Procjena Ugroz Nesrece

BOSNA I HERCEGOVINA
FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE
BOSNIA AND HERZEGOVINA

FEDERATION OF BOSNIA AND HERZEGOVINA
PROCJENA
UGROENOSTI
FEDERACIJE
BOSNE I HERCEGOVINE
OD PRIRODNIH I
DRUGIH NESRECA
NOVEMBAR
2014.
Federalna uprava civilne zatite
BOSNA I HERCEGOVINA
FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE
BOSNIA AND HERZEGOVINA

FEDERATION OF BOSNIA AND HERZEGOVINA
Bosanski jezik
NOVEMBAR
2014.
PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA
Odredbom take 20. Metodologije za izradu procjene ugroenosti od prirodnih i drugih nesrea (Slubene
novine Federacije BiH, broj 35/04), utvreno je da usvojena procjena ugroenosti podlijee obaveznoj
analizi najmanje jednom godinje, pri emu se ocjenjuje potreba njenog auriranja i dogradnje, a ako
su na podruju za koje je donesena procjena ugroenosti nastupile odreene promjene koje bitno utiu
na promjenu procijenjenog stanja, auriranje procjene ugroenosti vri se odmah nakon saznanja za
nastupanje tih promjena.
Procjenu ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea, utvrenu lanom
26. stav 2. taka 2) Zakona o zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea
(Slubene novine Federacije BiH, br. 39/03, 22/06 i 43/10), izradila je Federalna uprava civilne zatite
u skladu sa navedenom Metodologijom, a konani prijedlog tog dokumenta, pripremila je nakon
usaglaavanja s federalnim ministarstvima i drugim organima federalne uprave, zavodima, naunim i
drugim ustanovama. Radna grupa, imenovana Rjeenjem Vlade Federacije Bosne i Hercegovine, V. broj:
190/2005 od 07.04.2005. godine.
Prijedlog Procjene ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea, u vie
navrata razmatrao je Federalni tab civilne zatite i dao svoje miljenje, nakon ega je upuen Vladi
Federacije Bosne i Hercegovine na razmatranje i usvajanje. Vlada Federacije Bosne i Hercegovine,
svojom Odlukom V. broj: 328/05 od 30.06.2005. godine, donijela je Procjenu ugroenosti Federacije
Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea (Slubene novine Federacije BiH, broj 41/05).
Analizirajui aktuelna deavanja u prirodnom i drutvenom okruenju na podruju Federacije Bosne
i Hercegovine, Bosne i Hercegovine i ire, od donoenja navedenog dokumenta do danas, Federalna
uprava civilne zatite ocijenila je da su nastupile znaajne promjene i okolnosti koje zahtijevaju
auriranje i dogradnju procijenjenog stanja ugroenosti podruja Federacije Bosne i Hercegovine od
prirodnih i drugih nesrea, zbog ega se pristupilo realizaciji ovog zadatka.
Prilikom auriranja Procjene ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea,
konsultovani su i koriteni historijski, nauni i svi drugi dostupni podaci o pojavama i opasnostima koje
ugroavaju ljude i materijalna dobra na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, odnosno Bosne i
Hercegovine.
SADRAJ
A - U V O D
1. Prirodne nesree koje predstavljaju najveu prijetnju po ljude i materijalna dobra
2. Tehniko-tehnoloke nesree koje predstavljaju prijetnju po ljude i materijalna dobra
3. Ostale prijetnje od nesrea veih razmjera
4. Podlonost bosanskohercegovakog stanovnitva i materijalnih dobara prirodnim i
drugim nesreama manjih i veih razmjera jo je poveana
12
12
12
13
13
B - OPI DIO PROCJENE UGROENOSTI 14

1. Prirodno-geografska obiljeja teritorije Bosne i Hercegovine
14
1.1. Povrina
14
1.2. Stanovnitvo 15
1.3. Etnika struktura 15
1.4. Religijska struktura 15
1.5. Klima
16
1.5.1. Planinska klima 16
1.5.2. Umjereno kontinentalna klima 17
1.5.3. Mediteranska (sredozemna) klima 17
1.5.4. Izmijenjena mediteranska (sredozemna) klima 17
1.6. Drutveni proizvod 18
1.7. Zaposlenost 19
1.8. Zemljite 20
2. Prirodno-geografska obiljeja podruja Federacije Bosne i Hercegovine
22
2.1. Povrina 22
2.2. Administrativno teritorijalna i demogafska struktura Federacije Bosne i Hercegovine 22
2.3. Razmjetaj privrednih i infrastrukturnih objekara 23
2.3.1. Elektroenergetska situacija u Bosni i Hercegovini 23
2.3.2. Hidroloka mrea u Bosni i Hercegovini - poslijeratno stanje 24
2.3.3. Pregled rudnika i termoelektrana u Bosni i Hercegovini 24
2.3.4. eljeznice u Bosni i Hercegovini 25
3. Kulturno-historijska dobra
26
3.1. Nacionalni spomenici 26
3.2. Prijedlog mjera 26
C - POSEBNI DIO PROCJENE UGROENOSTI 27
1. Prirodne nesree
29
1.1. Zemljotres 29
1.1.1. Prema uzrocima pojave 29
1.1.2. Prema mjestu pojave 29
1.1.3. Prema pravcu prostiranja 29
1.1.4. Prema nainu opaanja 29
1.1.5. Prema energiji i veliini prostiranja 29
1.1.6. Prema veliini ubrzanja trusnih talasa 29
1.1.7. Najvei i najpoznatiji 30
1.1.8. Razorni zemljotresi na teritoriji Bosne i Hercegovine 30
1.1.9. Rasjedi zemljine kore 31
1.1.10. Povratni period i seizmiki efekti 31
1.1.11. Osmatranje seizmikih aktivnosti 32
1.1.12. Seizmiki intenzitet teritorije Bosne i Hercegovine 33
1.1.13. Ideja za novi nain predstavljanja seizminosti 33

1.1.14. Zakljuci 34
1.2. Odroni i klizita 34
1.2.1. Zakljuci 35
1.3. Slijeganje zemljita 35
1.3.1. Tuzlanski fenomen upravljanja solno-mineralnim sirovinama 35
1.3.2. Strategija upravljanja solno - mineralnim sirovinama 36
1.3.3. Ostala slijeganja zemljita 37
1.3.4. Zakljuci 37
1.4. Visoki snijeg i snjeni nanosi 37
1.4.1. Zakljuci 40
1.5. Poplava 40
1.5.1. Prirodne poplave 40
1.5.2. Vjetake poplave 41
1.5.3. tete od poplava 41
1.5.4. Razvoj sistema i smanjenje rizika od poplava 43
1.5.5. Geodetske i klimatske podloge, hidroloke i hidraulike analize 45
1.5.6. Ocjena sadanjeg rizika na poplavnim podrujima 45
1.5.7. Ravniarska podruja uz rijeku Savu 45
1.5.8. Podruja u dolinama veih rijeka - Une, Sane, Vrbasa, Bosne, Drine i Neretve 45
1.5.9. Uske doline uz manje vodotoke 46
1.5.10. Opi koncepti rjeavanja zatite od poplava ugroenih podruja 46
1.5.11. Stanje postojeeg sistema zatite od poplava u Federaciji Bosne i Hercegovine 47
1.5.11.1. Vodoprivredni objekti u slivu rijeke Save u vlasnitvu
Federacije Bosne i Hercegovine 47
1.5.11.2. Zatitni vodoprivredni objekti u slivu Jadranskog mora 47
1.5.11.3. Objekti koji su minirani a slue za zatitu od
poplava na podruju Odake Posavine 48
1.5.11.4. Objekti koji su minirani, a slue za zatitu od poplava na
podruju Srednje Posavine 48
1.5.12. Zakljuci 48
1.6. Sua
48
1.6.1. Deficit vode kao uzrok prirodne nesree 49
1.6.2. Povratni period i efekti sue 49
1.6.3. Zakljuci 50
1.7. Tua (grd, led) 51
1.7.1. Zakljuci 52
1.8. Oluja i mraz 52
1.8.1. Zakljuci 53
1.9. Masovne pojave zaraznih bolesti ljudi, ivotinja i biljaka 53
1.9.1. Epidemije - zarazne bolesti ljudi 53
1.9.1.1. Epidemioloka situacija u Federaciji Bosne i Hercegovine 54
1.9.1.2. Faktori koji pogoduju pojavi epidemija zaraznih bolesti 54
1.9.1.3. Ope mjere zatite ljudi 55
1.9.1.4. Posebne mjere zatite ljudi 55
1.9.1.5. Zakljuak 56
1.9.2. Epizootije - zarazne bolesti ivotinja 56
1.9.2.1. Osnovni tipovi opasnosti 56
1.9.2.2. Zarazne bolesti koje su zabiljeene u Federaciji Bosne i Hercegovine 57

1.9.2.3. Najei uzroci i pojave zaraznih bolesti 57
1.9.2.4. Povratni period i tetni efekti zaraznih bolesti 58
1.9.2.5. Mjere zatite 58
1.9.2.5.1. Ope mjere zatite ivotinja 58
1.9.2.5.2. Posebne mjere zatite ivotinja 59
1.9.2.6. Zakljuci i razmatranja 59
1.9.3. Sigurnost hrane 60
1.9.4. Biljne bolesti i tetoine 60
1.9.4.1. Zdravstveno stanje, tetoine, mjere zatite poljoprivrednih biljaka 60
1.9.4.2. tetni organizmi koji su prisutni i raireni na poljoprivrednom bilju 61
1.9.4.3. Mjere na suzbijanju opasnosti i posljedica biljnih bolesti i tetoina 61
1.9.4.4. Nosioci poslova za zatitu bilja i biljnih proizvoda 62
1.9.4.5. Mjere i aktivnosti na unapreenju stanja 62
1.9.5. Stanje ugroenosti uma 62
1.9.5.1. Pokazatelji stanja dravnih uma 63
1.9.5.1.1. Struktura povrina uma i umskog zemljita 63
1.9.5.2. Ugroenost uma tetnim aktivnostima 64
1.9.5.3. Povratni period i fiziki obim teta u drvnoj masi 64
1.9.5.4. Gazdovanje umama 65
1.9.5.5. Osnove strategije razvoja umarstva znaajne za zatitu uma 66
1.9.5.6. Zakljuci 66
1.10. Rizik od mina i neeksplodiranih ubojnih sredstava (NUS-a) 67
1.10.1. Opi pokazatelji 69
1.10.2. Zakljuci 74
2. Tehniko - tehnoloke i druge nesree
73
2.1. Veliki poari 73
2.1.1. Poari i podjela prema mjestu nastanka i obimu (veliini) 73
2.1.2. Uzroci nastanka poara, uestalost pojavljivanja i veliina opoarenih povrina 74
2.1.2.1. umski poari 75
2.1.3. Evidentirane posljedice po ljude i tete u materijalnim dobrima 76
2.1.3.1. Prema podacima Federalne uprave civilne zatite 76
2.1.3.2. Prema podacima Federalnog ministarstva poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva 77
2.1.3.3. Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku 78
2.1.4. Normativno-pravna ureenost, organizacija i funkcionisanje
preventivne zatite od poara 79
2.1.4.1. Normativna ureenost nakon Dejtonskog sporazuma 79
2.1.4.2. U oblasti umarstva 81
2.1.4.3. U oblasti okolia i turizma 83
2.1.4.4. Zakljuci sa prijedlogom mjera i aktivnostima za prevazilaenje
stanja u oblasti zatita od poara 85
2.1.5. Prijedlog mjera i aktivnosti za prevazilaenje stanja 88
2.2. Ruenje ili prelijevanje brana na akumulacijama 90
2.2.1. Mogunost ruenja brana i pitanje rizika 90
2.2.2. Primjena propisa, pravila i tehnikih normativa u vezi sa branama 91
2.3. Akcidenti sa opasnim materijama 92
2.3.1. Gasovodni transportni sistem prirodnog gasa Bosne i Hercegovine 92
2.3.2. Potronja prirodnog gasa 93

2.3.3. Struktura potronje 94
2.3.4. Sezonske varijacije potronje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini 94
2.3.5. Historija koritenja prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini 95
2.3.6 Ukratko o prirodnom gasu 97
2.3.7. Propisani kvalitet prirodnog gasa 97
2.3.7.1. Izgaranje prirodnog gasa 98
2.3.8. Zakljuci 98
2.4. Radioaktivno i drugo zagaenje zraka, vode i zemljita 98
2.4.1. Mirnodopske i ratne havarije na nuklearnim postrojenjima 101
2.4.2. Balkanski sindrom 101
2.4.2.1. Potencijalni rizici pronaene kontaminacije po zdravlje ljudi 102
2.4.3. Upotreba nuklearnog oruja u eventualnom ratu 103
2.4.3.1. Zakljuci 104
2.4.4. Zagaenje zraka 105
2.4.4.1. Upravljanje kvalitetom zraka 106
2.4.4.2. Praenje kvaliteta zraka 107
2.4.4.3. Praenje radioaktivnosti atmosfere 109
2.4.4.4. Zakljuci 111
2.4.5. Zagaenje vode 111
2.4.5.1. Zakljuci 112
2.4.6. Zagaenje zemljita 112
2.4.6.1. Problemi upravljanja otpadom 113
2.4.6.2. Zakljuci 113
2.5. Rudarske nesree 114
2.5.1. Prirodne i potencijalne opasnosti u rudnicima ugljena 115
2.5.2. Rizici od eksplozije metana u rudnicima ugljena 117
2.5.3. Veza civilne zatite i rudnika 118
2.5.4. Procjena stanja u rudnicima 119
2.5.5. Organizacija spaavanja 119
3. Ostale nesree
122
3.1. Velike nesree u drumskom, eljeznikom, zranom i saobraaju na vodi 122
3.1.1. Drumski saobraaj 124
3.1.1.1. Sigurnost saobraaja na putevima 125
3.1.1.2. Sigurnost saobraaja na putevima u Federaciji Bosne i Hercegovine
Statistiki podaci 126
3.1.1.3. Sigurnost saobraaja na autocesti koridora Vc u
Federaciji Bosne i Hercegovine 127
3.1.2. eljezniki saobraaj 128
3.1.2.1. Pravni okvir eljeznikog sektora Bosne i Hercegovine 128
3.1.2.2. Podaci o prijevozu eljeznikog sektora Bosne i Hercegovine 128
3.1.2.3. Vanredni dogaaji u eljeznikom saobraaju 128
3.1.2.4. Uzroci nastanka vanrednih dogaaja 129
3.1.2.5. Vanredni dogaaji na putnim prijelazima 129
3.1.3. Vodeni saobraaj 132
3.1.4. Zrani saobraaj 133
D - SNAGE CIVILNE ZATITE I VATROGASTVA I MATERIJALNO-TEHNIKA SREDSTVA

PREDVIENA ZA ANGAOVANJE NA ZADACIMA ZATITE I SPAAVANJA OD PRIRODNIH I
DRUGIH NESREA 134
1. Organizovanost struktura zatite i spaavanja
134
2. Provoenje zakona o zatiti i spaavanju
134
2.1. Na federalnom nivou 134
2.2. Na kantonalnom nivou 136
2.3. Na opinskom/gradskom nivou 136
2.4. Privredna drutva i druga pravna lica iz lana 32. Zakona o zatiti i spaavanju 137
2.5. Organizovanost struktura zatite i spaavanja 137
2.5.1. Unsko-sanski kanton 137
2.5.2. Posavski kanton 137
2.5.3. Tuzlanski kanton 138
2.5.4. Zeniko-dobojski kanton 138
2.5.5. Bosansko-podrinjski kanton 138
2.5.6. Srednjobosanski kanton 139
2.5.7. Hercegovako-neretvanski kanton 139
2.5.8. Zapadnohercegovaki kanton 139
2.5.9. Kanton Sarajevo 139
2.5.10. Kanton 10 140
2.6. Zakljuci 140
3. Opremljenost
140
3.1. Opremljenost struktura tabova i jedinica civilne zatite 140
4. Stanje organizovanosti, popunjenosti i opremljenosti operativnih centara civilne zatite
141
4.1. Funkcionalni kapaciteti operativnih centara civilne zatite
Federacije Bosne i Hercegovine 141
4.1.1. Operativni centar Federalne uprave civilne zatite 141
4.1.2. Kantonalni operativni centri (KOC) 142
4.2. Iskoristivost komunikacionih resursa drugih subjekata 142
4.3. Zakljuci 143
5. Obuenost i osposobljenost
143
5.1. Realizacija aktivnosti obuavanja i osposobljavanja u funkciji postizanja spremnosti 143
5.2. Aktivnosti obuavanja i osposobljavanja meunarodnog znaaja 144
5.3. Meunarodni donatori i partneri koji su finansijski i operativno-struno dali podrku i
unaprijedili proces obuavanja i osposobljavanja 144
5.4. Dalji planovi aktivnosti obuavanja i osposobljavanja 145
5.5. Analiza stanja realizacije nastavnih planova i programa na nivou Federacije Bosne i
Hercegovine, kantona, opine i grada 145
6. Organizacija i opremljenost vatrogasnih snaga
146
6.1. U Federaciji Bosne i Hercegovine 146
6.2. Organizacija, brojnost, opremljenost i obuenost vatrogasnih snaga
u oblasti umarstva, okolia i turizma 148
6.3. Zakljuci 148
E - POTREBNA FINANSIJSKA SREDSTVA 151
1. Procjena stanja
151
2. Sredstva meunarodne zajednice
151
3. Sredstva za ostvarivanje prevencije
151
4. Evidencije teta u finansijskom iznosu 1997. 2012.
151
5. Sistemsko finansiranje zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine

6. Zakljuci
152
152
F OPI ZAKLJUCI IZ PROCJENE 154

G - P R I L O Z I
160
POJMOVI DEFINICIJE OBRAZLOENJE 191

TERMINI ( SKRAENICE ) 194
POPIS SLIKA
Slika 1. Prirodno-geografska obiljeja teritorije Bosne i Hercegovine 14
Slika 1.1. Karta kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine 15
Slika 1.5.4. Tipovi klime u Bosni i Hercegovini 18
Slika 2.3.1. Karte elektroenergetskog sistema Bosne i Hercegovine 23
Slika 2.3.2. Hidroloka mrea u Bosni i Hercegovini 24
Slika 2.3.3. Poloaj rudnika ugljena i termoelektrana u Bosne i Hercegovine 24
Slika 2.3.4. eljeznice u Bosni i Hercegovini 25
Slika 1.1.10. Seizmoloka karta Bosne i Hercegovine 31
Slika 1.1.12. Prognostika karta seizmikog intenziteta za teritoriju Bosne i Hercegovine 33
Slika 1.1.13. Novi nain predstavljanja seizminosti 33
Slika 1.2. Tipovi klizita 35
Slika 1.10.1. Karta minske situacije u Bosni i Hercegovini 72
Slika 2.1.2.1. Karta geografske rasprostranjenost umskih resursa u Bosni i iHercegovini 75
Slika 2.3.1. Shema transportnog sistema gasovoda Bosne i Hercegovine 93
Slika 2.3.2. Potronja prirodnog gasa 94
Slika 2.3.2.1. Procentualno uee industrijskog sektora i sektora iroke potronje 94
Slika 2.3.4. Sezonske varijacije potronje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini 95
Slike 2.3.5. Historijski pregled potronje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini(miliona Sm3) 95
Slika 2.3.5.1. Sarajevo prije gasifikacije 96
Slika 2.3.5.2. Sarajevo poslije gasifikacije 96
Slika 2.3.5.3. Put gasa od Sibira do Bosne i Hercegovine 97
Slika 2.4.2.1. Mjesto gdje je pronaen penetrator 103
Slika 2.4.2.1.1. Izgled pronaenog penetratora 103
Slika 2.4.4.2. Prosjene godinje koncentracije sumpordioksida i dima u Sarajevu 107
Slika 2.4.4.2.1. Prosjene godinje koncentracije sumpordioksida i dima u Tuzli 108
Slika 2.4.4.2.2. Funkcionalna ovisnost pravca vjetra i kiselih padavina Sarajevo 108
Slika 2.4.4.3. Godinje apsorbovane doze jonizirajueg zraenja 110
Slika 2.5.5. ema organizovanja CS za spaavanje u
Federaciji Bosne i Hercegovine i udaljenost rudnika 121
Slika 3.1.1.1. Registrovana vozila u Bosni i Hercegovini 2005. 2009. 126
Slika 3.1.1.3. Plan autocesta i brzih cesta u Bosni i Hercegovini 127
Slika 5. Vrsta opasnosti prirodne i druge nesree po ugroenim
podrujima kantona Federacije Bosne i Hercegovine 155
10
POPIS TABELA
Tabela 1.5. Klimatski pojasevi 16
Tabela 1.7. Podaci o broju zaposlenih u Bosni i Hercegovini 19
Tabela 2.2. Administrativno teritorijalna i demogafska struktura Federacije Bosne i Hercegovine 22
Tabela 1.1.8. Zemljotresi na teritoriji Bosne i Hercegovine 30
Tabela 1.1.11. Merkalijeva skala (MCS) intenziteta zemljotresa 32
Tabela 1.5.4. Podruja ugroena poplavama na podruju Federacije Bosne i Hercegovine 44
Tabela 1.9.5.1.1. Struktura uma 63
Tabela 1.9.5.1.1.1. Stanje drvnih zaliha 64
Tabela 1.9.5.1.1.2. Stanje godinjeg zapreminskog prirasta 64
Tabela 1.9.5.1.1.3. Stanje godinjeg sjeivog etata 64
Tabela 1.10. Faze deminiranja 68
Tabela 1.10.1. Trenutna veliina minskih sumnjivih povrina 68
Tabela 1.10.1.1. Statistika rtava od mina/NUS-a 68
Tabela 1.10.1.2. Trenutna veliina minski sumnjivih povrina u Federaciji Bosne i Hercegovine 70
Tabela 1.10.1.3. Pregled ugroenih zajednica 70
Tabela 1.10.1.4. Direktno ugroeni graani 70
Tabela 1.10.1.5. rtve mina po starosnoj dobi 71
Tabela 1.10.1.6. rtve mina po spolu 71
Tabela 1.10.1.7. Pregled educiranih osoba kroz program UM
u Bosni i Hercegovini 1996. 2010. godina 71
Tabela 1.10.1.8. Operativni plan protivminskog djelovanja u
Bosni i Hercegovini 2000. 2019. godina 71
Tabela 2.1.3.3. Pregled umskih poara u Federaciji Bosne i Hercegovine 78
Tabela 2.1.3.3.1. Pregled teta u umama 78
Tabela 2.4. Radijacijske prijetnje 99
Tabela 2.4.4.1. Prosjene dnevne vrijednosti kvaliteta zraka 106
Tabela 2.5. Pregled rudarskih nesrea u Federaciji Bosne i Hercegovine 115
Tabela 2.5.1. Prirodni rizici po rudnicima 117
Tabela 3.1. Opasni scenariji sa zapaljivim i eksplozivnim materijama 123
Tabela 3.2. Opasni scenarij sa isputanjem opasnih (toksinih) materija 123
Tabela 3.1.1.1. Posljedice saobraajnih nezgoda na putevima u Bosni i Hercegovini (2005. 2009.) 125
Tabela 3.1.1.2. Podaci o saobraajnim nezgodama na putevima u
Federaciji Bosne i Hercegovine za period 1999. 2009. 126
Tabela 3.1.2.2. Podaci o prijevozu eljeznikog sektorarobe 128
Tabela 3.1.2.2.1. Podaci o prijevozu eljeznikog sektora putnici 128
Tabela 3.1.2.5. Uzroci nesrea u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i Hercegovine 131
Tabela 3.1.2.5.1. Vrste nesrea u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i Hercegovine 131
Tabela 3.1.2.5.2. Fatalne nesree u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i Hercegovine 131
Tabela 3.1.2.5.3. Nesree sa povrijeenim osobama u eljeznikom saobraaju
u Federaciji Bosne i Hercegovine 132
Tabela 3.1.2.5.4. Tehnika sigurnost eljeznike infrastrukture u Federaciji Bosne i Hercegovine 132
Tabela 5. Vrsta opasnosti prirodne i druge nesree 154
12
A -UVOD
Federalna uprava civilne zatite, u skladu sa takom 20. Metodologije za izradu procjene ugroenosti
od prirodnih i drugih nesrea (Slubene novine Federacije BiH, broj 35/04), pristupila je auriranju
Procjene ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea (Slubene novine
Federacije BiH, broj 41/05) (u daljnjem tekstu: Procjena ugroenosti), na isti nain i po postupku koji je
utvren za izradu i donoenje procjene ugroenosti.
To znai da je auriranje Procjene ugroenosti uraeno u saradnji sa federalnim ministarstvima i
drugim organima federalne uprave, zavodima, naunim i drugim ustanovama. Pored toga, u postupku
auriranja Procjene ugroenosti izvreno je usklaivanje i sa Procjenom ugroenosti od prirodnih i
drugih nesrea Bosne i Hercegovine, koju je razmatralo i usvojilo Vijee ministara Bosne i Hercegovine
na svojoj 5. sjednici, koja je odrana 18.04.2012. godine.
Isto tako, u postupku auriranja Procjene ugroenosti koritena su slubena stajalita, praksa i standardi
meunarodnih institucija: Generalnog direktorata za civilnu zatitu i zatitu okolia Evropske Komisije,
Komisija Evropske Zajednice u Bosni i Hercegovini, Pakta stabilnosti za Jugoistonu Evropu Radni
sto-III, sigurnosna pitanja - podsto DPPI Prevencija svih oblika katastrofa, Vijee za civilno-vojno
planiranje u hitnim situacijama zemalja JEE, NATO Partnerstvo za mir, UNDP i dr.
Nakon dobivenih podataka, prijedloga i sugestija od svih federalnih ministarstava i drugih organa
federalne uprave, zavoda, naunih i drugih ustanova, Federalna uprava civilne zatite izradila je
prijedlog aurirane Procjene ugroenosti, u koji je ugradila sve dostavljene podatke, prijedloge i
sugestije navedenih federalnih organa i institucija.
Federalni tab civilne zatite, tokom 2013. i 2014. godine, razmatrao je na svojim sjednicama prijedlog
aurirane Procjene ugroenosti, na koji je dao svoje miljenje, nakon ega je ovaj dokument upuen
Vladi Federacije Bosne i Hercegovine na razmatranje i usvajanje.
Vlada Federacije Bosne i Hercegovine na 139. sjednici odranoj 13.11.2014. godine razmatrala je i usvojila
navedeni dokument, donoenjem Odluke o procjeni ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine
od prirodnih i drugih nesrea, V. broj 2003/2014 od 13.11.2014. godine. Ova odluka objavljena je u
Slubenim novinama Federacije BiH, broj 95/14, te stupila na snagu 22.11.2014. godine, kada je
prestala vaiti Odluka o procjeni ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih
nesrea (Slubene novine Federacije BiH, broj 41/05).
Zakljuci utvreni u Procjeni ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od prirodnih i drugih nesrea,
predstavljaju polazite i osnovne pravce i usmjerenja za auriranje i donoenje Plana zatite i spaavanja
od prirodnih i drugih nesrea u Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i izradu i donoenje Programa
razvoja zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea u Federaciji Bosne
i Hercegovineza naredni period.
Procijenjenim stanjem ugroenosti podruja Federacije Bosne i Hercegovine obuhvaene su sve
prirodne i druge nesree koje mogu ugroziti podruje Federacije Bosne i Hercegovine, to je znaajan
korak ka uspostavljanju spremnosti drutvene zajednice za sprjeavanje nastajanja, ublaavanje i
saniranje posljedica prirodnih i drugih nesrea na podruju Federacije Bosne i Hercegovine.
1. Prirodne nesree koje predstavljaju najveu prijetnju po ljude i materijalna dobra

zemljotres,
odronjavanje, klizanje i slijeganje zemljita,
visoki snijeg i snjeni nanosi,
poplava,
sua,
tua (grd, led),
oluja i mraz,
pojave ljudskih, ivotinjskih i biljnih bolesti.
2. Tehniko-tehnoloke nesree koje predstavljaju prijetnju po ljude i materijalna dobra

veliki poari,
ruenje ili prelivanje brana na akumulacijama,
ekspanzije ili eksplozije gasova i opasnih materija,

radioaktivno i drugo zagaenje zraka, vode i zemljita,
rudarske nesree.
3. Ostale prijetnje od nesrea veih razmjera

mine i neeksplodirana ubojna sredstva (u daljnjem tekstu: NUS),

velike nesree u drumskom, eljeznikom, vodnom i zranom saobraaju,
stanje i refleksije drutvenih procesa u Bosni i Hercegovini i okruenju.
4. Podlonost bosanskohercegovakog stanovnitva i materijalnih dobara prirodnim i drugim

nesreama manjih i veih razmjera jo je poveana

katastrofalnim posljedicama i stanjem velikih ratnih razaranja 1992. - 1995., to je promijenilo

etniku, demografsku, ekonomsku i socijalnu sliku zemlje,
psiholokom osnovom ratnog pamenja (fizike i duevne boli), etno-konfesionalnom i
nacionalno-politikom zarobljenou, geopolitiki i sigurnosno nestabilnim Balkanom,
sporim procesom stabilizacije, tranzicije i razvoja, na putu ekonomske, socijalne i politike
zavisnosti, s jedne, i samoodrivosti i vlastite odgovornosti za razvoj, s druge strane,
sporim provoenjem strukturalnih reformi javne uprave, odbrane i oruanih snaga sigurnosnopolicijsko-obavjetajnog sistema,
sporom konsolidacijom dravne strukture i ispunjenja uslova iz Sporazuma o pridruivanju i
saradnji sa Evropskom unijom (u daljnjem tekstu: EU),
znaajnim siromatvom,
loom infrastrukturom i komunikacijama,
naglim porastom guste i neplanske izgradnje stambenih objekata u zahvatu veih gradova i bez
prethodnih ispunjenja urbanistikih zahtjeva, izgradnjom privrednih i industrijskih postrojenja,
porast neplanske izgradnje i bespravne izgradnje stambenih i drugih objekata na ugroenim
podrujima (klizita, odroni, poplave i dr.),
brzo poveavanje nivoa saobraaja, isputanje hemikalija i nasilnih i uestalih intervencija u
prirodnom okruenju sobom nosi nove prijetnje od nesrea izazvanih ljudskim faktorom,
nizom vidova ugroavanja ivotnog okolia,
nestajanjem i prekomjernim iskoritavanjem umskog blaga,
slabim upravljanjem vodenim potencijalima u Bosni i Hercegovini,
posebno opasnim otpadom,
oblicima socijalne patologije.
Bez pretenzije da arbitrira o stanju dravnih i drutvenih odnosa u kontekstu zatite i spaavanja, ovaj
dokument upozorava i ukazuje da zatitu i spaavanje ljudi i materijalnih dobara u Bosni i Hercegovini i
Federaciji Bosne i Hercegovine, ne zaobilazi drutvene procese socijalno- ekonomske, politiko-pravne,
sigurnosne i vojne odnose, meunarodna multilateralna pitanja regionalne saradnje, postizanja
povjerenja i stabilnosti na prostoru zemalja Jugoistone Evrope.
Procjena ugroenosti, prije svega, usmjerava panju drutvene zajednice (nosilaca planiranja) na
prirodne, tehnoloke i ostale nesree, ope podizanje svijesti o potrebi priprema za zatitu i spaavanje,
zatim kontinuiranu i jo detaljniju analizu rizika i opasnosti od nesrea i nudi logike argumenate
za sistemske odgovore na opasnosti i rizike konkretne prirodne i druge nesree u Federaciji Bosne i
Hercegovine.
Planiranje prostornog razvoja u Federaciji Bosne i Hercegovine i dravi Bosni i Hercegovini treba da se
obavezno oslanjati na kritine take podlonosti nesreama kako je evidentirano u Procjeni ugroenosti,
kako bi se to preciznije odredile mjere za kontrolu i smanjenje rizika od prirodnih i drugih nesrea.
U organizaciji sistema zatite i spaavanja, Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, je kroz Zakon o zatiti
i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, (u daljnjem tekstu: Zakon o zatiti
i spaavanju) i podzakonske propise osigurala normativno, organizacijski i funkcionalan samostalan i
jedinstven sistem koji djeluje u redovnim i u svim promijenjenim odnosima, kao i u vanrednim i ratnim
uslovima, bez obzira na prirodu organizacije dravne strukture u Bosni i Hercegovini.
13
14
B - OPI DIO PROCJENE UGROENOSTI

1. Prirodno-geografska obiljeja teritorije Bosne i Hercegovine1
Bosna i Hercegovina se nalazi na zapadnom dijelu Balkanskog poluotoka i granii na sjeveru, zapadu
i jugozapadu sa Republikom Hrvatskom u duini od 931 km, a na istoku i jugu sa Republikom Srbijom
357 km i Crnom Gorom 249 km. Duina granice iznosi 1.538 km, od ega kopnena 774 km, rijena 751
km i morska 23 km.
Na sjevernom dijelu, teritorij Bosne i Hercegovine izlazi na rijeku Savu, a na junom-na Jadransko more
kod Neuma.
Slika 1. Prirodno-geografska obiljeja teritorije Bosne i Hercegovine

1.1. Povrina
Bosna i Hercegovina ukupno pokriva 51.209,2 km2
Kopno 51.197 km2
More 12,2 km2
Bosnu i Hercegovinu ine dva entiteta: Federacija Bosne i Hercegovine sa 50,638% teritorije, Republika
Srpska 48,386 % teritorije, te Brkodistrikt Bosne i Hercegovine sa 0,976 % teritorije Bosne i Hercegovine.
Federacija Bosne i Hercegovine, se sastoji od 10 kantona, 79 opina (slika 1.1.).
1 Podaci Federalnog zavoda za statistiku - Statistiki godinjak/ljetopis Federacije BiH 2004 i Podaci Federalnog hidrometeorolokog
zavoda.
Slika 1.1. Karta kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine
1.2. Stanovnitvo
Prema statistikim podacima Federalnog zavoda za statistiku iz 2012. godine, na podruju Federacije
Bosne i Hercegovine, ivi 2.338.270 stanovnika od ega 419.467 starosne dobi od 0 14 god, 1.590.071
od 1564 god i preko 65 godina 328.521 stanovnika.
1.3. Etnika struktura
Bosna i Hercegovina ima veoma sloen etniki sastav stanovnitva koji prema zadnjem popisu
stanovnitva iz 1991. godine izgleda ovako: 44 % Bonjaka, 31 % Srba, 17 % Hrvata, 6 % Jugoslovena i
2 % ostalih. To su tri konstitutivna i ravnopravna naroda, dok ostali, pripadnici 21 naroda imaju status
nacionalne manjine.
1.4. Religijska struktura
Religijska struktura stanovnitva Bosne i Hercegovine je posljedica historijskih zbivanja i kretanja
stanovnitva tako da je Bosna i Hercegovina multireligijska, multinacionalna i multikulturna drava.
Najprisutnije religije su islam, pravoslavlje i katolianstvo, ali su zastupljene i neke druge religije sa
manjim brojem sljedbenika to procentualno iznosi, kako slijedi:
1. islam 40 %,
2. pravoslavlje 31 %,
3. katolianstvo 15 %,
4. ostali 14 %.
15
16
1.5. Klima
S obzirom na specifian geografski poloaj i reljef, klima Bosne i Hercegovine je dosta sloena pa se
mogu razlikovati tri zasebna dijela, s vie ili manje izraenim granicama i prelaznim oblastima i to:
1. na jugozapadu - mediteranska, odnosno maritimna klima,
2. u srednjem dijelu - kontinentalno-planinska, odnosno alpska klima,
3. na sjeveru - umjereno kontinentalna, odnosno srednje evropska klima.
U jugozapadnim dijelovima Bosne i Hercegovine, zbog blizine Jadranskog mora koje u zimskom
periodu zrai toplotu nagomilanu u ljetnom periodu, srednje januarske temperature su visoke (od 3
do 5oC), dok su ljeta suha i vrua (apsolutne maksimalne temperature od 40 do 45oC). Srednja godinja
suma oborina kree se izmeu 1.000 i 2.300 l/m2, a srednje godinje temperature od 12 do 15oC. Snijeg
je u ovom podneblju rijetka, mada ne i nemogua pojava.
U srednjem dijelu Bosne i Hercegovine vlada kontinentalno-planinska klima, alpskog tipa. Osnovna
karakteristika ove klime je otra zima (apsolutne minimalne temperature od -24 do -34oC), dok su ljeta
topla (apsolutne maksimalne temperature od 30 do 36oC). Prosjena godinja koliina padavina je od
1.000 do 1.200 l/m2. Snjene padavine su obilne, pogotovo na viim kotama.
Na sjeveru zemlje vlada umjereno kontinentalna klima sa dosta otrim zimama i toplim ljetima ali, u
odnosu na alpski pojas, manji su rasponi izmeu zimskih i ljetnih temperatura. Najtoplija podruja su
na sjeveroistoku, dok srednje temperature opadaju prema jugozapadu, idui dolinama rijeka prema
srednjem pojasu. Godinje koliine oborina kreu se od 700 do 1.100 l/m2. Snjene padavine takoe su
prisutne, ali manje nego u srednjem dijelu.
Napomenimo da, zavisno od nadmorske visine, izmeu gore navedenih osnovnih pojaseva imamo i
prelazne klimatske zone. Tako, idui od juga prema sjeveru s poveanjem nadmorske visine, govorimo
i o prelaznim oblastima, tj. o mediteranskoj klimi predplaninskog tipa, odnosno, dalje na sjeveru o
umjereno kontinentalnoj klimi predplaninskog tipa.
Navodimo, kao primjer, po dva mjesta iz svakog od navedenih klimatskih pojaseva:
Tabela 1.5. Klimatski pojasevi
Srednje godinje
temperature (oC)
Godinja koliina
padavina (l/m2)
Broj oblanih
dana (god.)
Broj vedrih dana

(god.)

Biha
Tuzla
10.6
10.0
1306
895
106
95
37
47
Zenica
Sarajevo
10.1
9.6
776
931
96
97
32
46
Mostar
Livno
14.6
13.9
1493
1817
78
86
67
54
Meteoroloke
stanice
Vjetrovi su rijetki i slabi, a kada se pojave preteno dolaze iz sjevernog i sjeverozapadnog pravca.
Umjernokontinentalna klima dijelom je zastupljena i u planinsko-kotlinskoj oblasti. To se odnosi na
prostore sa nadmorskim visinama do 1.000 m. Sa porastom nadmorske visine klima se postepeno
mijenja u subplaninsku (predplaninsku), a preko 1.400 m n.v. u pravu planinsku klimu.
1.5.1. Planinska klima
Planinska klima vlada u sredinjem planinskom dijelu nae zemlje. Ovaj tip klime najvie je izraen u
okolini planina Otrelja, Travnika, Sarajeva i Foe. Prijelazna godinja doba (proljee i jesen) slabo su
izraena. U odnosu na umjereno-kontinentalnu klimu, planinska klima je otrija. Odlikuje se svjeim
i kratkim ljetima, hladnim i snjenim zimama. Prosjene januarske temperature se kreu od 3,5 do
6,8C, a julske od 14,8 do 16,9C. Apsolutne minimalne temperature su od 24 do 34C, a apsolutne
maksimalne od 30 do 36C. Izuzetak su kotline u kojima se javljaju temperaturne inverzije. Takva mjesta
su poznata kao mrazita; jedno od njih nalazi se i na planini Igman, gdje je 25. januara 1963. godine
izmjerena minimalna temperatura od 43,5C. Termika kolebanja kreu se od 20 do 21C. Jesen je
toplija od proljea. Padavine su ravnomjerno rasporeene i kreu se oko 1. 200 mm. Izraene su u obliku
kie i snijega, koji se zadrava znatno due u odnosu na nie predjele. Snjene padavine su obilne,
posebno u viim predjelima. Magla je esta i ima je u svim mjesecima.
1.5.2. Umjereno kontinentalna klima
Umjereno kontinentalna klima je zastupljena na prostoru sjeverne Bosne i dolinama srednjih tokova
Une, Sane, Vrbasa, Bosne i Drine od Viegrada. Karakteriziraju je topla ljeta i hladne zime.
Ljetne apsolutne temperature mogu porasti do 40C a zimske apsolutne minimalne mogu pasti i do-35
C.
Prosjena temperatura zraka najtoplijeg mjeseca (jula) je izmeu 20C i 22C, dok se prosjena
temperatura najhladnijeg mjeseca (januara) kree od -1C do -2C. Jesenje i proljetne temperature su
ujednaene. Prosjena godinja temperatura je vea od 10C.
Na koliinu kinih padavina u Bosni i Hercegovini utiu vlane zrane mase koje dolaze sa zapada
(sa Atlantskog okeana) i juga (sa Jadranskog mora). Padavine su najvarijabilniji hidroloki parametar
u smislu prostora i vremena, injenica koja je drastino oigledna na teritoriji Bosne i Hercegovine.
Prosjena godinja koliina padavina u Bosni i Hercegovini je oko 1.250 mm, to iznosi 2.030 m3/s vode.
Godinje koliine padavina variraju od 800 mm na sjeveru du rijeke Save do 2000 mm u centralnim i
jugoistonim planinskim regijama drave. U kontinentalnom dijelu Bosne i Hercegovine koji pripada
oblasti sliva rijeke Dunav, glavni dio godinjih padavina se javlja u toplijoj polovini godine, doseui
maksimum u junu. Centralni i juni dio drave sa brojnim planinama i uskim obalnim podrujima
karakterizira pomorski pluviometrijski reim pod uticajem Mediteranskog mora, tako, da se mjesene
maksimalne koliine padavina dostiu kasno u jesen i poetkom zime, veinom u novembru i decembru.
Vjetrovi su rijetki i slabi, a kada se pojave preteno dolaze iz sjevernog i sjeverozapadnog pravca.
Umjerno-kontinentalna klima dijelom je zastupljena i u planinsko-kotlinskoj oblasti. To se odnosi na
prostore sa nadmorskim visinama do 1.000 m. Sa porastom nadmorske visine klima se postepeno
mijenja u subplaninsku (predplaninsku), a preko 1.400 m n.v. u pravu planinsku klimu.
1.5.3. Mediteranska (sredozemna) klima
Mediteranska (sredozemna) klima je zastupljena u jugozapadnim dijelovima Bosne i Hercegovine,
odnosno niskoj i visokoj Hercegovini. Stoga razlikujemo dva tipa mediteranske klime. Podruje
niske Hercegovine, kojem odgovara donji tok Neretve sa okolnim krakim poljima niim od 1. 000
m nadmorske visine: to su Ljubuko, Imotsko-bekijsko, Mostarsko i Stolako. Ovakav tip klime niske
Hercegovine proizilazi iz injenice to je njen prostor pod direktnim uticajem morskog zraka. Jadransko
more tokom zime zrai u okolni prostor nagomilanu toplotu tokom ljeta, pa su zimske temperature
znatno poviene. Prosjena januarska temperatura se kree od 3 do 5C.
Ljeti je uticaj Jadranskog mora zanemariv, zbog krenjakih stijena, koje, kad se zagriju mijenjaju
temperaturu ovog podruja. Ljeta su veoma suha i vrua a apsolutne maksimalne temperature su od 40
do 45C . Srednje godinje temperature su od 12 do 15C, dok apsolutne minimalne padaju i do 17C.
U ovom podruju bura je dominantna, uz smjene sa junim vjetrom. Najmirniji mjesec je oktobar, a
februar najvjetrovitiji. Najkiovitiji mjesec je oktobar, sa 200 mm padavina u prosjeku. Snijega skoro i
da nema.
1.5.4. Izmijenjena mediteranska (sredozemna) klima
Izmijenjena mediteranska (sredozemna) klima obuhvata podruje visoke Hercegovine. U ovom
viem hercegovakom i jugozapadnom planinskom podruju klima se pribliava planinskoj, ali sa
mediteranskim obiljejima. Temperatura zraka opada sa porastom nadmorske visine i udaljenou
od mora. Za svakih 10 km udaljenosti od mora temperatura opada od 0,6 do 0,8C. Zime su otre sa
apsolutnim minimalnim temperaturama od 14 do 25C. Prosjene januarske temperature se kreu
od 1,8 do 6C. U prosjeku apsolutne maksimalne temperature mogu porasti i do 40C. Kao i u niskoj
Hercegovini jesen je toplija od proljea, ali su temperaturna kolebanja poveana. Godinje u ovom
prostoru padne i do 1. 800 mm padavina. Bura je najizraenija u zimskom periodu i veoma jaka na
prevojima. Oblanost je poveana u odnosu na nisku Hercegovinu.
Na reim vjetra u Bosni i Hercegovini utie vie razliitih inilaca, prije svega Dinarske planine koje se
sputaju u pravcu sjeverozapad-jugoistok, blizina Jadranskog mora, te uticaj Panonske nizije na sjeveru
zemlje. U zavisnosti od klimatskog podruja u Bosni i Hercegovini dominiraju razliiti tipovi vjetra. Oblik
17
18
rue (uestalost, pravac i srednja brzina vjetra) zavise od orografije terena, tako da su razliite za svaku
stanicu.
Prosjene godinje brzine vjetra koje mogu biti od 1,5 m/s do 4 m/s sa periodom tiine od 20 do 45 %.
U pojasu kontinentalne klime u podruju rijeke Save se suoavamo sa frontalnim vjetrovima i pojavom
koave, koja pue s istoka prema zapadu. Ekstremni udari vjetra mogu dostii 40 m/s, a brzina vjetra od
17,2 m/s registruju se vie puta godinje. U podruju alpske klime ekstremni vjetar pue na veoj visini,
tj. na vrhovima planina, dok su doline uglavnom zatiene.
Karakteristian vjetar za podneblje mediteranske klime je bura. Na osnovu navedenih srednjih brzina
vjetra, vidi se da se javlja u niskoj Hercegovini, a da je najizraenija oblast Mostara, gdje srednja godinja
brzina vjetra iznosi 3,3 m/s.
U svim periodima godine su mogue vrijednosti olujnih razmjera, ali su ipak najee u hladnijem dijelu
godine. Anticiklonalnu buru karakteriziraju udari vjetra od 30 do 37 m/s, dok su vjetrovi preko 17,2
registrovani 510 puta godinje. Maksimalna brzina vjetra od 44 m/s desi se jednom u 50 godina.
Slika 1.5.4. Tipovi klime u Bosni i Hercegovini

1.6. Drutveni proizvod
Prema podacima Agencije za statistiku Bosne i Hercegovine (Tematski bilten, ISSN 840-104 X) bruto
domai proizvod (BDP) po stanovniku u 2011. godini za Bosnu i Hercegovinu iznosio je 4.753 USD, dok
je za Federaciju Bosne i Hercegovine iznosio 4.070 USD. Bruto domai proizvod za Federaciju Bosne
i Hercegovine u stalnim cijenama kao vaan pokazatelj dinamike i nivoa ekonomskog razvoja jedne
zemlje (ekonomski rast kada se eliminie uticaj promjena cijena) je u periodu 2001. - 2008. godina
rastao po stopi od 2,5 do 5,8.
Zbog globalne ekonomske krize koja je zahvatila i nau zemlju u 2009. godini zabiljeena je negativna
stopa realnog rasta GDP u iznosu od -2,6. Meutim, u 2010. godini stopa realnog rasta BDP Federacije
Bosne i Hercegovine iznosila je 0,8 a 2011. godine 1,0 to pokazuje blagi oporavak nae ekonomije
(Statistiki bilten, Federalni zavod za statistiku, br. 178/2012).
Iako je naa zemlja imala velike stope rasta BDP-a u poslijeratnom periodu, prema paritetu kupovne
moi spada meu najsiromanije zemlje Evrope zajedno sa Albanijom.Prirodni resursi kao voda,
umsko bogatstvo, zemljita i mineralna bogatstva kojima obiluje naa zemlja ine je relativno
bogatom prirodnim resursima, u emu se ogleda velika prednost u odnosu na zemlje iz okruenja. Tako
u proizvodnim granama kao to su preraivaka industrija, poljoprivreda, snabdijevanje elektrinom
energijom, graevinarstvo, rudarstvo i ribarstvo stvara se 34 % dodane vrijednosti, a u uslunim
djelatnostima 66,0 %.
U Federaciji Bosne i Hercegovine najvee uee od proizvodnih grana u BDP za 2011. godinu ima
preraivaka industrija (12,7 %), zatim poljoprivreda (5,1 %), graevinarstvo i snabdijevanje elektrinom
energijom (3,9 %), te rudarstvo (2,4 %). Preraivaka industrija u Federaciji Bosne i Hercegovine poev
od 2000. godine do 2011. godine imala je pozitivne stope rasta koje su se kretale od 3,2 % do 26,4
% (podatak za 2007. godinu), a za 2009. godinu je zabiljeen pad od 12 % kao posljedica globalne
ekonomske krize.
Osim toga naa zemlja ima bogatstvo i u nekonvenkcionalnim izvorima, kao to su geotermalna energija,
solarna energija, te energija vjetra, koji se nedovoljno ili nikako koriste. Najvee bogatstvo nae zemlje
su prirodne ljepote koje se nedovoljno koriste u turistike svrhe, a koje treba zatititi kao nacionalne
parkove, rezervate prirode, rekreaciona podruja uz ouvanje biolokih resursa tj. flore i faune.
U dogledno vrijeme prirodni resursi Bosne i Hercegovine nee predstavljati limitirajui faktor razvoja, te
je stoga potrebno raditi na spreavanju njihovog neracionalnog koritenja.
Treba napomenuti da ilegalne aktivnosti kao vid neobuhvaenih ekonomskih akativnosti nisu ukljuene
u procjene BDP-a u naoj zemlji.
1.7. Zaposlenost
Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku (Statistiki godinjak/ljetopis 2012) u Federaciji
Bosne i Hercegovine je u 2011. godini prosjean broj zaposlenih iznosio je 440.747 (173.764 ena i
266.983 mukarca), a posmatrano po djelatnostima najvie zaposlenih je u preraivakoj industriji,
trgovini, javnoj upravi.
U isto vrijeme evidentirano je 367.515 nezaposlenih osoba (188.791 ena i 178.724 mukarca).
Prema tome, prosjena stopa nezaposlenosti u Federaciji Bosne i Hercegovine je u 2011. godini iznosila
cca 48,59 %. Od 2007. godine stopa nezaposlenosti se poveala za 6,5 %. Ono to predstavlja problem u
naoj zemlji je veliki broj zaposlenih koji rade neregistrovano (rad na crno), a koji podaci nisu ukljueni
u pomenute podatke o broju zaposlenih.
Tabela 1.7. Podaci o broju zaposlenih u Bosni i Hercegovini2
1.
2.
5.
Broj stanovnika
Broj djeije populacije
Procenat djece mlae od 14 godina u odnosu na ukupan broj
stanovnika
Procenat stanovnika ispod linije siromatva na dravnom
nivou
Procenat siromane djece u Federaciji BiH
6.
Procenat siromane djece u RS
20,00 %
(2009)
7.
8.
Procenat siromane djece u Brko distrikt

Indeks ivotnog oekivanja (vitalni indeks)
27,00 %
1,02 %
(2009)
(2009)
9.
Procenat radne snage na ukupan broj stanovnika

Procenat ukupne stope nezaposlenosti u odnosu na radnu
snagu
51,00 %
(2009)
41,60 %
(2010)
11.
Broj zaposlenih u BiH
422.950
(2010)
12.
Broj nezaposlenih u BiH
511.000
(2010)
13.
Prema opim indeksu socijalne iskljuenosti (HSEI) drutvo u

BiH je na neki nain marginizirano (u % u odnosu na ukupan
broj stanovnika)
50,32 %
(2007)
14.
Stopa smrtnosti djece u BiH
13,00 %
(2009)
3.
4.
10.
3.828.397
1.250.000
(2009)
(2009)
18,33 %
(2009)
18,56 %
(2009)
18,00 %
(2009)
Iz razloga, to nije izvren popis stanovnitva u Bosni i Hercegovini ovdje su koriteni podaci Federalnog
zavoda za statistiku.
Agencija za statistiku.Bosne i Hercegovine
19
20
1.8. Zemljite
Zemljite Bosne i Hercegovine je izrazito brdsko-planinsko, s prosjenom nadmorskom visinom od 150
m. Klima je umjereno kontinentalna i u manjem dijelu mediteranska.
U Bosni i Hercegovini dominira prostor iznad 200 m nadmorske visine, to predstavlja dio povrine od
44.450 km ili 87 %. Srednja nadmorska visina kree se oko 525 m s veim brojem planinskih vrhova
iznad 2.000 m.
Prostor do 500 m n/m obuhvata 20.930 km ili 41 % teritorije, od 500 do 1.000 m n/m 17.400 km ili
34%, to je ukupno 75 % teritorije Bosne i Hercegovine na visini do 1.000 m n/m.
Podruja do 500 m n/m najvie su zastupljena u sjevernom i junom dijelu Bosne i Hercegovine i
dolinama rijeka: Una, Sava, Vrbas, Bosna, Drina, Sprea i Neretva.
Prostor iznad 1.000 m n/m obuhvata oko 12.900 km ili 25 % teritorije Bosne i Hercegovine.
Najnia visinska taka je u Neumu (Jadransko more) i iznosi 0 m, a najvii planinski vrh u Bosni i
Hercegovini je Magli, ija nadmorska visina iznosi 2.386 metara i nalazi se na podruju opine Foa.
Prema nagnutosti terena u Bosni i Hercegovini, samo 8.111 km ili 15,8 % teritorije je manjeg nagiba od
13 %, odnosno 84,2 % teritorija je nagiba veeg od 13 %, ime je uveliko oteana primjena mehanizacije
u oblasti poljoprivredne proizvodnje.
Udio umskog zemljita u ovim podrujima je neto vei od poljoprivrednog, uz napomenu da je dobar
dio umskog zemljita pokriven degradiranim i slabim umama i ikarama. Izraen reljef, s otrim i
strmim padinama, geoloka graa, obraslost terena i nain koritenja uz reim oborina opredjeljuju
hidrografiju vodotoka u gornjim dijelovima slivova to znatno utjee na hidroloki reim vodotoka u
sredinjim i donjim dijelovima slivova.
Iako metodski razliito, prikupljanje podataka o pokrivenosti uma i umskih zemljita u Bosni i Hercegovini
ukazalo nam je na trend smanjenja istih. Okvirno na osnovu iznesenih injenica moemo zakljuiti da
se postotak umovitosti u proteklih 30 godina smanjio za oko 11 12 %. U apsolutnoj veliini sada
iznosi 2.017.403 ha ili oko 40 % od ukupne povrine Bosne i Hercegovine.
Na pitanje, kako su se i uslijed ega smanjile povrine pod umskom vegetacijom i umskim zemljitem,
mogui odgovori su:

Nekadanje povrine pod umama i umskim zemljitem najvjerojatnije su nestale proirivanjem

gradskih zona, otvaranjem povrinskih kopova, pod jalovitima rudokopa i termo-elektrana,
proirivanjem poljoprivrednih povrina, jezerima hidroakumulacija, sportskim terenima za
zimske sportove i sada ulaze u povrine drugih kategorija.
Drugi razlog je tehnike prirode, uslijed nekoritenja veoma precizne geometrije snimaka, koji
se mogu koristiti i na strmim terenima, a na kojima se nalazi veina uma i umskih zemljita u
Bosni i Hercegovini, povrine istih su neto umanjene (N.F.G. 2001.).
Iz naprijed navedenog, da se zakljuiti da se u Bosni i Hercegovini zbog specifine orografije (sveukupnosti

reljefa), oblika i grae uma, za svrhu dravne inventure uma, ne mogu koristiti satelitske snimke,
kojima se ne mogu osigurati podaci dovoljnog kvaliteta i preciznosti (N.F.G. 2001.).
Avio-foto snimke bi se eventualno mogli koristiti u kombinaciji sa zemaljskim ili zemnim istraivanjima.
Da bi eliminisali okvirne podatke i utvrdili stvarno stanje ne samo povrina, nego i svih ostalih
procjenjenih parametara, zdravstvenog stanja uma, u Bosni i Hercegovini potrebno je obnoviti
inventuru uma na dravnom nivou.
Prema podacima iz Dugoronog programa razvoja umarstva 1986. - 2000. godine ume i umska
zemljita zauzimaju 2.709.769 ha teritorije Bosni i Hercegovini (oko 53 %), od ega su ume 2.209.732 ha
(oko 43 %), a goleti 500.037 ha (oko 10 %). Povrina umskog zemljita u dravnoj svojini iznosi 2.186.332
ha (81 %), od toga je 1.806.495 ha pod umom, sa ukupnom drvnom zalihom oko 238.600.000m3, dok
su 379.837 ha goleti. Povrina umskog zemljita u privatnoj svojini iznosi 523.437 ha (19 %), od ega je
403.237 ha pod umama, ija je zaliha drveta iznosila 51.700.000 m3, dok su 120.200 ha goleti.
Kvalitet i struktura uma su nezadovoljavajue. Visoke ili tzv. ekonomske ume zauzimaju 1.291.924 ha,
u kojima je u predratnom periodu bilo mogue racionalnije gospodarenje. Ostale ume, ak 917.808 ha,
su niske ume - panjae (liarske) i degradirane ume (preteno liarske) s vrlo malom zalihom drveta,
tako da gospodarenje ovim umama zahtijeva dodatno ulaganje sredstava radi njihovog prevoenja u
vii, produktivniji oblik.
to se tie goleti, jedan dio (108.500 ha) je sa degradiranim zemljitem nesposobnim za poumljavanje,
to znai da je taj dio trajno izgubljen za rekultivaciju. Kao posljedica rata goleti su proirene, a na
nekim je i degradacija zemljita u toku.
Rat je dodatno ubrzao degradaciju uma. Nema tanih podataka o veliini teta, jer ih nije mogue
sakupiti iz razumljivih razloga. Na osnovu dosadanjih, nepotpunih analiza, procjenjuje se da su tete u
umama vrlo velike i da su one direktnog i indirektnog karaktera. Direktne tete su nastale djelovanjem
granata i drugih projektila, mina, zatim poarima, nekontrolisanom sjeom i kraom drveta. Indirektne
tete su mnogo sloenije i obian ovjek ih ne zapaa. Nastale su zbog odsustva preventivne zatite
uma u toku rata, to je pomoglo destabilizaciji umskih ekosistema i tekoa da se ove mjere izvode
danas.
Pojava bolesti i tetoina, koje prijete opstanku nekih uma danas, prirodni je slijed u procesu
ulanavanja biotikih tetnih agenasa. Postoji realna opasnost da ovi biotiki tetni agensi (potkornjaci
prije svih) izmaknu kontroli, da se dalje ire i da uzrokuju jo vee tete na irem prostranstvu, pri emu
ovi agensi nee uvaavati nikakve dogovore o administrativnoj podjeli podruja.
Topografski, geoloki, klimatski i drugi uslovi i okolnosti uslovljavali su raznoliku hidrografsku sliku
Bosne i Hercegovine. Hidrografska situacija teritorije Bosne i Hercegovine nije jedinstvena, nego su
evidentne velike razlike u gustoi rijene mree, broju izvora, jezera i drugih hidrografskih objekata i
pojava s dva slivna podruja kojima gravitiraju sve bosanskohercegovake rijeke.
Teritorija Bosne i Hercegovine u cijelosti se nalazi u okviru planinskog masiva Dinara, kojega obiljeavaju
sloeni i preteno vrlo teki geomorfoloki uslovi. Prostor je komplikovan prirodnim stanjem, u tim
prostorima nalaze se najvee naslage ugljena, soli, eljeznih ruda, glina, kvarca, krenjaka, ljunka i
drugih minerala.
Pri sagledavanju prirodnih i geografskih obiljeja teritorije Bosne i Hercegovine mora se imati u vidu
da je ona dijelom stjenovitog sastava to pogoduje stvaranju i razvoju klizita. Ako se tome dodaju
sloeni geotektonski i geomorfoloki odnosi, onda je razumljiv veliki broj pojava pomicanja zemljita,
koja uzrokuju velike ekoloke, sigurnosne i ekonomske probleme u mnogim urbanim podrujima, na
saobraajnicama, u rudnicima, hidroenergetskim, vodoprivrednim i drugim objektima.
21
22
2. Prirodno-geografska obiljeja podruja Federacije Bosne i Hercegovine

2.1. Povrina
Prema posljednjim statistikim podacima, povrina Federacije Bosne i Hercegovine je 26.110,5 km2, to
u odnosu na ukupnu teritoriju Bosne i Hercegovine iznosi 51 %.
2.2. Administrativno teritorijalna i demogafska struktura Federacije Bosne i Hercegovine
Federacija Bosne i Hercegovine je administrativno podijeljena na 10 kantona. Kantone ine opine,
kojih je na podruju Federacija Bosne i Hercegovine utvreno 79, ukljuujui i Grad Mostar sa cca
2.843.685 stanovnika,3 kako je prikazano u Tabeli 2.2.
Tabela 2.2. Administrativno teritorijalna i demogafska struktura Federacije Bosne i Hercegovine
Ukupno stanovnitvo
Prisutno stanovnitvo
Izbjeglice
2.843.685
2.324.712
518.973
Kanton
Spol
Ukupno
0-14
15-64
65 +
Unsko-sanski
Posavski
Tuzlanski
Zeniko-dobojski
Bosansko-podrinjski
Srednjobosanski
Hercegovakoneretvanski
Zapadnohercegovaki
Kanton Sarajevo
Kanton 10
Federacija BiH
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
Ukupno
Muki
enski
297.362
142.351
155.011
44.686
20.609
24.077
501.638
235.527
266.111
401.137
193.907
207.230
35.213
16.034
19.179
262.673
123.501
129.172
224.535
103.390
121.145
81.522
37.697
43.825
401.687
187.929
213.758
84.259
38.975
213.758
2.324.712
1.099.920
1.224.792
58.078
29.990
28.088
5.875
3.099
2.776
88.870
45.709
43.161
79.626
40.951
38.675
5.096
2.648
2.448
54.419
28.024
26.395
38.653
19.875
18.778
15.086
7.791
7.295
66.163
34.278
31.885
11.648
5.942
31.885
423.514
218.307
205.207
Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, stanje od 30. 06.2011. godine.
206.950
96.715
108.235
34.068
15.637
18.431
362.673
169.731
192.942
278.714
133.783
144.931
26.161
11.851
14.310
172.287
83.559
88.728
154.641
70.362
84.279
56.928
25.903
31.025
281.467
131.164
150.303
61.323
28.269
150.303
1.635.212
768.974
866.238
32.334
13.646
18.688
4.743
1.873
2.870
50.095
20.087
30.008
42.797
19.173
23.624
3.956
1.535
2.421
25.967
11.918
14.049
31.241
13.153
18.088
9.508
4.003
5.505
54.057
22.487
31.570
11.288
4.764
31.570
265.986
112.639
153.347
Procjena ugroenosti nije mogla obuhvatiti nove podatke iz razloga to nisu objavljivani u statistikom
biltenu, a u toku je objavljivanje rezultata nedavno provedenog popisa stanovnitva u Bosni i
Hercegovini, pa e se ti podaci ugraditi tokom izmjena i dopuna Procjene ugroenosti.
2.3. Razmjetaj privrednih i infrastrukturnih objekara
Privredni i infrastrukturni objekti od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine prikazani su u sljedeim
kartama, shemama i dr.
2.3.1. Elektroenergetska situacija u Bosni i Hercegovini
Slika 2.3.1. Karte elektroenergetskog sistema Bosne i Hercegovine
23
24
2.3.2. Hidroloka mrea u Bosni i Hercegovini - poslijeratno stanje
LEGENDA:
Slika 2.3.2.
HidroloVODOSTAJA
ka mre a u Bosni i Hercegovini
OSOBLJE
ZA NADZOR
ZABILJE ENI VODOSTAJ
AUTOMATSKA STANICA (MJERENJE
PROTOKA KOLI INE VODE)
AUTOMATSKA STANICA SA TELEPRIJENOSOM
(KOLI INE I KVALITETA VODE)
PROFIL KVALITETA VODE
Slika 2.3.2. Hidroloka mrea u Bosni23i Hercegovini

2.3.3. Pregled rudnika i termoelektrana u Bosni i Hercegovini
LEGENDA:
Slika 2.3.2.
HidroloVODOSTAJA
ka mre a u Bosni i Hercegovini
OSOBLJE
ZA NADZOR
ZABILJE ENI VODOSTAJ
AUTOMATSKA STANICA (MJERENJE
PROTOKA KOLI INE VODE)
AUTOMATSKA STANICA SA TELEPRIJENOSOM
(KOLI INE I KVALITETA VODE)
PROFIL KVALITETA VODE
23
Slika 2.3.3. Poloaj rudnika ugljena i termoelektrana u Bosne i Hercegovine 4

4
Studija elektroenergetskog sektora u BiH Modul 8 Rudnici ugljena
25
2.3.4. eljeznice u Bosni i Hercegovini

2.3.4. eljeznice
u Bosni i Hercegovini
H R V A T SKA
SUNJA
Volinja
Dobrljin
17
Bos. Novi / Novi Grad
R
19+600
Bos.Otoka
BIHABos.Krupa
17
Ripa
ID
16
16.2
BANJA LUKA
16.1
elinac
99+472
-124+162
127+613
-135+827
Bos.Brod/ 22+230
Bos.amac/amac
Srp.Brod
Brko
Grapska / Kostajnica
Gradaac
Modria
9+630
12.6
51+280
Osjeani
12
Bukovac
Omarska
29+002
Dubotica
Maglaj
Una
Zavidovii
Zenica elj.
Bos.Osredci-Srb
154+164
-155+836
B.Poljana
epe
ivinic
12
Bos.Drenovac
Jelina
Banovii
ZENICA
RUMA
TUZLA
14
17
19
Bijeljina
14
103+500
Martin Brod
3+200
78+181
Srebrenik
13
DOBOJ
16
Kulen Vakuf
VINKOVCI
21+746
2+300
Prijedor
Ljubija
Tomaica
83+002
SRBIJA
VRPOLJE-STR.
Sl.Brod
21+236
Kalesija
15
90+710
69+360
ZVORNIK
Drokovac
Vare
Kakanj
12.3
Visoko
12
KNIN
Podlugovi
MOSTARHadii
JADRANSKO MORE
Mostar T.
Jablanica
BEOGRAD
Rajlovac
Rajlovac T.
SARAJEVO
Sarajevo Teretna
Bradina
205+500
Jablanica
trbci
Konjic
20
214+800
11
Drenica
Ratani
11
SRBIJA
itomislii
170+390
Ploe
BAR
apljina
Metkovi
Neum
eljeznice u Bosni i Hercegovini

Slika Slika
2.3.4.2.3.4.
eljeznice
u Bosni i Hercegovini
3. Kulturno - historijska dobra5
Objekti kulturnih i graditeljskih dobara znatno su ugroeniji od prirodnih i drugih nesrea, u odnosu
na objekte graene u dvadesetom vijeku. Posebno su osjetljivi na zemljotrese, s obzirom na to da
zbog vremena gradnje nisu osigurani mjerama zatite od seizmikih djelovanja. Zatim su ugroeni
od oruanih sukoba, poplava, poara, odronjavanja, klizita i bujica, ekolokih incidenata i
katastrofa ili drugih vanrednih okolnosti.
U Federaciji Bosne i Hercegovine je primjena sljedeih zakonskih propisa:
Podaci dobiveni od Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke, Federalnog ministarstva kulture i sporta.
17
26
3. Kulturno-historijska dobra5
Objekti kulturnih i graditeljskih dobara znatno su ugroeniji od prirodnih i drugih nesrea, u odnosu
na objekte graene u dvadesetom vijeku. Posebno su osjetljivi na zemljotrese, s obzirom na to da
zbog vremena gradnje nisu osigurani mjerama zatite od seizmikih djelovanja. Zatim su ugroeni od
oruanih sukoba, poplava, poara, odronjavanja, klizita i bujica, ekolokih incidenata i katastrofa ili
drugih vanrednih okolnosti.
U Federaciji Bosne i Hercegovine je primjena sljedeih zakonskih propisa:

Aneksa 8 sporazuma o Komisiji za ouvanje nacionalnih spomenika, Dejtonskog sporazuma,

Zakona o zatiti dobara koja su odlukama Komisije za zatitu nacionalnih spomenika proglaena
kao nacionalni spomenik (Slubene novine Federacije BiH, broj 2/02),
Kriterija za proglaenje dobara nacionalnim spomenicima (Slubeni glasnik BiH, broj 33/02),
Zakona o zatiti i koritenju kulturno-historijskog i prirodnog nasljea (Slubeni list SRBiH,
broj 20/85),
Kantonalnih zakona o zatiti i koritenju kulturno-historijske i prirodne batine.
3.1. Nacionalni spomenici

Kulturna dobra koja su Odlukom o proglaenju dobara nacionalnim spomenikom, proglaena

od strane Komisije za ouvanje nacionalnih spomenika,
Kulturna dobra koja su upisana na Privremenu listu nacionalnih spomenika Bosne i Hercegovine
(Slubeni glasnik BiH, broj 33/02),
Kulturna dobra koja su upisana na listu peticija za proglaenje dobara nacionalnim spomenicima,
Kulturna dobra koja su, na osnovu zakona, pojedinanim rjeenjima nadlenog organa
registrovana kao spomenici kulture, graditeljske batine, historijskog znaaja ili prirodne
batine prije aprila 1992. godine, sve do donoenja konane odluke Komisije.
3.2. Prijedlog mjera

U cilju efikasnog provoenja preventivnih i operativnih mjera zatite i/li spaavanja kulturno-historijskih
dobara u Federaciji Bosne i Hercegovine, nadleni federalni organi i odgovarajue meritorne institucije
moraju pristupiti provoenju pripremnih aktivnosti, a prije svega:

potrebno je izraditi seizmoloku kartu Bosne i Hercegovine s ucrtanim svim objektima kulturne
batine, po zonama, i aurirati je nakon svakog proglaenja spomenikom kulture, koristei
podatke sa web stranice Federalnog hidrometeorolokog zavoda,
izraditi kartu poplavnih podruja sa ucrtanim akumulacijskim hidroelektranama i ucrtanim
svim objektima kulturne batine (mostovi, arheoloki lokaliteti, vodenice), i aurirati je nakon
svakog proglaenja objekta spomenikom kulture, koristei podatke sa web stranice Federalnog
hidrometeorolokog zavoda,
izraditi studiju o stanju objekata kulturne batine po kategorijama: porueni, djelimino
porueni, zaputeni, obnovljeni, te aurirati stanje godinje,
kroz odgovarajue propise utvrditi mjere za sprjeavanje odlaganja otpada unutar arheolokih
lokaliteta, ruevina kulturnih objekata i svih drugih objekata kulturne batine,
kontinuirano educirati konzervatorske i restauratorske strunjake s aspekta primjene novih
saznanja i tehnolokih rjeenja obnove objekata kulturne batine u svijetu.
Vlasnici kulturnih dobara i ustanove koje obavljaju poslove zatite i ouvanja kulturnih dobara duni su,
u saradnji s nadlenim organom, obezbijediti:

uslove radi zatite i uvanja kulturnih dobara za sluaj vanrednih okolnosti (zemljotresa,
poplava, poara, odronjavanja, klizita i bujica, ekolokih incidenata i katastrofa, oruanog
sukoba ili vanrednih okolnosti).
Osnovati i angaovati posebne slube civilne zatite za zatitu kulturnih dobara Federacije Bosne i
Hercegovine, kao i za izradu programa za evakuaciju pokretnih kulturnih dobara i otklanjanje posljedica
nastalih prirodnim i drugim nesreama, te njihovo provoenje.
5
Podaci dobiveni od Federalnog ministarstva obrazovanja i nauke/znanosti, Federalnog ministarstva kulture i sporta/porta.
C - POSEBNI DIO PROCJENE UGROENOSTI

Pod prirodnim i drugim nesreama, u smislu Zakona o zatiti i spaavanju smatraju se: zemljotresi,
poplave, snjeni nanosi i lavine, nagomilavanje leda na jezerima i veim vodotocima, odronjavanje i
klizanje zemljita, sua, oluja, tua, mraz, veliki poari, ekspanzije i eksplozije gasova, saobraajne
nesree, ruenje brana na akumulacijama, epidemije (zarazne bolesti kod ljudi) epizootije (oboljenja
ili uginua veeg broja kod ivotinja), biljnih bolesti i tetoina, radioaktivno i drugo zagaenje zraka,
vode, zemljita i namirnica, rudarske nesree, slijeganje zemljita zbog eksploatacije ruda i drugih
mineralnih sirovina, kao i druge sline pojave koje mogu ugroziti zdravlje i ivot veeg broja ljudi i
uzrokovati velike materijalne tete.
Najee prirodne nesree koje nanose tetu materijalnim dobrima i ugroavaju ljudske ivote, a koje
su registrovane na teritoriji Bosne i Hercegovine, pa time i Federacije Bosne i Hercegovine, odnose se
na:

zemljotrese,
olujne nepogode praene tuom,
vjetrove razornog intenziteta,
snana elektrina pranjenja,
snjene oluje,
kie jakog intenziteta i kratkog trajanja koje uzrokuju bujine poplave, odroni zemljita i klizita,
poplave,
sue,
rani i kasni mraz,
umske poare.
Osim navedenih nesrea, teritorija Bosne i Hercegovine, pa time i Federacije Bosne i Hercegovine bila je
izloena i djelovanju nuklearne nesree u ernobilu od 26. aprila 1986. godine, a zbog blizine nuklearke
Krko u Sloveniji i brojnih nuklearki u Srednjoj Evropi, nalazi se u zoni izuzetnog rizika od nuklearnih
udesa.
Kontaminiranost teritorije Bosne i Hercegovine, pa time i Federacije Bosne i Hercegovine minama i
neeksplodiranim ubojnim sredstvima (NUS) predstavlja jednu od najveih opasnosti po stanovnitvo,
a posebno u podrujima gdje su voena borbena djelovanja, odnosno, gdje su bile linije razdvajanja.
Pored gubitaka i povreda izazvanih kod ljudi te opasnosti su direktno usporavale i onemoguavale
obnovu i rekonstrukciju, organizaciju i normalizaciju ivota i rada, kao i bri povratak izbjeglih i raseljenih
osoba i proizvodile nestabilno sigurnosno okruenje6.
Bosna i Hercegovina je zemlja s najveim problemom minske zagaenosti u regionu Jugoistone
Evrope. Prema trenutnim podacima sa kojima raspolae Centar za ukljanjanje mina u Bosni i Hercegovini
(u daljnjem tekstu: BHMAC) u Bosni i Hercegovini postoji cca 152.000 ugroenih lokalnih zajednica
od minsko eksplozivnih i neeksplodiranih ubojnih sredstava koja ugroavaju sigurnost oko 540.000
graana u Bosni i Hercegovini.
U industrijskoj proizvodnji u Bosni i Hercegovini u pojedinim granama, koriste se materije koje u
procesu proizvodnje ne prati odgovarajua tehnologija zdravstvene i ekoloke zatite te predstavljaju
direktnu opasnost kako za zaposlene, tako i za ire okruenje.
Pored toga, sloeni prirodni uslovi, prisustvo opasnih gasova (zaguljivih, zapaljivih i eksplozivnih),
agresivna zapaljiva i eksplozivna praina, dubina eksploatacije, opasnosti od uruavanja podzemnih
prostorija, opasnost od poara, mogunost prodora povrinskih i opasnost od podzemnih voda, pojave
klizita, veliki broj zaposlenih, jesu osnovna obiljeja rudarskog rada i izvor opasnosti.
Poslijeratni period je period u kojem je Bosna i Hercegovina intenzivnije izloena rizicima od prirodnih
ali i tehniko-tehnolokih nesrea.
6 Podaci BHMAC-a.
27
28
Osnovni indikatori za to su: zaustavljen proces planiranja; zastarjeli i neaktuelni planovi; razoreni
i neobnovljeni infrastrukturni sistemi; a posebno meteoroloki, hidroloki i seizmoloki osmatraki i
komunikacijski sistemi, ime je naruena i efikasnost tehniko-tehnolokog sistema blagovremenog
otkrivanja, praenja, prognoziranja i ranije najave prirodnih nesrea, ime je rizik dodatno uvean;
nedostatak dokumentacije (vii stepen oteenosti ili unitenosti); poveana osjetljivost fizikih
struktura na rizik s obzirom na njihovu ratnu razorenost i na razorenost sistema za zatitu od nesrea;
nedostatak finansijskih sredstava; tehnika neopremljenost postojeih institucija; nizak nivo svijesti o
opasnostima; nizak nivo specijalistike obrazovanosti ljudi u razliitim sektorima vezano za zatitu od
prirodnih i tehniko-tehnolokih nesrea.
Izvjesna mogunost da se pobrojane prirodne i druge nesree iznenadno, snano i ruilaki ispolje na
podruju Federacije Bosne i Hercegovine i u kratkom intervalu naine velike gubitke ljudi, ivotinja, u
kulturnim i materijalnim dobrima, zahtijeva konsistentno provoenje priprema za izvrenje spaavanja,
evakuacije, zbrinjavanja, intervencijama pomoi, urbanom traenju i spaavanju, organizaciju logistike
i sl.
Radi toga je potrebno ili nuno isplanirati kapacitete hotela, sportskih centara, kola i drugo za
potrebe evakuacije i zbrinjavanja ugroenog stanovnitva, karantine za povrijeenu i oboljelu stoku uz
medicinsku trijau i njegu.
Evidenciju tih kapaciteta trebaju voditi nadlena federalna i kantonalna ministarstva i uprave civilne
zatite.
1. Prirodne nesree
1.1. Zemljotres
Zemljotres ili trus su nagli, iznenadni i kratkotrajni pokreti slojeva Zemljine kore, koji u obliku udara,
valova, drhtanja i tutnjave izazivaju zemljotrese. Zemljotres izazivaju aktivni tektonski pokreti du
uzdunih i poprenih rasjednih linija, erupcije vulkana, obruavanje stijena u podzemnim kanalima, pad
meteorita i dr. Pri pojavi zemljotresa razlikuje se hipocentar ili centar zemljotresa kao mjesto zaetka
i poetnog pokreta i udara zemljotresa u dubini Zemljine kore do 60 km, a rjee i do 700 km dubine;
epicentar je mjesto neposredno iznad hipocentra na povrini Zemlje s najjaim udarom. U epicentru
zemljotresa javljaju se vertikalni udari sa sputanjem i izdizanjem zemljita (tzv. sukusorno kretanje), a
dalje u okolini udari se javljaju u obliku talasa, ili talasne oscilacije (tzv. undulatorno kretanje). Kod talasa
se razlikuje amplituda kao visinska razlika izmeu njegovog dna i vrha, talasna duina koja obuhvata
brijeg i dolinu talasa, talasni period vrijeme za koje talas pree talasnu duinu, i brzina prostiranja talasa.
Pojava zemljotresa sastoji se od: prethodne faze s tutnjavom i manjim udarima (prva prethodnica s
brim longitudinalnim talasima i druga prethodnica sa sporijim transverzalnim talasima), glavna faza
sa najjaim udarima i zavrne faze sa slabijim udarima, podrhtavanjem i tutnjavom. Tim zemljotresima
stvaraju se oblici reljefa (pukotine duge i preko 600 km, iroke preko 10 m i dr.). Zemljotres se dijeli:
1.1.1. Prema uzrocima pojave
Prema uzrocima pojave - tektonski (najei i najjai trusovi izazvani tangencijalnim i radijalnim
tektonskim pokretima), vulkanski (snani i razorni zemljotresi pri vulkanskim erupcijama), urvinski
(slabiji lokalni trusovi zbog ruenja i obruavanja zidova i tavanica podzemnih kanala i peina), i
meteorski (zemljotres izazvan udarom meteorita u Sibiru 1908. godine osjetio se na daljini 5.200 km).
1.1.2. Prema mjestu pojave
Prema mjestu pojave kopneni i podmorski (podmorski izazivaju morske talase visoke do 40 m, prelaze
oceane brzinom do 900 km/h).
1.1.3. Prema pravcu prostiranja
Prema pravcu prostiranja centralni (krunim oblikom zahvaene oblasti), lateralni (elipsastog oblika) i
linearni ili aksijalni (izdueni oblik du tektonskih rasjeda).
1.1.4. Prema nainu opaanja
Prema nainu opaanja makroseizmi se ulno opaaju, a mikroseizmi instrumentima. Mikroseizmi se
dijele na teleseizmike pokrete izvan makroseizmikih oblasti i mikroseizmike oscilacije slabih trusova.
1.1.5. Prema energiji i veliini prostiranja
Prema energiji i veliini prostiranja lokalni (primjeuju se ulno do 200 km, a instrumentima do 500
km udaljenosti), mali (ulno se osjeaju do 600 km, a instrumentima do 5.000 km), srednji (ulno se
osjeaju od 300 do 1000 km, a instrumentima do 10.000 km), veliki (ulno se osjeaju preko 500 km, a
instrumentima do 12.000 km), i svjetski (ulno se osjeaju do 2000 km, a instrumentima do 20.000 km).
1.1.6. Prema veliini ubrzanja trusnih talasa
Prema veliini ubrzanja trusnih talasa Meunarodna skala jaine zemljotresa kree se od I do XII stepeni,
prema jaini udara i zemljotresa. Prvi stepen je ulno neprimjetan, dok je XII katastrofalan. Od njega se
rue sve graevine, mijenja se reljef, nastaju i nestaju jezera, nastaju u reljefu ogromne pukotine, rijeni
tokovi mijenjaju pravac i dr. U Bosni i Hercegovini prate se zemljotresi do IX stepeni. Zemljotresi su na
Zemlji rasprostranjeni po oblastima tzv. trusne oblasti. Seizmike oblasti sa estim i jakim zemljotresima
su u prostoru Tihog oceana i du njegove zapadne i istone obale, zatim u prostoru Sredozemnog mora
i du alpskih i himalajskih vjenanih planina. Penseizmike oblasti s rijetkim i slabim trusovima su na
granicama pomenutih oblasti, a aseizmike oblasti bez zemljotresa su vodoravni stari geoloki slojevi
(Kanadski tit, Ruska ploa i dr.).
29
30
1.1.7. Najvei i najpoznatiji

Zemljotresi u posljednjim vijekovima bili su u Lisabonu (1755), Kalabriji (1783), Kaliforniji (1906), Mesini
(1906), Kini (1920), Tokiju (1923), Bugarskoj (1928), Indiji (1935), ileu (1939), Rumuniji (1940), Grkoj
(1954), (Tsunami 26.12.2004. godine, Indijski okean) i dr.
Na teritoriji bive Jugoslavije trusne oblasti su: dinarska, arskopindska, savska, rodopska, i karpatsko
balkanska. Najei i najjai zemljotresi su u predjelima Dinare, donjeg toka Neretve, Boke Kotorske,
Dubrovnika, Podrinja, umadije, Metohije, Banja Luke i Skoplja. Najvei su bili u Skoplju (1518 i 1963),
Dubrovniku (1667 i 1924), u predjelu Resave (1911), Hercegovine (1924), u umadiji (1927), Valandovu
(1931), Debru (1967), Banjoj Luci (1969), Crnogorsko primorje (15.04.1979) i dr. (stonsko podruje u
toku rata, i dr.)7.
Ruilaki zemljotresi koji povremeno ugroavaju pojedine dijelove Bosne i Hercegovine i Federacije
Bosne i Hercegovine, ne samo to izlau stalnoj potencijalnoj opasnosti ljudske ivote i materijalna
dobra, ve ugroavaju cjelokupnu ljudsku aktivnost i njen normalan razvoj u tim podrujima.
Kako jo uvijek u Bosni i Hercegovini nije mogue vriti tanu kratkoronu prognozu nastanka
zemljotresa, odnosno istovremeno prognozirati vrijeme, mjesto i intenzitet njegove pojave, mada su
metode seizmikog lociranja toliko napredovale, uz veliku vjerojatnost mogue je osigurati efikasnu
zatitu od djelovanja zemljotresa i sprijeiti njegove ruilake posljedice. Seizmoloka karta u tom
okviru predstavlja samo posljednju fazu seizmolokih, seizmo-tektonskih i drugih odgovarajuih
istraivanja kod nas, ali nije i definitivni odgovor o stanju seizminosti teritorije Bosne i Hercegovine.
Zato je potrebno, u odreenim vremenskim intervalima ili stalno dopunjavati i usavravati, na osnovu
novih naunih saznanja.
Teritorija Bosne i Hercegovine predstavlja jedan od seizmiki najaktivnijih dijelova Balkanskog
poluotoka, koja ulazi u sastav sredozemno-trans-azijskog seizmikog pojasa.
Prema raspoloivim podacima na teritoriji Bosne i Hercegovine, u prolosti se dogodilo vie razornih
zemljotresa iz lokalnih arinih zona Magnitude M 5,0; Intenziteta u epicentru Io 7 MCS skale.
1.1.8. Razorni zemljotresi na teritoriji Bosne i Hercegovine
Hronoloki su prikazani razorni zemljotresi koji su se desili na teritoriji Bosne i Hercegovine u Tabeli
1.1.8. u periodu od 1905. godine do 2003. godine.
Tabela 1.1.8. Zemljotresi na teritoriji Bosne i Hercegovine
Vrijeme
07.04.1905.
01.08.1907.
25.12.1908.
12.03.1916.
06.02.1923.
14.02.1927.
17.12.1940.
31.12.1950.
11.06.1962.
07.03.1967.
27.10.1969.
25.08.1970.
29.10.1974.
10.09.2003.
Mjesto
Petrovac
Poitelj
Vlasenica
Biha
Jajce
Ljubinje
Derventa
Drugovii
Treskavica
Srebrenica
Banja Luka
Gacko
Lukavac
Stolac-Hutovo blato
Magnituda
(M)
M = 5,0
M = 5,7
M = 5,3
M = 5,0
M = 5,0
M = 6,0
M = 5,1
M = 5,7
M = 6,0
M = 5,1
M = 6,6
M = 5,0
M = 5,0
M = 3.6
Intenzitet u epicentru (Io)

MCS skale
Io = 7
Io = 7-8
Io = 6-7
Io = 7
Io = 7
Io = 8
Io = 7
Io = 8
Io = 8
Io = 7
Io = 9
Io = 7
Io = 7
Io = 5o
Analizom podataka o zemljotresima koji su se dogodili u prolosti, a prikazani su u Tabeli 1.1.8., uoava
se da se na teritoriji Bosne i Hercegovine dogodilo vie razornih zemljotresa s najaim intenzitetima iz
arinih zona Ljubinje, Treskavica i Banja Luka.
(Vojna enciklopedija, Svezak 10, Drugo izdanje, Beograd 1975. str. 697. 698.).
Juna i zapadna Hercegovina najugroenije su zemljotresima. Posljednji zemljotres (u Livnu 2004.

godine) jaine 3,3 stepena po Richterovoj skali, te nekoliko slabijih, jo jednom su Livnjacima pokazali
kako ive u seizmoloki poprilino aktivnoj zoni. Ponovno je epicentar zemljotresa bio u planini Goliji,
pokazujui kako nekoliko prethodnih na tome podruju nisu bili sluajnost.
U posljednjih 104 godine u Bosni i Hercegovini je zabiljeeno 1.084 zemljotresa jaih od tri stepena
Richterove skale.
1.1.9. Rasjedi zemljine kore
Budui da veliki rasjed Zemljine kore, koji od Himalaja preko Irana, Turske i Grke prelazi preko teritorije
Bosne i Hercegovine, razumljiva je tektonska aktivnost ovih prostora.
Pored toga, u Bosni i Hercegovini ima i nekoliko znaajnih regionalnih rasjeda kao to su bugojanski,
viegradski, neretvanski i banjaluki, uz koje se mogu stvarati zemljotresi razorne jaine, a esto
uzrokuju manja podrhtavanja zemljita. Tako se, po podacima seizmografa, u Bosni i Hercegovini
godinje zabiljei oko 1.100, ili u prosjeku tri zemljotresa dnevno slabija od tri stepena po Mercallijevoj
skali. Radi se o zemljotresima koje zabiljee ureaji, dok ih ljudi ne osjete, a oko desetak zemljotresa
godinje osjete stanovnici Bosne i Hercegovine.
1.1.10. Povratni period i seizmiki efekti
Seizmografi tvrde da se u sljedeih 50 godina na teritoriji Bosne i Hercegovine mogu oekivati zemljotresi
maksimalnog intenziteta do sedam stepeni Merkalijeve skale, znai s moguim oteenjima stambenih
i drugih objekata. Ali, za period od 100 ili vie godina za podruje Banje Luke, planine Treskavice, te
podruje Trebinja i Neuma, prognozira se razorne zemljotrese s velikim tetama, ali i ljudskim rtvama.
Slika 1.1.10. Seizmoloka karta Bosne i Hercegovine

Na seizmolokoj karti Bosne i Hercegovine izdvojene su zone s maksimalnim intenzitetima zemljotresa
i uoava se da se najvei dio teritorije nalazi u zoni 7, 8 i 9-og stepena seizmikog intenziteta MCS skale.
31
32
Banjaluko seizmogeno podruje, seizmiki je jedno od najaktivnijih arinih podruja Bosne i

