan sonra:
Kadir Mevl senin gzn asn diye dua etti.
Gece olunca, krn gzlerinden birka damla ya
damlad, sonra birdenbire gzleri ald. Dnyay gr
mee balad.
Bu haber ehrin iine yayld. ehir alkaland. Bu
haberi fakiri kapsndan zorlayp kovan ta yrekli in
san da duydu. i anlamak iin kalkt, gz alan kr
ile grt ve: ok talihin varm. Bu mkl i na
sl oldu da kolaylkla vcuda geldi? Gzn kim at?
diye sordu.
Gz alan kimse.- Hey cefakr adam, sen talih
siz, ksa grl, fikri, dncesi gevek, rk bir
adammsn. yle mbarek bir fakiri azarladn, mah
zun ettin. Hma kuunu braktn, bayku ile megul
oldun. Gzmn kapsn, senin yzne kapy kapad
n kimse at dedi.
Arkada! yilerin bastklar toprak tutyadr. O top
rak gz aar, o topra pmek lzmdr. Fakat gnl,
gz kr insanlar o tutyadan gafildir. Kymetini bil
mezler.
Bedbaht marur, gz alan kimseden bu hikye
yi iitince: Kendime yazk ettim. O, bir ehbaz imi,
avlayamadm, sen avladn; bir devlet imi, bana deil,
sana nasip oldu diye haset ekti ( kskand), nedamet
parman srd.
121

Diini san gibi hrsa batrm kimse koca doa

n nasl avlayabilir.
HUSUS ARZUNUN HUSUL N UMUMUN
ARZUSUNA RAYET HAKKINDA
Vellere rastgelmek istiyorsan, bir zaman hizmet
ten gaflet gsterme, Sereye, keklie, gvercine yem
ver. Belki bir gn de tzama bir hma kuu der.
Her tarafa doru durmadan niyaz okunu at. Umulur
ki, oklardan birisi bir ava rastgele.
Bir ok sedeften ancak bir inci elde edilir. Birok
oklardan da yalnz birisi hedefe dokunur.
Bir yere konmu kervandan birisinin bir ocuu
kayboldu. Adamcaz geleceyin kafile iinde dnd,
dolat. Her adrdan sordu, her tarafa kotu. Nihayet
gecenin karanl iinde, gznn nurunu buldu. ocu
u ald, getirdi. Kervan halk ile konumaa balad.
ocuu nasl oldu da, buldun? diye sordular.
nme kim kt ise, kime rastgeldimse ocuum
budur diye onu tetkike baladm. te, bu surette bul
dum dedi.
te bundan dolaydr ki, vellere rastgelmek iste
yen gnl sahipleri, belki bir gn menzile varrz, diye
herkesin arkasndan koarlar. Bunlar bir gnl iin
birok ykleri gtrr. Bir gl iin birok diken acs
n ekerler.
HKYE
Nahep ovasmda Cenah denilen yerde, bir Trk
ehzadesinin tacndan bir ll paras, geceleyin bir
tala dt.
ah babas.- Olum, gryorsun, hem gecedir,
122

hem de karanlktr. Cevahir hangisi, ta hangisidir seilemiyor. Binaenaleyh, sen uradan bulduun tekmil
talan topla, muhafaza et. Gndz olunca, tabidir ki,
ll onlarn arasndan meydana kacaktr dedi.
Avam takmyle onlann arasna kanm meczup
ekilli veller, ayniyle di talar ile aralarnda bulu
nan ll gibidirler.
Madem ki temiz, mbarek veller cahiller ile kanmtrlar; o halde, bir velye rasgelebilmek, onun
neeli bir zamannda ondan mstefit olmak iin, her
cahilin ykn isteyerek ekmek, ona katlanmak l
zmdr.
Birisinin bir gzel ile ba ho olunca, onun hatr
iin ka rakibin ezsn, cefasn eker.
Gl dikenin cefasna dayanamaz. Onun elinden el
bisesini paralar. Fakat k yle deildir. O, rakiplerin
cezasna dayanr; stn bam paralamaz. Yreine
kan oturduu halde, o; nar gibi gler.
Arkada! Birisinin hatr iin biroklarnn cefala
rna katlanmalsn. Birisi iin, yz kimsenin hatmn
gzetmelisin.
Mademki nefsi temiz veller, cahillerle karmlar
dr ve halkn nazannda fakr, hakr, itibarsz, deta
ayak trab insanlardr, onlar senden itibar beklemez
ler. Onlara Cenab Hakkn itibar buyurmas kfidir.
Sen birisine fenadr diye kt zanda bulunabilirsin. Fa
kat ne bilirsin, belki asl vel odur.
Nice mihnet, sefalet, alk eken insanlar vardr ki
yann onlar eteklerini sryerek cennete girerler.
Akln, tedbirin varsa, ileride padiah olacak ehza
denin elini, ehzadeliinde p ki, gnn birinde padi
ah olup ycelince, sana da ycelik balasn.
Sonbaharda gl aacm ykma ki, ilkbaharda onun
gzel manzarasndan mahrum olmyasm.
123

HASS BABA LE LBAL OCUUN

HKYES
.Birisi zengin idi. ok altn, gm vard. Yiye
mezdi, harcetmee kyamazd, yiyemezdi ki gnl ho
olsun. Kimseye yedirmezdi ki, yarn ie yarasn.
Adam; gece, gndz altn gm, biriktirmek der
dinde idi. Altn, gm de onun elinde mahpus idi.
Bu zenginin bir olu vard. Babasn gzetlerdi. Pa
ralar toprak iinde nereye sakladn rendi ve he
men paralar topraktan kard, rzgra verdi (bo ye
re sarfeyledi) ve yerine de bir ta paras koydu.
ocuk, bu paralan elinde ok tutmad. Belki para
lar bir elinden giriyor, br elinden kp gidiyor, ar
ur oluyordu. Baba ise, o kt ahlkndan dolay imdi
takkesi pazarda satlan, gmlei rehine braklan bir
mflise benzemiti.
Baba kederinden elini boazna atarak kendi ken
disini bomak isterken, olu enkler, neyler aldn yordu.
Bir gece baba alad, nledi; sabaha kadar uyuma
d. Olu ise sabahleyin glerek ona yle dedi:
Baba! Altn yemee yarar. Sakladktan sonra, al
tn ile tan fark kalmaz. Altn dostlarla yemek iin
kat tatan (bin meakkatle) karrlar.
Dnyaya tapan; yemeyen, yedirmeyen kimsenin
elindeki altn, hl ta iinde bulunmaktadr.
Sen ailen ile fena bir yaaytasn. Onlar sknt
iinde tutuyorsun. Bundan dolay senin lmn ister
lerse, gcenme.
Sen emar alayan gibi elli arnlk bir yerden
dp helk olmadka onlar doymazlar.
Altn, gm saklyan hasis, define zerindeki
ylan tlsmna benzer. Hasisin altn, gm yllarca
124

kalr. nk, banda byle bir ylan beklemektedir.

Ecel ta gelip tlsm kracak olursa, o zaman mi
raslar o hzineyi paylarlar.
Karnca gibi topladn mal, mezarda kurtlar seni
yemeden evvel sen ye.
Sadinin sz ile amel edersen, iine yarar. Szleri
hep temsilidir, nasihattir. Sadinin sznden yz evi
renlere acrm. nk bu szleri tutan, devlet ve saa
dete eriebilir.
AZ YLK OK MKFAT HAKKINDA
HKYE
Bir ihtiyar, bir genten bir akanm drtte birini
istemi o da vermiti.
Gnn birinde, o gen bir crm sebebiyle yaka
land. Padiahn huzuruna kardlar. Padiah, onun
idamn emretti. Genci aldlar, siyaset meydanna g
trdler. Herkes ve bilhassa Trkler toplandlar; kadn
lar kaplara, damlara ktlar.
Bu gencin iyiliini gren ihtiyar oradan geiyordu.
Genci ohalde grnce, vaktiyle yapm olduu iyilii
dnd, ona acd, yrei yand. Gencin kurtulmasna
bir are dnd. Elini eline vurdu: Eyvah! Gzel
huylu, mbarek padiahmz vefat etti. O gitti, dnya
bo kald diye haykrd, alad, inledi.
Kllarn ekmi, durmu Trkler, oradaki btn
insanlar ihtiyarn szn iitince feryat ve figan etti
ler. Bir c- hurutur koptu. Herkes strap iinde d
vnmee balad. Atllar at braktlar. Hepsi, padiahn
sarayna, tahtna kadar kotular. Baktlar ki padiah
sadr, tahtnda oturuyor.
Beri tarafta siyaset meydan boalnca, gen ka
m, ihtiyar kalmt.
125

Haberin yalan kmas zerine saray adamlar, ih

tiyar yakaladlar, padiahn huzuruna gtrdler,
tahtn dibine koydular.
Padiah kzd. Korkun bir surette: Benim gibi ah
lk temiz,'adaleti sever, ahalisini sever bir padiahn
lmn neden arzu ettin, syle! diye sordu.
Cesur ihtiyar kemali fesahatle :Hkmn cihana
yrsn, diye duadan sonra, padiah ld dememle pa
diahm lmedi. Fakat bu szle bir can kurtuldu dedi
ve hikyeyi anlatt.
Padiah hikyeden memnun oldu, ihtiyan affetti
ve bir ey demedi. Siyaset meydanndan kaan gence
gelince, can havliyle, de kalka kouyordu. Siyaset
meydannda bulunanlardan birisi ona: Yahu, ne yap
tn ki lmden kurtuldun? diye sordu.
Kurtulan gen eildi, sonra o kimsenin kulana:
Bir akenin drtte biriyle kurtuldum dedi.
Yere tohum ekenler, skldklar zaman meyvasindan istifade iin ekerler.
Koca bir bely bir arpa defeder. ittim ki bir sopa
Ou ldrmtr.
Peygamber Efendimiz hadsi sahih olarak Sadaka
bely defeder buyurmutur.
raz ikliminde dman aya grmezsin. nk
padiah Ebu Bekir bin Sa,d bin Zengdir.
Padiahm, cihan seninle seviniyor. Cihan zaptet
ki o, sayende d olsun. Zamannda kimse kimseden
ikyet etmiyor. emendeki gller dikenden eziyet ek
miyor.
Sen yer yznde Cenab Hakkn ltfunun glgesisin. Peygamber Efendimiz gibi lemlere rahmetsin.
120

Senin kadrini bilmeyen varsa ehemmiyet vermem.

nk kadir gecesini dahi bilmezler (1).
Y L NSANIN HRETTEK SEMERATI
HAKKINDA HKYE
Birisi dnde maher sahrasn grd. Yer orada
gnein scaklndan demirci ocandan kzarm ba
kra dnmt. nsanlarn lklar ge kyor, sca
n tesiriyle beyinler fkr fkr kaynyordu. Bu arada
maher halkndan birisi, ayrca bir yerde, bir glgede
cennet hllesi ile bezenmi oturuyordu.
Ryay gren; o rahat, ziynet iindeki insana sor
du: Ey bulunduu yere ziynet veren insan! Bu bulun
duun makama sahip olmak iin sana kim efaat etti?
dedi.
Makam sahibi yle cevap verdi: Vaktiyle dnya
da iken, evimin nnde bir asma vard. Bir gn, Tan
rnn iyi kullarndan birisi gelmi, bu asmann altnda
uyumu. imdi, kyamet kopunca, o zat geldi. Cenab
Hakka niyaz ile, Yarabbi, ben hayatmda bunun as
mas altnda uyumu, rahat etmitim. Bu kulun gna
hndan ge. Bunu bana bala, dedi. Onun niyaz ze
rine Cenab Hak beni af ile, bana bu makam ihsan
buyurdu dedi.
imdi, bu ryadan mlhem olarak derim ki: raz
padiahna mjdeler olsun ki, milyonlarca ahali onun
himmetinin glgesinde, nimetinin sofrasnda oturuyor.
Bir asma altnda birisinin uyumas yle bir sadeti mu
cip olursa milyonlarca insann onun saye-i adaletinde
yaamas, yemesi, imesi ne gibi saadetlere sebep ola(1) Ramazann yirmi altnc gecesi kadir gecesi itibar edi
lirse de hakikaten hangi gecenin kadir gecesi olduu malm
deildir.
127

can anlamak kolaydr. te bu kssadan alman hisse

budur.
Cmert insan kk salan bir aatr; keremsiz in
san ise dalarda yetien odundur.
Eyhner aac! ok zaman payidar ol. nk hem
meyvali, hem glgelisin.
PADAHLARIN MEHABETLER VE
SYASETLER HAKKINDA
hsan hakknda ok eyler syledik. Fakat herkese
ihsan etmek doru deildir. Belki zalimin kann i,
maln msadere et; yaramaz kuun kanad krk, ty
ts yoluk olmas iyidir.
Bir kimse ki senin efendin ile cenk ediyor, onun
eline niin sopa, ta verirsin?
Diken yetitiren bir kk kaz, kar. Besliyecein
aa meyva veren aa olsun.
Byklerin yerlerini yle kimselere ver ki, kk
lere kafa tutmasnlar.
Nerede bir zalim varsa acma; nk zalime ac
mak, halka zulmdr. Cihan yakan zalimin ras sndrlmelidir. Halkn yank iinde kalmasndan, birisi
nin ate iinde yanmas iyidir. Her kim yol kesene acr
sa, kervan kendisi vurmu olur. Zalimin ban yele
ver, zalimi dnyadan kaldr. Zalime zulm, adaletin
ta kendisidir.
LYIK OLAN KMSEYE HSAN HKYES
VE KARI LE KOCA KISSASI
ittim ki, evinin tavannda eek arlar yuva yap
mlard. Ev sahibi bunun neticesinden korkarak, bun
larn yuvalarn datmak istedi.
128

Kars raz olmad: Zavall hayvancklardan ne is

tiyorsun? Yurtlarm datma dedi.
Bir gn adam iine gitti. Arlar kadnn zerine
hcum ile onu soktular.
Aklsz kan drt tarafa kouyor, sokaklara frlyor
lyorum diye feryat ediyordu.
Derken kocas geldi. Kansma yle dedi: Kanc
m, kimseye surat etme. Zavall hayvancklan ldr
me diyen sen deil miydin?
Her kim ktlere iyilik ederse, ktlk artar.
Grdn ki bir kafada halk incitmek fikri var, a
buk keskin klla o ba gvdesinden ayr.
Kpek kim oluyor ki onun nne sofra ekesin.
Onun hakk kemik parasdr. Syle, onun nne bi
raz kemik atsnlar.
htiyar bir kyl, gzel bir mesel sylemi, dillere
dm, her yerde anlmtr. Mesel udur: Depeken
(ifteli) davarn yk ar olmak iyidir.
Beki, nezaket, mlyemet gsterecek olursa; hr
sz korkusundan geceleri kimse uyuyamaz.
Cenk meydannda karg kam, eker kamndan
yz bin kere deerlidir.
Herkes ihsana, inama lyk olmaz. hsanlarn ki
misi para ile, kimisi de kulam burmak ile yola geti
rilir.
Kediyi pek okarsan gvercinleri yakalar, kurdu
naz ile beslersen, Yusufu paralar.
Bir binann temeli salam deilse, zerine (kma)
(1) kacak olursan yklmasndan kork.
(1)

Tavanaras.
129

HKYE
Bir gn Behram Gr, bir kula ata bindi, ovalarda
dolamaa balad. Derken at onu yere vurdu. O za
man Behram yle dedi: Srden bana yle bir at ge
tirin ki serkelik, hrnlk ederse onu idare etmek, zap
tetmek mmkn olsun.
Hey ocuk! Dicle'nin nne sed yapacak isen, su
yu azald vakit yap. nk tat zaman bir ey ya
pamazsn.
Habis, melun kurd kemend ile tutulduu zaman,
aman verme, hemen ldr. Acr da brakacak olursan,
Jcoyunlarndan midi kes.
eytandan rahmana secde gelmedii gibi, asl k
t kimseden de iyilik vcuda gelmez.
Ktlk dnen kimseye mansp, rtbe verme.
Dman kuyuda, cinni iede olmak daha iyidir.
Yanm ba, tann altna gelmiken vur, ez. Son
ra bir sopa vurur ldrrm diye, ihmal etme.
Ktip, memur, hiyanete balad zaman, onun eli
ni kl ile kalem yapmak iyidir.
Memleketi idareye memur olan mdebbir, fena
kanun koyacak olursa, seni cehenneme gtrmek is
tiyor demektir. Ona mdebbir deme, onu i banda
tutma. O mdebbir deil mdbir (uursuz) dir.
yi kimse Sdinin szyle hareket eder. nk
Sdinin szleri memleketin tedbirlerine ve fikrine
dairdir.

130

NC BLM
AK, MUHABBET, TARKAT HAKKINDA
Akn verdii gam ile delirmi hak klarnn ne
gzel lemleri vardr. Yara ile merhem onlarn naza
rnda birdir.
klar o dilencilerdir ki, padiahla meyletmez,
kaarlar. Cenab Hakkn visali midiyle dilencilikte
dayanr, dururlar.
klar durmadan elem arab ekerler. arap ac
deilse susarlar, ses karmazlar.
arap zevkinin arkas sra hurma derdi var. Gl
padiahnn yannda silha davranm diken var.
Cenab Hakk yd ile ekilen sabr ac olmaz. Dost
elinden gelen ac ey eker olur.
Dostuna esir olan k, zincirden kurtulmak iste
mez. Dostuna ikr olan k, dostun kemendinden
kurtulmak istemez.
klar uzel leminin sultan, obanm dilencileri
dir. klar menzilleri bilen, fakat izlerini kaybeden
klavuzlardr.
Onlar melneti ierler, yrin sarholardr. Sarho
deve, yk abuk gtrr.
Onlarn lemlerine bakalar nasl yol bulabilir?
Bulamazlar; nk zulmet iindeki abhayat gibidirler.
Onlarn ileri Mescidi Aksa gibi kubbeler ile dolu
dur. Onlar zahirdeki duvarlar mahsus harap bir hal
de brakmtrlar.
131

klar kendilerini pervane gibi atee vururlar,

pek kurdu'gibi zerlerini ipek ile rmezler.
klarn sevdikleri yanlarndadr, fakat onu arar
lar. Bunlar rmak kenarnda^ bulunduklar halde, du
daklar susuzluktan kurumu, atlamtr.
klar su imezler demem. Hayr, ierler. Fakat
Nil kenarnda olsalar bile, itike susuzluklar artar.
MECAZ MUHABBETN SBATI HAKKINDA
Senin gibi su ile topraktan yaratlm bir gzelin
ak, senin sabnn, gnlnn rahatm kapp alyor.
Uyanklkta onun yanann, benine bakarak meftun
oluyorsun. Uyuduun zaman hep onun hayaliyle u
rayorsun. Onun ayana yle huls ile ba koyuyor
sun ki, dnyada ancak onu gryorsun. Koca cihan
gzne girmiyor. Cihana varlk vermiyorsun.
Altnn onun gzne grnmiyecek olursa, altn
ile toprak yaknda bir oluyor.
Ondan bakasiyle grmez oluyorsun. nk
gnlnde yalnz o bulunduu iin, bakasma yer kal
myor.
Gzn ak iken, gznde yer tutuyor; gzn kapasan mekn gnln oluyor.
Aklna rsvay olmak korkusu gelmiyor. Bir daki
ka ayrla sabredemiyorsun.
Eer sevdiin canm isteyecek olsa, cann duda
na getirerek buyurun diyorsun. Eer klla ban kes
mek istese, kes diye ban uzatyorsun.
AKI HAKK SPATI HAKKINDA
Esas cisman olan ak mecaz seni bu derece mef
tun eder; sana byle hkmn geirirse; mna deni
132

zinde garkolan tarikat sliklerinin hallerine taaccp

eder misin? Etmemek lzmdr.
Hakiki klar canan sevdasyla candan; dost ydiyle cihandan vazgemi insanlardr.
Onlar yalnz Allah bilir. Onu ydeder. Onu yd
iin halktan kaarlar. Onlan sknin gzellii sarho
etmitir, araba ihtiyalar yoktur. Binaenaleyh arab
dkmtrler.
Onlann dertlerine deva etmek mmkn deildir.
nk dertlerine kimse vkf olamaz.
Ezel bezmindeki (Elest) hitab; hl, onlarn ku
laklarnda duruyor. Onlar hl (Beli) diye cuu huruta bulunuyorlar.
Onlar attlar, tasarruf sahibidirler. Fakat zahir
de uzlete ekilmi, isiz gibi grnrler. Dereceleri top
rak gibi tevazudan ibaret, lkin nefesleri atelidir, m
essirdir. Bir nra ile bir da yerinden koparrlar. Bir
kere inseler bir ehri harap ederler. Rzgr gibi gze
grnmezler, fakat abuk koarlar. Ta gibi sessiz, se
dasz grnrler; fakat durmadan tebih ederler.
Seherlerde o kadar alarlar ki, gzyalan, gzle
rinden uyku srmesini ykar, brakmaz.
Atlann geceleyin o kadar srerler ki, atlar helk
olmutur. Bununla beraber, seher vakti, ok ge kal
dk diye banrlar.
Gece gndz, sevda, yanmak, yaklmak denizi
iinde bulunurlar. Hayretten geceyi gndzden farkedemezler.
Sretleri nakeden nakk- ezelin hsnne yle
meftundur ki, hibir gzelin suretinin gzellii ile bir
alkalan yoktur.
Veller deriye yani zhire gnl vermediler. Her
kim zhire gnl verirse o ahmaktr, isiz kabuk gi
bidir.
133

Vahdetin halis arabn ien dnyay da, kbay

da unutur.
BR FAKR OCUUN BR EHZADE LE
HKYES
ittim ki, bir Gedazade yani bir fakirin ocuu bir
ehzadeye k oldu.
Bu Gedazade, her zaman ehzadenin bulunduu
yere gider, onunla greceini umar, onun hayali
kendisini igal ederdi.
eyzadenin meydannda mil gibi, atnn yanndan
fil gibi ayrlmazd.
Nihayet zavall fakir ocuun gnlne kan otur
du. Fakat sim gnlnde kald. O kadar alard ki,
ayaklan amur iinde kalrd.
Gedazadenin ehzadeye vurulmu plduunu rakip
leri haber aldlar. Ona bir daha ehzadenin etrafnda
dolama diye tenbih ettiler. ocuk, meydandan biraz
aynld. Sonra sevgilisi akima geldi, tekrar kalkt gitti.
ehzadenin mahallesinin banda dikildi, durdu.
Onu ehzadenin klesi grd, fena halde dvd,
elini ayan krd: Bir daha buraya gelme demedik
miydi? dedi.
Gedazade daya yedikten sonra oradan aynld.
Fakat sabredemedi yine gitti. Onu ekere konmak istiyen sinek gibi kovalard. Fakat o yine geri dnerdi.
Birisi ona yle dedi: Hey divane klkl arsz
adam! Sen taa, dayaa ne kadar mtehammilsin!
Gedazade yle cevap verdi: Bu cefa bana dos
tumdan geliyor. Dostun elinden inlemek ise muhabbe
te yakmaz. O, bana ister dost olsun, ister dman
olsun. Ben onu seviyorum. O olmaynca bende sabr
arama! Onu grecek olsam yine rahat edemiyorum.
134

Ne sabra kudretim, ne mcadeleye kabiliyetim vardr.

Ne beraber bulunabiliyorum, ne brakp kaabiliyo
rum. Ban kesip adr ipine balamak iin kazk ya
pacaz deseler, yine onun derghndan bam evir
mem. Pervane kendisini ema vurur, yanar, Dostun
ayanda can verir. Bu lm onun nazarnda diri ola
rak mum glgesinde yatmaa mreccahtr. Fakat ben
ce o lmemitir. Belki sevdiinin yannda yatt iin
ebed bir hayat kazanmtr.
Aralarnda u muhavere cereyan etti:
ehzade eline evgnn alp bana vurmak iste
se ne yaparsn?
Onun ayana top gibi derim.
Adam tekrar sordu: ehzade eline klc alp ba
n kesmek istese ne yaparsn?
Gedazade yle dedi: Bu kadar kk bir ey
ondan esirgenir mi? Zaten benim bamdan haberim
yok. Bamda ta m var, teber mi var, bilmiyorum. Ar
kada bana sabrszsn diye hitap etme. nk k
sabredemez. Ak sabr ile birleemez. Alamaktan Yakup gibi gzlerime kara su inse, Yusufun diyarnda
mit kesmem. Birisine tutulan kimse, onun hibir ce
fasndan incinmez.
Bir gn, bu fakir ocuu, ehzadenin zengisini
pt.
ehzade kzd, ondan dizgin evirdi.
Gedazade gld: Dizgin evirme. Sultan olan zat
bir hiten dizgin evirmez. Sen var iken benim varl
m bitmitir. Var olan yalnz sensin. Eer benden bir
crm sdr oldu ise, onu yapan ben deilim, sensin.
nk ben sen olmuumdur. Yakadan ba gsteren
ben deilim, sensin. Benliim kalmad iin zengine
el vurmak cesaretini gsterdim. Ben hem kendi ad
mn, hem kendi muradmn zerine kalem ektim. Za
135

ten beni o sarho gzlerin ok ile vurup ldryor iken

beni ldrmek iin kl ekmee ne hacet.
Arkada! Sen kaml atele; ge git. nan ki ne
kuru kalr ne ya kalr.
MUHABBET EHLNN KENDNDEN GEMES
HAKKINDA HKYE
ittim ki, bir hanende, bir mecliste, bir para oku
mu. Bu para, orada bulunan bir peri peykerin hou
na gitmi, raksetmee balam. Raksederken etei
muma dokunmu biraz yanm.
Bu yan zahirde mumdan oldu. Fakat hakikatte
periye benziyen gzelin etrafndaki klarn gnlle
rinin atei onun eteini yakmtr. Gzelin buna can
skm, fkelenmi.
Oradaki klardan birisi yle demi: Sevgilim,
ate senin eteini yakt fakat benim, btn varlm
yakmtr.
km bu sz ak noktasndan kusurludur. n
k kendisine varlk vermitir. Ey k! Eer sen k
isen, kendinden bahsetme. Yoksa irke dm olur
sun.
TYAK LE MUHABBETN MNASI
HAKKINDA HKYE
lim bir pirden iittim, hatrmdadr-. Birisi cezbe
ye dm; ban alp sahraya kam. Orada yaama
a balam. Eve gelmez olmu. Pederi onun firkatin
den mteessir olarak yemiyor imiyormu.
Meczubu bilenler, 'onu ayplamlar. Pederini b
raktn. Adamcaz mteessir oluyor. Niin byle yap
yorsun? demiler.
136

Meczup yle cevap vermi: O zamandan beri ki

yrim bana adamm demitir. Artk baka kimse ile
inalm kalmamtr. Yrin hakk iin, o bana ce
malini gsterdiinden beri grdm btn eyler
nazarmda hayal olmutur.
Ak ile halktan yz evirip sahraya den, yahut
bir keye ekilen zayi olmad, insanlktan kmad.
Belki kaybetmi olduu eyi buldu.
Hak klar felein altnda uraya buraya dal
m bir takm insanlardr. Bunlara vah denilse de
olur, melek denilse de olur. Bunlar melekler gibi dai
ma Cenab Hakk zikrederler, dinlemezler. Sonra ge
ce gndz vahiler gibi insanlardan kaarlar.
Bunlarn kollan kuvvetli, elleri ksadr. Bunlar
akll deli, akl banda sarholardr. Bazan bir ke
de rahat rahat oturur, hrkalann dikerler-, bazan bir
mecliste cezbelenir, hrkalann yakarlar. Bunlar ne
kendilerini dnr, ne de kimseden korkarlar. Bun
larn tevhitleri kesinde kimsenin yeri yoktur.
Bunlann akllan, fikirleri perian, nasihatiye kar
kulaklan tkaldr. Kaz denizde batmaz; semender
ate azabn ne bilir?
Bunlann elleri bo, fakat gnlleri doludur. Bun
lar kafilesiz olarak llerden geerler.
Bunlar halkn gzlerinden gizli, azizlerdir. Bunlar
srtlarna hrka giyip, gizli znnar tayanlardan de
ildirler.
Bunlar asma gibi meyval, glgelidirler. Bizim gibi
d dervi, ii mrai deildirler.
Bunlar sedef gibi balarn ieri ekmiler, deniz
gibi kprmezler.
Eer akim varsa mrailerden ka; nk onlar, in
san kyafetinde eytandrlar.
nsan yalnz deri ile kemik deildir; her surette
manev can yoktur.
137

Padiah her kleyi satn almaz; her yamal elbise

nin iindeki diri deildir.
Eer her i tanesi inci olsayd, katrboncuu gibi
ar inci ile dolard.
Bunlar, cambazlar gibi kendilerine tahtadan, i
reti ayak takmazlar, nk, ireti ayak kaynca iddet
le derler.
Bunlar, Elest meclisinin harimine girmi insan
lardr. Orada itikleri bir yudumluk arap, onlar k
yamete kadar sarho eder.
Bunlar k altnda kalsalar, maksatlarndan el
ekmezler; nk ak ile korku, ie ile taa benzer.
AKIN TAKINLII VE SALTANATI
HAKKINDA HKYE
Bir km Semerkandde bir sevdii vard. Syler
ken azndan sz yerine eker akard. Gzellikte g
nei gemiti. ivekrlmdan sofuluun temeli ykl
mt.
Yce Tanr onu o kadar gzel yaratmt ki, g
renler, bu Cenab Hakkn kemali kereminden bir yet
tir derlerdi.
O gzel, yolda yrrken gzler onun arlcas sra
giderdi. Onu sevenler, ona anlarn feda iin hazr
dlar.
Bir gn k, onun yzne gizlice bakverdi.
Gzel kzd. ka.- akn adam, arkamdan ne
Tcadar koacaksn; bilmez misin ki, ben senin tuzana
decek ku deilim. Seni bir daha peim sra grr
sem, acmam, ban dman gibi klcmla keserim
diye kt.
Ahvale vkf olan birisi ka nasihat verdi: im
dilik ban kurtarmaa bak. Bu olmyacak g iten
138

vazge. Sevilmesi daha kolay olan baka birisini sev.

Zannetmem ki, sen bu ii baa karasn. Olmya ki
gnlnn arzusu yolunda batan olasn.
Sadk k bu aci nasihati iitince, iinden dertli
bir inilti koptu: Arkada, brak dedi, ben isterim ki k
l ile vursun, bam drsn. Bam kanl toprak
iinde yuvarlasn. Dostum, dmanm, bu adam onun
klciyle katledilmitir desinler. Ben onun mahallesi
nin toprandan ayrlmam. Syleyin, bana ne kadar
hakaret edecekse etsin. Ey kendisini beenen t!
Bana tevbe et diyorsun. Asl sen, byle szler syle
mekten tevbe et. Bana dokunma. Sevdiim benim hak
kmda her ne yaparsa, hatt kanm da dkerse iyidir.
Onun ak beni her gece yakyor. Fakat seher vakti
olunca, bd saba onun kokusunu getirip beni dirilti
yor. Eer bugn dostumun mahallesinde lrsem, k
yamet gnnde adrm onun yannda kuracam.
Arkada! Ak enginde gcn yettii kadar dayan,
kama. Sdi diridir. nk onu ak ldrmtr.
HKYE
Birisi pek susamt. Susuzluktan can vermek ze
re bulunurken: Su iinde len kimse ne kadar talihli
dir! diyordu.
Ksa akll birisi, bu sz iitti. Ne tuhaf sz de
di, mademki leceksin-, ha suya kanmsn, ha dudan
kuru lmsn, ikisi birdir.
Susam kimse cevap verdi: Can verinceye kadar
su arzusunda bulunmyaym ve bu arzu ile dudam
slatm lmyaym m? dedi.
Susuz kimse suda boulann suya kanacan bil
dii iin lrken derin gle der gibi lr.
Eer k isen yrin eteini tut. Eer yr sana ca
nn ver derse, al de ve derhal ver.
139

Zevku safa cennetine yokluk cehenneminden ge

tikten sonra varabilirsin.
Ekincilerin gnlleri iptida birok sknt eker.
Fakat harman meydana gelince tatl tatl glerler.
Ak meclisinde kadehin son dnnde kim bir ka
deh ekerse muradna ermi olur.
ZAMANA KARI SABRI SEBAT HKYES
Zahirde fakir, hakikatte mnim, zahirde geda,
hakikatte ah olan yol erenlerinden iitmilerdir ki,
bir ihtiyar bir sabah bir ey dilenmek maksadiyle bir
mescidin kapma gitmi.
Cemaatten birisi ona: htiyar buras halkn evi
deildir ki sana bir ey versinler. Yzn berkitip bu
rada durma demi.
htiyar: Buras insan evi deilse kimin evidir? Ka
pma gelen kimsenin haline acyp bir ey vermez
mi? demi.
teki: htiyar, sus, hat ediyorsun, demi, bu evin
sahibi hepimizin efendisidir.
Bunun zerine ihtiyar mihraba, kandile bakm,
yank cierinden bir ah ekmi ve: Buradan gidersem
bana hayflar olsun. Bu kapdan mahrum dnersem
bana yazklar olsun. imdiye kadar hangi mahalleye
gittimse bo dnmedim. Nasl olur da Cenab- Hakkn
kapsndan yzm san dneyim! Ben buraya dilenci
lik elini uzatacam. nk, biliyorum ki, buradan eli
bo dnmiyeceim demitir.
ittim ki, ihtiyar o mescitte bir sene mcavir kal
m ve daima elini uzatr. Cenab Haktan dilekler di
lermi; Cenab Hakka tazarru ve niyazda bulunurmu.
Bir gece mrnn aya ukura batm, zayflktan
kalbi arpmaa balam.
140

Seher vakti idi. Birisi bir mum yakt. Onun ba

ucuna geldi. Bakt ki, btn gece yanp, sabaha kal
m mum gibi hayatndan az bir ey kalm. Bunun
la beraber seviniyor: Cmerdin kapsn kim alarsa
alr szn terennm ediyordu.
stiyenler ok sabrl, ok tahammll olmak l
zmdr. deta kimyac gibi olmal ki, kimyaclarn
usand iitilmemitir.
Kimyaclar bir gn bakr altn etmek maksadiyle,
nice altnlan kara topraa atarlar.
Altn bir ey satn almak iindir. Dostun vuslatn
dan daha iyi ne alacaksn ki!..
Gnln bir dilberden son derece daralrsa, onu b
rak; elbet daha mnis bir gzel eline geer.
Eki yzl dilber ile ac hayat geirme. Onun ver
dii atei daha tatl bir ikinin serinlii ile sndr.
Fakat ok gzel bir sevgili eline geerse, ehemmi
yetsiz geimsizliklerinden dolay onu brakmaa kal
kma.
Bir sevgiliyi, onsuz yaayabilecek isen brak; fa
kat, onsuz yayamyacak isen brakma. Her trl na
zma, cefasna katlan.
UNUN BUNUN AYIPLARINDAN KAMIYAN
CEFAYI DNMEYEN IKIN HKYES
ittim ki, bir pir, sabaha kadar ibadetle megul
olduktan sonra, seher vakti elini kaldrp Cenab Hak
tan hacet dilemi.
Pirin kulana: Dilediin olamaz. Bu kapda se
nin duan makbul deildir. Var, bann aresine bak.
Fakat ruhunda izzeti nefis yok ise yalvar, dur diye
hafiften bir ses gelmi.
Pir, hatifin sziyle ibadetinden kalmam; ikinci
geceyi de yine zikr- ibadet ile geirmi.
141

Mritlerinden birisi pirin haline vkf olunca ona?

Grdn ki dilediin ey olmyacaktr. Beyhude yere
dua edip durma! demi.
Pir hasretle gzlerinden yakut renkli yalar akta
rak: A ocuum, eer bu kapdan daha iyi bir kap
grseydim, buradan umudumu keserek o kapya gider
dim. O benden dizgini evirmekle zannetme ki ben
onun terkisinden ekilirim. Dilenci bir kapdan mah
rum dnebilir; fakat baka bir kap daha varsa me
raklanma teki kapya gider. Htiften iittim ki, bu
mahalleye yol yokmu, yani bu maksadm hsl olmyacakm. Fakat ne yapaym ki baka bir mlke yol
yoktur diye cevap vermi.
Pir bu sz syledikten sonra, btn huls ve tes
limiyetiyle secdeye varm. O srada cannn kulana
htiften u nida, gelmi: Bize lyk hneri yoksa da,
kabul ettik. nk bizden baka snacak bir ey
tanmyor.
HKYE
Niabur ehrinde birisi vard, bir de olu vard.
Bir gece olu ykts namazn klmadan uyudu.
Babas oluna yle nasihat verdi: ocuum, eer
insan isen dn ki, kimse almadan bir makama
eriemez. almayan fikirin varl yokluu birdir.
Olum, kazanmaa heves et. Ziyanndan kork. nk
bo gezenler her trl istifadeden mahrumdurlar.
Bir taze gelin, efkati az gveyden yani kocasndan
bir ihtiyara ikyet etti, yle dedi: Beybaba! Bu o
cuk yani kocam ile hayatmn ac gemesi reva m?
u konakta bizimle birlikte bulunan dier aileler de
vardr. Onlar bizim gibi perian geimsiz deildirler.
Kan koca birbiriyle yle geiniyorlar ki, onlar bir ka
142

buk iinde iki i zannedersin. Halbuki ben gelin olaldanberi kocamn yzme bir kere gldn grme
dim.
Sz bilen irfanl, yal ihtiyar, gelin hanma "u
tatl cevab verdi: Eer kocan gzel ise, tahamml
et, kahrn ek! nsan bir eyi, ona benzer bir baka
sn bulamyacaksa terketmemelidir, yazktr. Byle bir
kocadan serkelik edip ayrlan, onun ayrlna daya
namaz, canndan olur.
Kul olduunu dn. Cenab Hakkn emirlerine
boyun e. nk onun gibi baka Tanr bulamyacakm.
HKYE
Bir gn bir bey, klesini satla karm, tellle
vermiti.
Kle, o srada efendisine yle dedi: Efendim, siz
benden daha ok iyi kle bulabilirsiniz; fakat ne ya
zk ki ben sizin gibi efendi bulamam.
Klenin bu sz gnlme ok dokundu, yreimi
yakt.
HKYE
Vaktiyle Merv ehrinde bir tabip vard. Peri yzl
idi. Boyu gnller bahesine salnr servi idi. Nice g
nller onun derdi ile yaral idi. Fakat onun bu yaralar
dan haberi yoktu. Hasta, mahmur gzlerinin gzellii
nice klar perian etmiti. O bundan da haberdar
deildi.
Bana onun klarndan bir dertli garip nakletti:
Hasta idim, tabidir ki, hastalar iyi olmak isterler, fa
kat ben iyi olmak istemiyordum. stiyordum ki hep
143.

hasta kalaym. nk iyi olduum gibi, artk tabip

gelmiyecekti.
Buna ak derler. En gl, kudretli, keskin akl
lan zebun eder.
Ak akln kulan bir kere burunca, o ba bir da
ha akllanmaz.
AKIN, AKLIN STNDE YKSELMES
HAKKINDA
Bir yiit arslan ile penelemek iin bir demir kol
ak yaptrd, arslanm karsna kt. Arslan onu pen
esiyle ekiverince, penesinde kuvvet kalmad. Arslann elinde zelil oldu.
Birisi onun arslanm penesi altnda miskin miskin
durduunu grnce: Arslanm altnda kan gibi uyu
yup ne duruyorsun! Elinde demir pene var. Arslana
bir pene vursana! dedi.
Zavall adam: Bu pene ile arslanla savamak
mmkn olamyor cevabn verdi.
te ak arslan, akl demir pene yerindedir. Aka
kar akln hkm yoktur. Akl daima aka yenile gel
mitir.
Arslana benziyen insanlar da arslan gibidirler.
Onlara kar da demir penenin faydas yoktur.
Ak ortaya gelince, artk akln ad okunmaz. evgn topu nasl elerse, ak da akl yle eler.
HKYE
Bir kyde, asil bir aileden bir gen, amcasnn k
zyla evlenmiti. Gerek olan, gerek kz, ikisi de g
zeldi. Birisi gne, birisi ayd. Kzn ahlk gzel, hem
de munisti. Olan ise hrn, inat idi.
144

Bunlarn hallerine vkf ky ihtiyarlan bir gn

meclis kurdular, olan oturttular: Olum, mademki
hanmn sevmiyorsun, nikh olan yz koyunu ver de,
brak! dediler.
Olan bu sz iitince.- Oh he l! Yz koyun ile
bu adan kurtulacam. Bu ite hi aldanmak yok
dedi.
Kza gelince, bu haberi iitir iitmez, o peri yz
gibi olan yzn yrtt: Ben sevgili kocamdan aynla dayanamam. Ben sevgilimi grmemee yz koyun
deil, yz bin koyun verseler raz deilim. Byle bir
ey istemem dedi, feryada balad.
Arkada! Seni sevgilinden hangi ey alkoyarsa,
dorusunu ister misin, sevdiin o ey olmu olur.
HKYE
Birisi bir meczuba yaz ile.- Cenneti mi istersin,
yoksa cehennemi mi? diye sordu.
Meczup yle cevap verdi: Bana yle sual sorma,
O, (yani Cenab Hak) benim iin ne dilerse onu seve
rim dedi.
MECNUN UN LEYLYA HAKK MUHABBET
HKYES
Birisi Mecnuna dedi ki: Ey yollu, akll, irfani
Mecnun! Ne oldu ki artk Leylnn obasna gitmiyor
sun? Yoksa bandan Leylnn ak utu mu, hayalin
deiti mi, Leylya meylin kalmad m?
Zavall Mecnun bu szleri iitince zri zri alad:
Efendi, benden elini ek, bana ilime, dedi, benim gn
lm zaten, dertlidir, yaraldr. Sen de yarama tuz ek
me. Ayrla katlanmak akn azlna* gnl gemesi
ne dellet etmez. Aynlklarn oklar zaruri olur.
145

Sonra adam bu defa Mecnuna: Ey sefal, gzel

huylu Mecnun! Ben Leylnn kabilesine gidiyorum.
Leylya syliyecek bir szn varsa syle, syliyeyim
dedi.
O zaman Mecnun: Sakn, Leyl'nm yannda be
nim adm anma, dedi, nk onun bulunduu yerde
benim admn anlmas mnaszdr. Ben onun varlyle varm; aynca varlm yoktur.
HKYE
Birisi Sultan Mahmut Gaznevvye dahletti: Aca
yip ey, dedi, Ayazm gzellii yok, Sultan Mahmut
bunun nesini seviyor? Bir gln rengi, kokusu olmaz
sa onun sevdasndan rpman blble alr.
Birisi bu sz Sultan Mahmuda nakletti. Sultan
Mahmudun pek can skld : A efendi, dedi, ben
Ayazm boyunu bosunu deil; ahlkn seviyorum.
ittim ki, dar bir geitte bir deve yklm, zerin
deki inci dolu sandk krlm.
Sultan Mahmut bu hali grnce: Yamadr, alan
alsn demi; kendisi atn srm gitmi.
Mahmudun Yamadr! demesi zerine maiye
tindeki atllar yamaya koarak padiahtan ayrlm
lar. Padiahn arkas sra giden atllardan yalnz Ayaz
kalm. Mahmut Ayaz grnce onun gzelliinden
zevk alm ve: Ey smbl gibi kvrm kvnm sal dil
ber. Yamadan sen ne getirdin bakalm? demi.
Ayaz cevap vermi.- Padiahm, hibir ey alma
dm. O nimet beni sizin hizmetinizden alkoymad.
Arkada! Cenab Hakkn derghnda yaknlk is
tersen, ihtiya peinde koup da haktan gafil olma.
Evliya, Allahtan ancak Allah ister. Baka bir ey
istemeleri tarikat usulne muhaliftir. Eer dosttan ih
146

san bekliyorsan, sen kendini dnme, dostu dnme

mi olursun. Azn hrs ile ak ise, kulana gayptan
sr gelmez, girmez.
Hakayik, esran lhiye bezenmi bir saraya, hava
ve heves ise gklere kan toz dumana benzer. Toz
kalkarsa gz grmez olur.
HKYE
Tesadfen bir pir ile arkada olarak Feryab eh
rinden birlikte yola ktk. Seyahata devam ile manp
tarafndan bir suya eritik. O sudan yelkensiz geil
mezdi. Adam bana bir aka navlun alyorlard. Be
nim bir akam vard, verdim, gemiye bindim. Arkada
m olan pirin paras yoktu. Ben de de bir akadan
baka bulunmad iin onun parasn veremedim. Kap
tan Allahtan korkmaz birisi idi. Onu orada brakt.
Gemiyi srd.
Arkadam gemiye binemedii iin iim yand, a
ladm. Pir aladm grnce gld: Alama: Gemi
yi yrten Tanr beni de gtrr, dedi. Seccadesini su
yun stne serdi, geti, zerine oturdu. Seccade gemi
gibi yzmeye balad. Biz karya ktmz zaman, o
da kt.
Pirden grdm hal bana dehet verdi. Aman
Yarabbi! Bu ne keramet diye sabaha kadar uyuyama
dm. Acaba grdm hayal mi idi, rya m idi? diye
sylendim, durdum. Sabah olunca pir beni grd ve
efkatli arkadam, seccade iine taaccp m ediyor
sun? Seni gemi gtrd, bizi de Tanr dedi.
Kuru davaclar niin byle eye, yani evliyann
suda yryeceine, atete yanmyacama inanmazlar
Ateten haberi olmyan bir ocuu efkatli annesi ko
147

rumuyor mu? Vecd hlinde mstarak olanlar, gece

gndz Cenab Hakkn muhafazas altndadrlar.
O Tanrdr ki, brahimi atein scaklndan, Mu
sann sandn Nilde batmadan muhafaza buyurmu
tur.
yi bir yzcnn elinde olan yavru, Diclenin ge
niliinden korkmaz.
Arkada! Tann erleri gibi deniz zerinde nasl y
rrsn ki, karada etein yatr (kt adamsn).
CENABI HAKKIN VCUDU KARISINDA
BTN MEVCUDATIN FNL
HAKKINDA HKYE
Akl yolu kvrm kvnm, karmakark, pek dola
ktr. Ariflere gre Cenab Haktan baka hibir ey
yoktur.
Bu sz, Cenab Hakkn hakikatinas olan ermi
kullarna sylenebilir. Fakat her eyi akliyle hallet mek istiyen ehli kyas, bu sze itiraz ile: Allahtan
baka bir ey yoksa, bu gkler, bu yerler, insanlar, ku
lar, yrtclar... nedir? derler.
Onlara; Ey akll dostum, gzel sordun. Beenir
sen fikrimi syliyeyim: Ovalar, denizler, dalar, gk
ler, yerler, periler, insanlar, eytanlar, melekler... Ce
nab Hakkn varlna nisbetle, kenderine varlk sfa
t verilmee lyk olmyan eylerdir. Vka dalgalanan
deniz, senin nazarnda muazzam bir eydir. Gkte parlyan gne, ok yksektir. Gnee kymet veren in
sanlar mn lemine nasl girerler? O lemdeki insan
lara gre yedi deniz bir katre, o gne bir zerre bile de
ildir. zzet, azamet zti erifine mahsus olan Cenab
Bri bayrak kaldrrsa, btn cihan ban yokluk ya
kasna eker. Senin o var sandklarn yok olur.
148

KY KHYASI LE PADAHIN ASKER

HKYES
Bir ky khyas, olu ile yolda giderken, padiahn
bulunduu bir alaya rastgeldiler.
ocuk bakt; bir takm avular grd; kl grd,
teber grd, atlastan kaftanlar, altm kemerler grd
ki av vuran pehlivanlar var, ellerine yaylarn alm
lar; ok atan kleler var, tirkelerini taknmlar, biri
sinin srtnda en ar ipekli kumatan kaftan, birisi
nin banda hsrevan klh, altm tas.
ocuk bu evketi, bu debdebeyi grnce, kendi ba
bas onun gznde pek kld. Babasna gelince,
onun hali pek deiti, rengi att, korkusundan bir buca
a kat.
ocuk babasna sordu-, Baba, sen kyn en by
deil misin? Btn byklerden byk deil misin?
Sana ne oldu, canndan midi kestin. Heybet yelinden
st yapya gibi titredin dedi.
Babas cevap verdi: Evet olum; kyn en by
ym; buyruk sahibiyim. Fakat benim byklm
kyme gredir.
Arkada! Bykler padiahn derghnda bulun
duklar iin byk korku iindedirler.
Ey bihaber! Sen hl kydesin. Orada kendine bir
pye veriyorsun.
Gzel sz bilen bir sz sylemezler ki, Sdi o sz
hakknda bir temsil yapmasn.
HKYE
Arkada! Belki grmsndr. Balarda, dalarda
geceleyin bir bcek ra gibi parlar.
Birisi ona: Ey gece parlayan bcek, dedi, niin
gndz kmyorsun, saklanyorsun?
149

Bak, yer maHkatmdan olat atein bcek, bu su

ale ne arifane cevap verdi: Ben gece gndz sahra
daym, meydandaym. Bir yere saklanmyorum. Fakat
gnein ziyas yannda grnmez oluyorum.
HKYE
am vilyetlerinden bir ehirde bir kavga oldu. Bu
kabahatlidir, diye mbarek bir piri yakaladlar; elini
ayan zincire baladlar. Pir o srada bir sz syledi.
Hl kulmdadr. yle demiti: Eer sultan ferman
buyurmasayd bana byle cefa etmek kimin haddine
dmt. Bana cefa eden dman da dost tutmak l
zmdr. Gerek izzet, gerek mansp olsun, ben bunlarn
hepsini Amrden, Zeydden deil, Cenab Haktan bili
rim.
Hey akll zat! Sen hastalktan korkma. nk ta
bibin sana bir ac il gnderecektir.
Dostun elinden gelen her eyi ye. Hasta tabipten
daha m iyi bilir?
HKYE
Birisi rahmetli Sd bin Zengye meth senada bu
lundu. Sd bin Zeng memnun oldu, ona para verdi,
hilat giydirdi, hnerine gre memuriyet, pye verdi.
Bu adam, kendisine verilen altn sikke zerinde
(Allah bes = Allah kfidir) yazsm grnce cezbelen
di. Cezbenin harareti canna yle bir tesir etti ki, pa
ralan brakt, zerindeki hilat kard, srad, sahra
yolunu tuttu. Savutu gitti.
Onu sahrada gren bir arkada ona sordu: Ne
grdn ki, hlin birdenbire deiti. Evvel kere yer
150

pmtn, byle yaptna gre sonra tekme vurup

paralan, hilati reddetmemeliydin.
Adam gld, yle cevap verdi: Evvel korku ve
mit ile vcuduma st gibi titreme dt. Sonra (Al
lah bes) yazs bana kuvvet verdi, gzme bir kimse,
bir ey grnmedi dedi.
HKYE
Benim gibi birisi de gnln bir gzele vermi,
kurtamyordu. Ondan ok hakaret ekerdi. Adamca
z, akll, fikirli iken delidir diye tefe konulup alm
yordu. Dost yolunda dmanlardan ok cefa ekerdi.
Fakat bu cefalardan mteessir olmazd. Dostun sundu
u zehir ona tiryak yerine geerdi. Kendi arkadala
rndan bir tokat yerdi, danlmaz; tablal ivi gibi aln
n ileri tutard.
Dostun hayali onun ban yle sarmt ki, dima
nn damnda tepinirdi. Arkadalarnn dokunakl sz
leri ona vzlt gelirdi. Denize batmm yamurdan ha
beri olur mu?
Kimin gnlnn aya taa dokunursa (Byk bir
mni karsnda mitsizlie derse), artk r, namus
iesini dnmez.
Bir gece dnde eytan kendisini peri ehreli bir
kz ekline koydu. Onun kucana atld.
Seher vakti olunca uyand. Gusl lzm geldiini
anlad. Arkadalanndan kimse sm na vkf deildi.
Sabaha kar yakn bir su kenanna vard. Fakat mev
sim kt. Souk, su zerine mermerden bir kap yap
mt. Buzu krd, suya dald.
Birisi ona nasihat ederek: Bu souk su iinde le
ceksin, niye byle yapyorsun? dedi.
nsafl gen yle cevap verdi: Arkada, sus! Gn
151

ler var ki bir gzel gnlm aldatt, ald. Akiyle sab

rm, kararm yoktu, merhamet ederek bir kerecik ol
sun halimi sormad. Canm diime alyor, ekilmiyecek bir yk ekiyordum. imdi sevdiim bir insan
iin bu kadar cefaya katlanrsam, beni topraktan ya
ratan, kudretiyle topraa can veren, ihsan ve inamiyle yaadm Cenab Hakkn emrini g de olsa nasl
ifa etmiyeyim? dedi.
EHL DLLERN SEMAYANI MUSKY
SEVMELER HAKKINDA
Eer ak seviyorsan, akn hakkn diyerek mert
isen, kibri azameti brak, kendini kk gr. Byle
yapamjyacak isen aka atlma, aktan uzak dur, ra
hatna bak.
Ak beni yakar, kl eder, toprak eder diye korkma.
Ak seni helk ederse, ebed olursun.
Tane salam durduka ondan bir ey gitmez. Ne
zaman topraa der, zerini toprak rter, rutubetten
ikiye ayrlrsa, o zaman u verir, filizlenir.
Seni benliinden kim kurtarrsa, seni Cenab Hak
ka o zat aina eder.
Sende benlik olduka, kendine yol bulamazsn. Bu
sz benliinden gemi olanlar anlarlar.
Hanendeye ihtiya yoktur. Eer sende ak varsa,
yryen hayvanlarn ayaklarndan kan ses de saz
dr.
Bir sinek bir km yannda kanadm rpnca,
klar vecde gelir; elini (sinek gibi) bana vurmaya
balar.
k iin sazn lzumu yoktur. k bir kuun
tmesiyle de inler.
152

lem saz ile doludur; fakat ne are ki her kulak

ak deildir.
Ak arabn iip sarho olan klar, dolap sesiy
le de cuu hurua gelirler. Dolap gibi dner; dolap
gibi alarlar.
klar her eye eyvah eder, balarn yakalarna
ekerler fakat gleri tkenince yakalarn yrtarlar.
Kendini kaybetmi sarho dervii ayplama. O, ak
denizine dmtr. Eli aya ondan dolay rpnr.
SEMA NIN HAKKAT HAKKINDA
Karde, bana; Sema (musiki) nedir? diye sora
cak olursan, dinleyen kimdir, ne kabiliyettedir? Anla
madka birey sylemiyeceim.
Musikiyi ruh ve maneviyat ile dinler, yani ruhu
mna burlarndan uarsa, melekler dahi onun yk
seklii lemine varamazlar.
Eer bu dinliyen elence, oyun, maskaralk ada
m ise sema ile onun ruhunda oturmu olan eytan
kuvvet bulur.
Hayvan gibi ehvetine tapan kimse sema eri ola
maz, ona sema haramdr. Gzel sesle uyuyan adam
uyanr; kr kandil sarho uyanamaz.
Seher yeli glleri aar, fakat odunu aamaz. Onu
ancak balta aar.
Cihan, gzel ses, gzel saz, sarholuk, ak ile dolu
dur. Fakat kr olanlar aynada ne grebilir?
Grmez misin, develer gzel sesli kervanclarn
mavallariyle aka, evka, raksa gelirler.
Gzel ses ile develer neelendii hlde insan neelenemezse o insan deil eektir.
153

HKYE
eker dudakl bir civan ney reniyor, gnlleri
ney gibi dalyordu (1).
Babas ok kere ona barm, arm, ona betelmi, neyini atee atmt. Fakat faydas olmuyor, o
cuk neyzenlikte devam ediyordu. Bir gece ocuk ney
flerken babas dinledi. Neyin sesi adamcaza dokun
du. Aka, evka geldi, ii karmakark oldu, kendin
den geti, iine hararet dt, terlemee balad: Ka
tr ben neyi atete yakyordum, bu defa ney beni ate
te yakt dedi. klarn gnllerine varidat ilhiyeden bir kap alr. Onun zevkiyle ellerini kinattan
silkeler, kinat terkettiklerini ellerinin vaziyetiyle an
latrlar.
Onlarn dostu yd ederek yaptklar raks helldir.
nk onlar raksederken her yerinde bir can vardr,
yani onlar serpa can olmular.
Tutaym ki yzmede birincisin. Fakat yzerken
elini, ayan serbest kullanmak iin plak olman l
zmdr. Binaenaleyh ar, namus, riy hrkasn kar, at.
nk elbise ile suya batan kimse ciz kalr, kolay
yzemez.
Dnya alkas vuslata mnidir; perdedir. Ne z a
man alkalan kesersen o zaman vuslata nil olursun.
PERVANENN (2) EMA OLAN RYASIZ
MUHABBET HKYES
Birisi pervaneye u szleri syledi: Hey minimini
cik ku. Haydi, sen kendine yarar bir dost tut. Biraz
(1) Neyin deliklerini yakarak aarlar.
(2) Kiliste pervaneye (yepelek), Kemaliye taraflarnda
(kepenek) derler.

154

muvaffakiyet mit edebilecein bir yola git. Sen nere

desin, mumu sevmek nerede? Semender deilsin, yle
atein etrafmda dolama. nsan iptida yiitliini dene
meli, sonra cenge girmelidir.
Yarasaya bak, gneten nasl saklanr. Demir pen
eli (baa kamyacam) insan ile grmek bilmez
likten ileri gelir.
Dman bildiin birisini dost tutmak akl d de
ildir.
Hey pervane: Sana kimse, bou bouna mumun
urunda lyorsun, iyi ediyorsun, demez. Bir dilenci,
padiahn kzn isteyecek olursa, sama fikir besle
mi olur. Yzne tokat, kafasna yumruk yer.
Bir mecliste mum yand zaman, padiahlarn,
btn byklerin yzleri ona dnyor. Hi byle olan
mum senin gibi ka ehemmiyet verir mi? Karsnda
o kadar padiahlar, bykler dururken senin gibi mf
lise iltifat eder mi? Bunu zannetme.
Mum btn halka yumuaklk (nezaket) gsterse
bile, sana kzgnlk gsterir. nk sen biresin.
Yank pervane bu szlere bak ne cevap verdi: ok
ey! Mum beni yakarm, yanarmm. Ne ehemmiyeti
var? Yanarsam ne olur? Yanmadan korkum mu var?
Yanarsam yanaym. Gnlmde brahimin atei gibi
bir ate var. (Nemrudun atei brahime glzar oldu
u gibi) mumun atei benim iin gllk glistanlktr.
Gnl canann eteini ekmez, belki cnann ak
cann yakasn eker. Ben kendimi atee isteimle vu
ruyorum, boynumda bir ak zinciri var (o beni atee
sevkediyor). Mumun atei nasl ondan uzak iken beni
yakmt, alevine kavutuum zaman deil.
Yar gzellik icab, sevilmek icab olarak istediini
yapar. Ona: Yazktr, gnahtr, yapma, etme! deni
lemez.
155

Ben yrimi severim. Ayaklan altnda can verme

e hazrm, Zevkim, emelim budur. Can benimdir; be
ni sevmeden, lmeden kim menedebilir?
Ben lmee niin can atyorum. nk dost var
ken bana varlk yakmaz. sterim ki yalnz o var ol
sun.
Yrimpek gzel, her cihete beenilmitir. ste
rim ki yanaym, isterim ki yanarken kardm alev,
ona sirayet etsin, onun ziyasna katlsn.
Her t! Bana t veriyor; kendine gre biri
sini bul, onu dost edin diyorsun. Bu dn bana kr
etmez. Sen bilir misin, ka t vermek, akrep sok
mu bir kimseye inleme! demee benzer. Ey acayip
adam, dn kr etmiyecek kimseye t verme. Bi
lir misin bu dn neye benzer: Dizgini elinden git
mi bir kimseye atn koturma, yava yrt demee
benzer.
Sen okumadn m? Sindikat kitabnda zarif bir
nkte var, nkte udur: Ak ate, t yeldir. Yel atei
alevlendirir. Kaplan ne kadar dvsen, o nisbette f
kesi artar.
Hey t! yi gryorum ki sen fenalk yapyor
sun. nk yzm senin gibi souk kimseye dnme
mi istiyorsun.
Bu dediin hner deildir. Hner ykselmektedir.
imdi d sen benden dinle: Frsat bul, daima
senden iyisini ara. nk kendin gibisi ile zamann
kaybedersin.
Senin gibilerin arkas sra putperestler, kendini be
enenler gibidirler. Nasl ki, korkulu mahalleye sar
holar giderler.
Ben bu ak iine girimek istediim zaman btn
facialarn dndm. Bam bu yola koydum da gir
dim.
156

Eer sdk bir k isen canndan elini ek! Cann

vermee kymyan korkaklar dost deil, kendi ahs
larna ktrlar.
Bir gn nasl olsa ecel pusu kuracak, beni tutacak
ldrecektir. Madem ki leceim; iyisi odur ki, beni
nazl sevgilim ldrsn. Onun elinde gle gle can
vereyim.
Mademki baa lm yazlmtr,- cnan elinde l
mek daha gzeldir.
Bir gn ar nar can vereceksin. yisi mi, yrin
aya altnda can ver!
EMN PERVANE LE KONUMASI
Hatnmdadr. Bir gece gzm uyku tutmad. O
srada iittim. Pervane muma yle diyordu: Sevgilim
ben sana km. Yanarsam yakr. Ya sen niin al
yor, yanyorsun?
Mum yle cevap verdi: A benim zavall km.
Aladm, yandma sebep udur ki: Benim irin Ba
lm vard. Beni ondan ayrdlar. irinim hakszlkla
elimden alnnca, Ferhat gibi tepemden ate kmak
zaruridir.
Zavall mum bir taraftan byle sylyor, bir taraf
tan da sararm yanandan sel gibi gz ya okuyordu.
Mum tekrar pervaneye dnd ve A pervane, mec
lisleri aydnlatan nuruma bakma; sel gibi iime akan
ve beni yakan atee bak. Senin akn kuru dvadan
ibarettir. Ak senin iin deildir. Sende ne sabr var,
ne metanet. Sen azck bir ule grnce kaarsn. Ben
ise tamamiyle yamncaya kadar dikilip dururum. Ak
atei yalnz senin kanadn yakar. Beni gr ki, beni
batan ayaa kadar yakmtr.
Sdi de mum gibidir. Grn parlaktr, fakat i
yzne bakarsan grrsn ki, yanmtr.
157

emilepervane byle dertli konuuyor, halleiyor

gece ise henz bitmemi bulunuyordu. Derken, peri
yzl bir halayk muma yaklat, pf dedi, sndrd.
Zavall mumun duman tepesinden karken: te
akn sonubudur dedi, can verdi.
kln ne demek olduunu renmek istersen
anlataym. lerek, yanmaktan kurtulmak.
Bir k sevgilisi ldrecek olursa sakn mezarna
gidip de alama. Belki: Ne saadet! Sevgili onu kabul
ile ldrlmtr de, onu tebrik et.
Eer k isen, bu dertten kurtulmaa abalama!
Yalnz Sdi gibi garazsz, ivazsz k ol.
ik fedai demektir. Bir fedai maksadn elde et
medike bana ta yasa, ok yasa, ekinmez, ekile
mez.
Ben sana denize kma demem. Fakat kacak
olursan, tufana dahi katlan.

158

DRDNC BLM
TEVAZU HAKKINDA
Ey insan! Cenab Hak seni topraktan, yaratmtr.
Toprak gibi gnlsz, mtevazi ol. Mademki toprak
tan yaratldn, ate gibi haris, cihan yakc, inat ol
ma.
Korkun ate ba ekti, ykseldi, sivrildi. Toprak
ise acz ve alaklk gsterdi. (Serke, ba eken de ate
in vasflarndandr).
Ate ykseldii iin (kibirlendii iin) ondan ey
tan yaratld. Toprak tevazu gsterdii iin, ondan
dem yaratld.
YUKARIDAK MAZMUNDA BR HKYE
Bir buluttan deniz zerine bir damla damlad. De
nizin geniliini grnce utand.
Kendi kendine: Deniz bulunan yerde ben kim olu
yorum. Eer o var ise, dorusu, ben yok saylrm
dedi.
Damla kendini hakir grd iin, sedef onu ba
rna bast, naz ile besledi.
Felek o damlay yle ykseltti ki, padiahlarn ta
larna lyk inci oldu.
Damla kendisini alak grd iin ycelik buldu.
Yokluk kapsn kakt iin var oldu.
159

YUKARIDAK MAZMUNDA BR HKYE DAHA

yi bir memleketten akll bir gen, deniz yoluyle
Rum iskelesine indi. Bu genci faziletli, akll irfanl
grdler; eyasn aldlar, iyi bir yere gtrdler, onu
misafir ettiler.
Misafirlik mddeti bittikten sonra bitlerin ba,
eyh efendi o gence: u mescit tozlanmtr. tesinde
berisinde rp toplanmtr; onu sil spr, temizle
dedi. Gen yolcu bu sz iitince savutu gitti. Bir da
ha kimse niann gremedi.
Gerek eyh efendi, gerek mritler misafirin grn
memesini hizmetten katna, yahut elinden hizmet
gelmediine verdiler.
Gnn birinde eyh efendinin uaklarndan birisi
o gen yolcuya yolda rastgeldi: Arkada! yi dn
medin ve iyi bir ey yapmadn. Ey kendini beenmi
gen, bilmiyor musun ki insanlar hizmet ede ede yk
selir ve bir mevki sahibibi olurlar dedi.
Gen yolcu cidd olarak yana yana alad: Ey can
lar besliyen, gnllere srr veren dostum; emri ald
m gibi mescidi temizlemek iin gittim. Baktm ki mes
citte toztoprak yok, tertemiz. O yerde bir kirli varsa,
o da bendim ve artk oraya uramadm. nk, mes
cidi temiz tutmak lzmdr dedi.
Tarikate giren her dervi kendisini ciz grecek
tir. Baka trl olamaz.
Ycelik istersen, tevazu ihtiyar et. nk ycelik
damna, kmak iin, tevazudan baka merdiven yok
tur.
Meyval dal ban aa tuttuu gibi, akll insan
da mtevazi olur.
160

BAYEZD BSTAMNN HKYESt VE TEVAZUU

ittim ki,bir bayram sabah Bayezidi Bistami ha
mama gitmi, gusl etmi, kmt. Sokakta giderken
birisi bir evden dikkatsizlikle Bayezidin bama bir le
en kl dkt. Bayezidin sar, san kle bulam ol
duu hlde, elini yzne srerek, Cenab Hakka k
retti ve nefsine hitab ile: Ey nefis! Ben atee lykm.
Bama kl dkld diye kzar mym? dedi.
Bykler kendilerine bakmazlar. Kim ki kendisi
ni grrse, Cenab- Hakk grmei ondan beklemeyin.
Byklk kendisine pye vermek, yksekten atp
tutmak deildir. Byklk, kuru dva ile, tekebbr
ile olmaz.
Tevazu senin dereceni ykseltir; kibir ise seni ye
re alar, alaltr.
Sert huylu, kibirli kimse boynu stne der. Y
celik istersen ycelik arama.
UCB LE KIBET, TEVAZU LE BEREKET
HAKKINDA
Dnyada marur olan kimse din yoluna gidemez.
Kendisini gren kii, hakk gremez. Eer sana rtbe,
derece lzm ise, alaklann yapt gibi kimseye ha
karet gzyle bakma.
Akll insan yceliin, an ve erefine kibir etmek
le hsl olacan hibir zaman hatrndan geirmez.
Eer halk sana ahlk gzel diyorlarsa, bundan
daha yksek bir frsat arama.
kilne dn! Senin ayarnda birisi gelip sana ki
bir satarsa, sen onu hakikaten byk grebilir misin?
Sen de onun gibi bakalanna kar kibirlenirsen,
161

karsmdakilerin nazarlarnda sen de, o kibirlenen

kimse gibi olursun.
Byk birmevki, makam sahibi olduun zaman,
akll isen dkn kimselere glme. nk nice ma
kam sahibi kimsenin ayptan dt, dknn onun
yerine getii grlmtr.
Tutaym ki ayptan pk ve berisin. Fakat bana ku
surlu olduumdan dolay hakaret etme.
Birisi eliyle Kabenin halkasn tutar, birisi de mey
hanede sarho olur, szar.
Eer Cenab Hak o sarhou hidayete dvet ederse
kim mni olur? Eer o makam sahibini kovarsa, onu
eski yerine kim getirir?
Ne o makam sahibi ameline gvenebilir; ne bu sar
hoa tvbe kaps kapal kalr.
SA ALEYHSSELM LE BR HODBN BT,
PMAN BR FSIK HKYES
Hikye ederler ki, sa Aleyhisselm zamannda
birisi varm. Hayatn cahillik, azgnlk ile heder et
miti. Kat yrekli, cesur bir gnahkr idi. O kadar
pisti ki, eytan bile ondan utanrd, ona sahip kmaz
d. Gnlerini bo yere geirmi, sa olduka elinden
kimse rahat edememiti. Banda kibir ok, fakat akl
yoktu. Karn haram lokmalarla dolmutu. Eri gidiiy
le etei bulam gnahtan yz simsiyah kesilmiti.
Ne grenler gibi doru yryen aya, ne de insan gi
bi nasihat dinleyen kula vard. Kt yl gibi herkes
ondan kaard. Yeni ay gibi herkes onu uzaktan birbi
rine gsterirlerdi. Kt arzular onun mrnn harma
nn yakm (mrn mahvetmi), bir arpa kadar iyi
adllk kazanmamt.
Bu gnahkr kimse kt arzulan o kadar yerine
162

getirdi ki, ktle ait amel defterinde yazlacak yer

kalmad. Gnahkrd. Kimseyi dinlemezdi. ehvetperestti. Gece gndz, gafletle ya sarho, ya mahmur idi.
ittimki, sa Aleyhisselm sahradan dnd za
man yolda bir bidin hcresine urad.
Halktan ekilmi bit sa Aleyhisselmm geldiini
grnce ibadet ettii yerden inip Hazreti sann aya
na dt, ban yere koydu.
Bedbaht gnahkr uzaktan bunlan gryor; bun
lara kar nura uzaktan bakan pervaneye benziyordu.
Bir fakir bir zengin kimsenin eline nasl bakarsa, yle
bakyor, hem utanyor. Hem de hasretle bunlan sz
yordu. i yanyor, dudak altndan gaflet iinde geir
dii gnler iin zrler diliyordu. Eyvah! mrm gaf
letle geti, diye hasret ekiyor, gzlerinden bulut gi
bi yalar dkyordu. Aziz mr sermayesini telef et
tim. yilik namna bir ey elde edemedim. Kimse benim
gibi olmasm. Zira benim lmm, yaamamdan ok
hayrldr. ocuk iken lenler kurtuldular. nk g
nahkr ihtiya rolup da haclet grmediler. Ey cihan
yaratan Tanr! Gnahm sen bala. Balamazsan
bu gnahlar bana ne fena yoldatr! diyor; utantan
ba aa eilmi, gzyalan dkyordu.
Bu kede gnahkr ihtiyar inliyor.- Ey dm
lerin elini tutan Tann, imdadma sen yeti! diye yalvanyor, br tarafta bidin kafas gurur ile dolarak
o gnahkra uzaktan bakyor, kalarn atyor, yle
diyordu.- Bu bedbaht uursuz neden bizi szyor. Ya
nmza gelmek mi istiyor? O bizim yanmza gelecek
adam mdr? Grtlana kadar atee dm, mrn
bo yere geirmi, onun mlevves etekli Cmurdar, re
zil) ahsndan ne iyilik gelmitir ki benimle ve Hazreti
saile konumak istiyor. Ne olurdu karmzdan yk
lp cehenneme gitse. Onun irkin suratndan ireniyo
163

rum. Belki atei bana da sirayet eder. Yarabbi, yann

maher kurulunca beni bu adamla birlikte haretme.
Bunlar bu hlde iken, byk sfatlarla mevsuf Ce
nab Haktan sa Aleyhisselma vahiy geldi ki, bu lim,
teki chil olmakla beraber ben ikisinin de duasn ka
bul ettim. Bu bedbaht gnahkr mrn telef etmi
ise de inleyerek, yanarak, bana yalvard. Her kim ken
disini ciz grerek benim huzuruma gelirse, onu kere
mimden mahrum etmem. Onun gnahlarn bala
dm. Onu inam ve ikram ile cennetime alrm. bide
gelince,mademki cennette o gnahkr kul ile beraber
bulunmaktan utanyormu; ona syle zlmesin. G
nahkr cennete kendisini de cehenneme gnderirim.
Gnahkrn cieri harret ile, dert ile kan doldu. bit
ibadetine gvendi; biareliin, hereyden gani olan
derghmda kibirden, benlikten daha iyi olduunu bi
lemedi.
Arkada! Kimin st ba temiz fakat ahlk pis
ise, ona cehennem kaps amaa anahtar lzm de
ildir. Cehennemin anahtar onun fena ahlkdr.
Cenab Hakkn eiinde cizlik, miskinlik, kendi
ibadetine gvenerek gururlanmaktan daha iyidir.
Eer mert isen, mertlikten bahseyleme. Her binici
topu elip karamaz.
Kendini iyilerden sayacak olursan ktsn. Allahlk insanda benlik olmaz.
Fstk gibi kendinde bir i var zanneden kimse, so
an gibi hep kabuk kar.
Benlikli itaat ie yaramaz. Binaenaleyh benlii b
rak da, itaatte kusur ediyorum diye zr dilemee
bak.
Hakka kar iyi,halka kar kt olan kimse, iba
detinden mstefit olamaz.
Nezdi lhde bedbaht ayya ile, kendisini ibadet
164

iin skan zahidin fark yoktur. Cenab Hak birincinin

gnahndan mutazarrr, kincinin ibadetinden mste
fit olmaz.
Arkada: Zht takvaya, stk safaya al. Fakat
Hazreti Peygamberin yaptndan fazlasn yapmaa
kalkma. Derecesiz beyazlk isteme. ok beyazlk da,
ok siyahlk da istemez (1).
Akllardan yadigr sz kalr. Sdiden u sz ya
digr tut: Allahtan korkan gnahkr, ibadetine gve
nen bitten daha iyidir.
FAKR LM LE KADI HKYES
Eski elbiseli fakir bir fakih, bir kadnm divanha
nesinde ulem sarasnda oturdu.
Kad o fakire sert sert bakt. Onun bakmas zeri
ne (Muarif) yani kadnm adam, fakirin eteine yap
t: Oradan kalk. Bilmez misin ki meclisin yukar ta
raf senin yerin deildir. Sen, ya aa otur, yahut sa
vu git. Herkes meclisin st tarafna lyk olmaz. n
sann erefi fazileti ile, rtbesi deeri ile mtenasip
tir. Benim sana nasihatim kfidir. Bir daha bakasnn
nasihatine muhta olma. Bugnk mahubiyet sana
ceza olarak elverir. Her kim derecesini bilir, aa otu
rursa, oturduu yerden kaldrp daha aa bir yere
oturtulmak hakaretine uramaz.
Byklerin yerlerine gemek cesaretinde bulun
ma; penende kuvvet yoksa arslanlk yapma!
imdi o dervi kyafetli akll kimse, bakt ki, tali(1) randa bir darbmesel vardr: Duru beyaz yz tmen,
pembe beyaz iki yz tmen, esmer gzeli yz altm tmen. Sdi
bu darbmesele telmih ederek: nsan ne ok masum olmal, ne
de ok gnahkr olmal. Bunlarn ikisi de iyi deildir demek
stiyor.

165

hi kendisiyle cenge balad, yank bir ah ekti. Otur

duu yerden kalkt, aa oturdu.
Derken meclisteki fakihler ilmi fkh muhasebesi
ne koyuldular: Niin yle, hayr yle olamaz, kabul
edemeyiz gibi szlerle birbirlerine giritiler; herbiri
dierini ilzam etmek sevdasnda: Hayr, evet diye
mcadeleye baladlar.
Sen onlarn hllerini grsen: Cenki horozlar gagalariyle peneleriyle dvmee dtler derdin.
lerinden birisi fkesinden sarho gibi grnyor,
dier birisi iki elini birden yere vuruyordu.
Karmakark krdm gibi almaz bir kmaza
girdiler. Mkl hl iin hibir yol bulamadlar.
Bunun zerine son srada oturan o eski elbiseli fakih, arslan gibi haykrd, yle dedi: Ey Kuran- Keri
mi teblie, usul-i fkh ner tlime memur olan eri
erif bykleri! Mddeay ispat iin getirilecek delil
ler, kuvvetli, hakiki olmal yoksa boyun damarlarn
iirmek hccet olmaz. Ltfen bir kere de beni dinler
misiniz? Bu meydanda benim de vuracak evgnm,
elecek topum var.
Fakihin bu sz zerine dier limler: Buyurun,
iyi bir ey biliyorsan syle dediler.
Fakih, mlik olduu fasih bir ifade ile sze bala
d. Syledii sz yzk tama hakkeder gibi, gnlle
re hakketti.
Mnakaaya bahis olan meselenin i yzn, h
rn anlatt. Doru bir surette halletti. Dva da bit
mi oldu.
Meclisin sanda, solunda oturanlarn hepsi: Akl
na, irfanna, idrkine bin aferin olsun dediler.
Fakih szn yle bir yere kadar srd ki, kad,
amura saplanm eek gibi geride kald.
Kad, fakihin faziletini takdir ederek, raftan cb
166

besini, sangn indirip fakihe takdim etmelc istedi ve:

Yazk olsun, senin kymetini bilemedik. Meclisimize
terifinizden dolay teekkrlerimizi sunamadk. Sizin
bukadar fazilet ile meclisin son ksmnda oturmanzdan
dolay ok mteessirim dedi.
Kadnn iltifatn gren muarif de kotu, fakirin
yanma geldi, ona iltifatlar gsterdi, gnln almaa
alt. Kadnm takdim ettii san, fakihin bama
sarmak istedi.
Fakih, muarrife: Dur, ekil o san sarmak iste
mem. nk elli armlk san sararsam, bana kibir
gelir. Yann eski elbiseli birisi grrsem, onlan beenmemezlik yapanm. O sank bamda olduka, beni g
renler bana.- Mevlna, sadri kebir lkaplann verme
e kalkr; halk gzmde kk gstermee urar
lar dedi.
Arkada! Elverir ki su temiz, berrak olsun. Kabna
gelince ister altn tas., ister toprak anak olsun, ehem
miyeti yoktur. Kap ile suyun mahiyeti deimez.
nsann banda akl ve beyin lzmdr. Gzel, ky
metli sank deil. Byle bir sank senin bama lzmdr.
nsann ba bymekle insan bymez. Su kaba
da byktr, fakat beyinsizdir.
Sarna, sakalna bakp da kafa tutma. nk sa
nk pamuktandr, sakal ise bir tutam ot gibidir.
Kalp kyamet ile insan grnenlerin heykel gibi
durup ses karmamalan hayrldr.
nsan hneri nisbetinde makam istemelidir. Zuhal
gibi byk, fakat uursuz olma!
Hasr kamna ycelir yakr dorusu; nk e
ker kamnn da hassas onda mevcuttur Cl).
(1) Hasr kamnda, eker kamnn hassas yoktur demek
istiyor. Bu beyitte tariz sanat vardr.

167

Akln, himmetin bu derece kesr iken, arkandan

yz kle de yrrse, sana kimse insan demez.
TEMSL TARKYLE HKYE
Bir chil, amur iinde bir katr boncuu bulmu,
onu kymetli bir cevher sanarak, ipek bir mendile sar
m.
Katr boncuu ona, lisan- hl ile; Ben yle bir
boncuum ki, satla kanlsam kimse bana para ver
mez. Delilik edip de beni ipek mendil ile sarma de
mi.
Bokbcei gelincik ieklerinin arasnda gnlerce
kalsa, yine bokbceidir.
Zengin kimse mal ile iyilik, byklk kazanamaz.
Eee atlas uval vursalar yine eektir.
Sz sylemesini bilen fakih, bu tarzda birtakm
szlerle gnlndeki kini biraz teskin etti. Gnl inci
nen kimsenin sz sert olur. Hasmn yklnca gev
eklik etme. Elinden gelirse dmannn beynini kar.
nk frsat bulunca dzman ezmek, gnlndeki ke
deri ykar, temizler.
Kad fakihin yle ac sitemine urad ki: Bugn
benim kyametimdir demee mecbur oldu. Fakihin ke
maline taaccp edip, parman srd. ki gz Ferkadan (1) gibi, fakihin yzne dikildi, kald.
Fakih ktktan sonra kad: Bu kstah adam ne
reden geldi? diye sordu. Mecliste bir grlt koptu.
Bunun zerine mahkeme muhzr onun arkasn
dan kotu; her tarafa gitti: u sfatta bir adam gren
var m? diye rastgelene sordu. Kime sordularsa: Bu
(1) Kuzey kutbuna yakn bulunduu yerde doup batan iki
parlak yldz.

