KUMTAI SINIFLAMASI N SAYISAL BR METOD

SAM BOGGS, JR
Oregon niversitesi, Eugene, Oregon

Z
Geen 25 ylda kumtalar iin ok saydaki snflamalarn tak
dimi ciddi terim problemleri meydana getirmitir. Halen tamamiyle ay
r zelliklere malik kayalara zde adlar verilebilmekte ve bunun
aksine yaklak olarak ayn zelliklere sahip kayalara tamamiyle fark
l adlar verilmektedir.
ift kullanlm adlar ve zt terimler gibi problemleri hafif
letmek iin burada saysal bir snflamann szl bir snflamann
yerini alabilecei teklif edilmitir. Saylar kelimelerin tasvir edi
ci yanlarna malik deillerdir, fakat daha byk bir hassaslk ve
objektiflikle ve daha az bir karklkla uygulanabilirler.
Bu makalede takdim edilen kumtalar iin saysal snflama,
basit olarak, grnte snflama iin en nemli miyar olan minera
lojik ve dokusal olgunlua dayandrlmtr. Oransal mineral bolluu,
balca oransal mineral durayllmn bir fonksiyonudur, ve bu ilgi
kumtalarnm kum boyu bileenlerin asl guruba ayrlmasnda kul
lanlabilir; silisli dayanmllar, feldspatlar ve duraysz taneler.
Bu yeni metod bahis konusu bileenlerin ve hamurun oransal yzdelerini kullanlabilir bir saysal snflamada birletirir. Bir rnek ola
rak, Snf 6-2 B kumtamn yzde 10-20 hamur ve yzde 80-90 kum bo
yu taneleri kapsad; kum boyu tanelerin yzde 60-69 silisli daya
nmallar, yzde 20-29 feldspat, ve yzde 2-20 duraysz tanelerden
ibaret olduu derhal tayin edilir.
G R
jeologlar genellikle verilen bir probleme ahsi tecrbeleri ve
akademik grglerine dayanan farkl derecelerde nem ve deiik ilgi
lerle eilirler. Bu ahsi tutumlar geen 25 yl iinde onbeten fazla
kumta snflamasnn teklif edilmesiyle sonulanmtr. Herbir s
nflama yazarnn zgl ihtiyalarna cevap vermi, fakat hi biri,
baz belli snflamalar yaygn olarak kullanlmasna ramen,niversal bir kabul kazanamamtr. Snflamalarn alp genilemesi ks
men snflama iine trmn tesirini sokmak iin sarfedilen deiik
abalar,ksmen de aratrclarn kumtalarnm farkl takmlarnn
incelenmesiyle gelien eliik grleri ideal snflama kabul etme
leri eklinde sonulanmtr.
m

Bu srada dier bir snflama takdim etmek hemen hemen abes g

rlebilir. Filvaki (Crook, 1964), son zamanlarda daha fazla veriler
toplanmas ve mevcut snflamalarn kusurlarnn daha fazla kontrol
edilmesi iin kumta snflamalar hakknda be yl sreli bir er
teleme (moratoryum) teklif edilmitir. Yazar esasl yeni verilere veyahutta kumta snflamasnn temele ait faktrlerini ilgilendiren

_ 2

yeni telakkilere sahip olduunu iddia etmemektedir,, Bu snflamann

sebebi, tesis edilmi telakkilerin muamelesinde daha kesin ve daha az
mnakaal bir usul midinde yatmaktadr.
T A R T I

