zet

ki Dnya sava arasnda saylar artan uluslararas ilikiler blmlerinde kalc

barn artlarna ilikin almalarn hareket noktas da savalar nleyebilecek uluslararas
dzenin nitelikleri olmutur. Ancak zellikle II. Dnya Sava sonrasnda Birlemi
Milletlerin kuruluu ve Souk Sava sonras dnemdeki zm sreleri ile bar odakl
almalarda belirgin bir art gzlenmitir. Bar almalar sre iinde uluslararas
ilikilerin bir alt dal hviyetini kazanm, bara imkn tanyan artlardan farkl bar trleri
ve derecelerine kadar pek ok yeni yaklam gelitirilmitir. Bar almalarndaki mevcut
eitlilik ve derinlik gz nnde bulundurulduunda uluslararas ilikiler teorilerinin bar
yaklamlarnn daha genel esaslara dayal olduu fark edilmektedir. dealizm, Liberalizm ve
ayn izgideki dier kuramlar uluslararas barn belirli norm ve kurallarn devlet zelinde ve
devletleraras dzeyde yerlemesi ile salanabileceini ileri srmektedir.
Anahtar Kelimeler: Bar, demokratik, teori

BRNC BLM
ULUSLARARASI LKLER TEORLERNDE BARI KAVRAMI
dealizm Geleneinde Bar
dealist bak as dnya genelinde tm dmanlklarn sona erdii ve tm
anlamazlklarn

barl

yntemlerle

zme

kavuturulduu

bir

bar

dzeninin

gerekleebileceini ileri srmtr.

dealizm geleneinde fikir serdeden dnrler, insan tabiatnn bar iinde birlikte
yaamay renmeye msait olduunu deerlendirmi, uluslararas sistemin barl bir
dzene doru gelime kaydettiine kanaat getirmitir. Halklarn kendi ynetimini tayin
hakkn elde etmesi ve uluslararas ticaretin gelimesiyle devletleri savaa sevk eden
sebeplerin byk lde ortadan kalkaca ngrlmtr.
Dnya bar iin yeryzndeki btn halklar bamszln elde etmeli ve kendi
kendini ynetebilecek idari tekilata sahip olmaldr. Immanuel Kanta gre devlet kendi

iktidarn tayin eden bir toplulukla birlikte devlet stats kazanabilir. Bir devletin baka bir
devletin hkimiyeti altna girmesi srdrlebilir bar imknsz klmaktadr.
dealist dnrler uluslararas barn devam iin ticari ilikilerin ilevine iaret
etmilerdir. Genel olarak devletleraras karlkl iktisadi ilikiler zelde ise ticari balar
devletleri barl hareket etmeye sevk edebilmektedir. dealizm serbest piyasa ekonomisinin
dnya apnda geerlilik kazanmas ile lkeler arasndaki ticaretin artacan, devletlerin ortak
menfaat temin ettii bir dinamiin var olacan farz etmitir.
dealist dnrlerin ngrd kalc barn dier bir unsuru devletleraras ibirlii
ve devletlerin bar amal mterek irade gelitirebilmesine baldr. dealizm, dnya
barnn

devletlerin

kresel

apta

ibirlii

yaparak

ortak

irade

gstermesiyle

salanabileceini mtalaa etmitir. Barn tesisi tek bir devletin hegemonyasnda mmkn
deildir. Devletler topluluu barn tesisi ve korunmas iin birlikte hareket etmelidir.
Liberalizm ve Neoliberalizmde Bar
Liberal bak as, srdrlebilir barn tesisi iin uluslararas lekte (dealizmle
karlatrldnda)

nispeten

uygulanabilir

neriler

gelitirmitir.

