Professional Documents
Culture Documents
1543 ylnda, V. Charlesn emriyle Blasca de Garay tarafndan buhar makinesi ile donatlm bir
gemiye dnen arklar monte edilerek sevki salanmtr. Barselonada yaplan bu ilk padl ark
denemesi baarszlkla sonulanmtr. Bu baarszlklar ancak 250 yl sonra Charlotte
Dundas gemisine bir buhar sistemi uygulamas ile almtr. 1807 ylnda Robert Fultonun,
New York yaknnda Hudson nehrinde yolcu tamak amac ile Clermont gemisi uygulamasn
gryoruz. lk defa 1819 ylnda Savannah isimli padl ark mekanizmal bir gemi Atlantii
ama baarsn gstermitir. Sonralar da birok kii bunu denemi ve baarl olmulardr.
Buhar makineleri ile birlikte uygulanan padl ark mekanizmalar, pervanenin stnlnn
balad 1850 ylna kadar ok yaygn olarak kullanlmlardr. Padl ark mekanizmalar
yksek manevra yetenekleri salamalar ve s sulardaki kullanm avantajlar nedeniyle, zellikle
i sularda draftlar fazla deiken olmayan rmorkr, nehir gemisi vs. gibi gemi tiplerinde
yaygn olarak kullanlmaya devam edilmitir.
Pervanenin ilk pratik uygulamas, 1802-1804 yllarnda 7.5 metre boyundaki bir tekneye nce
tek sonra da ift pervane monte ederek bir seri deneyler yapm olan Amerikal mavir avukat
Colonel Stevens tarafndan yaplmtr. Ancak o gnlerde Amerikada bu konuya ilgi
duyulmam ve sistem kabul grmemitir.
Avusturyal bir orman memuru Ressel tarafndan dizayn edilen bir pervane ile donatlm, 18
metre boyundaki La Civetta isimli bir gemi, 1828 ylnda Trieste de baarl sonular vermitir.
Bu tecrbede bir boru patlamas sonucunda yaralananlar olmu, tecrbeden tam sonu
alnamamtr. Resselin projesi de daha sonra finansal problemler nedeni ile yrmemitir.
1836 ylnda Pettit Smith adnda bir ngiliz iftisi ile Ericsson adnda bir sveli (Ericsson,
Novelty isimli lokomotif makinesinin tasarmcsdr.) ezamanl olarak, Resselin pervanesine
benzer bir sevk sistemi iin patent aldlar. Ericssonun pervanesi ngilterede yeterli ilgiyi
gremeyince, Amerikaya gitmek zorunda kald. Daha sonra Ericssonun pervanesi Amerika ve
Fransada geni uygulama alan buldu.
Pettit Smith ahaptan yapm olduu pervanesini 6 HP gcnde bir buhar makinesiyle tehiz
edilmi 6 tonluk bir tekne ile denerken, demirli bir gemiye arparak pervanesinin yarsnn
kopmasna neden oldu. Bu arpma bir ans ve bir buluu da birlikte getirdi, krlan pervane ile
daha sratli gidebildiini gren Smith pervanesini kaza sonularna gre dzelterek, bugn
2
kullanlan pervanelere yakn bir pervaneye ulat. 1839 ylnda Smith Archimedes isimli 237
tonluk bir gemi ile pervanesini Britanya adalar etrafnda ak denizde denedi. ok baarl
sonular alnd ve ksa sre sonra, gemilerde padl ark mekanizmalarnn yerine, pervaneler
sevk sistemi olarak tercih edilmeye baland.
Colonel Stevens, Josef Ressel, Pettit Smith ve Ericsson tarafndan dizayn edilmi pervaneler,
aadaki ekilde gsterilmitir:
Pervane ile tehiz edilmi Great Britain isimli ngiliz buharl gemisi 1845 ylnda Atlantii
amtr. Padl ark ile sevk sistemine sahip son buharl akdeniz gemisi ise 1861 ylnda kzaa
konmu, bundan sonra da sevk sistemi olarak tamamen pervaneler tercih edilir olmutur.
Yaklak yzelli yldan beri pervaneler gemilerin sevkinde en uygun sevk cihaz olarak
konumunu korumaktadr. Geen uzun srede pervaneli sevk siteminde birok gelimelerin
olmasna ramen temel pervane yapsnda byk bir deiiklik olmamtr. 1800-1880 yllar
arasnda, pervanenin tarihsel geliimi aadaki ekilde gsterilmitir:
3
Yksek verim ve kullanm artlarna uygunluu nedeniyle pervaneler daha uzun sreler
kullanlmaya devam edecek gibi grnmektedir. Aadaki ekilde de deiik pervane
tasarmlar gsterilmitir:
Bu sistemde kanatlarn suya giri ve k alar bir balant mekanizmas ile ayarlanabiliyordu.