M A

Kumtalarnn tabiatnda snflamaya mani veya korucu olan hi

birey mevcut deildir. Jeologlarn yeni snflamalar teklif etmee
devama kendilerini zorunlu hissetmeleri gerei, snflamann en iyi
metodu hakkmdaki temel anlamazl tekil eder. Genelij.kle kumtal a r n m belli bir takm iin tertibedilmi bir snflamann btn
dier kumtalarna tamamiyle uygun gelme:: . y/hasl olabilen bireysel
lik de bu anlamazln bir ksm saylr. Daha nemlisi jeologlar
kumta snflamasnn belli esas grlerini kullanmada nemli ekil
de farkl davranrlar, (a) snflamann temeli; trmsel (genetic),
tasvir (deseriptive), veya bileik trmsel-tasvir, (b) snflamay
formle etmek iin seilmi u yeleri ve bu u yelerine dayanlarak
nasl olan asblnme, ve (c) snflamada hamurun fonksiyonu^raksayan
fikirler arasndaki odaklar eklinde grlen balca noktalardr. Bu
esas noktalarn ele alnmasndaki deiimler, bilinen adlarn kabul
edilebilir tarifleri zerinde anlamann olmamas gibi allamaya ve
iin felsefesine ait ciddi problemler husule getirmektedir. Mesel,
Grovak (a) yzde 15 den fazla hamur kapsayan herhangi bir mineral bi
leiminden meydana gelmi bir kumta (Pettijohn, 1957/, (b) yzde 25
den fazla metamorfik kaya paracklar ve mika ve yzde 10 dan daha
az feldspattan meydana gelmi kum boyu kesirleri kapsyan, herhangi
bir miktarda hamur ihtiva eden bir kumta (Folk, 1954) , (c) trbidit
akntlar ile kelmi ve dereceli tabakalanma ve taban markalaryla
karakterize olan bir kumta (Packham, 1954), ve (d) yzde 10 dan faz
la sleyt (Slate) veya arjilitin genel bileimindeki hamur ile ayn
zamanda ok ince taneli mika ve klorit minerallerini ihtiva eden iyi
sertlemi koyu renkli bir kumta (Gilbert, 1954) gibi deiik ekil
lerde tarif edilmitir. Arkoz ad (a) yzde 15 den az hamur, yzde
75 den az kuvars, ve kaya paralarndan fazla feldspat ihtiva eden
bir kumta (Pettijohn, 1957), (b) yzde 25 den fazla feldspat ve yz
de 10 dan az metamorfik kaya paralar ve mika ile herhangi bir mik
tarda hamur ihtiva eden bir kumta (folk, 1954), (c) bol miktarda
kvars, yzde 25 den fazla feldspat ile herhangi bir miktarda hamur
ihtiva eden bir kumta (Gilbert, 1954), (d) srkleyici (traction)
akntlaryla keltilni ve aknt laminalanmasyla karakterize olan;
yzde 25 den fazla duraysz mineraller ve kaya paralar ihtiva eden
bir kumta (Packham, 1954). Ortokuvarsit ad (a) yzde 15 den az ha
mur ve yzde 95 den fazla kuvarstan meydana gelmi kum boyu kesirler
ihtiva eden bir kumta (Pettijohn, 1957), (b) herhangi bir miktarda
hamur ihtiva eden ve kum boyu kesirleri yzde 90 dan fazia kuvarstan
meydana gelen bir kumta (Folk, 1954), ve (c) yzde 90 dan fazla ku
vars ve yzde 10 dan az hamur ve/veya feldspat ve kaya paralar ihti
va eden bir kumta (Bokman, 1955)Yukardaki misaller ayn adn tamamiyle farkl kumtalarna veri
lebileceini gsterir. Dier taraftan hemen hemen ayn zellikleri
gsteren kayalara farkl adlar da verilmektedir. Yzde 5 hamur, yzde

- 3 90 kuvars, yiizde 3 felspat ve yzde 2 raetamorfik kaya paralarndan

meydana gelen bir kumta bir subarkoz (Pettijohn, 1957), ortokuvarsit
(Folk, 1954), kuvars arenit (Gilbert, 1954), kuvarsarenit (McBride,
1963), ve kuvarsl kumta (Van Andel, 1958) olarak snflanabilir.
Yzde 15 kuvars, yzde 20 feldspat, yzde 47 metamorfik kaya parala
r, ve yzde 18 hamurdan ibaret olan bir kumta litik grovak (Pet
tijohn, 1957) feldspatik grovak (Folk, 1954), litik vake (Gilbert,
1954), feldspatik litarenit (McBride, 1963), arkoz veya litik kumta
(Bokman, 1955), ve grovak (Van Andel, 1954) olarak snflanabilir.
Filvaki, hemen hemen herhangi bir kumtana kullanlan snflamaya
dayanlarak birka farkl ad verilebilir. Bundan dolay meslek maka
le yazarlar, birok snflamalara aina olmak zorunda kalan okuyucuy
la ilgi kurabilmek iin snflama kaynan zikretmek mecburiyetinde
dirler.
Kumta snflamas tipleri
Kumta snflamas yazarlar bir kumtanm trmn (genesis)
yanstan zelliklerini, veya trmsel deerlerine bakmakszn sadece
mahede edilebilir veya tasvir edilebilir zelliklerini snflama
iin bir temel olarak seebilirler. Packham (1954) m snflamas esas
itibariyle trmsel bir snflama iin bir misaldir. Packham nce kumtalarn kelme artlar esasna gre iki ana guruba bler; daha
ileri asblmler bileim esasna gre yaplmtr. Gilbert (1954),
McBride (1963), Dott (1964) unki gibi snflamalar balca dokusal
ve/veya minaralojik olgunlua (maturity) dayanrlar ve esas itibariy
le trmsel deillerdir (non-genetic); nk onlar kken artlarn
aklamaya dorudan doruya teebbs etmezler. Dier aratrclar
trmsel-tasvir denilebilen snflamalar tertiplemilerdir. Krumbein
ve Sloss (1963, p.150) "Tortul kayalarn snflamasnda trmsel ve
tasvir faktrler arasnda yakn bir ilgi vardr. Mahede edilebilir
veya llebilir miyarlar bir numuneyi uygun bir snflamaya yerle
tirmede kullanlabildii iin tasvir bir elaman lzumludur. deal
olarak bir kaya snflandktan sonra snflama amasndaki yeri onun
kkeni zerine bir miktar k tutmaldr." demilerdir. Folk (1954),
Pettijohn (1957), ve Dapples, Krumbein ve Sloss (1953) an snflama
lar bu tipin misalleridir.
Ancak, bir kumtanm trmsel tarihini tayin etmek iin, orta
lama tane boyu, boylanma, tanelerin kresellii ve yuvarlakl genel
mineral bileimi kadar mineral tanelerinin inklzyonlar gibi zel va
sflar, hamurdaki kil mineralleri, mevcut ar mineral tipleri gibi
faktrlerin bilinmesi zorunludur. Bundan dolay trmsel eilimli s
nflamalarda kullanlan parametrelerin snrl saysnn trm tayi
nine yeterli olabilmesi ihtimali ok zayftr. Bunda baka byle s
nflamalar nemli glk yaratabilirler. Mesel, Folk'un snflamasn
da, kuvars bileim diyagramnn uygun "kutbuna" yerletirmeden nce
onun metamorfik yoksa magmatik (igneous) kkenli mi olduunun bilin
mesi zorunludur. Eer kuvarsn kkeni ok kere olduu gibi kesinlikle
tayin edilemez ise, kumta uygun bir ekilde snflanamaz. Bir snf
lama farkl aratrclar arasnda bir irtibat vastas olarak hizmet
etmelidir ve bundan dolay mmkn olduu kadar objektif, ksa ve pratik