168

ehirde eyh Sadiden baka byle tatl szl kimseyi

bilmiyoruz dediler.
Ac hakikati byle tatl surette syliyen kimseyeyz bin aferin olsun.
EHZADENN TEVBE ETME HKYES
(Gence) ehrinde bir ehzade vard. itenlerden
uzak olsun, durdar, zlimdi.
Bir gn imi, kafa tutkun, elinde bir bardak a
rap, ark syliyerek mescide girdi.
Caminin bir maksuresinde tatl dilli, temiz yrek
li, lim bir bit oturmu bandaki cemaate vaaz edi
yordu. nsana byle olmak yarar. nsan ya lim ol
mal, ya limi dinlemeli.
ehzadenin byle, bedmest olarak mescide girmesi
mescidin kudsiyetine hrmet etmemesi, oradaki aziz
leri mteessir etti. Fakat padiahlar, ehzadeler Al lahm emrine aykr i yaptklar zaman, onlara kimr
Bu i eriate uymaz, vazge diyebilir?
Sarmsak kokusu gl kokusunu, davul sesi engi
sesini bastrr.
eriate uymyan bir eyi menetmek elden gelirse
elsiz ayaksz gibi oturmak yakmaz.
Uygunsuz eyi el ile menetmek mmkn olmazsa,
dil ile menet. nk birok fenalar nasihat vererek
yola getirmek kabildir. Bu da olmazsa, o zaman eren
ler gnlden himmet ile menetmee alrlar.
Mescitteki cemaatten birisi o halvette oturan li
min yanma gitti, ban yere koydu; inledi, alad: Ey
aziz! Biz elsiziz, dilsiziz, birey yapamyoruz. u apkn
sarhoa beddua ediniz. Ariflerin gnlnden kan ya
nk bir nefes yetmi kl ve teberden daha kuvvetli
dir dedi.
169

Cihan grm bit el kaldrd: Ey gkleri, yerle

ri yaratan Tanr; u ocuk ok keyiflidir, ok bahtiyar
dr. Zaman onun gnlnce gidiyor. Allahn onun key
fini bozma! dedi.
Duay iitenlerden birisi bide: Ey doruluk kb
lesi! Bu ktye niin iyilik istedin? Ktye iyilik iste
mekle, btn bir ehir halkma ktlk ediyorsun. Hal
ka yazk deil mi? diye itiraz etti.
iyi grc, keskin akll bit cevap verdi: Arka
da! Szn srrn anlamyorsan sus! Ben ona Cenab
Hakkn tvbe nasip buyurmasn istedim. Fakat mak
sadm ince ve nkteli bir tarzda ifade ettim. Her kim
irkin huyundan vazgeerse, cennette ebed bir haya
ta kavuur. arabn verdii zevk be gn srer. Onu
brakmakta ise ebed zevkler vardr.
bidin bu beli ve gzel szn orada bulunanlar
dan birisi ehzadeye ulatrd.
ehzade bidin szn iitince bulut gibi ya ya
drd. Bu yalar sel gibi yznden akmaa balad.
Tvbe etmek iin yle bir itiyak hsl oldu ki, iini
yakt. Utancndan gzlerini yere dikti, ban kaldrd.
bide: Ltfen zahmet edip buyursunlar. Doru
yolu idrk edemiyen bam ayaklarnn altna serip,
tvbe edeceim diye haber gnderdi.
Nasihati bit kalkt, sarayn kapma geldi. Asker
ler iki tarafa dizildiler, abidi selmladlar. bid saraya
girdi. ehzadenin divanhnesinden sama soluna bak
t. Ne grsn? eker var, nnap var, mum var, arap
var. Hlsa, trl nimet mevcut, fakat adamlar harap,
bitik. Birisi kendinden gemi, birisi akr keyf, birisi
arap iesi elinde gazel okuyordu; bir taraftan hanen
deler, sazendeler henklerine devam ediyorlar. Bir ta
raftan ski; iniz, fiyetler olsun diye arap sunuyor.
Ll renkli arap biroklarn mestetmi. enk a
170

lann ba enk gibi gsne dm. Ortada bulunan

byk rtbeli nedimlerin dik balan eilmi. Mecliste
nerkisin gznden baka btn gzler kapal. Tef ile
enk birbirine uygun gidiyor, yalnz ney uymuyor. Ara
yerde inil inil inliyor.
ehzade emretti. Ne varsa krdlar, para para et
tiler. O saf muhabbet buland. engi krdlar, kiri
leri kopardlar, hanendeler sustular, ts oldular, st
dkm kediye dndler. araphanede ne kadar kp
varsa taa tuttular. arap kabaklarnn bir ksmn
kerttiler, boynunu vurdular. Kaz biimindeki bir ks
mnn balarn yere ediler. indeki arap kaz kan
gibi arl anl akt.
arap kp dokuz aylk ykl idi, hem de yk o
land. Bu kargaalkta korktu, bir kz ocuu drd.
arap tulumunun kamn gbeine kadar yardlar.
Onun o hli prmelline kadehlerin gzleri kan alar
d. Yakut renkli arabn kzllna boyanan deme
talarn, ykanmak ile temiz olmyaca iin sktler,
dili eki ile yonttular, tekrar yerlerine koydular.
Sarn son derece sarho oldu ise taaccp etmeyin.
nk o gn dklen o kadar arab hep habis, iti.
Kobuz yasak edildi. Her kimin elinde kobuz grl
se, tef gibi ensesine silleyi yerdi.
Bir fsikin omuzunda enk grlecek olsa, gren
ler onun kulan tambur gibi burard.
Hlsa, ba kibir ile, gurur ile mest olan ehzade,
ihtiyarlar gibi ibadet kesine ekildi.
Mezkr ehzadeye bundan evvel babas, ka kere
tehdit ile, makbul gidiil ol, deerli szl ol, fisk f
curdan vazge demi olduu halde nasihat dinlememi,
asla mteessir olmamt. Babas bazan onu uslandr
mak iin ceza verirdi. Aldr etmez, cezay ekerdi.
Babas onu zindana attrmak, ayaklanna, ellerine zin
171

cir koydurmak istemi- ehzade ona da raz olmu, g

ze almt.
ehzadeyi bundan evvel hangi bir servi; Byle
ileri chiller yapar sen bundan vazge! demi olsay
d, onun ban kestirir, diri komazd.
Arkada! Kkreyen aslanlar cenkten kamaz; kap
lanlar keskin kltan korkmazlar. Yumuaklkla d
mann derisini yzmek kabildir. Sert muamele dostu
bile dman eder.
rs gibi kat yzllk eden herkes, kafasna mu
hakkak eki yer.
Byk kimselere bir ey syler, teklif ederken sert
likle syleme. Onun sertliini grdke sen yavalayver.
Kk, byk her insana kar daima iyi huylu oi.
Yumuak, tatl muamele edersen, fakir sana kul,
kurban olur; zengin de yumuar; tevazu gsterir.
Muvaffakiyet, tatl dildedir. Ac ve sert muamele
daima hrnlk ile karlanr.
Arkada! Gel, tatl dillilii Sdiden ren. Eki su
ratl, hain adam huneti iinde gebersin, gitsin.
DOLAAN BALCI HKYES
Tatl, gler yzl bir civan bal satard. Bu, yle bir
civan idi ki, gnller onun tatllndan yanar, erirdi.
Boyu, beli saz ile balanm eker kamna ben
zerdi. Mterisi sinektan daha ok idi.
yle bir civan idi ki, faraza bal satmayp zehir sa
tacak olsayd, herkes zehiri onun elinden bal gibi yerdi.
Suratszn biri, o civann satm, kazancn kska
np; o da bal satmak istedi. Bal tablas banda, eki
sirke kanda, mahalle mahalle dolat. Bal, bal diye
bard. Fakat balma mteri deil, bir sinek bile kon
mad.
172

Akam oldu, eve dnd. Eline bir para gememiti.

Fena halde kzd, bir keye ekildi, oturdu.
Gnahnn cezasndan korkan gnahkra, bayram
gn zindanda bulunan bedbahta benziyordu.
Kans ona, ltife suretiyle: Eki yzlnn bal ac
olur dedi.
irkin huy insan cehenneme gtrr. yi huy ise
cennetten kmtr.
Arkada! Yr, rmaktan scak su i, eki yzl in
sann elinden souk eker erbeti ime.
Kalar sofra gibi atlm olan kimsenin ekmeini
yemek haramdr.
Efendi, hrnlkla iini sarpa sardrma, nk hr
nlar daima bedbaht olurlar.
Farzedelim ki, altnn, gmn, bir eyin yok. Sa
di gibi tatl dilin de mi yok?
HKYE
ittim ki, apkm bir sarho, saf kalpli, akll, iyi
bir kimsenin yakasna sarlm, ona bir tokat atm.
Saf, temiz yrekli adam bu vicdan lekeli sarhoun ce
fasn ho grm, mukabelede bulunmad gibi, ses
de karmam.
Birisi ona: Sen erkek deil misin? Byle chil,
terbiyesiz kimseye kar tahamml gstermen esef edi
lecek eydir dorusu! demi.
O temiz huylu zat, u cevab vermi: Rica ederim,
bir daha byle syleme. nk arslan ile cenketmei
kuran cahil sarho, insann yakasn yrtar. Akll ayk
kimseye yle chil sarhoun yakasna el vurmak ya
kmaz.
Hnerli insanlar yle yaarlar ki, cefa grseler bile
ona iyilikle mukabele ederler.
173

ERLERN ZZET NEFS HAKKINDA

HKYE
Krda oturan bir kimsenin ayan kpek srd.
Hem de yle bir fke ile ki, sanki dilerinden zehir
damlyordu.
Biare adam gece ayann acsndan uyuyamad.
Bir kk kz vard. Kz, babasnn hline acd. Bi
raz serte: Babacm, senin diin yok muydu? Sen
de onun ayan srmalydm dedi.
Adamcaz ayamm acsndan alarken gld: A
benim gzel anacm. Evet, benim de diim var. Hem
de kpein ayan srmaya gcm yeterdi. Fakat a
zmn, diimin kpee dokunmasma gnlm raz ol
mad. Bu i o kadar iren, o kadar ard ki, birisi
eline kl alp u kpein ayam sracaksn, yoksa
ban keserim dese yine o ii yapamam.
Kpek yaradlta ktdr. Fakat insan olan k
peklik yapmaz.
Y HUYLU EFEND LE, KT L KLE
HKYES
Faziletli mehur bir byk zat vard. Klesi de ina
dna kt huylu idi.
Kle irkindi. Sirke gibi eki, irkin bir surat var
d. Ejderha gibi, dilerinden zehir akard. ehirde on
dan daha irkin kimse yoktu. Koltuunun soan gibi
ac kokusundan, kzl damarl, perdeli olan gz sula
nr, apaklanrd. Yemek piirirken kalarn atar, fa
kat piirince sofraya efendisiyle beraber otururdu. Be
raber ekmek yedii efendisi: ldm, bir yudum su!
dese, vermezdi.
Ona ne sz tesir ederdi, ne dayak. Bu yzden gece
174

gndz evde grlt, atrd eksik olmaz evin temeli

sarslrd. or p, sprnt, ne bulursa yola saard;
tavuklar kuyuya atard.
Yznden vahet fkrrd; gittii iten geri gel
mezdi.
Efendisinin dostlarndan biri ona yle dedi: A
mbarek zat. Bu kt huylu klenin terbiyesine mi, h
nerine mi, cemline mi, nesine tutkunsun? Bu kellesi,
cieri bir para etmiyen mnasebetsizin neden kahr
n ekiyorsun? Bunu esirciye ver, bir pul veren olursa*
durma sat. Hatta dorusunu ister misin, parasz ver
sen yine pahalya satm olursun. Onun yerine ben
sana gzel huylu, gzel yzl bir kle bulaym.
yi huylu byk adam bu szleri iitince gld:
Gzel tabiatl dostum: Hakikaten, bu kle dediin
gibi berbat, kt huyludur. Fakat onun yznden be
nim tabiatm gzelleiyor. Ben onun mnasebetsiz hal
lerine tahammle alnca, artk herkesin cefasn e
kebilirim. dedi.
Tahamml insana nce zehir gibi grnr. Fakat
tabiatte yerleince bal olur.
MARUZ KERH LE HASTANIN HKYES
Bir kimse an, eref, hret arzularn bandan at
madka Maruz Kerhinin yolunu tutmasn.
ittim ki, Maruf Kerhiye lmek zere bulunan bir
hasta misafir olmu. Bann sa dklm, yznn
rengi, revnak umu. Can vcuduna bir engel ile
aslm, o da kopmak zere.
Maruf Kerh, hastaya yatak sermi. stirahatini
temin etmi. Fakat hasta hemen barmaa; inlemee
balam.
Gece sabaha kadar kendisi bir nefes uyumad gi-

hi, feryadndan hne halkndan da kimse uyuyama

m.
Hasta, kt huyly, sert tabiatli! Kendisi lemiyor,
fakat halk sitemler ile ldrmee alyor.
Feryadna, iniltisine, kalkmasna, oturmasna ev
dekiler dayanamamlar, birer birer, baka yerlere ka
mlar. Evde hasta ile Maruf Kerhden baka kimse
kalmam.
ittim ki, Maruf Kerh geceleri uyumam, onun
arzularn yerine getirmek iin didinmi, durmu.
Bir gece Maruf Kerhyi uyku bastrm. Uyumakta
da hakl! nk geceleri uykusuzlua insan nasl da
yanr? Maruf uyuyunca, hasta hezeyanlara balam.
Bu murdar dervi takmna lnet olsun. Bunlann zhirde adlan, sanlan var; hakikatte riycdrlar, her
ileri havadr. Bunlann temiz giyinmelerine de bakma.
tikatlan pistir. Sofuluk satan bir takm aldatc kim
selerdir. te bu adam da durmadan uyuyor. Kamn
doyurup uykuya dalm kimse, biare hastann gz
lerini yummadn ne bilir.
Elhsl, bir dakikack, onun hizmetinden kafil ol
duundan dolay Maruf Kerh kerem gsterdi. O ac
szleri yuttu. Fakat, hastann byle terbiyesizlik etti
ini evdekiler iittiler. Bilhassa bir kadn, Maruf Kerhye gizlice u szleri syledi: Hasta derviin neler
sylediini, tabidir ki duymusunuzdur. Artk onu
evde tutmak 'olmaz. Ona syle, arlk vermesin, bura
dan gitsin. Bann aresine baksn. lecek ise de ba
ka yerde lsn. Adamna iyilik edilir, acnr; ktlere
iyilik ktlktr. Alak kimsenin ba altna yastk
koyma. Zlim kimsenin ba ta stnde gerekir.
Ey bahtiyar kimse; ktlere iyilik yapma. orak
yere aa dikmek doru deildir. Ben sana insanlara
iyilik etme demiyorum, belki ktlere yapma diyorum.
176

Kaba, yontulmam, ad kimselere yumuaklk gs

terme. nk kpein srt kedi gibi okanmaz.
Dorusunu istersen, hak, hukuk bilen kpek; te
ekkr etmiyen insandan ahlka daha iyidir.
Alak kimseye karl su verme; verirsen mkfat
n buz stne yaz. Ben bu hasta gibi aksi, berbat in
san grmedim. Byle kimseye sakn acma.
Evin hanm, Maruf Kerhye bu szleri syleyince,
Maruf Kerh mteessir oldu ve: Hanm, vazge, dedi,
var rahat rahat uyu. Onun syledii szler seni incit
mesin. Barm ise bana barm; terbiyesizlik yap
m ise bana yapm. Bana onun nho grnen ileri,
szleri ho gelir. Asl hner, byle kimselerin cefas
na katlanmaktr. Gryorsunuz ki, daim ztrap iin
dedir. Bir nefes uyuyamyor.
Arkada! Kendini gl, kuvvetli, shhatte grd
n zaman, krane olmak zere, zayflarn ykn
ek.
Eer sen tlsm gibi yalnz kuru bir suretten ibaret
olursan ldn zaman cismin gibi ismin de lr.
Eer kerem aacn beslersen, iyi adllk yemiini
muhakkak yersin.
Grmez misin ki, (Kerh) de trbe var. Fakat Maruf
Kerhnin trbesinden daha maruf olan yoktur.
Byklne kaplan insan kibreder. Bilmez ki,
byklk hilm ve mlyemettedir.
NEHLLERN SEFAHAT, Y KMSELERN
TAHAMMLLER HAKKINDA HKYE
Bir a gzl dilenci tamaha derek, bir zattan pa
ra istedi. O zatn o srada paras yoktu. Kemeri, eli bo,
tertemizdi. Yoksa paras olsayd, o dilencinin yzne
altn saard.
177

Dilenci o zattan bir ey koparamaymca, oradan

ayrld. Suratn ast. Mahalle iinde o zat zemmetme
e balad: Bu eyhler, diyordu. Sesi kmayan akrep
lere benzerler. Bu yz elbise iinde yrtc kaplandr
lar. Kedi gibi dizlerini gslerine koyup otururlar
(her eye eyvallah eder grnrler). Fakat av grn
ce kpek gibi derhal atlrlar. Evde iyice avlyamadklan iin hile, riy dkknn mescit tarafna getirmi
ler. Arslan yiitler krvanlan vururlar, fakat elbise
lerini bunlar soyarlar.
Hrkalarna ak, siyah paralar dikerler; halbuki
dier taraftan hnelerinde paralan, altmlan, yn y
n yarlar. Bunlar paray buday diye satarlar (hal
k aldatrlar). Bunlar dnyay dolaan harman ingenesidirler. badet ederken ihtiyarlar gibi acizlik, halsiz
lik gsterirler. Fakat raksetmek lzm gelse, genle
irler, evikleirler. Raksa gelince gl, kuvvetli; fa
kat namaz oturarak klarlar. Bunlar oburlukta Musnm ssma benzerler... Bilmem ki, o kadar ok ye
dikleri hlde yzleri niin san, vcutlan niin zayftr?
Bunlar ne gnahtan saknrlar, ne de limdirler. u
ras muhakkaktr ki, bunlar dini vasta ederek dn
yay yiyen insanlardr.
Srtlanna kaplan postu gibi yamal yamal aba gi
yerler. Fakat kanlarnn elbisesini Habe kumandan
yaptmrlar.
Bunlarda snnet namna ancak iki ey grlr. Bi
risi kuluk uykusu, dieri sahur yemei.
Midelerini dilencinin yetmi renkli zembili gibi a
zna kadar sk sk doldururlar.
Elhsl ben de tarikat mensubu olduum iin, ken
dime de dokunacak szleri daha fazla sylemek iste
miyorum.
178

ftirac dilenci bu yolda birok eyler syledi. n

k ayp arayan kimsenin gz hneri grmez.
Yznn suyunu dkm (erefsiz) olan kimse,
bakasnn yz suyuna (erefine) ehemmiyet verir
mi?
eyh efendinin mritlerinden birisi, o dilencinin
hezeyanlarn iitmi geldi, onun szlerini eyh efendi
ye nakletti. Dorusunu istersen klne bir harekette
bulunmad.
Bir kle benim arkamdan ktlm sylemi
olsa sylenmi, bitmi, gemi gitmitir. Onun szn
alp bana getiren kimse, syliyenden daha beter fena
lk yapm saylr. Birisi bir ok atsa da yola dse, vdumu incitmemi, bana bir fenalk vermemitir. Fa
kat oku sen alr getirir de, vcudama saplarsan, oku
sen vurmu olursun.
Mridinden dilencinin zemmini iiten iyi huylu
eyh efendi gld: Bu naklettiin ey kolay bir ey
dir. Bundan daha g bir ey varsa syle, dedi. nk
benim ktlme dair onun syledii eyler, benim
ktlmden azdr. Benim kendi bildiime gre yzde
birdir. Bir de o, syledii eyleri zan zerine sylemi
tir. Halbuki o ktlklerin bende mevcut olduunu ben
yakinen bilirim. O beni, bu sene grd benim yetmi
senelik aybm nasl bilebilir? Benim aybm gayb
bilen Tanr mstesna, benden daha iyi kimse bilmez.
Bu adam ne iyi ve hsnzan sahibi insan imi ki, be
nim aybm ancak bu kadar sanmtr. Kyamet g
nnde eer benim gnahma o ahit olursa, cehen
nemden korkmam. im yolunda olmu olur.
Ey benim ktlklerimi arayan kimse, bana gel;
benden sor. Sana onu tamamiyle gsteren cedveli ben
vereyim.
Birtakm kimseler, hak yolunun erleri olmutur
179

lar. Bunlar bel okuna niangh olduklar iin o merte

beye varmlardr.
Bunlar kibar klhm alm, mn tacm balar
na giymiler. Veller edepsizlerin kahnna tahamml
eden insanlardr. Sen de o mertebeye ykseltmek is
tiyorsan, brak, halk senin derini yzsn. Erlerin top
raklarndan testi yaptsan, halk onu melmet tama
tutarak krarlar.
DERVLERN KSTAHLII VE
PADAHLARIN HLM HAKKINDA HKYE
am padiahlarndan Melik Salih, her seher vakti
tebdil olur, klesiyle saraydan kard. Arap usulnce
yznn aa tarafm kapatr; memleketin arsn,
pazarn, her tarafn dolard.
Bu padiah hereyi iyi grr, fkray severdi. Her
kimde bu huy varsa, iyi adam olur.
Melik Salih, gezerken bir mescide girdi. Bakt ki,
iki fakir meyus, mustarip oturuyor. Mevsim de k, ha
va souk, fakirler gibi souktan yerek uyumamlard. Gnee bakan gller gibi gnei bekliyorlard.
Bunlardan birisi tekine syle dedi: Yann mah
er gnnde hkimi mutlak Cenab Hak olacaktr. Eer
elence, oyun, zevk ve safa iinde yayan mtekebbir padiahlarn cizler ile birlikte cennete girecekle
rini anlarsam, ben mezarmdan bam kaldrmam.
Yce cennet bizim yerimiz, yurdumuzdur. nk gam
zinciri bugn bizim ayamzdadr. Arkada! Tekmil
mrmde bu padiahlardan ne grdm ki! hirette de
bunlarn zahmet ve skletlerini ekesin. Bunlar dnya
da yreimizi yaktlar. Eer o gn Melik Salih, cenne
tin duvarna yaklaacak olursa, ayamdan pabucumu
karr, kafasna vurur, beynini patlatrm.
180

Melik Salih fakirden bu szleri iitince, artk ora

da fazla durma mnasip grmedi, ayrld. Sonra bi
raz daha gezdi, gne dodu, herkesin gznden uy
kuyu sildi.
Melik Salih saraya avdet edince, o iki dervii a
rtt. Mehabet gsterdi. Mehabet gstermekle bera
ber, dervilere hrmet etti, yer gsterdi, oturttu. Bun
larn zerine cmertlik yamurunu yadrd. Vcut
lar zerindeki zillet tozunu temizledi.
Bunlar evvelce kn ektikleri yamur, sel, souk
zahmetiden sonra sarayn anl memurlariyle birlikte
oturur oldular.
Geceleyin, plak sabahlyan fakirler imdi elbise
lerini d aac yakarak dumanna tutuyorlard.
Bu iki fakirden birisi padiaha gizlice yle dedi:
Ey btn cihan kendisinin kula kpeli klesi olan
padiah, byk insan olmak iin insanda birok me
ziyetler bulunmaldr. Biz klelerinizde ne meziyet gr
dnz ki bizi bu makama kardnz?
Bu sz zerine padiah gl gibi ald gld. Dervi
e yle cevap verdi: Ben evketimin okluuna baka
rak fkaradan yz eviren insanlardan deilim. Sen de
bana kar irkin huyluluk yapma. Cennette benimle
gzel gein. Ben bugn iyi geinmek kapsn atm.
Sen de yarn benim yzme cennet kapsn kapama.
Eer ikbalin, tarihin varsa byle yola git. Sana e
ref lzmsa fakirlerin elinden tut.
ref lfmsa fakirlerin elinden tut.
Bugn muhabbet tohumunu ekmiyen, yarn tba
dalndan yemi yiyemez.
Sevgin yoksa saadet arama. Saadet topu hizmet
evgniyle elinia.
Sen azna kadar benlik suyu ile dolmu bir kan
dile benziyorsun. Sende k olmaz.
181

Mum gibi sinesinde yanacak bir ey bulunan, mec

lisleri aydnlatr.
KENDN BYK GRENLERN MAHRUM
OLMASI HAKKINDA HKYE
Birisinin ilmi ncumda biraz eli vard. (Mahareti
vard.) Fakat ba kibir ile sarhotu. Kendisini ok
byk mneccim grrd.
Bu adam uzak yoldan kalkt, Giyrm (1) yan
na geldi. Gnl renmek hevesiyle, fakat ba gurur
ile dolu idi.
Bu adam Giyrm yannda biraz kald. Fakat Giyr buna bir ey retmek istemiyor, onu atlatyor
du.
Nihayet, bu adam bir ey renmedii hlde, gel
dii yere gitmek istedi. O zaman byk lim Giyr;
ona birka sz syledi: Sen kendini akl ile, ilim ile
dolu zannetmisin. Dolmu kap tekrar doldurulur mu?
Dv ile dolusun, onun iin bo gidiyorsun. Bo gel ki,
ilim ile dolu avdet edesin!
Arkada! Sdi gibi varln terke t ki, marifet har
mann elde edesin!
BENDELERE HAKNASLIK VE TAZARRU
TALM HAKKINDA HKYE
Bir kle kzd, padiahndan kat. Padiah ara
np bulunmasn emretti. Ne kadar aradlarsa da bula
madlar.
Sonra klenin fkesi geti, kendi ayaiyle geldi.
Bu sefer padiah cellda emredip, unun kann dk,
dedi.
(1)

182

Fars hekimlerinden birinin addr.

Kana susam merhametsiz cellt, susam insan

larn diline benziyen hanerini kard.
O srada kle mustarip, yaral gnlnden kopan
u szleri syledi: Allahm ben, kanm padiaha he
ll ettim. Senelerce onun sayesinde naz naim iinde
yaadm. Onun devleti sayesinde dostlarmn istedii
gibi vakit geirdim. Yarn benim kanm iin yakalan
masn; dmanlan sevinmesin.
Padiah klesinin bu szlerini iitince fkesi ya
tt. Klenin ban, gzn pt. Ona tabii, ks., bay
rak verdi, onu bey yapt. Yumuakl sayesinde za
man onu byle korkun bir siyaset yerinden ald, bey
lik makamna eritirdi.
Bu hikyeden maksat udur ki: Yumuak sz, insanlann ateine kar souk su yerine geer.
Ey dost! Aksi, hrn dmanna da tevazu gster
ki, yumuaklk keskin klc kesmez eder.
Grmez misin ki, klca, oka kar yz kat ipekten
yaplm kaftan giyerler.
TEVAZU VE NYAZLIK HAKKINDA HKYE
Bir rif, yamal elbise giyiyor ve bir viranede otu
ruyordu. Birisi oradan geerken kulana kpek sesi
geldi.
Adam, kendi kendine.- Burada kpek ne gezer?
Burada slih bir dervi vardr. Bakaym, bu kpek
nerededir? diye aramaa balad. Viranenin nn,
arkasn gezdi, kpekten nian bulamad. Viranede
o riften baka bir kimseyi gremedi.
Viraneye ait bir .sim anlamak iin yapt teeb
bsten utanarak geri dnd.
Adamn ayann sesini iiten rif, seslendi: Ya
hu! Kimsin? Niin kapda duruyorsun. eri gel! dedi.
183

Adam ieri girdi. Arif ona: Gzmn nuru; bura

da kpek var zannetmiyesin: kpek gibi seslenen be
nim. nk grdm ki, Cenab Hak biareliimden
holanyor. Canllar arasnda ise kpekten daha mtevazi bir canl bulunmad iin, ben de bamdaki
kibiri, akl, fikri bir tarafa attm. Onun kapsnda k
pek gibi havlamaa baladm dedi.
Arkada, eer yksek makama erimek istersen, o
makama tevazu iniinden kabilirsin.
Mtevazi insanlar, dergh lhde byk maka
ma nil olurlar.
Sel suyu korkun, heybetli akt iin ba aa yu
varlanp gidiyor. ig ise, ciz, ufack olarak dt
iin gne onu muhabbetle ayyuka eritirmektedir.
HATEM ASAMIN TEVAZUU VE
NYAZLILII LE GD
Sz sahiplerinin bir takmlar Hatem Asam iin
sardr derler. Sakn bu sze inanma. Sar olmad
n isbat iin sana bir fkra syliyeyim:
Bir sabah rmcek an kurmu, bir keye e
kilmi, sessiz, hareketsiz duruyor, av bekliyordu. Bu
sessizlii hilekrlndandr. Bir zavall sinek an ba
olduunu bilmiyerek, onu eker sanarak aa dt.
Dnce vzlamaa balad.
Hatem, sinein vzltsn iitince, ona yle dedi:
Ey a gzllkle aya baa geen sinek, vizlama. Ta
hamml et; her yerde eker, bal bulunmaz. Kelerde
byle tuzaklar bulunur.
Mecliste hazr bulunan ukaldan birisi, Htemin
sinek vzltsn duyduunu, ona kar syledii sz
iitince yle dedi: Ey haki yolunun adam! Ben bu
ie atm. Bizim kulamza glkle erien sinein
184

feryadn nasl iittin! Onun sesinden haberdar oldun.

Bundan sonra biz sana sar demiyeceiz.
Hatem glmsiyerek: Ey keskin akll kimse, de
di, btl sz dinlemeden ise, sar olmak yekdir. Be
nim halvette mahremi esrarm olan kimseler, beni
ver, ayplarm rterler. Onlar benim kt huylarm
rttkleri iin varlm nefsine zebun oluyor. Ben hal
ka kendimi sar bildirdim ki, yanmda bulunanlar
beni sar bildikleri iin iyiliime, ktlme dair
ne diyorlarsa sylesinler. Ben szlerden ktlklerimi
anlyorum ve o kt huydan vazgemee alyorum.
te kendimi sar tantmaktan maksadm budur.
Arkada! Meth sena ipiyle kuyuya inme. Hatem
gibi sar ol, kendi kusurunu kendi kulanla dinle.
Sadinin sznden yz eviren, saadet ve selmet
bulamaz. Benden daha iyi nasihatiye ihtiyacn varsa,
vay olmu senin bama,
ZHT LE HIRSIZ HKYES
Tebriz taraflarnda mbarek bir zat vard. Gece
leri uyumaz, tat ve ibadet ederdi.
Bu zat, bir gece hrszn elindeki kemendini halka
halka yapp bir dama frlattn ve orada bir yere ili
tirdiini grd.
Hemen: Hrsz var! diye bard, herkesi uyan
drd. Bir grltdr koptu. nsanlar sopa ile dar fr
ladlar. Alak hrsz, insanlarn Tutun, tutun! diye
barp ardklarn duyunca tehlike iinde durma
mnasip grmedi. Kamann vaktidir, diye kaverdi.
Hrszn akamdanberi urat hlde eli bo ola
rak kamasna bit acd. Gnl mum gibi eridi. Gece
nin karanl iinde evden kt. Hrsz takip etti. Ba
ka bir yoldan dolat, hrszn nnne kt. Hrsza
185

iltifat etti: Ben senin dostunum. Eskiden seninle ai

nalm var: Senin yiitliini takdir edenlerdenim. Sa
na hkipay olacak kadar hrmetim var. Yiitlikte se
nin gibisini grmedim. Fakat yiitlik iki trldr. Bi
risi hasmm karsna kp onunla merdane uramak;
dieri tehlikeli bir yerde, kap kurtulmaktr. Sen bu
iki cihette de ustasn. Ben sana kulum. Adn nedir?
Adna kle olaym. Eer reyinize muvafk gelirse size
klavuzluk ederek, sizi baka bir yere gtreyim. G
treceim yer, alack bir evdir. Kaps sk kapal,
zannederim iinde kimse yoktur. ki tulay ststne
koyar, sttekinin stne bastktan sonra ya sen benim
omuzuma karsn, ya ben senin omuzuna karm.
Oradan ieriye girebilirsin. Fakat girdiin zaman ar
tk en kymetli eyleri almak iin urama. Eline ne
geerse al, bana ver. O kadar pahal bir ey olmasa
bile eli bo dnmeden iyidir ya! dedi.
Elhsl bit hrsz kandrmak iin ona trl dil
ler dkt, onu kandrd. nne dt. Ald, gitti, kendi
evi tarafna gtrd. Evine vardlar. Hrsz bidi omu
zuna bastrd, kaldrd. bit dama kt. Damdan indi,
eve girdi. Entari, sark, elhsl ne varsa yakalad, yu
kardan aaya uzatt, hrsza verdi, ve hemen ka
masn syledi. Hrsz katktan sonra bit dam s
tnde: Hrsz var! Genler koun, tutup sevap kaza
nrsnz diye yaygaraya balad.
Hrsz zannetti ki, ev sahibi uyanmtr. Yakalan
mamak iin ald eyay koltuuna sktrarak fira
ra kadem bast. Bunun zerine iyi yrekli bit, biare
hrsz bermutad ettii iin ferahlad, ii rahat etti.
Hlsa o kimseye acmyan hrsza o iyi yrekli bit
acd.
Aklllarn ahlkma hayret etmeli: Onlar kemali
keremlerinden ktlere de iyilik ederler. Ktler iyi
186

lie lyk deilseler de, iyiler sayesinde onlar da ya

arlar.
DOST N DMAN CEFASINI EKMEK
HAKKINDA HKYE
Sdi gibi kalbi temiz birisi bir gzele k olmu
tu. Rakiplerinden trl cefalar, sitemler ekerdi. Top
gibi mihnet evgmndan kurtulamazd. Zavall k ra
kiplere kan atmazd. Onlarn fkelerini, sitemlerini
akaya vururdu.
Dostlarndan birisi onu knad: Yahu Hi sende
r, namus yok mu? Bu kadar sitem, hakaret gryor
sun, bunlardan mteessir olmuyor musun? Dma
nn kabahatini affetmee gelmez. Sonra hakknda ciz,
bire, miskin, derler. Byle yaamak m istiyorsun?
dedi.
Bu szleri iiten k ne gzel cevap verdi. yle
bir cevap ki, altn ile yazlmaa deer: Gnlm yrin
sevgisiyle o derece doludur ki, oraya kin smaz.
HKYE
rif bir kimse birisi ile kavga ederken Behll onun
yanndan geiyordu. yle dedi: rif zannolunan u
adam, eer Cenab Hakk hakikaten sevseydi, dma
n ile uramaa vakit bulamazd; eer bu adam Ce
nab Hakkn varlndan haberdar olsayd, btn hal
k yok bilecekti.
LOKMAN HEKMN TAHAMML
ittim ki, Lokman Hekim siyah imi. iman ol
duu gibi, nazik vcutlu da deilmi.
187

Bir gn Lokman bir yerden geerken, birisi onu

kaan klesine benzetmi: Gel bakalm! demi, onu
tutmu, brakmam. Bir sene ona cefa etmi, cevretmi
ve bir sene altrarak bir ev yaptrm.
Bir sene sonra kaan kle piman olmu. Efen
disinin yanma gelmi, zr dilemi. Fakat efendisi Lokmana hakszlk etmi olduu iin, Lokmandan fena
hlde korkmu. Lokmanm ayan zm, zr di
lemi.
Lokman glm: zrn faydaszdr. nk bir
senedir bana kan yutturdun ettiin ezalar cefalar
iki sz ile gnlden nasl kar? Byle olmakla bera
ber, ey iyi adam, seni affediyorum. nk sen beni
altrdn, mstefit oldunsa da, benim de ayrca istifa
dem, krm var. Sen krlsn-, nk bedava bir ev yap
trdn. Ben de krlym; nk ilmim, irfanm, tecr
bem artt. Benim de klelerim vard. Onlara zaman za
man ar iler grdrrdm. imdi amur ilerinde
altm, zahmet ne demek olduunu rendiim
iin bundan sonra klelerime ar i teklif etmem.
demi.
Byledir: Her kim byklerin evrini ekmezse k
klere, cizlere gnl yanmaz. Eer byklerin sz
leri sana ar geliyorsa, elin altndakilere sertlik yap
ma.
CNEYDN TEVAZUU, HLM HAKKINDA
Gneydi Badad, Sanan lnde gezerken bir av
kpei grm. Bakm ki dileri dklm, arslanlara saldran penesinde kuvvet kalmam, miskinlemi,
kocam tilkiye dnm. Vaktiyle yaban kzlerine,
geyiklere atlr, onlan tutarken, imdi ev koyunlanndan tos yemee balam.
188

Cneyd o kpei yle miskin, halsiz grnce ken

di azndan ona bir para bir ey vermi.
Ve bu kpee kar alyarak u szleri sylemi:
Kpek Bilmem yarma ikimizden hangimiz daha iyi
kacaz? Zahire baklrsa, bugn insan olduum iin
ben senden iyiyim. Fakat bilmem ki, kaz bama ne
getirecektir. Eer imanmn aya kaymazsa, bama
Cenab Hakkn aff tacn giyeceim. Eer zerimdeki
marifet kisvesi soyulacak olursa, senden ok aa ola
cam.
Kpek nekadar kt huylu olursa olsun, onu ce
henneme gtrmezler.
Sdi! Hak yolunun erleri kendilerine, byklk
vermezler ve kendilerini kpekten daha, iyi tutmadk
lar iin erefe melekleri geerler.
BT LE KOBUZCU HKYES
Bir kobuzcu bir gece sarhotu, kobuzunu koltuu
na alm, gidiyordu. Y'olda bir bide rastgeldi. Sarho
lukla kobuzu bidin bana ald, kobuz krld.
Gndz olunca, halim, selim olan bit, bir avu g
m para ald. Kobuz paras olmak zere o ta yrekli
kobuzcuya gtrd. Ona.- Arkada, dedi, dn gece
sarho idin. Sarholukla senin kobuzun, benim bam
da krld. Bamn yaras geti, korku kalmad. Halbu
ki senin kobuzun ancak para ile tmir olunur. u pa
ray al, kobuzunu tmir ettir, dedi.
Balarna halktan cefa talar yad iin, Tanr
dostlarnn ba stnde yerleri vardr.
NAEHLLERN CEFALARINA MERTLERN
SABIRLARI HAKKINDA HKYE
Vah topranda byklerden birisi bir halvet k189

eine ekilmiti. Dnyay hakikaten brakmt. Hal

ka dilencilik elini uzatan hrkal riflerden deildi. Saa
det onun taraf ma bir kap am, fakat kapsna ba
kalarna kapatmt.
Aklsz dili uzunlardan birisi, edepsizlikle o iyi adam
hakknda kt szler sylemee balad.- nsanlar! Bu
adamn, hilesinden, mekrinden, eytantmdan saknn.
Bu, Sleyman'n yerine geen iftrite benzer. Bu bitler, bu sofular mahallenin farelerini avlamak iin, m
temadiyen abdest alr gibi yzlerini yuyan kedilere
benzerler. Bunlar bo davulun sesi uzaklara gittiini
bildiklerinden dolay, ad iin, hret iin riyazet e
kerler. Elhsl o boboaz adam, durmadan bidi
zemmediyor, bana toplanan kadn, erkek, birok halk
da onu dinliyordu.
ittim ki, bu hli duyan bit alyarak bir dua
etmi.- Yarabbi, bu adam eer yalan sylyorsa ona,
eer doru sylyorsa bana tvbe ihsan buyur ki helk olmyalm.
Benim aybm arayp, bulup syliyenin sz bence
makbuldr. nk kt huyumu bana, bildiriyor.
Arkada! Dmandan bir sz iittiin vakit bakEer onun dedii gibi isen incinme; deilsen.- Haydi
oradan boboaz-, syle sylen bakalm de ge. Umu
runda olmasn.
Bir ahmak misk iin fena kokuyor derse cann s
klmasn. nk bu sz samadr.
Eer bu sz soan iin syleniyorsa: Byledir!
de, onu tasdik et. Kokmu beyinlilik yapp da itiraz et
me.
Fikri parlak, akll kimse dman susturmak iin
sokaklarda muskalar satan arlatan byclerden dil
da muskas almaz. nk hokkabazln bilir, ona
aldanmaz.
190

Halktan ekilip kendi ii gcyle megul olan kim

se, kendisine kar fenalk dnenlerin dillerini esa
sen balamtr.
Sen iyi gidili ol ki, fenalk dnenler senin ku
surunu bulup sylemee imkn bulmasnlar.
Eer dmann sz sana g geliyorsa bak, dik
kat et, dman hangi kusurunu ele almsa, onu bir
daha yapma.
Benim hakik dostum, hayrhhm, kusurumu y
zme kar syliyen insandr.
EMRLMMNN HAZRET AL NN
TEVAZUU HAKKINDA HKYE
Birisi mkl bir meselenin halli iin Hazreti Ali
ye mracaat etti.
ehirler fetheden, dmanlar balyan, slmlann
Emiri Hazreti Ali o husustaki bilgi ve dncesini sy
ledi.
O mecliste hazr bulunan bir ahs, Hazreti Alinin
cevabna itiraz ile: Ya Ebelhasen! Bu mkln ceva
b buyurduunuz vehile deildir dedi.
O ahsn itirazna, byk namdar, ilmi ve kemali
herkese msellem olan Hazreti Ali incinmedi. O ah
sa: Pekl. Daha iyi bir hl sureti bilirsen syle. dedi.
Bunun zerine o ahs bildiini syledi ve dorusu
nu sylemek lzmsa, meseleyi pek gzel halletti.
Hakk sylemek, hakk kabul etmek bir vazifedir.
Gne emesi balk ile svanmaz.
ah Merdan Hazreti Ali 'o ahsn cevabn pek be
endi ve orada bulunan cemaate hitap He: Ben yanl
mm, yanlmamak, insanlarn fevkinde olan bir Tan
rya mahsustur. Bu zat daha iyi cevap buldu, daha
doru syledi dedi.
191

Bylece bir itiraz, byk bir makam sahibi birisi

nin. szne kar yaplsayd kibrinden onun yzne
bakmad gibi: Byklerin huzurunda sz sylemek
terbiyesizliktir. Bir daha byle edebsizlik etmeyesin,
der ve adamlarna emreder, onu huzurundan kovdu
rur, hem de haksz yere onu dvdrrd.
Arkada! Kimin banda byklk, benlik varsa
onun hakk, hakikati dinleyeceini zannetme.
Byle benlik sahibi kimseler ilimden usanr; na
sihatten arlanrlar. Evet ne kadar yamur yasa, ta
zerinde gelincik iei bitmez.
Eer sende fazilet denizinin incileri varsa, hayli,
kibirden, benlikten zade olan kimselerin ayaklarna
dk.,
Grmez misin gl, kendisini hakir gren kara top
rakta biter.
. Kendisini byk gren kimse kendisinden daha
byk kimse grmediinden, gz kimseyi grmez.
Ey hakm! Etek dolusu incilerini benlik ile dol
mu kimselerin zerine sama.
Sen kendini vme; seni eller vsn. Eer sen ken
dini versen, bakalarndan meth sena bekleme.
EMRLMMNN HAZRET MERN
TEVAZUU HAKKINDA HKAYE
ittim ki, darack bir yerde, Hazreti mer kazara
bir fakirin ayama basm. Fakirin aya acm, aya
na basan ztn Hazreti mer olduunun farkna var
mam.
Byledir: can yanan kimse, dostu dmandan farkedemez. Fakir kzm, Hazreti mer.e: Kr msn?
diye haykrm.
Bu hakarete kar dil reis mer: Kr deilim,
192

fakat kaza oldu, bilmiyerek basmm. Kusurumu afret demi.

Bunlar ne kadar insafl din ulusudurlar ki, halka
kar byle gnlszlk, kibirsizlik, samimiyet e ha
reket etmilerdir.
Hakikaten akll, seme insanlar mtevazi olurlar,
meyvasi ok olan dal, ban yere doru eer.
Hayatnda tevazu gsterenlerin balan yann k
yamet gnnde ok ykselir; burada kafa tutanlar ise
yann utanlanndan balann yere eerler.
Arkada! Eer sen hesap gnnden korkuyorsan,
senden korkan insanlarn hatrndan ge.
Ey aalk insan! Elin altndakilere sitem etme.
Unutma ki el stnde el. vardr.
GZEL HUYLULUUN FAYDASI HAKKINDA
HKYE
Gzel ahlkl bir adam vard. Bu zat fenalar hak
knda da iyi syler, onlara iyi muamele ederdi. Vefat
ettikten bir mddet sonra birisi onu ryasnda grd
ve ldkten sonra bana ne geldi, bana anlat dedi.
Vefa tetmi olan zat azn gl gibi tebessm ede
rek at ve blbl gibi gzel sesle dedi ki: Ben haya
tmda kimseye sert ve fena muamele etmedim. Onun
iin bana sert ve fena muamelede bulunmadlar.
ZNNUN MISR LE TEVAZUUNUN
HKYES
Hatnmdadr ki, Nil Sekkas bir yln suyunu M
sra sebil etmedi, yani tamad. Yamur duas iin
birok .insanlar dalara ktlar. Feryat ederek ya
193

mur istediler. Belki hllerine acr da gk yz alar

diye alatlar, gzlerinin yalan rmak gibi akt.
Fakat ancak gn gz suland: Lkin yamur
yamad.
Msr halkndan birisi Znnun Msriye kotu:
Halk mihnet iindedir. Sknt pek oktur. u ciz in
sanlar iin dua buyur. nk Cenab Hak sevdii kul
larnn dualarn reddetmez dedi.
ittim ki, bu mracaat zerine Znnun Medyen
ehrine kat. Gidiinden yirmi gn getikten sonra
ihtiyar Znnun, kara gnll bulutun alam olduu
nu ve havuzlann bol sularla dolmu olduunu haber
ald.
Haber alnca Medyende duramad, Msra dnd.
Bir rif, Znnuna gizlice sordu: Halk senden dua
istedi, sen dua etmedin. Kalktn Medyene gittin. Bun
daki hikmet nedir? dedi.
Znnun yle cevap verdi: ittim ki, ktlerin k
t ileri yznden kularn, kanncalann, yrtc hay
vanlarn nzklar darlar. Sonra memleket halkn tet
kik ettim. lerinde benden daha gnahkr bir kimse
gremedim. Anladm ki, bu ktlk, bu yaszlk benim
yzmden oluyor. Halka benim fenalm dokunuyor.
yilik kaps benim errimden kapanyor. Halk darlk
tan kurtarmak iin ilerinden ekildim.
Arkada! Byklk lzm ise herkese hrmet et.
Kimseyi kendinden daha fena grme. Bykler byle
yaparlar.
Sen kendini hie saymadka, insanlar katmda
aziz olamazsn.
Kendini kklerden sayan byk, dnyada hirette bykle nail olur.
Bu toprak ynnda (dnyada) en temiz kul, en
aalk bir kleye hkipay olan kimsedir.
194

Ey bizim topramza (mezarmza) urayan ziya

retiler! Azizlerin topra iin olsun u syliyecei'm
szleri hatrlayn: Sdi toprak olmusa ne beis var.
O, zaten salnda da toprak idi. Sdi rzgr gibi
dnyay dolat ise de, nihayet kendisini kara topraa
teslim etti. ok gemeden toprak onu yiyecek, sonra
da rzgr o topraklan dnyann her tarafna savuracaktr.
Mn glistan ald alal, hibir blbl Sdi
kadar gzel terennm etmemitir:
Byle bir blbl lr de, toprandan gl bitmez
se, hayret ederim.

195

BENC BLM
RIZAYA DARDR
Bu gece, dnmek (fikir) zeytinyan yakm;
belagat eran parlatmtm.
Boboazn birisi szlerimi iitti. O, ne l! de
meden baka bir yol bulamad. Fakat kskanlkla bi
raz kusur bulmak istedi. nk hasedinden dertlenmiti. Dert|inin ise feryat edecei tabidir.
Bulduu kusur udur: Sdi belidir, fikri yksek
tir. u kadar var ki btn szleri tasavvufa, tarikate
ait eylerdir. Mzraklar, topuzlar, ar grzlerden bah
sedemez. Bu yolda sz sylemek bakalarna mahsus
tur.
Kskan adam bilmiyor ki, bizim kimse ile engi
miz yoktur. Eer cenki olsaydm, ne korkun cenkler
tasvir ederdim! Bana o yolda sz sylemek de g de
ildi. A hasut! stersen gel seninle cengedelim, d
mann ban yastk ta yapalm.
Sz klcn ekecek olursa, sz lemini teshir et
mek de elimlen gelir.
KAZA HKMNE RIZA HAKKINDA
Saadet, Cenab Hakkn ltfiyledir. Kol kuvvetine
gvenerek cenketmek ile deildir. Yce felek bala
mazsa, devlet kahramanlkla kemende girmez.
196

Ne karnca, zayf, ciz olmakla a kalr; ne de ar

lar penesi gl, kuvvetli olduu iin kamn doyu
rur.
Eflke el eritirmek, dnn dndrmek kabil
deildir. O hlde onun dnne uymak lzmdr.
Eer senin iin uzun bir hayat yaratlmsa, seni
ne ylan sokar, ne yrtc arslan paralar.
Eer hayattaki nasibin kalmamsa Naradu (l)
zehir olur, seni ldrr. Nasl ki, Rstem mrn bi
tirmi olmakla, kardei egad onun tozunu kard.
SFAHANI! PEHLVANIN HKYES
sfahanda kavgac, cesur, hilekr bir dostum var
d. Elinden uan, kaan kurtulmazd. Eli, haneri kan
ile knal idi. Elinden dmann gnl atete kebap gi
bi yanar dururdu. Bir gn tirke taknmadn, oku
nun elik ucundan ate kmadn grmemilerdi.
Yrekli idi, penesi kuvvetliydi. Boa kadar glyd.
Korkusundan arslanlar tirtir titriyordu.
nce bahse girer, yle atard. Cevzanm her paras
n birer okla vururdu. Okunun demreni (2) kaln kal
kanlara yle girerdi ki, diken bile gl yaprana o ka
dar kolaylkla giremez; kimin bana karg ile, yahut
grz ile vuracak olsa, tulgasiyle ban birbirine katar,
hamur yapard. Srck kuu ekirge srsne nasl
girer, dman ynna yle girerdi; ona gre adam l
drmek ile sere ldrmek birdi. Feridunun zerine
hcum edecek olsa, ona kl ektirmezdi. Kaplanlar
onun penesinden zebun olmutu. Zira bu kahraman;
trnaklarn arslanlann beyinlerine geirirdi. En cesur
(1)
(2)

Tiryak: Panzehir.
Ucu.
197

bir insan kuandan yakalad zaman da olsa ye

rinden koparrd. Zrhl bir svarinin kafasna bir teber
indirse, teber atly bier; atm eyerinde karar tutard.
Gerek erlikte gerek insanlkta, cihanda kimse onun
kincisini grmemiti.
sfahanda bulunduum zaman beni bir nefes ya
nndan brakmazd. nk hsn tabiat sahibi insan
lar severdi.
Derken sfahanda rzkm kesildi, o topraktan ay
rldm, sefere ktm. Kader beni Iraka ekti. ama
gtrd. Mbarek am topra bana ho geldi. Orada
oturdum, kaldm. Szm uzatmayaym. amda epey
zaman kaldm. Bazan skmt ektim, bazan rahat ya
adm. Kh mitlendim, kh korku geirdim.
Derken amda leimiz doldu. Kendi evimi z
ledim. iraza gitmek istedim. Yolculuk hali tekrar
Iraka uramaklm icap etti.
Bir gece bam edim, geen zamanlar dn
dm. unu bunu dnrken, sfahanl dostum akl
ma geldi. O dostum elinden tuz yediim iin, tuz eski
yaram tazeledi. Onu sevdiim iin grmek arzusiyle
kalktm, sfahana gittim.
Ne greyim: Vaktiyle civan grdm o dostum,
zamann dnmesiyle pr olmu;; oku kemana dnm,
erguvan san ot rengini alm; aarm ba karl da
a benziyor. htiyarlktan gznn suyu, eriyen kar
suyu gibi yznn zerinden akyordu. Felek kuvvetli
eliyle onu zebun etmi, yiitlik bazusunu bkm. Za
man ile eski gururu kalmam; miskinlemi, bam ku
cana doru emi. Ona: Ey arslanlan yakalayp ye
re vuran yiit, nasl oldu da ihtiyar tilkiye dndn?
dedim.
Gld: Moollarla yaptmz bir muharebe gnndenberi harbi, cengi braktm dedi.
198

Ve Mool engini yle anlatt.- Dman tarafn

da o kadar kargl asker vard ki, yeryz kamlk ol
mutu. tede beride grlen bayraklar, kamlkta
kan atein alevini andryordu. Cenk tozunu kaldrdr.
Akar rmak gibi dman tarafna aktm. Fakat devlet
olmaynca fkenin ne faydas olur?
Ben oyum ki, hamle ettiim zaman, karg ile par
maktaki yz alnm.
Ne are ki, yldzm yardm etmedi. Dmanlar ev
remi yzk halkas gibi kuatt. Kama ganimet bil
dim. nk kaza ile cehil peneleir. Parlak yldzm
bana yr olmaynca, bamdaki tula, srtmdaki zrh
ne i grr? Zafer anahtar elde olmaynca, zori bazu
ile muvaffakiyet kapsn krmak mmkn olmaz.
Karmdaki dman askerleri kaplan devirici, fil
kadar kuvvetli idi. Erlerin banda, atlann trnana
varncaya kadar demir iinde idi. Dman askerinin
tozunu grr grmez, zrh elbise, tulgay klh yap
tk. Ata bindik, drt nala srdk. Yamur gibi ok ya
drdk.
Pusudan kan iki ordu birbirine girdi. Zanneder
sin ki yer gk arpmaa balad. Oklar durmadan
dolu gibi yayordu. Her kede lm tufan kopuyor
du. Cenki arslanlan avlamak iin kementler ejderh
gibi azlann amlard.
Esmer tozdan yer gk olmutu. Kllann tulgalara dokunmasiyle kan imekler, o gk zerinde yl
dzlar gibi parlyordu.
Dman svarilerine attk; atlardan inip kalkan
kalkana piyade harbi yaptk.
Ok ile, karg ile kl yardk. Fakat ne re ki devlet
bizden yz evirmiti. Biz de dmandan yz evirdik.
Tevkifi lhi bazusu yarSm etmeyince, yiidin
gayret penesi ne yapar? Zorlu, gazapl yiitlerimizin
199

kllan knt deildi. Ne yapaym ki, yldzmz bize

gazap etmiti.
Askerlerimizin harpten, zrhlan kan iinde ola
rak kmt. Askerlerimizin oklan demir rs delip
geerken dmann ipekten ukallanna (1) gemiyor
du.
Evvelce yz taneli bir baaa- benzerken, dal
dk; her tanemiz bir keye dt. Biz namertlik edip
aynlmadk; belki her birimiz zrhl balk gibi aa d
mt.
Talih bizden yz evirmi olaca iin, kaza oku
na kar tuttuumuz kalkann hibir kymeti, hizmeti
olmad.
bundan daha acayip bir hikye dinle: Bedbaht kim
senin almas iki arpa demez.
ERDEBLL OKU HKYES
Erdebilli demir peneli birisi vard. Okunu sapan
demirinden geirirdi.
Bununla cengetmek zere, kepenekli birisi geldi.
Bu gelen kimse cihan yakan sava bir genti. Bu
gen, savakan Behram Gr gibi idi. Omuzunda ya
ban eeinin derisinden bir kemendi vard.
Erdebilli o genci grnce yayn kurdu, ona elli ok
vurdu; oklann hibirisi gemedi.
Bundan sonra gen kahraman, Rstem gibi orta
ya atd. Kemendini att. Erdebilliyi kskvrak bala
d, ald, adnna gtrd. Kanl hrsz gibi, ellerini boy
nuna balad.
Erdebilli nndan, utandndan btn gece uyuyamad. Seher vakti olunca, kepeneklinin uaklanndan
(1)
200

Harp elbisesi.

birisi ona yle dedi: Sen, ok ile demiri deliyorsun, na

sl oldu ki kepenekliye esir olsun?
Gznden kan ya aktt ve yle cevap verdi:
Bilmez misiniz eceli gelen yaamaz. Ben Rsteme
harp ve darp retecek kudrette bir adamm. Bahtmn
kolu gl iken, kaln demir okuma kee gibi geliyor
du. imdi demir oluyor. Ecel gelince karg zrh deler;
fakat eceli gelmiyen kimsenin gmleinden gemez..
Kahretmek iin acele kl ektii adam, kat kat zrh
giymi olsa, yine plak saylr. Birisinin, talihi yaver
ve zaman ona arka olursa, plak da olsa, satr ile vursalar, bir ey olmaz.
lim ne kadar alsa ecelden cann kurtaramaz:
eceli gelmemi olan chil de, ne kadar ihtiyatszlk et
se yine lmez.
BR TABP LE PEHLVANIN HKYES
Bir pehlivann bir gece yan aryordu. Ardan
uyuyamad. Bir tabibe gitti.
Tabip ona: Bu kadar yapra yiyen bir kimsenin
geceyi sabaha karmasna ardm. Gste Mool
okunun yatmas; hazmg, uygunsuz erez yemeden
daha iyidir. Bir lokma sebebiyle barsaklara buruntu
gelince, chil kimsenin mr telef olur, gider dedi.
Olacak bu ya: O gece tabip ld gitti. Hasta peh
livan krk sene yaad.
Nice il bilen insanlar var ki, an ile kvrlr gi
der. Ne ciz kimseler olur ki, sapasalam yaar.
HKYE
Bir kylnn eei ld. Kyl, eein ban bostandaki bir asmann zerine, nazarlk olarak dikti.
201

Cihan grm bir ihtiyar oradan geerken, eek

ban grd, gld. Bostan bekisine yle dedi: Mrd
olan bu zavall eek kendi bandan, kendi kndan so
pay menedemedi. Nihayet, yara, bere iinde ld. im
di onun kuru kafas bu bostan nasl nazardan muha
faza edebilir?
Tabip hastadan any, acy nasl izale edebilir ki,
kendisi de ardan ciz kalarak lmektedir.
HKYE
Zavall bir mflisin bir tek altn vard. Onu da d
rd. Ne kadar arad ise de bulamad. Nihayet umu
dunu kesti, ban evirdi, savutu, gitti. Sonra oradan
geen birisi, hatr ve hayalinde yok iken o altn grd,
ald.
nsanlara bahtiyarlk bedbahtlk kalemi, daha ana
kamnda iken alnmtr.
Gl kuvvetli insanlar nzklann kuvvetleriyle
yemezler. Belki gllerin nzk daha da dar olur.
HKYE
Bir ihtiyarn bir olu vard. htiyar bir gn onu
denekle dd.
Olan babasna yle dedi: Baba, ben susuzum,
vurma! Birisi bana cefa edecek olsa sana koar, alar,
ikyet ederim. imdi, sen bana cevrediyorsun. Kime
ikyet ederim? Ey akll adam Allaha ikyet et, Al
lahtan ikyet etme!
FAKR ADAM, UYGUNSUZ KADIN,
ZENGN KOMU HKYES
Bahtiyar bir adam vard. Ad da Bahtiyard. O
202

kadar zengindi ki, altn lekle lerdi. Bu adam fu

kara mahallesinde otururdu.
Bunun birtakm fakir komular vard; bunun hali
ne imrenirlerdi. Fakirin zengini naz, saadet iinde g
rnce haset etmesi zarurdir. Komularndan bir ka
dn, akamst eli bo geldii iin kocasiyle kavgaya
balad: Sen ne kadar bedbaht fakirsin. Eek ans gibi
ineden baka bir eyin yoktur. Ben para, pul, yiyecek,
iecek, giyecek isterim. Yalnz zevk iin kullanlacak
di kadnlardan deilim. Sen erkeklii komudan
ren. Onun altn, gm, mal, mlk, eyas var. Evi
ni, barkn geindiriyor. Sen niin onun gibi zengin
olamyorsun?
Kalbi temiz dervi bu szleri iitince davul gibi
bo barndan bir ah ekti, yle dedi: Benim elimde
kudret yoktur. Zor ile zeknn elini bkmek kabil de
ildir. Kimse ihtiyanna sahip deildir ki, ben zengin
olacam deyip zengin olaym.
FAKR NSAN LE RKN KARI
HKYES
K toprandan fakir bir insan, irkin karsna
u szleri syledi: Hanm, kaz ile senin yzn ir
kin yaratmtr. Bo yere yzne allk srme. Zor ile
kim bahtiyar olur? Krn gzn srme ile kim aar.
Daman ktlerden iyilik gelmez. Kpek insanlk, mert
lik yapamaz. Tekmil Yunan, Rum filozoflan bir ara
ya gelseler, zakkumdan bal yapamazlar. Vahiden in
sanlk gelmez. Onu terbiye iin edilen gayret, ekilen
mek boa gider. Aynadan pas gidermek kabildir, fa
kat tatan ayna yaplmaz. almakla st dalnda
gl bitmez. Zenci hamamda ykanmakla ak olmz.
203

AKBABA LE AYLAK HKYES

Bir akbaba, bir aylaa: Benden daha ziyade uza
gren hibir insan, hibir ku yoktur dedi.
aylak ona: Bu bir dvadr, isbat lzmdr. Hay
di bakalm, u ovann etrafnda neler gryorsan, sy
le dedi.
Akbaba bulunduu nokta ile toprak aras bir gn
lk olan yce yerden aalara doru bakt ve; Eer
szme inanrsan, ovann filnca noktasnda bir tane
cik buday grdm dedi.
Akbabann bu sz aylam hayretini mucip oldu:
Pekl! Haydi inelim, bakalm. Szn doru mudur?
dedi.
Birlikte aa indiler. Akbaba hemen taneye doru
kotu. Halbuki o buday tanesi bir tuzan stne
konulmu imi. Akbaba buday alaym derken tuzaa
tutuldu.
Zavall akbaba felein ona tuzak kurduunu, bir
buday iin tuzaa esir olacan bilemedi.
Her sedef inciye gebe olmaz. Her atc, niangha
vuramaz.
Akbabann tuzaa tutulduunu gren aylak ona
hitaben-, Arkada! Tuza gremedikten sonra taneyi
grmekten ne kar? dedi.
Akbaba ayanda tuzak ipi olduu hlde: Kazaya
kar saknmann faydas yoktur diyordu.
Ecel birisinin kanma el batrmak istedii zaman,
ilk evvel kaza onun ince gren gzn balar,
Ucu buca olmyan suda yzgecin gururu ie ya
ramaz.
NAKILI DOKUMA DOKUYAN IRAK
Bir dokumac ra, dokuduu kuma zerine An
ka, Zrafe, Fil resimleri iliyordu.
204

Birisi sordu: Niin bu resimleri intihap ediyor

sun; daha gzel resimler ilesen olmaz m?
rak: Benim elimden resim gelmez, dedi, resmi
yapan ben deilim. Btn bu naklan st kattaki us
tam yapar. Ben onun izdii resmi dokurum! dedi.
Arkada! Senin halin iyi ise de, kt ise de onu
nakeden takdir elidir. u halde beni Zeyd dvd. Amr
incitti sznde gizli irk var.
Eer sana hkm ezel sahibi olan Cenab Hak
hakikati grecek gz ihsan ederse, o zaman Zeydi,
Amr, gremezsin.
Zannetmem ki Cenab Hak kulundan vazgesin,
rzkna kalem eksin. Sen cihan yaratan Tannya yal
var. Sana nzk akl versin. Yoksa o nzk balyacak
olursa* kimse aamaz.
DEVE YAVRUSUNUN-HKYES
Bir deve yavrusu annesine: Anne, hep yryor
sun. Artk yeter. Biraz da dur, uyu dedi.
Anne: Yavrum, dedi, eer yulanm elimde olsayd
kimse beni katarda yk tarken grmezdi.
Gemici stn, ban paralasa, yine Tann gemiyi
diledii tarafa yrtr.
Sdi, kimsenin eline bakma; nk veren ancak
Tanndr. Eer hakperest isen, sana baka kap lzm
deildir. Tann kaps kfidir. O kapdan ayrlma. Eer,
, seni kovarsa seni kimse istemez.
Eer Tann seni tacdr yapmak dilerse ban uzat.
Eer Tann istemiyorsa, otur, mitsiz bam ka.
Mmkn ise sen erliini halka gsterme. Fakat
gsterince ona riy kantrma.
nsan olduu gibi grnmelidir. Olduundan az g
rnen adam sonunda mahcup olmaz.
205

insan derecesinden fazla grnmek fenadr. n

k zerindeki ireti ssl libas alacak olurlarsa, sr
tndaki eski elbise ile dmdzlak kalrsn.
HLAS LE BEREKET, RYA LE FET
HAKKINDA
badet ihls ile olursa yani halis Allah iin olursa
iyidir. Ihlssz ibadet, isiz kabua benzer.
Halka kendini sofu gstermek iin hrka giyiyor
san, bu hrka ile Mecusilerin bellerine baladklar znnar arasnda fark yoktur.
Mmkn ise sen erliini halka gsterme. Fakat gs
terince ona riy kartrma.
nsan olduu gibi grnmelidir. Olduundan az
grne nadam sonunda mahcup olmaz.
nsan derecesinden fazla grnmek fenadr. n
k zerindeki ireti ssl libas alacak olurlarsa, sr
tndaki eski elbise ile dmdzlak kalrsn.
Doyun ksa ise, ocuklarn gzlerine uzun grn
mek iin bacana tahta balama.
Gm suyuna batrlm bakr, ancak bilmiyenlere yuturmak kabildir. A benim canm, bir paralk
pula altm suyu srme. nk maharetli sarraf, o gibi
yaldzl pula on para vermez.
Yaldzl madenleri atee srerler. O zaman bakr
mdr, yoksa altm mdr belli olur.
BABA KH LE HLSININ HKKES
Bilmez misin, evliyadan Baba Kh, mrailik ede
rek gece uyuyamyan bir kimseye ne dedi:
Ey babann can, haydi ihlsa brn. nk halk
tan bir ey edinemezsin. Senin iini iyi grenler, senin
206

zahirine aldanyorlar. Huri gibi giyinmi, kuanm;

melek kyafetli bir gzel ala tenli ise, dndaki gzel
liin ne kymeti olur?
Cennete hile ile girilmez. nk yzndeki perde
yarn alacaktr.
ORU TUTAN OCUK HKYES
ittim ki, bula ermemi bir ocuk oruca niyet
etti.,Yz sknt ile kulua kadar tutabildi.
Byle kk ocuun oru tutmas, kalfasnn na
zar takdirini celbetti. O gn ocuu mektebe gtr
medi.
Babas gzn, anas bam pt. Bana detleri
vehile altn, badem satlar.
le vakti olunca midenin hareketi ocua tesir
etmee balad. Kendi kendine: Gizlice birka lokma
yiyeyim. Babam annem ne bilecektir dedi. Hem deyedi. u kadar var ki, orucu akama kadar tutmu gi
bi grnd.
imdi o ocuk orucu babasna ve ailesine yaran
mak iin tutmu oldu ve 'oru tutar gibi grnp giz
lice kamn doyurdu.
Sen Allah dnmedikten, ondan korkmadktan
sonra istersen abdestsiz namaz kl-, kim ne bilecek?
ocuk, ocukluk icab olarak orucu babas iin tu
tar. Fakat yal bir kimse ibadeti halk iin yaparsa,,
ocuktan daha ndan olmu olur.
Halkn gz nnde halka sofu grnmek iin
uzun uzadya klman namaz, cehennem kapsnn
anahtardr.
Eer tuttuu yol, Allahtan bakasna gidiyorsa
yarn seccadeni cehenneme sererler.
207

MRAl ZHDN HKYES

ittim ki, bir mrai bir merdivenden dm, der
hal can vermi.
Olu birka gn alam, nihayet dostlariyle otu
rup kalkmaa balam. Olu bir gece babasn rya
da grm ve: Hairden, neirden, sorudan nasl kur
tulsun? diye sormu.
Babas: Olum, Allah akna samalama! Merdi
venden doru cehenneme dtm demi.
D gsterisiz, iyi huylu kimse; ad iyi, fakat ii
harap kimseden daha iyidir. Bence gece yol kesen uru
bit gmlekli fsikten daha iyidir.
Birisi halk kapsnda mihnet ekiyorsa, yanr k
yamette Cenab Hak ona ok mkfat verecektir.
Oul! Sen Zeydin evinde alyorsan Amrdan c
ret bekleme. Bu yolda her kimin yz dost ie, dosta
ondan bakas varamaz.
Doru git ki, menzile eriesin. Doru yolda gitmez
sen daima geride kalrsn.
Susam ya karmak istiyen, susam dvmek iin
deirmen ta kullanr. O ta bir kz evirir. Yac
onun gzn balar. Zavall kz sabahtan akama
kadar taban teper. Akam olunca kendisini yine eski
yerinde bulur. Doru yola gitmiyen adamn hali de
byledir.
Bir kimse yzn mihraptan evirse, mahalle
ahalisi onun kfrne ehadet ederler.
Namaza durduun vakit niyaz ederek Cenab Hak
ka ynelmiyorsan, arkasn kbleye dnerek namaz k
lan kimseye benzersin.
Bir aa kk tutmu ise, onu besle ki meyva versin.
Eer senin ibadetin zemininde kke benziyen ihls
yoksa, bu kapda senden daha mahrum kimse yoktur.
208

Ta zerine tohum brakrsan, harman vakti eli

ne bir tek bir arpa girmez.
Riymn verecei b- rya yer vermez. nk bu
suyun altnda amur vardr.
Ben i yzmde kt ve alak isem, zahirdeki e
refimin ne faydas vardr.
Eer Cenab Hakka satabilirsen, riy ile hrka dik
mek kolaydr.
Elbise iindeki insann kim olduunu insanlar ne
bilirler? Mektup iinde ne olduunu, ancak onu ya
zan bilir.
Adalet terazisinde, adalet divannda rzgr ile do
lu tulum tartda ne eker?
Eer bir kimsenin hneri varsa, onun sylemesine
hacet yoktur. Hnerin kendisi, kendisini gsterir.
Dnyada o kadar takv gsteren mrinin tulu
mundan bir ey olmad o zaman grlecektir.
Eer miskin hlis deilse, bende misk var deme.
Eer halis ise derhal kokusu yaylr.
Bu altn marib altndr. Hlistir diye yemin et
me. Yemine hacet yoktur. Onun nasl altm olduunu
mihenk ta syler.
Kaftann yz grnd, astan grnmedii iin,
insanlar kaftann yzn astardan daha iyi, daha ky
metli kumatan yaparlar. Bykler ise grnten
vazgemilerdir. Bundan dolay onlar kaftann iini
ipekliden yaparlar.
Eer her tarafta hretinin yaylmasn istiyorsan,
iine kymetli, ar elbise giy de, dn ne olursa ol
sun.
Bayezidi Bistam Hazretleri: Bence mnkirler m
ritlerden daha emniyetlidirler. nk mnkirin mn
kir olduu mlm; fakat acaba mrit hakik mrit mi
dir? demitir.
209

ol kimseler ki hakikatte byk padiahlardr; on

larn hepsi bu derghn dilencileridir.
Hakikati bilen, mny anlyan insanlar, dilenci
lerden bir ey beklemezler; onlara el uzatmazlar.
Eer sende inci varsa, sedef gibi ban ieri ek.
Eer senin ibadetinin yz Cenab Hakka ise, b
rak seni Cebrail de grmesin.
ocuk! Eer Sadinin nasihatini baba nasihati gi
bi dinlersen sana kfidir.
Eer bugn bizim szmz dinlemezsen, Allah
saklasn, yann piman olmyasn.

210

ALTINCI BLM
KANAAT HAKKINDA
Cenab Hakkn verdii bahta, rzka kanaat etmiyen kimse Allah' bilmemi, Ona itaat etmemi saylr.
Hrs ile dnyay dolaan kimseye haber ver: n
san kanaat zengin eder.
Ey, sebatsz, ey rzk peinde durup dinlenmeden
koan kimse, biraz sakin ol; yuvarlanan ta zerinde
ot bitmez.
Akllca hareket etmek istersen vcudunu pek bes
leme. nk beslerken lmne sebep olursun.
Akll insanlar, hner kazanrlar. Grevlerini i
irmeye bakanlar hner cihetinde zayf olurlar.
Yalnz yemek, imekle megul olmak hayvanlar
yoludur. Bu yola aklszlar giderler.
Her kim insan olmak isterse ilk evvel nefs kpe
ini susturmak lzmdr.
Bir keye ekilip hakik irfan elde etmee al
an insan, ne bahtl insandr.
Hakkn srr, kendilerine ikr olar kimseler ar
tk o hak zerine btl ihtiyar edemezler.
Zulmeti nurdan farketmiyenlere gre, eytann yziyle hurinin yana birdir.
Sen kuyuyu yolda farketmediin iin kendini ku
yuya attn.
211

Doan yavrusu felee nasl uabilir ki, sen onun

kanadna hrs tam balamsn. Eer o doan yav
rusunu ehvet penesinden kurtarrsan, sidre-i mntehaya kadar uar.
detten az yemekle insan yava yava melekler
kadar iyi huylu ve masum olur.
Yaban arslan melee nasl eriir? nk yerden
ge umak mmkn deildir. Binaenaleyh iptida
adam ahlkl ol, melek huylu olma dn.
Sen am (ham) bir taya binmi, bir kpr ze
rindesin. Ama dikkat, ban senden ekmesin. Eer
senden dizgini ekecek olursa, kendi helk olduu gibi
senin de kann dkm olur.
Eer insan isen yemei itidal zere ye. Kamn ok
doldurma. Sen insan mson, kp msn? insann ii
gda yeri, zikir yeri, nefes yeridir. Sen sanyorsun ki,
ihsann ii yalnz ekmek iindir.
Hrs tulumuna zikir nasl sar ki, nefes bile aya
n zorla uzatyor.
Vcut besliyenlerin haberi yoktur ki, midesi, dolu
olan kimsede hikmet bulunmaz. Yani ok yemek ha
makat getirir.
Bu iki gz ile kann hibir zaman doymaz. Bu bu
lak kvrml, bkml barsam bo olmas daha iyi
dir.
Doymak bilmiyen karn, cehennemin rneidir.
Nasl ki cehenneme o kadar mahlk atld hlde da
ha yok mu diye baracaktr.
sa zayflktan lyor. Sen ise eei beslemek iin
urayorsun.
Ey soysuz kimse, dini dnyaya satma. sa'nn In
cilini verip de eee arpa alma.
Grmyor musun ki, yrtc hayvanlar, kular ye
mek hrsiyle kapana, tuzaa dyorlar.
212

Btn bu yrtclara kafa tutan kaplan, srf yemek

itihasiyle fare gibi kapana yakalanyor.
Fare gibi olma: O birisinin ekmeini, peynirini yer;
sonra kapana der; kapann inesini, okunu yer.
HKYE
Bir sofunun bir altn vard. Boazna sarfetti; iyi
bir yemek yedi. Dostlarndan birisi ona sordu: Altn
ne yaptn? dedi.
Sofu: Kamma ziyafet ektim. Fakat aldandm,
altn gitti. Lkin kamm hl doymad yine istiyor
dedi.
Gda gerek ltif olsun, gerek yle, byle olsun; ele
geince tatl tatl yersin.
Akll kimse o zaman uyur ki, uyku bunu kemen
de ekerek srkler.
Sze meydan grmeyince sakn .syleme. Meydan
grmedike topunu sakla. Endazeden dar, endazeden
eksikne syle, ne ayak at.
Yr, kalbini saf etmee bak. Kamnla urama.
Onu ancak toprak doyurur.
HKYE
Allah haclardan raz olsun. Bir kere bir hac ba
na fildiinden bir tarak verdi.
Sonra duydum ki, o hac bana gcenmi, bana k
pek demi.
Bu sz iitince hac babann taran iade ettim
ve: Kemiini alsn; bir daha bana kpek demesin di
ye haber gnderdim.
Ben kendi sirkemi yedike, helvacnn evrini ek
mem. Hey nefs. Aza kanaat etki, sultan ile fakiri bir
gresin.
213

Bir ey istemek iin sultann yanna niin gidiyor

sun? Tamah bir tarafa brak, kendin bir sultan ol.
Eer boaz dkn isen kamn tabla yap; u
nun bunun kapsn kble edin.
Eer her nefes, nefesin sana ver, ver diye hkme
decek olursa, seni hareketle ky ky dolatrr.
Ey akll insan! Kanaat, insann ban yceltir.
Tamahknn ise ba omuzundan kalkmaz.
HKYE
Birisi sabahleyin erkenden Harzem ahn yanna
gitti. Huzura girdi. Padiah grnce, ihtiram iin iki
kat oldu, sonra doruldu, sonra yere kapand, yzn
topraa srd, kalkt.
ocuu babasnn bu halini iitince: Babacm,
bir mklm var, sorabilir miyim? dedi. Babas:
Sor dedi. Bunun zerine ocuk u suali sordu: Adl,
anl babacm; sen Kble Hicaz tarafmdadr, derdin.
O hlde padiah huzurunda namaz niin padiahtan
tarafa kldn?
Arkada! ehvetperest nefse kul olma. Onun her
saat baka bir Kblesi vardr. Tamah, senin yznn
suyunu ok dkyor (erefini azaltyor). Bir arpa ta
nesi iin bir teke inci harcediyorsun.
Akp giden rmaktan kana kana imek mmkn
iken neden kar iin yz suyu dkyorsun?
Ya nefsin arzusundan geersin, ya da zarur ola
rak kap kap gezer, dilenirsin.
Efendi yenini uzatmaktan bir ey kmaz; hrs eli
ni ksaltmaa bak.
Bir kimse tamah defterini drerse, artk, kimseye
kulunuz kleniz diye mektup yazmaa hacet kalmaz.
mit insan her meclisten srer. Sen midi sr ki,
seni kimse srmesin.
214

HKYE
Ehli dillerden, birisi stmaya yakaland. Birisi ona:
eker stmaya iltr. Filn adamda ise eker var. On
dan biraz eker iste dedi.
Adam yle cevap verdi: ocuum, bana lm
acl, onun eki yznn evrini ekmeden daha
iyidir.
Akll kimse kibir ile yz sirke yapan kimsenin
elinden eker yemez. Nefsin her istedii eyin arkasn
dan koma. nk vcut kuvvetlendike cann nuru
eksilir.
nsan nefsi emmresi hor ve hakir eder. Akll isen
nefsi emmreye kymet verme!
Eer her istediini yiyecek olursan, zaman seni
birok arzularndan mahrum eder.
Karn tandrn durmadan kzdrmak, yokluk g
nnde bir musibet olur.
Bol zamannda mideni dar tutarsan, darlk za
mannda yzn sararp solmaz.
Obur kimse, karn ykn bulamad vakit gam
ykn tar. Kamna kul olan ok haclet eker.
Bence, gnl dar olmadan ise, kamn dar olmas da
ha iyidir.
eref sahibi olan dem oullarnn hayvanlar gi
bi, belki de hayvanlardan daha aa olmalar ne ka
dar hazindir.
ok yiyen kze acma; nk ok yiyen ok uyur.
Eer sana kz gibi semizlik lzm ise, eek gibi
olmal; insanlarn cevr cefasna katlanmalsn.
HKYE
Bilir misin ki, Basradan bir kssa getirdim ki ya
hurmadan daha tatldr.
215

Dinle: Bir kere dorular hrkas iinde bulunan

birok arkada, Basrada bir hurmaln kenarna u
radk.
Aramzda birisi ambar mideli, a gzl olduu
iin ona hakaretle bakardk. O bedbaht hemen etek
lerini beline ald, hurma aacna kt. ok gemeden
tepe st dt. Der dmez ld.
Derken hurmaln sahibi geldi: Bu adam kim
ldrd? diye haykrmaa balad.
Ben: Dur, barma, dedim, bu adam boazna
dknd, karn eteini ekti (itihasmn evkiyle),
hurma aacna kt. nk geni barsaklar, dar y
rekli olurlar. Arzularna, mukavemet edemezler. Fa
kat her vakit hurmann bir miktarn yemek, bir mik
tarn alp gtrmek nasip olmaz. Bazan da yiyip l
mek vardr.
Kann el ba, ayak zinciridir. Kamna kul olan,
Allaha kulluunu az yapar.
ekirge batan ayaa kadar kann olduu iin
kk kannl bir karnca, onu bacandan eker g
trr.
Birisi tabla zerine kam ekeri kor, ehir iinde
saa sola gezdirir, satard.
ehrin bir kesinde bir mbarek zata rastgeldi ve
Efendi almz, dedi, parasn eliniz geniledii zaman
verirsiniz.
O akll, iyi huylu, mbarek adam yle cevap ver
di. yle bir cevap ki, gz zerine yazlmaa deer. Ce
vap udur: Belki sen paran iin sabredemezsin. Fakat
ben eker kamna sabredebilirim. Arkasndan ac
bir para mutalebesi olan ekerde tatllk olmaz.
HKYE
Erenlerden gnl mirlu birisine, Huten emri bir
ipek hilat verdi.
216

O zat sevindi. Gnl gl gibi ald. Hilat giydi,

emirin elini pt, u sz syledi: Huten ahnn hilat
ne kadar hotur! Fakat insana kendi hrkas daha g
zeldir.
Eer azade isen, yani kimsenin minneti altnda
yaamak istemiyorsan, toprak stnde uyu. Bir hal
paras edinmek iin kimsenin nnde yer pme.
HKYE
Bir adamcazn soandan baka kat yoktu.
Bakalar gibi az yoktu.
Birisi ona yle dedi: Ey zamane elencesi bed
baht! Filn yerde hn-i yama (1) var. Git, o sofradan
bir ey getir ye.
Adamcaz eteini beline ald; kollar svad, ye
mek dalan yere kotu. Orada kaftan yrtld, eli k
rld.
Zavall adam kan alyarak syleniyordu: Bu der
di kendi bama kendim atm, resi yok. Tamahkr
olan belsn arar. Bundan sonra evimden, soan ek
meimden ayrlmyacam.
Kollarmn almasyie yiyeceim arpa ekmei,
kerem sahibi insanlarn sofrasndaki bol ve nefis ye
meklerden daha iyidir.
Himmetsiz kimse dn gece bakalarnn sofrasn
dan yemek bekliyerek ne kadar zdrap ile uyumutur.
HKYE
Bir kedi, bir kocakarnn hanesine alnmt. Ka
dncazn hali perian, geimi fena idi.
(1)

Herkese ak olan sofra, fakirlere verilen yemek.

