Stun1

FLOZOF

DOUM

LM

KKEN

DNEM

FELSEF KATEGOR

ANAHTAR KAVRAMLAR

NEML ESERLER

FELSEF ZELL ve/veya FADE RNEKLER

HOMEROS

-800!

-700!

Smyrna
(zmir)

Antik a
ncesi

Mitoloji

nsancl Tanrclk

lyada Odysseia

Aristotales'e gre ilk dnrdr.Antik dnem Anadolu ve Yunanistan'nda halk lyada ve Odysseia'y ezbere bilir, canl bir ansiklopedi gibi iinde
tard. Askerlik, tp, teknoloji, hukuk, din bilgilerinin tamamnn kayna bu kitaplard. lahi erkler olarak Su ve Topra ne karmtr.

HESIODOS

-700!

-620!

Yunanistan

Antik a
ncesi

Mitoloji

Dzen Tanrclk

ler ve Gnler
Teogonia

lk eserinde dnemin iftilik hayat detaylarn didaktik iir anlayyla veren ozan, ikinci eserinde Evren, insan ve tanrlarn douu zerine
younlamtr.

THALES

-624

-546

Milet (Aydn)

Antika
Felsefesi

Doa Felsefesi

on Felsefesi, Doalclk,
Etik, Metafizik, Astronomi

Herodot araclyla
kulaktan dolma

Bernard Russel'a gre Felsefe kendisiyle balamtr. Maddenin ilk esinin "su" olduu kansna varmtr. Thales hem suyu ana madde olarak
dnmesi hem de doay olgular birletirerek aklamaya almas bakmndan nemli olmutur. Doa olaylarnn nedenlerini insan biimli
Tanrlardan ok doann iinde aramtr. Mitolojik aklamalar ile ussal aklamalar arasnda bir kpr kurmutur.

ANAKSIMANDROS

-610

-546

Milet (Aydn)

Antika
Felsefesi

dealizm

Doalclk, Geometri,
Metafizik, Astronomi,
Cografya

Diogenes Laertus
araclyla

Anaksimandros arkhe kavramyla duygusal verili olan aarak hedefi belli olan bir ynde metafizik bir kavrama doru ilk adm atmaktadr. Arkhe
olarak niin sonsuzu (Apeiron) setiini de bilmektedir. Anaksimandros'un Apeiron'nu ile Platon'unun idealarna giden yol almtr.
Astronominin kurucusu saylr.

Doa Felsefesi,
Rasyonalizm.

Matematik, Metafizik, Etik,

Mzik, Siyaset

Yazl eseri
bulunmamaktadr.

En iyi bilinen nermesi, kendi adyla anlan Pisagor nermesidir. "Saylarn babas" olarak bilinir. Pisagor ve rencileri her eyin matematikle
ilgili olduuna, saylarn nihai gerek olduuna, matematik araclyla her eyin tahmin edilebileceine ve llebileceine inanmlardr. "Evren
bir say uyumudur" der ve ilk ilke olarak 'say' y gsterir. 'Mathematalar' olarak isimlendirdii bilimlerin at ad, Matematik kelimesinin k
noktasdr.

PYTHAGORAS

-580

-504

Gney talya

Antika
Felsefesi

HERACLEITOS

-540

-480

Efes (zmir)

Antika
Felsefesi

Rasyonalizm Ontoloji

Deneyd

Doa

PARMENIDES

-540

-450

talya

Antika
Felsefesi

dealizm Rasyonalizm
Determinizm Ontoloji

Metafizik, Tanrclk, Aklclk

Yazl eseri
bulunmamaktadr.

Atina

Antika
Felsefesi

ANAXAGORAS

-500

-428

Doa Felsefesi

Bilincilik

Deneyd felsefenin ilk dnrlerinden biridir. Logos retisiyle Hristiyanlnn mentrlerinden biri olmutur. "Btn eylerden bir ey, bir
eyden btn eyler." nosyonunu ortaya koyar ve her eyin kartlarn kavgasndan ortaya ktn ne srer.
"Evrende deien hibir ey yoktur. Gereklik, yani Varlk, mutlak anlamda Bir'dir, kalcdr, sreklidir, yaratlmamtr, yok edilemez; o ezeli ve
ebedidir; onda hareket ve deime yoktur." diyerek Rasyonelizm ve dealizm akmlarnn olumasna katkda bulunmutur.

Doa zerine

Akl ve ruh ikiciliini balatr ve "An, evrenin dzenleyicidir." der. Evren her eyin her eyle tam bir karm durumunda olduu bir balang
noktasndan hareketle meydana gelmitir. Anaksagoras evrenin bu balang durumuna lk Karm adn verir. Bu lk Karma evreni meydana
getirecek olan hareketi verdiren Noustur. Nous akll, dzenleyici, dzen verici bir ilkedir. Bundan dolay o, her eyin her eyle bir arada
bulunduu bu karklk durumunu bir dzene sokmutur:
Havann ayr bir tz olduunu deneysel olarak kantlam, merkez ka kuvvetini ksm olarak izah etmitir. Nefes almann mekanii ile gne
tutulmasnn mekanii hakkndaki savlar, ay'n yansyan kla parldadn, bitkilerde cinsiyetin olduunu ve Dnya'nn kre biiminde olduunu
ileri srmesi ile n bir yerden bir yere gitmesi iin zaman gemesi gerektii konusundaki szleri bilim adam ynn gsterir. Kann, insan
hayatnn ana taycs ve dnmenin merkezi olduunu syler. Empedokles'e gre; temel eler kanda, en olgun biimde bir araya
gelmilerdir. nsann tm yetenekleri ise bu karmn olgunluuna baldr.
Dini adan Pisagor'cudur. "Orpheic" retiden de etkilenmi ve Tanr olduunu iddia edip, bunu kantlamak amacyla Etna yanarda kraterine
atlayarak lmtr.

EMPODECLES

-490

-430

Sicilya

Antika
Felsefesi

Doa Felsefesi

Element, Varlk, Duyuculuk

Doa zerine

10

PROTAGORAS

-485

-411

Yunanistan

Antika
Felsefesi

Doa felsefesi, Sofizm

Bilgicilik, Agnostizm, Sanlar

Tabiat ve Yokluk
zerine

"yiyi ktden kesinlikle ayramayz." diyen dnr Genel bir iyilik ya da ktln olmadn, iyinin ya da ktnn saysnn yaayan insanlar
kadar olduunu sylerek her eyin greceli olduu ngrmtr ve ona gre "nsan" her eyin lsdr.

11

ARISTIPPOS

-485

-336

Libya

Antika
Felsefesi

Hedonizm

Hedonizm Bireseycilik

Gnmze
ulaamamtr.

Acdan kanan ve akla ya da llle dayal dorudan hazz temele alan bir ahlak retisi gelitirmitir. Ona gre haz veren ey iyi, haz
vermeyen ktdr. nsan sadece kendi yaad hazz bilebilir. Bakalarnn hazzn bilemez.Bu nedenle evrensel ahlak yasas yoktur.

12

GORGIAS

-483

-375

Yunanistan

Antika
Felsefesi

Sofizm

Nihilizm

Yokluk zerine,
Helen'e vg

Nihilizm'in ilk iaretlerini veren dnr, "Hibir ey yoktur, varsa bile insan iin kavranlamaz, kavranlsa bile bakasna anlatlamaz." diyerek
kinizmin yolunu amtr.

Sofizm

Tragedya Eletirisi

Pelopones Savalar
Konumas

Sokratikler Aspasiayi bambaka bir ekilde betimler. Onun ok iyi bir felsefe hocas olduu yazldr. Xenephon, Socratesden Anlar adl
yaptnda ondan sayg ile sz eder. Aspasia boylesine kart ular arasnda, hem konuma sanat hem de ok iyi derecede felsefe bilgisi olan,
zgr ruhlu bir kadn olarak her zaman tutarl davranlarna devam etmitir. Periklesin politikas zerinde byk etkisi olduu ve onun baz
konumalarn yazd yazldr. Baz bilimadamlar Aspasiann iyi ailelerin gen kadnlar iin bir akademi atna ve hatta Sokratik
yntemi bulduuna inanr.

13

ASPASIA

-470

-401

Aydn Milet

Antika
Felsefesi

14

SOCRATES

-468

-400

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Rasyonalizm dealizm

Diyalektik, Bilgicilik (Sofizm)

15

DEMOCRITOS

-460

-370

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Ampirizm

Atomizm, Uzak Yldz

Teorisi

Gnmze
ulaamamtr.

"Atomos" kavramn ortaya atarak Atomun isim bulucusu olmutur. Blnemeyen zdek -zlerin z- fikrini savunur. Bu bak asyla zdek su
hava ate toprak gibi kompleks kavramlardan kmtr.

Sofizm

Doaclk, Erdem, Eitlilik

Gnmze
ulaamamtr.

Doa-Yasa ztl zerinde duran sofistlerden biridir. Ona gre insanlar arasndaki elitsizlik doaldr ve doas itibaryla gl olan zayf olan
ynetmelidir. Bu anlayfl, Platon tarafndan, adalet glnn iine gelendir (Devlet, 2011: 338c) biiminde ifade edilmektedir. Dnre gre
"Erdem, glnn iine gelendir." Toplumu gllerin ynetmesi doa kurallarna uygundur. Hak ettiimiz ey, zor kullanmaktan domutur.
Haklyla haksz kanunlar ayrr, kanunlar yapanlarsa gllerdir.

Kanaatkarlk, Erdem,
Doalclk

Gnmze
ulaamamtr.

"Kyon" kknden gelen kinizm'in kurucusudur. Kyon'un anlamlarndan biri de kpektir. nsann gayesinin mutluluk olduunu bunun iinde her
trl keyiften uzak durulurak doadaki gibi yaamann erdemli olduu kansna varmtr. Doasal bir yaay tercih ederek kiniklerin hristiyanl
hazrladklar ne srlmektedir.

Devlet Sokrates'in
Savunmas

16

THRAYSMAKHOS

-459

-400

stanbul

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

17

ANTISTHENES

-444

-368

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Kinizm

18

PLATON

-427

-347

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Rasyonalizm, dealizm,
Ontoloji

Objektif dealizm

19

ARISTOTLE

-385

-322

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Rasyonalizm Ontoloji

Mantk, Etik

Bat felsefesinin dnm noktas olarak grlr ve Konfys ile birlikte byk tlerin en by olarak kabul edilir. "Kendini bil." dedikten
Ardllarnn eserleriyle sonra "Kesin olarak hibir geree varlamaz." kanaatindedir der ve Bilginin "erdem" olduunu iaret eder. Kiilerin bilmedikleri iin kt
olduklarn ne srer.

Platon'un felsefesini, be nemli kuram ierisinde toplamak mmkndr. Bunlar, bilgi, idealar, ruhun lmszl, evrendoum
(Cosmogonie, Cosmogony - Evren'in oluumunu inceleyen bilim dal) ve devlet ile ilgili kuramlardr. Platon, btn yaam boyunca hocas
Sokrates'den edindii ilham ile gerek bir ahlak olarak kalm, tm bu kuramlar, etik arlkl grlerle irdeleyerek gelitirmitir. "Gerek olan
nesneler deil kavramlar ve genellerdir." diyerek dealizm'in kken dnrlerinden biri olur. Maddelerin birer glge olduunu ileri srer.

Organon, Kozmos
Mantk'n doru dnme kurallar olduunu erevelendirip ansiklopedik bilginin nemini ne karr. Bu durum kendisinin Mantk kavramnn
zerine, Fizik, Magna kurulmasn salar. "Grnenden grnmeyene bakp aratrmal (tmevarm), ama bulduumuzda da grnmeyenden grnene bakp
Moralia
dorulamalyz (tmden gelim)" diyerek; Dnce-Doa-Bilim diyalektiini kurar.

20

ARETE

-370?