Liberalizm

ve

Neoliberalizm, uluslararas barn kresel dzeyde liberal siyasi ve ekonomik norm ve

kurallarn tatbikine bal olarak gerekleebileceini ne srmektedir.
Liberalizmin ngrd uluslararas bar, ilk etapta liberal demokrasilerin
yaygnlamasna baldr. Liberal anayasalarla haklar korunan vatandalardan oluan bir
lkede i bar salanabilecek, ferdi hrriyetlerin muhafazas uzun dnemli i istikrara hizmet
edecektir.
Uluslararas Entegrasyon Kuramlar ve Bar
Uluslararas entegrasyon kuramlar Fonksiyonalizm ve Neofonksiyonalizm, dnya
barnn

devletleraras

ibirliinin

btnlemi

topluluklara

tekaml

etmesi

ile

gerekleebileceini ileri srmektedir. Btnleme srecinde lkeler arasnda etkileim

arttka ve ortak karlara hizmet eden ibirlii sreklilik kazandka uluslararas gven ve
bar salanabilecektir. Devletlerce tayin edilen tekilata yetki devri ilkesiyle belirli alanlarda
balatlabilecek btnleme, dier alanlara genileyerek uluslararas karlkl bamlla ve
barn korunmasna hizmet edecektir. Uluslararas btnleme sreci oulcu bir gvenlik

topluluuna dntnde; toplulua mensup devletlerde ibirlii yanls kamuoylar

oluabilecek ve anlamazlklar silahl kuvvete bavurarak zme eilimi zayflayacaktr.
Realist Bar
Sosyal Darwinci bak asndan beslenen ve devletleraras g mcadelesine
odaklanan Realizm geleneinde uluslararas seviyede srdrlebilir barn tesisine ilikin bir
tasar gelitirilememitir. Bara olduka dar bir erevede imkn tanyan Realizm, insan
tabiatndaki rekabet ve iddet eiliminden hareketle devletlerin savaa girme tercihini
aklamaya alr. Mcadele ve iddetin sabit bir ynn oluturduu insan doas devletleri
glenmeye, atmaya ve savaa sevk eden temel dinamiktir.
Realizm

geleneinde

bar,

menfaat

ve

kavramlar

etrafnda

anlamlandrlmaktadr. Realist bar sfr toplamldr. Devletler kendi karlar dorultusunda

bir bar dzeni tesis etmeyi hedefler. Egemen devletler topluluunun birlikte tasarlad ve
zerinde uzlat uluslararas bir bar dzeni mmkn deildir. Realist bar, ancak hkim
konumdaki iktidara veya baskn statdeki bir aktre bal srdrlebilir.
Marksizm Gelenei ve Bar Kavram
Marksizm geleneinden temelini alan yapsalc uluslararas ilikiler yaklamlar,
srdrlebilir barn dnya genelinde ekonomik eitlik ve adaletin salanmas ile tesis
edilebileceini kabul etmitir. Ulusal seviyede bar, ii snfnn burjuvaziyi bertaraf
etmesiyle ve sosyal adaletin temin edildii snfsz bir toplumla mmkndr. Bara giden yol
iddete bavurarak mevcut kapitalist sermaye dzeninin lavedildii sosyalist devrimlerden
gemektedir. Devletleraras bar ise ii snflarnn ulusar dzeyde rgtlenmesiyle
balatlacak srete kresel kapitalizmin ortadan kaldrlmas ile gerekleebilecektir.
Postyapsalc Yaklamda Bar Kavram
Postyapsalc yaklam; barn tesisi iin Bat felsefesinden kaynan alan klasik
uluslararas ilikiler yaklamlarnn izdii erevenin dnda, yeni bir anlam dnyasnn
oluturulmas gerektiine iaret etmektedir. Postyapsalclka gre bar, kresel lekte
geerlilik kazanacak baz normlarn yaygnlamasyla ve devletin merkezi konumu zerinden
tasarlanan srelerle salanamaz. Kalc bar iin ncelikle hegemonya kartlna dayal bir
slupla hkim aktrlerin sylemlerine itiraz edilmelidir.