217

Kedi, sefne yaamadan usand. yice beslenmek

iin padiahn misafirhanesine kat. Padiahn kle
leri kediyi okladlar. Zavall kedi can korkusiyle, v
cudundan kan akarak kayor, yle diyordu: Eer
bu okunun elinden kurtulursam, kocakarnn virane
sinde, orann faresiyle geinirim, oradan ayrlmam.
Arkada! Seninbal diye bayldn, armm inesine
demez. Kendi pekmeziyle kanaat daha iyidir.
Ksmetine raz olmayan kuldan, Cenab Hak rz
olmaz.
HKYE
Birisinin ocuu di kard. Babasm bir dnce
dir ald; zevcesine u szleri syledi: Ben buna ekmek,
yiyecek nereden getireyim? Halbuki bu ciheti dn
mee mecburum. Dnmezsem mrvvetsizlik etmi
olurum.
Bak, zevcesi ne erkeke cevap verdi: Vesveseye
kaplmazsan eytan kahrndan geberir. O ocua dii
veren, Yaradan, ona ekmek de verir. leme rzk ve
ren Cenab Hak kadirdir. Bir ocuun rzkn da verir.
Sen kendini zme! ocuklar ana kamnda tasvir
eden, onlann mrlerini, rzklarn da yazmtr. Zen
gin bir adam bir kle satn alr, onu yaatmay d
nr. Kul sahibi insan byle olursa, yaratan Tann ku
lunu dnmez mi? Kulun efendisine olan itimad
kadar senin Cenab Hakka itimadn yok mudur?
HKYE
ittim ki eski zamanda, bir evliyann elinde ta
gm olurmu. Bu sz mnsz zannetmiyesin. Bu
nun mns udur. nsan Cenab Hakkn takdirine rz
218

olunca, ona gre ta ile gm bir olur. Nasl ki ocuk

ihtiras sahibi olmad iin, onun elinde altnla toprak
msavidir.
Padiaha dayanan fakire haber ver ki, sultan fa
kirden daha muhtatr. Bir fakiri bir dirhem gm
doyurur. Halbuki Feridun tekmil Acem mlkne mlik
olduu hlde yar a, yan toktur.
Bir melik, bir devlet reisi olmak ne beldr. Asl
dilenci padiahtr, ad dilencidir.
Hatn bir kayt ile mukayyet olmyan fakir, ka
naatkar olmyan padiahlardan daha iyidir.
Bir kyl ile zevcesi o kadar tatl uyurlar ki, pa
diah saltanat saraynda yle uyuyamaz.
Gerek padiah olsun, gerek ekinci olsun, uyuduklan vakitte her ikisinin de gndzleri gece olur. Uyku
hlinde gnl teevvnden kurtulurlar.
Uyku seli bast zaman her ikisini de alr gtrr.
Taht stnde uyuyan sultan ile, ovada uyuyan Kr
dn fark olmaz.
Ey fakir, bir zengini kibir ile sermest grdn
zaman, bakasn incitecek iktidara mlik olmadn
iin Cenab Hakka kret.
Ehli dil, iyi bir zat, boyunca bir ev yaptrd. Birisi
ona dedi ki: Kudretin var. Bundan daha iyi bir ev
yaptrsan olmaz m?
Ev sahihi yle cevap verdi: Yksek, kk, saray
yaptrmaktan ne kar? Brakp gitmek iin bu da k
fidir.
Olum, sel yolunda ev yapma. Byle yerde yap
lan bina daima yklagelmitir. Kervan halknn yol
da saray, ev yaptrmas, akl ve irfana uyar bir ey
deildir.
HKYE
Azametli pir padiahn mrnn gnei da arka219

smda batmak zereydi. Kendi ocandan, yerine pa

diah olacak kimsesi de yoktu.
O taraflarda bir eyh vard; saltanat ona terketti.
Evvelce halvete alm olan eyh, devlet kuunu
iitince artk halvet kesinde zevk bulamad. Saa,
sola asker ekmee balad. Yiitleri, kahramanlan
rktt. yle kat kollu, yrtc peneli oldu ki, baha
dr sava erleriyle cengetmek istedi. uraya buraya da
lm insanlardan bir ksmn katlettirdi.
Neticede ondan rken insanlar toplandlar, birle
tiler, birbirlerine arka oldular, yrdler, eyhin mem
leketini iddetle muhasara ettiler. Yamur gibi ok ya
drdlar, mancnk ile talar attlar.
eyh bunald. yi bir zata Pek ciz kaldm. Benim
imdadma yeti. Her cenkte kl, ok i grmez. Ba
na kalbden himmet buyurun diye haber gnderdi.
O zat bu haberi iitince gld: Niin yarm ekmek
yiyip de uyumad? diye cevap gnderdi.
Mala, mlke tapan Karun bilmedi ki selmet h
zinesi feragat kesindedir.
YLK MDYLE KUDRETSZLE SABIR
HAKKINDA HKYE
Kerim insan, esasen keml sahibidir. Altn olma
mas onun iin bir noksan olmaz. Fakat alak insan
Karun da olsa, zannetme ki, alak tabiati deiir.
Cmert insan ekmek bulmasa dahi ruhtan zen
gindir. Mrvet bir tarla; para ise ekin yerindedir. Pa
ra ek ki hasltmdan istifade edesin.
Topraktan insan yaratan Hd, insanln, kerem
ve mrvvetin mkfatn elbette verir.
Para toplamakla ykseleceini zannetme. Duran
su fena kokar.
220

Balamaa al ki, akan suya gk yardm eder.

Yadrr, sel gnderir, onu kurutmaz.
Deersiz kimse mansp ve devletten decek olur
sa, kolay kolay dorulamaz. Eer sen kymetli bir
cevher isen, gam yeme. Seni zaman katiyen zayi et
mez.
Yola bir kesek paras decek olsa, geenlerden
birisinin ona baktn grmezsin. Eer smd (1) ile
krplm bir altn paras dse, herkes onu mum ile
arar.
Kabiliyetli olan tatan sra yaparlar. Aynay
hi bir zaman pasl tutmazlar.
nsana hner, fazilet, din, kemal lzmdr. Mansp
mal kh gelir, kh gider.
HKYE
Tatl szl ihtiyarlardan iittim ki, bir ehirde pek
yal bir ihtiyar varm. Bu ihtiyar birka padiah za
mannda bulunmu, devran srm, ok haller gr
m. Amrm mr gibi mr srmt.
Derken koca aa bir taze meyva verdi. Yani ihti
yarn bir ocuu oldu. Gzellii ehir iinde velvele
sald: Selvinin elma verdiini grmiyen varsa, gelsin
grsn. Onun gnlleri meftun eden eneine (1) bak
sn.
ocuk byd. Yosma oldu. klarn gnllerini
trmalamaa balad. Babas, onun gzelliini azalt
mak iin ban tra etmek istedi. Uzun mrl, ksa
mitli ihtiyar usturay ald, ocuun ban tra etti.
Ban Musa'nn eline benzetti.
Keskin azl, elik yrekli ustura, peri yanakl
ocuun gzelliini azaltmak iin azn at. Gzel(1)
(1)

Makas.
Gerdan.
221

ligine byk tesiri olan salarm tra etti. Fakat yapt

bu fenalktan dolay grenler, usturay aldlar, ona ce
za olmak zere ban kanma soktular, yani kapat
tlar.
Tra edilen salar, ocuun nne dt gibi,,
ocuk da utancndan enk gibi ban aa sald.
ocua gnl vermilerden birisi vard. Onun g
nlleri esir eden gzlerinin akiyle mest idi.
Birisi o ka yle dedi: k! ok cefa, ok dert,
ektin. Artk bu olmyacak sevdann peinde dolama!
nk makas onun cemali emasm kesti, snsrd.
Ne zlf kald, ne kkl kald. Ne yazk ki onun hsn
zevle urad. Bundan sonra ona pervane gibi arkan
dn.
Bu sz iiten k, haykrd: Evet, ahlkszlarn
muhabbeti, ahdi gevek olur. Halbuki benim sevdiim
gzel yzl, gzel huylu olunca; varsan, babas cehletle salarn tra etsin. Onun sevgisi benim canmla
imtiza etmitir. Yoksa kalbim, zlfne aslm deil
dir. Yzn gzelse hi keder etme. Sa derse tekrar
biter. Asma ubuu her zaman taze salkm vermez.
Belki bzan yemi verir, bzan yaprak dker.
Bykler bzan bulut yznden hicaba urayan
gnee benzerler. Hasutlar ise suya den ate korla
rna benzerler.
Gne buluttan kurtulur, tekrar meydana kar.
Ate koru ise su iinde lr (sner) kmr olur.
Ey aziz dostum. Zulmetten korkma. Mmkn ki,,
iinbe b haya bulunur.
Krrei arz hareketten sonra skn bulmad m?
Nasl ki Sdi birok sefer, seyahatten sonra muradn
bulmad m?
Muradm elime gemedi diye keder eyleme. Gece
ler gndzlere gebedir.
222

YEDNC BLM
TERBYE HAKKINDADIR
Bu bapta sz, salh hl, tedbir, hsn ahlk hak
kndadr. Attan, meydandan, toptan, evgndan bah
sedecek deilim.
Nefsin dizginini haramdan ekenler, mertlikte,
Rstemi Sami gemitirler.
Ar grz (1) ile dmann beynini ezecek yerde,,
kendini ocuk gibi denek ile terbiye et.
Sen kendin ile baa kamaynca, senin gibi d
mana kimse ehemmiyet vermez.
Vcudun iyi, kt ile dolu bir ehirdir. Sen o eh
rin sultansn, akl da onun lim veziridir.
Bu ehirde serke alaklar vardr ki, onlar, kibir,,
sevda, hrstr.
Rza, takv bu ehrin iyi adl hr insanlardr; ha
va, heves, yol kesici, yankesicidirler.
Sultan ktlere ihanet ederse, akll insanlarda ra
hat, huzur kalr m?
ehvet, kibir, hrs, haset damardaki kana; ceset
teki cana benzerler.
Eer bu dmanlar kuvvet bulurlarsa, senin hk
mnden, reyinden ba evirirler.
(1). Uzun sapl demir topuz.
223;

Akim penesini kuvvetli grnce, hava, heves inar

d brakr, emre rm olurlar.
Dmana riyaset etmiyen hkimin dman eliyle
riyasetten decei phesizdir.
Bu bapta ok sylemee hacet yoktur. Nasihatle
rim dairesinde hareket etmek istiyen adam iin bir sz
kfidir.
SKTUN FAZLET HAKKINDA
Eer da gibi ayan eteine ekersen, ban gk
lerden daha yksek olur.
Eyok bilen kimse, dilini ek. nk yarn dilsiz
lere sorgu sual yoktur.
Srrn, hakikatin incisi gibi olan kymetini bilen
ler, azlarn ancak inci samak iin aarlar. ok sy
leyenin kula tkal olur. Nasihat ancak susmulara
tesir eder.
Nefes nefese durmadan syleyecek olursan, kim
se sznn zevkine varamaz; o szn tatllndan ms
tefit olamazsn.
Dizilmemi sz sylemek, gerekmez. Nasl ki l
lmemi kuma bimek olamaz.
Haty, sevab dnerek s? syleyenler, hazr
cevap olan samaclardan daha iyidirler.
Sz insann zatnda bir kemaldir. yleyse sz ile
kendini kltme.
Az syliyen asla mahup olmaz. Bir arpa kadar
misk, bir yn amurdan hayrldr. On adam kadar
syleyenden sakn. lim gibi bir syle, fakat pir syle.
Yz ok attn, yz de boa gitti. Akll isen bir at,
fakat hedefe isabet ettir.
Bir adam, duyulduu zaman yznn sararaca
sz niin gizlice syler!
224

Duvar dibinde kimseyi gybet etme. Belki duvar ar

kasnda birdinleyen vardr.
Gnlnn ii sr saklamaa mahsus kapal bir hi
sardr. Bak, dikkat et, hisann kaps ak kalmasn.
Mum, dili yznden yand cihetle, lim insan
azn dikmitir.
HKYE
Trk padiahlarndan Teki, klelerinden birisine
bir sr syledi. Hem de, sakn kimseye ama diye tenbih de etti.
Teki o sun kendisi bir sene saklam, kimseye
sylememiti. Fakat klesine syledikten sonra, bir
gnn iinde cihana yayd.
Sm n meydana kmasna Teki kzd, cellda: u
klelerin boyunlarn vur emrini verdi.
Klelerden birisi af dileyerek, yle dedi: Padi
ahm! Klelerini ldrme. nk kabahat enindir.
Sr sende iken bir pnar gz idi. Sen etrafn atn,
su yayld, sel oldu. Sel olunca artk n almmaz ol
du.
Arkada! Kimseye srrn syleme. nk sen ona
sylediin gibi, o da bakalarna syler. Cevherleri
hazinedara teslim et. Fakat sim kendin muhafaza et.
Bir sz sylemedike o sze sen galipsin. Fakat
syledikten sonra o sana galip olur.
Sz, gnl kuyusuna atlm bal bir devdir. Onu
damaa, aza kmaa brakma. Yani ondan bah
setme, kimseye ama.
Bilirsin ki, dev kafesten kamca, lahavle... demek
le geri gelmez.
Hapisteki erkek deve yol versen verebilirsin, fa
kat bir daha onu aldatp hapse koymak imknszdr.
225

Kk bir ocuk da Rahn (Rstemin atnn)

ban zebilir; fakat sonra yz Rstem toplansa, onu
kemende getiremezler.
Ortaya dt zaman bel karacak mhiyette
olan sz syleme.
Chil khyaya kars ne gzel demi: Bilerek sz
syle, yoksa sus!
Cevabna dayanamyacam sz syleme. nk
arpa eken buday biemez. Kfredersen dua ile muka
bele greceini zannetme. Ne ekersen ancak onu bi
ersin.
Bir Hind hkimi u meseli sylemitir: Herkesin
hrmeti, kendisinden olur.
ok oyun oynamak doru deildir. Oynayacak
olursan kendi kymetini krm olursun. Eer sert ve
nobran olursan, bu sefer de herkes senden kaar. nsan
ne ciz, ne bire, ne de zlim olmal.
HKYE
Msrda birisi vard. yi huyluydu. Eski giyerdi.
Epey vakitten beri Msrda skt ile mehur olmutu.
Yakndan, uzaktan birtakm akll insanlar ziyare
tine gelir, etrafnda nur isteyen pervane gibi dolarlard.
Bu adam bir gece kendi kendine dnd: nsan
dilinin altnda gizlidir. Niin skt ediyorum? Eer
byle konumazsam kim benim lim olduumu bile
cek?
ununla bununla konumaa balad. Balaynca
dost, dman onun ne olduunu bildiler. Anladlar ki,
Msr iinde en chil birisi varsa odur.
Adamn mahiyeti meydana kt iin, rahat kat, ii irkinletil Msrda oturmad. Baka bir yere
226

gitmee mecbur oldu. Giderken, mescidin kemerine u

mazmunda bir ey yazdi: Eer aynada kendimi gr
m olsaydm, cahillikle perdeyi yrtmazdm. Bu ka
dar irkin olduum hlde zerimdeki perdeyi kaldr
dm. nk kendimi gzel yzl sandm.
Az syliyenin sesi keskin olur, yani hret kaza
nr. Syledin mi, revnakn kalmaz-, o zaman kamalsm.
Ey akll insan! Skt senin iin vakardr. Ey bil
gisiz insan! Skt senin iin perdedir. Binenaleyh
eer lim isen mehabetini karma. Eer chil isen
perdeni yrtma.
Gnlnn iinde sim abuk gsterme. nk ne
zaman istersen gsterebilirsin. Fakat bir kere srrn
meydana kt m, almak ile tekrar gizliyemezsin.
Kalem padiahn srrn ne gzel saklad. Bann
zerine ak gelmeyince sylemedi.
Hayvanlar sylemez, insanlar syler. Fakat sama
syliyen insanlar, hayvanlardan daha aadrlr.
jhsn ya insan gibi kilne sylemeli, yahut hay
vanlar gibi susmaldr.
dem olu nutuk ve akl ile mmtazdr. Binaen
aleyh tutu gibi syle. Fakat tutu gibi ndan olma.
HKYE
Birisi kavga ederken kt syledi. Derhal yakas
na yaptlar. Yakasn yrttlar, ensesine tokad bas
tlar. st ba paraland. Oturdu alamaya balad.
Cihan grm bir adam oradan geti. Hline vkf
oldu: Ey, kendisini beenen kimse, senin azn gonca
gibi kapal olsayd, gmlein byle yrtlmazd dedi.
Sersem kimse sama syler, sersem kimse ii bo
(beyinsiz), lfi ok tambura benzer.
227

Atein yaln yalnz dil olduu iin bir nefeste bir

parack su ile sndrmek kabildir.
nsan hnerli ise hner kendi kendini bildirir; h
ner sahibinin sylemesine hacet yoktur. Hlis miskin
varsa syleme. O misk kokusiyle kendi kendini iln
eder. Bu marip altndr diye yemin etmek botur. Mi
henk onun deerini meydana kanr.
Kusur bulanlar bu noktadan tutturur. yidir, ho
tur, fakat munis, deildir., insanlara katlmaz, kaar
giderler.
Evet yleyim. Derimi yzseler sama szlerle bey
nimin patlamasna raz olamam.
ADUDUDDEVLE HKYES
Adududdevlenin bir olu fena halde hastaland.
Babas ok periand.
bitlerdenbirisi Adududdevleye: u yaban ku
lan kafesten zat et. Belki olunuz kurtulur dedi.
Adududdevle dil ve hakki kabul eden bir insand.
htiyarn bu nasihatm kabul etti ve bahedeki sara
yn kemeri zerinde pek gzel ten bir blblden ba
ka, tekmil kulann kafeslerini kaldrd. Kafes knlnca
artk hangisi durur; kular hep katlar.
Kulann braklmas zerine olu iyi oldu. Bir sa
bah vakti baheye gitti. Grd ki kular kam. Yal
nz kemer zerinde bir blbl kalm ocuk blbl
grnce gld: Ey gzel sesli blbl, sen sznn y
znden kafeste kalmsn dedi.
Sen bir ey sylemedike kimsenin seninle al ve
rii olmaz. Fakat bir ey syliyecek olursan, delilini
getirmelisin.
Sdi de ok zaman dilini balam, hasutlann hak
sz dedikodulanndan kurtulmutu.
228

Halktan, uzak kaan gnl, rahatn yanbamda

bulur.
Ey akll kimse, halkn aybn yaymakla urama,
sen kendi aybn ile megul ol.
Btl bir sz iitirsen kulak verme; plak birisini
grrsen, gzn kapa.
HKYE
ittim ki, sarho Moollar meclisinden bir mrit,
algclarn teflerini patlatm, enklerini krm.
Bunun zerine sarholar, onun sandan tutmu,
enk gibi bir mddet srklemiler, yzn tef gibi
tokatlam; orasn, burasn evgn ile dvmler.
Gece olunca zavall mrit, tokadn, evgnm ac
sndan uyuyamam. Sonria pirinin yanma giderek,
vakay anlatmtr, dert yanmtr.
Piri yle demi: Tef gibi yz yaral olmak iste
mezsen, enk gibi ban aa tut!
HKYE
ki kii grdler ki, bir tozdur kalkyor, talar fr
lyor; ayakkablar uraya, buraya dalm, bir kav
ga, bir kyametir gidiyor.
Bu iki kiiden birisi kargaal grnce yan iz
di, svt. teki, kavga edenlerin arasna girdi, ara yer
de kafas krld.
nsan iin en gzel ey kendi hlinde olup kimse
ile al verii olmamak, kimsenin iyisiyle ktsyle al
kadar bulunmamaktr.
Cenab Hak sana gz, kulak, az, gnl vermitir.
Gz grr, kulak iitir, az syler, gnl dnr.
Bunlar hsn istismar ile, inii yokutan farket229

meli. Sonra bakasnn iine kararak bu uzundur, bu

ksadr, dememelisin.
HKYE
Akll adam ihtiyarn szn zevkle dinler.
Nasr zamannda Mekkeden Badada sefer etmi
tim. Bir gece izbe bir yere vardm, orada yelda gecesi
gibi simsiyah, srk gibi uzun bir Hintli grdm. Bu
Hintli, kucana ay gibi bir kz alm, dilerini kzn
dudana batrmt. Bu vaziyeti grsen, ifrit ile Belkis,
huri ile iblis bir araya gelmi zannederdin.
Kz onun kucanda gren gece, gndz zerine
abanm, onu kapatm sanrd.
Hintli ile kz bu hlde grnce, Allahn emri fe
nal menetmek olduu iin, ie kartm. Ukallk
ettim.
nden arkadan bir takm sopa, ta topladm: Hey
Allahtan korkmaz rsz, namussuz diyerek Hintlinin
zerine yrdm. Hintliye ar szler syledim, sv
dm, saydm. Herifi kovdum. Fecir gibi beyaz siyah
tan ayrdm. Ban zerinden o kara bulut syrld ve
kargann altndaki beyaz yumurta gzkt (gece ve
gne).
Benim lahavle... ekmemden eytan suratl Hint
li atlad-, gitti. Fakat o peri yzl kz bana asld. Hey
riya seccadeli, gk giyici, kt ili, dnyay alc, dini
satc; ben nice zamandan beri buna candan k ol
mutum. Ham lokmam imdi pimiti. Scak scak a:
zmdan kaptn. Sen beni kmdan ayrdn, dedi, ve in
saf, merhamet kalmad m? Yetiin, imdadma koun!
Genler nerede? Bana yardm edin bu ihtiyardan inti
kamm alsnlar. u ihtiyar, ihtiyarlndan utanmya230

rak zerime geldi. unun hakkndan gelin diye hay

krmaa balad.
Kz feryat ediyor, hem de eteimi elinden brakm
yordu.
Ben, utancmdan bam yakama ekmitim. Bak
tm ki kzn elinden kurtulamyacam; feryat zerine
genler, ihtiyarlar da toplanp bana cefa etmeleri muh
temel idi, aklm bama topladm. Sarmsak gibi elbi
semi karverdim. plak olarak kzn yanndan ka
tm.
nk elinde elbisemin bulunmasn, benim bulun
mamdan daha iyi grdm.
Baa kamyacam hasm ile tutuursan seni k
ze bindirir, cihan dolatrr.
Bir vakit sonra o kz bana rastgeldi. Bana: Beni
tanyor musun? dedi.
Cevap olarak: ok iyi biliyorum. Allah errinden
saklasm. Fakat ben senin elinde tvbe ettim. Bir daha
boboazlk etmiyeceim dedim.
Her kim kendi iinin arkasnda oturursa, nne
byle i gelmez.
O biimsiz iten u nasihati kazandm: Grdm
grmemi gibi olacam.
Eer akln, fikrin varsa dilini tut. Ya Sdi gibi sz
syle, yahut sus.
BR KUSURU RETMENN HAYSYET VE
SKTUN SELMET HAKKINDA
HKYE
Bir sofu, Davut Tanin yanma geldi. Oturdu, sy
lenmee balad: Filn sofuyu falan yerde grdm.
arap imi, sarho olmu. Sarna, gmleine arap
bulam. Bir takm kpekler etrafna halka olmu
dedi.
231

Mbarek huylu Davut Ta bu vakay iitince, syliyene kar can skld, kalarn att:
Bir zaman dalgn1durdu, sonra yle dedi: Arka
da, efkatli arkada byle gn iin lzmdr. Git, o so
fuyu uygunsuz yerden al! Tabidir ki, sarhotur, yr
yemez. Srtna al, yklen, yerine gtr. nk onun
yapt i haram olduu gibi kisvesi iin de ayptr.
Bunun zerine ii haber veren sofu, eyhin tekli
finden skld. amura batm eek gibi dnd. n
k eyhin emrini kramyaca gibi, koca sarhou
omuzlayp gtrmee de gc yetmeyecekti.
Sofu bir zaman hayrette kald. Sonra eyhin em
rini mutlaka icra etmek lzm olduu iin, sarhou
gtrmee karar verdi. Kalkt, sarhoun olduu ye
re gitti. Eteklerini beline ald. Kuan berkitti, sar
hou omuzuna ald.
Orada bulunan ehir halk yldlar, elenmeye,
grlt, patrd yapmaa baladlar. Mesel ilerinden
birisi yle diyordu: Dervie bakn dervie. Vah gidi
sofular vay! Hay temiz dinli bitler hay! Ey ahali, ba
kn bakn, bu sofular arap imiler; hrkalarn mey
haneciye rehin brakmlar diyor ve bunlar el ile
gstererek; u zilzuma, parmaa bulamaz bo sar
ho, batan kara, kfelik, bulut mu bulut! Fakat teki
yanm sarho, akr keyfi, kafas biraz dumanl! diye
kinayeler sylyorlard.
Bir insann boynuna zulm ile dman klcnn
inmesi, halkn teniinden, umumun tahkirinden daha
iyidir.
Zavall sofu bin trl bel yuttu, trl mihnet ek
ti. Zar zor sarho sofuyu yerine gtrd. O gece kede
rinden, teesrnden sabaha kadar uyuyamad. kinci
gn Davut Tanin yanma gitti keyfiyeti ona anlatt.
Davut Ta ona yle dedi: Kardeini mahallede
232

rezil etme. Yoksa zaman seni ehirde dillere destan

eder.
AYIPTAN DL EKMEK HAKKINDA
HKYE
Ey mrvvetli, akll kimse; iyi olsun, kt olsun
kimsenin hakknda kt syleme. nk ktln
sylediin kimse hakikaten kt ise, onu kendine d
man etmi olursun. Eer iyi ise sen bir kt i yapm
olursun.
Sana birisi gelir de filn kimse ktdr derse, iyi
ce bil ki, o kendi aybn sylemi olur. nk filnn
ii yledir dedii zaman, beyan ve ispat lzmdr. Yal
nz sylemekle olmaz. O ise szn ispat etmiyor. Sz
yalnz gybet derecesinde kalyor. Demek ki gybet et
tii sabit oluyor. Gybet ise kt bir itir. Bu surette
kendi sz kendi aleyhine delil lyor.
Sana dorusunu syleyeyim mi: Birisini gybet et
tiin zaman, doru da sylesen, sen ktsn.
HKYE
Bir ahsa birisi gybet ederek dil uzatt. Orada bu
lunan bir yksek lim ona yle dedi: Benim yanmda
kimseyi ktlkle anma. Beni kendi hakknda fena
zanna drme. nk sen birisini gybet edersen, ben
seni fena bilirim. Hem de bu gybetten ne kacak bil
mem de. Tutaym ki sen onu gybetle, onun derecesin
den bir ey eksilsin. Fakat bu eksilen ey senin dere
cene ilve edilmez.
HKYE
Bir gn birisi: Haramilik gybetten daha iyidir
dedi. Bunu ltife tarikiyle syledi sandm. Ona sordum:
233

Dostum, samaladn. Bu sz bana tuhaf geldi. Hara

milikte iyilik namna ne grdn ki, ona gybet zere
tercih ediyorsun? dedim.
Cevap olarak yle dedi: Haramiler babayiit in
sanlardr. Bir kervan grnce, tehevvr ile ona sal
drrlar, ekiirler, bouurlar, kervan yakalarlar. Yenerler, vurgun vururlar. Para, mal kazanrlar; kesele
rini doldururlar, bol bol yaarlar. Fakat biimsiz, may
mun, sinsi gybetiler ne yaparlar: Gybetle defterlerini
karartr, bir ey kazanamazlar.
HKYE
Nizamiye medresesinde vazifem vard. Gece gn
dz ders mzakere ederdim.
Bir gn stadma: Filn dostum bana haset edi
yor; ben hadisi erifin mnsn hakkiyle verdiim za
man o habisin ii karmakark oluyor dedim.
ok edip bir insan olan stadm benden bu sz
iitince kzd: ok ey, dedi, dostunun hasutluu ho
una gitmedi. Pek l! Gybetin iyi bir ey olduunu
sana kim haberverdi? Eer o kskanlk cihetinden ce
hennem yolunu tuttu ise, sen de baka bir yoldan ona
yetieceksin dedi.
Bir gen, Haccac hakknda: Bu herif hunhardr.
Gnl, kara ta paras gibidir. Halkn hndan, ferya
dndan korkmaz. Yarabbi! Halkn hakkn bundan al!
dedi.
Cihan grm yal bir ihtiyar bunlan iitince, o
gence ihtiyarca, yle bir nasihat verdi: Evet olum,
Haccactan mazlm, miskin insanlann haklann, bakalanndan da niin gybet etti diye onun hakkm so
racaktrlar. Sen ondan, onun zamanndan el ek. n
234

k zaman nu malp edecektir. Bana gelince, ben ne

onun zulmn beeniirm, ne de senin gybetini.
Peymanesi dolduu zaman defteri kara bir bed
baht, gnah cehenneme eker gtrr. Fakat onun
orada yalnz kalmmaas iin, dier birisini de gybet
sebebiyle onun arkasndan koturur.
HKYE
ittim ki, bitlerden birisi bir gen ocua bak
m, hem de ltife ederek glm.
Halvette oturan dier bitler onun arkasndan e
kitirmiler; bununla da kalmayarak, ii eyhlerine anlatmlar.eyh efendi onlara yle demi: Hali peri
an dostunuzun aybn ortaya atmayn. Ltife haram
deil, gybet de hell deildir.
HKYE
ocukluumda oru tutmaa heveslendim. Fakat,
o zaman o kadar kktm ki, sa hangisi, sol hangi
sidir, bilemiyordum.
Mahalle bitlerinden birisi bana el yz yuvmay
yani abdesti retti. yle dedi: Snneti eriftir. lk
evvel (Bismillh) de, ikinci olarak niyet et. nc
olarak avucunu yuv (1). Sonra kere azna* kere
burnuna su ver. Fakat burnunun deliklerini kk par
manla kartr. Bir de baparmanla dilerini ov.
Misvake gelince, zevalden sonra memnudur. Sonra
avu su ile yzn sa bittii yerden eneye kadar
yuv. Sonra ellerini dirseklerine kadar yuv. Btn bu
ileri yaparken zikr tebih namna ne biliyorsan syle.
(1)

Gusletmek, outurarak ykamak.

235

Sonra bana ve boynuna meshet. Sonra ayan yuv.

Hda hakk iin, abdestin tamam olmas byledir. Bu
usul benden daha iyi bilen yoktur. Gryor musun
ki mahallenin eski hocas bunamtr.
bidin bu szn mahallenin eski hocas iitince
kzd a bide yle dedi: Ey habis, ey recim! Sen, oru
lu iken misvak kullanmak caiz deildir, dedin. lm
insan eti yemek caiz midir? Sen unu da sylemeliydin,
demeliydin ki: Azn yenmesi caiz olmyan eylerden
yuvmadan evvel, sylenmesi caiz olmyan eylerden
yuvmalsm.
Arkada! Kimin ad ortaya gelirse onu gzel bir
ad, gzel sfat ile syle. Sen ise muttasl: nsanlar
eektir diyorsun. Zannetme ki senin adn insana ya
rar sfatla ydederler. Mahallede benim ahlk ve etvnm yle syle ki, yzme kar yine yle syleyebilmelisin. Eer bakan gzden ekinerek yze baka,
arkadan baka sylersen, bilmi ol ki gayb bilen Ce
nab Hak hazrdr.
Karsndaki adamdan skldn hlde Cenab
Haktan sklmaz msn? Bu ciheti dn de, kendin
den utan.
HKYE
Tarikatn kadrini bilip yollarnda sabit kadem
olanlardan birka birlikte halvete girdiler. lerinden
birisi yabanc birisini gybet etmee balad. Bir baka
s bir bireyi diline dolad.
Dier birisi ona, yle dedi: Hey savruk arkada!
Sen frenk gazvesinde bulundun mu?
O, cevap verdi: Ben tekmil mrmde drt duva
rmdan darya ayak atmamm.
Bu cevap zerine o doru szl adam: Ben byle
236

bedbaht, uursuz kimse grmedim. enginden kfirler

emin bulunuyor; fakat mslmanlar dilinden kurtu
lamyor.
HKYE
Mergazl bir divane ne gzel syledi. Bir sz sy
ledi ki, o sze kar hayretle dudan srsan yeri var
dr. Sz udur.- Ben eer insanlan gybet edecek ol
sam, anamdan bakasn gybet etmezdim. nk akl
l insanlar bilirler ki, insann taat ve ibadetinin ana
sna verilmesi daha mnasiptir.
Ey iyi adl kimse, bir arkada kaybolunca ona
kar iki vazife var: 1 Onun maln nahak yere ye
memek; 2 Onu gybet etmemek.
Birisi sana gelir de birisini gybet ederse, onun
sana teekkr edeceini, senin iyiliini syliyeceini
mit etme.
Bu cihanda bence akll insan kendisiyle megul
olan, cihandan gafil bulunan insandr.
GIYBET EDLMELER CAZ OLANLAR
HAKKINDA HKYE
ittim ki, kiiyi gybet etmek caizdir. Bunlarn
drdncs yoktur.
Birincisi halka zarar dokunan ve halkn ayplad
yolda giden padiahtr. Halkn ondan saknmalar
iin, o padiaha ait olan szleri, ileri, tede, beride
nakletmek caizdir. kincisi haysz insanlardr. Bunla
rn ktlklerini rtmek caiz deildir. nk zaten
perdelerini kendileri yrtmlar. Byle haysz, fsk
kimseyi havuza dmesin diye muhafaza etme. nk
faydaszdr. Sen onu burada havuza dmekten kur237

tarsan bile, gider tede kendisini kuyuya atar. ncs eri terazili yalancdr. Bu gibinin de kt ilerine
dair ne bilirsen syle.
HKYE
ittim ki, krlarda dolaan bir gece hrsz, bir ey
almak iin Sistan ehrine geldi. arya gitti, bakkal
dan bir ey satn ald. Fakat hayrn grmedi. Bakkal
onun bir miktarn almt (eksik tartm t). Farkna
varan hrsz haykrd, yle dedi: lhi sen gece hr
szlarn cehennem ateine yakma. nk Sistanllar
gndz hrszlk ediyorlar. Ben gece kendi yaptm
ilerden korkuyorum. Bu adam gpe gndz kimseden
korkmuyor.
Bu remzi bir yiit adam ne gzel syledi: Tulgadan, zrhtan nefret ettik. Yani lyk olmyanlar da giy
dikleri iin nefretimizi mucip oluyor.
GAMMAZLIIN ZEMM VE GAMMAZLARIN
SIFATLARI HAKKINDA HKYE
Gnl saf, temiz bir sofuya birisi : Haberin var
m? Filn kimse arkandan ne sylyor? dedi.
Sofu: Aman kardeim, sus syleme, dmann ne
dediini bilmemek daha iyidir dedi.
Dmann szn alp getirenler, dmandan daha
ziyade dmandrlar. Dmann szn ancak dma
na yr olan kimse alr, dosta gtrr.
Ey gammaz! Dman benim karmda bana yle sin, bylesin diye vcudumu titretecek bir sz sylemi
yor. Asil dman sensin ki, bana geliyor, dman se
nin hakknda gizlice yle syledi diye sz tayorsun.
Sz tayanlar eski cenkleri tazelerler. En yumu
238

ak insanlar cotururlar. Uyuyan fitneye: Ne yat

yorsun,haydi kalk! diyen arkadatan kaabildiin ka
dar ka.
Bir yerden bir yere sz tayarak fitneye sebep ol
madan ise, ayaklan bukal olmak daha iyidir.
Kavga iki kii arasnda yanm bir atetir. Sz ta
yan ise o atei sndrmemek iin odun tayan odun
cuya benzer.
Feridunun herkese vlen, beenilen bir veziri
vard. Fikri parlakt. Uza ok iyi grrd.
Bu vezir birinci derecede Allahn rzasn, ikinci
derecede padiahn fermann gzetirdi.
Halbuki fena memur, memleketin idaresi bunu
icapettiriyor, devletin varidatn arttrmak lzmdr di
ye halka trl ykler ykletir. Ey memur! Sen eer
haktarafndan gzetmezsen, bilmi ol ki, sana padi
ahtan da zarar gelir.
Ahaliden birisi bir sabah Feridunun yanma gitti.
Gnn asayi iinde olsun, btn arzularn hsl olsun
diye duadan sonra: Padiahm, garez zerine deil,
sadakat namna olarak bir arzum var. Dinlemenizi
rica ederim. Arzum udur: Vezir size dmandr. n
k ordunun byklerine, kklerine dn para ve
riyor. Hem de ne zaman byk padiahmz vefat eder
se, borcunuzu o zaman dersiniz diyerek, parann
denmesini vefatnza balyor. Byle olunca verdii
paralar yanmamak iin, sizin lmnz istedii sa
bit olur dedi.
Bunun zerine Feridun vezirini artt. Ona, bir
yaman bak bakti: Huzurumda dost gibi grnr, fa
kat iinden benim iin fenalk dnrsn. Byle deil
mi? dedi.
Vezir taht nnde yer pt, yle dedi: Padia
hm, sordun, artk iin asln saklamak olmaz. Arzede239*

yim: Ey ad cihan tutan padiahm. Ben isterim ki

btn cihan, benim gibi sizin iyiliinizi istesin. Borca
vde olarak vefatnz gsteriyorum. Bilirsiniz ki bor
demek insanlara ar gelir. Herkes vdenin uzamasn
dan holanr. Bunun iin ne kadar borlu varsa gece
gndz padiahmz ok yabasn, mr uzun olsun, u
borcun vdesi abuk gelmesin diye sdk ile dua eder
ler. Dua ise mhimdir. Erenler duay ganimet sayarlar.
Dua kaz okunun nnde zrhtr, kalkandr.
Padiah Vezirin syledii sz beendi. Yznn
gl tatl bir surette ald. Vezirin an ve erefini pek
yceltti. Onu gamzeden adam da yle cezalandrd ki,
sylediine piman oldu.
Ben gammaz kadar ba dnm, ters talihli,
uursuz, sersem grmedim.
Gammazlar cehalet ve kafaszlk yznden iki
dostun arama nifak sokarlar. Sonra o iki dost ii an
lar, barrlar. Gammaz da ara, yerde rezil olur,- kalr.
ki kimse arasnda ate yakmak, fakat ara yerde
kendisi yanmak, akl ii deildir.
Sdi halvet zevkini tatm, iki lemden dilini ek
mitir.
Ey Sdi, bildiin faydal sz beenen bulunmaz
sa bile syle. Bugn beenmiyen yarn eyvah, o hak
sz dinlemedim diye feryad edecektir.
KADINLAR, KADINLARIN Y, KT
HUYLARI HAKKINDA
Sz dinliyen, Allahn emrini tutan gzel kadn, fa
kiri padiah yapar.
Arkada! Sana diyorum, sineye sardn hanmn
uygun ise kapda her gn be kere nbet aldr.
Her gn sabahtan akama kadar gaml, kederli
240

isen gece olunca yannda gnln eliyecek, kederini

datacak bir hanm olduktan sonra hi korkma!
Kimin ki evi mamur, yatak arkada onu candan
seviyorsa, Cenab Hak ona rahmet nazariyle bakm
tr.
Kiminki evi mamur yatak arkada ona candan
baktka kendini cennette bilsin.
Dnyada en byk bahtiyar o kimsedir ki, gnl
nn elencesi olan hanm ona uygun olur.
Kadn dindar ise, tatl dilli ise artk onun gzelli
ini, irkinliini aramak fazladr.
Ahlk gzel olan kadn gzel olmasa da ehemmi
yeti yoktur. nk gzel ahlk kusurlarn rter.
irkin fakat ahlk gzel olan kadn, peri yzl
fakat ahlk irkin kadndan daha makbuldr.
yi huylu kadn odur ki, kocasnn elinden sirkeyi
helva gibi yer. Kt huylu kadn odur ki, helvay yer
ken surat sirke satar.
Kocasnn iyiliini istiyen kadn gnl elencesi
dir. Huysuz kadnlara gelince, bizi o gibilerden Tanr
saklasn.
Huysuz bir kadma e olan erkek, karga ile kafese
konulmu tutuya benzer ki, kafesten kurtulma ga
nimet sayar.
Hanmn yaramaz ise ya ban al ka, yahut
otur, zahmete, meakkate katlan.
Ayakkab darsa yalnayak gezmek daha iyi oldu
u gibi, yaramaz kadn ile oturup kavga etmeden ise
sefer etmek daha iyidir.
Evde kalarn atm bir kadn grmedense, zin
dana girmek daha iyidir.
Evinde kadn irkin olan adama sefer etmek bay
ram saylr.
241

Bir evde kadnn sesi yksek karsa, o evde hayr

yoktur; saadet umma.
Kadn arya pazara brakma. Sz dinlemezse
dv. Szn yrtemezsen kan gibi evde otur; o erkek
gibi gezsin, yrsn.
Kadn erkeinin szn dinlemezse, eri er deil
dir, kadndr. Ona kadnn kemba (ipek) donunu giy
dir, hanm olsun.
Aldn kadn chil, hain karsa, kan deil, ba
na bel alm saylrsn.
Kadm arpa kilesinde azck hiyanet edecek olursa,
buday ambarndan el yuv.
Hangi erin hanmnn eli, gnl doru ise; Cenab
Hak o adama ok ltuf buyurmutur.
Kadn yabanc erkein yzne bakp glecek olur
sa kocasna: Artk, sakn erkeim deme diye syle.
Yabanclara kar kadnn gzleri kr olmaldr.
Evden knca doru mezara gitmelidir.
Kadm kalarna rastk ekecek olursa, o kadma
syleyin, kocasnn yzne allk srsn.
Baktn ki kadm evde durmuyor, senin artk o evde
durman akl ii deildir.
Uygunsuz kadnn elinden timsahn azma ka.
Namus ile lmek, namussuz yaamakdan ok iyidir.
Hanmna yabanclara yz atrma. Szn dinle
mezse, o erkek sen kadm olmu olursun.
Kadm gzel ise, gzel huylu ise, devlettir, saadet
tir. ylesini sk tut. irkin ise kt huylu ise bralc
gitsin.
HKYE
Hanmlardan pek sklm olan iki kii arasnda
bir konuma pek hotur.
242

Bunlardan, birisi yle dedi: Allah kimseye kt

kadn nasip etmesin.
teki yle dedi: Dnyada kadn olmasn.
Ey zengin, her baharda yeni bir kadm al. Zira ge
en seneki takvim ie yaramaz. Bir kimseyi kt ka
dna dm grrsen onu ayplama, Ey Sdi, sen de
kann bir gece kucaklyorsun ama, ne kadar evrini,
kahnn ekiyorsun.
HKYE
Bir gen hanmnn hrnlndan ikyet iin bir
ihtiyarn yanna gitti, yle dedi: Hanmm bana ga
liptir. Elinden yle eziyet ekiyorum ki, bu eziyeti de
irmenin alt ta ekmemitir. htiyar: Sabret! Sab
reden mahcup olmaz dedi ve ilve etti: Ey evi yk
las ; gece deirmenin st tasn, gndz de alt ta
oluver. Bir gl aacmdan gller deriyorsan, dikenin
cefasn ho grmelisin.
OCUKLARI TERBYE HAKKINDA
ocuun ya onu geince ona syle. Namahrem
kadnlarn yanma oturmasn.
Pamuun yannda ate yakma caiz olmaz. Kvl
cm srar, pamuk yand gibi ev de yanar.
Adnn yerinde kalmasn istersen, ocuuna ilim,
hner, marifet ret. Onu akll fikirli yetitir.
Eer ocua edep, terbiye, hner, marifet ret
mezsen, sen lrsn; yerinde de kimse kalmam olur.
Baba ocuunu nazik beslerse o ocuk ok zaman
iddet, mihnet eker.
ocuunu akll, hsn hl sahibi olarak yetitir.
Eer ocuunu ok seviyorsan, onu nazl olarak yeti
tirme.
243

ocuun daha kk iken onu okut. Arasra azar

la. yi eyler iin mkfat vadet, kt eyler iin kor
ku ver.
Yeni renenler iin aferin, tahsin, ho szler, ok
amalar hocann tekdirinden, tehdidinden daha iyi
dir.
Karun kadar hzinen olsa bile evldna, sanat, h
ner ret. nk ne bilirsin ki, zamann dn onu
diyar diyar gezdirir.
Elindeki servete gvenme; olur ki o servet elde
kalmaz. Eer ocuk bir sanat edinmise, kimseye ihti
ya elini uzatmaz, avu amaz.
Keseler dolusu altn gm olsa biter, tkenir; fa
kat sanatknn kesesi hi bo kalmaz.
stadn evrini ekmiyen ocuk, zamaneden ok
cefa grr.
ocuunu iyi tut. Onu rahat ettir, sefil brakma.
Kimselerin ellerine gz dikmesin.
Bir baba ocuunun her hlini dnmezse, o gibi
ocuu yabanclar dnr, batan karrlar.
Daha yznde ty ts bitmeden yz kararan
ahlkszdan daha bedbaht kimse yoktur. Namertlii,
erkekliin erefini karan o gayretsizden kamak l
zmdr. Kalenderler arasmda oturan bir ocuun ba
bas, artk ondan elini yuvmaldr. O lse de acma,
babasnn yerini tutmayacak ocuk, babasnn nn
de lmelidir.
ocuu iyi hocaya, dinli, diyanetli, namuslu usta
ya ver. Eer hoca, usta dinsiz, yaramaz, kt ise; ocu
u da kendisi gibi yapar.
Bilmez misin Sdi, sahralar gemeden, denizler
amadan muradn neden buldu. ocukluunda iyi
hocalara teslim edilmi, onlardan tokat yemi, nihayet
byklnde safa srmtr.
244

Byklerin buyruklarna boyun eenler, ok ge

meden, kendileri de buyruk sahibi olurlar.
HKYE
Bir gece mahallemizde bir elence vard. O cemi
yette her cins insan toplanmt. alg sesi mahalleyi
ayor, klarn hay huyu gklere eriiyordu.
Peri yzl sevgili bir arkadam vard. Ona: Aziz
dostum, bu cemiyete sen de gelsen, meclisimizi ruen
klsan olmaz m? dedim.
Cevap olarak yle dedi: Erler gibi sakallanma
dka, erler yannda oturmak ho deildir.
GZEL YZLLERDEN SAKINMAK HAKKINDA
Ev ykan delikanl seni ykar bitirir, mahveder.
Hanenin mamur olmasn istersen evlen.
Her sabah karnsa baka bir blbl bulunan gle
heves etmek, akl kr deildir.
Her gece baka bir meclise mum olan delikanlnn
etrafnda pervane gibi dnme.
Gzel huylu, yaradltan ssl bir kadna, byk
lan terlemi bir delikanl benzer mi? H, smme
h.
Kadn bir gonca gldr; onu tatl sz gldrr;
aar. Delikanllar aksi, inat, sert, hrn olur. Ta
ile krlmyan Ebucehil karpuzunun yemiine benzer
ler.
Delikanllarn iki yz olur. Bir yz huriyi an
drr, teki yz dev gibi irkin, ifrit gibi murdardr.
Delikanl nankr olur; ayan psen teekkr et
mez. Hkipay olsan acmaz. Seni inadna iner ld
rr.
245

Delikanl sevecek olursan banda beyin, elinde pa

ra kalmaz.
Eer kendi ocuunun namuslu kalmasn istiyor
san; bakalarnn ocuklarna fena g-zle bakma.
KLELER TERBYE HAKKINDA HKYE
Bu ehirde bir kere kulama geldi; bir bezirgan
bir kle alm. Kle gm eneli, gnl aldatc imi.
Gece olunca efendi klenin enesini okam. Kle
kzm, vurmu, efendisinin bam yarm.
Klenin hareketinden efendi mteessir ve mahup
olmu. Bir daha byle hareket etmiyeceine yemin et
mi. Allah ve Peygamberi ahit tutmu.
O hafta g etmek icabetmi. Tccar, yz gz
yaral, mteessir yola km. Kervandan bir iki mil
mesafe ayrlnca, korkun bir kayala rastlam. Bu
kalenin ad nedir? diye sormu. Yayan ok acayip pey
ler grr. Kervan halkndan birisi: Buras (Tenki Tr
kn) dr Bilmiyor musun? demi. Trklerin imini
iitince, dmanla kar karya gelmi gibi korkmu.
Kervanbaya: Ey bahtl adam, olduun yerde konak
la. Arpa kadar aklm, irfanm olmamal ki ben Tenri
Trkndan geeyim demi.
Ya kendine ehvet kapsn kapa; yoksa eer k
isen sopa ye, sesini karma, ban sar.
Efendi! Klen varsa onu muhabbetle besle. Efendi
liini icra et ki, hizmetinden mstefit olasn.
Efendi, klesinin dudan srsa, kle efendilik
arzusuna der.
Kle su ekmek, kerpi yapmak, velhasl hizmet
iin tutulur. Kle nazenin olursa, efendisine yumruk
atar.

246

YALANCI CEMAL IKLARI

Bir takm insanlar delikanllarla oturur ve: Biz
temiz kalbli, ceml kyz derler.
Rzgrn her trl hlini grm ben ihtiyara
sorunuz. Orulu kimse sofraya hasret eker. Koyun,
hurma kfesine yetiemedii iin ekirdek yer; yac
kz susam uvalna yetiemez, saman yer.
CEMAL IKI BR DERV LE SOKRATIN
HKYES
Bir dervi ceml sahibi birisini grd, akna d
t. Ak ile gnl karmakark oldu.
Cennet aalarnda alan ieklerin yapraklar
nasl ebnemlenirse, dervi de yle bir ter dkmee
balad.
O srada Sokrat bir ata binmi, oradan geiyordu.
Dervii grd: Bu adama ne oldu? diye sordu.
Birisi cevap verdi: Bu bir bittir. Asla elinden fe
na bir i kmamtr. Gece gndz krlarda, dalarda
elenir; insanlardan kaar, grmek istemez: imdi
bir gzeli grd; gzel onun gnln kapm. inden
klamyacak bir batakla dmtr. Halk onu tayid ettike o: Vavgein, susun der, inliyorsam bouna
deildir. Feryadmn sebebi var. Benim gnlm ka
pan o gzelin yznn nak deil, o nak balyan
nakkatr.
Yal, bal, pikin, olgun, byk tecrbe, fikir sa
hibi Sokrat: Bu bit belki dediiniz gibi hsn h
rete mliktir. Fakat her hrete inanmak da doru de
ildir. Sizin sznze gre bu bit: Ben bu nakn
nakkana km diyormu. Fakat o nakkan nak,
yalnz onun gnln yama eden o grd naktan
247

m ibarettir? Bir gnlk ocuk onun akln, fikrini ni

in yama etmiyor? Cenab Hakkm kudretini gster
mede 14 yandaki insan ile kk bir ocuun ne far
k var? demitir.
Hakikati grenler inin ekerin ay yzl gzel
lerinde sunu ilh namna ne grrlerse, devede de
onu grrler.
Bu kitabmn her satn, dilfirip bir yanak zerine
sarktlm bir nikaptr.
Her siyah harfin altmda perde altndaki gzel, bu
lut iindeki ay gibi nice mnlar var.
Sdinin szlerini okuyan sklmaz. Zira perde ar
kasnda bu kadar ceml sahibi gzellere rastgelir.
Meclisleri aydnlatan bu szlerim ate gibidir ki,
onda hem nur, hem nr vardr.
Hasmlann muztarip, bhuzur olurlarsa canm s
klmaz. nk onlar bu Pars ateinden stmadadrlar.
BR KEYE EKLP OTURMADAK SELMET,
HALKIN CEFASINA KARI SABIR HAKKINDA
Bu cihanda cihan halknn dilinden kurtulan varsa,
kapsn zerine balayp, bir keye ekilen kimse
dir.
Bir kimse gerek mri olsun, gerek hakperest ol
sun; dillerin evrinden kurtulamamtr.
Eer melek gibi ge uacak olsan; suizan sahibi
Kimse eteini brakmaz, eteine yapr.
alp Diclenin nn balamak mmkndr.
Fakat kt fikirli insanlarn dillerini balamak mm
kn deildir.
Bir takm etei kirli alak insanlar toplanr: Filn
kuru sofudur, falan ekmeine tuzak kurmutur diye
unun bunun hakknda sz sylerler.
248

Arkada! Halk seni isterlerse hie saysnlar. Sen

Hakka ibadetten yz evirme.
Pk olan Tanr senden rz olunca, bir takm napk insanlar rz olmazlarsa ne ehemmiyeti vardr?
Halkn fenaln dnen insanlar, Cenab Haktan
bihaberdirler. nk onlarn halk ile uramadan Ce
nab Hakk dnmee vakitleri yoktur.
Bu gibiler Hak yolunda bir makama ermemitir.
nk ilk admda yanl yola sapmtrlar.
Bzan bir sz iki kii dinler; fakat aralarnda me
lekle eytan kadar fark vardr. Birisi o sz nasihat
olarak kabul eder; o melek sfatldr. teki o szde
kusur aramaktan nasihat tarafna bakmaz, o eytan
sfatldr.
Karanlk bir yerde ciz kalm olan bir insan, Cemidin dnyay gsteren kadehinden ne anlar, ne isti
fde eder?
Gerek arslan ol, gerek tilki ol; ne mertlik ile, ne hi
le ile insanlardan kurtulamazsn.
Halvet kesini ihtiyar edip kimse ile gremiyecek olursan: Bunun yapt riydr, hiledir; eytan in
sandan nasl kaarsa yle kayor derler.
Birisi gzel yzl, mnis olursa; iffetsiz, takvsz,
uhmerep, ak, yzsz derler.
Birisi zengin ise gybetle derisini yzer: yle ki
birlidir ki, lemde Firavun varsa odur derler.
Birisi fakir ise fakr zaruretten yanp yklyorsa:
Bedbaht, uursuz, kara gnl derler.
Bir fakir sknt ekiyorsa, uursuzluundan, beceriksizliindefdir, derler.
Murat sren bir zengin felkete urarsa, onu ga
nimet bilir: Malna, mansbna gvenerek kibirli idi.
Her sadaetin arkasndan felket geleceini dnm
yordu. Oh! ok kr, Allah ne gzel yapt, lyn
verdi derler.
249

Eli yufka bir fakirin ii yoluna girer; hli, vakti

iyileirse, zehirli dilerini gcrdatr: Bu alak felek,
alaklara meyleder, o gibileri besler derler.
Elinde bir i grseler: Ne kadar haris, ne kadar
dnya perest adamdr. Durmadan alyor derler.
tutmayp bo duracak olsan: Dilenci huylu, pi
mi yiyen, hazra konan, lp derler.
Gzel szler syliyerek konuacak olsan: Heze
yanla dolu davul, susacak olsan hamamdaki nak
derler.
Tahamml edenlere: Biare korkudan ba kald
ramyor derler.
Birisi korkun olur, kahramanca hareket ederse,
onu grnce kar: Ne deli adam derler.
Birisi az yiyecek olsa: Mal bakasna nasip ola
caktr; miraslara mal yyor derler.
Gzel yiyecek olsa: Tenperver, kamnn klesi,
obur, pisboaz derler.
Birisi zengin olsa, fakat sse ehemmiyet v ern i
yen feylesoflar gibi sssz gezse: Bedbaht adam! Pa
rasn kendisinden esirgiyor diye, kl gibi dil kulla
nrlar.
Birisi saray, kane, kk yaptrr; naklatr yal
dzlatr, gzel elbiseler giyerse: eddd binalar yap
tryor, kadn gibi ssleniyor diye teniler ile onu ca
nndan bezdirirler.
Birisi seyahate kmam ise, seyahat yapm olan
lar: Karsnn kucandan ayrlmam insann ne h
neri, ne fenni olur? diye zemmederler, ona adam de
mezler.
Birisi seyyah ise serseri, bedbaht, bir ayak stne
dnyay dolayor, avare diye onun derisini yzerler
ve: Azck ikbali, serveti olsayd yurdundan kmaz,
ehirden ehire kovulmaz, srlmezdi derler.
250

Birisi bekr ise, her eyi inceden inceye grenler:

Bunun vcudu yer zerinde bir sklettir. Y er onun ya
tp, kalkmasndan inciniyor derler.
Birisi evlenecek olsa: Gnlnn elinden, boynu
stne amura ken eee benzedi derler.
Birisi fkelenip yerinden frlyacak olsa: Sersem,
divane, kak, savruk derler.
Birisi sbur, mtehammil, halim, selim olursa:
Gayretsiz, hamiyetsiz derler.
Birisi cmet ise: Yeter yahu! Ne datyorsun o
kadar. Yarn avret yerini rtecek bez bulamaz, bir eli
ni nne, bir elini arkana tutarsn derler.
Birisi kanaatkr, tutumlu ise; halkn teniine ya
kalanr: Bu alak da babas gibi olacaktr. O da bu
nun gibi yd, yd; hasretle brakt gitti derler. ir
kine irkindir; gzele gzeldir diye cevrederler.
Selmet kesinde kim oturabilir? Hazret-i Pey
gamber Aleyhisselm Efendimiz bile kt insanlarn
dillerinden kurtulamad.
Ei, orta, zevcesi, olu olmyan Cenab Hak iin
bile iitmedin mi Hristiyanlar neler sylediler.
nsanlarn ellerinden kurtulu mmkn deildir.
Dile den insanlara re, ancak sabrdr.
HKYE
Msrda bir kle vard. Gayet utangat. Ba g
s zerinden kalkmazd.
Birisi bana: .Bu ocuun akl, idrki yoktur. Ter
biye iin unun biraz kulan bur dedi.
Bir gece mezkr kleye iddetle haykrdm. Evcelve onu tedip etmemi istiyen adam, haykrmam ii
tince: Vah zavall! Kleyi ldrd dedi.
251

HKYE
Bir gen hnerli, kil idi. Vazda alk ve merda
ne idi; iyi bir gnl sahibi, hakperesetti. Yanann t
y ts alnnn yazsndan daha gzeldi. Nahivde kuv
vetli, belgette mahirdi Fakat (n) farkini hakkiyle
karamazd.
yilerden bir zata-. Filn vzn n dileri yoktur
dedim.
Ben byle deyince o zat kzd, kzard: Bir daha
byle sama syleme. Sen onun yzne baktn, yalnz
aybn grdn. Onda bulunan bu kadar hner, fazilet
ten aklnn gz baland m? dedi.
yice bilki, yakn gnnde (kyamet gnnde) iyi
grenler, insanlarn ktlerini grmezler.
Birisinin fazileti, edebi, terbiyesi, hneri, gzel d
nmesi bulunur da ondan bir kusur sdr olursa, o
ufack kusurdan dolay ona cefay ho grme. Baksa
na, bykler:
Huzm safa, dm keder = Duru olan al, bula
n brak demilerdir.
Ey akll zat! Gl diken ile beraber bulunur. Sen
diken ile urama; gl demet yap.
Eer tabiatinde daima ayplan, kusurlar grmek
varsa, tavusta irkin ayaktan baka bir ey gremez
sin.
Ey donuk yzl! Kalbini tertemiz, mcell tut.
nk bulank yzl, kararm ayna iyi gstermez.
Kendini ukubetten kurtaracak bir yol ara. unun,
bunun parmak basacak aybn arama.
Ey alak adam! Halkn aybn gzne koyma.
nk bununla megul olmak, gzn kendi aybn
grmeden alkoyar.
252

Kabahatli olduunu bilirken baka kabahatliye

nasl had denei vuruyorsun.
Tevil ile kendine mzaheret iin, yani eli ktleye
rek kendini iyi gstermek iin bakasna sertlik etmek
yakmaz.
Kt bir ey houna gitmezse evvel kendi yap
ma. Sonra komuya: Ktlk yapma de.
Eer ben hakperest isem yahut mrai isem, d
m sen bilirsin, iimi Cenab Hak bilir.
Benim dm gnahsz ve afif ise; artk sen benim
erime doruma karma.
Ahlkm iyi ise de, kt ise de, i yzm Cena
b Hak senden daha iyi bilir.
Kt iinden dolay o kimseye azap et ki, iyilik
sebebiyle senden mkfat umsun.
Ben iyi isem de, kt isem de sen sus, karma.
nk krmn da, ziyanmn da hammal benim.
Bir kimsenin hsnniyetle yapt ii Cenab Hak
bir yerine on yazar.
ocuum; sen de birisinin bir hnerini grr
sen, on aybndan ge. Yoksa bir aybn parmana
dolayp bir fazilet cihann hi yerine koyma.
Sadinin kara kaibli dman gibi ki, Sdinin ii
rine nefretle bakar; gayet gzel, ltif yz nkte gr
se kulak vermez de, bir ufak kusur grse yaygaray
basar.
Dmann byle yapmasna sebep, hasedin, o k
t eyleri beenen hasudun iyilik gren gzn
karm olmasdr.
Hail k lem dem Babamz yaratt zaman,
hikmeti icab olarak zrriyeti eitli oldu. Kimisi si
yah, kimisi beyaz, kimisi gzel, kimisi irkin oldu.
Her grdn gz, ka, gzel deildir. Sen fstn
iini ye, kabuunu at.
253

SEKZNC BLM
KR HAKKINDADIR
Dosta kr iin sz syleyemiyorum. nk Ona
lyk kr bilemiyorum.
Vcudumdaki her kl Onun bir ihsandr. Nasl
mmkn ki herbir kl iin bir kredeyim.
Ne kadar meth sena varsa balayc Tanrya
mahsustur. nk O, kullarn yoktan var etmitir.
Onun ihsann vasfetmee kimde kudret var?
nk ne kadar vasflar varsa, Onun anmda mstaraktr.
Bir yaratcdr ki, amurdan insan yaratm; ona
can, akl, gnl balamtr.
Baba belinden, t ihtiyarln sonuna kadar bak
sana gayp hzinesinden neler ihsan buyurmutur.
Seni yaratt zaman temiz olarak yaratmtr.
Akln topla, topraa kirli girmek ayptr.
Gnl aynasndan tozu durmadan sil. nk pas
tutacak olursa, cil kabul etmez.
alp bir iyilik elde ettiin zaman kendi bazunun zoruna gvenme.
Ey kendisine tapan kimse! Niin Hakk grm
yorsun ki, kolunu, elini harekete getiren Odur.
alp bir iyilik ettiin zaman, onu Cenab Hak
kn tevfikinden bil; kendi almandan bilme.
254

Kol kuvvetiyle kimse topu gelemez. Cenab Hak

seni ona muvaffak etmitir. Ona hamdet.
Sen kendi kendine kalsan bir nefes ayakta dura
mazsn. Daima sana gayptan medet yetiir.
Evvel sz sylemez, dili bal bir yavrucak idin.
Ana rahminde rzkn gbekten gelmez miydi? Gbek
kesilince oradan gelen nzkm da kesildi. Bu defa iki
elinle anann memesine aslmadn m?
Bir garip, gurbet diyarnda hastalanrsa, ona il
olmak zere vatanndan su getirir, verirler. Sen de
yle oldun.
ocuk karnda beslenmi, mide daarcndan yi
yecek yemitir. Onun sevdii iki meme; onun besle
dii yerden gelen iki emedir.
efkatli annenin kuca, gs ocuun cenneti,
memeleri st rmadr.
Annenin can besleyen gzel boyu bir aatr; o
cuk o aacn nazl, sevimli meyvasdr.
Memelerin damarlar kalb iinde deil midir? O
halde bakarsan st kalbin kandr.
u halde ocuk ine gibi dilerini annesinin kal
bine batrd halde, annesinin vcudu, kann ien
ocuun muhabbetiyle yorulmutur. ocuk kuvvet
lenip dileri katlanca, taya hanm memeye azvay
srer. O azvay ocua st, memeyi unutturur.
Arkada: Sen de tvbe hususunda yol ocuusun.
Gnah sabrla unutabilirsin.
HKYE
Bir gen annesinin szn dinlemedi. Dertli ka
dnn gnl atele yand. Annesi ocua itaate getir
meden ciz olunca, beiini getirdi, nne koydu: Ey
gevek muhabbetli eski halini unutan ocuk; daima a
255*

layan ciz bir minimini deil miydin? Geceleri senin

hizmetini yapmak iin uyumazdm. u beikte iken
bir eye kudretin yoktu. Yzne konan sinei koya
mazdn. Bir sinekten incinirdin. Bugn bydn; kuv
vet, kudret sahibi oldun. Nihayet gn gelir, lr, me
zarn ukuruna girersin. Kendinden bir karncay
defedemezsin. Gz bir daha eran nasl parlatr?
nk mezardaki bcekler diman i yan yerler.
Bir amay grrsn. Giderken yolu kuyudan farketmez. Onu grp de sen gzl olduuna kretmelisin.
kretmeyecek olursan sen de kr saylrsn.
Akl, fikri sana hoca retmedi. Senin amurunu
Cenab Hak bu sfatlarla yourdu.
Eer Cenab Hak sana hakk kabul edecek kalb
vermeseydi hak ve hakikat kulana btln t ken
disi gibi gelirdi.
NSAN HLKATNDE CENABI HAKKIN SUN U
HAKKINDA
Arkada! Bak, Cenab Hakkn kudretiyle ka bo
um bir araya getirilerek bir parmak vcuda getiril
mitir. u halde sunu lhinin bir harfine parmak
basmak divanelik, ahmaklk olur.
Dn ki insann yryebilmesi iin ka tane ke
mik bir araya getirilmi, sinirlerle balanmtr.
Topuk, diz, ayak hareket etmedike, aya yerin
den kaldrmak mmkn deildir.
nsann belindeki omurga yekpre kemikten ol
mad iin secde etmek insana zor olmamaktadr.
Cenab Hak 200 mhreyi birbirleriyle terkip ve
terkip ederek seni balktan vcuda getirmitir.
256

Vcudunda 360 damar var. Vcudun zemin, da

marlar rmaklar nisbetindedir.
Cenab Hak baa gz, akl, fikir koydu. Azalar
gnlle de ilimle de azizdir.
Hayvanlar yzleri yere doru hakir olarak yara
tldklar halde, sen elif gibi, ayaklan stnde yrr
olarak yaratlmsn.
Hayvanlar yemek iin balarn eerler, sen izzetle-taamm nne getirirsin.
Sende bu kadar bolluk varken, ban taatten gay
ri bir ey iin emek sana yaramaz.
Cenab Hak sana inam ile yemek iin tane halketmitir; hayvanlar gibi ban samana sokmamtr.
u kadar var ki, bu gzel surete aldanma; gzel
huylar elde etmeye al.
Doru boy deil, doru yol lzmdr. Yoksa kfir
de suret itibariyle bizim gibidir.
Akll isen sana sz, az, kulak veren Cenab
Hakkm emri hilfna alma.
Tutaym ki, dman ta ile ezmiyorsun. Fakat
cahillik yapp da dost ile cenge girme.
yilik bilen akll insanlar, nail olduklan nimeti
kr ivisiyle mhlarlar!
NMETE KR HAKKINDA HKYE
Bir padiah attan dt. Boyun kemikleri birbiri
ne girdi, fil gibi boynu ieri batt. Btn gvdesi dn
meyince, ba dnmez oldu.
Tekmil tabipler tedavisinden ciz kaldlar. Yalnz
Yunanl bir tabip, ban eski haline getirdi. Damar
lar dzeltti. Eer o tabip olmasayd, padiah sakat
kalacakt.
Padiah iyi olduktan sonra bir aralk tabip onu
257

ziyaret iin gitti. Fakat iyilik bilmeyen padiah, tabibe

iltifat etmedi. Akll, hnerli tabip, edilen hakaretten
mteessir oldu, ban edi.
ittim ki ahn yanmdan kp giderken yle de
miti: Eer ben onun boynunu evirip eski haline
getirmeseydim, bugn yzn benden evirmezdi.
Bunun zerine tabip ahtan intikam almak iin
bir tohum gnderdi. Bunun ah buhurdana koyup
yaksn, gzel bir ttsdr, diye haber gnderdi. Pa
diah o tohumu yaktrnca dumandan aksrd; aksrd;
aksrnca ba, boynu, eskisi gibi arpld.
Padiah emretti, tabibi buldurmak istedi. Ne ka
dar aratt ise de bulunmad.
Arkada! Boynunu Cenab Hakka krden evir
me ki, kyamet gn eli bo kalmayasn.
HKYE
Birisi ocuun kulan burdu, ona yle dedi:
akn, bedbaht ocuk. Ben sana kazmay odun kr
diye verdim. Mescidin duvarn yk demedim.
Dil kr ki, hamd iindir. Hakinas olan kimse
onunla gybet etmez. Kulak, Kuran, nasihat dinlemek
iindir. Bhta, btl dinlemeye alma. ki gz Cena
b Hakkn san kudretini grmek iindir. Kardeinin,,
dostunun aybndan gz yum.
CENABI HAKKIN SARI KUDRET VE
KRGZARLIK HAKKINDA
Cenab Hak geceyi senin rahatn iin, gndz
alman iin yaratmtr. Ay geceyi, gne de gn
dz parlatr.
Gnein ziyas ferra gibi senin iin bahar yayg
258

sn der. Rzgr, kar, yamur, bulut, evgn vurup

bulutlan sren gk grlemesi, kl gibi parlayan im
ek hepsi senin ektiin taneyi, tohumu beslemek iin
i gryor ve Cenab Hakkn emrini tutuyorlar.
Susuz kalnm diye tel etme. nk bulut sekkas (saka) sana omuzunda su getirebilir.
Cenab Hak gzn, burnunu, diman, azn
ho etmek iin topraktan renkler, kokular, yiyecekler
vcude getirmitir.
Andan bal, havadan kudret helvas, hurma aa
cndan hurma, ekirdekten hurma aac vcuda ge
tirmitir.
Nahlclar (1) hakik hurma aac (nahl) gibi bir
nahl yapamaz; ona kar hayretle ellerini smrlar.
Gne, ay, lker senin iindedir. Bunlar senin sa
raynn tavann, damn aydnlatan kandillerdir.
Senin iin dikenden gl, nafeden, (2) misk, ma
denden altn, kuru daldan taze yaprak vcuda getir
mitir.
Gzlerini, kalann kendi kudret eliyle naketmitir. nk bunlar mahremdirler. Mahremi yabancla
ra brakmak olmaz.
Kadirdir; kullann naz ile, trl nimet ile byle
besler.
Can gnlden, hem de yalnz dil ile deil, belki
tekmil za ile durmadan Ona kretmek lzmdr.
Yarabbi! Yreime kan oturdu; gzlerim yara ol
du; Senin inammn krn sylemee imkn gre
miyorum.
Yerdeki yrtclar, kanncalar, balklar deil; felek
ti) Mum ve gmten aa dal eklinde yaplarak gelin
nnde gtrlen ss. Hurma mnsna gelen (Nahl) den.
(2) Misk keisinden karlan gzel koku.

259

lerdeki meleklerin hepsinin kr, sana yaplacak k

rn binde birini tekil edemez.
Sdi, sonu olmayan bir yolda dolama. Aczini
gster, haddini bil.
RABBLLEMNIN NMETLERN TANIMAK
HAKKINDA
Bir kimse minnete, felkete dmedike iyi g
nn kymetini bilemez.
Katlk ylnda fakirin k, servet sahibinin yann
da ne kadar kolay grnr.
Shhati yerinde olan kimse, inleyerek uykusuz
kalmad iin, shhatinden dolay kretmek aklna
gelmez.
Sen erler gibi gidiyorsun, ayana eviksin. Buna
krane olarak kafile iinde aya arlar varsa, on
lar beklemeyi unutma.
Genler ihtiyarlara, kudretli olanlar olmayanlara
merhamet etmelidir.
Ceyhunun kenarndakiler suyun kymetini ne bi
lirler. Sen suyun kymetini, gnein altnda susuzluk
tan dp kalm olanlara sor.
Diclenin kenarnda oturan Araplar, Zerud l
nn susuzluklarn dnrler mi?
Saln kymetini, bir zaman stmadan eriyen bi
re insanlar bilir.
Sana karanlk gece hi uzun grnr m? n
k naz ile bir yandan br yana dnyorsun. Hara
retten ba kesilmi tavuk gibi yatak iinde kvrana
n bir dn. Gecenin ne kadar uzun olduunu has
ta bilir.
Davul sesiyle uyanan zengin kimse, bekinin ge
ceyi nasl geirdiini ne bilir.
260

TURUL AH LE HNTL BEK HKYES

ittim ki, Turul ah sonbaharda bir gece saray
beklemekte olan Hintli bir bekiye uram. Bekinin
ad Nikbaht imi.
Kh kar yayor, kh yamur yayor, sel ak
yor; zavall beki. Sheyl yldz gibi titriyormu.
Turul bekiye acm: Dam kenarnda azck
bekle. ieriye gider, srtmdaki krk bir kle ile sa
na gnderirim. Giy, me demi.
Bu konuma esnasnda souk bir yel esmi; Tu
rul hemen ieri kam.
Saray takm arasnda peri yzl birisi varm.
Padiahn gnl ona biraz akyormu. Onu grnce,
cemalini temaa ile kendinden gemi; zavall Hintli
yi unutmu.
Biare Hintli ise krk szn iitmi ama, onu
omuzuna almak nasip olmam. Ona souun zahme
ti yetimiyormu gibi bir de ha geldi, ha gelecek diye
krk beklemek derdi kmt.
Nihayet Turul yatp uyumu, sabah olmu. Bir
aralk beki frsat bulmu, ona yle demi: Padi
ahm sen sevdiin deragu edince Nikbaht unuttun.
Senin gecen elence, zevk ile geiyordu; bizim ze
rimizden nasl bir gece getiini ne bileceksin?
Kazann kaynatm, nne alm, kotarp yeme
e balam olan kervan halk, geride kalm, ayak
lar kuma batm cizleri dnr m?
Hey, gemici! Gemiyi srp gitme, dur. mdada
yeti. Bak ka biare suya dm. Dalga balarndan
ayor. Hey ayana evik genler yavalayn, ar
olun; azck durun. Kervan iinde ihtiyarlar var.
Sen kervanda deve zerinde mahfeye binmisin;
devenin yulan devecinin elinde, rahat rahat uyuyor
261

sun. l ne, da ne, kum ne bilmezsin. Bunlann ker

van dkntlerine, kalntlarna sor. Seni iki hrgl beserek deve gtryor. Piyadenin nasl yrd
n bilmezsin!
Huzura kalb ile konak yerinde adrda yatanlar;
alktan kvrlan gzn uyku tutmayan kimsenin ha
lini ne bilirler.
HKYE
Gece zabiti, birisini hrszlk ederken yakalam,
ellerini balam. Hrsz btn gece uyumad, rahat
sz oldu.
Bir aralk karanlk gece iinde bir fakirin zaru
retten inlediini, ikyet ettiini, sylendiini iitti.
Ona hitap ile: Zaruretten dolay bu kadar inlemek
olur mu? Haydi Allahna kret. Benim gibi elin ar
kana balanmamtr ya! nleme, uyumaya bak dedi.
Kendinden daha fakiri grdn zaman, fakirlik
ten inleme.
HKYE
Bir plak, birisinden bir ake bor ald. Onunla
kendisine ham deriden bir giyecek yapt.
Sonra, ikyetle inleyerek: Ey uursuz talih, de
di, bu ham derinin iinde scaktan pitim.
O ham adam ektii skntdan ikyeti uzatnca
zindandan birisi ona yle dedi: Hey ham adam! Al
laha kret ki, bizim gibi elinde, ayanda ba yok
tur.
Birisi bir bideye rastlad. Onu ft sand, ense
sine bir tokat att.
bit, darlmaktan baka, kard ona gmleini
balad.
262

O kimse utand: Bana at deil, afiv lzmdr.

Beni affet, hat ettim dedi.
bit: Ne kadar teekkr etsem azdr, dedi, n
k senin zannettiin deilim.
HKYE
Yolda kalm bir piyade: Bu sahrada benden da
ha ciz, kim var? diye alyordu.
Yk eken eek onun szn iitti: Hey aklsz,
ne var ki felein evrinden ikyet ediyorsun? Yr,
Allahna kret. Eee binmemisen, benim gibi yk
altnda deilsin ya! dedi.
HKYE
Bir fakih, yere dm bir sarhoun yanndan ge
ti. Kendisinin iyi halli olmasndan dolay, gururland;
sarhoa gz ucuyla olsun bakmad.
Sarho ban kaldrd, ona u szleri syledi:
Hey iyi adam! Nail olduun nimetten dolay Cenab
Hakka kret. Sakn kibirlenme. nk kibirden,
mahrumluk hsl olur. Birisini zincir iinde grdn
zaman glme. Olmaya ki sen de desin. Mmkn de
il midir ki yarn sen de benim gibi sarho olup yk
lasn. Felek sana mescidi mukadder etmi, ok gzel:
Fakat kiliseye giden dierlerine tanetme. Belki mecusi znnan balamadn iin kret, namaz kl, el
bala. Kime ki Cenab Hak diler, ona inayet ederse
ltfiyle onu ekerek gtrr. Bunun iindir ki Cena
b Haktan tevfik, inayet dilemek lzmdr.
263

VSILLARIN NAZARLARI ALLAHA OLUP ESBABA

OLMADII HAKKINDA
Cenab Hakkn iradesini gr. Esbaba bakma, es
baba dayanma.
Esbab adidir. Cenab Hak dilemezse esbab bir
ey yapamaz.
Balda ifay Cenab Hak yaratmtr. Hastala
faydas olur. Fakat ecel gelmi ise bal eceli savamaz;
nk ecelin ilc yoktur.
Her ot da byledir. Evet, otlarn faydalan vardr,
fakat ecel mstesnadr.
Candan bir nefescii kalan kimsenin azna bal
srme, faydas olmaz. Bal aznda iken can kar.
HKYE
Birisi beyninin zerine bir polat grz darbesi ye
mi. Birisi de ona yaral yere sandal ya sr demi.
Arkada, Elinden geldii kadar tehlikeden ka,
fakat kaza ile peneleme.
nsann ierisi yemeye, imeye kabiliyetli olduk
a beden taze, ekli pakize olur.
Bilir misin, bu hane ne zaman tamamen harap
olur? Tabiat tam uyuamadklar zaman harap olur.
Miza drttr: Ya, kuru, souk, scak. Anasn erbaa da bu drtten mrekkeptir.
Bu drtten birisi galip gelince, tabiat nitidali, te
razisi kmlr.
Eer nefes ile souk rzgr ieri girmezse, mide
nin harareti can feryada gtrr.
Eer mide taam kaynatmazsa, nazl vcudun ii
ham olur.
rfan olanlar bunlara gnl balamazlar. n
k bunlar birbirleriyle uyuamazlar.
264

Vcudun kudretini, gcn yemekten bilme. V

cuda beslenmeyi, kurdeti Cenab Hak ihsan ediyor.
Yemin ederim ki, eer Cenab Hak iin gzn
kl ve bak zre koysan, ann krn deyemez
sin.
Hrmetlerini arz iin yzn yere koyduun za
man Ona sena et, kendini grme.
Tebih ekmek, zikretmek, namaza hazr olmak
Hakka kar dilenciliktir. Dilenciye gurur yakmaz.
Tutaym ki, Cenab Hakka hizmet ediyorsun. Et
melisin, borcundur. nk boyuna Onun rzkn yi
yorsun.
SAKA EZEL VE AMELDE TEVFK LHYE
NAL OLMAK HAKKINDA
ptida, Cenab Hak bir kulunun gnlne sevgi
brakr, sonra o kul ibadete balar.
Eer Cenab Hak bir kuluna iyilik yapmak iin
tevfik ihsan etmeseydi, o kuldan kimseye hayr gel
mezdi.
Dil Cenab Hakka ikrar ediyor. Bu hotur. Fakat
sen dili grme. Dile ikrar etmek, sylemek haysiyetini
kim verdi? O noktay dn.
nsann gz marifet tahsili iin bir kapdr. Bu
kapy, gkleri, yerleri temaa iin kim amtr?
Eer Cenab Hak sana bu kapy amasayd, ini
yokuu nasl anlardn?
Cenab Hak kulunu demden vcuda getirdi. Eli
ne cmertlik, bana secde etmek kabiliyetini verdi.
Eer Cenab Hak bu kabiliyetleri vermeseydi, el
nasl cmertlik yapar, ba nasl secde ederdi?
Eer dile sylemek haysiyetini vermeseydi, gn
lnn srrn anlatmak nasl mmkn olurdu?
265

Eer kulan, casus gibi malmat toplamak has

sas olmasayd, akl sultanna haber nasl eriirdi?
Dil ile kulak, padiahn iki hcibi (1) gibidirler.
Bunlar, akldan gnle, gnlden akla haber gt
rrler.
Bana tatl syleyen dili, sana anlayan kula Ce
nab Hak vermitir.
lerim iyidir diye kendine paye verme. yi bak,
gr anla ki, o iyi iler hep Cenab Hakkn tevfikiyle
meydana gelmektedir.
Biz! amelimize deta padiahn bahesinden pa
diahn sarayna hediye olmak zere yemi gtren
bahvana benzeriz.
HNDSTAN SEFERNDE VE PUTPERESTLERN
DALLETNE DAR HKYE
Somanet kilisesinde fildiinden yaplm bir put
grdm. Araplarn menat putu gibi zeri mcevher
lerle ilenmiti. Putu yapan usta o kadar gzel yap
mt ki, ondan daha gzel bir suret yapmak imkn
szd.
Her taraftan insanlar o cansz sureti grmek iin
kafile kafile, akn akn oraya gelirlerdi.
Sdi ta yrekli sevgilisinden vefa umduu gibi,
in, ekel ikliminin padiahlar da bu puttan iyilik,
ltuf umarlard.
Her yerde airler, hatipler, oraya gelir; o dilsiz pu
tun karsnda yalvarrlard.
Hayat sahibi insanlarn byle cansz bir puta tap
malarnn srrn bir trl bulamyordum.
Somenat ehrinde benim oda arkada, putu se
ven, iyi szl mecusi bir dostum vard.
(1)

266

Kapc, perdeci.