-300?

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

dealizm

Etik, zgrlk, Eitlik

Doa Felsefesi

Doa Tarihi, Etik, Eitim

Kadnlarn Mutsuzluu Arete, Aristippos un bilgin kzdr. Milattan nce IV. Yuzylda yaamtr. Babas sayesinde felsefe, doga retisi ve doa tarihi de grmtr.
zerine, Olimpos Da Bunun yann da Aristippos ona en iyi temel ilkeleri de retmitir. Her eyden nce onu lszl aalamaya altrmtr. Arete , Grekce
zerine, Arlar zerine erdem demektir. Arete, ald eitimin ardndan, uzun yllar Atinada dersler vermitir. Bir cok yazs gnmze kadar gelmitir.
Dnyann zgrl savunan ve zgr yaan ve ayn zamanda filozof olan ilk kadn olarak grlr. Hipparchia Yunanl olan, olmayan btn
kadnlara haklarn savunmalarn, cesurca konumalarn ve dncelerini sylemelerini, kendi sevgililerini ve/veya elerini kendilerinin
Diogenes'in yazd
semelerini anlatm ve yllarca bunun icin uramtr. Toplumdan gelecek btn erkek iddeti ve tacizi, adaletsizlii iin kar koymaya
biyografisi araclyla
armtr kadnlar. Onun esas stnde durduu konular ve danmanlk yapt alanlar evlilik, hastalklar ve zntler ve len kiilerin ardnda
kalanlarn mahrumiyetleriydi. Bu alanlarda pek cok almalar yapm ve sorunlar zmtr.

21

HIPPARCHIA

-360

-280

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

22

PHYRRHON

-365

-275

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Ontoloji

phecilik

23

EPIKUROS

-341

-270

Yunanistan

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Ampirizm

Atomculuk, Nihilizm,
Materyalizm

Gnmze yazm
olduu mektuplar
ulaabilmitir.

Epikuros bir ahlak felsefesi gelitirmitir ve felsefenin ana dncesi mutluluktur (eudaimonia). Temel amacn mutlulua ulamak olduunu
belirtir. Felsefenin grevi de buna gre belirlenmitir, insann mutlulua giden yolunu aratrmak. Klasik felsefenin soyut tartmalaryla Epikuros
bu hedefin dnda ilgilenmemitir. nsanlara gerekli olan tek bilimin mutlu yaama bilimi olduunu dnmtr. "lmden neden korkuyorsunuz
ki, siz varken o yok, o varken de siz olmayacaksnz." demitir.

Rasyonalizm

Diyalektik, Usuluk

nsan, Cumhuriyet,
Varlk, Btne Dair

Zenon mantk ve matematiin gelimesinde nemli rol oynayan paradokslar sonsuzluk ve sreklilik kavramlarnn aklk kazanmasna dein
zmsz kalmtr. Zenon'a gre gerek olan her ey maddidir ve ate evrendeki en yksek varlk trdr. "Doaya uygun olarak yaamal"
diyen Zeno Paradoksal yaklamlarla dnemin dnce corafyasnda yer bulmu. ntihar ederek hayatna son vermitir. "Sonlu, sonsuza
blnebilmekle sonsuz olmaz." der.

dealizm

dealist Aklclk, Etik

De republica

Hemen hemen btn Yunan felsefesini Romallara tantmtr. Bu bakmdan Roma Stocalnn ncs olarak kabul grr. "Tek gerek kanun
doru akldr, ve o da btn varlklarda bulunan deimez ve yokolmaz bir gtr." diyerek Yunan Stoacalnn stne yeni bir eyler
ekleyememitir.

dealizm

Doaclk, Etik

Lucilius'a Mektuplar

Ruhun lmszlne inanarak teolojik bir yaklam gstermi, br taraftan zellikle Doa bilimi bakmndan Yunan stoaclarnn devam olan
Roma stoaclna yeni katklarda bulunmutur.

dealizm

Ahlaklk, Etik

Dnceler-Sohbetler

"Bilgelik elimizde olan ve olmayan eyleri bilmek ve ona gre davranmaktr." demi, efendisinin oynad sakat baca krlnca "oynama krarsn,
demedim mi!" demitir.

Ontoloji

Yeni Platonculuk Metafizik

Mistizm Nous

Enneadlar

"Erdeme, tanrya benzemeye almakla ulalr, insann amac tanrya benzemek olmaldr." der. Dncelerini yazmaya 50 yanda balamtr.

tiraflar, Tanr Devleti

Augustinus yaamn tiraflar adl nl kitabnda, Tanryla konuma ve gnah karma formlarnda anlatmtr. En ok nem verdii konu, insann
kendini aratrmasdr. Hakikatin insann iinde olduunu savunur. Devleti Tanrnn yeryzndeki temsilcisi olarak tanmlar.

Bilgi sorununu sistematik olarak inceleyen ilk phecilerdendir. pheciliin kurucusu olarak grlr. Yzyllar sonra Kant retisinde
rencisinin iirleriyle biimlenecek 'bilinemezcilik' antik dnemde Pyyrhon'un phecilii olarak ortaya kar. Kant haricinde bu nosyon Descartes, Hume ve Comte gibi
bir ok dnrde etkileyecektir.

24

ZENON

-336

-264

talya

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

25

MARCUS CICERO

-106

-43

Roma

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

26

ANNEUS SENECA

65

Roma

27

EPIKTETOS

50

130

Roma

28

PLOTINUS

203

270

Msr Roma

29

AUGUSTINUS

354

430

Kuzeybat
Afrika

Ortaa
Felsefesi

Siyaset Felsefesi

Devletilik Hristiyanclk

30

SCOTUS ERIUGENA

833

880

rlanda

Ortaa
Felsefesi

Skolastik dealizm

Dogmatizm

31

THOMAS AQUINAS

1224

1274

talya

Ortaa
Felsefesi

Etik

Skolastik Hristiyanlk
Dogmatizm

Varlk ve z zerine

Aquina'l Thomas, ncelikle metafizikle teoloji, aklla inan ya da arasnda bir ayrm yapmtr. Buna gre, yalnzca doal akln na dayanan,
inancn doast olmadan, salt insan akl yoluyla bilinen ilkeleri kullanan metafizikte, filozof duyusal varlklardan, deneyin dnyasndan
hareket edip, akl yoluyla Tanr'ya ykselir. Aristo kkenli Hristiyan skolastik akm temsil etmitir. radenin zorunlu olarak iyiye, ehvetin ktye
gideceini ileri srmtr.

32

JOHN DUNS SCOTUS

1270

1308

skoya
Almanya

Ortaa
Felsefesi

Skolastik dealizm

Teoloji, Epistemoloji,
Metafizik, Mantk

Dzen, Paris Yapt

radecilii benimseyen Scottus'a gre, Tanr'yla birleme hedefine ulamada en nemli rol akl veya zeka deil irade oynamaktadr. Metafizikle
teoloji arasnda bir ayrm yapm ve btn varolanlar arasnda bir ayrm yapm ve btn varolanlar iin ortak olan ilkeleri aratran metafiziin
Tanr'y kavrayamayacan ne srmtr.

33

FRANCESCO
PETRARCA

1304

1374

talya

Hmanizm

Bireycilik

Divan Triumphi

34

NICOLAUS CUSANUS

1401

1464

Almanya

Ontoloji Teoloji

Matematik, Teoloji,
Astronomi, Mantk

Tanr'nn Grn
Hakknda

Kendi felsefesi gizemci, yeni Platoncu ve Pitagoras temalarn bir birleimidir. Daha sonra tmtanrcla ynelmi. ok daha sonra ise doa ile
tanry zdeletiren bu gr ile Hristiyanln teist retisini badatrmaya almtr. Doann alan gelien ve sonsuz olan bir varlk
olduunu ileri srer. Ondan ncesinde doa artk geliimini tamamlam sonlu ve duruk bir varlk olarak grlyordu.

35

DESIDERIUS
ERASMUS

1467

1530

Hollanda

Rnesans
Felsefesi

Etik Teoloji

Hmanizm

Delilie vg

Bilgelik, deliliktir. teki grne gre ise kendini bilge sanmak, gerek deliliktir. nsana yeryznde yaama gc kazandran ey, gerek bilge
olma niteliiyle dorudan doruya deliliin kendisidir.

36

NICOLAUS
COPERNICUS

1473

1543

Polonya

Rnesans
Felsefesi

Bilim Felsefesi Ampirizm

Gnmerkezlilik, Matematik,
Astronomi, Fizik

Gksel Krelerin
Devinimleri zerine

Dnya yerine Gnein merkezde bulunduu Gne merkezli evren modelini formlletiren astronom. "Yldzlarn dnyamzn evresinde
dndkleri inancna dayanarak gk olaylarn zemiyorum; Bir de tersini deneyeceim, Dnyamzn onlarn evresinde dndklerine inanarak
bakacam gk olaylarna." demi ve bilim tarihinin ynn deitirmitir.

37

THOMAS MORE

1478

1535

ngiltere

Rnesans
Felsefesi

Siyaset Felsefesi

Hmanizm

topya

topya szc ilk olarak kendisi tarafndan 1516 ylnda telaffuz edildi. Terimi yunanca qu (deil) ve topos(yer) szcklerinden treten More,
olmayan yer anlamna gelen szc, btnyle akl yoluyla ynetilen ortak mlkiyete dayal bir kent devleti olarak betimledi

38

MICHEL DE
MONTAIGNE

1533

1592

Fransa

Rnesans
Felsefesi

Etik

Hmanizm

Denemeler

"Denemeler", daha ok eitim ve felsefe konularna deinen ve ortaa dogmatizmini ykan bir aydnlanma kitabdr. Hmanist kltrn en nemli
kaynaklarndan biri olan bu yapt, yazlmasnn zerinden 430 yl gemesine ramen aydnlarn baucu kitab olmay srdrmtr. Sokrates'ten
sonra insan zerine eilen en nemli dnr kabul edilen Montaigne, bu kitabyla Avrupa insanna zgr dnmesini retmiti.

talya

Rnesans
Felsefesi

Astronomi, Teoloji

Sonsuz Evren ve
Dnyalar zerine

Rnesans felsefesini biimlendiren filozoflarn en nemlilerinden biridir ve air ynyle de edebiyata en yakn durandr. Ona doac cokunluun
dnr de denilebilir. Aristotelesi kapal evren grnden ilk syrlanlar arasnda yer alan talyan filozof, Kopernik'in tezini savundu. Evrenin
sonsuz ve edalml olduunu ve evrende, dnyadan baka birok gezegenin bulunduunu syledi. Sonsuz evren fikri nedeniyle kilise
tarafndan diri diri yakld.

39

GIORDANO BRUNO

1548

1600

Antik Klasik
Yunan
Felsefesi
Antik Klasik
Yunan
Felsefesi
Antik Klasik
Yunan
Felsefesi

Erken
Rnesans
Felsefesi
Erken
Rnesans
Felsefesi

Rasyonalizm Ontoloji

Yazg zerine,
Eriugena'ya gre doann, birbirinden ayr olan, drt anlam vardr. nce yaratlmam olan, fakat kendisi yaratan doa, yani "Allah" vardr.
Dogmann
Eriugena yaratmay Yeni Efltunculuktaki gibi anlar. "Tanr salt yokluktur, sonsuzdan gelip sonsuza giden sr'dr" diyen dnr. Skolastik
Paylalmas zerine anlayn kurucusudur. "Varlnzdan kukulanmayn, dndnz iin varsnz." diyerek Descartes'a ncl bir cmle kurmutur.

Yalnz yaamann erdemine odaklanm olan dnr, ayn zamanda gezgin hmanist bir airdir.