Eletirel Kuramn Bar Yaklam

Eletirel kurama gre kalc bar, pozitivist uluslararas ilikiler teorilerinin devlet
eksenli yaklamlarndan farkl olarak insann merkezde olduu bir srele gerekleebilir.
Uluslararas sistemde anari ve g gibi sabit unsurlar olduu fikrine kar kan Eletirel
kuram, barn insan topluluklarnn ortak hareket etmesiyle salanabileceini varsaymaktadr.

KNC BLM
DEMOKRATK BARI TEORS
Demokratik Bar Teorisi (DBT) 1980lerden bu yana Uluslararas likiler disiplini
ierisinde en ok tartlm ve allm teorilerden birisi, belki de birincisidir. Demokratik
bar, z olarak, demokratik devletlerinin birbirleriyle ilikilerinde silah ve gc daha az
kullandklarn ifade eder. Demokratik Bar Teorisi (DBT) Uluslararas likiler literatrne
1980lerde girmitir. Small ve Singer ve Doylenin nc almalarndan bu yana son 30 yl
ierisinde yaplan saysz ampirik alma bir olgu olarak demokratik barn varln ortaya
koymutur. Her ne kadar bu olgunun altnda yatan sebeplerin ne olduuna ynelik canl ve
retken bir tartma hala devam etmekte olsa da, demokratik devletlerin birbirleriyle nadiren
savatklar, bugun pek cok akademisyen tarafndan Uluslararas likiler disiplinin rettii
birka kanunumsu (law-like) genellemelerden biri olarak grlmektedir.
DBT bir uluslararas ilikiler teorisi olarak 1980lerde ortaya ckm olmakla birlikte
demokratik bar dncesinin kkleri birka yzyl ncesine gider. Immanuel Kant (17241804) DBT literatrnde en ok atf yaplan tarihsel figrdr. 1795 ylnda yazd Ebedi
Bar (Perpetual Peace) adl eserinde Kant devletler arasnda kalc bir barn salanmas
iin gerekli artlar ilemi ve bunlar arasnda lkelerin cumhuriyet (republic) rejimini
benimsemelerini de saymtr. z olarak Kant, cumhuriyet rejimlerinde halkn rzasnn esas
olduunu ve halkn ounluunun kendi lkelerini savunma dnda hibir ama iin savaa
rza gstermeyeceinden bu lkelerde sava karar almann zorlaacan ne srmtr.
Cumhuriyet rejimiyle ynetilmeyen lkelerde ise yneticiler halk nazara almadan
ufak meseleler uruna bile kolayca sava kararn verebilmektedirler. Aada da ilenecei
zere, DBTnin kurumsal kanad Kantn bu argmanna dayanacaktr. Kantn demokratik
bar teorisinin tarihindeki bu nemli yerinden dolay demokratik bar Kant Bar
(Kantian Peace) olarak isimlendirenler az deildir.
Bir dnce olarak mevcut olan demokratik barn uluslararas ilikiler disiplininde
nemli bir igal etmesi ise, istatistik programlar ve bilgisayar teknolojisindeki gelimeler ve
buna paralel olarak uluslararas atmalara ynelik geni veritabanlarnn oluturulmas
neticesinde teorinin ampirik almalarla gl bir ekilde desteklemesi ile olmutur. Bruce