Hercegovine i ire. U ovom seizmogenom podruju dogodilo se vie razornih zemljotresa u prolosti, i
to u serijama: 1884., 1935., 1969. i 1981. godine.
Zemljotresi od 26. i 27.10.1969. godine ostvarili su znaajne seizmike efekte na irem podruju
Bosanske krajine. Na povrini od 9.000 km, na podruju opina: Banja Luka, elinac, Laktai, Prnjavor,
Bosanska Gradika, Kotor-Varo, Kneevo, Srbac, Klju, Jajce, Prijedor, Sanski Most, Novi Grad i Bosanska
Dubica zemljotresi su ostvarili seizmiki intenzitet 7, 8 i 9 stepeni MCS skale.
Zemljotres je jednako pogodio sve oblasti drutvenog ivota, njegova razorna snaga unitila je ili teko
otetila materijalna dobra u oblasti privrede, stanovanja, zdravstva, kulture, socijalne zatite, javnih i
drutvenih slubi, infrastrukture, 1.117 osba je tee ili lake povrijeeno, a 15 je izgubilo ivote. Od
ukupno unitenog stambenog fonda regije 43,2 % otpada na gradska, a 56,8 % na ostala naselja. Velika
oteenja pretrpjeli su objekti privrednih i drutvenih djelatnosti meu kojima je oteeno ili uniteno
266 kolskih objekata, 146 objekata kulturnih institucija, 133 objekta zdravstvenih i 29 socijalnih
ustanova, 152 objekta javne ustanove i administracije, znaajan broj objekata drutvenog standarda i
privrednih organizacija.
1.1.11. Osmatranje seizmikih aktivnosti
Zbog sluajne prirode zemljotresa namee se potreba neprekidnog osmatranja seizmike aktivnosti
cijelog seizminog podruja i ire, pomou mree seizmolokih stanica. U tu svrhu, u Banjoj Luci je
poslije katastrofalnog zemljotresa 1969. godine sagraena savremena seizmoloka stanica za izuavanje
seizminosti regije.
Za vrijeme ratnih djelovanja (1992. - 1995.), na irem podruju Bosne i Hercegovine seizmoloke
stanice su unitene, a instalisani instrumenti u seizmolokom centru u Banjoj Luci, radi neodravanja,
nedostatka rezervnih dijelova i zastarjelosti opreme (30 godina) nisu vie za kvalitetnu upotrebu.
Tabela 1.1.11. Merkalijeva skala (MCS) intenziteta zemljotresa
Red.
br.
Stepen
(MCS)
KARAKTERISTIKE OSCILACIJA I
OTEENJA KOJA MOGU IZAZVATI
AKCELERACIJA
(m/s2)
1.
Oscilacije se registruju samo aparatima
< 0.0025
2.
II
Oscilacije se osjeaju izuzetno pri miru
0.0025 - 0.005
3.
III
Oscilacije osjeaju poneki ljudi ili oni koji su upoznati s

eksplozijom
0.0025 - 0.010
4.
IV
Oscilacije osjeaju mnogi ljudi, stakla zveckaju
0.010 - 0.025
5.
Opadaju komadii maltera, javljaju se pukotine u

malteru
0.025 - 0.050
6.
VI
Sitne pukotine u malteru i oteenja slabijih zgrada
0.050 - 0.100
VII
Oteenje zgrada koje su u zadovoljavajuem stanju,

pukotine u malteru, opadanje komada maltera, pukotine
na spojevima zidova
0.10 - 0.25
8.
VIII
Znaajna oteenja na zgradama, pukotine u

konstrukcijskim zidovima i velike pukotine kod
pregradnih zidova i sl.
0.25 - 0.50
9.
IX
Razvaljivanje zgrada, otvorene pukotine u zidovima
0.50 - 1.00
7.
Na prostorima bive SFRJ najei i najjai zemljotresi, koji su svojim intenzitetom ugroavali i Bosnu i
Hercegovinu, deavali su se du Jadranskog primorja, u okolini Dubrovnika, Splita, zatim u slivu rijeke
Save i dr.
1.1.12. Seizmiki intenzitet teritorije Bosne i Hercegovine

Koristei podatke iz kataloga o zemljotresima to su se dogodili u posljednjih 100 godina, uz upotrebu
matematiko-fizikalnih metoda, proraunat je, na osnovu instrumentalnih podataka, seizmiki
intenzitet teritorije Bosne i Hercegovine.
Seizminost teritorije Bosne i Hercegovine, kao dijela Evrope, (Slika broj 1.1.12.) do sada je prouavana
na vie naina. Ovdje je objanjena i primijenjena metoda prorauna seizmikog intenziteta na osnovu
instrumentalno zapisanih seizmolokih dogaaja.
Slika 1.1.12. Prognostika karta seizmikog intenziteta za teritoriju Bosne i Hercegovine

1.1.13. Ideja za novi nain predstavljanja seizminosti
Ideja novog grafikog predstavljanja seizmikog intenziteta bazirana je na istraivanju uticaja svih
zemljotresa to su se dogodili, iz kataloga na svaku pojedinu taku odreenog podruja. Naravno, taj
posao je mogue uraditi samo uz pomo raunara. U naem sluaju razmatran je uticaj 1.128 jaih
zemljotresa na podruje izmeu 42 00 i 45 50 sjeverne geografske irine i izmeu 15 50 i 20 00
istone geografske duine.
Sljedei korak je da se ovo podruje podijeli na manje oblasti od po 0,1. Na taj nain je, u ovom sluaju,
dobiveno 1.656 manjih oblasti, koje, s obzirom na razmjeru karte, predstavljaju take. Sada se promatra
utjecaj svih zemljotresa na svaku od ovih taki. Naravno, ova podjela se moe obaviti u veoj ili manjoj
razmjeri, ovisno o seizmo-tektonskim, seizmolokim, geografskim ili nekim drugim razlozima.
Slika 1.1.13. Novi nain predstavljanja seizminosti

Shematski prikaz uticaja zemljotresa (plave krunice) na pojedinu taku promatranog podruja (crveni
pravougaonik).
33
34
1.1.14. Zakljuci

Da bi se posljedice po ljude i materijalna dobra od pojave zemljotresa umanjile, potrebno

je preduzimati preventivne mjere koje e se provoditi kroz prostorne i urbanistike planove
kantona i opina. Pored toga, potrebno je primjenjivati odgovarajue zakone i provedbene
propise o nainu gradnje stambenih, poslovnih, industrijskih, infrastrukturnih objekata (puteva,
eljeznica, vodovodne i kanalizacijske mree i sl.).
Uzimajui u obzir konkretne seizmike uslove podruja, lokacije na kojima se grade objekti i
primjenom osnovnih principa zemljotresnog inenjerstva u projektovanju u velikoj mjeri moe
se direktno uticati na smanjenje posljedica od zemljotresa. Na osnovu postojeeg stanja moe
se zakljuiti da postojea struktura stambenog fonda i koncentracija zgrada na odreenim
podrujima ne prua mogunost primjene efikasne zatite od zemljotresa, osim zgrada
graenih savremenim otpornim konstruktivnim sistemima u veim gradovima: Sarajevo, Banja
Luka, Tuzla, Mostar, Zenica, Doboj i sl.
U sluaju nastanka zemljotresa veih razmjera u kantonima i opinama potrebno je preduzeti

odgovarajue aktivnosti koje se odnose na spaavanje ugroenih i nastradalih ljudi i materijalnih
dobara, a prvenstveno organizovati potragu i spaavanje zatrpanih u ruevinama i njihovo
zbrinjavanje.
U ovim aktivnostima potrebno je angaovati sve raspoloive snage i sredstva za zatitu i

spaavanje ukljuujui i Oruane snage Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: OSBiH), kao i
odgovarajue snage i sredstva iz Republike Srpske.
S obzirom na to da e u akcijama potrage i spaavanja zatrpanih biti potrebno angaovati i

druge snage i sredstva (pse tragae, specijalne instrumente za otkrivanje zatrpanih, specijalnih
maina za uklanjanje ruevina i sl.) potrebno je kroz planove zatite i spaavanja planirati
traenje pomoi od susjednih opina i kantona ili ire drutvene zajednice, pa i meunarodne
zajednice.
S obzirom na visoku seizminost teritorije Bosne i Hercegovine, te nedovoljan postojei

broj seizmolokih stanica i zastarjelost seizmolokih instrumenata, potrebno je izvriti
modernizaciju i osuvremenjivanje mree seizmolokih stanica, kako bi se vrilo sistemsko
registrovanje, prikupljanje, analiziranje i prouavanje seizmikih i seizmo-tektonskih pojava
(prirodni i inducirani zemljotresi, eksplozije i gorski udari), izuavanje seizminosti, seizmike
aktivnosti i uestalosti zemljotresa, kao i definisanje seizmikih efekata djelovanja lokalnih i
udaljenih zemljotresa na izuavani prostor i prognoziranje njihovog utjecaja na zemljite, vode,
vodotoke i objekte.
S ciljem preventive zatite ljudi i materijalnih dobara od ove vrste prirodne nesree, potrebno je
izraditi karte (epicentara zemljotresa, seizmikog rizika, maksimalnih intenziteta), seizmolokih,
seizmo-tektonskih i drugih, potrebnih za prostorno planiranje i seizmiko projektovanje i
graenje.
Da bi se procijenile posljedice za ljude i materijalna dobra u sluaju zemljotresa na teritoriji

Bosne i Hercegovine, potrebno je raspolagati podacima o strukturi stambenog fonda i
cjelokupne infrastrukture.
1.2. Odroni i klizita

Bosna i Hercegovina se odlikuje izrazitom raznovrsnou litostratigrafskog8 sastava zemljita, visokim
stepenom tektonske i seizmike aktivnosti, sloenim geolokim osobinama, razliitim reljefnim
obiljejima, razliitim klimatskim obiljejima, vodenim tokovima razliitog nagiba i znaajnim utjecajem
ovjejeg rada na terenu. Sve navedeno u odgovarajuem obimu ima uticaja na inenjersko-geoloke
odlike terena.
Klizita predstavljaju posebno znaajnu opasnost za materijalna dobra i ljudske ivote u Bosni i
Hercegovini. Imajui u vidu injenicu da 80 % povrine Bosne i Hercegovine spada u brdsko-planinsko,
planinsko ili planinsko-mediteransko podruje, pojava klizita na strmim dijelovima Bosne i Hercegovine
vrlo je esta pojava, pojaana velikim brojem podzemnih tokova i velikom koliinom podzemnih voda.
8
kamen, stijena stratifikacija slojevitost, nataloenost, naslaganost Zemljine kore
Aktiviranje klizita u Bosni i Hercegovini najee se deava uslijed poveane koliine podzemnih voda
u proljetnim periodima9, ali nerijetko je uzrokovano nezakonitom i neplanskom gradnjom.
Tokom 2000. godine u zenikom podruju stradalo je 7 osoba uslijed aktiviranja klizita (Mala Broda),
a vei broj porodica ostao je bez domova, u istoj godini aktiviranjem klizita uzrokovalo je uruavanje
puta Sarajevo Pale. U najveem dijelu Bosne i Hercegovine nisu istraena klizita, ali, npr. samo u
tuzlanskom podruju ih ima vie: 4.000 klizita ili odrona zemljita. Sanacioni radovi na klizitima su
zanemarivi u odnosu na broj klizita ili odrona. Preventivni radovi ili radovi na ublaavanju potencijalnih
nesrea vrlo rijetko se provode. Zbog nedostatka katastra klizita i odrona, graani se odluuju bez
saglasnosti nadlenih organa opina da izgrade porodine ili privredne objekte na takvim podrujima,
npr. Crvene njive, opina Tuzla i sl.
Slika 1.2. Tipovi klizita

1.2.1. Zakljuci

1.3.
Broj klizita posebno je povean tokom i nakon rata uslijed nekontrolisane sjee ume,
eksploatacije mineralnih sirovina to je uticalo na promjenu vodnog reima i reima zemljita.
Aktiviranje klizita uzrokovano je i uslijed intenziviranja nezakonite i neplanske gradnje na
podrujima koja nisu ispitana geoloki.
Nuno je kontinuirano praenje i dokumentovanje nezakonite i neplanske gradnje stambenih
i drugih objekata, posebno u zahvatu saobraajnica (drumskih i eljeznikih), te dosljedno
provoenje propisa koji reguliu uslove gradnje.
Potrebno je da nadleni organi izrade katastar klizita i potencijalnih klizita i odrona kako bi se
pratilo stanje i blagovremeno reagiralo u sluaju potrebe za sanacijom istih.
Slijeganje zemljita
1.3.1. Tuzlanski fenomen upravljanja solno-mineralnim sirovinama

Slijeganje zemljita najee je uzrokovano podzemnom eksploatacijom mineralnih sirovina.
Najugroenije podruje u Federaciji Bosne i Hercegovine je Tuzla kao posljedica eksploatiranja slanice,
a posebna klizita su na pojedinim rudnicima i to: rudnik mrkog ugljena Breza kop Koritnik, rudnik
i eljezara Vare PK Smreka, a na ostalim povrinskim kopovima javljaju se klizita manjeg obima.
tetne posljedice slijeganja zemljita zahvatile su vie od urbanog podruja Tuzle.
S obzirom na dugogodinju prisutnost i specifinost tog problema u Tuzli su razvijene posebne metode
planiranja, s ciljem ublaavanja posljedica koje moe izazvati slijeganje zemljita.
9
tipovi klizanja tla prikazani su na Slici 1.2.
35
36
Rudnik soli Tuanj, nakon dugogodinje izgradnje, zapoeo je eksploataciju kamene soli 1967. godine
i proizvedeno je preko 2,7 miliona tona kamene soli. Uslijed deformacija na tibingovoj podgradi u
izvoznom oknu jame rudnika soli 1979. godine dolazi do prodora vode u jamu, te biva potopljen najnii
horizont. Nakon zatvaranja dotoka vode i izvedene sanacije u izvoznom oknu, prilo se crpljenju vode
iz jame te je rudnik nastavio sa eksploatacijom kamene soli. Najveu eksploataciju kamene soli rudnik
je ostvario 1991. godine, u koliini od oko 140.776 tona.
Ubrzani razvoj hemijske industrije 80-tih godina doveo je do intenzivnije nekontrolisane eksploatacije
na bunarima soli i samim tim do pojaanog tonjenja grada, to je rezultiralo potrebom za iznalaenjem
novih resursa, prestanka rada bunara soli i traenju zamjenskih kapaciteta za potrebe potroaa slane
vode.
Poetak investicijskih radova na novom leitu Tetima, pojaani intenzitet slijeganja gradskog
podruja, zatim gubljenje kontrole nad procesom kontrolisanog izluivanja i stalna opasnost od
nekontrolisanog prodora vode u jamu rudnika, bile su dovoljan razlog za hitno opredjeljenje za novu
strategiju upravljanja solno-mineralnom sirovinom.
1.3.2. Strategija upravljanja solno - mineralnim sirovinama
U osnovi podrazumijeva tri faze postupanja:
I plansku imobilizaciju potapanje jame Rudnika soli Tuanj,
II revitalizaciju i putanje u probnu proizvodnju Rudnika soli Tetima,
III postupno obustavljanje nekontrolisane eksploatacije na bunarima soli.
Kao prva faza realizacije unaprijed navedene Strategije bilo je potapanje jame Tuanj. Pripremni
radovi za potapanje jame poeli su u septembru 2001. godine, a sami proces planskog potapanja jame
otpoeo je 12.03.2002. godine.
Tokom planskog potapanja jame Tuanj izvreno je pet geodetskih mjerenja i na osnovu numerike
analize okomitih i vodoravnih pokreta terena - geodetskih kontrolnih taki, zakljueno je sljedee:

da je u periodu IX 2003. VII 2004. godine dolo do smanjenja intenziteta slijeganja;
da je prosjeno slijeganje kamenog masiva u periodu III 2002. VII 2004. godine iznosilo cca 2
mm mjeseno;
diferencijalne razlike pojedinih perioda u okomitom smislu su takvog karaktera da ne ukazuju

na ekscesna ponaanja kamenog masiva;
vodoravni pokreti terena kreu se u relacijama od 2 mm do 88 mm i uope imaju smjer ka

ventilacijskom, odnosno transportnom oknu.
Na kraju treba istaknuti da analizom numerikih podataka geodetskih metoda posmatranja nisu uoeni
elementi deformacija koji bi doveli do destabilizacije kamenog masiva-podruja koje je obuhvaeno
geodetskim posmatranjem.
Uporedno s privoenjem kraju planskog potapanja jame Tuanj, otpoelo se s aktivnostima na
postupnom zatvaranju bunara soli.
S tim u vezi, Skuptina Tuzlanskog kantona donijela je Zakljuak broj 01-02-338-3/04 od 19.07.2004.
godine, kojim se resorno ministarstvo zaduuje da saini Operativni program s dinamikom realizacije
obustave eksploatacije na bunarima soli. Na zahtjev Ministarstva industrije, energetike i rudarstva
Upravni odbor Rudnika soli Tuanj donio je Odluku o obustavljanju proizvodnje na bunarima soli.
Prema tome, I faza strategije upravljanja resursima soli je praktino zavrena, ime je otklonjena latentna
opasnost od naglog prodora podzemnih voda u prazan prostor jame Rudnika soli Tuanj, a ujedno je
omogueno postupno podizanje nivoa podzemnih voda u bunarima soli u okviru provoenja III faze
unaprijed navedene strategije, odnosno zaustavljanja rada bunara soli.10
1.3.3. Ostala slijeganja zemljita
Vee nestabilnosti zemljita na podruju Bosne i Hercegovine s velikim klizanjima zemljita pojavljivale
su se i u:
10 Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva TK: Izvjetaj o potapanju jame Rudnika soli Tuanj s aktivnostima oko zatvaranja
bunara soli - Tuzla, novembar 2004. godine
a)

Republici Srpskoj
Bosanska Dubica
Bosanski Novi
Banja Luka
Prnjavor
Derventa
Doboj
Lopare
Gacko, emerno, Foa (Flis) itd.
Ugljevik
Viegrad
b) Federaciji BiH

Kalesija
Olovo
Zavidovii
Sarajevo
Gorade
Zenica
Tuzla
Kakanj
Sapna
1.3.4. Zakljuci

Vano mjesto meu uzrocima nestabilnosti zemljita imaju dugotrajne i obilne kie, poplave,
dugotrajna eksploatacija minerala iz unutranjosti zemlje i sl.
Zadatak inenjerske geologije je praenje, prouavanje i prognoziranje razvoja savremenih

geolokih procesa, klizita, odrona i drugih.
Vane aktivnosti u ovoj oblasti su nadgledanje i prouavanje rizika od odrona, slijeganja i klizanja
zemljita, zatim obavjetavanje javnosti kako bi se mogle preduzeti efikasne i organizovane
mjere u sluaju odrona, slijeganja i klizanja zemljita. Moraju postojati tehniki osposobljene
jedinice za pomo.
Nuno je kontinuirano praenje i dokumentovanje, te iznalaenje preventivnih mjera i drugih

mjera zatite i spaavanja.
1.4. Visoki snijeg i snjeni nanosi

Obilne snjene padavine, visok snjeni pokriva i visoki snjeni nanosi mogu predstavljati ozbiljne
potekoe za normalno odvijanje svakodnevnih aktivnosti. Snjeni pokriva na zemlji interesuje mnoge
privredne grane. Poljoprivrednicima snjeni pokriva slui kao zatitnik ozimih usjeva od zimskih
mrazeva, a osim toga, od njega se dobiva i zaliha vode u zemljitu koja osigurava biljke sa vodom,
naroito u suhim proljetnim mjesecima.
Visina, gustina i trajanje snjenog pokrivaa interesuje i hidrotehniare, zbog porasta rijeka pri
proljetnom topljenju snijega, kao i pri izradi akumulacionih bazena, bilo da se koriste za navodnjavanje,
bilo za proizvodnju energije.
Snjeni pokriva moe donijeti dosta nevolja i elektroprivredi, prije svega zbog optereenja dalekovoda,
naroito u situacijama kada pada jako vlaan snijeg koji se zamrzava na dalekovodima i optereti ga do
te mjere da moe doi do kidanja.
Graevinska djelatnost se takoe mora interesovati za debljinu snjenog pokrivaa zbog optereenosti
krovova na zgradama i drugim objektima.
Snjeni pokriva ima veliki znaaj za saobraaj (lokalni, regionalni i magistralni putevi) jer ne samo da
ga oteava, nego ga u potpunosti i onemoguava. Visoki snjeni pokriva stvara ozbiljne probleme u
odvijanju saobraaja u gradovima, prigradskim i seoskim naseljima, te ugroava normalno odvijanje
ivota i rada u navedenim podrujima to se ogleda u oteanom snabdijevanju stanovnitva ivotnim
namirnicama, oteanom pristupu kolskim, zdravstvenim, poslovnim, privrednim i raznim javnim
objektima. U takvim situacijama esto dolazi do kvarova na elektrinim, PTT, vodovodnim i drugim
infrastrukturnim objektima, to dovodi do estih prekida u snabdijevanju stanovnitva elektrinom
energijom, vodom kao i do prekida PTT veza.
Pri tome nastaju i znatne materijalne tete. Vane aktivnosti u ovoj oblasti su nadgledanje i prouavanje
rizika od snjenih nanosa i lavina, to podrazumijeva obilazak i opserviranje, a potom obavjetavanje
javnosti, s ciljem poduzimanja organizovanih mjera zatite i spaavanja.
Analizirana uestalost snijega u Bosni i Hercegovini tokom godine po mjesecima, broju dana sa snjenim
padavinama maksimalno iznosi 10,30 i 50 cm. Za maksimalnu visinu snjenog pokrivaa procijenjena
je oekivana maksimalna visina za povratni period od 50 godina.
37
38
Za analizu su koritene baze podataka i klimatoloke studije Federalnog hidrometeorolokog zavoda

i Republikog hidrometeorolokog zavoda Republike Srpske. U razmatranje su uzeti raspoloivi nizovi
podataka (1961. - 1990.) sa 31 meteoroloke stanice i niz (2000. 2009) za promjenjljiv broj stanica u
zavisnosti kako se uspostavljao novi poslijeratni niz mjerenja u pojedinim mjestima.
Iz raspoloivih nizova podataka evidentno je da na stanicama sa veom nadmorskom visinom raste i
maksimalna visina snjenog pokrivaa, a takoe i uestalost dana sa visinom snijega od 10,30,50 cm.
Upravo zbog toga postoji povean rizik od pojave visokog snjenog pokrivaa naroito na planinskim
prevojima (Karaula, Komar, Ivan sedlo, Rogoj itd.).
Na prostorima sjeverne Bosne kao i uz vee rijene doline prema Savi gdje preovladava umjereno
kontinentalna klima, snjene padavine kao pojava najizraenije su u zimskom periodu, a nikako ih
nema od aprila do oktobra.
Broj dana sa snijegom kao pojavom se kree prosjeno od 17 do 41 dan. Januar je mjesec sa najvie snjenih
dana (11). Prosjean broj dana sa snjenim pokrivaem 10 cm raste uzvodno pa je u Derventi 13, Doboju
23, Banja Luci 26 dana. Najei je u decembru, januaru i februaru. U januaru prosjean broj dana sa snijenim
pokrivaem 10 cm se kree od 10 u Banja Luci i Tuzli, do 2 dana u Gradacu i 1 dan u Oraju.
Broj dana sa snjenim pokrivaem 30 cm se kree od 2 dana u Derventi do 10 dana u Gradici. Sa
snjenim pokrivaem 50 cm prosjeno se zabiljei 0,1 dan u Derventi do 1 dan u Banja Luci.
Maksimalna visina snjenog pokrivaa kree se od 49 cm u Oraju do 112 cm u Gradacu, a zabiljeena
je 1963. godine (1961. 1990.), dok je u poslijeratnom periodu to bilo u januaru 2005. godine.
Podruje na sjeverozapadu zemlje po klimatskim karakteristikama takoe pripada pojasu umjereno
kontinentalne klime. Specifinost ovog podneblja je svakako ta, to dva susjedna klimata (mediteranski
na zapadu i planinski na jugu) imaju veliki uticaj na klimatoloke pokazatelje, to posebno dolazi do
izraaja u sluaju iznenadnih prodora toplih i hladnih talasa.
Srednji broj dana sa snjenim pokrivaem 10 i 30 cm se kree od 10 do 40 dana godinje, dok se
maksimalna visina snjenog pokrivaa kree i do jednog metra (Biha 105 cm u februaru), a u zavisnosti
od orografije terena smetovi mogu dostizati i puno vee visine. Prosjena visina od 105 cm zabiljei se
jednom u 50 godina.
Dolinsko-kotlinski predjeli, pobra i niske planine u Dinaridima odlikuju se pretplaninskom klimom.U
ovom klimatu zime su neto otrije i snijeg je redovna pojava tokom zime. Uticaj predplaninske klime
se osjea na podrujima sa nadmorskom visinom preko 500 m. Podruje centralne Bosne je posebno
specifino u pogledu padavina. Godinje sume padavina su meu najmanjima na podruju Bosne i
Hercegovine, a takoe i sume padavina u zimskom periodu. Broj dana s padanjem snijega, veim od
0,1cm (pojava samo registrovana), kree se od 34 u Jajcu do 49 dana godinje u Sarajevu.
Januar je mjesec sa najvie snjenih dana (12). Prosjean broj dana sa snjenim pokrivaem 10 cm
kree se od 11 u Zavidoviima do 33 dana na Butmiru. Najei je u decembru, januaru i februaru. U
januaru prosjean broj dana sa snjenim pokrivaem 10 cm se kree od 11 na Butmiru do 5 dana u
Zavidoviima.
Broj dana sa snjenim pokrivaem 30 cm se kree od 2 dana u Zenici do 10 dana na Butmiru. Prosjean
godinji broj dana sa snjenim pokrivaem 30 cm deava se u prosjeku 2 puta u toku 3 godine, dok u
zenikoj regiji ta frekvencija iznosi 1 puta u 3 godine. Najei je u januaru i prosjean broj na Butmiru
je 4 dana.
Sa snjenim pokrivaem 50 cm prosjeno se zabiljei 0,1 dan u Zenici do 6 dana u Travniku. Prosjean
godinji broj dana sa snjenim pokrivaem 50 cm deava se u prosjeku 1 puta u toku 3 godine, dok je
u zenikoj regiji zabiljeen samo 1 dan u 30 godina.
Maksimalna visina snjenog pokrivaa kree se od 50 cm u Zenici do 100 cm na Butmiru i zabiljeena je
u januaru 1967. godine (1961. 1990.). Treba napomenuti da su ove vrijednosti izmjerene na stanicama
na kojima je mogue vriti mjerenja, dok na pojedinim planinama srednje Bosne, zavisno od orografije
terena, smetovi mogu dostizati i puno vee visine. Prema podacima sa meteoroloke stanice Bjelanica
(2067 m) maksimalna visina snijega izmjerena je u martu 1986. godine 303 cm, dok je u martu 2005.
godine zabiljeena rekordna visina snjenog pokrivaa od 345 cm.
Planinska podruja u Bosne i Hercegovine izmeu 1000 i 1700 m nadmorske visine odlikuju se planinskom
klimom. Snjene padavine su redovna pojava. Ovo je i najsnijeniji dio Bosne kako po trajanju tako i
po intenzitetu. Idui prema jugu zemlje, reim padavina se znatno razlikuje u pojedinim oblastima.
Godinji hod padavina tipian je za mediteransku klimu, sa padavinama izraenijim u hladnijem dijelu
godine, a rjee ljeti. U podrujima izmjenjeno sredozemne klime snijeg je rijetka pojava ali ipak ea u
odnosu na oblasti mediteranske klime.
Na jugu zemlje snjene padavine su dosta rijetka pojava. Prosjean godinji broj dana sa snjenim
pokrivaem 10 cm raste sa nadmorskom visinom i na jugu je ispod 2 dana, a najvei je na Ivan Sedlu
76 dana.
Najee se javlja u januaru: prosjeno 0,8 dana u Mostaru, odnosno 0,6 dana u apljini, na Ivan Sedlu
19, u Konjicu 4,5 dana. Najvei broj dana sa snjenim pokrivaem 10 cm iznosio je 10 cm i zabiljeen
je u januaru 1985. godine.
Prosjean broj dana sa snjenim pokrivaem 30 cm takoe se kree od 0 u Mostaru, 2,9 u Jablanici pa
do 39 dana na Ivan Sedlu. Najei je u januaru i to: na Ivan Sedlu 9, a u Mostaru 0 dana. Inae, snjeni
pokriva 30 cm je veoma rijetka pojava i deava se priblino jedanput u 15-20 godina.
Prosjean broj dana sa snjenim pokrivaem 50 cm se kree od 0 u Mostaru, 1,9 u Konjicu do 19 na
Ivan Sedlu. Maksimalna visina snjenog pokrivaa u Mostaru je iznosila 37 cm i zabiljeena je u martu
1971. godine, a u apljini 34 cm, zabiljeena u januaru 1985. godine.
Tokom zime 1999./2000. godine obilne snjene padavine su zahvatile vei dio zemlje, kada je proglaeno
stanje prirodne nesree na podruju sjeveroistone Bosne. Tom prilikom su bile aktivirane sve
raspoloive snage i MTS-a struktura civilne zatite, privrednih drutava, opinskih slubi, kantonalnih
organa uprave, javnih slubi, zdravstvenih i drugih institucija od znaaja za zatitu i spaavanje i drugih
subjekata, radi preduzimanja operativnih mjera u zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od ove
prirodne nesree.
Uporeujui viegodinji niz 1961. 1990. s nizom 2000. 2009. godina, primijetan je trend opadanja
broja dana sa pojavom snijega, kao i maksimalna visina snjenog pokrivaa. Izuzetak je mart 2005.
godine, kada je u oblasti izmeu Bjelanice i emerna zabiljeen izrazito veliki snjeni pokriva, to nije
bio sluaj sa ostalim godinama iz ovog niza.
Osim pojave visokog snijega, poledica takoe moe dovesti do ometanja normalnog funkcionisanja
saobraaja, naruavanja okolia i ljudskog zdravlja. Nastaje u uslovima padanja kie ili snijega i
temperatura koje se sputaju ispod 0 0C ili nie.
U centralnom dijelu Bosne i Hercegovine ugroenost od poledice je vea nego u ostalim dijelovima
zemlje posebno na veim nadmorskim visinama. Najvie je ima u zimskim mjesecima od decembra do
februara. Na jugu zemlje postoji mali rizik za pojavu poledice u zimskoj polovini godine.
Obilne snjene padavine, visok snjeni pokriva i visoki snjeni nanosi mogu predstavljati ozbiljne
potekoe za normalno odvijanje svakodnevnih aktivnosti. Snjeni pokriva na zemlji interesuje mnoge
privredne grane: poljoprivredu, elektroprivredu, graevinsku djelatnost, saobraaj itd.
Za Procjenu ugroenosti od visokog snijega analizirana je uestalost padanja snijega, maksimalna visina
snjenog pokrivaa tokom godine po mjesecima, te broj dana sa snjenim pokrivaom 10,30 i 50 cm.
Broj dana sa padanjem snijega, veim od 0,1 cm (pojava samo registrovana), kree se od 4 u dolini rijeke
Neretve, na vrhovima planina Hercegovine 60, do maksimalno 80 dana koliko se javlja na vrhovima
planina srednje Bosne.
Najnie vrijednosti u planinskom podruju srednje Bosne su oko 30 dana sa snijegom godinje. Manje od
20 dana sa snijegom godinje javlja se u podruju Banja Luke, Doboja, Ugljevika do rijeke Save.
Srednja maksimalna vrijednost snjenog pokrivaa je u junoj Hercegovini od 510 cm. U dijelu
Hercegovine sjeverno od Mostara najvie vrijednosti snijega na zemljitu kretale su se od 40 cm na
niim kotama do preko 200 cm na vrhovima planina.
Iste ove vrijednosti su i u predjelima srednje Bosne do ravnica uz rijeku Savu, te vrijednosti iznose
izmeu 30 i 40 cm. Slino vrijedi i za doline rijeka Vrbasa, Bosne i Drine.
Evidentno je da na mjernim stanicama koje se nalaze na veim nadmorskim visinama raste i maksimalna
visina snjenog pokrivaa, a takoe i uestalost dana sa visinom snijega od 10, 30, 50 cm.
U veim gradovima Federacije Bosne i Hercegovine, tokom novembra 1999. godine, izmjerene su
sljedee vrijednosti snjenih padavina: Biha 105 cm, Bugojno 85 cm, Sarajevo 83 cm, Tuzla 65 cm,
Livno 64 cm, Zenica 51 cm i Mostar 37 cm.
39
40
U februaru 2012. godine, cjelokupno podruje Federacije Bosne i Hercegovine bilo je zahvaeno obilnim
snjenim padavinama i niskim temperaturama, to je prouzrokovalo velike probleme u funkcionisanju
osnovnih ivotnih uslova stanovnitva. Uslijed navedene prirodne nesree, dolo je do oteenja velikog
broja stambenih i pomonih objekata, plastenika i staklenika, dugogodinjih zasada, a tete su nastale
i na stonom fondu, peradi i akvakulturi. Isto tako, uslijed ove prirodne nesree nastale su tete i na
opremi, ostalim materijalnim dobrima, a kao posljedica prirodne nesree nastale su i indirektne tete.
Prema podacima kantonalnih uprava i opinskih slubi civilne zatite procijenjene tete na podruju
Federacije Bosne i Hercegovine iznosile su preko 60.000.000,00 KM, a najvee procijenjene tete
evidentirane su u Hercegovako-neretvanskom, Zapadnohercegovakom, Kantonu Sarajevo, Zenikodobojskom, Tuzlanskom, Srednjobosanskom i Kantonu 10.
Nema strogo postavljenih graninih vrijednosti koje odreuju jake padavine snijega s posljedicama
po saobraaj, dalekovode i sl. Moe se uzeti sa sigurnou da e 50 cm novog snijega prouzrokovati
probleme u odvijanju saobraaja.
Tako npr., u Kantonu Sarajevo je prema procjeni ugroenosti od prirodnih i drugih nesrea, ta granica
iznosila 30 cm. Iskustva govore da 5 cm novog snijega za 12 sati (u nekim zemljama 2 cm/h) je dovoljno
da se javno izdaju upozorenja, tj. proglasi prirodna i druga nesrea. U planinskim predjelima Federacije
Bosne i Hercegovine (Bjelanica, Treskavica, Igman, Ivan, Karaula, Kupres, Vlai, vrsnica, Vran, Podvele)
snjeni pokriva moe biti od 1 do 2,5 metara.
Uporeujui viegodinji niz 1961. 1990. sa nizom 2000. 2010. godina, primijetan je trend opadanja
broja dana sa pojavom snijega kao i maksimalne visine snjenog pokrivaa.
1.4.1. Zakljuci

Za zadatke spaavanje nastradalih u snjenim nanosima i lavinama potrebno je da nadleni

organi u opinama, kantonima i na nivou Federacije Bosne i Hercegovine formiraju, osposobe
i tehniki opreme odgovarajue slube za zatitu i spaavanje u udruenjima graana
(planinarska drutva, Gorska sluba spaavanja, speleolozi i sl.).
U sluajevima kada snage i sredstva civilnih struktura nisu dovoljne u izvravanju zadataka
zatite i spaavanja te pruanju podrke u akcijama zatite i spaavanja, potrebno je traiti
angaovanje OSBiH S BiH, u skladu sa Zakonom o odbrani Bosne i Hercegovine (Slubeni glasnik
BiH, broj 88/05) i Uputstvom za meuresornu koordinaciju prilikom primanja, upuivanja i
tranzita meunarodne pomoi u zatiti i spaavanju (Slubeni glasnik BiH, broj 77/13),
S ciljem preduzimanja organizovanih i efikasnih mjera zatite i spaavanja vane aktivnosti u

ovoj oblasti su nadgledanje i prouavanje rizika od snjenih nanosa i lavina, to podrazumijeva
obilazak i opserviranje, a potom obavjetavanje javnosti.
Posebnu panju treba obratiti da nadleni organi opina, kantona i Federacije Bosne i
Hercegovine blagovremeno preduzmu sve aktivnosti oko angaovanja privrednih i drugih
pravnih lica na uklanjanju snijega i snjenih nanosa sa saobraajnica i drugih infrastrukturnih
objekata.
1.5. Poplava
Poplava je plavljenje ueg ili ireg kompleksa zemljita, izlijevanjem vode iz rijenog korita, jezera ili
mora. Nastaje od velikih kia, naglog otapanja snijega, jakih zemljotresa i vjetrova i drugih prirodnih
nesrea. Smanjuje se ili spreava izgradnjom nasipa, brana, kanala ili velikih akumulacijskih bazena koji
prihvaaju najvei dio plavne vode. Poplave mogu biti prirodne i vjetake.
1.5.1. Prirodne poplave
Prirodne poplave nastaju najee u rijenim dolinama kad se voda izlije iz rijenog korita, pokrije
priobalno zemljite ili tee preko njega. irina poplavljenog zemljinog pojasa zavisi od koliine
vode u rijeci prilikom poplave, dubine rijenog korita, nagiba strana rijene doline i zatitnog pojasa
izgraenog du rijeke.
Zbog sloenih hidrolokih situacija koje se mogu desiti na podruju Bosne i Hercegovine moe doi
do velikih padavina koje mogu prouzrokovati velike materijalne tete na stambenim, privrednim i
objektima infrastrukture, a time i ugroavanje sigurnosti ljudi i materijalnih dobara.11

U rijenim dolinama, poplave uglavnom nastaju kao posljedica hidrolokih uslova u slivu. Nerijetko do
poplave doe nakon relativno umjerenih padavina, nisu vezane za odreeno godinje doba (javljaju se
i ljeti i zimi), voda naglo nadolazi i kratkotrajne su (nekoliko sati do 1 dan).
Poplave u rijenim dolinama prekidaju kopneni saobraaj, onemoguavajui za due vrijeme prolaz
pjeaka i motornih vozila, a esto oteavaju i plovni saobraaj rijekom.
Jezerske poplave nastaju poveanim pritjecanjem vode s okolnih planina u jezerski bazen. Te poplave
priinjavaju tetu privredi, a rjee ugroavaju naselja i ljudske ivote.
1.5.2. Vjetake poplave
Vjetake poplave nastaju ruenjem nasipa na rijenim obalama i brana na hidroakumulacijama.
Najee se takve situacije deavaju u ratnim uslovima.
Poplave rezultiraju velikim materijalnim tetama (neposredne ili posredne) i iskazuju se trenutno, u
toku trajanja poplave ili neposredno nakon prestanka padavina ili sa vremenski odloenim djelovanjem
(naknadna slijeganja zemljita, gubljenje konstruktivnih odlika pojedinih elemenata u objektu uslijed
dugotrajnog djelovanja povrinskih vodostaja, povrinskih ili podzemnih voda, povienja i opadanja
nivoa podzemnih voda, pojave zaraznih bolesti kod ljudi i ivotinja uslijed promjena hidrolokih uslova
u slivu ili lokalitetu i sl.).
tete od poplava nastaju u privrednim djelatnostima, saobraajnoj infrastrukturi, objektima
niskogradnje, a djelovanjem erozije zemljita i bujica nastaju viestruke tete, (unitavanje zemljita ili
gubitak njegove plodnosti).
Prema prirodnim uslovima u Bosni i Hercegovini ravniarski tereni, doline rijeka i kraka polja su jedino
povoljni potencijalni prostori za naseljavanje, industrijsku izgradnju, razvoj privredne infrastrukture.
Veim zaposjedanjem i popunjavanjem ovih prostora njihova upotrebna i ukupna vrijednost se sve vie
poveava i s njom raste i ugroenost i potreba za zatitom od poplava.
Godinje u Bosni i Hercegovini padne oko 1.250 l/m2 kie ili ukupno 64 x 106 m3 padavina. Sa teritorije
Bosne i Hercegovine godinje otekne 1.155 m3/sec ili oko 57 % ukupnih padavina i to 62,3 % slivom
Save prema Crnom moru i 37,5 % slivom rijeka prema Jadranskom moru. Uope, prema ukupnim
godinjim padavinama i otjecanju, Bosna i Hercegovina spada u vodom bogatija podruja, a klimatski,
geografski i ostali relevantni faktori utiu nepovoljno na hidroloki reim u svim odnosima i na veini
vodotoka, klasificirajui ga neravnomjernim i izrazito neravnomjernim, ne samo u prostoru nego i
vremenski. Neprimjereno upravljanje vodama uz prirodnu nepovoljnu raspodjelu voda u prostoru i
vremenu poveava rizik pojave poplava.
Hidrografska i hidroloka raznolikost Bosne i Hercegovine rezultat je vrlo sloenih utjecaja meusobno
razliitih komponenata prirodne sredine. Meu najvanije spadaju: klimatske karakteristike koje
odreuju vodnu masu, zatim geoloki, odnosno hidrogeoloki uslovi i reljef teritorije. Na hidroloke
prilike utiu i drugi faktori, meu kojima i ovjek.
1.5.3. tete od poplava
Poplave koje su se dogodile tokom juna 2001. godine, kada je prema podacima Hidrometeorolokog
zavoda Federacije Bosne i Hercegovine palo izmeu 50 i 100 litara vode po 1 m2, zahvatile su Posavski,
Tuzlanski, Zeniko-dobojski i Srednjobosanski kanton i izazvale ogromnu tetu u poljoprivredi, na
stambenim objektima, opremi, saobraajnicama i objektima niskogradnje i infrastrukture. Za saniranje
teta nastalih plavljenjem poljoprivrednog zemljita i stambenih i infrastrukturnih objekata Vlada
Federacije Bosne i Hercegovineje izdvojila 6.730.178,00 KM, a tete su prema izvjetajima komisija za
procjenu teta opina i kantona iznosile preko 50.000.000,00 KM.
Uslijed dugotrajnih proljetnih kia u Federaciji Bosne i Hercegovine, u proljee 2004. godine, poplave
su zahvatile podruja svih kantona s neto razliitim intenzitetom. Poplavom je zahvaeno 13.455,95 ha
11 Velike padavine koje su bile u periodu od 14. do 16.05.2014. godine registrovano je da je u tom periodu koliina vode 200 - 250 l/m2
(npr. na irem obuhvatu sliva rijeke Spree za 3 dana pala je koliina u iznosu od 247,8 l/m2, to iznosi 25 % koliine ukupne srednje
godinje padavine). Ovakve padavine, kratkog trajanja i velikog intenziteta, uzrokovale su enormno poveanje vodostaja na svim
vodotocima na vodnom podruju rijeke Save. Procijenjeno je da su se u srednjim i donjim dijelovima tokova rijeka Bosne i Spree
pojavili katastrofalni proticaji ranga jednom u 500 godina, a na dijelu toka rijeke Save u Federaciji Bosne i Hercegovine ranga pojave
jednom u 1000 godina.
41
42
poljoprivrednih povrina, a teta prouzrokovana poplavama iznosila je 23.933.792,86 KM.

Poplave koje su se dogodile u 2003. i 2004. godini na podruju Federacije Bosne i Hercegovine,
potvruju da su ove prirodne pojave na naim prostorima neizbjene i opominju da smo izali iz ciklusa
umanjenih velikih voda (koji, na sreu, traje ve oko 20 godina) i uli u hidroloki ciklus i znaajno veih
i eih pojava velikih voda.
Prema zadnjim analizama uoljiva je ea pojava intenzivnih padavina sa velikim koliinama vodenog
taloga. Pored toga 2009. i 2010. godina su bile sa ekstremnim padavinama, ali 2011. godina je bila sa
padavinama znatno ispod viegodinjih vrijednosti.
Ovdje se treba istai da je podruje Federacije Bosne i Hercegovine tokom 2010. godine, bilo zahvaeno
velikim poplavama koje su priinile znatne materijalne tete na materijalnim dobrima (stambenim,
komunalnim i drugim objektima, objektima infrastrukture, te poljoprivrednom zemljitu i dr.) i uzrokovale
tetu u iznosu veem od 87.000.000,00 KM, s tim, da su najvee tete registrovane u Tuzlanskom,
Posavskom, Bosansko-podrinjskom, Zeniko-dobojskom i Hercegovako-neretvanskom kantonu.
Takoe, u 2014. godine, podruje Federacije Bosne i Hercegovine krajem aprila i poetkom maja, kao
i poetkom avgusta 2014. godine, zahvatilo je jako nevrijeme, praeno kiom, koja je prouzrokovala
poveanje vodostaja na svim rijekama i njihovim pritokama, to je uzrokovalo velike probleme na
podruju Federacije Bosne i Hercegovine i to: izmjeteno na stotine porodica, poplavljeno vie stotina
objekata, oteeno vie hiljada hektara poljoprivrednog zemljita, problemi u odvijanju saobraaja,
ugroeni su oteeni ili odsjeeni mnogi putni pravci i mostovi koji povezuju rubne mjesne zajednice i
naselja, snabdijevanje stanovnitva, kao i u pogledu odvijanja svih ostalih redovnih aktivnosti graana i
pravnih lica a pokrenuta su brojna klizita i aktivirana nova.
S tim u vezi, Agencija za vodno podruje rijeke Save, u svojim izvjetajima, izmeu ostalog, navela je da
su te obilne padavine dovele do zasienja zemljita vodom i znaajnog poveanja vodostaja na svim
vodotocima u Federaciji Bosne i Hercegovine. Na ovako sloenu hidroloku situaciju uslijedile su padavine
do sada nezabiljeene u periodu od 120 godina praenja padavina u Bosni i Hercegovini, to je imalo za
posljedicu da su u periodu od 14. do 16.05.2014. godine registrovane padavine u koliinama 200 250 l/
m2 (npr. na irem obuhvatu sliva rijeke Spree za 3 dana pala je koliina u iznosu od 247,8 l/m2, to iznosi
25 % koliine ukupne srednje godinje padavine). Ovakve padavine, kratkog trajanja i velikog intenziteta,
uzrokovale su enormno poveanje vodostaja na svim vodotocima na vodnom podruju rijeke Save.
Procijenjeno je da su se u srednjim i donjim dijelovima tokova rijeka Bosne i Spree pojavili katastrofalni
proticaji ranga jednom u 500 godina, a na dijelu toka rijeke Save u Federaciji Bosne i Hercegovine ranga
pojave jednom u 1000 godina.
Poplavama i klizitima u Federaciji Bosne i Hercegovine u majskim i avgustovskim poplavama bila su
zahvaena podruja 7 kantona (Zeniko-dobojski, Tuzlanski, Posavski, Kanton Sarajevo, Unsko-sanski,
Srednjobosanski i Bosansko-podrinjski kanton), odnosno 45 opina na podrujima tih kantona.
Najtea situacija bila je na poplavljenim podrujima Zeniko-dobojskog, Tuzlanskog i Posavskog kantona,
gdje su poplave uzrokovale i ljudske rtve.
Prema izvjetajima nadlenih ministarstava unutranjih poslova, u poplavama su smrtno stradala tri lica
(dva lica na podruju Posavskog i jedno lice na podruju Zeniko-dobojskog kantona, za koje je od strane
mrtvozornika konstatovano da je smrt nastala utapanjem), dok se dva lica sa podruja Kantona Sarajevo
vode kao nestala i za njima se jo traga.
Pored ljudskih rtava, u poplavljenim podrujima povrijeeno je ili oboljelo 148 lica, od toga 50 lica u
Oraju, po 40 lica u opinama Lukavac i Sapna, 9 lica u Olovu, 4 lica u Banoviima, 2 lica u Tuzli, te 3 lica u
opini Vogoa.
Prema raspoloivim podacima, na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, u majskim poplavama
aktivirano je ukupno 5.841 klizita i odrona na ugroenim podrujima opina (od toga, 4.137 u Tuzlanskom
kantonu, 1.302 u Zeniko-dobojskom, 258 u Srednjobosanskom, 103 u Kantonu Sarajevo, 39 u Unskosanskom i 2 u Bosansko-podrinjskom kantonu).
U navedenim poplavama i klizitima privremeno je evakuisano 29.131 lice (od toga sa podruja Posavskog
kantona 14.102, Zeniko-dobojskog kantona 7.877, Tuzlanskog kantona 5.891, Unsko-sanskog 1.004,
Kantona Sarajevo 252, te sa podruja Bosansko-podrinjskog kantona 5 lica).
Od navedenog ukupnog broja privremeno evakuisanih lica, 1.476 lica bilo je smjeteno u 31 prihvatni
centar u Federaciji Bosne i Hercegovine. Od tog broja, 16 prihvatnih centara organizovano je na podruju
Tuzlanskog kantona (smjeteno 498 lica), 9 na podruju Zeniko-dobojskog kantona (smjeteno 760 lica),
3 u Posavskom kantonu (smjeteno 119 lica), 2 u Kantonu Sarajevo (smjeteno 85 lica), te 1 prihvatni
centar u Unsko-sanskom kantonu (smjeteno 14 lica).
Ukupno je na podruju Federacije Bosne i Hercegovine (Posavski, Tuzlanski i Zeniko-dobojski kanton)
uginulo 8.358 ivotinja, 273.350 peradi, 438 konica pela i 20 leeva divljai, te je dolo i do kvarenja
velikih koliina ribe iz frigo komora firme Yimor d.o.o. Domaljevac amac, kao i do kvarenja odreenih
koliina mesa u friiderima domainstava.
Animalni otpad, u ukupnoj koliini od 357.600 kg, utovaren je i prevezen do kafilerije Energozelena Inija
(Republika Srbija), dok je na podruju drugih opina, pod sanitarno-veterinarskim uslovima propisanim
zakonom, izvreno zakopavanjem ostalih uginulih ivotinja u jame grobnice.
Takoe, na poplavljenim podrujima i podrujima ugroenim klizitima, oteeno je ukupno 14.415
stambenih objekata (5.034 u Posavskom kantonu, 4.165 u Zeniko-dobojskom, 3.872 u Tuzlanskom
kantonu, 1.314 u Unsko-sanskom kantonu,25 u Kantonu Sarajevo i 4 u Bosansko-podrinjskom kantonu),
dok je porueno ukupno 1.030 stambenih objekata (699 u Tuzlanskom kantonu, 236 u Zeniko-dobojskom,
80 u Posavskom kantonu, te 15 u Kantonu Sarajevo).
Isto tako, ukupno je poplavljena povrina od 30.478 ha poljoprivrednog zemljita (13.686 ha u Tuzlanskom
kantonu, 13.068 ha u Posavskom kantonu, 2.241 ha u Unsko-sanskom kantonu, 1.456 ha u Zenikodobojskom, 15 ha u Bosansko-podrinjskom i 12 ha u Kantonu Sarajevo).
Prema izvjetajima nadlenih organa, u navedenim kantonima i opinama nije evidentiran porast broja
oboljelih od zaraznih bolesti, niti odstupanja od redovne morbiditetne statistike.
Prema podacima opinskih i kantonalnih komisija za procjenu teta ukupne preliminarne tete, koje su
prouzrokovale poplave i klizita na podruju Federaciji Bosne i Hercegovine, iznosile su 1.083.625.124,20
KM. Ovdje treba napomenuti da su tete uzrokovane klizitima znatno vee u odnosu na tete koje su
prouzrokovale poplave.
U Prilogu broj 10 ove procjene iskazan je pregled teta na podruju Federacije Bosne i Hercegovine
iz maja mjeseca 2014. godine i to pregled stradalih ljudi (umrli i povrijeeni), uginulih ivotinja, broja
klizita, oteenih i poruenih stambenih objekata, poplavljenog poljoprivrednog zemljita, evakuisanog
stanovnitva, broja prihvatnih centara i smjetenih lica i iznos preliminarnih teta, koje su iskazale
opinske komisije za procjene teta na podruju Federacije Bosne i Hercegovine.
1.5.4. Razvoj sistema i smanjenje rizika od poplava
Opasnosti od poplava i klizita nameu potrebu aktivnog poboljanja sistema zatite od poplava i
smanjenja rizika od poplava na podruju Federacije Bosne i Hercegovine. Za provoenje ovoga pristupa
potrebna je koordinacija i na nivou Bosne i Hercegovine i na meunarodnom planu, na nivou zajednikih
rijenih bazena, to se vremenski i sadrajno podudara s obavezama iz Zajednikog akcionog programa
odrive zatite od poplava na rijenom bazenu Dunava koji je u decembru 2004. godine prihvatilo 13
zemalja lanica Dunavske konvencije, meu kojima je i Bosna i Hercegovina.
Rjeavanje problema zatite od poplava u Federaciji Bosne i Hercegovine, koji je ve dui niz godina
(od 1992. godine) u stagnaciji, zasniva se na osiguranju podataka o izgraenim objektima za zatitu
od poplava i njihovom stanju, ocijenjenom stepenu ugroenosti rijenih dolina poplavama, te procjeni
potencijalnih teta, kao i stepenu ugroenosti ljudskih ivota, tehnike alternative i ocjeni opravdanosti
ulaganja u objekte zatite od poplava na pojedinim podrujima u dolinama rijeka i krakim poljima.
Na osnovu prikupljenih podataka iz do sada uraene projektne dokumentacije, obilaska i rekognosciranja
terena, te analize hidrolokih podataka, studija Procjena sadanjeg stanja nivoa zatite od poplava u
Federaciji Bosne i Hercegovine i izrada programa poboljanja identifikovala je 31 podruje ugroeno
poplavama na podruju Federacije Bosne i Hercegovine (doline vodotoka i kraka polja), to je prikazano
u Tabeli 1.5.4.
43
44
Tabela 1.5.4. Podruja ugroena poplavama na podruju Federacije Bosne i Hercegovine
Red.
br.
Ugroeno podruje
Vodotok
1.
Sava
ire podruje Odaka (od amca do Svilaja)
2.
Sava
ire podruje Oraja (od Domaljevca do Vuilovca)
3.
Una
Podruje grada Kulen Vakuf
4.
Una
ire podruje Bihaa (od Ripa do Pokoja)
5.
Una
Podruje grada Bosanska Krupa
6.
Una
Podruje mjesta Bosanska Otoka
7.
Vrbas
Podruje grada Gornji Vakuf-Uskoplje
8.
Vrbas
Podruje grada Donji Vakuf
9.
Bosna
Dio Sarajevskog polja od Plandita do Reljeva
10.
Bosna
Priobalje donjeg toka rijeke Bosne nizvodno od Modrie do Bosanskog amca
11.
Drina
Podruje grada Gorade
12.
Glina
Priobalje Gline u Federaciji BiH i donji tokovi Glinice i Kladunice
13.
Korana
Priobalje Korane u Federaciji BiH i donji tok Mutnice
14.
Sprea
Dolina nizvodno od akumulacije Modrac (od Lukavca do Brijesnica)
15.
Sprea
Dolina uzvodno od akumulacije Modrac (od Osmaka do ua Spree u akumulaciju)
16.
Tinja
Podruje grada Srebrenik
17.
Tinja
ire podruje naselja Tinja
18.
Usora
Dolina Usore u Federaciji BiH od Kaloevia do ua u rijeku Bosnu
19.
Sana
ire podruje grada Sanski Most
20.
Lava
Grad Travnik i podruje Doca
21.
Lava
Podruje Viteza
22.
Neretva
Dio doline od granice Federacije BiH kod Metkovia do Gabele
23.
Neretva
Dolina Neretve od Gabele do apljine
24.
Neretva
Dolina Neretve od apljine do ua Bune
25.
Trebiat
Dolina Trebiata od Koue do Humca
26.
Trebiat
Dolina Trebiata nizvodno od ua Studenca
Krako polje
Ugroeno podruje
27.
Mostarsko blato
Ravni dio u cjelini od Uzaria do ponorskih zona na jugoistonom dijelu
28.
Imotsko-Grudsko
polje
Jugoistoni dio polja zona izloena poplavama zbog nedovoljnih kapaciteta

ponora i postojeeg tunela za evakuaciju voda
29.
Duvanjsko polje
ire podruje Kovai zona predponorske retenzije Kovai na junom dijelu polja
30.
Livanjsko polje
ira podruja aprazlija i Kazanaca podruja predponorskih retenzija kod ponora

aprazlije i Kazanci
31.
Glamoko polje
ira podruja Mladekovci i Puine podruje predponorskih retenzija
1.5.5. Geodetske i klimatske podloge, hidroloke i hidraulike analize

Poplavna podruja Federacije Bosne i Hercegovine su po klimatskim karakteristikama svrstana u etiri
karakteristine grupe i to:
1) podruja koja gravitiraju u Tuzlanskom i Posavskom kantonu,
2) podruja koja se nalaze ili gravitiraju u Unsko-sanskom kantonu,
3) podruja koja se nalaze na podruju Hercegovine,
4) podruja koja se nalaze na podruju srednje Bosne (Kanton Sarajevo, Srednjobosanski,
Bosansko-podrinjski i Zeniko-dobojski kanton).
1.5.6. Ocjena sadanjeg rizika na poplavnim podrujima
Sadanjem riziku od poplava u Federaciji Bosne i Hercegovine izloena su sljedea podruja:

ravniarska podruja uz rijeku Savu,
podruja u dolinama veih rijeka - Une, Sane, Vrbasa, Bosne, Drine i Neretve,
uske doline uz manje vodotoke.
1.5.7. Ravniarska podruja uz rijeku Savu

Karakteristika podruja itavog priobalja Save od Beograda do Jasenovca je usvojena strategija zatite
od poplava formiranjem kaseta-poldera, a uzvodno od Jasenovca primjenjuje se koncept zatite od
poplava realizovanjem rasteretnih-kompenzacijskih bazena.
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, u priobalju Save, nalaze se podruja Odake i Srednje
Posavine svako sa po dva posebna poldera. Do 1992. godine ovo je podruje uspjeno tieno od
stogodinjih velikih voda rijeka Save i Bosne. Branjena povrina na ovom podruju iznosi 7.750 ha na
Odakom podruju i 22.000 ha - na podruju Srednje Posavine.
Studijom iz 1972. godine, po kojoj je uspostavljen sistem zatite od poplava u sadanjem obliku, bila je
predviena izgradnja vie velikih akumulacija u slivu Save u svrhu poboljanja prirodnog hidrolokog
reima. S obzirom na to da nema izgleda za izgradnju tih akumulacija u narednim godinama i postojeeg
stanja objekata, i dalje postoji rizik od plavljenja ovih podruja.
1.5.8. Podruja u dolinama veih rijeka - Une, Sane, Vrbasa, Bosne, Drine i Neretve
Karakteristika ovih podruja jeste da je do sada malo raeno na rjeavanju problematike zatite od
poplava dolina veih rijeka u Federaciji Bosne i Hercegovine, osim:

minimalnih radova na prosijecanju sedrenog praga rijeke Une u Kulen Vakufu,
nasipa u koritu Sane u uem gradskom podruju Sanskog Mosta,
regulacije korita Vrbasa u uim gradskim podrujima Gornjeg Vakufa Uskoplja i Donjeg Vakufa,
regulacije rijeke Bosne u gradskoj zoni Zenice i minimalnih radova na ovom vodotoku u
Visokom i Maglaju,
regulacije Drine u Goradu, radi utvrivanja obala.
U gornjim tokovima Une, Sane, Vrbasa i Bosne nisu izgraeni akumulacijski bazeni, tako da ni u
najmanjoj mjeri nije izvreno korigovanje prirodnog hidrolokog reima i smanjenje maksimalnih
protjecanja. Rizik od poplava u dolinama ovih rijeka vrlo je visok. Situacija u Goradu je povoljnija zbog
uzvodne akumulacije Mratinje na rijeci Pivi. Meutim nekoordiniranim upravljanjem reima vodostaja
ove hidroelektrane dolo je do plavljenja opina nizvodno rijekom Drinom Foa Ustikolina i Gorade
u Federaciji Bosne i Hercegovine kada su nastale ogromne materijalne tete u priobalnom podruju
rijeke Drine (tete prema preliminarnoj procjeni samo u Goradu su iznosile cca 15.000.000,00 KM).
Na Neretvi je situacija u zadnjih 40 godina znatno poboljana jer su izgradnjom akumulacija reducirani
valovi velikih voda, a regulacionim radovima zatiena su sva naselja nizvodno. Meutim, nedovoljno
koordiniranim aktivnostima upravljanja nivoa akumulacionih jezera dolo je do naglog isputanja
velikih koliina vode koje su nainile velike tete graanima Mostara i nizvodno od Mostara.
45
46
1.5.9. Uske doline uz manje vodotoke

Karakteristika ovih podruja je da se u uskim dolinama manjih vodotoka u Federaciji Bosne i Hercegovine
nalaze znaajni gradovi, industrijska sjedita, saobraajnice. Ukupna duina tih vodotoka i dolina je
velika, tako, da je front odbrane od poplava dugaak. U ovim dolinama su za zatitu od poplava izvoeni
radovi na regulisanju kanaliziranju vodotoka i to uglavnom, u do tada urbaniziranim povrinama, i to
u: Sarajevu (Miljacka i eljeznica), Tuzli (Jala i Solina), Travniku (Lava), Zenica (Babina rijeka i Koeva),
Tenju (Teanjka), Olovu (Stupanica i Krivaja), Bihau (Drobnica), Graanici (Sokolua), Ljubuki Vitina
(Trebiat), Viii (Krupa) i drugi u manjim mjestima.
U nekim mjestima nije izveden rang zatite na stogodinje vode. U meuvremenu je dolo do irenja
urbanih povrina i znaajno je poveana vrijednost dobara u ugroenim podrujima. Zbog toga je
danas visok rizik od poplava u uskim dolinama malih vodotoka.
Spomenuti visoki rizik od poplava u veini ugroenih podruja ima trend rasta iz sljedeih razloga:

slabo ili nikakvo odravanje vodozatitnih objekata ime bi se smanjila ugroenost podruja
oko takvih objekata,
divlje i neplanske gradnje stambenih i privrednih objekata u priobalju i samim koritima
vodotoka ime su znatno smanjeni profili protjecanja i propusna mo vodotoka,
vodotoci kao i prostor uz njih je napadnut i velikim brojem divljih odlagalita razliitih vrsta
otpada (komunalni, graevinski, industrijski i dr.) ime su u znatnoj mjeri pogorani sanitarnohigijenski uslovi uz vodotoke,
vrlo malo se ulae u odravanje rijenih korita kako bi se omoguio vei protok vodene mase u
sluaju veih padavina.
Posebnu prepreku redovnom odravanju objekata odbrane od poplava ini i podatak da zakonskom
legislativom nisu osigurana dovoljna sredstva pomou kojih vlasnik objekata moe osigurati od
upravljanja objektima i brinuti se za njihovu funkcionalnost.
1.5.10. Opi koncepti rjeavanja zatite od poplava ugroenih podruja
Borba s poplavama u dosadanjem periodu dovela je i do razvoja vie tehnikih i institucionalnih
koncepata zatite od poplava koji imaju razliite karakteristike i primjenu.
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, aktualna je primjena sljedeih stratekih koncepata zatite
od poplava i to:

regulisanje korita vodotoka i izgradnja nasipa,

uspostava poldera,
regulisanje prirodnog hidrolokog reima,
smanjenje predponorskih retenzija u krakim poljima.
Izbor koncepta rjeenja za svako poplavno podruje izvren je na osnovu tehno-ekonomskih analiza,
ukljuujui i ekoloki aspekt rjeenja.
S obzirom na to da pojave poplava, pored toga to izazivaju velike materijalne tete i ugroavaju ljudske
ivote, u mnogo sluajeva i drastino naruavaju karakteristike ambijenta rijenih dolina i svih drugih
prostora gdje se pojave, razmatrani su uticaji poplava na:

ruenje obala vodotoka i unitenje vegetacije na njima,
izazivanje velikih klizita na priobalnim povrinama,
ruenje prirodnih kaskada u dnu rijeka i totalnom promjenom morfologije korita,
donoenje u korito velikih koliina otpadnog materijala koji se dugo zadrava, posebno
utjee na vegetaciju u koritu,
ruenje mostova i drugih graevina u dolini vodotoka,
totalno unitenje vegetacije na poplavljeno preplavljenim podrujima,
nanoenje blata i zasipanje nanosa na poljoprivrednim i urbanim povrinama,
izlijevanje otpadnih voda na poplavljeno preplavljenim podrujima kontaminacija,
zagaenje izvorinih zona uz vodotoke.
1.5.11. Stanje postojeeg sistema zatite od poplava u Federaciji Bosne i Hercegovine

Zakonom o vodama (Slubene novine Federacije BiH, broj 70/06) postojei objekti zatite od poplava,
za podruja uz rijeke Savu i Neretvu utvreni su kao objekti od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine,
a objekti na drugim vodotocima utvreni su kao objekti od znaaja za kantone. Zbog meunarodnog
karaktera sistema zatite od poplava uz rijeke Savu i njihove investicijske vrijednosti i kompleksnosti
njihovog odravanja, Federacija Bosne i Hercegovine je odreena kao vlasnik zatitnih vodoprivrednih
objekata uz Savu i Neretvu.
Za druge objekte zatite od poplava kao vlasnici su utvreni kantoni, odnosno opine za regulisana
korita vodotoka u naseljenim mjestima ili trea lica za objekte koje su iste izgradile za svoje potrebe.
1.5.11.1. Vodoprivredni objekti u slivu rijeke Save u vlasnitvu Federacije Bosne i Hercegovine

crpne stanice (ukupni kapacitet 26,9 m3/s),
odbrambeni nasip uz rijeku Savu duine 59.475 m,
odbrambeni nasip uz rijeku Bosnu duine 6.905 m,
obodna kanala duine 21.217 m,
7 obalo-utvrda na rijeci Savi duine 6.119 m,
dva centra odbrane od poplava (Prud i Oraje),
uvarskih kua,
2 nasute brane Hazna i Vidara u Gradacu.
1.5.11.2. Zatitni vodoprivredni objekti u slivu Jadranskog mora

crpna stanica Sjekose Svitava sa uvarskom kuom (ukupni kapacitet 4 x 1 m3/s),
odbrambeni nasipi uz rijeku Naretvu 14.692 m,
odbrambeni nasip uz rijeku Bregavu duine 3.091 m,
odbrambeni nasip uz rijeku Krupu duine 12.212 m,
obodni kanal Draevo-Svitava i nasip uz obodni kanal duine 4.080 m,
centar odbrane od poplava u sklopu Upravne zgrade u apljini,
odbrambeni nasipi uz rijeku Tihaljina Mlade - Trebiat, duine 19.822 m,
odbrambeni nasip uz rijeku Vrioticu, duine 7.441 m,
obodni kanal Probojska jaruga i nasip uz obodni kanal duine 1300 m,
kanal Parilo Brza voda duine 4.090 m,
kanal Grudsko Vrilo Vrlika duine 11.264 m,
kula zatvaranica u Drinovcima (Grude) s pripadajuim objektima, uvarska kua i magazin,
kula zatvaranica u Kruevu (Mostarsko blato) s pripadajuim objektima, uvarska kua i

magazin,
glavni odvodni kanal u Mostarskom blatu, dionica kanala OK 1-1, duine 1.108 m.
Objekti uz rijeku Neretvu su u funkciji i osiguravaju zatitu podruja do nivoa njihove izgraenosti.
Objekti uz rijeku Savu su tokom rata znaajno oteeni i ne osiguravaju izvravanje funkcije za koju su
izgraeni. Meutim, u postratnom periodu izvreno je saniranje vodozatitnog nasipa na rijeci Savi u
podruju Odaka i Oraja.
47
48
1.5.11.3. Objekti koji su minirani a slue za zatitu od poplava na podruju Odake Posavine

Savski odbrambeni nasip na dionici od km 17+500 ili na potezu od ua obodnog kanala Svilaj
Potoani do sela Kadar, duine 9.630 m. Povrina od 172.970 m2 koja je bila predviena za
deminiranje, deminirana je u cijelosti deminiran u skladu sa projektima.12
Takoe, lijevi Bosanski nasip, na dionici od km 1+250 do km 6+905 ili na potezu Prud Neteka
duine 5.655 m je deminiran u ukupnoj povrini 163.700 m2. i odnosilo se na povrine krune
nasipa, vodne i branjene kosine nasipa sa pojasom irine od 6,0 m lijevo i desno od noica
nasipa.13 Objekti koji slue za zatitu od poplava na podruju Srednje Posavine su deminirani
kroz navedene projekte.
1.5.11.4. Objekti koji su minirani, a slue za zatitu od poplava na podruju Srednje Posavine
Savski odbrambeni nasip na dionicama od km 13+970 do km 17+000, od km 39+450 do km 40+390 i
od km 42+100 do 43+150, ukupne duine 5.020 m takoe je deminiran povrine 101.000 m2 i odnosi se
na povrine vodne kosine nasipa sa pojasom od 20 m u prostoru inundacije u okvirima interesa lokalne
zajednice.
Nakon zavretka svih deminerskih radova sve povrine se redovno odravaju od strane VP Posavina
Odak, ime se postie znaajan korak u unapreenju od poplava na ovom podruju.
1.5.12. Zakljuci

Osigurati dodatna sredstva za izvravanje saniranja i redovnog odravanja izgraenih objekata

za zatitu od poplava i jasno utvrditi stepen zatite kojega oni osiguravaju.
Administrativnim mjerama osigurati potivanje propisanog upravljanja i koritenja objekata

i prostora u cjelini, a koji imaju uticaja na nastanak poplava. Pritom posebno voditi rauna o
stanju u irem slivnom podruju (kontrolisana sjea uma i poumljavanje, nain koritenja
zemljita i nain obrade, uspostavljanje odgovarajuih uslova vezano za vodni reim kod
izgradnje bilo kojih objekata, dosljedna primjena svih predvienih mjera, radova, postupaka
kod izgradnje objekata i sl.).
Kod izgradnje novih ili rekonstrukcije ranije izvedenih objekata za zatitu od poplava treba
nastojati poboljati stepen zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara.
U podrujima koji ostaju izvan zatite (prostori predvieni da prihvate velike vode plavljenjem
inundacioni dio rijenog korita, retenzija), kao i u prostorima koji jo nisu obuhvaeni zatitom
od poplava potrebno je izvriti kategorizaciju i propisati namjensko koritenje. Namjenu
utvrivati prema visini tete, koja bi u vremenu koritenja prostora mogla nastati pojavom
poplave prirodne i druge nesree.
Stalnim i rigoroznim kontrolama provjeravati stanje vodozatitnih objekata, upravljanje i

koritenje vode i vodoprivrednih objekata.
U kantonima i opinama odmah preduzeti aktivnosti na donoenju preventivnih i operativnih

planova odbrane od poplava, u skladu s odgovarajuim propisima kojima se ureuje ova oblast
i njihovo usklaivanje sa Federalnim operativnim planom odbrane od poplava.
1.6. Sua
Nedostatak vode za podmirenje normalnih potreba (za ivot i razvoj, za obavljanje djelatnosti, i sl.),
u pravilu, podrazumijeva nastanak sue. Nasuprot drugih prirodnih katastrofa, sua se pojavljuje
polagano, traje dugo i zahvata velika podruja, iako njenu prostornu raspodjelu nije mogue tano
unaprijed locirati.
Prije analize sua potrebno je prvo definisati ta se podrazumjeva pod pojmom sua. Za meteorologe
su to periodi ije su ukupne padavine znatno ispod prosjenih; u poljoprivredi su to periodi u toku kojih
je vlanost zemljita znatno ispod prosjene i nedovoljna za rast i razvoj poljoprivrednih kultura, a za
hidrologe su to mali protoci na rijekama i izrazito niski vodostaji u akumulacijama koji dugo traju.
12 Projekt broj: 01.36-5409/09 od 28.08.2009. godine, Projekt broj: 01-36-3939/09 od 10.06.2009. godine i Projekt broj: 01-06-6776/04 od
28.12.2010. godine.
13 Projekti o deminiranju su pohranjeni u VP Posavina Odak i RU BHMAC u Brkom.
Uglavnom, moe se odrediti kao:

meteoroloka sua, kada na velikoj povrini za odreeno podruje i godinje doba padne
znatno manja koliina padavina u odnosu na normalnu vrijednost;
hidroloka sua, podrazumijeva pad nivoa vode u vodenim akumulacijama, rijekama, jezerima,
kao i pad nivoa podzemnih voda, to pogaa ne samo industriju nego i poljoprivredu;
poljoprivredna sua, pojavljuje se kada su u vegetativnom periodu vlanost zemljita i

padavine nedovoljne da zdrave biljke dou u fazu zrenja, uzrokujui oteenje biljaka i uvelost.
Ova sua moe postojati ak i u sluaju da nema meteoroloke sue i obratno.
Dui period bez dovoljnih koliina padavina za normalan razvoj i sazrijevanje poljoprivrednih kultura,
ija posljedica negativno utie na visinu prinosa i kvalitet proizvoda s bitnim odstupanjem od
trogodinjeg prosjeka, smatra se suom.
Svaki deficit vode izvan konvencijom utvrenih normi ili odstupanja oznaava se kao element koji
proizvodi prirodnu nesreu. Sua kao prirodna nesrea javlja se uglavnom za oblasti koritenja i
upotrebe voda.
1.6.1. Deficit vode kao uzrok prirodne nesree
1. Moe nastati kada se u uslovima nepovoljnog hidrolokog reima na izvoritima vode pojavi
ekstremno mala voda rjeeg ranga pojave male vode od predvienog za datu namjenu,
odnosno, kada se izdanost izvorita smanji tako da se u duem periodu ne moe osigurati ni
minimalna reducirana specifina potronja (vrijedi za organizovane zahvate javnih vodovoda,
kao i za individualna i grupna rjeenja).
2. Moe nastati kada se dogodi havarija u sistemu, pa nema alternativnog rjeenja u duem
periodu.
3. Moe nastati kada se dogodi incidentno zagaenje izvorita ili vodotoka koji ga prehranjuje
preko propisane mjere i u duem trajanju to uslovljava iskljuenje izvorita iz sistema
vodosnabdijevanja.
1.6.2. Povratni period i efekti sue
U srednjim (planinskim) dijelovima zemlje, u zadnjih 50 godina, zabiljeena su tri ekstremno suna
perioda. Na sjeveroistoku i jugozapadu zemlje znatno je vei rizik od sue, tj. u posljednjih 50 godina,
zabiljeeno je 7 izrazito sunih perioda.
tetom od prirodne nesree mogu se proglasiti i posljedice dugorone nestaice vode u sistemu
osiguravanja i snabdijevanja vodom, koje se javljaju kao ogranienje razvoja, pad proizvodnje, pojave
hidrikih oboljenja, epidemija i sl.
U biljnoj proizvodnji sua kao prirodna nesrea javlja se kada nastane deficit vlage u vrijeme pripreme
za sjetvu, odnosno, u odreenim fazama vegetacijskog ciklusa biljke.
Pri tome, odluujuu ulogu ima ukupna vodna bilanca biljke, a u tome samo indirektno i hidroloka
bilanca.
Zahtjevi biljke definiu pojam sue i nije rijedak sluaj da hidroloki bezvodni period uzrokuje i pojavu
sue kao prirodne nesree.
Zavisno od klimatskih osobina podneblja, plodoreda (jedna, dvije ili vie kultura godinje) sua se moe
javiti u razliitom godinjem dobu i razliitim intenzitetom. Nije svejedno unitava li sua itavu sjetvu
ili samo smanjuje prinos.
Zbog toga, u mediteranskom podneblju period kada se moe pojaviti sua traje 5 6 mjeseci godinje,
a u krakim poljima i sjevernim dijelovima Federacije Bosne i Hercegovine u periodu avgust oktobar
(3 mjeseca).
Ukupan deficit vlage zavisi od klime i kultura i kree se u prosjeku od 3 6.000 m/ha godinje, a u
sjevernom dijelu od 1.500 4.000 m/ha godinje.
U ukupnoj bilanci redovno bi godinje trebalo osigurati od 120 240 miliona m3 vode, a u ostalom
dijelu Federacije Bosne i Hercegovine od 300 600 miliona m3 vode.
49
50
Prirodna nesrea bi nastupila ako se u sunim godinama ne osigura 120 do 300 miliona m3 vode na
oko 230.000 ha jedanput u 10 godina ili rjee, a u eim sluajevima tete od deficita vode bi se
manifestovale u smanjenju prinosa 5 30 % na nekim kulturama i na pojedinim podrujima.
Intenzitet sue se najee procjenjuje prema smanjenju prinosa, pod uslovom da na to nisu uticali
drugi tetni faktori. Ako je prinos smanjen do 20 % rije je o slaboj sui, od 20 50 % o srednjoj sui, a
preko 50 % o jakoj sui.
Pojava sue najea je na podruju Hercegovine i to u ljetnim mjesecima. S obzirom na to intenzitet i
duinu trajanja, posebno je izraena u junoj Hercegovini.
U ravniarskom dijelu Federacije Bosne i Hercegovine sua je slabije izraena nego u Hercegovini, dok
je najmanje izraena u brdsko planinskom dijelu Federacije Bosne i Hercegovine.
Na podruju Posavskog kantona zabiljeene su viemjesene sue u periodu mart, april i maj 2003.
godine, a dnevne temperature u prvoj su polovini maja prelazile i 34C.
Sua koja je bila intenzivnija od one zabiljeene tokom 2000. godine je ona kada je u nedostatku
padavina u ljeto 2003. godine uzrokovana i hidroloku suu koja se oitovala smanjenjem povrinskih
i dubinskih zaliha vode.
Bezvodni period imao je za posljedicu stradanje itarica, krmnih kultura i industrijskog bilja. Procijenjene
tete od navedene sue na podruju Posavskog kantona iznosile su preko 8.000.000,00 KM.
Pored toga, i na podruju opine eli, u Tuzlanskom kantonu, u 2003. godini zabiljeene su sue, tako
da su procijenjene tete iznosile preko 2.000.000,00 KM.
Treba naglasiti da su sue u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu 2010. 2012. godine izazvale
tetu u iznosu preko 156.000.000,00 KM.14
1.6.3. Zakljuci

Kako bi se prevenirale opasnosti od nastanka tete od sue velikih razmjera koje mogu ugroziti
ljude i materijalna dobra, potrebno je osigurati smanjenje gubitaka u vodovodnim sistemima,
rekonstrukcijom i brim protokom kroz sistem.
Uvoenjem novih tehnologija u proizvodnim procesima, smanjiti potrebu za dodatnim

koliinama vode uz istovremeno poboljanje kvaliteta koritene i isputane vode (veliki
industrijski potroai, navodnjavanje).
Osigurati dovoljne koliine vode za navodnjavanje obradivih povrina, ime bi bili stvoreni
uslovi za intenzivnu poljoprivrednu proizvodnju.
Osiguravanjem dodatnih koliina voda iz raspoloivih ili pripremljenih novih izvorita poboljati
opskrbljenost stanovnitva kroz ve obuhvaene javne vodovode i proirivanjem istih na vei
broj naselja u kojima je dolo do smanjenja priliva u rezervoare.
tititi i razvijati postojea izvorita i pronalaziti nova, radi osiguranja dodatnih koliina vode u
ugroenim podrujima.
Vriti prihvat i kaptiranje velikih voda, kada ih ima i stavljanje na raspolaganje u uslovima
potrebe, putem izgradnje vjetakih akumulacija, ime se pored proizvodnje elektrine energije
stvaraju i uslovi za razvoj turizma, vri zatita od poplava nizvodnog podruja, osigurava voda
za navodnjavanje.
Planirati i osigurati transport vode cisternama za saniranje potreba najugroenijih potroaa,

za to je potrebno sistemski nabavljati i uvati dovoljan broj transportnih sredstava.
Potrebno je osigurati rezervne koliine vode, izgradnjom ili postavljanjem spremnika za vodu i
dr. za efikasnu zatitu od poara (posebno na otvorenom prostoru).
14 U Unsko-sanskom, Posavskom i Bosansko-podrinjskom sue su bile u 2012. godini. U Tuzlanskom, Zeniko-dobojskom i

Srednjobosanskom kantonu sue su bile u 2011. i 2012. godini.
1.7. Tua (grd, led)

Tua predstavlja atmosfersku padavinu u vrstom stanju (led) promjera 5 mm ili vie koji svojim udarom
izaziva velika oteenja ili unitenja poljoprivrednih i umskih kultura, a moe prouzrokovati tete i na
drugim objektima (graevinskim i dr.).
Posebnu opasnost grd (tua) predstavlja na onim podrujima iji su geografski poloaji i klimatski
faktori takvi da omoguavaju njegovu uestalost, naroito u zonama intenzivne poljoprivredne
aktivnosti, kao i gusto naseljenim mjestima. To je naroito sluaj sa podrujem uz rijeku Savu: Kozara i
Potkozarje, Lijeve polje, Posavina, te Semberija i Podrinje.
Grmljavinske nepogode, buno praene jakim olujnim vjetrom, odnosno jakim padavinama s tuom i
bez nje, uzrokuju probleme u saobraaju, tete na zgradama i u zemljoradnji. U planinskim podrujima
izazivaju jake bujice, poplave na manjim rijekama i klizita na mekanom zemljitu.
U kontinentalnom dijelu zemlje tua se uglavnom javlja od aprila do oktobra, kada je i najopasnija
za poljoprivredne kulture, kada se one nalaze u punoj vegetaciji i veoma su osjetljive na dejstvo te
pojave. Pojava grda je rjea u zimskom periodu godine u veini krajeva i manjeg je znaaja, izuzev u
Hercegovini gdje se javlja i u hladnijim dijelu godine.
Najvea vjerojatnoa pojave grda je u maju, junu, julu i avgustu svake druge do tree godine.
Uestalost pojave grda (tue) u Bosni i Hercegovini prikazana je brojem dana sa pojavom grada (tue)
za viegodinji niz (1961. 1990.).
Najvei broj dana sa grdom (tuom) ima regija Sarajeva, dolinom Neretve do njenog ua i okolina
Trebinja do 3 dana. Usko ravniarsko podruje uz rijeku Savu ima prosjeno 2 dana godinje, a ostatak
centralne i istone Bosne ima prosjeno 1 dan godinje.
Na prostoru Bosne i Hercegovine godinje se javlja 30 do 40 dana s grmljavinskim olujama, a tua kao
tetna pojava javlja se jedan do dva puta godinje. Prosjene godinje tete od tue iznose 30 miliona
KM i naroito se odnose na primarnu poljoprivrednu proizvodnju.
Poredei viegodinji niz podataka (1961. 1990.) sa nizom (2000. 2010.) moemo uoiti trend
poveanja broja dana sa grdom (tuom) zbog poveanja srednje temperature i naglih temperaturnih
amplituda ( juni, juli 2003., 2007., avgust 2009. i 2010.).
Do 1990. godine bila je organizovana sluba odbrane od grda koja se provodila na protivgrdnom
poligonu u Gradacu. Nakon tog perioda na podruju Federacije Bosne i Hercegovine ne provodi
se organizovana odrana od tue grda. Iako je postojala inicijativa, od strane poljoprivrednih
proizvoaa, za uspostavljanjem slube za protivgrdnu zatitu, do realizacije iste nije dolo zbog stava
ire meteoroloke zajednice po pitanju ekonomske opravdanosti ulaganja u slubu.
U periodu 2010. 2012. godine, neke od opina u Federaciji Bosne i Hercegovine pretrpjele su velike tete
od grada. Prema podacima dobivenim od kantonalnih uprava i opinskih slubi civilne zatite, na podruju
Unsko-sanskog kantona, u 2010. godini, registrovane su tete od grda u iznosu preko 2 miliona KM.
Tokom 2011. godine, registrovane su tete u opini itluk, preko 2 miliona KM i opinama
Zapadnohercegovakog kantona u iznosu preko 2,5 miliona KM. U mjesecu junu 2012. godine, tete
od grda na podruju opine Gradaac iznosile su preko 12,5 miliona KM, a ukupne tete od grda u
periodu 2010. 2012. godine iznosile su 19.159.739,76 KM.
Unazad 30 godina na ovim prostorima postojala organizovana sluba za zatitu od tue. Sistem
zatite od tue ne otklanja tuu-led kao pojavu, ve smanjuje tete. To znai da u izuzetnim i sloenim
vremenskim situacijama, kada su tuonosni procesi jakog intenziteta, moe i pored djelovanja zatite
od leda doi do padanja leda i nastanka teta. Meutim, i tada se tete znatno smanjuju, jer se prirodni
proces stvaranja tue u znatnoj mjeri smanjuje.
Ocjena efikasnosti je teka i komplikovana zbog sloenosti procesa stvaranja leda u atmosferi i njegove
velike prostorne i vremenske promjenjivosti, a zasniva se na podacima koji se obrauju odgovarajuim
statistikim metodama.
Krajnji cilj sistema zatite od tue je izgradnja sistema na itavoj teritoriji Bosne i Hercegovine kompatibilnog sistemima u okruenju. Prate se promjene i metodologije rada u organizaciji zatite od
tue u drugim zemljama, a Protugrdna zatita Republike Srpske ostvarila je neposrednu saradnju s
Republikim hidrometeorolokim zavodom Srbije (RHMZS) i Dravnim hidrometeorolokim zavodom
Republike Hrvatske (DHMZ RH).
51
52
Vane aktivnosti u ovoj oblasti su praenje gradonosnih oblaka i prouavanje rizika od tue (grda,
leda), te obavjetavanje javnosti kako bi se mogle preduzeti efikasne i organizovane mjere zatite u
sluaju nastanka nesree.
1.7.1. Zakljuci

Neophodno je izvriti nabavku meteorolokog radara kako bi se pratila hidrometeoroloka

situacija iznad Bosne i Hercegovine, unaprijediti tehniku opremljenost, sprovoditi neprestanu
edukaciju, vriti reanalizu i mapiranje podruja gdje se grd (tua) najee pojavljuje.
U sluaju pojave grdonosnih oblaka bitno je imati specijalizovanu slubu prognoze, rane
najave i praenja oblaka nevremena, kako bi se na vrijeme reagovalo hitnim mjerama zatite.
Kako bi se sprijeile tete koje izazivaju grdonosni oblaci, potrebno je izvriti analizu potreba,
a zatim na grdom ugroenim podrujima formirati jedinice slube za protivgrdnu zatitu i
iste opremiti odgovarajuim sredstvima i opremom za protivgrdnu zatitu.
Neophodno je razviti sistem radarskog praenja olujnih oblaka, te unaprijediti prognostike

modele, koji e na vrijeme prognozirati nestabilnost atmosfere i prostor na kojem e se
ona javiti. Kao nastavak razvoja sistema praenja i prognoze dolazi se do nowcastinga, vrlo
kratkorone prognoze do 3 sata unaprijed, koja ako je adekvatna moe znatno unaprijediti
cijeli sistem zatite.
1.8. Oluja i mraz

Grmljavinske nepogode, buno praene jakim olujnim vjetrom, odnosno jakim padavinama, s tuom
(grdom) i bez nje, mogu prouzrokovati probleme u saobraaju, tete na zgradama i u poljoprivredi. U
planinskim podrujima mogu izazvati jake bujice, poplave na manjim rijekama i klizita na mekanom
dijelu.
Olujom se smatra vjetar brzine 17,2 m/sec, odnosno 82 km/sat (jaine 8 po Boforovoj skali ili vie),
koji lomi grane i stabla, valja i lomi usjeve, otresa plodove voa i nanosi tetu dobro odravanim
graevinskim objektima koje se najee javljaju u periodu od aprila do oktobra, a rjee u zimskom
dijelu godine.
Dana 23.07.2003. godine, opine Maglaj, Zavidovie i Teanj, u Zeniko-dobojskom kantonu, zahvatilo
je olujno nevrijeme praeno jakim vjetrom i tuom (grdom) koje je prouzrokovalo velike materijalne
tete (na krovovima i prozorima zgrada, na poljoprivrednim usjevima, nasadima umskog drvea,
automobilima, i dr.). Procijenjene tete za opine Zavidovii i Maglaj, pogoene ovim nevremenom,
iznosile su oko 2.000.000,00 KM.
U 2003. godini i opinu Graanica (Tuzlanski kanton) zahvatilo je olujno nevrijeme praeno jakim
vjetrom i grdom koje je prouzrokovalo velike materijalne tete koje su procijenjene na 900.000,00 KM.
Mraz, slana i inje nastaju pri temperaturi zraka nioj od 0C. Tada se stvaraju ledeni kristali koji se u
razliitim vidovima hvataju i slau na vodoravnim i uspravnim povrinama. Na stranama okrenutim
sjeveru led moe stvoriti vrlo debele naslage. Mraz, slana i inje mogu prouzrokovati znatne tete na
poljoprivrednim kulturama i graevinskim objektima.
Na podruju Hercegovako-neretvanskog i Zapadnohercegovakog kantona (opine: apljina, Neum,
Ravno, Mostar, Stolac i Ljubuki), izmeu 6. i 8. aprila 2003. godine, uslijed inverzije zraka, dolo je
do ekstremno niskih temperatura i do -7C, koje su priinile tetu na vonjacima, vinogradima,
ratarskim kulturama i djelimino u plastenicima. Procijenjene tete od niskih temperatura u navedenim
kantonima iznosile su preko 20.000.000,00 KM, a tokom 2012. godine podruje opine Gradaac
zahvaeno je ekstremno niskim temperaturama, koje su prouzrokovale tete koje su procijenjene na
vie od 8.000.000,00 KM.
Isto tako, zbog klimatskih promjena na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, pa i ire u Bosne
i Hercegovine dolazi do olujnih vjetrova koji izazivaju znatne tete na objektima i poljoprivrednom
zemljitu. Pored toga, iznenadno dolazi i do pojave mraza koji nanosi tetu poljoprivrednim
proizvoaima i kulturama.
1.8.1. Zakljuci