"Bilmek mi istiyorsunuz, O halde sormaktan vazgeip kendiniz deneyiniz". Bacon'n felsefesinin merkezinde bilim vardr. Bilimin insanlar
aydnlatma ve gelitirme ilevini ne karmtr. O'na gre bilim, doann zne ynelmelidir. Doay deneyle kavramaya
almtr. Pragmatizm ile sonulanacak olan deney temeline dayanan ngiliz felsefesinin ilk tohumlarn atmtr. Bacon'a gre bilimin balca
yntemi tmevarm yntemidir. Ayn zamanda, tanazi kavramn gnmzdeki anlamna yakn ierikte ilk kez Francis Bacon kullanmtr.

40

FRANCIS BACON

1561

1626

ngiltere

Rnesans
Felsefesi

41

GALILEO GALILEI

1564

1642

talya

Rnesans
Felsefesi

42

MARIE LE JARS de
GOURNAY

1565

1645

Fransa

Rnesans
Felsefesi

Dil Bilimi Feminizm

Dil, Tarih, Toplum, Eitlik,

Geometri

43

THOMAS HOBBES

1588

1679

ngiltere

Rnesans
Felsefesi

Siyaset Felsefesi
Ampirizm

Toplum Szlemesi,
Materyalizm, Klasik Realizm,
Etik

Leviathan

Rasyonalizm

Metodik phe, Septik

phe, Kartezyenizm,
Aklclk, Temelcilik,

lk Felsefe zerine
Dnceler Metod
zerine Konumalar ve
Felsefenin lkeleri

dealizm

Etik

zdeyiler

Genel insan davranlarn; bencillik, ikiyzllk ve zayflk (gszlk) olarak ayrmtr. Onun ktmserlii aslnda ok demokratiktir; ona gre
herkes gnahkardr. "nsanlarn ou iin teekkr, sadece daha byk yardmlar iin gizli bir umuttur." demitir.

Dnceler

1654 ylnda kumar problemleri ile ilgilenen bir arkadann tevik etmesi sonucu, bu konuda Fermat ile haberlemitir ve bu birlikte alma
sonucu Olaslk Kuram ortaya kmtr. Pascal, De l'Esprit gomtrique eserini bir tanm teorisi gelitirmek iin de kullanmtr. Pascal, iki eit
tanm ayrmtr: Yazar tarafndan tanmlanan allagelmi etiketler olarak geen tanmlar ve dilin ierisinde olup, kastedilen eyi doallkla
belirttii iin herkes tarafndan anlalan tanmlar. kinci tip tanm, esaslk felsefesinin ayrt edici zelliidir. Pascal, bilim ve matematiin
biimcilik felsefesini Descartesn formle ettii gibi kabul etmesi gerektiini savunarak, sadece birinci tip tanmn bu alanlar iin nemli olduunu
iddia etmitir.

44

RENE DESCARTES

1596

1650

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

45

FRANOIS DE LA
ROCHEFOUCAULD

1613

1680

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

46

BLAISE PASCAL

1623

1662

Ampirizm

Pragmatizm

Denemeler

Bilim Felsefesi Ampirizm

Gnmerkezlilik, Matematik,
Astronomi, Fizik

Yldz Habercisi

Dnce tarihinin metafizikten fizik'e doru geiren ketalarndan biridir. "D bir g tarafndan zorlanmadka her cisim olduu yerde durur ya
da doru bir izgi stnde devinimini srdrr." tans modern bilim tarihine ncl olmutur.

Erkeklerin Ve
Kadnlarn Eitlii
zerine

Dnr felsefenin yan sra fizik, geometri, tarihle de ilgilenmitir. Hayatnda dnm noktalarndan birisi filozof Michel de Montaigne ile
tanmasdr. Bu tanklk, Marie Le Jars de Gournayn daha cesur bir ekilde dncelerini dile getirebilmesini salamtr. Dilin nemi zerine
yapt aratrmalar dikkat ekicidir. Bayapt olan eseri, Erkeklerin ve Kadnlarn Eitlii zerine kaleme alr ve bu eserinde erkek ve kadnn
ruhen eit olduunu savunur. Teori ve pratii birletirdii yazlarnda toplumsal sistem eletirilerine de yer vermitir.
Hobbes'a gre evrende tz (cevher) olarak yalnzca madde vardr. Felsefenin konusunu bu madde ve maddenin biim alm bir durumu olan
cisimler oluturur. Cisimler de ancak gzlem ve deney yoluyla incelenir. Maddenin dnda kalan Tanr, melek, cin, eytan, ruh gibi eyler ise
ilahiyata ait inan konulardr.
"Ben varm, imdi btn tekileri bu salam bilgimden karmalym." Ona gre septik phe anlamszdr. Olmas gereken metodik phedir.
Metodik pheyi u ekilde uygular: nce tanrdan, evreden, kendinden ve baka insanlardan phe eder. Bunu phe edemeyecei son snra
kadar gtrr. phe etmek dnmektir. Dnmek vrolmaktr. "Dnyorum o hlde varm" noktasna ular. Latince "De omnibus
dubidantum" (Her eyden phelen) en nemli szlerindendir. Yenia Felsefesinin mimar olarak kabul edilir.

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm Ontoloji

Klasik Liberalizm
Ampirizm

Toplum Szlemesi, Doal nsan Anlama zerine Dnce zgrln, insan eylemlerini akla gre dzenlemek anlayn en geni lde yayan ilk dnr olduu iin Avrupa'daki aydnlanma
Hukuk, Dilin Kritii, Mlkiyet Bir Deneme, Ynetim ve Akl a'nn gerek kurucusu olarak kabul edilir. John Locke'a gre insan zihni doutan bo bir levhadr (tabula rasa). Daha sonra bu zihin
Hakk
zerine ki nceleme deneyimle (tecrbe) birlikte dolar.
ada formel mantn kurucusu olan Leibniz modern dnemin ryasn tek bir potada eritmeye alr: matematiksel yntem, niter bilim ve
Metafizik zerine
kusursuz bir dil. Leibniz felsefede optimizmi ile tannr. rnek olarak, evren hakkndaki karm, snrl bir algyla byk olaslkla tanrnn
Metafizik, Matematik, Monat Konumalar, Theodise, yaratlm olduudur. Leibniz, Rene Descartes ve Baruch Spinoza ile beraber rasyonalizmin 17. yzyldaki en byk savunucularndan biri oldu.
Monadoloji
Leibnizin almalar ncelikli olarak modern mantk ve analitik felsefe zerine younlamt, fakat felsefesi skolastik gelenei de irdeledi.
karmlar ampirik kantlarla deil, geerli sebeplerin ilk prensipleri ve ncel tanmlar ile oluturuldu.

Matematik Felsefesi

47

BARUCH SPINOZA

1632

1677

Hollanda

Aydnlanma
a
Felsefesi

48

JOHN LOCKE

1632

1704

ngiltere

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm Ontoloji

Matematik, Fizik

Etik, Doa, zgrlk,

Metafizik

Ethica, Politik
ncelemeler

"Erdem, akla uygun davranmktr." ve "Kendi kendimi koruma abasndan nce gelen erdem tasarlanamaz." diyen dnrn en nemli eseri
Etika'nn temel kavramlar olan tz, nitelik, grnm, nedensellik bunlara rnek olarak verilebilir. Spinozac metafiziin nasl bir ontolojiye sahip
olduu, Tanr ya da Doa dediinde ne demek istedii, insann doadaki yerinin nasl ele alnd, zgrlk ve zorunluluk ilikisinin nasl
deerlendirildii nemli boyutlar ve sorunlar ierir; Spinoza bu bakmdan etkisi ge anlalm ve anlald andan itibaren srekli yeniden
deerelendirilir bir filozof olmutur.

49

WILHELM LEIBNIZ

1646

1717

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

50

GEORGE BERKELEY

1685

1753

rlanda

Aydnlanma
a
Felsefesi

Ampirizm dealizm

Dil, Matematik, Alg

51

C. L. S. MONTESQUIEU

1689

1755

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Siyaset Felsefesi

Kuvvetler Ayrl

Yasalarn Ruhu

Montesquieu, tm insanlar iin geerli olan tek bir doa yasas ve evrensel bir insan doas olduunu kabul eden aklcla iddetle kar km
ve kuvvetler ayrl prensibini ortaya atmtr. "zgrlk, szc kadar eitli anlam verilmi, onun kadar insan kafasn yormu baka bir
szck yoktur." demitir.

52

FRANOIS VOLTAIRE

1694

1778

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm

Fransz Devrimi, Aydnlanma

Felsefe Szl

Din ve ifade zgrlklerinin yan sra, insan haklar konusundaki dnceleri ve felsefi yazlar ile nlenmitir. Eserlerinde Kilise dogmalar ve
dneminin Fransz messeselerini youn olarak hicvetmitir. "Eer tanr var olmasayd, onu icat etmek gerekirdi." demitir.

53

J. DE LA METTRIE

1709

1751

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Materyalizm

Maddecilik, Zihin-vcut
Problemi

54

THOMAS REID

1710

1796

skoya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Epistemoloji

Saduyu, Metafizik, Zihin,

Etik

Saduyu lkeleri
zerinde nsan Zihni
zerine Aratrma

Saduyu felsefesine ok nemli katklar yapm olan Reid, saduyunun savunuculuunu yapm ve her tr bilgiyle bilimin, apak ilkelere
dayandn ne srmtr. Saduyusu olan tm insanlarn ak ve seik bir biimde algladn ne srd bu ilkeler arasnda, ona gre,
matematiin zorunlu ilkeleriyle, saduyunun zihinden bamsz bir d dnyann varolduunu dile getiren ilkeleri vardr. "Erdem, igddr."
demitir.

Ampirizm

Nedensellik Problemi,
Doalclk, Kukuculuk,
Deneycilik, Klasik Liberalizm

nsann Doas zerine

Bir nceleme, Ahlak
Siyaset Yazn
Denemeleri

Bizim yalnzca, kendi zihnimizde dorudan ve aracsz olarak tecrbe ettiimiz ideleri, duyum ve izlenimleri bilebileceimizi, bilgide kendi
zihnimizin tesine geemediimizi ve bundan dolay herhangi bir eyin insan zihninden bamsz olarak varolduunu syleyemeyeceimizi
belirten Hume, insan zihnini bilgi bakmndan analiz ettii zaman, insan zihninin tm ieriklerinin bize duyular ve deney tarafndan salanan
malzemeye indirgenebileceini grmtr, bu malzeme ise alglardan baka hibir ey deildir

55

DAVID HUME

1711

1776

skoya

Aydnlanma
a
Felsefesi

56

DENIS DIDEROT

1713

1784

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Romantizm

Hmanizm, Ansiklopedist

57

ADAM SMITH

1723

1790

skoya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Siyaset Felsefesi

ktisat, Etik, blm,

'Grnmez El'

Berkeleye gre, insan dncesinin, alglamasnn dnda, bamsz bir d dnya yoktur. Varolmak alglanmaktr (Esse est percipi). Madde
Yeni Bir Grme Kuram
bir soyutlamadan ve kuruntudan baka bir ey deildir. Bu yaklamyla maddesizcilii (immateryalizm) kuramlatran filozof, alglama iin bir
Ynnde Deneme
alglayan olmasnn zorunluunu kabul ederse de bunu ruha balar.

"Bbrlenme duygumuzu toplumun yararna kullanyoruz, ite bu erdemdir." diyen dnr. materyalist felsefesinde, maddeden bamsz bir
Tinin Doal Tarihi, Bir
ruhu dnmenin sama bir ey olduunu ne srerek, gerekten varolann yalnzca madde olduunu gstermeye almtr. Dnre gre
Makina Olarak nsan
insan ile hayvan arasnda kesin bir ayrm yaplamaz.