Derdimi ona atm. Yumuaklkla ona yle de

dim: Dostum ben bu memleketin iine ayorum. Bu
ciz putun stne niin bu kadar dyor, ona bu
kadar baylyorlar? Bence bunlar azgnlk kuyusuna
dm, kamyorlar. Halbuki tapndklar putun ne
elinde kuvvet var, ne ayanda yrmek kudreti var.
Onu yle devirecek olsun, yerinden kalkmaz.
Gzlerine bak: Kehribardandr. Ta gzllerden
vefa ummak ise hatdr.
Bu szleri dinleyen Brehmen fena halde fkelen
di, ate kesildi. Beni dman sayd. Gitti, mecusilere,
kilisenin bapapazna haber verdi. Mecusiler topland
lar, i fenaya vard. Pazend okuyan mecusiler bana
beteldiler, kemik iin kavga eden kpekler gibi hrla
dlar. Onlarca o eri yol doru olduu iin benim
gsterdiim yolu eri grdler. nsan ne kadar lim
olsa, iyi adam olsa, cahillerin yannda cahil saylr.
Mecusilerin hcumu zerine ciz kaldm. Mdaradan baka bir yol bulamadm. Cahilin kinlendiini,
klrdn grrsen, selmet ona kar tatllk gs
termek, evet demektir.
Ben de bu fikri kurdum. Onlarn en byklerini
yksek perdeden vmeye baladm. yle dedim: Ey
Zendavesta kitabnn byk mfessiri; ben de putun
nakna baylyorum. Ne gzel ekli, ne gnl ekici
boyu var. Sureti gzmde grlmemi bir gzellik
tekil ediyor. Fakat bu putun mnevi kudretini, aza
metini bilmiyorum. nk garibim, buraya yeni gel
dim. Garipler ise iyiyi ktden farkedemezler. Sen bu
satran meydannn svarisisin; bu yerin padiahna
da nasihat edebilirsin. u putun bykln bana
anlat ki, ona tapanlarn birincisi ben olaym. Bilirsin
ki, taklit ile inanmak azgnlktr, vukuf ile yola giden
ler bahtiyardrlar.
267

Szlerim Brehmenin houna gitti. Sevindi, yz

gld, bana yle dedi: Sualin dorudur. in gzel
dir. Her kim delil ararsa muhakkak menzile eriir.
Ben de senin gibi seyahatler yaptm. ok dolatm.
Kendisinden haberi olmayan ok putlar grdm. Fa
kat bu put baka bir puttur. Bu put, her sabah ol
duu yerde elini dil Yezdana uzatr. Arzu edersen
bu gece burada kal, yann bu sylediim eyi gzn
le greceksin.
Bunun zerine ihtiyar Brehmenin emriyle o gece
orada kaldm. Yani Bijen gibi bel kuyusuna d
tm (1).
O gece sanki kyamet gecesi idi. Uzadka uzad.
Taharetsiz mecusiler etrafmda sahabeden yin yap
tlar.
Bunlarn oklan mecusi papazlar idiler. Bunlar
yle insandrlar ki, mrlerinde suyu incitmemitirler.
Kzgn gnete le nasl kokarsa bunlann koltuklar
da yle kokuyordu.
Her halde byk bir gnah ilemitim ki, o gece
o gnahn elim azabn ektim. Btn gece gam zin
cirleriyle balanmtm. Bir elim yreimin stnde,
bir elim Cenab Hakka duada idi. Yarabbi sen kurtar
diye yalvaryordum.
Derken sabah davulu alnd. Brehmenin birisi ho:
roz gibi tt. Gecenin karalar giymi hatibi gn kl
cn knndan ekti. Sabahn kvlcm kav tututur
du. Cihan birdenbire yalmlad. Sanki Zengibar ktasnda bir kede birdenbire Mool askerleri ktlar.
mrnde yzn yuvmam, kokmu fikirli mecusiler
dereden, tepeden, ovadan, kyden gelmeye balad(1) Zalolu Rstemin yeeni olup Afrasiyabm kz Men ijeye k olup Efrasiyab tarafndan bir kuyuya atlan efsa
nev bir kahraman.

268

lar. ehirde erkek kalmad. Hepsi kiliseye topland. Ki

lisede bir dan tanesi atacak yer kalmad.
Ben. ise merakmdan hasta uykudan sarhotum.
Bir de grdm ki put birdenbire elini kaldrd.
Orada bulunan insanlardan bir lktr koptu;
zannedersin ki bir deniz cotu.
Sonra o demek bozuldu, gelenler yava yava da
ldlar. Brehmenle ben kaldm. O vakit Brehmen g
lerek bana bakt: Biliyorum, artk mklnz hal
lolmu, hakikat aa km, btl bir ey kalmam
tr dedi.
Baktm Brehmen cehaletinde ayak diriyor, muha
li mmkn gryor. tikadndan dnmyor. Hak ve
hakikat namna bir ey sylemedim. nk btl eh
linden hakk gizlemek lzmdr.
Grrsn ki birisi mevki itibariyle senden stn,
kolu senden kuvvetlidir; onunla urap kolunu kr
drmak erlik deildir.
Binaenaleyh ben de mrailik ederek aladm:
Sylediim szden piman oldum dedim.
Mecusiler aladma inandlar. Sel suyu, ta bi
le alatr. Buna taaccp edilmemelidir.
Mecusiler bana hizmet iin kotular. zzet, ikram
ile koluma girdiler.
zr dilemek iin, abanoz taht zerinde altn kak
mal, sandalye stnde, fildiinden yaplm putun ya
nna gittim. Putcazn bir iki kere elini ptm. Hal
buki iimden sana da, tapanlara da lnet olsun di
yordum.
Hlsa birka gn yalandan kfir oldum. Zend
kitabnn ahkmna gre Brehmen oldum.
Sonra bir gn baktm ki kilisede kim, kimse yok.
Bana emniyet geldi, sevincimden yerlere samaz ol
dum.
269

Kilisenin kapsn gece olunca muhkem kapattm.

Akrep gibi saa, sola komaa baladm.
Putun bulunduu tahtn stne, altna baktm.
Grdm ki bir tarafta altm ile ilenmi bir perde var.
Perdeyi kaldrdm. Bir de ne greyim? Grdm
ki ieride bir ateperest papaz var. Putun iinde yer
tutmu. Putun kolunu kaldracak ip de onun elinde.
Putun el kaldrmas neden ileri geldiini anladm.
Elindeki demir, muma dnen Davuda benzedim. Y a
ni anladm ki, papaz ipi ekince putun eli kalkyor.
Brehmen pek utand, gizli ayb meydana kt ve ka
maya balad.
Ben de arkasndan kotum. Nihayet yakaladm.
Baaa bir kuyuya, attm.
Dndm, kendi kendime dedim: Eer bu papa
z sa brakrsam, srrn meydana kardm iin
benden intikam alacak, beni ldrtecektir.
Bir mfsidin iinden, sana kar suikastinden ha
berdar olduun gibi onu durma ldr. Eer o soysuzu
brakacak olursan, ayaklarna kapansan bile, seni di
ri brakmayacak, frsat bulduu gibi ban kesecek
tir...
Hileknn izince gitme, ona uyma. ayet izince
gidip de hilesine vkf olursan ona aman verme.
Brehmeni kuyuya attktan sonra tekrar kma
masn, izinin kaybolmasn temin iin zerine talar
attm. Habisi iyice geberttim.
Sonra dndm, baktm, ben kilisenin iinde b
yk fenalk yaptm. Artk orada durmay mnasip
grmedim, katm.
Bir kaml atee verdiin zaman akll isen, ora
da, durma. Oradaki arslanlardan sakn.
nsan sokan ylann yavrusunu ldrme. ldrr
sen artk o evde oturma.
270

Arnn yuvasna denek sokup anlar kzdrdn

an ka. nk sana hcum ile sokarlar. Ateler iin
de kalrsn.
Senden daha evik insana ok atma. Atacak olur
san, eteini beline al, ka.
Sadinin ktlannda byle nasihat oktur; bir
duvarn temelini kazarsan orada durma.
Somenatta kyamet kopardktan sonra katm.
Hinde geldim. Oradan da Yemen yoluyla Hicaza gel
dim.
Bama gelen bu aclardan sonra ancak bugn
azm tatlland. Bu da imdiye kadar ei gelmemi,
bundan sonra da gelmeyecek olan Ebu Bekir bin Sdn saltanatnn ikbal ve saadeti sayesindedir.
Felein evrinden dda geldim. Bu adalet sayesi
ni yapan padiaha smageldim.
Btn kullan gibi bu padiahn devletinin duacsym. Yarabbi! Sen bu devletin sayesini ebed kl.
Padiahm, yarama, yaraya yakr derecede de
il, kendi inam ve ihsanna yakr surette merhem
koydu.
Hizmetinde bam ayak yapsam, bu nimetin k
rn yine yerine getiremem.
O gamlardan hls oldum. Fakat o gamlardan
kulamda nasihatlar kald. yleki: Ne zaman ki
niyaz elimi srlan bilen Cenab Hakkn derghna kaldrsam, o ssl put hatm m a gelir. Kibir ve gururumu
krmak iin gzme toprak serper; kaldrdm eli
kendi kuvvetimle kaldrmadm bilirim.
Demek ki gnl sahipleri ellerini kendi iradeleriykaldrmyorlar. Belki gze grnmeyen bir el, gizli
ipi ekiyor...
Hayr kaps, taat kaps aktr. Fakat herkes iyi
ie kadir deildir.
271

Padiahn derghna padiahn ferman olmadan

girilmedii gibi, iyi i de Tannnn iradesi olmadka
yaplamaz.
Kaza anahtar kimsenin elinde deildir. Kadiri
mutlak ancak Cenab Haktr.
u halde, ey doru yola koan kimse, sakn taat,
ibadet ediyorum diye Cenab Hakka kar nazlanma;
kendine pye verme. Belki sana tevfik, inayet buyur
duundan dolay Cenab Hakka minnettar ol. Cenab
Hak seni yaratrken sana gzel huylar vermi olmak
la, ktlk yapamyorsun. nk iyi huydan kt i
gelmez.
Andan bal hasl eden, ylandan zehir yaratan Tan
rdr. Senin mlkn, saltanatn viran etmek isterse,
evvel senin elinle halk perian eder. Eer sana ltuf
ve ihsan buyurursa, senin elinle halka rahat, saadet
eritirir.
Arkada! Doru yolda gidiyorum diye kibirlenme.
nk senin elinden tuttular da kalktn.
Dinlersen sz faydaldr: Yola gitmekte devam
edersen erenlere eriirsin. Sana yol verirlerse bir ma
kama eriirsin. Orada sana izaz ve ikram ile ziyafet
ekilir. Yalnz rica ederim, o gzel yemekleri yerken
biare Sdiyi dnesin. Arkamdan bana rahmet gn
deresin. nk gvenilecek iim yoktur.

:272

DOKUZUNCU BLM
TVBE HAKKINDADIR
Ey mr yetmie ermi kimse, acaba uyuyormu
idin ki bu mr heba olup gitti.
Daima burada bulunmak iin altn. Bir kere git
mek tedarikini grmedin. Belki de gnlnden bile ge
irmedin.
Yarn kyamette cennet azar kurulacak; herkes
orada ameline gre menzil alacaktr. Oraya ne kadar
sermaye gtrrsen o kadar kazanacaksn. Eer mf
lis isen eline utanmaktan baka bir ey gemeyecek.
Bir ar ne kadar tklm tklm dolu olsa, eli
bo giden o kadar perian, mahzun dner.
Elli akelik bir mal, be aken eksik olsa alamaz,
gnln gam penesiyle yaral olarak dnersin.
Elli yln, elinden km gitmitir. Giden geri gel
mez. Bari geride kalan be gnn olsun ganimet
say; kymetini bil.
lnn dili olsayd alaya inleye, bara ara
yle diyecekti: Ey diri insan! Dilin dnerken Cenab
Hakk zikret. Dudaklarn yumma. Bizim zamanmz
gaflet ile geti. Sen bizim gibi olma, birka nefesini
frsat say.
273

BR HTYARIN GEEN GENLNE N

EKMES HAKKINDA HKYE
Genliimde, yemiin bol zamannda bir gece bir
ka gen birlikte oturmutuk. Yzlerimiz gl gibi ta
ze idi, blbller gibi akyorduk. Utanmay kaldrm,
grltmzle mahalleyi doldurmutuk.
Yanbamzda cihan grm bir ihtiyar oturuyor'
du. Felein evriyle samn gecesi gndz olmutu.
Bizim dudaklarmz fstk gibi gld halde, onun
duda fndk gibi kapal idi.
imizden birgen, ihtiyarn yanma gitti ona: Ba
bacm, bam gam yakasndan kaldr. Gel, genle
rin meclisinde bizimle gez, biraz neelen dedi.
ok ya yaam ihtiyar, yavaack ban kal
drd. Hakimane bir ed ile yle dedi: Gl bahesin
de saba yeli estii zaman salnmak, gen aalara
yarar. Ekin ksm, yeil ve taze iken salnr; sarard
m krlr. lkbaharda kokulu st yapraklanr; fa
kat kocam aa kuru yapraklarn dker.
Bana artk genlerle gezip tozmak yaramaz.
nk yananda ihtiyarlk sabah belirmitir. Aya
bal doanm evvelce uslu uslu dururken, imdi aya'
mdaki ipi koparmak istiyor (canm bedenimden u
mak istiyor.)
Bu sofra imdi sizindir, mbarek olsun. Biz artk
yaamadan el yuvduk. Baa ihtiyarlk tozu knce,
artk genlikteki zevk ve neheyi bekleme.
Benim kuzgun kanadma kar yad. Artk bana
blbl gibi bahe temaas yakmaz.
Gzellik sahibi tavus salma salma gezebilir; fakat
kanad kopmu, yolunmu doandan ne beklersin?
Benim ekinim kemale erdi, bimek vakti geldi at
t. Sizin ise ekininiz yeni yeeriyor.
274

Bizim, glistanmzn tazelii geti. Solan gller

den kim demet yapar?
imdi ben denee dayanyorum. Artk hayata
dayanmak benim iin hatdr.
Bir ayak zerinde seksen defa sramak genle
re mahsustur. Zavall ihtiyarlar elleriyle tutunmadan
kalkamazlar.
Baknz, yznzn kzl gl san altn olmutur.
Gne sarannca batmas yakn demektir.
ocuklarn bykle yeltenmesi, ihtiyarlarn
genlik gstermesinden daha irkindir.
Bana ocuklar gibi yaamak deil, gnahlanmdan utanarak ocuklar gibi alamak yakr.
Lokman ne gzel sylemitir: Hi yaamamak,
yllarca hat iinde yaamaktan daha iyidir.
Kn, sermayeyi elden karmadan ise, dkknn
kapsn sabahtan kapamak daha iyidir.
Gen siyahl nura eritirinceye kadar, aklk za
vall ihtiyan mezara gtrr. (1)
TABB LE HTYAR ADAM HKYES
lm haline gelmi pek yal birisi inliye inliye
bir tabibin yanma geldi: Ey iyi fikirli tabip, nabzma
bak. Ayaklarm kolay kolay yerinden kalkmyor. u
eilmi boyumla amura kme benziyorum dedi.
Tabib yle dedi: htiyar! Artk dnyadan el ek
ki, yarn kyamette ayan amurdan ksn.
Genlik evikliini ihtiyarlardan bekleme. Akan
su tekrar rmaa gelmez.
Genlikte sefahat leminde yuvarlandmsa, bari
ihtiyarlkta akim, fikrini bana topla,.
(1) Gencin sa aarncaya kadar ihtiyarn sa onu me
zara gtrr.

275

Ya lcrk geince artk abalama; nk su ba

tan amtr.
Benim zevkim, keyfim, neem; akamm sabahm
olduu zaman kat.
Artk hava ve hevese ved etmek lzmdr. n
k o arzularn zaman artk gemitir.
Gnlm nasl tazelenir, yeillenir ki, nerede ise
topramdan yeillikler bitecektir.
Biz elenerek, zevkederek birok kimselerin top
raklarnn zerinden getik. leride geecekler de, ge
lip, bizim topramzdan geeceklerdir.
Yazk, yazk; genlik fasl geti. Hayatn oyun ile,
elence ile geti.
Yazk ki o can besleyen zaman zerimizden Ye
men imei gibi geti. (1)
unu mu yiyeyim, bunu mu giyeyim sevdasndan
kurtulup da din kaygusunu yiyemedim.
Yazk yazk; bo eylerle uratm; Haktan uzak
kaldm, gafil oldum.
Bir muallim bir ocua ne gzel sylemi: yap
madn, zaman da geti.
HTYARLIK ZAAFINDAN EVVEL GENL
GANMET SAYMAK HAKKINDA
Ey gen! Taat, ibadet yolunu bugn tut; nk
yarm ihtiyar olursun! htiyarlardan ise genlik gelmez.
Gnln rahat, gcn kuvvetin yerinde, meydan
geni; haydi u topu eliver.
Ben genlik gnnn kymetini bilmedim. imdi
bildin^ amma, elden km bulunuyor.
(1)

276

Bu imek yamuru mjdeler.

Felek yle gnlerimi kapt ki, her birisi Kadir ge

cesinden daha kymetli idi.
Yk altndaki ihtiyar eek ne yapabilir. Sen ge
git ki, yel ayakl ata binmisin.
Krk kadehi ne kadar dikkatle kenetleseler, yine
salam kadar deerli olmaz. u kadar var ki, bir
kadeh dp krlacak olsa, iyi kt onu kenetlemek
lzmdr.
Sana: Kendini Ceyhuna at diye kim syledi.
Byle olmakla beraber, dtn zaman kurtulmak
iin rpnmaya bak.
Elinde temiz su varken gafletle elinden karm
sn. imdi abdest lzm, su yok. re ne? Temiz top
rakla teyemmm etmelisin.
Kou yarma girdin, kouda birincilik kazanmaz
san da, de kalka yr.
Yel ayakllar uup gittilerse elsiz ayaksz gibi otur
ma.
Ey ok akll, hnerli kimse! Eer akll isen s
zme kulak ver: Sdinin szn yerine getirecek olur
san, yce felei ayan altna alm olursun.
HKYE
Bir gece Feyd lnde uyku ayam balad. Y
rmeye kudretim kalmad. Yattm, uyudum.
Uyurken korkun bir halde deveci geldi, bama
deve yularyla vurdu: Kalk, ne yatyorsun? Niin
kalkmyorsun? an ald, duymadn m? Yoksa bura
da lmek mi istiyorsun? Yolculara, kafileye nasl ye
tiirsin? Deveci deve davulunu ald. Kafilenin bir
ucu konak yerine vard. Bahtl insanlar onlardr ki
davulcudan evvel kalkar, eyalarn balayp hazrla
nrlar. abuk kalkanlar yol alr, bakalarn geerler.
277

Kervan gittikten sonra uyumann ne faydas olur de

di.
Birisi baharda arpa ekse, hasat anda buday
alabilir mi?
Hey uyuyan kimse! imdi uyanman lzmdr. Se
ni uykudan lm uyandracak olursa, ne faydas olur?
Yzndeki genlik yerine, ihtiyarlk geldi. Gecen
gndzoldu. yle ise gzlerini uykudan a.
Ben, dala salarm aarmaya balad gn ha
yattan midimi kestim.
Yazklar olsun u kymetli mr geti. Kalan u
bir ka nefes de geecektir.
Geen mrm heba olup gitti. Eer resine bak
mazsam kalan da yle geecektir.
Eer harman sahibi olmak istiyorsan zamandr
durma. Tane ek, tmar et.
Kyamet ehrine zrt gitme. Gidip de hasretle
baknmadan ne kar?
Eer akimn gz varsa, gzn karncalar ye
meden mezar iin tedarikte bulun.
ocuum, sermayen varsa bir ey kazanabilirsin.
Sermayeyi yiyecek olursan, artk kazan kaps ka
panm olur.
imdi al ki, su ancak kemerini geiyor. Fakat
sel suyu bandan at zaman bir ey yapamazsn.
imdi gzn varken, gzyan yadr. Aznda
dilin varken zrn syle, itiraf et.
Can, her vakit bedende bulunmaz, dil de her va
kit azda dnmez.
Kusurdan dolay zr beyan etmek lzm ise, di
lin dnerken beyan et.
Kabrinde Mnkir, Nekirin dehetle soracaklar so
rularn cevaplarm bilenlerden, bugn ren.
u aziz nefsini ganimet bil. Kusuz kafesin ky
meti olmaz.
278

mrn bo eylerle geirme. Frsat ele az geer.

Vakit ise keskin kltr.
HKYE
Kazay ilh birisinin cannn damarn kesti. Di
er bir kimse onun lmnden dolay yakasn yrtt.
O kimsenin feryadn iiten keskin akll, ileriyi
grc birisi: Eer len kimsenin eli olsayd sizin eli
nizden stndeki kefeni yrtard (mustarip olurdu).
Derdi ki: Benim iin bu kadar kederlenmeyin, bu ka
dar zlmeyin. ldmse ne oldu? Sizden bir iki gn
evvel sefere ktm. Sen de leceksin. Bunu galiba unu
tuyorsun da benim iin bu kadar zlyorsun.
Hakikati gren insan, bir meyyitin zerine, top
rak atarken ona deil, kendi zerine attnn fark
na varr, yrei yanar.
, Topraa gmdn yavrucak iin inleme. nk
o, temiz geldi, temiz gitti.
Sen kendini dn. Pk geldin, sakn napk git
meyesin. Eer napk gidecek olursan pek ayp etmi
olursun.
Kuun ayan balamak lzmise, imdi bala.
Kaacak olursa, ipin ucu elinden gitmi olur.
Sen hayatmda ok kimselerin yerinde, yurdunda
oturdun. Yarn da senin yerinde baka kimseler otu
racaktr.
Gerek pehlivan ol, gerek kl eri ol; dnyadan
ancak bir kefen gtrebilirsin.
Yaban eei kemendini koparacak olsa bile kum
iine girdii zaman aya balanr.
Senin de kuvvetin, kudretin; ayan mezarn ku
muna batnca,ya kadar devam eder.
Bu ok yal dnyaya gnl verme. nk kubbe
nin zerinde toz durmaz.
279

Dn geti, yarn daha gelmedi. Hesab yalnz im

diki bir nefes zerinde yapmaya bak.
HKYE
Cem ahn nazl bir olu ld. Onu ipekbcei
gibi ibriimden bir kefene sardlar: Birka gn sonra
ocuunun halini grmek, ona kar alamak, inlemek
iin Cem kabre girdi.
Bakt ki ipek kefeni rm. Kendi kendine y
le dedi: Ben ipei ipekbceinden zorla almtm. im
di o ipei mezardaki bcekler ocuumun zerinden
zorla geri, almlar.
Bir gn bir hanende, rebap alarak iki beyit oku
du. Bu beyitler cierimi kebap etti.
Beyitler unlard: Yazk yazk! Nice zaman gl
ler bitecek, taze papatyalar aacak. Fakat biz bulun
mayacaz.
Mevsimler gelip geecek, biz ise toprak yahut ker
pi olacaz.
Bizden sonra glistanlarda yer yer gller aacak,
dostlar biraraya toplanp oturacaklar.
HKYE
bit huylu, Hakka tapan ihtiyar birisinin eline
bir altn kerpi geti. O kerpi yznden akl ba ser
sem oldu, parlak gnl bulank bir renk ald. Btn
gece yle dnyordu: Bu bir hazinedir ki, hayat
mn sonuna kadar bitmez. Bundan sonra fakir halim
den bahisle bir ey istemek iin kimsenin nnde eil
mem. Bir saray yaptrrm, zemini mermer deli ol
sun, tavannn kirileri ham d aacndan olsun. Ah280

baplarm iin ayr bir oda yaptrrm, kaps baheye

alsn.
Yama yama stne dikmekten ciz kaldm. Oca
n harareti gzm beynimi yakt. Artk alarm
yemek piirsin. Ruhumu rahat rahat besleyeyim. Bu
kat kee dek beni ldrd. Bundan sonra deceimi, 'en birinci ipek kumatan yaptracam.
Hayl kurmaktan mnacat etmeye, yalvarmaya,,
yemee imeye namaz klmaya vakit kalmad.
Altn sevdasyla sarho olmutu. Bir yerde dura
myordu, nihayet ehir haricine kt.
Orada grd ki birisi mezardan toprak kazm
zerine su koymu, amur yapm, o amurdan ker
pi (tula) dkmek istiyor.
Bu hali grnce ihtiyar dnceye vard, kendi
kendine: Ey ksa grl nefis, ibret al dedi, gnl
n neden bu altn kerpie baladn? Bir gn senin
toprandan da kerpi yapacaklar. Hey alak nefis!
Sen bu altn kerpiten vazge. Ceyhun nehrinin n
n bir kerpi ile balamak kabil deildir. Hrsn so
nu yoktur. Sen kr ve mal dnyorsun. Halbuki
mr sermayesi payimal oluyor, haberin yok.
Bu topran zerine saba yeli ka bin kere u
rayacak, her zerremiz savrulup bir yere gidecektir.
Gaflet srmesini gznden temizle. Zira yarn
topran gzne srme olacaksn.
HKYE
ki kii birbiriyle kavga edip duruyorlard. Birbi
rine kar balan kaplan gibi kibirle dolu idi.
O kadar birbirlerini grmek istemezlerdi ki, san
ki gk kubbesi bunlara dar geliyordu.
Ecel birisinin bana asker gnderdi. mr, ha
yat sona erdi.
281

Dmannn gnl ad oldu. Bir zaman .sonra

onun kabrine urad. Bakt ki, hayatndaki saray gi
bi, kabri de yaldzlanm, sslenmitir. alnca ba
ucuna geldi. Dudaklarn aa aa ks ks gld. Ken
di kendine yle dedi: Dman ldkten sonra yaa
yp sevgilisiyle sarma dola olan kimse ne kadar
bahtiyardr. Dman ldkten sonra bir gn olsun
yaayan kimse, ld zaman alamamak lzmdr.
Sonra o adam mezann zerinden bir tahta kal
drd. Bakt ki, vaktiyle o tal olan ba, ukur iinde
toprakta yatyor. Dnyay gren gzlerine topraklar
dolmu. Vcudu kabir zindannda kree konulmu.
Gvdesi bceklere yemek, karncalara yama olmu.
Kemiklerinin iini topraklar yle tkam ki, sanki fil
diinden srmelie tutya dolmutu.
Felein devrinden bedre benzeyen cemali hill ol
mu; zamann evrinden selvi boyu hilal (1) olmutu.
Adamn ine meyyite kar o kadar merhamet
geldi ki, topran gznn yayla amur etti. Yap
tna eski huyuna piman oldu. Emretti, mezar ta
na unu yazdlar: Kimsenin lmne sevinme. Za
man ondan sonra seni de ok brakmayacaktr.
Bu kssay iiten akll bir arif, hazin hazin sy
leniyordu: Ey kadir Allah, u meyyite dman bile
acd, inledi, alad. Eer sen buna merhamet buyur
maz isen aklma dokunur. Fakat phe etmem ki,
merhamet buyuracaksn.
Bir gn vcudumuz da onlarn gibi toprak olacak
ve ona dmanlarmzn bile gnl yanacaktr.
Bana dmanmn bile acdn gren dostum,
belki acr. Evet, erge bamz yle bir hale gelecek ki,
bu bata hi gz yoktu diyeceklerdir.
(1)
:282

Krdan denilen di kartrlan alet.

HKYE
Bir gn bir toprak ynna bir kazma vurdum.
Kulama iniltili bir ses geldi. u szler iitiliyordu:
Eer kerem sahibi insan isen, kazmay ok yava vur.
nk kazman gzme, kulak tozuma, yzme, ba
ma vuruyorsun. Ben bir zaman cihana sahip bir
adamdm. imdi toprak oldum.
HKYE
Bir gece sefer niyetiyle uyumutum. Seher vakti
kalktm, kervann izine dtm.
Yolda korkun bir kasrga kt. Dnya kapka
ranlk kesildi.
Kafile iinde nazl bytlm, sefer grmemi
bir kz ocuu vard. Bir havlu ile babasnn yzn
deki tozlar siliyordu. Babas A benim nazl, peri ehreli kzm, dedi, beni ok sevdiin iin yzme toz
konduunu istemiyorsun. Konarsa cann'sklyor. Fa
kat kzm bu toz hitir. Asl toz, ldm zaman ko
nacaktr. Hem de o kadar konacak ki, havlu ile temiz
lenmesi kabil olmayacaktr.
Arkada! Seni bu r n nefes azgn hayvan gibi
mezar ukuruna kadar koarak gtrr. Orada ecel
gelir. Anszn zengiyi koparr, bir daha dizgini geri
eviremezsin.
VAZ VE NASHAT HAKKINDA
Bu kervansaraya niin gnl balayalm ki, a r
kadalar gittiler, biz de yoldayz.
Gnln u dnya gzeline verme. O kiminle bi
raz oturduysa, gnln kopanp almtr. Onun vazi
fesi o kadardr.
283

Madem ki insan lhit plnde uyuyacak, y

zne konan tozlan ancak kyamet gn temizleyecek
tir. yle ise, imdi ban gaflet yakasndan kar ki,
yarn utancndan ban aa eilmesin.
Seferden iraza geldiin zaman yol tozundan ba
n, vcudunu ykarsm. yleyse ey gnah tozuna,
toprana bulaan kimse, bilmi ol ki, yaknda bilme
diin, iitmediin bir ehire sefer edeceksin. Bundan
dolay batan gz emelerini akt. zerinde toz, top
rak, kir, pas, namna ne varsa yka, temizle.
HKYE
Kabrine her zaman rahmet yamuru yasn; pe
derimin zamanndan hatmmdadr. Pederim benim iin
bir yaz tahtas, bir defter, bir de altm yzk ald.
Sonra birisi bana bir hurma verdi. Onun yerine y
z ald.
ocuk ksm mazurdur. Tatl bir ey mukabilinde
elinden yz almak mmkndr. Fakat arkada,
sen byk olduun halde mrn kymetini bilmiyor,
onu tatl bir elenceye feda ediyorsun.
Yarn kyamet gn iyiler yksek makamlara nail
olur, yeryznden lkelere ykselirler. O zaman se
nin irkin mellerin etrafn alr. Ban nnde kalr.
Karde, kt ilerden imdiden utan ki, yarn iyi
lerin karsnda mahcup olmayasn.
Kyamet gn herkese sznden, iinden sorar
lar. llazim peygamberlerin bile korkudan vcut
lar titrer.
Bir yerde ki Peygamberler dehet iinde kalrlar,
sen ne yapacaksn? Gnahlann ne ile mazur gste
receksin, syle.
Taate ibadete erlerden ziyade rabet gstermi
284

olan kadnlar yarn ibadette kusurlu erleri geerler.

Kadn senden ziyade kabul, eref grrse, sen
erkekliinden utanmaz msn?
Kadnlar kadnlk icab bzan namaz klamazlar.
Sende o da yoktur. O halde niin taati bir tarafa b
rakyorsun? Yr hey kadnlara yetiemeyen insan,
erlik lfn etme.
Bu hususta benim gibi airin ne hkm olur? Ba
knz Hakim Unsur ne demitir:
Doruluktan getin mi eri olur. Kadna, yetime
yen er nasl er olur.
Naz ile, safa ile nefsini besleme. Byle yaparsan,
dmann kuvvetlendirmeye alm olursun.
HKYE
Birisi bir kurt eniini beslerdi. Enik byynce
efendisini paralad. Dman byle naz ile beslersen,
aresiz ondan yara yersin.
eytan bizim hakkmzda: dem oullarndan
Ict iten baka bir ey gelmez diye bizi utandracak
eyler sylemedi miydi?
Feryat u nefsimizdeki ktlklerden. Korkuyo
rum ki, eytann hakkmdaki zann doru karacak
tr. Halbuki melun eytan, bizim kahrolmamz iste
dii iin Cenab Hak onu bizim iin srmt. imdi
nnzdan nasl bamz kaldralm ki eytan ile bar
k, Cenab Hak ile kavgalyz.
Sen yzn dmanna evirirsen, dostun sana
pek az bakar. Eer dostunu seviyor, ondan istifade
etmek diliyorsan dmann szn tutmamalsn.
Dman ile bir evde birlikte oturup kalkan kim
se, dostuna yabanc kalmaya ho gryor demektir.
Bilmez misin bir yerde dmannn bulunduunu
laber alan kimse o yere ayak basmaz.
285

Yusufun muhabbetinden gnln kesip de kalp

ake ile ne alsa gerektir.
Eer dmanm sana fena gzle bakmamasn di
lersen dosttan dnme.
HKYE
Birisi bir padiaha serkelik etti. Padiah da onu
dmanma teslim etti. Al unun kann dk, dedi.
Zavall adam, kinci dmannn elinde esir oldu
u halde, inleyerek, yanarak yle derdi: Eer ben
dostumu kendime gcendirmeseydim, dman elin
den cefa m ekerdim? Dostunu gcendiren insan ken
di derisini dman trnayla yrtm olacaktr.
Sen dost ile bir gnll, bir szl ol. Byle olursan
dmann kk dibinden kendi kendine kar.
Zannetmem ki dman memnun etmek iin dos
tunu gcendirmek gibi irkin bir i iyi grlsn.
HKYE
Birisi tezvir ile, hilekrlk ile halkn maln yerdi.
Sonra meclisten veya sofradan kalknca, eytana lnet savururdu.
Bir gn eytan, karsna kt: Senin gibi ahmak
grmedim, dedi, mademki benimle karksn. Her s
zm dinliyorsun, o halde niin bana lnet ediyor
sun?
Yazk, irkin eytann emrini tutuyorsun. Sonra
o fena ii defterine melek yazacaktr.
Yrein gtrr m, vicdann rz olur mu ki
cehalet ve korkusuzluk yznden yaptn pis ileri
temiz melekler yazsnlar.
Arkada! Sen iyi bir yol tut. Cenab Hak ile ba286

n, bir de efaati edin. Gemi gnahlarn iin de

zr dile.
Bu ileri abucak yap, vakit geirme. Yarm a b
rakma. nk zamann dnmesiyle peymanen dolduu zaman sana bir lhza aman verilmez.
ayet ii iler yapmaya kudretin yoksa, bireler,
cizler gibi inleyerek el kaldr, Allaha yalvar.
Yaptn fenalk lsz denilecek kadar olsa da,
gnahn ikrar ile tvbe edersen, ktlkten kurtul
mu, iyi olmu olursun.
imdi mademki sulh kapsn ak gryorsun,
durma, sulh yap. nk tvbe kaps belki yarn ka
panr.
ocuum; gnah yknn altna girme. nk
yolculukta yk tayanlar, ciz kalrlar.
iyi kimselerin yolundan git. Bu saadeti kim diler
se bulabilir. Lkin bakyorum ki, sen alak eytann
kuyruundan ayrlmyorsun. Bilmem ki, iyilere ne za
man erieceksin!
Peygamber efendimiz, eriatinin geni yolunda
gidenlere efaatidir.
HKYE
Bala bulanm bir kimse, ters talihine can s
klarak, aknlkla bir mescide girmek istedi. Mesci
din yannda bulunan birisi onu menetti: Hey Allah
tan bul, yle temiz bir yere, byle berbat bir elbiseile girilir mi? dedi.
Onun girmek, bunun brakmamak istemesi dikka
timi celbetti. Derhal cenneti aklma getirdim. Kendi
kendime: Yce cennet temizdir, temizlerin yeridir.
Oray temizler mit edebilir. Gnah amuruna bulan
m olanlarn orada ne ii var? dedim.
287

Cenneti taat grenler alr. Kime altn, gm ak

e lzm ise pazara mal gtrr.
Etein zillet amuruyla mlevves olmusa, abuk
rmaa git yka. Bekleme, vakit geirme. nk olur
ki rma yukardan keserler.
Devlet kuu (1) ban ekip utu, kat deme.
nk henz ban ucu elindedir.
Ge kaldnsa evik ol, ok ko. nk drst ge
len, ge gelmekten gam tutmaz.
Ecel senin istek elini henz balamamtr. Byle
-olunca durma, Cenab Hakkn derghna el kaldr.
Ey gnah yapm da uyumu kimse; uyan, kalk.
Gnahndan zr dileyerek gzyalar dk.
Gnahlarndan dolay resiz olarak yznden
suyu dklecektir. teki dnyada dklmeden ise,
burada bu toprak zerine dk.
Arkandan kimse sana efaati olamaz. Sen efiini
burada bul. yle bir efi bul ki, yznn suyu seninkinden ziyade olsun.
Cenab Hak kahr ile beni kapsmdan srecek olur
sa, byklerin ruhlarn efaati getiririm.
HKAYE
Aklmdadr: ocuktum, bir bayram gn pederim
le dar ktm. Bakarak, elenerek insanlar ile me
gul oldum. Kalabalk iinde pederimi kaybettim. Ca
nm skld, korktum, feryat ettim.
Pederim sesimi iitince, kotu, geldi, kulam ek
ti: Seni yaramaz seni; sana ka kere elimi brakma,
demedim mi? Kk ocuk yalnz gitmei bilmez. Grlmiyen yola gitmek gtr dedi.
(1)

:288

nsann mr.

Ey fakir, sen de almada yol ocuusun. Yr,

yi erlerin yolunu tut. Alak insanlarla dp kalkma.
Yoksa hrmet ve erefinden kaybedersin. yilerin ter
kilerine yap. Arif olanlar istifade etmekten sklmaz
lar.
Mritler kk ocuklardan daha cizdirler. eyh
ler ise salam duvarlara benzerler. Yeni yryen o
cuk duvar tutarak yrr. Sen de yrmeyi onlardan
-ren.
bitler halkasna girenler fsiklerin zincirlerinden
kurtulurlar.
Eer bir dilein varsa bu halkaya yap. Sultan
bile bu kapdan mstani olamaz.
Yr, Sdi gibi baak ol ki marifet harmann
elde edesin.
Ey Allahn sevgili kullar; yarm Cenab Hakkn
mukaddes sofrasna oturmak iin hlinden utanan di
lencilerden yz evirmeyin. Bizim gibi uyuntular kov
mayn.
HKYE
Bir aptal yaz aynda ekinini harman etti. Akimdan
k dncesini att.
Bir gece sarho idi. Harmann yannda ate yakt.
Ate harmana sirayet etti, harman yand. Bir tanecik
bile kurtulmad. Harman yanmca, aptal, baak top
lamaa kt.
Tarlalarda baak toplayan o serseriyi grenlerden
birisi uana: u adam gibi bedbaht olmak istemez
sen, delilik edip de harmann yakmayasn! dedi.
Arkada. Eer mrn ktlk iinde heba olup git
ti ise, sen harmann yakan o sersem adama benzer
im .
289

Koca harman yaktktan sonra baaklk etmek,

rsvaylktr.
A benim ruhum; adalete, dine, diyanete al. yi
adllk harmanm yele verme.
Bir bedbaht bir musibete derse, iyi bahtllar on
dan ibret alrlar. Sen cezaya uramadan evvel af ka
psn al. nk dayak altnda feryat etmenin fayda
s yoktur.
Yarn utanarak bann gsnn zerine eilmemesi iin bugn ban gaflet yakasndan karver.
HKYE
Bir adam bir mnasebetsiz ie devam ederdi. O ii
ile megul iken kazara kyn iyi huylu eyhi ona u
rad. Onu o i zerinde grd.
Adam utand. Ter dkmee balad: Yazk, k
yn by yannda rezil oldum diyordu.
Parlak fikirli eyh bu sz iitince ona kzd: Hey
delikanl, dedi. ittim benden utanmsn. Bu szn
ho grmedim. Hzr ve nzr olan Cenab Haktan
utanmayp da benden utanmak, ok utanlacak bir ha
rekettir. Bu hi doru deildir. Sen akrabadan, yaban
clardan utanmyorsun, l... Fakat asl Cenab Hak
tan utanmalsn. Bilmi ol ki Cenab Haktan baka
kimseden iyilik, rahat grmezsin: yle ise daima On
dan utanmal ve rzsn muhafaza etmelisin.
HKYE
Zleyha bir gn ak arabndan sarho olmutu..
O gn Yusufu mutlaka kendi arzusuna ram edecekti.
Mermerden bir putu vard: Sabah akam yanndan
ayrmazd: Taknlk yapmak istiyor, fakat puttan da
290

utanyordu. Bundan dolay putun ban yzn rtt.

Sonra Yusufun zerine kurt gibi hcum etti.
Yusuf kat, Zleyha arkasndan kotu. Yusufun
eteini yakalad, smsk tuttu. Yusufun elini, ayan
pt: Hey vefasz, merhametsiz, serke adam: kalbin
elikten midir? Kama, otur. Suratn asma, ekitme.
Kendine sknt verme dedi.
Bunun zerine Yusuf iki elini yzne tuttu, ala
maa balad: Zleyha! Sen tatan yontulmu bir put
tan utandn. Put grmesin diye ban, yzn rttn.
Ben Cenab Haktan utanmaz mym? dedi.
Bir insan mr sermayesini telef ettikten sonra,
perian olmaktan ne fayda kar.
arab yz kzll iin ierler. Fakat neticede a
rap ienlerin yz san olur.
Bir zrn varsa bugn syle. nk yann syliyemezsin.
HKYE
Kedi bir temiz yeri kirletir; dner bakar, gzne
irkin grnr. Onun iin kirlettii yeri toprak ile r
ter.
Kedi hayvan olduu hlde yle yapyor. Sen insan
iken irkin eylerden hicap duymuyorsun. Yaptn k
tlkleri birisi grr diye dnmyorsun.
Bir kle, farzet ki efendisine kar birok kabahat
yapm, korkusundan kam olsun. Bir zaman dnme
se; sonra piman olup gelse, yalvarsa, tvbe etse; efen
disi onu ne hapseder, ne de zincire eker. te sana g
zel bir misal.
Birisine kar kin tut ki, ya ona muhta olmyasm
yahut odan nefret edesin.
lerini imdiden kendin hesap et. Kyamet kopup
da amel ktlarnn dalmasna brakma,
291

Bir kimse ktlk yapar; fakat burada iken kya

meti dnr, istifar edecek olursa, yapmam gibi
olur.
Aynaya kar ah ekilirse, ayna dumanlanr, ka
rarr, iyi gstermez olur. Fakat gnl aynas byle de
ildir. O ah ettike parlts artar.
Adam, sana diyorum: Yarn kimseden korkmamak
iin bugn gnahndan korkmaa bak.
HKYE
Habe memleketine yapayalnz gittim. Gnlm r a
hat, hayatmdan memnun idim.
Bir gn gezerken yolda bir hapishaneye uradm.
Grdm ki birka zavallnn ayaklarna zincir vurmu
lar. Bu hli grnce mteessir oldum. Kafesten kaan
ku gibi, oradan katm, l yolunu tuttum.
Birisine o mahpuslarn niin hapsedilmi olduu
nu sordum.
Sorduum adam yle cevap verdi: Bunlar nasi
hat dinlemez, hakk kabul etmez, hrsz, yol kesiciler
dir.
Karde! Kimseye bir fenaln dokunmadktan
sonra, dnya polis dolsa, sana kimse bir ey yapmaz.
iyi ad kazanm kimseye kimse leke sreme?. y
le ise sen Allahtan kork, beyden korkma.
Valinin eer fenal yoksa, iinin divana refedilmesinden korkmaz.
Vali gsterite afif, hakikatte hain ise, hesap za
mannda cesur olamaz.
Eer ben hizmeti beenilecek tarzda yaparsam,
bozuk fikirli dman dnmem.
Eer kul, kullua yakacak surette alrsa efen
disi onu aziz tutar.
292

Bir kl, kullukta tenbel ise, silhtarlktan katrc

la iner.
Daima ileri gitmee bak ki, melekleri geesin. Sa
kn geri kalma, nk hayvanlardan daha aa olur
sun.
HKYE
Damgan ehrinin hkimi birisini evgn ile dvd.
Adamcaz davul gibi bartt.
Adamcaz, dayak acsndan sabaha kadar uyuyamad. Bir bit ona rastlad ve: Gece sbaya gidip y a
np yaklsaydn, kabahat sebebiyle gndz yznn
suyu dklmezdi. dedi.
Geceleri dergh lhye gnl yaknl ile yalva
ranlar, yarn maher gnnde mahup olmazlar.
Eer sulh yapmak niyetin varsa, yapabilirsin. Ke
rim olan Tanr, zr dileyenlere kapsn kapatmam
tr.
Eer akll isen gndz yaptn gnah iin gece
tvbe et, af dile.
Seni yoktan var eden Tanr dtn zaman elini
tutacaktr. Bunda alacak bir ey yoktur.
Eer Tannnn kulu isen, hereyi Ondan dile. Eer
gnahtan utanyorsan, gzlerinden hasret suyunu akt.
Bu kapya zr dileyerek kim gelirse, nedmet seli
onun gnahn temizleyecektir.
Gnah iin kim gz yan dkerse, Cenab Hak
onun yz suyunu dkmez.
Sananda bir yavrucuum vefat etti. Onun vefat
dolaysiyle bama neler geldiini nasl anlataym bil
mem.
Y aratan Tanr, Yusufun gzelliinde birisini y a
ratmam tr ki, kabir bal onu Yunus diye yutmasn.
293

Bu bahede yce bir selvi yetimemitir ki, ecel

yeli onu kknden koparp atmasn.
Bir fidan otuz senede aa oluyor. Sonra hrm
bir rzgr geliyor, onu deviriyor.
Yerden gller bitmesine amayp. Dnn ki bu
yere nice gl endamllar gmlmtr.
Kendi kendime dndm: Kk ocuk temiz ve
msum olarak ld. Sen ey ihtiyar, hl kirli ve gnah
kr yayorsun. Artk geber.
ocuumu gmdm. Birka ay sonra dayanama
dm, sevdam kabard. ardm, kendimi tutamadm.
Kabrini amak, boyunu bosunu grmek istedim. Meza
rnn stndeki uzun bir ta kaldrdm. Darack, karanlk kabri grnce stme korkular geldi. Benzim a t
t. Aklm, fikrim perian oldu, kendimi kaybettim.
Bu buhran geip aklm bama topladm zaman,
sevimli ocuumdan kulama yle bir ses geldi: Ba
bacm! Eer bu karanlk yerden rkyorsan, akln
bana al. Buraya k ile gel. Mezarda geecek gece
lerin gndz gibi olmasn istersen, dnyadan gelirken
era ile gel.
Bahvanlarn ne gzel bir duygusu var: Ah, bu yl
hurma aalan meyva tutmyacaklar m diye titreir
ler. Buna mukabil bir takm kafaszlar, buday ekme
den harman yma kuruntusunda bulunurlar.
Sdi! Kim aa dikti ise meyvay o yedi. Kim to
hum ekti ise harman o yd.

294

ONUNCU BLM
MNACAT LE KTABIN BTMES
HAKKINDADIR
Gelin, can gnlden el kaldralm ki, yarn top
rak iinde, kaldramayz.
Hazan faslnda aalan grmez misin? O sert so
uktan yapraksz kalnca, o bo ellerini ge kaldmr,
niyazda bulunurlar. Cenab Hak onlan elleri bo gn
dermez. Allahn kazas, onlara bahar hilati verir; k a
der kucaklarna meyvalar doldurur.
Tann kaps asla kapanmyan bir kapdr. El aan
larn mahrum dneceini zannetme.
bitler ibadetlerini takdim ederler; cizler niyaz
da bulunurlar. Ey cizler, gelin o cizleri okyan der
ghna plak kollar gibi el kaldralm. Artk byle
yapraksz kalmyalm.
Allahm! Bize kereminle bak. Bizden ancak gnah
vcuda geliyor. Hakir kullann Senin affna mit ba
lyarak gnah iliyorlar.
Ey cmert Tann! Senin nzkmla beslenmiiz. Se
nin ltfuna, keremine almz.
Dilenci, kerem, ltuf grdke, naz ekildike c
merdin arkasndan aynlmaz.
Bizi dnyada aziz kldr. br dnyada da byle
olmamz umarz.
insanlara azizlii, horluu sen balarsn. Senin
aziz kldn kimse, kimseden horluk grmez.
295

lh! zzetin hakk iin beni tahkir etme. Gnah

mn fenal sebebiyle beni mahcup etme.
Bama benim gibisini musallat klma. Ukubet ek
mem lzm ise Senin elinle olsun.
lemde insann kendi gibi birisinden cefa ekmesi
kadar kt bir ey olamaz.
Yarab! Ben Senin yznden utanyorum; bu bana
kfidir. Beni artk bakalarnn nnde utandrma.
Eer senden bam zerine bir glge derse, fe
lek benim ykseldiim merdivenin ne alak basama
olur; eer bana ta ihsan edersen, o ta bam yk
seltir.
Tanrm! Beni Sen kaldr. Beni kimse yere atmasn.
HKYE
Bir meczup, Haremi erifte Cenab Hakka mnacat ediyordu. Aklma, geldike hl vcudum titrer.
Gnl yaral meczup, mncatmda yana yana y
le diyordu: lh! Beni af buyur. Beni tahkir etme. Be
ni brakma. Senden baka elimi tutan bulunmaz.
ster beni ltuf ile ar, istersen beni kov. Bam
senin eiinden baka bir yer bilmez.
Allahm! Bilirsin ki, ben cizim, bireyim. Nefsi
emmrenin elinde zebunum. Nefsim pek azgndr. Ak
lm onun dizginini ekemiyor. Nefis ile, eytan ile kim
baa kabiliyor? Karncalar kaplanlarla cengedebilirler mi?
Yolunda giden erler hrmetine, bana, da yol ver.
Beni dmanlardan sen sakla.
lh, Zt- Ulhiyetin hrmetine, lh ei menendi
olmyan sfatn hrmetine, A rafatta (Lebbeyk) a
ran haclar hrmetine, Medinede yatan habbin Hazreti Muhammed hrmetine, yiitlerin tekbirleri hrme296

tine, dman kadn sayan gaziler hrmetine, temiz

ihtiyarlarn ibadetleri hrmetine, dorulukla yetien
genler hrmetine, feryadmza sen yeti; bizi son ne
feste bire iki demekten sen sakla.
Umarm ki kendilerini gece gdnz tate verenler
bizim gibi tatsizlere efaat buyururlar.
Yarabbi! Temizler hakk iin bizi bulaklktan
uzak tut. Eer bilmiyerek bir kusur yaptksa, bizi ma
zur gr.
badetten beli iki kat olan, bununla beraber g
nahtan utanarak gzleri ayaklarna bakan ihtiyarlar
hrmetine, gzm saadet yzne bakmaktan, dilimi
ehdet getirmekten menetme. Yakn eram yoluma
tut. Ktlk yapmaktan elimi ksalt. Grlmee yaramyan eylerden gzm evir. eriate makbul olmyan eyleri yapmak iin bana kudret verme.
Ben senin aknda durmu bir zerreyim, hakirim,-:
varlmla yokluum msavidir. Senin ltfun gnein
den bana bir tel k el verir; grenler beni o k iinde
grsnler.
Yarabbi! si kullarna bak. Baklacak, acnacak
onlardr. Sen padiahsn biz gedyz. Senin bize iltifa
tn kfidir.
Yarab! Bana ceza verecek isen adaletine gre ver.
Amelime gre verecek olursan inlerim alarm, vdin
byle deildi diye feryat ederim.
Yarab! Beni hakaretle kapndan kovma. nk be
nim baka kapm yoktur.
Kapndan cehaletle birka gn ayrldmsa, ndim
oldum. imdi geldim, yzme kapy kapama.
Yaptm murdarlktan dolay acz ile bam e
mekten baka bir zrm yoktur.
Allahm! Sen zenginsin, ben fakirim. Bana gna
hmdan dolay ceza verme. dettir, zenginler fakirlere
acrlar.
297

Zaaf hlimden dolay alasam da yeri vardr. n

k zayf isem de, Efendim kavidir.
Yarabbi! Gafletle Elest bezmindeki ahdi unut
tum. Ne yapaym, byle oldu. Gayret eli kazaya ne ya
pabilir?
Bizim tedbirimizin elinden ne gelir? te bu nokta
bize kusurumuzdan dolay zr olarak kfidir.
lh! Ben ne yaptmsa Sen yktn. Efendiye kar
kulun elinden ne gelir?
lh, ben senin hkmnden ba ekmiyorum. Fa
kat iraden ne ise o oluyor.
HKYE
Bir gence birisi, irkin dedi. Gen, yle bir cevap
verdi ki, syliyen ard, kald.
Cevap u idi: Sretimi ken kendim yapmadm ki,
beni fena yapmsn diye ayplyorsun. Ben irkin isem
de, gzel isem de sana ne? Esasen gzeli irkini y ara
tan ben deilim ki!
lh, nce alnmza yazlacak eyleri yazmsn.
Ondan ne artk, ne de eksik olur.
lh, Sen bilirsin ki, ben kadir deilim. Kdir en
sin. Ben kim oluyorum?
lh, eer bana yol gsterirsen iyilie kavuurum!
Eer beni reddedersen yoldan, yolculuktan geri kal
rm.
. Cihan yaratan Tann yardm etmezse, kul nasl g
nahtan kaar, ibadete koar?
HKYE
Bir dervi vard. Nefsine hkm gemezdi. Gecele
yin tvbe eder, seher vakti tvbesini bozard.
298

Hlini anlatmak iin yle dedi: Eer tvbeyi Ce

nab Hak ihsan ederse drst kalr; yoksa bizim kendi
liimizden tvbemiz sebatsz ve gevektir.'
lh, ulhiyetin hakk iin gzm btldan evir,
nrun erefine yarn beni nrnda yakma.
Miskinlikten yzm topraklara srnmede, gna
hmn tozu gklere kmaktadr.
lh, Sen rahmet yamurunu yadr. Yamurun
nnde toz kalmaz.
Crmm dolaysiyle mlk-i lhde benim iin bir
yer yoktur. Fakat baka memlekete hangi ayakla gire
yim.
lh, Sen skt edenlerin kalblerinde ne varsa bi
lirsin. Yaral gnllere sen merhem koyarsn.
HKYE
ihtiyar bir mecus bir odaya ekilmi, kapy zeri
ne kapam, kimse ile grmyordu. Bunun bir putu
vard. Vaktini hep onun hizmetine hasretmiti.
Birka sene sonra o kt mezhepli mecusye y a
plmas lzm bir i zuhur etti.
ihtiyar mecus puta kotu, iyilik mit ederek maksresinn topra zerinde, putun nnde yuvarland.
Hey put! ciz kaldm, canm boazma geldi. Bana
merhamet et, bana imdat et! dedi. Huzurunda birka
niyazda bulundu. Fakat ii yoluna girmedi.
Put insanlarn mhim ilerini nasl halledebilir ki,
kendisinden sinei bile kovamaz.
Bunun zerine mecus kzd, putu tahkir etmee
balad: Bu kadar senedir sana taptm. Yaplmas m
him bir iim var. Yapmyacak olursan beni brak, Ce
nab Haktan dilerim dedi.
Mecus daha putun karsnda, yz toprakta iken,
pk olan Cenab Hak onun muradn hsl etti.
299

Hakikatleri aramak, taram ak ile megul bir zat

mecusnin iine hayrette kald, dnceye dald. O,
kendi aklnca, yle diyordu: Bir sersem, di, btla ta
pan, ba henz puthne arab ile sarho, gnln k
frden; elini hiyanetten yuvmam iken Cenab Hak
onun muradn verdi.
te o zat bu iin srrm dnmekle megul iken,
gnlnn kulana yle denildi: O akl eksik ihtiyar,
putun nnde ok yalvard. Fakat sz makbule ge
medi, istedii olmad. Onun niyaz eer bizim dergh
mzda da kabul edilmeseydi, sanem ile Samed arasn
da ne fark olurdu?
Ey dost! Gnln Samede bala ki, insanlar sanem
den daha cizdirler.
Eer bu kapya ba koyarsan, eli bo dnmek mu
haldir.
Yarabbi! imizde kusurlu geldik. Elimiz bo, fa
kat mitli geldik.
HKYE
ittim ki, bir sarho, arabn tesiriyle bir mescidin
odasna girdi. Orada Cenab Hakkn keremi eiinde
inledi: Yarabbi! Beni Firdevsi lya koy! dedi.
Bu hle vkf olan mezzin, sarhou yakasndan
yakalad.- Ey akldan, dinden gafil, senin mescit ile ne
mnasebetin var? Sen ne amel iledin de, hcet dili
yorsun? Bu irkin yze naz yakmaz dedi.
Sarho bu szleri iitince alad, yle dedi: M
ezzin efendi, ben sarhoum. Benden elini ek. Bana do
kunma, kalbimi krma. Cenab Hakkn ltfuna gnah
krlar da mitlenirler. Bana taaccp m ediyorsun?
Benim sana szm yok, senden bir ey istemiyorum.
zrm kabul et demiyorum. Tvbe kaps aktr. Ce
300

nab Hak yardmcdr. Cenab Hakkn ltfu o kadar b

yktr ki, o byklnn yannda kendi gnahm
byk grmee utanyorum. Gnahma byklk ve
remiyorum.
Birisi ihtiyarlk dplaysiyle ayaktan derse, elin
den tutmadka yerinden kalkamaz, ite ben o ayaktan
dm ihtiyarm. lhi, bana ltuf buyur, elimi tut. Bir
dost bir dostun kusuruna vkf olursa, onu aklszdr
diye herkese yayar, perdeyi yrtar. Bunun iin biz bir
birimizden korkarz. Halbuki sen kabahatimizi, btn
gnahlarmz grdn hlde, onlar rtersin.
Kullar cehletle asilik, serkelik edecek olursa,
efendileri onlarn kusurlarna bakmazlar.
lh eer Sen kullarna gazap edip de gnahlar
na gre ceza verecek isen, teraziyi kaldr, hepsini ce
henneme gnder.
lh, eer Sen benim elimi tutarsan, erieceim ye
re eriirim. Eer sen beni brakacak olursan elimi kim
se tutmaz, dtm yerden kimse beni kaldrmaz.
lhi eer Sen bana yardm edersen, kimse kar
m a kmaz. Sen beni kurtaracak olursan, beni kimse
yakalyamaz.
Maherde insanlar iki frka olacaktr. Bilmem ki
ben hangi frkadan olacam: Eer sa kol frkasndan
olursam aanm. nk benden sol kol frkasna yak
an ilerden baka bir ey sudr etmedi.
Zaman zaman gnlm bana mit veriyor: Cenab
Hak ak satan utanr diyor.
lh kulun Yusuf Peygamber birok bellar grd,
zindanlara girdi. Fakat derecesi yksek, hkm revan
kardelerin fenalklarna bakmad. Onlarn cz pa
ralarn onlara geri verdi, onlan afetti; Size bugn
serzeni yoktur dedi. Ben de bugn sulu, sermayesiz
olarak huzuruna geldim. Senden af bekliyorum. Af
buyur ey Aziz olan Allah.
301

Defteri benimkinden daha kara olan birisini kim

se grmemitir. Amel defterinde beenilecek bir iim
yoktur.
Sana lyk tatim, ibadetim, yok. Ancak senin ltfuna gveniyorum. Senin affna umutlanyorum.
lh huzuruna sermaye getirmedim, mit getir
dim. Allahm, beni afivden mitsiz etme.

BTT

302

EYH SAD-I RAZ

GLSTAN TRKE TERCMES

Birinci tercme (Kad Menyasolu Mahmut) ta
rafndan yaplmtr. Bu tercmenin iki nshas var.
Birisi bendedir. Mukaddemesinde beyan ettii vehile
Hicr (833) de yani Glistan telifinden 177 sene sonra
aynen tercme ile (Murat bin Mehmet Han) a yani
Murat II. ye takdim etmitir.
Bu nshada beyitler dahi nesir suretiyle tercme
edilmitir. Yazk ki bende mevcut olan nshann drt
te eksiktir. Ziyana uramtr.
Mtercim bu nshada tercme tarihini gstermek
iin beyit yazmtr ki unlardr:
Bu sekiz bb kim eyledim beyan
Syledim her birinden ehrin ayan
Baladkta dzmee bu nazm bil
Kim sekiz yz otuz ncyd yl
Hem de on gnd aban aym a
Nazmm oldu hayr ile her yine
Mtercim mukaddemede Murad Han methederek
dokuz beyit yazyor. kisi arab, yedisi trkedir. u be
yit onlardandr.
Hasret harimi meclisine gleni Behit
Hayran safay sohbetine ravzai rem
305

Mtercimin ifadesi aktr. O zam ana mahsus bir

tarzdadr. Mesel; birinci hikyeden u paraya bak
nz:
Zamn evvelde bir padiah bir esiri buyurdu ki tepeliyeler. Bire ki dirlikten nevmit oldu, padiaha sv
d ve hayli sakat syledi. Bu mcerreptir ki her kim
dirlikten midin kese her ne kim gnlnde var diline,
gelir.
Vakti zaruret nemaned giriz
Dest bigired seri emii tiz
aresizlik vaktinde ki kiinin kaacak yeri olmya,
elini tiz klca kar tutar ki Arap demitir:
za yeisel insan tle lisanuhu
Kesinnevri malibin yesul alel kelbi
Kii ki canndan nevmit ola dili uzun olur. ol etk (1) gibi kim kelp elinde zebun olacek kelbin yz
ne yapr.
Bu tercmenin ikinci nshas niversite ktpha
nesinde yazma kitaplar arasnda (3010) numarada mu
kayyettir. Bu nshann da drtte eksiktir.
u kadar var ki bu nsha tekine benzemiyor, ila
veli bir tercmedir. Mtercim sz uzatt gibi mna
sebet aldrarak tercmeye baka hikyeler, fkralar da
katyor. Bir de nshada beyitler, ktalar, mesneviler,
rbaler hep nazm ile tercme edilmitir. Hatt bazan asln zerine bir veya iki beyit bile ilve edilmi
tir. Mesel u beyit ilve beyitlerdendir:
(1)

306

etk eski trkede kedi demektir.

Ger var ise sende Menyasolu

Devlet o kapuya bala gnl
Sonra bu nshada iki garabet var. Birincisi bu
nsha Mehmet bin Beyazit Hana takdim edilmitir ki
m aksat (elebi Sultan Mehmet) olacaktr. Fakat ter
cme tarihi teki nshada olduu gibi (833) gsteril
mitir. Bu yanltr. nk elebi (824) de vefat etmi
tir. O hlde (833) doru olamaz. Belki (824) den ev
velki bir tarih olmaldr.
Hlsa, ya isim yanltr' (Mehmet bin Beyazit)
olmayp (Murat bin Mehmet) olmaldr, yahut tarih
yanltr. Mesel (823) olmaldr.
Bundan u anlalyor ki mtercim bir kere ilaveli
bir surette tercme ile elebi Sultan Mehmede, bir
kere de aynen tercme ile olu (kinci M urad)a takdim
etmitir.
Mamafih telif tarihi her iki nshada da 833 olmak
la (Mehmet bin Beyazit) ibaresinin hattat tarafndan
sehiv suretiyle yazlm olmas daha muvafktr.
Demek istiyorum ki her iki tercme de (Murad
Sni)ye takdim edilmitir ve zannederim ki hakikat
bu merkezdedir; nk birbirinden az farkl olsa bile
ayn kitabn tercmesini iki padiaha takdim etmek
biraz nho kaar. yle zannediyorum ki mtercim ev
vel geni tercme etmi, fakat bir de aynen tercme
si istenilmi olduundan tekrar aynen tercme etmi
tir.
u kadar ki eer hakikat byle ise mtercim bir
kusur etmitir, yle ki; ikinci tercmenin mukadde, meinde evvel geni bir surette tercme etmitim,
vki olan emir veya arzu zerine bir de aynen terc
me ettim. Yahut, evvel dar, sonra, geni tercme et
mi ise; nce aynen tercme ettiim hlde muahharen
aldm bir emir veya bir arzu zerine geniletmee
mecbur oldum demeliydi.
307

kinci tercme Ahmet I. zaman saltanatnda

eyhlislm Eset Efendinin tercmesidir ki matbudur.
u kadar var ki bu tercme aslndan farkldr; nk
mtercim sz biraz uzatm, baz kelime ilveleri yap
mtr. Beyitlere gelince nazmen tercme edilmitir.
nc tercme zzet ve Saip beylerin mte
rek tercmeleridir ki bu da matbudur. Bunlar da be
yitleri nazmen tercme etmiler. Bu tercme olduka
aslna uygundur.
Drdnc tercme Vaktile ehzade Read Efendinin hocas olan Mehmet Sait Efendinin tercmesi
dir. Mtercim tercmesine (Mlistan) adn vermitir.
Bu tercmede beyitler neren tercme edilmitir.
Bu tercmede trkenin kavaidinden ziyade, Faris ke
limelerin istifine bakldndan tercme nahiv nokta
sndan kusurludur. Trkeye benzemiyen bir trke
vcuda getirmitir.
Bunlardan baka son vakitlerde her kelimenin al
tna trke mukabili konulmak suretiyle muhtelif tarz
da tercmeler vcuda getirilmi ise de hakikatte bun
lar tercme saylmaz,
erhlere gelince bunlar mellifin maksadnn iza
h iin yazlm eserlerdir. Binaenaleyh bunlar da ter
cme saylmaz.
Kilisli RFAT

DKKAT:
Glistann aslnda bir'ksm manzum, bir ksm mensurdur.
Aslnda manzum olan paralar ( ) iareti arasnda olanlardr.
308

Minnet, buyruunu tutmak kendisine yaknla se

bep olan ve kredildike nimetini arttran esiz, Ulu
Tanrya yarar.
Gse giren hava hayat uzatr, kan hava vcu
da ferah verir. u hlde bir nefeste iki nimet mevcut ve
her nimete bir kr vciptir.
[Kimin dilinden ve elinden gelir ki Cenab Hakka
hakkile kredebilsin?
Ey li Davut krediniz, kullarmdan kreden az
dr.
Kul iin iyisi odur ki Allaha kar kusurunu bile,
zr dileye. Yoksa Cenab Hakkn ilhiyetine lyk kul
luu kimse yapamaz.!
Onun saysz rahmetinin yamuru hereye eri
mi, esirgemedii nimetinin sofras her yere ekilmi
tir. Kullarn namusunun perdesini ar gnah ile yrt
maz; rzk maan hatadan dolay kesmez.
[Ey grnmiyen hzinesinden puta tapanlara, k
firlere rzk maa veren Tanr! Dostlarn nasl mahrum
brakrsn, sen ki dmanlan bile gzediyorsun.l
Tannm! Sabah rzgr, demecisine: zmrt yay
glar yay, demi. Bahar bulutu, tayasna nebat kzla
309

rn yer beiinde beslemesini emretmi. Aalara Nev

ruz hilati (bayram elbisesi) olarak yeil yapraktan
kaftanlar giydirmi; baharn terifine dal ocuklarnn
balarna iekten ta koymu; kamtan kan su onun
kudretiyle esiz bal olmu; onun yetitirmesile hurma
ekirdei koca aa olmu.
Kinatn serveti, mevcudatn merhari, lemlerin
sebebi saadeti. Aleyhisselt vesselm efendimiz.
[efaatidir. Sz dinlenir, hkm tutulur; p ey
gamberdir, cmerttir, gzel vcutludur, gler yzl
dr, nbvvet mhryle nianlanmtr.
Senin gibi arkas olan mmetin duvar iin ne
kayg var? Gemicisi (Nuh) olan kimseye deniz dalga
sndan ne korku var?
O, Kemalile yksek derecelere yetiti; CemaJile ka
ranlklar at; btn huylar gzeldir. Ona ve line
savat getiriniz.]
Bir hadisinde demi ki: Gnahkr bir kul kabul
edilmek midile tvbe elini yce Tanrnn derghna
kaldrsa, fakat yce Tanr ona bakmasa, o kul Tanry
tekrar arsa, fakat Tanr ona yine bakmasa, o kul
yine yalvararak, inliyerek Cenab Hakk arsa bu
defa Cenab Hak meleklere hitaben:

Ey meleklerim, ben bu kuldan utandm, bunun

benden baka Tanrs yoktur. Duasn kabul ettim, is
tediini verdim; nk ok armasndan, inlemesin
den mahcup oldum. buyurur.
[Tanrnn keremini, ltfunu gr ki, kul gnah i
liyor, Tann utanyor.!
Onun ululuu kbesinden aynlmyanlar (sana
hakkile ibadet edemedik) diye ibadette kusur ettikle
rini ikrar ederler. Onun cemalini, kemalini venler Cseni hakkiyle bilmedik) cliye hayrette kaldklarn sy
lerler.
310

[Birisi benden Tanrnn vasfn soracak olsa s zm u olur: Ben km; Tanr ise bniandr. Ne syliyebilirim? klar mauklar iin lmtrler, lden
ses kmaz.]
Ariflerden birisi ban mrakabe yakasna ek
mi ve mnakefe denizinde garkolmutur. O hl ge
in de kendisine gelince dostlarndan birisi: Bulundu
unuz baheden bize ne hediye getirdiniz? dedi.
O zat cevaben yle dedi: Gnlmden tuttum ki
gl aacna yetitiim zaman eteimi gl ile doldura
ym, arkadalarma hediye gtreyim. Vakta ki gl
aacna yetitim, gln kokusu beni yle sarho etti
ki eteim elimden gitti.
[Blbl! Sen ak pervaneden ren. O, yann
can kt. Sesi kmad. Bu slk dvasnda olanlar
onu istemesini bilmiyorlar. Hakikaten haberdar olan
kimse mahvolup gitti. Ondan bir haber geri gelmedi.
Ey hayalden, kyastan, zan ve tahminden, vehim
den iittiimiz, okuduumuz szlerden yce olan Tan
r! Meclis bitti, mr sona erdi, fakat hl senin evsa
fnn bidyetindeyiz.l
SLM PADAHININ GZEL SIFATLARI
(Sdi) nin gzel ad halkn diline dm, sznn
hreti yer yzn tutmutur. Szn herkes ekerka
m gibi iner, yazm olduu mektuplar altn yap
rak gibi tarlar.
Btn bu hlleri Sdinin faziletine, belgatte ke
mline vermemeli; belki cihann sahibi, zaman dairesi
nin kutbu, Sleyman'n yerini tutan, man ehline y ar
dm eden, ulu padiah, byk Atabek, yeryznde Tan
rnn glgesi (Sad ibni Zeng) olu (Muzafferrddin
Ebu Bekir Allah ondan raz olsun, onu da kendisin
311

den honut etsin, Sadiye inayet gzile bakm, onu

tahsin ve takdir buyurmu, onu gerekten sevmi ol
masndan dolay, btn havas, avam ona meyi ile mu
habbet gstermiler. nk: (Halk padiahlarn tut
tuu yolda giderler.)
[Sen bu cize nazar buyurduun gndenberi eser
lerim gneten daha mehur oldu. Btn ayplar, ku
surlar bende mevcut ise de padiahn ho grd ayp
hner yerine geer.
Bir gn hamamda bir sevimli insan bana bir par
a gzel kokulu kil verdi. O kile: Misk misin, yoksa
anber misin, gzel kokundan mestoldum. dedim.
Kil cevap olarak bana yle dedi: Ben ad bir kil
idim, fakat bir zaman gl ile arkada oldum, onun g
zel kokusu bana sindi, yoksa ben bildiin toprak para
sym.]
lh, okunan yetler hrmetine mslmanlarm is
tifadesi iin o padiahn mrn uzun eyle, gzel ile
rinin sevabm kat kat ver. Onu sevenlerin, onun vali
lerinin derecesini l kl. Dmanlarn, ona buzedenleri kahret.
Yarabbi, onun memleketini eminlik yap, olunu
da muhafaza buyur.
[Dnya o padiahla mesut olmutur. Saadeti (o
lu) Sad daim olsun. Tanr nusret bayraklarile onu
mansur ve muzaffer buyursun. Onun dal, buda sa
ylan olu da onun gibi yetimektedir; nk kk
odur. Otlarn gzellii tohumun gzelliinden ileri ge
lir.]
Yce, esiz Tanr, temiz (iraz iklimini dil h
kimlerin heybeti, mil limlerin himmetiyle kyamete
kadar selmet ve emanette hfz ve himaye buyursun.)
[Bilmezsin ben niin uzun zaman gurbet illerde
elendim kaldm; nk - raz mlhakatndan (Ten312

ki Trkn) dan knca grdm ki cihan zenci sa gi

bi birbirine girmitir. Vka onlar da dem oullan
idiler, fakat kurtlar gibi kan iicilikte keskin peneli
idiler. Haricen cenki arslanlar gibi olan bu halk ahlk
itibariyle melek gibi gzel huylu idiler. Sonra buraya
dndm zaman iklimi- sde grdm. Kaplanlar
kaplanlk huyunu brakmlard.
Padiahmn zamanndan evvelki zamanda ciham
itia, ihtill, darlk ile dolu grmtm. Fakat padihm (Atabek Ebu Bekir bin Sad Zeng) nin zamann
da byle emin, sde grdm.
Banda senin gibi Cenab Hakkn bir glgesi bu
lunduka (Pars) ikliminde dehrin fitnesinden kayg
yoktur.
Bugn u uzayp giden yer zerinde senin eiin
gibi halk Hakkn nzas zere muamele edilen bir yer
den kimse haber veremez.
Sana birelerin hatrlann gzetmek, bize k retmek, lemleri yaratan Tannya da gzel mkfatlar
vermek yarar. Tanrm! Toprak, rzgr durduka
(Pars) topran fitne yelinden sen sakla. 1
KTABIN TELFNN SEBEB
Bir gece, geen gnlerimi dnyor, telef olan
mrme acyp, gnl saraynn tan gzyamm elmasile deliyor, hlime mnasip olan u beyitleri sy
lyordum:
[Her nefeste mrmden bir nefes eksiliyor. E tra
fma bakyorum, kimseler kalmam. Be adam, elli ya
yaadn, hl uykudasn. Bu kalan be gnnn m
kymetini idrk edeceksin? Hayatn bouna geirip i
grmiyen, g davulu ald hlde ykn hazrlamyan kimse utanacaktr. G sabahnn tatl uykusu
313

zavall piyadeyi yoldan alkoyar. Bu dnyaya her ge

len bir bina kurdu; lnce bakasna brakt. Yerine ge
len de onun gibi kuruntuya kapld. O da ld. Binay
kimse baa getirmedi. Bakas olmy&n dostu (dnyay)
dost tutma, bu gaddar, dost edinmee yaramaz. M a
demki iyi, kt herkes lecektir o halde, bahtiyar, iyi
lik topunu elen kimsedir. Azn kabrine kendin gn
der; senden sonra kimse gnderemez. Sen nden gn
der. mr, temmuz gneine maruz kalan kardr. Bu
k ar erimi, pek az kalm. Halbuki efendinin iten ha
beri yok; hl gurur iinde aldanp duruyor. Ey paza
ra eli bo giden kimse! Korkanm ki mendilini dolu ge
tiremezsin. Ekinini yeil iken yiyen adam harman za
mannda ancak baaklk yapar. Sdinin nasihatini
can kulaiyle dinle: Yol budur, mert ol, bu yoldan y
r.]
Bu mny dndkten sonra onu mnasip gr
dm ki ekileyim, bir keye oturaym: grmek, ko
numaktan eteimi ekeyim. Perian szlerden defteri
ykayaym; bundan sonra da perian sylemiyeyim.
[Dili kesilmi bir dilsiz yahut sar olarak bir k
ede oturan kimse dili kendi hkmnde olmyan (dili
ni idare edemiyen) kimseden daha iyidir.]
Fikrimi tatbike baladm. O vakte kadar ki, gam
mafhesinde yoldam, keder hcresinde arkadam
olan bir zat her zaman olduu gibi kapdan ieri girdi;
birok akraklk gsterdi, akalamak istedi.
Cevap vermedim, bam ibadet dizinden kaldr madm. Murakabeye devam ettim.
O zat hlimden incindi, dargn dargn bakt. Dedi
k i:
[Karde, bugn sz sylemek mmkn iken syle.
Tatl tatl konu; nk yarn ecel habercisi gelince a
resiz olarak dilini ekerek, susacaksn. 1
314

Mensuplarmdan birisi, onu iten haberdar etti.

