Professional Documents
Culture Documents
MEDYA HUKUKU
Yazarlar
Prof.Dr. Halil brahim GRCAN (nite 4)
Yrd.Do.Dr. Fatih BAYRAM (nite 8)
Uzm.Dr. Sevil YILDIZ (nite 3, 6)
Av.Dr. Barfl GNAYDIN (nite 2, 5, 7)
Av. Fikret LKZ (nite 1)
Editr
Av.Dr. Barfl GNAYDIN
ANADOLU NVERSTES
iii
indekiler
indekiler
Sunufl ............................................................................................................
ix
GRfi ..............................................................................................................
MEDYA HUKUKUNUN TANIMI...................................................................
FADE ZGRL KAVRAMI VE MEDYA HUKUKU LE LfiKS........
fade zgrlnn Unsurlar .....................................................................
Haber, Bilgi ve Dflncelere zgrce Ulaflabilme Hakk ....................
Haber, Bilgi ve Dflnceleri Serbeste Yorumlama ve Elefltirme
Hakk........................................................................................................
Haber, Bilgi ve Dflnceleri Serbeste Yaynlama Hakk ....................
fade zgrlnn Snrlar ........................................................................
ULUSLARARASI DZENLEMELERDE FADE ZGRL.......................
nsan Haklar Evrensel Beyannamesi .........................................................
Avrupa nsan Haklar Szleflmesi.................................................................
1982 ANAYASASINDAK MEDYA HUKUKU LE LGL
DZENLEMELER ..........................................................................................
TRKYEDE MEDYA HUKUKUN KAYNAKLARI .......................................
Basn Kanunu ................................................................................................
Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu .........................................
Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yayn Hizmetleri Hakknda
Kanun.............................................................................................................
Bilgi Edinme Hakk Kanunu.........................................................................
nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar
Yoluyla fllenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun .................
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu.....................................................................
Dier Mevzuat ...............................................................................................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
3
4
5
6
6
6
6
7
7
7
8
9
11
11
11
12
12
13
13
13
14
15
16
16
17
1. NTE
19
19
20
20
21
21
22
22
23
23
23
23
24
24
2. NTE
iv
indekiler
3. NTE
24
25
25
25
25
27
28
29
29
29
31
31
31
32
33
34
35
36
36
37
38
39
39
39
41
41
43
44
46
46
47
47
48
48
50
50
50
50
51
51
52
53
53
55
56
57
57
indekiler
58
4. NTE
59
60
60
61
63
66
66
67
68
70
70
71
71
71
72
72
74
77
79
80
80
81
83
83
83
84
84
84
85
85
86
87
89
90
90
90
91
91
91
93
94
95
95
5. NTE
vi
indekiler
6. NTE
97
97
98
98
98
99
99
99
100
100
100
100
101
101
101
101
102
103
103
103
103
104
104
104
105
105
105
105
106
106
107
107
107
107
108
108
108
109
109
110
110
112
vii
indekiler
117
117
118
118
119
119
120
122
122
123
124
124
125
126
128
130
131
131
132
7. NTE
135
135
137
137
138
139
140
140
141
142
143
8. NTE
viii
indekiler
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
147
148
149
149
149
Sunufl
Sunufl
Medya Hukuku kitab; Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi ktisadi ve
dari Programlar Blm, Medya ve letiflim Program ile Radyo ve Televizyon
Programcl rencilerinin ders kitab gereksinimlerini karfllayabilmek amacyla
hazrlanmfltr.
Bu ders kitab, bir ekip alflmasnn rn olup, hazrlanmas srecinde ok
sayda deerli kiflinin katklar olmufltur. Baflta program koordinatr Prof.Dr. Halil brahim GRCAN olmak zere, kitabn retim tasarm iflini stlenen Uzman
Dr. Kadriye Kobak Uzuna ve Akretim Fakltesi dizgi ekibine teflekkr borluyuz.
Son olarak, bize duyduklar gvenle, byle bir kitabn hazrlanmas olanan
sunan baflta rektrmz Prof.Dr. Davut AYDIN olmak zere, Akretim Fakltesi dekan Prof.Dr. Kerim BANARa teflekkr ediyoruz.
Editr
Av.Dr. Barfl GNAYDIN
ix
MEDYA HUKUKU
Amalarmz
N
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Medya hukuku
Kitle iletiflimi
nternet yayncl
letiflim zgrl
fade zgrl
Medya mevzuat
erik Haritas
Medya Hukuku
Medya Hukukunun
Kavram ve
Kaynaklar
GRfi
MEDYA HUKUKUNUN TANIMI
FADE ZGRL KAVRAMI VE
MEDYA HUKUKU LE LfiKS
ULUSLARARASI DZENLEMELERDE
FADE ZGRL
1982 ANAYASASINDA MEDYA
HUKUKU LE LGL
DZENLEMELER
TRKYEDE MEDYA
HUKUKUNUN KAYNAKLARI
Medya Hukukunun
Kavram ve Kaynaklar
GRfi
nsanolu ilk alardan itibaren, zellikle yakn evresiyle ve iinde yaflad toplulukla bir iletiflim gereklefltirme ihtiyacn duymufltur. Bu ihtiyacn doal bir yansmas olarak da evresindeki ve toplumdaki olaylar hakknda haberdar olma ve
bilgilenme gereksinimi balamnda, nceleri szl, daha sonra iflaretlerle ve yaz
ile iletiflimi gereklefltirmifl, bu srete eflitli iletiflim aralar gelifltirerek iletiflimin
sistemli bir srete yaplmasn salamfltr. letiflim bilgi, dflnce ve tutumlarn ortak semboller sistemi araclyla kifliler ya da gruplar arasnda karfllkl olarak birbirlerine aktarlmas olarak tanmlanabilir.
letiflim ve hukuk sosyal bilimlerin iki farkl disiplini olmasna ramen kesifltikleri ok ortak nokta bulunmaktadr. nl bir Latin atasznn dedii gibi Nerede
toplum varsa orada hukuk vardr. Her sosyal iliflkinin sonunda bir hukuksal durum ortaya kacaktr. nsanolunun bulunduu her ortamda da iletiflim gerekleflecei iin iletiflim ve hukuk hep birlikte var olacaktr.
letiflimin kitlelere ulaflan boyutu ile kullanm biimine kitle iletiflimi ad verilmektedir. Kitle iletiflimi kitle iletiflim aralar ile gereklefltirilmektedir. Kitle iletiflim
aralarna tarihsel adan bakldnda, gazete, kitap, dergi, broflr gibi yazl basn
rnleri ile, sinema, film, radyo, televizyon, plak, kaset, videokaset, CD, DVD, nternet gibi iletiflim teknolojisindeki geliflmelerle birlikte dier rn olan aralar girmektedir.
Kitle iletiflim aralarn birok adan nemi ve ifllevi vardr. Kitle iletiflim aralar kamuoyunun oluflmas ve dzenlenmesi asndan nemi kitle iletiflim aralarnn genifl bir kitleye ulaflabilmesinden kaynaklanmaktadr. Halkn bilgi edinmesi,
dnyadaki ve lkedeki geliflmeler hakknda fikir sahibi olabilmesi kitle iletiflim
aralar sayesinde de olmaktadr.