"nsan hayatnn drtte n yapamayaca eylerle geirir" diyen dnrn balca zellii romanlar ekil ve ieriinin yan sra, felsefi olarak
Filozafa Dnceler,
da incelemesiydi. Romantizm akmnn ncs ve humanist olan Diderot; zengin kiliseler kontrolnde bir endstri olarak grd Hristiyanlk
Kukucu Gezintiler
dinini reddetmi ve bir ok ar dincinin saldrlarna uramtr.
Ahlaki Duygular
Teorisi, Uluslarn
Zenginlii

Ahlak felsefesi profesr olmas nedeniyle ekonomik aklamalarnda bu bilim dalnn etkileri youn grlr. Ekonomide ve doal olaylarda bir
dzen olduunu ve bunun gzlem ve ahlk hissi ile tespit edilebileceini syler.

58

IMMANUEL KANT

59

MARQUIS De SADE

60

J. WOLFGANG
GOETHE

1724

1740

1749

1804

1814

1832

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm

Sadizm

Eletiri, Deneycilik, Etik,

Estetik, Epistemolojik
dealizm

Ahlakdlk, Etik, Ateizm

Sadizm'in kurucusu olan dnr-yazar kiileraras ilikilerde insann insansal yan bir kez yitirildiinde, neler olabileceinin bilgisini verir.
Sodom'un 120 Gn, kiileraras ilikilerde insann sahip olduu onur bir yana brakldnda, ortaya kan yeni ilke kendi yararn koruma sonuna kadar gtrlecek
Akn Sular, Yatak olursa; zorunlu olarak sadizme varlr. yani insandaki insansal olan tek ey doaysa, dorudan doa nedensellii insan trnn yapp etmelerini
Odasnda Felsefe
belirliyorsa, insan olmak cani olmay da beraberinde doal olarak tar. eserlerinde ahlaksal eylemin belirleyicisi olarak etik deerler deil de,
igdler ya da "koullu buyruklar" eylemin "ilkesi" yaplrsa neler olacan anlatr.

Doa, iir

Faust

Goethenin doa bilimsel konumu ve nemi, Charles Darwinin almas Die Entstehung der Arten (Trlerin Oluumu) eserinin yaymland yl
olan 1859dan itibaren, gelip geici bir yeniliin etkisi altna girmitir. Goethenin, faal dnyann srekli olarak deiimi konusunda ortaya koyduu
hipotez ve organik trlerin, ortak ana bir tre dayand konusunda yapt ilikilendirme, onun Evrim Teorisinin kifi olduunu ortaya
koymutur.

Feminizm

Fransz Devrimi, Ahlak, Etik,

Eitim

Kadn Haklarnn
Savunmas, Fransz
devrimi Hakknda
tarihsel ve Ahlaksal
Grler

Daha nce de byle dnen pek ok kadn olsa da bu ve daha pek ok gr Kadn haklar'nn savunulmasnda bu kadar ak ve dolaysz bir
ekilde ve daha da nemlisi yksek sesle syleme cesaretini ilk defa Wollstonecraft gstermitir. yle demitir: "Kadnn ufkunu genileterek
glendirin akln; kr krne itaat sona erecektir; ancak, iktidar her zaman kr krne itaate ihtiya duyduundandr ki zorbalar ve ehvet
dknleri, hakl olarak karanlkta tutmaya alrlar kadn; nk bunlardan birincisinin tek istedii bir kledir, ikincisinin istedii ise elinde
tutaca bir oyuncak."

Tin'in Fenomolojisi

Hegel'in kurduu sisteme 'diyalektik mantk' denilir. Buna gre bir fikir(yani tez), karsndaki baka bir tezle(anti-tezle) karr, bundan yeni bir
anlay doar ki buna sentez denilir. Hegel felsefesi her eyden nce bireylerin kendi kendilerine ilikin olarak zgr bir bilince ulatklar bir
insanlk tarihi felsefesidir. Ama bilin kendi bana zgr deildir; bilincin zgrlemesi Tinin Fenomenolojisi'nde betimlenen karmak bir srele
gerekleir.

Romantizm

61

MARY
WOLLSTONECRAFT

1759

1797

ngiltere

Aydnlanma
a
Felsefesi

62

GEORG HEGEL

1770

1831

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm Ontoloji

Diyalektik, Fenomoloji,
Mutlak Tin, Mantk, Sanat
Felsefesi

63

F. W. JOSEPH
SCHELLING

1775

1853

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

dealizm

Doa Bilimleri, Estetik,

Metafizik,

64

ARTHUR
SCHOPENHAUER

1788

1860

Litvanya
Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

dealizm

sten, Ktmserlik, Estetik,

Etik, Psikoloji

65

AUGUSTE COMTE

1806

1837

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Pozitivizm

Sosyoloji

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Post-modernizm

Bireyci Feminizm, Egoist

Anarizm, Nihilizm,
Postyapsalclk, Mlkiyet
Hak

Ampirizm

Endktif Mantk, Faydaclk,

Liberalizm, Zarar lkesi,
Liberal Feminizm

66

MAX STIRNER

1806

1856

67

JOHN STUART MILL

1806

1873

ngiltere

Aydnlanma
a
Felsefesi

68

SOREN KIERKEGAARD

1813

1855

Danimarka

Aydnlanma
a
Felsefesi

Varoluuluk

roni, Uyumsuzluk, Kayg,

Teoloji, Etik, Estetik,
Psikoloji

69

MIKHAIL BAKUNIN

1814

1876

Rusya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Anarizm

Kollektivist Anarizm

Marksizm

Art Deer Teorisi, Tarihsel

Materyalizm, Emek-Deer
Teorisi

ok Dalgalar, Mach Says,

Fizik, Psikoloji

KARL MARX

1818

1883

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

71

ERNST MACH

1838

1916

Avusturyaek

Aydnlanma
a
Felsefesi

Bilim Felsefesi

72

WILLIAM JAMES

1842

1910

Amerika

Aydnlanma
a
Felsefesi

Pragmatizm

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

70

73

FRIEDRICH
NIETZSCHE

1844

1900

Modern felsefenin geliim seyrine uygun olarak bilgi kuramn n plana kartmtr. Kant'n gznde bilim, liderleri kesin olan ve yntemleri,
ancak Hume'unki gibi felsefi bir kukuculuk benimsendii zaman sorgulanabilen evrensel bir disiplindir. Bilim yanszdr ve nesneldir.
Transsendental epistemolojik idealizm diye bilinen kendi bilgi kuramn gelitirmi, ykselen bilimin felsefi temellerini gsterdikten
sonra, zgrlk ve dev dncesine dayanarak Hristiyan ahlakn savunma abas vermitir. O, fenomenal gereklikle, yani
bizim duyular araclyla tecrbe ettiimiz dnya ile numenal gereklik, yani duyusal olmayan ve hakknda bilgi sahibi olunamayacak dnya
arasnda bir ayrm yapmtr.

Saf Akln Eletirisi,

Pratik Akln Eletirisi,
Yarg Gcnn
Eletirisi

Varolouluk, Ontoloji

Gereklik; temelde insan ruhuna ya da tinine ok benzer olan ve kendi kendini belirleyen canl bir sre ise, doa yalnzca iradeye kar koyan,
Felsefenin lkesi Olarak
l, mekanik bir dzen olamaz. Schelling'e gre; biz insan varlklar doay anlayabiliriz, nk doann bizimle bir yaknl vardr, nk o
Ben stne
dinamik bir zihnin ifadesi olup, onda yaam, akl ve ama vardr.

sten Ve Tasarm
Olarak Dnya

Schopenhauer, George Berkeley'in dncelerinden yola karak insann geree ald d dnyasnn sadece bir tasarm olacan betimler ve
onun eiinde olup biten her eyin, en bynden en kne dek zorunlu olarak gerekleeceini, dier tm tekinin ise sadece subjektif
(znel) isten devinimleriyle yani arzularla, umutlarla, korkularla ve neye ynelik olursa olsun ona ulamayla yetkinleeceini, bunun da asla ac
ekilmeden gerekleemeyeceini savunur.

Auguste Comte, sosyoloji ismini ne sren ilk sosyologtur. "Sosyoloji neden dier bilim dallar gibi bir dal olmasn" tezini savunarak sosyolojinin
Pozitif Felsefe Dersleri,
temelini o zamanlarda att. Ayrca felsefede pozitif dnce zerine de alyordu. Daha sonralar fizik, gkbilim ve kimya ile de urat. Ayrca
Pozitif Politik Sistem
Comte yaad ada alt bilimden sz etmitir: Fizik, matematik, kimya, biyoloji, sosyoloji ve astronomidir.

Biricik ve Kendilii
Mantn Sistemi,
Politik Ekonominin
lkeleri, zgrlk
zerine

Bireyin kendini gerekletirmesi iin onun dncelerinin merkezine arzu ve ihtiyalar koyar, bunun yannda yapay kurumlarn hepsini temel
dzeye indirger ve insan egosunu temel yasa olarak ilan eder bununla da kalmaz hak kavram da egonun gc altnda ezileceini ne srer.
zgrlk hakknda yle demitir; " Kurtulmu olduum eyden zgrm, iktidarm iinde olan ey ya da denetlediim eyin sahibiyim, kendime
nasl sahip olacam bilirsem ve kendimi bakalarna emanet etmezsem ben her zaman ve her koulda kendimim."
Mantk alannda, yalnzca tmdengelimsel mantkla ilgili almalar yapmayp, tmevarmsal mant da formle ederek gelitirmi olan Mill,
mantksal ilkeleri sosyal alana, siyaset ve ahlak alanna uygulamasyla n kazanmtr. Psikoloji alannda, armcln babas olarak kabul
edilen filozof, psikolojiyi "zihin kimyas" olarak tanmlamtr.

Varoluu felsefelerde grlen kavramlarn ounluu ncl olarak Kierkegaard'da grlr: sama, bunalt, korku ve kayg.Kierkegaard'n felsef
Batan karcnn
sorunsal bir bakma mevcut Hristiyanlk iinde ve hatta karsnda nasl iyi bir Hristiyan olunaca noktasna da baldr. Kierkegaard, felsefe
Gnl, Etik-Estetik
tarihinin soyut mantksal kurgularla gelitiini ve bu nedenle bireyi, bireyin gerek yaamn gzden kardn dnr.Ona gre varolu, somut
Denge
ve znel insann yaamdr.Bu nedenle felsefe somut dnmeye, yani varolua ynelmelidir.

Tanr ve Devlet

Bakunin hangi isim ya da biim altnda olursa olsun, Tanr da dahil olmak zere tm d otorite sistemlerini reddeder. Ve yle der;
"nsann zgrlemesi yalnzca buna baldr, nk o doann yasalarna itat eder; onlar insana dardan insan veya ilh, kolektif veya
bireysel her ne olursa olsun, herhangi bir yabanc irade tarafndan empoze edildii iin deil, kendisi onlar byle kavrad iin."

Marx'n dier dnrlerle polemii ounlukla eletiri zerinden olmutur ve bundan dolay "toplum bilimlerinde eletirel metodun ilk byk
dnr" olarak adlandrlmtr.[213][214]Speklatif felsefeyi, metafizii ideoloji ile eitleyerek eletirmitir.[215] Bu yaklam uyarlayarak Marx
Das Kapital, Komnist
anahtar bulgular ideolojik nyarglardan ayrmaya almtr. Genel olarak, Marksist sz Marx'n kavramsal dilini ("retim biimi", "snf sava",
Manifesto
"meta fetiizmi" gibi) kapitalist ve dier toplumlar anlamak iin kullanan ya da ii devriminin komnist topluma geii salayan tek ara
olduuna inanan kiiler iin sarfedilir.

Bilgi ve Hata

Bilim felsefecisi olarak, mantksal pozitivizme ve Amerikan faydaclna byk bir etkisi oldu ve Newton yasalarn yapt eletiriler Einsteinn
grelilik teorisinin temelini oluturdu. " Fizik bilimi iin kendisine belirledii hedef, gereklerin basit ve zet halinin ifade ekliydi. Dnyann kk
bir paras olan, yorulmas hibir zaman beklenilmeyen ve snrl bir gc olan akl, kendi ierisindeki zengin yaam yanstma eiliminde olduu
zaman, ekonomik olarak devamlln salamak iin btn nedenlere sahiptir." demitir.