Unaprijediti hidrometeoroloki informacijski sistem i razviti sistem rane najave i prognoze

atmosferskih nepogoda i pojave klimatskih ekstrema u cilju zatite od prirodnih i drugih
tehnolokih katastrofa i industrijskih nesrea.
Istraivati osjetljivost pojedinih privrednih aktivnosti na klimatske promjene.
Poljoprivrednim proizvoaima i drugim organima predloiti da u okviru zakonskih mogunosti

preispitaju vaee propise osiguravajuih kua u cilju izmjena i dopuna tih propisa, kako bi se
omoguilo bolje provoenje osiguranja imovine i lica od prirodnih i drugih nesrea i opasnosti,
a samim tim i omoguila naknada tete uzrokovane prirodnim i drugim nesreama.
U Prilogu 10. Procjene ugroenosti dat je pregled teta nastalih poplavama i klizitima, snjenim
padavinama uslijed sue, grda, olujnog vjetra i mraza u Federaciji Bosne i Hercegovine, za period 2010.
2012. i 2014. godina.
1.9. Masovne pojave zaraznih bolesti ljudi, ivotinja i biljaka
U proteklom periodu u Bosni i Hercegovini, pa i Federaciji Bosne i Hercegovine, po pitanju epidemija i
epizootija nije bilo katastrofalnih posljedica. Pojedine bolesti sporadino se pojavljuju svake godine, ali
to nije znaajno ugrozilo brojniju populaciju ljudi i ivotinja. Meutim, postoji stalna opasnost od unosa
pojedinih uzronika koji mogu dovesti do ugroavanja zdravlja i ivota ljudi i ivotinja i/ili dovesti do
velike materijalne tete za dravu.
Pratei situaciju moemo konstatovati da se iz godine u godinu pojavljuju nove i sve opasnije zarazne
bolesti ivotinja koje znaajno mogu ugroziti zdravlje ljudi i ivotinja i/ili poljuljati ekonomiju Federacije
Bosne i Hercegovine. Sutina problema je da moramo biti svjesni kako opasnost od ovakve pojave
postoji i da se moramo spremati za spreavanje takvih nesrea i saniranje eventualne pojave istih.
1.9.1. Epidemije - zarazne bolesti ljudi
Epidemija zarazne bolesti je pojava zarazne bolesti koja po vremenu i mjestu nastanka i broju pogoenih
osoba premauje uobiajeno stanje te zahtijeva hitnu akciju. Za nastanak neke epidemije postoji uvijek
vie uslova kao na primjer: loe ope higijenske prilike (stanovanje, neprimjerena ishrana, neprimjereno
snabdijevanje vodom, dispozicija otpadnih materijala), zatim neplanirane migracije stanovnitva, a
posebno prirodne i druge nesree (poplave, zemljotresi, vanredna i ratna stanja). U svim nabrojanim
situacijama dolazi do poremeaja stanja i izgleda ekoloke sredine, a naroito zagaenja vode za pie,
poremeaja distribucije otpadnih materija, deficitarne ishrane i nehigijenskih uslova stanovanja.
Prema epidemiolokim procjenama, za vrijeme trajanja prirodnih i drugih nesrea, epidemije zaraznih
bolesti mogu se javiti i deset puta ee nego za vrijeme normalnih prilika.
Zarazne bolesti ukljuuju veliki broj bolesti s vrlo razliitim simptomima, esto specifinim u ovisnosti
od uzronika. Simptomi bolesti mogu se javiti vrlo brzo nakon infekcije, za nekoliko dana, nekoliko
mjeseci ili godina, (npr. hepatitis i AIDS-a). Zarazne bolesti se javljaju sporadino, u manjem ili veem
broju (epidemijski), zahvatajui vie zemalja i kontinenata (pandemijski) ili se javljaju samo u odreenom
geografskom podruju (endemini).
Isto tako, zarazne bolesti se javljaju kod ljudi svih dobi i oba spola, neke su ee kod djece, neke kod
odraslih ili starijih.
Rutinski nadzor nad zaraznim bolestima u Federaciji Bosne i Hercegovine temelji se na zakonskoj obavezi.
Na listi za prijavljivanje u Federaciji Bosne i Hercegovine se nalazi 84 zaraznih bolesti. Na osnovu prijava
zaraznih bolesti, Sluba za epidemiologiju Zavoda za javno zdravstvo Federaciji Bosne i Hercegovine
kontinuirano prati, analizira i procjenjuje epidemioloku situaciju u Federaciji Bosne i Hercegovine, zatim
izvjetaje dostavlja Federalnom ministarstvu zdravstva i relevantnim meunarodnim institucijama.
Zarazne bolesti, za ije se spreavanje i suzbijanje preduzimaju posebne mjere zatite su: tuberkuloza,
bjesnilo, Bril Cincerova bolest, bruceloza, crni prit, crvenka, djeja paraliza, difterija, dizenterija,
ehinokokoza, gonoreja, gripa, guba, infektivna mononukleoza, kolera, kuga, legionarska bolest,
leptospiroza, malarija, male boginje, menigokokni meningitis, ovije boginje, pjegavac, povratna
groznica, Q groznica, salmoneloza, sifilis, streptokokna upala drijela, arlah, uga, tetanus, trbuni tifus,
trihinoza, tularemija, veliki kaalj, hepatitis, virusne hemoragine groznice, virusni meningitis, zarazna
53
54
trovanja hranom izazvana bakterijom, zarazna zapaljenja mozga, zaunjaci, uta groznica, borelioza,
klamidijaza, lajmanijaza, sindrom steenog nedostatka imuniteta (AIDS) i virus zapadnog Nila.
1.9.1.1. Epidemioloka situacija u Federaciji Bosne i Hercegovine
Epidemioloka situacija u Federaciji Bosne i Hercegovine u posljednjih nekoliko godina je relativno
dobra. Najee zarazne bolesti su gripa, variele, enterokolitis, TB, streptokokna angina, zarazno
trovanje hranom, sa porastom oboljenja iz grupe (antropozoonoza-bruceloza, Q groznica, registruju se
sluajevi hemoragine groznice sa bubrenim sindromom i leptospiroza). Od epidemija zaraznih bolesti
su: epidemija gripe, enterokolitisa, zaraznog trovanja hranom, a registruju se i epidemija zarazne utice
A, trihineloze, Q groznice, bruceloze.
U Federaciji Bosne i Hercegovine se svake godine registruju epidemije zaraznih bolesti, to se vidi iz
zbirnog pregleda za period 2000. 2004. godine (Prilog broj 3), a u periodu 2005. 2010. godine na
podruju Federacije registrovane su 63 epidemije zaraznih bolesti sa ukupno 11.119 oboljelih (Prilog
broj 4).
Na osnovu prijava zaraznih bolesti u 2011. godini Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i
Hercegovine, na podruju Federacije registrovano je ukupno 89.731 oboljelih, vodee zarazne bolesti
su gripa ili bolesti sline gripi (67.107 oboljelih), varicellae (6.733 oboljela), enterocolitis (4.341 oboljelih)
i tuberkuloza (862 oboljela). Prijavljene su 2 epidemije zaraznih bolesti sa ukupno 6.084 oboljelom
osobom.
U 2012. godini, prema podacima Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine, prijavljeno
je 53.878 oboljelih od zaraznih bolesti, od ega 33.107 od gripe ili bolesti slinih gripi i 20.771 od ostalih
zaraznih bolesti (parotitis epidemica, varicellae, salmonellosis i dr.). Meu vodeim zaraznim bolestima
je, na visokom etvrtom mjestu, parotitis epidemica, bolest koja se mogla sprijeiti vakcinacijom,
zatim TBC respiratornog sistema na estom mjestu, sa manjom stopom obolijevanja ljudi. Tokom 2012.
godine registrovana je 51 osoba umrla od zaraznih i parazitarnih bolesti, a najvei morbiditet registruje
se u Kantonu Sarajevo, te najmanji u Kantonu 10. Takoe, prijavljene su 4 epidemije zaraznih bolesti sa
ukupno 101 oboljelom osobom. Registrovane su 2 epidemije trovanja hranom, jedna epidemija arlaha
i jedna epidemija parotitis epidemica.
Prema podacima baziranim na izvjetajima o kretanju zaraznih bolesti Zavoda za javno zdravstvo
Federacije Bosne i Hercegovine, na podruju Federacije Bosne i Hercegovine za 2013. godinu zabiljeeno
je ukupno 47.650 oboljelih od zaraznih i parazitarnih bolesti.
Vodee zarazne bolesti su simptomi slini gripi (30.401 prijavljen sluaj), varicella (8.535 oboljelih),
enterocollitis acuta (3.187 oboljelih), slijede scabies (963 oboljela) i streptokokna angina sa 787 oboljelih.
Potvrda prisustva Virusa zapadnog Nila, prema informacijama, zabiljeena je u ljetnom periodu 2013.
godine na podruju Bosne i Hercegovine, u Tuzlanskom kantonu, kod dva sluaja obolijevanja kod ljudi.
Obzirom na epidemioloku situaciju, Federacija Bosne i Hercegovine je uvijek u fazi maksimalnog napora
na ograniavanju ili odlaganju irenja virusa zaraznih bolesti kako bi se izbjegla epidemija. Od mjera
koje su stalno na snazi: rano otkrivanje, prijavljivanje, nadzor i kontrola zaraznih bolesti i epidemija,
provode se aktivnosti edukacije i vaspitanja, koje obuhvataju informisanje i edukaciju zdravstvenih
radnika, profesionalaca drugih sektora, javnosti.
1.9.1.2. Faktori koji pogoduju pojavi epidemija zaraznih bolesti
Pojavi epidemija zaraznih bolesti pogoduje niz faktora od kojih su najvaniji sljedei:

u Federaciji Bosne i Hercegovine postoje ozbiljni problemi u oblasti snabdijevanja vodom za

pie, nizak je vodostaj rijeka zbog poveane koncentracije krutog otpada, fekalija i sl., rijeke
i vodotoci su mikrobioloki zagaeni, zbog ega u vodu mogu prodrijeti uzronici crijevnih
zaraznih bolesti koji mogu uzrokovati epidemije zarazne utice, enterokolitisa, trbunog tifusa
i sl.;
odlagalita smea;
u oblasti ivotnih namirnica prisutan je intenzivan uvoz hrane, stanovnitvo se sve vie
kolektivno hrani, a u porastu je i potronja gotovih i polugotovih oblika hrane, to poveava
rizik od ugroavanja zdravstvene ispravnosti hrane u procesu proizvodnje, prerade i distribucije,
postoji opasnost od pojave masovnih trovanja hranom;
intenzivan razvoj saobraaja, trgovine i turizma, poveava rizike od unoenja novih sojeva
uzronika gripe i irenja ove bolesti u epidemijskom obliku, Bosne i Hercegovineje oznaena
kao zemlja poveanog rizika od unosa uzronika poliomijelitisa;
prirodna arita zaraznih bolesti ivotinja takoe predstavljaju potencijalnu opasnost od

pojave i irenja epidemija zaraznih bolesti kod ljudi, a rijetko moe doi i do smrtnog ishoda, na
primjer hemoragina groznica s bubrenim sindromom (mija groznica);
veina prirodnih i drugih nesrea (zemljotresi, poplave, sue i sl.), u pravilu dovode do
naruavanja higijenskih uslova ivota stanovnitva, to poveava mogunost pojava i irenja
velikog broja bolesti u epidemijskom obliku.
Pripremljenost na vanredne situacije

Vanredne situacije mogu nastati u sluaju prirodnih katastrofa (zemljotresa, poplava, odrona, klizita,
ekstremnih vruina i hladnoa, sua, poara, udara groma, munja, snjenih meava) to je uslovljeno
klimatskim promjenama, tj. globalnim zagrijavanjem planete ili kao posljedica ljudskih aktivnosti koje
mogu biti namjerne, nenamjerne, ukljuujui i bioterorizam.
Uloga javnog zdravstva u situaciji ugroavanja javnog zdravlja:

Uspostavljanjekomunikacija sa mreom i mobilnim ekipama nadlenih zdravstvenih ustanova,

sa zavodima za javno zdravstvo, nezdravstvenim slubama (snabdijevanje, vatrogasna, policija,
komunalni poslovi, lokalna uprava, organizacije, sredstva javnog informisanja).
Brza procjena stanja na osnovu koje se aktiviraju slube, aktiviraju mjere, predlae uvodjenje
vanrednih mjera u zajednici, opini, kantonu i ire.
Utvrivanje raspoloivihresursa koji se odnose na zdravlje.
Priprema i aktiviranje plana za spreavanje irenja zaraznih bolesti.
Razvijanje osnovnih sistema za kontrolu obolijevanja i umiranja.
1.9.1.3. Ope mjere zatite ljudi

1. Osiguravanje higijenski ispravne vode za pie, kao i sanitarna zatita izvorita i objekata za
javno snabdijevanje vodom za pie;
2. Uklanjanje otpadnih voda i drugih otpadnih materija na nain i pod uslovima kojima se
osigurava zatita od zagaenja voda iz zemljita;
3. Odravanje sanitarno-tehnikih uslova u javnim zgradama, sredstvima javnog saobraaja i na
javnim mjestima;
4. Osiguravanje zdravstvene ispravnosti ivotinjskih namirnica i predmeta ope upotrebe.
5. Vrenje preventivne dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije.
1.9.1.4. Posebne mjere zatite ljudi
1. rano otkrivanje izvora zaraze i puteva izvora i prenoenja zaraze,
2. laboratorijsko ispitivanje uzoraka,
3. prijavljivanje zaraznih bolesti,
4. izolacija, prijevoz i lijeenje oboljelih lica,
5. zdravstveni odgoj,
6. dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija,
7. imunizacija, seroprofilaksa, hemioprofilaksa,
8. karantena, zdravstvena kontrola i druge mjere odreene zakonom.
55
56
1.9.1.5. Zakljuak
U sluaju veih epidemija kao i u sluaju prirodnih i drugih nesrea (poplave, zemljotres, poar)
koje mogu dovesti do epidemije, ovlateni organi moraju mobilisati zdravstvene radnike, ali i druge
graane, osigurati odgovarajue koliine potrebnih lijekova, vakcina i antiviralnih lijekova, sanitetskog
materijala, sredstava za dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju, kao i krvnih pripravaka plazme. Pored
toga potrebno je:

jaanje i odravanje kapaciteta za rano otkrivanje, procjenu, prijavljivanje i izvjetavanje

dogaaja, brz javno-zdravstveni odgovor i koordinacija svih relevantnih zdravstvenih ustanova
i poduzimanje preventivnih mjera kako bi se sprijeilo irenje i smanjio teret bolesti (higijenskosanitarne mjere, vakcinacija, terapija);
edukacija zdravstvenih radnika za krizne situacije (planiranje, alokacija resursa) i edukacija

stanovnitva o prevenciji zaraznih bolesti;
unaprijediti i ubrzati procedure nabavke vakcina i antiviralnih lijekova;
unaprijediti komunikaciju sa medijima i stanovnitvom;
jaati i odravati osnovne kapacitete za odgovor na javno-zdravstvene rizike (jaanje bolnikih

kapaciteta, edukacija zdravstvenih radnika, jaanje laboratorijske dijagnostike);
neophodan je detaljan Plan za zatitu od zaraznih bolesti (planiranje resursa), zatim organizacija
medicinske slube (osoblje, oprema, prostorije) transport oboljelih, obueno i odgovorno
osoblje;
s obzirom na nain prenoenja i puteve irenja bolesti, planovi za suzbijanje zaraznih bolesti bi
trebali biti prilagoeni i grupama zaraznih bolesti;
komunikacija i koordinacija javno-zdravstvenog sektora, civilne zatite, policije i vojske

(ukljuujui medije);
plan za krizne situacije u sluaju pojave javno-zdravstvenog problema procjena i zbrinjavanje

oboljelih, (npr. izolacija, lijeenje, ostale vrste podrke) dezinfekcija, dekontaminacija,
deratizacija, dezinsekcija.
Nevladine strukture, koje se u ovim sluajevima ukljuuju, su: Crveni kri/krst Federacije Bosne i
Hercegovine i druge humanitarne organizacije u saradnji sa tabovima civilne zatite.
Zarazne bolesti ostaju i dalje znaajan zdravstveni i socioekonomski problem, naroito u okolnostima
socijalne tranzicije i niza determinanti koje doprinose njihovoj pojavi i irenju. Pripremljenost zemlje za
pojavu masovnog oboljenja i novih bolesti zahtijeva prilagoavanje. Kapaciteti za odgovor i oporavak
su ogranieni.
Bitno je uspostavljanje saradnje sa veterinarskim institucijama u cilju blagovremene razmjene
relevantnih informacija vezano za zoonoze, bolesti koje se sa ivotinja prenose na ljude. Cilj ove saradnje
je da se multisektorijalno i multidisciplinarno na najbri i najefikasniji nain preveniraju krizne situacije,
smanji mogunost irenja epidemija ili umanje njene posljedice.
1.9.2. Epizootije - zarazne bolesti ivotinja
Epizootija, je pojava zarazne bolesti koja s obzirom na uestalost, vrijeme, mjesto i ugroene vrste
ivotinja, odnosno ljudi, nadilazi oekivani broj sluajeva.
Pojava zaraznih bolesti kod ivotinja osim ekonomskih teta, moe uzrokovati opasnost po zdravlje
ljudi u sluaju pojave zoonoza kao to su bruceloza, tuberkuloza, antraks itd.
1.9.2.1. Osnovni tipovi opasnosti
a) pojava zaraznih bolesti s liste A prema kodeksu O.I.E. (Ured za zarazne bolesti u Parizu),
b) pojava zaraznih bolesti s liste B i C prema kodeksu O.I.E. (Ured za zarazne bolesti u Parizu),
c) unos tetnih agenasa s namirnicama ivotinjskog porijekla koji mogu dovesti do masovnog
obolijevanja ljudi:
ivi agensi: mikroorganizmi, paraziti, plijesni,
teki metali (iva, olovo, kadmij i dr.),
ugljeno-hlorni pesticidi i druge hemikalije,

rezidue antibiotika, hormona, anabolika i sl.,
rezidue radionuklida,
d) ishrana ivotinja hranjivima koja sadre tetne agense.

1.9.2.2. Zarazne bolesti koje su zabiljeene u Federaciji Bosne i Hercegovine
Na osnovu laboratorijskih ispitivanja dijagnostikog materijala u Federaciji Bosne i Hercegovine,
proteklih godina je utvreno 17 zaraznih oboljenja, i to:
1) amerika kuga pelinjeg legla,
2) bedrenica,
3) bjesnilo,
4) bolest plavog jezika,
5) bruceloza goveda,
6) bruceloza ovaca,
7) enzootski pobaaj ovaca,
8) klasina kuga svinja,
9) infektivna anemija konja,
10) influenca konja
11) IBR/IPV (Infektivni bovini rinotraheitis / Infektivni pustularni vulvovaginitis),
12) leptospiroza,
13) nozemoza pela,
14) Q groznica,
15) trihineloza,
16) tuberkuloza,
17) varooza.
Kroz prikupljanje redovnih mjesenih izvjetaja u proteklih pet godina uoeno je da se redovno javljaju
sljedee zarazne bolesti: bjesnilo, bruceloza ovaca i koza, bruceloza goveda, Q-groznica, infektivna
anemija konja, enzotska leukoza goveda, leptospiroza, nozemoza, amerika gnjiloa pelinjeg legla,
trihineloza i varooza. Pored navedenih bolesti, uoeno je povremeno prijavljivanje tuberkuloze goveda
i respiratornog i reproduktivnog sindroma svinja, kao i arteritisa i encefalitisa koza, s tim da u 2009.
godini nije bilo prijavljenih sluajeva istih.
1.9.2.3. Najei uzroci i pojave zaraznih bolesti
a) Oslabljena kontrola prilikom uvoza ivotinja, njihovih proizvoda kao i stone hrane,
b) Slabo materijalno stanje i nepotovanje osnovnih zoosanitarnih mjera prilikom uzgoja ivotinja,
transporta ivotinja, proizvoda ivotinjskog porijekla i stone hrane,
c) Nedovoljan broj zaposlenih u inspekcijskim slubama, to uzrokuje slabiju kontrolu u
unutranjem saobraaju, posljedica ega moe biti irenje zaraznih oboljenja,
d) Nepostojanje Veterinarskog instituta u Bosni i Hercegovini, a samim tim i u Federaciji Bosne i
Hercegovine i rad veterinarskih laboratorija koje jo uvijek nisu akreditirane,
e) Pojava zaraznih oboljenja moe biti posljedica namjernog unoenja uzronika oboljenja,
f ) Svijest ljudi, posebno u ruralnim podrujima ljudi nemaju znanje o posljedicama zaraznih
bolesti.
57
58
1.9.2.4. Povratni period i tetni efekti zaraznih bolesti

U postojeoj epizootiolokoj situaciji, koja je vie godina prilino nestabilna, kao najznaajniji
zdravstveni problem isticali su se: dalje irenje bjesnila ivotinja, prisustvo bruceloze i trihineloze,
redovno utvrivanje zaraznih bolesti pela i lokalne pojave tuberkuloze i kolere peradi.
Cjelokupan stoni fond Federacije Bosne i Hercegovine (podaci iz 2012. godine: goveda 215.000 grla;
svinja 92.000 grla; ovaca 517.000 grla; koza 41.000 grla; konja 6.000 grla; peradi 9.447.000 komada i
konica 209.000 komada) ugroen je, ovisno o vrsti zarazne bolesti, kao i zdravlje ljudi kod zoonoza, bilo
kontaktom sa ivotinjama, bilo upotrebom mesa i drugih proizvoda animalnog porijekla.
U periodu od maja 2009. godine do danas provodi se preventiva pojave bruceloze kod ovaca i koza u
vidu cijepljenja tih ivotinja te dijagnostika provjera uspjenosti vakcinacije, ime se rapidno smanjio
broj oboljelih ivotinja a tim i ljudi na prostoru Federacije Bosne i Hercegovine. U toku ljeta 2011. godine
u podruju Kantona 10 dolo je do aktiviranja antraksa (crnog prita) koji nije bio aktivan posljednjih
30 godina, ali su obraivanjem zemljita u dugom periodu spore antraksa isplovile sa korijenom
biljaka na povrinu i dovele do zaraavanja ivotinja prilikom pae. Preventiva cijepljenjem ostalih
ivotinja i proglaenje antraksnog distrikta je uinjeno promptno od strane veterinarske inspekcije tog
kantona. Takoe, stalno prisustvo silvatinog (umskog) bjesnila na ovim prostorima predstavlja, zbog
geolokog poloaja Bosne i Hercegovine, stalnu opasnost od pojave ove bolesti u irim razmjerama. U
toku 2011. godine osigurana su sredstva te je uspjeno zavrena akcija oralne vakcinacije umskih lisica,
koja je obavljena sa veterinarskim slubama zemalja okruenja, to je doprinijelo zdravstvenoj zatiti
kako ivotinja tako i ljudi. Potrebno je naglasiti da zatita koja se stie vakcinacijom traje samo godinu
dana, te da ju je potrebno svake godine obnavljati. Problem preventive usko je vezan sa osiguravanjem
raspoloivih budetskih sredstava, ali i od materijalno-socijalnog statusa i educiranosti graanstva o
posljedicama obolijevanja od zoonoza.
to se tie zoonoza u Federaciji Bosne i Hercegovine u 2006. godini registrovana su 4 lica oboljela
od hemoragine groznice sa bubrenim sindromom, a u 2011. godini 8 oboljelih lica, a od antraksa
registrovano je jedno lice u 2011. godini. Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine u 2000. godini
registrovano je 10 oboljelih od bruceloze, u 2004. godini 11, a u 2005. godini 32 oboljela lica. Najtea
situacija je bila u 2007. godini kada su od bruceloze oboljela 352 lica. U 2008. godini registrovano je 85
oboljelih, u 2011. godini 70, dok je u 2012. godini od bruceloze oboljelo 59 lica.
U 2010. godini vrena su dijagnostika ispitivanja za 10 zaraznih bolesti i parazitarnih bolesti domaih
i divljih ivotinja od kojih su 6 bile zoonoze i to: BSE, bruceloza, bjesnilo, tuberkuloza, Q groznica i
trihineloza.
U 2011. godini na podruju Federacije Bosne i Hercegovine dijagnosticirana su 38 sluaja oboljenja od
bruceloze, infektivne anemije konja (20 sluajeva), bjesnila (7 sluajeva), enzotske leukoze goveda (4
sluaja) i Q groznice (2 sluaja kod krava).
Prema podacima Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva u 2012. godini na
podruju Federacije Bosne i Hercegovine vodee zarazno oboljenje predstavlja bruceloza (127 oboljelih
ivotinja), infektivna anemija konja (24 konja), bjesnilo (5) i tuberkoloza (4 oboljele ivotinje).
1.9.2.5. Mjere zatite
Mjere zatite su preventivne i neposredne mjere s ciljem spreavanja ili umanjenja posljedica na
ivotinje i namirnice ivotinjskog porijekla. Veterinarske slube implementiraju mjere primarne
zdravstvene zatite ivotinja, ukljuujui mjere vakcinacije i kurative. Zajedno sa veterinarskom
inspekcijom veterinarske organizacije ine sistem odbrane od zaraznih bolesti ivotinja. Veterinarska
sluba je organizovana na cijelom podruju Federacije Bosne i Hercegovine i njena svrha je zdravstvena
zatita ivotinja, zatita zdravlja ljudi, provoenje profilakse i dijagnostike, asanacija terena i uklanjanje
leeva, provoenje mjera dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije i drugo.
1.9.2.5.1. Ope mjere zatite ivotinja
1. preko nadlenih graninih organa i inspekcija, prilikom uvoza hrane, ivotinja, njihovih
proizvoda kao i stone hrane, osigurati kvalitetnu kontrolu;
2. osigurati higijenski ispravnu vodu za napajanje ivotinja, kao i sanitarnu zatitu izvorita;
3. ojaati inspekcijske slube radi spreavanja prometa roba ivotinjskog porijekla u unutaranjem
prometu koje ne zadovoljavaju higijensko-epidemioloke mjere;
4. uklanjanje otpadnih voda i drugih otpadnih materija na nain i pod uslovima kojima se
osigurava zatita od zagaenja (vode i zemljita (okoli));
5. osiguravanje zoohigijenskih i drugih veterinarsko-zdravstvenih uslova uzgoja i koritenja
ivotinja i ouvanja zdravlja i pravilne ishrane, njege i dranja ivotinja i kroz edukativne
procese koji trebaju da provode nadleni organi u kantonima i opinama;
6. u saradnji sa veterinarskim i drugim institucijama objezbijediti vrenje preventivne dezinfekcije,
dezinsekcije i deratizacije;
7. osiguravanje dovoljne koliine imunolokih sredstava;
8. omoguiti institucijama koje se bave edukacijom (visokokolske ustanove) i druge institucije
koje se bave ispitivanjem hrane da u skladu sa vaeim propisima i direktivama EU dobiju
odgovarajue akreditacije, odnosno da budu akreditovani za vrenje ispitivanja hrane od
strane EU.
1.9.2.5.2. Posebne mjere zatite ivotinja
1. provoenje mjera na ranom otkrivanju i spreavanju pojave zaraznih, parazitskih i drugih
oboljenja;
2. lijeenje oboljelih ivotinja;
3. laboratorijsko ispitivanje uzronika zaraznih bolesti odnosno epidemija zaraznih bolesti,
laboratorijska pretraga vode, namirnica ivotinjskog porijekla, laboratorijska pretraga sirovih
koa na bedrenicu;
4. dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija, te radijacijska dekontaminacija ivotinja, proizvoda
ivotinjskog porijekla, zemljita, objekata, opreme;
5. zatitna cijepljenja;
6. kontrolu kretanja ivotinja te ograniavanje ili zabrana uvoza i prijevoza ivotinja i proizvoda
ivotinjskog porijekla.
1.9.2.6. Zakljuci i razmatranja
Na osnovu izvrene procjene uzronika iz oblasti veterinarstva definisani su sljedei zakljuci:
1. organizacija veterinarske slube u Bosni i Hercegovini reflektira kompleksnu strukturu njenog
institucionalnog okvira. Ipak, preuzeti su znaajni koraci u cilju njenog kvalitetnog funkcionisanja
kroz donoenje i implementaciju niza pravnih akata i programa, koji su usaglaeni s aktima EU.
2. pojava zaraznih bolesti ima ozbiljne i dalekosene posljedice po javno i veterinarsko zdravstvo,
kao i socio-ekonomske posljedice budui da iste utiu na proizvodnju i trgovinu ivih ivotinja i
proizvoda ivotinjskog porijekla. U vezi sa navedenim, za ostvarivanje kontrole zaraznih bolesti
neophodno je osiguravanje pravnog osnova i programa za kontrolu bolesti, te postojanje
resursa za kontinuiranu implementaciju mjera, kao i osiguravanje finansijskih sredstava.
3. u vezi sa prethodno navedenim, a u cilju poboljanja mjera za rano otkrivanje i prevenciju,
takoe je neophodno osigurati:
kontinuirano podizanje svijesti graana o moguim rizicima i mjerama prevencije, kao i
postupcima za brzo reagovanje i izvjetavanje, kao i vrenje stalnih obuka i edukacija,
izraditi planove za rjeavanje hitnih i kriznih situacija i uspostavljanje fondova za njihovo
provoenje, a u skladu sa odredbama legislative na snazi,
jaanje kapaciteta ovlatenih veterinarskih laboratorija,
uspostavljanje bolje meusektorske komunikacije i saradnje,
osigurati izvore finansiranja za oporavak od kriznih situacija.
4. Neophodno je osigurati nastavak aktivnosti praenja rezidua u ivim ivotinjama i proizvodima
ivotinjskog porijekla u skladu sa legislativom na snazi, te u skladu sa prethodno navedenim
zakljucima koji se odnose na ovu oblast.
59
60
1.9.3. Sigurnost hrane

Procjenu rizika iz oblasti sigurnosti hrane, kao nauno utemeljenom procesu, obavlja Agencija za
sigurnost hrane Bosne i Hercegovine u saradnji s nadlenim organima entiteta i Brko distrikta Bosne i
Hercegovine i laboratorijama za kontrolu hrane u Bosni i Hercegovini.
U periodu od 1.1. 30.06.2010. godine, na osnovu obraenih podataka o laboratorijskim analizama
hrane dostavljenih od laboratorija za kontrolu hrane, u Bosni i Hercegovini ukupno je uzorkovano 74
853 uzoraka hrane, pri emu je uraeno 8.2390 laboratorijskih analiza.
Od tog broja neodgovarajuih je bilo 3.096 ili 4,14 % uzoraka, odnosno 3,76 % laboratorijskih analiza.
Hrana tetna po zdravlje ljudi je ona koja:
a) sadri mikroorganizme ili tkivne parazite opasne po zdravlje ljudi, bakterijske toksine,
mikotoksine, histamin i njemu sline tvari ili i druge mikroorganizme ili tkivne parazite iznad
doputenih koliina,
b) sadri prirodne toksine ili druge prirodne toksine tvari iznad doputenih koliina,
c) sadri ostatke pesticida, veterinarskih lijekova, metale i metaloide, te druge tvari tetne po
zdravlje ljudi,
d) sadri prehrambene aditive koji se ne smiju koristiti u odreenoj vrsti hrane ili ako je sadraj
prehrambenih aditiva prisutnih u hrani iznad doputenih koliina,
e) sadri radionuklide iznad propisane granice ili ako je oznaena iznad doputene granice,
f ) ambalaa sadri mikroorganizme ili druge tvari koje mogu utjecati na poveanje sadraja tvari
tetnih za zdravlje ljudi u hrani,
g) ako potie od uginulih ivotinja ili od ivotinja kod kojih klaonika obrada nije doputena.
Oboljenja iji je uzrok / put prijenosa hrane su Salmonellosis, Trichinellosis, Toxiinfectio alimentaris i
Enterokolitis acuta.
1.9.4. Biljne bolesti i tetoine
1.9.4.1. Zdravstveno stanje, tetoine, mjere zatite poljoprivrednih biljaka
Zdravstveno stanje poljoprivrednih biljaka ugroeno je od uzronika biljnih bolesti, tetoina i korova,
kao i fizikih i hemijskih abiogenih faktora. Fiziopatski agensi (visoke temperature, enorman nedostatak
vode sue, suviak vode ili pojava ranih proljetnih mrazeva) dodatno ih ugroavaju. tete koje
priinjavaju ovi agensi su velike i ogledaju se u smanjenju prinosa poljoprivrednog bilja po jedinici
povrine i u loem kvalitetu proizvoda.
Sagledavajui problematiku zatite bilja i biljnih proizvoda, procjenjuje se da je ona vrlo sloena,
posebno s aspekta broja biljnih bolesti i tetoina koliko ih po podacima postoji u svijetu (oko 10.000
vrsta insekata, oko 1.500 vrsta parazitskih (patogenih) gljiva, oko 1.500 vrsta nematoda, grinje, oko
200 vrsta parazitskih (fitopatogenih) bakterija, virusi i viroidi, mikoplazme, parazitske biljke cvjetnice,
korovske biljke kao i vie desetina vrsta tetnih glodara).
Tako je biljna proizvodnja i u Federaciji Bosne i Hercegovineugroena od velikog broja tetnih
organizama, pa je problem zatite usjeva sloen.
Na teritoriji Bosne i Hercegovine utvreno je stalno prisustvo jednog broja biljnih bolesti i tetoina,
koje se po znaaju dijele na karantinske i ekonomski tetne.
Budui da je hrana kao strateki proizvod bitan uslov za odranje i reprodukciju ljudi, bez obzira da li se
radi o uslovima mira ili rata, to se njenoj proizvodnji i uvanju mora posvetiti posebna panja. Iskustva
iz nedavne agresije na Bosnu i Hercegovinu su to potpuno potvrdila.
Zatita i spaavanje bilja i biljnih proizvoda od radijacijske, hemijske i bioloke kontaminacije i svih drugih
oblika zagaenja, kao i zaraznih bolesti i tetoina ima veliki znaaj u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Poljoprivredne kulture i uope sve biljke, kao i svi proizvodi od bilja, koji se uvaju do trenutka upotrebe
u razliitim skladitima, neprestano su podloni napadu uzronika bolesti i tetoina. tete od navedenih
faktora vrlo esto dostiu do 30 %, a este su godine kada bolesti i tetoine naprave i vee tete.
Pojedine biljne bolesti i tetoine (arka ljive, kalifornijska titasta u i gar crnog luka i dr.) priinjavaju
velike ekonomske tete i predstavljaju stalnu opasnost za uzgoj pojedinih kultura, naroito ljive
poegae i sjemenskog luka na podruju Federacije Bosne i Hercegovine.
Takoe, treba istai da je nepreduzimanje odgovarajuih i blagovremenih fitosanitarnih mjera dovelo
do proirenosti zlatice kukuruza, Diabrotica virgifera virgifera Le Conte, na svim kantonima (neto
manje u Kantonu Sarajevo i Unsko-sanskom kantonu) ije prisustvo ugroava proizvodnju kukuruza.
Odgovornost za takvo stanje u dobroj mjeri snose i Federacija Bosne i Hercegovine i kantoni, ali i drava
Bosna i Hercegovina, te sami proizvoai koji ignoriu preduzimanje preporuenih mjera. Bitno je istai
da je u Federaciji Bosne i Hercegovine (na podruju Unsko-sanskog kantona) utvrena prisutnost
Erwinia amylovora, uzronika opasne biljne bolesti bakterijalne plamenjae jabuke i kruke (istina,
kao pojedinani sluajevi).
Potrebno je preduzimanje hitnih interventnih mjera za spreavanje njenog daljnjeg irenja (najbolje je
krenje i spaljivanje stabala, ako treba i itavih nasada).
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine utvreno je stalno prisustvo odreenog broja biljnih
bolesti i tetoina. Prikazani su u pregledu tetnih organizama prisutnih i rairenih na poljoprivrednom
bilju u Federaciji Bosne i Hercegovine (na otvorenom i u zatienim prostorima).
1.9.4.2. tetni organizmi koji su prisutni i raireni na poljoprivrednom bilju
Meteoroloki faktori su jako bitni za rast, razvoj i disimanaciju uzronika bolesti biljaka i tetoina. To
se odnosi na visine temperatura i koliine padavina u najkritinijim mjesecima vegetacijskog perioda.
Tako npr., visoke vrijednosti temperature zraka u vrijeme vegetacije mogu biti nepovoljne za normalan
rast i razvoj biljaka, posebno u ljetnim mjesecima, a da istovremeno jako pogoduju razvoju tetoina,
dok su s druge strane nepovoljne za razvoj biljnih bolesti. To praktino znai da, osim biljnih bolesti
i tetoina, poljoprivredne usjeve ugroavaju i nepovoljni uslovi sredine, pa i prinosi mnogih kultura
i kvalitet krajnjeg proizvoda mogu podbaciti. Doda li se tomu i prisustvo bolesti i tetnika, zdravlje
poljoprivrednog bilja moe biti ozbiljno ugroeno ako se blagovremeno ne preduzimaju odgovarajue
mjere agrotehnike (kao preventivne) i mjere suzbijanja zatitnim sredstvima kao direktne mjere zatite
bilja, Prilog broj 5.
1.9.4.3. Mjere na suzbijanju opasnosti i posljedica biljnih bolesti i tetoina
S obzirom na opasnosti i posljedice koje nastaju djelovanjem biljnih bolesti i tetoina, stalno se
preduzimaju mjere na njihovom suzbijanju. Suzbijanje biljnih bolesti i tetoina provodi se organizovano
u pravnim licima koja se bave proizvodnjom i preradom bilja i biljnih proizvoda, a u privatnom sektoru
(individualni poljoprivredni proizvoai) ove aktivnosti su povremene i nisu dovoljno organizovane.
Poseban problem predstavlja nedovoljno organizovana kontrola nad koritenjem sredstava za zatitu
bilja i drugih hemijskih i biolokih sredstava koja se koriste u poljoprivredi (posebno kod individualnih
proizvoaa).
Sredstva za zatitu bilja se ne proizvode u Federaciji Bosne i Hercegovine, pa se sve koliine uglavnom
uvoze iz Republike Hrvatske i Republike Slovenije. Uvoz insekticida, fungicida, herbicida, te sredstava
protiv klijanja i za regulaciju rasta biljaka obavlja se na osnovu saglasnosti koje izdaje Federalno
ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, registrovanim predstavnitvima ili zastupnicima
stranih proizvoaa i dozvole za uvoz koju izdaje Ministarstvo vanjske trgovine i ekonomskih odnosa
Bosne i Hercegovine. Svaki uvoz ovih preparata prati i odobrenje za njihovo stavljanje u unutanji promet.
Kako ovi preparati mogu tetno djelovati po zdravlje ljudi, a isto tako mogu izazvati zagaenje voda ili
zemljita, zabrinjavajua je nestrunost individualnih proizvoaa prilikom izbora i upotrebe sredstva,
nepotivanja toksikoloke karence, koritenja sredstava s proteklim rokom upotrebe kao i vjerovanja
kod ljudi da je usjev bolje zatien ako se tretira vie puta, a ne onda kada zatitno sredstvo moe biti
efikasno.
Zbog navedenih razloga, potrebna je stalna edukacija individualnih poljoprivrednih proizvoaa, to
bi trebao biti zadatak kantonalnih strunih slubi koje su svakodnevno u kontaktu s proizvoaima.
Specijalistika edukacija je potrebna i za zaposlenike u poljoprivrednim apotekama koji su zadueni za
izdavanje sredstava za zatitu bilja.
Prema propisima, sredstva za zatitu bilja mogu se prodavati samo u specijalizovanim prodavnicama
poljoprivrednim apotekama, izuzev preparata iz I grupe otrova. Meutim, este su pojave da se pesticidi
61
62
prodaju na pijacama ili u prodavnicama mjeovite robe, zajedno s prehrambenim artiklima. Prema
nepotpunim podacima iz kantona, broj poljoprivrednih apoteka u Federaciji Bosne i Hercegovine je 163,
a u svim apotekama prema saznanjima nisu ispunjeni svi propisani uslovi (uslovi smjetaja, skladitenja,
manipulacije, odgovarajui struni kadar i dr.).
1.9.4.4. Nosioci poslova za zatitu bilja i biljnih proizvoda
Nosioci poslova za zatitu bilja i biljnih proizvoda su Federalno poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
i nadlena kantonalna ministarstva, odnosno slube za privredu u opinama, pravna lica u oblasti
poljoprivrede i umarstva, specijalizirane naune ustanove (Poljoprivredni institut, Poljoprivredni
fakultet u Sarajevu u ijem je sastavu Zavod za zatitu bilja u poljoprivredi, umarski fakultet i dr.),
poljoprivredne zadruge i individualni poljoprivredni proizvoai.
Kao snage za zatitu bilja i biljnih proizvoda mogu se formirati i posebne jedinice civilne zatite, koje
se formiraju zavisno od potreba koje bi trebale proistei iz odgovarajuih procjena ugroenosti na
odreenom podruju.
1.9.4.5. Mjere i aktivnosti na unapreenju stanja
U cilju sagledavanja stanja u oblasti zatite poljoprivrednog bilja na podruju Federacije Bosne i
Hercegovine, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva finansijski podrava
projekt zatite bilja od tetnih biolokih agenasa. Osnovni cilj projekta je utvrivanje prisustva uzronika
biljnih bolesti i tetoina, njihove rasprostranjenosti, te priinjenih teta na poljoprivrednim usjevima.
To praktino predstavlja pokuaj da se angamanom svih relevantnih institucija u Federaciji Bosne i
Hercegovine koje sudjeluju u njegovoj realizaciji uspostavi izvjetajno-prognozna sluba.
Na implementaciji projekta angaovani su strunjaci Poljoprivrednog fakulteta u Sarajevu, strunjaci
dva poljoprivredna instituta (Mostar, Sarajevo) i dva poljoprivredna zavoda (Biha, Tuzla), pa je njime
obuhvaeno podruje cijele Federacije Bosne i Hercegovine.
Sadanje stanje zatite bilja i biljnih proizvoda na podruju Federacije Bosne i Hercegovine odlikuje
se i po tome to je prisutna neujednaenost na pojedinim podrujima, a to u najveoj mjeri zavisi
od prirode poljoprivredne proizvodnje. U podrujima u kojima prevladava intenzivna poljoprivredna
proizvodnja, zatiti bilja pristupa se znatno organizovanije, postiu se odreeni rezultati (Posavski,
Tuzlanski i Hercegovako-neretvanski kanton). Meutim, u krajevima u kojima dominira ekstenzivna
poljoprivredna proizvodnja prisutne su mnoge potekoe i problemi, od nedostatka organizovane
aktivnosti do kadrovskih i materijalnih problema.
Obuavanje i osposobljavanje individualnih poljoprivrednih proizvoaa za izvravanje zadataka na
zatiti bilja i biljnih proizvoda samo je manjim dijelom organizovano i ne zadovoljava stvarne potrebe.
Osim toga, posebno je vano provoditi kontinuirane mjere nadzora i kontrole unoenja tetnih
organizama u Bosnu i Hercegovinu. Drava i njeni entiteti moraju izgraditi i uspostaviti sve potrebne
instrumente u fito-sanitarnoj oblasti kako bi odgovorili na obaveze preuzete ratificiranjem meunarodnih
konvencija iz oblasti zatite zdravlja bilja, a time i zatitili zdravlje ljudi i osigurali zdravstvenu ispravnost
hrane. Bosna i Hercegovina je, a ne samo Federacija Bosne i Hercegovine, ugroena je u cijelosti,
potiskujui u drugi plan znaaj inspekcija u unutranjosti i na granici. Bez jakog inspekcijskog nadzora i
jakih strunih slubi na terenu, odgovarajuih laboratorija, te stalne edukacije proizvoaa i strunjaka,
nee biti uinjen znaajan napredak u zatiti zdravlja bilja, a time ni zatiti zdravlja ljudi.
1.9.5. Stanje ugroenosti uma
Bosna i Hercegovina je zemlja koja spada meu prve drave u Evropi po prirodnom bogatstvu u
umama (bogatije su samo Finska i vedska). Stvarno stanje naih uma je znatno loije po strukturi,
prirasnoj snazi i kvalitetu, po obrastu i u prostornom izgledu ume ine zatitni pokrov, koji apsorbira
kiu, regulie vodene tokove, spreava bujice i poplave.
ume i umska zemljita u Federaciji Bosne i Hercegovine prostiru se na povrini od 1.473.481 ha, od
ega su u Bosni i Hercegovini u dravnom vlasnitvu 1.195.793 ili 81,15 %, a u privatnom vlasnitvu
277.304 ha ili 18,15 %.
Ipak su ume na nekim dijelovima Federacije Bosne i Hercegovine u period planskih sjea (1970. 1992.) i
u ratnom periodu znatno devastirane, ipak su zadrale prirodnu strukturu, koja pravilnim gospodarenjem
osigurava prirodno podmlaivanje, potrajnost gospodarenja, te znaajne opekorisne funkcije.
Zbog znaenja devastacije, dugog produkcijskog perioda, gospodarskog znaenja umarstva,

poveanje zahtjeva za koritenje opekorisnih funkcija uma kroz izdvajanje zatienih uma (zatita
izvorita i vodotoka, zatita od erozije, klizita i drugo) i uma s posebnom namjenom (prirodni
rezervati, nacionalni parkovi, spomenici prirode, zatieni pejsa i dr.), u narednom periodu umama
treba posvetiti posebnu panju svih segmenata drutva, radi preduzimanja potrebnih aktivnosti i mjera
na unaprijeenju organizacije gospodarenja umama, ouvanju strukture, opekorisnih funkcija uma,
zatite okolia i dr.
Zakon o umama (Slubene novine Federacije BiH, br. 20/02, 29/03 i 37/04), (u daljnjem tekstu Zakon o
umama) Ustavni sud Federacije Bosne i Hercegovine je proglasio neustavnim i isti je samim tim bio na
snazi do 27.11.2009. godine. Prestankom vaenja Zakona o umama, prestali su da vae i podzakonski
propisi koji su doneseni na osnovu tog zakona.
Prema presudi Ustavnog suda Federacije Bosne i Hercegovine, broj U - 28/10 od 23.11.2011. godine
(Slubene novine Federacije BiH, broj 34/11), sa danom 06.12.2011. godine prestala je primjena i
Uredbe o umama (Slubene novine Federacije BiH, br. 83/09, 26/10, 38/10 i 60/11), koja se koristila
kao zamjena za navedeni materijalni propis.
Obzirom da je dolo do vakuuma zbog nepostojanja odgovarajuih propisa koji reguliu oblasti
umarstva, odreeni kantoni su pristupili i donijeli kantonalni zakon o umama.15
Sektor za umarstvo i Federalna uprava za umarstvo koji su u sastavu Federalnog ministarstva
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva trenutno nemaju vaei materijalni propis, podzakonski akt,
uredbu ili uputstvo, te nemaju nikakvu nadlenost prema kantonima i opinama u smislu prikupljanja
odreenih podataka vezano za auriranje Procjene ugroenosti.
1.9.5.1. Pokazatelji stanja dravnih uma
Radi potpunijeg uvida u stanje dravnih uma u Federaciji Bosne i Hercegovine, na bazi podataka
dobivenih od umsko-privrednih drutava, daju se sljedei pokazatelji:
1.9.5.1.1. Struktura povrina uma i umskog zemljita
Tabela 1.9.5.1.1. Struktura uma
ira kategorija uma i umskih zemljita
Visoke ume s prirodnom obnovom
Visoke degradirane ume
umske kulture s procijenjenom drvnom masom
umske kulture bez procijenjene drvne mase
UKUPNO visoke ume
Izdanake ume
UKUPNO obraslo umsko zemljite
Goleti sposobne za poumljavanje
Goleti nesposobne za poumljavanje
UKUPNO neobraslo umsko zemljite
UKUPNO za gospodarenje
Minirane povrine (na svim povrinama)
U K U P N O nesporno
Povrina ha
539.948,5
12.624,4
40.912,1
27.734,8
621.219,8
240.960,1
862.179,9
174.598,6
72.694,1
247.292,7
1.109.472,6
85.822,6
1.195.295,2
%
45,17
1,06
3,42
2,32
51,97
20,16
72,13
14,61
6,08
20,69
92,82
7,18
100,00
Sporne povrine (uzurpacije) do rjeavanja se ne tretiraju, jer je to nadlenost sudskih organa i do

okonanja spora nije definisan vlasnik (korisnik).
Iz Tabele 1.9.5.1.1. se vidi da je struktura uma i umskih zemljita vrlo nepovoljna. Veliki je udjel
izdanakih uma (20,16 %) i goleti sposobnih za poumljavanje (14,61 %) preteno podruje kra), to
daje obavezu preduzeima koja gospodare umama, ali i ostalim segmentima drutva, da u narednom
periodu vie panje posvete uzgojnim mjerama u izdanakim umama i poumljavanju kra i goleti.
15 Zakon o umama Unsko-sanskog kantona (Slubeni glasnik Unsko-sanskog kantona, broj 22/12), Zakon o umama Kantona Sarajevo
(Slubene novine Kantona Sarajevo, broj 05/13), Zakon o umama Tuzlanskog kantona (Slubene novine Tuzlanskog kantona, br.
09/12 i 17/13), Zakon o umama Zeniko-dobojskog kantona (Slubene novine Zeniko-dobojskog kantona, broj 08/13), Zakon o
umama Bosansko-podrinjskog kantona (Slubene novine Bosansko-podrinjskog kantona, br. 04/13 i 05/13).
63
64
Sredstva proirene reprodukcije uma koja se prema Zakonu o umama izdvajaju u iznosu od 3 % od
prihoda ostvarenog od prodaje umskih drvnih proizvoda i ostalih proizvoda ume su mala za iskazane
potrebe, te treba iznai druge izvore finansiranja. Ovdje prvenstveno treba usmjeravati sredstva koja se
prikupljaju u Budetu Federacije Bosne i Hercegovine i budetima kantona za koritenje opekorisnih
funkcija uma.
Poseban problem predstavlja 86.000 ha uma i umskog zemljita, za koje se sumnja da su minirane. S
obzirom na to da deminiranje uma nije prioritet, ova povrina je za dui vremenski period izgubljena
za gospodarenje.
Tabela 1.9.5.1.1.1. Stanje drvnih zaliha
Vrsta sastojine
Sve visoke ume
Izdanake ume
SVEUKUPNO
etinari m3
69.784.180
0
69.784.180
Liari m3
85.639.318
17.789.386
103.428.704
Ukupno m3
155.423.498
17.789.386
173.212.884
m3/ha
250,19
73,83
324,02
%
89,73
10,27
100,00
Ukupno m3
4.197.199
707.676
4.904.875
m3/ha
6,76
2,94
9,70
%
85,57
14,43
100,00
Ukupno m3
3.117.793
310.959
3.428.751
m3/ha
5,02
1,29
6,31
%
90,93
9,07
100,00
Tabela 1.9.5.1.1.2. Stanje godinjeg zapreminskog prirasta

Vrsta sastojine
Sve visoke ume
Izdanake ume
SVEUKUPNO
etinari m3
2.086.814
0
2.086.814
Liari m3
2.128.385
707.676
2.836.061
Tabela 1.9.5.1.1.3. Stanje godinjeg sjeivog etata

Vrsta sastojine
Sve visoke ume
Izdanake ume
SVEUKUPNO
etinari m3
1.401.932
0
1.401.932
Liari m3
1.715.861
310.959
103.428,704
Uzimajui u obzir naprijed navedeni period devastacije uma, ipak se moe rei da je prosjena drvna
zaliha od 250,19 m3/ha, za visoke ume, relativno dobra i da se u narednim obilascima moe znatno
popraviti. Ova tvrdnja je potkrijepljena i time da se godinjim sjeivim etatom moe sjei 80,61
% godinjeg zapreminskog prirasta, a u poslijeratnom periodu ni jedne godine u Federaciji Bosne i
Hercegovine nije realizovan mogui godinji sjeivi etat.
1.9.5.2. Ugroenost uma tetnim aktivnostima
Ugroenost uma u stalnom je porastu. Razne tete odnesu godinje velike koliine drvne mase. Ove
tete nastaju kao rezultat razliitih tetnih aktivnosti, a posebno od:

poara;
biljnih bolesti i tetoina;
drugih prirodnih nesrea;
neplanska i nezakonita sjea uma;
pojava suenja uma uslijed kiselih kia.
1.9.5.3. Povratni period i fiziki obim teta u drvnoj masi

U posljednjih nekoliko godina, prema izvjetajima ovlatenih organa za zatitu uma u Federaciji Bosne
i Hercegovine, ume su, posebno autohtone (domae vrste jele, smre, bora, hrasta, bukve i brijesta)
ugroene od potkornjaka, gubara i u manjoj mjeri i drvenara na cijelom podruju Federacije Bosne i
Hercegovine.
U 2004. godini zapaena je ugroenost jele i smre od potkornjaka na podruju Kantona 10 i Unskosanskog kantona, a prijeti opasnost irenja gubara iz Republike Srpske na podruje Federacije Bosne i
Hercegovine, zbog ega je potrebno preduzeti preventivne mjere zatite.
Ips typographus L. (potkornjak) najee se masovno javlja u umama smre koje rastu izvan optimalne
visinske zone njene prirodne rasprostranjenosti i u pravilu onda kada nastanu jai poremeaji
djelovanjem vanjskih uticaja (loa higijena uma, sua, mehaniko oteivanje stabala itd.). Tada je ovaj
potkornjak prvorazredni tetnik.
Zbog odsustva sistemskog praenja razvoja ovog potkornjaka, njegova gustoa populacije u naim
uslovima uvijek je blizu granice tetnosti, tako da se tete javljaju i tamo gdje je smra u optimumu, to
potvruju istraivanja o pojavi ranijih masovnih pojava ovog potkornjaka u Bosni i Hercegovini.
Prva takva masovna pojava ovog tetnika kod nas zabiljeena je 1925. 1935. Tom prilikom je stradalo
oko 5,5 miliona m3 etinarskog drveta, od ega je 79 % (oko 4,4 miliona m3) bila smra.
U velikoj masovnoj pojavi potkornjaka u etinarskim umama Bosne i Hercegovine koji se desio nakon
II Svjetskog rata (1945. 1950.) stradalo je oko 3 miliona m3 etinarskog drveta, od ega je 50 % bila
smra. Tokom pomenute dvije masovne pojave, stradalo je preko 8 miliona m3 drvne mase etinara, to
je tada bilo vie od 4 godinja plana sjea etinarskog drveta u Bosni i Hercegovini.
Danas je u naim etinarskim umama u toku masovna pojava potkornjaka, jer su za to opet stvoreni
preduslovi. Tokom istraivanja na terenu, obavljenih u maju i junu 1998. godine, konstatovano je da u
umama smre (Picea abies) najznaajnije tete uzrokuje Ips typographus, koji je inae pratei potkornjak
na ovoj umskoj vrsti drvea i koji je u Evropi esto u prenamnoenju ukoliko se njegova dinamika
populacije ne dri pod kontrolom. Na bijelom boru (Pinus. sylvestris L.) najei je Ips acuminatus, a
na crnom boru (P. nigra Arn.) Blastophagus piniperda. Na jeli (Abies alba) je najei krivozubi jelin
potkornjak I. curvidens, obino u sukcesiji sa imelom (Viscum album). Meutim, na tanjim granama jele,
smre, kao i na borovima, utvren je i napad Pityogenes spp., koje su danas, takoe, u prenamnoenju
i esto su konstatovani kao primarni tetnici.
1.9.5.4. Gazdovanje umama
Pored administrativno-politike podjele bive Republike na opine (prije rata u SR Bosni i Hercegovini
bilo je 109 opina), postojala je i druga podjela - ona koja se tie uma i gospodarenja sa njima. Za ovu
namjenu teritorij Republike Bosne i Hercegovine bio je podijeljen na 44 umsko-privredna podruja
(u daljnjem tekstu: PD, ukljuivo i dva nacionalna parka, unutar kojih je zatvaran ciklus proizvodnje u
umarstvu i preradi drveta. Ove dvije podjele nisu bile u meusobnoj vezi. Za razliku od administrativnopolitike podjele na opine, podjela na umsko-privredna podruja je mnogo sloenija, jer je uslovljavaju
mnogi faktori (prirodni, ekonomski, socio-politiki, itd.). Osim toga, nie jedinice unutranje podjele
svakog umsko-privrednog podruja (privredne jedinice, odjeljenja, odsjeci) osnovane su u prirodnim
granicama, tj. na osnovu orografskih karakteristika terena i sastava uma, to je ovu podjelu inilo
relativno stabilnom.
Novom administrativno-politikom podjelom Bosne i Hercegovine, ignorisani su neki struni principi
gospodarenja umama, to e uzrokovati nove tekoe i mogue nove tete u gospodarenju ovim
prirodnim resursom. Podjelom na entitete i kantone naglo je prekinut stari koncept gospodarenja
umama, a nije utvren novi. Snano je porastao uticaj lokalne vlasti u ovoj oblasti, a istovremeno je
oslabila dravna vlast, to u prelaznom periodu, prije nego to se uspostavi koordinacija izmeu entiteta
i kantona, moe dovesti do greki u gospodarenju umama, ije se tetne posljedice nee moi ispraviti.
Ovakvo stanje neorganizovanosti u umarstvu Bosne i Hercegovine pogoduje onim graanima koji
kraom drveta u umi stiu nezakonit profit, ali vie od toga uzrokuju opi nered u umama sa brojnim
prateim negativnim posljedicama.
U smislu zajednikog djelovanja u provoenju mjera, radnji i aktivnosti na zatiti uma od poara
potrebno je uspostaviti saradnja izmeu kantonalnih PD preduzea umarstva, nadlenih kantonalnih
ministarstava za umarstvo, odnosno kantonalnih uprava za umarstvo i kantonalnih uprava civilne
zatite, a u cilju izrade jedinstvenog plana zatite uma od poara za podruja kantona.
Po osnovu navedenog, u zajednikim aktivnostima izrauju se i provode Jedinstveni operativno-tehniki
planovi zatite uma od poara za svaku opinu na podruju kantona. U pripremi i provoenju mjera
zatite uma od poara utvreni su zadaci, organizacija djelovanja i aktivnosti kojima se osigurava uee
svih nadlenih institucija, organa i slubi u zatiti uma od poara sa posebnim akcentom na ueu:
65
66
kantonalnih umsko-privrednih drutava u utvrivanju formacijskog sastava i naina upotrebe

raspoloivog ljudstva i opreme za organizovano gaenje umskog poara,
kantonalnih uprava za umarstvo u razradi efikasnog sistema osmatranja, otkrivanja i

dojavljivanja umskog poara,
kantonalnih uprava za civilnu zatitu u utvrivanju postojanja i naina angaovanja

profesionalnih i dobrovoljnih vatrogasnih jedinica i utvrivanju formacijskog sastava i naina
angaovanja i upotrebe snaga i materijalno-tehnikih sredstava civilne zatite u akcijama
spaavanja od poara.
ume i zemljita su klasificirane kao podruja velike opasnosti od umskih poara. Kantonalne uprave
za umarstvo treba da naroitu panju poklanjaju provoenju svih mjera za prevenciju poara, koji
trebaju da budu sastavni dio planova za zatitu od umskih poara. Ovdje treba da bude posveena
naroita panja organizovanju slubi za gaenje poara, specijalno opremljenih i obuenih za borbu
protiv umskih poara i situiranih u umskim gazdinstvima, odnosno privrednim drutvima koja
gazduju umama.
U Hercegovako-neretvanskom kantonu (u daljnjem tekstu: -HNK) formirano je PD Hercegovako
Neretvanske ume d.o.o. koje nije integrisalo postojea preduzea umarstva i koje faktiki ne
funkcioniu na zakonom predvien nain. Kantonalna uprava za ume je formirana i funkcionie dui
niz godina u okviru nadlenog ministarstva za umarstvo HNK. U ovom kantonu nije izraen integralni
plan zatite uma od poara.
U Posavskom kantonu nije formirano GD, dok Kantonalna uprava za umarstvo funkcionie u okviru
Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva ovog kantona koji upravlja sa 458,10 ha, relativno
malom povrinom dravnih uma. U ovom kantonu nije izraen plan zatite uma od poara.
Iz gore navedenog moemo zakljuiti da ova dva kantona nisu ispotovali vaee zakonske i podzakonske
propise u Federaciji Bosne i Hercegovine koji tretiraju oblast zatite uma od poara.
1.9.5.5. Osnove strategije razvoja umarstva znaajne za zatitu uma
Za unapreenje umarstva, popravljanje produkcije drveta u umama i rast njihovih ekolokih
vrijednosti, to podrazumijeva i bolje zdravstveno stanje uma, znaajni su sljedei strateki pravci
razvoja:
1. donoenje ope zakonske regulative o umama (krovnog zakona) koja e podrazumijevati
prihvatanje meunarodnih konvencija koje se tiu uma i uvoenje Fonda za zatitu uma;
2. izgradnja jedinstvene organizacije integralnog umarstva;
3. utvrivanje stvarne zalihe drveta u umama (inventura uma);
4. uvoenje jedinstvenog informacijskog sistema u umarstvu;
5. poveanje obima poumljavanja goleti i rekonstrukcije degradiranih uma;
6. obnova sjemenske i rasadnike proizvodnje u umarstvu;
7. poboljanje metoda gospodarenja umama i poticaj prirodne obnove uma;
8. zaustavljanje procesa daljnjeg ulanavanja teta, kontrola bolesti i tetnih insekata;
9. uvoenje nadgledanja u zatiti uma u Bosni i Hercegovini;
10. obnova nauno-istraivakog rada u umarstvu, posebno u zatiti uma;
11. deminiranje uma.
Svako od ovih stratekih opredjeljenja razvoja umarstva, u direktnoj je vezi i sa zatitom uma.
1.9.5.6. Zakljuci

Aktuelno zdravstveno stanje uma u Bosni i Hercegovini, koje se ocjenjuje kao loe, rezultat je
mnogih negativnih uticaja, objektivne i subjektivne prirode. Objektivni uzroci su direktno ili
indirektno u vezi s ratom (oteivanje stabala projektilima i minsko-eksplozivnim sredstvima,
poari, sjea drveta za potrebe vojski i preivljavanje graana), to je u procesu ulanavanja
tetnih faktora dovelo do prenamnoenja nekih insekata i masovne pojave bolesti. Subjektivni
uzroci su posljedica neorganizovanosti drave, odsustva jedinstvenog koncepta gospodarenja
umama, jaanja uticaja lokalne vlasti pri koritenju ovog prirodnog resursa, nekontrolisana
sjea (kraa) drveta itd. Radi ouvanja uma, najvanijeg prirodnog resursa u Bosni i
Hercegovini, potrebno je utvrditi strategijske osnove razvoja umarstva, donijeti krovni (opi)
zakon o umama koji e uvaavati meunarodne konvencije koje se tiu uma, ali vie od toga,
nuno je mijenjati shvatanje o umama i jae afirmisati njihove opekorisne funkcije.

U umskim poarima svake godine izgori velika povrina pod umama razliitih kategorija,
a to je posebno izraeno u ljetnim mjesecima i sunim periodima. Najvei broj umskih
poara u proteklom periodu desio se u junim dijelovima Federacije Bosne i Hercegovine
(Hercegovako-neretvanski, Zapadnohercegovaki kanton i dr.). Pojava umskih poara izaziva
velike ekonomske tete kao i smanjenje drvnog fonda.
tete koje umama neposredno nanosi ovjek rezultat su neprovoenja zakonskih i

podzakonskih propisa iz ove oblasti, to ima za posljedicu neuspostavljanje odgovarajueg
umskog reda, mehanikih oteenja stabala uslijed nepaljive upotrebe mehanizacije,
nekontrolisanog deponiranja otpadnih materija i dr.
Kao posljedica nezakonite sjee uma evidentirani su erozivni procesi (klizita, odroni), a
posebno su izraeni na svim terenima sa jako strmim nagibima na cijelom podruju Federacije
Bosne i Hercegovine.
Pojava suenja uma uzrokovana je i velikom oneienou zraka i tzv. kiselim kiama. Na
bazi analiza dolo se do zakljuka, da je najvei broj kiselih padavina funkcionalno vezan s
pojavom padavina koje dolaze zranim masama sa sjeverozapada, tj. evropski kiseli oblaci, koji
sakupljaju zagaenje nad Evropom, a istresaju svoj sadraj i nad naom teritorijom.
Nosioci poslova za zatitu uma su Federalno i kantonalna ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede

i umarstva, odnosno Federalna/kantonalna uprava za umarstvo i kantonalno umsko privredno
drutvo/gazdinstvo, kao i specijalizirane naune ustanove i nauno obrazovane institucije iz oblasti
umarstva.
1.10. Rizik od mina i neeksplodiranih ubojnih sredstava (NUS-a)
U okviru revizije Strategije protivminskog djelovanja Bosne i Hercegovine 2009. 2019. godine, BHMAC
je izradio Opu procjenu minske situacije u Bosni i Hercegovini koja je identifikovala slijedee:

u Bosni i Hercegovini postoji 1.417 ugroena zajednica pod uticajem mina/NUS-a, lokacije koje
su kontaminirane minama i NUS-om direktno utiu na sigurnost oko 540.000 graana Bosne i
Hercegovine,
od ukupnog broja ugroenih zajednica njih 136 ili 10 % su kategorizirane kao visoko ugroene
(sa oko 152.000 direktno ugroenih graana), 268 ili 19 % kao srednje ugroene (sa oko 180.000
direktno ugroenih graana) i 1.013 ili 71 % kao nisko ugroene.
Opa procjena minske situacije u Bosni i Hercegovini e se aurirati nakon slubene objave rezultata
popisa stanovnitva u Bosni i Hercegovini.
Trenutna veliina minski sumnjive povrine u Bosni i Hercegovini iznosi 1.253 km2 ili 2,5 % u odnosu na
ukupnu povrinu Bosne i Hercegovine16. Kroz sistematsko izvianje definisano je 9.713 minski sumnjivih
lokacija na kojima se, procjenjuje se, nalazi oko 120.000 mina/NUS-a. Trenutno je registrovano 19.182
zapisnika minskih polja, to predstavlja 60 % od njihovog ukupnog broja.
Prema podacima BHMAC-a u periodu od 1996. do kraja 2012. godine od mina i neeksplodiranih ubojnih
sredstava stradalo je 1.691 osoba, od ega je veliki broj djece. Od 1996. godine stradalo je 114 deminera,
od ega 46 smrtno. Najugroenija kategorija stanovnitva prema podacima Meunarodnog Crvenog
kria jesu mukarci starosne dobi od 19 do 39 godina ivota (40 %).
Dana 02. aprila 1998. godine, izmeu Vijea ministara Bosne i Hercegovine i Evropske komisije na
drugoj strani, potpisan je Memorandum o razumijevanju (MOR) o Stvaranju odrivih TUN timova (u
daljnjem tekstu: timovi za razminiranje) iji su implementatori u ime vlada entiteta Federalna uprava
civilne zatite i Republika uprava civilne zatite Republike Srpske.
16 Prema prvoj zvaninoj procjeni BHMAC-a iz 1998. godine, minski sumnjiva povrina iznosila je 4,2 km2 ili 8,20 % od ukupne povrine
BiH
67
68
Do sada je (zakljuno sa 31.12.2012. godine) realizovano ukupno 14 programa deminiranja.

Vrijeme trajanja ugovora (Faza), finansijsko sudjelovanje Evropske komisije, Vlade Federacije Bosne i
Hercegovine i drugih donatora, prikazano je u Tabeli 1.10. kako slijedi:
Tabela 1.10. Faze deminiranja
FAZA
1
I
II
TRAJANJE
FAZE
UEE
EVROPSKE
KOMISIJE
(EUR)
UEE VLADE
FBIH
(EUR)
1.11.1998. g do
31.07.1999. g
1.10.1999.g do
30.09.2000.g
OSTALE DONACIJE
(EUR)
BROJ
UPOSLENIH
DEK 1.500.000,00
(Poetna sredstva u operemi)
1.611.000,00
105.975,00
1.330.000,00
119.185,00
164
220
227
III
1.10.2000.g do
29.10.2001.g
1.330.000,00
265.438,00
UNHCR -153.387,56
(timovi za deminiranje)
DEK 183.369,21 (Mainski tim za
uklanjanje ruevina)
IV
29.10.2001.g do
31.10.2002.g
1.926.000,00
492.361,00
CIDC - 51.129,19 (tim pasa)

VLADA
JAPANA
-143.780,90
(maine za deminiranje)
DEK 159.479,81
(DPPR-Centar za OIU i edukaciju,
motori za deminerske maine i
ljemofoni)
UNHCR - Program razvoj svijesti
o minama 5 kurseva 110 slualaca
43.549,00
DEK 103.000,00
(Nabavka opreme za deminiranje)
UNHCR - Program razvoj svijesti
o minama 4 kursa 89 slualaca
34.723,00
164
28.11.2002.g do
28.10.2003.g
1.526.000,00
511.291,00
VI
20.11.2003.g do
19.12.2004.g
1.000.000,00
1.478.294,00
VII
17.01.2005.g. do
16.01.2006.g.
660.000,00
1,818.284,00
330.000,00
1,957.656,00
187
3.156.090,76
184
2.632.810,62
- 523.024,49
184
3.405.203,93
184
3.681.301,54
184
3.204.320,93
185
do 30.09.2012.g.
2.307.924,00
Vlada FBiH za zanavljanje opreme

Programa 200.039,11
178
9.713.000,00
24.613.111.29
2.572.457,78
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
SVEGA:
17.01.2006.
do
16.01.2007.
12.02.2007.
do
31.12.2007.
21.01.2008.
do
31.12.2008.
01.01.2009.
do
31.12.2009.g.
01.02.2010. do
31.12.2010.g.
01.01.2011. do
31.12.2011.g.
01.01.2012. do
31.12.2012.g.
210
187
187
Tokom proteklih 14 programa deminiranja (od 1. novembra 1998. sve do 31. decembra 2012. godine),
deminerski timovi Federalne uprave civilne zatite su ostvarili slijedee rezultate:

realizovana 524 deminerska zadatka u kojima je svim deminerskim metodama (manuelno,

mainski i POEK-om) tretirano 8.246.337 m2 sumnjive povrine koja je predata na koritenje
lokalnim zajednicama,
kroz operacije deminiranja uklonjeno je 2.837 komada PT i PP mina, 3.732 komada razliitog
NUS-a i oieno 380 kua i drugih objekata,
timovi za uklanjanje i unitavanje NUS-a izvrili su 38.656 zadataka i kroz njihovu realizaciju
uklonili 277.628 komada raznog NUS-a, te uklonili i unitili 25.503 komada PT i PP mina,
mainski tim za uklanjanje ruevina je uklonio ruevine 1.466 kua, od ega preko 90 % van
minskih polja kao preduslov rekonstrukcije kua izbjeglih i prognanih.
1.10.1. Opi pokazatelji

Bosna i Hercegovina se i nakon osamnaest godina od zavretka rata suoava sa problemom visoke
zagaenosti minama. Pored mnogo uloenog napora i znaajnog napretka u rjeavanju minskog
problema u prethodnom periodu, injenica je da zaostala minska polja, koja su rasprostranjena po
cijeloj zemlji, predstavljaju jednu od glavnih prepreka za sigurnost graana i socio-ekonomski razvoj
zemlje.
Prema podacima BHMAC-a, trenutna veliina minski sumnjivih povrina u Bosni i Hercegovini iznosi
1.243 km, od ega se na Federaciju Bosnu i Hercegovinu odnosi povrina od 930,15 km ili 2,5 % u
odnosu na ukupnu povrinu u Bosni i Hercegovini. Kroz operacije sistematskog izvianja definisano
je 9.606 minski sumnjivih mikrolokacija na kojima prema procjenama nalazi oko 120.000 mina/NUS-a.
Trenutna veliina minski rizine povrine, koja je definisana kroz 4.162 projekta, operacijama generalnog
izvianja za daljnje operacije humanitarnog deminiranja, iznosi 317,74 km. Takoe, u bazi podataka
BHMAC-a, trenutno su registrovana 19.183 zapisnika minskih polja to predstavlja oko 60 % od njihovog
ukupnog broja.
Tabela 1.10.1. Trenutna veliina minskih sumnjivih povrina
ADMINISTRATIVNI
REGION
Ukupna
sumnjiva
povrina (km)
Federacija BiH
Republika Srpska
Distrikt Brko
Bosna i Hercegovina
Sumnjiva povrina po kategorijama prioriteta (m)
930,15
290,01
23,00
1.243,16
I kategorija
II kategorija
III kategorija
196,70
78,93
3,16
278,,79
236,69
97,28
15,95
349,92
496,76
113,80
3,89
614,45
U periodu od 1992. do 30.6.2013. godine, od minsko-eksplozivnih sredstava i neeksplodiranih ubojnih

sredstava, stradalo je ukupno 8.016 lica, u periodu 1992. 1995. godina, stradalo je 6.311 lica, a u
periodu 1996. do 30.6.2013. godine, stradalo je 1705 lica, od ega 597 lica smrtno, povrijeeno je 765
lica, dok za 352 lica stradalih od NUS-a nije poznata godina stradanja.
Od 1996. do 30.6.2013. godine, prilikom obavljanja poslova humanitarnog deminiranja stradalo je 115
deminera, od ega 46 smrtno.
U 2013. godini registrovano je 5 minskih i 1 deminerska nesrea, pri emu je stradalo 12 lica, to se vidi iz
priloene Tabele 1.10.1.1.
GODINA
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
Tabela 1.10.1.1. Statistika rtava od mina/NUS-a
Smrtno stradali
97
103
51
43
42
37
26
28
24
32
28
17
33
Povrijeeni
228 113
62
38
38
28
35
29
31
21
21
31
29
19
13
Nepoznato
181
15
12
12
12
UKUPNO
506 315 128
93
92
73
73
61
59
56
50
48
62
29
14
22
12
12
99
69
70
Tabela 1.10.1.2. Trenutna veliina minski sumnjivih povrina u Federaciji Bosne i Hercegovine
ADMINISTRATIVNI NIVO
UNSKO-SANSKI KANTON
POSAVSKI KANTON
TUZLANSKI KANTON
ZENIKO-DOBOJSKI KANTON
BOSANSKO-PODRINJSKI KANTON
SREDNJOBOSANSKI KANTON
HERCEGOVAKO-NERETVANSKI KANTON
ZAPADNOHERCEGOVAKI KANTON
KANTON SARAJEVO
KANTON 10
FEDERACIJA BIH
Ukupna
sumnjiva
povrina
(km)
121,07
25,14
92,46
132,10
51,13
157,42
170,73
0,31
83,63
96,16
930,15
Sumnjiva povrina / kategorija prioriteta

(km)
I kategorija
II kategorija
53,85
7,02
23,05
29,54
4,71
27,55
19,71
0,00
20,41
10,86
196,70
47,69
15,99
24,92
22,01
12,08
46,03
31,31
0,00
15,49
21,17
349,92
III kategorija
19,53
2,13
44,49
80,55
34,34
83,84
119,71
0,31
47,73
64,13
614,45
Najvea sumnjiva povrina, neoiena od mina/NUS-a, nalazi se u: Hercegovako-neretvanskom

kantonu 170,73 km; Srednjobosanskom kantonu 157,42 km; Zeniko-dobojskom kantonu 132,10
km i Unsko-sanskom kantonu 121,07 km.
Tabela 1.10.1.3. Pregled ugroenih zajednica
ADMINISTRATIVNI REGION
UGROENE ZAJEDNICE*
Federacija BiH
Republika Srpska
Distrikt Brko
Bosna i
Hercegovina
587
182
102
871
434
72
27
533
12
14
7
33
1033
254
136
1423
Ugroene zajednice NISKO

Ugroene zajednice SREDNJE
Ugroene zajednice VISOKO
UKUPNO
Na osnovu podataka BHMAC-a, na podruju Fedracije Bosne i Hercegovine, do 30.6.2013. godine,

prema nivou opasnosti ugroena je 871 zajednica, od neeksplodiranih mina/NUS-a, od ega niskog
nivoa 587, srednjeg 182 i visokog nivoa ugroenosti 102 zajednice.
Tabela 1.10.1.4. Direktno ugroeni graani
DIREKTNO UGROENI GRAANI

Federacija BiH
RepublikaSrpska
Distrikt Brko
Bosna i
Hercegovina
Direktno ugroeni graani NISKO

Direktno ugroeni graani
SREDNJE
Direktno ugroeni graani VISOKO
134.289
70.344
3.250
207.883
134.542
34.632
10.120
179.294
112.718
30.666
8.050
151.434
UKUPNO
381.549
135.642
21.420
538.611
Prema podacima BHMAC-a, na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, prema nivoima opasnosti,
direktno je ugroeno od neeksplodiranih mina/NUS-a, 381.549 graana.
Kapaciteti civilne zatite za deminiranje imaju veliku ulogu u ienju domova povratnika i smanjivanju
rizika povratka, posebno ukoliko se namjeravaju baviti poljoprivredom ili stoarstvom.
Iz tih razloga potrebno je educirati stanovnitvo o opasnosti od mina na emu se i do sada radilo, ali
ne dovoljno, te provoenjem obuke za stanovnitvo i djecu u kolama, putem medija, kao i pomoi
razvijanju svijesti o opasnostima od mina.
Podaci BHMAC-a pokazuju da su kapaciteti civilne zatite za deminiranje uglavnom radili na deminiranju
podruja koja su bitna za ostvarivanje povratka, a koja nisu bila u interesu komercijalnim firmama.
* Zajednica (naselje, mjesna zajednica, zaseoci i dr.).
U periodu 1996. 2010. godina u Bosni i Hercegovini je od mina/NUS-a stradala ukupno 1.671 osoba,
od ega 588 smrtno.
Tabela 1.10.1.5. rtve mina po starosnoj dobi
Starosna grupa
Djeca (0-18)
Odrasli (19-60)
Stariji (od 60)
Nepoznato
Ukupno
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
95
51
17
10
21
11
2010
383
236
86
66
59
55
53
54
49
45
33
30
46
21
10
30
28
13
11
14
10
513
325
125
90
91
74
73
65
59
56
50
48
63
28
11
Tabela 1.10.1.6. rtve mina po spolu

Spol
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
56
22
16
10
10
457
303
109
83
83
65
67
55
55
53
47
38
61
25
11
Ukupno
513
325
125
90
91
74
73
65
59
56
50
48
63
28
11
Tabela 1.10.1.7. Pregled educiranih osoba kroz program UM u Bosni i Hercegovini 1996. 2010. godina
Broj edukovanih osoba kroz UM program
Federacija Bosne i Hercegovine
186.418
Republika Srpska
130.117
Distrikt Brko
4.463
Bosna i Hercegovina
320.998
Kroz program upozoravanja na minsku opasnost u Bosni i Hercegovini je u periodu 1996. 2010. godine
educirano ukupno 320.998 osoba.
Tabela 1.10.1.8. Operativni plan protivminskog djelovanja u Bosni i Hercegovini 2000. 2019. godina
Federacija BIH
Republika Srpska
943,8
503,36
180,54
96,288
III
kategorija
izvianje
km2
169,8
90,56
Distrikt Brko
125,84
24,072
1573
300,9
Sistematsko
i generalno
izvianje km2
Bosna i Hercegovina
Humanitarno
deminiranje
km2
Trajno
obiljeavanje
(broj znakova)
Hitno
obiljeavanje
(broj znakova)
18.000
9.600
64.800
34.560
22,64
2.400
8.640
283
30.000
108.000
Plan redukcije minski sumnjive povrine u Bosni i Hercegovini definisan je Strategijom protivminskog
djelovanja Bosne i Hercegovine 2009. 2019. godine.
Minski sumnjiva povrina e se redovati kroz operacije sistematskog i generalnog izvianja,
humanitarnog deminiranja i izvianja (generalno i tehniko izvianje) u III kategoriji prioriteta. Minski
sumnjiva/rizina povrina e se obiljeiti sa 30.000 znakova kroz operacije trajnog obiljeavanja i
108.000 znakova kroz operacije hitnog obiljeavanja.
71
72
Slika 1.10.1. Karta minske situacije u Bosni i Hercegovini17

1.10.2. Zakljuci

Kako bi se dostigao kvalitet i jednoobraznost svih deminiranih povrina tokom deminerskih

aktivnosti, potrebno je sagledati sve mogunosti da se kroz izmjene i dopune Zakona o
deminiranju Bosne i Hercegovinestvore uslove da se svi resursi za deminiranje u Bosni i
Hercegovini objedine i osigurati im kapacitetete, sa osloncem na vlastita finansijska sredstva,
kao i mogunosti upravljanja tim kapacitetima.
I dalje provoditi sve aktivnosti iz Strategije za protivminske akcije, u funkciji smanjenja rizine
povrine radi omoguavanja ekonomske osnove odrivog povratka i stabilnog sigurnosnog
okruenja.
Kroz razne vidove edukacije (putem Crvenog kria/krsta, medija, u kolama i sl.) razviti sve
oblike prevencije o minskim opasnostima u organima vlasti i svjesnosti kod graana.
Ako se ne postigne sporazum o objedinjavanju deminerskih kapaciteta, potrebno je sagledati

potrebe i mogunosti Federacije Bosne i Hercegovine da i dalje finansira postojee timove za
deminiranje koji se nalaze u sastavu Federalne uprave civilne zatite.
17 Izvor BHMAC
2. Tehniko - tehnoloke i druge nesree