Medya Hukuku
fiekil 1.1
Kitle iletiflim
aralar
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Medya hukuku
SIRAhangi
SZDEhukuk dallar ile iliflkili olabilir?
Kitle iletiflim aralarnn her birinin kendine zg yaps ve zelliklerinin bulunD fi N E L M
mas kitle iletiflimine
iliflkin hukuksal sorunlarn dier hukuk dallar ile iliflkili olmas medya hukukunun btn olarak ayn kanunda dzenlenememesine yol aS O R U
mfltr.
Gerekten de kitle iletiflim aralar arasnda yer alan gazete ve dergilerin dier
bir deyiflle yazl basnn tabi olduu yasa ile radyo ve televizyonlarn tabi olduu
DKKAT
yasa dzenlenifl biimiyle birbirinden farkldr.
Medya Hukukunun, Ceza Hukuku, Ceza Muhakemesi Hukuku, Anayasa HukuSIRA SZDE
ku, dare Hukuku,
Medeni Hukuk, Borlar Hukuku, Ticaret Hukuku, Fikri Mlkiyet Hukuku, fl ve Sosyal Gvenlik Hukuku ve Vergi Hukuku gibi hukuk dallar ile
iliflkisi vardr.
Bu hukuk dallar da kendi alarndan kitle iletifliminde uygulama
AMALARIMIZ
alan bulabilmektedirler.
Basn zgrl ve bunun kullanmn dzenleyen ve kitle iletiflim aralar ierisinde yer Kalan
dergi gibi baslmfl eserlerin basm ve yaym ile ilgili kav T gazete
A P
ram, kurum ve faaliyetleri inceleyen hukuk dalna ise basn hukuku ad verilmektedir.
Sreli Tbir
iin yaplmas gerekenler, basn kurulufllarnn yayn
E L Eyayn
V Z Y O karmak
N
faaliyetleri srasnda uymas gerekenler, hukuki ve cezai sorumluluk, kiflilik hakla-
N N
NTERNET
rnn ihlali gibi basn yolu ile ifllenen sular, yarglama usul ve davalar basn hukukunun temel konularn oluflturmaktadr. Bu yaps ile basn hukuku dier hukuk dallar ile iliflki iindedir.
Anayasada Kiflinin Hak ve devleri bafll altnda dzenlenen basn zgrl, bylece anayasal bir gvenceye sahip olmufltur. Bu hkm gereince basn
hukuku, Anayasa hukuku ile iliflkili grlmektedir. Ayrca dzeltme ve cevap hakk, sreli ve sresiz yayn hakk ve basn aralarn korunmas hkmleri erevesinde de Anayasaya baflvurmak gerekmektedir. te yandan basn yoluyla kiflilik
haklarnn ihlali ve haksz fiile iliflkin konular, medeni hukuk ve borlar hukuku
ierisinde ele alnmaktadr. Dolaysyla basn hukuku, dier zel hukuk dallar ile
iliflki ierisinde bulunmaktadr. Ayrca basn suu ve basn yoluyla ifllenen sulardan dolay cezai sorumluluk ve yarglama usul ise ceza hukuku ve ceza muhakemesi hukukunun kavram ve kurumlar ile iliflkilidir. Dolaysyla karma hukuk dal
ierisinde yer alan basn hukuku, birok zel hukuk ve kamu hukuku dal ile
iliflki ierisindedir.
Medya hukuku hakknda genel bir fikir edindikten sonra medya hukukuna iliflkin baz kavramlarn neler olduuna geebiliriz.
Medya hukuku ile ilgili kavramlar sizce neler olabilir?
SIRA SZDE
Matbaann icadndan sonra ortaya kan basn zgrl kavram, radyo ve teD fi N E L M
SZDE zgrllevizyonlarn kitle iletifliminde nemli rol oynamas ile yeriniSIRA
iletiflim
kavramna brakmfltr. O zaman flu soruya yant aramak gerekir: letiflim zS O R U
grl nedir? adafl demokratik rejimlerdeki dzenlemeler bakmndan
bu soruD fi N E L M
nun yantn birlikte bulmaya alflalm.
Dflnce ve basn zgrlnn ana vatan saylan ngilterede
basn zgrlDKKAT
O R U
Devleti tehlikeye sokma; genel ahlaka aykr davranma veS hukuki
bir neden
olmakszn kiflilerin zararna hareket etme durumlar ile snrlandrlmfltr. (el,
SIRA SZDE
nver 2005, 26) Basn bu snrlamalara uymak kofluluyla gerekli
yaD Khoflgrden
KAT
rarlanabilmektedir. Bu snrlarn afllmas hlinde mahkemede hesap vermek durumunda kalacaktr.
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
Amerika Birleflik Devletlerinde 1791 Anayasasna eklenen Ek 1. maddeye gre Congress shall make no law... abridging the freedom of speech or of the freedom of press yani Kongre sz veya basn zgrln snrlayan
yapaK T A kanun
P
AMALARIMIZ
maz hkm ile basn zgrln aka garanti altna alnmfltr.
N N
N N
SIRA SZDE
DSIRA
fi NSZDE
ELM
S O R U
D fi N E L M
DKKAT
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
T KE L E VT ZAY OP N
TELEVZYON
NTERNET
nsann en nemli zellii dflnebilmesidir. nsan dflnerek, reterek ve dflndklerini gereklefltirerek geliflebilir. Bylece, kifli herhangi bir insandan, kendine
N bir
T E R engel
NET
zg bir bireye dnflmfl olur. Bu ise dflncelerini herhangi
olmakszn, serbeste aklayabilmesinin mmkn olmas hlinde gerekleflebilecektir. Bu
durum ise dflnceyi aklama zgrl ya da ifade zgrl olarak ifade
edilir.
fade zgrlnn temelinde; dflnceyi ifade etme hakk kadar, kamuoyunun bilgi edinme hakk yatar. fade zgrl konusunda yalnzca dflnceyi ele
NTERNET
Medya Hukuku
almamak gerekir nk insan beyninin dflnce retmesi iin ncelikle dflnceyi retmek amacyla gerekli ham maddeyi, yani bilgiyi edinmesi gerekir. Bilginin
anas ise gzlemdir. Gzlemleri bir araya getirerek insan beyni bilgi retebilir. Dflnceyi reten fley, deerlendirilmifl olan bilgiden baflka bir fley deildir. fade edilebilecek bir dflnceye sahip olabilmek iin ncelikle bilgi sahibi olma zorunluluu vardr. zgrln ilk koflulu iflte bu noktada, gereklere ulaflma hakknn bireylere tannmasdr. Ancak geree ulaflan insan o gerek ile ilgili bir dflnce ya
da kanaat oluflturabilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
fade zgrlnn
unsurlar sizce neler olabilir?
SIRA SZDE
fi Nzgrlkler
ELM
Temel hakD ve
arasnda yer alan ifade zgrlnn nemli bir yeri
bulunmaktadr. Bu zgrln kullanlabilmesinin en nemli ve etkin yollar kitle
iletiflim aralardr.