Fonksiyonel Psikoloji,
Bilgi, kiilik, bilin, gerek dnce gibi eyler faydallk, verimlilik, pratiklik lsyle deerlendirilir. Mhim olan teori deil, i ve uygulamadr;
Psikolojinin Prensipleri,
Radikal Deneyimcilik, Beyin
hayatta var olan, uygulanabilen ve bir etki meydana getiren ey gerektir. Zihnen ve soyut olarak ne kadar doru olur veya grnrse grnsn
Pragmatizm
Kullanm
pratii olmayan ve hayatta bir etki meydana getirmeyen ey bir deer ifade etmez ve gerek de saylmaz.
Estetik, Etik, Metafizik,
Nihilizm, Psikoloji, Deer
teorisi, stenilik, Trajedi,
Olgu-deer ayrm, Antitemelcilik, Tarih felsefesi

G istenci, Friedrich Nietzsche'nin felsefesinin merkezi saylabilecek bir nem tekil etmektedir. G stenci, Nietzsche'ye gre evrenin her trl
Ecce Homo, Deccal,
devinimindeki en temel isten olmakla beraber; tm detaylar, mikro ve makro kozmosu kaplar. Tm deiim ve dnmler, bu istencin farkl
Byle Buyurdu Zerdt
kisvelere brnm halidir. Her detayda bu istencin izlerini yakalamak mmkndr.

74

75

76

77

78

SIGMUND FREUD

FERDINAND DE
SAUSSURE

EMILE DURKHEIM

EDMUND HUSSERL

HENRI-LOUIS
BERGSON

1856

1857

1858

1859

1859

1939

1913

1917

1939

1941

Avusturya

Aydnlanma
a
Felsefesi

svire

Aydnlanma
a
Felsefesi

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Avusturya
Macaristan

Aydnlanma
a
Felsefesi

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm ?

Yapsalclk

Pozitivizm

Psikanaliz, Nroloji

Gnlk Yaamn
Psikopatolojisi,
Uygarln
Huzursuzluu, Dlerin
Yorum

Semiyotik, Dil Bilimi

Saussuren grlerine gre dilin bak as farkl biimde snflandrlmaktadr: nsanlarn konumasn ifade eden Langage kavram,
Genel Dilbilim Dersleri,
soyut kurallar sistemini ifade eden langue kavram ve konumay ifade eden parole kavramdr. nsanlarn konuma yetisine Saussure de
Hint Avrupa Dillerindeki
Noam Chomsky gibi insanlarda biyolojik olarak var olan bir yeti olarak bakmaktadr. te yandan dilin sreklilii, ezamanllkla i ie daima
Seslerin lkel
konuann bilincine belirli zamanlar arasnda zneler aras ayrlm anlam ufuklar ve anlam olumalarna dayanan olas uzla imknlarna
Sisteminin Hafzas
baldr. Yani dilin sreklilii onun sosyal karakterinin temelini oluturmaktadr.

Agnostizm, Sosyoloji,
Psikoloji, Teoloji

Freud'un orijinal grleri klasik psikanalitik kuram oluturur. Kuramda zihnin yaps, psiik eleri, kiiliin geliimi ve deiimi dinamik bir bak
asndan anlatlr. Psikanaliz genel olarak aadaki hipotezlerden oluur: nsan geliimi en iyi cinsel arzunun deien nesneleri yoluyla
anlalabilir / Psiik sistem allm olarak cinsel ve saldrgan istekleri basklar ve bu istekler dncelerin bilind sistemlerinde saklanr. /
stekler stndeki bilind atmalar kendilerini ryalarda, dil srmelerinde ve dier belirtilerde ifade eder. / Bilind atmalar nevrozun
kaynadr. / Nevroz, psikanaliz yoluyla bilind isteklerin ve bastrlm olann bilince geri getirilmesi ile tedavi edilebilir.

Durkheim toplumbilimi kendi olgularn kendi n dayanaklaryla ileyen bir bilim durumuna getirdi. Auguste Comte'un fizii, Herbert Spencer'in
biyolojiyi rnek alp inceledikleri toplumsal olaylar ona gre yalnz kendi trnden olaylarla aklanabilir, "toplumsal olay" bireye bal ve bireyle
Sosyolojik Yntemin
balayp biten bir sre deildir. Toplumsal olay bireyi akndr, birey ona katlr. Her birey iin toplumsal olaya katlmak kanlmaz bir
Kurallar, Dini Hayatn
zorunluktur. nk toplumsal olaylar; genel zorunlu bireyi ve bireyler aras ilikileri belirleyen din, ekonomi, hukuk, ahlk, siyaset, bilim ve sanat
lkel Biimleri, ntihar
trnden olaylardr. nsann kendine zg bireyliini ve topluma zg toplumsalln saptar. nsan genel dorular hazrca, tartp aratrmadan
toplumdan alr. Bu dorular: bireyin, kendisi, bakalar, insanlar aras ilikiler, doa, evren olgular zerine yarglarna temel dayanak olur.

Ontoloji

Fenomoloji, Epistemeoloji,
Mantk

Felsefe ierisinde tm metafizik speklasyonlardan ve bilimci n yarglardan syrlmay arzu eden yepyeni bir balang yapmaya ve bu hayli
Fenomoloji zerine emek isteyen balangca uygun, pekin bir felsefe sistematii oluturmaya yneldi ve fenomenoloji olarak bilinen felsefe hareketinin temellerini
Be Ders, Kesin Bilim att. zgl bir felsefe disiplini olarak Fenomenoloji'nin kurucusu Husserl'dir. Heidegger, Merleau-Ponty ve Sartre gibivaroluu felsefecileri
Olarak Felsefe
derinden etkilemi olmann yan sra, daha sonradan Foucault ve Jacques Derrida gibi yirminci yzyln ikinci yarsnda etkilerini hissettiren
felsefecilerin dncesinde de nemli bir rol oynayacaktr.

dealizm Epistemoloji

Sezgicilik, Mantkszlk, Dil

Felsefesi, Deiim,
Mataematik Felsefesi

Bilincin Dolaysz
Verileri zerine Bir
Deneme, Madde Ve
Bellek, Ahlak Ve Dinin
ki Kayna

Almanya'da doup gelimi olan idealist felsefenin Fransa'daki temsilcisi olarak tannr. Ayn zamanda, sre felsefesi ad verilen felsefe trnn
de en nemli temsilcilerinden olan Bergson, pozitivizmin ya da olduka dar bir ereve iinde kalan bilimsel yorumlarn iddialarna iddetle kar
karken, insani ve tinsel deerlerin nemini vurgulamtr. O, ite bu ereve iinde, 20. yzylda gelien akla kar bakaldrnn nemli
nclerinden biri olmak durumundadr.Sezgiciliin (entisyonizm) de kurucusudur.

Hans Vaihinger'in ruhsal ina fikirlerinden etkilendi ve erkek egemen toplumda doal bir sonu olarak "Erkeksi Bakaldr" ile organik aalk ve
telafi teorisini gelitirdi (bkz. Aalk kompleksi). Adler, Freud'un teorileri ile kar gre geldi, fikir ayrl 1911'deki Weimar Psikanaliz
Organlarn Yetersizlii
Kongresi'nde aleni oldu. Adler, Freud'un inand seks igdsnn basknl ve ego drtsnn libidinal(?) olup olmad ile ekiiyordu,
zerine nceleme,
Bireysel Psikoloji, Psikanaliz
Freud'un bilin altna atma zerine fikirlerini de eletirmiti. Adler bilin altna atma teorisinin, erkeksi bakaldrnn ar telafisi ve aalk
Bireysel Psikoloji
hislerinden tretilmi sinirsel bir durum olan ego -savunma eilimleri- konsepti ile deitirilmesi gerektiine inanyordu, Oedipal Kompleksleri
Teknii
nemsizdi. Adler Viyana Topluluundan ayrld ve 1912'de Bireysel Psikoloji Topluluu adn alan, zgr Analitik Aratrmalar Topluluu'nu
kurdu.

79

ALFRED ADLER

1870

1937

Avusturya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Rasyonalizm ?

80

ROSA LUXEMBURG

1871

1919

Polonya

Aydnlanma
a
Felsefesi

Siyaset Felsefesi

Marksizm, Sosyalizm

81

MARCEL PROUST

1871

1922

Fransa

Aydnlanma
a
Felsefesi

Sanat Felsefesi

Edebiyat Kuram,

ngiltere

Russell 1900'lerin banda ngilizlerin idealizme kar isyanna nclk etmitir. Gottlob Frege ve Ludwig Wittgenstein ile birlikte analitlik
fade zerine, Bat
Aydnlanma
felsefenin kurucusu kabul edilir. A. N. Whitehead ile birlikte Principia Mathematica adl kitab yaynlamtr. Felsefi denemesi ''On Denoting''(fade
Dil Felsefesi, Bilim Felsefesi, Felsefesi Tarihi, Bilimin
a
Analitik Felsefe Ontoloji
zerine) adl eseri felsefinin paradigmas olarak kabul grr. Ayn zamanda geni bir evrece 20. Yzyln nde gelen mantklarndan biri olarak
Din Felsefesi, Felsefe Tarihi
Toplum zerindeki
Felsefesi
kabul grr. almalar mantk, matematik, dilbilim, bilgisayar teknolojisi ve filozofiyi, zelliklede dil felsefesi, epistemoloji ve metafizii nemli
Etkileri
lde etkilemitir.

82

83

84

85

BERTRAND RUSSELL

MAX SCHELER

CARL GUSTAVE JUNG

LUDWIG VON MISES

1872

1874

1875

1881

1969

1928

Almanya

Aydnlanma
a
Felsefesi

1961

svire

Aydnlanma
a
Felsefesi

1973

Avusturya
Macaristan

Aydnlanma
a
Felsefesi

Fenomoloji

Felsefi Antropoloji, Etik

Rasyonalizm ?

Analitik Psikoloji, Teoloji,

Kollektif Bilind

Rasyonalizm

Klasik Libertayanizm,
Metodolojik kilik, Praxeoloji,
Politik ktisat, Tarih Felsefesi

Toplumun
Kapitalizmin doas gerei saf halde bulunamayacan, varolabilmek iin kapitalist olmayan ekonomi biimlerine mutlak biimde ihtiya
Sosyalizasyonu, Toplu
duyduunu iddia etmi, srekli evrensel bir retim biimi haline gelmeye alan kapitalizmin bu niteliinden dolay yok olmaya mahkum olduunu
almalar, Politik
sylemitir.
Yazlar
Proust kendi edebiyat kuramlarn gelitirmeye ve sanatnn toplumdaki yeri hakknda kendi fikirlerini gelitirmeye balad. Sanatnn
Kayp Zamann zinde,
sorumluluunun doayla yzlemek, onu gzlemek, zn kavramak, ardndan da bunu bir sanat eserinde batan anlatmak ya da davurmak
Zevkler ve Gnler
olduunu savundu.

Etikte Biimcilik ve
Maddi Deer Etii, Bilgi
Biimleri ve Toplum,
nsann Kozmostaki
Yeri, Hn

"Yaant"nn, bata dinsel, kiisel, toplumsal, bitimsel, tarihsel ynleri olmak zere, her birine gereken nemi verecek biimde btn ynleriyle ele
alnmas gerektiini savunan Alman grngbilimci, toplum felsefecisi, bilgi toplumbilimcisi. Hemen hemen felsefesinin tamamnda geleneksel
filozoflarn ounlukla gz ard ettii dncenin duygusal temelleri stne younlar. Scheler'in felsefesinin kukusuz en nemli blmn Kant
etiine kar gelitirilen nesnel deerler sradzeninin a priori olarak duygusal bakmdan kavranmasn amalayan deer zmlemeleri stne
kurulu etik retisi oluturmaktadr. Gelitirdii etiin zce "kiiselci olduunu zellikle vurgulayan Scheler, bu balamda "kii"yi "ben"den kesin
izgilerle ayrarak kiisel deerleri her bakmdan stn klmaya almaktadr.