2.1. Veliki poari18
2.1.1. Poari i podjela prema mjestu nastanka i obimu (veliini)19
Poar je nekontrolisano, samoodrivo sagorijevanje koje se nekontrolisano iri u prostoru i vremenu, a
prema mjestu nastanka, poari se mogu podijeliti na:
a) unutranje ili poare u zatvorenom prostoru,
b) vanjske ili poare na otvorenom prostoru.
Poarom u zatvorenom prostoru ili unutranjim poarom smatra se poar koji se razvija u zatvorenom
prostoru najee u jednoj ili vie prostorija, proizvodnoj hali, unutranjim dijelovima konstrukcija,
odnosno unutar graevinskih objekata razliite namjene (objektima individualnog i kolektivnog
stanovanja, industrijskim i privrednim objektima, javnim objektima, poslovnim objektima i drugim
objektima, ukljuujui i poare u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom.
Poarom na otvorenom prostoru ili vanjskim poarom, smatra se poar koji se razvija na otvorenom
prostoru, izvan objekata. U poare na otvorenom prostoru spadaju poari koji se pojavljuju i razvijaju
u umama, na umskom i poljoprivrednom zemljitu, na skladitima, tehnolokim pogonima i
postrojenjima smjetenim na otvorenom prostoru, prijevoznim sredstvima - u cestovnom, eljeznikom,
plovnom i aviosaobraaju i drugi poari, ukljuujui i poare u rudnicima sa povrinskom eksploatacijom.
Pema veliini, odnosno obimu i koliini zapaljivog materijala koji je zahvaen poarom, poari se dijele
na:
a) male poare, kada je vatrom zahvaena mala koliina zapaljivog materijala (pojedinani
predmeti, male povrine), to se uglavnom deava u poetnoj fazi razvoja poara,
b) srednje poare, u kojima je vatrom zahvaena jedna ili vie prostorija, kao i poari na
otvorenom prostoru koji su ogranieni na manji prostorni obim, ali uvijek postoji opasnost za
njihovo neposredno irenje,
c) velike poare, u kojima je vatrom zahvaen itav sprat, krov objekta, vei dio podrumskog
prostora ili itav objekat, kao i poari na otvorenom prostoru u kojima je vatrom zahvaena
vea povrina i koliina zapaljivog materijala u koje spadaju: umski poari, poari razlivenog
tenog goriva, poari koji zahvataju itave blokove zgrada, dijelove naselja ili velike komplekse
otvorenih skladita, poari u rafinerijama nafte, terminalima tenih goriva i drugim industrijskim
pogonima i postrojenjima na otvorenom prostoru.
Treba napomenuti da nijedan, pa ni mali poar ne smije biti podcijenjen, jer u zavisnosti od uslova
u kojima se razvija moe prerasti u velike poare sa ljudskim rtvama (najee uslijed uguivanja ili
zadobijenih opekotina), odnosno ugroziti zdravlje ljudi (uslijed izloenosti dimu i drugim produktima
sagorijevanja, te visokim temperaturama).
Meutim, najvei broj ljudskih rtava na mjestu poara, kao i ugroavanje ljudi i materijalnih dobara u
neposrednoj blizini, uzrokuju veliki poari ili pojave eksplozija20.
Pored toga, pojava velikih poara zahtijeva angaovanje velikog broja pripadnika osnovnih i dopunskih
vatrogasnih snaga na gaenju tih poara (profesionalnih i dobrovoljnih vatrogasnih jedinica, vatrogasnih
jedinica pravnih lica, slubi zatite i spaavanja i jedinica civilne zatite, interventnih grupa i slubi za
zatitu od poara u umsko-privrednim drutvima, pripadnika OSBiH), odnosno angaovanje velikog
broja vatrogasnih vozila, vatrogasne tehnike, ukljuujui i upotrebu letjelica koje gase poar iz zraka.
18 Pod pojmom tehniko-tehnoloke neree podrazumijevaju se dogaaji koji su izmakli kontroli pri obavljanju odreene djelatnosti ili
upravljanja odreenim sredstvima za rad i radu sa opasnim materijama tokom njihove proizvodnje, prerade, upotrebe, skladitenja,
pretovara, prijevoza ili uklanjanja, ije posljedice ugroavaju ljude i materijalna dobra, dok se pod pojmom druge nesree
podrazumijevaju velike nesree u cestovnom, eljeznikom, zranom ili pomorskom prometu, poari, rudarske nesree, ruenje brana,
atomske, nuklearne ili druge nesree koje uzrokuje ovjek svojim aktivnostima, rat, vanredno stanje ili drugi oblici masovnog stradanja
ljudi i unitavanja materijalnih dobara (definicije utvrene u lanu 3. ta. 2. i 3. Zakona o zatiti i spaavanju.
19 Prirunik za osposobljavanje vatrogasnih doasnika i asnika, Hrvatska vatrogasna zajednica, Zagreb, 2006. godine (str. 377. i 378).
20 Eksplozija je iznenadna ekspanzija gasa koja moe proizai iz brze reakcije oksidacije ili raspada, sa ili bez porasta temperature i koja
moe dovesti do pojave poara.
73
74
Svako prisustvo odreene koliine zapaljivih, eksplozivnih ili drugih opasnih materija21, u zatvorenom
ili na otvorenom prostoru (posebno onih opasnih materija koje su samozapaljive ili imaju veoma niske
take paljenja), predstavlja poarnu opasnost i utie na poveanje rizika od poara22 u tom prostoru.
to je vea koliina zapaljivih i eksplozivnih opasnih materija koja se koristi u tehniko tehnolokom
pogonu ili postrojenju na odreenoj lokaciji, poveava se specifino i ukupno poarno optereenje23 i
uslijed toga poarna opasnost i rizik od pojave velikog poara ili razorne eksplozije, odnosno poveava
se vjerovatnoa mogueg pojavljivanja tehnikotennoloke ili druge nesree na toj lokaciji.
Isto tako, to je vea izgraenost objekata, odnosno tehniko-tehnolokih pogona i postrojenja na
odreenoj lokaciji, vei je broj ljudi koji je prisutan na toj lokaciji, to direktno poveava vjerovatnou
za velike ljudske rtve i tete po materijalna dobra, u sluaju velikih poara ili razornih eksplozija na
tehniko-tehnolokom pogonu ili postrojenju.
Za podruje Federacije Bosne i Hercegovine nije utvren pregled svih industrijskih i drugih podruja
lokacija na kojima se nalaze velike koliine zapaljivih i eksplozivnih opasnih materija koje se koriste
u tehnikotehnolokim pogonima i postrojenjima, odnosno u proizvodnim i drugim halama u
privrednim i industrijskim objektima, terminalima tenih goriva, rafinerijama nafte, termoelektranama,
benzinskim pumpama, plinskim stanicama, kotlovnicama, skladitima eksploziva, plinskim bocama i
drugim opasnim materijama koje imaju zapaljive i eksplozivne karakteristike, instalacijama za transport
i distribuciju plina itd.), sa podacima o prosjenoj godinjoj koliini tih materija na lokacijama na kojima
se nalaze, a koje bi se koristile za potrebe utvrivanja specifinog i ukupnog poarnog optereenja ovih
materija u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Za utvrivanje ukupnog poarnog optereenja zapaljivih i eksplozivnih opasnih materija u Federaciji
Bosne i Hercegovine, potrebno je prethodno utvrditi njihove prosjene koliine, specifino i ukupno
poarno optereenje na mikrolokacijama za podruja opina/grada i kantona, prilikom izrade procjena
ugroenosti od poara za podruja opina/grada, odnosno kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine.
2.1.2. Uzroci nastanka poara, uestalost pojavljivanja i veliina opoarenih povrina
Openito, uzroci i pojave koje mogu dovesti do pojava poara i eksplozija, mogu biti raznovrsni i
praktino se ne mogu u potpunosti eliminisati, a mogu, pored ostalog, biti vezani za: graevinske i
tehniko-tehnoloke nedostatke ili greke i kvarove u tehniko-tehnolokom procesu u industrijskim
i privrednim objektima, na gasovodima ili na razliitim vrstama tehnikih instalacija (elektro,
gromobranske, mainske i druge), prirodne pojave (udar groma i dr. ), kao i za aktivnosti ljudi.
Na osnovu podataka koji su iskazani u poglavlju 2.1.3. Procjene ugroenosti, u tehniko tehnoloke i
druge nesree, koje se najee pojavljuju u Federaciji Bosne i Hercegovine, a koje obimom i intenzitetom
djelovanja ugroavaju ljude i materijalna dobra, spadaju veliki poari na otvorenom prostoru umski
poari.
Analizom raspoloivih podataka o pojavama poara i eksplozija na podruju Federacije Bosne i
Hercegovine u posljednih pet godina utvreno je:
1. da nije bilo velikih poara i eksplozija u tehniko-tehnolokim pogonima i postrojenjima, kao i
drugih tehnikotehnolokih i drugih nesrea sa velikim ljudskim rtvama ili teko povrijeenim
licima, odnosno velikim materijalnim tetama24;
21 Opasne materijepredstavljaju materije koje u svim formama postojanja i svim uslovima koritenja svojim negativnim karakteristikama,
kao to su: eksplozivnost, zapaljivost, korozivnost, otrovnost, radioaktivnost i druge, mogu biti uzronik razliitih tetnih dejstava
i opasnosti po zdravlje ljudi, oteenja ili unitenja materijalnih dobara uslijed razarajueg, termikog ili fiziolokog dejstva, te
ugroavanje radne sredine i okolia.. U opasne materije spadaju eksplozivne materije, zapaljive tenosti, gasovi, zapaljive vrste
materije, oksidansi i organski peroksidi, otrovi, korozivne materije, radioaktivne materije i ostale opasne materije. Pod zapaljivim
materijama podrazumjevaju se vrste, tene i gasovite materije koje se pale pod dejstvom izvora paljenja, dok se pod eksplozivnim
materijama podrazmjevaju gasovite, tene i vrste hemijske materije, jedinjenja ili smjese koje se pod uticajem odreenog impulsa
razlau u veoma kratkom vremenskom intervalu, uz oslobaanje velike koliine gasova i toplotne energije.
22 Poarna opasnostje mogunost ozljede i/ili oteenja kao posljedica poara, dok jerizik od poara proizvod vjerovatnoe pojave
poara koja se moe oekivati u datoj tehnikoj operaciji ili stanju i posljedice ili obima teta koje se mogu oekivati u sluaju pojave
poara (sve navedene definicije pojmova utvrene su u lanu 2. ta. 4), 5), 6), 7), 8) i 10) Zakona o zatiti od poara i vatrogastvu).
23 Prisutno poarno optereenje (specifino i ukupno) na odreenojj lokaciji, odnosno stepen ugroenosti prostora ili graevine na toj
lokaciji od poara, zavise od namjene graevine i pojedinih prostora u njoj, koliine prisutnog zapaljivog materijala, povrine prostora,
te broja ljudi koji u graevini ili prostoru boravi u jednom trenutku. Numerika vrijednost prisutnog specifinog i ukupnog poarnog
optereenja na odreenoj lokaciji utvruje se na osnovu izvrenih prorauna u skladu sa odgovarajuim standardima (JUS. U.J1.030,
meunarodni standardi) ili u skladu sa odgovarajuim literaturnim podacima.
24 Akcidenti koji se odnose na ekspanzije i eksplozije gasova i drugih opasnih materija, te rudarske nesree, obraeni su
u poglavljima 2.3., odnosno 2.5. ove procjene.
2. da se pojavljivao veliki broj velikih umskih poara, kao i poara niskog rastinja i trave, uglavnom
u uslovima velikih sua i visokih ljetnjih temperatura, te uslijed udara groma, a najee kao
posljedica ljudskog nemara i nepanje, u uslovima nepropisnog spaljivanja otpada za vrijeme
proljetnih i jesenjih poljskih radova na ienju biljnog i drugog otpada, odnosno koritenja
izvora paljenja u umama i na umskom zemljitu ili u neposrednoj blizini uma.
Prema raspoloivim podacima, u navedenom periodu takoe je utvreno da je uestalost pojavljivanja
velikih umskih poara, to podrazumijeva i poare niskog rastinja i trave, uglavnom najvea u martu,
avgustu i septembru mjesecu.
Prema navedenom, poveana izloenost opasnostima od pojava poara i eksplozija koje mogu
ugroziti ljudske ivote, materijalna dobra, ume i okoli u Federaciji Bosne i Hercegovine, prisutna je
na lokacijama podrujima opina/grada i kantona, na kojima se nalaze: tehniko-tehnoloki pogoni
i postrojenja koja u tehniko-tehnolokom procesu koriste velike koliine zapaljivih i eksplozivnih
opasnih materija, odnosno velike povrine uma i umskog zemljita, ukljuujui zatiena podruja
prirode i kulturno historijskog naslijea.
Isto tako, izloenost opasnostima od pojava poara i eksplozija, ekspanzija i eksplozija gasova kao
i drugih opasnih materija, koje mogu ugroziti ljudske ivote i materijalna dobra, prisutna je i na
saobraajnoj infrastrukturi, kao i u rudnicima.
Akcidenti sa opasnim materijama, rudarske nesree, opasni dogaaji u tunelima i druge nesree
prilikom drumskog, eljeznikog i drugog prometa ljudi i roba, posebno su obraeni u poglavljima
2.3., 2.5. i 3.1. Procjene ugroenosti.
2.1.2.1. umski poari
umski poari su nekontrolisana stihijska kretanja vatre po umskoj povrini, a razlikuju se po vrsti,
nainu postanku i tetama.
umski poari predstavljaju jedan od najeih uzroka intenzivnih erozionih procesa koji se deavaju
u podruju uma i umskog zemljita, to dovodi do gubitaka plodnog dijela zemljita kao i znaajne
promjene fiziko-hemijskih osobina plodnog dijela zemljita.
Zbog toga se poari i erozije svrstavaju u tzv. abiotike stresne efekte koji oteuju umske ekosisteme25.
Geografska rasprostranjenost umskih resursa u Bosni i Hercegovini prikazana je na sljedeoj karti
gdje je utom bojom oznaena subtropska suha uma, maslinasto zelenom umjerena planinska uma
i smeom umjereno kontinentalna uma.
Slika 2.1.2.1. Karta geografske rasprostranjenost umskih resursa u Bosni i iHercegovini
25 Stresni efekti (faktori) koji oteuju umske ekosisteme dijele se na: biotike i abiotike. U biotike faktore spadaju: gljive, bakterije,
virusi, imele, nematode, fitoplasme, insekti, glodari, divlja, ptice, ovjek. U abiotike faktore spadaju: uzronici bolesti (zagaenje
polucije, sua, soli nepovoljna kemijska i fizika struktura zemljita viak i manjak hranjiva) i oteenja (vjetar, ekstremna temperatura
i vlaga, grad i ledena kia, snijeg, grom, radijacija, poari i erozija, sredstva za zatitu bilja i druge hemikalije).
75
76
Prema tome, izrazito suno vrijeme pogoduje nastanku umskih poara koji se uz pomo vjetra i ukoliko
se pojave na nepristupanom terenu ili terenu koji je zagaen NUS-om, veoma brzo ire, prerastaju u
velike poare koje zahvataju velike povrine, traju i po vie dana i veoma oteano se gase.
Nakon djelovanja umskih poara ostaju velike opoarene povrine i velike materijalne i druge tete u
zavisnosti od vrste ume koja je bila zahvaena poarom.
U Tabeli broj 3 koja se nalazi u Prilogu 6. Procjene ugroenosti, iskazan je pregled umskih poara i
opoarenih povrina, kao i procijenjenih teta26 u periodu od 2007. do 2013. godine.
Direktne tete obuhvataju gubitak drvne zalihe, prizemne vegetacije i ostalih proizvoda ume, te
trokove gaenja i sanacije poarita.
Indirektne tete obuhvataju negativni uticaj na opekorisne funkcije uma i odreuju se relativno.
Iako poari negativno utiu na sve ekoloke vrijednosti umskih ekosistema, za ovu namjenu u obzir se
uzimaju samo one vrijednosti koje dugorono ili trajno nestaju, ali se lako prepoznaju.
Tako se valoriziraju: tip umskog obrasta, vrsta zatite uma i karakteristike terena.
Prema tome, indirektne tete predstavljaju tete svih vidova promjena stanita i gubitka svih
polivalentnih funkcija uma, mnogostruko su vee od direktnih teta, ali se jo uvijek ne obraunavaju
u naoj zemlji.27
Indirektne tete po umske ekosisteme izazvane poarima su znatno vee i po svjetskim parametrima
dostiu od 10 do 17 puta veu vrijednost u odnosu na direktne tete.
2.1.3. Evidentirane posljedice po ljude i tete u materijalnim dobrima
2.1.3.1. Prema podacima Federalne uprave civilne zatite
U Tabeli broj 1 koja se nalazi u Prilogu broj 6 ove procjene, iskazani su podaci o poarima u Federaciji
Bosne i Hercegovine, u poarnoj sezoni (od prvog marta do prvog novembra tekue godine), za period
od 2008. do 2013. godine, prema podacima koje su iskazivale kantonalne uprave civilne zatite u svojim
redovnim izvjetajima primljenim putem Operativnog centra Federalne uprave civilne zatite.
Iz podataka iskazanih u navedenoj Tabeli 1, vidljivo je, da je u periodu od 2008. do 2013. godine, na
podruju Federacije Bosne i Hercegovine evidentirano 12.656 poara, od ega 2.556 na objektima i 500
poara na vozilima, dok je 12.656 poara, bilo evidentirano na otvorenom prostoru gdje je opoarena
povrina od 49.084,34 ha.
Ovdje treba napomenuti da su iskazani podaci o opoarenim povrinama uma i umskog zemljita
preliminarni, te da stvarne opoarene povrine kao i nastale tete na umama i umskom zemljitu,
prema egzaktnim parametrima i proraunima, utvruje Federalno ministarstvo poljoprivrede
vodoprivrede i umarstva u skladu sa svojim nadlenostima (ti podaci iskazani su u Tabeli broj 3. koja se
nalazi u Prilogu broj 6 ove procjene). Najvei broj poara na otvorenom prostoru evidentiran je: 2012.
godine (5.324), 2011. godine (2.806), 2013. godine (1.939), 2010. godine (1.038), 2008. godine (830) i
2009. godine (719).
Od navedenih 49.084,34 ha ukupno opoarene povrine, 41.717,81 ha ume, trava i niskog rastinja
evidentirano je 2012. godine, zatim slijedi 2013. godina kada je opoareno 3.468,01 ha, 2011. godina
kada je opoareno 1.796.29 ha, 2008. godine kada je opoareno 1.288,64 ha, 2009. godine kada je
opoareno 405,24 ha i 2010. godine kada je opoareno 390,35 ha ume, trava i niskog rastinja.
Oteavajui faktori u lokaliziranju i gaenju velikih umskih poara u navedenom periodu bili su,
prije svega, zagaenost minama i NUS-om podruja koja su zahvaena poarom, nepristupanost
poaritima, neizgraenost protivpoarnih prosjeka i puteva u umama i na umskom zemljitu (to
je preventivna mjera utvrena u planu za zatitu uma od poara, koja je u nadlenosti kantonalnih
umsko-gospodarskih drutava (u daljnjem tekstu: KGD) za podruje kojim gospodare, mali broj
organizovanih i opremljenih interventnih grupa radnika i pripadnika slubi za zatitu od poara u
KGD-ima, te nedovoljan broj nedovoljno opremljenih profesionalnih vatrogasnih jedinica (u daljnjem
26 Prema podacima Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva koji su dostavljeni za 2012. podinu, odnosno
objavljeni na str. 60. i 61. Informacije gospodarenju umama u Federaciji BiH u 2011. godini i planovima gospodarenja umama za
2012. godinu.
27 Godinji izvjetaj o implementaciji programa razvoja zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea u
Federaciji Bosne i Hercegovine od donoenja do kraja 2008. godine, Sarajevo, maja 2009. godine.
tekstu: PVJ) i dobrovoljnih vatrogasnih jedinica (u daljnjem tekstu: DVJ) (izmeu ostalog, ne raspolau
odgovarajuim vozilima za gaenje umskih poara i drugim materijalno-tehnikim sredstvima
potrebnim za efikasno gaenje umskih poara).
Ako se za period od 2008. do 2013. godine, analiziraju podaci o pojavama poara i opoarenim
povrinama na podruijima kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine, tada je stanje sljedee:
Najvei broj poara (na otvorenom prostoru, u objektima i na vozilima), pojavio se na podruju:
Hercegovako-neretvanskog kantona (3180), Tuzlanskog kantona (3041), Zeniko-dobojskog (2726)
i Unsko-sanskog (2402), Kantona Sarajevo (2269), Zapadnohercegovakog (784), Srednjobosanskog
(633), Kantona 10 (562), Bosansko-podrinjskog (93), te Posavskog kantona (11);
Najvee opoarene povrine uma, trave i niskog rastinja na podruijima kantona u Federaciji Bosne
i Hercegovine, evidentirene su na podruju: Hercegovako-neretvanskog kantona (40.158,00 ha),
Zeniko-dobojskom kantonu (3.584,90 ha), Unsko-sanskom kantonu (1.897,90 ha), Tuzlanskom
kantonu (1.499,40 ha), Srednjobosanskom kantonu (1.476,40 ha), Kantonu 10 (212 ha), Bosankopodrinjskom kantonu (97,50 ha), Zapadnohercegovakom kantonu (136,90 ha), Kantonu Sarajevo
(20 ha) i Posavskom kantonu28 (0 ha).
Ako se za period od 2008. do 2013. godine, analiziraju podaci o smrtno stradalim i povrijeenim licima u
poarima i eksplozijama na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, onda proizilazi sljedee stanje: od
posljedica poara i eksplozija smrtno je stradalo ukupno 36 lica (od ega jedno dijete i jedna maloljetna
osoba), povrijeeno 86 lica (od ega su tee povrijeene dvije maloljetne osobe i lake povrijeeno
jedno dijete).
Iako su u Federaciji Bosne i Hercegovine u periodu od 2008. do 2013. godine, na gaenju velikih
umskih poara na ugroenim podrujima kantona i opina/grada bile angaovane sve raspoloive
PVJ i DVJ, radnici umarija i stanovnitvo, te upotrijebljena znatna materijalno tehnika sredstva,
bez pomoi Oruanih snaga Bosne i Hercegovine i meunarodne pomoi upotrebom zranih snaga,
nije bilo mogue ugasiti velike umske poare kojima su bila ugroena etiri kantona (Kanton 10,
Hercegovako-neretvanski, Zeniko-dobojski i Zapadnohercegovaki), odnosno 13 opina u tim
kantonima (Tomislavgrad, Bosansko Grahovo, Glamo, Livno, Konjic, Grad Mostar, apljina, Jablanica,
Ravno, Neum, Zavidovii, Olovo, Ljubuki). Ovdje treba napomenuti da se jo uvijek u gaenju velikih
umskih poara nedovoljno ukljuuju strukture zatite i spaavanja organizovane u kantonalnim
upravama i slubama civilne zatite opine/grada i mjesno stanovnitvo, iako je navedeno utvreno u
odredbama Zakona o zatiti i spaavanju i Zakona o zatiti od poara i vatrogastvu(Slubene novine
Federacije BiH, broj 64/09) (u daljnjem tekstu: Zakon o zatiti od poara).
Navedeni kantoni, odnosno opine/grad, zahtjeve za pomo na gaenju velikih umskih poara na
svom podruju upotrebom zranih snaga upuivali su Federalnoj upravi civilne zatite, koja je putem
Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine tu pomo traila od OSBiH i meunarodnu pomo u skladu
sa vaeim propisima koji ureuju ovo pitanje.
U Tabeli broj 2 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, iskazan je pregled podataka o angaovanju
zranih i drugih snaga i sredstava OSBiH i drugih zemalja (Republike Hrvatske, Republike Turske, Ruske
Federacije, EUFOR-a i drugih) u gaenju velikih umskih poara (upotrebom helikoptera i kanadera), na
podruju Federacije Bosne i Hercegovine u periodu od 2008. do 2013. godine.
Prema tome, moe se konstatovati da su kantoni: Hercegovako-neretvanski, Kanton 10,
Zapadnohercegovaki i Zeniko-dobojski kanton, najugroeniji kantoni u Federaciji Bosne i Hercegovine,
sa aspekta izloenosti opasnostima od pojave velikih umskih poara.
2.1.3.2. Prema podacima Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva
U Tabeli broj 3 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, iskazan je pregled podataka Federalnog
ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva o broju poara i priinjenim tetama na umama
i umskom zemljitu na podruju Federacije Bosne i Hercegovine.
28 Ovdje treba napomenuti da Operativni centar civilne zatite Posavskog kantona, Operativnom centru Federalne uprave civilne zatite
nije dostavljao podatke o svim poarima koji su se pojavljivali u tom kantonu, posebno poarima malog obima i intenziteta, ve samo
informacije o poarima pri kojima su priinjene materijalne tete, to objanjava izuzetno mali broj evidentiranih poara i opoarenih
povrina u ovom kantonu. Isto tako, Operativni centar civilne zatite Kantona Sarajevo, takoe ne dostavlja potpune podatke o broju
i vrsti pora koji se pojavljuju na podruju ovog kantona, to takoe treba uzeti u obzir kod izvrene analize, odnosno utvrenih
konstatacija.
77
78
Iz prikazanih podataka moe se vidjeti da je:

1. U periodu od 2007. do 2012. godine, evidentirano 3.357 umskih poara, pri emu je opoarena
povrina od 70.535,11 ha, izgorjelo 913.938,94 m3 drvene mase i 1.115.328,00 komada sadnica,
te priinjena materijalna teta od cca 67.724.385,00 KM.
Od navedenog ukupnog broja umskih poara, najvei broj evidentiran je 2007. godine (932), pri
emu je opoarena povrina od 13.742,00 ha i priinjena materijalna teta od 9.574.263,00KM.
2. U periodu od 2008. do 2012. godine, ukupno je evidentirano 2.425 umskih poara, pri emu
je opoarena povrina od 56.793,11 ha, izgorjelo 873.921,94 m3 drvene mase i 1.082.684,00
komada sadnica, te priinjena materijalna teta od 58.150.122,00 KM.
Od navedenog ukupnog broja umskih poara, najvei broj je evidentiran 2012. godine (1082), pri
emu je opoarena povrina od 43.317,20 ha i priinjena materijalna teta od 47.753.101,00 KM.
2.1.3.3. Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku
Tabela 2.1.3.3. Pregled umskih poara u Federaciji Bosne i Hercegovine
UMSKI POARI U FEDERACIJI BiH
GODINA
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
UKUPNO
UKUPNO
broj
1.283
206
254
234
1.109
543
336
207
765
1.521
6.458
VISOKE
ha
20.380
842
859
2.367
18.169
5.386
1.881
819
7.432
38.804
96.939
broj
533
85
65
79
353
141
105
57
285
528
2.231
NISKE
ha
4.802
614
243
357
1.953
677
428
125
1.868
10.321
21.388
broj
326
46
91
90
395
172
123
72
210
642
2.167
ha
7.964
67
273
1.052
3.201
783
516
164
1.180
10.885
26.085
OSTALE UME
broj
157
44
57
47
138
122
40
26
94
185
910
ha
4.079
47
222
278
2.613
707
222
152
1.912
13.534
23.766
OSTALE
POVRINE
broj
ha
267
3.535
31
115
41
120
18
680
223 10.422
108
3.218
68
715
52
378
176
2.472
166
4.063
1.150 25.718
Prema podacima Federanog zavoda za statistiku29, u navedenom periodu ukupno je evidentirano 6.458
poara, pri emu je opoarena povrina od 96.939 ha.
Od evidentiranog broja poara, najvei broj je bio 2003. godine 1283; 2007. 1104 i 2012. godine
1.521 poar, pri emu je opoarena povrina od 77.353 ha.
Tabela 2.1.3.3.1. Pregled teta u umama
ovjek
GODINA
m
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
UKUPNO
TETE U UMAMA
UZROCI TETA
Prirodne i druge
insekti
nesree
55.871
40.580
54.788
39.479
50.382
60.857
61.996
66.632
87.574
82.890
601.049
000 KM
3.812
2.329
2.747
2.801
3.465
3.918
3.606
4.403
4.904
6.308
38.293
19.060
52.224
45.160
56.124
37.411
21.181
6.904
1.207
602
239.873
000 KM
1.174
4.961
2.844
3.341
1.708
1.460
267
66
38
15.859
38.826
9.078
7.867
5.409
9.646
7.534
8.342
2.320
4.563
93.585
000 KM
765
449
328
289
409
343
444
153
232
3.412
29 Federalni zavod za statistiku-Statistiki godinjak/ljetopis za 2006. - 2013. godinu.
poari
m
202.507
5.858
4.164
14.557
43.909
13.025
840
2.368
27.303
970.974
1.285.505
000 KM
20.205
1.381
1.925
2.361
9.722
2.790
1.470
354
3.128
40.991
84.327
Prema statistikim podacima u periodu 2003. do 2013. godine, na prostoru Federacije Bosne i
Hercegovine priinjena je materijalna teta u umama uzrokovana ljudskim faktorom, prirodnim i
drugim nesreama, te raznim tetoinama, u iznosu od 141.891.000,00 KM.
Od navedenih podataka, tetu na umskim gazdinstvima prouzrokovao je ovjek, raznim unitavanjem
umskog fonda (sjeom, probijanjem raznih saobraajnica) u iznosu od 38.293.000,00 KM (uniteno
preko 600.000 m drvne mase).
Prirodne i druge nesree koje su se dogodile na umskom prostoru Federacije Bosne i Hercegovine
(poari, bolesti uma, insekti i dr.) u periodu 2003. 2013. godina, unitile su 1.618.963 m drvne mase,
ija ukupna vrijednost iznosi 103.598.000,00 KM.
2.1.4. Normativno-pravna ureenost, organizacija i funkcionisanje preventivne zatite od poara
2.1.4.1. Normativna ureenost nakon Dejtonskog sporazuma
Od potpisivanja Dejtonskog sporazuma (novembar 1995. godine) do 2009. godine, funkcionisanje i
razvoj zatite od poara i vatrogastva u Federaciji Bosne i Hercegovine, bio je otean, prije svega zbog
pravne neureenosti i funkcionalne neizgraenosti jedinstvenog sistema zatite od poara i vatrogastva
u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Federalna uprava civilne zatite, kao predlaga Zakona o zatiti od poara , prije donoenja ovog
zakona preduzela je niz aktivnosti i provela javnu raspravu sa vatrogasnim savezima, dobrovoljnim
vatrogasnim drutvima(u daljnjem tekstu: DVD), PVJ-a, , sindikalnim organizacijama u vatrogasnim
jedinicama, te nadlenim organima civilne zatite kantona, opine/grada, kao i drugim institucijama iz
oblasti zatite od poara i vatrogastva, kako bi se donio kvalitetan zakon koji regulie oblast zatite od
poara i vatrogastva u Federaciji Bosne i Hercegovine, gdje se na posebnom mjestu utvruje znaaj i
uloga dobrovoljnog vatrogastva u sistemu zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Parlament Federacije Bosne i Hercegovine, na prijedlog Federalne uprave civilne zatite, donio je Zakon
o zatiti od poara.
Donoenjem Zakona o zatiti od poara, ostvareni su izmeu ostalog sljedei ciljevi:
1) da oblast zatite od poara i vatrogastva, bude regulisana u okviru jedinstvenog sistema zatite
i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea u skladu sa Zakonom o
zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea, kao sastavni dio
tog sistema, na nain predvien Zakonom o zatiti od poara;
2) da se zatita od poara i vatrogasna djelatnost na podruju Federacije Bosne i Hercegovine
provodi na jedinstven nain;
3) da Federalna uprava civilne zatite, te kantonalne uprave i opinske/gradske slube civilne
zatite, postanu osnovni struni organi za oblast zatite od poara i vatrogastvo sa zadatkom
da osiguraju primjenu Zakona o zatiti od poara;
4) da osnovni nosilac vatrogasne djelatnosti u Federaciji Bosne i Hercegovine postanu
profesionalne vatrogasne jedinice koje formiraju kantoni, opine/gradovi i u okviru organa
uprave civilne zatite, a da dopunske snage za tu djelatnost postanu: dobrovoljne vatrogasne
jedinice30 koje se mogu formirati u dobrovoljnim vatrogasnim drutvima (u daljnjem tekstu:
DVD/J); vatrogasne jedinice u pravnim licima koje formiraju pravna lica; snage zatite i
spaavanja na svim nivoima vlasti u Federaciji Bosne i Hercegovine.31
30 To znai da donoenjem Zakona o zatiti od poara, DVD/J postaju dopunska snaga za vatrogasnu djelatnost, koja se organizuju
i finansiraju kao nevladine organizacije u skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama (Slubene novine Federacije BiH, br.
45/02 i 85/07) ili ih finansira opina/grad ili kanton, na nain utvren Zakonom o zatiti od poara, ukoliko se utvrdi potreba za
njihovim osnivanjem i djelovanjm o emu odluuje opina/grad ili kanton u planu zatite od poara opine/grada i kantona, na
osnovu utvrene procjene ugroenosti od poara opine/grada i kantona. Pored toga, opina/grad ili kanton DVJ formiranu u okviru
DVD, mogu proglasiti slubom za zatitu od poara, na nain predvien Zakonom o zatiti i spaavanju i podazakonskim propisima
donesenim na osnovu ovog zakona, bez obzira to u toj opini/gradu ili kantonu postoji formirana profesionalna vatrogasna jedinica
ili druga DVD/J, o emu takoe odluuje opina/grad ili kanton u planu zatite od poara opine/grada i kantona, na osnovu utvrene
procjene ugroenosti od poara opine/grada i kantona.
31 Jedinice i povjerenici civilne zatite, slube zatite i spaavanja, organi uprave civilne zatite, tabovi civilne zatite i jedinica za zrani
transport i gaenje poara.
79
80
Pored navedenog, donoenjem Zakona o zatiti od poara, ostvarene su pravne predpostavke da se

oblast zatite od poara i vatrogastva na cijelom podruju Federacije Bosne i Hercegovine, kvalitetno i
na jedinstven nain urede i da se u svim opinama/gradu i kantonima, prije svega:
1) organizuje, planira, provodi preventivna zatita od poara i eksplozija, kao i vatrogasna
djelatnost, od strane nosioca zatite od poara, u svim sredinama ivljenja i rada, u skladu sa
planskim dokumentima (procjenom ugroenosti od poara, planom zatite od poara),
2) da zatita od poara postane razvijena i prepoznata kao oblik sigurnosno-tehnike kulture
svakog pojedinca kroz linu i uzajamnu zatitu koju svaki pojedinac provodi u okruenju gdje
boravi i radi,
3) formiraju profesionalne vatrogasne jedinice, koje e biti kvalitetno opremljene i obuene,
4) formiraju zrane snage Federacije Bosne i Hercegovine za gaenje poara upotrebom letjelica
za gaenje
velikih umskih poara i drugih poara na otvorenim prostorima,
5) unaprijedi i razvija oblast zatite od poara i vatrogastva u opinama/gradu, kantonima i
Federaciji Bosne i Hercegovine, u skladu sa donesenim programima razvoja zatite od poara
i vatrogastva u okviru programa razvoja zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od
prirodnih i drugih nesrea opine/grada, kantona i Federacije.
Prema tome, Zakonom o zatiti od poara, jedinstveno se za Federaciju Bosne i Hercegovine, ureuje
oblast zatite od poara i vatrogastva, odnosno uspostavlja jedinstvena struktura za organizovanje
i funkcionisanje zatite od poara i vatrogastva na podruju cijele Federacije Bosne i Hercegovine horizontalno i vertikalno od opine, grada i kantona do Federacije Bosne i Hercegovine.
Na nain utvren Zakonom o zatiti od poara, u cijelosti se zatita od poara i vatrogastvo ukljuuju
u jedinstvenu organizaciju sistema zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih
nesrea. Ta pitanja do donoenja navedenog zakona, nisu bila ureena na nivou Federacije Bosne i
Hercegovine.32
U Tabeli broj 9 koja se nalazi u Prilogu broj 6 ove procjene, iskazan je pregled kantona koji su donijeli
kantonalne zakone o zatiti od poara i vatrogastvu, kao i kantoni, opine/grad koji su izradili planska
dokumenta - procjenu ugroenosti od poara i plan zatite od poara za svoje podruje, nakon
donoenja Zakona o zatiti od poara i podzakonskih propisa koji ureuju ovo pitanje.
to se tie utvrivanja pitanja od znaaja za programiranje razvoja zatite od poara i vatrogastva, u
okviru programa razvoja zatite i spaavanja ljudi materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea
kantona, opina/grada, utvreno je, da ovaj dokument nije donio nijedan kanton, dok je u 10 opina
(Biha, Bosanska Krupa, Doboj Istok, Graanica, Kalesija, Lukavac, Sapna, Srebrenik, Tuzla, Maglaj) taj
dokument doneen od strane nadlenog organa.
Prema podacima prikazanim u navedenoj Tabeli broj 9, moe se zakljuiti sljedee:

kantonalni zakon o zatiti od poara i vatrogastvu donesen u pet od 10 kantona u Federaciji

Bosne i Hercegovine (Tuzlanskom, Zeniko-dobojskom, Unsko-sanskom, Srednjobosanskom i
Kantonu Sarajevo);
procjenu ugroenosti od poara za svoje podruje, u okviru procjene ugroenosti kantona od

prirodnih i drugih nerea, donijela su tri kantona (Unsko-sanski, Tuzlanski i Kanton Sarajevo),
dok je plan zatite od poara za svoje podruje donio je jedan kanton (Tuzlanski kanton);
procjenu ugroenosti od poara za svoje podruje u okviru procjene ugroenosti opine/grada

od prirodnih i drugih nerea, od ukupno 79 opina/grada u Federaciji Bosne i Hercegovine,
donijelo je 25 opina (Bosanska Krupa, Domaljevac amac, Graanica, Tuzla, Banovii, Doboj
Istok, Gradaac, Kalesija, Kladanj, Lukavac, Sapna, Srebrenik, Vare, Zavidovii, Zenica, Maglaj,
Teanj, Kakanj, Gorade, Novi Travnik, Travnik, Jablanica, Konjic, Hadii, Stari Grad), dok je 12
opina (Bosanska Krupa, Graanica, Tuzla, Gradaac, Kalesija, Vare, Zenica, Teanj, Gorade,
Jablanica, Stari Grad i Hadii) donijelo plan zatite od poara za svoje podruje.
32 Godinji izvjetaj implementaciji programa razvoja zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea u
Federaciji Bosne i Hercegovine od donoenja do kraja 2008. godine, Sarajevo, maja 2009. godine.
2.1.4.2. U oblasti umarstva

Oblast umarstva u Federaciji Bosne i Hercegovine33, bila je regulisana Zakonom o umama (Slubene
novine Federacije BiH, broj 20/02) i podzakonskim propisima donesenim na osnovu ovog zakona, od
kojih je, u pogledu zatite uma od poara, najznaajniji Pravilnik o sadraju planova za zatitu uma
od poara (Slubene novine Federacije BiH, broj 21/04), kao i Pravilnik o obimu mjera o uspostavljanju
i odravanju umskog reda i nain njihovog provoenja (Slubene novine Federacije BiH broj 20/02).
Meutim, od 27. novembra 2009. godine, kada je donesena Presuda Ustavnog suda Federacije Bosne
i Hercegovine, navedeni Zakon o umama se ne primjenjuje. Vlada Federacije Bosne i Hercegovine je
nakon toga kao prelazno rjeenje donijela Uredbu o umama (Slubene novine Federacije BiH br.
83/09, 26/10 i 38/10), koja se Presudom Ustavnog suda prestala primjenjivati od 6. decembra 2011.
godine.
U Parlamentu Federacije Bosne i Hercegovine u toku je procedura usvajanju novog zakona - Zakon o
umama, kojim e se regulisati oblast umarstva u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Navedenim zakonom o umarstvu ureuje se ouvanje i zatita uma i umskog zemljita, jaanje
njihovih ekolokih funkcija, planiranje u umarstvu i upravljanje umama i umskim zemljitem,
ekonomske funkcije, finansiranje bioloke obnove i unaprijeivanje uma na teritoriji Federacije Bosne
i Hercegovine.
Pored navedenog, umarski program Federacije Bosne i Hercegovine je planski dokument iz oblasti
umarstva koji se donosio na osnovu zakona. Ovim planskim dokumentom definie se opa politika
umarstva, gospodarenja umama i umskim zemljitima, kao i politika gospodarenja sa divljai na
teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine, a sastoji se iz opeg dijela koji se donosi na dugoroni period i
izvedbenog dijela koji se donosi na period od pet godina. Pored toga, umama na odreenom podruju
Federacije Bosne i Hercegovine, gospodarilo se po odredbama: umsko-privredne osnove, godinjeg
plana gospodarenja i projekta za izvoenje.
Pored organizovanja i provoenja zatite uma, u skladu sa navedenim propisima koji se odnose
na ume, umsko i poljoprivredne zemljite, Zakon o zatiti od poara, izmeu ostalog, regulisao je
obavezu provoenja opih preventivnih mjera zatite od poara u umama, umskom i poljoprivrednom
zemljitu (koje su utvrene u lanu 27. pomenutog zakona), od strane pravnih i fizikih lica koja su
vlasnici i korisnici uma, umskog i poljoprivrednog zemljita, kao i organa uprave Federacije Bosne
i Hercegovine, kantona, grada i opine koji su nadleni za ume, umsko i poljoprivredno zemljite u
dravnom i privatnom vlasnitvu.
Do donoenja presuda Ustavnog suda Federacije Bosne i Hercegovine, kojim su propisi iz oblasti
umarstva navedeni u poglavlju 2.1.4.3. ove procjene, stavljeni van snage, na teritoriji Federacije Bosne i
Hercegovine, skoro u potpunosti su bile implementirane odredbe tih propisa koje su se odnosile, pored
ostalog, i na integralnu zatitu uma od poara u okviru koje se organizuje i provodi preventivna zatita
uma od poara, na nain kako slijedi.
Integralna zatita uma podrazumijeva planiranje i provoenje preventivnih i represivnih mjera zatite
uma od biotikih i abiotikih faktora i bazira se na dobroj organizaciji i hijerarhiji odgovornosti.
Integralna zatita uma, odnosno uvanje uma, ukljuujui i provoenje preventivne zatite uma od
poara, zakonska je obaveza kantonalnih uprava za umarstvo, odnosno kantonalnih umsko-privrednih
drutava, na koje navedene uprave potpisivanjem ugovora prenose nadlenost za gospodarenje umama.
Preventivna zatita uma od poara, u okviru navedene integralne zatite, organizuje se, planira i
provodi na nain regulisan Pravilnikom o sadraju planova za zatitu uma od poara (Slubene novine
Federacije BiH, broj 21/04).
Osnovni instrument u provoenju preventivne zatite uma od poara jeste plan za zatitu uma od
poara, koji izrauju i donose KPD, kantonalne uprave za privatne ume i pravna lica koja gospodare
umama i umskim zemljitem za podruje kojim gospodare.
Osnova za izradu plana za zatitu uma od poara jeste procjena ugroenosti uma od poara, koja se
izrauje na osnovu metodologije i parametara utvrenih u unaprijed navedenom pravilniku.
33 ume i umska zemljita na nivou Federacije Bosne i Hercegovine prostire se na povrini od oko 1.518.600 ha ili 48 % povrine. Od
toga, u dravnom vlasnitvu je oko 1.241.600 ha ili 81,8 %, a u privatnom vlasnitvu oko 277.000 ha ili 18,2 %. Dravne ume imaju
sljedeu strukturu: visoke ume su na 565.657,8 ha ili 45,6 %, izdanake ume na 256.868,8 ha ili 20,7 %, neobraslo umsko zemljite
na 288.320,4 ha ili 23,2 %. Minirane povrine u svim kategorijama iznose 129.774,6 ha ili 10,5 %.
81
82
Pored procjene ugroenosti uma od poara, plan za zatitu uma od poara treba sadravati:
preventivne mjere zatite uma od poara, sredstva i opremu za gaenje poara, puteve unutar zone za
koju se radi plan, izvorita vode i kaptae, otkrivanje i dojavu poara, operativno-taktiki plan gaenja
poara, nain angaovanja vlastite vatrogasne jedinice i interventnih grupa umskih radnika, odnosno
profesionalne ili dobrovoljne vatrogasne jedinice i drugih snaga u sluaju velikih umskih poara,
sadejstvo na terenu.
U planu za zatitu od poara, izmeu ostalog, utvruju se preventivne mjere zatite od poara (tehnike,
preventivno-uzgojne i druge mjere utvrene pravilnikom) koje za konkretno umsko podruje kojim
gospodare, moraju provoditi KPD, odnosno, nosioci prava gospodarenja umama, kao i unutranji
nadzor nad provoenjem tih mjera.
Tehnike, preventivnouzgojne i druge mjere zatite uma od poara obuhvataju:
1. odreivanje stepena ugroenosti od umskog poara (I, II, III i IV stepen) i izradu preglednih
karti na kojima se oznaavaju umska podruja razvrstana u I, II, III ili IV stepen ugroenosti,
2. formiranje osmatrakodojavne slube, njihovo osposobljavanje i opremanje,
3. formiranje, osposobljavanje i opremanje vlastite slube zatite od poara ili povjeravanje te
zatite specijaliziranom pravnom licu,
4. formiranje, osposobljavanje i opremanje interventnih grupa umskih radnika, njihovo
osposobljavanje i opremanje za sjeu stabala i izradu protivpoarnih prosjeka ili povjeravanje
tih poslova specijaliziranom pravnom licu,
5. preventivnouzgojne radove (kresanje i uklanjanje suhog granja, izrada i odravanje
protivpoarnih prosjeka s elementima umske ceste, ienje i odravanje rubnih pojaseva uz
javne puteve i eljeznike pruge, ienje rubnih dijelova privatnih parcela uz umu, ienje
biljnog i drugog gorivog materijala sa prunog pojasa, pojasa uz javne puteve, te na trasama
ispod elektroenergetskih vodova i druge),
6. funkcionalno odraavanje vanjske hidrantske mree,
7. obrazovne mjere za stanovnitvo, turiste, kolsku djecu, kojim se postie upoznavanje sa
moguim uzrocima izazivanja umskog poara, opasnostima, prekrajnim kaznama za
poinioce izazivanja umskih poara i slino,
8. druge mjere.
Odreivanje stepena ugroenosti od umskog poara, izmeu ostalog, veoma je znaajno kod
utvrivanja procjene ugroenosti od poara umskog podruja za koje se izrauje plan zatite od
poara.
Prema opasnosti od umskog poara, sve ume u Federaciji Bosne i Hercegovine mogu se razvrstati
u etiri stepena ugroenosti od poara, prema broju bodova koji se utvruje na osnovu propisane
metodologije i odgovarajuih parametara za odreivanje stepena ugroenosti uma od poara, u
skladu sa Tabelom broj 5 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene34:
U veini zemalja EU i zemljama u okruenju prihvaena je ova klasifikacija stepena ugroenosti uma
od poara.
Kantonalna ministarstva nadlena za oblast umarstva, putem kantonalnih uprava i KPD-a koja su
navedeni u Tabeli broj 5 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, bila su duna za svoja podruja, u
skladu sa propisanom metodologijom u pravilniku, utvrditi stepen ugroenosti uma od poara i nakon
toga izraditi pregledne karte u razmjeri 1:25.000 ili veoj, na kojima e se oznaati odgovarajuom
bojom, prema koloni 4. navedene Tabele broj 5, umske povrine po stepenima ugroenosti od poara
za podruje kojim gospodare.
Predvieno je da nakon izvrene procjene ugroenosti uma od poara po kantonima, odnosno
utvrivanja stepena ugroenosti uma od poara za podruja kantona, Federalna uprava za umarstvo,
na osnovu preglednih karti izraenih za podruja kantona, pripremi, objedini i objavi preglednu kartu
ugroenosti uma od poara za cijelo podruje Federacije Bosne i Hercegovine.
34 Utvreno u Pravilniku o sadraju planova za zatitu uma od poara (Slubene novine Federacije BiH, broj 21/04). Ovaj pravilnik kao
i svi podzakonski akti iz oblasti umarstva stavljeni su van snage od 06.12.2011. godine.
U Tabeli broj 6 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede
i umarstva, iskazalo je da su samo etiri od deset KPD-a utvrdili stepene ugroenosti uma od poara
za podruje kojim gospodare.
Federalnoj upravi civilne zatite nisu od strane Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede
i umarstva dostavljeni podaci koji kantoni su izradili pregledne karte sa oznaenim podrujima
razvrstanim na stepene ugroenosti uma od poara za svoje podruje.
Pored naprijed navedene kategorizacije ugroenosti uma od poara na stepene I, II, III i IV, moe se
izvriti i kategorizacija opasnosti od nastanka umskih poara na kategorije I, II, III i IV, u zavisnosti od
prirodnih uslova na nain prikazan u Tabeli broj 7 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene.
U Tabeli broj 8 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede
i umarstva, iskazalo je koji kantoni, odnosno KPD-a, imaju izraene i doneene planove za zatitu
uma od poara.
Iz Tabele broj 8 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, moe se zakljuiti da je osam KPD-a u osam od deset
kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine izradilo planove za zatitu uma od poara za podruja kojim
gospodare, dok u dva kantona nisu formirana KPD35, niti su za podruja uma u tim kantonima izraeni
planovi za zatitu uma od poara. Prema tome, dva kantona (HNK i PK) nisu ispotovala vaee zakonske i
podzakonske propise u Federaciji Bosne i Hercegovine, koji su regulisali oblast zatite uma od poara.
Izraeno u procentima, stanje se moe iskazati ovako: 80 % kantona, odnosno KPD-a u Federaciji Bosne
i Hercegovine donijelo je planove za zatitu uma od poara za podruja kojim gospodare, dok 20 %
kantona nije donijelo navedene planove.
Zakljuak Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, jeste da iako je veina
KPD izradila planove za zatitu uma od poara za podruja kojim gospodare, njihov sadraj nije u
potpunosti usklaen sa Zakonom o umama i navedenim pravilnikom.
Prema tome, generalno se moe zakljuiti da izrada i provoenje planova za zatitu uma od poara na
nivou Federacije Bosne i Hercegovine nije na zadovoljavajuem nivou.
Predvieno je da Federalna uprava za umarstvo nakon izvrene procjene ugroenosti uma od poara
po kantonima, pripremi i objedini sve procjene i objavi pregledne karte ugroenosti uma od poara za
Federaciju Bosne i Hercegovine.
Izrada pregledne karte za cijelo podruje Federacije Bosne i Hercegovine na osnovu preglednih
karti koje e izraditi KPD-a za sve kantone, veoma je znaajna sa aspekta planiranja, organizovanja
i provoenja preventivnih mjera zatite uma od poara, posebno onih umskih podruja koja su
razvrstana u I i II stepen ugroenosti uma od poara.
2.1.4.3. U oblasti okolia i turizma
Upravljanje okoliem u Federaciji Bosne i Hercegovine u nadlenosti je Federalnog ministarstva okolia
i turizma, te kantonalnih ministarstava nadlenim za okoli.
Briga o zatienim podrujima prirode u Federaciji Bosne i Hercegovine regulisana je Zakonom o
zatiti prirode36, kojim se ureuje zatita, ouvanje, obnova i odrivi razvoj prirode u Federaciji Bosne
i Hercegovine. Navedenim zakonom obuhvaene su ope i posebne mjere zatite uspostavljanjem
zatienih podruja. Tako su u nadlenosti Federacije Bosne i Hercegovine zatiena podruja prirode i
nacionalni parkovi, a u nadlenosti kantona zatieni pejzai i spomenici prirode.
U Tabeli broj 4 koja se nalazi u Prilogu 6 ove procjene, iskazane su 4 prostorne kategorije zatienih
podruja koje se utvruju u skladu sa Zakonom o zatiti prirode.
Sva zatiena podruja, u kontekstu zatite prirode, imaju posebno izraenu bioloku raznolikost, a jedna
od osnovnih ideja u donoenju zatitnih okvira bila je ukupno odranje zateenih ekolokih odnosa i
ublaavanje negativnih antropogenih uticaja, kako bi se zatitili prirodni resursi, u ijim okvirima su
povrinske i podzemne vode.
35 U HNK formirano je PD Hercegovako Neretvanske ume d.o.o. koje nije integrisalo postojea preduzea umarstva i koje faktiki ne
funkcionie na nain predvien Zakonom o umama. Kantonalna uprava za ume je formirana i funkcionie dui niz godina u okviru
nadlenog ministarstva za umarstvo HNK kantona. U PK nije formirano KGD, dok Kantonalna uprava za umarstvo, funkcionie u
okviru Ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva ovog kantona koji upravlja sa relativno malom povrinom dravnih uma
- 458,10 ha.
36 Slubene novine Federacije BiH, broj 33/03.
83
84
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine do sada su ustanovljena sljedea zatiena podruja:

1. Vei dio podsliva rijeke Une proglaen je podrujem od znaaja za Federaciju Bosne i
Hercegovine i stavljen pod zatitu Zakonom o nacionalnom parku Una.
2. U obimu podruja od znaaja za Federaciju, izdvojen je prostor od 19.800 ha koji ima kategoriju
nacionalni park, a prostor od 13.500 ha bit e u kategoriji strogo zatieni prostor, dok e
6.300 ha biti kategorizirano kao podruje kontrolisanog razvoja.
3. Podrujem posebnih obiljeja od znaaja za Federaciju Bosne i Hercegovine proglaeni su
Igman-Bjelanica-Treskavica i Visoica. Prostor obuhvata Hercegovako-neretvanski i Kanton
Sarajevo.
4. Spomenik prirode Skakavac, na podruju Kantona Sarajevo, povrine 1.430 ha- znaajan je i sa
hidrolokog aspekta, a odlikuje se visokim stepenom bioloke raznolikosti.
5. Spomenik prirode Vrelo Bosne, na podruju Kantona Sarajevo, povrine 603 ha.
6. Spomenik prirode Tajan, na podruju Zeniko-dobojskog kantona. Povrina ovog zatienog
podruja prirode iznosi 3.510 ha a prostire se na opinama Zavidovii i Kakanj.
7. Spomenik prirode Prokoko jezero, na podruju Srednjobosanskog kantona na povrini od
2.225 ha.
8. Zatieni pejza Bijambare obuhvata povrinu od 367,36 ha i karakteriziraju ga geomorfoloke
i vegetacijske specifinosti. Zatieno podruje Bijambare proglaeno je IV kategorijom ili
zatienim pejzaom, namijenjenim za ouvanje, nauna istraivanja, ekoloka obrazovanja,
kao i rekreaciju i turizam.
9. Zatieni pejza Konjuh obuhvata povrinu od 8.000 ha dijela podruja planine Konjuh,
sa dijelom slivnog podruja gornjeg toka rijeke Oskove i proglaeno je IV kategorijom ili
zatienim pejzaom, namijenjenim za ouvanje, nauna istraivanja, ekoloka obrazovanja,
kao i rekreaciju i turizam.
10. Rekreacioni centar Duga Luka kod Bihaa, proglaen je zatienim prostorom ume sa
posebnom namjenom, ija povrina obuhvata 118,2 ha.
Poseban znaaj za Federaciju Bosne i Hercegovine imaju dva parka prirode, uspostavljena 1995. godine,
Hutovo blato i Blidinje.
1. Hutovo blato je, za sada, jedini prostor u Federaciji Bosne i Hercegovine koji je uvrten (2002.
godine) u popis movarnih stanita od meunarodne vanosti (Ramsarska konvencija iz 1971.
godine).
2. Park prirode Blidinje se nalazi na prostoru vrsnice, na oko 2.000 m n.v. Florni elementi ovog
parka i susjednih oblasti Prenja, abulje i Vrana, koji ovaj sklop planina u fitogeografskom
smislu uvrtavaju u tzv.Hercegovaki endemini razvojni centar, obiluju endeminim vrstama
koje su zastupljene samo na ovim planinama ili u zoni Dinarida.
Pored organizovanja i provoenja zatite u zatienim podrujima prirode na nain utvren navedenim
Zakonom o zatiti prirode, Zakon o zatiti od poara isto tako regulisao je obavezu organizovanja i
provoenja preventivne zatite od poara prirodnog i kulturno historijskog naslijea, u skladu sa
planom zatite od poara, koji izrauje nadleni organ, pravno lice ili druga institucija kojima su data na
koritenje i upravljanje zatiena podruja prirode i kulturno-historijskog naslijea i koji su odgovorni
za provoenje te zatite.
2.1.4.4. Zakljuci sa prijedlogom mjera i aktivnostima za prevazilaenje stanja u oblasti zatita

od poara
1) Stanje organizovanosti i funkcionisanja preventivne zatite od poara, kao i osiguravanje uslova
za razvijanje preventivne zatite od poara i vatrogastva na podrujima opina/grada i kantona
u Federaciji Bosne i Hercegovine, moe se ocijeniti kao nezadovoljavajue, prije svega iz razloga
to je veoma mali broj kantona, opina/grada u Federaciji Bosne i Hercegovine, za svoje podruje
izradio i donio planska dokumenta:

procjenu ugroenosti od poara u okviru procjene ugroenosti od prirodnih i drugih

nesrea kantona, opine/grada (tri kantona37 i 25 opina38),
plan zatite od poara (jedan kanton39 i 12 opina40),
programiranje razvoja zatite od poara i vatrogastva u okviru programa razvoja zatite i

spaavanja ljudi materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea kantona, opine/grada
(nijedan kanton i 10 opina41).
2) Primjena Zakona o zatiti od poara, generalno se moe ocijeniti kao nezadovoljavajua, a

posebno u dijelu koji se odnosi na:

obavezu donoenja podzakonskih propisa utvrenih ovim zakonom (od ukupno 52

podzakonska propisa, nadleni organi do sada su donijeli 28 podzakonskih propisa, to
znai, da je jo 24 podzakonska propisa potrebno donijeti);
obavezu donoenja propisa iz ove oblasti iz nadlenosti kantona, opina/grada (5 kantona

donijelo je zakone, dok je odluke o organizovanju i funkcionisanju zatite od poara i
vatrogastvu donijela 41 opina u Federaciji Bosne i Hercegovine);
provoenje inspekcijskog nadzora u oblasti zatite od poara i vatrogastva (u Federaciji

Bosne i Hercegovine, kao i kantonima u nadlenim ministarstvima unutranjih poslova i
upravama civilne zatite, veinom nisu popunjene inspekcije (inspektorima za zatitu od
poara i inspektorima za vatrogastvo).
3) Odgovorni nosioci zatite od poara opina/grada i kantona, a posebno nosioci prava gospodarenja
umama i umskim zemljitem, u cilju smanjenja broja smrtno stradalih i povrijeenih ljudi od
posljedica poara i eksplozija, broja poara, opoarenih povrina i priinjenih teta na materijalnim
dobrima, potrebno je uloiti maksimalne napore za to efikasnije i organizovanje provoenja
preventivnih mjera zatite od poara u zatvorenim, a posebno na otvorenim prostorima na
podruju Federacije Bosne I Hercegovine, u skladu sa vaeim propisima iz oblasti zatite od
poara i iz oblasti umarstva.
Sljedei pokazatelji, iskazani u tabelarnim pregledima Priloga broj 6 ove procjene, najbolje pokazuju
koliko je vano u Federaciji Bosne i Hercegovine, efikasnim organizovanjem i provoenjem preventivnih
mjera zatite od poara smanjiti izloenost opasnostima od pojava poara i eksplozija u objektima i na
otvorenom prostoru:
a) od posljedica poara i eksplozija, u periodu od 2008. do 2013. godine, smrtno je stradalo
ukupno 36 lica (od ega jedno dijete i jedna maloljetna osoba), povrijeeno 86 lica (od ega tee
povrijeene dva maloljetna lica i lake povrijeeno jedno dijete);
b) od posljedica pojave 2.425 umska poara, u periodu od 2008. do 2013. godine, prema podacima
Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, ukupno je na podruju
Federacije Bosne i Hercegovine, opoarena povrina od 56.793,11 ha, izgorjelo 873.921,94 m3
drvene mase i 1.082.684,00 komada sadnica, te priinjena materijalna teta od 58.150.122,00 KM;
c) podruje Federacije Bosne Hercegovine svake godine, posebno u periodu od 1.3. do 1.11.,
izloeno je poveanim opasnostima od pojave velikih umskih poara na otvorenom prostoru
(najugroenija su podruja kantona 7, 10, 8 i 4 - Hercegovako-neretvanski, Kanton 10,
37 Unsko-sanski kanton, Kanton Sarajevo i Tuzlanski kanton.
38 Opine Bosanska Krupa, Domaljevac-amac, Graanica, Banovii, Doboj Istok, Gradaac, Kalesija, Kladanj, Lukavac, Sapna, Srebrenik,
Vare, Zavidovii, Zenica, Maglaj, Teanj, Kakanj, Gorade, Novi Travnik, Travnik, Jablanica, Konjic, Hadii, Stari Grad.
39 Tuzlanski kanton.
40 Opine Bosanska Krupa, Graanica, Gradaac, Kalesija, Vare, Zenica, Teanj, Gorade, Jablanica, Stari Grad i Hadii.
41 Biha, Bosanska Krupa, Doboj Istok, Graanica, Kalesija, Lukavac, Sapna, Srebrenik, Tuzla, Maglaj.
85
86
Zapadnohercegovaki i Zeniko-dobojski kanton, za ije gaenje je, posredstvom Ministarstva

sigurnosti Bosne Hercegovine, traena pomo OSBiH ili meunarodna pomo, odnosno upotreba
letjelica za gaenje poara iz zraka);
d) podruja kantona 7, 3, 4, 1 i 9 (Hercegovako-neretvanski, Tuzlanski, Zeniko-dobojski, Unskosanski i Kanton Sarajevo), najugroeniji su uestalim izloenostima opasnostima od pojava poara
na otvorenom prostoru (najvei broj poara na otvorenom prostoru evidentiran je u navedenim
kantonima);
e) na podrujima kantona 7, 4, 1, 3 i 6 (Hercegovako-neretvanski, Zeniko-dobojski, Unsko-sanski,
Tuzlanski I Srednjobosanski kanton), evidentirane su najvee opoarene povrine.
4) Zakon koji regulie prijevoz opasnih materija, nije donesen niti na dravnom nivou, niti za podruje
Federacije Bosne i Hercegovine42, to moe negativno uticati na organizaciju i provoenje svih
potrebnih preventivnih mjera zatite od poara i eksplozija prilikom prometa opasnih materija
(to podrazumijeva nabavku, distribuciju, smjetaj, prodaju i upotrebu u skladitima, prirunim
skladitima i prodavnicama) i dovesti do poveane izloenosti ljudi i materijalnih dobara,
opasnostima i rizicima od nastanka poara i eksplozija, te drugih akcidenata prilikom prijevoza
opasnih materija na podruju Federacije Bosne i Hercegovine (zagaenje okolia i slino).
5) Kako bi se osiguralo da Federalna uprava civilne zatite, Federalno ministarstvo poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva, Federalni zavod za statistiku i drugi nadleni organi raspolau istim ili
slinim, a ne potpuno razliitim podacima o broju evidentiranih poara na otvorenom prostoru
i opoarenim povrinama u Federaciji Bosne i Hercegovine, kao i drugim podacima koji su od
znaaja za oblast zatite od poara, a koji se koriste za odgovarajua statistika istraivanja,
analize i sl., potrebno je hitno donoenje podzakonskog propisa u Federaciji Bosne i Hercegovine,
kojim e se urediti ovo pitanje. Navedeni propis trebao bi osigurati izgradnju jedinstvenog
informacionog sistema iz oblasti zatite od poara u Federaciji Bosne i Hercegovine, kojim e se
osigurati jedinstvena baza podataka iz ove oblasti, a koju e koristiti svi navedeni organi, kao i
drugi organi i institucije u skladu sa svojim nadlenostima.
6) U cilju spreavanja pojava tehniko-tehnolokih i drugih nesrea, posebno poara i eksplozija na
tehniko-tehnolokim pogonima i postrojenjima u zatvorenom i na otvorenim prostorima, kao i
akcidenata sa opasnim materijama, koje bi mogle ugroziti ljude i materijalna dobra, kao i objekte
i prostore u neposrednoj blizini tih objekata i prostora, neophodno je da svi nosioci zatite od
poara utvreni Zakonom o zatiti od poara u opinama/gradu i kantonima u Federaciji Bosne
i Hercegovine:
a) donesu potrebna akta, planska i druga dokumenta iz oblasti zatite od poara (pravilnik o
zatiti od poara, procjenu ugroenosti od poara, plan zatite od poara, programiranje
razvoja zatite od poara i vatrogastva),
b) kod projektovanja i graenja, dosljedno primjenjuju propise kojima se osigurava odgovarajua
zatita od poara graevina i prostora,
c) organizuju, planiraju i kontinuirano dosljedno provode odgovarajue izvedene preventivne
mjere zatite od poara u graevinama i prostorima, a koje su utvrene u navedenim aktima,
planskim dokumentima, tehnikim i drugim propisima iz oblasti zatite od poara,
d) uspostave unutranju kontrolu i nadzor nad provoenjim izvedenih preventivnih mjera
zatite od poara u graevinama i prostorima.
To znai da je potrebno da dravni organi i institucije, privredna drutva, pravna lica, vlasnici i korisnici,
uma i umskog zemljita u privatnom i dravnom vlasnitvu, privrednih objekata i prostora na kojima
su prisutne zapaljive, eksplozivne i druge opasne materije, drugih graevina i prostora razliite namjene,
kontinuirano organizuju, planiraju i provode odgovarajue:
a) organizacione, tehniko-tehnoloke i druge preventivne mjere zatite od poara, a posebno stroge
zabrane unoenja ili koritenja izvora paljenja (otvorena vatra, elektrina iskra, mehanika iskra,
neugaeni opuak i drugi), kojim se spreava (iskljuuje) svaki kontakt zapaljivih i eksplozivnih
materija sa tim izvorima paljenja,
42 Primjenjuju se propisi iz oblasti prijevoza i prometa opasnih materija bive SFRJ, odnosno SR BiH, 2012. godine FMUP
uradilo je Nacrt Zakona o prijevozu opasnih materija.
b) unutranje kontrole i nadzor nad provoenjim utvrenih preventivnih mjera zatite od poara,
c) strune obuke iz oblasti zatite od poara43, putem kojih se zaposlenici u pravnom licu/privrednom
drutvu, organu uprave ili drugoj instituciji, upoznaju sa fiziko-hemijskim karakteristikama
zapaljivih, eksplozivnih i drugih opasnih materija, koje se koriste u odreenom tehnikotehnolokom procesu, te sa svim potrebnim preventivnim mjerama zatite od poara koje je
neophodno primjenjivati pri radu sa takvim materijama u graevinama i prostorima,
d) obrazovne aktivnosti na poveavanju svjesnosti o razvoju line i uzajamne zatite od opasnosti
od poara i eksplozija kod graana, u mjestima i prostorima gdje ive i rade,
e) druge propisane preventivne mjere zatite od poara.
7) Nepostajanje zakonske regulative iz oblasti umarstva u Federaciji Bosne i Hercegovine kojom se
izmeu ostalog, treba regulisati ouvanje uma i umskog zemljita, to podrazumijeva i zatitu
uma od poara, negativno utie na organizovanje i provoenje svih potrebnih preventivnih
mjera zatite uma od poara, te provoenje inspekcijskog nadzora u ovoj oblasti, odnosno
direktno ima za posljedicu poveanje izloenosti opasnostima od pojava poara u umama i na
umskom zemljitu u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Sljedei pokazatelji potvruju koliko je vano u Federaciji Bosne i Hercegovine organizovati i provoditi
sve potrebne preventivne mjere zatite uma od poara, kao i provoditi inspekcijski nadzor u ovoj
oblasti:
a) najei uzronik pojave umskih poara jeste ljudska nepanja prilikom radnji spaljivanja biljnog
otpada, te prilikom proljetnjih i jesenjih ienja obradivih povrina;
b) pojedini umski poari izazivani su namjerno, radi prikrivanja odgovarajuih nezakonitih radnji u
pogledu sjee i koritenja uma;
c) prema dokumentovanim snimcima sa jednog od poarom ugroenih umskih podruja utvreno
je neshvatljivo ponaanje nadlenog KPD-a jer nije prestajala sjea i odvoenje umskih
asortimana u vrijeme gaenja velikih poara na tom podruju (kada su angaovane vatrogasne
jedinice sa podruja drugih opina, ak i kad je prijetila opasnost po ivot ljudi koji neposredno
gase poare);
d) na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, evidentne su pojave umskih poara koji se ne
otkrivaju i dojavljuju u poetnoj fazi, ne lokaliziraju ili gase vlastitim snagama i sredstvima unutar
KPD-a;
e) poinioci izazivanja poara uglavnom se ne otkrivaju i ne procesuiraju, a zbog neizgraenih ili
neodravanih umskih puteva i prosjeka, te nedovoljnog provoenja svih preventivnih mjera
zatite od poara koji su utvreni u planovima za zatitu uma od poara, kao i odredbama Zakona
o zatiti od poara, mali umski poari najee prerastaju u velike poare koji se ne mogu staviti
pod kontrolu bez angaovanja veih snaga i sredstva kojim raspolau PVJ i DVJ na ugroenom
podruju i na kraju, upotrebe zranih snaga koju osiguravaju OSBiH ili druge zemlje koje Bosni i
Hercegovini pruaju meunarodnu pomo u gaenju velikih umskih poara.
8) Iako je veina KPD-a izradila i donijela planove za zatitu uma od poara za svoje podruje
(u skladu sa propisima iz oblasti umarstva koji su stavljeni van snage), stanje organizovanosti i
provoenje svih potrebnih preventivnih mjera zatite od poara44 u skladu sa tim planovima je
nedovoljno i nije zadovoljavajue.
9) Procjenu ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine od velikih umskih poara (utvrivanje
podruja kantona koja su najugroenija, odnosno najizloenija opasnostima od pojava poara
na otvorenom prostoru), jo uvijek nije mogue cjelovito utvrditi, iz razloga, to je za navedeno,
pored parametara kao to su broj poara i veliina opoarenih povrina, neophodno uzeti u
obzir utvreni stepen ugroenosti uma od poara i ekoloke vrijednosti umskih ekosistema,
odnosno parametre koji se koriste za procjenjivanje i utvrivanje direktnih i indirektnih teta na
podrujima kantona pogoenim (opustoenim) posljedicama poara.
43 najmanje jednom u dvije godine u skladu sa lanom 128. Zakona o zatiti od poara
44 Tehnike, preventivnouzgojne i druge mjere utvrene Pravilnikom o sadraju planova a za zatitu uma od poara (Slubene novine
FBiH, broj 21/04), koje za konkretno umsko podruje kojim gospodare, moraju provoditi KPD kao i nadzor nad provoenjem tih
mjera.
87
88
Navedeno e biti mogue nakon to nadleni organi iz oblasti umarstva, za podruja svih kantona i
Federaciju Bosne i Hercegovine, utvrde stepen ugroenosti uma od poara koje e prikazati na preglednim
kartama, na osnovu kojih e izraditi preglednu kartu ugroenosti uma od poara za podruje Federacije
10) Obzirom da pojava umskih poara u Bosni i Hercegovini, odnosno Federaciji Bosne i Hercegovine
donosi ogromne tete, javlja se potreba za njihovo vrednovanje. Ekonomska procjena teta
vezana za umu predstavlja bitan element za njihovu zatitu i odrivo gospodarenje. U odrivoj
viziji gospodarenja mogue je izgraditi i ispraviti ekoloka stajalita kojima je cilj i na smanjenju
trokova obnove i na uveanju prednosti koje proizlaze iz toka prirodnih usluga, kroz aktivnosti
preventivne zatite umskih ekosistema.
11) Stanje organizovanja i funkcionisanja preventivne zatite od poara na zatienim podrujima
prirode i kulturnohistorijskog naslijea kod izrade ove procjene nije bilo mogue utvrditi, jer
od strane nadlenog Federalnog ministarstva nisu dostavljeni podaci na osnovu kojih je mogue
utvrditi da li su nadleni organi iz oblasti zatite okolia, izradili i donijeli planove za zatitu od
poara zatienih podruja prirode i kulturnohistorijskog naslijea, kakva je organizacija i
stepen provoenja preventivnih mjera zatite od poara na tim podrujima, da li su formirali
vlastite snage za gaenje poara, te da li provode druge mjere zatite.
2.1.5. Prijedlog mjera i aktivnosti za prevazilaenje stanja
Za prevazilaenje utvrenog stanja u oblasti zatite od poara i vatrogastva potrebno je:
1.
to hitnije provesti aktivnosti kojima e Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, Federalna uprava
civilne zatite i nadlena ministarstva osigurati izradu i donoenje onih podzakonskih propisa
utvrenih Zakonom o zatiti od poara koji nisu doneseni.
2.
to hitnije donijeti zakon koji e regulisati prijevoz opasnih materija na podruju Federacije
3.
to hitnije provesti aktivnosti koje imaju za cilj postavljanje inspektora za zatitu od poara i
inspektora za vatrogastvo u Federalnoj upravi civilne zatite i kantonalnim upravama civilne
zatite, te inspekcije zatite od poara u Federalnom ministarstvu unutranjih poslova i
kantonalnim ministarstvima unutranjih poslova, u cilju provoenja inspekcijskog nadzora
koji e osigurati da svi nosioci zatite od poara intenzivnije provode sve potrebne aktivnosti u
primjeni Zakona o zatiti od poara.
4.
U okviru Programa razvoja zatite i spaavanja od prirodnih i drugih nesrea u Federaciji Bosne
i Hercegovine za naredni period, koji donosi Parlament Federacije Bosne i Hercegovine na
osnovu Zakona o zatiti i spaavanju, utvrditi pitanja koja se odnose na programiranje razvoja
zatite od poara i vatrogastva u Federaciji Bosne i Hercegovine.
5.
Prilikom izrade procjena ugroenosti od poara u okviru procjene ugroenosti od prirodnih i

drugih nesrea i planova zatite od poara za podruja opina/grada i kantona, pored ostalog,
utvrditi potreban broj profesionalnih vatrogasaca u PVJ ali i DVJ-a i dobrovoljnih vatrogasca
na podrujima opina/grada i kantona, kako bi se pored statusa profesionalnih vatrogasaca
rjeavao i status DVJ i dobrovoljnih vatrogasaca, u skladu sa zakonom.
6.
Kod popunjavanja PVJ profesionalnim vatrogascima u kantonima, opinama/gradu, voditi

rauna o potrebi podmlaivanja sastava PVJ u onim jedinicama u kojima je starosna struktura
nepovoljna. Isto se odnosi i na popunu kadrovima sa zavrenim VII stepenom strune spreme.
7.
U saradnji sa Federalnim ministarstvom obrazovanja i nauke/znanosti i kantonalnim

ministarstvima nadlenim za obrazovanje odgovarajue regulisati pitanje kolovanja za
zanimanje vatrogasac u Federaciji Bosne i Hercegovine. To znai, da je potrebno odrediti jedan
broj srednjih kola u Federaciji Bosne i Hercegovine u kojima bi se u treoj i etvrtoj godini vrilo
obrazovanje uenika za zanimanje vatrogasac, odnosno omoguila prekvalifikacija lica sa
zavrenom srednjom strunom spremom tehnikog smjera za zanimanje vatrogasac. Na ovaj
nain dugorono bi se uspostavio sistem strunog osposobljavanja mladih ljudi za obavljanje
vatrogasne djelatnosti u Federaciji Bosne i Hercegovine, osiguralo njihovo zapoljavanje i
podmlaivanje starosne strukture u PVJ-a.
8.
Provesti zapoete aktivnosti na izmjeni i dopunama Zakona o zatiti od poara, izmeu ostalog
i u dijelu koji se odnosi na efikasno osiguravanje dodatnih finansijskih sredstva za potrebe
vatrogastva, kojima e se osigurati potrebni uslovi za efikasno prikupljanje tih sredstava, koja
e uz sredstva koja se osiguraju u budetima, kantonima i opinama/gradu biti dovoljna za
kvalitetno opremanje PVJ-a i DVJ-a vozilima i drugom neophodnom opremom.
9.
Provesti zapoete aktivnosti na izmjeni i dopunama Zakona o zatiti od poara, izmeu ostalog
i u dijelu koji se odnosi na obavezu da KPD-a formiraju vlastite vatrogasne jedinice za podruja
kojim gospodare.
10. Intenzivirati aktivnosti na implementaciji podzakonskih propisa utvrenih Zakonom o zatiti

od poara, koji se odnose na obavezu kontinuiranog strunog obuavanja, osposobljavanja i
kondicioniranja profesionalnih vatrogasaca u PVJ-a u Federaciji Bosne i Hercegovine.
11. Provesti nastavak aktivnosti na provoenju Zakljuka45 koji je Vlada Federacije Bosne i
Hercegovine donijela na sjednici odranoj 14.06.2011. godine, nakon to je prihvatila studiju
Gaenje poara otvorenih prostora Federacije Bosne i Hercegovine koritenjem zranih snaga,
u kojoj je, pored ostalog, utvren potreban broj i tip letjelica (Air Tractor verzija AT-820F
Fire Boss, helikopter), za podruje Federacije Bosne i Hercegovine, a koji e se koristiti za
gaenje velikih umskih i drugih poara na otvorenom prostoru, odnosno prijevoz-transport
vatrogasaca i evakuaciju ugroenih ljudi i materijalnih dobara u akcijama spaavanja.
12. Provesti odgovarajue obuke za osposobljavanje nadlenih organa opina/grada i kantona
i tabova civilne zatite, kojima e se postii dosljedna primjena odredbi Zakona o zatiti
od poara i podzakonskih propisa, kojima je utvren mehanizam djelovanja i postupanja
nadlenih organa u uslovima poveane opasnosti od velikih umskih i drugih poara, posebno
kod upuivanja zahtjeva za pomo u gaenju poara, od nadlenih organa u okviru Bosne i
Hercegovine, Federacije Bosne i Hercegovine, OSBiH ili meunarodnu pomo (traenje
meunarodne pomoi putem Federalne uprave civilne zatite i Ministarstva sigurnosti Bosne
i Hercegovine).
13. Za prevazilaenje utvrenog stanja u oblasti zatite uma od poara potrebno je da nadleni
organi iz oblasti umarstva:

intenziviraju aktivnosti na hitnom donoenju Zakona o umarstvu u Federaciji Bosne i

Hercegovine i podzakonskih propisa iz oblasti umarstva i nakon toga provedu intenzivan
inspekcijski nadzor nad primjenom tih propisa46;
utvrde stepen ugroenosti uma od poara za podruje svakog kantona, izrade pregledne
karte ugroenosti uma od poara za svaki kanton, na osnovu kojih e izraditi preglednu
kartu ugroenosti uma od poara za podruje Federacije Bosne i Hercegovine, za
potrebe utvrivanja cjelovite procjene ugroenosti od poara podruja Federacije Bosne
i Hercegovine;
organizuju, planiraju i kontinuirano provode odgovarajue preventivne mjere zatite

uma od poara, a posebno stroge zabrane unoenja ili koritenja izvora paljenja u
umama ili u neposrednoj blizini uma (to se odnosi i na zatiena podruja prirode
i kulturno historijskog naslijea), kao i unutranju kontrolu i nadzor nad provoenjim
utvrenih mjera zatite od poara;
putem printanih, elektronskih i svih drugih medija, kontinuirano informisanje graana o

propisanim preventivnim mjerama zatite uma od poara, opasnostima prilikom pojave
umskih poara i posljedicama po ljude i materijalna dobra, kao i kaznenim odredbama
koje se primjenjuju za nepotivanje propisa i poinioce izazivanja poara;
45 Da se uputi prijedlog Vijeu ministara BiH putem Ministarstva sigurnosti BiH, Vladi Republike Srpske, Vladi Brko Distrikta BiH i
entitetskim upravama civilne zatite, da se izvri analiza i dogradnja Studije, u cilju gaenja poara otvorenih prostora Bosne i
Hercegovine i da se nakon toga, dogovori nabavka est aviona tipa ,,Air Tractor, verzija AT-820F Fire Boss za gaenje poara otvorenih
prostora i jedan helikopter za prijevoz-transport vatrogasaca i evakuaciju ugroenih ljudi i materijalnih dobara u naredne tri godine.
Navedena sredstva bi se ustupila OSBiH koje imaju odgovarajuu infrastrukturu za odravanje i deponovanje istih, kao i osposobljeno
letako osoblje, koje bi se prekvalifikovalo za upravljanje i ovim letjelicama.
46 Materijalni zakon i podzakonski propisi u oblasti umarstva presudom Ustavnog Suda Federacije BiH, od kraja 2011. godine stavljeni
su van snage zbog ega je onemogueno zakonsko uporite, kao i mehanizam za provoenje preventivnih mjera zatite uma od
poara, opremanje interventnih grupa radnika i slubi za zatitu od poara, provoenje inspekcijskog nadzora i kaznenih odredbi, to
u velikoj mjeri doprinosi poveanju poarne opasnosti kada su u pitanju umski poari, odnosno poveanju rizika od pojava poara na
otvorenom prostoru.
89
90
na odgovarajui nain, u kontinuitetu, oznaavaju umska podruja odgovarajuim

oznakama zabrana paljenja otvorene vatre i drugim zabaranjenim radnjama u umama i
na umskom zemljitu u funkciji zatite uma od poara;
u saradnji sa nadlenim organima iz oblasti obrazovanja, zajedniki izvre potrebne

optimalizacije nastavnih planova u srednjim umarskim kolama i fakultetima, odnosno
ugrade u umarski obrazovni sistem, znaaj spreavanja i mjere borbe protiv umskih
poara, jer su umski poari kao jedan od najvanijih problema u umarstvu u Bosni i
Hercegovini, odnosno Federaciji Bosne i Hercegovine, a nemaju odgovarajui tretman u
umarskom obrazovanju u Bosni i Hercegovini, odnosno Federaciji Bosne i Hercegovine;
u saradnji sa nadlenim organima civilne zatite (kantonalnim upravama i slubama

civilne zatite opina/grada), provedu aktivnosti na usklaivanju procjena ugroenosti
i planova zatite od poara koji se izrauju za podruje kantona, opine/grada sa
procjenom ugroenosti i planom za zatitu od umskih poara koje izrauju i donose
KPD za podruje kojim gospodare, kako bi se osigurala potrebna koordinacija svih
nosilaca zatite od poara u uslovima gaenja velikih umskih poara;
kontinuirano provode odgovarajue strune i druge aktivnosti koje e ukazivati na znaaj

kvalitetne izrade godinjih planova za zatitu uma od poara, te dosljednu realizaciju
svih potrebnih preventivnih mjera zatite ume od poara utvrenih u tim planovima;
planiraju i osiguraju finansijska sredstva za nabavku potrebnih softvera i opreme za

monitoring umskih poara u Bosne i Hercegovine, s ciljem uvoenja najnovije tehnologije
za ranu detekciju dima na otvorenom prostoru (FIRE WATCH system) koji je ve ispitan
u nekim zemljama zapadne Evrope. Navedeni sistem omoguava svakodnevno praenje
pojave umskih poara za potrebe brzog djelovanja u smislu zaustavljanja daljnjeg
irenja;
provode uzgojno-tehnike i druge zatitne mjere prilikom podizanja novih umskih

zasada kultura, kada je neophodno uzeti u obzir otpornost pojedinih vrsta na poare,
planirati izgradnju protivpoarnih puteva i prosjeka, izgradnju kaptaa, bazena za vodu
i drugo;
u saradnji sa nadlenim organima civilne zatite (kantonalnim upravama i slubama

civilne zatite opina/grada), provedu aktivnosti koje imaju za cilj osigurati sredstava za
nabavku specijaliziranih vatrogasnih vozila za gaenje umskih poara u PVJ ili DVJ na
podruju opine/grada ili kantona, te utvrde stvarne potrebe za odgovarajuim brojem
profesionalnih i dobrovoljnih vatrogasaca struno osposobljenih za gaenje umskih
poara, posebno u kantonima, opinama/gradu u kojima su velike povrine uma i
umskog zemljita koje su klasificirane u I ili II stepen ugroenosti uma od poara.
14. Iz razloga to se pokazalo da KPD-a nisu efikasna da sopstvenim snagama gase poare na
podrujima kojim gospodare, potrebno je izmijeniti postojee odredbe Zakona o zatiti od
poara, odnosno utvrditi obavezu da KPD moraju osnovati vlastitu vatrogasnu jedinicu za
gaenje umskih poara za podruje kojim gospodare.
15. Za prevazilaenje utvrenog stanja u oblasti zatite zatienih podruja prirode i kulturno
historijskog naslijea od poara, potrebno je da nadleni organi iz oblasti oblasti okolia i
turizma, pristupe hitnoj izradi i donoenju planova za zatitu od poara zatienih podruja
prirode i kulturnohistorijskog naslijea, organizuju i provode preventivne mjere zatite od
poara na tim podrujima, uspostave unutranju kontrolu nad provoenjem tih mjera i formiraju
vlastite snage za gaenje poetnih poara.
2.2. Ruenje ili prelijevanje brana na akumulacijama
2.2.1. Mogunost ruenja brana i pitanje rizika
Do ruenja brana moe doi u sluaju katastrofalnih zemljotresa (u seizmiki nestabilnim podrujima),
zatim u drugim, procjenama neobuhvaenim sluajevima (naknadna slijeganja, gubljenje konstruktivnonosivih osobina zemljita (u zoni brane i akumulacije) i u ratnim dejstvima.
Specifinosti visokih brana kao objekata od opeg interesa i od ije sigurnosti ovise ivoti ljudi i privreda
cijelog nizvodnog podruja, uslovljavaju da se graenje ovih objekata mora obaviti s potpunom
sigurnou uz iskljuivanje svakog rizika. Pitanje sigurnosti visokih brana i akumulacija dobiva sve vei
znaaj i zbog psiholokog momenta, koji se posebno iskazuje kod stanovnitva nizvodnih regija velikih
vodnih akumulacija.
Plavni val koji nastaje ruenjem brane narasta postupno. Ruenje ne moe biti trenutno irinom itave
brane (bilo da je zemljana, betonska, masivna ili olakana, monolitna ili u blokovima segmentima)
nego postupno, dio po dio, tako da se ukupna koliina i zapremina vode koja istjee kroz nastale otvore
postupno poveava. Od poetka istjecanja do maksimuma proe izvjesno vrijeme, uglavnom, dovoljno
dugo da se moe alarmirati stanovnitvo za evakuaciju nizvodno od brane.
Pri proraunu brana obavezno treba raunati i posljedice koje nastaju pri ruenju brane. Sline ili ak
i tee posljedice mogu nastati ako se koritenje i upravljanje akumulacijama ne odvija striktno po
planu i organizovano (dolina Neretve, decembar 1999. godine). Ovakvi sluajevi nastaju ako se ne
poznaje prognozni hidroloki reimi punjenja akumulacije i njemu ne prilagoava plan pranjenja. U
tim sluajevima nivo vode u akumulaciji trebao bi biti takav da se moe blagovremeno i neometano
prihvatiti talasi velikih voda, odnosno izvriti transformacija vodnog talasa.
Ukoliko upravljanje (pranjenje) akumulacijom nije u skladu sa nadolaskom velikih voda iz sliva koje
akumulacija koristi ili u skladu sa nizvodnim kapacitetima korita vodotoka, moe doi do forsiranog
prelijevanja suvinih voda i stvaranja poplavnog talasa nizvodno, koji moe imati i nepovoljnije uticaje
nego oni izazvani ruenjem brana.
U visokim branama koje postoje u Bosni i Hercegovini: Boac, Viegrad, Grnarevo, do sada nije bilo veih
incidenata koji bi ukazivali na znaajnije opasnosti. U Federaciji Bosne i Hercegovine su evidentirana
dva sluaja oteenja na HE Mostar (1995.) i HE Jajce II (1996.).
2.2.2. Primjena propisa, pravila i tehnikih normativa u vezi sa branama
Meutim, imajui u vidu da e se u narednom vremenu graditi vie brana na slivovima rijeka: Vrbas,
Drina, Trebinjica, to postoji potencijalna opasnost od brana. S obzirom na ozbiljnost problema u
primjeni su odgovarajui propisi:

Tehniki propisi za projekovanje i graenje brana;
Uputstva za tehnika osmatranja visokih brana;
Pravilnik o tehnikim normativima za seizmiko osmatranje visokih brana.
U cilju zatite stanovnitva i materijalnih dobara, posebno nizvodno od visokih brana i akumulacija
za koje postoji potencijalna opasnost, potrebna je dosljedna primjena vaeih: Tehnikih propisa,
Uputstva i Pravilnika kojima se definiu:

fizikalna (izvidnika: vizualna i optikim instrumentima) osmatranja;
geodetska osmatranja;
seizmoloka osmatranja.
Za podruje akumulacije i prostor neposredno oko budue brane treba prije projektovanja i graenja
definisati stanja i pojave koje se odnose na sve tipove brana i to:

klimatoloke pojave;
hidroloke pojave;
seizmoloke pojave.
U cilju blagovremene intervencije na eventualnu incidentnu opasnost od brane i akumulacije potrebno

je organizovati kontinuirana fizikalna, geodetska, seizmoloka, klimatoloka, hidroloka osmatranja
i mjerenja i obavljati permanentnu analizu i interpretaciju rezultata i uporeivati s projektnim
parametrima.
91
92
2.3. Akcidenti sa opasnim materijama

Veliki poari, ekspanzije otrovnih gasova, izlivanje otrovnih materija, eksplozije eksplozivnih smjea
koje stvaraju gasovi, zapaljive tenosti ili estice zapaljive praine i slino, akcidenti su koji mogu nastati
pri radu sa opasnim materijama ili prilikom prijevoza opasnih materija, a u odreenim okolnostima
iznenada i u vrlo kratkom vremenu, mogu prerasti u tehniko-tehnoloku ili drugu nesreu.
Opasne materije zbog svojih samozapaljivih, zapaljivih, eksplozivnih, radioaktivnih, korozovnih,
otrovnih i drugih negativnih karakteristika, u zavisnosti od vrste opasne materije koja je prisutna na
odreenom prostoru, uvijek predstavljaju potencijalnu opasnost po ivot i zdravlje ljude i oteenja
ili unitenja materijalnih dobara, te ugroavanja okolia, uslijed razarajueg, termikog ili fiziolokog
dejstva.
Ukoliko se u kontinuitetu provode odgovarajue preventivne mjere zatite pri radu sa opasnim
materijama ili prilikom njihovog prijevoza, ostvaruju se odgovarajue pretpostavke da se izloenost
navedenim opasnostima u velikoj mjeri umanje, ali se nikada u cijelosti ne mogu eliminisati svi
potencijalni uzroci koji u odreenim okolnostima mogu dovesti do pojave navedenih akcidenata koji
mogu prerasti u tehniko-tehnoloku ili drugu nesreu.
Posljedice koje bi nastupile u sluaju nekontrolisane ekspanzije gasova, izlijevanja otrovnih materija i
drugih akcidenata sa opasanim materijama, mogle bi ugroziti ivote i zdravlje zaposlenika na mjestu
akcidenta, ali i okolnog stanovnitva, izazvati oteenja ili unitenja materijalna dobara na irem
podruju, te odreene kontaminacije okolia (zemlje, vode, zraka). Broj smrtno stradalih i povrijeenih
ljudi, tete na materijalnim dobrima i okoliu, zavisio bi od mnogih faktora (intenzitet akcidenta, vrsta
opasne materije, broj zaposlenih, gustoa naseljenosti, vrstoa objekta, itd.).
U proteklom petogodinjem periodu nije bilo akcidenata sa opasnim materijama velikog obima
i intenziteta, koji su prerasli u velike tehnikotehnoloke i druge nesree prilikom kojih je, smrtno
stradao ili povrijeen vei broj ljudi, priinjenje velike tete na materijalnim dobrima ili okoliu.
Meutim, na lokacijama na kojima se nalaze opasne materije uvijek postoji poveani rizik i izloenost
opasnostima od mogueg akcidenta sa opasnim materijama na koje treba raunati i pripremati se za
eventualne intervencije u zatiti i spaavanju ljudi, materijalnih dobara i okolia.
Trenutno u Bosni i Hercegovini ne postoji jedinstvena baza podataka o svim podrujima-lokacijama
na kojima se nalaze opasne materije (klase opasnih materija47 i njihove koliine), niti su vatrogasne
jedinice ili druge slube zatite i spaavanja formirane na podruju Federacije Bosne i Hercegovine,
osposobljene za intervenciju na neutralizaciji tetnih karakteristika opasnih materija u sluaju akcidenta,
odnosno tehnikotehnolokih i drugih nesrea.
Akcidenti prilikom kojih moe doi do ekspanzije otrovnih gasova ili nekontrolisanog izlijevanja
odreenih klasa opasnih materija, mogu biti izazvane poarima, saobraajnim udesima, zemljotresima
i drugim prirodnim nesreama (poplave, pucanje, ruenje ili prelijevanje brana na vodotocima i
hidroakumulacijama, odronjavanje i klizanje zemljita, snjeni nanosi i lavine). Ovdje treba istaknuti tzv.
ljudski faktor kao jedan od potencijalnih uzroka navedenih akcidenata (neznanje, nemar, neprovoenje
propisanih mjera zatite pri radu sa opasnim materijama uslijed steene rutine i dr.).
Vane aktivnosti u ovoj oblasti su odgovarajue procjene ugroenosti i upoznavanje sa vrstom
mogueg rizika u sluaju akcidenta sa opasnim materijama na odreenom podruju, uspostavljanje
odgovarajueg sistema za obavjetavanje javnosti kako bi se mogle provesti odgovarajue efikasne
mjere zatite ivota i zdravlja ljudi i materijalnih dobara u sluaju akcidenta, formiranje i opremanje
odgovarajuih snaga koje bi se koristile za zatitu i spaavanje ljudi i materijalnih dobara, te bile
osposobljene za neutralizaciju opasnih materija.
2.3.1. Gasovodni transportni sistem prirodnog gasa Bosne i Hercegovine48
Bosna i Hercegovina nema vlastitih nalazita prirodnog gasa, te se sve koliine uvoze iz Rusije preko
transportnih sistema Ukrajine, Maarske i Srbije. Trenutno postoji samo jedan ulaz gasa u Bosnu i
Hercegovinu i to u mjestu epak kod Zvornika.
47 Klasa 1 - eksplozivi i predmeti punjeni eksplozivnim materijama, klasa 2 - gasovi, klasa 3 - zapaljive tenosti, klasa 4 - oksidansi i
organski peroksidi, klasa 5 - zapaljive vrste materije, klasa 6 - otrovne i zarazne materije, klasa 7 - radioaktivne materije, klasa 8 korozivne materije i klasa 9 - ostale opasne materije.
48 Podaci Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije
93
Prvi potroa prirodnog gasa bila je Fabrika glinice Bira u Zvorniku, 1979. godine. Iste godine zavrena
je izgradnja gasovoda Zvornik - Sarajevo, te je i grad Sarajevo prikljuen na gasovodnu mreu. Nakon
toga, 1983. godine izgraen je gasovod Semizovac - Zenica, te je otpoela potronja prirodnog gasa i
u eljezari Zenica.
Glavne karakteristike transportnog sistema prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini su:
Projektovani pritisak:
Projektovani kapacitet sistema:
Transportni kapacitet:
Podjela kapaciteta izmeu RS/FBiH:
Duina gasovoda:
Prenik gasovoda:
Debljina stijenke cijevi:
Kvalitet materijala cijevi:
50 bar
1,25 milijardi Sm3 /god.
750 miliona Sm3 /god.
40/60
195 km
406,4 mm (16)
6,35 mm
API 5LX 52
Gasovod je projektovan i izgraen prema propisu ANSI B31.8; eline cijevi su tvorniki predizolovane
polietilenom, a kompletan sistem je pokriven katodnom zatitom. BH Gas (na podruju Federacije
Bosne i Hercegovine) upravlja duinom gasovoda od 135 km.
Slika 2.3.1. ema transportnog sistema gasovoda Bosne i Hercegovine
2.3.2. Obiljeja potronje