- 4 olmaldr. Tamamiyle tasvir olan bir snflamay tatbik etmek genel

likle, trmsel olarak ynlenmi snflamalardan daha az zordur ve
bu isteklere ok daha yakndan cevap verir grlmektedir.
U yelerinin Seimi
ou snflamalar bileim u yesinin kullanlna dayanr.
Bu u yelerinin oransal yzdeleri, farkl bileimdeki alanlar gs
termek iin uygun ekilde blnm gen diyagramlara ilenmitir;
pek az bir snflama drt u yesi ve tedraheder diyagram kullanr
(Klein, 1963, 1963 ve McBride, 1963 in eitli snflamalar iin yap
tklar gzden geirmelere baknz). U yelerinin seimi genellikle
mineral bileimi ve hamur miktarna dayanr,bu zelliklerin elden ge
irilmesi hibir ey deildir lkin yeknesaklk salar. Mineral bi
leimi diastrofizmanih aamasn (Krynine, 1948; Hubert, 1960), kke
ni (Folk, 1954; Van Andel, 1958; Pettijohn, 1957), mineralojik olgun
luu (Gilbert, 1954; Dott, 1964) yanstr gibi eitli ekillerde
kullanlmtr. Bir kumtandaki haar miktar hem dokusal olgunluun
(Folk, 1954; Hubert, 1960; Van Andel, 1958; Dapples, Krumbein ve
Sloss 1953; Dott, 1964) hem de kelme ortam akkanlnn (fluidity) bir ls olarak (Pettijohn, 1957; Bokman, 1955; Tallman,1949)
addedilmitir.
Kuvarsn stn durayll ve bylece onun genel bolluu onu
bir u yesi kabul etmeyi olaan bir seim haline getirmitir. Felds
pat da genellikle ikinci bir u yesi olarak kullanr, nk kuvarsa
nazaran ikinci bolluktadr ve kuvarsla ou dier mineraller arasn
da orta bir duraylla sahiptir. nc (baz snflamalarda dr
dnc) u yesinin tayininde daha fazla bir anlamazlk vardr. Ka
ya paralar, hamur, kil, bozuabilir kaya ve mineral paralar, me
tamorfik kaya paralar, metakuvarsit, metamorfik meneli kuvarsit
taneleri, sileksit (chert), ve mika tek bana veya birleik olarak
eitli snflamalarda kullanlmlardr.
Tam doru u yelerinin kullanlmasna baklmakszn, l s
nflamalar kumtalarm kuvarsa zengin; feldspata zengin, duraysz
taneleree zengin kumtalar olarak esas itibariyle ayn byk
"familya" veya "klana" blme tesirine sahiptirler. Bu asl "familya
lar" hamurca zengin veya fakir olabilirler. Ancak, bu temel guruplamay tek, genellikle kabul edilen bir snflama halinde gelitirmek
iin bir netod icadetnenin ok zor olduu, aka ispatedilmitir.
Adlama, byle bir snflamann formle edilmesindeki baarsz
lktan ksmen sorumlu olmu olabilir. Kelimeler olaan kullanl
larda genellikle saylardan fazla bir avantaja sahiptirler, nk
kelimeler tasviridir ve herbiri zihni zgl bir resmi tarlar, l
kin, o resim yanltc ve zihin kartrc olabilir. Bir kumtama
verilen adn fiziksel zelliklerinin zihinde beliren bir hayalini,
baz snflamalarda da kumtann trmsel tarihini naklettii tasav
vur edilir. Snflamalarn bolluu sebebiyle, ou kere zihinde be
liren bir hayal anlay iin olaan bir temel olarak hizmet etmez,
o daha ok okuyucunun belli snflamalara olan ainalnn bir fonk
siyonudur.