S O R U fade zgrl; bilgi edinme, yayma, elefltirme, yorumlama ve
eser yaratma haklarn ierir. Dflnceyi aklama ve ifade zgrl, onu kullananlar asndan olduu kadar gerekleri renmek zgrlne sahip kifli ve kitDKKAT
leler asndan da temel hak niteliindedir. Bu tanmlardan da anlafllaca gibi ifade zgrlnn gerekleflebilmesi iin baz temel unsurlarn varl gerekmekteSIRA SZDE
dir. Bu unsurlar
aflada tek tek inceleyelim.
N N
Haber, Bilgi
ve Dflncelere zgrce Ulaflabilme Hakk
AMALARIMIZ
Kiflilerin, haber, kan, bilgi ve dflncelere serbeste ulaflabilmesi hakk; ifade zgrlnn gerekleflebilmesi iin ncelikli flart ve en nemli kofluldur. Vatandafllarn haberKalma
devlete garanti edilmesi gerekmektedir. Kiflilerin ayn
T Ahaklarnn
P
haber ve bilgiye farkl kaynaklardan ulaflabilmesi haber ve bilginin, o derece dorulanmasn salayacaktr. Bu ise ancak tekelleflmenin nlenmesi ile mmkn olabilecektir.T EAksi
L E V Zhlde
Y O N kiflilere tek yanl bir bilgilendirme salanmfl olacaktr ve
farkl bilgilere eriflebilme olana kstlanmfl olacaktr. Medyada oulculuun salanmas ve kiflilerin zgrce istedikleri haber, bilgi ve dflncelere ulaflabilmesi
salanmaldr.
N Tvatandafl
ERNET
Bu unsur
asndan haber alma, medya alflan asndan habere ulaflmak ve toplamak hakkn ifade eder.
SIRA SZDE
D fi N E L M
fade zgrl gerek uluslararas dzenlemelerde, gerekse birok lkenin Anayasasnda ve medya ile ilgili yasalarnda korunan temel hak ve zgrlk olarak taS O R zgrlnn
U
nmlanmfltr. Temel hak ve zgrlkler ierisinde yer alan fade
kullanlmasnn da snrlar yine yasal olarak izilmifltir.
Baz hallerde ifade zgrlnn kullanlmas dier temel hak
ve zgrlkleDKKAT
rin ihlal edilmesi durumunu yaratabilir. Bu durumla zellikle zel yaflamn dokunulmazl, kiflilik hakk gibi yine birok yasal metinde korunan haklarla atflSIRA SZDE
mas halinde karfllafllabiliriz.
fade zgrlnn ne zaman, nasl ve hangi koflullarda snrlandrlabilecei
ya da bu zgrln kullanlmasnn koflullarnn neler olduunu
belirlemeden
AMALARIMIZ
nce ifade zgrlklerin kullanlmasnn dev ve sorumluluk bilinci ile olmas gerektiinin altn izmeliyiz.
fade zgrlnn kullanlmas;
K T A P
Ulusal gvenlik,
SIRA SZDE
lke btnl,
Kamu emniyeti,
TELEVZYON
Su ifllenmesi veya dzensizliin nlenmesi,
D fi N E L M
Genel saln korunmas,
Gizli belgelerin aa vurulmasnn nlenmesi,
NST EO RRN UE T
Baflkalarnn flhret ve haklarnn korunmas,
Yarg organlarnn otorite ve tarafszlnn salanmas gibi durumlarda snrlandrlabilecektir.
DKKAT
Byle bir snrlandrmann sz konusu olabilmesi iin afladaki flartlarn gerekleflmifl olmas aranacaktr:
SIRA SZDE
Snrlandrma ancak kanunla olabilir.
Snrlandrma Anayasann szne ve ruhuna uygun olmaldr.
Snrlandrma demokratik toplum dzeninin gereklerine
uygun olmaldr.
AMALARIMIZ
Snrlandrmada ll olunmaldr.
N N
N N
K T A zgrl
P
mer Gedikin Trk Yarg Kararlar erevesinde Trkiyede Kitle letiflim
kitabnda ifade zgrlnn kullanm ve yarg srecini detayl okuyabilirsiniz (Ankara:
Sekin, 2008).
TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
TELEVZYON
D fi N E L M
NST EORRN EU T
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Medya Hukuku
51 lke tarafndan 26 Haziran 1945te San Franciscoda imzalanan Birleflmifl Milletler Antlaflmas yeni bir uluslararas dzenin kurulmas amacyla insanlk ailesinin
btn yelerine rk, cinsiyet, dil ve din ayrm gzetmeksizin herkesin insan haklarna ve temel zgrlklerine sayg ve demokrasi temelinde, uluslararas barfl
kurma arsnda bulunan bir antlaflmadr.
Bu amala da nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 19. Maddesinde
Dflnce ve fade zgrl flu flekilde dzenlenmifltir:
Madde 19: Herkesin grfl ve anlatm zgrlne hakk vardr. Bu hak, karflmasz grfl edinme ve hangi yoldan hangi lkede olursa olsun bilgi ve dflnceleri arama, alma ve yayma zgrln ierir.
SIRA SZDE
SIRA
SZDESzleflmesinde yer alan temel hak ve zgrlkler neler olabilir?
Avrupa nsan
Haklar
D fi N E L M
Avrupa nsan Haklar
SIRA SZDE
Szleflmesi:
Avrupa Konseyi
yeSdevletlerince
4 Kasm
O R U
1950de Romada imzalanan
nsan Haklarnn ve Temel
D fi N E L MKorunmasna
zgrlklerin
D KSzleflme
KAT
liflkin
temel
haklara saygnn Avrupa
demokrasileri
S O R U ailesine dhil
btn
SIRA devletler
SZDE tarafndan
topluca gvenceye alnd
uluslararas antlaflmadr.
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
N N
N N
NTERNET
http://www.belgenet.com/arsiv/sozlesme/aihs_01.html
adresinden Avrupa nsan Haklar
NTERNET
Szleflmesinin metnine ve ek protokollerine eriflebilirsiniz.
MAKALE
M A K A LHaklar
E
Avrupa nsan
Szleflmesinin 10uncu Maddesinde ifade zgrl flu
flekilde dzenlenmifltir:
Herkes ifade zgrl hakkna sahiptir. Bu hak, kamu makamlar tarafndan mdahale olmakszn ve ulusal snrlar dikkate alnmakszn, grfllere sahip
olma ve bilgi ve dflnceleri edinme ve bunlar yayma zgrln ierir. Bu
madde, Devletlerin, radyo, televizyon ya da sinema iflletmeciliinin izin rejimine
tabi klmalarna engel deildir.
Maddenin ikinci fkrasnda ise ifade zgrlnn snrlar izilir. lgili dzenleme flyledir:
Kullanlmas dev ve sorumluluk ieren bu zgrlkler; demokratik bir toplumda ulusal gvenlik, lke btnl, kamu gvenlii gerekeleriyle ve kamu
dzeninin korunmas ya da suun nlenmesi, genel salk ve genel ahlak, baflkalarnn fleref, flhret ve haklarnn korunmas, gizlilii olan bilgilerin aa kmasnn nlenmesi yahut yarg organlarnn otorite ve tarafszlnn salanmas iin
gerekli olan kanun ile korunan kural (usul), koflul, kstlama ve cezalara tabi tutulabilir.