Slika 2.3.1.
Shema transportnog sistema gasovoda Bosne i Hercegovine
Potronja prirodnog gasa
2.3.2. Potronja prirodnog gasa
1990. godine potronja 1990. godine potronja prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini je iznosila oko 610 miliona
prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini je iznosila oko 610 miliona m3 sa stalnim
trendom rasta. U godinama
neposredno nakon rata potronja se kretala u granicama 150 200 miliona
stalnim trendom rasta. U godinama neposredno nakon rata potronja se kretala u granicam
3
m3, to je najveim dijelom
pokretanja
ratom
razorene nemogunosti
industrije. U zadnjih
200 posljedica
miliona mnemogunosti
, to je najveim
dijelom
posljedica
pokretanja ratom ra
nekoliko godina potronja
je
znaajno
porasla
i
kree
se
u
granicama
od
300do
380
miliona m3.
industrije. U zadnjih nekoliko godina potronja je znaajno porasla i kree se u granicama o
380 miliona m3.
94
Slika 2.3.2. Potronja prirodnog gasa
Slika 2.3.2.1. Procentualno uee industrijskog sektora i sektora iroke potronje

2.3.3. Struktura potronje
U prijeratnom periodu, u strukturi potronje prirodnog gasa Bosne i Hercegovine industrija je bila
zastupljena sa cca 85 %. Nakon rata ovaj odnos se promijenio u izrazitu korist sektora iroke potronje
i centralnih toplifikacionih sistema, pri emu je industrijska potronja vrlo nestabilna, zbog uestalih
zastoja u proizvodnji, te poveanja cijene plina.
2.3.4. Sezonske varijacije potronje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini
Promjena u strukturi potronje u Bosni i Hercegovini, odnosno pad potronje u industrijskom, a porast
u sektoru iroke potronje, dovela je do pojave izrazitih sezonskih varijacija.
Promjena u strukturi potronje, odnosno pad potronje u industrijskom, a porast u rezidencijalnom
sektoru dovela je do pojave izrazitog sezonskog dispariteta. To iziskuje potrebu poravnanja oscilacija
kroz obavezu pokrivanja trokova za neiskoriteni kapacitet ljeti ili kroz kupovinu dodatnih koliina u
zimskom periodu.
Sezonska potronja je data kao prosjena vrijednost potronje u periodu od zadnjih pet godina, da
bi se anulirao uticaj promjenljive potronje industrijskih potroaa, zbog uestalih zastoja u njihovim
proizvodnim procesima.
Slika 2.3.4. Sezonske varijacije potronje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini

2.3.5. Historija koritenja prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini
Inicijativa za uvoenje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini pokrenuta je stratekom odlukom gradskih
vlasti grada Sarajeva o gasifikaciji gradskog podruja s ciljem poboljanja kvaliteta zraka. Naime,
ubrzanom industrijalizacijom, zagaenje zraka je u gradu Sarajevu ezdesetih i sedamdesetih godina
poprimilo vrlo dramatine dimenzije, s mogunou jo teih posljedica.
Slike 2.3.5. Historijski pregled potronje prirodnog gasa u Bosni i Hercegovini(miliona Sm3)
95
96
Slika 2.3.5.1. Sarajevo prije gasifikacije
Slika 2.3.5.2. Sarajevo poslije gasifikacije
Bosna i Hercegovina nema vlastitih nalazita prirodnog gasa, te je oslonjena na uvoz ovog energenta.
U trenutku donoenja odluke optimalno je rjeenje bilo, da se potpuno snabdijevanje obavlja uvozom
iz Rusije.
Odlukom o izgradnji Energoinvestove Tvornice glinice Bira u Zvorniku,
odnosno, opredjeljenjem da Tvornica koristi gas u proizvodnom procesu,
na tom pravcu snabdijevanja osiguran je jo jedan veliki potroa.
Projekt je finansirala Svjetska banka, i to magistralni gasovod od Batajnice
do Sarajeva, kao i distributivnu mreu u gradu.
Prve su aktivnosti na realizovanju projekta voene kroz firme
Energoinvest d.d. Sarajevo i Petrolinvest tako, to je Energoinvest
vodio magistralne gasovode do Sarajeva. Petrolinvest je bio glavni
projektant, a nizozemska firma HAK izvoa.
Unioninvest d.d. Sarajevo je bio nosilac svih radova na realizovanju gradske distributivne mree i svih
prateih objekata.
Davalac kredita je ve od 1976. godine uslovljavao prisustvo ino-konsultanta iz zapadnoevropskih
zemalja, tako da je taj zadatak za magistralne gasovode obavljala firma Sofregaz iz Pariza, a za
distributivnu gradsku mreu Nizozemska gasna unija.
Prvi potroa prirodnog gasa bila je Fabrika Bira u Zvorniku 1979. godine. Iste godine zavrena je
izgradnja gasovoda Zvornik - Sarajevo, te je i grad Sarajevo prikljuen na gasovodnu mreu.
Nakon toga, 1983. godine izgraen je gasovod Semizovac - Zenica, te je otpoela potronja prirodnog
gasa i u eljezari Zenica.
Put prirodnog gasa od velikih nalazita zemnog gasa u dalekom Sibiru na sjeveru Rusije do krajnjih
korisnika ukupno je dugaak oko 5.000 kilometara, i ide preko Ukrajine, Maarske i susjedne Srbije i
Crne Gore, a u Bosnu i Hercegovinu ulazi u mjestu epak kod Zvornika.
Slika 2.3.5.3. Put gasa od Sibira do Bosne i Hercegovine

2.3.6 Ukratko o prirodnom gasu
Prirodni gas je prirodno nastala mjeavina ugljikovodonika i drugih gasova, i u poroznim formacijama
zemljine kore se esto nalazi zajedno sa sirovom naftom. Glavni sastojci veine prirodnih gasova su
metan i drugi ugljikovodonici, a manji sadraj ine hemijski elementi i spojevi kao to su N2, CO2, H2S,
Hg i O, te H2O.
Komercijalni prirodni gas uglavnom sadri 80 95 % metana, pa se esto naziva metanom,
hemijska formula CH4. Takoe se u svakodnevnoj upotrebi koristi naziv zemni gas.
Slobodni prirodni gas se dobiva iz gasnih i gasno-naftnih leita, buenjem u zemljinu utrobu do dubina
najee veih od 1.000 metara, gdje se nalaze depoziti stari stotinama hiljada godina.
2.3.7. Propisani kvalitet prirodnog gasa
Nakon to se crpljenjem dovede na zemljinu povrinu, prirodni gas se isti od primjesa kao to su voda,
drugi gasovi, ostaci nafte i mehanike neistoe, da bi se doveo u granice propisanog kvaliteta.
Nakon proiavanja, prirodni gas se transportira gasovodima velikih prenika u ijem sastavu su
kompresorske stanice, skladita, mjerne i regulacione stanice do primopredajnih stanica, a zatim se
sistemima distribucije transportira do krajnjih korisnika.
Proieni prirodni gas je laki od zraka, bez boje, mirisa i okusa. Iz sigurnosnih razloga, prije nego to
stvarno i doe do krajnjeg korisnika, prije svega u sistemu distribucije, vri se odorizacija prirodnog
gasa, a to je proces u kojem se prirodnom gasu dodaju odredjene primjese kako bi imao prepoznatljiv
miris.
U ovisnosti od njegovog kvaliteta, osnovne termoenergetske karakteristike prirodnog gasa kreu se u
sljedeim granicama:

Wobbeov indeks
W= 44,6 do 54,0 MJ/m3
Gornja toplotna vrijednost
Hg = 30,2 do 47,2 MJ/m3
Donja toplotna vrijednost
Hd = 27,2 do 42,5 MJ/m3
Relativna gustoa
d= 0,55 do 0,75 kg/ N m3
Temperatura paljenja
T= 595 do 640 C
U podruju koritenja gasa kao goriva u sistemu zatite evidentne su odreene zakonske nedoreenosti
koje se moraju dograditi, a u cilju provoenja mjera zatite ljudi i imovine.
97
98
2.3.7.1. Izgaranje prirodnog gasa

Za potpuno sagorijevanje jedinine zapremine (1m3) prirodnog gasa potrebno je priblino 2m3 kisika.
Prirodni gas sagorijeva bez dima, bez imalo ai i ne stvara pepeo. Takoe, u produktima sagorijevanja
nema sumpor-dioksida niti ugljen-monoksida, te sagorijevanjem ne uzrokuje oneienje zraka.
2.3.8. Zakljuci

Plinske aparate moraju servisirati, odnosno opsluivati samo serviseri ovlateni od proizvoaa
ugraene plinske opreme.
Zamjena neispravnih dijelova mora biti izvrena novim originalnim dijelovima za koje je aparat
dobio certifikat.
Potrebno je hitno uvesti bar jednom godinje servisni pregled plinskih bojlera i potroaa
znaajnije potronje ne samo plinskih kotlovnica. Prilikom servisnih pregleda u skladu
sazakonom koji regulie kvalitet zraka, potrebno je provoditi i mjerenja polutanata sagorijevanja,
kako bi se preventivno moglo intervenisati na zagaivae bilo provoenjem regulacije ili
zamjenom dijelova aparata postrojenja.
Uz obavezne godinje servisne preglede bojlera potrebno je obavljati i kontrolu uzgona

dimovodnog sistema.
Svi pregledi i preventivni radovi moraju biti praeni odreenim zapisnicima i dokumentacijom
o ustanovljenom stanju i mjerama koje treba preuzeti.
Osigurati potrebne uslove i mjere za sigurno rukovanje opasnim materijama u proizvodnji i

prometu, skladitenju, odnosno deponovanju i unitavanju opasnih materija u Federaciji Bosne
i Hercegovine.
Osigurati strune kadrove i opremanje svih objekata hemijske, petrohemijske, farmaceutske

industrije i dr., tehnikim sredstvima za automatsku dojavu poara, detektorima eksplozivnosti,
stabilnim instalacijama za gaenje poara, sredstvima line i kolektivne zatite.
2.4. Radioaktivno i drugo zagaenje zraka, vode i zemljita

Sistem kontrole nad izvorima jonizirajueg zraenja, zatitu ljudi sadanjih i buduih generacija kao i
okoline od ekspozicije ili potencijalne ekspozicije regulie Zakon o radijacijskoj i nuklearnoj sigurnosti
u Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH, broj 88/07) (u daljnjem tekstu:zakona o radijacijskoj i
nuklearnoj sigurnosti u Bosni i Hercegovini) i drugi propisi donesenim na osnovu ovoga zakona.
Zakonom se osigurava zatita od jonizirajueg zraenja-radijacijska i nuklearna sigurnost graana
Bosne i Hercegovine putem:

uspostave i implementacije sistema koji e omoguit razvoj i koritenje izvora jonizirajueg

zraenja u skladu sa zahtjevima za zatitu zdravlja ljudi i sigurnosti,
uspostave i odravanja regulativnog programa za izvore jonizirajueg zraenja i tako osigurati

kompatibilnost s meunarodnim standardima o sigurnosti izvora zraenja i za zatitu od
jonizirajueg zraenja,
osnivanja dravnog regulativnog tijela za radijacijsku i nuklernu sigurnost s odgovarajuim

nizom funkcija i odgovornosti, te potrebnim resursima za uspostavu regulativne kontrole.
Zakonom je zabranjeno posjedovanje izvora zraenja i obavljanje djelatnosti s izvorima zraenja bez
posjedovanja odobrenja nadlenog dravnog tijela uz prethodno pribavljeno odobrenje za nabavku
izvora zraenja od dravnog regulativnog tijela.
Primarnu odgovornost za sigurnost izvora zraenja snose vlasnik licence i registrant. Vlasnik licence
odgovoran je za sigurno upravljanje sa radioaktivnim otpadom nastalim pri obavljanju djelatnosti
koritenjem radioaktivnih izvora. Vlasnik licence i registranti po zahtjevu regulativnog tijela ili na linu
inicijativu dostavljaju informacije vezane za aktivnosti s izvorom jonizirajueg zraenja.
Na osnovu spomenutog Zakona za obavljanje upravnih i strunih poslova u oblasti jonizirajueg
zraenja formirana je Dravna regulativna agencija za radijacijsku i nuklearnu sigurnost (u daljnjem
tekstu: Agencija). Agencija vri regulativnu kontrolu sigurnosti izvora zraenja, sigurnosti radioaktivnog
otpada i sigurnosti transporta, utvruje skup mjera kojima se ublaavaju posljedice nuklearnog udesa
u zemljama regije koje mogu imati uticaja na Bosnu i Hercegovinu. Skup mjera podrazumijeva planove
evakuacije i smjetaja stanovnitva, dekontaminacije i druge mjere intervencije.
U skladu sa zakonom, Agencija je ovlatena da definie ekspoziciju zraenja koje se iskljuuje iz
okvira propisa na bazi toga to ne podlijee regulativnoj kontroli; ustanovi i implementira postupak
za notifikaciju, autorizaciju, inspekcijski nadzor i prisilno provoenje regulativnih zahtjeva; poduzima
odgovarajue mjere u sluaju radiolokih izvanrednih dogaaja i nuklearnih udesa; uspostavi i odrava
Dravni registar izvora jonizirajueg zraenja i lica izloenih jonizirajuem zraenju, kao i izdatih
dozvola; da poduzima potrebne mjere za sigurnost radioaktivnih i nuklearnih materijala uz saradnju
s relevantnim dravnim agencijama i da trai od drugih nadlenih tijela da vre stalnu kontrolu unutar
drave radi otkrivanja izvora koji nisu pod regulativnom kontrolom.
Na osnovu Pravilnika o kategorizaciji radijacijskih prijetnji (Slubeni glasnik BiH, broj 102/11) u Bosni
i Hercegovini kategorizirane su radijacijske prijetnje u pet kategorija u skladu sa meunarodnim
standardima:
Tabela 2.4. Radijacijske prijetnje
Radijacijske
prijetnje
kategorije
I
II
III
IV
V
Radijacijski objekti
unutar kojih nastanak radijacijskog izvanrednog dogaaja moe dovesti do

tekih deterministikih efekata za pojedinca izvan mjesta dogaaja
unutar kojih nastanak radijacijskog izvanrednog dogaaja moe rezultirati
dozama koje zahtjevaju poduzimanje hitnih zatitnih mjera izvan mjesta
dogaaja
unutar kojih nastanak radijacijskog izvanrednog dogaaja moe rezultirati
dozama ili kontaminacijom koja zahtijeva poduzimanje hitnih zatitnih mjera
na mjestu dogaaja
objekti, djelatnosti sa izvorima jonizirajueg zraenja i izvori jonizirajueg
zraenja koji mogu prouzrokovati nuklearni ili radioloki izvanredni dogaaj i
zahtijevaju poduzimanje hitnih zatitnih mjera na nepredvidivom mjestu
djelatnosti koje ne ukljuuju izvore jonizirajueg zraenja, ali za ije proizvode
postoji vjerovatnoa da su kontaminirani kao rezultat radijacijskih izvanrednih
dogaaja u objektima iz kategorije radijacijskih prijetnji I i II
I i II kategorije radijacijskih prijetnji

Prema ovoj kategorizaciji u Bosni i Hercegovini nema radijacijskih prijetnji iz kategorija I i II, odnosno
u Bosni i Hercegovini nema postrojenja i ne obavljaju se djelatnosti kod kojih postoji vjerovatnoa
za teke deterministike efekte kod pojedinaca izvan mjesta dogaaja, ili koji prouzrokuju doze, kod
pojedinaca izvan mjesta dogaaja koje trae preduzimanje hitnih mjera zatite, prema propisima za
zatitu od jonizirajueg zraenja i radijacione sigurnosti.
Iako Bosna i Hercegovina nema nuklearne elektrane niti reaktore na svojoj teritoriji, u zemljama
regiona nalaze se na udaljenosti izmeu 400 i 600 km tri nuklearne elektrane: Krko u Sloveniji, Pak
u Maarskoj i Kozloduj u Bugarskoj. U sluaju havarije ili bilo kakvog drugog pojaanog isputanja
radioaktivnih materija u okoli iz ovih nuklearnih elektrana, ali i jo udaljenijih, dolazi do ranjivosti
zdravlja stanovnitva i kontaminacije hrane i vode.
Zavod za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine i Institut za javno zdravstvo Republike Srpske
vre redovno mjerenje ambijentalne gama doze i to putem 11 MFM gama sondi. Takoe vre procjenu
efektivne doze za stanovnitvo od unosa radioizotopa cezija-137 i stroncija-90.
Monitoring obuhvaa mjerenja radioaktivnih izotopa u zemljitu, vodi za pie, rijenoj vodi, ljudskoj i
ivotinjskoj hrani. Mjerenje apsorbirane doze u zraku vri se redovno i mjeri se TL dozimetrima.
Rezultati praenja i evidentiranja eventualnih promjena kako prirodne tako i umjetne radioaktivnosti u
ivotnoj sredini pokazuju da je trenutna situacija zadovoljavajua.
99
100
III kategorija radijacijskih prijetnji

U Bosni i Hercegovini postoje objekti u kojima se obavljaju djelatnosti sa radioaktivnim izvorima, od
kategorije 1 do 5 radioaktivnih izvora, kod kojih postoji vjerovatnoa pojave doza kod pojedinaca
na mjestu dogaaja ili kontaminacije mjesta dogaaja koje zahtijevaju preduzimanje hitne mjere za
zatitu samog mjesta dogaaja.
Na primjer, u Bosni i Hercegovini postoje odjeli za radioterapiju koji koriste izvore iz kategorije 1, 3,
4 radioaktivnih izvora, iako se radi o objektima gdje se obavlja djelatnost sa radioaktivnim izvorima
ketegorije 1 ne postoji vjerovatnoa pojave tekih deterministikih efekata izvan mjesta dogaaja
(izvan kruga ustanove).
Kroz sistem licenciranja i inspekcijskog nadzora provjerava se sigurnost izvora jonizirajueg zraenja i
mjere postupanja u sluaju hazarda kroz detaljne planove za sluaj izvanredne opasnosti te redovne
obuke osoblja u zemlji i inostranstvu.
IV kategorija radijacijskih prijetnji
U Bosni i Hercegovini postoje djelatnosti koje koriste izvore iz kategorije 2, 3, 4 i 5 radioaktivnih izvora,
osim toga u ovu kategoriju ubrajaju se i sljedee prijetnje: sateliti s opasnim izvorima jonizirajueg
zraenja, prijevoz radioaktivnih materijala u koliinama koje bi mogle biti opasne ako se ne kontroliu,
postojanje vie od 300 gromobrana sa ugraenim radioaktivnim izvorom u Bosni i Hercegovini.
Radioloke opasnosti od radioaktivnih izvora koji nisu locirani na jednom mjestu mogu izazvati ranjivost
kako pojedinaca tako i zajednice. Radioaktivni izvori koji su licencirani predstavljaju malo vjerovatnu
opasnost, pa ak i oni u transportu, za razliku od onih za koje se ne zna vlasnik ili su namjerno ili sluajno
uneseni u zemlju kroz ilegalan transport.
U skladu sa navedenim, u ovoj kategoriji su i objekti na kojima postoji znaajna vjerovatnost pojave
opasnih izvora koji nisu pod kontrolom, kao to su objekti za procesiranje metalnog otpadnog materijala
i grenini prijelazi, te mogunosti teroristikih prijetnji ili kriminalne aktivnosti sa radioaktivnim
materijalom na teritoriji Bosne i Hercegovine, npr. upotreba ureaja za rasprivanje radioaktivnog
materijala.
Na primjer, stacioniranim detektorima na ulazu starog eljeza u ArcelorMittal-u Zenica sprijeeno
je da se u procesu prerade starog eljeza nae radioaktivni izvor, ali u Bosni i Hercegovini jo nisu
instalirani detektori na eljeznikim graninim prijelazima, pa postoji realna mogunost da se nae, a
to se i deava, radioaktivni materijal u starom eljezu koje dolazi iz inozemstva.
Za ublaavanje posljedica od prisustva radioaktivnog materijala nepoznatog porijekla neophodna je
opremljenost adekvatnom opremom kojom rukuju osposobljena lica, te trajna obuka svih djelatnika
na graninim prijelazima, skladitima, transportu.
V kategorija radijacijskih prijetnji
U kategoriju V radijacijonih prijetnji ubraja se prijetnja od radioaktivne kontaminacije koja je posljedica
prekograninog oslobaanja radioaktivnog materijala kao posljedica nuklearne nesree u drugoj zemlji
i mogueg uvoza kontaminirane hrane i drugih proizvoda na teritoriju Bosne i Hercegovine.
Postojee stanje organizovanosti i ostvarivanje postojee, a posebno preventivne zatite u oblasti zatite
od jonizirajueg zraenja nije primjereno, niti na nivou realnih mogunosti. Agencija je u postupku
izrade dravnog Akcionog plana o hitnim sluajevima zatite stanovnitva od jonizirajueg zraenja u
sluaju izvanrednog dogaaja, nuklearnog udesa ili nastanka nuklearne tete.
Navedenim Planom utvruju se mjere zatite i spaavanja stanovnitva i nosioci tih mjera i operativnih
postupaka, a s ciljem da se uspostavi osnov za pripravnost i efektivan odgovor drave i njenih institucija
svih nivoa organizacije na radijativni izvanredni dogaaj. Plan je komplementaran i kompatibilan s
planovima zatite i spaavanja entiteta i Brko Distrikta, kao i s planovima drugih institucija i organa u
Bosni i Hercegovini koji su od znaaja za radijacionu i nuklearnu sigurnost.
Nepostojanje ovog plana i njegove materijalizacije u sluaju akcidenta dovelo bi do tekih posljedica
po stanovnitvo i materijalna dobra.
Prisutni problem u funkcionisanju zatite od jonizirajueg zraenja ogleda se u nedovoljnom adekvatnom
i nepotpunom informisanju javnosti o djelovanju i efektima jonizirajueg zraenja i mjerama zatite
koje se mogu preduzimati u sluaju akcidenata. Znaajan problem je nepostojanje koordinacije izmeu
svih subjekata koji bi morali provoditi mjere zatite, poevi od resornih ministarstava (zdravstva,
poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva, prostornog ureenja i zatite okolia), kao i neadekvatna

opremljenost struktura koje su formirane za odgovor na izvanredni radijativni dogaaj.
Uzroci i pojave koje mogu dovesti do ugroenosti podruja Federacije Bosni i Hercegovini jonizirajuim
zraenjem:
1. mirnodopske i ratne havarije na nuklearnim reaktorima, elektranama i drugim nuklearnim
postrojenjima;
2. upotreba nuklearnog oruja u eventualnom ratu.
2.0.1.
Mirnodopske i ratne havarije na nuklearnim postrojenjima
Eventualne havarije na nuklearnim postrojenjima u pojedinim zemljama imale bi uticaja na ugroavanje

okoliai u drugim zemljama. Sigurnosti nuklearnih elektrana se posveuje velika panja, a rizici se
pokuavaju svesti na to manju mjeru. No, dosadanja iskustva su pokazala da se nepravilnosti incidenta
pa i nesree u nuklearnim elektranama ipak dogaaju.
Da bi se u okoliudogodile bilo kakve posljedice neophodno je doido isputanja radioaktivne materije
iz nuklearne elektrane, i to moe biti isputanje u atmosferu, povrinske vode i zemljita.
Meteoroloki uslovi i drugi faktori koji bi u tom trenutku vladali, te geografski poloaj Bosne i Hercegovine
i Federacije Bosne i Hercegovine, bez obzira gdje bi se taj akcident desio, doveli bi do opasnosti da i
naa teritorija bude zahvaena radioaktivnim padavinama.
Ugrubo se moe pretpostaviti da e koncentracije radionuklida u prizemnim slojevima atmosfere
opadati proporcionalno udaljenosti od nuklearne elektrane.
Meutim, akcident na nuklearnoj elektrani u ernobilu (1986. godine) definitivno je upozorio da se
mogu oekivati sveobuhvatna oneienja radioaktivnim materijama kontinentalnih razmjera.49
Kao posljedica ernobilske nesree prisustan je Cs137 irom planete. Gama-spektro-metrijskom analizom
Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine utvreno je da je u svim uzorcima zemlje na
podruju Federacije Bosne i Hercegovine prisutan vjetaki radionukleid Cs137 a u nekim Cs134.
Provedena ispitivanja Portugalske naune misije (17. aprila 2001. godine) ukazuju da pronaene
koncentracije Cs137 u zraku, vodi i hrani nisu znatnije poveane, odnosno da nema poveanog
radiolokog rizika po zdravlje ljudi uslijed prisustva ovog elementa.
U sluaju kvara na nuklearnim elektranama u naem susjedstvu, Krko -- Republika Slovenija i dr.
zavisno od kvara, slino kao kod ernobila, od estica radioaktivnog materijala stvorio bi se oblak koji
bi noen zranim strujama zahvatio nau zemlju i mnoge zemlje Evrope. Brzina kojom e se isputeni
radioaktivni materijal deponovati na zemljitu ovisi od karakteristika materijala, meteorolokih uslova
i karakteristika zemljita.
Uspostavljenim nadgledanjem gama zraenja (na 10 lokacija u Bosni i Hercegovini), mjerenja bi
pokazala da je dolo do radioaktivnog kontaminiranja vodotoka, nezatienih bunara za snabdijevanje
vodom za pie, livada i panjaka. Kontaminirani bi bili i nadzemni dijelovi raznih vrsta povra, voa i dr.,
koje se koristi u ishrani ljudi.
U zavisnosti od nivoa radioaktivnosti i uticaja zraenja na ovjeka, preduzimale bi se mjere zatite od
zraenja.
2.4.2. Balkanski sindrom
Posljednjih godina svjetsku vojnu industriju obiljeilo je koritenje nagomilanog nuklearnog otpada
nastalog u nuklearnim elektranama, urana s osiromaenim izotopom urana 235 u razliite namjene.
Tako je danas, pored ostalog, osiromaeni uran u moderno opremljenim vojskama naao primjenu i
koristi se kao efikasna municija protiv oklopnih borbenih sredstava.
49 Krajem aprila 1986. godine dolo je do akcidenta u nuklearnoj elektrani, nedaleko od Kijeva. Tom prilikom osloboena je velika
koliina radioaktivnosti. Pored ozraenosti nekoliko stotina ljudi od kojih je jedan broj podlegao, kontaminirane su ogromne povrine
obradivog zemljita, a stepen kontaminacije je bio takav da je nekoliko hiljada ljudi moralo biti iseljeno s kontaminiranog podruja.
Oblak iznad ernobila noen zranim strujama zahvatio je mnoge zemlje Evrope i drugih kontinenata, to je prouzrokovalo poveanje
razine radioaktivnosti i u naoj zemlji.
101
102
U septembru 1995. godine na prostorima Bosne i Hercegovine Zrane snage NATO-a su u odreenim
situacijama za onesposobljavanje ratne tehnike Vojske Republike Srpske koristile municiju sa
osiromaenim uranom.
Kada se iznenadna pojavila poveana smrtnost kod pripadnika SFOR-a koji su slubovali na naim
prostorima (Balkanski sindrom), meunarodna zajednica je alarmirala javnost da u Bosni i Hercegovini
postoji opasnost od velikog zraenja bez navoenja izvora te opasnosti.
U periodu od 12. do 24. oktobra. 2002. godine na traenje Vijea ministara Bosne i Hercegovine, u Bosni
i Hercegovini boravila je ekipa strunjaka Programa Ujedinjenih naroda za zatitu okolia (u daljnjem
tekstu: UNEP) radi utvrivanja prisutnosti radioaktivnih materija na prostorima i lokacijama u Bosni i
Hercegovini na kojima su borbeno djelovale NATO snage u navedenom periodu.50
Na osnovu izvrenih mjerenja radijacije u TRZ Hadii, strunjaci UNEP-a pronali su ukupno 233 take
s poveanom radijacijom iz praine sa osiromaenim uranom koja je bila stvorena u vrijeme udara ili
fragmentima ili cjelokupnih radioaktivnih zrna blizu ili ispod povrine zemlje. Navedene lokacije vie
puta su posjetili i strunjaci Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine koji su potvrdili
stanje kontaminacije utvreno od strane UNEP-a.
Izvrenom dekontaminacijom smanjena je radioaktivnost na povrini ugroenog podruja, dok su vee
koliine radioaktivne municije i dijelova ostali duboko u zemlji i oni e dalje predstavljati odreene
rizike za zdravlje ljudi, posebno sa stanovita toksinosti tekih metala.
2.4.2.1. Potencijalni rizici pronaene kontaminacije po zdravlje ljudi

unutranja kontaminacija izazvana unoenjem koroziranog uranijuma u organizam gutanjem,
udisanjem znaajnih doza aerozola osiromaenog uranijuma (vie od 1mSv),
vanjsko zraenje koe beta radijacijom, kontinuiranim izlaganjem koe,
kontaminacijom podzemnih voda i voda za pie.
Iz tih razloga, strunjaci UNEP-a su preporuili uklanjanje radioaktivnih zrna koja su jo leala na
povrinama koje nisu minirane, da se sve obiljeene take oiste od kontaminacije i da se udubljenja
u tvrdim podlogama pokriju novim slojem betona i asfalta, to je i uinjeno na lokalitetu TRZ Hadii u
okviru realizacije Programa Evropske komisije za deminiranje i dekontaminaciju navedenog prostora,
kao i zakljuaka Vlade Federacije Bosne i Hercegovine o odobravanju finansijskih sredstava.
Na betonskoj pisti registrovano je oko 640 taki kontaminacije, iz udubljenja su izvaena 32 penetratora
ili njegova dijela. Najvei broj penetratora nije mogao biti izvaen jer je probio betonsku plou (2025 cm) ili se nalazi duboko u zemlji. U ovim udubljenjima bio je njegov vidljiv trag. U manjem broju
udubljenja trag je bio ljevkastog oblika, to je ukazivalo na ulazak penetratora i njegov izlazak iz
udubljenja.
Na betonskom platou-pisti koritenoj za tenkove, instrumentima za detekciju izvrena su mjerenja
radioaktivnosti taki kontaminacije-udubljenja nastalih u betonu prekrivenih pijeskom i krupnijim
komadima betona, nastalih djelovanjem municije sa osiromaenim uranijem.
U dvoritima blizu velikih radionica na kaldrmisanoj povrini naena je 71 taka kontaminacije. Ovdje je
pronaeno 40 penetratora koji su uglavnom bili u dijelovima i korozirali su, obloeni su prepoznatljivim
utim prahom uranovog oksida, koji se nalazio u udubljenju i koji je skupa sa zemljom uklonjen.
50 Tokom misije u BiH, UNEP je istraio slijedee lokacije, u Federaciji BiH: nekadanji objekt za popravku tenkova u Hadiima, kasarna
u Hadiima, skladite municije u Hadiima, nekadanji objekt za proizvodnju municije u Vogoi, lokacija za unitenje municije na
platou Bjelanica; u Republici Srpskoj: Lukavica, brdo kod Pjelugovia, kasarna u Han Pijesku, skladite u Han Pijesku, kasarna Koran
na Palama, lokacija kasarne u Ustikolini, most u gradu Foi, lokacija rezervoara vode u Kalinoviku, lokacija za unitenje municije u
Kalinoviku.
Slika 2.4.2.1. Mjesto gdje je pronaen penetrator
Slika 2.4.2.1.1. Izgled pronaenog penetratora
U navedenom periodu vrena su mjerenja radioaktivnosti svih udubljenja nainjenih navedenom

municijom, bez obzira to veina njih nisu bile ranije oznaene, to se pokazalo opravdanim. Naime,
mjerenjima se pokazalo da je svako udubljenje nainjeno navedenom municijom kontaminirano
radijacijom (beta i gama).
2.4.3. Upotreba nuklearnog oruja u eventualnom ratu
Nuklearna borbena sredstva imaju jako razornu i unitavajuu mo. Velika energija koja se oslobodi
prilikom eksplozije u kratkom vremenskom intervalu nanosi vrlo teke posljedice neinformisanom i
nezatienom stanovnitvu. Osloboena energija manifestuje se u vidu udarnog vala, toplotnog
dejstva i nuklearnog zraenja. Broj ljudstva zahvaenog u nuklearnom dejstvu, kao i teina i stepen
povreda zavisi od jaine i vrste nuklearne eksplozije, sastava i pokrivenosti zemljita, meteorolokih
uslova, zatienosti i informisanosti ljudstva.
Uestalost pojavljivanja, intenzitet djelovanja, vrijeme trajanja, mir i mogue posljedice teko su
predvidivi. Sve vei je broj zemalja u svijetu koje razvijaju programe za proizvodnju nuklearnog
naoruanja, a one koje ga posjeduju rade na sistemima veeg dometa i mogunosti balistikih raketa i
irenje sistema i proizvodne tehnologije.
Intenzitet djelovanja, vrijeme trajanja, kao i mogue posljedice po ljude i materijalna dobra bi u svakom
sluaju daleko nadilazili eventualnu ogranienost sukoba samo na zaraene strane.
S obzirom na meteoroloke uslove i druge faktore koji bi u tom momentu vladali, te geografski poloaj
drave Bosne i Hercegovine i Federacije Bosne i Hercegovine, bez obzira gdje se takav akcident desi,
postoji opasnost da i podruje Federacije Bosne i Hercegovine bude obuhvaeno radioaktivnim
padavinama.
Otuenja materijala pogodnog za izradu nuklearnog oruja i njegova dostupnost drugim zemljama
koje ga ne posjeduju, ukazuje da se u svijetu poveava opasnost od upotrebe oruja za masovno
unitavanje, kako nuklearnog oruja, tako i namjernih napada na nuklearne objekte u svrhu psiholokog
pritiska i postizanja ciljeva na drugi nain. Bez obzira gdje se desi takav akcident i na to kako je izazvan,
postoji opasnost da i teritorij nae zemlje bude zahvaen radioaktivnim padavinama.
U sluaju neposredne opasnosti od radioaktivne kontaminacije podruja Federacije Bosne i Hercegovine
najvanija materijalna dobra koja bi trebalo zatititi su poljoprivredne kulture i stoni fond s obzirom
na potrebu osiguranja radijacijsko-hemijski ispravne hrane za ishranu ljudi i ivotinja. Sklanjanje s
otvorenog prostora poljoprivrednih kultura i stoke prije nailaska radioaktivnog oblaka potrebno je u
prvim danima i realno izvodljivo, sve dok se ne izvri procjena radijacijske situacije i na osnovu nje ne
predloe daljnje mjere zatite.
Mjerenja bi pokazala da je dolo do radijacijske kontaminacije vodotoka, nezatienih bunara za
snabdijevanje vodom za pie, livada i panjaka. Kontaminirani bi bili i nadzemni dijelovi raznih vrsta
povra, voa i dr. koje se koristi u ishrani ljudi.
103
104
Stanje organizovanosti i osposobljenosti nosilaca radijacijsko-hemijsko-bioloke (u daljnjem tekstu:

RHB) zatite na podruju Federacije Bosne i Hercegovine je posebno sagledano u kontekstu novih
pojavnih oblika terorizma u svijetu, kao i razliitih akcidentnih situacija u kojima dolazi do ozbiljnog
naruavanja stanja ivotne sredine: Balkanski sindrom (radijacijsko zraenje), teroristiki napadi
hemijskim i biolokim sredstvima, oneienje zemljita i atmosfere odlaganjem tenog i krutog
otpada, saobraajni udesi uz sudjelovanje cisterni sa zapaljivim ili otrovnim tenostima i dr., a s ciljem
preduzimanja odgovarajuih mjera i postupaka sigurnosti i zatite i spaavanja ljudi i materijalnih
dobara od navedenih i drugih opasnosti.
RHB zatita Federacije Bosne i Hercegovine, u kontekstu zakonskih rjeenja, obuhvata mjere i postupke
koji se organizovano provode radi spreavanja, ublaavanja i otklanjanja posljedica od RHB dejstava
na stanovnitvo, ivotinjski i biljni svijet, materijalna dobra, kao i ublaavanje i otklanjanje posljedica
tehnolokih havarija i drugih akcidenata od RHB agensa u miru.
Materijalno-tehnika osnova funkcionisanja i rada jedinica RHB zatite, formiranih od strane kantona
i opina, je slaba ili nikakva, uglavnom uslovljena posljedicama ratnog stanja, isteka rokova trajanja
opreme i MTS, nemogunosti servisiranja opreme i sl. Navedena konstatacija se odnosi i na linu zatitu
koja se ostvaruje upotrebom odreenih linih zatitnih sredstava.
Svim laboratorijima (radiolokim, hemijskim, mikrobiolokim) u Federaciji Bosne i Hercegovine
nedostaje savremenija oprema, a posebno kompleti za uzimanje uzoraka (voda, zrak, zemlja) i odreena
zatitna oprema, koja je potrebna za rad s opasnim (otrovnim) materijama, jer nedostatak prikladnih
zatitnih sredstava uzrokuje opasnost od infekcije zaposlenog osoblja i okolia.
Samo u Kantonu Sarajevo postoje laboratoriji koji su opremljeni i osposobljeni za kvantitativno i
kvalitativno utvrivanje prisustva prirodnih i vjetakih radio-nukleida u svim dijelovima okolia.Tako
Veterinarski fakultet Sarajevo ima ovaj laboratorij koji je kadrovski osposobljen i materijalno dosta
dobro opremljen, kao i laboratoriji Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine u kojem je
oktobra 1999. godine. Uredbom Vlade Federacije Bosne i Hercegovine formirana Sluba za radijacijsko
hemijskobioloku zatitu Federacije Bosne i Hercegovine. Sluba je formirana od zaposlenih strunjaka
Zavoda za javno zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine, ija se redovna djelatnost za sluaj potrebe
prilagoava potrebama RHB zatite.
2.4.3.1. Zakljuci

Na osnovu Zakona o radijacijskoj i nuklearnoj sigurnosti u Bosni i Hercegovini (Slubeni

glasnik BiH broj 88/07) na prijedlog Dravne regulativne agencije za nuklearnu i radijativnu
sigurnost Vijee ministara Bosne i Hercegovine treba donijeti Plan o hitnim sluajevima zatite
stanovnitva od jonizirajueg zraenja u sluaju vanrednog dogaaja, nuklearnog udesa ili
nastanka nuklearne tete, a u skladu s meunarodnim konvencijama. Pored toga u skladu
s meunarodnim konvencijama, kao i s Bekom konvencijom o graanskoj odgovornosti
za nuklearne tete, agencija je duna uraditi dravni Plan za nuklearnu sigurnost u sluaju
akcidenta na nuklearnim postrojenjima drugih zemalja u okruenju.
Dravna regulativna agencija za nuklearnu i radijativnu sigurnost treba donijeti sve podzakonske
akte koji proistiu iz Zakona o radijacijskoj i nuklearnoj sigurnosti u Bosni i Hercegovini.
Organizovanim strukturama zatite i spaavanja, prvog odgovora, organizovati opremanje

specijalistikom opremom te sprovesti obuku osoblja.
Potrebno je izvriti uklanjanje gromobrana s ugraenim radioaktivnim izotopom koji ugroavaju

ivotnu sredinu i kontinuirano pratiti gromobrane koji su u funkciji.
Radijacijski detektori M-3, koji se nalaze u opinskim slubama civilne zatite i koji bi mogli
biti popravljeni, posluili bi kantonalnim timovima za prva trijana mjerenja. Ukoliko se ovo ne
moe realizovati preko kantonalnih tabova civilne zatite, inicirati da vlade kantona osiguraju
sredstva i nabave bar jedan radijacijski detektor za jedinicu RHB zatite.
Radiolokim, hemijskim i drugim laboratorijama u Federaciji Bosne i Hercegovine koje se bave

uzorkovanjem vode, zraka, zemlje i dr., osigurati sofisticiranu opremu i sredstva za opremanje
laboratorija, kao i odreene kadrove koji e se baviti ovim poslovima.
2.4.4. Zagaenje zraka

Kvalitet zraka u Federaciji Bosne i Hercegovine uslovljen je gustinom i karakterom izvora emisije
materija zagaivaa i prirodnim faktorima (meteorolokim, klimatolokim, orografskim). Teritorijalno su
u veem dijelu Federacije Bosne i Hercegovine ovi faktori takvi da ne prouzrokuju znaajno pogoranje
kvaliteta zraka.
Zagaenje zraka naroito je prisutno u industrijskim zonama i veim urbanim naseljima kao posljedica
emitiranja tetnih materija iz industrijskih i termoenergetskih postrojenja, motornih vozila, kotlovnica,
toplana, domainstava koja za loenje koriste fosilna goriva i dr.
Svi veliki termoenergetski objekti koriste kao glavni energent ugalj iz Federacije Bosne i Hercegovine,
ije su karakteristike: niska kalorina vrijednost, veliki sadraj nesagorivog elementa i visoki postotak
sumpora.
Iako su termoenergetski objekti, po pravilu, locirani u blizini rudnika, opremljeni modernim filterima
za preiavanje ispusnih gasova i snabdijeveni visokim dimnjacima, ipak oni emituju u atmosferu
znaajne koliine produkata nepotpunog sagorijevanja koje treba mjeriti, kontrolisati i nadzirati, a
nadgledanje emisije uvedeno je u termoelektranama Kakanj i Tuzla.
Uzroci prekomjernog zagaenja zraka (emisija iz procesa sagorijevanja), izmeu ostalog, su:

karakter industrije (veliki kapaciteti energetike i metalurgije za potrebe veeg dijela bive
Jugoslavije -- Bosna i Hercegovina je sa 18 % jugoslovenskog stanovnitva sudjelovala u
jugoslovenskom bruto proizvodu samo sa 13 %, a u jugoslovenskoj emisiji sumpordioksida sa
28 %);
neodgovarajuim konstrukcijama loita (sobne pei i kotlovi male snage uglavnom su pravljeni
po zapadnoevropskim licencama, konstruirani za druge vrste ugljena i nisu omoguavali
efikasno i malozagaujue sagorijevanje domaeg ugljena);
nepostojanje usmjeravanja potronje ugljena zavisno od kvaliteta ugljena i lokalnih ekolokih

uslova;
nepostojanje oplemenjavanja ugljena za potrebe malih loita;
veliki sadraj sumpora (SO2) i pepela ugljena, kao i manja kalorina vrijednost ugljena koji se
proizvode u Federaciji Bosne i Hercegovine, u odnosu na evropske;
slabo odravanje energetskih i industrijskih postrojenja, posebno one opreme od koje zavisi
emisija materija zagaivaa;
neracionalno koritenje energije.
Osnovna mjera zatite od pretjeranog zagaenja zraka je racionalna potronja energije, odnosno efikasno
sagorijevanje goriva u loitu. Ukoliko ti uslovi nisu ostvareni, dolazi do pojave ai, karbonoksida i
drugih proizvoda nepotpunog sagorijevanja. U svijetu se kod kotlova velike snage (termoelektrane)
ugrauju ureaji kojima se vri izdvajanje veeg dijela sumporoksida i nitrogenoksida iz dimnih gasova.
Zbog ope privredne recesije (posljedice rata) industrijski objekti u Federaciji Bosne i Hercegovine rade
snienim kapacitetom ili su potpuno izvan pogona. Rezultat toga stanja je smanjenje tetnih emisija u
zrak, a kvalitet zraka sa stanovita pojedinih polutanata ak se poboljao.
Nasuprot tome, saobraaj je u vrlo loem stanju. eljezniki, dakle, elektrificirani saobraaj je u poetnoj
fazi obnavljanja, a sav lokalni, te putniki i lini saobraaj obavlja se cestama.
Poseban problem predstavlja poveana emisija iz mobilnih izvora -- automobila kojih se Evropa rijeila,
(cca 380.000 u Federaciji Bosne i Hercegovine preteno starijih godita), lo i nekontrolisan kvalitet
tekuih goriva i sl.
Saobraaj, posebno u uim gradskim jezgrama, znaajan je zagaiva zraka u Federaciji Bosne
i Hercegovine, (posebno na saobraajnim raskrima u velikim gradovima) zato to je odvijanje
saobraaja nedovoljno regulisano; male su brzine i esta zaustavljanja, to predstavlja opasnost po
zdravlje ljudi, jer je visoka emisija produkata nepotpunog sagorijevanja.
Federalni hidrometeoroloki zavod Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: FHMZ) kontinuirano
prati kvalitet zraka na stanicama u Sarajevu, Tuzli i Ivan Sedlu koje su u nadlenosti FHMZ, a u sklopu
Federacije Bosne i Hercegovine postoji vei broj stanica za mjerenje kvaliteta zraka u nadlenosti
105
106
kantona, opina i proizvodnih pogona sa kojima FHMZ u manjoj ili veoj mjeri ostvaruje kvalitetnu
saradnju i prikuplja podatke od njih. Takoe, saradnja je ostvarena i s Republikim hidrometeorolokim
zavodom Republike Srpske s kojim objedinjuje podatke na godinjem nivou za Bosnu i Hercegovinu i
alje u vidu izvjetaja prema nadlenim Evropskim okolinim institucijama.
Naredni znaajni izvori emisije SO2 u Federaciji Bosne i Hercegovine su crna metalurgija, odnosno
proizvodnja i prerada eljeza i elika, kao i proizvodnja celuloze.
Prema podacima o emisiji i zagaenju i kvalitetu zraka u Federaciji Bosne i Hercegovine, najvea emisija
SO2 je (po padajuem nizu) u Kaknju, Tuzli, Zenici, Mostaru. U ovim gradovima je, zajedno s Lukavcem i
Jajcem, najee i najvea emisija estica materija zagaivaa.
Emisija materija zagaivaa u Federaciji Bosne i Hercegovine prostorno je vrlo neravnomjerna. Najvee
optereenje trpe centralni i sjeveroistoni dijelovi Federacije Bosne i Hercegovine, dok je optereenje
junih dijelova znatno manje. Sjeverni i zapadni dijelovi Federacije Bosne i Hercegovine predstavljaju
najistije dijelove zbog relativno male emisije glavnih polutanata zraka.
Neki od gasova djeluju na ira podruja (atmosfere), kao to su SO2 i nitrogen-oksidi, koji u procesu
ienja atmosfere izazivaju kisele kie to tetno djeluje na zemljitu, ume i usjeve. Neki gasovi djeluju
tetno na ozonski omota (haloni) ili izazivaju povienje temperature (karbondioksid i drugi vieatomski gasovi) to dovodi do klimatskih promjena.
Pored ugroenosti zagaenim zrakom kojem je izloeno stanovnitvo veih urbanih centara, u nekim
industrijskim centrima u Federaciji Bosne i Hercegovine stalno je prisutna potencijalna opasnost i od
prekomjernog zagaenja atmosfere izazvanog potencijalnim havarijama na tehnolokim postrojenjima.
Tu spadaju gradovi Tuzla (mogue zagaenje hlorom i organskim jedinjenjima iz poliuretanske hemije),
Gorade (oneienje amonijakom iz fabrike Pobjeda), Zenica (zagaenje iz BH Steel eljezare),
Lukavac (zagaenje iz Koksare i Fabrike sode), te neki drugi gradovi.
2.4.4.1. Upravljanje kvalitetom zraka51
Tabela 2.4.4.1. Prosjene dnevne vrijednosti kvaliteta zraka
Automatska stanica Sarajevo Bjelave

Prosjene dnevne vrijednosti kvaliteta zraka za dan: 18.10.2004
POLUTANT:
Sumpor
dioksid
(SO2)
Ugljen monoksid
(CO)
Azotni oksidi
(NOx)
Azotni
monoksid
(NO)
Azotni
dioksid
(NO2)
Crni dim
19
219
29
15
18
43
Vrijednosti jonizirajueg zraenja
0.17
mSv/h
Polazne osnove za upravljanje kvalitetom zraka ukljuuju uspostavljanje kontrole i mjerenja na

mjestima gdje nastaju emisije gasova koji se isputaju u atmosferu. U Federaciji Bosne i Hercegovine to
su uglavnom stacionarni izvori u koje spadaju termoenergetski objekti i industrija, kao i pokretni izvori
gdje je saobraaj glavni proizvoa emisija.
Briga o zatiti zraka poela se u Bosni i Hercegovini ozbiljnije voditi nakon niza akcidentnih stanja i
protesta u velikim industrijskim centrima i Sarajevu tek poetkom 70-ih.
Primjena alata u upravljanju kvalitetom zraka u Federaciji Bosne i Hercegovine nedovoljno je poznata.
Prostorni planeri i urbanisti ne koriste katastre emisije i atmosferske modele raznoenja. Koriste
se jedino metode za bilansiranje emisije za potrebe izvjetavanja meunarodnih agencija: koriste
se metodologije razvijene u Bosni i Hercegovini prije rata, koje uvaavaju domae specifinosti
(kvalitet goriva, mogunosti prikupljanja podataka), a usvajaju se i metodologije propisane od strane
meunarodnih organizacija (CORINAIR, IPCC).
Institucija na nivou Federacije Bosne i Hercegovine, a i cijele Bosne i Hercegovine, koja koristi alate
Evropske unije (EU) za procjenu inventara emisije jeste FHMZ.
51 podaci Federalnog hidrometeorolokog zavoda
Djelatnost FHMZ na praenju stanja kvaliteta zraka je sljedea:

Ukljuivanje Federacije Bosne i Hercegovine u informativni sistem o stanju kvaliteta zraka u

Evropi. Ovi poslovi se rade koritenjem softvera DEM, kojega je usvojila Evropska agencija za
zatitu okolia i kojega koriste sve zemlje EU, kao i PHARE zemlje. Izvjetaji se za svaku godinu
putem FTP servera, preko interneta alju na srednji evropski server srednju evropsku bazu
podataka (u daljnjem tekstu: AIRBASE).
Takoe se svakodnevno informie javnost o stanju kvaliteta zraka. Aktuelni podaci se mogu
nai na web stranici zavoda i na web stranici EIONET servera BiH- AIRBASE na EIONET portalu
Evropske agencije za okoli(u daljnjem tekstu: EEA).
FHMZprati kvalitet zraka na pet stanica i one su ukljuene u ovu razmjenu sa EEA.
2.4.4.2. Praenje kvaliteta zraka

Praenje kvaliteta zraka u Federaciji Bosne i Hercegovine, FHMZ kontinuirano obavlja od 1967. godine.
Utvrivanje kvalitativnih i kvantitativnih osobina zraka i padavina FHMZobavljao je u osnovnoj mrei
meteorolokih stanica.
Obavljano je objedinjavanje i analiziranje svih prikupljenih podataka koji se odnose na zagaenje
zraka-emisija i stanje zagaenosti zraka-imisija, kao i redovno davanje informacija odgovarajuim
institucijama.
U prethodnom periodu sa aspekta zraka posebno se obavljalo redovno praenje stanja zagaenosti imisija na podruju Sarajeva i Tuzle.
Analize ovih podataka ukazuju da poslije rata opet dolazi do postupnog rasta koncentracija
sumpordioksida u atmosferi grada Sarajeva, u periodu 1995. -- 2004. godina, da bi u toku 2001. godine
dolo do manjeg pada koncentracija sumpordioksida i dima, to se moe vidjeti na priloenoj slici 2.4.4.2.
Neto nie vrijednosti ovih supstanci mogu se objasniti povoljnim meteorolokim uslovima. U zimskom
periodu 2001. godine nije bilo dugih perioda sa temperaturnim inverzijama, a temperature su bile u
prosjeku vee, tako da se sigurno troilo manje energije za zagrijavanje, a samim tim je i emisija materija
zagaivaa u atmosferu bila manja. Statistiki podaci ukazuju da je zrak poslije rata ist u odnosu na
normative o stanju zagaenosti, kao i stanje zagaenosti prije rata, kada je Sarajevo svrstavano meu
najzagaenije gradove u Evropi. Nadalje, poredei statistike pokazatelje za sumpordioksid i dim s
graninim vrijednostima kvaliteta zraka (u daljnjem tekstu:GV) koncentracija dima prelazi GV za visoke
vrijednosti.
PROSJENE GODINJE KONCENTRACIJE SUMPOR DIOKSIDA I DIMA

Stanica : Bjelave-Sarajevo
Period: 1975-2004.godina
180
160
140
g /m3
120
100
SO2
DI M
80
60
40
20
2004
2002
2000
1998
1996
GODINA
1991
1989
1987
1985
1983
1981
1979
1977
1975
Slika 2.4.4.2. Prosjene godinje koncentracije sumpordioksida i dima u Sarajevu

Praenje koncentracija sumpordioksida i dima u zraku grada Tuzle ponovno je otpoelo 2002. godine.
Uporeujui rezultate mjerenja u periodu 2002. - 2011. godina s mjerenjima 1990. - 1991. godine,
koncentracije sumpordioksida su neto nie dok su koncentracije dima vee i prelaze GV za visoke
vrijednosti.
107
PROSJ ENE GODINJ E KONCENTRACIJE SUMPOR DIOKSIDA I DIMA

GRAD: TUZLA (METEO. STANICA)
PERIOD: 1 9 9 0 -19 91 i 2 0 02 -2 00 4.g o d.
60
50
40
g/m3
108
30
20
10
0
19 90
19 91
20 02
20 03
20 04
GODINA
SO2
DI M
Slika 2.4.4.2.1. Prosjene godinje koncentracije sumpordioksida i dima u Tuzli

Novina je takoe to FHMZraspolae automatskom stanicom za praenje kvaliteta zraka koja mjeri
trenutne koncentracije pet parametara oneienosti zraka.
Kisele padavine se pojavljuju tokom cijele godine. U ljetnom periodu registrovano je 4% do 8% od
ukupnog godinjeg broja kiselih padavina, a mjeseci s najuestalijim pojavama kiselih padavina su
januar i decembar (od 12 do 14 %) kako se to vidi na slici 2.4.4.2.1.
Najvei broj pojava kiselih padavina moe se objasniti ve poznatom injenicom daljinskim transportom
frontalnih zranih masa. Analizirajui pravce vjetra i pojavu kiselih padavina zakljuujemo da preko 70 %
dolazi sa zranim masama koje stiu sa sjeverozapada i zapad-sjeverozapad u odnosu na Sarajevo. Ovo
potvruje injenicu da lokalno oneienje atmosfere na podruju Bosne i Hercegovine bitno ne utie
na uestalost pojave kiselih padavina. Naime, ona je posljedica frontalnih masa koje su oneiivane
kreui se preko zapadne i centralne Europe.
FUNKCIO NALNA OVISNOST PRAVCA VJETRA

I KISELIH PADAVINA
STANICA: SARAJEVO (BJELAVE) PERIO D: 2002
- 2004. god:
NNW ENE ESE S SSW
2% 2% 9% 3% 3%
NW
SW
15%
2%
WSW
7%
W
6%
WNW
51%
Slika 2.4.4.2.2. Funkcionalna ovisnost pravca vjetra i kiselih padavina Sarajevo

U skladu sa evropskim konvencijama navedeni Sektor je primjenom Evropskog softvera DEM (softverski
paket za imisiju), koji je instaliran kod nas, izvrio obradu statistikih vrijednosti stanja zagadjenosti i
podatke direktno preko interneta poslao na: ftp://info.rivm.nl/pub/llo/pub/upload/ etcaq/dem, kao i
ostale evropske zemlje. Ti se podaci mogu pronai u AIRBASE na EIONET portalu EEA (Evropska agencija
za okoli).
Ovdje moramo istai da Bosna i Hercegovina sa aspekta razmjene podataka o kvalitetu zraka sa EEA
izvrava svoje obaveze u skladu sa zakonima iz ove oblasti u naoj zemlji, kao i u skladu sa direktivama
EU iz oblasti praenja i analize kvaliteta zraka.
Proraun emisije tetnih materija u zrak na podruju Bosne i Hercegovine zavod obavlja ve dui niz
godina. Primjenom evropskih konvencija zavod je duan dostavljati ove podatke kao i sve ostale zemlje
Evrope.
Za ove potrebe, kao i za potrebe kompatibilnosti emisionih podataka, Evropska zajednica je usvojila
raunalne software pakete, pomou kojih vri kompletan proraun svih komponenti koje zagauju
zrak na jednom podruju. Ovi paketi i sam pristup obrade podataka poznati su pod nazivom CORINAIR
metodologija.
Tu se posebno radi o sljedeim software paketima:

Collecter -- kompletna obrada emisionih izvora zagaivaa zraka,
Reporter -- komplet tabelarnih prikaza saznanja zagaivanja u skladu s konvencijama,
Importer -- paket za povezivanje s drugim softverom,
Copert -- kompletna obrada zagaivanja atmosfere od vozila.
S obzirom na to da se radi o vrlo kompleksnim software, to se ovi paketi ve due analiziraju i prouavaju.
Ostvarivana je i meunarodna saradnja u vezi ovih softvera preko Evropskog centra ETC/AE koji radi u
sklopu Europske agencije za okoli (EEA).
Sada je mogue vriti proraune emisije od vozila, kao i emisije od velikih izvora zagaivanja zraka
-termoelektrane.
Na kantonalnom nivou kvalitet zraka se prati u Tuzli (pet automatskih stanica-nova mrea), Sarajevu,
Zenici i Kaknju. Trenutno se radi na tome da se mrea stanica na podruju Federacije Bosne i Hercegovine
dodatno osavremeni, kadrovski i tehniki opremi na nain da svojim mjerenjima pokrije prostor cijele
Federacije Bosne i Hercegovine.
Ovaj proces je skup i spor, no u doglednoj budunosti oekuje se da se uspostavi moderna i respektabilna
mrea stanica koja e omoguavati pravovremena mjerenja koja e osigurati dovoljan broj podataka i
materijala za analize i izrade raznih dokumenata, elaborata, studija i drugih strunih radova koji e biti
osnovni u izgradnji zdravog razvoja Federacije Bosne i Hercegovine na osnovnim naelima odrivog
razvoja i u funkciji ouvanja zdravlja ljudi, prirodnih i materijalnih dobara.
2.4.4.3. Praenje radioaktivnosti atmosfere
FHMZkao institucija od interesa za Federaciju Bosne i Hercegovine svakodnevno prati i mjeri
apsorbirane doze jonizirajueg zraenja. Prema podacima kontinuiranih viegodinjih mjerenja i testnih
mjerenja na podruju sredinje Bosne i podruju Hercegovine obradom godinjih doza, apsorbirana
doza jonizirajueg zraenja iznosi 0.8 do 1.1 milisiverta godinje (mSv/y). Svakako da iz ovog podatka
graani ne mogu ocijeniti veliinu radijacije i zato emo pokuati na popularan nain objasniti neke
pojmove i norme jonizirajueg zraenja.
109
110
Slika 2.4.4.3. Godinje apsorbovane doze jonizirajueg zraenja

Prema svjetskim istraivanjima i standardima prirodna radijacija Zemlje iznosi 1.2 mSv/y, a prirodna
kosmika radijacija iznosi 0.3 mSv/y, tako da ukupna prirodna radijacija iznosi 1.5 mSv/y.
Odmah se moe uoiti da su izmjerene vrijednosti apsorbirane doze kod nas ispod standardnih svjetskih
normativa.
Iako nije popularno tehniki detaljisati, mora se ukazati na razliku izmeu raznih tipova radijacije. Naime,
apsorbirana doza radijacije iskazuje se u jedinicama Grey/godinu (Gy/y). Bioloki efekti apsorbirane
doze jonizirajueg zraenja na organizme iskazuje se u jedinicama Sivert/godinu (Sv/y). injenica je da
bioloki efekti radijacije ovise od tipa radijacije, odnosno, od energije estica koje uzrokuju jonizirajue
zraenje.
Najmanje bioloke efekte imaju X-zraci, gama i elektronsko zraenje, dok veliki tetni bioloki efekat
izazivaju brzi neutroni, protoni i alfa estice, a najvei teka jezgra.
Ilustracije radi, navodimo podatke komparativnim radijacijskim dozama prirodnog zraenja.
Prirodno zraenje u Australiji iznosi 2 mSv/y, u Sjevernoj Americi 3 i vee je u odnosu na izmjereno kod
nas (cca 1.4 mSv/y).
Vrlo opasne doze su npr. 5.000 mSv apsorbirane tokom jednog mjeseca, a smrtonosna doza je 10.000mSv
apsorbovana tokom jednog dana ili sedmice.
Uporeujui ove podatke sa izmjerenim kod nas sigurno da nema mjesta ni za kakvu paniku niti za neke
pekulacije o ugroenosti gradova Bosne i Hercegovine.
Svakako da ovdje nisu ukljuena razmatranja pitanja postojanja podruja na kojima se eventualno
nalaze ostaci materijala sa osiromaenim uranom.
Ovi problemi su svakako aktuelni, ali su sigurno, ako postoje, usko lokalnog karaktera i mogu se izolirati
tako da ne utiu bitno na opu situaciju na teritoriji Bosne i Hercegovine.
Iskustvo iz incidenta tipa ernobil pokazuje da nuklearni oblak moe prei preko vie zemalja i
primarno ugroziti ljudske ivote.
Blagovremenim upozoravanjem primarni tetni efekti na zdravlje mogu se bitno smanjiti.
Takoe, treba istaknuti nedostatak registara zagaivaa, nepostojanje jedinstvenog sistema detekcije i
mjerenja osnovnih pokazatelja, nedostatak savremene opreme za detekciju polutanata i dr.
2.4.4.4. Zakljuci

uspostaviti katastar emisije polutanata i zagaivaa u atmosferu prema meunarodnoj

metodologiji CORINAIR, uz primjenu protokola PRTR i softverskih paketa COLECTER i SELECTER,
ukljuujui i informacije o vrstama i koliini emisija tetnih gasova i prekograninom prijenosu
tetnih materija;
organizovati registre industrijskih zagaivaa s podacima o vrsti zagaenja i potencijalnoj

opasnosti za okoli, kao i kontinuirani nadzor nad njima;
ustanoviti standarde za koliine tetnih materija koje se isputaju u zrak;
uspostaviti sistem kontrole efikasnosti izgaranja fosilnih goriva;
uspostaviti nadzor nad emisijom i imisijom polutanata i istraivanja njihovog uticaja na

zdravstveno stanje stanovnitva; provesti dravni program eliminacije ODS materija koje
oteuju ozonski omota,
u sistem nadgledanja zraka uvesti sljedee parametre: CO, NO, NO2, ozon i respirabilne estice
uz uvoenje automatskih mjernih stanica;
uspostaviti nadzor tetnih noksi na radnim mjestima na kojima su zaposlenici izloeni udisanju
tetnih gasova i praina, uz sistemno izvjetavanje o morbiditetu i mortalitetu vezanom za ta
radna mjesta;
odgovarajuim propisima regulisati koritenje i uvoz okolinskih prihvatljivih motornih vozila;
provesti dravni program eliminacije ODS materija koje oteuju ozonski omota;
razviti i primjenjivati upravljake standarde ISO 14000 i specifine meunarodne standarde i

metodologije koje se odnose na atmosferu (klimatske promjene i kvalitet zraka);
postojee mree stanica za praenje radioaktivnosti proiriti na sve vee urbane centre u
Federaciji Bosne i Hercegovine;
probleme nabavke opreme za detekciju zranih polutanata rijeiti izradom projekata koji e
imati za cilj nabavku savremene opreme, kao i edukaciju odgovarajueg kadra.
2.4.5. Zagaenje vode

Hemijska zagaenja od industrije opasnija su od bakteriolokih, poto su trajna i uzrokuju tetne
posljedice niz godina poslije kontaminacije.
Kod procjene kvaliteta vode vano je odrediti koliinu polutanata koji imaju toksino djelovanje, troe
kisik iz vode, izazivaju eutrofikaciju i druge neeljene posljedice.
Naime, ovdje emo napomenuti da postoje sintetiki povrinski aktivne materije razgranatog niza, hlorugljikovodonici, spojevi koji sadre aromatine ili heterocikline prstene, kondenzirani eteri i neki drugi
organski spojevi. Ako su ovi spojevi prisutni u vodi, najkorisniji nain odreivanja nivoa zagaenja je
preko odreivanja koncentracije ukupnog ugljenika (TOC).
FHMZ je nastavio svoju djelatnost i pratio zagaenost povrinskih vodotoka pri razliitim meteorolokim
uslovima.
Ovom prilikom emo prikazati nivo zagaenosti rijeke Bosne, kako pri ekstremno niskom tako i visokom
vodostaju.
Zagaenje povrinskih vodotoka je vrlo sloen proces, a moe u nekim sluajevima biti i vrlo opasan.
Razvoj industrije i gradova u zadnjih 50 godina koji su koncentrisani pored rijeka i neodgovarajui
tretman otpadnih voda doveo je na pojedinim rijekama do visoke degradacije kvaliteta povrinskih
vodotoka.
Prema analizama, rijeke su podjednako optereene organskim i anorganskim zagaenjima. Organska
zagaenja dolaze od gradskih kanalizacija, farmi i prehrambene industrije. Vano je naglasiti da
zagaivai rijetko imaju ili koriste svoje sisteme za preiavanje.
Vode Bosne i Hercegovine su, prema analizama FHMZ, u znaajnoj mjeri zagaene. Glavni pokazatelj
kvaliteta vode je rastvoreni kiseonik, a bez kiseonika nema ivota ni u vodi. Promjene kiseonika se
deavaju s poveanjem temperature u vodi kao i deavanja biohemijskih procesa koji koriste kiseonik.
111
112
2.4.5.1. Zakljuci

uspostaviti jedinstvene registre objekata za vodosnabdijevanje i donijeti mjere za poboljanje

sistema vodosnabdijevanja;
utvrditi potencijalne rizike zbog nepostojanja ili nedovoljne ureenosti zona sanitarne
zatite kod lokalnih objekata vodosnabdijevanja i zastarjelih postupaka hloriranja kod veine
vodotoka;
opremiti i osposobiti laboratorije u Federaciji Bosne i Hercegovine za ispitivanje znaajnih

pokazatelja higijenske ispravnosti vode;
regulisati podruja sanitarnih zona oko vodozahvata gradskih vodovoda i sanaciju ovih
podruja prema sanitarno-higijenskim principima i zakonskim propisima;
izvriti sanaciju postojeih kanalizacijskih sistema i osposobljavanje postrojenja za tretman

otpadnih voda naselja, te otpoeti plansku izgradnju novih, u skladu s politikom odrivog
razvoja i obavezama Bosne i Hercegovine prema meunarodnim konvencijama o vodama;
osigurati odgovarajue aparature za kontinuiranu dezinfekciju vode u gradskim vodovodima;
probleme detekcije polutanata u vodi (teki metali, pesticidi i radioaktivne materije) rijeiti
izradom projekata koji e imati za cilj nabavku unificirane opreme, kao i edukaciju odgovarajueg
kadra.
2.4.6. Zagaenje zemljita

Tlo, odnosno zemljite, moe biti zagaeno direktnim odlaganjem otpadnih materija po povrini ili
deponovanjem zagaenja iz atmosfere. U prvi sluaj spadaju nekontrolisane deponije gradskih i
industrijskih otpadaka kojih ima u svakoj opini, a u drugi kiseljenje okoline kao rezultat suhog i mokrog
deponovanja kiselih padavina iz atmosfere. Dok se problem zagaenja zemljita otpadnim materijama
moe uspjeno rjeavati skupljanjem, transportom, reciklaom i sanitarnim odlaganjem otpadaka
prema pravilima tehnike struke, zagaenje zemljita kiseljenjem, odnosno deponovanjem drugih
hemijskih materija u sluaju havarija (npr. hlorom, amonijakom, kiselinama ili luinama), je mnogo
ozbiljnije, jer zahvata veliku povrinu. Ova vrsta zagaenja zemljita je esto neuoljiva, pa se otkriva
tek detaljnim analizama uzoraka zemljita. Problem zagaenja zemljita deponovanjem iz atmosfere
je davno prisutan u Evropi zbog postojanja prekograninog transporta zagaenosti zraka. Rjeenja se
nalaze samo u uoj i efikasnijoj meunarodnoj saradnji na zatiti atmosfere od zagaenja, to se ve ini
i u to je ukljuena i naa zemlja.
Dinamian razvoj gradova imao je velikoga uticaja na poveanje obima raznih vrsta otpadaka. Koliine
raznih vrsta opasnih otpadaka rastu sa rastom industrijalizacije, urbanizacije i deagrarizacije. Poseban
problem u tome predstavljaju tzv. posebni (specijalni) otpaci iz jednog broja industrijskih pogona:
metalske, kovinopreraivake, hemijske, namjenske i industrije saobraajnih sredstava koji, ukoliko se
pravilno ne uskladite i uvaju, mogu izazvati tetne posljedice po okoli, koje se tretiraju kao prirodne
nesree.
Takoe, treba napomenuti da je u ratnim dejstvima (1992. - 1995.) dolo do oteenja znatnog broja trafo
i kondenzatorskih stanica, te izlijevanja tetnih materija, kao to su polihlorirani bifenili koji su toksini i
kancerogeni. U vezi s tim radi se na Projektu uticaja ratnih teta uzrokovanim oteenjima i razaranjem
trafostanica s uljem s polihloriranim bifenilima na okoli, u koji je ukljuena i Bosna i Hercegovina. Cilj
je ispitivanje ranjivosti i zatite podzemnih voda i ekosistema na lokacijama trafostanica gdje je dolo
do izlijevanja ovih ulja.
Zemljite je na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, degradirano uslijed razliitih okolnosti kao to
su: degradiranje zemljita uslijed podzemnih i povrinskih kopova pijeska i ugljena, slijeganje zemljita
uslijed eksploatacije soli (preko 560 ha), odlaganja ljake i pepela iz termoelektrana, deponovanja
gradskih otpadaka (javna odlagalita), stvaranja divljih deponija raznih vrsta otpadaka, erozije
zemljita kao posljedice nekontrolisane sjee uma, klizita, minskih polja, zatitnih pojasa na cestama,
dalekovodima i drugim infrastrukturnim sistemima, nekontrolisane upotrebe vjetakih gnojiva i
sredstava za zatitu biljaka, prevrtanja cisterni s raznim vrstama goriva i dr.
2.4.6.1. Problemi upravljanja otpadom

Otpad predstavlja jedan od prioritetnih problema zatite okolia u Bosni i Hercegovini i Federaciji Bosne
i Hercegovine. Problemi pri upravljanju otpadom potiu, izmeu ostalog, iz dosadanjeg drutvenog
odnosa prema otpadu i naina upravljanja, pomanjkanja horizontalne i vodoravne upravljake
strukovne usklaenosti i organizovanosti, pomanjkanja pravnih propisa i ekonomskih mjera. Problem
migracije stanovnitva uslijed ratnih razaranja je dodatno uticao na pogoranje stanja.
Praktino, u Bosni i Hercegovini se kao jedina mogunost upravljanja kako komunalnim tako i opasnim
otpadom (industrijskim, medicinskim i ostalim opasnim otpadom) nudi odlaganje na postojee
lokalne (opinske) deponije, pri emu je veina tih odlagalita na nepovoljnim lokacijama i/ili tehniki
neopremljena. To praktino znai da su postojea odlagalita otpada i deponiji bez odgovarajueg
projektnog rjeenja, neograeni, neodplinjeni, ne pokrivaju se inertnim materijalom, nerijeeni
problemi procjednih voda i potrebnih infrastrukturnih sadraja, itd.
U Bosni i Hercegovini je vrlo malo deponija koje se, s izvjesnim nedostacima, mogu ukljuiti u sanitarne
deponije. To su velika deponija Smiljevii kod Sarajeva, Uborak kod Mostara, Krivodol kod Bosanske
Krupe i mala deponija u Tenju.
U Bosni i Hercegovini ne postoji kontrolisan sistem upravljanja opasnim otpadom, to znai da ne
postoji registar generatora opasnih otpada u Bosni i Hercegovini, ne postoji katastar generiranih
opasnih otpada, fizike i hemijske osobine, agregatno stanje, koliina opasnih otpada, itd., osim u
Kantonu Sarajevo, gdje je napravljen katastar opasnog otpada u sklopu kojega je izraen i katastar za
komunalni otpad. Drava Bosna i Hercegovina ne posjeduje kapacitete za preradu i ekoloki prihvatljiv
tretman pojedinih vrsta opasnog otpada, niti ima ekonomsku mo da sama izgradi postrojenja za
termiki tretman ove vrste otpada. Ovdje treba napomenuti da medicinski otpad ima znaajan udio u
ukupnoj koliini opasnog otpada.52
Ipak, proces uspostave reda u ovoj oblasti pokrenut je tako da je donesen dokument na dravnom
nivou Strategija upravljanja krutim otpadom u Bosni i Hercegovini, kao i Zakon o upravljanju krutim
otpadom sa nizom provedbenih propisa, te je prihvaena varijanta izrade 16 regionalnih sanitarnih
deponija komunalnog otpada na teritoriji cijele Bosne i Hercegovine.
Trenutno su aktivnosti na izgradnji sanitarnih deponija u regijama Tuzle, Banja Luke, Zenice, Sarajeva,
Bihaa, Bijeljine i Mostara, a finansiranih sredstvima Svjetske banke i vlada entiteta. Takoe, pripravni su
projekti koji e biti finansirani sredstvima Evropske unije.
Usvojena zakonska regulativa u ovoj oblasti trebala bi uspostaviti red u tretmanu novih regionalnih
sanitarnih deponija i starih divljih deponija. Meutim, zakonske odredbe se ne provode, kako na
lokalnim tako i na viim nivoima organizacije u Federaciji Bosne i Hercegovine, to pokazuje i podatak
o postojanju cca 4000 veih i manjih divljih deponija na podruju Federacije Bosne i Hercegovine.
Usporenost rjeavanja ovoga problema predstavlja nerazumijevanje znaaja i neprihvatanje izgradnje
sanitarnih regionalnih deponija od strane lokalnog stanovnitva.
Nosioci poslova za zatitu zemljita su Federalno ministarstvo prostornog ureenja i Federalno
ministarstvo okolia i turizma, kantonalna ministarstva, nadlene slube u opinama, pravna lica koja
su potencijalni zagaivai zemljita, javna komunalna preduzea, Federalni zavod za agropedologiju,
Federalni zavod za geologiju Sarajevo i naune ustanove i dr.
Prema Direktivi EU91/689/EEC otpad koji nije razdvojen smatra se opasnim otpadom.
2.4.6.2. Zakljuci

zaduiti nadlene organe da postojee zakonske odredbe o prikupljanju, transportu i odlaganju

komunalnih i industrijskih otpadnih materija usklade sa standardima Evropske unije;
odmah na svim nivoima pristupiti izradi registara odlagalita, tj. uspostaviti kontinuirani nadzor
nad specifinim otpadom;
u cilju zatite stanovnitva i okolia otpoeti sa aktivnostima za stvaranje zajednikih ili
regionalnih odlagalita otpada;
problem unitavanja specifinog otpada rijeiti nabavkom mobilnog postrojenja za spaljivanje
koje bi se po potrebi premjetalo s jedne na drugu lokaciju.
52 Prema Direktivi EU91/689/EEC, otpad koji nije razdvojen, smatra se opasnim otpadom.
113
114
2.5. Rudarske nesree

Rudarstvo obuhvata eksploataciju minerala (ruda) koji se u prirodi nalaze kao: vrsti (ugalj i druge rude),
tekui (nafta) ili gasoviti (zemni gas).
Eksploatacija minerala (ruda) moe se vriti podzemnim ili povrinskim nainom ili buenjem. Ovo
podruje ukljuuje i dodatne djelatnosti na pripremi sirovih materijala za trite: mljevenje, drobljenje,
desalinizaciju i oplemenjivanje.
U eksploataciji ugljena jamski poari su stari koliko i rudarstvo. Ovi poari uvijek su imali za posljedicu
velike materijalne tete, kroz uruavanje jamskih kopova, koje su redovno pratile i velike ljudske rtve.
Zbog velike koncentracije eksplozivnih materija (metan, ugljena praina) poari su esta pojava u
rudnicima s podzemnom eksploatacijom, praena jakim eksplozijama.
Svi rudarski objekti u rudnicima ugljena, a naroito jamske prostorije, separacije, deponije ugljena i
jalovine, skladita eksplozivnih sredstava, goriva i maziva, ugroeni su od poara.
Svi rudnici s metanom i opasnom ugljenom prainom podloni su eksplozijama. Takoe, rudnici u
kojima se u tehnolokom procesu koriste eksplozivna sredstva ugroeni su od eksplozije u zonama
skladita eksplozivnih sredstava.
Svi elektroenergetski objekti su u odreenoj mjeri izloeni opasnosti od izbijanja poara ili eksplozija, a
u tom pogledu, najizloenije su termoelektrane Tuzla i Kakanj.
Federacija Bosne i Hercegovine raspolae s vie vrsta mineralnih sirovina ija se eksploatacija obavlja
na vie lokacija. U eksploataciji se koriste znaajna tehnika sredstva uz veliki broj zaposlenih (vie od
10.000).
Karakter eksploatacije mineralnih sirovina i naruavanja prirodnog odnosa u Zemljinoj kori uz sloene
geotektonske i geomorfoloke zakonitosti, mogu biti uzroci rudarskih nesrea sa velikim posljedicama
po ljude i materijalna dobra.
U sloenim geolokim i hidrolokim uslovima, u rudnicima s podzemnom eksploatacijom, esto dolazi
i do iznenadnog prodora vode u jamska okna, koja uzrokuje velike materijalne tete na tim objektima.
U nekim sluajevima moe doi i do ljudskih rtava u tim prostorima.
Predvianja rudarskih nesrea nisu mogua, ali je injenica da u svim rudnicima s prisustvom metana i
ugljene praine moe doi do rudarske nesree veih razmjera.
Najvie nesrea u rudnicima s podzemnom eksploatacijom nastalo je eksplozijom metana,53 prodorom
gasova (ugljen-dioksida) i produkata gorenja gasova i ugljena nakon eksplozije metana i ugljene
praine i ugljen-monoksida koji se javlja kao produkt jamskih poara, to se vidi iz prikazanog pregleda
rudarskih nesrea na prostorima Federacije Bosne i Hercegovine.
53 Rudnici u kojima je prisutna velika koncentracija metana: rudnici mrkog ugljena - (Kakanj, Banovii, Zenica, Breza),
rudnici lignita (Mramor, Dobrinja, Bukinje, Lipnica), rudnik Kamengrad - Sanski Most, rudnik urevik, Rudnik soli
Tetima.
Tabela 2.5. Pregled rudarskih nesrea u Federaciji Bosne i Hercegovine

Red.
Br.
1
Rudnik
2
Jama
3
Datum
4
Kategorija
ugroenosti
5
Uzrok
6
Radina
Omazii
27.02.1962
02.03.1972
nemetanska
metanska
Jama III
1958
metanska
Upala metana
3.
ZD RMU
Breza
Zaloje
Sretno
Kamenice
1947.
14.03.1970
05.08.1976
metanska
Metanska
metanska
Eksplozija metana
Eksplozija metana
Eksplozija metana
Poginulih 50
Poginulih 17
4.
ZD RMU
urevik
urevik
31.01.1973
nemetanska
Samoupala ugljena
Poginulih 4
Stara jama
Stara jama
Stara jama
1909.
1916
1928
metanska
metanska
metanska
Stara jama
21.04.1934
metanska
Orasi
07.06.1965
metanska
Seoce
1986.
metanska
Bukinje
19.04.1967
metanska
Dobrnja
14.05.1983
metanska
Mramor
07.11.1983
metanska
Mramor
03.04.1987
nemetanska
Lipnica
22.08.1987
nemetanska
1.
2.
5.
6.
RMU
Banovii
ZD RMU
Abid Loli
Bila
ZD RMU
Kakanj
ZD
Rudnici
Kreka
Upala ekspl. sr.

Trovanje plinom
Posljedice
Eksplozija metana
Eksplozija metana
Eksplozija metana
Zaruavanje
krovine,izboj i
eksplozija metana
Eksplozija metana
Eksplozija kod
otvaranja po. Preg.
Provala povrinske
vode
Miniranje
Eksplozija metana u
akciji spaavanja
Provala povrinske
vode
Provala gmize
54 poginulih
2 poginula
Teke povrede 6
Poginula 2
Poginula 21
Teke povrede 8
Poginulo 127
Poginulo 128
Poginulo 5
Poginulo 2
Poginulo 1
Poginulo 5
Poginulo 2
Zatvoreno 6,
akcija 27 sati
Eksplozija ugljene
Poginulo 180
praine
Od 1965 do 2010. zatrpano u komornom otkopu i izvaeno 72 iva i etiri mrtva
Stara jama
08.05.1905
metanska
Eksplozija metana
Poginulo 14
Stara jama
20.03.1914
metanska
Eksplozija metana
Poginulo 5
7.
8.
ZD RMU
Zenica
Rudnik
Mostar
Dobrnja
26.8.1990
nemetanska
Stara jama
19.12.1921
metanska
Eksplozija metana
Stara jama
1939.
metanska
Eksplozija metana
Raspotoje
Stara jama
Stara jama
Raspotoje
Raspotoje
11.07.1954
1962.
1964.
12.05.1982
04.09.2014.
metanska
metanska
metanska
metanska
nemetanska
Eksplozija metana
Gorski udar
Gorski udar
Eksplozija metana
Gorski udar
Mostar
15.03.1926
nemetanska
Prodor vode u jamu
Poginulo 9
Teke povrede 21
Lake povrede
47
Poginulo 8
Poginulo 3
Poginulo 5
Poginulo 39
Poginulo 5
Poginulo 8
2.5.1. Prirodne i potencijalne opasnosti u rudnicima ugljena

Prirodne karakteristike eksploatacije leita mineralnih sirovina definisane su i pojmom rudarsko
geoloki faktori eksploatacije.
Prirodne karakteristike leita mineralnih sirovina koje utiu na tehniko ekonomske i ergonomsko
sigurnosne uslove eksploatacije su:

uslovi pojavljivanja leita mineralne sirovine,
fiziko-mehanike karakteristike radne sredine,
pojave opasnih plinova u leitu ili okolnim stijenama,
115
116
sklonost mineralne sirovine i stijena samozapaljenju,
kodljiva i otrovna svojstva mineralne praine,
vodonosnost, ovodnjenost leita i pojave tekuih pijesaka,
radioaktivne osobine radne sredine itd.
Svaka od ovih karakteristika se razliito ispoljava u raznim leitima. Pod uslovima pojavljivanja leita
posmatra se uticaj dubine, nain zalijeganja, monost i tektonski odnosi u leitu. Pojedine osobine
bitno utiu na izbor tehnologije i tehnike eksploatacije leita, ergonomiju i sigurnost rada i ekonomiku
otkopavanja.
U zavisnosti od ispoljavanja pojedinih prirodnih karakteristika leita, ergonomsko-sigurnosne
karakteristike rada na proizvodnji mineralne sirovine bit e bolje ili loije, a rad u rudniku e se odvijati
pod nepovoljnijim uslovima u odnosu na rad u ostalim granama privrede.
Prirodne karakteristike leita ne moemo mijenjati, ve pri projektovanju eksploatacije leita treba
vriti izbor tehnikih rjeenja koja e omoguiti eksploataciju leita i sigurnost rada pod takvim
uslovima. Ako tehnika rjeenja nisu podeena prirodnim uslovima onda se njihove karakteristike
pojavljuju kao uticajni inioci na ergonomsko-sigurnosne karakteristike eksploatacije leita, ali njih
moemo mijenjati i prilagoditi.
Poznavanjem izvora i teine prirodnih opasnosti i racionalnom primjenom ergonomsko sigurnosnih
mjera zatite, rudarski rad se po uslovima moe pribliiti drugim privrednim djelatnostima.
Prirodne karakteristike eksploatacije leita imaju najvei uticaj na ergonomskosigurnosne
karakteristike rudarskog rada, pa zbog toga taj uticaj treba kvalitativno izraziti odreenom fiziko
mehanikom veliinom. Jo uvijek nema priznate i zakonom usvojene metodologije za razvrstavanje
pojedinih prirodnih karakteristika eksploatacije leita u cjelini u odreene kategorije ili ocjenu
ergonomsko-sigurnosnih uslova pod kojima e se vriti ili se vri eksploatacija leita mineralne sirovine.
U jednom leitu moe postojati jedan ili vie izvora razliitih prirodnih opasnosti. Teina kojom se
neki izvor istie treba da se izrazi mjerljivim fiziko mehanikim pokazateljima. U literaturi (0, 1, 2, 3)
iz oblasti sigurnosti rada, dati su prijedlozi za ocjenu, odnosno kategorizaciju izvora opasnosti, mada,
esto samo opisno, a ne brojano. Za razliite izvore i teine isticanja prirodnih opasnosti predlae se
razvrstavanje u tri, etiri ili vie kategorija. Zbog razliitog pristupa ocjenjivanju javljaju se i razliiti kriterij
ocjenjivanja. Potrebno je dogovoreno, na jedinstven nain, vriti ocjenu uticaja prirodnih i tehnikih
karakteristika eksploatacije leita na ergonomsko-sigurnosne karakteristike rada, razvrstavanjem rada,
razvrstavanjem teine isticanja njihovog uticaja u etiri kategorije, odnosno davanjem ocjena od 0 do 3.
Uvoenje nulte kategorije, odnosno nulte ocjene, potrebno je zbog toga to neke prirodne i tehnike
karakteristike u nekim leitima, ne samo da se ne istiu, ve ih uope nema. Kategorizacija, odnosno
ocjena prirodnih i tehnikih karakteristika eksploatacija leita koje utiu na ergonomsko sigurnosne
karakteristike rada, moe se izvriti na slijedei nain.