Carl Gustav Jung sadece psikoterapi bilim daln deil, ayn zamanda Psikoloji, Teoloji, Etnografi bilimi, Edebiyat ve gzel sanatlar da etkiledi.
Psikoloji bilim dalnda kendisi tarafndan bulunan ve yaplan kavramlar geni ekilde kabul grd. rnein; kompleks, iednk ve dadnk,
Psikoloji ve Din, Drt
glge, arketip (enerjikompleksler), kolektif (toplumsal) bilind, anima, animus. Glge Arketipi zerine; Glge bilindndaki bir arketiptir. Bilin
Arketip, Anlar-Dlerve benliin kart, tersidir. stenilmeyen, kabl grmeyen tm kiisel zelikler glge arketipine dhil olmaktadr. rnein, kii kendini ince olarak
Dnceler
tanmlyorsa onun glgesi kaba ve katdr. Acmasz birinin glgesi ok ince ve efkatlidir. Kendini irkin olarak tanmlayan kiinin glgesi gzel
olmaktadr. (Buna karn, dierleri bunu grmezse kiinin gzel tanmlamas yalnzca kendisini kibirlendirir.)
nsan Eylemi, Para ve
Kredi Teorisi,
Mdaheleciliin
Eletirisi,

Mises, Carl Grnberg ile idari bilimler tarihi zerine alrken 1903'te Carl Menger'in Ekonominin Prensipleri kitabn okumasyla tarihi bak
asndan kurtularak ekonomi zerine odaklanmaya balamtr "nsanlar, ekonominin patronlarnn sanayicilerden,tacirlerden ve yatrmclardan
olutuunu dnrler. oysaki bu sadece bir yanlsamadr. ekonominin yegane patronu tketicidir. eer tketici belli bir i daln desteklemeyi
brakrsa, ite o zaman, szm ona bu patronlar eylemlerini tketicilerin dilekleri ve emirleri dorultusunda gerekletirmeye alrlar..." demitir.

86

87

88

89

90

91

92

93

94

95

96

97

98

LUDWIG
WITTGENSTEIN

MARTIN HEIDEGGER

WALTER BENJAMIN

MAX HORKHEIMER

FRIEDRICH A. V.
HAYEK

ERIC FROMM

JACQUES LACAN

KARL POPPER

THEODOR W.
ADORNO

JEAN-PAUL SARTRE

AYN RAND

HANNAH ARENDT

EMMANUEL LEVINAS

1889

1889

1892

1895

1899

1900

1901

1902

1903

1905

1905

1906

1906

1951

1976

1940

1973

1992

1980

1981

1994

1969

1980

1982

1975

1995

Avusturya
Macaristan

Almanya

spanya

Almanya

Avusturya
Macaristan

Almanya

Fransa

Avusturya

Almanya

Fransa

Modern a
Analitik Felsefe Ontoloji
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Varoluculuk, Ontoloji

Epistemoloji, Siyaset
Felsefesi

Toplum Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Wittgenstein, Tractatusda birden ok anlaml szckler gibi dilin doal eksikliini, dilin yapay ve mantksal olduu fikrini gelitirmitir. Onun yeni
dili, tpk mantk dilinde kulland gibi sembollerden olumutur. Eserinin nsznde tm felsefi problemlerin dilin aratrlmasyla
zlebileceini belirtmitir. Felsefi analizlerinin hedefi, ilevselliin aklanmas yoluyla anlaml ve anlamsz nermelerin farkn ortaya koymaktr.
Felsefenin tamam dil eletirisidir. Tractatusun temel grleri Russellin alad fikirlerden olumu ve mantksal atomculuun felsefesi
olarak saylmtr. Felsefenin aratrma nesnesi, gnlk konuma dilidir. Biz kelimeleri, gnlk kullanm metafizikleriyle balantlarz. Felsefenin
amac (iyiletirme) terapidir.

Yorumsamacalk, Dil,
Teknoloji

Varlk ve Zaman,
Hmanizmin z,
Nedir Bu Felsefe

Heidegger'n dncesine gre, insan bu dnyaya ylece braklmtr. Bu braklmlk fikri birka ynden varoluu felsefenin temel
argmanlarn srdrr ve derinletirir. Varolua braklml ile insan kendi varln oluturma zgrlne zorunlu olarak braklmtir aslnda.
Ama balangta, brakln kendisi bir zgrlk yokluudur -sondaki lmn kanlamazl gibi. Kayg, sknt, merak,lm, korku gibi terimleri
felsefe dzlemine tad. Fenomenolojiyi Varlk sorunu balamnda yeniden yorumlad ve kulland.

Marksizm, Frankfurt Okulu,

Kltr Tarihi, Estetik, Dil

Esrar zerine,
Fotorafn Ksa Tarihi,
Sanat ve Edebiyatta
Eletiri, Moskova
Gnl

Aydnlanmann
Toplum Teorisisi, Marksizm, Diyalektii, Geleneksel
Frankfurt Okulu
ve Eletirel Kuram,
Sosyolojik Almlar

Sanat eserini kutsal grlen aurasndan uzaklatrarak ona ideolojik fikirler yklememize olanak salad iin mekanik oaltmn, toplu retim
ve kltrn - Adorno ve Horkheimer'in aksine - uzun vadede olumlu etkileri olabileceine inanr. Son dnemin yaam en byk Marksist
ideologlarndan bir tanesidir. Her ne kadar Karl Marx' kendi okuma listesinin son srasna braksa da, getirmi olduu eletiriler Marksist kuram
asndan ok nemlidir.
Horkheimer'in bakanla gelmesi Frankurt Okulu iin byk atlmdr.Frankurt Okulu bu zamandan sonra bata Horkheimer'in etkisiyle psikoloji
ve felsefe stnde daha fazla duracakt.Ve Horkheimer o zamana kadar "Toplum Teorisi" ismiyle adlan- drlan teoriyi kendi deitirip "Toplum
Felsefesi" olarak kullanmtr.Horkheimer bir Marksistir.Onun felsefesi toplumun ve popler kltrn Marksist eletirisidir.Ve tabi ki almalarnn
dier bir yn Marksist diyalektiin temellerinin kurucusu Hegel ve ekonomi politiin Marksist eletirisidir.Nitekim ne Horkheimer ne de Frankurt
Okulu'nun dier yeleri sistematik bir ekonomi analizi yapmamlardr.Onlarn almalar daha ok kapitalist meta retiminin kltr ve insan
nasl andrd(yabanclama) ve insan psikolojisini nasl etkiledii ynndedir.

Rasyonalizm Siyaset
Felsefesi

Liberalizm, Ekonomi,
Politika, Psikoloji, Hukuk

Serflie Giden Yol,

Bilginin Toplumda
Kullanm, Duyumsal
Dzen, zgrln
Anayasas

Epistemoloji, Siyaset
Felsefesi

Eletirel Teori, Frankfurt

Okulu, Hmanizm, Sosyal
Teoriler, Marksizm,
Psikanaliz

zgrlkten Ka,
Psikanaliz ve Din,
Salkl Toplum,
Sevme Sanat

Libidonun toplum iinde ekillendiini savunur. Libido, ailelerde ortaya kar grndedir. Bu da bir bakma kltr olarak adlandrlabilir. Mesela
kapitalist toplum iindeki kapitalist ruh, kapitalizmi ayakta tutan libidodur. Fromm'daki libido, Marx'n tutku kavramna tekabl eder. Fromm,
yabanclama kavramn aklarken kapitalizmin etkisinden sz eder. Zihinsel emekle maddi emek kiilik geliimini nler. kiinin dna kar,
kiiyi belirler. Tketim anlay, kiisel farklar ortadan kaldrr. Kendilik kavramnn yerine ben kavram kullanlr. Bu da self kavramnn yerine
egonun kullanlmasdr. Kendilik kavram bir zdelik bildirir, "var" kelimesi de darda olana sahibim demektir.

Psikanaliz, Yapsalclk,
Postyapsalclk

Psikanalizin Drt
Temel Kavram,
Fallus'un Anlam,
Televizyon, Baba-nn
Adlar

Lacann teorik psikanalizinin ana kavramlarndan balcalar mgesel, Simgesel ve Gereklik olarak belirtilebilir. Biyolojik bir varlk olan insan
yavrusunun insan olmakla, yani kltrel bir zne olmaya giden yolu aklarken Lacan bu kavramlar deerlendirir. Oidipus karmaas olarak
belirtilen karmaa ya da Yasa, anne ile ocuun doal ilikisinin yasaklanmas ve bu yasakla doan bilin d arzunun Babann Ad'yla yeni
imgesel biimlerle ikame edilmesiyle zlr. nsan yavrusu bylece toplumsal biimleri edinir ve birey-zne olur.zetle, kltrel dzene giriin
anahtar bu kkensel bastrmayla sz konusu olmaktadr.

Yanlabilircilik, Evrimsel
Epistomoloji, Liberalizm,
Yanllanabilirlik

Bilimsel Aratrmann
Mant, Ak Toplum
ve Dmanlar,
Tarihselciliin Sefaleti

Onun bilimsel yntem gr, btn sistemleri zorlu bir snamadan geirerek, sonunda nispeten elverili sistemi semek amacyla, her kuram
yanllamaya tabi tutmaya dayanr. nk Poppere gre, tmevarm ilkesinin geersizlii nedeniyle, kuramlar hibir zaman deneysel olarak
dorulanamaz. Ama yanllanabilir. O halde, bir teorinin bilimsel olabilmesi iin yanllanabilir olmas gereklidir. Eer bir kuram yanllanabilir ise,
bilimseldir. En iyi kuram "zamana bal olarak yanllanabilir, rtlebilir olan kuramdr" demitir .

Rasyonalizm ?

Modern a Analitik Felsefe Eletirel

Felsefesi
Rasyonalizm

Modern a
Felsefesi

Dilin Kritii ve Felsefesi,

Mantksal Pozitivizm, Zihin
Felsefesi

Tractatus Logico, Yan

Deinniler, Felsefi
Soruturmalar, Kesinlik
stne-Kltr ve
Deer

Eletirel Teori

Varolucu Marksizm,
Ontoloji

Marksizm, Sosyal Teori,

Kitlesel Medya, Mzikoloji,
Frankfurt Okulu

Bilgi Fesefesi, Etik,

Fenomoloji, Metafizik,
Politika

Adorno, akln nesnel olmadn, insann da bu anlamda kendi zneli olamadn savunur ve bugne kadarki felsefenin foyasn ortaya
Ahlak Felsefesinin
karmaya alr. Akln nesnel olamamasnn sebebi de insann kendi hayatnn znesi olamamasdr. Toplum zerine teorileri genel bir
Sorunlar, Minima
karamsarl yanstr. Ona gre brokrasi, idare ve teknokrasinin kuatt toplumda bireyin kendisi bizzat gemite kalmtr. Younlam
Moralia, Aydnlanmann
sermaye, planlama ve kitle kltr bireysel zgrlkleri byk oranda tahrip etmi ve eletirel dnme yetenei yerini tmyle eylemi bir
Diyalektii
toplum bilincine brakmtr. "Dnen insan saldrgan olamaz." demitir.