Russett, John Oneal ve Zeev Maozun onculuk ettii saysz istatistiki alma demokratik
lkelerin dier lkelere nazaran kendi aralarnda daha az silahl atmalara girdiklerini
gstermitir.
Bugn gelinen noktada, demokratik lkeler arasndaki grece bar destekleyen yz
akn ampirik alma bulunmaktadr. DBTnin savunucular demokratik lkeler arasndaki
grece bar iki ana argmanla akladlar. Bunlardan kurumsal (institutional) olan
demokratik bir sistemin sahip olduu denetim mekanizmalarnn devlet liderlerinin sava
karar almalarn zorlatrdn ne surdu. Modern zamanlarda hemen her sava byk bir
maliyet ve ykm da beraberinde getirdiinden, bu maliyet ve ykmn ana kurban olan halk
savalara rza gstermeyerek karar sahiplerini barl zmlere zorlamaktadr. Bu sebeple
seimlerin ve dier denetim mekanizmalarn olduu demokratik lkelerde liderler ancak ve
ancak savaa ynelik geni bir toplumsal destek olduunda sava seeneini kullanrlar.
Demokratik Bar deersel (normative) olarak aklayanlara gre ise karlkl
demokrasi sava seeneini hem sevimsiz hem de gereksiz klar. Demokratik lkeler
birbirlerini ortak deer ve prensiplere sahip dostlar olarak grrler ve bu alglama demokratik
lkeler arasndaki ihtilaflarn barl yollarla zlmesine yardm eder. Owenn ifadesiyle,
liberaller yabanc bir devletin demokratik olduunu kabul ettikleri an bu devletle savaa
iddetle kar karlar. Demokratik lkeler arasndaki silahl atmalarn enderliini
aklamaya ynelik ortaya kan DBT uluslararas ilikiler disiplinini aan byk bir
literatrn olumasna sebep olmutur. Devletleraras silahl atmalarn dnda, askeri
ittifaklar, uluslararas arabuluculuk, i savalar, insan haklar ihlalleri ve ekonomik
ambargolar demokrasinin barl etkilerinin detayl bir ekilde incelendii ve bir oranda
desteklendii, alanlardandr. Bu haliyle DBT, eletirmenleri tarafndan dahi, uluslararas
ilikiler teorisine liberal teorinin yapt en gl katk olarak grlmektedir.
Son olarak, DBTnin 1990larda elde ettii gl ampirik destek teorinin akademi
dnda da, zellikle Amerikan yneticileri arasnda, kabul grmesini salamtr. ABD eski
bakan Bill Clinton 1994teki Birliin Durumu konumasnda Kendi lkemizi gvenceye
almann ve dnyada kalc bir bar ina etmenin en iyi yolu dnyann her yerinde
demokrasinin gelimesini desteklemektir.

DBTye Ynelik Eletiriler

Uluslararas ilikilerin eitli alanlarnda allan ve bir oranda da dorulanan, DBT
bugn Uluslararas likiler disiplini iinde merkezi bir konum kazanmtr. Allan Dafoenin
demokratik bar Uluslararas likilerin en nemli ve ampirik olarak en salam
bulgularndan biridir ifadesi bugn disiplin ierisindeki birok akademisyen tarafndan
paylalmaktadr. Fakat DBT en bandan itibaren youn eletirilere de maruz kalmtr ve
bugn de pek ok eletirmen tarafndan pheyle baklan yahut reddedilen bir teoridir.
DBTye ynelik eletirileri erken dnemdeki teorik eletiriler ve ilerleyen donemdeki teorikampirik eletiriler olarak iki ana balk altnda ele alnacaktr.
DBTnin Realist uluslararas ilikiler teorisinin i siyasetin d siyaset zerindeki
etkisi ve kalc barn tesis edilebilirlii noktalarndaki olumsuz yaklamlarna kar gelen
bulgu ve beklentilerini gz nne aldmzda, Realist gr benimsemi akademisyenleri
DBTyi ilk eletirenler arasnda grmemiz pek artc olmayacaktr. Realistlerin, biri teknik
biri de zsel olmak zere, DBTye ynelik iki ana eletirileri olmutur. Teknik eletirileri,
DBTnin demokrasi ve sava kavramlarnn subjektif ve tutarsz bir ekilde maniplasyonu
zerine ina edildiidir. Sava ve demokrasi kelimelerin daha geni ve tutarl bir ekilde
tanmlanmas durumunda 1800lerden bu yana demokratik lkeler arasnda gerekleen bir
dzine sava tespit edilebilir.
Realistlerin DBTye ynelik zsel eletirilerinin ortak noktas ise demokratik lkeler
arasndaki barn bu devletlerin siyasi rejimlerinden deil ortak tehdit alglamalarndan doan
ortak karlarndan kaynaklandn iddia etmeleridir. Realist eletirmenler iki demokratik
devletin birbiriyle savamamas durumunun Souk Sava dnemine mahsus olduunu ve
bunun da Sovyet tehdidi ve ona kar kurulan NATO ittifakndan kaynaklandn
vurgulamlardr. DBTnin