Sdi azm cezmetmi. Bundan sonra sa olduka itikfta yaar gibi yayacak, kimse ile konumyacak.
Sen de byle yayabilirsen bann aresine bak, halk
tan uzak ol dedi. Buna cevap olarak arkadam: Tan
rnn byklne, kadm olan arkadalma yemin
ederim ki, dedi, (Sdi) benimle altmz vehile tatl
tatl konumadka buradan kmam ve rahat huzur
bulmam. Dostlan incitmek cehildir. ayet yemin etmi
ise kefaret vermek kolay itir. Hem de Alinin Zlfikan
knda, Sdinin dili damanda durmas doru yolun
hilfna, ve ukalnn reylerinin aksindedir.
[Ey akll zat, az iindeki dil nedir? Hner sahi
binin hanesinin anahtandr. Bir dkknn kaps ka
pal olunca o dkknn sahibi cevahirci midir, yoksa
eri midir bilinemez.
Ukal katnda skt etmeli ise de, lzumu takdi
rinde sylemek gerekir. ki ey akl hafifliine dellet
eder: Syliyecek yerde susmak, susacak yerde syle mek.l
Hlsa o zat, uygun arkadam, sdk dostum ol
duu cihetle onunla konumamay, yzm, onun musahabetinden evirmeyi insaniyete muvafk grme
dim.
[Kavga etmek istediin zaman yle birisiyle yap
ki, ne ona ihtiyacn ne de ondan korkun olsun. 1
aresiz olarak konutuk ve geze geze ehirden d
ar ktk. Mevsim ilkbahar idi. Souun iddeti din
mi, gln devletinin zaman erimi idi.
[Aalarn zerindeki yapraktan gmlekler bahti
y ar insanlann bayramlk elbiseleri gibi idi.
Celleddin Melikah tarihince ilkbaharn ikinci ay
nisanm iptidalan idi. Dallarn minberlerinde blbller
hutbeler okuyordu. Kzl gl zerine ilerden inciler
315

dmt. Bunlar fkelenmi bir dilberin yanandaki

ter tanelerini andryordu. I
O gece dostlar ile bir bahede geceledik. Bulundu
umuz yer gnl ac, ho bir yer idi. Baktka gnl
eken aalarn dallan birbirile sarma dola olmu
tu. Geceleyin zemine baksan sanrdn ki billur taneleri
salm, ge baksan sanrdm ki lker yldz top kan
dil olmu, aslm.
[Bir bahe ki iinde bi hayata benzer souk ve
tatl sular akyor. Byk aalarn stndeki kular
mevzun tyor. Bahenin zemini renk renk llelerle
dolu, aalann zeri meyva olacak trl ieklerle do
nanm. Aa altlarna bakacak olursan grrsn ki
bdi sb onlara bukalemun renkli hallar yaym. 1
Sabah olunca gitmee karar verdik. Baktm ki dos
tum eteini gl, reyhan, smbl ve ispergam ile dol
durmu, ehre gtrmek niyetinde. Dedim ki: Bilirsin
ki gln mr az olur. ok srmez bu glistan bozu
lur, ne gl kalr, ne glistan kalr. Hkema, gelip gei
ci eylere gnl balamayn, demiler.
Dostum dedi ki: Pekl, o halde ne yapalm?
Ben: Glistan adl bir kitap yazmak istiyorum,
okuyanlann gzleri sevinsin, ileri alsn. Sonbahar
rzgn onun yaprana ilimesin. Felein dn, onun
baharn hazana evirmesin. dedim.
[Bir deste gl ne iine yarar, onun yerine gel be
nim glistanmdan bir yaprak al. Gl, ancak be alt
gn yaar. Bu glistan daima ter- tazedurur, solmak
bilmez.]
Ben bu sz syleyince dostum eteine doldurmu,
olduu glleri dkt, eteime yapt. Haydi bakaym
kiizade verdii sz yerine getirir dedi.
Ben de Peki dedim. Yazm aa baladm. Hemen
316

o gn gzel geinmek, yoliyle konumak hakknda bir

iki bap yazdm ve beyaz ettim.
Yazda yle bir slp kullandm ki konuanlarn
iine gelir; mnilere de belagat retir.
Sz uzatmyalm, gl fasl bitmeden, dallar ze
rinde hl gller glerken, Mennan olan Tanrnn yardmile Glistan kitab bitti.
Bitti dedim fakat hakikatte bitmedi. Belki ne za
man Padiah- lem, ehinah- muazzam, milletlerin
efendisi, Arap, Acem padiahlarnn h, denizin, ka
rann Sultan, byk Atabek Muzafferddin Ebu Be
kir bin Sad ibni Zengnin olu, cihnm penh, Allah
n glgesi, Cenab Hakkn ltfunun ziyas, zamnm ahiresi, eman merkezim Allah tarafndan dman zeri
ne mansur, kahir devletin bazs, parlak dinin era,
Sleyman mlknn vrisi (Sad) hne ltfederek
gz ucile bakarsa ikblini daim etsin. Arzularn dai
ma hayrat ve hasenta mteveccih bulundursun.
[ehzadenin hne iltifat kitabm ssleyecek
olursa kitabm in nigrhnesi ve (Nakka Erjenk) in
san gibi olur. Um anm ki ehzade bu kitabm mtaleadan sklmyacaktr: nk mehur szdr. Glis
tan sknt yeri deildir, bhusus ki onun kuvvetli di
bacesi (Sad ibni Zeng) olu (Ebu Bekir) in mbrek
namnadr.
EMR- KEBR (EB NASIR) OLU (FAHREDDN) N
EVSAFI
Arzusu fikrim olan bu eser gzellikten bibehre ol
duu cihetle bana ban aa etmi, yukan tutamyor.
Yeis ile gznn ayann stne dikmi kaldram
yor klarn arasna katlp da arz endam edemiyor.
Meer lim, mil, meyyet, muzaffer, mansur; garip
317

lerin ilticaghi; fudaly besliyen, himaye eden, bitleri

seven, (Fars) ahalisinin iftihar, saltanatn sa eli, din
ve devletin fahri, slm ve mslmanlann yardmcs;
meliklerin; sultanlarn itimatgh, emri kebr (Ebu Be
kir ibni Ebu Nsr) bu eseri kabul ile esere ziynet ve
recek olursa o zaman eserim de kendisini gsterecek
tir. Tanr onun mrn uzun etsin, kadrini, erefini
arttrsn; gnln ferahlatsn; mkfatn iki misli et
sin. Zira o, cihan byklerinin memduhu ve mekrimi, ahlkn mecmadr. .
[Her kim onun syei inayetine girecek olursa, g
nah tat telkki edilir ve dman derhal dost olur.l
Btn bendelerin, mensuplarn onun zatna kar
muayyen bir hizmeti vardr. Eer o hizmetin edasnda
azck tenbellik, geveklik gsterecek olurlarsa huzu
ra celbedilir ve itaba urarlar.
Bundan yalnz dervi takm mstesnadrlar. On
larn da vazifeleri, grlen iyiliklere teekkr etmek,
byklerini hrmetle ydetmek, onlara hayrl dualar
da bulunmaktr. Dervilerin bu hizmetleri huzurda ol
mayp gizli bir surette cereyan eder ve bu hizmetin
gyab olmas daha muvafktr; nk huzurda yap
lacak olsa tasannu olur, riy olur. Gyab olduu su
rette ise tekellften uzak olur ve Allah bu dualar ka
bul eder. te bundan dolaydr ki derviler itaba u
ramazlar.
[Zaman annesi senin gibi bir ocuk dourunca fe
lein iki kat olmu beli sevincinden doruldu. Cihan
yaratan Cenab Hakkn, halkn iini grmek iin kabi
liyetli bir kul yaratmas, ileri onun eline vermesi b
yk bir ltuftur. Hikmet de bunu icap eder. Her kim iyi
ad ile yaarsa ebed hayat budur; nk vefatndan
sonra hayr ile ydedilmi, kendi adn daima yaatm
olur. Ey byk emr! Fazilet ehli olanlar, seni ister met
318

hetsinler, ister etmesinler gzel olarak yaratlm bir

yz ss iin m eataya (yz yazcya) muhta olma
d gibi sen de kimsenin methine muhta deilsin.]
HZMETTE KUSURDAN DOLAYI TZAR VE UZLET
HTYAR ETMENN SEBEB
Efendim, derghna hizmet iin devam edemedii
min sebebini (Bzrmihr) in bir sziyle arzetmek is
terim:
Hint hkemsmdan bir taife (Bzrcmihr) in fazi
letine dair konuuyorlard. Neticede onun iin bir ku
sur buldular. Dediler ki: ok ar sz sylermi, ok
dnr, karsndaki dinleyiciler, o, sz bitirinceye
kadar ok beklerlermi...
(Bzrcmihr), aleyhinde sylenen bu sz iitince
cevap vermi ve: Ne syliyeyim diye dnmek, niin
syledim diye piman olmaktan daha iyidir demitir.
[yi yetitirilmi, eski ihtiyar ve sz bilen kimse
iptida dnr, sonra syler. Dnmeden sze bala
ma. yi syle. Ge sylersen beis yoktur. Dn, sonra
syle. Bakalan seni susturmadan sen susmasn bil.
nsann hayvanlardan efdl olmas nutku sebebiyledir.
Fakat eer doru sylemezsen hayvan senden efdl
olur.]
Hele ariflerin mecma, mtebahhir limlerin m er
kezi olan efendimin divannda ona' mensup byk zat
larn karlarnda sz sylemee cesaret edersem h a
yszlk etmi ve pek deersiz olan sermayemi aziz haz
retlerinin huzruna getirmi olurum. nk cevahir
ciler arsnda boncuk bir arpa getirmez. Gnein kar
snda mum k'vermez. Yksek minare Elvend da
nn eteinde alak kalr.
[Her kim benlik ile kafa tutarsa dmanlar her ta
319

raftan ona koarlar. Sdi, ciz, azadedir. ciz ile kini

me cenge gelmez. ptida fikir, sonra sz, ptida temel,
sonra duvar. Ben nahiiyim, fakat bahede deil. Ben
gzelim, fakat Kenanda deil.]
Lokman hekime: Hikmeti kimden rendin? de
miler.
Cevap olarak: Krlerden rendim; nk bir yeri
denekleriyle yoklay piyice anlamaynca ayak atmaz
lar demiti.
Girmeden evvel kmay dn. Erkekliini dene,
sonra evlen, evine bir kz getirip de sonra fedyda ba
lama.
[Vk horoz kavgada eviktir, fakat tun peneli
doann nnde yayamaz. Kedi fareyi tutmada arslandr, fakat kaplan ile cenge girerse fare olur.]
Bendelerinin ayplarna gz yuman, kklerin ka
bahatlerini ifaya almyan, byklerin ahlklarnn
byklne itimat ile bu kitaba, nevdiri sar, hik
yeler, ear, gemi padiahlarn siretlerinden m uhta
sar surette birka kelime dercettik ve kymetli mrn
bir parasn buna harcettik.
te (Glistan) kitabnn tasnifine sebep buolmutur. Tevfik Allahtandr.
[Topraa inklp eden vcudumuzun her zerresi
dalp bir yere dt hlde bu nazm, bu tertip yl
larca kalacaktr.
Bu kitab bizden sonra bir nak, bir iz, kalsn diye
yazdk, nk varlk bki deildir.
Umarm ki hulsukalb sahibi bir insan bizim gibi
dervilere Allah rahmet etsin diye duada buluna.
Kitaplarn tertibinde, baplarn tanziminde sz
m uhtasar ^sylemek mnasip grld. Bundan dolay]
bu gzel aalarn dallan, birbirine uzanan bu bahe
320

cennet gibi sekiz bap zere muhtasar olarak tertip

edildi; nk fazla olsayd usan verirdi.
Birinci bap, padiahlarn gzel detlerinden, ikinci
bap dervilerin ahlkndan, nc bap kanaatin fazi
letinden, drdnc bap sktun, faydalarndan, bein
ci bap genlikten, aktan, altnc bap ihtiyarlktan, hl
sizlikten, yedinci bap terbiyenin tesirinden, sekizinci
bap sohbetin dbmdan bhistir.

321

PADAHLARIN DETLER HAKKINDADIR

HKYE
ittim ki bir padiah bir masumun ldrlmesMi
emretmi.
Zavall canndan midi kesince kendi diliyle padi
aha svmee, hakknda fena szler sylemee bala
m. nk hkem: Her kim canndan el yursa gn
lnde olan syler. demiler.
[Zaruret vaktinde kamya imkn kalmaynca el
keskin klmcn ucunu tutar. Malp kedi kpee h
cum ettii gibi insan da yese dnce azna geleni
syler. 1
Padiah, esirin sylendiini grnce sormu:
Bu ne sylyor?
yi huylu vezirlerden birisi: Cennet, fkesini tu
tanlar, Sulunun suundan geenler iin hazrlanm
tr. demi. Bu sz zerine padiah acm, onun kan
nn sevdasndan vazgemi, Caffetmi).
Birinci vezirin zdd baka bir vezir, ie karm
ve: Bizim gibilere padiah huzurunda yalan sylemek
yakmaz. Padiahm, o size svd, fena szler syle
di. demi.
Bu ikinci vezirin sznden padiahn can sklm
ve: Bana onun yalan senin doru sznden daha
makbul geldi, demi, nk onun sz iyilie mte
veccih idi: seninki ise ktle mebnidir.
322

Hufcem: bitiren yalan; fitne koparan dorudan

iyidir. demiler.
IHer kim ki padiah onun szn dinler; dedii
ni yaparsa o adam iyilikten baka bir ey sylemesin.
Syliyecek olursa ona yazklar olsun.
Feridun sofasnn (salonunun) duvarnda u maz
munda beyitler yazlmt:
Karde, dnya kimseye kalmaz. Gnln cihan
yaratan Tanrya bala ite okadar. Dnya mlkne
itimat etme. nk dnya senin gibi ok kimseyi bes
lemi; sonunda ldrmtr. Mademki pk olan can
kp gidecektir, ha taht zerinde lmsn, ha toprak
zerinde..]

HKYE
Horasan padiahlarndan birisi (Sebktekin) in
olu (Sultan Mahmut Gaznev) yi vefatmdan yz sene
sonra ryada, tekmil vcudu dklm, toprak olmu,
yalnz gzleri gzevinde dnyor ve bakyor bir hlde
grm.
Yekmil hkem bu ryann tbirinden ciz kal
mlar. Yalnz bir dervi padiaha arz tazimat ettik
ten sonra tbir edip demi ki: Gzleri hl bakyor, n
k mlk bakalarnn elindedir. Hasret ekiyor, ml
km ne oldu, kimlerin elindedir, diye bakyor.
[Nice adl sanl kimseleri topran altna gmm
ler. Bugn, onlarn varlndan yer zerinde bir nian
kalmamtr. O zayf, nahif ihtiyar
(Sultan Mahmudu) toprak altna teslim ettiler. Toprakonu yle
yedi ki ondan kemik bile kalmad. (Nuirevan) ld
ve ok zaman getii hlde adaleti sebebiyle mba
rek ad diridir.
Arkada filn ld diye tellllar nid etmeden
iyilik yap ve mr ganimet bil.]
323

HKYE
ittim ki bir padiahn ehzadelerinden birisi ksa
boylu, gsterisiz imi. br kardeleri ise uzun boylu,
gzel yzl imiler.
Bir gn padiah o ksa boylu oluna onu been
mediini sezdiren manl bir bakla bakm. Zeki eh
zade ii anlam. Babasna lzm gelen hrmeti ifadan
sonra yle demi:

ah baba! Akll ksa, chil uzundan daha iyi

dir. Boyca her byk (boyu uzun) olann kymette da
ha iyi olmas lzm gelmez. Koyun pktir; fil murdar
dr.
[Yer zerindeki dalarn en k Turdur; fa
kat Cenab Hakkn indinde kadir ve mertebece dier
dalardan daha byktr.
ittin mi, bir gn bir zayf lim bir iman ahm a
a unu demi: Arap at zayf ise de bir tavl eekten
daha iyidir. 1
ehzadenin szne babas glm, devlet erkn
beenmiler, fakat kardeleri yrekten incinmiler.
[Bir insan sz sylemedike ayb, hneri gizli
olur. Her orman bo sanma; iinde bir kaplann uyu
mu olmas pek mmkndr.!
ittim ki o srada etin bir dman padiaha yz
gstermi, harp iln etmi. ki ordu kar karya gel
miler. Meydanda ilk evvel atn oynatan o ehzade ol
mu ve dmana hitaben ylew demi:
[Ben o kimse deilim ki cenk gnnde arkam
grm olasn. Kanl toprak arasnda bir ba grr
sen ite bu benim, (yani bam verir, dnmem.) Harbe
giren kendi kaniyle oynar. Kaacak olursa ordunun
kaniyle oynam olur.l
ehzade bunu syledikten sonra dman askeri
324

ne hcum etmi. e y arar yiitlerden birkan ldr

m. Sonra dnp babasmn huzuruna gelerek yer p
m ve:
[ Muhterem baba, demi, ahsm sana hakir g
rnmt. Sakn imanl hner saymyasm. Muha
rebe meydannda da ince belli Arap at ie yarar, be
sili kz bir ey yapamaz. 1
Nakletmiler ki, dman ok, bunlar az imiler. As
kerin bir ksm kamak istemi. ehzade: Yiitler,
aln, t ki kadmlar elbisesi giymiyesiniz! diye hay
krm.
ehzadenin bu sz zerine svarilerin hiddeti,
iddeti artp bir uurdan hamle etmiler.
ittim ki hemen o gn iinde dman malp et
miler.
Bunun zerine padiah ehzadenin ban, gzn
pm, onu kucaklam. Ona kar hsn nazarn her
gn biraz daha arttrm. Nihayet onu veliaht yapm.
Kardeleri kskanmlar, yemeine zehir koymu
lar.
ardaktan bu suikasdi gren kzkardei pencere
nin kanatlarn birbirine vurmu.
Zeki ocuk ii anlyarak yemekten elini ekmi ve:
Hnerliler olsun de hnersizler onlann yerlerini tut
sunlar, bu olmyacak bir i demi.
[Dnyada hma kuu kalmasa dahi baykuun gl
gesi altna kimse gelmez.]
i padiaha, duyurmular. Padiah dier oullar
n artp, lzm geldii surette cezalandrm. Sonra
memleketi ocuklar arasnda taksim etmi, her birine
memnun olacak bir paray vermi. Bu suretle fitne
yatm. Mnazaa kalkm.
Zira hkem demiler ki: On dervi bir kilimde
uyurlar, iki pdih bir iklime samaz.
325

[Allah adam, bir ekmein yansn yerse, yansn

fakirlere verir.
Bir padiah yedi iklime mlik ien, dier iklimi de
zaptetmek arzusunda bulunur. 1

HKYE
Bir takm arap haramileri bir da banda yerle
mi, kervann yolunu kapatmlard.
O civardaki memleketlerin ahalisi onlann hilele
rinden korkmu, zerlerine giden hkmet askeri de
yenilmi idi. nk sarp, varlmas mkl bir da
ban ele geirmiler ve orasn kale gibi kendilerine
smak edinmilerdi. O taraflardaki memleketlerin du
rendi bykleri bunlann mazarratn def iin istiare
yaptlar ve Bu taife bu hl zere biraz daha kalrsa
artk onlar ile baa klmaz dediler.
[Yeni kk salan bir aac bir adam zorlarca yerin
den karabilir; fakat o aac bir zaman hli zere b
rakrsan birok pehlivanlar getirsen dahi onu kkn
den koparamazsn. Pnar ban bel ile kapatmak mm
kndr. Su oalnca, fil ile dahi geilemez.!
stiare neticesinde bir gzc gnderip frsat g
zetmee karar verdiler.
Gzc bunlan gzetliyordu; nihayet bir gn bun
lar bir kavmin zerine srm, gitmi ve yerleri bo
kalmt. Gzc geldi, haber verdi. Derhal bir takm
bandan iler gemi, cenklerde bulunmu yiitler
gnderdiler. Bu yiitler dadaki hendeklerde saklan
dlar. Nihayet gece oldu, hrszlar dndler, uzak yer
lere gitmiler, ganimet getirmilerdi. Silhlann kar
dlar. Ganimet eyasn bir tarafa koydular.
Bunlann bama ilk hcum eden dman, uyku idi.
[rek eklindeki gne batm, karanla girmi
ti. Sanki Yunus peygamberi balk yutmutu.]
326

Gece, saat kadar bir zaman geince yiitler pu

sudan ktlar, onlann ellerini arkalanna baladlar.
Sabah vakti padiahn huzuruna getirdiler.
Padiah bunlan grnce hepsinin katline ferman
buyurdu.
Naslsa bunlarn aralarnda henz genliin ilk
alarnda bir delikanl vard. Henz balyan genli
inin meyvas yeni yetimiti. Yana bahesinin ye
illii iyeni bitmiti.
Vezirlerden birisi padiahn tahtmn ayam pt,
efaat yzn yere koydu ve: Bu ocuk hayat bahe
sinden henz meyva vermemi, yeni balyan genliindenbir fayda grmemitir. Onun kann balamak
la. bendelerinin minnettar buyurulmasn efendimin
kerem ahlkndan rica ederim. dedi.
Padiah bu szden yzn ekitti, bu sz onun y
ce reyine muvafk gelmedi ve yle dedi:
[Soysuz kimse iyilerin terbiyesini alamaz. Kabili
yetsiz kimseyi terbiyeye almak kubbe zerinde ce
viz durdurmak gibidir.]
Bunlarn oluk ocuklarn, kavim ve kabilesini
kesmek daha mkl; kklerini, temellerini kazmak,
karmak daha iyidir; nk atei sndrp korunu b
rakmak, ylan ldrp yavrusunu muhafaza etmek
aklllarn ii deildir.
[Bulutlar b hayat yadrs dahi st dalmdan
asla meyva yiyemezsin. Soysuz kimse ile vaktini geir
me; nk hasr kamndan eker yiyemezsin.]
Vezir, bu sz dinledi, ister istemez beendi; pa
diahn gzel reyini takdir ile hakikaten byledir diye
tasdik etti ve: Allah mlkn daim etsin, padiahn
buyurduu mahz hakikattir, dedi. Ancak eer bu o
cuun o ktlerle arkadal devam etseydi onlann
terbiyelerini alacak ve onlardan birisi olacak idi.
327

Halbuki o henz ocuk denecek kadar gentir. O

gruhun isyan ve tuyanndan ibaret huylan onun ta
biatnda henz yerlememitir. mit ederim ki iyilerle
bir arada bulunarak gzel bir terbiye alr ve akll insanlann ahlkn benimser.
Peygamberimizin bir hadisinde: (Ne kadar doan
ocuk varsa mslman yaratl ile doar; fakat ebe
veyni onu hali ftrde brakmyarak. Yahudi, Nasran veya Mecs yaparlar buyurmutur.
[Hazreti Ltun zevcesi (Musahhah nshada: Nuhun olu) ktlerle arkada olduu iin hanedan n
bvvetten olmak erefini kaybetti.
Halbuki Ashab Kehfin kpehi birka gn iyilerin
arkasna dt, insan erefi kazand. 1
Vezir bunu syledi ve padiahn nedimlerinden
bir takm da efaat hususunda ona yardm ettiler.
Nihayet padiah, doru bulmadmama hadi af
fettim, dedi ve szne yle devam etti:
[Bilirmisin Zalkahraman Rsteme ne dedi? Dedi
ki: Dman ehemmiyetsiz, ciz saymak doru deil
dir; nk ok grdk ki kk bir kaynan suyu
oaldka deveyi ykyle beraber alm gtrm
tr.!
Hlsa vezir ocuu ald, evine gtrd. Naz ve
nimetle besledi, terbiyesi iin edip bir stad tyin etti.
Ona, gzel konumay, gzel cevap vermeyi, padia
hn huzurunda bilinmesi lzm gelen her trl dab
rettiler. ocuk pek iyi yetiti ve herkes artk onu
ok beeniyordu.
Bir gn vezir padiahn huzurunda ocuun ah
lkndan, evsafndan biraz bahs ile: Akll insanlarn
terbiyesi ona tesir etmi, eski cehaleti tabiatinden
zail olmutur dedi.
Padiah bu sz iitince glmsedi ve yle dedi:
328

[Kurt yavrusu, insanlar arasnda byse de, so

nunda kurt olur(l)I
Bunun zerine bir iki yl geti-olan byd-mahalle apknlarndan bir takmlar o hrsz olana ya
natlar. Onunla arkadala karar verdiler.
Olan bir frsat drd, veziri iki olu ile birlik
te ldrd. Bitmez, tkenmez paray, mal kaldrd,
hrszlar marasmda babasnn yerine geti, oturdu;
si oldu.
Padiah bu vakay iitince hayretinden ellerini
dileriyle srd, yle dedi:
[nsan kt demirden nasl iyi kl yapar? Ey
Akll zat bilmi ol ki alak kimse terbiye ile adam ol
maz. Misl istersen yam ura bak ki, yamurun tabi
at ltif, temiz olduundan ihtilf yoktur; byle ol
makla beraber, yaan yamurun tesiriyle bahede
lle, orak yerde erp biter.
orakyer smbl bitirmez. Bo yere orada mit
tohumu ekip zayi etme. Ktlere iyilik etmek iyilere
ktlk etmek gibidir.]

HKYE
(Sultan Oulm) m saraynn kapsnda bir a
vu olunu grdm. Akl, zeks, anlay, sezii ne ka
dar methedilse ondan ziyade idi. Hem de okk a
nda alnnda byklk san grnd.
[Akl ve zeksndan dolay bann stnde b
yklk yldz parlad.]
Hlsa o ocuk padiahn hsn nazarna mazhar
oldu,nk surette cemali, hakikatte kemali var idi.
Hkema yle demilerdir:
(1)

Grk zade akbet grk eved.

32

Zenginlik hner iledir, mal ile deil, byklk akl

iledir ya ile deil.
Akran ve emsali o ocuu kskandlar, onu bir hiyanet ile itham ettiler, idam edilmesi iin bo yere a
ltlar.
iDost, dostu hakikaten severse dman ne yapa
bilir?]
Padiah ocua sordu: Bunlarn sana dman ol
m alarna sebep nedendir?
ocuk cevaben: Syei devletinizde herkesi mem
nun ettim; fakat hasudu memnun edemiyorum! n
k o ancak benim saadetimin ve efendimin ikbl ve
devletinin zevliyle memnun olur dedi.
[Kimsenin gnln incitmemek, elimden gelir; fa
kat hasuda ne yapaym ki, o kendiliinden strap iin
dedir.
Hey hasud sana diyorum, sen l ki kurtulasn;
nk haset yle bir hastalktr ki lmden baka bir
eyle ondan kurtulmak mmkn deildir.
Bedbahtlar, bahtiyarlarn saadetinin, mevkiinin
zevlini arzu ederler. Y arasa gzl kimse gndz gr-,
mezse gnein ne gnah var? Dorusunu ister misin,
gnein kararmasndan ise bin yle gzn kr olma
s daha iyidir.]
HKYE
Hikye edereler ki bir Acem ah halkn maln
gasbederdi. Ahaliye eza ve cefaya balamt. Bu zu
lm o dereceye vard ki nihayet biroun onun zulm
nn fenalklarndan teye, beriye daldlar, onun
evrinin iddetinden gurbet yollarn tuttular. Halk
azalnca memleketin evketi de azald; hazine bo kal
d. Dmanlar her taraftan zorladlar.
330

Her kim musibet gnnde feryadna yetiecek

bir kimse istiyorsa sen ona: Arkada, selmet gnle
rinde cmertlie al. de. P ara ile alnm kula hal
kal kleyi okamazsan kaar gider. Sen ltfet, ltfet
ki yabanclar senin kula halkal klen olsunlar.]
Bir gn o padiahn meclisinde (ehnme) kitabn
okuyorlard. Okuduklar bahis Dahhkin saltanatnn
zevali ve Feridunun saltanata nil olmas hakknda
idi.
Vezir padiaha sordu: Feridunun hzinesi, mal,
mlk, klesi, kullan, uaklan, banda, dam lan yok
iken nas oldu da padiah oldu?
Padiah cevap verdi: itmisindir bir takm halk
ona hararetle taraftar oldular, bana toplandlar, onu
kuvvetlendirdiler. Bylece padiah oldu.
Bunun zerine vezir: Madem ki halkn toplanma
s padiahla sebep oluyormu, o halde sen niin halk
datyor, perian ediyorsun, yoksa sen padiah olmak
istemiyor musun? dedi.
[Askeri can ile beslemek lzmdr. nk sultan,
asker sayesinde hkm srer. 1
Padiah: Dalan asker ve ahalinin toplanmas
iin ne yapmak lzmdr? diye sordu.
Vezir cevap verdi: Padiah kerim olmaldr, t ki
halk onun etrafnda toplansn. Merhametli olmaldr ki
herkes onun sayesinde emin, msterih olarak yaasn.
Sende ise ikisi de yoktur.
IZalim insan padiahlk edemez; nas;l ki kurt o
banlk yapmaz. Zulm temelini atan padiah kendi salnatat duvarnn temellerini kazm olur.]
Nasihat vezirin szleri padiahn tabm a ho gel
medi: Balayn unu dedi. Veziri zindana yollad.
ok gemeden padiahn amcas oullan saltanat d
vasna kalktlar ve ordu tertip ederek babalannm
mlkn istediler.
331

Padiahn zulmnden bkarak uraya buraya da

lm olan ahali br tarafa getiler; oraya kuvvet
verdiler. Nihayet saltanat padiahn elinden kt. Di
erlerine geti.
[Bir padiah ahaliye zulmederse dostu bile felket
gnnde onun kuvvetli dman olur. Sen halk ile ho
gein ve dmannn enginden korkma; nk dil
bir padiah iin ahalisinin hepsi askerdir.]

HKYE
Bir padiah, acemi bir kle ile gemiye binmiti.
Kle deniz grmemi, geminin mihnetini tecrbe et
memi idi. Alamya, inlemiye balad: Tirtir titriyordu.
Onu avutmak iin ok uratlar, bir trl sakinlee
miyordu. Padiahn keyfi kat. Herkes ciz bir vazi
yette iken gemide bulunan bar hkim padiahn huzu
runa kt: Msaade buyurursanz ben onu susturu rum dedi.
Hkim emretti, kleyi denize attlar. Kle birka
kere suya batt kt, sonra sandan yakaladlar, onu
gemiden tarafa ektiler.
Kle gemiye yaklanca iki eliyle geminin dmeni
ne asld; oradan gemiye kt. Bir kede uslu uslu
oturdu. Hkimin yapt i padiah hayrete drd.
Bu ite hikmet, nedir? diye ona sordu.
Hkim cevap verdi: Kle evvelce suya batmay
tat. Huzur ve saadet de byledir, bir felkete duar olmyan kimse onun kymetini bilemez.
[Ey tok kimse! Sana arpa ekmei ho grnme?
Halbuki sence irkin olan o arpa ekmei benim sevdiimdir. Cennet Hrilerine (Araf) cehennemdir. Fakat,
332

cehennem halkna soracak olsan raf iin cennettir

derler.
Birisi var yrini sinesine sarm; birisi var acaba
yr gelir mi diye gzlerini kapya dikmi. Bu ikisi a ra
snda ne kadar byk fark varil
(Hrmz Tcdr) a : Babann vezirlerinden ne
fenalk grdn ki, hepsini balattn, zindana gnder
din? dediler.
Cevap verdi: Hapsi mucip olacak bir fenalk gr
medim; fakat baktm ki, benden son derece korkuyor
lar ve kendilerine kar verdiim sze katiyyen itimat
etmiyorlar; kendi zararlarndan korkarak canma kas
tederler diye korktum ve bu bapta hkemnm szyle
amel ettim. Hkem yle demiler:
[Ey akll kimse, birisi senden korkuyorsa sen
onun gibi yz kiiyle cenk edip baa kacak kudrette
olsan bile yine ondan kork. Grmez misin kedi ciz
kalnca- tmaiyle kaplanm gzn karr; grmez
misin ylan oban grnce bu adam tala bam eze
cektir korkusuyle obann ayan sokar.]
HKYE
Arap meliklerinden birisi hem ihtiyar, hem de
hasta idi. Hayatndan midini kesmiti. Derken bir atl
geldi, huzura girdi, mjde verdi: Efendimin devleti
sayesinde filn kaleyi fethettik. Dmanlar esir oldu
lar; o tarafn tekmil ahali ve askerleri efendimizin
fermanna muti oldular. dedi.
Melik bu sz iitince iini ekti: Bu mjde bana
deil, dmanlanma, yani benden sonra tahta kimler
geecek iseler onlaradr dedi.
[Gnlmden bir trl kmak bilmiyen bir m ura
dm vard: yazk ki kymetli mrm o muradmn mey
333

dana gelmesini beklemekle geti. O muradm hsl ol

du; fakat ne fayda!.. Geen mrm geri gelmiyecek.
Ecel eli g davulunu ald. Her iki gzm, baa
ved ediniz, ayaklarm, bileklerim, kollarm, hep birbi
rinize ved ediniz. Dmanlarn benim iir* istedikleri
lm geldi, bama kondu. Ey dostlarm, baknz, haya
tm chillikle geti. Ben bir gn gelip de leceimi d
nmedim ve lyk vehile gnahlardan saknmadm.
Siz bu hlime/ bakn. 1
HKYE
Bir sene (Demik) camiinde medfun (Yahya) pey
gamberin ba ucunda itikfa girmitim.
Ben Tamin Arap meliklerinden insafszlkla me
hur birisi kabri erifi ziyarete geldi; namaz kld; dua
etti, hcet diledi.
[Gerek fakir, gerek zengin, herkes bu kapnn top
rann bendesidir. Hem de zengin olanlar daha muh
tatrlar.!
Namazdan sonra yzn bana dnd: Dervilerin
himmeti var, onlarn Cenab Hak ile gerek ileri var.
Bana gnlden himmetinizi yolda ediniz; etin bir d
manm var. Ondan endieler iindeyim dedi.
Cevap olarak: Kavi dmandan zahmet grmek
istemiyorsan zayf ahaliye merhamet eyle dedim.
[Zorlu bazular, kuvvetli penelerle^ zavall bir cizin kolunu krmak hatdr.
Dknlere, birelere acmayan kimse korksun;
nk bir kere yklacak olursa kimse elinden tutup
onu kaldrmaz. Her kimse ktlk tohumunu eker de
iyilik bieceini um arsa yanl fikre saplanm, sa
ma bir hayale balanm olur. Kulaktan pamuu
kar, halkn dileklerini dinle, halka adalet gster. ayet
334

gstermiyecek olursan unutma ki, bir adalet gn var

dr.
dem oullan bir vcudun zalan gibidirler. n
k hepsi ayn cevherden yaradlmlardr. (1).
Vcudun bir yerinde bir dert, bir a n hsl olur
sa dier zann k aran kalmaz. Onlar d a rahatsz olur
lar.
Sen ki bakalarnn mihnetinden keder duymuyor
sun, sana ihsan adn vermek yakmaz.]
HKYE
Badatta duas kabul olan bir dervi zuhur etti.
Bunu (Haccac- Zlim) e haber verdiler. Haccac onu
ard. Bana bir hayrl dua et dedi.
Dervi-, Yarabbi, H accacm cann al! dedi.
Haccac: Dervi, Allah iin syle, bu nasl duadr?
dedi.
Dervi.- Bu, hem senin iin, hem de tekmil mslmanlar iin hayrl bir duadr dedi.
IEy eli altndakileri inciten yksek elli kimse Ne
vakte kadar byle pervszca zulm edebileceksin? Cihandarlk ne iine gelir; senin lmen daha iyidir-, n
k insanlan incitiyorsun.]
HKYE
nsafsz meliklerden birisi bir bide sordu:
badetlerden hangisi efsaldir?
bid cevap verdi: Senin iin leye kadar uyumak
efdaldir; nk uyuduun mddete halk incitmez
sin..
(1)

Beni dem zay yekdierinde

Ki der ferine zi yek gevherend.
335

[Bir zlimi le vakti uyumu grdm de, bu fit

nedir, fitnenin uyumu olmas iyidir, dedim.
Uykusu uyanlndan iyi olan kt yaayla kim
senin gebermesi iyidir. Fitne uyumutur. Allah onu
uyandrana lnet etsin.]
HKYE
ittim ki padiahlardan birisi birgece sabaha, ka
d a r iret etmi. Son derece sarho bir halde, yle di
yormu:
[Bize cihanda u dakikadan daha ho bir zaman
yoktur; nk iyiyi, kty dnmediimiz gibi kim
seden de kay kumuz yoktur.]
Mevsim k mevsimi imi. plak bir dervi akta
saray civarnda yatyormu. Padiahn szn iitip,
yle demi:
Padiahm ikbalce lemde ein yoktur. Tutaym
ki kimseden kaygun yok; fakat bizim iin kaygulanmaz msn?
Derviin sz padiahn houna gitmi. inde bin
altn bulunan bir keseyi pencereden dar uzatm ve:
Dervi, a eteini! demi.
Dervi: Etei nereden bulaym ki elbisem yok tur. demi.
Bu sz zerine padiahm merhameti artm, bir
kat hilat ile beraber altn kesesini dervie gndermi.
Dervi az vakit iinde o paray telef etmi, tekrar
saraya gelmi.
[km gnlnde sabr, kalburda su durmad gi
bi kalenlderlerin avucunda da para durmaz.]
Dervi, padiaha yle bir zamanda gelmi ki pa
diahn onunla grmee, onun halini sormaa vakti
.336

yokmu. Mbeyinciler derviingeliini, hlini padiaha

arzetmiler.
Padiah kzp, yzn ekitmi. Byle olmas da
tabiidir, nk zek ve tecrbe sahibi insanlar demi
ler ki: Padiahlar ok zaman memleketin mhim i
leriyle megul olurlar, himmetlerini byk eylere sarfederler; yle vakitlerde di iler iin vamm kendi
lerini igal etmelerine kzarlar.
[Mnasip zaman gzetmiyen kimseye padiahn
nimeti haram olsun. Sylemek iin zaman msait gr
medike syleme, nk hem kadrin kymetin zail
olur, hem de szn gme gider.]
Padiah derviin halini anlaynca: O kadar para
y az mddette telef etmi olan bu msrif, yzsz, di
lenciyi kovun. O bilmiyor mu ki beytlmal hzinesinde
hakiki fakirlerin haklan vardr; yoksa hazine eytanlann kardeleri olan msrifler iin yemlik deildir de
mi.
[Parlak bir gnde, gndzn, kfr mum yakan
ahma ok gemeden grrsn ki kandiline koyacak
ya bulamaz.]
Nasihat etmee muktedir bir vezir demi ki: Pa
diahm, bence bu gibi kimselerin nafakalarn gn
gnne vermek daha mnasiptir. Byle olursa israf ya
pamaz; fakat onlar terbiye iin dahi olsa efendimizin
buyurduu vehile onu kovmak, bir daha ona bir ey
vermemek muvafk deildir. nk bir ksm bunu ha
sislie hmleder. Sonra birisine bir kere bir ey verip
mide drmek arkasndan onu meyus ederek in
citmek himmet sahiplerine yaramaz.
lrisan ya ltuf ve ihsan kapsn amamal ve
kimseyi tam aha drmemeli; yahut atktan sonra
huunetle kapatmamaldr.]
Hicaz ilinde Kbe yolunda susayanlarn ac su et
337

rafna toplandklarn kimse grmemitir. Her nerede

tatl bir eme bulunursa insanlar, kular, karncalar,
onun etrafna toplanrlar.
[Ku, dane bulunan yere gelir; hibir ey bulun
mayan yere gitmez.]
HKYE
Eski padiahlardan birisi memleketi idarede gev
eklik ederdi. Askere de sknt ektirirdi.
Derken etin bir dman yz gsterdi; askerleri de
ondan yz evirdiler.
[Padiah hzineyi askerlerden diri ederse asker
ler de klca el vurmay ondan esirgerler. Eli bo, -ii ah
ve feryat olan kimse harb zaman nasl kahramanlk
gsterebilir?]
Padiahlarna vefaszlk eden o askerlerden birisi
nin benimle dostluu vard. Onu aypladm ve: Az
ck hlinin fenalamasiyle eski efendisinden yz evi
ren ve senelerce yedii nimetin hukukunu unutan kim
se insan deildir, nimeti inkr eden soysuzdur, hakninastr dedim.
Asker yle dedi: Hlimi sana anlatrsam beni
mzur grrsn. Atm arpasz kalmak, eyer keesi
rehinde bulunmak yakr m? Padiah askere paraca
bahillik ederse ona askerin can ile cmertlik etmesi
mmkn mdr?
[Askere altn ver ki asker ban versin. Eer as
kere altn vermezsen bam alr baka diyara gider.
Karn tok yiit iddetle saldrr, kam a ise id
detle kaar.]
HKYE
Vezirlerden birisi mzl oldu, dervilere katld.
338

Dervilerin sohbetinin bereketi ona tesir etti; gnl

perianlndan kurtuldu. Bir mddet sonra padiahn
tekrar tevecchne m azhar oldu. Yine onu i bama
ard. Fakat vezir kabul etmedi ve killerin indin
de mzl olmak, megul olmaktan daha iyidir dedi.
Bir mddet sonra padiahn tekrar tevecchne
m azhar oldu. Yine onu i bana ard. Fakat vezir
kabul etmedi ve: killerin indinde mzl olmak, me
gul olmaktan daha iyidir dedi.
[ekilip selmet kesinde oturanlar kpeklerin
dilerini, insanlarn azlarn baladlar. Kn yrt
tlar, kalemi krdlar, kusur bulan insanlarn ellerin
den, dillerinden kurtuldular..!
Vezir kabul etmeyince padiah ona: Memleketin
ilerini vakit ve zamaniyle dnmek iin bize akll,
iin stesinden gelir bir vezir lzmdr. Kimi biliyor
sunuz, bize tavsiye ediniz dedi.
Vezir yle cevap verdi: Akll, fikirli insan, ken
disini byle ie atmyandr.
[Hm kuu kemik yedii ve canl mahlku in
citmedii iin tekmil kulardan ereftir..!
Karakulaa demiler ki: Niin arslanm peinde do
lap duruyorsun?
Karakulak yle cevap vermi: Onun avnn faz
lasn yiyorum ve ouun evketi sayesinde dmanlarn
erlerinden emin olarak yayorum.
Bunun zerine: Pekl demiler, onun himayesi
glgesine girdiini ve onun nimetiyle geindiini ik
ra r ediyorsun, niin ona daha fazla yaklamyorsun?
Eer fazla yaklaacak olursan seni hs blne alr
ve hlis, muhlis bendelerinden sayar.
Karakulak cevap vermi: Evet onun nimetiyle bes
leniyor, sayesinde dmanlarmdan emin olarak ya
339

yorum. Bununla beraber onun hrnlndan emin de

ilim.
[Atee tapan birisi atei yz yl sndrmeden yaksa o atee dt dakikada ate onu yakar. 1
Padiaha nedim olan kimse bazan altn bulursa da
bazan da ba gider.
Hkem demiler ki: Pdiahlarm gn gnne
uymaz. Tabiatleri daima deiir. Bundan sakmmak l
zmdr. Bazan selm versen incinirler, bazan svsen
hat verirler.
Yine hkem demiler: ok zarafet nedimler iin
hner ise de hakimler (kendini bilen, akll, mal
matl insanlar) iin ayptr.
[Sen kadrini, kymetini, vekann muhafazaya a
l; oyunu, zarafetini nedimlere brak.]
HKYE
Arkadalarmdan birisi kendisine y r olmyan ta
lihinden ikyet etti ve dedi ki: Ailem ok, kazancm
az, zaruret ykne tahamml edemiyorum. ok kere
dnyorum, baka iklime gideyim; nk orada n a
sl yaasam, kimse benim iyime, ktme vkf olmaz.
[Gurbet ilde nice kimseler a yatar; fakat kim ol
duunu kimse bilmez. ok can dudaa gelir, kimse
ona alamaz.]
Bununla, beraber gitmek de istemiyorum; nk
dmanlarm arkamdan glecek, namusumla oynyacak; ailem iin bir ey kazanmak midiyle gittiimi
mrvvetsizliime, hamiyetsizliime hamledecek ve
yle diyecekler:
[u hamiyetsize bakn, byle insan hibir zaman
bahtiyarlk yzn gremez. Yalnz kendisinin istirahatini dnd; karsn, ocuklarn zaruretler iinde
brakt.]
340

Muhasebe ilminde, size mlm olduu zere bir

eyler bilirim. Eer senin yksek mevkiin sebebiyle ve
tavsiyenle kalbimin rahatln mucip olacak bir vazi
feye geecek olursam mrm olduka sana minnettar
olurum.
Onun bu teklifine kar ben: Dostum, dedim, pa
diah iinde iki ey var: Birisi ekmek midi, dieri can
korkusu. Bu mit ile o korkuya dmek ise akal ii
deildir.
[Arazinin, bahenin haremi ver diye fakirin evine
kimse gelmez. Y a gnl perianlna, kedere raz ol,
yahut bbreini kargann nne koy.]
Refikim dedi ki: Bu sz benim hlime muvafk de
ildir ve benim sualime cevap olamaz. Her kim hiyanete alrsa hesapta eli .titrer. dediklerini duymad
nz m?
[Doruluk Allahn rzasn muciptir. Doru yolda
gidenlerden azanlar grmedim.
Hkem demitir ki: Drt kimse drt kimseden
korkar ve can yrekten incinir: Harami padiahtan,
hrsz bekiden, fsk gammazdan, fhie muhtesipten (polisten).
Hesab temiz olann tefti ve murakabeden ne kor
kusu olur?
Azil zamannda dmann sana bir ey yapmama
s iin memuriyet zamannda ulu orta gitme.
Karde! Sen temiz ol, kimseden korkma. rpc
lar kirli olan elbiseyi taa arparlar.]
Ona dedim ki: u tilkinin hikyesi senin haline
mnasiptir: Bakmlar ki, tilkinin birisi de kalka ka
yor.
Birisi ona sormu: Ne fet, ne felket var ki bu
kadar korkuya sebep oldu?
341

Tilki demi ki: Develeri angaryaya tutuyorlarm

diye iittim.
Tilkiye demiler.- Ahmak! Senin deve ile ne mna
sebetin, deveye ne mabehetin var?
Tilki cevap vermi: Susunuz. Eer hasutlar, garezkrlar benim iin bu devedir derler de yakalanr
sam benim deve olmadm anlatarak beni kurtarmak
iin kim alr? Iraktan tiryak gelinceye kadar ylan
sokan lr gider.
Sen de hakikaten faziletli ve dindarsn; fakat ha
sutlar pusuya girer; haksz davaclar bir bucakta otu
rur, gzetirler. Eer bunlar senin gzel ahlknn hila
fn anlatrlar ve sen padiahn divanna karlarak,
suale, itaba mruz olursan, o srada senin lehinde kim
sz syliyebilir? Binaenaleyh ben onu mnasip gr
yorum ki kanaat mlkn bekliyesin, byklk fik
rini brakasm. Nitekim aklllar yle demilerdir:
[Denizden istifade oktur, fakat selmeti istersen
selmet denizin iinde deil kenarndadr.] (1).
Refikim bu sz iitince mkedder oldu, yzn
ekitti. Sitemle kark szler sylemee balad ve de
di ki: Bu ne akl, bu ne fikir, bu ne anlay, bu ne bu
lutur! Hkem ne doru sylemitir: Dostlar zindan
da ie yararlar, dostluklar o zaman anlalr; yoksa
sofra banda tekmil dmanlar dost grnrler.
[Sen servet, saadet iinde iken dostluktan bahse
denleri, kardeimsin diyenleri hakik dost sanma. Ha
kik dost, perianlk, zaruret, felket zamannda el tu
tan kimsedir.!
Baktm ki mteessir oluyor ve benim nasihatimi
sadakatsizliime hamlediyor, aramzda bulunan mua(1)

342

Bederya der menafi bitimarest

Eer hhi selmet derkenarest.

refeye binaen (sahib-i divan) m yanma gittim. Arka

damn hlini anlattm. Onu kk bir vazifeye tyin
ettiler.
Aradan bir mddet geince kabiliyetini, ii iyi ida
re ettiini, gzel dndn grdler, beendiler,
Vazifesi ykseldi.
Daha yksek bir memuriyete nakledildi. Saadeti
nin yldz durmadan terakki ediyordu. Nihayet elde
edilmesi istenilen rtbelerin en yksei olan vezaret
rtbesine nil ve padiahn yaknlarndan olarak par
makla gsterilir oldu. Ayan ve ekbirin itimatgh,
mracaatgh oldu. Onun bu yksekliine sevindim,
dedim.
[Hayatn, arzuya uygun olarak gemezse mte
essir olma, sabret. Sabr acdr, fakat meyvas tatldr.
Bir ii balanm grnce zlmez, almaz diye
dnme; muztarip, mahzun olma; nk b hayat
zulmet iindedir.
Ey musibete dar olan kimse, mahzn olma. Ce
nab Hakkm nice gizli ltuflan vardr. 1
O srada tesadfen bir takm dostlar ile Mekkeye
sefer ettim.
Mekkeyi ziyaretten dnmde o dostum iki ko
naklk yerden karlad. Hlini perian grdm. Mzl
olduunu anladm. Zira devlet adam bir dost, ancak
azledildii zaman dostlarn grmek hevesine der.
Mesnet ve Devlet meguliyetleri arasnda tandk
larn aramazlar. aresizlik ve fakirlik zamannda dert
yanmak iin dostlarnn yanma, gelirler. Onu byle
fakir ve perian bir hlde grnce: Bu ne hldir? de
dim.
Dedi ki: Senin vaktiyle sylediin kt. Bir takm
insanlar bana hasetle bir hyanet isnat ettiler.
Padiah ii etrafiyle tahkik etmedi. Eski dostla343

nm, merhametli arkadalarm hakk mdafaa etmedi

ler, sustular, eski arkadalk hukukunu unuttular.
[Grmez misin ki mansp ve ikbal ve rtbe sahi
binin karsnda herkes onu erek el balar, durur,
Eer zaman bir mansp ve ikbl sahibini ykacak
olursa, herkes ayan onun ba zerine koyar !
Sz ksa keseyim; trl ukubete giriftar oldum.
Nihayet bu hafta haclar geliyor diye mjde gelince
bu mjde erefine beni ar zincirden kardlar. Fa
kat kendime mahsus olan malm, mlkm hazine
namna zaptettiler:
Dedim: Evvelce benim nasihatimi kabul etmedin.
Ben demitim ki, padiah ii deniz yolculuu gibidir.
Hem faydal hem korkuludur. O, tlsml hzineyi a
mak iin uram aa benzer ki ya hzineyi elde eder
sin, yahut tlsmn tesiriyle lrsn.
[Tccar, ya sahilde iki eliyle altnlar kucama
eker, yahut bir gn dalga onu l olarak bir sahile
atar.l Fazla syliyerek kalbinin yarasn demek, hem
de stne tuz ekmek istemedim. Szm u iki beyit ile
bitirdim:
[Bilmedin mi ki kulana insan nasihati girmezse
ayan zincirde grrsn?
imdi sana bir nasihat daha edeyim: Eer ine
acsna dayanamazsan parman akrebin deliine sok
ma.!
HKYE
Birka ahbabm vard. Bunlar grnte iyi insan
lar idiler.
Byklerden birisi bunlarn haklarndan fazla
hsn- zanda bulundu. Bunlara yniyat balad. Na
slda ilerinden birisi dervilerin hllerine yakm344

yacak bir harekette bulundu. Bundan dolay o ztn

husn- zann bozuldu ve bunlarn tyinleri kesildi.
Bir suretle bunlarn tayinlerini tekrar balatmak
istedim. O byk zt grmee, ona hrmetlerimi tak
dim etmee gittim. Kapc beni ieri brakmad ve ba
na cef etti. Kapcy mzur grdm; nk hkem
demilerdir i:
[Bir vasta olmadka beyin, vezirin, sultann ka
psnn etrafnda dolama. Zira kpek ile kapc bir
soydandr. Bir garibi grnce kpek onun eteine, ka
pc da yakasna yapr.]
Bu srada o byk zatn yannda bulunan erefli
zatlar benim halime vkf oldular ve beni izz, ikram
ile huzura gtrdler. Huzurda bana en yukar bir yer
gsterdilerse de tevazula aa bir yere oturdum.
[Ben kusurlu bir kul olduum iin beni brak ben
deler srasna oturaym.]
Ben byle deyince o muhterem zat: Allah, Allah
bu nasl szdr; diye bana iltifatta bulundu ve yle
dedi:
[Eer sen benim bam, gzm zerinde otursa
ben senin nazn ekerim; nk sen naz ekilecek
bir zatsn. ]
Hulsal kelm oturdum. teden beriden konu
tuk. Nihayet sz sras bizim ahbaplarn iledikleri
hataya geldi. yle dedim:
[Evvelse ihsan, inam sebkeden velinimet ne c
rm grd ki bendelerini nazarnda hakir tutuyor?
Kulun crmn grd halde, ekmeini eskisi gibi
vermek bykl, ltf Cenab Hakka mahsustur.]
Bu sz valinin ok houna gitti ve dostlarmntaymlannm eskisi gibi verilmesini ve ka gn tatile
uram ise onun da ilve edilmesini emirle maietle
ri esbabn temin buyurdu.
345

O zatn ltfuna teekkr ettim, lzm gelen h r

meti yaptm ve byle bir tasdia cesaretimden dolay
zr dileyerek huzurundan karken bu sz syledim.
[Kbe hacetler kblesiolduu cihetle nice fersah
lk yerlerden halk onu grmee gelirler. Senin gibi
byk zatlar bizim gibi fakirlerin tasdilerine taham
ml etmelidirler. nk meyvasz aaca kimse ta
atmaz.l
HKYE
Bir melikzade babasndan miras olarak birok h a
zneye malik oldu. Kerem elini at, sahaveti btn
mnasiyle icra etti. O bitmez tkenmez sanlan hzi
neyi askere ve ahaliye sat.
[d aacndan yaplan bir tabla gzel kokmaz.
Kokmad iin de burun ondan gzel bir koku alp
da rahat edemez. O d aacn ate zerine koy ki
amber gibi koksun. Sana byklk lzm ise ihsan,
inam et. nk daneyi samazsan bitmez.]
idare ve tedbir hususunda kfi derecede ehliyete
sahip olmyan vezirlerden birisi ona nasihate balad
ve dedi ki: Senden evvelki padiahlar bu kadar paray
alarak kazanm ve lzumlu bir gn iin saklam
lar. Bu hale devam etme, zira nmzde mkl za
manlar, arkamzda dmanlar var. Hzineyi byle da
trsan lzumu zamannda ciz kalrsn.
[Eer halka bir hzineyi datacak olursan her
aile reisine pirin kadar bir ey der. Niin halki
her birinden her gn bir arpa miktar gm alm
yorsun. Her gn sana bir hazine hsl olur.]
Melikzade yksek yaratlna uymyan bu sz
den yzn ekitti. Veziri cezalandrd ve yle dedi:
Hak Tel hazretleri yemek ve ihsan etmek iin beni
346

bu memlekete malik klmtr. Beki deilim ki bekliyeyim.

[Karunun krk ev dolusu hzinesi varken ld, gtiti, iyi bir ad kalmad. Fakat Nuirevan lmedi, nk
iyi bir ad brakt.!
HKYE
Nuirevan dil iin bir av yerinde bir av kebap
edeceklermi, fakat tuz yokmu. Bir para tuz getir
mek zere uaklardan birini kye gndermiler. Nu
irevan ua anp, tuzu para ile al, t ki kyden
tuz almak hkmete bir det olup ky harap olmasn,
diye tenbih etmi.
Nuirevan yannda bulunanlar: Bir para tuzdan
ne fenalk kar? demiler.
Nuirevan: Zulmn esas cihanda evvel az imi.
Sonra her gelen bir para arttrmakla bugnk dere
ceyi bulmutur, demi.
[Eer ahalinin bahesinden padiah bir elma yer
se uaklar aac kknden karrlar.
Birisinden yarm yumurta almak suretiyle, padi
ah zulm reva grecek olursa padiahn askerleri
bin tavuu ie geirirler i
HKYE
ittim ki bir vali, sultann hzinesini mmur et
mek iin ahalinin evini ykarm. Hkemanm u sz
lerinden haberi yokmu. Hkema demiler ki: Her kim
halkn gnlnelde etmek iin Cenab Hakk gcendirirse Cenab Hak o halk zerine musallat klar. Onun dnyadan kkn kaldrr.
IKalbin mahzun, hatr mecruh bir kimsenin gn
347

lnn ttn zalimi yle yakar ki ate, zerlii o nisbette yakamaz.!

Derler ki tekmil hayvanlarn reisi arslan, canl
larn en aas da merkeptir. Maamafih aklllar:
Yk eken eek, adam paralayan arslandan hayrl
dr. derler.
[Zavall eein her ne kadar idraki yoksa da yk
ektii iin deeri vardr. Yk tayan kzler eek
ler adam inciten insanlardan daha iyidir. 1
O valinin kt huylarndan bir ksm padiahn
malmu olmu; ona ikence edilmesini emretmi. Tr
l ukubet ile onu ldrtmtr.
[Ahalinin gnln aramazsan padiah senden ra
z ve memnun olmaz. Eer Cenab Hakkn ltuf ve ih
sann istersen Allahn kullarna iyilik et.l
Vaktiyle o validen zulm grm olanlardan biri
si ona rastlam, halinin perianln grp yle de
mi:
Kolunun kuvvetine ve mansbna gvenen her
kimse halkn maln sebepsiz yere alp saltanatla yiye
mez ri kemii boazdan geirip yutmak kabildir; fa
kat o kemik gbee inince insann karnn yrtar.
Kt yaayl zalim, lr, gider; fakat zerindeki
lnet ebed olarak kalr.
HKYE
nsanlar incitmekten zevk alan birisi salih bir
adamn bana bir ta vurmu. Derviin o zlimden
intikam almaa kudreti yokmu. Dervi bana vuru
lan o ta alp saklam. Bir gn gelmi Padiah o z
lime kzp, onu bir kuyuya attrm.
Dervi gelmi, o saklam olduu ta onun ba
na atm.
348

Zalim demi ki: Kimsin; bu ta benim bama ni

in vurdun?
Dervi: Ben filancaym, bu ta da filn tarihte be
nim bama vurmu olduun tatr, demi.
Zalim: Bu kadar zamandan beri neredeydin? de
mi.
Dervi cevap vermi: Mansbndan korkarak ya
nna uramyordum. imdi seni kuyuda grnce fr
sat ganimet bildim.
[Bir mnasebetsiz di kimseyi bahtiyar, mesut
grnce aklllar ona itiraz etmez, ho grrler. Ma
dem ki keskin, yrtc trna yoktur,yleyse ktler ile
cenkleme. Her kim polat kollu birisiyle peneleirse
kendisinin gm gibi narin bileini incitmi olur.
Sabret, felek o ktnn, polat kolunun elini bala
ynca o zaman istediin gibi onun beynini karrsn.!
HKYE

Padiahlardan birisinin korkun bir illeti vardr

M o illetin adn tekrarlamak caiz deildir.
Yunan etibbasndan bir cemaat mttefikan de
diler ki bu derdin devsn ancak, u sfatlarla mevsuf bir insann d olabilir.
Padiah emretti, her tarafa arayclar ktlar, o
sfatlarla mevsuf bir insan aradlar. Araya araya bir
kyl ocuunu buldular ki etbbann dedikleri sfat
lar onda tamamiyle mevcut idi.
Padiah ocuun anasn, babasn artt, onla
ra birok para, mal, mlk vererek onlar raz etti.
Sonra padiah ii kadya havale ile ocuun katli
iin fetva istedi.
Kad: Padiahn vcudunun selmeti iin ahali
den birisinin kann dkmek caizdir diye fetva verdi.
349

ocuu meydana getirdiler. Cellt geldi. ocuun boy

nunu vurmak iin klcn ekti, hazrland, iaret bek
ledi. Tam o srada ocuk gzlerini ge dikti. Glerek
kendi kendine bir eyler sylendi.
ocuun glmesi padiahn dikkatini celbetti:
ocuk! Bu glecek zaman mdr? diye sord?
ocuk yle cevap verdi: Padiahm, ocuklarn
naz anasna, babasma geer; dvay kadya gtrr
ler; adaleti padiahlardan isterler. Gel gelelim imdi
benim anam babam dnyann fni met iin beni
lme teslim ettiler; kad kanmn dklmesi iin fet
va verdi; padiah ise kendi shhatini benim lmmde
gryor. Allahtan baka, bir penahm kalmad. Onun
iin ge baktm; onun adaletin merhametini istedim
ve bana acyacam bildiim iin sevindim, gldm...
dedi.
[Senin elinden kime feryat edeyim? Senden yine
sana ikyetle adalet istiyorum.]
ocuun bu sznden padiah mteessir oldu,
gzleri doluktu.- Benim lmem byle bir bignahn
kannn dklmesinden evldr dedi. ocuu kucak
lad, ban, gzn pt, ona hadsiz hesapsz para
mal, mlk verdi, onu azat etti.
Bu hikyeyi nakledenler derler ki, padiah he
men o hafta iinde dertten ifa buldu.
INil, nehrinin kenarnda bir filci beyit sylyor
du. Henz hatrmdadr, diyordu ki: Ayann altnda
karncann halini bilmezsen, bilmi olasn ki filin aya
altnda senin halin gibidir.!
HKYE
(Amr ibni Leys) in klelerinden birisi kamt.
Arkasndan adamlar gittiler. Tuttular, getirdiler, hu zura kardlar.
350

Vezirlerden birisinin o kleye garezi vard; Pa

diahm dier klelerin byle bir harekette bulunma
mas iin bunun idam lzmdr dedi.
Bu sz zerine kle ban yere koydu ve yle
dedi:
[Padiahm, sen benim velinimetimsin. Hakkm
da verilen hangi bir hkm beenirsen lyktr, raz
ym. Klenin ne diyecei olur, sz efendisinindir.l
Kle sze devam ile dedi ki: Yalnz u kadar var
ki bu hanedan liamn nimetile beslenmiim, iste
mem ki yarn kyamette benim kanmdan dolay size
bir muaheze vki olsun. Eer bu kulunuzu ldrmek
istiyorsanz er erife tatbik ile ldrnz, t ki k
yamette muaheze olunmyasmz.
Padiah sordu: Katlinin er tatbik edilmesi na
sl olur?
Kle dedi ki: Msaade buyurunuz ben u veziri
ldreyim, katil olaym, o zaman ksas suretile katli
mi ferman buyurursunuz ve hakkile ldrtm olur
sunuz.
N Padiah gld, vezire hitap ile ne dersin? dedi.
Vezir cevap verdi: Padiahm muhterem pederini
zin kabri erifi sadakas iin olsun u haramzadeyi af
buyurunuz, t ki belya sokmasn. Kabahat bendedir
ki hkema szlerini nazar- dikkate almadm. Hkema yle demilerdir:
[Kesek ta atanlarla cenk edecek olursan cehalet
le kendi ban krm olursun. Dmana kar ok at
tn zaman dn ki sen de onun karsna oturmu
hedefdesin.l
(Zevzen) padiahnn bir hocas (defterdar) var
d. Ahlk gzel, deerli bir zat idi. Herkese tevazu ile
hrmet ederdi. Kimseyi arkasndan ekitirmezdi.
Nasl bir hali padiahn houna gitmedi. Tekmil
351

maln msadere ettirdi. Kendisini de hapse atp i

kence edilmesini emretti.
Ona ikenceye memur olan avular vaktile on
dan iyilikler grdkleri, teekkre borlu olduklar
iin kendisineeziyet, ikenceler deil, iyi muamele eder ve zorlamay, itap etmeyi reva grmezlerdi.
[Dman ile sulh halinde bulunmak istersen o se
ni arkadan zemmettike sen onu yzne kar takdir,
tahsin et.
Fena dilli bir kimsenin sz nihayet onun azn
dan kar. Ac sz istemezsen onun azn tatl yapma
a al. 1
Padiahn ferman mucibince bir ok ikencelere
maruz olduktan sonra cezasnn kalan ksmn da zin
danda geiriyordu.
O taraflardaki padiahlardan birisi o hoca hak
knda mahremi bulunan bir kimseye mektup gnder
di. Mektubunda yle diyordu: Orann padiah byle
byk bir zatn kadrini bilmedi, ona hrmetsizlikte
bulundu. Bu bize ar geldi. Eer hoca hazretleri (Tan
r onun sonunu hayretsin) bizim tarafa iltifat buyura
cak olursa hatrna son derece riayet edilecektir ve bu
memleketin bykleri onu grmee muhtatrlar.
Mektubun cevabn muntaznz.
Mektup gizlice hocaya verildi; hoca mektuba v
kf olunca, iin sonundaki vehameti dnd. Mna
sip grd vehile ksa ve ele getii zaman thmeti
mucip olmyacak bir cevap yazp gnderdi
(Zevzen) padiahnn adamlarndan birisi bu ii
rendi; padiaha bildirdi ve: Hapsettirmi olduunuz
filnca, etraftaki padiahlar ile mektuplayor, dedi.
Padiah kzd ve bu iin meydana karlmas iin
emir verdi.
Mektup gtren kimseyi tuttular, mektubu oku
352

dular. Yazm ki-. Byklerin hakkndaki hsn- zanlan deerimden ok fazladr. O tarafa gidersem
hsn- kabl ile eref bulacam yazlm. Bunu ka
bul etmee imkn yoktur, nk bu hanedann nimet ile beslenmiim. Azck infialden dolay velinimete ve
faszlk edemem. Hkema demiler ki:
[Senin hakknda her zaman kerim olan bir kim
se eer mrnde bir kere sitem ederse mazur gr.]
Hocann hakinasln padiah beendi, onu af
fetti; hilat giydirdi, paralar verdi ve Hata ettim, se
nin gibi bignah incittim diye zr diledi.
Hoca yle dedi: Padiahm, kulunuz bu ite bir
hata grmyorum. Belki bama byle nho bir i gel
mesi takdiri lhide varm. O iin sizin elinizde vukua
gelmesi pek iyi oldu; nk zerimde ok nimetiniz
lutfunuz, ihsannz vardr, size minnettarm.
lEer halktan bir zarar eriirse incinme; nk
halktan ne rahat eriir, ne de mihnet eriir.
Dmann dmanln, dostun dostluunu Allah
tan bil; nk her ikisinin de kalbi Cenab Hakkn
yed-i tasarrufundadr.
Atlan ok vaka yaydan geer; fakat akll insan
oku yaydan bilmez; yay tutan insandan bilir.]
HKYE

Arap meliklerinden birisi mukarreplerine der ki:

Filncanm ayl her ka ise iki kat yapnz; zira sara,ya devam ediyor ve fermana fevklde riayetkardr.
Dier hizmetkrlar ise elence ve onun ile megul olu
yor ve hizmette tenbellik, geveklik gsteriyorlar.
Ariflerden bir zat bunu iittim ve coup vecde gel
di. Sebebini sordular:
353

Cenab Hakkn derghnda kullanlan derecele

rin artmas da byledir. dedi.
[Bir kimse padiahn hizmetine iki sabah devam
ederse, ncsnde padiah ona lutuf ile bakar.
hls ile ibadet edenler de Cenab Hakkn sitnmdan elbette meyus dnmezler.
Byklk buyruk kabul etmektedir. Buyruk tut
mamak mahrumluun delilidir. Kimde dorularn si
mas varsa eikten ayrlmaz hizmet eder.]
Bir zlimi hikye ederler ki, fakirlerin odunlarn
zulm ile alr ve zenginlere cebren verirmi.
Ariflerden bir zat o zalime tesadf edip yle de
mi.
[Sen bir ylansn ki kimi grsen sokarsn, yahut
baykusun ki nerede otursan viran edersin.
Senin gcn bize yeterse gaybi bilen Cenab Hak
ka yetmez. Yer ehline cebretme t ki ge beddua ak
masn.!
Zlim bu szden incinmi, suratn asm. Ona il
tifat etmemi, bbrlenmi.
Aras ok gemeden, bir gece o zalimin odun anban yanm. Yalnz odunlar deil, kona, nesi var
nesi yok hepsi de yanm. Zalim yumuak dekten
kzgn kln zerine dm.
Tesadfi olarak evvelce ona nasihat eden zat ora
dan geerken ona rastlam. Bakm ki ahbaplarn,
hempalarn toplam onlarla hasbihal ederek: Bil
miyorum bu ate benim sarayma nereden srad di
yormu.
O zat: Fakirlerin gnllerinde yanan atein du
manndan demi.
[Yaral gnllerin ttnnden sakm; nk g
nl yaras nihayet tesir eder, elinden geldii kadar
354

bir gnl perian etmemee al, nk bir ah cihan

alt st eder.
Keyhsrevin tacnda u ktamn mazmunu yaz
lyd:
Nice yllar, nice uzun mrler halk yeryznde
bamz ineyerek gelip geecektir. Saltanat denilen
ey elden ele bize kadar geldii gibi bylece bizden
sonra bakalarnn ellerine de geecektir. 1
HKYE

Birisi pehlivanlkta birincilik kazanmt.

Bu ilimde 360 ar oyun bilir ve her gn birisile
gre tutard. Birok akirtler vard. lerinden birisi
ni gnl'sevdi, oha 359 oyun retti, geriye kalan bir
oyun iin akirdi: Usta onu da retsene dedike peki
peki diye atlatrd. ocuk sanatda, kuvvetde son de
receyi buldu, karsna kimse kamaz, zoruna kimse
dayanamazd.
Nihayet o dereceyi buldu ki, bir gn padiahn
huzurunda: Ustam bymdr, zerimde hakk var.
Bu iki noktadan dolay fazileti haizdir. Benden stn
dr, yoksa kuvvette ondan aa deilim, sanatta da
ona msaviyim. dedi.
ocuun bu terbiyesizlii padiahn houna git
medi. Ustan ile gremelisin emrini verdi.
Geni bir meydan tyin ettiler, devlet erkn, sal
tanat yan, mehur pehlivanlar oraya toplandlar.
ocuk meydana bir sarho fil gibi geldi. yle bir
dehetle geldi ki eer karsndaki demir da olsayd,
yerinden koparrd. Ustas anlad ki gen rak kuvvet
e ondan stndr; ondan saklam, ona retmemi
olduu oyun ile ona sarld. ocuk kendisini bilmi
yordu. Nihayet usta onu iki eli ile kaldrd, bandan
yukarya gtrd ve yere vurdu.
355

Orada mevcut insanlardan bir grltdr koptu.

Padiah emretti, ustaya bir hilat giydirdiler, bah
iler verdiler, ocuu ise azarlad, kmadi: Seni ye
titiren ustana vefaszlk ettin. Onu yenmee kalk
tn, onu da baaramadn dedi.
ocuk: Padiahm, ustam beni zor ile kuvvet ile
ykmad, belki benden esirgemi olduu bir oyun ile
ykt dedi.
Ustas cevap verdi: Evet o oyunu byle bir gn iin
saklyordum. Hkema demiler ki: Dostuna o kadar
kuvvet verme ki sana dman olacak olursa seni ma
lup edemesin.
[By ile mcadeleye kalkan kk yle yere
serilir ki, bir daha kalkamaz.]
Kendi besledii kimseden cefa gren adamn ne
dediini duymadn m?
[(Vefa) denilen ey ya esasen bu lemde yoktur,
kuru bir ad vardr; yahut bu zamanlarda vefa eden
kimse yoktur. Benden ok atmay renen bir kimse
yoktur ki sonunda beni nian almasn.]
HKYE
Tek bana yayan bir dervi bir sahra kesin
de oturmu. Tesadfen padiah oraya urad.
Dervi kanaat mlknde dnyadan el etek ek
mi olduu cihetle bam kaldrmad ve padiaha gz
ucu ile olsun bakmad.
Padiah saltanatn taknl icab olarak kzd ve
bu hrka giyen insanlar hayvan gibidirler, kabiliyet
ve insanlk onlarda yoktur dedi.
Vezir, derviin yanma gelip: 'Dervi bana bak,
yeryznn padiah senin nnden geti. Niin hr
356

met etmedin, niin edap artn yerine getirmedin?

dedi.
Dervi yle cevap verdi: Padiaha syle ki, hiz
meti, hrmeti, kendisinden para, pul uman kimseden
beklesin. Bir de unu syle; padiahlar ahalinin mu
hafazas iin o mevkie gelirler, yoksa ahali padiahla
ra tapnmak iin yaratlm deildir.
[Heme kadar devlet, saltanat sayesinde mal, mlk
para padiahlarn elinde ise de onlar fakirlerin bekisidirler.
Koyun oban iin deildir. eBelki oban koyunlara hizmet iindir (1)
Bugn birini muradma ermi dier birini de ken
di kendine didinir, gnl yaral grrsn. Biraz sab
ret, greceksin ki o hayl peinde koan kimsenin bey
nini toprfak yiyecektir. lm gelince ahlk, bendelik
fark zail olur.
Birisi bir lnn mezann aacak olsa zengin mi,
fakir mi, farkedemez.l
Derviin sz padiaha doru ve salam geldi ve
dile benden ne dilersen dedi. >
Dervi: Senden onu isterim ki bir daha buraya
gelip te beni rahatsz .etme dedi.
Padiah dervie: Bana nasihat et dedi.
Dervi u beyitin mazmununu syledi:
[Bugn elinde nimetin varken frsat bil. nk bu
devlet, bu mlk eden ele gider.]
HKYE
Vezirlerden birisi Znnn Msr hazretleriyle g
rt. Bana himmet buyur, gece gndz padiahn
(1)

Gusfend z berayi uban nist

Belki uban berayi hizmeti ust

357

ii ile megulm, iyiliini umuyorum; fakat danlp,

itap etmesinden, korkuyorum dedi.
Zinnun alad ve: Eer ben senin padiahtan kork
tuun gibi Allahtan korsaydm sddklar zmresinden
olurdum dedi.
[Eer rahat, meakkat dncesi olmasayd der
vi ge uard.
Eer vezir padiahtan korktuu gibi Allahtan
korksa idi melek olurdu!.
HKYE
Bir padiah susuz bir kimseyi kati iin emir verdi.
Adamcaz yle dedi: Padiahm bana kar vu
kua gelen bir fke ile kendine zulmetme.
Padiah: Nasl olur? dedi.
Adam cevap verdi: u katil ii benim iin bir ne
fes iinde olur biter, fakat bunun gnah ebediyen boy
nunda kalr.
[Bu hayat, u dnyada duru, sahra rzgr gibi
eser geer. Aclk, tatllk, yakldk, ;irkinlik hepsi ge
er gider. Zalim sanr ki bize zulmediyor. Hayr, bize
olan o zulm durmaz geer, fakat onun boynunda ebe
di kalr. 1
Padiaha nasihati tesir etti. Onu affetti ve zr di
ledi.
HKYE
Nuirevann vezirleri memleket ilerinden mhim
bir i hususunda istiare ediyorlard. Her birisi kendi
bilgisine gre birer rey beyan ediyordu. Bu hususta
padiah da dnd, bir fikir syledi:
358

Bzrcmihr padiahn reyini btn reylere tercih

etti.
Vezirler tenhada Bzrcmhre sordular: Padiahh reyinde ne meziyet grdn ki bu kadar hakim zat
larn fikirlerine tercih ettin? dediler.
Bzrcmihr ylecevap verdi: in sonu belli de
il herkesin reyi Cenab Hakkn iradesine baldr. Bir
reyin doruluu, yanll ancak neticede anlalacak.
u halde padiahn reyine uymak mnasiptir; nk
eer yanl karsa biz de ona uymu olduumuzdan
onun itabndan emin olmu oluruz.
[Padiahn reyine muhalif rey aramak kendi kan.
ile el ykamak gibi olur. Eer padiah gndzn im
di gecedir derse: Evet efendim doru sylediniz, ite
ay ile lker demek lzmdr.]
HKYE
Aleviler gibi salarn rm bir eyyad (mral,
hilekr, kssahan) Hicaz kafilesile ehre (belki maksatiraz ehridir) geldi. Aleviyim, Hacdan geliyorum,
dedi. Bir de, ben syledim diyerek, padiaha bir kasi
de takdim etti. Padiah ona ihsan verdi, iltifat etti.
Padiahn nedimlerinden birisi o sene seferden
gelmiti. Ben onu kurban bayramnda Basrada gr
dm, hac nasl olabilir? dedi.
Nedimlerden dierbirisi de: Onun babas (Ma
latya) da Nasrani idi. Alev nasl olabilir? dedi.
Takdim ettii kasideyi de (Enver) divannda bul
dular.
Padiah emretti: u herife bir ktek ekin, sonra
srn, ksn gitsin. Bu kadar yalan niin syledi?
dedi.
Padiah gld ve: Tekmil mrnde bundan da
359

ha Ey yeryznn pdiah, bir sz daha syliyeyim

eer doru olmazsa ne ceza buyurursan lykm
Padiah: O nedir, syle bakalm dedi.
eyyad u mazmunu syledi:
[Sana bir garip bir klek Cbir bakra) yourt ge
tirse iki lei su, bir lei ayrandr. Benden sama,
yalan bir sz iitincegcenme, nk seyyahlar ok
yalan sylerleri
Padiah gld ve: Tekmil mrnde bundan daha
doru sz sylememisin dedi. Ve onun istedii ey
ne ise verilsin diye emir verdi.
HKYE

Hikye ederler ki: Vezirlerden birisi maiyetinde kilere acr, hepsinin iyiliini istermi. Bu vezir, nasl
sa padiahn gazabna urayp hapsedilmi.
Herkes onu kurtarmak iin almlar. Ona ience iin tyin edilen kimseler iyi muamele ederlermi.
Bir taraftan da bykler padiaha onun gzel ahlk
n sylerlermi.
Nihayet padiah, onun hatasm affetmi.
Ariflerden bir zat bu hale vkf olunca yle de
mi:
[Dostlarn gnln elde etmek iin babadan kal
ma bostanm satlmas yerinde bir hareket olur.
yilik dnen dostlann tenceresini kaynatmak
iin, ev iinde yanabilen eylerin yanmas lzmdr.
Ktlk dnen kimseye iylik yap. nk kpe
in aznn lokma ile kapatlmas uygun olur.]
HKYE

Harun Reidin oullarndan birisi pek fkeli ola

rak babasnn huzuruna geldi. Filan avuun olu jan360

neme svd dedi.

Harun, devlet erknna .sordu: Ona ne ceza ver
mek lzmdr?
Erknn birisi: Onu katletmek lzmdr.
teki: Dilini kesmek lzmdr.
Baka birisi de: Maln msadere ve kendini nef
yetmek lzmdr, dediler.
Bu szleri dinledikten sonra Harun yle dedi.
ocuum! Onu affetmek daha kerimane bir hareket
olur. Eer affetmezsen, sen de onun annesine sz,
amma o nasl syledi ise yle syle, sakn fazla syle
me, nk o' zaman intikam haddini gemi ve senin
tarafndan zulm yaplm olur.
[Kkremi filile cenk eden kimse, ukalya gre
mert deildir. Asl mert odur ki fkelendii vakitdahi
hakikatten ayrlmaz.
Birisine bir kt huylu kimse svd, o adam ta
hamml etti ve: Sonun hayr olsun (hay Allah iyili
ini versin) dedikten sonra ben senin dediinden daha
berbatbir kimseyim; nk bilirim ki sen benim ay
bm benim kadar bilmezsin. dedi.I
Bir takm byklerle bir gemiye binmitim... Arka
tarafndan bir sandal batt ve ikikarde bir girdaba
dtler.
Byklerden birisi gemiciye: uiki karde kur
tar, her birisi iin sana elli altn vereyimdedi.
Gemici suya atld. ki kardeten birini kurtard..
teki helk oldu.
Ben bu hali grnce: Zavallnn mr kalmam.
Ondan dolay evvel tekini kurtarmakla onu kurtar
maa geciktiniz dedim.
Gemici gld: Szn dorudur, dedi, fakat be
nim gnlm ilk nce bunu kurtarmak isfedi. nk bir
zaman lde kalmtm, bu beni bir deveye bindirdi..
Hlbuki tekinden kam yemitim.
361

Bu sz iitince: Cenab Hak ne kadar doru sy

lyor, dedim.- yilik eden de, ktlk eden de ken
disi iin yapm olur.
[Elinden geldii kadar bir kimsenin gnln incit
me, nk bu yolda ok dikenler bulunur.
Zavall bir fakirin bile iini yap, nk senin de
grlecek ilerin bulunur. 1
HKYE
ki karde vard: Birisi padiah hizmetinde idi.
{Zengin olmutu.) teki elinin emeiyle ekmek yerdi.
(Fakir kalmt.)
Bir kere zengin fakire dedi ki: Niin padiah hiz
metine girmezsin ki bu eziyetten kurtulasn?
Fakir, zengine cevap verdi: Sen niin i g tut
muyorsun ki, padiah hizmetinde bulunmak zilletin
den kurtulasn? Hkem demiler ki: Kendi ekmei
ni yiyip oturmak altn kemer balayp hizmet iin bir
mahlkun karsnda ayakta durmaktan hayrldr.
[Kzgn demiri el ile yuurup hamut etmek bey
ler nnde el balamadan daha iyidir.
Kymetli mr iki dnce ile geiyor.- Yazn ne
yiyeyim, kn ne giyeyim?
Ey alak karn, bir ekmek ile kanaat et ki hizmet
kr olup bakalarnn nnde yerlere kadar eilmiyesin.l
HKYE
Birisi Nuirevana u mjdeyi verdi: Yce Tanr
filn dmanm dnyadan kaldrd.
Nuirevan: Beni brakacan duydun mu, iittin
mi, lme sevinilir mi? dedi.

362

[Dmann lmesiyle benim iin sevinmek olmaz,

nk bizim hayatmz da ebed deildir.]
HKYE
Hkemdan bir takm kimseler Kisranm huzu
runda bir i hakknda konuuyorlard. Onlann en b
y olan Bzrcmihr azn amyordu.
Hkimler Bzrcmihre: Niin sen de bu hususta
fikrini sylemiyorsun? dediler.
Bzrcmihr cevap verdi: Vezirler Etibba gibidir
ler. Tabib ilc ancak hastaya verir. Gryorum ki, rey
leriniz pek dorudur. u hlde benim sylemem hik
mete mnafi olur.
[Bir i benim mdahalem olmakszn meydana
geliyorsa, benim o i hakknda sz sylemem doru ol
maz. Eer grsem ki bir m yolda gidiyor, nnde bir
kuyu yar, o zaman susarsam gnah ilemi 'olurum.!
Msr iklimi Harunr Reidin idaresine geince;
Azgn Firavun, Msr mlkne marur olarak Tannlk dvasna kalkmt. Onu tahkir iin, Msr ml
kn klelerimin en aasna vereceim dedi. Huseyb isminde ahmak bir klesi vard. Msr valiliine
onu tyin etti.
Mezkr klenin akimn, dirayetinin derecesini an
latmak iin derler ki: Bir takm Msr ekincileri ik
yete geldiler ve dediler ki: Nil kenarnda pamuk ek
mitik, yamur vakitsiz geldi, pamuklannz telef ol
du.
Huseyb : yi yapmamsnz. Yn ekmeliydiniz.
dedi.
Bu vakay iiten bir lim yle dedi:
[Eer servet ilim ile artsayd cahilden daha fakir
kir kimse olmazd. Halbuki cahillere yle nzklar erii
yor ki yz lim onlara aakalyor.
363

Baht, devlet i bilmekle deildir. Tanr vergisidir.

Nice aklsz, beyinsiz kimselerin makbl, nice kil
lerin hakir, hor olduu bu dnyada ok grlmekte
dir.
Kimyac, kayg, keder, mihnet, meakkat iinde
lm, ahmak bir kimse viranede define bulmutur. 1
HKYE
Padiahn birine bir in cariyesi getirmilerdi. Bir
sarholuk srasnda ona yaklamak istedi. Kz, teslim
olmad. Hkmdar kzd, Cariyeyi bendelerinden siyah
bir araba bahetti.
Arabn bir duda yerde, bir duda gkte dene
cek derecede yle irkin bir hli vard ki, Hazreti S
leymanm mhrn alan cin, onun ehresinden r
ker ve onun koltuklan katran kokusu gibi kokard.
[Sanki: (Yusuf) da gzellik tamam olduu gibi
irkinlik de bunda sona ermiti.
Ondaki irkin yz ne tasavvur etmek, ne de an
latmak mmkn deildir. Koltuu, Allah korusun
temmuz gnei karsndaki aeden daha murdar ko
kard.]
Anlatrlar ki, Arap nefsini tutamaz, ehveti galip
gelerek kzn bikrini izle eder.
Sabah olunca aylan hkmdar cariyeyi arar, bu
lamaz.
Akam olup biteni anlatrlar, kzar, Arapla cariyenin ellerini ve ayaklarn salamca balayp kale
den aa atmalarn emreder.
yi huylu vezirlerden biri hrmetle huzura gele
rek derki:
Dier hizmetkr kullanmz inam, ihsannza al
364

k olduklar iin Arabn bu hususta bir kabahati yok

tur.
Hkmdar sorar: Bir gece sabrederek dokunmasayd ne olurdu?
Vezir cevap verir.- Efendimiz iitmediniz mi yle
sylemilerdir:
[Susuzluktan yanm, tutumu bir kimse, b
hayat emesine yetitii zaman zannetme ki kkre
mi filden korkar.
Kam a olan mezhepizin bo bir evdeki sofra ba
nda raman dneceine akl inanr m?l
Bu ltife padiahn houna gitti. Arabi sana ba
ladm amma cariyeyi ne yapaym? diye sordu.
Vezir cevap verdi: Cariyeyi de araba balayn ki
onun art ona yarar.
[Onu hi bir zaman dostlua da lyk grme ki
beenilmedik bir yere gidebilir.
Az kokmu bir kimsenin art olduu zaman,
susam bir insann gnl, b zlli dahi istemez.
Turun, pislik iine dse bir daha padiahn eli
ona deer mi?
Bardak, banl bir kimsenin azna demi olsa
susam bir insan ondan su iebilir mi?l
HKYE
Iskender-i Rumye: Marik ile Marip diyann
nasl fethettin? demiler. Halbuki senden evvelki pa
diahlarn hzineleri, mallan, mrleri, askerleri seninkinden daha oktu. Byle iken onlara bu kadar ftu
hat myesser olmad.
skender yle cevap vermi: Cenab Hakkn yardmiyle her fethettiim memleketin reayasn incitme
dim ve gemi padiahlarn adlarn iyilikten baka
bir eyle anmadm.
365

[Byklerin adlann irkin bir surette ydeden

kimseye ukal, byk demezler.
Baht, taht, emir, nehiy, vurma, tutma madem ki
geen eylerdir, hepsi hitir. Gemilerin iyi adn za
yi etme ki, senin iyi adm da payidar kalsn.]