- 5 Hamur
Hamur, smflamaclar iin ciddi bir problem arze+mektedir. "Pet
tijohn (1957), Gilbert (1954), Bokman (1955), Packham (1954) ve Crook
(1960) un dahil olduu birka aratrc hamuru bir u yesi olarak
kullanr; Pettijohn ve Gilbert snflamada drt u yesi kullanrken,
Bokman, Packham ve Crook sadece u yesi kullanrlar. Polk (1954),
Hubert (1960), Van Andel (1958), ve McBride (1963) gibi dier arat
rclar, Polk (1951, 1956) hernekadar hamuru ayr bir dokusal snfla
mada ele alm ise de, snflamalarnda hamuru hi kle almazlar.
Hamur teke kum boyu mineral tanelerinin kastedildii anlamda
bir mineral bileeni deildir. 0, olaan petrografik metodlarla tayin
iin ok kk olduundan modal analizlerde tek bana saylmyan
farkl minerallerin bir oundan meydana gelmi olabilir. Hamur ger
ekte tane boyunu gsterir, mineral bileimini ifade etmez, ve Pet
tijohn (1957) ve Gilbert (1954) tarafndan 20 mikronluk (0.02 mm)
bir st boy snrna sahibolduu kabul edilir. Polk (1961) 30 mikron
luk (0.03 mm) bir st boy snr kullanr, ve Dott (1964), bu deeri
tercih etmesinin birka sebebini belirtir.
Hamur bir boy terimi olduundan,onun mineral bileimine dayanan
bir snflamaya bir u yesi olarak alnmas uygunsuz-grlebilir.
Hamur baz kumtalarnm toplam hacminin yksek bir yzdesini tekil
eder ve onun tamamen ihmal edilmesi de ayn derecede uygunsuz der.
Polk (1951, 1956) hamuru bileimden ayr bir faktr olarak ele
alm ve dokusal olgunluk iin ayr bir snflama hazrlamtr. Onun
snflamas hem hamurun miktarna hem de kum boyu kesirindeki tane
lerin yuvarlaklama derecesine dayanr. Dott (1964) "hamur problemi
nin" yapc bir analizini yapmtr; kendisi Gilbert (1954) in ve
Polk'un snflamalarnn deikenmi bir ekline dayanan bir snf
lama takdim eder ve "Doku ve bileimi ayr ayr deerlendirerek,
farkl adlar tamamiyle terkedilebilir. Snflama ii, bir tortulu
kantitatif ekilde iki devaml olgunluk tayfna yerletirme ilemi
olsayd son derecede basitleirdi" der.
TEKLF EDLEN SINIFLAMA
U yelerinin standartlatrlmasna doru bir eilin kadar,
tasvir snflamaya doru bir geliim son yllarda neredilmi birka
snflamalarda (Gilbert, 1954; McBride, 1963; Dott, 1964) aka g
rlr. Lkin, mevcut snflamalarn gerekte standartlatrabilecei
ihtimali yoktur ve szl snflamalardan "arkoz" "grovak" gibi terim
lerin karlmas, byle yaplmakla aikar olarak iyi bir durum sa
lanm ise de (Dott, 1964), ayn derecede imknszdr. Genellikle
kabuledilebilir, niversal olarak kullanlr bir snflama problemi
halen zlmemitir.
nk, kabuledilebilir szl tek bir snflamann formle edil
mesinin engellenmesinde adlama nemli bir faktr olarak grlr, son
are olarak saysal bir snflamadan etkilenmi bir kumta snfla
mas
uzlatrc bir zn olarak tavsiye edilir. Saysal snflama

- 6 szl snflamann yerini tamamiyle alabilir veya mevcut szl snf

lamay akla kavuturmak iin kullanlabilir. Bunun kabul iin
(a) okuyucuya bir kumtann genel bileimi hakknda bir adda her za
man ack^a^ e l li^fllmyan abuk bir bilgi temin etmesi (b) hamurun
^ e t S l f ^ r 1melodnsalamas (c) zihin kartrc ve eliik ahlamala
r ortadan kaldrmas, ve (d) objektif miyarlara dayanmas balca
sebehlerdir.
Bir kumtamdaki teke minerallerin ve kaya paralarnn yzdesi
ve hamurun miktar objektif olarak llebilen zelliklerdir. Bu sa
ysal snflama oransal mineral bolluunun balca oransal mineral
durayllmn bir fonksiyonu olduu faraziyesine dayanr. Bylece,
snflama oransal duraylla dayanan deiik mineral bileenlerinin
tesbit edilmi yzlerini, ve humuru uygun bir saysal sistem iine
yerletirmek meselesi olur. Durayll bir oran ile ifade etmek fik
ri yeni deildir, fakat yazarn bilgisine gre imdiye kadar hibir
resmi bir snflama iine alnmamtr.
Kum boyu Tanelerin Snflamas
Saysal snflamada "u yelerinin" saysn veya drt diye
snrlamak zorunlu deildir; bu snflama herhangi bir sayy kar
layacak derecede uyumlu yaplabilir. Dott (1964), kumtalar bileen
lerinin mineral (ve kaya paras) durayllmdaki balca deiim
leri yanstmak suretiyle, silisli dayanmllar, feldspatlar, ve duraysz paralar eklinde asl guruba ayrlabileceini gstermitir.
Kuvars en durayl olandr ve kumtalarmda genellikle en bol bulunan
mineraldir ve snflamada birinci derecede bir bileen olarak aka
yeralr. Dier daha az bulunan, fakat ok durayl bileenler, silekst
(Chert), kuvarsit paralar, kuvarsa zengin kumta paralar, zir
kon ve turmalin gibi durayl ar minerallerden meydana gelirler.
Dott tarafndan takdim edilmi olan silisli dayanmllar terimi bu
sonuncu gurubu tamamen kapsamak iin tatmin edici bir ekilde uygu
lanabilir.
Silisli dayanmllarn birinci derecedeki nemleri sebebiyle,
kumtalarnn ana snflar bir kumtann kum boyu kesirindeki bi
leenlerinin yzdelerine dayanarak ina edilmilerdir. Snf 0 dan
Snf 10 kadar devam eden bu ana snflar aada gsterilmitir.
Bunlar silisli dayanmllarn kumtamdaki dier minerallere olan ora
nn yanstmaz, fakat silisli dayanmllardan meydana gelmi toplam
kum boyu kesrin yzdesini gsterir.
Snf No.
10
9
8
7
6
5