10. maddede tanmlanan ifade zgrlnn iki aflamas bulunmaktadr. Bunlardan ilki kanaat oluflturma, bu kapsamda haber, bilgi, enformasyon ve dflnceleri alabilme, bunlara ulaflabilme; ikincisi ise bunlar her trl arala aklayabilme,
iletebilme, yayabilme zgrldr.
Sizce 1982 Anayasasnda iletiflim hukuku ile ilgili hangi dzenlemeler
verilmifltir?
SIRAyer
SZDE
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
10
Medya Hukuku
Yayma hakk, Anayasann 1 inci, 2 nci ve 3 nc maddeleri hkmlerinin deifltirilmesini salamak amacyla kullanlamaz.
Bu madde hkm yabanc yaynlarn lkeye girmesi ve datmnn kanunla
dzenlenmesine engel deildir.
Basn hrriyeti bafllkl 28. Maddeye gre;
Basn hrdr, sansr edilemez. Basmevi kurmak izin alma ve mal teminat
yatrma flartna balanamaz.
(kinci fkra mlga: 3.10.2001-4709/10 md.)
Devlet, basn ve haber alma hrriyetlerini salayacak tedbirleri alr.
Basn hrriyetinin snrlanmasnda, Anayasann 26 ve 27 nci maddeleri hkmleri uygulanr.
Devletin i ve dfl gvenliini, lkesi ve milletiyle blnmez btnln tehdit
eden veya su ifllemeye ya da ayaklanma veya isyana teflvik eder nitelikte olan veya Devlete ait gizli bilgilere iliflkin bulunan her trl haber veya yazy, yazanlar
veya bastranlar veya ayn amala, basanlar, baflkasna verenler, bu sulara ait
kanun hkmleri uyarnca sorumlu olurlar. Tedbir yolu ile datm hkim kararyla; gecikmesinde saknca bulunan hallerde de kanunun aka yetkili kld
merciin emriyle nlenebilir. Datm nleyen yetkili merci, bu kararn en ge yirmidrt saat iinde yetkili hkime bildirir. Yetkili hkim bu karar en ge krksekiz
saat iinde onaylamazsa, datm nleme karar hkmsz saylr.
Yarglama grevinin amacna uygun olarak yerine getirilmesi iin, kanunla
belirtilecek snrlar iinde, hkim tarafndan verilen kararlar sakl kalmak zere,
olaylar hakknda yaym yasa konamaz.
Sreli veya sresiz yaynlar, kanunun gsterdii sularn soruflturma veya kovuflturmasna geilmifl olmas hallerinde hkim kararyla; Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn, mill gvenliin, kamu dzeninin, genel ahlkn
korunmas ve sularn nlenmesi bakmndan gecikmesinde saknca bulunan
hallerde de kanunun aka yetkili kld merciin emriyle toplatlabilir. Toplatma
karar veren yetkili merci, bu kararn en ge yirmidrt saat iinde yetkili hkime
bildirir; hkim bu karar en ge krksekiz saat iinde onaylamazsa, toplatma karar hkmsz saylr.
Sreli veya sresiz yaynlarn su soruflturma veya kovuflturmas sebebiyle zapt
ve msaderesinde genel hkmler uygulanr.
Trkiyede yaymlanan sreli yaynlar, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez
btnlne, Cumhuriyetin temel ilkelerine, mill gvenlie ve genel ahlka aykr yaymlardan mahkm olma halinde, mahkeme kararyla geici olarak kapatlabilir. Kapatlan sreli yaynn aka devam niteliini taflyan her trl yayn
yasaktr; bunlar hkim kararyla toplatlr.
Sreli ve sresiz yayn hakk bafllkl 29. Maddeye gre;
Sreli veya sresiz yayn nceden izin alma ve mal teminat yatrma flartna
balanamaz.
Sreli yayn karabilmek iin kanunun gsterdii bilgi ve belgelerin, kanunda
belirtilen yetkili mercie verilmesi yeterlidir. Bu bilgi ve belgelerin kanuna aykrlnn tespiti halinde yetkili merci, yaynn durdurulmas iin mahkemeye baflvurur.
Sreli yaynlarn karlmas, yaym flartlar, mal kaynaklar ve gazetecilik
meslei ile ilgili esaslar kanunla dzenlenir. Kanun, haber, dflnce ve kanaatlerin serbeste yaymlanmasn engelleyici veya zorlafltrc siyasal, ekonomik, mal
ve teknik flartlar koyamaz.
11
Sreli yaynlar, Devletin ve dier kamu tzelkiflilerinin veya bunlara bal kurumlarn ara ve imknlarndan eflitlik esasna gre yararlanr.
Basn aralarnn korunmas bafllkl 30. Maddeye gre
(Deiflik: 7.5.2004-5170/4 md.)Kanuna uygun flekilde basn iflletmesi olarak
kurulan basmevi ve eklentileri ile basn aralar, su aleti olduu gerekesiyle zapt
ve msadere edilemez veya iflletilmekten alkonulamaz.
Madde 31 Kamu tzelkiflilerinin elindeki basn dfl kitle haberleflme aralarndan yararlanma hakk
Kifliler ve siyas partiler, kamu tzelkiflilerinin elindeki basn dfl kitle haberleflme ve yaym aralarndan yararlanma hakkna sahiptir. Bu yararlanmann flartlar ve usulleri kanunla dzenlenir.
(Deiflik: 3.10.2001-4709/11 md.) Kanun, mill gvenlik, kamu dzeni, genel
ahlk ve saln korunmas sebepleri dflnda, halkn bu aralarla haber almasn, dflnce ve kanaatlere ulaflmasn ve kamuoyunun serbeste oluflmasn engelleyici kaytlar koyamaz.
Dzeltme ve cevap hakk bafllkl 32. Maddeye gre;
Dzeltme ve cevap hakk, ancak kiflilerin haysiyet ve flereflerine dokunulmas
veya kendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplmas hallerinde tannr ve kanunla dzenlenir.
Dzeltme ve cevap yaymlanmazsa, yaymlanmasnn gerekip gerekmediine
hkim tarafndan ilgilinin mracaat tarihinden itibaren en ge yedi gn ierisinde karar verilir.
Trkiyede medya hukuku ile ilgili dzenlemeler hangi kanunlarda SIRA
yer almaktadr?
SZDE
D fi N E L M
Medya hukuku alan ile ilgili mevzuat medya hukukun kaynaklarn oluflturmaktadr. Medya hukukunun kurallarn dzenleyen tek bir yasa metni yoktur. DolayS O R Uadlarda tespit
syla bu alana iliflkin olarak uygulanacak kurallar, yaptrmla farkl
edilmifl kanunlarda ya da genel nitelikteki bir kanunun ilgili hkmlerinde, kanun
hkmnde kararnamelerde, eflitli ynetmeliklerde yer verilmifltir.
Burada bahseDKKAT
dilen bu mevzuatta n plana kanlar zerinde duracaz. Aflada yer verilen kanunlarn detayl olarak incelemeleri ise ilerleyen nitelerde yer alacaktr.
SIRA SZDE
Basn Kanunu
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
Mevzuat: Anayasann yetkili
kld otoriteler tarafndan
karlan yazl metinleri
S O RBirU
tmne verilen addr.
lkede yrrlkte olan yasa,
tzk, ynetmelik vb.nin
btn olarak da
D ifade
KKAT
edilebilir.