Varoluuluk, Bulant,
Varlk ve Hilik,
Diyalektik Akln
Eletirisi

Sartre'n, varoluuluunda ilk olarak grlen, insann nceden-tanmlanmam bir varlk olarak ele alnmasdr. nsan kendi yaamn ya da
tanmn kendi kararlaryla verecektir. nsann iinde bulunduu koullar iinde yapt tercihleri onun kim olacan ve ne olacagn belirler. Bu,
"varolu zden nce gelir" sznn anlamdr. nsan nceden-zaten-belirlenmi bir ze sahip deildir, daha ok o zn kendi eyleyileriyle
gerekletirecek, yani varoluunu ekillendirerek zn ortaya koyacaktr. Sartre'n anlad ve savunduu anlamda aydn, ister eylem alannda
ister yaz masasnda olsun, esasta aydn aydn yapan nitelik, yaad zamann dnyasna srt evirmeyen, bu dnemin gerekliklerinden ve
elikilerinden kanmayan, aksine tutumunu ve eylemini bu gereklikler ve kmazlardan hareketle oluturup belirleyen tavrdr.

Felsefesi ve kitaplar kendi bireycilik, rasyonel bencillik ve kapitalizm mefhumlarn vurgular. Devletin zgr bir toplumda yasal ama minimal bir
Atlas Silkindi, Hayatn role sahip olduuna inanan Rand sk bir minaristtir. Liberteryenler ve Amerikal muhafazakarlar arasnda nemli bir etkisi olmutur. O'na gre,
Kayna, Ben,
nsan deerlerini ve hareketlerini mantk kullanarak semelidir, Bireylerin kendilerini bakalar iin feda etmeden ve aynsn bakalarndan
Yaamak stiyorum beklemeden kendi amalar iin yaamaya haklar vardr, Kimsenin bir bakasnn haklarna g kullanarak tecavz etmeye ya da g kullanarak
ona kendi fikirlerini empoze etmeye hakk yoktur.

Rusya
Amerika

Modern a
Felsefesi

Siyaset Felsefesi
Objektivizm

Almanya

Modern a
Felsefesi

Fenomoloji Siyaset
Felsefesi

adalk, Tarih Felsefesi

Totaliterizmin
Kkenleri, nsanlk
Durumu, Gemi le
Gelecek Arasnda

Litvanya

Modern a
Felsefesi

Fenomonoloji

teki, Farkllk, Hogr,

Teoloji, Bakann Bakal

lm ve Zaman,
Sonsuza Tanklk

Bireycilik, Kapitalizm,
Minarizm, Liberteryenizm

Hayek'e gre iktisadi karar verme hakki, bireylerden, onlarn deerlerinden ve amalarndan bamsz deildir (ekonomik znellik, Avusturya
ekol), karar verme haklar enformasyona sahip olan bireylerde olmaldr. Rekabeti bir piyasada fiyatlar, insanlarn farkl mal ve servislere
bitikleri grece deerleri belirlemekte, bireyler de bunlara bakp istek ve ihtiyalarn en iyi ekilde nasl karlayacaklarna ve hatta o istek ve
ihtiyalarn neler olduklarna karar vermektedirler. Hayek serbest piyasa dzeninin felsefi savunucularndandr. Hayek iktisat dnda biliim
(enformasyon) teorisi, hukuk, politika teorisi, bilim felsefesi ve bilisel psikoloji (cognitive psychology) gibi alanlarda da yeni fikirler retmitir.

ou kii tarafnda felsefeci olarak da bilinmekle birlikte, kendisi felsefenin "bireyin kendisi"ne dair sorunlarla uratn syleyerek bu sfat
reddetmitir. Siyaset bilimci olarak tanmlanmay istemesinin sebebi almalarnn "tekil olarak insana deil, dnyada yaayan ve dnyay
kaplayan insanla" odaklanm olmasdr.
Levinas, farkllk temelli etik dncesiyle, bu farklln, toplumsal ilikileri zmek bir yana, insanlarn birbirinden sorumlu olduklar ya da
olacaklar zemini oluturduunu ne srer. Bu dnce, insanlarn birbirine kaytsz kaldklar tolerans ya da birbirlerine katlandklar
hogry deil, herkesin herkesten sorumlu olduu etik anlay gelitirmek ister. Levinasn felsefi dncesi, bu etik kavrayn kavramsal
yapsn ortaya koymaya ve iletilir halde gstermeye alr.

99

100

MAURCE MERLEAUPONTY

SIMON DE BEAUVOIR

1908

1908

1961

1986

Fransa

Fransa

Modern a
Felsefesi

Varoluu Femonoloji

Modern a
Varoluculuk Feminizm
Felsefesi

Algnn Fenomolojisi,
nsanclk ve iddet,
Bat Marksizmi, Yapsalclk,
Anlam ve Anlamszlk,
Postyapsalclk, Alg, Gestalt
Diyalektiin
Psikolojisi
Servenleri,
Gstergeler

Bat Marksizmi, Varoluu

Feminizm, Feminist Etik

101

ALBERT CAMUS

1913

1960

Cezayir
Fransa

Modern a
Felsefesi

Varoluculuk

Absrdizm, Dualizm

102

PAUL RICOEUR

1913

2005

Fransa

Modern a
Felsefesi

Fenomoloji

Hermeneutik,
Yorumsamaclk, Etimoloji,
Ahlak Felsefesi

Fransa

Modern a
Felsefesi

Bilgi Felsefesi

Yapsalclk, Marksizm,
stbelirlenme

103

LOUIS ALTHUSSER

1918

1990

104

GILLES DELEUZE

1925

1995

Fransa

105

MICHEAL DUMMETT

1925

2011

ngiltere

Modern a
Felsefesi

Analitik Felsefe

106

ZYGMUNT BAUMAN

1925

Polonya

Modern a
Felsefesi

Postmodernizm

Sosyoloji, Modernizm,
Totatilerizm

Epistemoloji

Postyapsalclk,
Postmodernizm, Sylem
Analizi, Disiplin Enstitleri,
Biyoiktidar

107

108

109

110

MICHEAL FOUCAULT

MURRAY ROTHBARD

NOAM CHOMSKY

JURGEN HABERMAS

1926

1926

1928

1929

1984

1995

Fransa

Amerika

Amerika

Almanya

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Amprizm Ontoloji

Hukuk Felsefesi

Freudcu ynleri ar basan feminist bir varoluuluk gze arpar. Varoluulukta olduu gibi de Beauvoir temel prensip olarak var oluun zden
Belirsizlik Ahlak
nce geldiini kabul eder ve Kadn doulmaz kadn olunur. prensibine ular. De Beauvoir Bu durum kadnlarn kendilerini normalden sapm,
zerine, Her Erkek dta kalan ve normale ulamaya alan canllar gibi alglamalarn salayarak onlarn baarlarn snrlandrmdr. der. Feminizme gre bu
lmldr, kinci Cins dnce artk bir kenara atlmaldr. De Beauvoir iddia eder ki kadnlar erkekler kadar ayrm yapma, seme yeteniine sahiptir ve bylece
kendilerini gelitirmeyi seebilir, kadn mevcut durumundan ileri gtrebilir, kendi hayatlarnn ve dnyann sorumluluunu alabilir.

Sisifos Syleni,
Bakaldran nsan,
Denemeler, Yabanc

Camus'nn felsefeye en byk katks, insanlarn ne berraklk ne de anlam sunan dnyada bunlar aramalarnn sonucu olarak oluan "absrt"
fikridir. Filozof bu felsefesini "Sisifos Sylencesi"nde aklayp "Yabanc" ve "Veba" gibi romanlarnda da ilemitir.
Genelde varoluulukla birlikte ele alnan "Absrdizm" (Sama, uyumsuzluk felsefesi) ile birok yazar ilgilenmi ve bu felsefi dnce akmn
kendine gre yorumlamtr, Camus "sama"`nn kurucusu deildir fakat bu dnce akmnda nemli bir yer tutar. Camus, makalelerinde
okuyan dualizmle tantrr. Mutluluk ve keder, yaam ve lm, karanlk ve aydnlk.. Hayatn eitli biimlerde getiini ve insann lml olduu
gerei de budur.

Metoforun Kural,
Ricoeur, "Sembol dnceyi dourur" derken, hermeneutiin ilk ve temel ncln iyi bir biimde ifade etmitir. Efsane, din, sanat ve ideolojinin
Hafza Tarih Unutu, sembollerinin felsefi yorum yoluyla aa karlabilecek mesajlar tadn ne srd ve hermeneutii, dolayl anlam yorumlama, grnteki
Bakas Olarak Kendisi anlamlarn gerisindeki gizli anlamlar gzler nne serme yntemi olarak tanmlad.
deoloji ve devletin
deolojik Aygtlar,
Felsefe ve
Bilimadamlarnn
Kendiliinden Felsefesi

Amprizm ve znellik,
Diyaloglar, Kant'n
Gebebilim, okluk,
Eletirel Felsefesi,
izoanalizm, Psikanaliz, Etik,
Proust ve Gstergeler,
Duygulam, kinlik, Olu
Spinoza-Pratik Felsefe,
Nietzsche
Analitik Felsefenin
Dilin Kritii
Kkenleri

Modern a
Felsefesi

Merleau-Ponty'nin varoluu felsefesini fenomenolojik bir ynde gelitirmi olduu bilinir. Merleau-Ponty Edmund Husserl'n Fenomenolojisinden
hareket eder ancak onu eitli dnmlere uratarak deerlendirir. Husserl'n fenomenolojik ynteminin balangc kavramlarndan olan
"ynelmilik" kavramnn, zellikle Merleau-Ponty'de belirgin bir ekilde etkili olduu sylenebilir. Merleau-Ponty'de kesin bir bilgi aramaktan daha
ziyade, asl olarak belirli bir apakla ulamak ister. Bedenler hem zne hem de nesnedir. nk, Bakasnn bedeni, benim iin herhangi bir
nesne deil, bir kltr nesnesidir. Tpk benim bedenimin baskas iin olduu gibi. Bakalaryla her eyden nce bu anlamda bir beden olarak
karlarz. Bu anlamda beden, okuyup anlamdrlmas gereken bir kitap gibidir.

Althusser, toplumu bir araya geldiklerinde tek bir karmak btn oluturan ekonomi pratii, ideoloji pratii ve politik-legal pratik gibibtnlklerin iie bal bir toplam olarak kavryordu. Ona gre btn pratikler birbirine bamlyd. Mesela , retim ilikileri asndan bu
kapitalistler ve iiler arasnda igcnn alm ve satmdr. Bu ilikiler ekonomi pratiinin parasdr, ancak bireysel temsilcileri alc ve satc
olarak kurgulayan yasal bir sistemin mevzuat iinde varolabilir; daha tesinde ise anlama mutlaka politik ve ideolojik adan gvence altna
alnmaldr.
Deleuze, felsefeyi bir tefekkr etkinliinden ziyade kavram yaratm olarak tanmladndan btn almalarnda yeni kavramlar ortaya
koymutur. Felsefenin yaratc bir faaliyet olarak tanmlanmas ncelikle zdelikten ziyade fark, kapallktan ziyade oklu balantlar ve mutlak
kararllk ya da keskinlik gzeten bir tespitten ok kararszlklk ve belirsizlikleri kucaklayan bir ak ululua dayanan yeni bir yaklam
gerektirdiinden ne almalarnda ortaya koyduu kavramlar ne de bu kavramlar arasndaki ilikiler bir sabitlik arz eder.
"Felsefenin amac dnce yapsnn analizidir, ve dnceyi analiz etmenin en uygun yntemi dil analizinden meydana gelir."

Zygmunt Bauman, 1980'li yllardan itibaren, Modernizm ile Totaliterizm arasndaki balantlar zerine hem kuramsal hem de sosyolojik
Sosyolojik Dnmek,
incelemeleriyle ne kt. zellikle Almanya'daki Nasyonalsosyalizm zerinden Holocaust hakkndaki zmlemeleri bu balamda nemli bir etki
Postmodern Etik,
yapt. Bylelikle, Modernizme ikin kavram ve kategorilerin Totaliterlikle dorudan ya da dolayl ilikileri derinlikli olarak ve disiplinleraras bir
Bireysellemi Toplum
yntemle ortaya konulmu olundu.