Silisli dayanmlar
yzdesi
100
90 - 100
80-90
70-80
60-70
50-60

Snf No.
4
3
2
1
0

Silisli dayanmllar yzdesi

40 - 5 0
30-40
20-30
10-20
0-10

- 7 Yzde 62 kum boyu kesir olarak silisli dayanml ihtiva eden bir
kumta 6 nc snfa ait *, yzde 91 silisli dayanmal ihtiva eden bir
kumta 9 ncu snfa ait bir kumtadr ve bu bylece devam eder.
Feldspat kumtalarnda olaan olarak bulunan daha az durayl di
er malzemelerin herhangi birinden genellikle ok daha fazla boldur
ve bylece snflama maksatlar iin silisli dayanmallara gre ikin
ci derecede nemli sray alr. Assnflar asl snflamada bu ilgi
yi gstermek iin feldspat muhtevasna dayanrlar. Hernekadar btn
assnflar iin mesel muhtemelen yzde yz feldspat kapsyan bir kuata beklenmez ve btn assnflar iin bu lzumsuz ise de ana snf
larda olduu gibi assnflar da ayn tarzda 0 dan 10 na kadar sra
lanrlar.
As snf No._______ Yzde feldspat_______ Assnf No.____ Yzde feldspat
10
9
8
7
6
5

100
90 - 100
80-90
70-80
60-70
50-60

4
3
2
1
0

40 - 50
30-40
20-30
10-20
0-10

Assnf hem silisli dayanmallar hem de feldspatlar ifade et

mek iin bir snfta birletirilir. Misal olarak, eer bir kumtanm
kum boyu kesiri yzde 65 kuvars ve yzde 25 feldspat ihtiva ederse,
bu kumta Snf 6-2 olarak snflanr, burada 6 silisli dayanmallar
yzdesine dayanan ana Snf, ve 2 feldspat muhtevasna dayanan assnf ifade eder.
Bir kumtamda mevcut btn dier krntl (detrital) taneler
duraysz taneler ve paralar katagorisinde toplanabilirler. Duraysz
gurup genellikle, silisli dayanmallar ve feldspatdan daha duraysz
taneleri ve paralar kapsar, fakat bu gurup feldspattan daha durayl
olabilen muskovit gibi baz taneleri de ihtiva edebilir. Duraysz
kaya paralarnn btn tipleri, duraysz gurubun ktlesini oluturur.
Lkin, balca feldspat tanelerinden meydana gelmi kaya paralar
zel bir problem yaratr. Fiziksel ayrmadan sonra ounlukla felds
pat gurubuna itirak ettikleri iin bunlarn bu guruba konulabilmeleri
pheli kalr. Kolayca tehis edilecek kadar kafi byklkte taneler
den meydana gelen kaya paralar ayet yzde elliden fazla feldspat
kapsyorsa, bunlarn feldspat gurubuna ithal edilmeleri tavsiye olu
nur.
Duraysz taneler iin snflamaya yeniden bir assnf eklemenin
lzumu yoktur. Yukardaki Snf 6-2 kumtamda, silisli dayanmallar
ve feldspat, toplam kumboyu kesrin yzde 80 (*f ) ini meydana getirir.
Duraysz taneler geri kalan yzde 20 (- ) dir ve bunun fiilen gsteril
mesine lzum yoktur.

Hamur Snflamas
Folk'un (1951) dokusal snflamas hafife tadil edilebilir ve
saysal snflamaya adapte edilebilir. Bir kumtamda bulunan hamurun
sadece yzdesini gstermek daha kolay ve muhtemelen daha objektifdir.
Hamurun miktar, trm terimi olarak ne anlama geldiine baklmaks
zn llebilen bir zelliktir. Bu durum snflamada aada gsteri
len ilave assnflar eklinde ifade edilebilir.
Assnf remizi
A
B
6
D