366

KNC BAP
DERVLERN AHLKI BEYANINDADIR
HKYE
Byklerden biri bir zhide sormu: Filn bid
hakknda bir takm fena szler sylyorlar. Sen onu
nasl bilirsin?
Zhit, cevap vermi: Grnte fena bir ey gr
myorum! yzne gelince, grnmeyen eyi bil mem.
[Her kimi zhit kyafetinde grrsen kalbinde ne
olduunu bilmezsen dahi, onu zhit bil; iyi adam zan
net. nk polis ev ierisine karmaz.]
HKYE
Bir dervii grdm, Kbenin eiine ban koy
mu alyarak yle niyaz ediyordu: Y Gfr, Y Ra
him, sen bilirsin ki pek zlim, pek chil olan insan
kulluk vazifesini sana lyk bir surette ifa, edemez.
[Sana ibadette kusur ettiim iin zr dilemee
geldim. badetime gvenmiyorum.
siler gnahtan tvbe ederler. Arifler ibadetten
istifar ederler.]
bitler ibadetlerinin mkfatm isterler, tacirler
mallarnn bahasn isterler. lh, ben kulun mit ge
367

tirdim; tat getirmedim. Dilenmee geldim; ticarete

gelmedim. Bana, sana yakan yap, bana yakan yap
ma.
ster ldr, ister crmm bala. te yzr
-eie koydum. Kul bir ey teklif edemez, ne buyurur
san razym.
Kbe kapsndan bir dilenciyi grdm; tatl tatl
alyor, yle diyordu: lh, tatimi kabul et demiyo
rum, gnahma af kalemini ek diyorum.]
HKYE
Abdlkadir Geylnyi grdm ki, Kbenin hare
minde akl talan zerine yzn koymu, yle sy
lerdi: lh beni affet. Eer muhakkak azab ve ikaba
dar edeceksen, kyamet gn beni gzsz haret ki
iyilerin karsnda mahcup olmyaym.
[Her seher vakti rzgr esince aczimi bilerek, y
zm topraklara sryor ve sylyorum: Tannm! Bu
seni hi unutmyan kulunu hi hatrlyor musun?]
HKYE
Bir hrsz bir bidin evine girdi. Ne kadar aradysa da bir ey bulamad. Can skld.
bit ii anlad, hrszn eli bo dnmemesi iin
zerine yatt kilimi sezdirmiyerek hrszn ge
ecei yere brakt.
[ittim ki Hak yolunun erleri dmanlann gnl
lerini bile incitmemilerdir. Bu makam sana nasl m
yesser olur ki, dostlarnla zdlamada, ekimedesin.]
Kalbi temiz olanlann muhabbeti her zaman ayni
dir. Onlar insanlan yzlerine kar gyaben olsun se
368

verler. yle arkadan bin trl aybn nakledip yz

ne kar kul kurban olmazlar.
[Baz kimse var ki, yze kar yumuak koyun, ar
kadan insan yiyici kurt gibidir.
Her kim bakasnn aybn senin yannda sayar
dkerse, phesiz senin aybn da bakalarnn yann
da syliyecektir.I
HKYE
Seyyahlardan birka birlemi; keder, sefa orta
olmu, ilden ile geziyorlard. Onlara arkada olmak
istedim, kabul etmediler.
Dedim: ciz insanlarn arkadalndan yz evir
mek, onlan istifadeden mahrum etmek dervilerin ke
reminden, gzel ahlkndan beklenilmiyen bir hldir.
Halbuki ben kendimde yle bir kudret ve eviklik his
sediyorum ki, arkadalkta en ve alk bir dost olu
rum. Arkadalarma gnl znts olmam.
[Yola, giderken, ata binmesem bile hi olmazsa ata
binen arkadalarmn eyer takmlarn gtrrm.]
lerinden birisi dedi ki: Gcenme, u gnlerde
dervi kyafetine girmi bir hrsz geldi, bize arkada
oldu, bizimle birlikte seyahate devam etmek istedi.
[nsanlar elbiseye bakarak iindekinin nasl insan
olduunu bilmezler. Mektubun iinde ne olduunu an
cak yazan bilir.]
Derviler kendi hllerinde, ziyansz ve doru kim
seler olduklar ve meydanda bir sebep bulunmad
iin onun hakknda fena dnmedik, onu arkadala
kabul ettik.
[Derviler eski bir hrka giyerler. Halk karsna
kmalar iin bu kfidir. Fakat zhitlik ul giymekle
deildir. Temiz zahit ol da atlas giyin. Allahn emret
369

tii yolda yr de ne istersen giyin, istersen bana

tac giy. Omuzuna bayrak al.
Zahitlik dnyay, ehveti (fena arzuyu), hevesi,
lzumsuz arzuyu birakmaktr. Yoksa zahitlik elbise
namna bir hrka ile iktifa etmek deildir.
Zrh iinde yrekli insan lzmdr. Korkak kim
seye cenk letlerinin ne faydas olur?]
Hlsa bir gn akama kadar yrdk, gece vak
ti bir hisarn dibine eritik; orada uyuduk.
Uursuz hrsz, arkadan ibriini ald, taharet
iin gidiyorum, dedi. Halbuki o taharet iin deil, ya
ma iin gidiyormu.
[Dervilik hrkas giyen u bide bak! Kbe rts
n eek ulu yapm.]
Herif ibrii ald gitti, uzaklat, dervilerin gzn
den kayboldu. Oradan hisarn burcuna km; orada
bir yerden bir cevahir kutusu alm ve ortalk aydnla
nncaya kadar da o karanlk yrekli adam epey yol
alm.
Biz ise, bignah, bihaber yatyorduk.
Sabahleyin hrszlk meydana knca, hisar halk,
bizim yaptmza zhip oldular, hepimizi zindana koy
dular.
ite o tarihtenberi kimseyi arkada almamaa ka
rar verdik ve kendi lemimizde yaamak istedik. Se
lmet yalnzlktadr. Felket iki kii arasmda zuhur
eder.
[Bir kavmin iinde birisi chillik ederse ne k
nn erefi kalr, ne bynn. Grmez misin bir
otlakta kzlerden birisi bir tarlaya girer, kyn kz
leri tarlaya girmi derler.]
Seyyahlardan o vakay iitince, dedim ki: Yce
Tanrya bin kr olsun, dervilerin sohbetlerinin fey
zinden mahrum kalmadm. Her ne kadar onlarla ar
370

kadalk edemedimse de bu hikyeden mstefit oldum.

Benim gibilere tekmil mrlerinde bu nasihat ie yaryacaktr.
[Bir mecliste bir yontulmam yznden birok
aklllarn gnlleri incinir. Bir havuzu gl suyu ile
doldursanz iine bir kpek dmekle pis olur.l
HKYE
Bir mri zhit, bir padiaha misafir oldu. Sofra
ya oturduklar zaman onun iyilii hakknda daha ziya
de hsn zanda bulunsunlar diye mtadmdan daha
az yedi. Namaza kalktklar zaman detinden fazla
kld.
[Ey hnerlerini avucunun ortasnda tutup ayp
larn koltuu altmda saklyan kimse!
Evine dnd zaman sofray hazrlamalarn em
retti. Ferasetli bir olu vard. Baba, padiahn dave
tinde bir ey yemedin mi? diye sordu.
Babas: Onlann nazannda ie yanyan birey ye
medim. Pek az yedim, dedi.
ocuu: Baba, yle ise namaz da kaz et ki, ie
yarar bir namaz klmamsn dedi.
Ey ahmak! htiya gnnde, herhangi bir ey l
zm olduu zaman, gemez ake ile ne almak ister
sin?]
HKYE
Hatrmdadr. ocukluum zamannda ibadet et
mee heveslenirdim. Geceleri kalkanm; sofulua, takvya dkn idim.
Bir gece babamla oturmu, gzlerini yummam,
(Kuran- Kermi) kucamda tutmu idim. Ev halk
ise yanmzda uyuyorlard.
371

Babama yle dedim: Ne lr, unlardan birisi

kalkp da iki rekt namaz klsa, l gibi uyuyorlar.
Babam yle dedi: Canm oul, halk ekitirece
ine, keki sen de uyuyaydm.
[Hodbin kimse, kendisinden bakasn grmez
nk onun gznn nnde gurur perdesi var. Eer
ona Cenab Hakk grecek bir gz balasalard, ken
dinden ciz bir kimseyi gremezdi.]
(Her eyde Cenab Hakk grmee balaynca ken
disini de unutur, bakasn da unutur. Cenab Hak
kn (yannda baka varlk gremez.)
HKYE
Bir by bir mecliste mtemadiyen methediyor
lar, gzel vasflarn haddinden ziyade bytyor lard.
O byk zat ban kaldrd, yle dedi: Kendi
min ne adam olduunu ben bilirim.
[Ey benim gzel sfatlarm sayp dken kimse,
yeter, beni ok incittin. Grnm yledir, fakat i
yzm bilemezsin.
ahsm herkesin gznde gzel grnldr, fa
kat iimin fenalndan utanyor, bam kaldramyo
rum.
Herkese tavusu gzel, nakl ty, ts sebebiyle
verler. O ise ayann irkinliinden dolay herkes
ten utanr.]
HKYE
(Cebeli Lbnan) da sulehdan bir eyh vard. M
nevi mertebesi, kerametleri btn Arap illerinde me
hurdu.
372

O
eyh bir gn kalkt, amda Ben meyye ca
miine geldi. (Kellse) havuzunun yannda abdest ala
cakt. Aya kayd, havuza dt. Havuzdan glkle
kardlar.
Namaz klnd, namazdan sonra dostlarndan bi
risi ona:
Bir mklm var, ltfen cevap verir misin?
dedi.
eyh sordu: Mklnz nedir?
Dostu dedi: Hatrlyorum ki, Marip denizinin
zerinde yrrdn. Ayan slanmazd. Bugn ise bir
adam boyu suda hemen hemen boulacaktn. Bundaki
hikmet nedir?
eyh ban nne edi, gzn kapad, dnd
Bir ok dndkten sonra ban kaldrd, u cevab
verdi: iitmedin mi Seyyidi lem Muhammed Mustafa
sallllah aleyhi vesellem: Benim Allah ile bir vaktim
vardr ki, o vakitte mukarrep melek, mrsel neb ile
gremem buyurmutur. Fakat daima byleyim buyurmamtr. Filhakika byle syledii vakit Cebrail
ile, Mikil ile megul olmazd. Fakat baka bir vakit
zevcelerinden (Hafsa) ve (Zeynep) ile grr ve ko
nuurdu. Evliyalar demiler ki: yilerin mahedesi
tecell ile istitar arasndadr,' grnr ve kapanr.
[Tanrm, bize cemlini hem gsterir hem saklar
sn, bizim atelerimizi teskin ederek kymetini artt
rrsn.
Sevdiimi vastasz grrm. Bana bir hl gelir,
yolumu kaybederim. Sevdiim atein alevini ykseltir,
sonra su serper, sndrr. Bundan dolay beni hem
yanm, hem suya garkolmu grrsn.]
HKYE
[Birisi o ocuunu kaybeden Ykuba sordu: Ey
373

parlak cevherli, akll ihtiyar! Msrdan Yusufun gm

leinin kokusunu aldn. Kenan kuyusunda iken onu
niin grmedin?
Yakup yle cevap verdi: Bizim ahvlimiz sra
yan imee benzer. Bir an grnr, bir an gzden kay
bolur.
Bazan felek-i lnn stnde otururum, bazan
ayamn arkasn gremem. Eer dervi bir hl zere
kalsayd, iki lemden de elini ekerdi.]
HKYE
(Balebek) camiinde vaaz tarikile birka sz sy
lyordum. Karmda donmu, gnlleri lm, sret
leminde kalp, mn lemine erimemi bir cemaat
vard. Baktm ki nefesim onlara tesir etmiyor. Scak
ateim onlann ya odunlann yakmyor, Hayvanlan
terbiye ediyorum, krler mahallesinde ayna tayo dum diye kendime acdm. Sz kesmek, krsden
inmek istiyordum; fakat mna kaps ak, szn zin
ciri uzun idi. (Ve nahn akreb ileyhi min hablil verid = biz insana ah damarndan daha yaknz) ye
tini tefsir ediyordum. ok derinlemitim. Dedim ki:
[Dost bana benden daha yakndr. Lkin ne ka
dar acayip ki ben ondan uzam. Ne yapaym. Kime
syleyebilirim ki o, benim kucamda olduu hlde
ben hicran iindeyim.]
Ben bu szn erabiyle mest idim. Kadehin fazla
s elimde idi. Derken birisi vaaz meclisine urad. Ka
dehin son dn ona nasip oldu. Kadehte kalan iti,
sarho oldu. yle bir nra att ki, onun cezbesi teki
lerine de sirayet etti; feryada geldiler. Meclisteki o
hamlar da c hura baladlar.
374

Bu hli grnce dedim: Haberdr olan uzaklar

huzurda, gzsz yaknlar uzaktadr.
[Dinleyen kimse sz anlamazsa syleyende nee,
evk, cokunluk arama.
Ak ve evk ile, can kulaile dinle ki, syliyen kim
se istedii gibi top oynasn.]
HKYE
Bir gece Mekke lnde uykusuzluktan dermanm
kesildi. Bir adm atacak hlim kalmad. Kumlarm ze
rine yattm, deveciye, Benden el ek., beni brak kala
cam, uyuyacam, artk ne olursam olsun, dedim.
[Yrk develerin ciz kald bir yolda zavall
yayann aya ne kadar gider? Bir iman zayflaymcaya kadar zayf olan kimse eziyet, meakkat ile lr.]
Deveci yle dedi: Karde, Harem-i erif nde
dir. Haram arkadadr. Eer gidersen cann kurtarm
olursun.Eer uyursan lrsn.
[G gecesi l yolunda mugaylan aacnn altn
da uyumak hotur. Fakat candan gemek lzmdr.]
HKYE
Bir deniz kenarnda bir bidi grdm; bir kapla
nn hcumuna urayp yaralanmt. Hi bir il kr
etmiyordu. Uzun zamandan beri bu yaray ekip du
ruyordu. Bununla beraber her nefeste Cenab Hakka
krediyor ve Cenab Hakka hamdolsun ki bir msiyete deil bir musibete giriftr oldum diyordu.
[Eer o muhterem dostum beni inleterek kati iin
cellda verecek olsa, sakn o srada canmn kaygusuna derim sanmayn. Evet, kederlenirim, mteessir
olurum, fakat leceim iin deil,belki benden ne g
375

nah sdr oldu ki dostum bana gcendi diye keder

lenirim.!
HKYE

[Bir dervi zarurete dt, bir dostunun evinden

bir kilim ald.
Derken, hrszl anlald, mahkemeye verildi ve
crm sabit oldu. Hkim, elinin kesilmesine hk metti.
Kilim sahibi efaat etti : Ben ona hell ettim
dedi.
Hkim: Senin hell etmen ile ben haddi eryi
icradan vazgemem dedi.
Kilim sahibi bir hile-i eriye bularak hki
me hitaben: Doruyu buyurdunuz; fakat o ferdin ma
ln deil, vakfn maln almtr. Vakftan bir ey
almak ise el kesilmesini mucip olmaz dedi.
Hkim sordu: Bu vakf ii nereden kyor, kilim
senin maln deil mi idi?
Kilim sahibi: Ben bir fakirim. Fakir kimsenin
memlk olmad gibi bir eye de mlik olamaz. Fa
kirlerin ellerine geen her ey muhta olan insanlar
iin vakftr dedi.
Hkim bu defa hrsz tevbih iin ona dn
ya bana dar m geldi byle bir dostun evinden al
dn? Baka yerde alacak bir ey bulamadn m? dedi.
Hrsz yle cevap verdi: Efendim, anlalan iit
memisin ki hkem yle demiler Dostlarn hanesi
ni sil spr, ne varsa al, fakat dmanlarn kapsn
alma.
1
Byk bir zaruret iinde kalrsan acze dme,
dmanlarn derisini, dostlarn krkn soy. [
376

HKYE

Padiahlardan birisi bir bide sordu: Hi bizi

hatrladn var m? dedi.
bit: Evet, ne zaman Cenab Hakk unutursam, o
zaman hatrlarm dedi.
[Birisini Cenab Hak kapsndan srerse o zavall
her tarafa koar; fakat birisini Cenab Hak arrsa
onu kimsenin kapsna koturmaz.]
HKYE
yi adamlardan birisi ryasnda bir padiah cen
nette, bir bidi cehennemde grd.
Bu adam, hkemdan birisine.- Padiahn byle
li dereceler bulmasnn ,bidin byle ukurlara dme,
sinin sebebi, hikmeti nedir? Biz bunun aksini zanne
derdik diye sordu.
Hakim yle cevap verdi: Padiah dervilere mu
habbet sebebiyle cennetlik; bid, padiahlara yakla
mak sebebiyle cehennemlik olmutur dedi.
Fakirin kapsn alan ve bunun hlini, hatrn
soran emir ne gzel emirdir. Emrin kapsnda bulu
nan, ondan ihsan dilenen fakir ne kt fakirdir.
[Hrka, ul, palas, yamal elbise ne iine yarar?
Bunlarile adam olamazsn. Allaha varamazsn. Eer
adam olmak istiyorsan kendini fena ilerden uzak tut.
Dervi olmak iin kuzu derisinden yaplm di bir
serpua hcet yoktur. Sen ahlka, sfata dervi ol da
istersen bana tatar klah koy.]
HKYE
Yalnayak, ba kabak bir dervi Hicaz kervanna
katlarak (Kfe) den kt. Bize yolda oldu.
377

Salnarak gidiyor, u beyitleri terennm ediyor

du:
[Ne devenin stndeyim, ne eek gibi yk altn
daym. Ne ilin efendisi, ne padiahn klesiyim. Mev
cut bir eyim yok ki gamn tayaym. Yok olan bir
ey iin de, olsayd diye keder etmiyorum. Rahat ne
fes alyorum. Her nefesim bir mr yerine geiyor.]
Yolculardan deveye binmi birisi ona yle dedi:
Dervi, nereye gidiyorsun? Geri dn, meakkate dar olur, lrsn.
Dervi bu sz dinlemedi. Yryerek le dald.
(Kfe) den itibaren nc konak olan (Na,hle-i
Mahmud)a a eritiimiz zaman, o deveye binmi olan
zenginin eceli geldi, ld. Dervi onun ba ucuna gel
di. yle dedi: Biz meakkat ile lmedik: Sen yrk
deve zerinde ldn.
[Birisi btn gece hastann ba ucunda alam,
gndz olunca alyan lm; hasta kalkm, yaa
m.
Nice rahvan a,t olur ki yolda kalr; buna mukabil,
topal eek menzile varr.
Nice salam adamlar topraa gmdler. Beri ta
rafta nice mthi yara yemi insan lmedi.]
HKYE
Bir bidi bir padiah dvet etti. bid dnd: Pa
diahn yanma gitmeden bir il ieyim de, zayflaya
ym. Bu syede padiahn hakkmda hsn zarnm
daha ziyade celbetmi olurum, dedi ve bir il iti.
Kssay nakledenler dediler ki bidin itii il l
drc imi. Zazall bid iince ld.
[Fstk gibi tamamen i sandn kimse, soan gi
bi kabuk stne kabuk imi, ii hi yokmu. Kalbi in
378

sanlara mteveccih olan bidler kbleye arkalarn d

np namaz klarlar.
Bir kul Allahn huzuruna durup da Allahn aracak olursa lzm gelir ki Allahtan baka kimseyi
hatrna getirmesin.!
h k A y e

Yunan topranda bir kervan vurmular. Birok

mal ele geirmiler. Bezirganlar alamlar, inlemi
ler. Allah iin olsun, peygamber iin olsun bize acyn,
malmz verin demiler. Tabidir ki bu yalvarmann bir
faydas olmam.
[Kalbi kara hrsz galip gelince kervan halknn
alamalarndan mteessir mi olur?!
Tesadfen (Lokman Hekim) de o kervan halknn
arasnda imi. Kervan halkndan birisi Lokmana rica
etmi: u hrszlara biraz nasihat buyur, hakmne
szler syle. Belki malmzn bir ksmn- olsun geri ve
rirler, bu kadar maln gitmesine yazktr demiler.
Lokman Hekim: Asl byle kimselere sylenecek
hakmne szlere yazktr. demi.
[Pasl bir demirden pas cil ile gidermek kabil
deildir. Kalbi kara insana t vermenin faydas yok
tur. Hi taa demir ivi girer mi?
sde zamanlarda kalbi krklarn gnllerini ele
al; nk fakirin kalbini almak bely savar.
Bir sail gelip inliyerek sendenbir ey istedii za
man ver. Eer sen o saile birey vermezsen bir zlim
gelir senden zor ile alr.l
HKYE
En byk lim (emseddin Ebulferec Abdurrahman ibni Cevz) beni alg, ark dinlemeden men ile
379

halvete, uzlete ekilmemi bana emrederdi. Fakat ta

zeliim, genliim galebe eder, hava ve hevesimi yenemezdim. Mrebbi olan o ztn reyinin hilfna gide
rek algdan, herkesle konumadan holanrdm. Ho
camn nasihati aklma geldike kendi kendime yle
derdim:
tKad bizimle oturursa nee ile coar, el rpar,
polis arap ierse sarhou mzur grr.]
Nihayet bir gece birka dostumun tekil etmi ol
duklar bir mecliste bulundum. Mecliste bir de kt
sesli mtnp (algc) vard ki zannedersin (muhakkak
seslerin en irkini eek sesidir) yeti onun hakknda
sdr olmutur.
[O algc saza mzrap (trnak) vurduka can da
marn kesiyor zannederdin; sesi ise baban ld di
ye haykran bir uursuzun kard ac sese benziyor
du.!
[Bir muganninin sesi ho ise tatl tatl dinlenir
fakat ey mtnp sen bir mugannisin ki sktun bize
zevk verir.
Ey mtnp, senin algnda da, sylemende de kim
se bir zevk bulamaz. Ancak, defolup gitmek zere sus
tuun vakit meclis neelenir.
O kopuzcu kopuzunu ele alpalmaya, rlamaya
balaynca ev sahibine yle dedim: Allah iin olsun
ya kulama cva akt ki sar olaym, duymyaym, ya
hut bana kapy a ki kp gideyim.]
Hlsa dostlarn hatr iin onlara uydum ve ge
ce sabaha kadar ilemi ektim.
Mezzin bazan sabah ezann vaktinden evvel
okur, nk uyuduu iin gecenin ne kadar gemi ol
duunu bilemez; sabah oldu zanneder. Halbuki gece
nin ne kadar uzun olduunu bir dakika uyumam
olan kirpiklerimden sor.!
380

Sabah olunca artk dayanamadm, bamdan sa

r zdm, kemerimden attm kardm. Her ikisini
de bahi olmak zere algcnn nne koydum. Onu
kucakladm. ok teekkr ettim.
Arkadalar algcya kar gsterdiim bu mu habbeti benden byle bir hareket ummadklar iin
hayretle karladlar. Ahmaklma verdiler; gizlice
gltler.
lerinden birisi dayanamad, itiraza balad. Ha
reketimi ayplad. Dedi ki: Yaptn i akll ii deil
dir, meyih kisvesinden olan sar yle bir algc
ya verdin ki, tekmil mrnde ne avucuna bir para
gm, ne de definin iine bir altn krnts konma mtr.
[yle bir mtnp ki, bu mbarek konaktan uzak
olsun, kimse onu bir yerde iki kere grmemitir.
Sesi azndan ykselince insann tyleri dimdik
oluyor. Sesinin dehetinden avyandaki kular rktler, katlar. Bizim beynimizi patlatt. Kendisinin de
boazn yrtt. ]
tiraz eden dostuma cevap olarak dedim ki: ok
itiraz etme, nk bana o algcnn bir kerameti za
hir oldu.
Dostum dedi ki: Ltfen beni haberdr buyurun.
yle bir ey varsa hepimiz ona intisap ile yaptmz
alaylardan istifar edelim.
Ben dedim: Kermeti yledir: Bana byk eyh
(Eblferec ibni Cevzi) bir ok defalar sema terket
buyurdu ve ok belgatli szler syledi; maatteessf
kulama girmedi. Halbuki bu gece uurlu talihim,
kuvvetli bahtm bana klavuz oldu, beni buraya getir
di. te bu gece mtnbn eliyle musiki meclisinden tv
be ettim, bir daha, yaadm mddete musiki pe
inde komayacam.
381

[Gzel damaktan, azdan, tatl dudaktan kan

gzel ses musikiye uygun olsa da olmasa da, gnl
aldatr. Fakat bir ses ister uak, ister sfahan, ister hi
caz makamndan olsun, murdar bir mtrbm boazn
dan knca; hi bir erefi, deeri, lezzeti olmaz.]
HKYE
Lokmana: Edebi kimden rendin? diye sordular.
Cevap verdi: Edepsizlerden rendim. yle ki:
onlarn ilerinden hangisi gzme ho grnmedi ise
onu yapmaktan sakndm.
[nsanlar aka tarikile her ne sylerseler akll
insan o szden mutlaka bir hisse alr; fakat chil kim
senin karsnda hikmet szlerinden yz bap okunsa
kulana masal gibi gelir.]
HKYE
Bir bidi hikye ederler; bir gecede on okka ye
mek yer ve seher vaktine kadar uyumayp bir hatim
indirirmi.
Ariflerden biri bunu iitmi ve Eer yanm ek
mek yiyip de uyusayd imdiki hlinden daha faziletli
olurdu. demi.
[erini yemekten bo tut ki kalbinde marifet nu
runu gresin. Burnuna kadar yemek ile dolu oldu
un iin vcudunda hikmete yer kalmamtr.]
HKYE
Gnah iinde kaybolmu bir kimsenin yoluna
ltf-u lh tevfik.eram tuttu, Tanr ona doru yolu
gsterdi. Hakik dervilerin arasna girdi; tarikata in
382

tisap etti. Dervilerin sohbetinin bereketi, nefeslerinin

tesiri ile o kimsenin kt huylar iyi huylara mbeddel oldu. Elini hav ve hevesten ekti.
Halk ekitirmeden, halka kusur bulmadan zevk
alan bir takm boboazlar adamcazn hakknda dil
lerini uzattlar. O yine eskisi gibidir, onun zhdne,
salhna inanmamak lzmdr demee baladlar.
[nsan tvbe ederek Tanrnn azabndan kurtula
bilir. Fakat, halkn dilinden kurtulmann imkn yok
tur.]
Adamcaz halkn haksz szlerine dayanamad.
eyhi olan zta gitti, strabn anlatarak ikyet etti.
eyh alad ve: Bu nimetin krn nasl der
sin ki, sen onlann zannettiklerinden daha iyisin dedi.
[Hasutlar, ktlk dnenler ben zavallnn ay
bn anyorlar, bazan kanm dkmee kalkyorlar,
bazan oturup hakkmda ktlk dnyorlar diye
ne syleniyorsun? yi olduun hlde halkn sana kt
demesi, kt olup da halk tarafndan iyi tannmaktan
daha iyidir. Bana gelince, gryorsun ki halkn benim
hakkmda son derecede hsn zanlan var. Ben ise ok
nks bir hldeyim.
Eer dediklerimi yapm olsaydn iyi huylu bir
bid olurdum.
Komulanmm gzlerinden saklanabilirim, fakat
Cenab Haktan saklanamam. O benim gizlimi tamamen
bilir.
Bir takm insanlar halk kusurumuzu grp te
ye beriye yaymasnlar diye odaya kapanr, kapy ka
parlar.
Bu kapanmak, kapatmak halka kar messir ola
bilirse de, limlgayp olan Cenab Hakkn gznden
saklanmak bir fayda veremez. nk o gizliyi, ikreyi bilicidir.]
383

HKYE

Meyihten birisine ikyet ettim: Filnca benim

hakkmda fenadr diye ehdette bulunmutur de
dim.
eyh yle dedi: Sen iyi ol, onu utandr.
[Sen iyi harekette bulun; fena dnen kimse se
nin noksann sylemee mecl bulamasn.
Kopuzun dzeni doru ise, mtrp akord etmek
iin onun kulan bker mi?l
HKYE
am meyihinden birisine: tasavvufun hakikati
nedir? diye sordular.
Cevap verdi: Bundan evvel bir takm insanlar var
idiler. Grnleri dank, perian, fakat btmlar
mmur idi; mnada cem (kalpleri dolu) idiler. te
tasavvuf o gibi insanlarn hlleri idi.
Bugne gelince, bir takm insanlar tremiler, za
hirleri mkemmel, fakat ileri periandr; tasavvuf
bunlann ii deildir.
[Gnln her saat bir yere gidiyorsa yalnz kalsan
da bir saf gremezsin.
Maln, mansbn, ekinin, ticaretin de olsa, madem
ki gnln Allah iledir, halvetnin saylrsn.]
HKYE
Hatnmdadr, bir gece kervan ile birlikte seher
vaktine kadar yola devam etmi, seher vakti bir or
man kenanna inerek uyumu idik.
O yolculuktan bir meczup bize arkada olmutu.
Seher vakti bir nra att ve ova yolunu tuttu,, bir nefes
384

dinlenmedi. Gndz olunca ona: O ne hl idi? de

dim.
Meczup yle cevap verdi: Grdm ki, aalar ze
rinde blbller inlemee, dalardaki keklikler tmee,
sulardaki kurbaalar barmaa, ormandaki hayvan
lar armaa balad. Dndm, mrvvete yaratramadm ki bunlarn hepsi tebih etsinler de ben
gaflet ile uyuyaym.
[Dn gece bir ku sabaha kadar inledi; aklm,
fikrimi, sabrm, takatimi ald gtrd. Onun iin cez
belendim, naralar attm. Meer hlis muhlis dostlarm
dan birisi sesimi iitmi. Bana: nanmam ki seni bir
kuun sesi bu kadar altst etsin. dedi.
Cevap verdim.- Kular tebih etsinler de ben susa
ym; bu insanlk deildir.!
HKYE
Bir vakit Hicaz seferinde bir takm kalbi uyank
genler bana arkada olmulard. Bunlar vakit vakit
iir terennm ederler ve muhrikane beyitler okurlar
d. Aramzda henz tahkika vsl olmayp taklitte klm bir bid de vard. Bu dervilerin gnllerinin der
dinden habersiz olduu iin, dervilerin hlini inkr
ediyordu.
Medinenin drt konak berisinde, Ben Hill kabi
lesinin bulunduu yere vsl olduk. Arap obasndan
siyah, bir ocuk kt. Yksek sesle terennme bala
d. O sesin tesirinden havadaki kular d dverdi.
bidin devesini grdm, oynamya balad, zerinde
ki bidi yere att. Ban alp l yolunu tuttu.
O zaman bide dedim: Ey eyh, gzel ses hayva
na, tesir etti; fakat .sana tesir etmiyor.
385

[Bilirmisiniz seher blbl bana ne dedi: Se ne

adamsn, aktan bihabersin.
Deve Arabm mavalile evke geliyor, oynamya
balyor. Eer sende zevk yoksa garibe-i hilkat olarak
yaradlm bir hayvansn.
Korular zerinde rzgrlar estii zaman lgn
aacnn dallan sallanr, fakat kat talar harekete gel
mez.
Devenin bile ruhunda sevda, zevk, evk bulunur
ken insanda bulunmazsa o insan deil eektir.
Neyi grrsen Allah zikir ile cu hurtadr.
Bu sz o kimse anlar ki mnay anlyacak kula bu
lunur. Allah tebih eden yalnz gle konmu blbl
deildir. Belki de bir diken Cenab Hakk tebih iin
bir dildir.]
HKYE
Padiahlardan birisinin mr nihayete erdi, yeri
ne geecek kimsesi de yoktu. Vasiyet etti: Sabahleyin
ehrin kapsndan ilk evvel kim girerse, padiahlk ta
cn onun bama giydirin, memleketi ona teslim edin
dedi.
Olacak bu ya, sabahleyin ehrin kapsndan ilk
giren bir dilenci idi ki btn hayatmda yiyeceini lok
ma lokma kazanrd. Yama yama zerine vurur, giyi
nirdi. Devlet erkn, padiahn vasiyetini yerine getir
diler. Kalelerin, hzinelerin anahtarlann ona teslim
ettiler.
Dervi bir mddet saltanat srd, nihayet beyler
den bir takm isyan ettiler. Etraftaki memleketlerin
padiahlar her taraftan memleketi almya kalkt
lar, ordular kardlar.
386

Hlsa asker ile ahali ihtilfa dtler. ehirlerin

bir ksm onun idaresinden kt.
Dervi bu hlden ok mteessir oldu. O srada
derviin zamanndaki eski dostlarndan birisi seferden
geldi. Onu yle saltanatta grnce: Allaha kr ol
sun, yce bahtn yardm, ikblin klavuzluk etmi,
glm dikenden, dikenin ayaktan km; bu merte
beye yetimisin dedi.
Her meakkatin sonunda bir ferahlk vardr.
[iek bazan alr, bazan solar. Aa bazan planr, bazan giyinir.]
Dervi yle dedi: Birader! Tebrik yeri deildir.
Beni taziye et! Evvelce grdn zaman bir ekmek
kaygusunu ekerdim, imdi cihann trl dncesile
megulm.
[Eer dnyamz mmur olmazsa derde deriz. a
yet olursa onu sever dnyaya balarz. Bu cihandan
daha berbat bir musibet yoktur. nk var olsa da,
yok olsa da gnl zdrabma sebep oluyor.
Zengin olmak dilersen kanaatten baka bir ey is
teme, nk kanaat ho, tatl bir devlettir.
Bir zengin, fukaraya etek etek altn verecek olsa
onun bu yzden kazanaca sevaba tamah etme. n
k byklerden iitmiihdir ki fakirin sabr, zenginin
cmertliinden daha iyidir.
Behram Gr bir yaban eeini pryn ederek, k
zartp halka datrsa karncann getirdii ekirge
aya kadar olamaz.
Ltuf ve ihsann derecesini ihsan edenlerin servet
leriyle, kudretleriyle lmek lzmdr!
HKYE
Bir adamn padiahn divannda vazifedr olan
bir dostu vard. O adam naslsa o dostunu bir zaman
387

gremedi. Birisi o adama, Epey zamandr dostunu gr

memisin dedi.
Adam cevap verdi: Grmek istemiyorum deil.
Orada dostunun mensuplarndan birisi vard, sr
du: Ne hat etmitir ki onu grmek istemiyorsunuz?
Adam cevap verdi: Grmek istemiyorum deil,
fakat divan iinde bulunan dost mzl olduu vakit
grlebilir; ben onu grmekle sevinirim. Fakat ziya
retim, onu birok ilerden alkoyduu iin, kendisini
mustarip edebilir.
[Mhim meguliyetleri olan insanlarn dostlariyle
grmee vakitleri olmaz.
Azledildikleri, ciz kaldklar zaman dertlerini
dkmek ve teselli bulmak iin dostlarn ararlar.]
HKAYE

(Ebu Hreyre) radyallah anh hazretleri, Pey

gamberimizin huzuru eriflerine her gn gelirdi. Bun
dan dolay peygamberimiz ona Ya Eb Hreyre! Be
ni gn an ziyaret et ki muhabbetin daha ziyade ol
sun buyurmulard.
Bir rife: Gne bu kadar gzel iken onu seven,
ona gnl veren bir kimseyi iitmedik, nedendir? de
diler.
Arif u cevab verdi: Her gn grld iindir.
Baksanza k mevsiminde arasra sakland iin do
unca sevilmektedir.
[hsanlan grmee gitmek ayp deildir, fakat
usandrarak yetiir dedirtmemek lzmdr.
Eer kt ilerinden dolay sen kendini ayplar ve
muheze edersen kimse seni ayplamaz.!
388

HKYE

Byklerden birinin karnmda fena yel dolamaya

balad, zabtedemedi-, ihtiyarsz, olarak yellendi.
tiraz iin yle dedi: Dostlar, bu ite iradem elim
de olmad iin gnaha girmedim. Size de bir ziyan
gelmedi. Maamafih bu yelin kmasiyle rahat da et
tim. mit ederim ki kerem buyurur, beni mazur grr
snz.
[Ey kil adam, karn yelin hapishanesidir. Akll
kimse onu bal tutmaz.
Kamnda yel kvrlnca salver, nk karnndaki
yel, gnle yktr.
Uygunsuz, eki yzl birisi yanndan gitmek is
terse mni olma.l
HKYE
Bir vakit amdaki dostlarmla dp kalkmadan
bana usan geldi, bam aldm, Kuds llerine d
tm. Hayvanlar ile nsiyet ettim. Hallara esir olun
caya kadar bu byle devam etti. Esir dnce beni al
dlar, (Trablus am) a gtrdler. Orada bir takm
ftlarla beraber bana siper kazdrmaya baladlar.
Nihayet (Halep) ressmdan vaktiyle tantmz bir
zat oradan geerken beni tand-, Bu ne hl? dedi.
yle cevap verdim:
[Cenab Haktan bakasiyle megul olmyaym di
ye insanlardan dalara, ovalara kayordum. imdi ta
savvur et ki bir takm hayvan srleriyle geinmee
mecburum. Hlimin ne olduunu ben ne syliyeyim,
sen anla.
Dostlarn elinde zincirbend olmak yabanclarla
bahe safsi etmekten daha iyidir.]
389

O zat hlime acd. On altn vererek beni frenklerin esaretinden kurtard. Kendisiyle beraber Halebe
gtrd. Bir kz varm, yz altn mehr ile bana ni
kh etti.
Aradan bir zaman geti. Kz huysuz, inat, dik
bal olmya balad. Bana dil uzatyor; beni zyordu.
Mesut deildim. Nasl ki demilerdir:
[yi bir adamn evinde fena bir kadn varsa o
adam cehennem azbn dnyada eker. Kt refika
dan pek sakn. Allahm, bizi cehennem azbndan
sakla.l
O kadm bir kere bana yle hakaret etti: Sen ba
bamn on altna satn alarak frenklerin esaretinden
kurtard adam deil misin zaten?
Ben de cevap olarak: Evet, on altna frenk esare
tinden kurtarp yz altna sana esir etti. dedim.
[Bir gn bir byk adam bir koyunu bir kurdun
elinden, azndan kurtarm. Gece olunca o adam ko
yunu yatrm, boazna ba basm. Zavall koyun
inliyerek yle demi: Beni kurdun azndan kurtar dm, fakat nihayet grdm ki kurdum sen oldun.]
HKYE
Padiahlardan birisi, ailesi ok, geinecei az bir
bide sormu: Aziz vaktiniz nasl geiyor?
bit syle demi: Btn gece mnacat ile, seher
vakti dua ve ihtiyalarm az ile, gndz yiyecek, ie
cek tedariki ile geiyor.
Padiah bidin maksadn anlam ve her gn
iin ne lzmsa muntazaman verilsin, t ki aile yk
zerinden kalkm olsun, diye emir vermi.
[Ey aile sahibi kimse, bir daha serbestlii hayli
390

ne getirme. Oul, ekmek, elbise, yiyecek derdi senin

melekne bir hayat srmene mni olur.
Her gn kendimce karar verir, bu gece Cenab Hak
ile megul olurum derim. Gece namaza balaymca ya
rn ocuklarm ne yer? diye dnrm.!
HKYE
am bitlerinden birisi bir ormana ekilmi, sene
lerce orada ibadet eder, aa yapraklarn yermi.
O tarafn padiah onu ziyaret iin yanma gitmi.
Ona,: Eer mnasip grrseniz ehirde sizin iin bir
yer yapalm. Orada her trl ihtiyacnz temin edilir.
Siz de baka bir ey dnmiyerek yalnz ibadetle me
gul olursunuz; hem de teki beriki sizi ziyarete gelir;
mbarek nefesinizden mstefit olur. Sizin gzel emel
lerinize onlar da uyarlar. demi.
bit bu sz kabul etmemi.
Devlet erkn: Padiah krmak doru olmaz; m
nasip odur ki padiahn hatr iin birka gn ehre
gelseniz, orada oturmak nasl oluyor anlasanz. Eer
orada ayr arasnda bulunuunuzdan sefy- kalbi
nize bir keder gelecek olursa yine irade sizindir. Na
sl isterseniz yle hareket edersiniz demiler.
Rviler nakletmiler ki, bid ehre gelmi, padi
ahn hs bahesini ona tahsis etmiler.
Oras gnl aan, ruhu dinlendiren, cennet gibi
bir makam imi.
[Kzl glleri gzellerin yanaklarna, snblleri
dilberlerin zlflerine benziyordu.
Dye ocuklar, kocakar souunun vermi oldu
u iekler de vard ki, berdi acuz getii hlde onun
brakm olduu korkudan henz tamamiyle alma
m konca, tomurcuk hlinde idi.
391

zerinde nar iekleri alan dallar orasna, bu

rasna ate aslm yeil aac andryordu.]
bid hs baheye gelince, padiah derhal ona g
zel yzl bir cariye gndermi.
bitleri aldatabilecek derecede gzel, seilmi bir
ay paras, melek yzl, tavus kadar mzeyyen bir
cariye. yle bir cariye ki, onu grdkten sonra zhd
takv sahiplerinde sabra mecl kalmaz.
Cariyeyi gnderdikten sonra, arkasndan gen bir
kle gndermi ki, gzellii grlmemi bir derecede
imi. Boyu, bosu sevimli imi. Gzelliinin kuvvetli
penesi zhd takvann elini kracak, gnl sahipleri
nin kudret elini omuzlarna balyacak derecede dil
ber bir kle.
[Herkes onun evresinde susuzluktan knlyordu.
O bir ski idi ki, gsteriyor, fakat kimseye bir yudum
vermiyordu.
stiska (susarlk) olmu bir kimse Frattan doy
mad gibi, gz de onu grmeden, temdan doymu
yordu.]
bit leziz yemekler yemee, ltif elbiseler giyme
e, yemilerden istifade etmee, criyenin, klenin g
zlklerinden zevk almaya koyulmu. killer: Gzel
lerin zlf akl ayan balyan zincir, ferasetli kuu
avlyan tuzaktr. demiler.
[Btn bilgime ramen gnlm, dinimi, senin
yolunda fed ettim. Hakikatte bugn ben bir akll ku
isem sen de benim tuzamsn.I
Ne sz uzatalm; bid devletini, yani mnevi top
luluunu, seft- kalbini kaybetmi; byle olmas da za
ruridir. Nasl ki demilerdir:
IFakih, pir, mrid, gzel sz syliyen pk nefesli
vz gibi dnyaya meyledince bala batm sinek gibi
olurlar.]
392

Padiah bir kere onu grmek arzu edip gitmi,grm ki zid eski eklinden dnm, yz pembe
pembe olmu, semirmi, ipekli bir yasta dayanm,
peri sretli bir kle tavus kanadndan bir yelpaze ile
ba ucunda duruyor.
Padiah, onun iinin yolunda olduunu grnce
sevinmi.
Orada padiahn dnyay grm feylesof bir ve
ziri varm; Padiaha yle demi: Padiahm, sevme
nin art var: art odur ki her iki taifeye iyilik etme
lisin; bunun iin limlere altn ver, t ki baka ilimleri
de okusunlar; zahitlere bir ey ver, t ki zhit kalsn
lar.
[Zhide ake, altn gerekmez. Eer zhit bunlar
alrsa, git sen baka bir zhit ara.
Bir kimsenin gzel huyu ve Cenab Hak ile arala
rnda bir srr varsa, vakf ekmeini yemedii, teden
beriden cerretmedii hlde zahittir.
Gnl aldatan bir gzelin parmanda firze y
zk, kulanda elmas kpe olmasa yine gzeldir.]
[Gzel ekilli, temizyzl kadnn ss, firze y
z olmasn. Ne zaran var?
Benim bir eyim var iken kincisini istediim tak
dirde bana zhit demezlerse lyktr. 1
HKYE

Bir padiahn mhim bir ii vard. Nezretti: Eer

bu i istediim gibi neticelenirse u kadar ake veri
rim dedi.
Padiahn dedii hsl oldu, gnl rahat etti. Ada
n art vehile yerine getirmek lzm geldi. Adad
akeyi bir keseye koydu; hs klelerinden birisine ver
di: Al, bu kesenin iinde ne kadar ake varsa zahitle
re dat dedi.
393;

Kle akl banda kurnaz bir ey idi. Keseyi ald,

akama kadar dolat, akam olunca geldi, keseyi pt,
Padiahn nne brakt, ve: O kadar aradm hl
de hi bir zhit bulamadm, kimseye bir ake vereme
dim dedi.
Padiah: Bu nasl i, nasl sz, dedi, ben biliyorum
ki bu ehirde drt yz zhit var.
Kle: Ey padiah- cihan, zhit olan para alm
yor, almak istiyen ise zhit deildir. dedi.
Padiah gld. Nedimlerine hitap ile yle dedi:
Benim bu vakitlerini Tanrya ibadete hasreden, dn
yadan el etek eken insanlar hakknda ne kadar mu
habbetim, itikadm varsa, yaramazn o kadar adavet
ve inkn vardr. Maamafih o hakldr.
[Bir zhit ake, lira alrsa git ondan daha zhit
birisini tedarik eyle.]
HKYE
limde kemle erimi bir zta sordular: Vakf
ekmei hakknda ne dersin?
lim cevap verdi: Eer gnleri perian olm a
mak, kendilerini ibadete vermek iin alrlarsa helal
dir ve eer gelsin de yiyelim diye ekmek iin toplan
mlarsa haramdr.
[Arifler vakf ekmeini bir keye ekilip huzur u
kalb ile ibadet edebilmek iin almlardr. Yoksa iba
det kesine ekmek yemek iin toplanm deiller. 1.
HKYE
Bir dervi bir yere misafir oldu ki, o yerin sahibi
cmert bir insan idi. Mecliste mevcut olan fazlu bela
gat sahiplerinden her birisi konak sahibi ile konuur
394

ken, zariflerin detleri vehile ho bir fkra veya hi

kye sylyorlard. Dervi ise l yolunu katetmi, yor
gun dm, bir eycik yememi idi.
Orada bulunan insanlardan birisi dervie aina
lk ederek: Baba dervi, siz de .bir ey syleyin dedi.
Dervi yle dedi: Benim bakalar gibi faziletim,
belgatim yoktur. Bir ey okumamm, yalnz bir be
yit syliyeyim, onunla iktifa buyurun.
Meclis ehlinin hepsi hsn- kabul gstererek pek
l syle, dediler. Dervi u beyti syledi:
[Yemek sofrasnn karsnda ben byle a bil
tpk kadnlar hamamnn kapsndaki bekra benzi
yorum.]
Meclis halk bu beyti beendiler. Derviin nne
sofra getirildi.
Dvet sahibi: Dostum biraz bekle, uaklarm kf
te kzartacaklar. dedi. Dervi ban kaldrd, yle
dedi:
[Benim soframda varsm kfte olmasn; yol zah
metinden kfte gibi olmu bir kimseye katksz ekmek
kftedir.]
HKYE
Bir mrit pirine dedi ki: Birok insanlar beni zi
yarete geliyorlar. Onlann gelip gitmelerinden zahmet
ekiyorum, kymetli vakitlerimi kaybediyorum, ne ya
paym? Ltfen bana bir are bulunuz.
Pir.- Gelen insanlar eer fakir iseler, onlara dn
para ver, dedi. Eer zenginseler onlardan bir ey iste;
bir daha etrafmda dolamasnlar.
[Eer dilenci slm askerinin nnde giden klavuz
olsa, belki bizden bir ey diler diye kfir, ine kadar
kaar.
395

HKYE

Bir fakih oluna: Vaizlerin gzel szlerinden

hibirisi sana neden tesir etmiyor? dedi. Olu cevap
verdi: lerini szlerine uygun grmediim iin.
Vaizler halka dnyay terketmeyi telkin ederler.
Halbuki kendileri paray kazanmaya, ymaya al
rlar.
Bir lim ilimle mil deilse, syledii zaman kim -.
seye tesir etmez.
lim o kimsedir ki fena bir ey yapmaz. Halka ya
pn deyip de kendisi yapmyan lim deildir.
Cenab Hak buyurmudur ki halka iyilik yapma
y emrediyorsunuz, kendinizi unutuyor musunuz?
[Zevkince mr sren, zevkine dkn bir lim,
kendisi yolu kaybettii hlde leme yol gstermee
kalkan adama benzer. 1
Babas yle cevap verdi: ocuum, bu btl ku
runtu ile vizlerin terbiyelerinden mahrum olmak,
tlerinden yz evirmek, tembellik yolunu tutmak;
limleri azgn gibi grmek, msum bir lim bulacam
diye ilmin fevidinden mahrum kalmak yakmaz. Sen
bu btl hayl ile eski meseli yenilemi olursun.
Mesel yledir: Bir kr, gecenin birinde amura
dm: Mslmanlar yoluma bir kandil tutun! diye
barmaya balam.
Ahlksz bir kan, krn bu szn iitince: Sen
ki kandili grmezsin, kandil ile neyi greceksin? de
mi.
ocuum, vaaz meclisi kumalar ars gibidir.
Orada para vermedike bir mal alamazsn.
Buraya da istek ile gelmezsen mesut olamazsn.
limin ii szne benzemezse de sen yine onun
szn can kulaiyle dinle, arlatan bir kimsenin; uyu396

yan uyuyan uyandrmaz, dediine bakma, o sama bir

szdr. nsan duvar zerine yazlan bir nasihati dahi
kulana kpe etmelidir.]
HKYE
[Bir rif, bir tekkede sofularla bir mddet arka
dalktan sonra onlardan ayrlp medreseye geldi.
Ben o arife sordum: lim ile bid arasnda ne
fark var ki, bitler frkasn brakarak limler zm
resini ihtiyar ettin?
rif cevap verdi. bid gemisini kurtaran kaptan
dr, der, kendisini dnr, lim ise suya denleri,
kurtarmaya alyor dedi.]
HKYE
Bir gen kendini kaybedecek derecede sarho ol
mu, bir yolun bamda yatmt. Tesadfen oradan ge
en bir bid, sarho gencin bu irkin vaziyetine bakt.
Gen sarho ban kaldrd ve zamerru... = Allahn
iyi kullan uygunsuz bir ey grseler iyilikle geer gi
derler yet-i kerimesini okudu.
IBir gnahkr grdn zaman onun kabahatini
grmemezlikten gel ve ona hilm ile muamele et. Ey
benim uygunsuz iimi gren kimse, niin bu iyilii ben
den esirgersin?
Ey bid, gnahkrdan yz evirme, ona kar ltuf
ve ihsan ile hareket et. Eer ben iyi deilsem sen iyi
ol ve bana yle muamele et.]
HKYE
Bir takm rindler (gnahtan kamaz, keyfine meclb insanlar) bir dervi lekelemek, ona fenalk isnat
397

etmek istediler; yakmyacak szler sylediler, onu

incittiler.
Dervi eyhinin huzuruna gitti. Bama yle bir
hl geldi, dedi.
eyhi dedi ki: ocuum, derviler hrkasn gi yen her eye raz olmaldr.
Her kim bir kisve iinde iinin yolunda gitmeme
sine raz olmazsa yalancdr, arlatandr, ona dervilik
hrkas haramdr.
[Byk denizler bir ta ile bulanmazlar. Fena bir
muameleye kar mztarip olan rif bir kap suya ben
zer.
Sana bir zarar eriiyorsa tahamml et; nk af
ile gnahtan beri olursun.
Karde madem ki sonunda toprak olacaksn. y
le ise lmeden evvel toprak ol.
Bu hikyeyi dinle: (Badat) da sancak ile perde
arasnda bir mcadele balam.
Sancak yolun tozundan, zerinin eziyetinden do
lay gcenmi; perdeye yle demi: Ben ve sen her iki
miz bir tccarn malyz. Her ikimiz de padiahn sa
raynda divanhanede bulunuyoruz. Ben hizmetten
bir nefes dinlenmiyorum, vakitli, vakitsiz seferlerde
bulunuyorum. Sen ne eziyet ne hisar, ne l,ne kasr
ga, ne toz gryorsun. almak noktasndan ben da
ha stn olduum hlde sen niin benden daha aziz
addediliyorsun? Sen a,y yzl kleler, yasemin kokulu
cariyeler yanmdasm. Ben ayam bal, bam dnm
olarak bir takm hizmetkrlar elindeyim. Syle ey per
de syle, niin sen bylesin ben yleyim?
Perde cevap vermi: Ben bam aa eiyorum.
Senin gibi gke tutmuyorum. Her kim bo yere boy
nunu kaldrrsa kendisini boynu zerine brakm
olur.]
398

HKYE

Ariflerden birisi bir zorlu kimseyi grd. Sklm,,

kzm, az kprm.
Arif sordu: Buna ne olmu?
Birisi cevap verdi: Birisi ona svd.
Arif dedi: Ey soysuz, bin okka ta kaldrrsn,,
bir sze mi dayanamyorsun?
[Ey alak nefsin elinde ciz olan kimse, kahraman
lk, yiitlik dvasn brak. Erkeklikten ne bahsedi
yorsun?
Elinden gelirse bir az tatllandr. Aza yum
ruk vurmak yiitlik deildir.
Filin alnn yrtan bir kimsede insanlk yoksa mert
deildir.
Adem olu topraktan yaratlm. Toprak gibi mtevazi olmazsa insan deildir.]
HKYE

Bir byk zta tarikat kardelerinin ahlkndan

sordular.
Byk zt dedi ki: Bunlann meziyetlerinin en k
odur ki, dostlarnn arzularn kendi arzulanna
tercih ederler.
Bu hususta hkem yle demitir-. Bir karde ki
kendisini dnr, o karde deildir. Hsm da deil
dir.
[Yolda eer koarsa yoldan deildir.
Sana gnl balamyan kimseye sen de gnl ba
lama.
Akrabadan birisinin diyanet ve takvas olmazsa
ondan postay kesmek, akrabalk namna onu sevmek
ten daha iyidir. 1
399 )

Hatnmdadr; bir iddiac benim bu szme itiraz

etti, dedi ki:
Ulu, yce Tanr byk kitabnda akraba ile dost
luu kesmekten nehiy, akrabay sevmekle emir buyur
mam mdr? O hlde senin szn Kuran- Kerime
muhaliftir.
Ben dedim: Yanldn, szm Kuran- Kerime
muvafktr. nk Cenab Hak, eer ebeveynin cehlet
eseri olarak bir eyi Cenab Hakka erik komak iin
sana icbar edecek olurlarsa onlara itaat etme, buyur
mutur.
[Cenab Hakka bigne olan bir akraba, Cenab
Hakka in olan bir dosta kurban olsun.]
HKYE
[Badatta homerep bir ihtiyar kzn bir eskici
ye verdi. Hoyrat herif kzcazn dudan yle bir sr
d ki dudandan, kan damlad. Sabah vakti babas
kzn yle grnce damadn yanma gitti: Ey soysuz
adam, dedi, bu nasl ditir, kzmzn dudan nasl
srdn? O insan dudadr, sahtiyan deildir. Bu sz
sana aka yoliyle sylemedim. akay brak da sz
m ciddiyetle dinle. Bu tabiatte yerleen fena huy an
cak lm gn kar.]
HKYE
Bir fakihin bir kz vard. Pek irkin idi. Gelinlik
ama yetiti. ehizi, mal bulunduu hlde bir talibi
kmad.
[irkin bir gelin zerinde Msrn dibas ve sair
her trl ipekli elbise irkin olur.]
Hlsa fakh'mecbur oldu, kz bir mya nikah
lad.
400

Nakletmiler ki o tarihte (Serendip) arasnda bir

hekim gelmi, kr gzleri ayormu.
Fakihe: Damadn niin hekime gstermiyor sun? demiler.
Fakih: Korkarm gz alacak olursa kzm bo
ar demi.
[irkin yzl kannn kocas kr olmak iyidir.]
HKYE
Bir padiah derviler taifesine kymet vermezdi.
Dervilerden birisi feraset ile anlad, yle dedi: Ey
padiah, biz bu dnyada askerce senden ok azz, fa
kat yaamamz senden daha iyidir. lm hususunda
msaviyiz. Kymette senden daha iyiyiz.
Gerek iklimler alan ve keyfinde yayan padiah
olsun, gerek bir ekmee muhta olan dervi olsun, le
cekleri zaman dnyadan bir kefenden baka bir ey
gtremezler. Bu dnyadan geilecek, glecek o l
duktan sonra dervilik padiahlktan daha iyidir.
Dervilerin grnte elbiseleri yamal ve salar
traldr. Hakikatte gnlleri diri, nefisleri lmtr.
[Ben yleyim, byleyim diye marurne atp tu
tan birisi, onun hilfna hareket edilecek olursa kav
gaya kalkr, hep dediim dorudur diye tepinir.
Bir dadan bir deirmen ta yuvarlanacak olsa o
tan yolundan savulan kimse rif deildir.]
Dervilerin yolu on esastan ibarettir ki-. Zikir,
kr, hizmet, tat, bakasn kendisine tercih, kanaat,
tevhit, tevekkl, teslim, tahammldr.
Her kim bu sfatlarla mevsuf ise kymetli kaftan
geymi olsa bile dervitir. Fakat boboaz, beynamaz,
zevk ve havsma tbi,trl nho arzular besliyen,
gndzleri akama kadar ehvet arkasnda koan, ge401

eleri sabaha kadar gaflet uykusunda geiren, ortaya

ne gelirse yiyen, diline ne gelirse syliyen kimse aba
giymi olsa bile dervi deildir. Kebe iinde ne mmin
ler, aba iinde ne kfirler vardr.
Ey ii takvdan ri, fakat zerine riy elbisesi gi
yinmi olan kimse, senki evinde kuru bir hasr ze
rindesin; kapma yedi renkli perde asma.]
HKYE
[Bir tmsein zerinde otla balanm birka de
met taze gl grdm-. Bu deersiz ot ne oluyor ki gl
ile birlikte bulunuyor? dedim.
Ot alad ve yle dedi: Sus, kerem sahipleri arka
dal unutur mu? Her ne kadar gzelliim, rengim,
kokum yoksa da nihayet ben de bu gllerin bittii bah
enin otu deil miyim?
Ben kerm olan Cenab Hakkn kuluyum. Onun
devam eden nimetiyle beslenmiim. Hnerli isem de,
hnersiz isem de efendimden midim ltuftur. Takdi
me lyk bir eyim, bir tatim yok. Bununla beraber
kulun ltuf mid edecek hibir eyi olmasa da O kulu
na bir are bulup kurtarr.
dettir, kle azat edenler ihtiyar kleyi azat eder
ler. Ey cihan bezeyen Tann, ihtiyar kuluna merha
met buyur.
Ey Sdi, nz Kbesinin yolunu tut. Ey Allah ada
m Allah yolunu tut. Bedbaht o kimsedir ki bam bu
kapdan evirir, fakat baka bir kap da bulamaz.]
Bir hekime sordular.- ecat ile sehvetten han
gisi efdldir?
Hakim cevap verdi: Bir kimsenin sehaveti varsa
ecaate ihtiyac yoktur.
[Behram Grun kabri, zerine kerem eli kol
kuvvetinden daha iyidir diye yazlmt.
402

Htem Tayi kalmad: Fakat onun yce

ile mehur olarak yaamaktadr. Kyamete
kalacaktr.
Malnn zektm kar ver. nk bac
buunun fazlasn keserse ubuk daha ok
rir.!

ad iyilik
kadar da
zm u
zm ve

403

NC BAB
KANAATN FAZLETLER HAKKINDADIR
HKYE

(Maripli) bir dilenci (Halep) de bezzarlar ar

snda yle diyordu.- Ey mal sahipleri, eer sizde in
saf, bizde de kanaat olsayd, dilencilik deti dnya
dan kalkard.
[Ey kanaat, bizi sen zengin et; nk senin fev
kinde bir servet yoktur. Sabr hzinesi Lokmanm ih
tiyar etmi olduu bir eydir. O hlde sabretmiyen ha
kim deildir.]
HKYE

(Msr) da iki Beyzade vard; birisi ilim renirdi,

teki para kazanrd. Bu, asrn en byk limi, o M
srn maliye vekili oldu. Zengin karde fakir kardee
hakaret gzyle bakar ve: Ben saltanata yetitim
sen miskinlikte kaldn derdi.
Fakat lim yle cevap verdi: Karde! Ben Ce
nab Hakka ne kadar kretsem azdr. nk pey
gamberlerin mirasn, yani ilmi buldum. Sen de Fira
vunun, Hmnm mirasna kondun, yani Msra m
lik oldun.
[Ben ayak altnda inenen bir karncaym. nem404

le herkesi inciten kzl ar deilim. Bana insanlar in

citecek bir kudret vermedii iin Cenab- Hakka nasl
kredeceimi bilemiyorum.]
HKYE
Bir dervi iittim ki fakirlik atei iinde yanyor,
yamay yama zerine dikiyor, gnln de u beyit ile
avutuyormu:
[Kuru ekmek ile, fakirane hrka ile kanaat ede
lim. nk insan iin kendi mihnetinin ykn ta
mak halkn minneti ykn tamaktan daha iyidir.]
Biri ona demi ki: Bu ehirde oturan filnca zat
iyi tabiatldr, keremi boldur, mrn fakirlere yard
ma vakfetmi, herkesin sevgisini kazanmtr. Eer se
nin hline vkf olursa, siizin gibi aziz insann hatrn
gzetmei canma minnet bilir.
Dervi-, Sus, demi, fakirlikten lmek bir baka
sna arz ihtiya etmekten daha iyidir.
[Yama yamamak, sabr kesinden ayrlmamak,
elbise iin zenginlere tezkere yazmadan daha iyidir.
Dorusu, komu efaati ile cennet gitmek cehennem
azab ile msavidir.]
HKYE
Acem ahlarndan birisi bir hzk tabibi mslmanlara hizmet etmek zere Peygamber efendimizin
yanma gnderdi.
Tabip birka sene Arap diyarnda kald. Kimse
ona mracaat etmedi, kimse ondan il istemedi.
Bunun zerine tabip bir gn Peygamber efendimi
zin huzuruna geldi, ikyet etti. Dedi ki: Beni ashb
kiramn tedavisi iin gndermilerdi. Halbuki smarla
405

nan hizmeti yapabilmem iin u kadar mddet zar

fnda kimse bana mracaat etmedi. Burada isiz g
sz kaldm; vazifemi if edemedim.
Peygamberimiz buyurdu ki: Benim ashbmm
detleri budur: tiha galip olmadka yemezler ve he
nz itiha varken ellerini taamdan ekerler.
Hekim: Doru syleyin y Resulllah, dedi, ite
shhatin esas budur.
Bundan sonra tabip lzm gelen hrmeti if etti
ve savutu gitti.
[Hakim olan kimse ancak sylememesinden bir
fenalk doaca zaman sz syler. Ve yememesinden
dolay shhati bozulaca zaman elini yemee uzatr.
u hlde phe yok ki sz ayn hikmet olur. Yemesi
shhati istilzam eder.l
HKYE
Birisi ok tvbe eder, tekrar bozard, Meyihten
birisi ona yle dedi: yle anlyorum ki, ok yemei
det edinmisin, nefsin ba olan tvbe ise kldan in
cedir. Nefsini byle besliyecek olursan bir gn gelir o
zinciri krar.
(Erdeir Babekn) m hayat hakknda yazlan bir
eserde u menkbe rivyet edilir: Erdeir bir Arap he
kimine: Bir gnde ne kadar yemek lzmdr? diye
sormu.
Hekim cevap vermi: Yz dirhem kfidir.
Erdeir: Bu kadar ne kuvvet verir? demi.
Hekim: Bu kadan seni srtnda tar, bundan faz
la olursa sen onu srtnda tarsn. cevabn vermi.
[Yemek: yaamak ve Allahn nimetlerini kr ile
anmak iindir. Halbuki sen sanyorsun ki yaamak
yemek iindir.]
406

HKYE
Horasanl iki dervi vard. Birlikte seyahat eder
lerdi. Birisi zayf idi, gecede bir yemek yerdi, teki
kavi idi, gde n yerdi. Naslsa bunlan bir eh
rin kapsnda casusluk thmetiyle tuttular, her ikisini
bir odaya koydular. Odann kapsn amur ile sva
dlar. ki hafta sonra bignah olduklar anlald. Ka
py atlar. Grdler ki kavi olan lm, zayf olan
sa slim yayor. Herkes bu ie at.
Bu ii gren bir hekim yle dedi: Eer bunun
aksi olsayd aardm; nk o ok yiyen ala da
yanamad, ld; fakat az yiyen deti vehile dayand
ve selmette kalp kurtuldu.
[Az yemei itiyat eden kimse tesadf edecei za
ruretleri kolaylkla karlar.
Ve eer bir kimse geni zamannda bolbol yeyip
rahat yaamaa almsa darlk zamannda meak
katten lr.l
HKYE
Hkemdan birisi ocuunu, tokluk insan hasta
eder, diye ok yemekten menetti.
ocuu: Baba, alk da adam ldrr. itmemi
misin ki hkem; lmek alk ekmeden iyidir, demi
ler, dedi.
Hakm: ocuum, itidli muhafaza et, Cenab Hak
yeyin, iin, fakat israf etmeyin buyurmutur dedi.
Oburluk insanla yaramaz. Kpek obur olduu
iin bu kadar alaktr.
[Kusacak kadar ok yeme, zayflktan danm ka
cak kadar da az yeme.
Yemek, nefis iin bir haz olmakla beraber derece
siz yenilirse strab mucip olur.
407

Glbeekeri zoraki yesen zarar verir; fakat ackp

da yediin kuru ekmek glbeeker yerine geer.]
HKYE
Bir hastaya sormular: Gnln ne istiyor?
Hasta cevap vermi: Gnlm bir ey istememei
istiyor!
[Mide dolunca kann anr, bir takm hakiki il
lar bile fayda vermez.!
HKYE
(Vast) ehrinde bir kasabn birtakm sofularda
birka ake alaca vard. Her gn para ister, sert
szler sylerdi.
Sofularn gnlleri kasabn ezsndan, cefsndan
perian oluyordu. Fakat tahamml etmekten baka bir
areleri de yoktu.
lerinden bir rif yle dedi: Nefse yemek iin
vde vermek, kasaba olan para borcundan daha ko
laydr.
[Kapclarn cefsn ekmekten ise vezirin ihsann
dan vazgemek hayrldr.
Kasaplarn para iin bed szlerini ekmekten ise
ete hasret ekerek lmek daha iyidir.!
HKYE
Bir civanmert kimse Mool enginde korkun bir
yara almt. Birisi ona dedi ki: Filn bezirganda (tir
yak) var. steyecek olursan belki biraz verir. Hal
buki Hatem Tayi cmertlikte ne kadar mehur ise o
bezirgn da hasislikte o derece mehur idi.
408

[Eer onun sofrasnda ekmek yerine gne bu

lunsa, herkes kyamete kadar aydnlk gn gre mezdi.]
Civanmert dedi ki: O bahildei panzehir dahi is
tesem, ya verir, yahut vermez. Verdii takdirde de ba
na ondan menfaat gelmez. yle bir bahilden bir ey
almak, panzehir dahi olsa ldrc zehir istemek de
mektir.
[Alaklardan rica ile bir ey istediin zaman, ver
seler bile, vcuta belki artarsn; fakat cann eksilmi
olur.1
Hakimler yle demiler: Eer b hayat yz su
yuna mukabil verseler akll kimse almaz, nk il
letle lmek zilletle yaamaktan daha iyidir.
[yi huylu bir kimsenin elinden Ebu Cehil kar
puzu yemek, eki yzl bir kimsenin elinden tatl ye
meden daha iyidir.]
HKYE
limlerden birisinin oluk ocuu yok, geinecek
eyleri ise az imi. Kendi hakknda hsn- zanda bu
lunan byklerden bir zta hlini sylemi. Bu yol
daki arzusundan dolay o byk ztn can sklm,
ve bir edibin dilencilie tenezzl onun nazarnda
irkin grnm.
[Muztarip bir ehre ile aziz dostunun yanma git
me; gidecek olursan onun da zevkini karrsn.
Bir dilek iin gittiin zaman neeli git. nk en
ve gler yzl olan insann dilei reddedilemez.]
Nakletmiler ki o zat onun maan biraz artrm,
fakat, ona olan muhabbeti azalm.
O kimse birka gn getikten sonra o byk ztn
kendisine eskisi gibi sevgi gstermediini grnce
yle, demi:
409

[O ne fena yemeklerdir ki, sen o yemekleri zilletle

kazanyorsun evet? tencere ocaa konulmu; fa
kat erefin dm, devrilmitir.]
Ekmeim artt. Yzmn suyu eksildi. A biil
kalmak dilenmek zilletinden daha iyidir.
HKYE
Bir dervi bir zarurete duar olmu. Bir kimse ona
demi ki: Filn kimsenin saylamyacak kadar ok
paras, mal, mlk var. Eer senin ihtiyacma vkf
olursa derhal ihtiyacm tesviye eder.
Dervi: Ben onu tanmyorum demi.
O kimse dervie: Ben sana rehberlik edeyim di
ye, elinden tutarak o zenginin evine gtrm, ieri
ye sokmu.
Dervi, azametli, ters yzl birisi ile karlanca
bir ey demeden geri dnm. Dervie, niin ihtiyacn
bildirmedin, bir ey sylemedin? demiler.
Dervi: Onun atsn kendisine baladm; paras
da onun olsun, surat da; demi.
[Eki yzl kimsenin yannda ihtiyatan bahset
me; nk onun fena huyundan incinirsin. Derdini
yle bir kimseye a ki yznden hi olmazsa pein
olarak huzur bulasn.]
HKYE
skenderiyede mthi bir ktlk olmu, halkn ar
tk tahamml kalmamt.
Yere kar gkn kaplan kapanm, yer halknn
feryd gke yetimi jdi.
[Yabani hayvanlardan, kulardan, balklardan,
karncalardan hi bir canl kalmad ki, alktan feryad
gke kmasn.
410

alacak ey ki, halkn gnlnn duman topla

np bulut hline gelmiyor ve sel gibi akan gzyalar
da o bulutun yamuru olmuyor.]
Byle bir ylda ahlksz birisi vard. O kadar ah
lksz, edepsiz idi ki, onu anlatmak iin sylenecek sz
leri bilhassa byklerin huzurunda sylemekten uta
nyorum. Sylemeden de gesem, aczime hamledilir.
Yalnz u beyit ile iktifa ediyorum. Bir eyden azcm
alrsan o onun tamam hakknda bir fikir verir. Bir
avu ey bir merkep yknn numunesidir.
[Eer bir Mool o edepsizi ldrecek olsa, artk
ona ksas lzm gelmez.]
Naslsa o sene o edepsiz kimse ok zengin idi. Her
eyi bol bol mevcut idi. Edepsiz olmakla beraber fa
kirlere, zarurette kalanlara altm, gm verir, herkesi
dvet eder, misafirlere sofra kurdururdu.
Dervilerden bir ksm zaruretle canlarndan bez
milerdi. Onun dvetine gitmek istediler, bana dan
tlar.
Gitmelerini mnasip grmedim, mni oldum ve
yle dedim-,
[Arslanlar maaralarda alktan lrler de kpek
lerin artklarn yemezler, ala, zarurete rz ol. Bir
alaa avu ama. Deersiz bir kimse, mal, mlk ci
hetinden Feridun olsa da sen ona kymet verme! De
ersiz bir kimse trl ipekten elbise giyse, o elbiseler
duvara .srlm boya ve yaldz gibidir.]
HKYE
Hatem Tayye sormular: Cihanda kendinden da
ha gnl byk birisini grdn veya iittin mi?
Htem yle cevap vermi: Bir gn krk deve
kestirmi, Arap beyleri dvet etmitim. Sahrnn bir
411

tarafna gezmee gittik. Baktm ki, bir kimse dikenleri

krm bir ym yapm. Yaklatm: Arkada niin
Htemin ziyafetine gitmiyorsun? Halk onun sofrasn
da toplanmlar dedim. Oduncu:
[Her kim kendi elinin emeiyle yerse Htem Taynin minnetini ekmez.] dedi.
te ben onu, himmet ve erefini muhafaza husu
sunda kendimden daha yksek grdm.
HKYE

Musa Aleyhisselm bir fakiri grd, giyecei ol

mad iin kumun iine girmiti.
Musa Aleyhisselm grnce: Y Musa, bana dua,
et. Cenab Hak bana yetiecek kadar dnyalk versin,
nk zaruretten bittim dedi.
Musa Aleyhisselm ona dua etti. Hak Tel ona
dnyalk verdi.
Birka gn sonra Musa Aleyhisselm mncattan dnerken grd ki, o fakir yakalanm, kalabalk
halk onun bana toplanm.
Musa Aleyhisselm sordu: Bu ne hldir, ne var?
Dediler ki: Bu adam arap imi, kavga etmi, biri
sini ldrm. imdi onu ksas yerine gtryorlar.
[Dnyann yedi iklimini yaratan Tann herkese,
lyk olduu eyi vermitir.
Miskin kedinin eer kanad olsayd, dnyadan
serenin tohumunu kaldrrd.
kzdeki iki boynuz eer eekte olsayd, kimseyi
yanma sokmazd.
Bz cizler olur ki kuvvet kazanr kazanmaz, kal
kar cizlerin elini bker.]
Musa Aleyhisselm, Hallk lemin adaletine bir
kere daha man ve bu cretinden dolay istifar etti
412

ve yeti okudu: Eer Cenab Hak kullarna rzk

lzumundan fazla verseydi, yeryznde ne azgnlklar
yaparlard.
[Ey kendini ulu gren kimse, seni tehlikeye ne
soktu ki, helk oldun. Keke kannca umayayd.
Alak kimse mansp bulur; altn, gm sahibi
olursa,; re yok onun ensesi tokat ister.
Efltunun szn iitmedin mi? Karncann ka
natl olmamas hayrldr, demitir.]
Babasnn bal oktur, fakat ocuun harareti var.
[Seni zengin etmiyen kimse, sana mnasip olan
senden daha iyi bilir.]
HKAYE
Bir rbyi grdm. (Basra) da cevahircileri etra
fna toplam, onlara u hikyeyi anlatyordu: Bir za
man lde yolumu kaybettim. Yanmda yiyecek bir
ey kalmamt. leceime kanaat getirdim. Derken bir
torba buldum, sandm ki iinde kavrulmu buday var.
yle sevindim ki o sevinci asla unutamam. Torbay
atm, baktm grdm ki, iindeki inci imi. Bunu g
rnce yle meyus oldum; yle ac duydum ki, o acy
da asla unutmam.
[Kumlarn akt kuru lde susam kimsenin a
znda ister inci, ister sedef bulunsun! Az bulunmyan a kimse takattan kesildii zaman kemerinde is
ter altn, ister saks paras bulunsun.]
HKYE
lde son derece susam bir Arap, susuzluktan
muttasl yle sylyordu:
[Ne olurdu, lmden evvel muradma nil olay
dm-, bir nehir olsayd, dalgalan dizime arpsayd, kr
bam o nehirden dolduraydm.]
413

HKYE
Dz bir sahrada, bir misafir yolunu kaybetmi, yi
yecei kalmam, kuvveti bitmiti. Kemerinde birka
akesi vard. ok dolat, bir trl yolunu bulamad.
Mihnetle helak oldu.
Sonra bir taife oraya geldiler, baktlar ki, zavall
adam akeleri yere atm, topraa da u szleri yaz
mt:
[Btn paras Caferi altn olsa da azksz kalan
kimse muradma eremez. lde yank fakir iin, pimi
algam, ham gmten daha iyidir. 1
HKYE
Yaadm mddete zamann trl haller gster
mesinden mteessir olmam, felein, muradmn ak
sine dnnden strap duymamtm. Yalnz bir kere
pabu alacak param olmad iin yaln ayak Kfe ca
miine girdiim zaman derin bir teessr duydum. Fa
kat orada ayaksz birini grnce Cenab Hakkn ltuna krler kldm, yaln ayaklma sabrettim.
[Sofrada kzarm tavuk, tok adamn gznde te
re yaprandan daha di grnr. Fakat parasz, pul
suz fakire, pimi algam kzarm tavuk yerine ge
er.]
HKYE
Padiahlardan birisi yaknlarndan birka kii ile
bir k gn ava gitti. Av arkasndan koarak ehirden
uzak dt.
Derken gece oldu. Uzaktan bir kyl evi grdler.
Padiah: Akta rz, bu gece u eve gidelim
dedi.
414

Vezirlerden birisi: Bir kylnn evine snmak

Padiahlarn an ve erefiyle mtenasip olmaz. Bura
da adr kurup ate yaksak daha mnasip olur dedi.
Kyl haber ald. Gcnn yettii kadar bir ye
mek hazrlad. Padiahn huzuruna getirdi. Hrmetle
yer pt ve: Bu kylnn evine inmekle Padiahmn
yce mna noksan gelmezdi; fakat kylnn dere
cesinin ykselmesini istemediler dedi.
Padiaha kylnn sz ho geldi. Geceleyin ky
lnn evine naklettiler.
Sabahleyin Padiah ona hilat giydirdi, paralar
verdi.
ittim ki kyl, Padiahn rikbmda birka adm
gitmi ve unu sylemi:
[Bu kylnn evine inmekle Padiahn anndan,
evketinden bir ey eksilmedi, fakat ulu Padiahn
glgesi onun bama dmekle kylnn klahnn k
esi gnee eriti. 1
HKYE
Bir zengin dilenciyi hikye ederler ki ok mal, pa
ras varm. Padiahlardan birisi ona mracaatla: Sak
lantya hcet yok, ok paran var, bizim de mhim bir
iimiz var, eer dn olarak bize biraz para verecek
olursan faizi ile deriz. demi.
Dilenci: Ey yeryznn Padiah, benim gibi on
para, on para dilenip para biriktiren dilencinin mal
ile elini kirletmek cihan padiahnn mna yakmaz
demi.
Padiah, cevap vermi: Beis yok, ben paray k
firlere vereceim; pis pisler iindir.
[Kire amuru temiz deil dediler, biz de onunla
heladaki yanklan kapatacaz, dedik.
415

Hristiyan kuyusunun suyu temiz deilse de ne

zarar var. Biz onunla lm ft ykayacaz. 1
ittim ki, dilenci Padiahn emrine kar gelmi
ve hasisliinden Padiaha kar ukallk etmee ba
lam.
Padiah emretmi, irade buyurduu miktar o di
lenciden tekdir ve tevbih ile almlardr.
[Bir i tatllkla halledilemezse zarur olarak zor
la halledilir.
Kendi kendine acmyana kimse acmaz. 1
HKYE
Bir bezirgn grdm ki, yz elli deve yk ticaret
mal, elli tane kle ve ua vard. Bir gece (Ka) cezi
resinde beni odasna gtrd:
Btn gece, filn ambarm Trkistandadr, filn
ticaret malm Hindistandadr. Bu kt filn arazinin
tapusudur, filn eye filn kefildir, gibi sama szlerle
beni igl etti, durdu.
Bazan: Havas gzeldir diye skenderiyeye gitmek
arzu ediyor. Sonra dnp: Hayr gitmiyeceim, nk
marip denizi karktr, diyordu.
Nihayet: Sdi! imdi bir seferim daha var. Eer
onu da yaparsam artk bir keye ekileceim ve tica
reti brakacam, dedi.
O hangi seferdir, dedim.
ran kkrdn ine gtrmek istiyorum, iittim
ki orada ok kymetli imi. Oradan da in kseleri
alp Rm diynna gideceim. Rmun ipekli kuma
larn Hinde, Hindin eliini Halebe, Halebin cam
mmultn Yemen, Yemen kuman da Farsa gt
receim, ondan sonra ticaret iin memleket memle
ket gezmeyi brakacak, bir dkknda oturacam, de
di.
416

Bezirgan daha bunlar gibi o kadar malihulyada

bulundu ki, artk sylemee takati kalmad.
Sonra bana dedi ki: Sdi! Sen de grdklerin, iit
tiklerin eylerden bir sz syle.
Bunun zerine yle dedim: Belki iitmisindir:
[ CGur) lnde bir krvanba katrdan dnce
demi ki: dnyay seven, dnya mal iin koan kim
senin gzn ya kanaat, ya kara toprak duyurur.]
HKYE
Bir zengin iittim, (Htem) nasl cmertlik ile me
hur ise, bu da hasislik ile yle mehur imi. Grn
ok zengin imi. Dnya nimetlerine sahipmi. Fakat
rlan ok hasismi. Ebu Hreyrenin kedisini bir lok
ma ile okamazm. Eshb Kehfin kpeine bir kemik
atmazm. Hsa kaps kapal, kimseye sofra amaz
m.
[Fakirler onun yemeinin yalnz kokusunu duyar
d. O ekmek yedikten sonra kular onun ekmeinin k
rntsn toplayamazd.]
ittim ki Msra gitmek zere Marip denizinden
gemiye binmi. Firavunun haylini kafasna yerletir
miti; kibir ile gidiyordu. Apansz muhlif bir rzgr
gemiyi sard. Nasl ki demiler:
[Dilber! Senin bizden usanm olan tabiatna g
nl nasl olur da alr?
nk muvafk rzgr her zaman her gemiye na
sip olmaz. O rzgr gibi sen de her vakit gnlmzce
hareket etmez, bize kar her vakit ltufkr bulunmaz
sn, belki sitemler edersin.]
Gemi muhlif rzgnn tesiri altnda batarken zen
gin de duaya balad. Bo yere feryat edip durdu.
[Kerem zamannda koltua kslan bir el, skmt
417

zamannda Allah yalvarmak, dua etmek iin meyda

na karsa bu duann hibir faydas olmaz.
Mlik olduun altm ve gm ile insanlara refah
ver. Sen de mstefit ol. Bil ki bu evi terkedip gidecek
sin. sterse bir kerpii altm, bir kerpii gm o l
sun.]
Nakletmiler ki boulan zenginin Msrda fakir
akrabas varm. Ondan miras kalan mal ile zengin
olmutur. Eski psk elbiselerini atp yeni ipekli, yn
l gzel kumalardan elbise bitirmiler.
Hemen o hafta iinde idi ki, onlardan birisini gr
dm, arkasnda klesi, yel ayakl bir ata binmi gi
diyordu. Kendi kendime dedim ki:
[Ah, u len zengin dirilip de kabilesinin, akra
basnn, aralarna gelseydi! Vrislere konduklar mirs geri vermek, akrabalarnn lmnden daha firak
l olurdu.]
Eskiden onu tanyordum. Eteini ektim, dedim:
[O talihsiz adam toplad yemedi. Ey iyi huylu, te
miz adam sen ye.]
HKYE
Zayf bir balknn ama kuvvetli bir balk dt.
Balknn onu ekip karacak kadar kuvveti yoktu.
Balk balkya glip geldi. Balknn an ekti, g
trd, gitti.
[Bir uak nehirden su getirmeye gitti, su fazla
geldi, ua ald, gtrd.
A her zaman balk tutard, bu defa balk gitti,
a da beraber gtrd.]
Dier balklar teessf ettiler; ama byle .balk
dmken muhafaza edemedin, diye balky ayp
ladlar.
418

Balk yle dedi: Arkadalar, ne yapaym ki o

balk benim rzkm deilmi, baln ise dnyada he
nz rzk varm.
[Rzksz balk Diclede balk tutamaz, eceli gelmiyen balk karada lmez.]
HKYE
Eli aya kesik bir kimse, bir krkaya ldrd.
Bir rif ona tesadf etti, yle dedi: Sphanallah, u
hayvancn bin aya olduu hlde, ecel gelince bir
elsiz ayakszdan kap kurtulamyor.
tCan alan dman arkadan koarken, ecel kaan
kimsenin ayam balar. Dman birbiri arkasndan
hcuma kalknca, artk okun yayn ekmek, doru ol
maz.]
HKYE
Bir iman ahma grdm, srtna ar bir hilat
giymi, bana Msr bnisi balam.
Birisi bana sordu: Sdi, u ilemeli ipekli kuma
, u bir ey bilmiyen hayvann stnde nasl bulu
yorsun?
Ben de: Altn suyu ile yazlm irkin bir yazya
benziyor dedim.
[O insana benziyen bir eek, yahut bren bir
kzdr. Bykler, bir gzel yaradl bin tane ipekli
elbiseye mreccahtr, demiler...
Bamda sang, srtnda kaftan, zhir ss olmasa
bu hayvann insana benzer yeri yoktur.
Onun btn varl, mlk sahsnda dola, ka
nndan baka hell bir ey bulamazsn.
erefli bir kimse servetini kaybetse onun yce de
419

recesi zayf olur sanma. Buna mukabil, bir Yahudi ei

ini gm detse, ve o gm kapsnn gm ei
ine altn ivi kaktrsa, erefli olmas kabil deil dir.l
HKYE
Bir hrsz bir dilenciye yle dedi: Utanmaz msn
ki, bir arpa arlnda gm iin her alaa avu
ayorsun?
Dilenci yle cevap verdi:
[Bir habbe gm iin el uzatmak, bir buuk denk
iin el kestirmekten daha iyidir. 1
HKYE
Bilei kuvvetli bir (yumruk atc) y hikye eder
ler ki, ilerinin ters gitmesinden dolay canndan bizr olmu; boaz geni, eli dar olduundan figna ba
lam...
Hlinden babasna ikyet etmi ve ban alp git
mek iin izin istemi: Ola ki kolumun kuvvetiyle mak
sudumun eteini ele alaym, (muradma nil olaym)
servet kazanaym demi. Nasl ki bykler yle syle
milerdir:
[nsan, faziletini, hnerini gstermezse o fazilet
ve hner zyi olmu demektir. d aacm atee atar
lar, miski ezerler ki kokusu ksn. 1
Babas demi ki: ocuk Olmyacak bir hayli ka
fandan kar, kanaat ayan selmet eteine ek ki
bykler: Devlet almak ile deildir, mustarip ol
mamak, kanaat etmek lzmdr demiler.
[Kimse zorla devlet eteini tutamaz, zorla mak
suduna eriemez. m kadnn kana rastk ekmek
bouna yorulmaktr.]
420

Eer sann her telinde iki yz hner olsa, bah

tn kt ise o hnerler ie yaramaz. Talihsiz bir kuv
vetli ne yapabilir? nsanda kuvvetli bazu yerine talih
bazusu bulunmaldr.
ocuk cevap vermi: Babacm, seferde gnl
elendirmek, fayda kazanmak, acayip grmek, garaip
iitmek, ehirler seyretmek, dostlar edinip konumak,
mansp, edep, mal, para kazanmak, dostlan tanmak,
zaman tecrbe etmek gibi menfaatler var. Nasl ki o
yolun yolculan:
[Dkknda, evde rehin gibi oturduka ey ham,
asl adam olamazsn. Cihandan gitmeden evvel k,
gez, temya bak.I demiler.
Babas demi ki: Ey oul, sylediin vehile se
ferin menfii oktur, lkm sefer be kimseye mahsus
tur.
Birincisi bezirgndr. Bezirgnlar mal, mlk, kud
ret sahibi insanlardr. Yakkl kleler, criyeler, e
vik uaklar ile her gn bir ehirde, her gece bir ma
kamda, her dem bir teferrghta dnya saadetinden
mstefit olurlar.
[Zengin kimse dad, ovada, lde garip deildir;
her nereye gitse adr kurar, yatakhneler yapar.
Dnya muradna ermemi bir kimse ise ana yur
dunda garip, tannmaz olur.l
kincisi limdir ki tatl sz, feshatte ve belgatte kuvvet ve kudreti ile nereye varsa, herkes onun
hizmetine koar, ona ikram eder.
[lim kimsenin vcudu yalnz altm gibidir ki, ne
reye gitse kadrini, kymetini bilirler. Bir zadegnm
chil olu ise yalnz bir ehirde geen sikkeye benzer
ki, baka ehirde kimse onu kabl etmez.]
ncs gzel yzl insanlardr ki ehli diller
onunla grmee meyleder. Sohbetini ganimet, ona
421

hizmeti canlarna minnet bilirler. Nasl ki yle demi

lerdir:
Azck ceml, ok maldan iyidir. Gzel yz, has
ta gnlerin merhemi, bal kaplarn kilididir.
[Gzeli, anas, babas kahr ile kovsalar ehemmi
yeti yoktur. O nereye gitse izzet, hrmet grr.
Tavus tyn Mushf- erifler arasnda g rd
m zaman ona hitap ile dedim ki: Bu kadarn se
nin derecenden fazla gryorum.
Tavus ty bana cevap olarak yle dedi: Sus,
gzel nereye gitse, kimse onun nne elini uzatp dur
demez.
Bir ocukta gzellik, dilberlik olunca, babas on
dan uzak da olsa zarar yoktur.
O
bir incidir, isterse sedefi olmasn. Tek inciye her
kes mteri bulur.]
Drdncs gzel sesli insandr ki, dvud haneresiyle suyu akmadan; kuu umadan alkoyar. Ve bu
fazilet sebebiyle insanlarn gnllerini avlar, ilim ve
irfan sahipleri onunla bir mecliste bulunmaya rabet
gsterirler. Ona hizmet ederler.
[Benim kulam gzel terennmlere mildir. iki
telli saza dokunan kimdir?
Sabah arabiyle mest olanlarn kulaklarnda yu
muak, hazin ses ne hotur. Gzel ses gzel yzden
daha iyidir; nk gzel yzden nefis holanr. Gzel
ses ise rhun gdasdr.]
Beincisi sanatkrdr ki, kolunun almasiyle na
fakasn temin eder ve ekmek iin yz suyu dkm
olmaz. Nasl ki ukal sylemilerdir:
[Eer bir eskici kendi ehrinden kp yabanc bir
ehire gitse sknt, mihnet ekmez. Fakat CNimruz)
422

padiah (1 ) kendi memleketinden onu tanimyan bir

ehire gitse a lr.l
Beyan ettiim sfatlar seferde akl banda, gzel
yaamaa sebep olur. Fakat bir kimse bu sfatlarn
hepsinden bibehre ise, kuruntu ile ban alr, kar ve
bir daha nam ve ann kimse duymaz.
[Bir kimseye felek kin tutarsa, ona iine yaramyacak eyler gsterir. Nasl ki, yuvasn bir daha gr
mesi mukadder olmyan bir gvercini kaza, dne ve
tuzak tarafna gtrr.
Sanat, fazilet ve geinmenin esas olan paradan
mahrum bir kimsenin seyahate kmas cahillik ve kal
tabanlktr.]
ocuk cevap vermi: Baba hakimlerin szlerine
nasl muhalefet edeyim ki yle demiler: Geri her
kesin nzk nceden ayrlmtr, fakat bunu elde etmek
iin esbbma tevessl arttr.
Bel her ne kadar mukaddes ise de o belya giri
kaplarndan saknmak vciptir.
[Rzk her je kadar phesiz eriecek ise de akll
olan o nzk kaplarnda arar.
Bir kimse her ne kadar ecelsiz lmiyecek ise de
sen ayanla ejderhann azma girme.]
Malik olduu kuvvet sayesinde heybetli fil ile
cenkleirim, kkremi arslana pene atanm. Seya
hate kmam mnasiptir; nk fakirlie bundan da
ha ziyade sabredemiyecim.
[Yiit kendi yerinden, yurdundan birkere uzak
lanca artk gam yemez btn dnya onun yeri olur.
Gece olunca her zengin sarayna dner. Fakire
gelince nerede akamlarsa oras onun saray olur.
(1) Nimruz, Trkistanda bir ehrin ismidir. Buradaki m
ns (yar dnya), veya (rubu meskn) padiah demek olacak.