Teina pojavljivanja nekog prirodnog ili tehnikog izvora opasnosti pri podzemnoj ili povrinskoj
eksploataciji razvrstava se u nultu kategoriju ili ocjenjuje ocjenom nula, ako ta opasnost nee
izazvati naroite tekoe, odnosno ne utie na ergonomsko sigurnosne uslove rada.
Ako postoji prirodni izvor opasnosti u leitu mineralne sirovine ili u irem podruju leita
i u toku povrinske ili podzemne eksploatacije moe uticati na ergonomsko-sigurnosne
karakteristike rada, onda se takav prirodni izvor opasnosti treba, razvrstati u prvu kategoriju i
ocijeni sa 1.
Kada postojei prirodni izvor opasnosti bitno utie ili moe bitno, da utie na ergonomskosigurnosne karakteristike rada pri eksploataciji leita, onda takav izvor rada treba razvrstati u
drugu kategoriju i ocijeniti sa 2.
Ako je ispoljavanje teine prirodnog izvora opasnosti u toku istranih radova na leitu ili
eksploatacije leita takv da zahtijeva primjenu posebnih mjera za osiguravanje sigurnosti
rada, tehnologije, tehnike i ljudi, onda se ispoljavanje teine takve opasnosti razvrstava u treu
kategoriju, odnosno ocjenjuje sa 3.
Do podataka o teini ispoljavanja pojedinih prirodnih opasnosti moe se doi u toku istraivanja
leita mineralnih sirovina. U toku istraivanja sve prirodne faktore treba upoznati i izraziti ih
brojanim pokazateljem koji slui za razvrstavanje pojedinih opasnosti u jednu od kategorija,
odnosno za ocjenu teine prirodne opasnosti.
Mnoge prirodne, a naroito tehnike opasnost ne mogu biti utvrene tokom istraivanja,
ve se otkrivaju tokom eksploatacije leita, jer na ispoljavanje opasnosti utiu i tehniki
uslovi eksploatacije, kao to su otvaranje i razrada leita, primijenjena otkopna metoda,
provjetravanje rudnika, primijenjena tehnika i organizacija rada itd.
Zadatak rudarskih strunjaka jeste, da primjenom tehnikih mjera suzbijaju, a ne potenciraju
opasnosti. Suzbijanje opasnosti i osiguravanje dobrih ergonomsko-sigurnosnih uslova zahtijeva
ulaganja koja su vea, ukoliko je ispoljavanje opasnosti vee. Na osnovu kategorizacije leita
prema ispoljavanju prirodnih-tehnikih opasnosti moe se pristupiti projektovanju rada koji e
zadovoljiti ergonomsko sigurnosne zahtjeve sistema ovjek maina radna okolina i uslove
rada u rudarstvu pribliiti uslovima u ostaloj privredi.
Najvee katastrofe u rudnicima ugljena u svijetu, pa i kod nas, uglavnom su posljedica eksplozije
metana, ugljene praine, esto zajednika eksplozija metana i ugljene praine, nakon ega u nekim
sluajevima dolazi do razvoja jamskih poara ogromnih razmjera.54
Pored navedenih prirodnih opasnosti, opasnost pri rudarskom podzemnom radu predstavljaju i gorski
udari, iznenadno zaruavanje prateih naslaga, izboji plinova, prodori vode i tekueg pijeska. U ovoj
Projektu e biti tabelarno prikazane vrste prirodnih opasnosti, koje se mogu pojaviti kao uzroci velikih
rudarskih nesrea u rudnicima sa podzemnom eksploatacijom ugljena u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Ovdje e se vea panja posvetiti eksplozijama metana, ugljene praine, gorskim udarima, poarima,
kao i izboju plinova i zaruavanju okolnih stijena. Posebna panja je posveena tzv. rizicima koji nastaju
zajedniki (povezani rizici, meuovisni rizici), koji danas predstavljaju najveu prijetnju nastanku
rudarskih katastrofa u rudnicima Federacije Bosne i Hercegovine.
Tabela 2.5.1. Prirodni rizici po rudnicima
Rizik
Rudnik
1
RMU Banovii
ZD RMU Abid Loli Bila
ZD RMU Breza
ZD RMU urevik
ZD RU Graanica
ZD RMU Kakanj
ZD Rudnici Kreka
ZD RMU Zenica
Rudnik Tunica
RMU Kamengrad
G.D. Rudnici boksita Jajce
metan
2
+
+
+
+
+
+
-
ugljena
praina
gorski
udar
+
+
+
+
+
+
+
-
izboj
plina
+
-
+
+
+
+
+
+
+
-
prodor
tekueg
pijeska
zaruavanje
prateih
naslaga
prodor
vode
+
-
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
2.5.2. Rizici od eksplozije metana u rudnicima ugljena

Do upale mjeavine metana i jamskog zraka dolazi kada se u jamskom zraku nalazi odgovarajua koliina
metana i kisika, kao i izvor upale. Na dinamiku eksplozije odluujui utjecaj ima zapremina eksplozivne
smjese. Na irokim elima, kao i pristupnim prostorijama irokom elu, eksplozivne koncentracije
metana (4,5 14,0 %), pri kojima moe doi do upale ili eksplozije metana, najee se javljaju na
kriitima irokog ela sa ventilacionim hodnikom, u najblioj okolini gasonosnih rasjeda, u lokalnim
kavernama ugljenog sloja, kao i na mjestima snanog izboja metana iz raspucalih zidova irokog ela
ili su posljedica izboja metana usljed nastalog gorskog udara, kao i prostorijama za odvoenje zraka sa
tih mjesta.
U otkopanom prostoru iza irokog ela dolazi do nagomilavanja eksplozivnih koncentracija metana
uslijed poremeaja u provjetravanju, spore dinamike napredovanja irokog ela, samozagrijavanja
i samoupale ugljena te pojava mehanike iskre predstavlja ozbiljnu prijetnju nastanka eksplozije
metana. Takoe, posebno slabo provjetravane i zatvorene jamske prostorije u susjedstvu metanom
zasienih otkopanih prostora, su mjesta na kojima moe doi do eksplozije metana. Do upale metana
najee dolazi zbog:
54 Sigurnost i zatita u rudarstvu - Hamdija Ulji; Tuzla 1998 lit.1.
117
118
pojave mehanike iskre,

nepropisno izvoenih minerskih radova,
pojave otvorenog plamena,
neispravnih elektrinih ureaja,
pojave statikog elektriciteta.
Veina upala ili eksplozija metana, nastala zbog pojave mehanike iskre, dolazi zbog trenja metala o
vrste stijene (rezanje kombajnom tvrdih stijena u stropu, podu ili vrstih proslojaka u ugljenom sloju),
metala od metal (npr. no kombajna o gredu titne podgrade ili elini okvir, kojim je podgraena
jamska prostorija) i trenja stijena o stijenu (npr. tokom zaruavanja prateih naslaga sa sadrajem
kvarcnog pijeska u prostoru iza ela).
Upala metana izvoenjem minerskih radova nastaje uglavnom zbog: nepropisne upotrebe
eksplozivnih materijala, upotrebom neodgovarajue vrste eksploziva, upotrebe elektrinih upaljaa sa
neodgovarajuim vremenom zakanjenja i nepravilna oprema za miniranje.
Najei uzrok upale metana zbog, pojave otvorenog plamena, su mjesta endogenih poara u zaruenim
otkopanim prostorima iza irokog ela i upotreba pribora za buenje. Upala metana neispravnim
elektrinim ureajima ili pojavom statikog elektriciteta proistie uglavnom: pojavom elektrinog luka,
pojavom varnice koja je rezultat rada neispravnih ureaja, upotrebom ureaja koji ne zadovoljavaju
protueksplozijsku zatitu i koritenje neelektrostatskih materijala u opremi i ureajima.
Razlozi koji su prouzrokovali niz rudarskih nesrea uglavnom su bazirani na nepotivanju propisa i
nepridravanju predvienih mjera zatite na radu u rudnicima.
Da ne bi dolo do ovakvih i slinih nesrea, u svim rudnicima se vre odgovarajue procjene stanja
ugroenosti, na osnovu kojih se izrauju odgovarajua normativna akta koja ureuju pitanja osiguranjasigurnosti rudnika tokom eksploatacije, kako bi se izbjegla svaka improvizacija koja moe prouzrokovati
bilo kakvu nesreu i ugroziti ljude i materijalna dobra, odnosno dovesti do pogibije ili nestanka rudara
i prouzroiti velike materijalne tete.
Pa i nakon takvih opsenih radnji, zbog nemara ljudi i nedostatka finansijskih sredstava za modernizaciju
rudnikih jama podgradama, elima, trakama za izvoz rude, mjernim instrumentima prisustva velikih
koliina zapaljivog i eksplozivnog gasa u jamama i sl., moe doi ili je ve prouzrokovana nesrea u
rudnicima.
2.5.3. Veza civilne zatite i rudnika
Svi principi i opredjeljenja, kao i viedecenijska iskustva, govore u prilog tome da zbog prirode rudarske
djelatnosti kod velikih nesrea u rudnicima treba, pored rudnikih resursa zatite i spaavanja, raunati i
na druge potrebne strukture i jedinice zatite i spaavanja, ukljuujui i meunarodnu pomo.
Isto tako, slube spaavanja - centralne stanice rudnika Federacije Bosne i Hercegovine, pa i druge
specijalizirane snage i rudniku opremu za koje se utvrdi da je racionalno, potrebno je organizovati,
opremiti i obuiti za druge sline namjene i sloenije akcije u prirodnim i drugim nesreama u kojima je
pomo takve vrste neophodna, ukljuujui i velike nesree izvan Bosne i Hercegovine.
Rudnici ugljena Federacije Bosne i Hercegovine su meu najznaajnijim pravnim licima koje od ranije
imaju dobro obuene i osposobljene jedinice, a jo nisu izvrili vee izmjene strukture svojih elemenata
zatite i spaavanja. Ocjene osposobljenosti rudnikih sistema zatite i spaavanja se razlikuju, poev od
preteno negativne, pa do pozitivnih, npr: U svim rudnicima ugljena na podruju Tuzlanskog kantona i
Rudniku soli formirane su ete za spaavanje ljudi i materijalnih dobara u sluaju rudarskih nesrea svih
vrsta, koje su u potpunosti opremljene svim materijalno-tehnikim sredstvima za zatitu i spaavanje.
Obuenost lanova ovih eta je na visokom nivou, tako da mogu uspjeno djelovati u sluaju rudarskih i
drugih nesrea na podruju Tuzlanskog kantona, a po potrebi i na drugim kantonima55. Razliite ocjene
je, nakon sagledavanja stanja, potrebno objektivizirati, a razloge koji argumentiraju nezadovoljavajue
stanje, nakon analize, otkloniti.
Trenutno Bosna i Hercegovina, zemlja kandidat u ispunjavanju pretpostavki za prikljuenje Evropskoj
uniji, zbog objektivnih uslovljenosti izgradnje dravne strukture, fragmentirano sagledava potrebe za
zatitom i spaavanjem, sektorskim projekcijama, bez modela potpune integracije elemenata sistema
zatite i spaavanja.
55 Konstatacija iz Programa zatite i spaavanja Tuzlanskog kantona.
Meutim, znaaj i interdisciplinarnost problematike zahtijevaju promjene u sadanjim institucionalnim

odnosima, te angaman ljudskih i finansijskih resursa u onoj mjeri, u kojoj se mogu osigurati dugoronim
usmjeravanjem kroz strateke pravce i paljivo planiranje.
Nedostatak jedinica civilne zatite (ope i specijalizirane namjene), kao rezultat slabe ekonomske
razvijenosti, upuuje na nuno osnivanje slubi zatite i spaavanja na svim nivoima, nakon sagledavanja
stanja resursa i procjene moguih resursa, koji mogu biti u funkciji zatite i spaavanja.
U procesu osnivanja tih slubi na svim nivoima u Federaciji Bosne i Hercegovine vano je poznavanje
uloge, osposobljenosti i opremljenosti postojeih, pa tako i rudnikih sistema zatite i spaavanja, kao
i ugroenosti, koja je, zbog prirodnih i tehnolokih rizika, prisutna na odreenom prostoru. Srazmjerno
tim rizicima, kao i obimu eventualnih nesrea, moraju se racionalno planirati i operativno upotrijebiti,
raspoloivi resursi spaavanja.
Sigurno je da barem za jednu centralnu stanicu postoji potreba da se ona uz dodatno regulisanje
osposobi, opremi i koristi kao jedinica - sluba zatite i spaavanja. Slino, na sve druge specijalizovane
rudnike jedinice, kao i svaku centralnu stanicu, mogu raunati kantonalne i opinske uprave civilne
zatite. To pokazuje i dosadanja praksa, ali se vidi da je, nakon izraenih procjena ugroenosti,
neophodno paljivo planiranje i analiza potreba, prostorne pokrivenosti, opremljenosti i racionalne
upotrebe tih snaga. Tek nakon okonanog regulisanja ove oblasti, bit e mogua detaljnija razrada
jedinstvenih principa i mjesta svih rudnikih resursa u sistemu zatite i spaavanja, ali je mogue, na
svakom od nivoa, kako to i praksa pokazuje, uspostaviti operativnu saradnju i koordinaciju u okviru
struktura zatite i spaavanja.56
Mogunosti za odgovor na velike rudarske nesree i za obavljanje osnovne funkcije slubi spaavanja
centralnih stanica, kao i eventualnih namjenskih zadataka u okviru struktura zatite i spaavanja,
analizirat e se u drugim dokumentima, a naelna ema poloaja slubi spaavanja centralnih stanica
Zenica i Tuzla, kao i rudnikih eta, u odnosu na ostale snage i strukture zatite i spaavanja u Federacije
Bosne i Hercegovine, dat e u zakljunim razmatranjima Projekta Velike nesree u rudnicima.
2.5.4. Procjena stanja u rudnicima
Rudarstvo spada u red privrednih grana s brojnim potencijalnim opasnostima koje mogu ugroziti ivote
veeg broja ljudi i izazvati veliku materijalnu tetu. Te opasnosti su naroito: eksplozije metana i ugljene
praine, nekontrolisane eksplozije eksplozivnih sredstava, provale vode i plina, gorski udari, poari u
jami i buotinama i vanjski poari.
Zatita i spaavanje u rudnicima se sastoji od specifinih mjera zatite i spaavanja, a Program spaavanja
u Federaciji Bosne i Hercegovine posebno navodi sljedee specifine mjere i aktivnosti:

sagledavanje stanja opremljenosti eta za spaavanje u svim rudnicima,

dodatno opremanje eta za spaavanje savremenom opremom,
stavljanje u punu funkciju centralnih stanica u rudnicima,
opremanje centralnih stanica u rudnicima modernom opremom.
U rudnicima Zenica, Kreka i Banovii egzistiraju centralne stanice koje u sluaju nesree trebaju biti
operativne za hitne intervencije.
Neke od konstatacija vie nisu aktuelne, ali se sa generalnom ocjenom stanja, kao i sa potrebnim
specifinim mjerama, treba sloiti.
2.5.5. Organizacija spaavanja
Na podruju Federacije Bosne i Hercegovine nalazi se sedam privrednih drutava koji se bave
eksploatacijom energetskih mineralnih sirovina i svrstavaju se u djelatnost sa visokim stepenom rizika,
a to su: RMU Banovii, ZD RMU Bila, ZD RMU Breza, ZD RMU urevik, ZD RMU Kakanj, ZD Rudnici
Kreka, ZD RMU Zenica.
Posmatrano sa stanovita zatite i spaavanja imaju zajedniku problematiku, obzirom na organizaciju
rada, metode eksploatacije, potencijalne opasnosti, naroito kod jamske eksploatacije, koje mogu
ugroziti sigurnost zaposlenih i materijalnih dobara, a odnosi se na eksplozije metana i ugljene praine,
poare, eksplozije skladita eksplozivnih sredstava, nepravilnu upotrebu eksplozivnih sredstava, prodor
plinova i voda, zaruavanje jamskih prostorija i dr.
56 Projekt Velike nesree u rudnicima procjena resursa i mogunosti odgovora centralnih stanica za spaavanje.
119
120
Ovi rudnici su grupisani u dva podruja: Srednjobosanski i Tuzlanski region, koji su vezani eljeznikim
i drumskim saobraajnicama, drutveno politikim i ekonomskim ustrojstvima, relativno malim
udaljenostima izmeu rudnika i jednog i drugog regiona, osim rudnika Graanica, Tunica, Kamengrad
i Jajce (slika 2.5.5.).
Srednjobosanskoj regiji pripadaju rudnici: ZD RMU Bila, ZD RMU Breza, ZD RMU Kakanj, ZD RMU
Zenica.
Rudnici imaju organizovane slube spaavanja i stanice za spaavanje, s tim to ZD RMU Zenica, zbog
dislociranosti jama ima tri stanice (Stara jama, Raspotoje i Stranjani).
Centralne stanice Zenica poslove obavlja na osnovu Pravilnika o slubi spaavanja i pruanja prve
medicinske pomoi u rudnicima i sporazuma izmeu korisnika, odnosno gore navedenih rudnika.
U srednjoj Bosni, u vrijeme formiranja, po broju zaposlenih i proizvodnji, prednjaili su Rudnici Zenice
(Stara jama, Raspotoje, Stranjani i Bila), tako da se centralne stanice za Rudnike Breze, Kaknja i Zenice
formirala na lokaciji Raspotoja Zenica, gdje se i danas nalazi i predstavlja okosnicu spaavanja za ovaj
region.
U Tuzlanskoj regiji se nalaze rudnici: RMU Banovii, ZD RMU urevik i ZD Rudnici Kreka. Iz
historijata ovih rudnika vidi se da su od 1968. do 1977. godine poslovali u jednoj privrednoj organizaciji
Titovi rudnici Kreka Banovii, gdje su se poslovi, vezani za zatitu i spaavanje, vodili u zajednikim
slubama. Isto tako, od 1994. do 1999. rudnici posluju u jedinstvenom preduzeu Rudnici ugljena
Tuzla, gdje zajedniki vre poslove zatite i spaavanja kroz centralne stanice Kreka, deurnu stanicu
Banovii i rudniku stanicu urevik.
Rudnici Tuzlanskog regiona ostvaruju proizvodnju jamskim i povrinskim kopovima, s tim to se dvije
treine proizvodnje ugljena ostvaruje povrinskim putem.

RMU Banovii, jama Omazii pripremanje i dobivanje ugljena vri u dva otkopna polja Zapad
i Istok, ostvaruje proizvodnju od 253.168 tona, sa 572 zaposlenika,
ZD RMU urevik jama urevik, u kojoj se pripremanje i otkopavanje ugljena vri u reviru
urevik 2, ostvarila je proizvodnju od 115.200 tona sa 368 zaposlenika,
ZD RU Kreka, dobivanje ugljena jamskim putem, vri u Rudniku Mramor jama Glavni sloj u
revirima Mramor (mehanizovanom irokoelnom metodom) i Marii (krekanska komorna
metoda), a ostvarena je proizvodnja 614.384 tona, sa 981 zaposlenika,
Jama Glavni sloj u Mramoru je nemetanska.
Rudnici Kreka imaju organizovanu i opremljenu Centralnu stanicu koja je formirana za pruanje
pomoi veem broju rudnika i rudnikih stanica za spaavanje, kada je u sastavu Rudnika lignita Kreka
bilo zaposleno preko 10.000radnika, od ega 8.000u rudnicima jamske eksploatacije (rudnici Bukinje;
Mramor; Dobrnja; Lipnica; Lukavac).
Danas centralne stanice sa istim kapacitetom: zgradama, radionicama, garaama, prijevoznim
sredstvima i opremom za spaavanje opsluuje etiri rudnika, od toga, dva povrinska kopa, jednom
jamom na zatvaranju i Rudnik Mramor, s najveim brojem zaposlenih u jamskoj eksploataciji rudnika
Bosne i Hercegovine i mogunostima razvoja i dobivanja ugljena u trideset sljedeih godina.
Isto tako, RMU Banovii i urevik svoj razvoj, izmeu ostalog, planiraju u jamskim kopovima. Iz gore
navedenih injenica postoji ekonomska opravdanost da se nastavi sa opremanjem centralnih stanica
Tuzla, u koju je Federalno ministarstvo energije, rudarstva i industrije do sada uloilo odreena sredstva
kroz program nabavke zatitne opreme za rudnike Federacije Bosne i Hercegovine.
Slika 2.5.5. ema organizovanja CS za spaavanje u

Federaciji Bosne i Hercegovine i udaljenost rudnika57
Radi sagledavanja integralnog stanja u oblasti organizacije slubi spaavanja u rudnicima ugljena u
Federaciji Bosne i Hercegovine u organizaciji Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije i
Federalne uprave civilne zatite zapoet je 2011. godine, a zavren 2012. godine Projekt Velike nesree
u rudnicima procjena resursa i mogunosti odgovora centralnih stanica za spaavanje. Projektom
je detaljno analizirana postojea organizacija slubi spaavanja u rudnicima ugljena, funkcionisanje i
povezanost sa sistemom zatite i spaavanja i prijedlozi unapreenja organizacije i specifikacija opreme
koju je potrebno nabaviti za obnavljanje postojee zastarjele i moderniziranje ukupnog sistema za
obuku i intervencije ekipa za spaavanje.
Na prijedlog Federalnog ministarstva energije, rudarstva i industrije, Vlada Federacije Bosne i
Hercegovine je Zakljukom V. broj: 263/2012 od 07.03.2012. godine prihvatila navedeni projekt i
zaduila RMU Banovii d.d. Banovii i Koncern EP BiH d.d. Sarajevo za rudnike ugljena u Koncernu za
realizaciju projekta.
Tokom 2012. i 2013. godine izvrena je nabavka veeg dijela opreme iz specifikacije koja se odnosi na
zamjenu postojeih zastarjelih aparata za spaavanje, a nabavka preostale opreme je u proceduri.
Realizacijom nabavke planirane opreme ukupna opremljenost slubi spaavanja u rudnicima ugljena
e dostii potreban tehniki nivo, to je uz dobru obuenost i organizovanost tih slubi garancija za
unapreenje efikasnosti spaavanja u rudnicima.
57 Slika preuzeta iz Studije elektroenergetskog sektora u BiH Modul 8 Rudnici ugljena.
121
122
3. Ostale nesree
3.1. Velike nesree u drumskom, eljeznikom, zranom i saobraaju na vodi
Oblast saobraaja i veza posebno je osjetljiva na dejstvo prirodnih i drugih nesrea, koje oteavaju
normalno odvijanje saobraaja, posebno drumskog, eljeznikog, vodnog i zranog saobraaja.
Opasni dogaaji u drumskom saobraaju i saobraaju openito, mogu biti vrlo razliiti i imati razliite
uzroke58.
Iako pri spominjanju opasnosti u drumskom saobraaju prva misao upuuje na opasnost od sudara
vozila, meusobno ili s nekom preprekom na ili u blizini puta, lista opasnosti i njihovih uzroka zapravo
je mnogo vea.
Uzrok stradanja ljudi i materijalnih dobara u saobraaju (prometu), mogu biti vremenske nepogode
(vjetar, magla, padavine, munja), kvarovi vozila, nedostaci ili nesavrenosti puteva, signalizacije ili uputa,
neznanje ili nesnalaenje vozaa u pojedinoj situaciji, psihiki ili fiziki problemi vozaa, teroristike
aktivnosti itd.
Neke opasnosti i rizici prisutni na otvorenim putevima, u tunelima, gotovo ne postoje (npr. vremenske
nepogode), neki su praktino jednaki (npr. kvar vozila, ali bez zastoja), dok neki mogu biti znatno vei
(npr. poar ili zastoj vozila).
Veina rizika u tunelima posljedica je injenice da se opasni dogaaj zbiva u prostoru koji je gotovo u
cijelosti zatvoren i koji je sa otvorenim prostorom najee povezan samo putem dva otvora (portala)
tunela.
Efekti zatvorenog prostora naroito su izraeni u dugakim tunelima ako je mjesto akcidenta udaljeno
od otvora (portala).
Pri razmatranju opasnih dogaaja u tunelima panja se usmjerava na one koji se specifini, odnosno
one koji zbog uslova okoline u tunelu postaju posebno rizini.
Npr. banalno zaustavljanje vozila na zaustavnoj traci autoputa na otvorenom, moe, u tunelu koji nema
zaustavnu traku, bitno poveati vjerojatnost naleta i rizik od posljedica koje e time nastati.
Zatita od poara u tunelima zahtijeva specifinu primjenu opih principa protivpoarne zatite,
vatrogasne tehnike i taktike, sistema vatrodojave, te sistema i opreme za gaenje.
Upravljanje radom sistema ventilacije, naroito u uslovima poara, zahtijeva integrativni pristup i
sintezu brojnih multidisciplinarnih znanja koja nisu lako dostupna.
Poarno optereenje u tunelu se kontinuirano mijenja i nemogue je predvidjeti kakvo e biti upravo u
trenutku izbijanja poara.
Naelno je uvijek prisutna mogunost da veliina poara bude znaajno vea nego to je to nekakav
prosjek u normalnim zgradama, gdje je poarno optereenje i rizike, u pravilu mogue unaprijed
relativno precizno odrediti.
Za razliku od komercijalnih i industrijskih zgrada i postrojenja, u tunelima nema mogunosti
sektorizacije, tj. tunel nije mogue podijeliti na poarne sektore, to gaenje, evakuaciju i spaavanje
ljudi ini znatno teim.
S velikom se vjerovatnoom moe oekivati da e se cijela prisutna ljudska populacija koju treba spasiti
nalaziti u istom sektoru zajedno sa poarom, a budui da je tunel linearna graevina, poar se moe
gasiti jedino s mjesta koja se nalaze u tom istom sektoru, u najboljem sluaju s dviju nasuprotnih strana.
Ovako sueni pristup mjestu akcidenta negativno se odraava na mogunost intervencije i spaavanja
pri svakoj vrsti akcidenta u tunelu.
Analiza moguih realistikih dogaaja u tunelu, koji su specifini i koji mogu biti uzrok tekih posljedica,
ukazuje na sljedee grupe scenarija:
1. poar,
2. isputanje opasnih (toksinih) materija,
3. eksploziju.
58 Aleksandar Regent, doktorska disertacija Analiza mjera za prevenciju katastrofalnog poara u cestovnim tunelima.
Detaljnom analizom navedenih scenarija oni se mogu dalje razvrstati na nain prikazan u tabelama 3.1.
i 3.2.
Budui da eksplozija kao fenomen predstavlja samo vrlo brzo izgaranje, poar i eksplozija prikazani su
zajedniki.
Tabela 3.1. Opasni scenariji sa zapaljivim i eksplozivnim materijama
OPASNOST
ZAPALJIVA ILI EKSPLOZIVNA MATERIJA
Dogaaj
Fiziko/agregatno
stanje materije
Poar ili eksplozija
Dogaaj - efekt
vrsto
- Poar vrste
materije
- Eksplozija
praine
- Eksplozija
eksploziva
Teno
Komprimirani/ukapljeni gas
- Poar lokve
- Prelijevanje tanka
- Poar tanka
(spremnika)
- Poar mlaza (baklja)
- Poar mlaza/otparka
- (baklja)
- Deflagracija oblaka para/
plina
- Vrlo velike eksplozije
punog spremnika
zapaljivog plina pod
uticajem poara (BLEVE),
to dovodi do formiranja
vatrene lopte
Tabela 3.2. Opasni scenarij sa isputanjem opasnih (toksinih) materija

Uticajna veliina
Osobina isputanja
Dogaaj efekt
Posljedice
Presudni parametar
- Vrsta isputanja i ukupna

koliina
- Protok
- Veliina (povrina) lokve
- Brzina evaporacije
- Trenutno (flash) otparavanje
- Fiziko/agregatno stanje
- Brzina evaporacije
- Koncentracija polutanata/
toksine materije
- Vrijeme izlaganja
- Veliina izvora
- Gustoa (u odnosu na zrak)
- Dimenzija tunela
- Strujanje zraka
- Akutna toksinost
- Zapaljivost
- Eksplozivnost
- Reaktivnost (s vodom)
- LIca
- Okoli
- Broj izloenih lica

- Vrijeme izlaganja
- Stepen zatite
- Kanalizacijski sistem
- Broj lica u blizini portala / otvora
Ako nakon isputanja toksinih materija nema dodatnih opasnih dogaanja kao to su poar i/ili
eksplozija, tada su za procjenu posljedica vane samo navedene uticajne veliine i presudni parametri.
Ako se pak isputeni medij moe zapaliti i/ili eksplodirati, tada i ove osobine treba uzeti u obzir pri
procjeni i rizici se mogu poveati.
123
124
Openito je prihvaena tvrdnja da je u ranim fazama tunelskih poara uvijek na raspolaganju dovoljna
koliina kisika. To znai da se prisutno gorivo u reakciji izgaranja gotovo u cijelosti transformie u
gasovitu fazu, da se oslobaa cjelokupna raspoloiva toplotna energija i da maksimalne temperature
izgaranja nastaju u zoni izgaranja.
Budui da je udaljenost izmeu stropa tunela i gorue materije relativno mala, plamenovi u sreditu
poara vrlo brzo dostiu do stropa. Toplotna energija tada prelazi na graevinu ili se putem dimnih
plinova transportuje u smjeru toka zraka. Energija prenesena na strop, kao i energija vruih plinova
uzrokuju toplotno zraenje natrag na gorivu materiju, to ubrzava zagrijavanje kondenzirane faze i
doprinosi brem razvoju poara.
Naelno i u opem sluaju, razvoj poara u zatvorenom prostoru moe se podijeliti na sljedee faze:
1. inicijalnu fazu koja bitno zavisi od vrste goriva, njegovom obliku i rasporedu masa, izvoru
paljenja itd., a poar zapoinje ili tinjanjem ili izgaranjem plamenom;
2. fazu razvoja koja obuhvata irenje gorenja do trenutka razbuktavanja poara (flashover),
odnosno do nastupa razvijenog poara;
3. potpuno razvijenu fazu ija osobina je priblino konstantna brzina izgaranja i toplotna snaga
poara, to se moe dogaati pri potpunom gorenju ili pri nepotpunom gorenju;
4. fazu dogorijevanja koja obuhvaa period opadajue estine poara;
5. fazu gaenja kada prestaje oslobaanje toplote zbog nestanka goriva.
U sluaju da veliina scenarija prelazi odreene granice, u smislu veliine poara, eksplozije ili isputanja
toksine materije, tada zapravo ne postoje realne mogunosti za intervenciju i spaavanje.
3.1.1. Drumski saobraaj
Drumski saobraaj, kao najzastupljeniji vid saobraaja, predstavlja znaajnu kariku saobraajnog
sistema u Bosni i Hercegovini, a time i u Federaciji Bosne i Hercegovine. Meutim, relevantni statistiki
pokazatelji ukazuju da je lina sigurnost graana od stradanja u saobraajnim nezgodama na putevima
nezadovoljavajua, dok je saobraajna sigurnost na putevima znatno loija od evropskog prosjeka.
Na nivou Bosne i Hercegovine donesen je Zakon o osnovama sigurnosti saobraaja na putevima u
Bosni i Hercegovini (Slubeni glasnik BiH, br. 6/06,75/06, 44/07, 84/09 i 48/10), koji sa jo 22 pravilnika
regulie ovu materiju jedinstveno na prostoru Bosne i Hercegovine. Donoenjem jedinstvenog Zakona
o osnovama sigurnosti saobraaja na putevima Bosne i Hercegovine utvruju se osnovni principi
meusobnih odnosa i ponaanja uesnika u saobraaju i drugih subjekata u saobraaju. Osnovni uslovi
koje moraju zadovoljiti putevi u pogledu sigurnosti saobraaja, voenje
Centralnog registra vozaa i vozila, pravila saobraaja na putevima, sistem saobraajnih znakova i
znakova koje daju ovlatene lica, dunosti u sluaju saobraajne nezgode, osposobljavanje kandidata
za vozaa, uslovi za sticanje prava na upravljanje motornim vozilima, polaganje vozakih ispita, uslovi
za ureaje i opremu vozila, dimenzije, ukupna masa i osovinsko optereenje vozila, osnovni uslovi
koje moraju zadovoljavati vozila u saobraaju, rad strukovnih organizacija u Bosne i Hercegovine, te
druga pitanja iz oblasti sigurnosti saobraaja na putevima koja su jedinstvena za cijelu teritoriju Bosne
i Hercegovine.
Pored toga, na dravnom nivou je donesen i Zakon o meunarodnom i meuentitetskom cestovnom
prijevozu (Slubeni glasnik BiH, br. 1/02 i 14/03) koji ureuje nain i uslove obavljanja prijevoza putnika
i roba vozilima u meunarodnom i meuentitetskom drumskom prijevozu, poslove vangabaritnog
prijevoza roba, inspekcijskog nadzora, carinske kontrole i obaveze plaanja naknade za koritenje
puteva.
Osnovna mrea puteva u Bosni i Hercegovini je projektovana i izgraena sredinom prolog vijeka, sa
tehnikim parametrima, koji su mogli zadovoljiti tadanje skromne potrebe za prijevozom. Generalno,
mrea puteva u Bosni i Hercegovini se moe ocijeniti kao loe razvijena (ispod evropskih standarda),
a osnovne tehnike karakteristike su niska projektna brzina, mali radijusi krivina i veliki nagibi, te esti
prikljuci, tako da su operativne brzine oko 50 km/h. Kapacitet saobraajnica, na pojedinim dionicama,
ne moe zadovoljiti postojeu saobraajnu potranju, tako da je nivo usluge na nezadovoljavajuem
nivou, to uz veliki broj putnih objekata (mostova, vijadukta, tunela i galerija), znaajno doprinosi riziku
od saobraajnih nezgoda.
Trenutno u Federaciji Bosne i Hercegovine su u saobraaj putene tri dionice savremenog autoputa u
duini od 90 km, od ega kroz Kanton Sarajevo prolazi 44 km, Zeniko-dobojski kanton prolazi 40 km
i Zapadnohercegovaki kanton prolazi 10 km. Pored ovih dionica u fazi priprema za izgradnju novih
dionica nadleno preduzee je zadueno da izvri sve pripreme i odredi izvoae radova.
3.1.1.1. Sigurnost saobraaja na putevima
Saobraajna nezgoda je nezgoda na putu u kojoj je uestvovalo najmanje jedno vozilo u pokretu i u
kojoj je jedno ili vie lica poginulo ili povrijeeno ili preminulo u roku od 30 dana od dana nezgode ili
je izazvana materijalna teta. U Bosni i Hercegovini svake godine od posljedica saobraajnih nezgoda
na putevima ivot izgubi oko 400 ljudi, a oko 10.000 bude povrijeeno, od ega preko 2.000 zadobije
teke tjelesne ozljede. Budui da posljedice tekih udesa na cestama, pored nemjerljivih gubitaka za
porodice nastradalih, prouzrokuju visoke trokove drutvu u cjelini, sigurnost na cestama se tretira i
kao iri drutveni problem. Prikupljanje podataka o saobraajnim nezgodama na putevima u Bosni i
Hercegovini se vri (na osnovu policijskih izvjetaja) u entitetskim ministarstvima unutranjih poslova,
odnosno policiji Brko distrikta. Rezultat navedenog procesa su tabele objavljene u odgovarajuim
statistikim publikacijama entitetskih zavoda za statistiku i dravne agencije za statistiku, gdje se
prezentiraju podaci o broju i posljedicama saobraajnih udesa na cestama u Bosni i Hercegovini.
Tabela 3.1.1.1. Posljedice saobraajnih nezgoda na putevima u Bosni i Hercegovini (2005. 2009.)59
Godina
Poginuli
Tee ozlijeeni
Lake ozlijeeni
2005
386
2041
7374
2006
424
2107
8166
2007
430
2418
9471
2008
434
2385
9499
2009
382
2066
8986
Saobraajne nezgode se najee dogaaju na saobraajnicama u naseljima i na magistralnim cestama

(na kojim je i najvei intenzitet saobraaja). Najei uzroci saobraajnih nezgoda, koji se navode u
policijskim izvjetajima su neprilagoena brzina vozila, nepotivanje prvenstva prolaza, nepropisno
preticanje i obilaenje i alkoholiziranost uesnika u saobraaju.
Sa opeg drutvenog aspekta bitno je prezentirati injenice o nepovoljnoj starosnoj strukturi nastradalih
lica, publikovane od Ministarstva unutranjih poslova Republike Srpske i Federalnog zavoda za statistiku.
U 2007. godini na putevima u Federaciji Bosne i Hercegovine, 22 % smrtno stradalih je bilo izmeu 18.
i 24 godine starosti, a ak 53 % poginulih u udesima na cestama Federacije Bosne i Hercegovine je bilo
iz najproduktivnijeg dijela populacije (25 64 godina starosti).
Bitan faktor predstavlja i sve vei broj vozila koji saobraaju putevima u Bosni i Hercegovini, uz izrazito
nepovoljnu starosnu strukturu voznog parka. Tako na primjer, prosjena starost putnikih vozila
registrovanih u Bosni i Hercegovini iznosi oko 15 godina. Na sljedeem grafikonu su dati podaci o
ukupnom broju vozila registrovanih u Bosni i Hercegovini, tokom jedne godine, za period 2005. 2009.
Bitno je napomenuti, da najvei broj (oko 80 %) registrovanih vozila, spada u kategoriju putnikih
automobila, a da uee broja teretnih vozila iznosi oko 8 %.
59 Izvor: Agencija za statistiku BiH, Federalni zavod za statistiku.
125
126
1000000
900000
800000
705827
769682
778474
2006
2007
881389
905418
2008
2009
700000
600000
500000
400000
300000
200000
100000
0
2005
Slika 3.1.1.1. Registrovana vozila u Bosni i Hercegovini 2005. 2009.60

3.1.1.2. Sigurnost saobraaja na putevima u Federaciji Bosne i Hercegovine Statistiki podaci

U Federaciji Bosne i Hercegovine u 2005. godini dogodilo se 24.156 saobraajnih nezgoda u

kojima je poginulo 199 lica i 6.250 lica povrijeeno.
U 2006. godini dogodila se 25.301 saobraajna nezgoda u kojima je poginulo 208 lica i 7.012
lica povrijeeno.
U 2007. godini dogodilo se 28.561 saobraajna nezgoda u kojima je poginulo 236 lica i 8.085
lica povrijeeno.
U 2008. godini dogodilo se 29.574 saobraajne nezgode u kojima je 245 lica poginulo i 7.830
lica povrijeeno.
U 2009. godini dogodilo se 29.384 saobraajne nezgode u kojima je 198 lica poginulo i 7.365
lica povrijeeno.
Moe se konstatovati poboljanje u 2009. godini u pogledu smanjenja broja saobraajnih nezgoda i
posljedica koje ih prate.
Tabela 3.1.1.2. Podaci o saobraajnim nezgodama na putevima u Federaciji Bosne i Hercegovine za
period 1999. 2009.
Saobraajne nezgode
Poginuli i povrijeeni
Godina
Ukupno
Sa materijalnom
tetom
Ukupno
Poginuli
Povrijeeni
1999
24.585
24.507
7.032
268
6.764
2000
24.548
24.172
7.141
302
6.839
2001
25.491
20.905
7.297
254
7.043
2002
21.846
20.325
6.216
227
5.989
2003
22.855
21.704
7.079
263
6.816
2004
22.207
20.105
6.913
251
6.662
2005
24.156
19.739
6.449
199
6.250
2006
25.301
20.908
7.220
208
7.012
2007
28.561
23.281
8.321
236
8.085
2008
2009
29.574
29.384
24.033
24.221
8.075
7.563
245
198
7.830
7,365
60 Izvor: BiHAMK
3.1.1.3. Sigurnost saobraaja na autocesti koridora Vc u Federaciji Bosne i Hercegovine

Izgradnjom dijela autoceste koridora Vc koji prolazi kroz Zeniko-dobojski, Kanton Sarajevo i
Hercegovako-neretvanski kanton, kao i dijelovi koji e biti naknadno izgraeni, zbog velikog broja
tunela, vijadukta i mostova, te neprilagoenosti ogranienja brzine na istim, kao i nesavjesnom
vonjom, mogu biti uzronici saobraajnih nesrea na svim dionicama navedene autoceste.
Tokom 2014. godine zavrene su dionice i ukupno izgraena duina koridora Vc u Federaciji Bosne i
Hercegovine je oko 100 km i to:
-
Kanton Sarajevo...................................44 km
Zeniko-dobojski kanton.....................40 km
Zapadnohercegovaki kanton...........10 km
Upravitelj ili izvoai radova na odravanju autoceste e redovno obilaziti, odnosno vriti nadzor
nad izgraenim i novoizgraenim dionicama autoceste i u sluaju utvrivanja nastanka akcidentne
situacije obavijestiti nadlene policijske i vatrogasne slube, hitnu pomo (ukoliko ima povrijeenih
lica) ili slube ovlatene za intervencije u akcidentnim situacijama, informisati iste o vrsti opasne
materije zastupljene u akcidentu, te osigurati mjesto na kojem je dolo do akcidentne situacije, u smislu
regulacije saobraajnog toka ili potpunog zatvaranja autoceste.
Upravitelji je duan u skladu sa standardima EU uraditi odgovarajue centre za praenje i nadzor
autoceste te povjeriti odgovarajuim privrednim drutvima odravanje i zatitu autoceste.
Upravitelj je duan osigurati i odgovarajue snage koje e 24 sata vriti osiguravanje tunela u sluaju
akcidentnih situacija koje se mogu desiti u tunelima.
Radovi na odravanju zatvorenog sistema odvodnje i postupanje u akcidentnim situacijama su
povjereni vanjskom izvoau koji posjeduje ovlatenje od nadlene institucije za obavljanje ove vrste
djelatnosti, te izraeno Uputstvo od strane JP Autoceste Federacije Bosne i Hercegovine koje mu je
dostavljeno i prema njemu vri potrebne aktivnosti.
Na podrujima kroz koje prolazi autocesta postoje vatrogasne jedinice sa kojima Upravitelj moe
sklopiti ugovore o njihovom angaovanju u akcidentnim situacijama u zoni svoje odgovornosti.
Slika 3.1.1.3. Plan autocesta i brzih cesta u Bosni i Hercegovini
127
128
3.1.2. eljezniki saobraaj

Sigurnosti eljeznikog saobraaja u Bosni i Hercegovini je u domenu rada dvije entitetske eljeznike,
vertikalno integrisane, kompanije: eljeznice Federacije Bosne i Hercegovine (u daljnjem tekstu: FBH)
i eljeznice Republike Srpske (u daljnjem tekstu: RS). eljeznike kompanije primjenjuju entitetske
zakone i druge podzakonske akte (propise i uputstva) iz oblasti eljeznica, kao i meunarodne standarde
za uspostavljanje sigurnosnog sistema kroz UIC-fie, Tehnike specifikacije za interoperabilnosti (u
daljnjem tekstu: TSI) i kroz punu primjenu dodataka Konvencije COTIF.
Zakon o eljeznicama Bosne i Hercegovine donesen je 2005. godine (Slubeni glasnik BiH, broj 52/05).
Ovaj zakon se smatra reformskim u oblasti eljeznica i njime je predvieno uspostavljanje dvije nove
institucije koje bi trebalo da daju svoj doprinos u primjeni Direktive EU 440/91 o razdvajanju poslova
prijevoza (operacije) i infrastrukture.
3.1.2.1. Pravni okvir eljeznikog sektora Bosne i Hercegovine
eljezniki sektor Bosne i Hercegovine je organizovan u skladu sa Konvencijom o meunarodnom
eljeznikom saobraaju COTIF, kao i standardima Meunarodne eljeznike unije UIC. Osnova
sigurnosnog funkcionisanja sektora eljeznica Bosne i Hercegovine su Zakon o eljeznicama Bosne i
Hercegovine (2005.), Zakon o eljeznicama Republike Srpske (2001.) i Zakon o eljeznicama Federacije
Bosne i Hercegovine (2001.), koji su usklaeni sa EU direktivama i meunarodnim konvencijama.
Pored Zakona o eljeznicama Bosne i Hercegovine u upotrebi su i Zakoni o sigurnosti eljeznikog
saobraaja Federacije Bosne i Hercegovine i Zakon o osnovama sigurnosti u eljeznikom saobraaju RS,
kao i Uredba o radu eljeznica Federacije Bosne i Hercegovine i organa uprave pri isljeenju vanrednih
dogaaja, i drugi podzakonski propisi.
3.1.2.2. Podaci o prijevozu eljeznikog sektora Bosne i Hercegovine
Tabela 3.1.2.2. Podaci o prijevozu eljeznikog sektorarobe
God.
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
ZRS
1078962
1219896
2525725
5168881
5216201
5.320.000
5.075.802
4.100.707
ZFBH
4200000
4658000
5307000
6742000
6558000
7.168.000
8.348.189
7.202.646
BiH
5.278,962
5.877,896
7.832,725
12.488,000
13.423,991
11.301,353
2002
2003
2004
2005
2006
2007
904000
847000
838000
822000
768000
706.000
219000
233000
267000
346000
401000
419.744
1.123,000 1.080,000 1.105,000 1.168,000 1.169,000 1.115,744
2008
733.561
527.823
1.261.384
2009
446.486
452.749
899.235
11.910,881 11.774,201
(million)
Tabela 3.1.2.2.1. Podaci o prijevozu eljeznikog sektora putnici
God.
ZRS
ZFBH
BiH
(hiljada)
3.1.2.3. Vanredni dogaaji u eljeznikom saobraaju
Pod vanrednim dogaajem se podrazumijeva neeljeni ili neplanirani iznenadni dogaaj ili specifian
lanac takvih dogaaja koji imaju za posljedicu prekid saobraaja uz ljudske i materijalne tete. Vanredni
dogaaji su podijeljeni na sljedee kategorije: sudari, iskakanje voza iz ina, nesree uzrokovane
prelaskom putnog prijelaza, povrede lica uzrokovane vagonima u pokretu, poari, ekspolozije,
vremenske nepogode, via sila, terorizam i dr. (Direktiva 2004/49/EC, lan 3).
Vanredni dogaaji mogu nastati zbog:

tehnikih kvarova na sredstvima, postrojenjima i ureajima kao to su: vagoni, lokomotive,

kolosjeci, sputalice, SS i TK ureaji, sredstva za proizvodnju i prenos elektrine energije i drugo;
greaka u radu izvrnog osoblja;
nesrea, nezgoda, vanrednih dogaaja na putnim prelazima, pri prijevozu opasnih materija;
elementarnih pojava i vie sile, kao to su velike snjene padavine, jaka bura, gusta magla,
poari, eksplozije, poplave, zemljotresi i drugo.
Posebni uslovi nastaju teroristikim akcijama i u ratu. Manifestiraju se kroz diverzantske akcije na
onesposobljavanju za normalno funkcionisanje eljeznikog saobraaja.
Shodno gore navedenom, bez obzira na pojavu vanrednih ili posebnih uslova koji se mogu pojaviti,
eljeznica mora u svakom trenutku imati spremnu organizaciju i tehnologiju rada.
3.1.2.4. Uzroci nastanka vanrednih dogaaja
Uzroci nastanka vanrednih dogaaja u eljeznikom transportu su: zastarjela eljeznika infrastruktura,
a naroito na dijelovima pruga gdje postoje kritine take koje su ugroene klizitima, odronima,
zatim, kad uslijed obilnih padavina dolazi do oteenja nasipa pruga, slijeganja kolosijeka, odnoenje
signalizacije na pruzi, a u samim naseljima zbog nepotivanja postavljene signalizacije na pruzi, posebno
na mjestima gdje se ukrtavaju put i eljeznika pruga, neovlatenom i nedozvoljenom pristupom
eljeznikoj pruzi od strane pjeaka. Takoe, uzroci nesrea su dotrajali kolski i lokomotivski parkovi,
prirodne nepogode i katastrofe kao i ljudski faktor (greke izvrnog eljeznikog osoblja). Najei
uzroci eljeznikih saobraajnih nesrea, u posljednjem periodu, su nepanja pjeaka pri prelasku preko
putnih prelaza, i kretanja lica otvorenom prugom. Pjeaci i vozai drumskih vozila ne obraaju panju
na signalizaciju i kretanje vozova prugom. Ovdje je potrebno naglasiti stalne opasnosti pri transportu
opasnih materija eljeznicom, te imati na umu eventualne nesagledive posljedice.
3.1.2.5. Vanredni dogaaji na putnim prijelazima
a) Uestalost pojavljivanja vanrednih dogaaja
Uestalost pojavljivanja eljeznikih nesrea se moe vidjeti u datim tabelama. Treba napomenuti da
su dogaaji iskakanja iz ina, putni prijelaz i nalet voza na pjeaka najuestaliji u posljednjih 8 godina.
b) Intenzitet djelovanja vanrednih dogaaja
U eljeznikim saobraajnim nesreama koje su se dogodile na putnim prijelazima prema u Bosni i
Hercegovini, u prosjeku godinje 15 lica izgubilo je ivot, a 20 lica je tee povrijeeno. Prema datim
podacima u posljednjih 8 godina, u eljeznikom saobraaju, pored smrtnih sluajeva i tee povrijeenih,
eljezniki sektor je pretrpio i indirektne tete koje se izraavaju u vremenu trajanja prekida saobraaja,
odnosno kanjenja vozova zbog nesrea.
c) Vrijeme trajanja vanrednih dogaaja
Vanredni dogaaji koji se dogaaju na putnim prijelazima uzrokuju prekid eljeznikog saobraaja
prosjeno do 6 sati, koliko traju uviaji i istrage ovih vanrednih dogaaja, u zavisnosti sa posljedicama.
Ove posljedice su poginuli, povrijeeni i materijalna teta. U cilju operativnog, kao i preventivnog
postizanja visokog stepena sigurnosti u eljeznikom saobraaju, eljeznice u skladu sa zakonom
odravaju prugu i putne prijelaze, opremaju prugu i putne prijelaze signalnim znakovima, saobraajnim
znakovima na putevima i ureajima za zatitu sigurnosti saobraaja na pruzi i putevima.
A) Podruja ugroenosti sa aspekta sigurnosti saobraaja
Sa aspekta sigurnosti u eljeznikom saobraaju regulisan je nain saobraaja eljeznikih i drumskih
vozila na ukrtanjima pruga i puteva kao i kretanje pjeaka du pruga. Najea mjesta nastanka
saobraajnih nesrea su na putnim prijelazima i na nezatienim podrujima eljeznikih pruga koja
prolaze kroz naseljena mjesta.
Pored znatnih materijalnih teta, ovakve nesree dovode i do lakih i teih povreda putnika i eljeznikog
osoblja.
B) Vanredni dogaaji prilikom transporta eksplozivnih i lako zapaljivih materija
Kljuni inioci zbog kojih dolazi do nesrea ovog tipa su:

slaba educiranost i uvjebanost lica koje rukuju opasnim materijama,
lo nadzor i nedovoljno potivanje zakonskih propisa iz ove oblasti,
129
130
izostanak propisanih tehnikih uslova za adekvatan transport i rad sa eksplozivnim i lako

zapaljivim materijama,
loe komunikacijske veze (eljeznike i drumske) i sl.
a) Uestalost pojavljivanja
Tuzlanski kanton u kome je lociran veliki broj postrojenja hemijske industrije i ugljenokopa, za iji
normalan rad je neophodno svakodnevno prometovanje eksplozivnih materija, svakako predstavlja
potencijalno opasno podruje za izbijanje nesrea ovoga tipa.
Veliku potencijalnu opasnost predstavlja transport cisternama tenog hlora, amonijaka, propilena i
propilen-oksida, vrlo opasnih materija, u sluaju da doe do njihovog prodiranja u atmosferu.
Ove materije se koriste u proizvodnim pogonima na podruju opina Tuzla i Lukavac. Inae u
eksplozivne materije ubrajamo vrste i tekue eksplozive, hemijske materije, kao i predmete napunjene
tim materijama, koji imaju takve osobine da se pod odreenim spoljnim uticajima eksplozivno hemijski
raspadaju, uz oslobaanje energije u obliku toplote i pritiska.
Nomenklatura opasnih materija je odreena prema Evropskom sporazumu o meunarodnom prijevozu
opasnih materija u drumskom saobraaju i Meunarodnoj kovenciji o prijevozu eljeznicom COTIF tj.
prema dijelu II Konvencije koji regulie prijevoz opasnih materija i koji se naziva RID.
Na naim prostorima najaktuelniji je drumski, a neto manje eljezniki promet naftom i naftnim
derivatima, koji objektivno predstavljaju veliku opasnost od moguih nesrea i izazivanje velikih
opasnosti po ljude i okoli. Meutim, na svu sreu, u zadnjih nekoliko godina ne biljeimo nesree
ovoga tipa kako u transportu lakozapaljivim tako i eksplozivnim materijama.
b) Intenzitet djelovanja
Mogui incidenti kod prijevoza lakozapaljivih i eksplozivnih materija moraju se tretirati kao situacije
sa opasnostima po stanovnitvo i sa aspekta intenziteta, vremena trajanja i podruja koje moe biti
ugroeno. Intenzitet trajanja ovisi o koliini opasnih materija koje su stavljene u transport, razornoj
moi opasnih materija, mjestu nesree i slino.
c)
Vrijeme trajanja
Opasne materije kao to su razne zapaljive i eksplozivne materije, zatim otrovne i korozivne materije
mogu prilikom izlijevanja ugroziti stanovnitvo, ali i vodotoke i ivotinjski i biljni svijet. Vremenski
period trajanja e, prema tome, zavisiti od identinih faktora koji utiu na intenzitet trajanja nesree.
d) Podruje koje moe biti ugroeno
Intenziviranje proizvodnje u hemijskoj i rudarskoj oblasti, te izgradnja velikog broja novih benzinskih
pumpi u najurbanijim dijelovima gradova poveava opasnost od pojave nesrea koje su posljedica
loe organizacije ovakvih prijevoza sa tetnim i opasnim materijama. Podruja na kojima bi moglo doi
do nesree sa nesagledivim posljedicama su proizvodni pogoni hemijske industrije i rudarstva, urbani
dijelovi, kao i eljezniki kapaciteti kojima se vre ovakvi prijevozi, kao to su dionice Tuzla Srebrenik
Brko, Tuzla Kalesija Zvornik.
Podaci o nesreama u eljeznikom sektoru Bosne i Hercegovine
Pod nesreom se, u skladu sa lanom 3. Direktivnom 2004/49/EC podrazumijeva neeljeni ili neplanirani
iznenadni dogaaj ili specifian lanac takvih dogaaja koji imaju tetne posljedice. Nesree su
podijeljene na sljedee kategorije: sudari, iskakanje voza iz ina, nesree uzrokovane prelaskom putnog
prijelaza ukrtanjem nivoa, povrede lica uzrokovane vagonima u pokretu, poari i dr.
C) Uzroci nesrea
Tabela 3.1.2.5. Uzroci nesrea u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i Hercegovine
FBH
(u MLN voz x km)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Oteene pruge
Proputen signal za opasnost
32
Izvitoperenost devijacija kolosijeka

Oteeni tokovi na elj. u
servisu
Oteene osovine na elj. u
servisu
Signalizacija sa pogrene
strane
D) Vrste nesrea
Tabela 3.1.2.5.1. Vrste nesrea u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i Hercegovine
FBH
(u MLN voz x km)
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Sudar
Poar u vagonima
Iskakanje iz ina
13
14
Putni prelaz
34
61
94
113
119
21
12
14
Nalet voza na pjeaka
17
18
22
25
26
10
Drugo
39
15
Nepoznato
E) Nesree u kojima su evidentirani smrtni sluajevi

Tabela 3.1.2.5.2. Fatalne nesree u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i Hercegovine
FBH
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
Putnici /MLN voz x km
Putnici /BLN putnik x km
rtve ukrtanja nivoa/MLN voz x km
11
Neslubena lica /MLN voz x km
11
16
11
Zaposleni /MLN voz x km
Zaposleni /BLN putnik x km
Drugo /MLN voz x km
Nepoznato /voz x km
131
132
F) Nesree sa povrijeenim osobama

Tabela 3.1.2.5.3. Nesree sa povrijeenim osobama u eljeznikom saobraaju u Federaciji Bosne i
Hercegovine
FBH
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Putnici /MLN voz x km
Putnici /BLN putnik x km
2008
2009
1
rtve ukrtanja nivoa /MLN voz x km
13
Neslubena lica /MLN voz x km
13
11
16
10
11
Zaposleni /MLN voz x km
Zaposleni /BLN putnik x km
Drugo /MLN voz x km
Nepoznato /voz x km
1
2
Tabela 3.1.2.5.4. Tehnika sigurnost eljeznike infrastrukture u Federaciji Bosne i Hercegovine61

2002
2003
Stanice sa uprotenim osiguranjem
Stanice sa potpunim osiguranjem
32
32
FBH
eljeznike stanice ukupno
2005
2006
32
33
35
59
Putni prelazi u nivou (ukupan broj)

Prelaenje nivoa sa manuelnom
zatitom polubranici (broj)
2004
60
5
21
21
Ukupan broj putnih prelaza/km pruge

Broj APB / km pruge (%)
Ukupna duina pruge (dvokolosijena

pruga se rauna duplo)
Prelaenje nivoa sa automatskom
zatitom /km pruge (%)
2007
2008
2009
60
60
60
35
35
35
212
203
203
12
12
12
608,495
km
-
eljeznice Federacije Bosne i Hercegovine raspolau mreom duine 716 km na koridoru Vc: Bosanski
amac Sarajevo Mostar apljina Ploe i liniji paralelnoj koridoru X: Dobrljin Banja Luka Doboj
Tuzla Zvornik, te pravcima Brko Tuzla Banovii, Bosanski Novi Biha Knin i Podlugovi
Vare. Elektrifikovano je 545 km, dvokolosjeno je 68 km pruge (na dionici Doboj Zenica), sa
ukupno 76 eljeznikih stanica. Osnovu procjene ugroenosti u oblasti eljeznikog saobraaja ine:
stanje eljeznike infrastrukture, mobilnih sredstava, odravanja funkcionisanja sistema i sigurnosti
eljeznikog saobraaja. eljeznika infrastruktura je u stanju velike potrebe za odravanjem, znaajnom
obnovom i rekonstrukcijom. U oblasti mobilnih sredstava u toku su veliki zahvati na modernizaciji
lokomotiva i teretnih vagona, a u fazi pripreme su znaajni projekti modernizacije putnikih vozova.
Federacija Bosne i Hercegovine, iz razloga budetskih ogranienja, ne izvrava zakonsku odredbu po
kojoj eljeznice Federacije Bosne i Hercegovine planiraju, a Federacija Bosne i Hercegovine alimentira
trokove odravanja eljeznike infrastrukture, to uzrokuje situaciju oteanog odravanja poslovnih
funkcija i izvravanja odredbi zakona koji regulie podruje sigurnosti saobraaja.
3.1.3. Vodeni saobraaj
Federacija Bosne i Hercegovine raspolae impresivnim vodnim povrinama: rijekama, prirodnim
i vjetakim jezerima i morskim prostorom Jadranskog mora. U odvijanju vodenog saobraaja na
vodama koje teritorijalno pripadaju Federaciji Bosne i Hercegovine, zabiljeeno je vie nezgoda koje su
za posljedice imale i ljudske rtve.
61 Izvor podataka o eljeznikom sektoru: Agencija za statistiku BiH, Regulatorni odbor eljeznica BiH, FBH, RS.
Nesree su se uglavnom deavale uslijed prevrtanja ili sudara plovnih objekata (amaca, brodova,
jedrilica i dr.). Kao uzroci ovih incidenata bili su loi vremenski uslovi (vjetar, slaba vidljivost uslijed
magle, visoki talasi i dr.), neprilagoenost brzine uslovima plovidbe, neobuenost upravljaa plovnih
objekata vonja amca bez poloenog ispita, kao i neispravnosti amaca.
U Federaciji Bosne i Hercegovine u pripremi je Zakon o unutranjoj i pomorskoj plovidbi, kao i niz
pravilnika koji e na zakonit nain regulisati ovu oblast u cilju smanjivanja rizika i poveavanja sigurnosti
plovnih sredstava tako i ljudstva.
3.1.4. Zrani saobraaj
Od zranih luka u Federaciji Bosne i Hercegovine, za zrani saobraaj otvorene su tri i to: Sarajevo, Tuzla
i Mostar. I pored primjene svih tehnikih pomagala, prisutni su odreeni problemi zbog magle i drugih
atmosferskih nepogoda.
U odnosu na druge vrste saobraaja, zrani saobraaj je najsigurniji, a zrane nesree su rijetke, zbog
primjene vrlo strogih mjera sigurnosti zranog saobraaja i sigurnosti civilnog i vojnog zrakoplovstva
openito.
Ipak, zrane nesree se dogaaju:

18.01.1977. godine, na planini Ina kod Kreeva zbog slabe vidljivosti poginuo je predsjednik
SIV-a bive SFRJ Demal Bijedi sa saputnicima i posadom;
nakon proteklog rata nad planinom Vranica, uslijed nepovoljnih meteorolokih uslova poginuo
je Prvi zamjenik Visokog predstavnika u Bosni i Hercegovini;
26.02.2004. godine, na lokalitetu Rotimlja kod Stoca, ponovno se desila zrana nesrea u kojoj
je poginulo 9 lanova delegacije Republike Makedonije na elu s Predsjednikom.
133
134
D - SNAGE CIVILNE ZATITE I VATROGASTVA

I MATERIJALNO-TEHNIKA SREDSTVA
PREDVIENA ZA ANGAOVANJE NA
ZADACIMA ZATITE I SPAAVANJA OD
PRIRODNIH I DRUGIH NESREA
Prethodno pobrojane prirodne i druge nesree, a posebno zemljotresi, poplave, epidemije, klizanje
zemljita i odronjavanje zemljita, kao i ruenja visokih brana na akumulacijama, poari, eksplozije i dr.
mogu izazvati posljedice veih razmjera.
Prema tome, za oekivati je velike posljedice na objektima i materijalnim dobrima, oteenje stambenih,
javnih i drugih zgrada, oteenja drumskih i eljeznikih saobraajnica i oteenja objekata na njima
(mostovi, propusti, tuneli, stanice), elektrine i telekomunikacijske mree, djelimino ili potpuno
razaranje vodoprivrednih i energetskih objekata hidro i termoelektrana s objektima za prenos
elektrine energije, toplana, objekata bazine, hemijske, automobilske i druge industrije, unitenja
vitalnih materijalnih dobara skladita hrane, stonog fonda, biljnih kultura i dr.
1. Organizovanost struktura zatite i spaavanja

Obaveze i potrebe organizovanja, pripremanja i provoenja mjera zatite i spaavanja ljudi i materijalnih
dobara u Federaciji Bosne i Hercegovine, utvrene su u Zakonu o zatiti i spaavanju, kao i provedbenim
propisima koji proistjeu iz ovoga zakona.
Ovim zakonom su propisana i definisana prava i dunosti organa vlasti Federacije Bosne i Hercegovine,
kantona, gradova i opina u oblasti zatite i spaavanja. Svi navedeni nivoi vlasti, zakonom i drugim
propisom formiraju odgovarajue organe civilne zatite, kao to su:

Federalna uprava civilne zatite za podruje Federacije Bosne i Hercegovine,
kantonalne uprave civilne zatite za podruja kantona,
opinske/gradska/ slube za civilnu zatitu u svim opinama (gradu).
U sastavu navedenih organa civilne zatite za sve nivoe organizuju se operativni centri civilne zatite
u skladu s Pravilnikom o organizovanju i funkcionisanju operativnih centara civilne zatite (Slubene
novine Federacije BiH, broj 8/07).
2. Provoenje zakona o zatiti i spaavanju

Osim formiranja navedenih struktura civilne zatite predvienih za obavljanje upravnih, strunih i drugih
poslova iz podruja zatite i spaavanja, svi nivoi vlasti na podruju Federacije Bosne i Hercegovine
donose odgovarajue akte o osnivanju struno-operativnog organa za upravljanje akcijama zatite i
spaavanja, tj. tabova civilne zatite.
Kroz implementaciju Zakona o zatiti i spaavanju i podzakonskih propisa utvreno je sljedee:
2.1. Na federalnom nivou
Nakon to je Federalna uprava civilne zatite postala samostalna organizacija koja za svoj rad
neposredno odgovara Vladi Federacije Bosne i Hercegovine, Zakonom o federalnim ministarstvima i
drugim organima federalne uprave (Slubene novine Federacije BiH, br. 48/99, 19/03, 38/05, 2/06, 8/06,
61/06 i 48/11), utvren je njen djelokrug rada i ureena su druga pitanja od znaaja za organizovanje
i funkcionisanje ove Uprave. Meutim, iako je doneen Pravilnik o unutranjoj organizaciji Federalne
uprave civilne zatite broj: 01-02/5-87/14 od 20.03.2014. godine, jo uvijek nije u potpunosti izvrena
popuna svih organizacionih jedinica u Federalnoj upravi civilne zatite.

1) Uredbom o Federalnom tabu civilne zatite (Slubene novine Federacije BiH, br. 54/03, 38/06,
74/07 i 63/11) imenovan je Federalni tab civilne zatite, koji funkcionie u punom sastavu i
uspjeno izvrava svoju funkciju.
2) Ispunjavanjem obaveza koje su proistekle iz Uredbe o jedinstvenoj metodologiji za procjenu
teta od prirodnih i drugih nesrea (Slubene novine Federacije BiH, br. 75/04, 38/06, 52/09,
56/09 i 36/14), imenovana je Federalna komisija za procjenu teta.
3) U skladu sa Uredbom o organizovanju slubi zatite i spaavanja Federacije Bosne i Hercegovine
(Slubene novine Federacije BiH, br. 58/06, 40/10, 14/12 i 66/12) formirane su Federalne slube
zatite i spaavanja, i to:
a) za radioloku, hemijsku i bioloku zatitu (u daljnjem tekstu: RHB) u Zavodu za javno
zdravstvo Federacije Bosne i Hercegovine,
b) za medicinsku pomo u Javnoj zdravstvenoj ustanovi Univerzitetsko kliniki centar
Tuzla,
c) za medicinsku pomo u Zavodu za hitnu medicinsku pomo Kantona Sarajevo,
d) za medicinsku pomo u Klinikoj bolnici Mostar i R.M.C. dr. Safet Muji Mostar,
e) za veterinarske poslove u Veterinarskom fakultetu Sarajevo,
f ) za kontrolu zemljita u Federalnom zavodu za agropedologiju,
g) za zatitu i spaavanje na vodi i pod vodom formirana je pri Savezu ronilaca Bosne
i Hercegovine, (iako je potpisan ugovor o meusobnim pravima i obavezama izmeu
Federalne uprave civilne zatite i ovog saveza, isti jo uvijek nije implementiran).
h) za seizmologiju i hidrometeorologiju u Federalnom hidrometeorolokom zavodu
Sarajevo, (potpisan je ugovor o meusobnim pravima i obavezama ali nije otpoela
njegova implementacija).
i) za spaavanje sa visina u Klubu spasilaca 2000 Sarajevo,
j) za zrani transport i izvianje, (sa ovom slubom jo uvijek nije potpisan ugovor o
meusobnim pravima i obavezama),
k) sluba Crvenog kria/krsta Federacije Bosne i Hercegovine u Crvenom kriu/krstu
Federacije Bosne i Hercegovine.
Po objavljivanju navedene uredbe, Federalna uprava civilne zatite je preduzela odgovarajue aktivnosti
sa predstavnicima institucija i udruenja u kojima se formiraju navedene slube da odmah:

donesu odgovarajue odluke, odnosno pravilnike za formiranje Slubi zatite i spaavanja.
donesu i usvoje line i materijalne formacije slubi zatite i spaavanja,
izvre adekvatnu popunu Slubi zatite i spaavanja strunim kadrovima,
odrede rukovodioca i zamjenika rukovodioca Slubi zatite i spaavanja, i shodno tome

donesu rjeenje o njihovom imenovanju,
utvrde potrebe za opremom, materijalno-tehnikim i drugim sredstvima neophodnim za rad

slube, te da prioritetno utvrde potrebe za nabavkom sredstava i opreme i dostave Federalnoj
upravi civilne zatite na realizaciju,
saine procedure rada za djelovanje slubi u sluaju angaovanja na zadacima zatite i

spaavanja iz njihove nadlenosti.
Nakon to su izvrene sve navedene radnje, zakljueni su ugovori o meusobnim pravima i obavezama
u vrenju poslova zatite i spaavanja iz nadlenosti slubi izmeu Federalne uprave civilne zatite i svih
pravnih lica i udruenja graana.
U skladu sa Uredbom o organizovanju federalnih specijaliziranih jedinica civilne zatite na nivou
Federacije Bosne i Hercegovine (Slubene novine Federacije BiH, broj 51/08) i Pravilnikom o
organizovanju slubi zatite i spaavanja i jedinica civilne zatite, njihovim poslovima i nainu rada
135
136
(Slubene novine Federacije BiH, broj 77/06), formirane su specijalizirane jedinice civilne zatite, i to:
a) za potrage i spaavanje u snjenim lavinama, koja se popunjava ljudstvom iz Federalnog
ministarstva unutranjih poslova Federalnog ministarstva unutarnjih poslova,
b) za spaavanje na vodi i pod vodom, koja se takoe popunjava ljudstvom iz FMUP-a.,
c) za spaavanje iz ruevina, koja se popunjava licima uposlenim u Federalnoj upravi civilne
zatite, a dijelom ljudstvom iz FMUP-a,
d) za RHB zatitu, koja se popunjava ljudstvom iz Federalne uprave civilne zatite, koja ima
odgovarajue struno znanje za vrenje tih poslova,
e) za deminiranje i druge zadatke zatite i spaavanja, koja se popunjava ljudstvom iz timova
za deminiranje Federalne uprave civilne zatite, koje je osposobljeno za vrenje poslova iz
nadlenosti te jedinice.
2.2. Na kantonalnom nivou
1) Donoenjem Zakona o zatiti i spaavanju, u svim kantonima u Federaciji Bosne i Hercegovine,
formirane su kantonalne uprave civilne zatite, ali jo uvijek nisu adekvatno popunjene
kadrovski i materijalno, odnosno nisu osposobljene i stavljene u funkciju zatite i spaavanja
u punom kapacitetu. Ovo iz razloga to se jo uvijek, u pojedinim kantonalnim upravama
civilne zatite, iako su im usvojeni pravilnici o unutranjoj organizaciji ne provodi odgovarajua
popuna u skladu sa usvojenim pravilnicima.
2) U svim kantonima imenovani su tabovi civilne zatite kao struno-operativni organi za
upravljanje akcijama zatite i spaavanja, mada jo uvijek nije okonan proces kadrovske i
materijalne popune i osposobljavanja za obavljanje funkcionalnih zadataka.
3) U svim kantonima Federacije Bosne i Hercegovine, imenovane su komisije za procjenu teta od
prirodnih i drugih nesrea.
4) Formiranje jedinica civilne zatite kao i njihovo opremanje i osposobljavanje radi neposrednog
angaovanja na izvravanju zadataka zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih
i drugih nesrea ne provodi se u skladu sa lanom 127. Zakona o zatiti i spaavanju, iz razloga
to jo uvijek u nekim kantonima nisu doneene procjene ugroenosti od prirodnih i drugih
nesrea ili istim nisu utvrene potrebe za odgovarajuim snagama zatite i spaavanja na nivou
kantona.
2.3. Na opinskom/gradskom nivou
1) Od stupanja na snagu Zakona o zatiti i spaavanju, sve do danas traje proces formiranja
opinskih/gradskih slubi za civilnu zatitu koje obavljaju upravno, strune i druge poslove
zatite i spaavanja iz nadlenosti opine, koje imaju status opinske slube za upravu i isti
jo nije okonan. S tim u vezi, u nekim kantonima Federacije Bosne i Hercegovine, gradovi
odnosno opine formirane samostalne opinske/gradske slube za upravu, ali u nekim
opina, umjesto samostalnih slubi za upravu iste se formiraju kao odjeli ili odsjeci za poslove
civilne zatite u okviru drugih, ve postojeih opinskih slubi, ime se odstupa od zakonom
predviene jedinstvene strukture u sistemu zatite i spaavanja.
2) Takoe, u skladu sa Pravilnikom o nainu rada i funkcionisanja tabova i povjerenika civilne
zatite (Slubene novine Federacije BiH, br. 77/06, 5/07 i 32/14) (u daljnjem tekstu:Pravilnik
o funkcionisanju tabova i povjerenika) formirani su tabovi civilne zatite osim u opini
Bosansko Grahovo.
3) U skladu sa Uredbom o jedinstvenoj metodologiji za procjenu teta od prirodnih i drugih
nesrea (Slubene novine Federacije BiH, br. 75/04, 38/06, 52/09, 56/09 i 36/14), u svim
opinama su imenovane Komisije za procjenu teta.
4) Formiranje jedinica civilne zatite kao i njihovo opremanje i osposobljavanje radi neposrednog
angaovanja na izvravanju zadataka zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih
i drugih nesrea ne provodi se u skladu sa lanom 127. Zakona o zatiti i spaavanju, iz razloga
to jo uvijek u opinama Fojnica, Domaljevac amac, Ravno, Grude, iroki Brijeg i Ljubuki
nisu doneene procjene ugroenosti od prirodnih i drugih nesrea ili istim nisu utvrene
potrebe za odgovarajuim snagama zatite i spaavanja na nivou opine.
U vezi formiranja jedinica u kantonima i opinama/gradu, treba istai problem popune ljudstvom
iz razloga to doneeni Pravilnik o sadraju i nainu voenja evidencije obveznika civilne zatite
(Slubene novine Federacije BiH, broj 67/13), ne omoguava pristup linim podacima o licima koja bi
trebala da budu angaovana u tabove, jedinice i za povjerenike civilne zatite zbog postojanja zakona
o zatiti linih podataka.
2.4. Privredna drutva i druga pravna lica iz lana 32. Zakona o zatiti i spaavanju
Slube zatite i spaavanja, po pravilu, organizuju se u pravnim licima koja su odreena lanom 32.
Zakona o zatiti i spaavanju, i ija je redovna djelatnost od neposrednog znaaja za zatitu i spaavanje.
To se odnosi na privredna drutva i druga pravna lica koja obavljaju djelatnosti iz oblasti: zdravstva,
veterinarstva, stambenih i komunalnih poslova, vodoprivrede, umarstva, poljoprivrede, hemijske i
petrohemijske industrije, rudarstva, graevinarstva, transporta, opskrbe, ugostiteljstva, vatrogastva,
hidrometeorologije, seizmologije, ekologije i drugih oblasti u kojima se obavljaju djelatnosti od znaaja
za zatitu i spaavanje ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea.
1) Vlada Federacije u skladu sa lanom 123. stav 3. Zakona o zatiti i spaavanju, na prijedlog
Federalne uprave civilne zatite, odreuje pravna lica i udruenja graana od kojih e se
organizovati sluba zatite i spaavanja koja e djelovati na teritoriji Federacije,
2) Takoe, vlada kantona, odnosno opinski naelnik/gradonaelnik, na prijedlog kantonalne
uprave civilne zatite, odnosno opinske/gradske slube za civilnu zatitu odreuje pravna lica
i udruenja graana u kojima e se organizovati slube zatite i spaavanja koje e djelovati na
podruju kantona, odnosno opine.
2.5. Organizovanost struktura zatite i spaavanja
U skladu sa obavezama iz Zakona o zatiti i spaavanju i provedbenih propisa koji su proistekli iz
ovoga zakona, a nakon prikupljanja i analiziranja pokazatelja provoenja tih obaveza, konstatujemo
da je stanje organizovanosti strukture sistema zatite i spaavanja na podruju Federacije Bosne i
Hercegovine neujednaeno po kantonima i po opinama i samim tim ne pridonosi efikasnosti djelovanja
sistema zatite i spaavanja u fazi prevencije, spaavanja i otklanjanja posljedica, to se vidi iz sljedeeg
analitikog prikaza.
2.5.1. Unsko-sanski kanton

formirana je Kantonalna uprava civilne zatite, usvojen je Pravilnik o unutranjoj organizaciji;
u skladu sa Pravilnikom o funkcionisanju tabova i povjerenika, formiran je Kantonalni tab

civilne zatite;
formiran je Operativni centar civilne zatite, koji radi 24 sata dnevno, u kojem je uposleno 4
djelatnika;
u svih 8 opina kantona formirane su opinske slube civilne zatite;
u svih 8 opina imenovani su i opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite formirani su u svih 8 opina.
2.5.2.
Posavski kanton
formirana je Kantonalna uprava civilne zatite;
u skladu sa Pravilnikom o funkcionisanju tabova i povjerenika formiran je Kantonalni tab

civilne zatite;
formiran je Operativni centar civilne zatite, koji radi 14 sati dnevno i u kojem je uposleno 4
djelatnika;
u opini Oraje formirana je opinska sluba civilne zatite kao samostalna sluba, a u opinama
137
138
Domaljevac amac i Odak osnovani poslovi civilne zatite su situirani u okviru drugih
opinskih slubi;

u sve 3 opine kantona imenovani su opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite formirani su u opini Oraje, a isti nisu formirani u opinama
Domaljevac amac i Odak.
2.5.3.
Tuzlanski kanton
formirana je Kantonalna uprava civilne zatite i usvojen Pravilnik o unutranjoj organizaciji;

civilne zatite;
formiran je Operativni centar civilne zatite, koji radi 12 do 16 sati dnevno i u kojem je uposleno
4 djelatnika;
u 11 opina kantona formirane su samostalne opinske slube civilne zatite, dok su u Kladnju
i Teoaku poslovi civilne zatite situirani u okviru drugih opinskih slubi;
u svih 13 opina ovoga kantona imenovani su opinski tabovi civilne zatite,
operativni centri civilne zatite nisu formirani u 6 opina i to: Doboj Istok, Lukavac, Sapna,
Teoak, ivinice i eli.
2.5.4.
Zeniko-dobojski kanton
formirana je Kantonalna uprava civilne zatite i usvojen je Pravilnik o unutranjoj organizaciji;

civilne zatite;
djelatnika;
u 11 opina kantona, formirane su samostalne opinske slube civilne zatite, dok su u Brezi,
poslovi civilne zatite situirani u okviru druge opinske slube;
u svih 12 opina kantona imenovani su opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite nisu formirani u 6 opina i to: Breza, Doboj Jug, Olovo, Usora,
Vare i epe.
2.5.5.
Bosansko-podrinjski kanton

civilne zatite
djelatnika;
u 2 opine kantona formirane su samostalne opinske slube civilne zatite, dok su u Goradu
poslovi civilne zatite situirani u okviru druge opinske slube;
u svim opinama kantona imenovani su i opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite nisu formirani u jednoj opini.
2.5.6.
Srednjobosanski kanton

civilne zatite;
formiran je Operativni centar civilne zatite, koji radi 24 sata i u kojem je uposleno 4 djelatnika;
u 6 opina kantona formirane su samostalne opinske slube civilne zatite, dok su u Busovai,
Donjem Vakufu, Kiseljak, Kreevo, Fojnica i Dobretii, poslovi civilne zatite situirani u okviru
druge opinske slube;
u svih 12 opina ovoga kantona imenovani su opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite nisu formirani u 4 opine (opine Dobretii, Fojnica, Kiseljak,
Kreevo).
2.5.7.
Hercegovako-neretvanski kanton
formirana je Kantonalna uprava za civilnu zatitu i vatrogastvo i usvojen je Pravilnik o unutranjoj

organizaciji;

civilne zatite;
formiran je Operativni centar civilne zatite, koji radi 24 sata u kojem je uposleno 4 djelatnika;
u 4 opine formirane su samostalne opinske slube civilne zatite, dok su u Prozor Rama,
Ravno, Stolac, Neum i u Gradu Mostar, poslovi civilne zatite situirani u okviru druge opinske/
gradske slube;
u 8 opina imenovani su opinski tabovi civilne zatite (tab nije formiran u opini Ravno);
operativni centri civilne zatite formirani su u 8 opina (opina Ravno nije formirala centar).
2.5.8.
Zapadnohercegovaki kanton

civilne zatite;
djelatnika;
u opini iroki Brijeg formirana je samostalna opinska sluba civilne zatite, dok su u Ljubukom,
Posuju i Grudama poslovi civilne zatite situirani u okviru druge opinske/gradske slube;
u svim opinama kantona formirani su i opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite formirani su u 3 opine, osim u opini Posuje.
2.5.9.
Kanton Sarajevo
formirana je Kantonalna uprava civilne zatite i doneen Pravilnik o unutranjoj organizaciji;

civilne zatite;
formiran je Kantonalni operativni centar civilne zatite koji radi 24 sata dnevno;
u svim opinama kantona formirane su samostalne opinske slube civilne zatite;
u svim opinama kantona formirani su i opinski tabovi civilne zatite;
operativni centri civilne zatite formirani su u 8 opina, dok u opini Trnovo nije formiran;
operativni centri civilne zatite Opine Ilida radi 24 sata.
139
140
2.5.10.
Kanton 10
formirana je Kantonalna uprava civilne zatite i usvojen Pravilnik o unutranjoj organizaciji.;

civilne zatite;
djelatnika;
u svim opinama formirane su samostalne opinske slube civilne zatite;
u 5 opina kantona su imenovani opinski tabovi civilne zatite, izuzev opine Bosansko
Grahovo;
operativni centri civilne zatite nisu obrazovani u opinama: Drvar, Kupres, Livno.
1.5. Zakljuci
Na osnovu izvedene analize prikazanih pokazatelja, doli smo do sljedeih zakljuaka:

Na kantonalnom nivou (deset kantona) funkcioniu kantonalne uprave civilne zatite sa svojim
operativnim centrima.
Unutranja organizacija kantonalnih uprava civilne zatite prilagoena je specifinostima svakog
kantona i postavljena je tako, da moe odgovoriti svim obavezama u provoenju mjera zatite
i spaavanja. Ureenje sistema zatite i spaavanja u kantonima ureuje se posebnim propisom
koji donosi vlada kantona. U svih 10 kantona ti propisi su i doneeni. Razliit je stepen i nivo
organizovanosti sistema zatite i spaavanja po kantonima i opinama zavisno od budetskih
mogunosti svakog kantona, odnosno opine.
S tim u vezi, a imaui na umu da svi kantoni nisu na vrijeme donijeli odgovarajue propise koji
reguliu ovu oblast na podruju kantona, opine/grada iz tog razloga nisu blagovremeno donijeli
svoje odluke o nainu organizovanja i funkcionisanja zatite i spaavanja.
Upravne, strune i druge poslove iz oblasti zatite i spaavanja u nadlenosti kantona obavlja
kantonalna uprava civilne zatite kao samostalna kantonalna uprava.
3. Opremljenost
3.1. Opremljenost struktura tabova i jedinica civilne zatite
S obzirom na to da je civilna zatita do 1992. godine bila u potpunosti opremljena materijalnotehnikim sredstvima i opremom potrebnom za rad i djelovanje u sluaju prirodnih i drugih nesrea, u
toku proteklih ratnih dejstava navedena MTS su otuena, unitena ili zastarjela. Trenutno civilna zatita,
odnosno organizovane snage zatite i spaavanja imaju neznatna materijalna sredstva i opremu u vidu
runih alata i lakih runih maina i aparata koji su nedovoljni da bi snage civilne zatite mogle efikasno
djelovati u akcijama zatite i spaavanja u nastalim prirodnim i drugim nesreama.
Nabavka odgovarajuih MTS i opreme uglavnom se svodila na izdvajanje minimalnih sredstava iz
budeta opina, kantona za opremanje za rad i djelovanje i na donatorska sredstva.
U narednom periodu potrebno je blagovremeno planirati odgovarajua finansijska sredstva za nabavku
i opremanje, te obuavanje struktura zatite i spaavanja u skladu sa Zakonom o zatiti i spaavanju.
4. Stanje organizovanosti, popunjenosti i opremljenosti operativnih centara civilne

zatite
Zakonom o zatiti i spaavanju ustanovljeno je organizovanje i funkcionisanje operativnih centara
civilne zatite na svim nivoima u Federaciji Bosne i Hercegovine na nain predvien Pravilnikom o
organizovanju i funkcionisanju operativnih centara civilne zatite.
Navedenim aktima definisani su mjesto, uloga, nadlenosti, zadaci, postupci, naini organizovanja,
nain rada, uslovi za rad opinskih, kantonalnih i Federalnog operativnog centra civilne zatite. Istim
su precizirani i sadraji informacija koje se prikupljaju i obrauju, njihova vremenska dinamika, forma,
tokovi i odredita distribucija.
Zakonom o zatiti i spaavanju i Pravilnikom o organizovanju i funkcionisanju operativnih centara
civilne zatite, nadalje, uspostavljaju okvir obaveze povezivanja organa, slubi i pravnih lica bitnih sa
stanovita zatite i spaavanja sa nadlenim operativnim centrima civilne zatite.
4.1. Funkcionalni kapaciteti operativnih centara civilne zatite Federacije Bosne i Hercegovine
U odnosu na stanje funkcionalnosti operativnih centara u Federaciji Bosne i Hercegovine datim u
prethodnom dokumentu Procjene ugroenosti iz 2005. godine, evidentno je da, ukupno gledano,
nisu ostvareni znaajniji pomaci. Ovdje iznosimo taksativan pregled stanja osnovnih karakteristika za
Operativni centar Federalne uprave civilne zatite i kantonalne operativne centre.
4.1.1. Operativni centar Federalne uprave civilne zatite
a) Popunjenost: od septembra 2011. u Operativnom centru Federalne uprave civilne zatite radi
pet namjetenika i rukovodilac dravni slubenik.
b) Radno vrijeme (raspoloivost): 24/7/365.
c) Obuenost: obuavanje osoblja je svedeno na povremeno prisustvovanje raznim prezentacijama
dok se iole specijalistika obuka ne obavlja zbog nedostatka finansijskih sredstava.
Nepoznavanje stranih jezika je hendikep koji ograniava uee operativaca u meunarodnim
obukama i vjebama, a problem u koritenju strane dokumentacije kao i u sluaju eventualne
potrebe razmjene informacija sa subjektima koji nisu sa naeg govornog podruja.
d) Uslovi za rad: izgraena je i opremljena adekvatna prostorija za smjetaj informacione i
komunikacione opreme. Zavreno je osnovno opremanje sale Operativnom centaru Federalne
uprave civilne zatite je koncipiran da moe, u redovnim uslovima na terenu, pruati usluge
obuke u radu osoblja-operativaca to mu je i jedna od zakonskih obaveza.
Zbog intenzivne izgradnje visokih stambenih objekata u neposrednoj blizini zgrade operativnog
centra, upotreba KT radio-ureaja je postala gotovo nemogua te se za isti trai nova emisiona
lokacija odnosno novo tehniko rjeenje.
e) Opremljenost (mts): Operativni centar Federalne uprave civilne zatite raspolae sloenim
informacionim sistemom koji je dimenzionisan da zadovolji sutinske IT potrebe za narednih
deset godina. Zavretkom radova na novom telefonskom sistemu ostvareni su preduslovi
za uvezivanje sa drugim imaocima komunikacionih resursa odnosno bitnim subjektima po
pitanju zatite i spaavanja. Dovravaju se radovi na elektro-energetskom sistemu automatskog
rezervnog-besprekidnog napajanja ime e biti zaokruena osnovna tehnoloka cjelina
operativnog centra.
f ) Komunikaciona i informaciona uvezanost: za svoj rad koristi resurse javnih telekom operatera
(mobilna i fiksna telefonija, faksimili i internet pristup). Nema uspostavljenih redovnih
alternativnih naina komuniciranja. Prestankom upotrebe KT radio ureaja u deminerskim
jedinicima kao, uslijed razloga navedenog pod stavom d) te nepostojanja procedura za rad, ova
vrsta komunikacije je trenutno potpuno ugaena. Nema uspostavljenih direktnih alternativnih
naina komuniciranja sa niti jednim snagama na terenu.
g) Operativne procedure:

Informacije o nastanku prirodne i druge nesree uobliavaju se i preciziraju koritenjem

standardizirane liste pitanja o predmetnoj nesrei.
141
142
4.1.2.
U redovnoj upotrebi su dvije vrste zahtjeva za medicinsku evakuaciju: prvu koriste TUN
timovi Federalne uprave civilne zatite dok je druga Medevac zahtjev prema OSBiH .
Zahtjevom za pomo OSBiH pokree se procedura za dobijanje pomoi u ljudskim ili

tehnikim resursima kojima raspolau OSBiH.
Zahtjevom za meunardnom pomoi pokree se postupak za dobijanje ili uvoenje

meunarodne pomoi. Svi zahtjevi prema OSBiH kao i zahtjev za meunardnu pomo bilo
kog nivoa Federacije Bosne i Hercegovine realizuju se putem OKC112.
Kantonalni operativni centri (KOC)
a) Popunjenost kantonalnih operativnih centara (u dalnjem tekstu: KOC) Biha, Oraje, Mostar i
Sarajevo po pet operativaca, KOC-i Grude, Livno i Travnik po etiri operativca,KOC Tuzla i Zenica
po tri i KOC Gorade jedan operativac.
b) Radno vrijeme (raspoloivost): puno radno vrijeme 24/7/365 odreeno prema zakonu obavlja
se u KOC-i: Biha, Oraje, Mostar i Sarajevo.
c) Obuenost: kao pod c) u prethodnoj taki.
d) Uslovi za rad: veina operativnih centara jo uvijek nema rijeeno pitanje prostora za smjetaj
opreme koja iziskuje klimatski i energetski kondicioniran ambijent.
e) Opremljenost (mts): najloije su opremljeni Kanton 10 i Posavski Kanton koji za svoj rad na
raspolaganju imaju samo elementarnu uredsku opremu i telefonski aparat.
f ) Komunikaciona i informaciona uvezanost: Vidno opremanje PMR opremom uraeno je samo u
Tuzlanskom Kantonu.
g) Operativne procedure: u upotrebi su sve procedure navedene pod g) prethodne take osim
zahtjeva za medicinsku evakuaciju za potrebe TUN timova.
h) Oteavajue okolnosti u radu:
-
loa finansijska situacija u pojedinim kantonima po automatiznmu se odraava i na dinamiku

opremanja KOC.
kao rezultat neizmirenja rauna za telefonske usluge od strane Vlade HNK nerijetka je pojava
iskljuenja telefonskih linija i internet pristupa KOC-u Mostar, pri emu su ta iskljuenja
zabiljeena i u periodu proglaenja stanja prirodne nesree na teritoriji kantona.
evidentirano je nepotivanje procedura dostave informacija zbog naruenih meuljudskih

odnosa.
4.2. Iskoristivost komunikacionih resursa drugih subjekata

a) Javni telekom operateri: na teritoriji Federacije Bosne i Hercegovine prisutna su sva tri BH javna
telefonska operatera, s tim da je MTEL prisutan samo u formi GSM pruaoca usluga. Pozivi
na broj 121 rutiraju se geografski najbliem KOC-u, s tim da u nekim sluajevima, zbog male
gustine baznih stanica u pojedinim regijama, poziv zavri u neodgovarajuem KOC-u. Obzirom
da se radi o iskljuivo dohodovnim firmama to su im i usluge i zone usluga usmjerene u cilju
sticanja profita. Dogaaji od prije dvije godine pokazali su ranjivost ovih sistema kod dueg
ispada napajanjem elektrinom energijom.
b) Privatni pruaoci telefonskih i komunikacionih usluga: obzirom da se u sutini javljaju kao
podprovajderi, sa stanovita zatite i spaavanja nemaju praktine vrijednosti.
c) Kablovski operateri: iako koncentrisani u urbanim sredinama, nezaobilazan su medij u
sluajevima potrebe za brzim masovnim obavjetavanjem stanovnitva.
d) Javna preduzea: prvenstveno elektroprivrede i eljeznice Federacije Bosne i Hercegovine,
osim to su bitni subjekti u sistemu zatite i spaavanja po djelatnosti koju obavljaju, isti imaju
respektabilne komunikacione resurse koji pokrivaju i slabo naseljene i teko pristupane
regije. Pored toga, vano je navesti i Elektroprijenos Bosne i Hercegovine koji takoe posjeduje
razvijenu komunikacionu infrastrukturu kolociranu sa trasama dalekovoda.
e) Javni i privatni RTV emiteri: zbog nepostojanja preciznih zakonskih odredbi i usvojenih
tehnikih rjeenja, nisu iskoriteni na najefikasniji nain.
f ) Imaoci komunikacionih resursa na nivou Bosne i Hercegovine: trenutno dvije najrazvijenije
komunikacione infrastrukture na teritoriji Bosne i Hercegovine su mrea CIPS-a Ministarstvo
civilnih poslova i komunikaciona mrea Granine policije. Osim velikih propusnih kapaciteta,
ove mree se i redovno odravaju.
g) Radio amateri: iako predstavljaju jeftin struni i komunikacioni potencijal, ovo udruenje
graana u sistemu zatite i spaavanja je samo deklarativno prepoznato.