Hareketli kanatlara sahip arklarda devir hz sabit kanatllara gre daha yksek tutulabilmesine
ramen arlk ve bakm-tutum zorluu bulunmaktadr.
Sabit kanatl padl ark sevk sistemlerinin verimi % 50-60 aralnda olmaktadr. Ayarlanabilir
kanatl olanlarda ise verim daha yksektir ve bazen pervaneden daha verimli de olur. Padl
arklar genellikle geminin mastorisine yakn, iskele ve sancak d tarafna yerletirilir.
Yerletirmede trimin ve ba-k vurma etkisinin minimum olaca konumun seilmesine nem
verilir. Nehirler gibi dar sularda grev yapacak gemilerde padl ark mekanizmas genellikle k
tarafa monte edilir.
7.2.3 Hareket Eden Paralar zerinde Oluan Kaldrma Kuvvetinin Salad tme le
Gemileri Sevk Eden Sistemler
Hareket eden paralar zerinde oluan kaldrma kuvvetinin salad itmeyle gemileri sevk eden
sistemlere en gzel rnekler, yatay eksenli pervaneler ve dey yerletirilmi kanatlardan oluan
Kirsten-Boeing ile Voith-Schneider pervaneleridir.
Pervaneler bosalarndan veya gbeklerinden kan 2 veya daha fazla kanada sahip, bir aft
yardmyla dndrlen, kanatlar etrafnda oluan basn dalm ve bunun sonucunda oluan
kaldrma kuvveti yardmyla gemileri sevk eden sistemlerdir. Kanatlar gbek zerinde sabit,
hareketli veya gbekten ayrlabilir ekilde olabilir.
Voith-Schneider ve Kirsten-Boeing pervaneleri, yatay bir diskin zerine yerletirilen dey
hareketli kanatlar ve kanatlar zerinde meydana gelen kaldrma kuvveti ile sevki salayan
sistemlerdir. Voith-Schneider pervanelerinde, kanatlar hidrofoil kesitli olup, bal olduklar
diskin her bir devri srasnda kendi etrafnda bir devir yaparlar. Kirsten-Boeing sevk sisteminde
ise diskin her bir devri srasnda kanatlar kendi ekseninde yarm dn yaparlar. Bu pervanelerin
verimleri klasik pervanelerden daha dktr. Ancak ok yksek manevra kabiliyeti
kazandrmalar, dmene ihtiya gstermemeleri, ana makine dn ynn deitirmeden tm
manevralar yapabilmeleri nedeniyle zellikle rmorkr, mayn gemisi gibi uygulamalar ile
kalabalk trafii olan sularda alan gemilerde yaygn olarak kullanlmaktadr.
a) Kirsten-Boeing pervanesi
b) Voith-Schneider pervanesi
8
D nm e Y
n
Giri Kenar
Kama yuvas
k Kenar
Gbek
Kanat Kk
Kanat Ucu
Pervane Kanat Giri Ucu (nder Kenar) ve Kanat k Ucu (Takip Kenar/zler Kenar):
Pervanenin dn srasnda kanat kesitinin suyu yard uca giri ucu (nder kenar), suyun
kanat yzeyini terk ettii uca da k ucu (takip kenar ya da izler kenar) denilir. Aadaki
ekilde bir kanat kesitine ilikin ilgili tanmlar gsterilmitir:
10
Kalnlk
Srt
Takip kenar
Sehim
nder kenar
Yz
Kord uzunluu (c)
Takip kenar
nder kenar
Gemi ilerleme
yn
Srt taraf
Yz taraf
SOL PERVANE
SA PERVANE
11
Sol pervane
Sa pervane
Bir pervanenin sa veya sol pervane olup olmadn pervaneye bakarak da anlamak
mmkndr. Geminin arkasndan bakldnda, pervane kanadnn hangi ucu (sa ucu veya sol
ucu) gemiye yakn ise o ucun ismi ile pervane anlr.
Tek pervaneli gemilerde genellikle sa pervane kullanma eilimi grlmektedir. ift pervane
uygulamalarnda da pervanelerin da dnl olmalar manevra ynnden, ie dnl olmalar
ise verim ynnden tercih edilmektedir.