Yzde hamur
0-10
10-20
2 0 -3 0
>30

Yzde 5 hamur ihtiva eden bir Snf 6-2 kumta; Snf 6-2A ek
linde; eer bu kumta yzde 25 hamur ihtiva etseydi Snf 6-2C ek
linde gsterilecektir. Yazar; bu hamur assnflarnm herhangi bir
doal guruplanmay temsil ettiini veya belli bir trmsel anlam ol
duunu belirtmez. Bu harfle ifade sadece, bir kumtamdaki mevcut ha
mur miktarn gstermek iin elverili ve objektif bir metoddur.
Bu snflama kullanlrken hamur, imento, gzenek alan ve mev
cut herhangi bir otijenik mineralin yzdesi karldktan sonra kum
boyu kesri yzde 100 olarak hesaplanmaldr.(Otijenik minerallerin
bir snflamada nereye ait olduklar mnakaal bir sorudur,ve onla
rn snflamann asl bnyesinde dikkate alnmamalar muhtemelen en
iyisidir). Misal olarak yzde 55 kuvars, yzde 20 feldspat, yzde 5
duraysz taneler, yzde 5 otijenik glokonit ve yzde 15 hamurdan mey
dana gelen bir kumtan ele alalm. Hamur ve glokonit geride kalan
kum boyu kesirden kardktan sonra, bunun yzde 100 karlmas ile
kuvars, yzde 69 feldspat
yzde 25 ve duraysz taneler yzde 6 lk
bir deer gsterirler ki kumta Snf 6-2B ye aittir.
Petrografik Snflama
Saysal snflama silisli dayanmllar ve feldspatlar yzde 10
luk snf snrlar iinde ve duraysz taneleri aa yukar daha az
bir hassaslkla gstermee izin verir. Yzdeleri bundan daha hassas
lkla gstermek istiyen ok hassas bir petrografi incelemesi arzu edi
lebilir. Aadaki usulle takdimdeki hassaslk anlaml bir ekilde
arttrlabilir. Yukarda tartlan Snf 6-2C kumtan ele alalm.
Snf numarasndan, okuyucu kum boyu kesrin yzde 60-70 arasnda silis
li dayanmllar,yzde 20-30 feldspatlar ve yzde 0-20 duraysz tane
ler ihtiva ettiini tayin edebilir. Yzdeler, snflara ve assnflara onda birler ilave edilerek daha hassaslkla gsterilebilir; mesel,
Snf 6.9-2.5 C gibi. Okuyucu bundan, kum boyu kesrin yzde 69 silis
li dayanmllar yzde 25 feldspatlar ve yzde 6 duraysz taneler ih
tiva ettiini anlar. Hamuru daha nce gsterilen yzde 10 luk assnf
snrlarndan daha byk hassaslkla ifade etmek lzumsuz gibi grlr.

- 9 Saha Snflamas
Birok jeologlar kuntalarn sahada snflamaya teebbs bile
etmezler; makroskopik zelliklerini tasvir ederler ve mineral bileimi
ve hamurun kaba tahminlerini yaparlar, fakat snflamaya teebbs et
meden nce laboratuvarda petrografik bir incelemesini yaparlar. Bu,
balca bir el numunesinde doru bir tahmin yapabilmenin zorluu se
bebiyledir. Dennison ve Shea (1966) tane bolluunun gzle tahmininin
gvenilirliini kontrol etmek iin kum boyu paracklarn sunni bir
karmn kullanarak bir deneme yapmlardr. 9 mineralin ilaveten
bazalt ve milta paralarnn eitli karmlarndan meydana gelen
bir bileim hem yzde tahmin levhalar yardm ile, hem de levhalar
yardm olmakszn bir binokler mikroskop kullanlarak 8 farkl ma
hit tarafndan tahmin edilmitir. Mahede hatalarnn Standard sapma
lar, tahmin edilen malzeme karmnn yzde 55 ini ihtiva ettii
zaman, yzde 16 dan, yzde 10 ve 95 ini ihtiva ettii zaman, yzde 5 e
kadar deiir. Dennison ve Shea, gzle yaplan bir tahminin sadece
16 noktalk bir nokta saymna eit bir hassasla sahip olduunu, ve
karmn, yzde tayinindeki denel hatann, gz tahmini yerine 64 lk
bir numune saym kullanlarak yarya indirilebileceini belirtirler.
Bu veriler saysal snflamadaki yzde 10 luk snf snrlarnn
saha almas iin ok dar olduunu gsterir;bir aratrc bu derece
hassaslkla bileim tahmin edemez. Bylece, snflama sahada kullancak uygun bir hale getirilmek iin hafife tadil edilmelidir, lkin,
karklktan kanmak iin, basit olarak muhafaza edilmelidir. Sadece
sahada kullanmak iin snflama u tarzda yazlr: Snf 6-2 C . Tire lerin ilavesinin anlam snf ve assnflarn yzdex 10 geniletildikleridir. Bylece, bu misalde; kum boyu kesrin yzde 50-80 ni silisli
dayanmllar, yzde 10-40 n feldspatlar, yzde 0-40 n duraysz tane
ler meydana getirir. Saha kullanl iin bu deerler, Dennison ve
Shea tarafndan gsterilen mahede hatalarnn Standard sapmalariyle
genellikle ahenklidir.
Grafik Snflama
Saysal snflama, kayann snf tayin etmek ve birok szl s
nflamalarda da ad vermek iin,verilerin zerine ilendii bir bileim
diyagramn icabettirmez. Lkin, bazen kumtalarnm bir takmndaki
bilein deiimlerini grafik olarak aksettirmek iin verilerin bir di
yagram zerine ilenmesi arzu edilebilir. Bu, deerlerin ekil 1 deki
gibi bir gen diagrama ilenmesiyle yaplr. Diyagram iindeki blm
ler adlandrlmamtr, fakat bunlardan herbiri belli bir snf ve assnf temsileder. Misal olarak, ekil 1 deki ii dolu daire ile temsiledilen deer, Snf 5 assnf 1 e isabet eder veya basite Snf
5-1 dir; bu kumta yzde 55 silisli dayanmllar, yzde 15 feldspat
ve yzde 30 duraysz tanelerden meydana gelmitir. i bo daire ile
temsil edilen deer Snf 4-5 dir ve bu bylece devam eder.
Hamur, bileim verileri noktas y a n m a A, C, gibi uygun bir remiz
konularak ekil 1 e ilenebilir. Bu izin ayet arzu edilirse ekil 2
deki gibi ayr bir diyagram kullanlarak da yaplabilir. Bu tarzda bir

- 10 -

kumtamdaki hamurun kum boyu kesrine oran ok daha hassaslkla resmedilebilir.