4.3. Zakljuci
U sluaju stanja prirodne i druge nesree u kojima bi bila oteena ili nedostupna infrastruktura telekom
operatera, operativni centri niti jednog nivoa ne bi bili u stanju pruiti potrebnu komunikacionu
podrku nadlenim tabovima civilne zatite. Izuzetak od navedenog su situacije gdje su operativni
centri razliitih nivoa vlasti mjesno kolocirani.
Pored ranije utvrenih zadataka na opremanju operativnih centara i obuci uposlenika kao i opremanju
subjekata zatite i spaavanja, potrebno je istovremeno:

ciljanim obukama profilirati osoblje operativnih centara da u sluajevima odgovora na vanredne

situacije imaju sposobnost brzog snalaenja u datim situacijama, te sposobnost izvlaenja
maksimuma iz raspoloive opreme;
izgraditi Operativni centar Federalne uprave civilne zatite tako da moe da obavlja i
prua zakonom predvienu kontrolu i podrku kantonalnim operativnim centrima, a to
podrazumijeva naprednu tehniku opremljenost i kadrovsku osposobljenost;
pokrenuti procedure na utvrivanju uloga javnih telekom operatera u stanjima neposredno i

u toku proglaenja stanja nesree to bi podrazumijevalo i postavljanje na zahtjev ad-hoc GSM
baznih stanica, namjenskog alociranja spojnih puteva, imenovanja deurne tehnike podrke
idr.;
posebnim aktima olakati redistribuciju vika opreme i sredstava izmeu svih struktura civilne
zatite.
5. Obuenost i osposobljenost
Da bi sistem civilne zatite u Federaciji Bosne i Hercegovine bio efikasan i svrsishodan potrebno je
tabove, slube, jedinice i specijalnosti civilne zatite opremiti i obuiti shodno procijenjenom riziku
opasnosti od prirodnih i drugih nesrea.
Ako je spremnost odgovora na prirodne i druge nesree pokazatelj uspjene prevencije i planski
provedenih priprema i ako je u ublaavanju i otklanjanju posljedica pola posla, onda je obuka i
osposobljavanje uslov bez koga se ne moe govoriti o spremnosti. Stoga je za potrebe obuavanja
i osposobljavanja struktura zatite i spaavanja, na osnovu lana 165. Zakona o zatiti i spaavanju,
formiran Centar za obuku struktura zatite i spaavanja i tehnike poslove, koji se nalazi u sastavu
Federalne uprave civilne zatite i koji je u fazi materijalno-tehnikog osavremenjavanja, kadrovske
popune odgovarajueg certificiranja za svrhu za koju je formiran.
Aktivnosti obuavanja i osposobljavanja su intenzivirane u 2003. godini, kada je na osnovu finansijskog
uea Vlade Federacije Bosne i Hercegovine dovrena izgradnja Centra za obuku struktura za zatitu i
spaavanje. Sredstvima iz Projekta pripravnosti i prevencije katastrofa u okviru Programa deminiranja
kojega je finansirala Delegacija Evropske komisije, Centar je opremljen savremenim tehnikim
sredstvima i opremom (fonolabaratorija), za izvoenje dijela nastave iz oblasti zatite i spaavanja za
upravne i operativno-strune organe civilne zatite.
5.1. Realizacija aktivnosti obuavanja i osposobljavanja u funkciji postizanja spremnosti
Od 2003. 2013. godine realizovane su brojne aktivnosti obuavanja i osposobljavanja struktura zatite
i spaavanja u domaoj i stranoj organizaciji.
143
144
Sve provedene aktivnosti realizovane su s ciljem sagledavanja stanja normativne ureenosti i

uspostavljanja organizacije i snaga zatite i spaavanja na svim nivoima, te edukaciji i razmjeni iskustava
u pogledu izrade i donoenja planova i programa zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara od
prirodnih i drugih nesrea u Federaciji Bosne i Hercegovine, kantonima i opinama, te rukovoenju
akcijama u zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara.
5.2. Aktivnosti obuavanja i osposobljavanja meunarodnog znaaja
Na meunarodnim vjebama uestvovali su:

Vatrogasno-spasilaki tim iz Zenice, 4 spasioca,
Ekipa za medicinsku pomo, sluba za traenje nestalih i tim za psiho-socijalnu pomo Crvenog
kria Federacije Bosne i Hercegovine u sastavu 12 pripadnika i 1sanitetsko vozilo,
Tim za RHB detekciju iz Federalne slube za RHB zatitu sa 1 vozilom i 5 RHB izviaa,
Tim za brzi odgovor medevak, deminerski B tim Federalne uprave civilne zatite iz Mostara u
sastavu 1terensko i sanitetsko vozilo i 9 pripadnika,
Tim za spaavanje na vodi i pod vodom iz Federalne slube za spaavanje na vodi i pod vodom
i vertikalni transport u sastavu dva vozila. 2amca iz Mostara i 11 pripadnika,
Tim za potragu zatrpanih u ruevinama iz Federalne specijalizirane jedinice za spaavanje iz

ruevina u sastavu: jedno vozilo za prijevoz ljudi i kavez sa psima, 2 instruktora-vodia pasa i
dva psa specijalno obuena za otkrivanje zatrpanih u ruevinama,
Federalni tab civilne zatite u sastavu: 4 lana taba i 2 operativca iz Operativnog centra
Federalne uprave civilne zatite,
Ocjenjiva i koordinator federalnih snaga na vjebi, 2 predstavnika Federalne uprave civilne

zatite sa jednim putnikim vozilom i niz drugih.
Kako je obuka i osposobljavanje ulog bez koga se ne moe govoriti o spremnosti na odgovor na
prirodne i druge nesree, Centar za obuku struktura zatite i spaavanja i tehnike poslove sa skromnim
strunim i materijalnim kapacitetima (trenutno sa dva visokoobrazovana uposlenika, te njihovim
pojaanim angamanom), a u saradnji sa ostalim sektorima Federalne uprave civilne zatite, dao veliki
doprinos kako u organizaciji tako i pripremi i slanju pripadnika federalnih struktura zatite i spaavanja
na razliite vidove obuke i osposobljavanja u zemlji i van nje. Tako je ovaj Centar dao veliki doprinos
u pripremama i organizaciji meunarodnih vjebi (u 2008., 2010., i 2012. godine), te realizaciji tema
za obuku tabova civilne zatite, kako Federalnog taba u 2011. godini, tako i tabova civilne zatite
kantona i opina u 2011. godini, a prema upuenim zahtjevima za pruanje strune pomoi.
Takoe, Centar za obuku struktura zatite i spaavanja i tehnike poslove pruao je strunu pomo
opinskim slubama civilne zatite kod izvoenja vjebi sa strukturama zatite i spaavanja (opinama
Vogoa, Novo Sarajevo, Centar Sarajevo i dr.). Pored navedenih obaveza, nije izostala ni struna
pomo Fakultetu politikih nauka Sarajevo. Tako je u periodu od 2002. do 2007. godine, realizovana
obuka, tj. profesionalna praksa za 279 studenata IV godine, Odsjeka Odbrana i sigurnost, a u periodu
od 2008. do 2013. godine realizovane su pojedine nastavne teme iz nastavnog plana i programa (u
daljnjem tekstu: NPiP) za 241 studenta II i III godine, Odsjeka za sigurnosne i mirovne studije, tako da je
edukaciju od strane predavaa-instruktora Federalne uprave civilne zatite u prostorijama Centara za
obuku struktura zatite i spaavanja i tehnike poslove Federalne uprave civilne zatite prolo ukupno
520 studenata. Navedeno govori o tradicionalno dobroj saradnji u realizaciji nastavnih tema sa ovom
nauno-nastavnom visokokolskom ustanovom, s kojom e se saradnja nastaviti i u budunosti i to
ne samo kroz obuku, nego i kroz pomo pri izradi pojedinih projekata, nauno istraivakih radova
vezanih za oblast zatite i spaavanja.
5.3. Meunarodni donatori i partneri koji su finansijski i operativno-struno dali podrku i
unaprijedili proces obuavanja i osposobljavanja
Efikasan sistem civilne zatite zahtijeva postojanje raspoloivih finansijskih sredstava za osoblje,
opremu i obuku na svim nivoima, s ciljem omoguavanja vlastima civilne zatite da implementiraju
svoje zakonske zadatke.
Proces obuavanja i osposobljavanja ne bi bio mogu da ovakve aktivnosti nisu uz ustupanje

eksperata, finansijski, organizacijski i tehniki podrali brojni donatori, a u cilju unapreivanja znanja
o meunarodnim, regionalnim i nacionalnim organizacijama, te njihovim programima i mehanizmima
odgovora na rukovoenje u katastrofama.
Federalnoj upravi civilne zatite u realizaciji aktivnosti obuke za sve ove godine pomogle su brojne vlade
drava, meunarodne i regionalne organizacije i institucije, te brojne vladine i nevladine organizacije.
5.4. Dalji planovi aktivnosti obuavanja i osposobljavanja
1) Da bi Centar za obuku struktura zatite i spaavanja i tehnike poslove mogao obavljati
zakonom utvrene obaveze u punoj kapacitiranosti, neophodno je izvriti popunu istog
strunim kadrovima, prema utvrenoj sistematizaciji radnih mjesta, te opremiti ga savremenim
materijalno-tehniki sredstvima.
2) Intenzivirati rad na nauno-istraivakom radu i izdavakoj djelatnosti, te tako poveati
biblioteku grau iz oblasti zatite i spaavanja, a u okviru stune biblioteke Federalne uprave
civilne zatite. U istraivake radove ukljuiti naune djelatnike, kao i strunjake iz struktura
sistema zatite i spaavanja na svim nivoima.
3) Analiza u oblasti obuavanja i strunog osposobljavanja struktura zatite i spaavanja na
opinskom, gradskom i kantonalnom nivou pokazala je da su postignuti poetni rezultati, te
da doneseni NPiP za period 2009. 2012. godina samo su djelimino realizovani, ali je njihov
obim i sadraj ocijenjen primjenjivim. U narednom periodu potrebno je donijeti inovirane
dopunjene NPiP-e, za period 2013. 2015. godinu, te kao dio ovih planova, uvrstiti i
planove koji se donose u skladu sa Zakonom o zatiti od poara, a odnose se NPiP strunog
osposobljavanja inspektora za zatitu od poara i inspektora za vatrogastvo, te NPiP obuke za
struno osposobljavanje, uvjebavanje i kondicioniranje profesionalnih vatrogasaca, Program
obuke i osposobljavanja za dobrovoljne vatrogasce i nain polaganja strunog ispita za
dobrovoljne vatrogasce, te Program obuke zaposlenika u pravnim licima, dravnim organima i
drugim institucijama u oblasti zatite od poara.
4) Osnovni preduslov za funkcionisanje jedinstvenog sistema zatite i spaavanja u Federaciji Bosne
i Hercegovine je uspostava efikasne organizacije svih nivoa organizovanja zatite i spaavanja
u opinama, gradu i kantonima, a posebno kvalitetan izbor rukovodnih i drugih strunih lica u
organima uprave za civilnu zatitu, kao i odgovarajua podrka izvrnih i zakonodavnih tijela
na svim nivoima vlasti, u njihovom opremanju, obuavanju i osposobljavanju po doneenim
NPiP-a.
5) Da Federalna uprava civilne zatite poduzme potrebne radnje i postupke na planiranju,
organizaciji (materijalnoj i tehnikoj), te realizaciji obuke buduih instruktora-predavaa, koji e
nakon provedene obuke dobiti odgovarajue certifikate i moi provoditi obuke na opinskom,
kantonalnom i federalnom nivou.
6) Posredstvom inspekcijske kontrole i nadzora utvrditi implementaciju usvojenih politika i zakona,
te stanje organizovanosti struktura zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine, te
preduzeti mjere da se njihova organizacija i funkcionisanje usklade sa zakonskim odredbama i
onda pree na realizaciju NPiP-a.
Da bi sistem civilne zatite u Federaciji i Bosni i Hercegovini bio efikasan i svrsishodan potrebno je
tabove, slube zatite i spaavanja i jedinice civilne zatite opremiti i obuiti shodno procijenjenom
riziku opasnosti od prirodnih i drugih nesrea.
5.5. Analiza stanja realizacije nastavnih planova i programa na nivou Federacije Bosne i
Hercegovine, kantona, opine i grada
Analizom stanja realizacije NPiP-a na nivou kantona, opina i grada, u okviru toga i dostavljenih podataka
o organizovanim snagama zatite i spaavanja, na ovim nivoima organizovanja, moe se konstatovati
da je sistem u normativnom smislu dobro postavljen, ali u praksi nisu formirane upravne strukture,
kao i ni operativne snage zatite i spaavanja, prema Procjeni ugroenosti svakog nivoa organizovanja,
posebno opina, grada i kantona, te kao takvi ne pruaju sigurnost koja je neophodna u cilju zatite
graana u sluaju prirodnih i drugih nesrea.
145
146
Nastavni planovi i programi obuavanja i osposobljavanja snaga zatite i spaavanja Federacije Bosne
i Hercegovine, u dobroj mjeri su realizovani. Obuavanje i osposobljavanje slubi zatite i spaavanja
Federacije Bosne i Hercegovine, te federalnih specijaliziranih jedinica civilne zatite, provodi se u okviru
vlastite obuke kroz njihovu redovnu djelatnost, te doneene planove i programe-specijalistike obuke,
te kroz uee na mnogim radionicama, seminarima i vjebama u Bosni i Hercegovini ili van Bosne
i Hercegovine, a sve u cilju sticanja novih iskustava nauenih lekcija u osposobljavanju za proces
upravljanja i odgovora u krizama i katastrofama.
6. Organizacija i opremljenost vatrogasnih snaga

6.1. U Federaciji Bosne i Hercegovine
Na osnovu podataka sa kojima raspolae Federalna uprava civilne zatite, a koje su dostavile kantonalne
uprave i slube civilne zatite opina/grada u periodu od 2009. do 2014. godine, po pitanjama
organizacije, starosne i obrazovnu strukture vatrogasnih snaga, te opremljenosti vatrogasnih snaga
vozilima i vatrogasnom tehnikom, utvreno je sljedee stanje:
1) U Federaciji Bosne i Hercegovine ima ukupno 1905 pripadnika vatrogasnih jedinica. Od
navedenog broja, profesionalnih vatrogasaca je 802, dobrovoljnih vatrogasaca, odnosno
pripadnika DVD-a je 847, dok je 256 pripadnika vatrogasnih jedinica koje su formirane u
pravnim licima. Navedene podatke o ukupnom broju dobrovoljnih vatrogasaca treba uzeti
uslovno, obzirom da nisu iskazivani precizni podaci o broju pripadnika DVD-a ili DVJ-a koji
imaju status dobrovoljnog vatrogasca (koji imaju poloene ispite za dobrovoljnog vatrogasca
u skladu sa vaeim propisima). Navedeno se odnosi i na iskazani broj pripadnika vatrogasnih
jedinica koje su formirane u pravnim licima;
2) Od ukupno 79 opina u Federaciji Bosne i Hercegovine (to ukljuuje i 9 opina u Kantonu
Sarajevo u kojem je od postojee Profesionalne vatrogasne brigade-PVB KS, formirana
zajednika Profesionalna vatrogasna jedinica Kantona Sarajevo-PVJ KS), u 43 opine formirane
su PVJ;
3) Od navedene 43 PVJ-e, 38 opinskih PVJ-a i PVJ-a Kantona Sarajevo, osnovane su donoenjem
odluke nadlenog organa na nain predvien Zakonom o zatiti od poara62, dok 5 PVJ-a u
opinama: Travnik, Jablanica, Posuje, Ljubuki i Livno, nisu u sastavu opinskih slubi civilne
zatite;
4) Od ukupno 79 opina u 10 kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine, u 48 opina imaju
formirana dobrovoljna vatrogasna drutva / jedinice (u daljnjem tekstu: DVD/DVJ);
5) 22 opine u Federaciji Bosne i Hercegovine, pored PVJ, imaju formirane i DVD/DVJ-e (Biha,
Cazin, Bosanska Krupa, Tuzla, Lukavac, Srebrenik,Gradaac, Kladanj, Kakanj, Visoko, Maglaj,
Teanj, Olovo, Travnik, Kiseljak, Jajce, Gornji Vakuf Uskoplje), dok su u 6 opina u Kantonu
Sarajevo (Stari Grad, Ilida, Hadii, Centar, Novo Sarajevo, Novi Grad, Vogoa), pored PVJ KS,
formirana DVD/DVJ;
6) Na podruju 9 opina (Sapna, Teoak, ivinice, Doboj Istok, Breza, Usora, Foa Ustikolina,
Dobretii, Bosansko Grahvo), nisu formirane PVJ-e niti DVD-a/DVJ-e, s tim da opina Doboj
Istok u sluaju pojave poara na svom podruju, angauje PVJ Graanica, ivinice angauju
vatrogasnu jedinicu formiranu u rudniku mrkog ugljena - RMU urevik, dok Breza angauje
vatrogasnu jedinicu RMU Breza (na osnovu odgovarajuih sporazuma);
7) Najvei broj profesionalnih vatrogasaca je u Kantonu Sarajevo (191), zatim Zeniko
dobojskom kantonu (159), Tuzlanskom kantonu (137), Unsko-sanskom (105), Hercegovakoneretvanskom (104), Srednjobosanskom (64), Bosansko-podrinjskom (19), Kantonu 10 (12),
Zapadnohercegovakom (11), dok u Posavskom kantonu nema profesionalnih vatrogasaca;
8) Najbrojnije opinske PVJ-e u Federaciji Bosne i Hercegovine su u Gradu Mostaru, Tuzli i Zenici
(PVJ/P Grada Mostara - 80, PVJ Tuzla - 69, PVJ Zenica - 58);
9) Od dana stupanja na snagu Zakona o zatiti od poara i vatrogastvu (20.10.2009. godine), u
62 (Slubene novine Federacije BiH, broj 64/09)
38 opina u Federaciji Bosne i Hercegovine, opinsko/gradsko vijee na prijedlog opinskog

naelnika/gradonaelnika donijelo je akt (odluku) o preuzimanju, odnosno osnivanju PVJ-e za
podruje opine/grada, dok je u Kantonu Sarajevo, formirana zajednika PVJ od PVB KS (u toku
su zavrne aktivnosti na potpisivanju sporazuma izmeu Vlade Kantona Sarajevo i opinskih
naelnika i gradonaelnika koji ulaze u sastav ove jedinice). Na ovaj nain, PVJ-e u navedenim
opinama/gradu situirane su u sastav opinskih/gradskih slubi civilne zatite, dok je zajednika
PVJ koja je formirana u Kantonu Sarajevo, situirana u kantonalnoj upravi civilne zatite;
10) Pored Kantona Sarajevo, na podruju Srednjobosanskog i Posavskog kantona, pokrenuta je
inicijativa za formiranje zajednike PVJ izmeu opina Bugojno, Donji Vakuf i Gornji Vakuf
Uskoplje sa sjeditem u Bugojnu, odnosno izmeu Vlade Posavskog kantona i opine Oraje.
Zbirni pregled vatrogasnih jedinica i vatrogasaca u opinama i kantonima u Federaciji Bosne i
Hercegovine, iskazan je u Tabeli 10, u Prilogu 6 ove procjene.
Prosjena starosna dob i strune kvalifikacije profesionalnih vatrogasaca u Federaciji Bosne i Hercegovine,
trebala bi biti povoljnija, jer prema utvrenom stanju na uzorku koji obuhvata 242 pripadnika u 16 PVJ:

oko 50 % profesionalnih vatrogasaca je strosne dobi iznad 46 godina starosti;
veoma mali procenat, svega 5,78 % profesionalnih vatrogasaca na tretiranom uzorku od

16 PVJ-a opina/grada i kantona, ima zavrenu VSS i VS, dok preko 90 % profesionalnih
vatrogasaca ima zavrenu SSS.
Prema raspoloivim podacima dobivenim od kantonalnih uprava i opinskih/gradskih slubi civilne

zatite, PVJ i DVJ na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, ima ukupno 478 razliitih vrsta vatrogasnih
vozila (navalna, kombinovana, cisterne, specijalna vozila za tehnike nesree, prijevoz tehnike i sl.) kako
slijedi:

u Kantonu Sarajevo ima 88 vatrogasnih vozila,
u Zeniko-dobojskom kantonu 74,
Unsko-sanski, Tuzlanski i Hercegovako-neretvanski kanton, imaju po 68 vatrogasnih vozila,
u Srednjobosanskom kantonu ima 57 vatrogasnih vozila,
u Posavskom kantonu 20,
u Bosansko-podrinjskom kantonu 15,
u Zapadnohercegovakom kantonu 14,
K10 ima 6 vatrogasnih vozila.
Vozila sa kojim raspolau vatrogasne jedinice su razliite starosti (veina su stara od 15 do 45 godina).
To znai da je u narednom periodu potrebno preduzeti odgovarajue aktivnosti na svim nivoima
organizovanja da se vozni park vatrogasnih jedinica, kada je u pitanju starost vozila, promjeni i da se
izvri nabavka novih vatrogasnih vozila i druge vatrogasne opreme.
Najstarija vatrogasna vozila nalaze se uglavnom u manjim i nerazvijenim opinama u Federaciji Bosne
i Hercegovine, zbog ega nisu u mogunosti u svojim budetima i drugim sredstvima predvienim
Zakonom o zatiti od poara, osigurati finansijska sredstva potrebna za nabavku novih vatrogasnih
vozila za potrebe opremanja profesionalnih i dobrovoljnih vatrogasnih jedinica na svom podruju.
Izuzetak su PVJ u Zenici, Mostaru, Tuzli, kao i PVJ Kantona Sarajevo, koje su zadnih godina osigurale
finanijska sredstva za nabavku jednog broja novih vatrogasnih vozila.
Nakon analize navedenih podataka, moe se konstatovati da je stanje organizovanosti i opremljenosti
vatrogasnih snaga u Federaciji Bosne i Hercegovine nezadovoljavajue, to se posebno odnosi na
sljedee:
1. 38 opinskih PVJ-a koje su osnovane u Bihau, Cazinu, Velikoj Kladui, Sanskom Mostu,
Bosanskoj Krupi, Buimu, Kljuu, Bosanskom Petrovcu, Tuzli, Lukavcu, Srebreniku, Graanici,
Banoviima, Kalesiji, Gradacu, Kladnju, Zenici, Zavidoviima, epu, Kaknju, Vareu, Visokom,
Maglaju, Tenju, Olovu, Goradu, Pale Prai, Kiseljaku, Jajcu, Novom Travniku, Gornjem Fakufu
Uskoplju, Gradu Mostaru, Konjicu, apljini, itluku, Neumu, Glamou i Drvaru, te PVJ-a Kantona
147
148
Sarajevo, osnovane su donoenjem odluke nadlenog organa na nain predvien Zakonom o

zatiti od poara63, dok 5 PVJ-a u opinama Travnik, Jablanica, Posuje, Ljubuki i Livno, nisu u
sastavu opinskih slubi civilne zatite;
2. popunjenost PVJ-a profesionalnim vatrogascima je nedovoljna i ne odgovara stvarnim
potrebama, koje e se tek preciznije utvrditi prilikom izrade procjene ugroenosti od poara
podruuja opine/grada ili kantona i konano utvrditi u planu zatite od poara opine/grada
ili kantona;
3. u procjeni ugroenosti od poara podruja opine/grada ili kantona, odnosno planu zatite
od poara opine/grada ili kantona, utvrdit e se i potreban broj dobrovoljnih vatrogasaca u
DVD/J, kao i potreban broj vatrogasnih jedinica ili slubi za zatitu od poara u pravnim licima/
privrednim drutvima (tj. koja pravna lica/privredna drutva imaju obavezu formiranja vlastite
jedinice ili slube za zatitu od poara).
6.2. Organizacija, brojnost, opremljenost i obuenost vatrogasnih snaga u oblasti umarstva,
okolia i turizma
Federalno ministarstvo poljoprivrede, vodoprivrede i umarstva Federalnoj upravi civilne zatite nije
dostavilo podake iz koji se moe utvrditi da li su na osnovu planova za zatitu uma od poara, KPD-a
organizovala, opremila i obuila vlastite slube za zatitu od poara, interventne grupe radnika ili druge
vatrogasne snage za gaenje umskih poara na podrujima kojim gospodare, koji je broj pripadnika
u tim slubama, sa kojim materijalno-tehnikim sredstvima raspolau, u kojoj mjeri su obueni i druge
potrebne podatke.
Isto tako, Federalno ministarstvo okolia i turizma Federalnoj upravi civilne zatite nije dostavilo
podake o tome za koja zatiena podruja prirode i kulturno-historijskog naslijea u Federaciji Bosne i
Hercegovine su izraeni i doneeni planovi zatite od poara, te da li su na osnovu tih planova utvrene
i organizovane slube za zatitu od poara ili druge vatrogasne snage koje bi gasile poare na tim
podrujima.
Prema tome, kod izrade ove procjene nije bilo mogue ocijeniti stanje:
1. u oblasti umarstva u Federaciji Bosne i Hercegovine, po pitanju organizacije i opremljenosti
vatrogasnih snaga za gaenje poetnih poara sa kojim raspolau KPD-a za podruja kojim
gospodare,
2. okolia i turizma u Federaciji Bosne i Hercegovine, po pitanju organizacije i funkcionisanja
preventivne zatite od poara, organizacije, brojnosti, obuenosti i opremljenosti vatrogasnih
snaga za gaenje poetnih poara sa kojim raspolau nadleni organi, pravno lice ili druga
institucija kojima su data na koritenje i upravljanje odreena zatiena podruja prirode i
kulturno istorijskog naslijea u Federaciji Bosne i Hercegovine.
6.3. Zakljuci
1) Imajui u vidu injenicu da za uspjenu intervenciju u uslovima tehniko-tehnolokih i drugih
nesrea (posebno velikih umskih poara, eksplozija, akcidenata s opasnim materijama i
slino), mora osigurati u izuzetno kratkom roku veliki broj osposobljenih ljudi, specifina
oprema i sredstva, koji bi po unaprijed utvrenom planu trebali intervenisati, moe se utvrditi
da u Federaciji Bosne i Hercegovine nema dovoljno i na optimalan nain organizovanih snaga,
opreme i sredstava za uspjene intervencije u ovoj vrsti prirodne i druge nesree.
To znai, da je stanje organizovanosti, popunjenosti i opremljenosti PVJ ali i DVD/J u Federaciji
Bosne i Hercegovine nezadovoljavajue, prije svega, zbog nedovoljne implementacije odredbi
Zakona o zatiti od poara, a posebno odredbi kojima se ureuje:
63 Slubene novine Federacije BiH broj 64/09
a) integrisanje postojeih PVJ u organe uprave civilne zatite kantona, opina/grada i

njihovog organizovanja na nain predvien Zakonom o zatiti od poara, zbog ega su
samo 38 opina i jedan kanton u Federaciji Bosne i Hercegovine, formirali PVJ za svoje
podruje, na nain predvien navedenim zakonom; 64
b) izrada i donoenje planskih dokumenata (procjena ugroenosti od poara, plan zatite
od poara, programiranje razvoja zatite od poara i vatrogastva), zbog ega, izmeu
ostalog, opine/grad i kantoni, nisu utvrdili potreban broj profesionalnih, ali i dobrovoljnih
vatrogasaca za zatitu svog podruja, te je popunjenost PVJ-a profesionalnim vatrogascima
u Federaciji Bosne i Hercegovine, ali i njihova obuenost, nedovoljna i ne odgovara
stvarnim potrebama;
c) organizovanje DVD/J u sistemu zatite i spaavanja, kao dopunskih snaga za vatrogastvo,
zbog ega DVD/J uglavnom ne rjeavaju svoj status na nain predvien Zakonom o zatiti
od poara i ostaju izvan sistema zatite i spaavanja (iz tog razloga, ne mogu ostvariti pravo
na pruanje finansijske i svih drugih vidova pomoi u ostvarivanju svoje uloge u zatiti i
spaavanju, te se obuavati i opremati na adekvatan nain);
d) osiguravanje potrebnih finansijskih sredstava za funkcionisanje i opremanje PVJ i DVJ.
2) Ako se uzmu u obzir podaci o formiranim PVJ-a Federaciji Bosne i Hercegovine, moe se ocijeniti
da je njihov broj kao i popunjenost nedovoljna (u odnosu na stvarne potrebe, koje e se tek
precizno utvrditi prilikom izrade i donoenja navedenih planskih dokumenata za podruja
opine/grada ili kantona), te da se uglavnom radi o PVJ-a koje su nakon donoenja i po sili
Zakona o zatiti od poara, preuzete od postojeih PVJ ili u pojedinim sluajevima i od DVJ.
DVJ-a i vatrogasne jedinice u pravnim licima65 koje u skladu sa Zakonom o zatiti od poara
predstavljaju dopunske snage za vatrogastvo, su jedinice koje su u Federaciji Bosne i
Hercegovine veinom formirane prije donoenja navedenog zakona.
Status profesionalnog, odnosno dobrovoljnog vatrogasca, pripadnici navedenih PVJ-a i DVJ-a u
Federaciji Bosne i Hercegovine (to se odnosi i na pripadnike postojeih preduzetnih vatrogasnih
jedinica), uglavnom su stekli prekvalifikacijom steenog zanimanja nakon zavrenog III ili IV
stepena kolske spreme odgovarajueg tehnikog smjera (vatrogasne, mainske, graevinske,
metalske, hemijske, elektriarske, umarske ili druge tehnike struke), odnosno polaganjem
ispita za profesionalnog ili dobrovoljnog vatrogasca u skladu sa podzakonskim propisima
donesenim na osnovu Zakona o zatiti od poara (Slubeni list SR BIH, br. 15/87, 37/88, 38/89,
19/90 i 26/90 i Slubeni list SR BIH, br. 13/93 i 20/95) ili kantonalnih zakona iz ove oblasti.
Obzirom da veina opina/grada i kantona nisu donijeli procjene ugroenosti od poara i
planove zatite od poara, to nisu utvrena pravna lica koja moraju osnovati vlastitu vatrogasnu
jedinicu ili na drugi nain, osigurati vatrogasne snage za zatitu svojih objekata ili prostora,
odnosno nije utvren potreban broj vatrogasnih jedinica u pravnim licima, kao i broj potrebnih
pripadnika u tim jedinicama.
3) Starosna struktura u PVJ-a nije zadovoljavajua, te je potrebno kroz popunu PVJ-a osigurati
podmlaivanje sastava u tim jedinicama.
4) U Federaciji Bosne i Hercegovine ne postoje srednje kole u kojima bi se kolovali mladi ljudi za
zanimanje vatrogasac i koje bi omoguile podmlaivanje sastava u PVJ-a.
5) Osiguravanje potrebnih finanisjkih sredstava za opremanje veine PVJ-a u Federaciji Bosne i
Hercegovine je nedovoljno i ne zadovoljava ni minimalne potrebe.
Zbog navedenog, vatrogasna vozila i druga materijalno-tehnika sredstva u veini PVJ su
zastarjela, te sa istim nije mogue pravovremeno djelovati, odnosno gasiti velike, kao i druge
vrste poara (prosjena starost vatrogasnih vozila je od 15 do 45 godina starosti).
Raspoloiva vozila i druga vatrogasna tehnika u veini DVJ je takoe zastarjela, a ove jedinice
koje se osnivaju u skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama ne mogu osigurati finansijska
64 Biha, Buim, Sanski Most, Klju, Tuzla, Banovii, epe, Vare, Zavidovii, Gorade, Kiseljak, Novi Travnik, Ljubuki, Posuje, Glamo i
Kanton Sarajevo
65 Pravna lica koja obavljaju djelatnost koja utie na poveane poarne opasnosti i rizika (raniji naziv ovih jedinica, utvren Zakonom o
zatiti od poara SRBiH, bio je poduzetne-industrijske vatrogasne jedinice).
149
150
sredstvima potrebna za nabavku novih vozila ili vatrogasne tehnike, a sa druge strane opine/
grad i kanton ne rjeavaju njihov status na nain utvren Zakonom o zatiti od poara, zbog ega
je onemogueno njihovo finansiranje u skladu sa navedenim zakonom.
Posebno treba istai dva razloga zbog kojih je finansiranje PVJ-a i DVJ-a u Federaciji Bosne i
Hercegovine nezadovoljavajue:
a) opine/grad, odnosno kantoni u svojim budetima ne planiraju ili vrlo malo izdvajaju
finansijska sredstva za potrebe opremanja PVJ ili DVD/J, odgovarajuim materijalnotehnikim sredstvima i opremom,
b) zbog neprovoenja lana 137. Zakonom o zatiti od poara66, nije efikasno rjeeno
prikupljanje posebnih, dodatnih finansijskih sredstva koje se, izmeu ostalog, iskljuivo
mogu koristiti za nabavku vozila i vatrogasne tehnike za potrebe opremanja PVJ i DVJ
formiranim u DVD-a na nain utvren Zakonom o zatiti od poara.
6) Federacija Bosne i Hercegovine ne raspolae odgovarajuim letjelicama za gaenje velikih
umskih i drugih poara na otvorenom prostoru, zbog ega se ne moe osloniti na vlastite
zrane snage, ve se uvijek ova vrsta pomoi u gaenju velikih umskih poara trai od OSBiHili
od zemalja u okruenju (meunarodna pomo).
7) Kantoni i opine/grad ne proglaavaju blagovremeno stanje prirodne nesree od poara, a i
kada proglase takvo stanje, ne stavljaju u funkciju kantonalni tab civilne zatite kao jedini organ
rukovoenja u zatiti i spaavanju ovlaten za poduzimanje svih mjera zatite i spaavanja, pa
prema tome i u pogledu angaovanja sve raspoloive snage i sredstva u kantonu na gaenju
poara otvorenog prostora.
8) Iako je Zakonom o zatiti od poara utvren mehanizam za ostvarivanje efikasnog planskog
djelovanja u akcijama gaenja velikih poara, na nain da svaka akcija gaenja poara pone
angaovanjem vatrogasnih jedinica opine u kojoj je nastao poar, a pomo, prema potrebi,
prvo pruaju susjedne opine i kanton, zatim susjedni kantoni, a onda Federacija Bosne i
Hercegovine, kada svim navedenim snagama nije mogue lokalizirati ili ugasiti velike poare,
kantoni/opine i grad ne primjenjuju utvreni redoslijed za traenje pomoi u gaenju velikih
poara, odnosno ne pridravaju se utvrenih procedura i mjera, to naravno ima negativne
posljedice za efikasno gaenje velikih umskih poara.
U veini sluajeva opina/grad i kanton u uslovima velikog umskog poara na svom podruju,
odmah upuuju zahtjev za pomo OSBiH ili meunarodnu pomo putem Federalne uprave
civilne zatite ili Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine, a da prethodno nisu primijenili
niti jednu od navedenih procedura i postupaka koje je utvrdio Zakon o zatiti od poara i drugi
propisi koji ureuju ovo pitanje.
9) Na podrujima ugroenim velikim umskim poarom, esto nema odgovarajui broj policijskih
patrola koje bi mogle u odreenim situacijama kontrolisati protok saobraaja, odnosno
omoguavati bre kretanje vatrogasnih i drugih vozila koja uestvuju u gaenju poara, kao i
za provoenje istranih radnji na utvrivanje uzroka poara, pronalaenju poinilaca izazivanja
poara i drugih potrebnih radnji i postupaka iz nadlenosti organa unutranjih poslova.
10) U KPD-a stanje organizovanosti i opremljenosti vlastitih snaga (slubi za zatitu od poara,
interventnih grupa radnika) za provoenje preventivnih mjera zatite od poara koje su
utvrene u planovima za zatitu uma od poara (prosjecanje i odravanje umskih prosjeka i
umskih puteva, osmatranje i dojavljivanje poara i druge preventivne mjere zatite od poara),
te za gaenje poetnih umskih poara, nedovoljna je i nije zadovoljavajua.
66 Finansijska sredstva iz premije osiguranja imovine od poara i prirodnih sila u iznosu od 6 %, a 1 % sredstava, od neplaene funkcionalne
premije osiguranja koja se odnosi na osiguranje motornih vozila.
E - POTREBNA FINANSIJSKA SREDSTVA

1. Procjena stanja
Od zaustavljanja rata i potpisivanja Dajtonskog mirovnog sporazuma (1995.) do donoenja Zakona
o zatiti i spaavanju (2003.) u Federaciji Bosne i Hercegovine nije postojao nikakav sistemski nain
finansijskog tretmana posljedica po ljude i materijalna dobra nastalih djelovanjem prirodnih i drugih
nesrea. Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, po preporuci Federalnog taba civilne zatite najee
je intervenisala po principu solidarnosti i na osnovu aproksimativnih procjena teta, iz budetskih
sredstava tekue rezerve i sa pozicije Transfer za posebne namjene-elementarne nepogode. Kantonalni
i opinski nivoi, skoro da i nisu imale interventnih sredstava za ove namjene, tako da je zahtjev za
namjenskim sredstvima sa lokalnog nivoa prema Federalnoj upravi civilne zatite i Vladi Federacije
Bosne i Hercegovine, istovremeno sliio na izraziti pritisak za kakva-takva sredstva na raunima lokalnih
budeta.
Nedostatak veeg broja sistemskih i prikladnih provedbenih propisa u oblasti zatite i spaavanja i
finansija na lokalnom nivou, isto kao i na dravnoj, uslovili su nestabilan tok resursa za ove namjene
i dovodili u pitanje finansijsku transparentnost, to je u vie navrata bilo otvorenim pitanjem
parlamentarnih rasprava.
Bez obzira to su jaale pretpostavke ubiranja javnih prihoda, njihova finansijska osnovica, cirkulacija,
raspodjela i upotreba sredstava, u kontekstu ove procjene, nisu bili usklaeni za ciljanom i sistemnom
finansijskom refleksijom prema zatiti i spaavanju ljudi i materijalnih dobara.
2. Sredstva meunarodne zajednice

Finansijska sredstva meunarodne zajednice, drava, bilateralnih i multilateralnih programa za
drutvenu i ekonomsku stabilizaciju, osim razminiranja, nisu usmjeravana u programe i projekte zatite
i spaavanja, izuzev za administrativne trokove asocijacija civilnog drutva i neka strukovna udruenja
graana. Ispoljene slabosti su prije svega kod domaih nosioca planiranja koji nisu ozbiljno shvatili
vanost ove problematike i nisu uskladili projektno kandidiranje potreba i prioriteta za zatitom i
spaavanjem, uz objektivne limite, koji su usmjeravali plasman sredstava za egzistencijalne potrebe,
obnovu i rekonstrukciju drave, ekonomije, povratak, izgradnju institucija vlasti, razvoj demokratije i sl.
3. Sredstva za ostvarivanje prevencije

Prevencija kao jedna od najvanijih stratekih mjera zatite i spaavanja, finansijski je prepoznata samo
kao administrativno birokratska aktivnost federalnih ministarstava i drugih organa federalne uprave, a
ne kao nezamjenjiv oblik postizanja spremnosti u pripremama za odgovor na izazove prirodne i druge
nesree iz djelokruga rada nosioca planiranja na svim nivoima dravne strukture.
4. Evidencije teta u finansijskom iznosu 1997. 2012.

Do donoenja sistemskih i prikladnih provedbenih propisa u oblasti zatite i spaavanja i finansija od
1997. 2012. godine, zahtjevi opina i kantona za izraunatim tetama po raznim osnovama (poari,
poplave, sua, grad-tua, mraz, led) iznosili su preko 190.937.792,86 KM.
U ovaj iznos nisu uraunate tete od klizita, opasnog otpada, osiromaenog uranija, bruceloze i
q-groznice i dr., jer se saniranje posljedica obavljalo preko drugih izvora, pozicija i nosilaca planiranja
finansijskih sredstava, iako se i to moe podvesti pod isti bilans finansijskih optereenja svih nivoa
budeta u Federaciji Bosne i Hercegovine.
151
152
5. Sistemsko finansiranje zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine

Prvi sistemski odgovor finansiranja sistema zatite i spaavanja od prirodnih i drugih nesrea u Federaciji
Bosne i Hercegovine sadran je u spomenutom Zakonu o zatiti i spaavanju u kome su definisani izvori
koji slue za namicanje finansijskih sredstava potrebnih za finansiranje zatite i spaavanja od prirodnih
nepogoda i drugih nesrea.
Prema lanu 179. Zakona o zatiti i spaavanju, finansiranje se ostvaruje iz sljedeih izvora:
1) budeti Federacije Bosne i Hercegovine, kantona i opina;
2) sredstva pravnih lica;
3) osiguranja;
4) dobrovoljni prilozi;
5) meunarodna pomo-donacije;
6) drugi izvori utvreni ovim i drugim zakonom.
U lanu 180. Zakona o zatiti i spaavanju propisana je posebna naknada za finansiranje zadataka
u oblasti zatite i spaavanja. Naknada je utvrena u visini 0,5 % na zbirni iznos od neto plaa svih
zaposlenika. Obraunava je i plaa poslodavac istovremeno sa isplatom neto plaa. Ova naknada se
obraunava i plaa i na primanja od drugih samostalnih djelatnosti i povremenog samostalnog rada u
visini 0,5 % na zbirni iznos isplaenih neto primanja.
Ta naknada je veoma bitna, (iako ne moe zadovoljiti sve potrebe u toj zatiti), i redovit je i siguran izvor
jednog dijela sredstava potrebnih za finansiranje zatite i spaavanja. Ta sredstva, zajedno sa sredstvima
koja se trebaju osigurati u budetu prema odredbi lana 179. taka 1. Zakona o zatiti i spaavanju,
osnovna su sredstva za finansiranje potreba u zatiti i spaavanju.
Zakonom o zatiti i spaavanju i Uputstvom o nainu obraunavanja i uplati posebne naknade za zatitu
od prirodnih i drugih nesrea,67 Federalnog ministarstva finansija, regulisane su obaveze svih poreznih
obaveznika i potvren je omjer pripadanja ovih sredstava:

15 % pripada Federaciji Bosne i Hercegovine i slue iskljuivo za namjene iz lana 182. ta. 2) 3),
4), 5), 6) i 7) Zakona o zatiti i spaavanju;
25 % kantonu i slue iskljuivo za namjene iz lana 183. ta. 2), 3), 5), 6), 7) i 8) Zakona o zatiti
i spaavanju;
60 % opini u kojoj su ta sredstva ostvarena i slue iskljuivo za namjene iz lana 184. ta. 2), 3),
5) do 7) Zakona o zatiti i spaavanju.
Visinu ukupno ostvarenih sredstava na ovaj nain dobijemo tako to: broj zaposlenih u Federaciji Bosne
i Hercegovine x prosjena neto plaa u Federaciji Bosne i Hercegovine x 12 mjeseci x 0,5 %.
S obzirom na to da je u znaajnoj mjeri prisutan rad na crno, ne moe se tano utvrditi ukupan broj
zaposlenih ili onih koji po ugovoru na odreeno vrijeme ili po ugovoru o djelu ostvaruju plae i druga
primanja, teko je precizno obraunati iznos ostvarenih prihoda.
Procjene Federalne uprave civilne zatite zasnovane na podacima iz kantonalnih ministarstava finansija
govore, da bi ta sredstva iznosila na svim nivoima od opine do Federacije oko 20 miliona KM godinje.
6. Zakljuci
1. Prethodne analize i konstatacije upuuju da i pored izraenih potekoa u konsolidaciji
politikih, ekonomskih, sigurnosnih i drugih pitanja dravne strukture, postoji formalnopravna pretpostavka dostupnosti finansijskih sredstava, iako je njihova prihodovna osnovica
nedovoljna u odnosu na potrebe uspostave organizacije i funkcija elemenata sistema zatite i
spaavanja, otklanjanja i saniranja posljedica od prirodnih i drugih nesrea.
2. Radi stvaranja pretpostavki za planiranje razvoja zatite i spaavanja na realnim projekcijama
prihoda po osnovu lana 180. Zakona o zatiti i spaavanju, transparentnog izvrenja budeta
po ovim stavkama na svim nivoima federalne vlasti, Vlada Federacije Bosne i Hercegovine
je donijela Odluku o uslovima i nainu koritenja sredstava ostvarenih po osnovu posebne

naknade za zatitu od prirodnih i drugih nesrea68.
3. Sredstva ostvarena po osnovu lana 180. Zakona o zatiti i spaavanju su kolateralno dobro,
nisu i ne mogu biti jedina sredstva za sveukupne namjenske potrebe zatite i spaavanja ljudi
i materijalnih dobara. Potrebno je osigurati sredstva i iz drugih izvora po lanu 179. Zakona o
zatiti i spaavanju.
4. Planiranjem finansijskih sredstava nosioca planiranja u budetima politikih zajednica u
Federaciji Bosne i Hercegovine, viestruko je isplatnije, svrsishodnije i moralnije ulagati u
prevenciju (spreavanje nastajanja posljedica) nego ulagati u posljedice koje se uslijed izostale
prevencije multipliciraju.
5. Prevencija u zatiti i spaavanju na nivou Federacije Bosne i Hercegovine, kantona i opina treba
biti finansijski podrana u okviru redovnog planiranja budeta za potrebe osnovne djelatnosti,
usaglaeno s prioritetima Godinjeg plana provoenja mjera iz Programa razvoja zatite i
spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine. Pored budetskih sredstava za zatitu i spaavanje
u okviru redovnog planiranja budeta, izuzetnoe se koristiti i dio sredstava izdvojen po osnovu
0,5 % za potrebe preventivnih mjera zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara.
6. Sredstva od posebne naknade treba, dakle, planirati i kroz programe zatite i spaavanja,
realizovati u okvirnom omjeru:
30 % za opremanje struktura civilne zatite;
20 % za prevenciju;
40 % za saniranja teta;
5 % za obuku struktura civilne zatite (povjerenika, slubi, uprava, tabova, slubi za zatitu i
spaavanje, jedinica civilne zatite i stanovnitva);
5 % za trokove uea u provedbi mjera zatite i spaavanja u vrijeme djelovanja prirodne
ili druge nesree.
7. Upravljanje raspoloivim finansijskim i materijalnim resursima uputno je i jedino izvodljivo
izradom budeta na svim nivoima od opine, kantona i Federacije Bosne i Hercegovine i njihovim
optimiziranjem, po naelu povezivosti, potujui okvirne uslove koji trebaju biti strateki
oblikovani u Programu razvoja sistema zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine,
to se odnosi i na sredstva po lanu 180. Zakona o zatiti i spaavanju.
8. Program razvoja zatite i spaavanja za sve nosioce planiranja, posebno za upravne i strune
organe civilne zatite, stvara osnovu za obaveznu izradu godinjih planova u provoenja
razvojnih mjera za postizanje spremnosti sistema zatite i spaavanja za odgovor na izazove
prirodne i druge nesree.
9. Za potrebe zatite i spaavanja od prirodnih i drugih nesrea u budetu Federacije Bosne i
Hercegovine osiguravaju se finansijska sredstva u visini od 0,5 % od ukupnog budeta za
tekuu godinu, a u budetu kantona i opina osiguravaju se finansijska sredstva u visini od 1 %
od ukupnog budeta za tekuu godinu. Za opine i kantone koji su u nemogunosti osigurati
sredstva na ovaj nain primjenjivati naelo povezivosti. Od ovako izdvojenih sredstava 70 %
se izdvaja za potrebe provoenja preventivnih mjera zatite i spaavanja i finansiranje mjera
zatite od poara utvrenih u Zakonu o zatiti od poara i finansiranje zajednikih aktivnosti
na zatiti i spaavanju u Bosni i Hercegovini, a 30 % za potrebe sanacije teta od posljedica
prirodnih i drugih nesrea, pomo drugim dravama, te za isplate naknada u zatiti i spaavanju.
O ovim sredstvima odluuje Vlada Federacije Bosne i Hercegovine, vlada kantona, odnosno
opinski naelnik.
10. Kako je stanje opremljenosti snaga civilne zatite za izvrenje namjenskih zadataka nedopustivo
loe, potrebno je donijeti politike odluke na svim nivoima njene organizovanosti da se
realizuje Program dodatnog opremanja struktura civilne zatite koji je Vlada Federacije Bosne
i Hercegovine usvojila jo 2001. godine. Finansijska sredstva potrebna za ove namjene iznose
minimalno 45.000.000,00 KM za podruje cijele Federacije Bosne i Hercegovine.
11. Raznovrsni poslovni interesi kompatibilni interesima zatite i spaavanja mogu biti oblik
sufinansiranja ove djelatnosti, posebno ukoliko promiu razvijanje svjesnosti o openacionalnim
vrijednostima u Bosni i Hercegovini, zatiti i spaavanju ljudi, materijalnih dobara i okolia.
68 Slubene novine Federacije BiH, br. 4/12 i 80/13.
153
154
F OPI ZAKLJUCI IZ PROCJENE

1. Kljune opasnosti za podruje Federacije Bosne i Hercegovine proizlaze iz podlonosti jakim
zemljotresima, velikim poplavama, visokim snjenim nanosima, posebno u planinskim dijelovima,
odronima i klizanjima zemljita, povremenim suama, kao i tuom (grdom i ledom), u ljetnim
mjesecima veim umskim poarima. Tokom jeseni i zime dolazi do velikih hladnoa i olujnih
vjetrova koji prouzrokuju velike materijalne tete na infrastrukturi. Procjenom su prepoznate
mogue nesree u odnosu na specifinosti okolia u zahvatu hidroakumulacija, klizita, zemljotresa
i drugih nesrea. To obavezuje dodatno i konkretno procjenjivanje osjetljivosti i podlonosti na
sve opasnosti i rizike tih kritinih taki i objekata prema savremenim standardima o sigurnosti i
preduzimanje konkretnih mjera poboljanja spremnosti i odgovora na nesree.
Tabela 5. Vrsta opasnosti prirodne i druge nesree
Redni
broj
Vrsta opasnosti prirodne i

druge nesree
Ugroeno podruje kanton(i)

3
1.
Zemljotresi
Ovoj opasnosti i rizicima podlone su sve urbane sredine, na podruju

kantona 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9 i 10 intenziteta 7,8 i 9 0MCS a prema seizmolokim
pokazateljima podlona su posebno podruja kantona 7 i 8, to se vidi iz
Seizmoloke karte.
2.
Ruenja
U veim urbanim i naseljenijim sredinama-sjedita kantona, i visoke brane: na

vodotocima i akumulacijama jezera (Modrac, Jablaniko, Buko, Plivsko i dr.):
kantoni 2, 5, 6, 7 i 10.
3.
Velike poplave
U zadnjih 5 godina, intenzivno pogaaju podruje Federacije BiH, nanose velike

materijalne tete, a zabiljeene su na podruju kantona: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 i 9;
4.
Visoki snjeni nanosi
Posebno su bili zabiljeeni 1999., 2005. i 2012. godine u zimskom periodu i to

na podruju kantona: 1, 4, 5, 6, 7 i 9.
5.
Odroni i klizanja zemljita
Ova se pojava javlja kao posljedica velikog broja uzroka, a zabiljeena je

posebno na podruju kantona: 3, 4, 5, 6, 7 i 9.
6.
Sua
Sua, kao prirodna nesrea koja nanosi velike tete na ratarskim i voarskim
kulturama, najee je pogaala podruja kantona: 2, 7, 8 i 10 nanijevi velike
materijalne tete.
7.
Tua (grd i led) tokom

proljetnih i jesenjih mjeseci
Prirodna nesrea koja nastaje iznenadno i kratko traje, a njezin negativni uinak
je najizraeniji na voarskim i ratarskim kulturama na podruju kantona: 2, 3,
7 i 8.
8.
Velike hladnoe i olujni vjetrovi
Prouzrokuju velike materijalne tete na infrastrukturi. U proteklom periodu

(naalost i sa smrtnim posljedicama), zabiljeeno je ekstremno dejstvo na
podruju kantona: 4, 6 i 7.
Poari i eksplozije
ume i umsko tle u Federaciji BiH svake godine u periodu od 01.03. do 01.11
izloeno je poveanim opasnostima od pojave velikih umskih poara. U zadnjih
pet godina, kantoni 4, 7, 8 i 10 najugroeniji su kantoni u Federaciji BiH sa aspekta
izloenosti opasnostima od pojave velikih umskih poara.
Podruja kantona 3, 4 i 9, na kojima su najizgraeniji kapaciteti tehnikotehnolokih pogona i postrojenja koja u tehniko-tehnolokom procesu koriste
velike koliine zapaljivih i eksplozivnih opasnih materija, izloena su poveanim
opasnostima od pojave velikih poara i razornih eksplozija uslijed mnogobrojnih
i razliitih uzroka i pojava, a koje se nikada ne mogu u potpunosti eliminisati.
10.
Masovne ljudske, ivotinjske i

biljne bolesti
Registrovane su kao uestale i s velikim negativnim efektima na podruju

kantona: 4, 6, 7 i 9.
11.
Akcidenti sa opasnim
materijama
Navedenim opasnostima poveano su izloena sva transportna vozila koja u

cestovnom i eljeznikom prometu prijevoze zapaljive i eksplozivne opasne
materije, kao i tehniko-tehnoloki pogoni i postrojenja. Opasnostima od
ekspanzija gasa i eksplozija gasnih smjea poveano je izloena infrastruktura za
transport i distribuciju prirodnog gasa u kantonu 9.
12.
Rudarske nesree
Stalna opasnost na podrujima kantona gdje se i nalaze rudnici, a naroito u

kantonima: 3, 4.
9.
Redni
broj
Vrsta opasnosti prirodne i

druge nesree
2
Radijacijsko-hemijsko-bioloko
oneienje zraka, vode i
zemljita
13.
14.
15.
16.
Ugroeno podruje kanton(i)

3
Izloena su sva vea naseljena mjesta: zagrijavanje stambenih i drugih objekata,
intenzivniji drumski saobraaj, smjeteni industrijski kapaciteti i sl., uglavnom
su to kantoni: 2, 4, 6, 7 i 9.
MES i NUS
Ugroena su podruja uz nekadanje linije razdvajanja, uglavnom kantoni: 1,2,

3, 4, 5, 6, 7, 9 i 10.
Saobraajne nesree
Ugroeno je podruje cijele Federacije BiH: razlozi su viestruki starost i

neispravnost vozila, loi i oteeni putevi, saobraajna rascjepkanost i dr.
Izgradnjom dijela autoceste koridora V-c koji prolazi kroz Zeniko-dobojski,
Kanton Sarajevo i Zapadnohercegovaki kanton, kao i dijelovi koji e biti
naknadno izgraditi, zbog velikog broja tunela, vijadukta i mostova, te
neprilagoenosti ogranienja brzine na istim, kao i nesavjesnom vonjom mogu
biti uzronici saobraajnih nesrea na svim dionicama navedene autoceste.
Drutveno uslovljeni procesi
Od destrukcije prema konstrukciji; od disolucije prema izgradnji institucija

pravne drave; mir umjesto rat; od destabilizacije prema stabilizaciji; od
nestabilnosti prema sigurnosti; od etnikog ienja prema povratku raseljenih
i prognanih; od socijalnog i privrednog siromatva i zaostalosti prema razvoju i
prosperitetu; od dezintegracija saradnjom prema integracijama u dravi, regiji,
evropskim i evroatlantskim; od ugroavanja prema ostvarenju ljudskih prava
i sloboda; od oteenosti i ugroenost prema zdravom okoliu i ekosistemu.
Slika 5. Vrsta opasnosti prirodne i druge nesree po ugroenim podrujima kantona

Federacije Bosne i Hercegovine
155
156
2. Nastaviti aktivnosti na dogradnji pravnog okvira i planskih dokumenata u oblasti zatite i spaavanja
ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea na dravnom i entitetskom nivou u cilju
konsolidacije i razvoja strukture u oblasti zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Stalna je obaveza i pravo i svih drugih pravnih lica i graana ostvarivanje mjera zatite i spaavanja
odnosno line i uzajamne zatite.
3. Federalna uprava civilne zatite i Federalni tab civilne zatite upravno, planski i operativno struno
promoviraju zakonsku odgovornost Vlade Federacije Bosne i Hercegovine za ostvarivanje priprema
za zatitu i spaavanje kojima se postie umanjenje rizika od nastajanja nesrea, smanjenje
broja ljudskih gubitaka, efikasnog djelovanja u spaavanju, otklanjanju i sanaciji posljedica,
rekonstrukciji, stabilizaciji i normaliziranju stanja nakon nesree do nauno-strunih analiza pojava
i dogaaja, vezanih za nesreu i spremnosti zajednice za efikasan odgovor na mogue nesree sada
i u budunosti.
4. Potrebno je objediniti napore svih odgovornih institucija, naunih ustanova, javnih preduzea i
relevantnih pojedinaca u Federaciji Bosne i Hercegovine u cilju animaranja drutvene zajednice
na postizanje odgovora u sluaju nastanka prirodne i druge nesree, kao i postizanju racionalne
spremnosti drutvene zajednice za spreavanje nastajanja, ublaavanju i sanaciji posljedica,
djelovanje i upravljanje u prirodnim i drugim nesreama.
5. Na nivou Federacije Bosne i Hercegovine, postoje odreeni kapaciteti koji nisu funkcionalno
integrisani u sistemu zatite i spaavanja za planski odgovor na pojedine prirodne i druge nesree,
a odnose se na postojee slube hitne pomoi, PVJiDVD, upravne i operativno-strune organe
civilne zatite kantona i opina/grada, policijske snage (saobraajna policija i specijalne policijske
jedinice), kapacitete javnih preduzea.
Saradnja sa svim nosiocima planiranja u organima federalne uprave, drugim institucijama i
ustanovama je strateki pravac za izradu i usklaivanje za izradi i usklaivanje planova zatite i
spaavanja kao i planova zatite od poara, te programa razvoja zatite i spaavanja u okviru
kojeg se utvruju i pitanja od znaaja za programiranje razvoja zatite od poara i vatrogastva,
kao i stvaranje povjerenja graana u institucije pravnog sistema. Ove sloene zadatke je mogue
izvriti samo ako nadleni organi Federacije Bosne i Hercegovine, kantona, opina/gradova u
skladu sa svojim nadlenostima formiraju uprave i slube kao operativno-strune organe za zatiti
i spaavanje ljudi i materijalnih dobara, odnosno zatitu i spaavanje od poara.
6. Imajui u vidu ukupne prirodne, geografske, urbanistike, privredne, socijalne, migracijske i

karakteristike sloenih drutvenih procesa u uslovima postojee dravne organizacije u Bosni i
Hercegovini, tranzicije i reforme, potrebno je jo detaljnije i struno kvalitetnije procijeniti rizike
od prirodnih i drugih nesrea, na svim nivoima (od opine/grada, kantona do Federacije Bosne i
Hercegovine) i kao takve uskladiti na federalnom i dravnom nivou. Ishodita tih serioznijih analiza
rizika trebaju biti preduslov u planiranju i uspostavljanju prioriteta postizanja spremnosti u sluaju
prirodnih i drugih nesrea.
7. Informativno-komunikacijsku podrku upravljanju akcijama zatite i spaavanja prua Operativni
centar Federalne uprave civilne zatite koji je u procesu organizaciono-tehnike izgradnje u
skladu sa procjenom ugroenosti i zahtjevima za funkcionalnim povezivanjem sa kantonalnim i
opinskim centrima civilne zatite. Navedeni pokazatelji u Procjeni ugroenosti upuuju na potrebu
ustanovljenja kvalitativnih i kvantitativnih pokazatelja u okviru jedinstvene baze podataka, ne samo
radi razumijevanja prirodnih i drugih procesa, ve radi stvaranja podrke upravljanju procesom
akcija zatite i spaavanja ljudi, materijalnih i kulturnih dobara i okolia. Te podatke trebaju osigurati
resorna ministarstva i drugi organi federalne uprave, druge relevantne institucije, zavodi, naune
ustanove i strukture civilne zatite. Federalni, kantonalni i opinski/gradski operativni centri
civilne zatite trebaju voditi bazu podataka o pojavama nesree, opasnostima i rizicima, ime e se
omoguiti usmjeravanje djelovanja cijelog sistema i koritenje resursa na stanje izazvano nesreom.
8. U procjenama ugroenosti Federacije Bosne i Hercegovine, kantona i opina/grada utvruju se
opasnosti, odnosno prirodne i druge nesree koje mogu ugroziti ljude i materijalna dobra.
S tim u vezi, sve lokalne zajednice, privredna drutva koja u procesu rada mogu prouzrokovati
akcidentnu situaciju duna su, u cilju obavjetavanja i uzbunjivanja graanstva na postojanje
opasnosti osigurati, odnosno na svom prostoru-objektu instalirati odgovarajue sisteme za
uzbunjivanje (sirene).
9. Spremnost odgovora na nesree pokazatelj je uspjene prevencije i planski provedenih priprema

na ublaavanju i otklanjanju posljedica, a obuka i osposobljavanje uslov je bez koga se ne moe
govoriti o spremnosti. Sistemski odgovor u vezi sa problematikom obuavanja i osposobljavanja
zasniva se na stvaranju programsko-planskih i strunih dokumenata za izvoenje nastavnog
procesa obuke, ostvarenje procedura, njihove verifikacije, osiguranju tehnikih, pedagokih i
metodiko-didaktikih uslova za izvoenje nastavnih sadraja, praktine i teorijske obuke za
potrebe operativno-strunih organa, slubi, jedinica i specijalnosti civilne zatite.
10. Privredna dobra (industrijski kapaciteti, naftne i gasne instalacije, poljoprivredna dobra,
hidrocentrale, termocentrale, umski resursi, saobraajnice i objekti na njima i drugi infrastrukturni
objekti), sa aspekta zatite i spaavanja, trebaju biti direktno obuhvaeni vrednovanjem parametara
moguih nesrea i rizika, formiranjem baze podataka u resornim federalnim ministarstvima i
drugim organima federalne uprave, ustanovama, zavodima i javnim preduzeima. Podruje opine
Hadii naselje unovnica,
Tehniko-remontni zavod, zbog kontaminiranosti zemljita osiromaenim uranijem, kao i opine
u kojima ima odlagalita industrijskog otpada, predstavljaju podruja za ozbiljno istraivanje na
uklanjanju ili ublaavanju ovih rizika.
S tim u vezi, potrebno je, u odnosu na ove rizike, razviti poseban katastar bazu podataka
ovih podruja radi izbora to preciznijih metoda i tehnika mogueg odgovora na uklanjanju ili
ublaavanju.
11. Sutinska pitanja problematike okolia i stvaranja preduslova za izbalansirano koritenje prirodnih
resursa i uspostavljanja odrivog razvoja, pitanje je upravljanja okoliem i strategijom prostornog
planiranja u zemlji i regiji. Problem opasnog otpada (industrijskog, medicinskog, i dr.) jedan je od
prioritetnih problema zatite okolia. U Bosni i Hercegovini ne postoji kontrolisan sistem upravljanja
opasnim otpadom, ali postoji registar generatora opasnih otpada. Nekontrolisano odlaganje
opasnog otpada (4.000 manjih ili veih deponija) i nepravilno odlaganje na lokalne deponije
posljedica je odsustva svjesnosti i drastinog odstupanja od obaveza primjene zakonskih odredbi
na svim nivoima u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Takve deponije bez odgovarajuih projektnih rjeenja, bez tehnike opremljenosti, bez fizikotehnike zatite, bez tehnologije otplinjavanja, bez pokrivanja inertnim materijalima, bez regulacije
procjednih voda i infrastrukturnih sadraja, su ekoloka atomska bomba. Odgovor na ove izazove
nalazi se u pravilnom kreiranju politike, programiranju i implementaciji programa odrivog
razvoja, upravljanju nacionalnim bogatstvima i zatiti okolia, ukljuivanjem svih struktura
bosanskohercegovakog drutva i meunarodnoj saradnji po sutinskim pitanjima zatite okolia.
Posebnu panju u narednom periodu treba posvetiti animiranju svih zainteresovanih u cilju
nastavka priprema za izgradnju i izgradnju savremenih sanitarnih deponija za odlaganje vrstog
otpada, ime bi se sprijeilo nekontrolisano odlaganje ovog otpada na divljim deponijama.
12. Prijetnja zemljotresa u Bosni i Hercegovini a time i u Federaciji Bosne i Hercegovine, naroito u
velikim gradovima, uz postojeu intenzivnu gradnju i dogradnju stambenih i poslovnih objekata,
esto bez odgovarajuih urbanistikih planova i dozvola, zahtijeva reviziju i kontrolu primijenjenih
standarda gradnje i preduzimanje odgovarajuih mjera na postizanju spremnosti (otpornosti na
ruenje). Procjenu otpornosti postojeih velikih stambenih i drugih javnih objekata (kole, fakulteti,
bolnice, eljeznike stanice, aerodromi i sl.), na seizmike zemljotrese, mogue je odrediti samo
aproksimativno, jer su objekti graeni u razliitim vremenskim periodima, na razliite naine i s
razliitim stepenom otpornosti. Potpuna procjena rizika ovih kompleksa potrebna je, posebno u
podrujima s visokim seizmikim rizikom.
13. ume, vode i drugi ekosistemi znaajni su za ekonomsko stanje u zemlji, a ujedno su resursi koji
su uestalo skloni gubicima od prirodnih i drugih nesrea, posebno poara. Ukoliko gubici nisu
odmah vidljivi i ne predstavljaju direktnu opasnost za ljude i materijalna dobra redovno izostaje
efikasan odgovor na nesree i oporavak od nesrea. Primjer tome su, veliki umski poari koji se
dese u nepristupanim i predjelima kontaminiranih minama, kao i gubitci u poljoprivredi izazvani
plavljenjem ili podizanjem nivoa podzemnih voda. Isto tako, poplave mogu izazvati viestruke i
dugorone posljedice na stambenim, gospodarskim, infrastrukturnim i drugim objektima, kao i
tete na poljoprivrenom tlu okoliu. Naroito istiemo eroziju i kontaminaciju tla, te degradaciju i
sl. koje onemoguavaju brz oporavak poljoprivrednih povrina, odnosno oporavak poljoprivrednih
proizvoaa, koji uslijed teta ostaju bez mogunosti finansijskog oporavka i slabe mogunosti
157
158
naplate teta od osiguravajuih kua, gdje im je imovina osigurana, kao i slabim dravnim
subvencijama-poticajima.
14. U skladu sa Izlaznom strategijom odrivosti timova za deminiranje i uklanjanje neeksplodiranih

ubojnih sredstava civilne zatite od 01.01.2010. do kraja 2019. godine Vlade Federacije Bosne i
Hercegovine, V. broj: 655/09, od 27.08.2009. godine, sredstva za finansiranje ovih poslova do 2019.
godine, osiguravaju se u Budetu Federacije Bosne i Hercegovine. Kako bi se dostigao kvalitet i
jednoobraznost svih deminiranih povrina tokom deminerskih aktivnosti, potrebno je sagledati
sve mogunosti da se kroz izmjene i dopune Zakona o deminiranju Bosne i Hercegovine stvore
uslovi da se svi resursi za deminiranje u Bosni i Hercegovini objedine i osigurati im kapacitetete,
sa osloncem na vlastita finansijska sredstva, kao i mogunosti upravljanja tim kapacitetima. I dalje
provoditi sve aktivnosti iz Strategije za protuminske akcije, u funkciji smanjenja rizine povrine
radi omoguavanja ekonomske osnove odrivog povratka i stabilnog sigurnosnog okruenja.
Kroz razne vidove edukacije (putem Crvenog kria/krsta, medija, u kolama i sl.) razviti sve oblike
prevencije o minskim opasnostima u organima vlasti i svjesnosti kod graana. Ako se ne postigne
sporazum o objedinjavanju deminerskih kapaciteta, potrebno je sagledati potrebe i mogunosti
Federacije Bosne i Hercegovine da i dalje finansira postojee timove za deminiranje koji se nalaze u
sastavu Federalne uprave civilne zatite.
15. Privredna situacija u Federaciji Bosne i Hercegovine uslovljava mogunosti, dinamiku i nivoe
izgradnje elemenata sistema zatite i spaavanja i postizanje spremnosti da se odgovori na
izazove prirodne i druge nesree. Ekonomska ogranienja direktno utiu na prihodovnu osnovicu
izvora sredstava koja je slaba u odnosu na potrebe uspostave organizacije i funkcija elemenata
sistema zatite i spaavanja. Zbog toga je vano racionalno odrediti tekue i razvojne prioritete
funkcionisanja i izgradnje sistema, na osnovu procjene ugroenosti za sve oblasti od prevencije,
planova i programa, strukture operativnih snaga, opremanja sredstvima i opremom, stvaranje
zaliha u robnim rezervama.
Radi racionalnog i korektnog planiranja finansijskih sredstava potrebno je, ekonometrijskom
analizom, za svaku vrstu nesree odrediti tzv. povratni period, kao ekonomski opravdanu osnovu
za izraunavanje teta i svih drugih posljedica. To je vano i sa stajalita naina osiguranja finansijskih
i materijalnih resursa. Upravljanje raspoloivim finansijskim i materijalnim resursima uputno je i
jedino izvodljivo kroz budete na svim nivoima od opine, kantona i Federacije Bosne i Hercegovine
i njihovim optimiziranjem, po naelu povezivanja, potujui okvirne uslove koji trebaju biti strateki
oblikovani u Programu razvoja zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine, to se odnosi
i na sredstva po l. 179. i 180. Zakona o zatiti i spaavanju. Za potrebe zatite i spaavanja od
prirodnih i drugih nesrea opravdano je da se na svim nivoima u skladu sa navedenim lanovima
Zakona o zatiti i spaavanju, godinje u budetima planiraju sredstva za zatitu i spaavanje (kojim
bi se vrilo opremanje i obuavanje organizovanih struktura zatite i spaavanja).
16. OSBiH i policijske snage dio su sistema zatite i spaavanja. Policijske snage u odnosu na svoju
zakonsku ulogu i namjene, osposobljenost i opremljenost u uslovima prirodne i druge nesree
osiguravaju javni red, linu i imovinsku sigurnost, odvijanje saobraaja i vre upozoravanja na
opasnosti u pogoenim podrujima. Na osnovu Zakona o odbrani Bosne i Hercegovine (Slubeni
glasnik BiH, broj 88/05) i Standardne operativne procedure angaovanja OSBiH na pruanju
pomoi civilnim organima u reagiranju na prirodne i druge nesree, vri se angaovanje Oruanih
snaga Bosne i Hercegovine u pruanju pomoi civilnim vlastima Bosne i Hercegovine u otklanjanju
i sanaciji posljedica prirodnih i drugih nesrea. Na istim zakonskim i provedbenim osnovama i na
osnovu ovjerenih meunarodnih pravila i procedura UN-a, vri se angaovanje OSBiH i u okviru
meunarodnih humanitarnih aktivnosti pruanja pomoi u nesreama. OSBiH, odnosno njihovi
elementi i jedinice ove zadatke izvravaju u skladu sa svojom organizacijsko-formacijskom
strukturom i namjenom.
17. Stalna i neposredna prijetnja od prirodnih i drugih nesrea izazvanih prirodnim ili ljudskim
djelovanjem, zahtijeva saradnju Bosne i Hercegovine sa susjednim i drugim zemljama u zajednikom
planiranju akcija zatite i spaavanja, primanju i pruanju meunarodne humanitarne pomoi u
sluaju veih nesrea. Bosna i Hercegovina je prihvatila meunarodne humanitarne standarde
sadrane u okviru: Ureda UN za koordinaciju humanitarnih poslova - UN OCHA, Program UN za
razvoj - UNDP, UNICEF Fondacija UN za djecu i UNCHR/HELP Visoki komesarijat UN za izbjeglice
/ Program pomoi - HELP, DPPI Pakta stabilnosti za Jugoistonu Evropu - Inicijativa pripravnosti i
prevencija katastrofa Pakta stabilnosti, CMEP SEE Civilno-vojno planiranje za vanredne situacije
za Jugoistonu Evropu, OPCW i SRSA meunarodne organizacije za uspostavu sistema zatite

i spaavanja od hemijskog oruja i drugih hemijskih otrova, IFRC Meunarodna federacija
drutava Crvenog kria/krsta i Crvenog polumjeseca, MFCK Meunarodna federacija Crvenog
kria/polumjeseca, NATO/EADRCC Evroatlantski koordinacijski centar za pruanje pomoi u
katastrofama i dr. Sadanja saradnja na meunarodnom planu u planiranju prevencije, pruanju i
primanju pomoi u sluaju nesrea nije na potrebnom stepenu sistemskog izvoenja. Ministarstvo
sigurnosti Bosne i Hercegovine nadleno je da preduzima sve mjere i postupke ostvarivanja
meunarodne saradnje iz oblasti zatitite i spaavanja, odnosno civilne zatite.
Na dravnom nivou, doneeni su sljedei propisi kojima se pored ostalih pitanja reguliu i pitanja
pruanja i davanja meunarodne pomoi u zatiti i spaavanju: Uputstvo o nainu i postupku
prelaska dravne granice prilikom primanja i/ili upuivanja meunarodne pomoi u zatiti i
spaavanju (Slubeni glasnik BiH, broj 56/09) i Uputstvo za meuresornu koordinaciju prilikom
primanja, upuivanja i tranzita meunarodne pomoi u zatiti i spaavanja (Slubeni glasnik BiH,
broj 77/13).
Takoe, potpisan je Sporazum o saradnji izmeu Ministarstva odbrane Bosne i Hercegovine i
Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine u oblasti reagiranja na prirodne ili druge nesree (2009.
godine), kao i Standarne operativne procedure angaovanja Oruanih snaga Bosne i Hercegovine
na pruanju pomoi civilnim organima u reagiranju na prirodne ili druge nesree (2010. godine).
Pored toga, Bosna i Hercegovina potpisala je sporazume o saradnji u zatiti od prirodnih i drugih
katastrofa sa Republikom Hrvatskom (2001. godine), Republikom Crnom Gorom (2007. godine),
Republikom Makedonijom (2007. godine), Republikom Slovenijom (2011. godine) i Republikom
Srbijom (2011. godine).
Isto tako, potpisan je Standardni operativni postupak izmeu Dravne uprave za zatitu i spaavanje
Republike Hrvatske i Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine o pruanju prekogranine pomoi
u gaenju poara otvorenog prostora (2006. godine), kao i Standardni operativni postupak izmeu
Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine i Direkcije za zatitu i spaavanje Republike Makedonije
o pruanju pomoi u sluaju prirodne ili druge civilizacijske katastrofe (2009. godine).
U cilju unapreenja zajednikog djelovanja, planiranja mjera za sprjeavanje nesrea, unapreenja
nauno-istraivakog rada i osposobljavanja u zatiti od nesrea potrebno je panju meunarodne
saradnje usmjeriti na: regionalnu i subregionalnu saradnju po svim vanim pitanjima prepoznavanja
opasnosti, osmatranju i praenju, prognoziranju i predvianju opasnosti i nesrea, planiranju mjera
prevencije, informacijsko-komunikacijskom sistemu kao podrci upravljanja u nesreama, civilnovojnoj meunarodnoj saradnji, procedurama prelaska dravnih granica, poveanju line zatite
graana, razvoju i proizvodnji zatitne i spasilake opreme.
18. Crveni kri/krst Federacije Bosne i Hercegovine, nevladine i organizacije civilnog drutva imaju
posebnu ulogu u podizanju svjesnosti o znaaju zatite i spaavanja ljudi i materijalnih dobara
od prirodnih i drugih nesrea i opasnosti, upotpunjavanju i ostvarenju sadraja svih mjera zatite
i spaavanja. Zbog raznolikosti sadraja djelovanja (pruanju pomoi u pronalaenju, spaavanju i
zbrinjavanju ugroenog i nastradalog stanovnitva, osiguranju raznovrsne humanitarne pomoi u
sluaju masovnih prirodnih i drugih nesrea i dr.) potrebno je afirmisati drutveni znaaj nevladinog
humanitarnog sektora i organizacija civilnog drutva.
19. U okviru mjera zatite i spaavanja potrebno je izraditi svrsishodna i prihvatljiva (doktrinarna)
rjeenja po svim mjerama zatite i spaavanja, radi uspostavljanja prepoznatljivog organigrama
dijela sistema kojeg zahtijeva sadraj konkretne mjere, u nadlenosti jednog ili vie nosilaca
planiranja u institucijama federalne, kantonalnih i opinskih/gradskih nivoa vlasti.
20. Procjena ugroenosti stvara osnovu za izradu Federalnog programa razvoja zatite i spaavanja i
Federalnog plana zatite i spaavanja, analogno tome kantonalnih i opinskih/gradskih programa
i planova i njihovo meusobno usklaivanje uz procedure osiguranja finansijske podrke njihovoj
realizaciji, parlamentarnu odnosno skuptinsku verifikaciju. Nakon usvajanja Procjene ugroenosti,
od strane Vlade Federacije Bosne i Hercegovine, potrebno je pristupiti izradi dugoronog Programa
razvoja zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine za naredni period. U istom tom periodu,
potrebno je pripremiti program aktivnosti i pristupiti izradi planova zatite i spaavanja na svim
nivoima.
159
160
G-PRILOZI
Prilog broj 1
Meunarodna saradnja
U meunarodnoj saradnji, a posebno sa susjednim zemljama, ne postoje usvojeni programi i procedure
za pomo u sluaju katastrofa. Mogu se evidentirati samo neki sluajevi inicijativa i zaetka saradnje u
oblastima:

nadgledanje i razmjena informacija slubi osmatranja i uzbunjivanja,
razmjene informacija Hidrometeorolokog i Seizmolokog zavoda,
razmjene informacije i iskustava u protivgradnoj zatiti,
zatite od voda u meugraninim podrujima,
saradnje Nacionalnih drutava Crvenog kria/krsta i Crvenog polumjeseca.
Smatramo potrebnim da se u okviru potpisivanja bilateralnih i multilateralnih sporazuma obuhvati i

problematika meusobne saradnje i pomoi u: nadgledanju, obuci, opremanju, prevenciji, spreavanju
i otklanjanju posljedica.
Prethodno je vano osigurati namjenska sredstva na dravnom nivou kako bi se mogli sklapati
meudravni dogovori o traenju i pruanju pomoi u prirodnim i drugim nesreama velikih razmjera.
Saradnja se moe poboljati samo donoenjem odgovarajuih propisa, zajednikim planiranjem
provoenja mjera zatite i spaavanja, uom meusobnom saradnjom sudionika u zatiti i spaavanju
ali i osiguravanjem tehnikih sredstava i opreme za zatitu i spaavanje.
Iskustva u vezi prihvatanja meunarodne pomoi
U vezi prihvatanja meunarodne pomoi u Bosni i Hercegovini moe se konstatovati da osim
pozitivnih aspekta, ona nije bila organizovana na jedinstven nain, nego su sve humanitarne i druge
organizacije pomo dostavljale i distribuisale u vlastitoj reiji ime smo na terenu dobili svojevrsnu
anarhiju u postupanjima pojedinih subjekata. Izuzetak su ICRC i IFRC koji su svoj mandat i aktivnosti
provodili u skladu sa Misijom i Principima Meunarodnog pokreta Crvenog kria/krsta i Crvenog
polumjeseca (IMRC), i u saradnji sa Nacionalnim drutvom Crvenog kria/krsta Bosne i Hercegovine.
Neke meunarodne organizacije su djelovale netransparentno i potpuno neovisno od svih postojeih
planova, pravila i procedura u Bosni i Hercegovini, pa su posljedice njihovog djelovanja velika utroena
sredstva u rehabilitaciji, nekvalitetno izvedeni radovi, koji mogu predstavljati potencijalni uzrok ruenja
objekta, ne-sanitarnih uslova ivota, unitavanja okolia, itd.
Pored toga, na prostorima Federacije Bosne i Hercegovine mnoge meunarodne organizacije su
naputajui odreene lokacije ostavljale velike koliine otpadnih materija, koje su zagaivale odreeni
prostor.
Kroz razne humanitarne donacije u Federaciju Bosne i Hercegovine su upuene velike koliine lijekova i
sanitetskog materijala kojima je istekao rok valjanosti i sad predstavljaju balast velike ekoloke bombe
koje je teko neutralisati bez odgovarajuih materijalnih sredstava (Mostar, Sarajevo i dr.).
Radi isteka roka valjanosti, uglavnom, prehrambenim artiklima koji su dopremljeni kao humanitarna
pomo, organi svih nivoa vlasti: od opine do Federacije Bosne i Hercegovine, nali su se u nevolji,
to initi s velikim koliinama ovih artikala, s obzirom na to da nema sredstava za njihovo nekodljivo
unitavanje. Stoga se ista nekontrolisano odlau na divlje deponije po gradovima i naseljima ili u
njihovoj blizini i u blizini vodotoka ime uzrokuju zagaenje voda i okolia.
Isto tako, isputanjem velikih koliina otpadnih voda od raznih subjekata u vodotoke dolazi do
zagaenja vodotoka, okolia, a samim tim i voda za pie i druge potrebe.
Bosna i Hercegovina je u poratnom periodu primila meunarodnu pomo za otklanjanje posljedica rata
i poboljanje uslova ivota i rada. Posebno bi naznaili pomo u revitalizaciji objekata vodosnabdijevanja
gradova i naselja to je bitno doprinijelo normaliziranju snabdijevanja stanovnitva pitkom vodom.
Meunarodna pomo u sluaju prirodnih i drugih nesrea

U sluaju nastanka prirodne i druge nesree na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, Federalni tab
civilne zatite ima mogunost, nakon to Vlada Federacije Bosne i Hercegovine proglasi stanje prirodne
ili druge nesree, da zatrai meunarodnu pomo, ali samo pod uslovima:

da su opine i kantoni pogoeni prirodnom i drugom nesreom, iscrpili sve resurse i

mogunosti za zatitu i spaavanje ljudi i materijalnih dobara;
da je Federacija Bosne i Hercegovine iscrpila sve vlastite resurse, civilne i vojne;
da su iscrpljene mogunosti i resursi drugog entiteta koje je tab civilne zatite Republike Srpske
stavio na raspolaganje Federalnom tabu civilne zatite, na osnovu Sporazuma o saradnji u
ostvarivanju zadataka civilne zatite,69 i preko Ministarstva sigurnosti Bosne i Hercegovine.
Pri tome treba imati u vidu da se meunarodna pomo mobilizira u sluaju prirodne nesree
takvih razmjera da se procjenjuje da, na osnovu broja rtava i evakuiranog stanovnitva, broja
unitenih objekata za stanovanje, materijalnih dobara i infrastrukture, kao i tete na ekonomiji,
Federacija Bosne i Hercegovine i drava Bosna i Hercegovina nisu u mogunosti postojeim
kapacitetima odrati situaciju pod kontrolom i otkloniti posljedice nastale nesree. Pri tome
se najee polazi od procjene da, u skladu sa ekonomskim mogunostima, svaka drava
stvara pretpostavke kapacitiranosti za zatitu i spaavanje planskim i organizacijskim mjerama
prevencije i pripravnosti resursa.
Pomo izvana, iju proceduru traenja koordinira Ministarstvo sigurnosti Bosne i Hercegovine, adresira
se u sluaju Bosne i Hercegovine i njenih entiteta, u obliku zahtjeva:

na multilateralnoj osnovi Ujedinjenim narodima, ali i Meunarodnoj federaciji drutava

CK i CP (IFRC) preko sekretara Crvenog kria/krsta - lana nadlenog organa / taba CZ iz
Meunarodnog pokreta Crvenog kria/krsta i Crvenog polumjeseca koji na jednostavno
zasnovanim procedurama zahtjeva IFRC-u, moe brzo pribaviti pomo po procijenjenim
potrebama;
na bilateralnoj osnovi dravama s kojima je Bosne i Hercegovine sklopila sporazum o saradnji
i pomoi u katastrofama (R Hrvatska), dravama pripadajuih regionalnih inicijativa (DPPI),
dravama UN-a ili NATO-a;70
na regionalnoj osnovi - preko regionalne Inicijative pripravnosti i prevencije katastrofa (DPPI)
Pakta stabilnosti za Jugoistonu Evropu, mogue je oekivati koordiniranu pomo drava
lanica Inicijative: (Albanija, Bugarska, Grka, Hrvatska, Maarska, Makedonija, Moldavija,
Rumunija, Slovenija, Srbija i Crna Gora i Turska) na konsolidirani apel za pomo dravi pogoenoj
nesreom, preko Ureda za koordinaciju humanitarnih poslova (OCHA) ili direktno, ali uz znanje
OCHA-e.
UN OCHA djeluje operativno po zahtjevu Rezidentnog / humanitarnog koordinatora UNDP za Bosnu i

Hercegovinu (koji koordinira Timom UN za upravljanje u katastrofi - UNDMT, uslijed prisustva i dolaska
velikog broja agencija UN-a), ili Rezidentnog nacionalnog predstavnika UNDP u Bosni i Hercegovini, a
na osnovu:

prvenstveno Rezolucije Generalne skuptine br. 46/182 od 19.12.1991. godine, i
Smjernica o upotrebi resursa vojne i civilne odbrane u katastrofama iz Osla, maja 1994.
godine; ali i
Konvencije o privilegijama i imunitetima Ujedinjenih naroda, usvojene od GS UN 13. februara

1946. godine (o dodjeli pripadnicima UNDAC i osoblja zatite i spaavanja statusa eksperta
na misiji za UN, ako je alarmiranje, mobilizaciju i angaman meunarodnog vojno-civilnog
(MCDA) osoblja zatraila OCHA.
Pomo od NATO-a nije mogue oekivati direktno, ali je to izvodivo bilateralno (na osnovu sporazuma
o pruanju pomoi u snagama i sredstvima drave lanice NATO-a dravi - nelanici), ili zahtjevom
Generalnom sekretaru NATO-a za pomo dravi nelanici NATO-a preko neke od monih meunarodnih
organizacija (UN OCHA-e, IFRC ili Svjetske zdravstvene organizacije-WHO, ili pak UNHCR, i sl.), na osnovu
Povelje UN-a i Smjernica o vojnoj i civilnoj odbrani (MCDA) iz Osla, te NATO-vih stratekih dokumenata
kao i operativnih dokumenata (zasnovanih na Smjernicama iz Osla):
70 Slubeni glasnik BiH, broj 7/01.
161
162
Standardne operativne procedure za saradnju u pruanju pomoi u katastrofi u doba mira, iz