N N
fi N E L M
1950 ylnda yrrle giren 5680 Sayl Basn Kanunu 54 ylDuygulanmasnn
ardndan sk sk yaplan ek ve deiflikliklere karfln gnn gereksinimlerine
yant
K T A P
S O R U yaynlanavermemesi nedeniyle yerini 26 Haziran 2004 tarihinde Resm Gazetede
rak yrrle giren 5187 Sayl Basn Kanununa brakmfltr. fiu an yrrlkte olan
Basn Kanunu eskisine oranla daha demokratik hkmler iermektedir.
T E DL E KV KZAYTO N Kanunun
amac, basn zgrln ve bu zgrln kullanmn dzenlemektir. Basn Kanunu baslmfl eserlerin basm ve yaymn kapsamaktadr. letiflim Hukukunun
SIRA SZDE dzeltme
kayna olarak Basn Kanununda sreli yayn faaliyetinin dzenlenmesi,
N T E R usul
N E T esaslarna
ve cevap hakk, hukuki ve cezai sorumluluk ve basn davalarnn
iliflkin dzenlemelere yer verilmifltir.
AMALARIMIZ
Basn Kanunu ile ilgili detayl dzenlemelere Basn ve Yayn Faaliyetleri ve Yasal Dzenlemeler bafllkl nitede yer verilecektir.
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
S O R U
T EDL E KV K ZAYTO N
SIRA SZDE
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
12
Medya Hukuku
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
15 fiubat 2011
Trkiye Byk Millet Meclisinde kabul edilen 6112 sayl
S O tarihinde
R U
Radyo ve Televizyonlarn Kurulufl ve Yayn Hizmetleri Hakknda Kanun 3 Mart
2011 tarihinde 27863 numaral Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmifltir.
DKKAT
Kanun bylece daha nce yrrlkte olan 3984 sayl Radyo ve Televizyonlarn
Kurulufl ve Yaynlar Hakkndaki kanunu yrrlkten kaldrmfltr.
SIRA Radyo
SZDE Ve Televizyonlarn Kurulufl Ve Yayn Hizmetleri Hakknda
6112 sayl
Kanunun amac; radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetlerinin dzenlenmesi ve denetlenmesi, ifade ve haber alma zgrlnn salanmas, medya hizAMALARIMIZ
met salayclarnn idar, mal ve teknik yaplar ve ykmllkleri ile Radyo ve
Televizyon st Kurulunun kuruluflu, teflkilt, grev, yetki ve sorumluluklarna iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. Bu Kanun, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yarK T A P
g yetkisi altnda, her trl teknik, usul ve aralarla ve her ne isim altnda olursa
olsun elektromanyetik dalgalar veya dier yollarla yaplan radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetleriyle ilgili hususlar kapsamaktadr.
N N
TELEVZYON
Evrensel kabul gren temel insan haklarndan olan ifade zgrlnn ayrlmaz
bir paras olan
N T E R Nbilgi
E T edinme hakknn sahibi tartflmasz olarak kamu ya da halktr. Halk adna bilgi edinme hakkn youn biimde kullanan ise meslekleri gerei
haberciler ya da gazetecilerdir. Halk iin haber, fikir ve dflnceleri bilmek ve bunlara ulaflmak hakk, iktidarn yetkilerini nasl kullandn bilmeyi ifade ederken;
basn mensuplar iin haber toplamak hakkn oluflturmaktadr.
Habercilik meslei adna ifade zgrl yorumlandnda habercinin bilgi edinme hakkna sahip olmas gerektii ve bu bilgiyi zgr bir biimde kamuoyu ile paylaflabilmesi gerektii anlafllmaktadr. Gazetecilerin de halka en doru bilgiyi ulafltrabilmeleri iin zgr bir ortamda bu grevlerini yerine getirmeleri zorunludur.
24 Ekim 2003 tarihinde Resm Gazetede yaynlanan 4982 Sayl Bilgi Edinme
Hakk Kanununun amac demokratik ve fleffaf ynetimin gerei olan eflitlik, tarafszlk ve aklk ilkelerine uygun olarak kiflilerin bilgi edinme hakkn kullanmalarna iliflkin esas ve usulleri dzenlemektir. Bilgi Edinme Hakk Kanunu; kamu ku-
13
rum ve kurulufllar ile kamu kurumu niteliindeki meslek kurulufllarnn faaliyetlerinde uygulanan bir kanundur.
SIRA SZDE
Trkiyede nternet ortamnda yaynclk hangi yasa ile dzenlenmifltir?
AMALARIMIZ
10
D fi N E L M
O R U
erik Salayc:S Internet
ortam zerinden
kullanclara sunulan her
trl bilgi veya Dveriyi
K Kreten,
AT
deifltiren ve salayan
gerek veya tzel kiflilerdir.
N N
31 Aralk 1951 tarihinde Resm Gazetede yaynlanan 5846 Sayl Fikir ve Sanat
Eserleri Kanununda teknolojik geliflmeler ve gnn gerektirdii
nedeK T ihtiyalar
A P
niyle birok kez deifliklikler ve eklemeler olmufltur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun amac, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatlarn, seslerin ilk tespitini yapan foTELEVZYON
nogram yapmclar ile filmlerin ilk tespitini gereklefltiren yapmclarn ve radyotelevizyon kurulufllarnn rnleri zerindeki manevi ve mali haklarn belirlemek,
korumak, bu rnlerden yararlanma flartlarn dzenlemek, ngrlen esas ve
N T E RSZDE
NET
usullere aykr yararlanma hlinde yaptrmlar tespit etmektir.SIRA
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, fikir ve sanat eserlerini meydana getiren eser sahipleri ile bu eserleri icra eden veya yorumlayan icrac sanatlarn, seslerin ilk tesD fi N E L M
pitini yapan fonogram yapmclar ile filmlerin ilk tespitini gereklefltiren
yapmclarn ve radyo-televizyon kurulufllarnn rnleri zerindeki manevi ve mali haklarn, bu haklara iliflkin tasarruf esas ve usullerini, yarg yollarnS ve
ile
O Ryaptrmlar
U
Kltr Bakanlnn grev, yetki ve sorumluluunu kapsamaktadr.
Dier Mevzuat
SIRA SZDE
D fi N E L M
K T A P
Eriflim Salayc:
Kullanclarna Internet
ortamna eriflim olana
salayan herTtrl
E L E gerek
VZYON
veya tzel kiflilerdir.
SIRA
N T E RSZDE
NET
Toplu kullanm salayclar:
Kiflilere belli bir yerde ve
belli bir sre internet
D fi Nortam
ELM
kullanm olana salayan
gerek veya tzel kiflilerdir.
S O R U
AMALARIMIZ
11
N N
Mevzuatta iletiflim hukuku ile dorudan veya dolayl olarak ilgili olan birok dzenlemeye rastlamak mmkndr. Burada en ok karfllafllanlar ve dorudan ilgiAMALARIMIZ
li olan kanunlara yer verilmifltir.
S O R U
Medya hukuku kapsamnda medya alflanlarnn ifl iliflkilerini dzenleyen 5953
Sayl Basn Mesleinde alflanlarla alfltranlar Arasndaki Mnasebetlerin TanziK D KT K AA TP
mi Hakknda Kanun ve uygulamalarna Medyada alflma Hayat dersinde incelenecektir. Bu nedenle 5953 Sayl kanuna burada deinilmeyecektir.