Szl Snflama le Birlikte Kullanma
Baz aratrclar birok olaan kumta adlar
uzun zamandr
kullanma sebebiyle derin bir ekilde kkletikleri iin, szl snf
lamann saysal bir snflama tarafndan ortadan kaldrlmasna kar
kabilirler. Hernekadar anlamlar aa yukar kesinliini kaybetmi
ise de herkese bilinen belli kelimelerden tamamiyle uzaklamak muhte
melen imknszdr, hatta istenmez. Ancak, "arkoz", "grovak", "subgrovak" ve "ortokuvarsit" gibi terimlerin meslek bir litaratrde kulla
nld zaman snf numaralaryla birlikte olmas tavsiye edilir.
Grovak (Snf 6-3D) yazan bir yazar, okuyucusuna bunun grovak (Snf
4-0 A) dan nasl farkl olduu derhal sylemi olur. Bylece belli
bir szl snflamay kullanmaya devam tercih eden bir kimse snf
numaralar ilave ederek onu daha etkili olarak ifade edebilir.
Snflamaya laveler
Bu snflamann formle edilmesinde, onu mmkn olduu kadar ob
jektif olarak muhafaza etmek iin bir teebbs yaplmt. Bu snf
lama, mahede edilebilir ve llebilir parametrelere dayanr ve bu
parametrelerin tannmas kelme veya kken artlarna dayanmaz. Bun
dan dolay snflama trmsel yorumlama iin pek snrl deere sahip
tir. Yazar, kellerin kkeni ve onlarn kelme ortamlaryla evkle
ilgilidir, fakat bunlarn basit, kullanlabilir bir snflama iinde
yeterlikle ve objektif olarak ele almanyacan hisseder.
Kapsanan bileenleri verilen bir u yesinde daha byk bir ay
rnt ile ele almak veya ilave trmsel anlamlara sahip olan ortalama
yuvarlaklk, ortalama tane boyu, standart sapma (boylanma), ve erilik
(skevmess) gibi faktrleri ifade etmek iin snflamaya numaralar ve
ya remizler ilave edilebilir. Ancak, temel yapnn artan karmakl
ile snflamann kullanlrlk kabiliyetinin azalabilecei hisse
dilir. Mevcut olabilen,her tasarlanabilir kumta iin tamamiyle tat
min edici olabilecek basit bir snflama gelitirmek imkanszdr. Bu
snflamann karmakln arttrmak yerine ilave bilgileri mesel
Dott (1964) un
alt veya sekiz veya daha fazla nemli bile
enlere sahip, ok heterojen bir kumtan karakterize etmek ve l
v kiyle adlanak iin dier emalara bavurmak esastr
ayr di
yagramlar tesis edilebilir, kritik bileenlerin oranlar hesaplana
bilir, veya basit deikeyiciler ilave edilebilir" belirttii gibi
dier baz usullerle gstermek muhtemelen daha iyidir.
Z E T
Kumta snflamas iin basit bir saysal ema takdim edilmi
tir. Bu snflana,bir kumtann en objektif ve temel zelliinin
oransal mineral bolluu olduu kabulne dayanr. Oransal mineral bol
luu balca, mineral durayllnn bir fonksiyonudur, ve bu, bir
kumtamda bileenlerin silisli dayanmllar, feldspatlar ve duraysz
taneler eklinde ana guruba blnmesine bir temel ekil eder.

- 11 Silisli dayanmllar olaan kuntalarnda en nemli gurubu mey

dana getirirler ve bunlar snflamada birinci derecede nemli olarak
seilmilerdir. Onbir ana snf (0-10 snflar) kum boyu kesirindeki
silisli dayanllarm yzdesi esasna gre tesis edilmilerdir. Onbir
assnf (0-10 snflar) da feldspat muhtevas esasna gre tesis
edilmilerdir. Bir kumtanm ana snflamas, mesel, Snf 6- 2
eklinde yazlr; burada 6 yzde 60-70 silisli dayanllar, 2 yzde
20-30 feldspatlar ifade eder. Duraysz tanelerin yzdelerini de gs
termee lzum yoktur. Bu misalde silisli dayanmllar ve feldspatlar
kum boyu kesrin yzde 80 (-j-) ni tekil ederler, bundan dolay duraysz tanelerin geride kalan yzde 20 yi (-) meydana getirmeleri icabeder.
Samur muhtevas bir kumtamda ikinci en mhim zellik addedil
mitir. Hamur miktar A, B, C, D gibi srasiyle yzde 0-10, 10-20,
20-30 ve 30 dan daha fazla hamur ifade etmek zere harf remizleriyle
temsil edilmitir. Harf remizleri tam bir snflama elde etmek iin
mineral bileimine dayanan temel snflamaya ilave edilmitir. Yukardaki kumta, Snf 6-2 B ise yzde 10-19 veya Snf 6-2 D olursa
yzde 29 dan fazla hamur ihtiva ediyor demektir.
Bir kumtanm snflanmas iin verileri bir bilein diyagram
na geirmek lzumlu deildir, ayet bir kumta takmnda bileime
ait deiimlerin ifadesi arzu edilirse, veriler bir gen diyagrama
geirilebilir,ve hamurun kum boyu tanelere oran bir dalm graf
ile gsterilebilir.
Saysal snflama szl snflamann yerini tamamen alacak ekil
de kullanlabilir. Szl snflamay tercih edenler iin, o belli bir
snflamaya ift anlamllkl azalmak ve ilave hassaslk amacyla
eklenebilir.
Bu snflama mmkn olduu kadar objektif bir ekilde dnlerek
hazrlanmtr ve bylece trmsel yorum iin ok snrl bir deere
sahiptir. Trmn basit ve kullanlabilir bir snflamada ele alnma
s ok karmak bulunmu ve baz dier tarzlarda ifade edilmesi tav
siye edilmitir.
T E E K K R
Yazar metni gzden geirdikleri ve faydal tavsiyelerde bulun
duklar iin Oregon niversitesinden Dr. E.H. Lund ve Dr. M.A. Kays'e
ve U.S. G-eological Survey'den Dr. H.E. Clifton'a teekkr etmek ister.
R E F E R A N S L A R
BOKMAN, JOHN, 1955 Sandstone classifcation: relation to composition
and texture: Jctur. Sedimentary Petrology, v.25, p. 201-206.
*