erken

donemdeki

determinist

yaklamn

gz

nnde

bulundurduumuzda DBTyi Souk Sava dnemine mahsus gren Realist eletiriler makul
gelebilir.
1812 ABD-ngiltere sava, 1898 ABD-spanya sava, 1999 Kargil Sava ve hatta
Birinci Dnya Sava iindeki ABD-Almanya sava demokratik lkelerin birbirleriyle
yaptklar savalar olarak grlebilir. Fakat bugn gelinen noktada DBT determinist deil
ihtimali bir argman olarak ortaya konulmaktadr ve bu haliyle birok ampirik alma Souk

Sava sonras donemde de demokratik lkelerin dier lkelere nazaran birbirleriyle daha az
silahl atmaya girdiini gstermitir. Dolaysyla, demokratik barn, en azndan bir
grnt olarak, Sovyet tehdidini aan bir gereklii vardr. G deiimi teorisi (power
transition theory) ve Marksizmden esinlenen yapsalc yaklamlar da DBTyi ortak kar
ekseninde aklam, fakat Realist akademisyenlerin aksine ortak kar Sovyet tehdidine
indirgememilerdir. G deiimi teorisinin merkezindeki statkodan memnuniyet
(satisfaction with the status quo) kavramndan yola kan Lemke ve Reed demokratik barn
gelimi demokratik devletlerin kresel sistem ve onun liderinden memnun olmalarnn doal
bir sonucu olduunu ne srmlerdir. Savalarn temel sebeplerinden birinin sistemsel
memnuniyetsizlik olduunu ne sren bu bak acsna gre, demokratik lkeler nadiren
savarlar; nk savamalarn gerektirecek ok fazla sebep yoktur.
Yapsal Marksist yaklamlar ise demokratik bar merkez-cevre ilikisi erevesinde
ele alrlar. Emperyalist lkeler arasnda kartel zellikli bir dayanmay ngren
Kautskynin ultra-emperyalizm ve Hobsonun inter-emperyalizm kavramlarn artran bir
ekilde Tarak Barkawi ve Mark Laffey demokratik barn aslnda emperyal bar (imperial
peace) olduunu iddia ederler.

SONU VE DEERLENDRME
Demokratik bar teorisi son 30 yldr Uluslararas likiler disiplini ierisinde en ok
tartlm ve allm teorilerden birisidir. Bugn gelinen noktada zellikle gelimi
demokratik lkeler arasndaki grece bar bir olgu olarak yadsnamaz bir durumdadr. Fakat
bu barn kaynann siyasal rejim (demokrasi) olduu hayli phelidir. ncelikle gelimi
Bat lkeleri dnda bir demokratik bar yoktur. Halbuki eer demokrasi ile bar arasnda
dorudan bir iliki varsa bu ilikinin sadece Bat demokrasileri arasnda deil tm demokratik
lkeler arasnda gereklemesi beklenir. Ayrca, gelimi Bat demokrasileri dier lkelerle
ilikilerinde demokrat olmayan lkeler kadar savakandrlar. Dolaysyla demokrasinin
barl mekanizmalar Bat dndaki lkelere kar almamaktadr.
Yine nemli bir nokta da gelimi Bat demokrasilerin, karlar gerektirdiinde,
nc Dnyadaki demokratik lkelerle dorudan olmasa da rtl savalarla birok defa
savam olmalardr. Bu nokta gelimi Bat lkeleri arasndaki grece barn kaynann
demokrasi deil Spiro, Farber ve Gowann vurgulad kar; Lemke, Reed, Barkawi ve
Laffeyin vurgulad hegemonya; yahut Mousseau ve Gartzkenin vurgulad ekonomik
gelime olma ihtimalinin daha yksek olduunu gstermektedir.
zellikle ekonomik gelimenin hem demokrasinin gelimesi hem de demokrasinin
barl etkilerinin ortaya kmasndaki gl etkilerine ynelik bulgular DBT literatrndeki
demokrasiyi bar iin tek bana yeterli gren argmanlar yanllamaktadr. Demokrasiyi
uluslararas bar iin yeterli gren grler, sosyalizmi bar ile eletiren Marksist grlere
olduka benzemektedir ve en az onlar kadar nahif ve yanltcdr. nsann egoist doas ile
sistemin anarik ve adaletsiz yaps deimedike gvenlik ve kar eksenli dnceler uluslar
aras siyasette normlardan ve siyasal rejimlerden daha belirleyici olacaktr.
Burada belki de en ironik nokta demokrasiyi bar iin yeterli gren Kant grn
aslnda Kantn Ebedi Bar dncesine ihanet etmesidir. Kanta gre cumhuriyet rejimleri
ebedi bar iin gereklidir ama yeterli deildir; nk cumhuriyet rejimleri ebedi bar iin
gerekli artlardan sadece birisidir. Kantn ebedi barn artlar arasnda sayd "bar
zamannda daimi ordular lavedilmelidir ve "hibir devlet dier bir devletin anayasasna ya
da hkmetine zorla mdahale etmemelidir prensipleri demokratik bar literatr tarafndan
gz ard edilmitir.