Byk Kapatlma,
Kliniin Douu,
Cinselliin Tarihi,
Deliliin Tarihi, Bilginin
Arkeolojisi

Foucault toplumdaki daimi dorularn oluum srecini modernist bir bak as olarak grr ve kkten reddeder. Postmodernite kendini genel
geer dorularn aksine hareket eden bireylerde ve dnlerde bulur. Bu nedenledir ki Foucault deliler zerinde aratrmalar yapmtr. Deliler
ona gre toplumun daimi dorularna uygun hareket edemeyen bireylerdir. Toplumun genelini bir oda ierisinde gren Faucault btn
dncelerin, hareketlerin bu daimi dorular erevesinde yahut kskac altnda ortaya ktn iddia eder. Gay, lezbiyen, transseksel, biseksel
oryantasyonlar daimi dorulardan ayr dorular erevesinde olutuklar iin postmodernitenin varoluunu ve moderniteden kldn gsterir
(modernite bu kavramlar asla kabul edemezdi). Foucault kendi almalarnn bile genel geer daimi dorulardan olmamas gerektiine inanr ve
almalarnn kullanldktan sonra atlmasn tler.

Rothbard, anarko-kapitalizmin kurucusu, nde gelen teorisyeni ve 20. yzyl Amerikan liberteryen hareketinin merkezi figrdr. 20'nin zerinde
Anarko-Kapitalizm,
zgrln Etii,
anarist teori, tarih, ekonomi ve dier konularda kitap yazmtr. Rothbard asndan, klasik liberalizmin devlet ve zgrlk teorisinin yeniden
Liberalizm, Ekonomi Tarihi,
Ekonomiyi Anlamak,
kurgulanmas, devletle ilikilenmi grevlerden kurtararak bir nevi arnm yaamasn salayacak, dier taraftan ise bu harekete radikal bir kimlik
ktisat, Anarizm, Etik, Doal Eitilik; Doaya Kar
kazandrarak, mevcut koullarda kaybetmek zere olduu geleceini kurtarlabilecektir. Bu ise ancak, zel-mlkiyeti anarizmle, ksacaAnarkohukuk
syan
kapitalizmle mmkn olacaktr.

Dil Felsefesi

Liberter Sosyalizm, Anarkosendikalizm, Dilbilim,

Davranclk

Epistemoloji, Siyaset
Felsefesi

Sosyal Teori, letiimsel

Rasyonalite, Evrensel
Edinbilim, Kamusal Alan,
Frankfurt Okulu

Noam Chomsky doal dilleri anlamlarna gre kategorize etmitir. Kategorize etme eylemini, zel dil ifadelerini meta dil yardm ile adlandrarak
yapmtr. Chomsky her ne kadar insan dillerini anlamada anahtar kii olarak grnse de, aslnda biimsel diller zerindeki almalaryla
retici Dil Bilgisi,
tannmtr. Onun hiyerarisi, biimsel dilbilgisinde oluan ifade glklerini kategorize eder. Her snf, biimsel dillerde sz bekleriyle baka
Gelecei Kurgulamak,
cmlecikler oluturabilir. Onun evrensel dilbilgisi teorisi, yaad dnemdeki davran teorilere kar meydan okuma olarak ve ocuklarn dili
Dilin Mimarisi, Bat
renme evresi, dile kar olan dil yetisini anlamaya ynelik bir teori olarak kabul edilmitir. Chomsky politik yazlarndan dolay dnyann en
Terrizmi
fazla alnt yaplan bireyi olarak kabul edilmetedir. Ayrca dnya zerindeki kutuplama ve kresellemelere ynelik eletirileri ile nc bir
dnr saylmaktadr.
Kamusal Alann
Yapsal Dnm,
Bilgi ve lgi, Sosyal
Bilimlerin Mant
zerine

Jrgen Habermas, kendi en byk baars olarak iletiimsel eylem ya da iletiimsel rasyonalizm kuram ve kavramn grr. Bu aklc gelenekten
aklcl kiileraras dilbilimsel iletiim yaplar iine yerletirmesiyle ayrlr, kozmozun ya da bilme znelinin yaplarna yerletirmez. Bu sosyal
kuram, kapsayc bir evrensel ahlaki ereve olutururken, insan zgrlemesi amalarna ilerler. Bu ereve evrensel pragmatiklik denilen ki
tm konuma eylemlerinin isel bir telosu (Yunanca ama ya da hedef) vardrkarlkl anlay hedefi ve insanolu byle bir anlay
getirebilecek iletiimsel yeterlilie sahiptir tartmasna yaslanr.

111

112

113

114

115

116

117

JEAN BAUDRILLARD

FELIX GUATTARI

JACQUES DERRIDA

ALAIN BADIOU

ROBERT NOZICK

TERRY EAGLETON

SLOVAJ ZZEK

1929

1930

1934

1937

1938

1943

1949

2007

1992

2004

2002

Fransa

Modern a
Felsefesi

Postmodernizm

Postyapsalclk,
Postmarksizm, Medya, st
Gereklik, aret Deeri,
Sosyoloji

Fransa

Modern a
Felsefesi

Psikoloji Siyaset
Felsefesi

Psikanaliz, Ekoloji,
Semiyotik, Makina Arzusu,
Belirlenimcilik, izoanaliz,
Asemblaj

Fransa

Modern a
Felsefesi

Fas

Amerika

rlanda

Slovenya

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Modern a
Felsefesi

Postmodernizm

Ontoloji Marksizm

Analitik Felsefe Politik

Felsefe

Sanat Felsefesi
Postmodernizm

Postmodernizm

Bugnn siyasi ve ideolojik akmlarn reddetmesi nnn artmasna neden olmutur. Bugne kadar birok nemli almaya imza atmtr.
Simlasyon kuramn oluturmu, kitle zihni zerine arpc satrlar yazmtr. Tketim zerine dnceleri ve yaptlar ise onun nne n
katmtr. Artk her kavram televizyonlardan akmakta, insanlar teknolojinin onlara salad bu rahatlk sayesinde herhangi bir eyi derinlemesine
dnememektedir ve iletiimi salamak adna yaratlan cansz kitle iletiim aralar kendilerine yklenen ilevden, yani arac olma konumundan
kp bamsz bir kendilik haline gelmitir. Birey ise bu durumu aresizlik iinde izlemektedir; herseyin farkndadr, fakat rahatlndan da taviz
vermek istememektedir.

Simlakrlar ve
Simlasyon, aresiz
Stratejiler, Tekil
Nesneler, Karnaval ve
Yamyam

Gilles Deleuze ile beraber kapitalizm ve izofreni altbal ile yazdklar L'Anti-dipe (1972) ve Mille Plateaux (1980) almalarnda arzuyu
Ka Cizgileri,
retken bir faaliyet olarak grmeleri ve olu, olay, fark gibi felsefe tarihinin sregiden sorunlarna ilikin arpc almlar getirmeleri itibariyle,
Ekoloji, Kapitalizm ve
zellikle ada siyaset felsefesi ile Freudcu ve Lacanc psikanaliz asndan nemli eletiriler sunmulardr. Tek bana koyulduu
izofreni, Nakaratlar
almalarnda izoanaliz, zneleme sreleri ve ekolojiye ilikin deerlendirmelerde bulunmutur.

Postyapsalclk, Yapskm,
Balama ve
Postyapsalclk, Karar
Kozmopolitizm, Marx'n
Verilemezlik, Mevcudiyet
Hayaletleri, teki
Metafizii, Metinsellik
Hedef, ile

Yapskmclk denilen Derridac yntem, yani metnin derin yaplarn ayrtrmay hedefleyen yntemsel yaklam edebiyat kuram, dilbilim,
felsefe, hukuk, sosyoloji, kltr kuram, mimarlik gibi disiplinler bata olmak zere birok alanda yeni almlar getirdi.Onun almalar kktenci
bir ekilde, Platondan gnmze eitli ve kart eilimlerle gelmi olan metafizik felsefenin sorgulanmas ve byle bir sorgulama nda
rnein Marks, Freud ya da Nietzsche gibi dnrlerin yeniden deerlendirilmesi olanan salad. "Metnin dnda hibir ey yoktur." demitir.

Set Teorisi, Metapolitika,

Matematik

Felsefe in Manifesto,
Etik: Ktlk Kavray
Badiouya gre, felsefe, felsefi gerekleri retmesi asndan kendisinin gerek prosedrler olarak kabul ettii drt durum (Sanat, Ak, Politika ve
zerine Bir Deneme,
Bilim) iinde yaplabilir. Badiou almalarnda srekli olarak, kendisinin felsefik bir hastalk olarak nitelendirdii, bu diskurlardan herhangi birine
Felesefe ve Politika
kendi gereini dayatmaktan felsefenin saknmas gerektiini dile getirir.
Arasndaki Gizemli
liki

Liberteryanizm

Radikal liberteryenizmin etkili bir savunucusu olan Nozick, maksimum birey hakk iin minimum devlet fikrini savunmutur. Kapitalizmin
Anari: Devlet ve
savunmasn yaparken refah devletini eletirmi, Rawls'un adalet teorisini eletirmek iin yazd Anari, Devlet ve topya kitab radikal
topya, Rasyonelliin
liberteryenizmin en nemli kitaplarndan biri haline gelmitir. Nozick, hayatnn son yllarnda felsefenin klasik konularyla ilgilenmitir. Bu kitapta
Mahiyeti, Felsefi
Nozick, devletin rolnn, vatandalar iddetten ve hrszlktan korumak ve sosyal szlemelere uyulmasn salamakla snrl olduu grn
zahatlar
savunmaktadr.

Marksizm, Modernite,
Psikanaliz, Teoloji

Hayatn Anlam,
Edebiyat Kuram,
Eletiri ve deoloji,
Postmodernizm
Yanlsamalar

Eagleton' zgn bir edebiyat kuramcs olarak dnmek mmkndr. Marksizm'e dayal materyalist bir eletiri teorisi oluturmaya almtr.
Kurduu Marksist teori birok eletirmenin almalarnn kuvvetli ve etkili ynlerinin sentezinden olumaktadr. Genelde modernite ve
modernizm zerine eilmektedir. Postmodernizme temel olarak itiraz etse de, yine de tmden yadsmamaktadr. Daha yakn bir zamanda
Eagleton kltrel almalar daha geleneksel edebiyat teorisiyle birletirdi. Son zamanlardaki yaynlar teolojik alanlara tekrar ilgi duyduunu
gsteriyor. Eagleton zerindeki nemli bir dier etki de psikanaliz oldu.

Postmarksizm

Yamuk Bakmak,
deolojinin Yce
Nesnesi, Krlgan
Temas, Paralaks

iek'in ideolojisi ahsna zg bir materyalizmdir. Diyalektik materyalizm gelenei iinde kuram olutururken, dncenin varolan sistemleri
ierisindeki devamszlklar ve elikilerine vurgu yaparak, ontoloji ve epistemolojinin ada kuramlaryla balantlar kurar. Deleuze ve Alain
Badiou gibi, iek hem bilincin materyalist temeline hem de dncenin 'zerklik ve yararllna' sahip kan bir kuram dile getirir. iek'in
metafizii, nemli bir noktaya kadar anti-metafiziktir, nk 'her ey'i kuramsallatrmann sama olduuna inanmaktadr, nk daima
kuramsallatrlamayan bir eyler kalacaktr. Bu Lacan'c terimlerle 'sembolik' ve 'gerek' arasndaki ilikinin terimleri ile aklanabilir. iek'e
gre, bir insan eitli yollarla gzlemleyebiliriz ancak bu yollar e zamanl varolmaz.

http://twitter.com/koalaamanefayda
koalaamanefayda@gmail.com