Hatve:
Hatve kelimesi vida benzeiminden gelme bir terimdir. Bir vidada olduu gibi, pervane de her
bir dnnde sabit bir miktar kadar ilerleyecektir. Pervanenin tam bir dn srasnda ilerledii
mesafeye pervanenin hatvesi (P) denilir. Bu ekilde tanmlanan hatve, nominal hatve olarak
bilinir. rnein bir pervane her bir tam turunda 0.4 metre ilerliyorsa, hatvesi 40 cmdir. Pervane
aft zerine takldndan aft da ayn mesafe kadar ileriye gtrr. aftta itmeyi tekneye
aktararak teknenin sevkini salar. Aadaki ekilde hatve ve hatve as gsterilmitir:
12
Hatve
Pervane hatve as
Kayma Oran:
Gerekte bir pervane kat bir ortamda deil, su ierisinde altndan her bir tur dnnde
yukarda tanmlanan hatve deerinden daha az ilerler. Bu ilerleme, gerek hatve olarak
adlandrlr. Nominal hatve ile gerek hatve arasndaki farka kayma (slip) denilir. Aadaki
ekilde nominal hatve, gerek hatve ve kayma deerleri gsterilmitir:
13
Hatve, P0.7 =
( y x) 360
14
0.7R
Projeksiyon Alan (Projected Area, AP): Pervane kanatlarnn pervane eksenine dik
dzlemdeki izdmne projeksiyon ve bunun alanna da projeksiyon alan denilir.
Yaylm Alan (Developed Area, AD): Pervane yzeyinin gerek alandr. Kanat yzeyinin
hatvesi sfrlanarak yani kanat yzeyi dzletirildikten sonra elde edilen alandr. Burrill
tarafndan arpk/sapk olmayan bir pervane iin verilen aadaki bant kullanlarak bu alan
bulunabilir.
AD=AP/(1.067 - 0.229P/D)
Alm Alan (Expanded Area, AE): Bu alan, gerek fiziksel bir alan deildir. Yaylm alan
eldesinden sonra her bir kesitteki yay eklindeki kord uzunluklar her bir kesitin yarapnda
alp dz doru eklinde yine o yarapta yerletirilir ve btn kesitlerin u noktalarnn
geometrik yerleri izilerek alm erisi elde edilir ve ilgili alana da alm alan denilir.
15
Genelde alm alan yaylm alanndan, yaylm alan da projeksiyon alanndan daha byktr.
Aadaki ekilde bir pervaneye ilikin alanlar gsterilmitir:
nder Kenar
AE
AP
AD
Kanat Alan Oranlar: Kanat alan oranlar; izdm alan, yaylm alan ve alm alannn
pervane disk alanna oran olarak tanmlanrlar:
Hidrofoiller:
Gemilerde hidrofoiller aada belirtildii gibi deiik amalar iin kullanlmaktadr:
Pervaneler
Dmenler
Aktif yalpalklar
Ba-k vurma hareketi sndrcleri
Hidrofoil kanatlar
Gemilerin eitli yerlerinde deiik maksatlarla kullanlmakta olan hidrofoiller, yapacaklar
grevlere gre farkl geometrik ve hidrodinamik zellikler tamaktadr.
16
Segmantal
Aerofoil
Ay
Mekik
Mekik
Ay
Aerofoil kanat kesitleri ise klasik uak kanad kesiti formundadr. Giri ular yuvarlatlm olup,
maksimum kanat kalnlklar giri ucundan 0.3 profil boyu geride olacak ekilde yaplmtr.
Kanat yz genelde dz olup baz durumlarda d bkeylik grlebilir.
zellikle yksek devir saylarnda titreimde iyilemeler salanabilir. Destroyerler ve dier harp
gemileri gibi yksek sratli zel gemilerde pervane dizayn yaplrken; grlt, ok nemli bir
parametre olarak ortaya kmaktadr. Bu tr gemilerde tekne-pervane etkileimi neticesinde
pervane kanatlarnn su akndaki radyal deiimlerini karlamak zere ve pervane grltsn
nlemek amacyla ar arpk pervaneler kullanlr.
kullanlrlar.
Bu
artlarda
eiklik,
pervane
kanatlarnn
mukavemetinin
artrlmasnda yararl olur. Aadaki ekillerde pervane kanat arpkl ve kanat eiklii
gsterilmitir:
19
Pervane Aklklar:
Gemi arkasnda pervane dizayn edilirken, en iyi verimi elde edebilmek iin pervane ap
maksimum olacak ekilde belirlenir. Ancak pervane aklk deerlerinin titreim problemi
nedeniyle belli bir seviyenin altna dmemesi gerekir. Gemi arkasna yerletirilebilecek
maksimum pervane ap (Dmaks) drafta bal olarak aadaki ampirik bantlarla
belirlenebilir:
a < 0.74
Konteyner gemilerinde
Pervane apnn belirlenmesinden sonra, aadaki ekilde gsterildii gibi pervane ile dmen,
pervane ile gemi k ve pervane ile kaide hatt arasndaki aklklarn (clearances) aadaki
deerleri salayp salamad kontrol edilmelidir. Eer salamyor ise pervane ap yeniden
belirlenmelidir.
X: 0.05D 0.10D
Y: 0.15D 0.25D
Z: < 0.05D
20
21
22