423

Onun makama, meskene, ne htiyac var. Nereye git

se oras Tanrsnn mlkdr.]
ocuk bunu syledi ve pederinden himmet dile
yerek vedalat ve yola revan oldu. Giderken u sz
leri sylediini iitmiler.
[Hner sahibinin baht, arzusuna yr olmazsa ad
san bilinmiyecek yerlere gider.]
ocuk gide gide bir su kenarna varm, yle kor
kun bir su ki iddetinden ta ta stnden yuvarla
nyor. alts bir fersahlk yere gidiyormu.
[Korkun bir su ki rdek o suda emin olamyor,
en ufak dalgas kenardan deirmen tan kopanyormu.J
ocuk bir takm insanlar grm ki her birisi
ufak bir para mukabilinde gemiye oturmu, kalkmak
iin hazrlanmlar. Gencin verecek paras yokmu.
Geimiciyi medih ve senaya balam. Ne kadar yalvar
msa ona yz vermemiler, demiler ki:
[A ltln yoksa kimseye zor edemezsin ,altnn var
sa zora muhta deilsin.]
Mrvetsiz gemici ona glm, ona ehemmiyet
vermemi ve demi ki:
[Altnn yok, zor ile denizden geemezsin. On ki
ilik kuvvet neye yarar. Bir kiilik altn getir.]
Gemicinin dokunakl sznden gencin kalbi alt
st olmu, ondan intikam almak istemise de gemi
kalkm, nihayet gemiciye barm, u srtmdaki elbi
seyi raz olursan veririm, esirgemem, demi.
Gemici tamah etmi, geri evirmi.
[Tamah akll insann gzn grmez eder. Ta
mah, kulan ve balklan tuzaa balar. I
Gen, gemicinin sakaln, yakasn ele geirir ge
irmez onu kendine doru ekmi ve bir iyice dvm.
424

Gemicinin arkadalar yardm iin gemiden kmlar

sa da onlar da ciz kalp gemiye kamlar.
Nihayet gen bir msaleha etmei mnasip gr
mler ve gemi cretinden vazgemiler.
IBaktm ki i kavgaya varacak sabret. nk yu
muaklkla cenk kaps balanr. (Kapanr).
nat grdn zaman ltif l, nk keskin kl
yumuak ipei kesmez.
Tatl dillilikle, ltf ile holukla bir fili kl ile yed
mee kadir olursun.]
Gemiciler geen muameleden dolay zr dileye
rek gencin ayama dmler ve mnafklkla onun
bam, yzn pmler, onu gemiye alarak alm
lar.
Gemi ile gide gide bir diree rastgelmiler. Bu di
rek (stun) Yunan sanndan olup su iinde dikilmi
imi.
Gemici yle demi: Gemicinin bir bozukluu
var, iinizde gz pek en birinci babayiit kimdir ki
u diree kadar gitsin. u stununa karak geminin
palamarn tutsun, biz de gemiyi tamir edelim.
Yumruku gen, bamda tad yiitlik gururile: Ben karm demi; incinmi dmann halini
dnmemi. Hkimlerin bu hususta syledikleri sz
lere kulak asmam.
Hkema yle demiler. Her kimin gnlne bir
elem eritirdinse arkasnda yz rahat eritirsen bile
o bir elemin intikamndan emin olma; nk ok tem
reni yaradan kar, fakat acs yrekle kalr
I
(Bekta) arkadana ne gzel sylemi: Dma
nn trmaladn zaman ondan sakn, emin olma de
mi.
Eer birinin gnln incittinse, iyi bil ki senin degnln incinecektir.
425

Kalenin burcuna ta atma ki sana da hisardan ta

gelmesin.]
Yumruk atc geminin palamarn bileine dolayp
stunun stne knca gemici palamar kesmi, ge
miyi yrtm. Zavall gen orada aakalm, bir iki
gn, bel mihnet grm, eziyet ekmi, nc gn
uyku yakasndan yalam, onu suya atm. Bir gn
bir gece sonra sahile km. lm haline gelmi. Aa
yapraklan, ot kkleri yemee balam, nihayet azck
kuvvet bulunca bir yol tutmu, gide gide, a, susuz,
takati kesilmi olarak bir kuyu bana gitmi, grm
ki bir takm insanlar toplanmlar, bir bardak suyu bir
pul mukabilinde iiyorlar.
Yumruku gencin pulu yok. Su istemi vermemi
ler. Zoraki imek istemi, mmkn olmam; kzm.
Birka kiiyi dvm, onlar da el birlii ederek onu
iyice dvmler, yaralamlar.
[Sivrisinekler oalmca o kadar hrn, sert olan
fili smr, malp ederler. Kanncalar birleince erkek
arslann derisini yzerler.]
Ncar hasta ve mecruh olarak bir krvana katl
m, yrm. Kafile akam st bir yere konmu.
Burada hrsz tehlikesi varm.
Gen bakm ki krvan halk titreiyor, bittik hep
leceiz, diyorlar.
Gen onlara yle demi: Keder etmeyin aranz
da ben vanm, elli kiiye kar koyabilirim. Dier gen
ler de bana yardm ederler.
Onun bu sz zerine adamlarn yreklerine kuv
vet gelmi onun arkadalna sevinmiler, yiyecek
vermiler, su vermiler.
Gencin midesinin atei ykselmi, itahla birka
lokma yemi, birka yudum su imi, nihayet iinin
ifriti dinlenmi, uykuya dalm.
426

Krvan iinde pimi, cihan grm bir ihtiyar

varm. Demi ki: Arkadalar ben hrszlardan ziya
de bu sizin klavuzunuzdan korkuyorum. Baknz si
ze bir hikye syliyeyim: Vaktile bir Arap bir miktar
para toplamt. Hrszlarn korkusundan gece, yalnz
evde uyuyamazd. Korku ve can skntsn gidermek
iin dostlarndan birisini yanma ald; birka gece o
dostu ile birlikte kald.
Dostu olacak o adam, Arabm paralarna vkf olunca paralan ald kat. Arap, mlplak kald, peri
an alyordu.
Sordular: Ne oldu, yoksa paran hrsz m ald?
Arap: Hayr vallah klavuz gtrd dedi.
[Ylann ahlkn rendiimden beri asla ondan
emin olarak oturmadm. nsann gzne dost grnen
dmann yaras daha fenadr!
Arkadalanm ne bilirsiniz ki bugen de hrszlar
dan olmasn. Kurnazlkla aramza sokularak frsat
vaktinde arkadalanna haber etmesin, brakalm, s
relim gidelim.
Kafiledeki genlere onun tedbiri doru gelmi,
yumruk atcdan kalben korktuklan iin takmlann
ykletmiler, onu uykuda brakmlar, gitmiler.
Uyand zaman arkasna gne vurmutu. Ba
n kaldrm, bakm ki krvan gitmi. Bir ok dnp
dolam yol bulamam. A ve susuz, yzkoyun uza
np kendini lme teslim ederken yle diyormu:
[Ancak gurbet ekmemi olan insan, gariplere
fena muamele eder!
O bu szleri sylerken bir ahzade av arkasndan
koarak askerlerinden uzak dm ve yumruk atc
nn ba ucuna dikilmi durmu.
Yumruk atcnn szn iitince klna kyafeti
ne bakm, grnn temiz fakat halini perian g
rnce sormu:
427

Neredensin, bu yere nasl dtn?

Yumruk atc bandan geen ileri anlatm.
ehzadenin ona yrei yanm. Hilat vermi, pa
ra vermi, yanna emin bir adam katarak onun mem
leketine gndermi. Yumruk atc ehre gelmi, baba
s onu grnce sevinmi, sa salim geldiinden dola
y Cenab Hakka kretmi.
Yumruk atc o gece geminin halini, gemicinin ce
fasn, kyllerin su bandaki halerini, krvan hal
knn vefaszln babasna anlatm.
Baba demi ki: Ey oul ben sana giderken deme
dim mi ki eli bo olanlarn cesaret eli balanm, arslanlk penesi krlmtr.
[Parasz, pulsuz bir silhor ne gzel sylemi,
demi ki: Arpa kadar altn, elli batman kuvvetten da
ha iyidir.l
ocuk cevap vermi: Baba, eziyet ekmedike h
zineyi elde edemezsin. Cann tehlikeye koymadka
dmana zafer bulamazsn: Taneyi tarlaya samadk
a harman kaldramazsn. Grmez misin ki azck ezi
yet ekmekle ne kadar hazine kazandm. Biraz ine
yemekle ne kadar bal edindim.
[Her ne kadar rzktan hari yemek mmkn de
il ise de rzk istemede tenbellik yapmamak lzmdr.
Dalg, timsahn daman (timsah tarafndan yutuyormu.]
[Her ne kadar rzktan hari yemek mmkn de
il ise de rzk istemede tenbellik yapmamak lzm
dr.
Dalg, timsahn daman (timsah tarafndan yu
tulacan) dnecek olursa kymetli inciyi asla elde
edemez.]
Deirmenin alt ba sabit olduu iin ar yklere
tahamml etmesi lzmdr.
428

[Hrn, fkeli arslan maara dibinde ne yer, kezalik vurulmu doan ne avlyabilir.
Eer sen ev iinde a,v tutmak istiyorsan elin, aya
n rmcek gibi olur, ancak sinek avlarsn. 1
Babas demi ki: Ey oul bu defa felek sana yar
dm etti. kbal, saadet klavuz oldu. Gln dikenden,
dikenin ayaktan kt. Devlet sahibi olan bir zat sa
na yetiti, sana acd, ihsan, inam etti. Eksiini ta
mamlad. Byle bir tesadf nadir bulunur. Nadire ise
hkmedilemez.
[Avc her vakit akal tutamaz. Olur ki gnn bi
rinde onu kaplan paralar.]
yle ki:
Pars padiahlarndan birisinin yznden pek
kymetli bir inci varm. Mezkr padiah bir kere teferr iin irazda Musalla denilen yere km; em
retmi, o yz Deylemli Adudddevlenin mezar
nn kubbesi zerine koydurmu. Her kim okunu bu
yzn halkasndan geirirse yzk onun olsun, de
mi.
O gn tesadfi olarak maiyetinde drt yz mhir
oku varm, bunlar yle stad imiler ki oklarn is
tenilen hedefe isabet ettirirlermi. Bu stadlar hep at
mlar, hi birisi okunu yzkten geirememi. Fakat
bu srada bir ocuk, bir misafirhanenin damna km,
her tarafa gelii gzel ok atyormu. Naslsa bdisab
o ocuun okunu halkadan geirmi, yz o ocua
verdikleri gibi bir ok para da vermiler.
ocuk yz, paralan alnca okunu, yayn yak
m.
ocua sormular: Niin byle yaptn?
ocuk cevap vermi: Kazandm bu ilk eref bki
kalsn diye.
[Bzan olur ki, parlak fikirli bir hakimden doru
429

bir tedbir sdr olmaz, bzan olur ki chil bir ocuk

yanllkla oku hedefe vurur.]
HKYE
Bir eyhi grdm, bir maarada oturmu; insan
larla alkasm kesmi. Dnya varlndan o derece
msnani bir hle gelmi ki nazarnda padiahlarn,
zenginlerin hibir kymeti kalmam.
[Her kim bir kere dilenmek yolunu tutarsa ln
ceye kadar una, buna niyazda bulunur.
Tamh braktn zaman hakik padiah olursun.
Tamahsz kimse ok erefli ve minnetsiz olur.I
O tarafn padiahlarndan birisi o dervie: Bir gn
bizim lokma ekmee muvafakat buyururlar m? Aziz
lerin yksek ahlk bu ricmzn reddine msait de
ildir midindeyiz diye haber gnderdi.
eyh, dvete icabet snnettir, kanaatiyle bu dveti kabul etti.
Bir gn sonra padiah eyhi rahatsz etmi olma
sndan dolay zr dilemek iin geldi.
Padiahn gelmesiyle eyh kym etti. Padiah ku
caklad. Gnln ald. Onu medih ve sen etti.
Padiah savuup gittikten sonra bir mridi sor
du: Padiah ilebu kadar mlkat detinize muhlif idi,
bundaki hikmet nedir?
eyh yle cevap vermi: iitmemisin ki hkem
demilerdir:
[Kimin sofrasnda oturup yemek yersen onun hiz
metine komak ve ona hrmet etmek lzmdr.
Ihsnm mkfatm veremezsen,hi olmazsa are
sizlikten dolay zr dile.
Kulak btn mrnde def, enk, ney sesi iitmiyebilir.
430

Gz; ba, bahe temsndan. feragat edebilir. Di

ma; glsz, nesinsiz yaayabilir.
Ku ty doldurulmu yastk olmazsa ta ba
altna koyup yastk edinmek kabildir.
Yatakta uyku arkada bir dilber bulunmazsa in
san kendi kollarn kucaklyabilir.
Fakat bklm bklm olan bu deersiz karn g
dasz yapamaz.]

431

DRDNC BAP
SKTUN FAYDALARI BEYANINDADIR
HKYE
Dostlardan birisine dedim ki: ok vakit sz sy
lememeyi ihtiyar ettiime sebep udur: Ekseriya sz
iinde tesadfi olarak iyi de bulunur, kt de bulu
nur. Dmanlarn gzleri ise iyilii grmez, ktl
grr.
Dostum dedi ki: Karde, dmann iyilik grme
mesi iyidir.
[Dmanlk gziyle baklnca, hner byk ayp
grnr; Sadi gldr, fakat dmanlarn gznde dikendir.
Dman iyi bir kimseye rastlad zaman onun
hakknda, bu adam yalancdr, serketir, diye ta atar.
Cihan parlatan gne emesi, kr yarasann g
zne irkin grnr.]
Bir bezirgan bir altm ziyan etti. Oluna dedi ki:
Sakm bu ziyan lfn kimseye ama!
ocuk: Baba, ferman szindir, sylemem, fakat
bunun faydasn bana anlat dedi.
Babas: Syleme, t ki musibet iki olmasn, dedi.
Birisi sermayenin noksan olmas, dieri komularn
oh demesi.
432

[Kederini dmanlara syleme, nk yzne kar

(lahavle...) ekerler, fakat ilerinden sevinirler.!
HKYE
Akll bir gen, her trl fazileti cmi ve ndir bir
tabiate mlikti byle olmakla beraber limler
mahfellerinde bulunduka bir ey sylemez, hep din
lerdi.
Bir kere pederi ona dedi ki: Bildiin eylerden
sen de sylesen olmaz m, niin bir ey sylem iyor
sun?
ocuk cevap vererek: Korkuyorum ki bilmedi
im bir ey sorarlar da mahcup olurum. dedi.
[Onu iittin mi ki, bir sofu ayakkabsnn altna
birka ivi akyordu, bunu gren bir avu sofunun
yakasna yapt: Sen madem ki ivi akmay biliyor
sun, gel benim atm nalla! dedi.
Sylemedike kimsenin seninle ii olmaz; fakat
syledin mi delilini getirmelisin.!
HKYE
Sayl limlerden birisi, dinsizlerden birisiyle mbhaseye tututu. Delil getirmekte onunla baa ka
mad. Nihayet mbhaseden vazgeerek dnp gitti.
Birisi o lime dedi ki: Sen bu kadar ilim, edeb, fazl,
hikmet sahibi iken bir dinsiz ile baa kamadn m?
lim cevap verdi: Benim ilmim Kurandr, hads
tir, meyih szleridir. O ise bunlara inanmyor, syle
diklerimi dinlemiyor. -Ben mi onun kfrn dinliyeyim?
[Kuran ile, hads ile ilzm edemediin adama ve
recein en iyi cevap skttur.!
433

HKYE
Bir budala bir limin yakasndan tutmu, ona hr
metsizlik ediyordu. (Calinoz) bu hli grnce: Eer bu
adam hakik lim olsayd, byle bir chil ile ii bu de
receye getirmezdi, dedi.
[ki kil arasnda kavga, inat olmaz. Akll bir
kimse zevzek bir insan ile ekimez, onunla inatla
maz.
chil, vahilik, hoyratlk ile sert syliyecek olursa,
kil yumuaklk ile onun gnln yapar. 1
ki ehli dil aralarnda bir kl muhafaza ederler,
koparmazlar. ki kiiden biri serke, teki halim, se
lim olursa, yine byledir. Eer her iki taraf chil ise
aralarnda zincir de olsa koparrlar, krarlar.
[Birisine kt huylu birisi svm, svlen kimse
tahamml etmi ve skn ile ona yle demi: Ben se
nin sylemek istediin dereceden daha fenaym. Sen
benim kadar bilmezsin.!
HKYE

(Sahbani Vail) iin, fesahatte nazirsizdir derler.

Feshati o nisbette idi ki, bir cemiyette bir sene sz
syleseydi, bir lfz tekrar etmezdi. Eer sylerken
ayn mnay sylemek lzm gelseydi, onu baka bir
ibare ile anlatrd.
Padiahlara nedim olan zatlar iin bir takm me
ziyetler lzmdr ki, birisi de bir mecliste syledii lfz
tekrar etmemektir.
[Sz ne kadar gnle ho, tatl gelir; tasdik ve
tahsine lyk olursa da bir kere syledin mi artk bir
daha tekrar etme; nk bir yemekte helva bir kere
yenir, iki kere yenmez. I
434

HKYE
Hkemdan birinden iittim ki: Hibir kimse as
la cehaletini ikrar etmez. Ancak biri sz sylerken da
ha szn tamam etmeden onun szn keserek ken
disi sze balayan kimse cehaletini meydana vurmu
olur.
[Ey akll zat, szn ba ve sonu vardr. Birisinin
sz bitmeden sen sze girime. Edep, tedbir, akl sa
hibi insan bakalarn susmu grmeyince sz syle
mez.!
HKYE
(Sultn Mahmud-u Gaznev) nin mukarreplerinden birka veziri, (Haan Meymend) ye: Bugn sul
tan filn i hakknda size ne syledi? diye sormu
lar.
(Meymend) cevabnda: Ne syledii sizden de
gizli kalmaz, belki size de syler, demi.
Kleler: Siz memleketin bavekilisiniz, size syle
diini bizim gibilere sylemez demiler.
(Meymend): Sultan bana bir ey sylerse o sz
bakasna sylemiyeceime itimat ile syler. O hlde
ne sylediini niin soruyorsunuz? demi.
[Dirayet, irfan sahibi olan her zat bildiini syle
mez. Padiahn srrn if etmek insanm haytna ml
olur. nsanm kendi hayat ile oynamas doru deil
dir.
Padiah sr olarak sana bir ey syledii zaman o
sim ama yr, kendi bamla oynama.!
HKYE
Bir evi satn almakta mtereddit idim. Bir ft de435

di ki: Ben bu mahallenin ileri gelenlerindenim-, bu

evin btn evsafn benden sor; hibir kusuru yoktur.
Cevap olarak dedim ki: Evet! Senin komuluun
dan baka bir kusuru yoktur.
[Bir ev ki onun senin gibi komusu vardr. Ancak
ayan bozuk on ake eder. u kadar var ki, sen ldk
ten sonra bin altn edecei umulur.)
HKYE
irlerden birisi hrsz etesinin reislerine gitti,
onu methetti; bir kaside verdi.
ete reisi emretti, iri soydular, elbiselerini al
dlar, kyden kovdular. Mevsim kt. Zavall kyden
karken zerine kpekler hcum etti.
Yerden bir ta almak istedi, yer buz tutmutu, ta
kopanp alamad.
Bunun zerine yle dedi: Bunlar nasl haramza
de insanlardr, kpekleri brakm, talan balam
lar.
ete reisi pencereden iitti, gld ve: Ey hikmetinas ir, dile benden ne dilersen? dedi.
ir cevap olarak unu syledi: Eer ihsan buyu
rursanz elbisemi dilerim!
[nsanlar, insanlardan iyilik umarlar. Bana gelin
ce senden iyilik midim yoktur; yalnz ktlk etme.]
ete reisi ona acd, emretti, elbisesini verdikleri
gibi bir de kaftan hediye etti, biraz da para verdi.
HKYE
Bir mneccim evine geldi. Bakt ki kans yabanc
bir erkek ile oturuyor.
Mneccim svp saymaya balad. Arada kavga
kt.
436

Arif bir zat ii anlaynca yle dedi:

[Ey mneccim, sen ki evinde kimin bulunduunu
bilmiyorsun. Felein en yksek noktasnda ne bulun
duunu nasl bilirsin?!
HKAYE

irkin sesli bir hatip vard. Kendisini gzel sesli

sanrd. Bouna bardka barrd. Sen onun sesini
iitsen, ya uursuz karga baryor zanneder, yahut
eek anryor derdin. Seslerin en irkini eeklerin se
sidir yetini onun hakknda inmi, dersin.
[Eekler babas hatip anracak olsa yle bir sesi
var ki, Fars lkesindeki stahr kalesini ykar.]
Ky halk mevki ve rtbesini nazan itibara alarak
onun belsn eker, kendisine eziyet etmeyi mnasip
grmezlerdi. Nihayet onun ile gizli adveti bulunan
o iklimin hatiplerinden birisi onun hatrn sormya
geldi. Ona: Senin iin bir rya grdm, hayrl olsun
dedi.
Hatip: Ne grdn? diye sordu. Grdm ki, de
di., senin gzel bir sesin varm ve bu ses insanlara
huzur ve rahat veriyormu.
irkin sesli hatip bu sz zerine biraz dndktan sonra yle dedi: Ne mbarek bir rya grdn ki,
beni kendi aybma muttali kldn; anlald ki sesim
irkin imi ve halk rahatsz ediyormu. Tvbe ettim
bundan sonra yava okurum, barmam.
[Dostlarn grmelerinden zlyorum, nk
onlar benim kt huylarm bana gzel gsteriyorlar.
Dostlar, aybm keml, hner grrler, dikenimi
gl, yasemin gsterirler. Yzsz, pervasz, serbest d
man nerede? Onlan istiyorum, seviyorum; t ki bana
ayplarm gstersinler.]
437

HKYE
Birisi (Sincar) mescidinde parasz, Allah iin ezan
okurdu. yle bir fena sesi vard ki, iitenler nefret
ederdi. Mescidin banisi ise dil, iyi huylu bir bey idi.
Mezzinin gnln krmak istemiyordu. Nihayet daya
namad, onu oradan armak iin ona yle dedi: Ey
civanmert, bu mescidin eski mezzinleri var, her biri
ayda be lira alr, gel sana on lira vereyim, baka bir
yere git, orada mezzinlik et.
Mezzin bu sz kabul etti. O mescitten ayrld,
gitti; fakat bir vakit sonra tekrar beyin huzuruna gel
di ve: Beyim! Bana gadretmisin. Sen beni bu mescit
ten on lira ile ayrdn, baka yere gnderdin; imdi o
gittiim yerden baka bir yere gitmekliim iin bana
yirmi Ura teklif ediyorlar. dedi.
Bey gld: Sakn alma, kabul etme, ezana devam
et, onlar elli liraya da raz olurlar. dedi.
IBirisi keserle mermerin zerinden amur kazd
zaman nasl olursa senin fena sesin de gnlm yle
trmalyor.!
HKYE
Fena sesli bir hfz durmadan yksek sesle Kuran
okurdu. Bir arif ona tesadf etti: Ayln katr? de
di. Hafz: Aylm yok dedi. rif: O hlde niin ken
dine zahmet veriyorsun? dedi.
Hfz: Allah iin okuyorum dedi. rif rica etti:
Allah iin okuma.
[Sen Kuran byle okuduka mslmanlm revnkm giderirsin.]

438

BENC BAP
AKA, GENLE DAR
HKYE
(Haan Meymeneti) ye sordular, dediler ki: Sul
tan Mahmudun her biri dnya gzeli bu kadar dilber
bendeleri varken nasl oluyor da (Eyaz) onlarn ze
rine tercih ediyor? Hibirini Eyaz sevdii kadar sev
miyor? Halbuki Eyaz o kadar gzel deildir.
(Haan) cevap verdi: Gnln sevdii hereyi gz
gzel grr.
[Sultan her kimi severse, onun yapt her fena i
iyi olur.
Padiahn gazabna urayp kovulan kimseye, ne
arkadalar, ne de ailesi efrad yz verirler.
Her kim ki sevmiyerek bakarsa Yusufu irkin g
rr.
Eer bir kimse eytana muhabbet gziyle bakarsa
eytan onun gznde bir melek grnr.)
HKYE
Derler ki bir tacirin gzellikte ei az bulunur bir
klesi var idi. Tacir onu diyanete muayr olmyarak
seviyordu. Dostlarndan biri tacire yle dedi: Yazk,
bu kadar gzel ve yakkl kle, ne olurdu kstah ve
terbiyesiz olmasayd!
Tacir yle cevap verdi: Birader, bir kere birisine
439

onu sevdiini syledin mi, artk ondan hizmet bekle

me. klk, mukluk ortaya gelince efendilik, kle
lik ortadan kalkar.
[Efendi, peri yanakl klesiyle oynamaya, glmeye
balaynca, kle efendi gibi naz eder; efendi de kle gi
bi onun nazn ekerse taaccp edilemez. Klenin i
grc olmas lzmdr. Nazl kle yumruk vurucu
olur.l
HKYE

Bir bidi grdm, bir sevdaya tutulmu, bu sevgisi

herkesin diline dmt. O kadar aypland, eziyet
edildii hlde sevdsmdan vazgeemez, inliyerek y
le derdi:
[Sevdiim, keskin klla vursan bile senden vazgeemem. Senden baka snacak bir yerim yoktur,
kaacak olsam yine sana kaanm.l
O bidi aypladm: Nefis aklna, ne oldu ki, hasis
nefsin ona galip gelmi dedim.
bid biraz dnd, yle dedi:
[Ak padiah, nereye konarsa orada sofuluun
ad san kalmaz. Yakasna kadar amura den ba
renin etei nasl temiz kalr?]
HKYE
Birisinin gnl elinden gitmi, canndan vazge
miti. Fakat gz diktii yer korkun bir yer, lm gir
dab idi. Fakat nasip olacak bir lokma, tuzaa de
cek bir ku deildi.
[Sevgilin altuna kymet vermezse, altun ile toprak
sence msavidir.]
Dostlan ona nasihatle dediler ki: Bu muhal ha
440

ylden vazge, niceleri senin gibi bu hevese esir ol

mu, ayaklan zincirdedir.
O inliyerek yle dedi:
[Dostlar, bana nasihat etmeyin ki, benim gzm
onun sevgisindedir. Cenkiler, pene, o omuz kuvve
tiyle dmanlarn; gzeller ise kendisini sevenleri l
drr.]
Can dncesiyle gnln canan sevgisinden, g
z de gzelleri temaadan menetmek mertlie smaz.
[Sen eer kendini dnyorsan yalanc k olur
sun. Eer sevgiliyi elde etmek mmkn olmazsa, k
ln art o yolda lmektir,.
Baka tedbirim kalmad, dmanlarm beni kl
lar, oklar ile vururlarsa da kalkaym, dostuma gide
yim. Eer* frsat elverirse eteini tutaym, olmazsa ei
inde leyim.]
Onun iini dnen; ona acyan akrabas nasihat
verdiler, kr etmedi. Ayana zincir vurdular faydas
olmad.
[Ne byk dert ki tabip sabr emrediyor, haris nef
se ise eker lzmdr.
Onu iitmedin mi ki bir muk kma gizlice ne
demi, demi ki: sen kendi kadnn, erefini dnr
sen, benim senin yannda ne kymetim olur.]
Onun k olduu ehzadeye haber verdiler, dedi
ler ki: Bir gen bu meydana gelip gidiyor, ho tabia,tli,
tatl dillidir. Ondan ltif szler, iitilmemi nkteler
dinliyoruz. yle anlalyor ki banda bir sevd, gn
lnde bir ate var, deli gibi grnyor.
ehzade, onun kendisine k olduunu anlad,atma bindi, o tarafa, gitti:
ehzadenin kendisine doru gelmek istediini g
rnce, gen alad ve yle dedi:
IBeni ldren tekrar yanma geliyor. ldrd
ne gnl yanm olduu anlalyor.]
441

ehzade civana nezaket gsterdi: Nerelisin, adn

ne, ne i yapyorsun? diye sordu. Fakat delikanl mu
habbet denizine yle batm idi ki, nefes almaa kud
reti yoktu.
[Eer sen, Kuranm yedide birini ezbere okursan,
aka dnce, elifi beden ayrt edemezsin.]
ehzade dedi ki: Niin benimle konumuyorsun?
Ben de derviler zmresindenim, belki dervilerin kula
delik klesiyim.
ehzade byle deyince gen muhabbet dalgalarnn
arpmas arasnda ban kard, yle dedi:
[Senin bulunduun yerde benim varlm kalrsa,
sen sze baladn zaman bende sz kudreti bulunur
sa bu, alacak bir eydir. 1
Gen bunu syleyince bir nra att, cann Cenab
Hakka teslim etti.
[Dost adrnn kapsnda lene taaccp edilmez.
Oradan diri, sa slim kana taaccp edilir.]
HKYE
Bir muallimin gayet gzel bir talebesi var idi. Mu
allim, insanlk hli, onun yznn gzelliine meyil
vermi idi. Dier ocuklara gsterdii sertlii ona gs
teremiyordu. Onu o derece seviyordu ki, yalnz kal
dklar zaman ok kere unu sylerdi:
[Ey Huri yzl gzel, seninle o kadar megulm
ki kendimi dnmek aklma gelmiyor. Yzme kar
ok gelecek olsa yine gzm senden ayramamJ
Bir kere talebesi ona yle dedi: Dersimin usl ve
dbna gayret buyurduunuz gibi ahlkma da lt
fen nazar buyurun. Eer bence makbul grnd hl
de haddi ztmda irkin bir huyum varsa beni ikaz
edin, ben de o huydan vazgeeyim.
442

Muallim yle dedi: ocuk, bunu sen bakasndan

sor. Ben sana yalnz hnerini gren bir zle bak
yorum.
[Hasudun gz ksn, onun gznde hnerler ayp
grnr. Eer bir hnerin, yetmi aybn olsa, dost o
bir hnerden bakasn grmez. 1
HKYE
Hi unutmam, birgece aziz sevgilim kapdan ieri
girdi. htiyatsz yerimden yle sradm ki o srada
yenimin rzgr mumu sndrd.
[Cemliyle karanlklar aydnlatan sevdiim gece
leyin geldi. Bende bu talih yoktu. Bu devlet nereden
esti diye hayret ettim.]
Sevgilim oturunca itaba balad: Beni grnce
mumu sndrdn. Sebebi nedir? dedi.
Ben de yle dedim.- Bunun iki sebebi var.- Biri
gne dodu sandm da onun iin sndrdm. kincisi
de u iki beyit hatrma geldi:
[Sakil bir kimse mumun nne gelince, kalk, ce
mat ortasnda onu ldr.
Eer mumun nne eker gll, tatl birisi ge
lirse yeninden tut ve bu sefer mumu ldr.] (1 ).
HKYE
Birisiok zamandr grmedii sevgilisini grnce
dedi ki: Nerede kaldn, seni ok zledim, pek grece
im geldi.
[Ey sarho gzel, pek ge geldin. Eteini kolay ko
lay brakamayz.
(1)

Farisde (sndr) karl (ldr) denir.

443

Ara sra grlen sevgili doya doya grlenden d a

ha iyidir.l
HKYE

Bir sevgili arkadalariyle gelirse cef etmek iin

gelmitir; nk onu sevenler onu ya kskanrlar, ya
hut ona dman olurlar.
[Beni arkadalarnla birlikte ziyaret iin geldiin
zaman sulh iin gelmi olsan bile bence sen ceng iin
gelmi saylrsn.
Yr bir nefes ayr ile sohbet ederse ok geme
den kskanlk beni ldrr.
Ben ona byle deyince, sevgilim gld ve dedi ki:
Sdi Ben meclisin mumuyum, yalnz bir kiiye mah
sus deilim. Pervane kendisini ldryorsa, bana ne?
Seni ldren ben deilim, sen kendini ldryorsun.!
HKYE

Hatnmdadr ki, eski zamanlarda sevdiim ile bir

kabuktaki iki badem ii gibi beraberce yaadk. Nasl
o baka memlekete gitti. Bir mddet sonra geldi ve:
Niin biriyle bana bir haber gndermedin? diye si
tem etti. Gnderdiim adamn gz senin gzelliin
le aydnlansn ve ben bundan mahrum kalaym. Bunu
gnlm alamad dedim.
[Benim o eski yrime syleyin, bana dil ile tvbe
ettirmesin, nk bana kl ile de tvbe ettirmek ka
bil deildir.
Gz seni doya doya seyreden kimseyi kskanrm.
Bir de diyorum ki kimse seni grmee doyamaz.!
444

HKYE
Bir limi grdm, birisinin akna tutulmu ve bu
srr da f olmu idi. Birok evir grr, derecesiz ta
hamml gsterirdi.
Bir kere ona ltife yoliyle dedim ki: Biliyorum,
sen bu gzeli, temiz bir ak ile seviyorsun. Sevgin bir
ktle mstenit deil. Fakat kendisini kabahatli
mevkide bulundurup terbiyesizlerin evrini ekmek
limlerin erefine yakmaz.
lim yle dedi: Dostum, benim yaay tarzm
ayplama! Bu dediin makl ii ben nice kere dn
dm; fakat o daha kolay geldi. Hkem ise yle de
miler.- Gnl skntya koymak, gz mahedei ce
mlden alkoymaktan daha kolaydr.
[Her kim karsmdabir dilber tutarsa sakaln
onun eline vermi olur.
Birisi ki onsuz yaamak mmkn deildir; eer ce
fa ederse ekmek lzmdr. Boynu bal ceyln kendi
kendine bir yere gidemez.
' Bir gn sklm, aman senin elinden demitim.
O gnden beri bu szden ka kere istifar ettim. Dost,
dostundan aman demez. Binaenaleyh imdi onun ira
desine tabiim. sterse ltfedip beni yanna arr. s
terse kahrederek beni kovar.]
HKYE

Herkesin bana geldii gibi, genlik zamannda

bir gzel sevmitim. Yz ayn on drd gibi idi.
[Yananda biten taze tyler, b hayat ile besle
nen imenlere benziyordu. Nebat ekeri yemek isteyen
ler onun eker akan dudana bakarlard.]
Naslsa bir hareketi houma gitmedi. Ondan ay445

rldm. Muhabbet boncuunu topladm ve dedim ki:

[Haydi git; ne hlin varsa gr, mademki bizimle
alkadar deilsin; kendi arzuna gre hareket et.]
Ben byle deyince o kalkp gitti. Giderken u sz
leri sylediini iittim:
[Eer yarasa gneten holanmazsa, gne, ky
metini kaybetmez.]
Bunu syledi, kalkt baka ehire gitti. Fakat ben
perian oldum.
[uslat zamann kaybettim evet insanlar mu
sibetlere uramadka gzel yaamann kymetini bil
mezler.
Sevgilim, geri gel, beni ldr, senin karmda l
mek, senden sonra yaamadan daha hotur.]
Cenab Hakkn ltuf ve ihsn ile birmddet sonra
geri geldi. O dvud ses bozulmu, o yusufi gzellik
ziyan olmu! Elma gibi enesi ayva gibi tozlanmt.
Gzellii eski revnakn kaybetmi. Bununla beraber
umuyor ki onu kucaklyaym, peyim.
[Gzel, sevimli olduun gnler senden gzn
ayrmyan k nazarndan uzak tutuyordun.
Gzel tye bugn byklar, sakal telleri oturmu;
k ile barmaya gelmisin.
Ey taze bahar, yapran sarard. Tencereyi koyma
ki atein geti, ne salmyorsun, kibirleniyorsun, eski
devleti mi tasavvur ediyorsun? Seni kim diliyorsa
onun yanma git, seni kim satm almak istiyorsa ona
naz et.
Bir takm irler demiler ki: Bahe yeilliksiz ho
olmaz. Bunu kim sylyorsa bunu o bilir.
Bunu syliyenin maksad udur: Gzellerin yzle
rinde biten tze tyler klarn gnllerini daha zi
yde celbeder.
O irler, tyleri yeil imene benzetmiler, fakat
446

sen o irin dedii gibi deilsin, belki senin yzn p

rasa tarlasdr. Ne kadar kesilse, biilse yine bitiyor.
Geen sene gittin, ceyln gibi idin, bu sene geldin
pars gibi olmusun. Sdi, yeil ty sever, fakat uval
dz gibi uzun elifi sevmez.
Bu kulak tozundaki tyleri ister yol, ister yolma.
Gzellik gnlerine mahsus devlet, her hlde nihayet
bulacaktr.
Ben nasl ki, kyamete kadar canmn kmamas
na mlik deilsem, sen de sakaln kmamasma mlik
ve kadir deilsin.
Yre sual ettim: Yznn gzelliine ne oldu ki,
ayn etrafnda minimini karncalar toplanm dedim.
Yr glerek yle dedi: Yzme ne olduunu bil.mem, zannederim ki yzm gzelliimin mtemini e
kerek siyahlar giymitir.]
HKYE

Badadm melez Araplanndan birine: Tysz de

likanllar hakknda ne dersin? dediler.
Cevap olarak dedi ki: Onlarda hayr yoktur, tze iken sertlik ederler, kartlanca yumuaklk gs
terirler.
[Tysz delikanl gzel yzl iken ac szl, hr
n huylu olur. Sakal gelip de irkinletii zaman llfkr ve mfik olurlar.]
HKYE

limlerden birine sordular : Bir kimse bir ay

yzl ile halvete oturmu, kapy kapam, rakipler
uyumu. Nefis istiyor. ehvet glip, deta Arabm:
Hurma olmu, beki dp ses karmyor dedii gibi
447

bir hlde. Acaba o kimse gnahtan korkarak o ay yz

lye dokunmadan durur mu?
lim yle cevap verdi-, nsan, nefsin bu icaplarn
dan kurtulsa bile halkn dilinden kurtulamaz.
[nsan kendi ii ile megul olup kimseye fenalk
yapmamak mmkndr. Fakat halkn dilini balamak
mmkn deildir.!
HKYE

Bir tutiyi bir karga ile kafese koymulard. Tuti

kargann irkin manzarasndan zlyor, yle di
yordu: Bu ne iren yz, ne sevimsiz ekil, ne m ur
dar grn, ne biimsiz klk. Hey uursuz karga,
keki benimle senin aran mark ile manp aras ka
dar olayd.
[Her kim sabah kalkar kalkmaz seni grse selmet
gnnn sabah ona akam olur.
Senin arkadalna, senin gibi uursuz gerek. Fa
kat senin gibi uursuz nerede bulunur?]
Lkin iin daha giribi u ki karga* da tutinin ko
numasndan bizar olmu. Boyuna (lhavle...) oku
yor. Bana gelen bu aksilikten muztarip oluyor. zn-,
t ile ellerini ovuturarak yle diyordu: Bu ne ters
baht, bu ne alak talih, bu ne bir renkte durmyan zamne. Benim erefime, nma lyk olan, bir bahe
nin duvar zerinde kendim gibi bir karga ile gez mekti.
[Bir bidi ayyalar arasnda bulundurmak, ona
kfi zindan azbdr.I
Karga devam ile diyor ki: Acaba, ne gnah etmi
im ki onun cezas olarak byle marur, cinsimin lilf, boboaz bir ahman arkadal belsna mp
tel oldum.
448

(Bir duvara senin suretini naketseler, o duvarn

dibine kimse gelmez.
Eer senin yerin cennette olursa bakalar cehen
nemi ihtiyar ederler.
Bir zahit, ayyalarn algl bir meclisinde bu
lundu. Onlann arasndan bir Belhli gzel ona yle
dedi:
Eer, bizden memnun deilsen, suratn ekitip
oturma, nk sen de bizim aramzda acsn.
Sen gl ve lle demeti iinde bitmi kuru bir odun,
muhalif yel gibi, k gibi nhosun. Kar gibi km,
buz gibi donmusun.
Bu masal yazmama sebep udur: Bilesin ki limin
childen nefret ettii kadar, chil de limden tevah
hu eder.J
HKYE
Bir refikim vard. Yllarca birlikte seyahat etmi,
tuz ekmek yemitik. Aramzda sonsuz arkadalk hu
kuku hsl olmutu. Nihayet az bir menfaat iin gn
lm incitmeyi rev grd, dostluk bitti. Bununla be
raber her iki taraftan aramzda bir gnl ball
vard. ittim ki, bir gn bir mecliste enmdan iki
beyit okumular. Beyitler unlardr:
[Benim o sevimli, ssl sevgilim tatl tatl glme
e balaynca, gnl yaral klann yaralanna bol bol
tuz eker. Ne olurdu bir kere, cmertlerin eteinin fa
kir eline gemesi gibi zlfnn ucu elime geeydi.l
Beni sevenlerden bazlan kendi gzel ahlklannm
icab olarak bu szn gzelliine ehdet etmiler. O
zaman benimle dargn olan dostum da orada imi. Bu
szn gzelliini o da fazlasiyle medih ve eski arka
dalmzn devam etmemesine teessf etmi ve bu hu
446

susta hatnn kendisinde olduunu ikrar etmi. Bu ehdet zerine anladm ki, bende olduu gibi onda da
grmek, konumak iin arzu var. u beyitleri yaz
dm gnderdim:
lAramzda ahd vefa yok mu idi? Byle iken cef
ettin, ahdinde vefetmedin. Btn cihanda gnlm
yalnz sana balamtm. yle arabuk dneceini bil
miyordum. Mamafih, eer hl banmak arzusunda
isen geri gel, emin ol ki seni eskisinden daha fazla
seveceim.]
HKYE
Birisinin gzel bir zevcesi vard. Vefat etti. Kay
nanas bunak bir kocakar idi. Vefat eden zevcenin
mihri sebebiyle adamcaz evde kalmaa mecbur ol
du. Kaynanasnn konumasndan pek inciniyordu. Fa
kat mihir sebebiyle beraber oturmaktan baka are
yoktu.
Dostlarndan birisi o adama sordu: O sevgili ar
kadandan ayrldn. imdi ne hldesin?
Adam yle cevap verdi: Bana zevcemi grmemek,
kaynanam grmekten daha g gelmiyor.
[Gl yamaya gitti (Kapld), diken kald, define
gtrld, ylan kald.
Gz temren iinde grmek, dman yzn gr
mekten daha iyidir.
Bir dman grmemek iin bin dosttan ayrlmak
vciptir.]
HKYE
Hatnmdadr: Genlik zamannda bir mahalleye
yolum dt. Aylardan temmuz ay idi. Scak, az
450

iindeki suyu kurutuyor, kzgn rzgr kemiklerin iin

deki ilikleri kaynatyordu. nsan olunun tahamml
azdr. Gnein bu derece scana dayanamadm, bir
duvarn glgesine sndm. Gzlerim bir souk su ve
recek, temmuz hararetini sndrecek birisini aryor
du.
Derken karmda bir evin kaps ald. Evin ara
lndan bir aydnlk grnd. Bu aydnlk bir gzelin
yznn nru idi. O gzel yle bir gzeldi ki en fa
sih dil onun sabahatini beyandan cizdir. Onun orada
grn karanlk gecede afak skmesini, yahut ka
ranlklar iinde b- hayat andryordu. Elinde bir bar
dak karl su, iine eker konulmu, biraz da rak ka
rtrlmt. Bilmem ki o erbete gl suyu mu katl
m, yoksa gl yznden birka damla ter mi damlatlmt.
0 erbeti nakl elinden aldm, itim. mrm ta
zelendi.
fYreimde bir susuzluk var ki denizlerce saf, ber
rak suyu sora sora isem o susuzluu kimse gidere
mez.
Gz her sabah byle bir yze den bahtiyara
ne mutlu, arap ile mestolan, gece yans uyanr, sknin sarhouna, ise maher sabah ayrlr.]
HKYE
Birsene (Sultan Mahmut Harzem ah) maslahat
icab olarak (Htay) ile sulha karar verdi. Sulh yap
mak iin sefretle beni (Kgar) a gnderdi. Kgarda bir gen grdm. Her sfat tam yerinde, btn mnasiyle bir Trk gzeli. Nas ki irler o gibi dilberler
haklarnda yle sylemiler:
1Hocan sana hep uhluk, gnl alclk, cef, naz,
itap, sitem retmi.
451

Ben bu ekilde, bu huyda* bu boyda, bu yryte

perilerden renmitir. Senin bulunduunyerde bulun
may renen adam artk ne seyahat eder, ne de vata
nna dner.l
ocuk eline (Zemaheri) nin Mukaddeme-i Nahiv
rislesini alm, (Drebe Zeydn Amren = Zeyd Amri
dvd) diye okuyordu.
ocua dedim: Harzem ile Htay bartlar, Zeyd
ile Amrin husmetleri hl baki.
ocuk gld, nereli olduumu sordu.
Temiz raz topranda dodum, dedim.
Sdinin szlerinden hatrnda bireyler var m?
dedi.
Dinle, okuyaym, dedim:
[Bir nahivciye tutuldum, fke ile zerime Zeydin
Amre hcumu gibi hcum ediyor. 1
ocuk biraz dnd, sonra yle dedi. Bu memle
kette onun Farsa iirleri mehurdur. Eer Farsa bir
ey sylesen daha iyi anlalr. Kellimnnase al kadri
ukullihim = insanlar akllarna gre sylemeli. de
dim.
[Nahiv zordur, sen nziksin. Sen bu nahvi re
neyim diye ok alacak, zleceksin. Bunu dndk
e aklm bamdan gidiyor.
Dilber! klarn gnlleri avlar gibi senin tuza
na tutulmutur. Biz seninle megulz, sen ise Zeyd,
Amr ile uramaktasn.]
Sabahleyin yola kmak mukarrer idi. Meer kr
van halkndan birisi o ocua demi ki: O senin konu
tuun Sdidir.
Bunun zerine ocuk koarak geldi. Nezaket, mlyemet gsterdi. Ayrlp gidiime mteessif oldu. Ve:
Bu kadar gn zarfnda niin Sdi benim demediniz?
Deseydiniz, sizin gibi byklerin eref-i kudmundan
452

dolay teekkr iin belimize kemer balyarak lzm

gelen hizmet artn yerine getirirdik dedi.
Cevap olarak syledim:
tSenin olduun yerde ben benim diyemedim.]
Sonra ocuk yle dedi: Ne olur, u yerde birka
gn istirahat buyursanz, bendeniz de yksek huzuru
nuzda mstefit olsam.
Mmkn deil, sebebi de u hikyeden anlal
yor, dedim-,
Byk bir adam grdm, bir dada bir maa
raya ekilmiti. Ona dedim-. Azizim niin ehire inmez
sin? In de biraz gnln alsn.
Cevaben: Orada pek gzel peri yzler var, dedi,
belki birisine tutulurum diye korkuyorum. amur k
olunca filler yklrlar.]
Bunu syledim ve birbirimizin ban, yzn p
tk, vedlatk.
insan sevdiinin yzn pmek ve yine o daki
kada ved etmek zarur olunca, o busenin ne faydas
olur?
Bana yle geliyor ki, elma da dostlarna ved et
miti. nk yznn bir taraf krmz, br taraf
sandr.
Eer ved gn kederden lmezsem beni hakkiyle
seven bir insan addetmeyiniz !
HKYE
Ehli tarikat bir fakir Hicaz kafilesi iinde yolda
mz idi. Arap beylerinden birisi ona oluk ocuu
na sarfetmek zere yz altn vermiti.
(Haface) kabilesinin hrszlan birdenbire kafileyi
bastlar. Ne var ne yok hepsini aldlar, gtrdler.
Kafiledeki tccarlar alamaya, inlemeye, bo yere
feryada baladlar.
453

[Gerek yalvar, gerek feryd et. Hrsz altnlar ge

ri vermiyecektir.I
Krvan halk o hlde iken yalnz o dervi hi isti
fini bozmamt. Onda hibir deiiklik husule gelme
miti.
Dedim: Aziz, senin o mlm olan paray yoksa
hrszlar almadlar m?
Dervi.- Hayr, aldlar, gtrdler, dedi. Fakat be
nim para ile o kadar alkln olmad iin gitme
sine zlmedim.
[Bir eye, bir kimseye gnl balamamal, nk
sonra gnl ekip almak g bir itir. 1
Dedim Bu sylediin sz benim halime pek mu
vafktr. Genlik amda bir dilberle grr, konu
urdum. Onu pek severdim. O derecede ki gzmn
kblesi onun cemali, mrnn sermayesi onun visali
idi.
Onun gibi gzel yzl bir mahlk olsa olsa gk
teki melek olabilirdi. Yoksa yeryzndeki hibir insan
onun gibi olmazd. Ondan sonra bakasile konumak
bana haram oldu. O sevdiimin bana yemin ederim
ki onun gibi bir insan bundan sonra da vcuda gelmiyecektir.
Derken bu sevgili vefat etti. Kavim ve kabilesi tt
tler, yandlar.]
Bana gelince, onun mezannm yannda mesken
edindim. Onun ayrldndan ikyetle birok beyitler
syledim. u ktalar o beyitlerdendir:
[Senin ayana ecel dikeni batt gn keke felek
lm klcn benim bama alayd da bugn gzm
dnyay sensiz grmeseydi. Sevdiim, toprak bama,
ite mezarnn bamdaym.
O dilber ki yatmadan evvel yatana gl, nesrin
salmadka rahat edemez, uyuyamazd. Felein d
454

n onun yznn gln dkt. Toprann zerin

de ocak ocak dikenler bitti. 1
O canann ayrlndan sonra artk yaadm
mddete hava ve heves peinde komamaya, kimse
ile grmemeye karar verdim.
[Dalga korkusu olmasayd deniz ok faydal olur
du. Diken znts olmasayd gl sohbeti ho olurdu.
Dn gece vuslat bahesinde tavus gibi salmyor,
vnyordum. Bugn ise yrin firakile ylan gibi kv
ranyorum.]
HKYE

Arap padiahlarndan birisine (tarihlere gre Abdlmelik ibni Mervan) Leyl ile Mecnun arasndaki
maceray naklettiler. Mecnunun halini perianln
ve iyi bir air olduu halde llere dtn, irade
dizginini elinden karm olduunu sylediler.
Melik emretti. Mecnunu bulun getirin greyim
dedi.
Mecnunu buldular, getirdiler huzura kardlar.
Melik, Mecnunu ayplad ve nsanlk erefinden
ne kusur grdn ki hayvanlk huyunu tuttun, insan
lar ile yaamay braktn. dedi.
[Nice dostlar Leyly sevdiim iin beni ayplad
lar. Leyly bir gn gren yok mu ki benim mazur ol
duumu ispat etsin?
Ey gnlleri alan gzel, benim aybm arayanlar
ne olurdu? Bir kere yzn greydiler.
sterdim ki onlar senin karnda turun kesecek
yerde kendilerinden geip ellerini kesseler.]
T ki iin hakikati benim dvamn doruluuna
ehadet edeydide: Cenab Hakkn (Yusuf hakknda
Zleyha azndan buyurduu gibi) Beni, onun iin
knadnz gzel budur diyeydim.
455

Arap meliki, Mecnunu grdkten sonra Leyl ne

surette imi ki bu kadar fitneyi mucip olmutur. u
nun cemalini de bir greyim. dedi.
Leyly buldurmak, getirmek iin emir verdi.
Leyly bulmaa memur olanlar Arap obalann
dolatlar. Onu buldular. Padiahn sarayna getirdi
ler, huzura kardlar.
Melik Leylnm grnle bakt, grd ki esmer
benizli, zayf endaml bir kz.
Hlsa Melik (Leyl) y beenmedi. nk kendi
haremindeki cariyelerin en aas ondan daha g
zel, daha ssl idi. Mecnun, Melikin Leyly gz kes
mediini ferasetle anlad ve Ey Melik, Leylya M ec
nunun gzile bak. T ki ondaki grnn srr, ondaki ince gzellik, sana tecelli etsin, onun hakikati
ni gresin dedi.
ISen benim derdime acmazsn. Benim arkada
m benimle hemdert olan birisi olmaldr ki ben ha
limi ona gece gndz anlataym, iki odun birlikte olur
sa gzel yanar.
Cnanm yurduna dair kulama deen szleri o
yurdun gvercinleri duysalar benimle sayha ederler
di.
Hey dostlarm, afiyet ve selmette olan kimseye
syleyin: Sen dertli kimsenin yreinde ne olduu
nu bilmezsin deyin.
Salamlarda, yar derdi bulunmaz. Ben derdimi
hemdert olan kimseden bakasna sylemem. mrm
de kendisini a n sokmam olan kimseye andan bah
setmek bo eydir. Bizim gibi bir halin olmadka bi
zim halimiz sana gre masal olur.
Benim yaknlm, bakasna kyas etme. Baka
s tuzu elinde tutuyor, halbuki benim yarama edil
mitir.]
456

HKYE
(Hemedan) kadsn hikye ederler ki bir nalbant
ocuuna k olmu, tutuuyordu.
Kad bir zaman onu teshir iin yanar, koar, gz
ler, arar, haline mutabk olarak u beyitleri syledi:
[Gzm o dz selvi boylu gzeli grd, gnlm
elimden ald, ayann altna att. Benim bu kstah
gzm gnlm kemende drd. Arkada kimseye
gnl vermemek istersen gzn bala.
Seni yadetmekten kendimi bir trl alamyorum,
ba ezilmi bir ylana benziyorum, zarur kvranyo
rum.!
ittim ki ocuk yolda kadnn nne km, hak
knda kadnn yapt eylerin bir ksmn ebyat ear
sylediini iitip incindii iin ekinmeden kadya s
vp saym ve hatta talam, hlsa yapmadk hareket brakmam. Kad yannda bulunan eref ve iti
bar sahibi limlerden birisine yle demi:
[Onun gzellii, fkelenmesini, sevimli kann
atlmasn seyret. 1
Arap illerinde (Sevgilinin daya kuru zm gibi
tatldr) derler.
[Senin elinden yumruk yemek kendi elile ekmek,
eker yemekten daha tatldr.]
Kad szne devam ile: Bana yle geliyor ki onun
arszlndan cmertlik kokusu geliyor. Padiahlar
akta sz sert sylerler, fakat muhtemel ki gizlice
sulh ararlar.
[Yeni yetien zmn tad eki olur. ki gn
sabredersen tatllar.]
Kad bunu dedikten sonra mahkemeye dnd.
Kadnn maiyetinde tezkiye ahitlerinden birka
kii hazrdlar.
457

Kadnn huzuruna ktlar. Lzm gelen hrmeti

yaptlar. Msaade buyururlarsa edep harici ise de bir
szmz var dediler. Sze yle baladlar: Bykler
demiler ki:
[Her eyi bahsetmek caiz deildir. Byklerin ha
tasn bulmaa almak ise hatadr.]
Fakat hayatmz mddetince efendimizin bize ge
mi iyilikleri, ltuflan var. Eer bizim gibi bendeler
bir ii mnasip grp te arzetmezlerse bir nevi hiyanet yapm olurlar. unu arzetmek istiyoruz: Bu ocu
un peinden dolamazsanz daha iyi etmi olursunuz.
Bu ihtirasa kaplmayn; zira kadlk mevkii pek eref
li, yce bir pyedir. Fena bir gnah ile onu kirletme
yin. Olann ne klhanbeyi olduunu, azn nasl boz
duunu grdnz.
[Yzszl hayaszl ele alan kimse bakas
nn erefini dnmez.
Nice elli senede hsl olmu iyiad vardr ki bir ir
kin ad onu ayak altna alr.]
Kadya hakik dostlarnn nasihati makbul geldi.
Onlarm gzel dncelerini, dostluk hakkn gzet
melerini takdir ederek yle dedi: Aziz dostlarmn ha
rektm hakkmdaki mtaelalan pek dorudur. Ceva
b hacet yoktur, ancak:
[Eer muhalefet ayplamakla zail olsayd beni ayplayanlar onun ak zail olmutur diye bir yalan
karrlard. Halbuki byle bir yalan karamyorlar.
nk cihan bilir ki ak, muhabbet ayplamakla zail
olmaz, binaenaleyh beni ayplayanlar yle bir ey uydursa halka gln olurlar. Beni istediin kadar ayp
la. Bu faydaszdr; nk ykamakla zenciden siyahl
gideremezsin.]
Kad bunu syledi ve ocuun halini tefti, mua
458

yene iin birtakm kimseler tuttu. Bu yolda birok pa

ralar dkt. Hkema demi:
Kimin terazide altm varsa kolunda kuvveti var
dr, kimin dnyal yoksa btn dnyada onun kim
sesi yoktur.
IDemir kollu terazi gibi olanlar bile altn grn
ce ba eerler, altm tarafna meylederler.]
Hlsa kad iin bir gece halvet myesser oldu ve
hemen 9 gece polis bunu haber ald. Artk kad dur
madan arap iiyor, gzeli barna basyor, uyumu
yor, u iiri terennm ediyordu:
[Bu gece zannmca horoz vaktinde tmyor; n
k klar henz pmeye, kucaklamaya kanmam,
doymamtrlar. Yrin parlak zlfnn hkm ara
snda grnen yana, abanoz knm kancas arasn
daki fildii topa benziyor. te dakikada fitne uyu
mutur. Aman sakn uyuma, mrn bo yere geme
sin.
Ulucamide sabah namaznn ezann yahut (Ata
bek) in sarayndan davul sesini duymadka bobo
az horozun tmesile horoz ibii gibi dudaktan duda
ekmek hamakat olur.]
Kad bu halde iken adamlarndan birisi ieriye
girdi, kadya yle dedi: Kalk, yrmee kudretin var
ken, ka; nk hasutla haber almlar; belki bu fitne
ateini henz az iken tedbir suyile sndrelim; yarn
saa saracak olursa lemi kaplar.
Kad glmsiyerek adamna bakt ve yle dedi:
(Avma glmsiyerek di geirmi arslan, kpek
lerin havlamasn dnmez. Cananla zevk ve safaya
bak. Dmanlan brak, kskansnlar, fkelerinden el
lerini srsnlar.]
Hemen o gece padiaha: Mlknzde yle bir h
dise var diye haber vermiler.
459

Padiah ihtimal vermemi; demi ki: Ben kady

bu asnn faziletli ve dnyada bir misline tesadf edilmiyecek derecede kymetli bir insan olarak tanyo
rum. Belki onu sevmiyenler garaz ile byle bir ey
uydurmu olsunlar. Gzmle grmedike bu sz ka
bul etmem. Hkema demiler ki-,
tfke ile elini klca gtren kimse yazk oldu
diye nedametle elini srr.]
ittim seher vakti padiah husus adamlarndan
birka kii ile kadnn yanma gitmi, bakm ki mum
lar yanm, delikanl oturmu oraya buraya arap
dklm, kadehler krlm, kad dnyadan bihaber,
szm kaimi y.
Padiah, kady nezaketle uyandrm, kalk gne
dodu, demi.
Kad iin farkna varnca derhal: Gne hangi
taraftan dodu? diye sormu, Padiah, Mark tara
fndan dodu, demi.
Kad-. Elhamdlillah henz tvbe kaps aktr,
nk hadsi erifte gne maripten douncaya ka
dar tvbe kaps kapanmaz buyurulmutur, demi. Ve
estafirullah ve etub ileyh. Tanrdan af dilerim, ona
dnyorum, diyerek tevbe ve istifarda bulunmu.
[Beni gnaha iki ey kkrtt: Birisi uygunsuzlu
um, teki eksik aklm.
Eer gnahmla maheze buyurursan lykm
Eer af buyurursan af intikamdan daha iyidir.
Padiah: Sen artk helk olacam bildiin iin
tvbe ediyorsun, byle tvbenin faydas yoktur. Zira,
Kuran Kerimde (Onlar azabmz grnce iman et
mi olduklar iin iman onlara fayda vermedi) buyu
rulmutur, demi.
Kelere, saraylara kement atamayacak hale gel
dikten sonra hrszla tvbe etmenin ne faydas var?
460

Elini meyvaya uzatma diye boyu uzun kimseye

tenbih et. Ksaya tenbihe hacet yoktur.; nk esa
sen onun eli yetimez. 1
Ey kad sen bu kadar ktl aktan aa yap
m olduun cihetle senin iin kurtulmak imkn yok
tur.
Padiah bunu sylemi ve cezaya memur olan
kimseler de kadya yapmlar.
Kad bu defa yle demi: Ey melik, hkipayinize
syleyecek bir tek szm var, ltfen dinler misiniz?
Melik, nedir? demi.
Kad yle demi:
[Senden usandm diye kolunun yenini silkiyorsun:
fakat byle yapmakla eteinden elimi ekeceimi ha
tra getirme.
Bu gnahtan kurtulmya benim iin imkn yok
tur, fakat, senin malik olduun kerem beni dnd
ryor]
Melik; yepyeni pek yakkl bir sz syledin, g
rlmemi, iitilmemi bir nkte bulundu; fakat fazi
let ve belgatinin seni benim cezamdan kurtarmas ak
len muhal olduu gibi eri erife de muhaliftir. Ba
kalar grp ibret alsnlar diye seni kaleden aa
attrmay mnasip gryorum, demi.
Kad: Ey cihann sahibi, ben bu' hanedann nime
tiyle beslenmitim. Bu gnah ilk defa olarak yalnz
ben yapm deilim. Maksad hmayunumuz ibret
gstermek ise, bu gnah ile tutulan dier birisini atm,
t ki ben ibret alaym, demi.
Bu sz padiahn houna giderek affetmi. Ve
onun katline iaret eden mfritlere:
Hepiniz, kendi aybnzn hamalsnz, bakalar
nn aybna dil uzatmayn, demi.
461

HKYE
[Bir gen vard, iyi idi, afif idi; fakat bir gzele
tutulmu idi.
yle okudum ki, Okyanusta ikisi de bir girdaba
dtler.
Gemici geldi, o gencin o halde lmemesi iin elin
den tutmak istedi.
Zavall gen, dalgalarn, birbirine karan sularn
ara yerinden, beni brak sevgilimin elini tut, onu kur
tar, dedi ve byle sylemekte iken bsbtn perian
oldu.
Can verirken yle dedii rivayet edilir:
Ak szn o yalancdan dinlemek ki felket za
mannda dostluu unutur.
Erenler, hayat, dediim gen gibi yaadlar. Ba
ndan geen birisine sor ki bilesin.
Badatllar Arapay nasl bilirlerse, Sdi de, sev
menin yolunu, usuln yle bilir.
Birgnl elencen varsa gnln ona bala ve ar
tk btn leme kar gzn kapa.
Eer Leyl ile Mecnun sa olsalard, ak dersini
bu defterden renirlerdi.!

462

ALTINCI BAB
ZAYIFLIK VE HTYARLIK BEYANINDADIR
HKYE
amda, Beni meyye camiinde bir takm limler
ile mbahasede bulunuyordum. Derken bir gen kap
dan ieri girdi; Aranzda farsa bilen bir kimse var
mdr? dedi.
Beni iaret ettiler. Hayrdr inallah, dedim.
Gen dedi ki: Yz elli yanda bir ihtiyar hle ti
nezidedir. Farsa bir eyler sylyor, anlyamyoruz.
Ltfen zahmet buyurursanz sevaba girersiniz. hti
ml ki vasiyet edecektir.
Kalktm, gittim, ba ucuna vardm. htiyar u sz
leri sylyordu:
[Gnlmce bir dem sreyim dedim, yazk ki ne
fes yolu tutuldu.
Yazk ki mrn trl nimetle dolu sofrasnda az
bir mddet yedik. Fakat brakmadlar, yeter dediler.]
Bu szlerin mnasn amllara Arapa syledim.
mrnn uzunluuna ramen hayattan bu derece
esefle ayrlmasna taaccp ettiler.
htiyara dedim: Ne hldesin?
Ne syliyeyim dinle, dedi:
[Bir kimsenin azndan diini kardklar vakit
o kimsenin nasl strap ektiini grmedin mi? Aziz
463

-vcudundan can kan bir kimsenin ne hlde olaca

n buna kys et.!
Dedim ki: lm dncesini haylinden kar,
vehme kaplma.. Yunan feylesoflar demiler ki: Miza
ne kadar salam olursa olsun bekaya itimat yara
maz. Hastalk da her ne kadar korkun olursa olsun
lme kati surette dellet etmez. Emredersen, bir ta
bip aralm, il tertip etsin ki iyi olasn.
htiyar: Heyhat, heyhat! dedi, unu syledi:
lEfendi kk naklamak kaydmdadr, halbuki
kkn temeli kaymtr.
Zarif tabip dkn adamcaz bunam grnce
ellerini outurur.
Bir ihtiyar hleti neze girmi, inliyordu. Kars ise
durmadan ona sandal sryordu.
Mizcn itidli bozulunca ne efsun tesir eder, ne
de il.!
HKYE
Bir ihtiyar hikye eder ki: Bir kz nikh etmi,
oday ieklerle sslemi; onunla halvete oturmu, g
zm gnlm ona balamtm. Benden rkmesin,
bana alsn diye uzun geceler uyumaz, onun houna
gidecek,onu elendirecek szler sylerdim.
Bir gece ona yle syledim: Ne talihli imisin ki
benim gibi olgun, cihan grm, zamann souunu
scan tatm, iyiyi kty denemi, arkadalk hak:
kn bilir, sevmenin artn yerine getirir, efkatli, mer
hametli, o tabiatli, tatl dilli bir ihtiyara ksmet ol
dun.
fGcm yettii kadar gnln alrm; sen beni
incitirsen bile ben seni incitmem.
Eer senin gdan tuti gibi eker olursa, tatl can
m seni beslemek iin fed ederim.]
464

Kendini beenen, zayf dnceli, ba sert, aya

evik, her dakika bir hava alar, hercai merep, her
gece bir yerde uyur, her gn dost tutar, bir gencin eli
ne dmedin.
Genler, her ne kadar gzel ve cazip iseler de vefa
kr deildirler.
[Blbllerden vef umma; nk her dem baka
bir gl zerinde terler.]
htiyarlardr ki genler gibi cehil ile deil, akl ile,
edep ile yaarlar.
Kendinden daha deerlisini ara, bunu frsat say.
nk kendin gibi kimse ile vaktini zyi edersin.
Kza bu tarzda szler syledim ve zannettim ki
gnl baland, benim avm oldu. Bir de ne greyim!
Eterin bir h ekti ve dedi ki: Bu kadar sz syledin,
bunlar aklmn terazisinde ebemden iittiim sz ile
tarttm, onunla denk gelmedi. Ebem yle demiti:
Gen bir kadnn yannda pir yatmadan ise tir (ok)
yatmas daha iyidir.
Hlsa kadn ile uyuamadk, i ayrlmaya dayan
d, ayrldk.
ddeti bitti (1). Onu bir gence verdiler: Amma na
sl gen, suratsz, zrt, huysuz. Kadm ondan cevr
cef grr; eziyet, sefalet ekerdi; fakat durmadan
Cenab Hakk kr ile: Elhamdlillh, o ikenceden
kurtuldum, bu byk nimete nil oldum. derdi.
[Bu kadar evrin, sertliin, hrnln ile bera
ber nazm ekerim, nk gzel yzlsn.
Seninle birlikte cehennemde azap ekmek bakalariyle cennette bulunmaktan daha iyidir.
(1) Bir kadm kocasndan ayrlnca, bir ocuk dourursa,
hangisinden olduu anlalr diye, ay bakasile evlenemez.
Buna (ddet) denir.

465

Gzel yzl birisinin azmdan kokan soan ko

kusu, irkin bir kimsenin elinden gelen glden daha
aladr. 1

HKYE
(Diyarbekir) de bir ihtiyara misafir oldum. Bu
zengin ihtiyarn gzel bir olu vard. Bir gece hikye
etti,dedi ki: Tekmil mrmde bu ocuumdan baka
ocuum olmad. u derede bir ziyaretgh var; insan
lar hcet dilemek iin oraya giderler. Ben de gittim,
gecelerce o aacn dibinde Cenab Hakka yalvardm,
bana bu ocuu ihsan buyurdu.
ittim ki ocuk arkadalarna yavaa yle di
yormu: Ne olurdu, ben de o aacn nerede olduunu
bileydim de gidip babamn lmesi iin dua edeydim.
[Efendi, olum aklldr diye seviniyor, ocuk ise
pederine babam bunaktr, diye triz ediyor.
Yllar geer, babanm kabrine bir kere uramaz
sn. Sen babana ne hayr yaptn ki olundan ne ha
yr bekliyesin! ]

HKYE
Bir gece, genlik gururiyle fazla yol yrmtm.
Gece vakti yorgun argn bir da eteine vardm. Za
yf bir ihtiyar kervann gerisinde geliyordu; beni gr
d. dedi ki: Ne oluyorsun, kalk, buras uyunacak
yer deildir.
Dedim: Ne gideyim ki, yrmee kudretim yok.
htiyar dedi ki: itmi misin ki: Dinlene dinle
ne gitmek koup kesilmekten daha, iyidir. demi ier
dir.
[Ey menzile mtak olan kimse, acele etme, benim
nasihatimi dinle. Sabretmeyi ren.
466

Arap at abuk gider; fakat iki kou gider, sonra

yorulur, kalr, deve ise ar gider, gece gndz gi
der. 1

HKYE
Husus meclisimizde evik, sevimli, gler yzl,
tatl szl bir gen vard ki keder nedir bilmez, gl
mekten iki duda bir araya gelmezdi.
Bir zaman geti; onunla gremedik. Sonra onu
.grdm, evlenmi, oluk ocuk sahibi olmu, neesi
kknden kesilmi, hevesinin gl solmu.
Bu ne hldir? diye sordum.
Dedi ki: ocuklarm olunca bir daha ocuklua
heves etmedim.
[Nedir bu ocukluk, nedir bu hava ve heves? Hal
buki ihtiyarlk salarm aartt.
Zamann insan zerinde yapt deiiklik insan
korkutmak iin kafidir.
htiyar olunca ocukluktan el ek, oyunu, ltifeyi
genlere brak.
Tze civanlara mahsus olan akrakl, glp oy
namay ihtiyarlarda arama. Akp gitmi olan su tek
rar rmaa gelmez.
Ekinin biilecek zamn eriince, tze ve yeil ekin
gibi salnamaz.
Ah, yazk, o gnl parlatan genlik zaman elim
den gitti.
Arslan penesi olan penemin kuvveti gitti. imdi
kpek gibi ihtiyarla razym.
Bir ihtiyar kadn san siyaha boyamt. Ona de
dim ki; Ey koca nine, tutalm ki san hiyle ile karart
tn; fakat kamburt srt dzelemez.]
467

HKYE
Br gn genlik icab olarak cahillik ile ihtiyar
anamn yzne kar barmtm. ncinerek bir ke
de oturdu; alayarak yle diyordu:
Muhakkak ocukluunu unuttun ki yzme kar
haykryorsun.
[Bir ihtiyar kadm, olunu kaplanlar ykc fil v
cutlu grd zaman ona ne gzel demi: Eer kuca
mda ciz, bre olduun ocukluk zamann hatrlasaydm, sen arslan gibi bir erkek, ben de ihtiyar bir
kadm olduum bugnde bana cef etmezdin.]
HKYE
Zengin hasisin haset bir ocuu vard. Onun iyili
ini isteyenler ona yle dediler: ocuk iin ya bir hat
mi erif indiriniz, yahut bir kurban kesiniz. Belki Ce
nab Hak if ihsn eder.
Zengin biraz dnd, sonra yle dedi: Hatmi e
rif derhal olabilir, kurbana gelince, sr uzaktadr.
Bir rif bu sz iitti ve dedi ki: Hatmi erifi ih
tiyar etmesinin sebebi var: Kuran- Kerim, dil ucun
dan kar. Kurban paras olan altm ise, cann ortasn
dan kar.
[Yalnz ibadet etmek hibir fayda vermez. Ne
olurdu, ona ihsan ve kerem de arkada olayd.
Allah iin bir altm vermek lzm gelse eek gibi
amurda kalyorlar. Sre-i Ftiha okumak lzm gel
se yz tane okuyorlar. 1
HKYE
htiyar bir kimseye: Niin evlenmiyorsun? de
diler: .
468

htiyar dedi ki: Koca kamarla yaamak istemem.

Gen kadn al, paran var, dediler.
htiyar cevap verdi: Ben ihtiyar olduum hlde,
ihtiyar kadnlan istemiyorum. Gen kadn benim gibi
ihtiyan nasl sever?