SIRA SZDE iliflkin dBunun yan sra Trk Ceza Kanunundaki basn yayn faaliyetlerine
TELEVZYON
zenlemelere, Trk Medeni Kanunu ve Borlar Kanununda yer alan ilgili dzenlemelere de rastlamak mmkndr.
N N
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
AMALARIMIZ
S O R U
KD KTK AA T P
SIRA SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
NTERNET
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
14
Medya Hukuku
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
15
Kendimizi Snayalm
1. Medya hukukunun afladaki hukuk dallarndan
hangisi ile arasnda en az iliflki olduu sylenebilir ?
a. Ceza Hukuku
b. Devletler zel Hukuku
c. Borlar Hukuku
d. Tazminat Hukuku
e. Medeni Hukuk
2. Sreli bir yayn karmak iin gerekli yasal sre afladaki kanunlarn hangisinde dzenlenmifltir?
a. Borlar Kanunu
b. Bilgi Edinme Kanunu
c. Ceza Kanunu
d. Ceza Muhakemesi Kanunu
e. Basn Kanunu
3. fade zgrlnn unsurlar arasnda afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Bilgi ve haberlere serbeste eriflme hakk
b. Elefltiri hakk
c. Yorumlama hakk
d. Kiflisel verilere ulaflma hakk
e. Yaynlama hakk
4. Afladakilerden hangisi ifade zgrlnn snrlandrlmas iin gerekli flartlar arasnda yer almaz?
a. Snrlandrmann kanunla olmas
b. Anayasann szne ve ruhuna aykr olmamas
c. Bakanlar Kurulu Karar ile yaplabilmesi
d. llk ilkesine uyulmas
e. Demokratik bir toplumda zorunlu olmas
5. Afladakilerden hangisi ifade zgrlnn snrlandrlabilmesi iin gerekli nedenler arasnda yer almaz?
a. lke btnl
b. Kifli gvenlii
c. Genel saln korunmas
d. Baflkalarnn flhret ve haklarnn korunmas
e. Yarg organlarnn otoritesinin salanmas
16
Medya Hukuku
1. b
Sra Sizde 1
Medya hukuku, Anayasa Hukuku baflta olmak zere,
Ceza Hukuku, Ceza Usul Hukuku, Medeni Hukuk, Borlar Hukuku, fl Hukuku gibi birok hukuk dal ile iliflki
iindedir.
2. e
3. d
4. c
5. b
6. c
7. e
8. c
9. b
10. d
Yantnz yanlfl ise Medya Hukukunun Kavramlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Medya Hukukunun Kavramlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise fade zgrl ve
MedyaHukuku ile liflkisi konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise fade zgrl ve Medya
Hukuku ile liflkisi konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise fade zgrl ve Medya
Hukuku ile liflkisi konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Uluslararas Dzenlemelerde fade zgrl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 1982 Anayasasnda Medya
Hukukuna liflkin Dzenlemeler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Medya Hukukunun Kaynaklar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Medya Hukukunun Kaynaklar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Trkiyede Medya Hukukunun Kaynaklar konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Sra Sizde 2
Medya hukuku ile ilgili kavramlarn baflnda ifade zgrl gelmektedir. Bunun yan sra yaynlar nedeniyle hukuki ve cezai sorumluluk, haber kaynaklar ile iliflkiler, dzeltme ve cevap hakk yine iletiflim hukuku ile
ilgili temel kavramlardr.
Sra Sizde 3
fade zgrl; bilgi edinme, yayma, elefltirme, yorumlama ve eser yaratma haklarn ierir. Bu anlamda
ifade zgrl haber, bilgi ve dflncelere zgrce
ulaflma ulafllan kanlar serbeste yorumlama elefltirme
ve tm bunlar zgrce yaynlama hakk gibi unsurlar
iermektedir.
Sra Sizde 4
fade zgrlnn kullanlmas ile ilgili snrlar ulusal
gvenlik, lke btnl, kamu emniyeti, su ifllenmesi ve dzensizliin nlenmesi, genel saln korunmas, gizli belgeleri aa vurulmasnn nlenmesi, baflkalarnn flhret ve haklarnn korunmas ve yarg organlarnn otorite ve tarafszlnn salanmas gibi durumlarda snrlandrlabilmektedir. Ancak bu snrlamalar
kanunla, Anayasann szne ve ruhuna uygun olarak
ve demokratik toplumun gereklerine uygun biimde
ll olmak zorundadr.
Sra Sizde 5
Avrupa nsan Haklar Szleflmesi ile szleflmeyi imzalayan Avrupa Konseyi ye devletler temel hak ve zgrlklerin kendi lkelerinde gvence altna alndn taahht etmifllerdir. Bu hak ve zgrlkler arasnda Yaflam hakk, iflkence yasa, klelik ve zorla alfltrma
yasa, zgrlk ve gvenlik hakk, adil yarglanma
hakk, cezalarn yasall, zel hayatn ve aile hayatnn
korunmas, dflnce ve vicdan zgrl, ifade zgrl, dernek kurma ve toplant zgrl, evlenme
hakk, etkili baflvuru hakk, ayrmclk yasa gibi dzenlemeler yer almaktadr.
Sra Sizde 6
1982 Anayasasnn 25. Maddesinde Dflnce ve Kanaat Hrriyeti, 26. Maddesinde yer alan Dflnceyi Aklma ve Yayma Hrriyeti, 27. Maddesinde yer alan Bilim
ve Sanat Hrriyeti, 28. Maddesinde yer alan Basn Hrriyeti, 29. Maddesinde yer alan Sreli ve Sresiz Yayn
Hakk, 30. maddesinde yer alan Basn Aralarnn Korunmas, 32. Maddesinde yer alan Dzeltme ve Cevap
Hakk iletiflim hukuku ile ilgili bafllca dzenlemelerdir.
Sra Sizde 7
Medya hukuku mevzuat ierisinde birok yasal dzenleme yer almaktadr. Bunlardan bafllca olanlar Basn
Kanunu, Radyo ve Televizyonlarn Kuruluflu ve Yaynlar Hakknda Kanun, Trkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Kanunu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, nternet
Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla fllenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda Kanun gelmektedir.
Sra Sizde 8
Basn Kanunun amac, basn zgrln ve bu zgrln kullanmn dzenlemektir. Kanun, baslmfl eserlerin basm ve yaymn kapsamaktadr. Sreli yaynlarn karlmas iin uyulmas gereken prosedr, sorumlu mdr gibi kavramlara yer verilmektedir. Basn Kanununda ayrca baslmfl eserler nedeniyle hukuki ve
cezai sorumluluk hkmlerine, haber kayna gibi konulara da yer verilmifltir.
Sra Sizde 9
6112 sayl Radyo Ve Televizyonlarn Kurulufl Ve Yayn
Hizmetleri Hakknda Kanunun amac; radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetlerinin dzenlenmesi
ve denetlenmesi, ifade ve haber alma zgrlnn
salanmas, medya hizmet salayclarnn idar, mal ve
teknik yaplar ve ykmllkleri ile Radyo ve Televizyon st Kurulunun kuruluflu, teflkilt, grev, yetki ve
sorumluluklarna iliflkin usul ve esaslar belirlemektir.