CROOK, K.A.V7. , 1960, Classif cation of arenites: Am. Jour. Sci. , v.258,
p.419-428.
,1964 A classifcation of common sandstones: Comnent on a paper
by Earle F. McBride: Jour. Sedimentary Petrology, v.34 p.696-700.

r> y,a *
DAPPLES, E.C., KRUMBEIN, W.C., AND SLOSS, L,L.,1953, Petrographic and
lithologic attributes of sandstones: jour. Geology, v.6l, p.291-316.

DENNISON, j.M., AND j.H.SHEA, Reliability of visual estimates of grain

abundance: Jour. Sedimentary Petrology, v. 3 6 , p,81-89.
DOTT, R.H., JR., 1964, Wacke, graywacke and matrix-what approach to
inmature sandstone classifcation?:jour. Sedimentary Petrology,
v.34, p. 625-632.
FOLK, R.L., 1951, Stages of textural maturity in sedimentary rocks:
Jour. Sedimentary Petrology, v. 21, p. 127-130,
, 1954, The distinction between grain size and mineral composition
in sedimentary rock nomenclature: Jour. Geology, v. 62, p. 344-359.
, 1956, The role of texture and composition in sandstone classifcation: Jour. Sedimentary Petrology, v. 26, p. 166-171.
, 1961, 1965, Petrology of sedimentary rocks. Hemphill's Book
Store, Austin, Texas, 154 p.
GLBERT, C.M., 1954, Sedimentary rocks, p. 251-384 in WILLIAMS, H . ,
TURNER, F.., AND GLBERT, C.M., Petrography: W.H. Freeman and Co.,
San Francisco, Calif., 406 p.
GRAUBAU, A.W., 1904, On the classifcation of sedimentary rocks: Am.
Geologist, v.33, p. 228-247.
HUBERT, j.F., 1960, Petrology of the Fountain and Lyons Formations,
Front Range, Colorado: Colorado School Mines Quart., v.55 242 p.
KLEIN, G. DEVRIES, 1963 Analysis and review of sandstone classifcations in the North American geological literatre, 1940-1960: Geol.
Soc. America Bull., v. 7 4 , p. 555-576.
KRUMBEIN, W.C., and SLOSS, L.L., 1963, Stratigraphy and sedimentation:
2nd ed.: W.H. Freeman and Co., San Francisco, 497 p.
KRYNINE, P.D., 1948, The megascopic study and and feld classifcation
of sedimentary rocks: Jour. Geology, v. 56, p, 130-165.
MCBRIDEJ, E.F., 1963, A classifcation of common sandstones: jour. Se
dimentary Petrology, v. 33, p. 664-669.
PACKHAM, G.H., 1954, Sedimentary structures as an important factor in
in the classifcation of sandstones: Am. Jour. Sci., v.252, p.466476.
PETTJOHN, F.j., 1954, Classifcation of sandstones: Jour. Geology,
v.62, p. 360-365.
, 1957, Sedimentary rocks: 2nd ed: Harper and Bros., New York,
718 p.
TALLMAN, S.F., 1949 Sandstone types: their abundance and cementing
agents: Jour. Geology, v.57 p.582-591.

VAN ANDEL, T.H., 1958, Origin and classification of Cretaceous, Paleocene and Eocene sandstones of western Venezuela: An. Assoc. Pet
roleum Geolcgists Bull., v.42, p. 734-763.
JOURNAL OF SEDMENTARY PETROLOGY, VOL.37,No.2,p p .548-555
FIG. 1-2, JUNE, 1967

SLSL DAYANiMLlLAft

c u K A a r / k N .< <

A tiim f

ruoip*.r

bekil 1. Mineral. bi/emi vs hamufun gnj^lk 1-akd'mi ic-m .|^n. d y a j r a r r t .

 fent}

&m}

7-tK
5 - 3B
4-2 D

m
w

D
I

ro

'

'

'

ioo

Kl/M - oyu rA N C L R

Se kil l Ham ur uiizdtsinn, kumboiju. kaileler gzele,

iig le lgisini gsker'r <jrcxji t . M ii a l ol&'-ek ao parkl
kumka o iit r ilm it ir .