469

YEDNC BAP
TERBYENN TESR BEYANINDADIR
HKYE
Vezirlerden birinin ahmak bir ocuu vard. lim
lerden birisini onu yetitirmee memur etti.
lim bir zaman onun terbiyesiyle megul oldu; fa
kat tlim ve terbiye ocua tesir etmedi. Bunun ze
rine lim zat, ocuun babasna, ocuk akllanmad
gibi beni de deli etti diye haber gnderdi.
[Eer bir eyin asl, cevheri, kabiliyetli olursa ter
biyenin tesiri olur.
Cevheri kt bir demiri hi bir cil iyi yapamaz.
Kpei yedi denizin suyu ile yksan, slandka
daha pis olur.l
HKYE
Bir hakim ocuklarna nasihat vererek yle dedi:
Canm yavrularm, hner renin nk mal ve dn
ya devleti itimada lyk deildir. Mansup ise ehir iin
den dar kmaz. Altn ve gme gelince daima teh
likeye mruzdur: Hrsz alr gtrr; yahut sahibi ya
va yava yer bitirir. Fakat hner, suyu kesilmez bir
emedir; ebed bir devlettir. Hnerli kimse devletten
dse gam yemez; nk hnerin kendisi bir devlettir.
470

Hnerli kimse nereye gitse eref bulur. Meclisin yu

karsnda oturur. Hnersiz kimse ise nereye gitse di
lenir, mihnet eker.
Emretmee alan kimsenin evir ekmesi, ku
manda altna girmesi zordur.
Bir vakit amda bir karklk oldu. Herkes bir ta
rafa kat. Marifetli kyl ocuklar ehre geldiler.
Padiaha vezir oldular. Akl noksan vezir ocuklar,
kylere gittiler, dilenci oldular.
Baba miras istiyorsan babann ilmine vris ol.
nk onun brakt mal on gnde harcanabilir.]

HKYE
Fuzaldn birisi bir ehzadeyi Okuturdu; fakat e
kinmeden dver, ok sktrrd. ehzade, bu tazyika
dayanamad. Babasna ikyet etti. Vcudunu at; be
releri gsterdi.
Padiah kzd; hocay artt: Sen ahalinin o
cuklarna rev grmediin cefy, tekdiri benim ocu
uma rev grmektesin; sebep nedir? diye sordu.
Hoca cevap verdi: Sz dnerek sylemek, makbl harekette bulunmak herkese umumen ve padiah
lara ise bilhassa lzmdr. nk padiahn elinden,
dilinden ne sdr olursa muhakkak herkesin aznda
dolar, durur. Halbuki avam ksmnn gerek szne,
gerek iine o kadar ehemmiyet verilmez. dedi.
[Eer bir fakirden yz tane uygunsuz i sdr ol
sa, arkadalar o yzden birisini dahi bilmezler. Eer
padiahlardan bir mnasebetsiz ey sdr olsa, halk
onu bir iklimden baka iklime yetitirir.]
Bundan dolay Tanr onlai gzel ahlk ile yetitir
sin, ehzadelerin hocas onlarn ahlkn gzelletir
mede avam ocuklarna sarfettii gayretten ziyade
gayret sarfetmelidir, dedi.
471

[Her kim kklkte terbiye olmazsa, byd

zaman hi olmaz.
Ya ubuu nasl istersen bk; fakat kuru ubuu
dorultmak iin atee tutmak lzmdr.
Taze ubuklar dorultmak istersen dorulur; fa
kat kuru aalan dorultmak iin uramak botur.]
Edip olan hocann gzel tedbir ve takdirini padi
ah beendi. Ona hilat giydirdi. hsanda bulundu ve
rtbesi ne ise 'terfi ettirdi.
HKYE
(Marip) diyannda bir mektep muaalimini gr
dm. Suratsz, ac szl, ters, adam incitici, dilenci
tabiatl, Tanndan korkmaz bir kimse idi.Yzn g
ren mslmanlann ii rast gitmezdi. Kuran okumas
insanlann gnllerini karartrd. Erkek ve kz ocukla
r, onun cefas altnda ezilirler. Yavrucaklar ne g
lebilir, ne konuabilirlerdi. Birisinin sa yanana to
kat atar, tekinin billr gibi bacana ikence yapar
d; falakaya yatrrd.
Nihayet iittim ki, ocuk velleri onun hainliini
biraz anladlar. Onu dvdler, kovdular, mektebi iyi
bir adama verdiler.
Bu ikinci muallim, abid, zhid, halim, selim, iyi
adam idi. ktiz etmedike sz sylemezdi. Kimseyi in
citecek bir sz azmdan kmazd. ocuklar bu mual
limin melek gibi ahlkm grdler. Eski muallimin b
rakm olduu heybet kafalanndan gitti. Birbirinin
eytan oldular ve muallimin hilmine itimat ile al
may braktlar. ok vakit oyun iin toplanr, ellerin
de bulunan yaz tahtalann birbirinin banda krar
lard.
472

(Muallim, kendini saydrmay, srasnda azarlama

y bilmezse, ocuklar pazarda uzun eek oynarlar.]
ki hafta sonra yine o mescide uradm; baktm ki
eski muallimin gnln ho etmi, tekrar yerine ge
tirmiler.
Pek mteessir oldum (lahavle...) okumaya bala
dm ve: blisi yine meleklere hoca yapmlar de dim.
Cihan grm ihtiyar bir kimse szm iitti, gl
d ve: ittin mi ki ne demiler dedi, u beyitleri oku
du:
[Bir padiah ocuunu mektebe verdi; zerine ya
z dersini yazmak iin ona bir gm levha verdi. O
levhann ba tarafna altn ile yle yazlmt: Hoca
nn eziyeti, cefs, babann muhabbetinden iyidir.]

HKYE
Bir bidzdenin eline, amcalarnn mirasndan ok
mal, para geti. Fisk fcura balad. Msriflii det
edindi. Hlsa gnahtan, kt eylerden yapmad;
mskirattan imedii kalmad.
Bir kere ona nasihat yoliyle dedim ki: ocuk; in
sann geliri akar suya, masraf da dnen deirmene
benzer. Demek istedim ki ok masraf, o kimseye mah
sustur ki muayyen geliri olur.
[Muayyen gelirin yoksa, masraf az yap, nk
gemicilerin bir arks vardr, derler ki: Eer dalara
yamur yamazsa bir sene iinde Dicle kurur bir de
re hline gelir.]
ocuk, akl ve edep dairesinde hareket et. Elen
ceyi, oyunu brak, nk mal bitince sknt ekersin,
piman olursun.
ocuk, nayn, arabn lezzetinden szm dinle

47a

medi. Hem de itiraz etti: imdilik mevcut olan ra

hat, ilerde ihtimli olan sknt iin bozmak akllla
rn reylerine muhliftir. dedi.
[Maksadna nil olmu iyi bahtl insanlar belki
ileride sknt ekeriz diye korkunlanndan niin skn
t eksinler? Ey gnlleri en eden dost, haydi en ol.
Zevk et, yann gelecek bir felket iin bugn ztrap
ekmek doru deildir.]
Yine ocuk dedi ki: Dediin eyleri ben nasl ya
pabilirim ki, mrvvet, kerem meclisinin en yukar
snda oturmuum, ihsn ve inammn n herkesin
azna dmtr.
[Her kim cmertlik ile, kerem ile hret aldysa pa
rasnn zerine dm vurmak yakmaz. yilik ad ile
olamaz.]
Grdm ki nasihatimi dinlemiyor. Scak nefesim
onun souk demirine tesir etmiyor, nasihatten vazge
tim. Ve onunla selm, sabah kestim. Selmet ke
sine ekildim. Hakimler: Sen stne deni syle, ka
bul etmezlerse sana ne? demiler. Ben de yle hare
ket ettim.
[Dinlenilmiyeceini bilsen bile bildiin kadar hayrne nasihat et.
ok gemez ki, nasihat dinlemiyen sersem kimse
nin iki ayam bukada grrsn, ite o zaman yazk,
lim kimsenin nasihatini dinlemedim, diye ellerini bir
birine vurur.]
Bir mddet sonra grdm ki, evvelce onun iin
dndm felket vcuda gelmi. Yamay yama
zerine dikmi, lokma lokma dileniyordu.
Hlinin fenalna kzdm, fakat onu ayplayarak
gnlnn yarasn demeyi, zerine tuz ekmeyi mrv
vete muvafk grmedim. Kendi kendime yle dedim:
474

[Sarholuun son haddine varm bir sefil, bir

gn nasl bir zarurete deceini idrk etmez.
Bahar zaman vann younu saan aa, elbette
kn yemisiz kalr. 1

HKYE
Bir padiah olunu edip bir zta verdi: ocuk be
nim deil, enindir. Kendi evldn nasl terbiye ediyor
san, bunu da yle terbiye et dedi.
Edip, birka sene ocuu terbiyeye alt. Fakat
bu sayi boa kt. Halbuki edibin kendi ocuklar fa
zilet ve belgatte son dereceyi buldular.
Padiah, edibi muaheze etti: Sznde durmadn
dedi.
Edip: Mlmu hneleridir ki, terbiye msavi,
fakat istidat muhteliftir cevabn verdi.
[Altm, gm her ne kadar topraktan kyorsa da
her tata altm, gm bulunmaz.
Sheyl yldz, lemin her tarafna ziy verir. Fa
kat bir deriden, bir yerde daarck, bir yerde sahtiyan
yaparlar; her deri sheylden kendi istidadna gre
renk alr.]

HKYE
Bir pirin yetitirdii mridine yle dediini iit
tim: nsanlar rzka balandklar kadar, rzk veren
Cenab Hakka merbut olsalard, meleklerin fevkine
ykselirlerdi.
[Sen, ana karamda aklsz, fikirsiz bir damlack
koyu su iken Cenab Hak o hlde seni unutmad. Sana
can, kabiliyet, akl, tabiat, idrk, ceml, nutuk, rey,
fikir verdi. Elinin zerine on parmak dizdi. Omuzuna
iki kol yaptrd.
475

Ey haris ihsan, Cenab Hak senin rzkn unuta

cak m sanyorsun?]
HKYE
Bir arabiyi grdm; ocuuna yle diyordu: Yav
rucuum, kyamet gnnde sana ne kazandn diye so
racaklar, fakat kime mensupsun, kimin olusun, diye
sormazlar.
[Kbenin rtsn gryorsun ki halk onu p
yorlar. Onun mehur olmas ipek olmasndan deil
dir.
O rt birka gn bir aziz ile beraber bulundu (y
ni Kbe duvarna yazld.) Bundan dolay phesiz a
da Kbe gibi aziz oldu.]
HKYE
Hkemnm kitaplarnda yazyorlar ki : Akrep
ler, air hayvanlar gibi domazlarm; akrep yavrular
annelerinin ilerini yer, karnlarn yrtar, dar karlarm. Akrep yuvalarnda grlen kabuklar bun
larm.
Ben bu garip hli, bir kere byk bir zat huzurun
da syledim.
O
zat dedi ki: Gnlm bu szn doruluuna ehdet ediyor. Baka trl de olamaz. nk akrep yav
rusu kkken annesine byle muamele ettiinden b
yd zaman bildiimiz vehile makbul ve sevimli
dir. (Sdi, alay iin makbl ve sevimli lfzlarn kul
lanmtr.)
IBir baba oluna vasiyet etmi, demi ki: Ey oul,
bu nasihat benden sana yadigr olsun: Her kim soyu
na ekmezse makbl ve devletli olamaz. ]
476

Akrebe, kn niin dar kmazsn? demiler.

Yazn ne hrmet gryorum ki, bir de kn
kaym cevabn vermi.
HKYE
Bir fakirin zevcesi hmile idi. Doum mddeti ta
mama erdi. Fakirin tekmil mrnde ocuu olmam
t. ocuk domadan evvel adak adad. Eer Cenab
Hak bana bir olan ocuu verirse, srtmdaki u hr
kadan baka nem varsa, fakirlere tasadduk edeceim
dedi.
Mukaddermi;-kars bir olan dourdu. Fakir se
vindi. Nezri vehile sofralar kurdu, fakirleri yedirdi,
iirdi. O srada ben, am taraflarna gitmitim. am
seferinden geri geldiim zaman o fakirin mahallesine
uradm, nasldr diye sordum. Subamn zindanmdadr, dediler.
Sebep ne? dedim.
Dediler ki: Olu arap imi, kavga etmi, birisi
nin kann dkm; ehirden kam. Bundan dolay
babasn tuttular, boynuna lle taktlar, ayana bu
ka vurdular.
Dedim: Demek ki zavall adam bu bely dua ile
kendisi istemi imi.
[Ey akll adam, eer kadnlar doururken, ylan
doursalar, aklllar indinde, uygunsuz ocuk dour
madan daha iyidir.]
HKYE
ocuktum. Byk bir zta: Bir erkek ocuk nasl
bli olur? dedim.
Dedi ki: Kitaplarda yazlm ki bulun nian
var:
477

1) On be yama girmek, 2) htilm olmak, 3) Eiep

yerlerinde ty bitmektir.
Fakat hakikatte bir almeti vardr. O da, nefsinin
arzusunu, zevkini, terk ile Cenab Hakkn rzasn tah
sile almaktr. Bu vasflar olmadka muhakkikler
bli saymazlar.
Krk gn ana rahminde kalan bir damla su, eklen
insan olur. Akl ve edebe mlik olmadktan sonra krk
sene de yaam olsa ona hakikatte insan denemez.
[insanlk, cmertlik ve ltfetmektir; onu bu gr
nen kalp sanma, insan olana hner lzmdr. Surat
kfi deildir.
Hnersiz olduktan sonra kklerde, saraylarda kr
mz, yeil boya ile yaplan resme de insan demek l
zm gelirdi.
insanda fazl, ihsan olmadka duvarlardaki res
min yle insandan ne fark var?
Dnyay elde etmek hner deildir; elinden gelir
se bir gnl ele al; birinin hatrn yap.]

HKYE
Bir sene llerde yryerek Hacca gidenler ara smda bir kavga kt. Ben de o seferde idim. Hakikat
adamakll kavga ettik.
Mahfede oturan birisini grdm ve iittim ki, mah
fenin br gzndeki arkadana yle diyordu: Ne
acayip ey, satran arasnda piyadeler baa varnca
ferzin olur. Yani, evvelki hlinden daha iyi olur. Hal
buki hcccm piyadeleri l yolunu bitirdiler. Fakat
daha kt oldular.
[insanlar sran, halkn derisini yzen hacya ben
den syleyin. Hac sen deilsin, devedir. nk o b
re, hem yk eker, hem de yedii dikendir. I
478

HKYE
Bir herifciin gz ard, bir baytara gitti. Gz
me il yap, dedi.
Baytar, hayvanlarn gzlerine il iin ne yapyor
sa, onun gzne de onu yapt. Herifciin gz kr ol
du.
Adamcaz hkime gitti, ikyet etti.
Hkim: Gzn diyeti lzm gelmez, nk eer
bu herif eek olmasayd, baytarn yanma gitmezdi.
dedi.
Bu szden maksat udur: Her kim mcerrep olmyan bir kimseye i buyurur ve neticede ndim olursa,
aklllar, ona kafasz, fikirsiz derler.
[Akll, parlak fikirli insan soysuz kimseye byk;
iler vermez.
Hasr dokuyan da dokuyucudur. Fakat, onu ipek
tezghna gtremezler.]
HKYE
Byklerden bir ztm, deerli bir olu vard. Ve
fat etti. Ona sordular: ocuun trbesinin sanduka
sna ne yazalm?
O
zat dedi ki: Kuran- Kerimin yetlerinin izzet
ve erefi ok yksek olduu iin byle yerlere yazlmaz.
nk, zaman geer, mezar bozulur, yklr. Halk, o
mezarn zerinden geerler, kpekler ierler. Eer be
hemehal bir ey yazacak iseniz, bu iki beyti yaznz:
[Ah, bostanlarda yeillikler bitince gnlm ne ka
dar ho olurdu. Dostum, ne zaman bahar olur, topra
ndan imenler biterse, o zaman gel, beni ziyaret et.l
HKYE
Bir bit, zengin bir kimsenin evine gitti. Bakt ki
47

bir klenin elini, ayan iyice balam, ona ikence

ediyor.
bit der ki: Oul, senin gibi olan bir mahlku,
Cenab Hak senin hkmne esir etmi. Seni ondan efdl klm, Cenab Hakkn nimetinin krn yerine
getir. Ona o kadar cefay reva grme. Bu kle kyamet
gn belki Allahn indinde senden daha makbl bir
kul olur, sen mahcup olursun.
[Kleye pek azap etme, ona eziyet etme, gnln
incitme. Sen onu nihayet on akeye aldn. Kudret eliy
le onu sen yaratmadn ya! Bu gurur bu azap ne vakte
kadar devam edecek? Senden daha byk Allah var.
Ey arslan kucakl efendi; emrinin altnda bulun
duun efendini, Tanry unutma.]
Peygamber (Sallllah aleyhi vesellem) efendi
miz yle buyurmulardr: Kyamet gn en byk
hasret, bir efendinin hasretidir ki, klesini iyi olduu
iin cennete, kendisini fsik olduu iin cehenneme
gtrecekler.
[Hizmetine mde olan kleye lzumsuz yere ga
zap etme. Onu kahretme, yann hesap gnnde kle
azat olur; efendi zincire ekilirse, efendi iin nersvlktr.I
HKYE
Bir sene CBelh) den, Hint serhaddinde olan (amiyan) ehrine sefer vki oldu. Yol, haramiler yzn
den tehlikede idi.
Bir gen, klavuz olarak bize yolda oldu. Kalkan
oynar, kat yay ekerdi. Silhor, gl kuvvetli idi.
Tvana on iki yiit onun kemann ancak kurabi
lirlerdi. Yer yznn btn pehlivanlar onun srtn
yere getiremezlerdi.

480

Fakat bu gen, naz, nimet iinde glgede beslen

miti. Ne cihan grm, ne seyahat etmiti. Kahraman
larn davullarnn gk grlts onun kulana de
memi, atllarn kllarnn imeini grmemiti.
[Dman eline esir dmemi, etrafna ok ya
muru yamam.]
Kafilede, tesadfi olarak bu gen benim nmde
yryordu. Yolda nne eski bir duvar gelse, bazusunun kuvvetiyle ykard. Ulu bir aa grse, penesinin
zoriyle kknden koparrd. nerek yle syledi:
[Fil nerede, gelsin de omuz kemii, bazu, boyun
grsn. Arslan nerede, gelsin de, yiitlerin ellerini,
penelerini grsn.]
Biz bu hlde idik ki, bir tan arkasndan iki Hintli
balarn kardlar. Bizi ldrmek istiyorlard. Birisi
nin elinde bir sopa, tekinin elinde keser ezecek uzun
sapl bir eki vard. Gen arkadaa dedim: Ne duru
yorsun? te erlik demidir, gster kendini!
[Yiitlikten, gten kuvvetten nen varsa, gster
ite dman kendi ayayla mezara gelmitir.]
Bir de grdm ki, gencin elinden ok ile yay dt,
titremeye balad.
[Zrh delen ok ile kl yarabilen her kimse, zorlu
yiitlerin hamle ettikleri gn, belki de sebat edemez.]
Nihayet eyamz, silhmz, elbisemizi brakarak
canmz kurtarmaa mecbur olduk.
(Ar ilere, i grm yiit gnder ki, kkremi
arslan kemendinin bklmn altna getire.
Gen kimse, her ne kadar boynu kuvvetli, fil v
cutlu olsa da dmann enginde korkudan kstei
krar. eriat meselesini nasl limler bilirse, harp iini
de sava grm insan bilir.]
481

HKYE
Bir zengin olunu grdm. Babasnn mezar ucu
na oturmu. Bir fakir olu ile mbaheseye tutumu:
Babamn trbesinin sandukas kymetlidir. zerinde
ki kitabe gzeldir. Trbe, mermer ile denmi ki
inilerle sslenmitir. Bir araya getirilmi bir ka ker
pi ile yaplm, zerine bir iki avu toprak salm
olan babann kabrine benzemez. diyordu.
Fakir ocuu bu szleri dinledi, yle cevap verdi:
Sus! Senin baban, bu talarn altnda kmldanmcaya kadar, benim babam, Cennete erimi olur.
Ha,ds-i erifte deniliyor ki: Fakirlerin lm raha
ta erimektir. Zenginlerin lm hasrete dmektir.
Fakirler bir eye mlik deildirler ki, ondan ayrldk
lar iin azap eksinler.
[Eein srtndaki yk hafif olursa yolda daha ra
hat yrr.
Fakirlik mihnetinin ykn eken fakir kimse
bana kalrsa lm kapma, yk daha hafif olarak
gelir.
Nimet, rahat, syi iinde yayan kimsenin l
mesi bunlardan dolay g gelir.
Herhalde bukadan kurtulan bir esiri hapse at
lan bir emirden daha bahtiyar bil.l

HKYE
Byk bir zta: En birinci dmanm iki yannn
arasmda bulunan nefisdir hads-i erifinin mnasn
sordum.
Byk zat yle cevap verdi: Hangi bir dmana
iyilik edersen dost olur. Nefis ise byle deildir. Onu
ne kadar ho tutarsan, sana o kadar kafa tutar.
482

I
nsan, az yemekle melek huylu olur. Eer hay
vanat gibi yersen, cemdt gibi dersin.
Kimin murdn hsl edersen, emre muti olur. Ne
fis ise byle deildir. nk o, dilediini bulduka ser
kelik eder.l
SDNN MDDE LE ZENGN VE
FAKRLK HAKKINDA MBAHASES
Derviler kyafetinde, fakat onlann ahlkmda olmyan birisi bir mecliste oturmu, terbiyesiz terbiye
siz syleniyor, ikyet ediyor, zenginlere sp say
yordu.
Sz o dereceye varmt ki; fakirlerin ellerinde
bir ey yok; zenginlerin ise kudreti var, fakat iyilik
semtine ayak atmazlar, istek ayaklan kmktr, bina
enaleyh iyilik yapmazlar.
[Cmertlerin ellerinde para yok, paras olanlarda
ise kerem yok.] diyordu.
Byklerin nimetleriyle beslenmi olduum iin o
derviin zenginlere bu hcumu houma gitmedi.
Onunla bahse girdim. Ona yle dedim: Dostum!
Zenginler, fakirlerin iraddr, geliridir. Kede oturan
zahitlerin, kileridir. lden ile dolaanlarn varacaklan, yolcularn smacaklan yerdir. Onlar, bakalannm
rahat iin ar ykler yklenirler. Uaklar, maiyeti
halk yemedike onlar elierini yemee uzatmazlar.
Onlann fazla yemekleri, dullara, kszlere, akrabaya,
komuya gider.
[Zenginler vakf yapar, adak, misafir besler. Ra
mazanda fitre verir. Kle azat eder, zekt verir, hacca
gider. Orada kurban keserler. Sen zenginlerin derece
sine, ne zaman yetiebilirsin ki, elinden u iki rekt
tan baka bir ey gelmez. O da gnl rahatlyle de
il.]

483

Gerek cmertlik, gerek ibadet, zenginler iin daha

iyi myesser olur ki, temiz mal, temiz elbise, temiz rz
ve kalb rahatl sahibidirler. killer bilirler ki, iba
det kuvveti gzel yemek ile, ibadetin sahih olmas da,
temiz giymek ile olur. Bo midenin insana verecei
kuvvet, bo elden gelecek mrvvet malmdur. plak
ayak nasl yrr, a karndan ne hayr gelir!
[Yannki gdasn tedrik ederecek paras olmyan
kimse, gece perian uyur. Karncalar, kn dnce
siz yaamak iin, zahirelerini yazdan toplarlar.!
Fakirlik ile feragat, kalb rahatl bir araya gel
mez. El darlnda gnl rahatl bulunmaz. Yeyip
doymu ta yats namazna balam olan kimse: Ak
am yemei nereden gelecek? diye bekliyene nasl
benzer?
[Yiyecei hazr olan kimse halk ile megul olur.
Rzk damk kimsenin gnl de dank olur.]
u hlde zenginlerin ibadetleri kabul edilmee da
ha yakndr. nk zenginler huzur-u kalb iindedir.
Bunlar yaamak iin lzm gelen eyleri hazrlam ol
duklarndan evrad ile, ibadet ile megul olurlar. Araplar: insan yzst dren, zelil eden fakirden, bir
de sevmediim kimsenin komuluundan
Tanrya
snrm derler. Hads-i erifte ise: Fakir iki cihan
da yz karasdr. denilmitir.
Ben bu szleri syleyince mddei: Sen peygam
ber efendimizin: (fkaralk benim kendisiyle iftihar et
tiim bir eydir) hads-i erifini iitmemi misin? de
di.
Cevaben yle dedim: Sus, o hads-i erifteki fa
kirlik senin anladn mnada deildir. Belki o hads-i
erif ile bir taifenin fakrine iaret buyurmutur ki on
lar rz meydannn erleri, kaza okuna teslim olmu
mertlerdir. Onlar evliy hrkas giyip, vasftan ken
484

dilerine verilen erzak, tamahlarndan satanlar deil

dir.
Ey ii bo, sesi yce davul! Hazrlanm azn yok,
bakalm ne tedrik edeceksin?
Elinde bin taneli tebih evirme. Eer mert isen
halktan tamah yzn evir.]
Marifetsiz fakir kfre kadar vanr.
Bir pla donatmak, bir eseri kurtarmaya al
mak parasz mmkn olamaz. Bizim gibi fakirleri o
zenginlerin derecelerine kim yetitirir?
Yksek el alak ele, nasl benzer? Grmez misin ki
Cenab Hak, Kuran- Kerimde ehli cennetin nimetle
rinden haber verirken: Onlarn rzk mlmlar var,
onlar cennet-i naimde izzet ve ikram iindedirler bu
yuruyor.
unu da bilmi olasn ki yiyecek tedariki ile u
raan, didinen kimse iffet saadetinden mahrum olur,
bzan haram da irtikp eder. Bir de mieti yolunda
olan kimsenin zihni rahat olur.
[Susamlar ryalannde her taraf eme grr
ler.]
Nerede bir seflet ekmi, aclk tatm birisini g
rrsen ; bakarsn ki hrs ile kendisini korkun ilere
atar. O iin neticelerinden saknmaz. O iin ahretteki
azbndan da korkmaz. Helli haramdan farketmez;
bu helldr, bu haramdr demez. (Hell, haram ver Al
lahm. Deli kulun yer Allahm.)
[Bir kpein bana bir kesek dokunsa belki ke
miktir diye sevincinden srar.
ki kii bir tabutu omuzlarnda gtrrken kt
huylu alak kimse onu yemek masas zanneder.]
Fakir byledir. Zenginlere gelince: Zengin olanla
ra Cenab Hak inayet gziyle bakm, onlar helale
niliyetle haramdan muhafaza buyurmutur.

485

Ey mddei, farzet ki ben bu szleri sylemedim.

Dvaya brhan getirmedim, sana baka eyler syliyeyim. nsafn rica ederim. Fakirlikten baka bir se
beple, bir hileknn eli arkasna balandn, veya bir
mflisin zindana atldn, birisinin namus perdesi
yrtldn, birisinin eli yrtldn, birisinin eli bile
inden kesilmi olduunu grdn m? Bu hller an
cak fakirlik yznden olmu ve zaruret sebebiyle arslan gibi insanlar deliklere tklm, ak kemikleri de
linerek ipe geirilmitir.
Zrtlkten evlenmiyen bir kimsenin ziny irti
kp etmesi ve gnaha girmesi de bu fakirlik yzn
den deil midir?
Gelelim zenginlere: Onlarn kalblerinin skin ol
masn, gnllerinin derli, toplu bulunmasm mucip
olacak ok sebepler var. Balca unlardr: Zenginler
her gece gzelliinden, parlak sabahn eli gsnde
kalan; kskanlkla yrei arpan, boyundan, bosun
dan salman selviler utanan, tasvir gibi gzel kadnla
r barlarna basar, her gn genliklerini tazelerler.
[Gzel kadmlann parmaklarnn Ularndaki kna
deildir. Belki onlar, parmaklarnn ularn klar
nn kanlarna batrmlardr.
yle gzel kzlara, kadnlara mlik olan zengin
ler onlarn o gzel yzlerine bakarken, gnah etrafn
da dolamalar, fenalk kasdetmeleri muhaldir.
Bir gnl bir cennet hrisi kapm, avucuna alm,
o gnl artk illerin yama ettikleri kzlara meyleder
mi?
nnde istedii kadar taze hurma duran adam
hurma salkmna ta atmaz.
Buna mukabil eli bo olanlarn oklar eteklerini
gnaha bulatrrlar. Ancak a olanlar ekmek kapar
lar.
486

Yrtc kpek et bulduu zaman bu Salih Peygam

berin devesinin eti mi yoksa Deccalin eeinin eti mi
diye sormaz.]
Nice namuslu, perdeli insanlar fakirlik sebebiyle
ktln t kendisine dm-, kymetli dinlerini, na
muslarn mahvetmilerdir.
[Alk ile gnahtan kamma olmaz. Fakirlik tak- .
vnm elinden dizgin alr.I
Ben bu szleri sylediim zaman mddeinin ta
hamml kalmad. Dil klcn ekti. Feshat atn ar
szlk meydannda sratt, zerime srd, dedi ki: Sen
zenginlerin vasfna o kadar mbala eyledin, sama
szler syledin ki iitenler tasavvur ederler ki, zengin
ler, fakirlik zehirinin tirya veya erzak hzinesinin
anahtardrlar. Halbuki zenginler bir avu mtekebbir,
marur, kendini beenmi, halktan uzak durur, maliy
le, parasiyle megul, mansbna, servetine kaplm
kimselerdir. Yalnz sefhatten bahseder, ancan beenmemezlikle bakarlar, mlik olduklar mallarna,
bir ey sandklan mansplarnn erefine marur ola
rak herkesten yukanya otururlar. Kendilerini herkes
ten daha yksek tutarlar. Kimseye ba emeyi kafala
rna sdrmazlar. Bunlar hkemnm her kim tate
bakalarndan eksik, fakat malca ziyade ise o kimse
surette zengin, hakikatte fakirdir szlerinden haber
sizdirler.
IHnersiz bir kimse mal sebebiyle hakm bir z
ta kibir ederse, o anber ks (1) ise de sen onu eek
say.I
Ben dedim: Zenginleri zemmetmeyi rev grme.
nk onlar kerem sahibidirler.
(1) Aslandaki Gv anber (Anber kz) tbiri Kaalot ba
l olacaktr ki anber, bundan elde edilen gzel kokulu bir mad
dedir.

487

O, u cevab verdi: Yanldn; onlar para kuludur

lar. Onlar yamur bulutudurlar. Fakat kimsenin zeri
ne, kimsenin tarlasna yamazlar. Gnetirler. Fakat
kimsenin zerine ziya salmazlar. ktidar atna binmi,
fakat srmezler. Allah iin ayak atmazlar. Baa kak
madan, cef etmeden bir ake vermezler. Meakkat e
ker para toplarlar. Fakat sk skya tutarlar. Hkem
ise yle demiler: Hasisin paras kendisi topraa gi
rince topraktan kar.
[Birisi alr abalar, bir servet elde eder. Baka
birisi gelir, onu eziyetsiz, meakkatsiz sarfeder.l
Dedim: Mal sahiplerinin hasisliine ancak dilen
cilik sebebiyle vkf olmusun. Yoksa tamh bir ta
rafa koyan kimse iin cmert ile hasis msavi grnr.
Altnn altn olduunu mehenk ta, hasisin hasis ol
duunu dilenci bilir.
Mddei dedi: Tecrbem zerine sylyorum ki
zenginler kaplarna bir takm hrn, kaba, terbiyesiz
adamlarn kapc olarak koyarlar. Bunlar kapya ge
len muhterem insanlara girmek iin msaade etmez,
yakasna yaprlar.
Bey, efendi evde midir? diye soranlara: Hayr, ev
de kimse yoktur derler ve bu sz doru olarak sy
lemi olurlar. nk evde bulunan zengin hasis, insan
dan saylamaz.
[Akl, himmet, tedbir ve fikir sahibi olmyan birisi
iin kapc; evde kimse yoktur diye ne gzel syle mi.l
Dedim: Zenginler mzurdurlar. nk para iste
mek iin gelenlerden bkmlar, dilencilerin para iste
mek iin yazdklar kt paralarndan elman de
miler. Akl hkmeder k i llerin kumlan inci olsa di
lencilerin gzleri doymaz.
488

[Kuyu, ebnem ile dolmad gibi tamahkr kim

senin gz de dnyann parasiyle doymaz.]
Htem Tyi lde otururdu. Eer ehirde otursay
d dilencilerin hcumundan ciz kalrd. Dilenciler
onun elbisesini paralard.
Ben, onlarn hline hasret etmiyorum, dedi.
Ben de.- Hayr, onlann malna hasret ekiyorsun!
dedim.
Mddeti: Ben zenginlerin hline acyorum dedi.
Bu bahiste mddei ile birbirimize girmitik. Mddei bu satran arasnda bir piyade srnce onun d e fi
ne alyordum. (ah) iin (ki) dedike (ferz) ile
kapatyordum. Nihayet himmet kesesindeki paralar
bitirdi. Hccet tirkeindeki (okluundaki) oklarn
att.
tSakn enesi kuvvetli insanm hamlesiyle kalkan
krmyasm. nk ireti ald mbaladan baka
bir sermayesi yoktur.
Bu sz ebeci ve secili konuan marifet hrsz; ka
psnda silhlar asl, fakat iinde kimse bulunmyan
hisara benzer.]
Nihayet adamn delili kalmad, onu malp ettim.
Szde malp olunca tecavze, sama sapan syleme
e balad. Ve zten chillerin detidir, hasma kar
delilce, ciz kaldklar zaman put yapan Azer gibi
yaparlar. Azer, hccet ve delil ile oluna kar baa
kamaynca kavgaya balam ve Vazgemezsen se
ni talyacam, taa tutacam demiti. Mddei de.
bana smee balad.
Ben de ona fena syledim. O benim yakama yap
t, ben de onun sakalndan tuttum.
[O bana ben ona, birbirimize yaptk. Halk arka
mzdan kouyor, bakyor, glyorlard.
Birbirimize sylediimiz szlerden halk taaccp
ederek parmaklan azlannda kalmt.]
489-

Birbirimizi eke eke mrafaa olmak zere kad

nn huzuruna gittik. Zengin ile fakirler arasnda onun
verecei dilne hkme raz olacamz syledik.
Kad bizim klmz grd, mantmz dinledi,
dnceye dald. Birok dndkten sonra ban kal
drd. yle dedi: Ey zenginleri ven, fakirlere cefy
rev gren zat: Bilmi ol ki gl bulunan yerde diken,
arap bulunan yerde humar, define bulunan yerde y
lan, inci bulunan yerde adam yiyen timsah bulunur.
Dnya hayatnn lezzetinin arkasnda ecel lokmas var
dr. Cennet nimetlerinin nne hilekr eytn dikil mitir.
[Sevgilisini istiyen kimse dman evrini ekmez
de ne yapar? Definenin yannda ylan, gl yannda ctiken, sevin bulunan yerde keder bulunmak tabidir.]
Bakmaz msn, bostanda salkm st bulunduu
gibi kuru ubuklar da vardr.
ite bunlar gibi zenginler zmresinde kredenler
bulunduu gibi krfn nimet edenler de bunulur. Kezlik, fakirler iinde sabredenler bulunaca gibi sabretmiyen, sklanlar da vardr.
[Her ebnem tanesi inci olsayd, katr boncuu gi
bi, ar pazar inci ile dolard.]
Hak Celle ve l Hazretlerine yakn olan zatlar fa
kir siyretli, zenginler, zengin himmetli fakirlerdir.
Zenginlerin by fakirleri dnendir.
Fakirlerin iyisi de zenginlerin eteklerini tutma
yandr. Cenab Hak: (Her kim Allaha tevekkl ederse
Allah ona kfidir) buyurmutur.
Kad benden sonra yzn mddeiye evirdi ve
yle dedi: Ey dervi! Sen dedin ki zenginler eriata
uymyan eyler ile meguldr. Oyun, elence gibi bo
eylere dalm sarholardr. Szn ksmen dorudur.
Evet, zenginlerin bir ksm dediin gibidirler. Himmet
490

leri ksadr. Allahn verdii nimetin hakkn bilmezler.

alar, rpar, biriktirirler; yemezler, vermezler. Faraza
yamur yamasa, yahut cihan tfan gtrecek olsa
kendi kudretlerine, varlklarna gvenerek fakirlerin
ne sknt ektiklerini dnemezler. Cenab Haktan
korkmazlar, onlar yle derler:
[Eer yokluktan bakalar helak olursa bana ne;
nk benim vardr. Kaz iin tfandan ne korku var?
Develer zerinde mahfeye binmi kadnlar, kum
lara batan kimseleri dnmezler.
Alaklar kendi kilimlerini sudan kurtarnca, bi
ze ne, isterse btn lem lsn derler.]
te zenginlerin bir ksm byledir. Fakat bir tak
m da vardr ki nimet sofrasn kurmu, herkese bu
yurun demi. Hizmet iin belini balam, gelenleri te
vazu ile glerek karlam, hem hret, hem mafiret
yani hem dnyay, hem hireti kazanmak isterler. Na
sl ki lemin, padiah, Tanr tarafndan takviye edil
mi, muzaffer, dmanma glip, umumun dizginlerine
mlik, slm serhatlerinin muhafz, Sleyman Pey
gamberin vrisi, zamne padiahlarnn en dili (Muzafferddin Ebu Bekir Sad) in (Tanr onun gnlerini
daim etsin, sancaklarn, bayraklarn mansur klsn)
bendeleri bu takmdandr.
[Senin ttn insan oullarna yaptn iyilii ba
ba kendi oluna yapmamtr. Cenab Hak btn leme
ltuf ve ihsan buyurmak istedi de kendi rahmeti ile
seni leme padiah yapt.]
Kad bizden daha limne, mddekkikne, mba
la atm srerek sz bu dereceye yetitirince ver?
mi olduu hkme raz olduk. Aramzda, geen ey
leri unuttuk. Mcadeleyi sevgiye tebdil ettik. Birbiri
mizi memnun etmek iin birbirimize hrmet gsterdik;
ptk; u iki beyit ile bahsimize son verdik:
491

[Ey fakir! Zamann dnnden ikyet etme.

nk bu yoldan lrsen acrm sana.
Ey zengin! Mademki istediin gibi murat sren
gnln, elin vardr, yle ise ye ve yedir ki hem dnyay
hem hire ti elde etmi olasn. I

492

SEKZNC BAP
SOHBETN DABI BEYANINDADIR
Mal mrn rahat iindir, yoksa mr mal birik
tirmek iin deildir.
Bir akllya sordular : Bahtiyar kimdir, bedbaht
kimdir?
kil cevap verdi: Bahtiyar o kimsedir ki hem
yedi, hem ekdi. Bedbaht o kimsedir ki ld, brakt.
[Hibir iyilik yapmyan, insan denilmee lyk olmyan kimsenin namazn klma, nk mrn mal
toplamak iin sarf etmi, sonra da yiyememitir.]
Musa (Aleyhisselm) Karuna nasihat etti: Cena
b Hakkn sana ihsan ettii gibi sen de ihsan et dedi.
Karun dinlemedi. Fakat nasl bir kbete dar
olduunu, ne olduunu iitmisinizdir.
[Altn, ake ile hayr kazanmyan kimse ban
nihayet altn ve ake sevdasmdan telef etmi saylr.
Dnya servetniden mstefit olmak istersen Cena
b Hak sana kerem buyurduu gibi sen de halka ke
rem eyle.I
Arap yle demitir: Cmertlik et, ihsan, inamda
bulun. Fakat baa kakma, nk cmertliin faydas
sana aittir.
[Kerem aac nerede kk saldysa boyu, dal felek
lerin fevkinde ykselmitir. Eer kerem aacndan
meyva yemek istersen baa kakarak onun kkne destere vurma.
493

Allaha kret ki hayra muvaffak oldun. Cenab

Hak seni ltuf ve ihamndan bo brakmamtr.
Padiaha hizmet ettiinden dolay padiaha min
net ykleme, belki o seni hizmetine kabul ettii iin
minnettar ol.l
ki kii bo yere mihnet ektiler, bouna altlar:
Birisi kazanp yemeyen, tekisi ilim renip ilmiyle amel etmiyen.
[lmi ne kadar ok okursan oku; amel yoksa ca
hilsin. lmiyle amel etmiyen kimse ne muhakkik, ne
de daniment saylr. zerine birka kitap yklenmi
bir hayvandan baka bir ey deildir. O beyinsizin
zerinde odun mu var, defter mi var haberi yoktur. I
lim dini beslemek iindir, yoksa dnyay yemek
iin deildir.
[Her kim takvay, ilmi, zhd satarsa bir harma
n meydana getirdikten sonra onu tamamen yakm
gibi olur.I
Gnahtan kamyan lim elinde meale tutan k
re benzer. Halka yolu gsterir, fakat kendisi grmez.
[Bo yere mrn telefeden kimse bir ey satn
almayp elindeki altnlar sokaa atm demektir.]
Memleket aklllardan ziynet bulur, din ise lim
lerden kemal kazanr.
Padiahlar aklllarn nasihatlerine aklllarn pa
diah yannda bulunmyan ihtiyalarndan daha ziyade
muhtatrlar.
[Ey padiah, eer nasihatimi dinlersen hi bir def
terde bundan daha iyi nasihat yoktur.
Memuriyet her ne kadar akll insann ii deilse
de sen akldan bakasna memuriyet verme. 1
ey, ey olmadan payidar olamaz. Ticaretsiz
(letilmiyen) mal, mbahasesiz ilim, siyasetsiz sal
tanat.
494

Ktlere acmak iyilere zulmdr. Zalimleri affet

mek mazlumlara zulmetmektir.
[Ktye himaye eder okarsan senin devletine or
tak olmak ister. 1
Padiahlarn dostluuna, ocuklarn seslerinin g
zelliine aldanma. Birincisi bir vehimle, kincisi rya
ile deiir.
[Bin tane dostu olan mauka, gnl verme. Vere
cek olursan kendi gnln mahkm etmi olursun.]
Dostlar iinde srrn ifa etme. Ne bilirsin, belki
biri dman olur. Dmanna da elinden gelen her
zarar yapma. Olabilir ki bir gn dostun olur. Bir sr
rn gizli kalmasn istiyorsan ne kadar itimadna lyk
bile olsa kimseye ama, nk o dostun da dostlan
olur ve bylece dosttan dosta srnn f olur.
[Susmak; sm n birisine syleyip de aman kimse
ye syleme, demekten daha iyidir.]
Ey sadedil, suyu daha tamadan pmar banda
bala, kapat. nk oalp da rmak halini alrsa
kapatamazsm. 1
Zayf bir dman sana itaat ve dostluk gsterir
se maksad-vakit kazanarak-kavi bir dman olmak
tr.
Hkema, dostlarn dostluuna itimat edilemiyor,,
dmanlarn dostluuna nasl inanlabilir, demiler
dir.
Kk dman hakir saymak azck atei ihmal
etmeye benzer.
[Atei bugn sndrmek mmkn iken sndr
nk bir kere parlarsa cihan yakar.
Dman ok ile ldrmek mmkn iken ldr, ya
yn kurmaa brakma.]
ki dman arasnda sz yle syle ki onlar birbiriyle dost olduklan zaman mahcup olmyasm.

495;

[ki kimse arasndaki cenk, ate gibidir. Bedbaht

gammaz ise odun taycdr. Bununla o, bir aralk ba
rp birbirinden memnun olurlar. Fitneci ise ara yer
de mahcup kalr.
ki kiinin arasnda atei alevlendirmek, kendisi
de ara yerde yanmak akll ii deildir.
Kan iici dmann iitmemesi iin dost ile konu
urken yava konu, duvar nnde kounurken dik
kat et. Duvar arkasnda kulak bulunmasn.!
Her kim dostlarnn dmanlariyle sulh ederse
dostlarn incitme arzusunda bulunmu olur.
[Ey akl sahibi, dmanlarnla oturup kalkan
dosttan elini ek.]
Bir i yapmak hususunda mtereddit olduun za
man zarar az olan taraf kabul et.
[Mlayim syleyene ser syleme, sulh kapsn a
lan, sulh isteyen kimse ile cenk etme.]
Bir ii para ile temin mmkn olduka can tehli
keye koymak doru deildir.
[Kl hilelerin en sonudur.
Hi bir are kalmaynca eli klca gtrmek helldir.]
Dmann aczine acma, nk kudret, kuvvet
kazannca sana acmaz.
[Dman ciz grdn zaman marur olma,
nk her kemikte ilik, her gmlekte insan var.l
Her kim bir kty ldrrse halk onun bel sndan, onun da Cenab Hakkn azabndan, yaayp
da fazla azaba mstahak olmasndan kurtarm olur.
(Sadinin bu fikri yamandr, herkes bu fikirde ol
sa dnya dzelir.)
[Herkese acmak, iyilik etmek makbuldr. Fakat
halk inciden kimsenin yarama merhem koyma.
496

Ylana acyan kimse bilmez ki ona merhameti

dem oullarna zulmdr.
Dmann nasihatini kabul etmek hatadr-. Fakat
sen dman dinle, sonra onun dediinin aksini yap.
[Dmann yle yap, dedii eyden sakn, sakn
mazsan nedamet elini dizine vurursun.
Dman sana ok gibi doru bir yol gsterse sen
o yoldan sap, onun doru dediinin aksine git.]
Haddinden fazla hiddet nefret uyandrr. Yerinde
olmyan yumuaklk da heybeti izale eder.
N e. etrafndakileri usandracak derecede sert ol,
ne de karsndakine cesaret verecek derecede mlyim.
[Sertlik ile yumuaklk birlikte olursa hotur. Kan
alc gibi ki hem daman yaralar, hem de merhem ko
yar.
Akll kimse daima sertlik etmez. Kadrini tenkis
edecek derecede yumuaklk da etmez.
Akll kimse kibir etmez, kendisini herkesten b
yk tutmaz. Kendisini son derece zillete de brakmaz.
Bir oban babasna dedi ki: Akll babacm, ba
na ihtiyarlara yakan bir nasihat ver.
Babas u nasihati verdi: yilik et amma o keskin
dili kurt sana galip olacak derecede yapma: ]
ki kimse mlk ve dinin dmandrlar. Birisi ilimsiz fkeli padiah, teki ilimsiz, cahil sofu.
[Allahn emrini tutinyan padiah mlkn ban
da buyruk sahibi olmasn.]
Padiah dostlarnn itimadn celbedecek derecede
fkeli olmamaldr. Zira hiddet atei evvel sahibini
yakar; ondan sonra alevi dmna ya eriir, ya eri
mez.
Topraktan yaratlm dem olunun banda ki
bir, gurur, hiddet yakmaz.
497

[Bu kadar hiddet, serkelik ile sen topraktaki de

il, zannederim ateten yaratlmsn!
(Beylekan) da bir bide rastgeldim. Beni terbiye
ile cahilden kurtar dedim.
bit cevap olarak: Ey fakih, git, toprak gibi ta
hamml et, yahut ne okumusan hepsini topraa
gm! dedi.]
Kt huylu kimse kendi kt huyunun elinde
esirdir. Nereye gitse o fena huyun penesinden ve der
dinden kurtulamaz.
[Kt huylu bir kimse bir belnn elinden kurtul
mak iin ge ksa kt huyunun yznden bel
iinde olur.!
Dman askeri iine tefrika dtn grdn
iaman sen rahat et. Eer dman askeri mttehit
olurlarsa sen, perianlktan kork!.
[Dmanlar arasnda cenk grdn zaman git
dotslarla rahat rahat otur.
Eer dmanlan birbiriyle uyumu grrsen ya
y kirile dmana atmak iin, hisara glle gtr.!
Dman her hiyleden ciz kald zaman dostluk
gstermee balar. Ondan sonra dostlukla yle iler
yapar ki dman yapamaz.
Ylann ban dman eliyle ez ki iki iyiliin biri
sinden hli olmaz. Eer dman galip gelirse ylan
ldrm olursun. Eer ylan galip gelirse dmandan
kurtulmu olursun.
[Sava gn zayf grnen dmandan emin ol
ma; nk canndan getii zaman, arslann beynini
kanr.]
Bir haberin gnl incideceini bilirsen sus, o ha
beri bakas getirsin.
[Ey blbl sen bahar mjdesini getir, kt haberi
baykua brak.]
498

Sznn tamamiyle mevcut olduuna emin olma

dka padiaha bir kimsenin hiyanetinden bahsetme,
yoksa kendi helakine alm olursun.
[Sznn tesir edeceini bilerek syle!!
Kendi fikrini kabul ettirmek iin nasihat eden
kimse, nasihate daha ziyade muhtatr.
Dmann hiyleine aldanma. Yze kar methedenlerin szlerinden marur olma! Zira birincisi al
datmak, teki de bir ey ekmek istiyor.
Ahmaa neth sena ho gelir. O kesilmi koyuna
benzer. Bacandan frrsen semiz grnr.
[Bilmi ol, sakn airlerin medihlerine aldanma,
nk o medihler senden edinecei menfaatler iindir.
Eer bir gn bir airin edinecei menfaatler iin
dir.
Eer bir gn bir airin istediini vermezsen o, medihlerin iki yz o kadar misli ayplarn sayar.!
Sz syleyenin kusurunu kimse tutmadka onun
sz dzelmez. yi dnmee, doru sylemee mec
bur eden tenkitlerdir.
[Bir cahilin tahsin ve takdirine veya kendi zannn ile sylediin szn gzelliine marur olma.1
Herkese, kendi akl kmil; kendi ocuu gzel g
rnr.
[Bir ft ile bir mslman az kavas ediyorlar
d. Szleri beni gldrd.
Mslman yle dedi: Eer bu senet doru de
ilse ft dininde leyim.
ft yle dedi: Tevrata yemin ederim, eer hilfm varsa senin gibi mslman olaym.
Eer yer yznde akl denilen ey bsbtn yok
olsa kimse kendisinin cahil olduu zannmda bulun
maz. 1
On adam bir sofrada yerler, iki kpek bir le ze
rinde gein emezler.
499

Haris kime cihana malik olsa yine a, kanaatkr

kimse bir ekmek ile toktur.
[A barsak katksz bir ekmek ile doyar, fakat
yeryznn btn serveti a gz doyuramaz.
Pederim lrken bana u nasihati etti, gt. De
di ki: ehvet atetir, ondan sakn; kendini cehennem
ateinde yakma! O atete yanmayan takatin yoksa
bugn bu atee sabr ile su sam ol.]
Her kim iktidar zamannda iyilik yaparsa ciz
zamannda zahmet ekmez.
[Adam incitenden, zalimden daha bedbaht kimse
yoktur. nk musibet gnnde kimse ona yr ol
maz.]
Can bir nefesin himayesindedir. Dnya iki yokluk
arasnda bir varlktr. Dini dnyaya satanlar eektir
ler. Yusufu satyorlar, acaba ne alacaklar. Cenab Hak:
(Hey dem oullan, ben size eyatana tapmayn diye
tavsiyede bulunmadm m. O sizin dmanmzdr.) bu
yurmutur.
[Dmann szile dostun ahdini krdn, bak kim
den kesildin, kime yanatn.]
eytan, ibadetini Allah iin yapanlar; padiah da,
mfisler ile baa kamaz.
[Alndan lse, Beynamaza dn para verme
nk Allahn farzn eda etmiyor, senin alacan
m dnecek?]
abuak vcuda gelen ey ok devam etmez.
[itmisinizdir ki arkta, topra yourduktan
sonra bir ini kseyi krk senede yaparlarm. Bada,tta ise gnde yz kse yaparlar. Fakat phe yok ki
byle abuk yapld iin onun da kymeti ona gre
dir.
Pili yumurtadan knca yiyecek arar, halbuki
500

insan yavrusu doduu zaman akldan, idrkten mah

rumdur.
Byle olmakla beraber hemen varlk gsteren o pi
li tekml edemez.
nsan yavrusu ise kudret ve fazilete insan olmyan her eyi geer.
Cam her yerde bulunur. Ondan dolay kymeti
yoktur. Ll ise nadir olduu ve ele g getii iin
kymetlidir.]
ler sabr ile husule gelir. Acele eden kimse baaa yklr.
[Gzmle grdm ki lde yava yava giden adam koan kimseyi geti.
Yel ayakl at koamaz gidemez oldu. Deveci ise
devesini yava yava durmadan boyuna srd.]
Cahil iin susmaktan daha iyi bir ey yoktur. u
kadar var ki cahil iin byle olduunu bilseydi cahil
olmazd.
[Eer kemalin, ilmin yoksa susman hayrldr.
siz cevizi hafiflii insan olunu dili rsvay eder.
Bir ahmak bir eee konuma talim ediyordu. Bu
nun iin uzun bir mr sarfetti.
Bir akll zat o ahmaa tesadf etti ve Bu iten
vazge, insanlarn seni ayplamasndan kurtul. Hay
vanlar senden sz renemezler. Sen al onlardan
sktu ren dedi.
Her kim dnmeden konuursa sz ok kere
yanl olur.
Y a insana yakr derecede aklne syle, yahut
hayvanlar gibi sus, otur.]
Her kim kendini halka lim tantmak iin kendi
sinden daha lim kimse ile bahse girerse; halk onun
hil olduunu anlar.
[Senden daha iyi, daha yksek birisi sze balar
501

sa; onun syledii eyi daha iyi bilsen bile itiraz et

me.]
Ktlerle oturan iyilik gremez.
[Bir feriteh devler ile oturacak olsa, feritehlikten kar; yabanilik, ktlk, eytanet, fesat renir.]
nsanlarn gizli aybn aikre etme; nk hem
onlar rsvay etmi olursun; hem de herkesin sana olan itimadn selbedersin.
lim okujrup amel etmiyen kimse ift srp de to
hum ekmiyen kimseye benzer.
steksiz ibadet edilemez; siz kabuk bir ie yara
maz.
enesi kuvvetli 'olan bir insann ii de salam ol
mas icap etmez.
[araf altnda ok gzel endamlar grnr. Fa
kat bir de araf anca annenin annesini grrsn.]
Eer btn geceler kadir gecesi olsayd; kadirin
de kadri kalmazd.
Btn talar lli Bedehan olsayd ll ile tan
kymeti bir olurdu.
Grnte her gzel olann huyu da iyi olmak
icap etmez. e yaryacak, vcudun d deil, iidir,
ahlktr.
[Bir gn iinde bir kimsenin hal ve hareketine ba
klarak ilminin derecesini anlamak mmkndr. Fa
kat kimsenin batini ahvalinden emin olma, kimseye
aldanma; nk ahlk ktl yllar geer yine an
lalamaz.] '
Her kim byklerle urarsa kendi canna kyar.
[Kendini byk gryorsun-evet-doru sylemi
ler, a, biri iki grr.
Sen eer ko ile toslarsan yaknda alnnn par
alandn grrsn.]
Arslana pene, klca yumruk vurmak aklllarn
ii deildir.
502

[Sarho ile cenkleme, ona kar yiitlik satma

Senden stn kimsenin nnde elini koltuuna koy.!
Bir zayf bir kaviye kar yiitlik taslarsa kendisi
nin helaki hususunda kendi dmanna yardmc ol-*
mu olur.
[Glgede beslenmi, nazl bytlm kimsenin
ne kudreti var ki kahramanlar ile mukateleye ksm.
Gevek kollu kimsenin demir peneli kimse ile
penelemesin cehalet eseridir.!
Her kim nasihat dinlemezse halkn azarn, drlt
sn iitmek istiyor demektir.
[Mademki kulama nasihat girmiyor. Sana serze
ni ederlerse, sesini karma,]
ar itleri av kpeini grdkleri zaman nasl
havlar da yanma yaklamazlarsa, hnersizlerde h
nerlileri grmek istemezler.
Alak kimse hnerli baa kamad kimseyi ar
kadan ekitirmee balar.
[Kudretsiz hasut yze kar bir ey diyemez de
gybet edecei muhakkaktr.!
Eer alk derdi olmasayd, hibir ku tuzaa d
mez; belki avc tuzak kurmazd.
Hakimler ar ar, bitler ya n doyuncaya kadar,
sofular lmiyecek kadar, genler taba bitirinceye ka
dar, ihtiyarlar terleyinceye kadar yerler. Lkin ka
lenderler midede nefes alacak yer ve sofrada kimseye
bir ey kalmaymcaya kadar yerler.
[Midesine dkn olan kimseyi iki gece uyku tut
maz. Biri midesinin bo olduu dieri de ok dolu ol
duu gece.l
Kadnlara danmak beyhudedir; mflislere mertlik gnahtr.
IKeskin dili kaplanlara acmak koyunlara za
limlik olu r!
503

nndeki dman ldrmiyen kimse kendi ken

disinin dmandr...
[Ylan tan zerinde, elde de ta varken, l drsem mi, ldrmesem mi diye dnmek hamakat
olur.]
Hukemdan bir ksm bunun aksini mnasip gr
m; demiler ki: Mahpuslan ldrmekte teemml
evldr. nk ihtiyar ededir bakidir. ldrmek de
mmkn, brakmak da mmkn.
Eer dnmeden katlederlerse yle bir maslahat
elden kar ki telfisi kabil deildir.
[Diriyi cansz etmek pek kolaydr. Fakat maktu
l diriltmek mmkn deildir.
Oku, ok atmak iin sabrl olmaldr. nk yay
dan kan ok geri gelmez.]
Bir hakm cahiller ile der kalkarsa, onlardan
izzet, hrmet mit ediyor demektir. Bir cahil ene
kuvvetile bir hakime galip gelirse almaz. Oiair ta
tr ki bir cevahiri krm olur.
[Karga ile bir kafese konan blbln dili tutul
sa taaccp etmemelidir.
Hnerli bir kimse terbiyesizlerden cefa grrse
gnl incinmesin, mkedder olmasn.
Bir kt ta bir altm kseyi krarsa ne tan ky
meti artar, ne de altnn kymeti eksilir.]
Terbiyesizler iinde akllnn szne ehemmiyet
verilmezse ama; nk davulun gmbrtl sesi
kopuz sesini bastnr. Kezalik sarmsam fena kokusu
anber kokusuna galebe eder.
IYksek sesli bir cahil hayaszlkla bir limi ma
lp edince kafa tuttu. O cahil bilmiyor ki Hicazkrdan kan bir name davul sesinin yannda iitilmez.1
Cevahir irkefe dse yine nefistir. Toz ge k
sa yine deersizdir. Terbiye edilmiyen istidada yazk
504

tr. stidad olmyan terbiye etmek bo yere vakit ge

irmektir. ekerin kymeti kamtan deildir. O kendi
hasiyetinin icabdr.
[Nuh Peygamberin olu Kenann zati meziyeti
olmad iin Peygamber olu olmak onun kadrini art
trmad.
Hnerin varsa, gster. Asln, soyunu brak. Gl
dikenden, brahim Azerden olmutur.]
Misk odur ki kokar. Attann misktir dedii ey,
misk deildir. lim, attar tablasna benzer: Sesi k
maz; fakat hnerini gsterir; cahil davul gibidir. ter,
gmler fakat ii botur.
[Chiller arasnda bulunan lim iin doru sz
ller yle bir temsil sylemiler: Krlerin arasnda
bir dilsiz, zndklar arasnda bir mushat.
Bir mr zarfnda elde edilebilen bir dostu bir ne
feste incitmek yakmaz.
Bir ta nice senede ll paresi olur. Sakn onu bir
nefeste bir ta ile krmayasn.]
ciz erkek kuvvetli, grbz karnn elinde nasl
zebun ise akl da nefsin elinde yle zebundur.
[inden kadm haykrmas ykselen bir ev bahti
yarlk yz grmemee mahkmdur.]
Kuvvetsiz fikir hile ve efsundur. Akl ve tedbirsiz
kuvvet ise cehalettir, deliliktir.
[nsana evvel akl, fikir tedbir; sonra saltanat
lzmdr. nk cahilin saltanat, devleti Cenab Hak
ile cenk iin lettir.
Yiyen veren cmert, oru tutan fakat kimseye bir
ey vermiyen bitten daha iyidir.]
Her kim kendisini halka beendirmek iin ehve
ti terkederse; hell ehvetten haram ehvete dm
Bir keye Allah iin deil; halkn beenmesi iin
ekilen biare bit karanlk aynada ne grecektir?]
505

Az az ok olur. Damla damla sel olur. Yani, ciz

olanlar ufak talar saklasnlar. T ki frsat vaktinde
zalimden intikam alsnlar.
[Damlalar birleir, nehir olur. Nehirler birleir,
deniz olur.
Az az bir yerde toplanrsa ok olur. Koca bir anbar, tanelerle dolar. 1
Cahil insanlarn sefahetini affetmek limlere y a
kmaz. nk bu af ile limin mehareti zail olaca
gibi cahilin de edepsizlii kuvvet bulur.
[Alak kimseye ltuf ile, tatllk ile sylersen kib
ri serkelii artar. 1
Masiyetkimden sdr olursa fenadr. Ulemadan
sadr olmas bsbtn fenadr. nk ilim eytan ile
cenk etmek iin tedarik edilmi silhtr. Silhl bir
insan esir alp gtrrler ise pek mahcubiyeti musip olur.
[Avamdan chil bir gnahkr, gnahtan sakmmyan limden daha iyidir. nk avam gn grmedi
i iin yoldan km, lim ise iki gz grrken ku
yuya dmtr.
Halk; hayatnda ekmeini yemedii bir adam l
dkten sonra anmaz. 1
Yusuf (aleyhisselm) Msrn ktlk senelerinde
alan unutmamak iin doyuncaya kadar yemezdi.
zmn tadn dul kadn bilir, zm sahibi ba
c bilmez.
[Rahat ve saadet iinde yayan kimse an hali
nin ne olduunu ne bilir.
cizlerin halini ancak kendi idaresinden ciz olan
bilir.
Ey rahvan ata binmi kimse, bir dn ki diken
eken oduncunun eei amura saplanmtr.
Mangal yakmak iin fakir komunun evinden

506

ate isteme, nk onun bacasndan kan duman ate duman deil, belki yreinden kan dumandr.]
Hali perian fakiri ktlk ylnn darl iinde sor
ma. Onun yarasna merhem olacak ona rzk verecek
isen sor.
[Srtnda yk ykl bir eei amura dm
grdn zaman gnlnden ona ac, fakat yanma git
me. Yanma gidip de nasl dtn soracak olursan
erler gibi kolunu sva kuyruundan tut kaldr.]
ki ey aklen muhaldir: Birisi ezelden takdir bu
yurulmu olan nzktan fazla yemek, teki de, ecel
gelmeden lmek.
[Hkm ezeli yalvarmak veya ikyet tarznda
azdan kan bin inilti, bin ah ile deimez.
Rzgr hzinelerine mvekkel olan melek dul ka
dnn mumunun sneceini dnr m?]
Ey rzk arkasndan koan kimse, koma otur. Rz
kn sana gelir yersin.
Ey eceli gelmi kimse, kama cann kurtaramaz
sn.
[Rzk iin gerek ceht et, gerek etme. Cenab Hak
rzkn eritirir. Arslanm, kaplann azna da girsen
seni ancak ecelin geldii gn yerler.]
Ezelden takdir edilmemisen el erimez. Ezeldentakdir edilen ey ise sahibi nerede ise gelir bulur.
[ittin mi ki skender (Zlkameyn) ab hayat
bulmak maksadiyle nice mihnetler ekerek karanlk
yere kadar gitti. Fakat ab hayat iemedi.
Ksmetsiz balk Diclede balk tutamaz. Eceli gelmiyen balk da karada lmez.
Zavall haris dnyann her tarafnda rzkm arka
sndan, ecel de onun arkasndan koar. 1
Fsk zengin altn yaldzl keseke yahut Firavu
nun murassa sakalna, iyi fakir ise yzne, gzne
507

toz konmu dilbere, yahut Musann yamal hrkasna

benzer.
[Mansb, devleti varken gnl hastalar yoklamyan kimseye haber ver ki teki dnyada hibir dev
let, mansp bulamyacaktr.l
Hasut, Allahn nimetine kar bahil, gnahsz in
sana kar dmandr.
[Ahmak bir herifik grdm. Bir mansp sahibi
ni zemmediyordu. Ona yle dedim: Efendi eer sen
bedbaht isen o bahtiyar insanm ne gnah var?
Sakn hasut iin bel isteme. nk o bedbaht
zaten bel iindedir.
Ona dman olmaya ne hacet! Onun tepesinde
yle bir dman var ki!...l
steksiz talebe parasz ka; marifetsiz seyyah
kanatsz kua, amelsiz lim meyvasz aaca', ilimsiz
zhit kapsz eve benzer.
Kuran Kerimin inmesinden maksat; yalnz sure
leri okumak olmayp insanlarn gzel huylar tahsil
etmeleridir. Kendisini ibadete vermi bir cahil yr
yen yayaya, ibadette kusur eden lim uyuyan svari
ye benzer. Elini Tanrya uzatan si kafasnda kibir ta
yan bitten daha iyidir.
Bir zata sordular: Amelsiz lim neye benzer?
Balsz arya benzer dedi.
[Mrvetsiz erkek kan; tamahkr zahit yol kesi
ci saylr.
[Ey halkn gzel zannn kazanmak iin elbisesi
ni ak, defteri melini kara eden, elini dnyadan k
saltmak, dnyaya gnl balamamak lzmdr. Cb
benin yeni uzun olmu, ksa olmu ehemmiyeti yok
tur.]
ki kimsenin gnlnden hasret gitmez; ziyan aya
508

 amurdan kmaz: Birisi gemisi paralanm tacir,

dieri kalenderle oturmu mirasyedi.
[Eer maln orta yerde sebil olmazsa, fakirler ya
nnda kann mbah olur.
Ya yeil gmleklilerle, kalenderlerle, yrme, ya
hut file uygun bir ev yap.l
Sultann hilat deerlidir. Fakat insann kendi es
kileri ondan daha deerlidir. Byklerin sofras lez
zetlidir. Fakat kendi daarcndaki krntlar ondan
daha lezzetlidir.
[nsann kendi el emeiyle yedii sirke ile tere,
kyaasnm ekmeinden, kuzusundan daha iyidir.]
Zan ile il kullanmak; grnmemi yola kervansz gitmek, akll ii deildir.
mam Mrit Mehmet Gazaliden sordular: lim-1
de bu dereceye nasl yetitin?
Cevaben: Bilmediin bir eyi sormaktan utanma
mak suretiyle dedi.
[Nabzn tababetten anlyan bir tabibe gster. O
zaman iyi olmay mit edebilirsin.
Neyi bilmiyorsan bilenden sor. Vaka sormak bir
trl zillet ise de limlik izzetine varmak iin sana
klavuzluk eder.]
Nasl olsa reneceini bildiin bir eyi sormak
tan acele etme. nk anlalacak bir eyi sormak
hikmete ziyandr.
[Lokman, Davut (aleyhisselm) m elinde demirin
mucize ile mum gibi olduunu grd. Fakat onunla
Hazreti Davudun ne yapaca anlalacan bildii
iin bununla ne yapacaksn diye sormad.]
Sohbet, geim levazmndan gerisi de udur: Ya
evi boaltrsn, yahut ev sahibi ile uyuur, iyi geinir
sin.
509

[Dinliyen, kimsenin sana meyli varsa, szn dinliyecek ise, sz onun mizacna gre syle.
Mecnun ile gren her akll, Leyl'nn yzn
den sznden baka bir eyden bahsetmez.]
Ktler ile oturan her kimse onlann tabiatlann
almazsa da o yoldan olmakla mttehem olur. Mesel
birisi namaz klmak iin meyhaneye gitse onun iin
arap imee gitti, derler.
[Cahil ile grtn iin kendine cahil dedirttin.
Bir limden bir nasihat istedim. Bana: Cahillere ya
nama; nk eer asrn alimi isen eek olursun, eer
cahil isen daha ahmak olursun dedi.]
Devenin yava huyluluu herkese malmdur.
Bir ocuk yularndan tutsa, yz fersahlk yola gider.
Ona tbi olur. Fakat nne korkun bir dere gelir,
ocuk da cahillik ile oraya gitmek isterse o zaman
elinden yulan kopanr ve bir daha ona itaat etmez;
sertlik zamannda yumuaklk mezmumdur. Hkema
demiler ki: Dman mlyemet ile dost olmaz,belki
tamahn arttmr.
[Birisi sana ltfederse onun hkipayi ol. Eer sa
na aksilik ediyorsa onun iki gzne toprak doldur.
Sert huyluya sz ltf, kerem ile syleme. nk
iyice paslanm demir yumuak ee ile temizlenmez.!
Her kim faziletini bilsin diye bakalarnn sz
nn arasna girerse, cehlinin derecesini anlatm olur.
Akll kimse kendisinebir ey sorulmadka ce
vap vermez. nk sz doru da olsa ehemmiyet
vermez, samadr derler.]
Vcudumun grnmeyen biryerinde bir yaram
vard. ehy (ehabddini ShreverdiD Hazretleri her
gn bana yaran nasldr diye sorard. Fakat bir kere
yaran nerededir? diye sormad. Anladm ki eyh Haz
retleri saknyor, nk her zay sylemek olmaz.
510

Hukem demiler ki: Her kim szn tartmadan

sylerse alaca cevaptan incinir.
[Sznn btn mnasiyle doru olduunu bil
medike azn amayasn.
Dolu syleyip zincire dmek, yalan syliyerek
zincirden kurtulmaktan daha iyidir. 1
Yalan sylemek kl yarasna benzer ki iyi de ol
sa nian kalr. Yusuf Peygamberin kardeleri gibi
ki bir kere adlan yalanc kt iin, ikinci doru sz
lerine babalan inanmayp Bu sizin uydurmanzdr
dedi.
Mahlkatn en ulusu zahirde insandr. Mevcu
datn en zelili ise kpektir. Fakat hukem ittifak et
miler ki hakinas olan kpek nimeti inkr eden in
sandan daha iyidir.
[Yz defa ta ile vursan da kpek yedii lokmay
unutmaz. Eer alak bir kimseyi btn mrnce okasan ufack bir eyden dolay seninle kavgaya ba
lar.]
Nefsini dnen kimsede hnerlilik olamaz. Hnersiz kimse ise riyasete yakmaz.
[ok yiyen kimseye ac; zira ok yiyen zelil olur.
Eer kz gibi imanlk istersen eek gibi unun bu
nun cevdine katlanmalsn.]
ncilde denilmitir ki: Ey dem olu sana zengin
lik versem beni unutursun; seni fakir klsam perian
olursun. u halde beni zikretmek halvetini nerede
bulacak, benim ibadetime ne zaman koacaksn?
[Zenginlik zamanmda Cenab Hakk unutuyor
sun. Zaruret iinde hasta ve mecruh oluyorsun. Ge
nilik, darlk zamanmda halin budur, bilmem ki Ce
nab Hak ile ne zaman megul olacaksn?..!
Zat, tariften tavsiften mnezzah olan Tanrnn
iradesi birisini padiahlk tahtmdan indirir, birisini
de balk kamnda muhafaza eder.
511

fSeni zikretmeyi kendisine arkada eden kul Y u

nus gibi bir balk kam nda olsa da vakti ho geer. J
Cenab Hak eer kahr klcn ekerse nebi, veli
ban ieri eker. Eer ltuf gamzesini oynatrsa k
tleri iyiler derecesine eritirir.
[Eer maherde kahr ile hitap ederse enbiya da
hi bir mazeret bulamaz. Yarabbi ltuf yznden per
deyi kaldr, nk ekiya da mafiret midindedir.!
Her kim dnyevi tedip ile doru yolu tutmazsa
hiret azabna giriftar olur. Cenab Hak buyurmu
tur ki. Biz onlara byk olan hiret zabmdan evvel
dnya zabm tattrrz.
fBvkler iptida nasihat ederler, dinlenilmezse
hapsederler. I
Bahtiyar insanlar gemilerden ibret alrlar ve
bylece kendilerinden sonra geleceklere ibret olmaz
lar.
[Bir ku baka kuu tuzaa ttlm grnce ar
tk tane tarafna yakn gitmez.
Bakalarnn musibetlerinden ibret al. Sakn ba
kalar senden ibret almasnlar.!
rade kula sar yaratlan nasl iitebilir? Saa
det kemendiyle ekilen gitmez de ne yapar?
[Tanr dostlarnn karnlk gecesi aydnlk gn
gibi parlar. Balayan Tanr balamadka saadet
bilek kvetiyle elde edilemez.
Senden kime ikyet edeyim ki senden baka h
kim yoktur, senin elinden daha yksek el yoktur. Se
nin rehberlik ettiin, yolunu aztmaz. Senin dallete
drdne de kimse rehberlik edemez.]
Sonu iyi dilenci, dkn talihli padiahtan daha
iyidir.
[Arkasndan sevinecein gam, sonunda gam yi
yecein sevinten daha iyidir.]
512

Gkten yere rahmet iner, yerden ise ge toz kal

kar. Her kabn iinde ne varsa dna onu szdrr.
[Benim hujrum sana ho gelmediyse sen kendi
gzel huyunu elden brakma.!
Cenab Hak grr, rter. Komu grmez haykrr.
[Neuzbillh eer insanlar gayb bilselerdi, kimse
kendi halinde rahatlk bulamazd.!
Altm, madenden kazmak ile, bahilin elinden de
cann karmak ile kar.
[Al;aklar yemezler saklarlar, onu yemi olmaktan
yerim midi daha iyidir, derler. Fakat bir gn grr
sn ki dmann arzusuna gre altn kalm; bedbaht
adam lmtr.]
Her kim eli altndakilere acmazsa, mafevkindeki
insanlarn cefasna, kahrna urar.
[Kuvvetli her insann yiitlik ile cizlerin ellerini
krmas doru deildir. Zayflarn gnllerini krmak
ki sen de senden zorlu birisinin zulm altnda ciz
kalrsn.!
kil ortada muhalefet grnce oradan kaar. Sulh
grrsen demir atar. nk orada selmet kenarda
burada helvet ortadadr.
Oyuncuya se e lzm iken se yek gelir.
[ayrlk, meydandan bin kere hotur. Ne are ki
atn dizgini kendi elinde deildir. I
Bir dervi mnacatnda yle diyordu: lh k
tlere merhamet et. nk, iyilere esasen rahmet bu
yurmu, onlan iyi yaratmsn.
ptida elbiseye nian diktiren, sol elin parmana,
yzk takan CCemit) tir.
Cemide sordular: Niin fazilet sa tarafta oldu
u halde btn ss, ziyneti sola verdin?...
Cemit cevap verdi: Saa salk ziyneti kfi bir
ziynetir de onun iin.
513

[(Feridun) in nakkalarna emretti. Otann

etrafna u beyti diktirdi. Ey akll kimse, ktleri
iyi tut. Onlar slaha al, nk iyiler esasen byk
yaratlm, bahtiyar kimselerdir.!
Bir byk zata sordular: Sa elin bu kadar fa
zileti varken yz niin sol ele takyorlar?
O
zat cevap verdi: Bilmez misin ki fazilet sahip
leri daima mahrum olurlar.
[Rzk, nasip veren Cenab Hak ya fazilet veriyor,
yahut baht veriyor.!
Padiahlara ancak bandan korkmyan ve bir
menfaat mit etmiyen insanlar nasihat edebilirler.
[Muvahhit o kimsedir ki ayana altn dksen ba
na Hint ii kl koysan, gznde ikisi bir olur. Kim
seden midi, korkusu olmaz. te muvahhit budur ve
ancak budur.!
Padiah, zalimleri defetmek iindir. Suba, ekiya
katiller ve caniler iindir. Kad ise tarrarlar yani yankeseciler, hrszlar, hakszlk edenler iindir.
iki hasm hibir zaman hakk raz olarak kad
huzuruna gitmezler.
[Bir eyin hak olduunu, verilmesi lzmgeldiini iyice bildiin zaman onu gnl holuiyle vermek;
zlerek, kavga ile vermekten daha iyidir. Bir kimse
vergisini gnl holuiyle vermezse hkmet adamla
r onu zor ile alrlar.!
Herkesin dii eki ile; (kad)nin tatl ile kamar.
[Kad rvet olarak be hyar alr, yerse on tane
kavun karpuz bostanm bir hkm ile sana mal eder.I
ihtiyar orospu fahielikten; azledilmi suba da
insan incitmekten tvbe etmeyip de ne yapacaklar?
[ehvetten saknmak, gl kuvvetli genlere l
zmdr. Zira, gevek olan ihtiyarn zaten bir taraf
kmldamaz.
514

Geniken bir keye ekilen, kendisini ibadete ve

ren gen Tanr yolunun mert arslandr. htiyara ge
lince zaten o keden kalkmaz bir hale gelmitir.]
Bir hakime sordular: Cenab Hakkn yaratt
yce boylu, yemili bu kadar aalar varken hibiri
sine azade denilmeyip de yalnz yemi olmyan selviye (Serv-zad= Sultan selvi) denilmesindeki hikmet
nedir?
Hakim cevap verdi: Her aacn belli bir verimi
var. Belli bir a var. Bir ada alr, bir ada so
lar. nk, o yemi vermedii gibi her vakit, her dem
tazedir. te bu sfatlar azadelerin sfatlan olduu iin,
ona vermitir.
IFani olan eye gnl balama. Dicle nehri hali
feden Ci) sonra nice seneler Badattan geip gide
cektir.
Elinden gelirse hurma aac gibi kerim ol. Eer
hurma gibi olmazsan selvi gibi azd ol.]
ki kimse ldler, ah vah ederek gittiler: Birisi
mal kazanp yemeyen; teki de bilip de bilgisi ile amel
etmiyen.
[Fzl, fakat bahil olan kimseyi birisi grd za
man onun aybn sylemee almaktan kendisini
alamaz. Halbuki bir kimse kerim ise ikiyz kabahati,
kusuru olsa da onun keremi ayplann rter.]

515

KTABIN SONU
Tanrnn yardmiyle Glistan kitab biti.
Melliflerce kendilerinden evvele geenlerin sz
lerinden ireti szler almak det iken benim kitabm
da byle derleme, toplama yoktur.
[nsan, kendi eski elbisesini dzeltip giymek ba
kasndan ireti elbise istemekten daha iyidir. 1
Sdinin szlerinin ou nee verici, hoa gidici
tatl eylerdir. Ksa grnlerin dili bu sebeple uzun
olabilir. Belki de Bo yere zihin yormak, faydasz
mum duman yutmak, aklllarn ii deildir. derler.
Fakat ben, irfan sahibi insanlara hitap ettim. On
lann parlak fikirlerine gizli kalmaz ki muhataplanm usandrmamak, yazlarm kabul saadetinden mahrup etmemek iin inci gibi mevizleri ibare ipliine diz
dim, Ac nasihat ilcn zarafet hapile kartrdm.
[Biz nasihati yerinde yaptk. Zamanmzn bir
ksmm u kitab yazmak iin geirdik. Bu nasihatler
kimsenin rabet kulana girmezse bizce ehemmiye
ti yoktur. nk biz eliyiz. Elilerin vazifeleri ise teb
li etmektir. te bu kadar
Ey u kitab okuyan kimse, bunu musannifine,
bunu yazana Allahtan rahmet iste, kendin iin de ha
yr iste.
Sonra bu kitabn sahibi iin mafiret dile.l
BTT

516

MERAL YAYINEVNN NERETT ESERLER

OSMANLI MELLFLER

Yazan: Bursal Mehmet Tahir Efendi

Osmanllarm Kuruluundan zamanmza kadar
gelen ve mesleklerinde eser yazan Trk mutasavvf,
lim, air - edip, tarihi, tabib, riyaziyeci ve corafya
clarnn ksaca hayatlariyle eserlerine dair kfi mal
mat muhtevidir. 3 Cilt - her cilt 400 liradr.

ZLLETTEN ZZETE ZULMETTEN NURA

(Hutbe)

Yazan: Sami Aslan. Ksa ve z Olarak Yazlm

olan bu eserin fiati: 75 Liradr.

SYRETN NEB
Peygamber efendimizin hayat ve cenklerini nazm
(iir) eklinde anlatan bu eser, 1132 Sayfa, lks ciltli
Fiat : 600 TL.
517

MERAL YAYINEV NN NERETM OLDUU

LEVHA ETLERNN LSTES:

1
2
3
4
5

8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19

Yasin-i erifin (tamam bir levha iinde)

Ayetel Krs
Ament (gemi eklinde)
Fetih sresinin ilk iki yeti
Hilye-i erif
ecere-i Pki Muhammedi (Hz. Muhammedin eceresi)
Allah (C.C.), Muhammed (A.S.) (Kalp ek
linde ikisi bir arada)
Kuran- Kermin ak ekli
Nazar yeti
(Hads-i erif) (Ticaretle uran ve cesur
olun, nk rzkn onda dokuzu ticaret ve
cesarettedir.)
Ftiha-i erif
Hz. Ali (K.V.) nin Klc
Boaz Kprs ve Fatih Sultan Mehmet Han
Sultanahmet ve Ayasofya camileri yanyana,
altnda Allahn istedii olur vs.
Sleymaniye Camii
Selimiye Camii
Mevlna Camii ve trbesi
Tefviz nme (brahim Hakk Erzurumi)
Esml hsn (iinde ayrca Allah lfz ya
zl)
519

20 Esml hsn (iinde ayrca Muhammed

lfz yazl)
21 Medine-i Mnevvere
22 Mekke-i Mkerreme (Fotorafta canl resim
yoktur)
23 Boaz Kprsnn canl bir grn
24 Otuzbe besmele (Ayrca Ayetel krs ve bir
ok dualar)
25 mam- Rabbnnin veciz szleri
26 ah Nak bend (K.S.)in ssl yazlm is
mi ve birok szler
27 Esml hsn

NOT: Bu yukarda isimlerini ksaca verdiimiz lev

halar, Meral Yaymevince mslman Trk halkmzn
istifadelerine arzedilmitir. Tamam Kroma Lks kt
zerine renkli Ofset bask yaplm olup 35x50 ebadndadr. Fiatlan 40 liradr. 10 adetten fazla almak iste
yenlere zel bir indirim yaplr.

520