17
Sra Sizde 10
Internet ortamna yaynclkla ilgili olarak 2007 ylnn
Mays aynda kabul edilen 5651 Sayl nternet Ortamnda Yaplan Yaynlarn Dzenlenmesi Ve Bu Yaynlar
Yoluyla fllenen Sularla Mcadele Edilmesi Hakknda
Kanun hlen yrrlktedir. Bu Kanun ierik salayc,
yer salayc, eriflim salayc ve toplu kullanm salayclarn ykmllk ve sorumluluklar ile nternet ortamnda ifllenen belirli sularla ierik, yer ve eriflim salayclar zerinden mcadeleye iliflkin esas ve usulleri
dzenlemeyi amalamaktadr. 5651 Sayl Kanuna gre
baz durumlarda web sitelerine eriflimin engellenmesi
kararlar verilebilmektedir.
Sra Sizde 11
Medya hukuku kapsamnda bu nitede deinilen bafllca kanunlarn yan sra Trk Ceza Kanununda, Ceza
Muhakemesi Kanununda, basn ve yaynla ilgili hkmlere yer verilmifltir. Ayrca Radyo Televizyon st
Kurulu tarafndan karlan ynetmelikler, Basn Yayn
Enformasyon Genel Mdrl tarafndan karlan ynetmelikler de yine iletiflim hukukunu ilgilendiren mevzuat ierisinde yer almaktadr.
Yararlanlan Kaynaklar
Aziz, A. (2006), Televizyon ve Radyo Yayncl, Ankara: Turhan.
Bilge N.(1996), Hukuk Bafllangc, Ankara: Turhan.
ankaya .& Batur Yamaner M.(2006), Kitle letiflim
zgrl, Ankara: Turhan.
etin E. (2007), Basn Hukuku, Ankara: Sekin.
Gedik .(2008), Trkiyede Kitle letiflim zgrl, Ankara: Sekin.
el K. & nver Y. (2005), Kitle Haberleflme Hukuku,
Altnc Basm, stanbul: Beta.
Salihpaflaolu Y.(2007), Trkiyede Basn zgrl,
Ankara: Sekin.
- (2003), fade zgrl ve Trk Ceza
Hukuku, Ceza Hukuku Dernei Yayn No:1, stanbul: Beta.
MEDYA HUKUKU
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Basn Kanunu
Baslmfl eser
Sreli yayn
Sorumlu mdr
Beyanname
Teslim ykmll
Haber kaynan aklamama
hakk
erik Haritas
Medya Hukuku
Basn ve Yayn
Faaliyetleri ve Yasal
Dzenlemeler
GRfi
BASIN KANUNUNDAK TEMEL
KAVRAMLAR
SREL YAYIN FAALYET
BASIN KANUNUNDAK HAK VE
YKMLLKLER
N N
T A hukuku
P
Kayhan el ve Yener nverin Kitle Haberleflme Hukuku kitabnda Kletiflim
ile ilgili kavramlar hakknda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz (stanbul: Beta, 2005).
TELEVZYON
BASIN KANUNUNDAK TEMEL KAVRAMLAR
Gnmzde teknoloji alannda yaflanan geliflmeler haberleflmeyi, bilgiye ulaflmay, dflnce aklamay ve yayma olanaklarn alfllmfl snrlarn ve kalplarn tesine taflmfltr. Artk evrensel bir nitelik kazanmfl olan iletiflim alan, dflnceyi
NTERNET
aklama ve yayma zgrl ile onun temel aralarndan biri olan basn zgrl kavramlarnn yeniden ele almay, btn adafl lkelerin benimsedii ilke ve
kurallarn isellefltirilip yrrle konulmasn, gerekli ve zorunlu kld dflnlmfltr. Bu gereke ile de Trkiye Byk Millet Meclisi tarafndan 9 Haziran 2004
tarihinde kabul edilen 5187 Sayl Basn Kanunu 26 Haziran 2004 tarihli ve 25504
Sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girmifltir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
20
Medya Hukuku
SIRA SZDE
D fi N E L M
Yaygn Sreli Yayn: Tek bir
basn-yayn
S O R Ukuruluflu
tarafndan ayn isimle
baslan ve her corafi
blgede en az bir ilde olmak
D lkenin
K K A T en az yzde
zere,
yetmiflinde yaymlanan
sreli yayndr.
SIRA SZDE
N N
N T E RSZDE
NET
SIRA
Ngazete
T E RSZDE
N E karmak
T
Size gre birSIRA
iin belirli bir yerlerden izin almak gerekir mi?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
21
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
22
Medya Hukuku
Sreli Yaynn Ad
Sreli Yaynn Mahiyeti
Yayn Periyodu
Ynetim Yeri Adresi
Tzel Kiflilik
Sreli Yayn Sahibinin
Ad ve Soyad
Adresi ve Telefonu
Sreli Yaynn Sorumlu Mdrnn
Ad ve Soyad
Adresi ve Telefonu
Yayn Tr
Sorumlu Mdr
Yaz flleri Mdr olarak da kullanlan Basn Kanunundaki ifade edilifl biimiyle
sorumlu mdr, periyodu ne olursa olsun, Trkiyede yaymlanan gazete ve dergilerin sorumluluunu taflyan ve bu grevi stlenmek iin, yafl, retim durumu
ve sabkaszlk ynnden belirli flartlara sahip olmas gereken kiflidir. Basn Kanunu gereince bir kimsenin bir gazete veya dergide sorumlu mdr olabilmesi iin;
Onsekiz yafln bitirmifl olmas,
Trkiyede yerleflim yeri sahibi olmas ve devaml oturmas,
En az ortaretim veya dengi bir eitim kurumundan mezun olmas,
Kstl veya kamu hizmetlerinden yasakl olmamas,
Yz kzartc sulardan mahkm olmamas,
T.C. vatandafl olmayanlar iin karfllkllk flartlar aranmaktadr.
23
Eser Sahibi
5187 Sayl Basn Kanununun 2. Maddesine gre tanmlanan eser sahibi Sreli
veya sresiz yaynn ieriini oluflturan yazy veya haberi yazan, evireni veya
resmi ya da karikatr yapan ifade etmektedir. Bu anlamda gazetede veya dergide haber ya da kfle yazs yazan kifli, eser sahibidir. Ayn flekilde yabanc dildeki haberi eviren, resmi ya da karikatr yapan da kanun kapsamnda eser sahibi
olarak grlmektedir.
Basmc
Bir eseri basm aralar ile basan veya dier aralarla oaltan gerek veya tzel kifli basmc olarak tanmlanmfltr.
Baz durumlarda basm ifli de yaymc tarafndan gereklefltirilebilmektedir. Yaymc eer matbaa tesisine sahipse kendi olanaklar ile oaltma ve basma ifllemini gereklefltiriyorsa yaymc ayn zamanda basmc sfatn da stlenmifl demektir.