1953. godine;
Politika pomoi u katastrofi u doba mira, odobrenu od Sjevernoatlantskog vijea, maja 1995.
godine;
Evroatlantska sposobnost odgovora na katastrofe, (kojim su uspostavljeni mehanizmi

odgovora na katastrofe - EADRCC i EADRU), odobrena od Evroatlantskog partnerskog vijea
maja 1998. godine;
Standardne operativne procedure za Evroatlantski centar za koordinaciju djelovanja u

katastrofi (EADRCC) i Standardne operativne procedure za upotrebu EADRU u meunarodnoj
pomoi u katastrofi iz juna 1998. godine.
Koordiniranim naporima Generalnog sekretara UN-a, preko Ureda za koordinaciju humanitarnih

poslova (OCHA), iji predstavnik operativno djeluje u Evroatlantskom centru za koordinaciju djelovanja
u nesrei NATO-a (NATO EADRCC), mogue je, konano, oekivati da Federacija Bosne i Hercegovine
preko zahtjeva na dravnom nivou za veom koordiniranom pomoi, dobije pomo i od NATO-a,
odnosno neke njene lanice.
Svaka drava, bilo da je lanica UN-a ili/i NATO-a, u svrhu stvaranja pretpostavki za brzu i ciljanu pomo
mora blagovremeno u okviru programa pripravnosti i prevencije katastrofa dostaviti podatke o svojim
vojnim i civilnim resursima za Centralni registar dravnih kapaciteta drava lanica UN za upotrebu /
upravljanje u katastrofama. Ovaj (UN-ov) i njemu slini registar (NATO-ov) slue kao operativna alatka
za podrku sistemu UN i meunarodnoj zajednici u njihovim nastojanjima da poboljaju efikasnost
hitne humanitarne pomoi. Centralni registar sastoji se od sljedeih elemenata/registara:

registar s imenicima meunarodnih timova za traenje i spaavanje;
registar s podacima o dravnim oficirima/dravnim slubenicima centralnim kontakt takama

za hitni odgovor na nesree;
registar s podacima o dravnim slubama za pomo u nesreama, vlada zemalja velikih

donatora;
registar s podacima o skladitima resursa za pomo u nesreama;
registar s podacima o ekspertima za upravljanje u nesreama (akcijama i snagama zatite i

spaavanja);
registar s podacima o snagama i sredstvima vojne i civilne odbrane.
Potrebe pogoenog podruja koje je procijenio nadleni Federalni tab civilne zatite i Tim za procjenu
nesree i koordinaciju humanitarnih aktivnosti (UNDAC-tim), kroz situacijske izvjetaje s terena koja
se upuuju OCHA-i tokom istog dana od dolaska na pogoeno podruje, upravo se veim dijelom
zadovoljavaju na osnovu podataka iz spomenutog Centralnog registra i baze podataka o resursima
kojima raspolae nadlena lokalna agencija za upravljanje u nesreama - LEMA (to se ustvari odnosi
na nadleni Federalni tab civilne zatite) ili drugi tab s kojim UNDAC- tim koordinira operacije pomoi.
Ovaj tim UN-a koga sainjavaju civilno-vojni strunjaci iz drave koja je mobilizirala svoj struni tim,
ima zadatak registrovati nastali dogaaj, sve njegove posljedice i kada zatreba da pomogne lokalnim
vlastima u odreivanju potrebe za meunarodnom asistencijom i nadgledanje terena, kao i da
koordinira takvu asistenciju neposredno nakon velike nesree.
Ocjena stanja u pogoenom podruju i procjena realnih potreba, kao i dugotrajnost humanitarnih
napora kojim koordinira OCHA, u potpunosti zavise od procjene razmjera nesree koju saini UNDACtim, kao i njegovih ocjena uspjenosti koordinacije operacija pomoi na terenu koje tim izvodi s ostalim
domaim snagama i snagama meunarodne asistencije.
Za potrebe koordinacije operacija na terenu UNDAC-tim najee, mada ne i uvijek, uspostavlja Centar
za koordinaciju operacija na terenu (OSOCC), iji je zadatak da vlastima drave rtve nesree pomogne
u zadovoljenju poveanih potreba za upravljanjem koje pred njih stavlja pristizanje meunarodne
pomoi.
Smjernice iz Osla predviaju vie sadraja civilno-vojnih resursa pomoi (u snagama i materijalnotehnikim sredstvima) pogoenom podruju, odnosno:
izvianje iz zraka, s kopna i mora i procjenjivanje, radi odreivanje veliine nesree i tete
rtava;
blisko izvianje u podruju nesree i izvianje puteva unutar njega i puteva koji vode tom
podruju;
organizovana i mobilna ljudska snaga (direktno angaovana i/ili dodijeljena Ogranku DHA za
koordinaciju pomoi) za pomo u traenju, spaavanju, evakuaciji, koordinaciji i osiguranju
usluga (npr. zaliha medicinske pomoi, vode, hrane, sklonita za beskunike i unesreene, i dr.);
asistencija u inenjerijskim operacijama;
asistencija u komunikacijskim objektima, sredstvima i uslugama / ekspertizi;
osnovna kopnena logistika podrka;
medicinska podrka civilnim slubama;
asistencija u zranom transportu pomoi do pogoenog podruja ili izbacivanje iz zraka

pomoi iznad podruja operacije dostave humanitarne pomoi;
osiguravanje resursa morskim putem;
osiguranje koordinacije, podrke u transportu, snaga pomoi, objekata za hranu i ishranu,

objekata za pitku vodu i popravku vodne infrastrukture;
asistencija u sluaju RHB kontaminacije i oneienja okolia;
uklanjanje neeksplodiranih ubojnih sredstava (NUS-a) i zatita civilnog stanovnitva.
Iz navedenih dokumenata kojima se ureuju pitanja operativnih procedura saradnje u sluaju nesrea,
proistjee nekoliko faza meunarodne operacije asistiranja rtvi nesree, odnosno:

faza pripravnosti (blagovremeno zakljuivanje bilateralnih sporazuma o uzajamnoj saradnji

i pomoi u nesreama/katastrofama, te identifikacija prvobitnih taki kontakta svake od
zainteresiranih strana u operaciji pomoi, auriranost baze podataka Centralnog registra, kao
i osiguranje aranmana za brzo rasporeivanje pomoi koja e biti dostavljana: vize, modeli
prelaska granica, oslobaanje od carina i poreza, status osoblja, eventualni tranzit kroz teritorij
za tree zemlje, pitanje komunikacija i osiguranje protoka informacija, i sl.);
faza nastanka nesree/katastrofe (aktivnosti i procedure traenja pomoi, procjene nesree/

katastrofe, priprema za rasporeivanje snaga pomoi, koordinacije operacija pomoi na
pogoenom podruju, prelaska granice i koordinacije kretanja);
faza rasporeivanja (izvrenje kretanja dravnog elementa meunarodne pomoi i aktivnosti

tokom izvrenja zadatka);
faza povlaenja (aktivnosti priprema za povlaenje i samog toka kretanja dravnog elementa
meunarodne pomoi);
faza nakon povlaenja (faza zavrnih izvjetaja, deminiranja i izvlaenja pouka i nauenih lekcija
iz zavrenog zadatka).
Svaka drava e za svoje nie nivoe tabove civilne zatite, u skladu sa procjenama i kapacitiranosti za
primanje i pruanje pomoi, po aspektima meunarodno vaeih standardnih operativnih procedura o
primanju, dostavi i tranzitu pomoi u nesrei, organizovati obuavanje o standardizovanim procedurama
meunarodne pomoi: od alarmiranja i traenja pomoi, preko primanja/dostave ili slanja pomoi od
graninog prelaza do mjesta nesree, do koordinacije operacija zatite i spaavanja i izvrenja misije
do povlaenja. Nakon to se putem Operativno komunikacijskog centra 112 Bosne i Hercegovine primi
poruka od meunarodnog subjekta davaoca pomoi o slanju odgovarajue pomoi (u traenom
broju i koliini), nadleni tab CZ, u dravi-primanja pomoi u koordinaciji s OSOCC-om, prosljeuje sve
relevantne podatke nadlenim ministarstvima (vanjskih poslova i sigurnosti, saobraaja i komunikacija,
unutranjih poslova, finansija, kao i referentnim zdravstvenim, veterinarskim i sanitarnim inspekcijama)
o dolasku timova i sredstava pomoi na dogovorene granine prelaze uz odgovarajuu dokumentaciju,
u svrhu regulisanja:

dozvole ulaska stranih vojnih transportnih sredstava s ljudstvom i MTS na dravnu teritoriju;
dolaska meunarodne pomoi (ljudi i sredstava) zranim putem;
163
164
dozvole upotrebe radiokomunikacija i frekvencija;
prevencije proceduralnih zadravanja i oslobaanja od plaanja putnih taksi i drugih obaveza

(svih postojeih);
doputenja uvoza opasnih materija / eksploziva;
osiguranja policijske pratnje do ciljane lokacije;
osiguranja uvoza i prijevoza goriva kroz dravnu teritoriju;
saglasnosti za oslobaanje od carinskih i poreznih dabina na teretna vozila i goriva;
osiguranja drugih sigurnosnih aranmana, kao i osiguranja pratee logistike za konvoje pomoi
(punktovi toenja goriva, pokretni timovi za servisiranje i odravanje vozila iz konvoja pomoi,
osiguranje vune slube, policijska pratnja konvoja i osiguranje druge potrebne logistike
hrana, smjetaj, medicinska pomo, gorivo, oprema za spaavanje, i slino).
Federalni tab civilne zatite u sluaju neke velike prirodne nesree na podruju Federacije Bosne i
Hercegovine koja nadilazi mogunosti i kapacitiranost civilne i vojne odbrane za kontrolu situacije,
moe, dakle, traiti meunarodnu pomo, ali samo preko nadlenog organa (taba) na dravnom nivou,
ili uz znanje vieg nivoa (u sluaju da to ini sekretar Crvenog kria Federacije Bosne i Hercegovine
CK Federacije Bosne i Hercegovine, kao lan FCZ u obraanju IFRC-u za pomo). Mnogo je vanije da
pod odreenim navedenim uslovima i pod ureenim procedurama na dravnom nivou, FCZ stvori
sve navedene pripremne pretpostavke uspjene terenske koordinacije meunarodne pomoi (nadleni
tab CZ UNDAC/OSOCC), koja e na zahtjev biti upuena od drava i organizacija (pripremom baze
podataka o resursima za zatitu i spaavanje, te obuavanjem kroz teoretsko praktine oblike
specijalistike obuke i opremanjem snaga zatite i spaavanja za ovakve sloene zadatke).
Crveni kri/krst Federacije Bosne i Hercegovine
Crveni kri/krst Federacije Bosne i Hercegovine je humanitarna, dobrovoljna organizacija od posebnog
drutvenog interesa za Federaciju Bosne i Hercegovine koja djeluje u sastavu Drutva Crvenog krsta/
kria Bosne i Hercegovine, na osnovu misije i naela Meunarodnog pokreta Crvenog krsta/kria i
Crvenog polumjeseca i enevskih konvencija i uiva posebnu zatitu i brigu organa i tijela Federacije
Bosne i Hercegovine, kantona, grada i opine.
Crveni kri/krst je pomoni organ vlastima u provoenju humanitarnih zadataka.
Svoju djelatnost obavlja u skladu sa zakonom koji regulie oblast Crvenog kria/krsta Federacije Bosne i
Hercegovine i drugih pozitivnim propisima u Federacije Bosne i Hercegovine, statutom i drugim aktima
kojima je ova djelatnost utvrena.
U situacijama prirodnih i drugih nesrea, Crveni kri/krst Federacije Bosne i Hercegovine obavlja posebne
zadatke, u skladu sa zakonom koji regulie oblast Crvenog kria/krsta Federacije Bosne i Hercegovine,
Zakonom o zatiti i spaavanju i drugim pozitivnim propisima u Federaciji Bosne i Hercegovine.
Sarauje sa svim vladinim i nevladinim organizacijama ukljuenim u odgovore na katastrofu i u tom
smislu razvija vlastitu strukturu djelovanja, upravljanja, saradnje i koordinacije.
Participirajui posredstvom svojih predstavnika (sekretara) u radu Federalnog i tabova Civilne zatite
na nivou kantona, grada i opine, Crveni kri/krst prua humanitarnu pomo graanima u vrijeme
prirodnih i drugih nesrea, te koordinira djelovanje ostalih humanitarnih organizacija (domaih i
meunarodnih).
Prilog broj 2
2. Nevladine organizacije i udruenja

U Federaciji Bosne i Hercegovine postoji i djeluje vie nevladinih organizacija i udruenja koje sudjeluju
u poslovima nadgledanja, osiguranja veza, preduzimanja preventivnih mjera, spreavanja, smanjenja
ili otklanjanja posljedica u sluaju nesrea, edukacije stanovnitva i slino (Savez ronilaca Bosne i
Hercegovine, Gorska sluba spaavanja, Klub spasavalaca 2000, Planinarski savezi, Izvia, Gorani i dr.).
Savez radioamatera je nevladina organizacija koja se ukljuuje u osiguranje sistema veza za sve strukture
koje sudjeluju u prevenciji sprjeavanja katastrofa.
Zrakoplovni savez, preko aeroklubova i padobranskih klubova osigurava prijevoz i brzi dolazak ljudi i
najhitnijih materijalnih sredstava na mjesto katastrofe.
Vatrogasni savezi ili drugi oblici udruivanja profesionalnih i dobrovoljnih vatrogasaca u Federaciji
Bosne i Hercegovine, koji se formiraju u skladu sa Zakonom o udruenjima i fondacijama (Slubene
novine Federacije BiH, br. 45/02 i 85/07), bave se poslovima koji se odnose na pruanje strune pomoi
kod osnivanja dobrovoljnih vatrogasnih drutava i dobrovoljnih vatrogasnih jedinica, predlaganje
mjera za unapreenje vatrogastva, razvoja samozatite i tehnike kulture u oblasti zatite od poara,
organizovanje akcija na razvoju i popularizaciji vatrogastva i zatite od poara i druge poslove.
165
166
Prilog broj 3
ZBIRNI PREGLEDI
EPIDEMIJA U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE PO GODINAMA
U 2000. GODINI
R.
br.
1.
BOLEST
2
2.
Hepatitis virosa A
Hepatitis virosa A
KANTON
3
Tuzlanski
Opina
Naselje
5
Duboki potok, Bjelave
Srebrenik
Tuzlanski
3.
Hepatitis virosa A
4.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
ZE-DO
5.
Hepatitis virosa A
6.
Kiseljak
Broj
oboljelih
Prijavaodjava
11
31.01.2000
12
13.03.2000
Visoko
Perutac
21.08.2000
Gradite
34
25.08.2000
ZE-DO
Zenica
Zenica
Babino polje
53
06.12.2000
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Zenica
Blatua
13
06.09.2000
7.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Teanj
Simetrale
538
01.09.2000
8.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Zavidovii
Grad
215
14.09.2000
9.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Visoko
Ljetovik
10
09.10.2000
10.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Visoko
Malo ajno
17.10.2000
11.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Zenica
Pridraii Tetovo
16
03.11.2000
12.
Hepatitis virosa A
Tuzlanski
Banovii
Brezovaa
12.12.2000
ivinice
urevik, Baigovci,
Lukovica, Graanica
12 epidemija
919
13.
Parotitis epidemica
Tuzlanski
14.
Parotitis epidemica
Tuzlanski
Kladanj
08.02.2000
Parotitis epidemica
Tuzlanski
Banovii
Grad
Grad
327
15.
508
10.02.2000
16.
Parotitis epidemica
Tuzlanski
Kalesija
Grad
25
08.03.2000
17.
Parotitis epidemica
Tuzlanski
Tuzla
Grad
43
26.04.2000
18.
Parotitis epidemica
Tuzlanski
Gradaac
32
23.05.2000
Srnice G. Bib. polje
296
10.01.2000
19.
Parotitis epidemica
ZE-DO
Zenica
Perin Han, Gorica
97
15.01.2000
20.
Parotitis epidemica
Unsko-sanski
Cazin
S Centar
15
18.05.2000
21.
Parotitis epidemica
Srednjobosanski
G. Vakuf
Voljevac, Zastinje
25
03.08.2000
22.
Parotitis epidemica
ZE-DO
Visoko
Selo Kalii
27
19.10.2000
23.
Parotitis epidemica
Tuzlanski
Sapna
20
31.10.2000
220
08.11.2000
126
28.11.2000
24.
Parotitis epidemica
ZE-DO
Kakanj
g.Sapna, lisa
Grad
25.
Parotitis epidemica
ZE-DO
Zenica
Grad
13 epidemija
26.
27.
Varicellae
Varicellae
28.
29.
1.761
Srednjobosanski
Donji Vakuf
Grad
42
05.04.2000
Unsko-sanski
Biha
Ozimice I, II
363
19.04.2000
Varicellae
Tuzlanski
Maoa, Brka
G.Rahi, Brka
16
10.05.2000
Varicellae
Unsko-sanski
Klju
Vrti Ljiljan
41
26.05.2000
HNK, ZHK, HBK
Mostar, itluk,
Posuje,
Tomislavgrad
Gradska naselja
HNK
Mostar
Goranci, Bogodol
4 epidemije
30.
Meningitis virosa
462
1 epidemija
Q groznica
32.
Q groznica
HNK
Konjic
33.
Q groznica
ZE-DO
Kakanj
54
24.05.2000
Vrdolje
24.05.2000
Grad
59
25.05.2000
HNK
Mostar
Bogodol, Goranci
3 epidemije
Brucelosis
115
Toxiinfectio alim.
10
05.05.2000
10
1 epidemija
35.
04.07.2000
24
31.
34.
24
Unsko-sanski
Biha
Ribi
27.06.2000
R.
br.
BOLEST
36.
Intoxicatio alim.
KANTON
3
Opina
4
ZE-DO
Zenica
Broj
oboljelih
Prijavaodjava
Obrenovci
22.06.2000
Naselje
5
37.
Toxiinectio alim.
ZE-DO
Zenica
KP Zavod
15
23.03.2000
38.
Intoxicatio C.ignata
Unsko-sanski
V. Kladua
Osn. kola
49
04.10.2000
4 epidemije
39.
78
Influenza
39.245
UKUPNO FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE
1.-12.2000
42.614
Prosjean broj oboljelih po jednoj epidemiji:

bez epidemije gripa: 86,39
s epidemijom gripa: 1.092,67
U 2001. GODINI
R.
br.
1
Broj
oboljelih
6
1.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Teanj
Piljuii
41
2.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Zenica
Stranjani
23
3.
Hepatitis virosa A
USK
Biha
ekrlije, Vinica
245
4.
Hepatitis virosa A
USK
Biha
Zaloje
18
5.
Hepatitis virosa A
ZE-DO
Zenica
erii
6.
Hepatitis virosa A
USK
Biha
MZ avkiji
11
7
7
345
7.
8.
9.
10.
11.
BOLEST
6 epidemija
Parotitis
epidemica
Parotitis
epidemica
Parotitis
epidemica
Parotitis
epidemica
Parotitis
epidemica
5 epidemija
KANTON
Opina
Naselje
UKUPNO:
Prijavaodjava
7
07.02.2001
07.06.2001
18.04.2001
12.09.2001
13.03.2001
26.11.2001
16.05.2001
01.09.2001
08.11.2001
29.11.2001
28.02.2002
ZE-DO
Olovo
Solun, Ol. Luke
53
01.02.2001
28.06.2001
ZE-DO
Breza
Breza
51
04.04.2001
08.06.2001
Tuzlanski
Lukavac
Grad
15.05.2001
24.07.2001
Unsko-sanski
Cazin
Grad
10.07.2001
Srednjobosanski
N. Travnik
Grad
85
09.11.2001
UKUPNO:
205
12.
Trichinelosis
Tuzlanski
Kladanj
Stupari, Tarevo
16
13.
Trichinelosis
Unsko-sanski
S. Most
aplje
12
14.
Trichinelosis
HNK
Konjic
Mokro, Bjelimii
3 epidemije
UKUPNO:
08.01.2001
07.02.2001
13.03.2001
05.04.2001
02.04.2001
03.04.2001
31
15.
Varicellae
Tuzlanski
Tuzla
Grad-Dom za
djecu
16.
Varicellae
Tuzlanski
Banovii
Grad
16
17.
Varicellae
Unsko-sanski
B.Petrovac
TC Gorinani
19
18.
19.
20.
Varicellae
Varicellae
Varicellae
Unsko-sanski
Unsko-sanski
Unsko-sanski
Klju
Bos.Krupa
B.Petrovac
Grad
Grad
Grad
16
14
14
21.
Varicellae
Tuzlanski
Kladanj
Grad
20
28
23.02.2001
09.04.2001
05.06.2001
16.08.2001
01.11.2001
07.12.2001
21.11.2001
22.11.2001
03.12.2001
04.12.2001
04.03.2002
167
168
R.
br.
1
22.
23.
24.
25.
26.
BOLEST
2
7 epidemija
Intoxicatio
aliment.
Intoxicatio
aliment.
Intoxicatio
aliment.
Intoxicatio
aliment.
Intoxicatio
aliment.
5 epidemija
Naselje
Broj
oboljelih
6
113
Opina
Tuzlanski
Kalesija
Mahmutovii
20.02.2001
21.02.2001
ZE-DO
Zenica
Nemila
17
27.03.2001
Tuzlanski
Lukavac
Gnojnice
30.07.2001
06.08.2001
Unsko-sanski
Biha
Poduzee
Krajinametal
71
03.08.2001
06.08.2001
Tuzlanski
Kalesija
Naselje Janjii
19.09.2001
03.10.2001
5
UKUPNO:
UKUPNO:
108
27.
Enterocollitis
ZE-DO
Kakanj
Dubovo brdo
33
28.
Enterocollitis
Tuzlanski
Lukavac
Gnojnica, Murgiji
29
2 epidemije
UKUPNO:
15.05.2001
28.05.2001
19.06.2001
24.07.2001
62
29.
Micetizmus
Tuzlanski
Sapna
Vinica
30.
Micetizmus
Tuzlanski
kladanj
MZ Tarevo
31.
Prijavaodjava
7
KANTON
2 epidemije
UKUPNO:
Influenza
UKUPNO FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE
08.06.2001
14.09.2001
04.07.2001
27.08.2001
13
35.695
36.572
Prosjean broj oboljelih po jednoj epidemiji: 1.180

Prosjean broj oboljelih bez epidemije gripa: 29
U 2002. GODINI
R.
br.
Broj
oboljelih
Prijavaodjava
BOLEST
KANTON
Opina
Naselje
1.
Parotitis
epidemica
Unsko-sanski
Biha
Vojarna Grme
7
84
10.01.2002
05..06.2002
2.
Parotitis
epidemica
Unsko-sanski
V. Kladua
kole
51
13.05.2002
3.
Parotitis
epidemica
Unsko-sanski
Buim
Grad
16
32
13.05.2002
23.09.2002
4.
Parotitis
epidemica
Unsko-sanski
B.Petrovac
Grad
25
39
10.06.2002
26.08.2002
5.
Parotitis
epidemica
Srednjobosanski
Busovaa,
Travnik,
G.Vakuf
Vie opina
204
01.01.2002
01.05.2002
5 epidemija
UKUPNO:
410
6.
Varicellae
Unsko-sanski
Biha
.. Pokoj
23
34
04.01.2002
20.03.2002
7.
Varicellae
Varicellae
Unsko-sanski
S.Most
Vrti
82
18.06.2002
Unsko-sanski
Cazin
Vrti
13
11.10.2002
19.10.2002
28.03.2002
8.
9.
Varicellae
Tuzlanski
Tuzla
O..
12
96
10.
Varicellae
Unsko-sanski
Bos.Krupa
O..
15
15.11.2002
27.12.2002
16.02.2003
01.01.2002
11.
Varicellae
Unsko-sanski
S.Most
O..
29
47
12.
Varicellae
Srednjobosanski
Jajce,
Travnik,
Kreevo,
Bugojno
O..
496
7 epidemija
UKUPNO:
681
R.
br.
BOLEST
KANTON
Opina
Naselje
Broj
oboljelih
Prijavaodjava
13.
Q groznica
Kanton 10
Livno
Zgrada APTF-a
24
19.03.2002
1 epidemija
115
Tuzlanski
Tuzla
Studentski dom
18
18
05.06.2002
12.06.2002
15.
Intoxicatio
aliment.
Intoxicatio
aliment.
Tuzlanski
Kalesija
Tojii, Lipovaa
33
38
03.09.2002
12.09.2002
16.
Intoxicatio
aliment.
ZE-DO
Zenica
Naselje Bilmie
6
6
24.07.2002
03.12.2002
17.
Intoxicatio
aliment.
ZE-DO
Zenica
Babinica
06.08.2002
18.
Intoxicatio
aliment.
Unsko-sanski
Klju
D. Vojii
Velagii
8
8
08.08.2002
08.08.2002
19.
Intoxicatio
aliment.
Tuzlanski
Tuzla
Stari dio grada
4
5
05.07.2002
27.08.2002
20.
Intoxicatio
aliment.
Tuzlanski
Gradaac
Zelina srednja
18
26
29.10.2002
27.11.2002
21.
Intoxicatio
aliment.
Tuzlanski
Tuzla
4
4
13.11.2002
09.12.2002
14.
8 epidemija
22.
Intrahospitalna
influenca
UKUPNO:
HNK
1 epidemija
23.
Grip
Unsko-sanski
Meningitis seroza
Kirurgija i urol. KCM
UKUPNO:
1 epidemija
24.
Mostar
114
Biha
1 epidemija
Cazin
17.05.2002
3
Grad
UKUPNO:
Unsko-sanski
1193
07.02.2002
10.05.2002
1.193
Grad
UKUPNO:
8
14
05.07.2002
27.08.2002
14
25.
Febris
haemorrhag
Tuzlanski
Banovii
Sela i zaseoci
6
8
09.07.2002
15.08.2002
26.
Febris
haemorrhag
Srednjobosanski
N.Travnik,
Travnik, Gornji
Vakuf
Vie opina
41
18.06.2002
2 epidemije
UKUPNO:
27.
Enterocollitis ac.
Unsko-sanski
Bos.Krupa
28.
Enterocollitis ac.
ZE-DO
Zenica
2 epidemije
29.
Virusni hepatitis A
Antrax
1 epidemija
Studentski kamp
UKUPNO:
ZE-DO
1 epidemija
30.
49
Maglaj
Graanica
UKUPNO:
UKUPNO FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE:
11.07.2002
17.07.2002
4
4
27.11.2002
08.01.2003
31
Gornji Bradii
UKUPNO:
Tuzlanski
27
27
9
9
22.07.2002
26.08.2002
9
Zaselak Delii
2
2/1 umro
14
2530
09.08.2002
09.08.2002
169
170
U 2003. GODINI
R.
br.
1
BOLEST
2
KANTON
3
Opina
4
Naselje/objekat
5
1.
Varicellae
Unsko-sanski
Biha
O..
2.
Varicellae
Unsko-sanski
Klju
Vrti O.
3.
Varicellae
Unsko-sanski
V. Kladua
Vrti
4.
Varicellae
Tuzlanski
Banovii
Grad i selo Bilavac
5.
Varicellae
Tuzlanski
Lukavac
N. Grad
6.
Varicellae
Tuzlanski
Kladanj
MZ Stupari
7.
Varicellae
Unsko-sanski
Sanski Most
aplje, Vrhpolje,
Kijevo
7 epidemija
UKUPNO:
8.
Intoxicatio aliment.
9.
Tuzlanski
Kalesija
Vukovije
10.
Unsko-sanski
Buim
Zaradostovo
11.
Tuzlanski
Tuzla
Obitelj
Sarajevo
VF Komerc
UKUPNO:
12.
Grip
ZE-DO
Kakanj
Grad
13.
Grip
Tuzlanski
Tuzla
Grad
14.
Grip
Tuzlanski
Lukavac
Grad
15.
Grip
Tuzlanski
ivinice
Grad
16.
Grip
Tuzlanski
Gradaac
Grad
17.
Grip
Tuzlanski
Kladanj
Grad
18.
Grip
Tuzlanski
Banovii
Grad
19.
Grip
Unsko-sanski
Sanski Most
Grad
20.
Grip
Unsko-sanski
V.Kladua
Grad
21.
22.
23.
24.
25.
9 epidemija
Trichinell.
Trichinell.
2 epidemije
Enterocollitis
Enterocollitis
Enterocollitis
ZE-DO
Tuzlanski
ZE-DO
ZE-DO
ZE-DO
3 epidemije
26.
Scarlatina.
1 epidemija
Zavidovii
Kladanj
Visoko
Zenica
Kakanj
UKUPNO:
Vukovii dolina
s. Plakovii
UKUPNO:
firma Prevent
Moanica
s. Bitrani
UKUPNO:
Tuzlanski
Tuzla
UKUPNO:
Prijavaodjava
7
29
129
12
48
38
65
11
14
35
66
21
82
10.01.2003
23.06.2003
05.02.2003
23.07.2003
10.03.2003
28.07.2003
02.04.2003
05.05.2003
19.05.2003
28.072003
11.11.2003
09.03.2004
38
38
11.12.2003
09.03.2004
442
Kanton
Sarajevo
4 epidemije
Broj oboljelih
6
3
3
24.02.2003
26.02.2003
5
5
11
11
15
16
08.06.2003
25.06.2003
09.07.2003
18.07.2003
20.08.2003
30.10.2003
35
342
630
1307
2138
372
1067
1059
1641
340
771
235
383
250
397
231
528
12.03.2003
10.04.2003
19.03.2003
21.04.2003
21.03.2003
21.04.2003
19.03.2003
21.04.2003
24.03.2003
22.04.2003
27.03.2003
22.04.2003
02.04.2003
23.04.2003
01.04.2003
30.05.2003
282
461
11.04.2003
05.05.2003
8016
18
14.03.2003
01.04.2003
24
38
04.07.2003
27.06.2003
15
22
17.08.2003
26.08.2003
66
Lipnica, .Brod,
Plane
12
14
14
8597
15.12.2003
20.01.2004
U 2004. GODINI
R.
br.
Broj
oboljelih
Prijavaodjava
729
4352
217
601
16.01.2004
31.03.2004
06.02.2004
06.04.2004
Opina Gorade
311
10.02.2004
Dolovi, Olovske Luke,

Solun
204
09.02.2004
BOLEST
KANTON
Opina
Naselje
1.
Influenza
Unsko-sanski
Biha
Opina Biha
2.
Influenza
Unsko-sanski
Sanski Most
Opina S.Most
3.
Influenza
Bosanskopodrinjski
Gorade
4.
Influenza
ZE-DO
Olovo
5.
4 epidemije
Varicellae
1 epidemija
6.
Trichinell.
Unsko-sanski
Tuzlanski
1 epidemija
UKUPNO:
Bos.Krupa
Bos. Otoka, Hodinac
UKUPNO:
Graanica
Opina Graanica
UKUPNO:
7.
Toxiinfectio alim.
Tuzlanski
Lukavac
Poljice
8.
Toxiinfectio alim.
Tuzlanski
Kalesija
D. Ruinci
9.
Toxiinfectio alim.
Unsko-sanski
V.Kladua
Dom zdravlja
10.
Toxiinfectio alim.
Tuzlanski
Tuzla
Rest. Saranda
4 epidemije
11.
12.
Brucellosis
UKUPNO:
HNK
Konjic
Borako jezero, Borci,

Vrdolje
Naselje erii
Brucellosis
ZE-DO
Zenica
2 epidemije
UKUPNO:
5468
30
30
10
21
21
5
6
5
5
4
4
24
89
104
14.01.2004
05.03.2004
07.04.2004
20.04.2004
10.05.2004
21.05.2004
16.06.2004
07.05.2004
10.05.2004
11.06.2004
30.06.2004
08.02.2004
5
11
5.634
18.05.2004
171
172
Prilog broj 4
ZBIRNI PREGLEDI
EPIDEMIJA ZARAZNIH BOLESTI U FEDERACIJI BIH
ZA PERIOD 2005. - 2012. GODINE
Godina
Vrsta epidemije
Broj epidemija
4
3
1
1
3
2
1
1
3
19
1
1
1
1
4
3
2
1
1
1
2
2
5
17
2
5
7
2
1
1
1
5
2
6
1
1
1
11
1
1
2
1
2
1
4
69
203
32
2
16
54
170
16
97
3.712
4.302
6
4
37
497
544
751
352
23
9
7
118
435
3.524
5.219
83
85
168
79
4
50
575
708
69
39
6
19
45
178
5998
86
6084
52
41
8
101
17.304
2005.
Toxiinfectio alimentaris
Brucellosis
Trichinellosis
Leptospirosis
Enterocollitis
Varicellae
Scarlatina
Meningitis virosa
Influenza
Ukupno
2006.
Q-febris
Varicellae
Influenza
Ukupno
2007.
Brucellosis
Trichinellosis
Hepatitis virosa A
Enterocollitis
Morbilli
Varicellae
Influenza
Ukupno
2008.
Ukupno
2009.
Brucellosis
Trichinellosis
Rubeolla
Influenza
Ukupno
2010.
Rubeolla
Enterocollitis
Varicellae
Parotitis epidemica
Ukupno
2011.
Ukupno
2012.
Parotitis epidemica
Parotitis epidemica
Scarlatina
Ukupno
Ukupno u Federaciji BiH (2005. - 2012.)
Ukupno oboljelih
Prilog broj 5
PREGLED
TETNIH ORGANIZAMA NA POLJOPRIVREDNOM BILJU U FEDERACIJI BiH
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
Na otvorenom:
Phytophthora infestans
Alternaria solani
Venturia inaequalis; Venturia pirina
Monilia laxa; Monilia fructigena
Fusarium spp.
Blumeria graminis f.sp.tritici; B. hordei
Podosphaera leucotricha
Plasmopara viticola
Peronospora destructor
Peronospora parasitica
Oidium tuckeri
Unincula necator
Botritis cinerea
Aphididae
Elateridae
Tortricidae
Acarinae
Carpocapsa pomonella
Grapholita funebrana
Diabrotica virgifera virgifera
Leptinotarsa decemlineata
Rhagoletis cerasi
Polystigma rubrum
Puccinia spp.
Oulema melanopus
Ostrinia nubilalis
Hylemia antiqua
Hoplocampa spp.
Psilla spp.
PPV (plum pox potyvirus)
-
-
-
-
-
-
-
-
U zatienom prostoru:
Fusarium spp.
Pythium spp.
Liriomyza spp.
Thrips
Tetranychus urticae
Phytophthora spp.
Botrytis spp.
Verticilium spp.
173
Prilog broj 6
Tabela broj 1. Pregled poara u periodu od 2008. do 2013. godine
BROJ POARA
GODINA
na
otvorenom
na
objektima
1
2008
2
830
3
313
na
vozilima
Ukupno
opoarena
povrina (ha)
UKUPNO
POARA
4
76
5
1.288.64
UKUPAN BROJ LJUDI

smrtno
stradalih
povrjeenih
evakuisanih
6
1.217
7
4
8
5
9
0
2009
719
384
48
405.24
1.154
10
25
27
2010
1.038
311
64
390.35
1.411
2011
2.806
470
103
1.796.29
3.379
20
2012
5.324
534
117
41.717.81
5.975
14
2013
1.939
12.656
544
2.556
92
500
3.486,01
49.084,34
2.575
15.711
6
36
13
86
350
384
UKUPNO
GODINA
Tabela broj 2. Pregled pruanja pomoi OSBiH i meunarodne pomoi u gaenju velikih umskih
poara upotrebom zranih i drugih snaga u periodu od 2008. do 2013. godine
VELIKIM UMSKIM POARIMA BILA SU UGROENA
PODRUJA
KANTONA
2010
2009
2008
2
2011
2012
3
Grad Mostar
Konjic
Ravno
apljina
U OKVIRU BIH
IZVAN BIH (MEUNARODNA

POMO)
ANGAOVANE
LETJELICE
OS BiH
Republika Hrvatska
helikopteri
OS BiH,
kanaderi RH
Tomislavgrad
OS BiH
helikopteri
OS BiH
Kanton 10
Glamo
OS BiH
ne
Republika Hrvatska
Kanton 10
Bosansko
Grahovo
Tomislavgrad
Livno
air tractor,
kanader RH
Zapadnohercegovaki
Zeniko
dobojski
Kanton 10
Kanton 10
SVEGA
OPINA/GRADA
GAENJE VELIKIH UMSKIH POMOARA

POMOGLI SU
Kanton 10
2013
174
Republika Hrvatska
Grad Mostar
OS BiH
Konjic
OS BiH
Neum
OS BiH
Ljubuki
OS BiH
Konjic
Jablanica
Grad Mostar
Zavidovii
Olovo
Tomislavgrad
OS BiH
Jablanica
OS BiH
Ravno
Tomislavgrad
13
Pomo je pruena od strane

pripadnika OS BiH (vojnika).
kanader RH
helikopteri
OS BiH
Republika Hrvatska
apljina
7
Republika Hrvatska gasila
je
poare
upotrebom
kanadera
u
opinama
Ravno
i
apljina
i
Tomislavgrad,
dok
su
helikopteri OS BiH djelovali
u Gradu Mostaru i Konjicu.
helikopteri
OS BiH,
OS BiH
apljina
NAPOMENA
Republika Hrvatska,
Ruska Federacija,
Republika Turska,
EUFOR
Republika Hrvatska,
EUFOR
Republika Hrvatska
Republika Hrvatska
kanader RH
umskim poarom najvie

je bile ugroena opina
Konjic, kojoj su OS BiH
ak 6 puta pruale pomo
upotrebom helikoptera.
helikopter
OS BiH
Pomo je pruena od strane

pripadnika OS BiH.
helikopteri
OS BiH, RF,
RT, EUFOR-a i
kanaderi RH
OS BIH na ugroenim
podrujima
pruile
su
pomo 15 puta, dok je
meunarodna
pomo
pruena 9 puta.
helikopteri
OS BiH,
EUFOR-a i
kanaderi RH
OS BIH na ugroenim
podrujima
pruile
su
pomo 23 puta, dok je
meunarodna
pomo
pruena 9 puta.
Tabela broj 3.
Pregled umskih poara i opoarenih povrina, kao i procijenjenih teta u periodu

od 2007. do 2012. godine prema podacima Federalnog ministarstva poljoprivrede,
vodoprivrede i umarstva
Godina
Broj
poara
Opoarena
povrina (ha)
Izgorijela drvna
masa (m3)
Izgorijeli broj
sadnica (kom)
Procjena teta (KM)
Napomena
1
2007.
2008.
2009.
2
932
355
190
3
13.742,00
5.354,00
1.396,00
4
40.017,00
32.318,00
1.954,00
5
32.644,00
199.533,00
132.576,00
6
9.574.263,00
3.794.094,00
1.121.077,00
2010.
116
116,00
1.268,00
15.807,00
434.691,00
Ovi podaci su za 8
kantona, jer HNK i
ZHK nisu dostavili
traene podatke
2011.
682
6.609,91
6.893,94
23.778,00
5.047.159,00
Ovi podaci su za 9
kantona, jer HNK
nije dostavio traene
podatke
2012.
1082
43.317,20
831 488,00
710.990,00
47.753.101,00
Podaci Feder.minis.
polj., vod.i umarstva
2007. - 2012.
2008. - 2012.
3357
2425
70.535,11
56.793,11
913.938,94
873.921,94
1.115.328,00
1.082.684,00
67.724.385,00
58.150.122,00
Tabela broj 4. Kategorije zatienih podruja

r/b
KATEGORIJE ZATIENIH PODRUJA
OPIS
SVRHA
4
zatieno podruje ustanovljeno u
naune svrhe ili radi zatite divljine
zatieno podruje ustanovljeno u svrhu
zatite ekosistema i rekreacije
zatieno podruje ustanovljeno u
svrhu ouvanja specifinih prirodnih
karakteristika
zatieno podruje ustanovljeno u svrhu
ouvanja kopnenih pejzaa, priobalnih
podruja i rekreacije.
1
1
Kategorija 1
podruja zatite prirode
Kategorija 2
nacionalni park
Kategorija 3
spomenik prirode
Kategorija 4
zatieni pejsa
Tabela broj 5. Stepeni ugroenosti uma od poara prema broju bodova

STEPEN UGROENOSTI
UMA OD POARA
BROJ BODOVA
BOJA KOJOM SE OZNAAVA STEPEN

UGROENOSTI NA PREGLEDNOJ KARTI
I STEPEN
VRLO VELIKA
>480
CRVENA
II STEPEN
VELIKA
381 480
NARANDASTA
III STEPEN
SREDNJA (UMJERENA)
281 - 380
SVIJETLOUTA
IV STEPEN
MALA
<280
ZELENA
175
176
Tabela broj 6. KPD-a koja su utvrdila stepene ugroenosti uma od poara

Red.
broj
1
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
KPD
KANTON
2
Unsko-sanski
Posavski
Tuzlanski
Zeniko-dobojski
Bosansko-podrinjski
Srednjobosanski
Hercegovako-neretvanski
Zapadnohercegovaki
Kanton Sarajevo
Kanton 10
SVE UKUPNO
Stepen ugroenosti uma od poara (u ha)

II
III
IV
4
5
6
3.316
15.409
68.494
76.220
0
0
0
0
nije iz procjene nije iz procjene
nije iz procjene
nije iz procjene
nije iz procjene
nije iz procjene
0
2.168
0
22.807
10.746
34.623
83.209
82.754
0
0
0
0
3.116
107220
0
0
nije iz procjene
nije iz procjene
50
13.178
113.494
138.135
17.228
172.598
265.197
319.916
I
3
Tabela broj 7. Kategorizacije ugroenosti uma od poara na stepene

POJASI, PODPOJASI I BIO
KLIMATI
PREOVLADAVAJUA UMSKA
VEGETACIJA
PRIRODNI USLOVI ZA
NASTANAK UMSKIH
POARA
2
Mali
Nizijski- ravniarski
brdski, niskogorski i nii
predplaninski
4
Poluvlane i vlane ume i ikare u razliitim
vegetacijskim podrujima (ume hrasta
lunjaka i vrbici, hrast kitnjak, cer, bukva i
ostala bjelogorina uma i ikara).
II
Umjereni
Visoko gorski i vii

predplaninski
III
Veliki
Brdski- submediteranski
Razliite termofilne ume, ikare i ibljaci

listopadnih listaa (hrastovi, crnograb,
bjelograb) i etinjaa (borovi i dr.)
Brdski
Razliite kserotermofilne i ultrakserofilne

ume, makije i arige uvijek zelenih listaa
(hrast crnika id r) i etinjaa (primorski
borovi, empresi, borovice i dr.)
KATEGORIJA
IV
Vrlo veliki
Razliite jelove, smrekove, borove, arieve i

ostale crnogorine ume i ikare
Tabela broj 8. KPD-a koja su izradila planove zatite uma od poara

RED.
BROJ
NAZIV KANTONA
KPD KOJE JE IZRADILO

PLAN ZATITE UMA
OD POARA
1
1.
2
Unsko-sanski
3
Unsko-sanske ume
2.
Posavski
3.
Tuzlanski
4.
Zeniko-dobojski
5.
Bosansko-podrinjski
Nije formirano
ume Tuzlanskog
kantona
ume Zenikodobojskog kantona
Bosansko-podrinjske
ume
PLAN ZATITE UMA

OD POARA
IZRAEN
4
X
X
X
Srednjobosanske ume /
ume Sredinje Bosne
7.
Hercegovakoneretvanske ume d.o.o.
8.
Zapadnohercegovaki
umskoprivredno
drutvo
Zapadnohercegovakog
kantona
9.
Kanton Sarajevo
Sarajevo ume
10.
Kanton 10
Hercegbosanske ume
UKUPNO
Srednjobosanski
NAPOMENA
6.
10
NIJE
IZRAEN
5
Uraeni plan
obuhvata
sve elemente
predviene
Pravilnikom.
U planu je
izvrena procjena
ugroenosti po
odjelima, dok
nije napravljena
rekapitulacija za
cijeli kanton i nisu
izraene pregledne
karte.
U uraenim
planovima nije
izvrena procjena
ugroenosti uma
od poara, niti su
izraene pregledne
karte.
177
178
Tabela broj 9. Pregled kantona koji su donijeli kantonalne zakone o zatiti od poara i vatrogastvu,
kao i kantoni, opine/grad koji su izradili procjene ugroenosti i planove zatite od
poara
Red. br.
NAZIV KANTONA
(broj opina u
kantonu)
1.
Unsko-sanski (8)
2.
Posavski (3)
KANTONALNI
ZAKON O ZA. OD
PO. I VATR.
PLAN ZATITE OD
POARA KANTONA
OPINE U KANTONIMA
KOJE SU DONIJELE
doneen
nije
doneen
doneena
nije
doneena
doneen
nije
doneen
procjenu
ugroenosti od
poara
plan zatite od
poara
10
3.
Tuzlanski (13)
4.
Zeniko-dobojski
(12)
5.
Bosanskopodrinjski (3)
6.
Srednjo
bosanski (12)
7.
Hercegovakoneretvanski (9)
8.
Zapadnohercegovaki(4)
9.
Kanton Sarajevo (9)
10.
Kanton 10 (6)
UKUPNO
PROCJENA
UGROENOSTI
OD POARA
KANTONA
Bosanska Krupa Bosanska Krupa
Domaljevacamac
Graanica
Tuzla Gradaac
Kalesija
Graanica
Banovii Doboj Tuzla Gradaac
Istok Kladanj
Kalesija
Lukavac Sapna
Srebrenik
Vare Zenica
Teanj
Zavidovii
Maglaj Kakanj
Vare, Zenica
Teanj
Gorade
Gorade
Novi Travnik
Travnik
Jablanica
Konjic
Jablanica
x
Hadii Stari
Grad
Hadii
Stari Grad
x
x
x
x
x
x
25
12
Napomena: Programiranje razvoja zatite od poara i vatrogastva, u okviru programa razvoja zatite i
spaavanja ljudi i materijalnih dobara od prirodnih i drugih nesrea kantona, opina/grada, nije donio
nijedan kanton, dok je u 10 opina (Biha, Bosanska Krupa, Doboj - Istok, Graanica, Kalesija, Lukavac,
Sapna, Srebrenik, Tuzla, Maglaj), taj dokument doneen od strane nadlenog organa.
PVJ Biha (27)

PVJ Cazin (16)
PVJ V. Kladua (14)
PVJ S. Most (13)
PVJ B. Krupa (11)
PVJ Buim (10)
PVJ Klju (9)
PVJ B. Petrovac (5)
PVJ Tuzla (69)

PVJ Lukavac (18)
PVJ Srebrenik (14)
PVJ Graanica (13)
PVJ Banovii (13)
PVJ Kalesija (9)
PVJ Gradaac (1)
PVJ Kladanj (nije
iskazano)
PVJ Zenica (58)

PVJ Zavidovii (22)
PVJ epe (15)
PVJ Kakanj (16)
PVJ Vare (9)
PVJ Visoko (8)
PVJ Maglaj (13)
PVJ Teanj (12)
PVJ Olovo (6)
UNSKO SANSKI
(8)
POSAVSKI
(3)
TUZLANSKI
(13)
ZENIKODOBOJSKI
(12)
1.
2.
3.
4.
159
137
105
PROF.
VATROG.
UKUPAN BROJ
PVJ-a
R/b
PVJ U OPINAMA
(broj pripadnika)
NAZIV KANTONA
(broj opina u
kantonu)
DVD Jelah Teanj (21)

DVD Teanj 1905 (20)
VD Kakanj (21)
VD Maglaj (nisu
iskazali)
DVD Doboj Jug (nisu
iskazali)
DVD Olovo (9)
DVD Visoko (nisu
iskazali)
DVD Odak (6)

DVD Oraje (3)
DVD Tolisa (3)
DVD Matii (3)
DVD Donja Mahala (3)
DVD Vidovice (3)
DVD Domaljevacamac (5)
VD Gradaac (30)
VD Srebrenik (27)
VD eli (25)
DVD Kladanj (8)
DVD Tuzla (25)
DVD Gornja Tuzla (13)
DVD Amer
Handanovi-Purai
Lukavac (20)
71
148
26
63
DOBR.
VATROG
UKUPAN BROJ
DVD/DVJ-a
VD Otoka B.Krupa (23),

DVD Peigrad (17)
DVD Kulen Vakuf (23)
DVD/DVJ
U OPINAMA
(broj pripadnika)
ZD RMU Breza Breza

(15).
NATRON HAYAT
Maglaj (26),
SISECAM SODA
Lukavac (19)
GLOBAL ISPAT
Lukavac (26)
Rudnik Dubrave,
Dubrave (19),
ZD RMU urevik,
urevik (11),
JP Elektroprivreda
BiH d.o.o. podrunica
Termoelektrana
Tuzla (8)
VATROGASNE JEDINICE
U PRAVNIM LICIMA
(broj pripadnika)
Tabela broj 10. Zbirni pregled vatrogasnih jedinica i vatrogasaca u opinama i kantonima u Federaciji BiH
10
41
83
11
PRIPADNIKA
UKUPAN BROJ
VJ-a U
PRAVNIM
LICIMA
Usora
Breza
Doboj Istok
ivinice
Teoak
Sapna
12
OPINE KOJE
NEMAJU
FORMIRANE
PVJ NITI DVD/
DVJ
9 od 12 opina u kantonu,
imaju formirane PVJ-e,
koje su u sastavu opinskih
slubi civilne zatite. Teanj
i Kakanj, imaju formirane i
PVJ i DVJ-e,
Breza, Usora i Doboj Jug
nemaju formirane PVJ-e,
niti DVJ-e.
Vatrogasna jedinica koja
je formirana u ZD RMU
Breza, obavlja vatrogasnu
djelatnost na nivou opine
Breza.
Kakanj, Visoko, Maglaj,
Teanj, Olovo imaju
formirane PVJ-e i DVJ-e.
slubi civilne zatite.
Gradaaci Kladanj imaju
formiranu DVD/J, dok
je PVJ u fazi formiranja
(donesen akt nije
popunjena).
Vatrogasna jedinica
formirana u RMU
urevik u ureviku
djeluje i na podruju
opine ivinice, u skladu sa
potpisanim sporazumom
opine ivinice i
navedenog RMU.
Lukavac, Srebrenik, Tuzla,
Gradaac, Kladanj, imaju
formirane PVJ i DVJ-e.
Planirano je formiranje
ZPVJ izmeu Posavskog
kantona i opine Oraje.
Sve opine u kantonu

imaju formirane PVJ-e i
iste su u sastavu opinskih
Biha, Cazin, Bosanska
Krupa imaju formirane
PVJ-e i DVJ-e.
13
NAPOMENA
179
SREDNJO
BOSANSKI
(12)
HERCEGOVAKO
NERETVANSKI
(9)
ZAPADNOHERCEGOVAKI
(4)
6.
7.
8.
BOSANSKOPODRINJSKI
(3)
R/b
5.
NAZIV KANTONA
(broj opina u
kantonu)
PVJ Posuje (6)

PVJ Ljubuki (5)
PVJ Travnik (24)

PVJ Kiseljak (17)
PVJ Jajce (9)
PVJ Novi Travnik (9)
PVJ Gornji Vakuf Uskoplje (5)
PVJ Mostar (80)

PVJ Konjic (14)
PVJ Jablanica (4)
PVJ apljina (6)
PVJ itluk (nisu
iskazali)
PVJ Neum (8)
11
104
64
19
PROF.
VATROG.
UKUPAN BROJ
PVJ-a
PVJ Gorade (15)

PVJ Pale-Praa (4)
PVJ U OPINAMA
(broj pripadnika)
DVD iroki Brijeg (13)

VD Grude (3)
VD itluk (10)
DVD Stolac (21)
DVD Ravno (4)
DVD Rama (8)
DVD Risovac Jablanica
(5)
DVD Konjic (20)
VD apljina (nisu
iskazali)
DVD Neum (nisu
iskazali)
VD Bugojno (38)
DVD Kreevo (20)
DVD Kiseljak (7)
VD Busovaa (5)
DVD Vitez (5) i DVD
Stari Vitez (25)
VD Donji Vakuf (18),
VD Fojnica (6),
DVD Turbe (2) i DVD
Nova Bila (2) Travnik
DVD Gornji Vakuf
Uskoplje (nisu iskazali)
DVD Jajce (nisu
iskazali)
DVD/DVJ
U OPINAMA
(broj pripadnika)
12
DVD/DVJ-a
26
76
128
DOBR.
VATROG
UKUPAN BROJ
BINAS d.o.o. Bugojno

(17)
FIS d.o.o. (13)
BINAS d.o.o
Bugojno (18)
PD Srednjobosanske
ume d.o.o. PJ
umarija Travnik (21),
UNIS GINEX dd
Gorade (15)
VATROGASNE JEDINICE
U PRAVNIM LICIMA
(broj pripadnika)
10
69
15
11
PRIPADNIKA
UKUPAN BROJ
VJ-a U
PRAVNIM
LICIMA
Dobretii
Foa Ustikolina
12
OPINE KOJE
NEMAJU
FORMIRANE
PVJ NITI DVD/
DVJ
Podaci za DVD-a dobijeni

su 2009. godine.
slubi civilne zatite. Osim
za opine Jablanica, Konjic
i Prozor-Rama, iskazani su
podaci iz 2009. godine, jer
ovaj kanton u 2012.godini i
2014. godini, nije dostavio
traene podatke ni nakon
vie upuenih zahtjeva od
strane Federalne uprave
civilne zatite.
itluk ima formiranu
DVD/J dok je PVJ u fazi
formiranja (donesen akt
nije popunjena).
Konjic, Jablanica, apljina,
itluk i Neum, imaju
Bugojno, Donji Vakuf i
Gornji Vakuf - Uskoplje
razmatraju mogunost
formiranja ZPVJ.
Donji Vakuf, Fojnica,
Kreevo, Vitez, Bugojno i
Busovaa nemaju PVJ-e, a
imaju formirane DVJ-e.
Vatrogasna jedinica
formirana u PD
Srednjobosanske ume
d.o.o. PJ umarija Travnik,
djeluje na podruju opina
Travnik, Busovaa, Donji
Vakuf.
U Travniku je PVJ formirana
i dalje djeluje kao Upravna
organizacija Teritorijalna
vatrogasna jedinica.
Travnik,
Kiseljak, Jajce, Gornji VakufUskoplje imaju formirane
PVJ-e i DVJ-e.
13
NAPOMENA
180
PVJ Glamo (5)

PVJ Livno (7)
PVJ Drvar (nije
iskazano)
KANTON BR. 10
(6)
9.
10.
1ZPVJ
KS
43
+
802
12
191
DVD Tomislavgrad (8)

DVD Kupres (12)
DVD Livno (nisu
iskazali)
6
DVD Vratnik - Stari
Grad (68)
DVD Kenan Slini,
Ilida (71)
VD Tarin Hadii (25)
DVD Bjelave Centar
(50)
DVD Novo Sarajevo
1934 (21)
VD Alipain Most Novi Grad (54)
VD Vogoa (nisu
iskazali)
DVD/DVJ
U OPINAMA
(broj pripadnika)
56
DVD/DVJ-a
847
20
289
DOBR.
VATROG
UKUPAN BROJ
PJ umarija Livno (31)
GDHercegbosanske
ume doo Kupres
PJumarija Glamo
(17)
ENERGOPETROL
Blauj (nisu iskazali)
INA TERMINAL doo

Ilija (nisu iskazali)
VATROGASNE JEDINICE
U PRAVNIM LICIMA
(broj pripadnika)
16
10
256
48
11
PRIPADNIKA
UKUPAN BROJ
VJ-a U
PRAVNIM
LICIMA
Bosansko
Grahovo
12
OPINE KOJE
NEMAJU
FORMIRANE
PVJ NITI DVD/
DVJ
Drvar je donio akt o

formiranju PVJ (nije
popunjena)
Pocetkom 2013. godine

formirana je ZPVJ KS od
PVB KS, s tim da jos uvjek
nisu potpisali sporazum
Vlada kantona Sarajevo i
opinski nacelnici opina
koje ulaze u sastav ove
jedinice.
Podaci za DVD-a dobijeni
su 2009. godine.
Stari Grad, Ilida, Hadii,
Centar, Novo Sarajevo,
Novi Grad, Vogoa imaju
13
NAPOMENA
NAPOMENA:
U tabeli su markirane profesionalne vatrogasne jedinice koje su u sastavu opinskih slubi civilne zatite, odnosno u sastavu Kantonalne uprave civilne zatite Kantona Sarajevo.
Skraenice u tabeli:
ZPVJ - zajednika profesionalna vatrogasna jedinica,
PROF.VATROG. profesionalni vatrogasac
PVJ - profesionalna vatrogasna jedinica,
DOBR.VATROG. dobrovoljni vatrogasac
DVD/J dobrovoljno vatrogasno drutvo/dobrovoljna vatrogasna jedinica
PVB KS - profesionalna vatrogasna brigada Kantona Sarajevo
UKUPNO: 10
ZPVJ Kantona
Sarajevo (191)
KANTON
SARAJEVO
(9)
PROF.
VATROG.
UKUPAN BROJ
PVJ-a
R/b
PVJ U OPINAMA
(broj pripadnika)
NAZIV KANTONA
(broj opina u
kantonu)
181
182
Prilog broj 7
PREGLED
BENZINSKIH STANICA U FEDERACIJI BOSNE I HERCEGOVINE PO KANTONIMA
KANTON
Red. broj
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
UNSKO-SANSKI
POSAVSKI
TUZLANSKI
ZENIKO-DOBOJSKI
BOSANSKO-PODRINJSKI
SREDNJOBOSANSKI
HERCEGOVAKO-NERETVANSKI
ZAPADNOHERCEGOVAKI
KANTON 10
KANTON SARAJEVO
UKUPNO
Broj
3
89
14
113
99
5
99
79
47
25
69
639
Prilog broj 8
PREGLED MOSTOVA I VIJADUKTIA Vc
KOJI SU IZGRAENI ILI E BITI IZGRAENI DO KRAJA 2014. GODINE
Red.
broj
1
10
11
12
13
14
15
16
17
Naziv mosta
A1 - PJ - M01 - D
A1 - PJ - M01 - L
A1 - PJ - M02 - D
A1 - PJ - M02 - L
A1 - PJ - M03 - D
A1 - PJ - M03 - L
A1 - PJ - M04 - D
A1 - PJ - M04 - L
A1 - PJ - M05 - D
A1 - PJ - M05 - L
A1 - PJ - M06 - D
A1 - PJ - M06 - L
A1 - PJ - M07 - D
A1 - PJ - M07 - L
A1 - PJ - M08 - D
A1 - PJ - M08 - L
A1 - VP - M01 - D
A1 - VP - M01 - L
A1 - VP - M02 - D
A1 - VP - M02 - L
A1 - VP - M03 - D
A1 - VP - M03 - L
A1 - VP - M04 - D
A1 - VP - M04 - L
A1 - VP - M05 - D
A1 - VP - M05 - L
A1 - KV - M02 - D
A1 - KV - M02 - L
A1 - KV - M03 - D
A1 - KV - M03 - L
Vijadukt Bojnik - D
Vijadukt Bojnik - L
Vijadukt Rampa 1
Dionica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Podlugovi - Joanica
Visoko - Podlugovi
Visoko - Podlugovi
Visoko - Podlugovi
Visoko - Podlugovi
Visoko - Podlugovi
Kakanj - Visoko
Kakanj - Visoko
Butila - Vlakovo
Vlakovo - Lepenica
Stacionaa
Duina
Ukupna
irina
39+919
142,40
9,90
39+919
142,40
9,90
41+888
111,50
9,90
41+888
117,08
9,90
44+042
143,00
9,90
44+050
142,40
9,90
46+087
105,75
9,90
46+084
104,00
9,90
46+371
176,65
9,90
46+371
165,80
9,90
46+760
599,45
9,90
46+760
598,18
9,90
47+434
105,60
9,90
47+434
105,40
9,90
47+878
107,60
9,90
47+878
108,10
9,90
30+850
120,54
14,10
30+850
117,75
14,10
31+500
138,40
10,40
31+500
109,67
10,40
33+704
264,35
10,40
33+704
229,56
10,40
38+222
105,80
9,90
38+222
110,90
9,90
38+633
69,70
12,10
38+612
80,83
12,10
22+977
167,97
12,80
22+978
132,20
10,40
23+912
132,20
10,70
23+920
132,24
12,80
5+892,14
115,00
12,40
5+898,14
115,00
12,40
0+038
248,48
6,90
Visina
7m
10 m
5m
5,5 m
7m
5,5 m
6,5 m
6,5 m
7m
8m
12,5 m
10 m
7m
8,5 m
8,5 m
od 5 m
do 7 m
od 5,5 m
do 10 m
183
184
Red.
broj
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
Naziv mosta
Vijadukt Rampa 2
Vijadukt Vlakovo - D
Vijadukt Vlakovo - L
Vijadukt Gladno
Polje - D
Vijadukt Gladno
Polje L
Vijadukt amin Gaj
-D
Vijadukt amin Gaj
-L
Most Lepenica M1
-D
Most Lepenica M1
-L
Most Lepenica M2
-D
Most Lepenica M2
-L
Most Bijala M3 - D
Most Bijala M3 - L
A1 - LT - M03 - L
A1 - LT - M03 - D
Most M1 - D
Most M1 - L
Most M2 - D
Most M2 - L
Most M3 - D
Most M3 - L
Dionica
Stacionaa
Duina
Ukupna
irina
Visina
Vlakovo - Lepenica
0+038
239,50
6,90
od 4,5 m
do 8 m
0+038
393,07
12,40
0+038
388,93
12,40
1+858,75
347,09
12,40
1+858,75
349,82
12,40
4+010,77
348,00
12,40
4+010,77
348,00
12,40
21+603
238,00
12,60
21+603
238,00
12,60
23+033,88
219,00
12,60
23+044,90
186,00
12,60
26+987,489
90,00
12,60
26+987,489
90,00
12,60
26+997,762
100,1
12,6
27+032,489
100,1
12,6
2+266,76
459,0
12,9
2+266,72
459,0
12,9
2+431,60
356,0
12,6
2+413,50
356,0
12,6
3+901,50
511,0
12,6
3+944,45
395,0
12,6
1+642,50
73,0
13,20
8,0m
132,0
10,0
10,5 m
555,00
12,42
555,00
12,42
Vlakovo - Lepenica
Vlakovo - Lepenica
Vlakovo - Lepenica
Lepenica - Suhodol
Lepenica - Suhodol
Suhodol - Tarin
Lepenica - Tarin
Drivua - Gorica
Drivua - Gorica
Drivua - Gorica
29
Potputnjak Drivua
Drivua - Gorica
30
Most M - most preko

rijeke Bosne
Drivua - Gorica
31
32
33
Most Studenica D
Most Studenica L
Pavlovia vijadukt D
Pavlovia vijadukt L
Most Trebiat D
Most Trebiat L
Poitelj Bijaa,poddionica
Zvirovii - Kravice
12+986
12+986
Poitelj Bijaa,poddionica
Zvirovii - Kravice
12+832
13+828
362,00
12,42
367,00
12,42
Poitelj - Bijaa,
poddionica Zvirovii
- Kravice
15+095
15+040
365,00
380,00
12,42
12,42
od 5 m
do 12 m
od 9 m
do 15 m
od 11 m
do 18 m
od 8 m
do 12 m
od 6 m
do 30 m
od 4 m
do 22 m
24,5 m
6,0 m
13 m
28,5m
87,00 m
37,00 m
65,00 m
Prilog broj 9
PREGLED TETA
NASTALIH POPLAVAMA I KLIZITIMA, SNJENIM PADAVINAMA, USLIJED SUE, GRADA,
OLUJNOG VJETRA I MRAZA U FEDERACIJI BIH, ZA PERIOD 2010. - 2012. GODINA.
Pregled teta nastalih poplavama i klizitima u Federaciji BiH, za period 2010. - 2012. godina
Red.
broj
Kanton
Godina nastale tete i iznosi procijenjene tete u KM

2010.
2011.
2012.
Ukupno nastale tete

2010. - 2012.
6
FEDERACIJA BiH
1
Unsko-sanski
2.842.900,00
0,00
1.499.750,00
4.342.650,00
Posavski
10.635.847,98
0,00
0,00
10.635.847,98
Tuzlanski
39.496.703,82
1.154.282,50
230.000,00
40.880.986,32
Zeniko-dobojski
Bosansko-podrinjski
Srednjobosanski
Zapadno hercegovaki
Kanton Sarajevo
10
Kanton 10
UKUPNO
3.375.997,45
118.000,00
10.000,00
3.503.997,45
10.706.715,10
0,00
0,00
10.706.715,10
7.948.189,74
814.694,45
1.250,40
8.764.134,59
5.085.629,40
52.806,98
0,00
5.138.436,38
0,00
0,00
0,00
0,00
760.184,17
0,00
0,00
760.184,17
2.005.150,00
557.500,00
0,00
2.562.650,00
82.857.317,66
2.697.283,93
1.741.000,40
87.295.601,99
Pregled teta nastalih snjenim padavinama u Federaciji BiH, za period 2010. - 2012. godina
Red.
broj
Kanton

2010.
3
2011.
2012.
Ukupno nastale tete

2010. - 2012.
FEDERACIJA BiH
Unsko-sanski
0,00
0,00
102.256,00
102.256,00
Posavski
0,00
0,00
469.750,00
469.750,00
Tuzlanski
0,00
0,00
1.833.114,12
1.833.114,12
Zeniko-dobojski
27.195,72
0,00
2.127.323,16
2.154.518,88
Bosansko-podrinjski
0,00
0,00
884.791,21
884.791,21
0,00
0,00
1.546.278,52
1.546.278,52
0,00
0,00
25.728.969,62
25.728.969,62
Srednjobosanski
Zapadnohercegovaki
0,00
0,00
16.041.656,72
16.041.656,72
Kanton Sarajevo
0,00
0,00
9.242.309,22
9.242.309,22
10
Kanton 10
0,00
0,00
2.203.952,00
2.203.952,00
27.195,72
0,00
60.180.400,57
60.207.596,29
UKUPNO
185
186
Pregled teta nastalih usljed sue u Federaciji BiH, za period 2010. - 2012. godina
Red.
broj
Kanton

2010.
2011.
2012.
Ukupno nastale tete

2010. - 2012.
FEDERACIJA BiH
1
Unsko-sanski
0,00
0,00
21.926.865,30
21.926.865,30
Posavski
0,00
0,00
4.500.000,00
4.500.000,00
Tuzlanski
0,00
375.300,00
98.205.140,00
98.580.440,00
Zeniko-dobojski
0,00
350.000,00
5.884.788,50
6.234.788,50
Bosansko-podrinjski
0,00
0,00
3.938.827,00
3.938.827,00
Srednjobosanski
Zapadnohercegovaki
0,00
315,00
20.890.117,00
20.890.432,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
7
8
9
Kanton Sarajevo
0,00
0,00
0,00
0,00
10
Kanton 10
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
725.615,00
155.345.737,80
156.071.352,80
UKUPNO
Pregled teta nastalih od grada u Federaciji BiH, za period 2010. - 2012. godina
Red.
broj
Kanton

2010.
3
2011.
2012.
Ukupno nastale tete

2010. - 2012.
FEDERACIJA BiH
1
Unsko-sanski
Posavski
Tuzlanski
Zeniko-dobojski
2.060.750,05
0,00
0,00
2.060.750,05
0,00
0,00
0,00
0,00
50.500,00
1.000,00
12.479.267,00
12.530.767,00
5.000,00
17.000,00
72.550,10
94.550,10
Bosansko-podrinjski
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
2.217.000,00
0,00
2.217.000,00
Srednjobosanski
Zapadno hercegovaki
0,00
2.256.672,61
0,00
2.256.672,61
Kanton Sarajevo
0,00
0,00
0,00
0,00
10
Kanton 10
0,00
0,00
0,00
0,00
2.116.250,05
4.491.672,61
12.551.817,10
19.159.739,76
UKUPNO
Pregled teta nastalih od olujnog vjetra u Federaciji BiH, za period 2010. - 2012. godina
Ukupno
nastale
tete 2010.2012.
Red.
broj
Kanton
2010.
2011.
2012.
FEDERACIJA BiH
1
Unsko-sanski
0,00
0,00
24.181,00
24.181,00
Posavski
0,00
0,00
0,00
0,00
Tuzlanski
0,00
1.370,00
4.350,00
5.720,00
Zeniko-dobojski
0,00
0,00
0,00
0,00
Bosansko-podrinjski
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Srednjobosanski
Zapadnohercegovaki
0,00
0,00
0,00
0,00
Kanton Sarajevo
35.750,00
0,00
6.795,50
42.545,50
10
Kanton 10
0,00
0,00
0,00
0,00
35.750,00
1.370,00
35.326,50
72.446,50
UKUPNO
Pregled teta nastalih od mraza u Federaciji BiH, za period 2010. - 2012. godina
Ukupno
nastale
tete 2010. 2012.
Red.
broj
Kanton
2010.
3
2011.
2012.
FEDERACIJA BiH
1
Unsko-sanski
0,00
0,00
0,00
0,00
Posavski
0,00
0,00
0,00
0,00
Tuzlanski
0,00
0,00
8.000.000,00
Zeniko-dobojski
0,00
0,00
0,00
0,00
Bosansko-podrinjski
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
Srednjobosanski
Zapadnohercegovaki
0,00
0,00
0,00
0,00
Kanton Sarajevo
0,00
0,00
0,00
0,00
10
Kanton 10
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
0,00
8.000.000,00
UKUPNO
187
TK (13)
PK (3)
USK (8)
eli
Kladanj
Lukavac
Sapna
Teoak
ivinice
Tuzla
Ukupno
Kalesija
Srebrenik
Banovii
Ukupno
Gradaac
Odak
Oraje
D. amac
Doboj - Istok
50
Ukupno
Graanica
Biha
2
86
40
40
50
S. Most
UMRLI
POVRIJEENI/OBOLJELI
STRADALI LJUDI
B. Petrovac
Klju
OPINA
POGOENA
POPLAVOM I/ILI
KLIZITIMA
KANTON
(broj
opina)
20 grla
123 grla
8.165 grla,
253.350
peradi i 483
konica
pela
UGINULE
IVOTINJE
1826
4137
115
90
136
167
200
159
426
280
112
164
331
131
39
6
39
BROJ
KLIZITA
688
3872
615
56
192
500
76
30
1200
109
16
130
146
114
5034
1800
1595
1639
1314
1245
7
65
BROJ
OTEENIH
328
699
36
277
25
20
80
80
BROJ
PORUENIH
STAMBENE ZGRADE
1900
13686
2500
76
250
1160
68
200
700
4560
756
700
776
40
13068
5000
5219
2849
2241
310
1531
9
400
POPLAVLJENE
POVRINE
POLJ.
ZEMLJITA
(ha)
538
5891
185
72
325
2000
82
120
209
200
504
500
1113
43
14102
5000
4510
4592
1004
600
10
400
BROJ
EVAKUISANIH
LJUDI
7
16
11
BROJ CENTARA
91
498
6.165.000,00
352.760.000,00
538.630.100,00
9.286.300,00
14.355.000,00
13.768.200,00
8.031.000,00
10.135.000,00
14.985.000,00
19.900.000,00
44.182.600,00
14.800.000,00
24.802.000,00
260.650.350,00
5.460.000,00
96.186.000,00
80.264.350,00
84.200.000,00
15.356.272,00
40.572,00
1.063.000,00
11.537.200,00
13
2.715.500,00
IZNOSI
PRELIMINARNIH
TETA
169
11
43
79
85
119
34
85
14
14
12
BROJ
SMJETENIH
LICA
PRIHVATNI CENTARI
Pregled teta na podruju Federacije BiH iz maja mjeseca 2014. godine uslijed periodne nesree (poplave i klizita)
Prilog broj 10
188
KS (9)
SBK (12)
ZDK (12)
Zenica
Vare
Ukupno
Ilida
Vogoa
Ilija
Ukupno
Stari Grad
Busovaa
Kiseljak
Jajce
Donji Vakuf
Bugojno
Novi Travnik
Vitez
Dobretii
Travnik
Visoko
Ukupno
Zavidovii
epe
Usora
Teanj
Olovo
Kakanj
Maglaj
Doboj - Jug
Breza
50 grla
i 2.630
peradi
103
103
258
19
11
14
107
16
13
71
1302
49
200
10
81
270
12
37
10
600
24
25
25
4165
24
610
23
300
319
500
388
50
130
200
1551
70
15
15
236
97
80
10
16
20
12
12
1456
25
70
380
73
32
210
148
50
60
405
252
252
7877
11
2500
80
2162
23
112
1477
25
288
40
1151
85
85
760
178
550
27
9.057.250,00
7.220.350,00
183.000,00
543.900,00
1.110.000,00
4.216.600,00
4.216.600,00
255.363.567,20
2.220.000,00
85.300.000,00
1.400.000,00
23.770.000,00
14.009.450,00
20.000.000,00
12.780.000,00
1.200.517,20
2.804.000,00
19.620.000,00
67.759.600,00
4.500.000,00
189
Pale - Praa
Ukupno
148
8.358 grla,
255.980
peradi,
483 kon.
pela
4
14414
5841
1030
30478
15
15
29131
31
1466
1.083.625.124,20
350.985,00
100.000,00
171.000,00
79.985,00
Napomena: Odluke o proglaenju stanja prirodne nesree, pored Vlade Federacije Bosne i Hercegovine i 32 opinska naelnika iz navedenih opina, takoe su donijele i vlade Zeniko-dobojskog
i Tuzlanskog kantona (15.05.2014.), te Posavskog kantona (16.06.2014.). Iskazani podaci koji se odnose na tete na stambenim zgradama, oteene poljoprivredne povrine, evakuisana lica i iznose
teta, su preliminarni podaci iz obrazaca koje su dostavile kantonalne, odnosno opinske komisije za procjenu teta. Izuzetak su podaci za broj klizita, koji su iskazani na osnovu podataka iz redovnih
izvjetaja Operativnog centra Federalne uprave civilne zatite za sve kantone, osim za Srednjobosanski kanton gdje su podaci iskazani na osnovu dostavljenih podataka od KUCZ SBK. Podaci za
prihvatne centre dostavljeni su od JU Zavoda za javno zdravstvo Kantona Sarajevo, Crvenog krsta Tuzlanskog kantona i Federacije Bosne i Hercegovine, Ministarstva zdravstva, rada i socijalne politike
Posavskog kantona, kao i opinskih slubi civilne zatite.
SVEGA
BPK (3)
Gorade
Foa Ustikolina
190
Pojmovi definicije obrazloenje

Rizik
a) ta je to rizik?
To je vjerojatnost trpljenja /neke/ tete ili gubitaka /materijalnih ili ljudskih/ u sluaju prirodne ili druge
nesree.
b) ta je to prihvatljiv rizik?
Svaki pojedinac i svaka zajednica mora nauiti ivjeti s nekim oblikom rizika. Nemogue je sve rizike
ukloniti i Vlada Federacije Bosne i Hercegovine u podrujima koja su izloena opasnostima mora
odluiti koji je stepen rizika prihvatljiv na federalnom nivou. Trokovi ponavljanih apela za pomo i
saniranja moraju se uskladiti s trokovima ulaganja u ublaavanje i pripravnost prije samog dogaaja.
Prihvatanje ili tolerisanje rizika je dinamian drutveno-politiki postupak koji se odvija unutar drugog
dinamikog postupka, a to je promjenjiva priroda opasnosti i izloenosti riziku.
Ono to e biti prihvatljivo za jedan kanton ili opinu, ne mora biti prihvatljivo za druge, ono to je
prihvatljivo u jednoj fazi razvoja zajednice i vrijednosnog sistema moe se znakovito promijeniti u
kasnijoj fazi.
Analiza rizika zahtijeva uporeivanje niza podataka iz razliitih oblasti. Primjer je razumijevanje svih
dugoronih i kratkoronih efekata poplava i za sastavljanje odgovarajuih planova nuno je kombinovati
podatke iz meteorologije, topografije, strukture zemljita, vegetacije, hidrologije, naselja, nivoa vode
koju zemlja ne moe upiti, infrastrukture, prijevoza, stanovnitva, drutveno-privrednih i materijalnih
sredstava.
Karte su jedan od najefikasnijih naina prikazivanja tih podataka. U ovom kontekstu, karte s prikazom
opasnosti, izloenosti i rizika mogu se sakupiti i nanizati jedan na drugoga u obliku slojeva. Slojevi se
odnose na opasnosti i izloenosti istima. Obino se tako dobiva slika podruja koja su izloena najveem
riziku i time se omoguava utvrivanje podruja koja omoguuju najbolji odnos trokova i koristi, tzv.
vrlo isplativa podruja.
Opasnost
a) ta je to opasnost?
Opasnost je zajedniki nazivnik moguih dogaaja koji mogu uzrokovati gubitak ivota ili nanijeti
tete na imovini i okoliu.
Prirodne i druge nesree nastaju uslijed djelovanja neke opasnosti. Stoga, u procjenu treba ukljuiti
odnosno identifikovati koje e opasnosti biti analizirane, do kakvog e dogaaja vjerojatno doi
(prirodnog ili civilizacijskog).
Procjena opasnosti je proces u kojem se bavimo karakteristikama same opasnosti, na primjer, ciklonima,
zemljotresima, olujama, hemijskim akcidentima, industrijskim poarima, ali ne i njihovim uinkom na
zajednicu i okolinu. To je predmet analize izloenosti opasnostima.
Analiza bi trebala pokrivati sljedee: kakva je priroda, estina i uestalost opasnosti; koje podruje
je zahvatila; vrijeme nastajanja i trajanja; irenje opasnosti ako se nita ne poduzme da li e se
ista pogorati; skupljanje podataka i biljeenje na karti; voenje zabiljeki o prolim dogaajima i
prethodnim iskustvima (na dotinom podruju ili drugdje); biljeenje i uvaavanje spoznaja lokalnog
stanovnitva; koritenje naunih istraivanja i sl.
b) ta je to izloenost opasnostima?
To je stepen do kojega su neko podruje, ljudi, objekti svih vrsta ili privredna imovina izloeni gubicima,
povredama ili tetama uzrokovanim udarom opasnosti.
Procjena izloenosti je prikaz fizike, drutvene i privredne izloenosti nekoj opasnosti; procjena
gustoe naseljenosti stanovnitva i markiranje posebno izloene grupe. Treba procijeniti mogunosti
smjetaja grupe stanovnitva s obzirom na opasnost; mogui efekat na privredu direktni, sekundarni,
finansijski; skupljanje podataka u pogledu: infrastrukture, okolia, demografije, kulture, privrede.
191
192
c) ta je to mogunost upravljanja?
To je stepen (pokazatelj snage i umijea) do kojega odreena zajednica moe intervenisati ili upravljati
s opasnou u svrhu smanjivanja moguih efekata opasnosti, odnosno to je: svjesnost o postojanju
opasnosti; sankcionisanost iste u zakonu i provedbenim i drugim propisima; provoenje potrebnih
preventivnih mjera i mjera ublaavanja posljedica (npr. izrada planova, formiranje odgovarajuih
slubi i jedinica, nabavka opreme i sredstava, edukacija i obuka); predvianje nastajanja opasnosti i
uzbunjivanje stanovnitva; organizovanje snaga u pripravnosti; sposobnost intervencije (snagama i
sredstvima), te plansko ukljuivanje i sudjelovanje javnih, vladinih i nevladinih organa u upravljanju u
nesrei.
Zbog nepredvidivosti opasnosti, a i zbog sloenosti i znaaja posljedica koje prirodne i druge nesree
imaju na ivot i zdravlje ljudi, ivotinja i bilja, te na sigurnost njihove imovine, analiza rizika i moguih
posljedica opravdano zasluuje punu panju.
S obzirom na to da posljedice nastaju kao rezultat djelovanja prirodnih i drugih nesrea, a one najee
ne pogaaju samo usko podruje nego se reflektuju na iru regiju, nuno se namee potreba vre i
intenzivnije saradnje izmeu svih organa i institucija u zajednici koje se bave ovom problematikom ali
i meusobne saradnje zemalja u regiji.
U tom smislu definisana su tri osnovna pravca djelovanja:

preventivno djelovanje,
djelovanje u sluaju prirodnih i drugih nesrea,
saniranje posljedica.
Najee prirodne i druge nesree koje nanose tetu materijalnim dobrima i ugroavaju ljudske ivote,
a koje su do sada registrovane na podruju Federacije Bosne i Hercegovine, odnose se na: zemljotrese,
rudarske nesree, olujno nevrijeme praeno tuom, vjetrovima razornog intenziteta i elektrinim
pranjenjem, snjene oluje, kie jakog intenziteta i kratkog trajanja koje uzrokuju bujine poplave i
poplave u zahvatu vodotoka, odroni zemljita i klizita, sue, rani i kasni mrazovi, te umski poari.
Pojava navedenih prirodnih i drugih nesrea negativno se odraava na ukupno stanje drutva, ija je
spremnost za primjeren odgovor u datom trenutku izrazito mala.
S obzirom na to da se Bosna i Hercegovina administrativno dijeli na dva entiteta Federaciju Bosne i
Hercegovine (50,638 %) i Republiku Srpsku (48,386 %) i Brko distrikt Bosne i Hercegovine (0,976 %) te na
injenicu da ne postoje valjani - izdvojeni podaci za Federaciju Bosna i Hercegovina po svim elementima
Procjene, u dijelu ove Procjene bit e koriteni podaci za cijelu Bosnu i Hercegovinu, to je i prirodno, jer
je teritorija Bosne i Hercegovine i po ovom pitanju nedjeljiva.
Razlike
a) Razlika izmeu opasnosti i katastrofe
Jasno govorei, ne postoji stvar koja se zove prirodna katastrofa, ali postoji prirodna opasnost. Katastrofa
je rezultat uticaja opasnosti na drutvo. Tako su efekti katastrofe odreeni prema veliini ranjivosti
drutva na opasnost (ili suprotno tome, njena sposobnost, ili kapacitet da se nosi sa opasnou).
Ova ranjivost nije prirodna, nego je rezultat cijelog obima stalno promjenjivih fizikih, socijalnih,
ekonomskih, kulturnih, politikih, ak i psiholokih faktora koji oblikuju ljudski ivot i stvaraju okruenje
u kome ljudi ive. Prirodne katastrofe su sud prirode o onome to su ljudi uradili.
b) ta je prirodna opasnost?
Prirodne katastrofe ukljuuju fenomeni kao to su: zemljotresi, vulkanske aktivnosti, klizita, tsunami,
tropski cikloni i druge ozbiljne oluje, tornada i jaki vjetrovi, poplave na rijekama i obalske poplave,
divlji poari i sline pojave, sua, pjeane oluje, pustoenje podruja djelovanjem insekta kao bioloka
katastrofa. Drugi tipovi opasnosti ukljuuju ljudski izazvana deavanja, kao to su tehnoloke opasnosti
i degradacija okoline.
c) ta je katastrofa?
Ozbiljno naruavanje funkcionisanja zajednice ili drutva uzrokovano iroko rasprostranjenim ljudskim,
materijalnim, ekonomskim ili okolinim gubicima koji nadilaze sposobnost zajednice/drutva da se
nose s njima koritenjem vlastitih sredstava.
d) ta je ranjivost na katastrofe?
Ranjivost na katastrofe je proces koji rezultira iz ljudskih djelovanja ili nedjelovanja ili iz inherentne
situacije kao to je siromatvo. Ona opisuje stepen do kojega je drutvo ugroeno od strane utjecaja
prirodnih opasnosti u socijalnim, ekonomskim, politikim ili okolinim sferama. Stepen ranjivosti zavisi,
izmeu ostalog, od stanja ljudskih naselja i njihove infrastrukture.
e) Zato ciljati na ranjivost drutva na katastrofu?
Iako su drutva oduvijek bila izloena utjecaju prirodnih katastrofa, ona su, posljednjih godina, bila vie
izloena utjecaju njihovih negativnih utjecaja. Samo poetkom 2001. godine tri uzastopna zemljotresa
u El Salvadoru i jedan u Indiji, zajedno sa ponovljenim poplavama u Mozambiku, uzrokovali su znaajne
gubitke u ivotima i velike tete na ekonomskoj i socijalnoj infrastrukturi u tim zemljama. Ovaj globalni
razvoj je direktno vezan za broj trendova, kao to su poveanje bogatstva i siromatva, porasta
populacije i njene gustoe, posebno u kontekstu brze urbanizacije, degradacije okoline i klimatskih
promjena.
f ) ta je smanjenje katastrofa (rizika)?
Rjeenja protiv poveanog utjecaja prirodnih opasnosti postoje. Znanje i tehnologija koje je potrebno
primijeniti u ovim rjeenjima su iroko dostupni. Smanjenje katastrofa ili radije smanjenje rizika od
katastrofa je zbir svih mjera koje mogu biti preduzete s ciljem smanjenja ranjivosti socio-ekonomskog
sistema na prirodne opasnosti. Mjere pokrivaju irok spektar aktivnosti koje se kreu od spreavanja
katastrofa sve do mjera iji je cilj limitiranje ozbiljnosti katastrofe kada se ona ve desi. Jasne informacije i
politiko angaovanje su osnova uspjenih mjera za spreavanje katastrofa.
193
194
TERMINI ( SKRAENICE )71
Skraenica
1
AIRBASE
BHMAC
CAP
CK FBIH
CORINAIR
DHA
DHMZ RH
DMTP
DPPI
DRB / OCHA
EADRCC
EEA
FAO
FCSU
FHMZ
GPS
GSS
ICDO
ICRC
IFRC
INSARAG
INTERFAIS
IPCC
LEMA
MCDA
MCDU
MES
Meunarodna humanitarna
i dr. organizacija
2
Centralna evropska baza podataka

Minsko-akcioni centar Bosne i
Hercegovine
Konsolidirani proces apela za
pomo
Crveni kri/krst
Federacije BiH
Meunarodna organizacija
Odjel za humanitarne poslove
pretea OCHA
Dravni hidrometeoroloki zavod
Republike Hrvatske
Program obuke rukovoenja
katastrofama
Inicijativa o spremnosti i prevenciji
katastrofa
Odjel (OCHA-e) za djelovanje u
katastrofama
Evroatlantski koordinacioni centar
za odgovor na katastrofe
Evropska agencija za okoli
Udruenje za prehranu i
poljoprivredu
Jedinica (Ujedinjenih naroda) za
podrku koordinaciji na terenu
Federalni hidrometeoroloki zavod
Bosne i Hercegovine
Sistem globalnog pozicioniranja
Gorska sluba spaavanja
Meunarodna organizacija civilne
zatite
Meunarodni komitet Crvenog
kria/krsta
Meunarodna federacija drutava
Crvenog kria/krsta i Crvenog
polumjeseca
Meunarodna savjetodavna grupa
za traenje i spaavanje
Kompjuterizirani informacioni
sistem meunarodne pomoi u
hrani
Meunarodna organizacija
Vlasti odgovorne za menadment
lokalnih vanrednih situacija
Sredstva vojne i civilne odbrane
Vojno-civilna jedinica za pomo u
katastrofi
Minsko eksplozivno sredstvo
71 Dodatni pojmovi u Rjeniku civilne zatite, izdanje 2004. godine.
NAPOMENA
3
1. tehniki savjeti radi smanjivanja izloenosti;

2. pomaganje u ponovnom pokretanju
prehrambene proizvodnje;
3. uslovi predvianja za pruanje posebne
prehrambene pomoi.
MIS
MOR
MTS
NATO
NUS
NVO
O.I.E.
OCHA/ DHA
OSOCC
PHARE
RHMZ S
SAR
TOC
TRZ
UN CIMIC
UNDAC
Sistem informativnog
menadmenta
Memorandum o razumijevanju
Materijalno-tehnika sredstva
Sjevernoatlantski vojni savez
Neeksplodirano ubojno sredstvo
Nevladine organizacije
Meunarodni ured za epizootijePariz
Ured za koordinaciju humanitarnih
pitanja
Centar za koordinaciju operacija na

terenu
Program Evropske unije
Republiki hidrometeoroloki
zavod Srbije
Traenje i spaavanje
Koncentracija ukupnog ugljika
Tehniko-remontni zavod
Civilno-vojna saradnja Ujedinjenih
nacija / naroda
Procjena i koordinacija katastrofa
UNDP
UN program razvoja
UNEP
Program Ujedinjenih naroda za

zatitu ivotne sredine
UNHCR
UN-ov Visoki povjerenik za

izbjeglice
UNICEF
US AID
WFP
WHO
1. ukljuuje smanjenje katastrofe u razvojnom

planiranju;
2. finansiranje sporazuma za upravljanje
katastrofom;
3 pomae koordinatoru na terenu i UN-ovom
timu za upravljanje katastrofom;
1. ukljuuje smanjenje katastrofe u razvojnom

planiranju;
2. finansiranje sporazuma za upravljanje
katastrofom;
3. pomae koordinatoru na terenu i UN-ovom
timu za upravljanje katastrofom;
1. titi izbjeglice;
2. trai trajna rjeenja za problem izbjeglica;
3. pomae pri pruanju nune pomoi;
Fondacija za djecu Ujedinjenih

nacija / naroda
Agencija SAD za meunarodni
razvoj
Svjetski program hrane
Svjetska zdravstvena organizacija
1. prua pomo u svim aspektima prevencije i

lijeenja zdravstvenog stanja ukljuujui i spremnost
zdravstvenih slubi za brzo intervenisanje u sluaju
katastrofa;
195
Izdava:
Za izdavaa:
Fahrudin Solak, direktor Federalne uprave civilne zatite
tampa:
Arch Design d.o.o. Sarajevo
Sarajevo, decembar 2014.

Procjena Ugroz Nesrece

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Procjena Ugroz Nesrece

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BOSNA I HERCEGOVINA

FEDERACIJA BOSNE I HERCEGOVINE

BOSNIA AND HERZEGOVINA

Federalna uprava civilne zatite

BOSNIA AND HERZEGOVINA

Federalna uprava civilne zatite

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

B - OPI DIO PROCJENE UGROENOSTI 14

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

1.1.13. Ideja za novi nain predstavljanja seizminosti 33

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

1.9.2.2. Zarazne bolesti koje su zabiljeene u Federaciji Bosne i Hercegovine 57

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

2.3.2. Potronja prirodnog gasa 93

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

D - SNAGE CIVILNE ZATITE I VATROGASTVA I MATERIJALNO-TEHNIKA SREDSTVA

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

5. Sistemsko finansiranje zatite i spaavanja u Federaciji Bosne i Hercegovine

F OPI ZAKLJUCI IZ PROCJENE 154

POJMOVI DEFINICIJE OBRAZLOENJE 191

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

2. Tehniko-tehnoloke nesree koje predstavljaju prijetnju po ljude i materijalna dobra

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

ekspanzije ili eksplozije gasova i opasnih materija,

3. Ostale prijetnje od nesrea veih razmjera

mine i neeksplodirana ubojna sredstva (u daljnjem tekstu: NUS),

4. Podlonost bosanskohercegovakog stanovnitva i materijalnih dobara prirodnim i drugim

katastrofalnim posljedicama i stanjem velikih ratnih razaranja 1992. - 1995., to je promijenilo

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

B - OPI DIO PROCJENE UGROENOSTI

Slika 1. Prirodno-geografska obiljeja teritorije Bosne i Hercegovine

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

Slika 1.1. Karta kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

Broj vedrih dana

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

Slika 1.5.4. Tipovi klime u Bosni i Hercegovini

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

Procenat siromane djece u RS

Procenat siromane djece u Brko distrikt

Procenat radne snage na ukupan broj stanovnika

Broj zaposlenih u BiH

Broj nezaposlenih u BiH

Prema opim indeksu socijalne iskljuenosti (HSEI) drutvo u

Stopa smrtnosti djece u BiH

Agencija za statistiku.Bosne i Hercegovine

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

Nekadanje povrine pod umama i umskim zemljitem najvjerojatnije su nestale proirivanjem

Iz naprijed navedenog, da se zakljuiti da se u Bosni i Hercegovini zbog specifine orografije (sveukupnosti

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

2. Prirodno-geografska obiljeja podruja Federacije Bosne i Hercegovine

Prema podacima Federalnog zavoda za statistiku, stanje od 30. 06.2011. godine.

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

Slika 2.3.1. Karte elektroenergetskog sistema Bosne i Hercegovine

PROCJENA UGROENOSTI FEDERACIJE BOSNE I HERCEGOVINE OD PRIRODNIH I DRUGIH NESREA

2.3.2. Hidroloka mrea u Bosni i Hercegovini - poslijeratno stanje

Slika 2.3.2. Hidroloka mrea u Bosni23i Hercegovini

Slika 2.3.3. Poloaj rudnika ugljena i termoelektrana u Bosne i Hercegovine 4