MacMillan, gelimi Bat devletlerinin genelde uygulamadklar bu prensipleri gz

ard eden Kant DBT savunucularn Kant secici ve Bat yanls bir okuma yapmakla sular.
DBT literatrnn Kant secici ve Bat-yanls bir yorumla okumas bizi Robert W.
Coxn teori ile kar arasnda kurduu ilikiye gtrebilir. Gramscici yaklamn Uluslararas
likiler alanndaki en nemli isimlerinden olan Coxa gre sosyal bilimlerdeki teoriler kar
ve ideolojiden bamsz deillerdir; bilakis bu teoriler her zaman birisi iin ve bir amaca
yneliktir (for someone and for some purpose). Cox neo-Realist teoriyi kinci Dnya Sava
sonrasndaki donemde byk glerin hizmetine sunulmu bir teori olarak grr. Benzer bir
yaklam kullanlarak, secici bir okumayla Kantn Ebedi Bar iin gerekli artlarndan
demokratik rejimi vurgulayan ve demokratik olmayan lkeleri dnya barnn nndeki en
byk engel olarak gren DBTnin de Souk Sava sonras donemde Batnn demokratik
cihatn merulatrma amal bir teori olduu ileri srlebilir.
Son olarak, gnmzde askeri alanda hzla ilerleyen zelletirme gerek Kantn
gerekse ada liberal dnrlerin demokratik bar aklamaya ynelik kurumsal
argmanlarnn temelini sarsacak bir potansiyele sahiptir. DBTnin kurumsal argman
savalarn halk zerindeki yksek maliyetini demokratik lkelerde sava karar alnmasn
zorlatran bir faktr olarak grmtr. Fakat gnmzde birok lkede hem zorunlu
askerliin kalkmas hem de zel askeri irketlerin yaygnlamas bu argman iki ynden
zayflatmaktadr.
Birincisi, artk halk lkesi iin kendisi savamak zorunda deildir ve bu ii onlar iin
para karlnda yapan insanlar vardr. kincisi ise artk sadece firmalar deil halkn artan bir
kesimi de ekmeini savalardan kazanmaktadr. Bu durum demokratik lkelerde hem halkn
savaa kar direncinin azalmasna hem de savaa ynelik lobinin halk tabanndaki desteinin
artmasna sebep olmaktadr. Bakalarnn kanlaryla yaplan ve halkn bir ksmnn da
geimini salayan savalarn ilan ise, Kantn ifadesiyle, dnyadaki en kolay ey olmasa da
gittike kolaylamaktadr.