Sreli yayn karma iin beyanname kime ya da nereye verilmelidir?SIRA SZDE
Beyanname Verilmesi
D fi N E L iin)
M
Sreli bir yayn karmak iin (rnein haftalk bir gazete karlmas
kaydedilmek zere ynetim yerinin bulunduu yerdeki Cumhuriyet Baflsavclna bir
beyanname vermesi yeterlidir. Cumhuriyet Baflsavcl tarafndan
kaS O dzenlenen
R U
ytlar alenidir.
Kayt iin verilen ve yayn sahibi, sahibin kk veya tzel kifli olmas hlinde
DKKAT
temsilcisi ile sorumlu mdr tarafndan imzalanan beyannamede yaynn ad ve
mahiyeti, hangi aralklarla yaymlanaca, ynetim yeri, sahibinin, varsa temsilcisiSIRA SZDE
nin, sorumlu mdrn ad ve adresleri ile yaynn tr gsterilir.
Beyannameye, Basn Kanununun sorumlu mdr ve sreli yayn sahibi iin 5.
ve 6. maddelerde yazl flartlarn varln gsteren belgeler ile yayn sahibi tzel kiAMALARIMIZ
fli ise tznn veya ana szleflmesinin veya vakf senedinin bir sureti eklenmesi gerekmektedir.
Beyanname, yaynn, ynetim yerindeki Cumhuriyet Baflsavclna
K T A P verilmesi
gerekir. Savclk tarafndan beyanname ve eklerinin teslim edildiini gsteren bir
alnd belgesi verilir.
Beyannamenin ve eklerinin gerekli veya gerek bilgileri iermemesi
veya yayn
TELEVZYON
sahibinin veya temsilcisinin veya sorumlu mdrn kanunda yazl flartlara sahip
olmamas hlinde, Cumhuriyet Baflsavcl beyannamenin verilmesinden itibaren
iki hafta iinde eksikliin giderilmesini veya geree aykr bilgilerin dzeltilmesiT E Rhafta
N E T ierisinde
ni yayn sahibinden ister. Bu istemin teblii tarihinden itibaren Niki
yerine getirilmemesi hlinde, Cumhuriyet Baflsavcl yaymn durdurulmasn Asliye Ceza Mahkemesinden talep eder. Mahkeme en ge iki hafta iinde karar verir.
Bu karara karfl acele itiraz yoluna baflvurulabilir.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
24
Medya Hukuku
Beyanname ieriinde meydana gelen her deifliklik, iki hafta iinde, gerekli
belgelerle birlikte yeni bir beyanname ile ayn makama bildirilir.
Sorumlu mdrn bu grevden ayrlmas hlinde, yenisi tayin edilinceye kadar
sorumluluk, yayn sahibine veya temsilcisine aittir.
Teslim Ykmll
Bir eseri basm aralar ile basan veya dier aralarla oaltan gerek veya tzel kifliye basmc dendiine daha nce deinmifltik. Basn Kanununun 10. Maddesine
gre; basmc, bast her trl yaynn imzal iki nshasn, datm veya yaymn
yapld gn, mahall Cumhuriyet Baflsavclna teslim etmekle ykmldr. Bu
ykmllk, baslmfl eserin ierik ve biim ynnden herhangi bir deifliklii ieren daha sonraki basmlar ile tpkbasmlar iin de geerlidir. Basmcya bu ykmlln yerine getirdiine dair Savclk tarafndan bir alnd belgesi verilir.
Zorunlu Bilgiler
Basn Kanununun 4. Maddesine gre Her baslmfl eserde, basld yer ve tarih,
basmcnn ve varsa yaymcnn adlar, varsa ticar unvanlar ve iflyeri adresleri
gsterilir. ln, tarife, sirkler ve benzerleri hakknda bu hkm uygulanmaz.
Haber ajans yaynlar hari her trl sreli yaynda, ayrca ynetim yeri, sahibinin, varsa temsilcisinin, sorumlu mdrn adlar ve yaynn tr gsterilir
Bu yasal dzenlemeye gre baslmfl bir eserdeki, knye olarak bilinen uygulamada afladaki bilgilere yer verilmelidir.
Her baslmfl eserde basld yer ve tarih
Basmc ve yaymcnn adlar ve ticari unvanlar ve ifl yeri adresleri
Haber ajans hari her trl sreli yaynlarda ynetim yeri, sahibinin varsa
temsilcisinin adlar ve yaynn tr gsterilmesi gerekmektedir.
Sizce gazeteci
haber
kaynan aklamaya zorlanabilir mi? Tartflnz.
SIRA
SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
25
Yeniden Yaym
Bir sreli yaynda yaymlanmfl haber, yaz ve resimleri kaynak gstermeksizin yeniden yaymlayanlar befl milyar liradan on milyar liraya kadar ar para cezasyla
cezalandrlrlar.
Bu eserleri, yeniden yaym hakk sakl tutulmufl olmasna ramen, sreli yayn
sahibinin izni olmadan yeniden yaymlayanlar yirmi milyar liradan krk milyar liraya kadar ar para cezasyla cezalandrlrlar.
Basn Kanununa gre baflka ne tr sorumluluklar ve yasaklar mevcuttur?
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
26
Medya Hukuku
Tablo 2.2
Sorumlusu
Beyanname verilmesi
Teslim ykmll
Basmc
Sorumlu mdr
Hukuki Sorumluluk
Cezai Sorumluluk
Esasa olarak eser sahibi sorumludur. zel durumlarda sorumlu mdr, sorumlu mdrn bal olduu yetkili, yaymlatan da sorumlu olabilecektir.
Sorumlusu
Teslim ykmll
Basmc
Yaymc ve basmc
Hukuki Sorumluluk
Cezai Sorumluluk
Esasa olarak eser sahibi sorumludur. zel durumlarda yaymc ya da basmc sorumlu olabilecektir.
27
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
28
Medya Hukuku
Kendimizi Snayalm
1. Kitap, armaan gibi baslmfl eserlere ne ad verilir?
a. Sreli yayn
b. Sresiz yayn
c. Matbuat
d. Baslmfl eser
e. Mevkute
2. 5187 Sayl Basn Kanunu, ka ylnda yrrle girmifltir?
a. 1950
b. 1970
c. 1982
d. 2001
e. 2004
3. Yaymlanmak zere her trl basm aralar ile baslan veya dier aralarla oaltlan yaz, resmim ve benzeri eserlere ne ad verilir
a. Sreli yayn
b. Sresiz yayn
c. Baslmfl eser
d. Haber ajans yayn
e. Blten
4. Tm Trkiyede datm yaplan ve aylk periyotlarla yaymlanan kltr sanat dergisinin yayn tr afladakilerden hangisinde doru olarka ifade edilmifltir?
a. Yaygn sreli yayn
b. Blgesel sreli yayn
c. Aylk yayn
d. Yerel sreli yayn
e. Ulusal yayn
5. Bir eseri baslmfl eser durumuna getirip yaymlayan
gerek veya tzel kifliye ne ad verilir?
a. Eser sahbi
b. Yayn sahibi
c. Basmc
d. Datmc
e. Sorumlu mdr
29
10. a
Sra Sizde 4
Gazete yaymlamaya karar verildiinde yasal olarak ncelikle yaplmas gereken, kanunun arad flartlar taflyan sorumlu mdr ve yayn sahibinin birlikte Cumhuriyet Savclna kayt amal bir beyanname vermesi
gerekmektedir.
Sra Sizde 5
Sreli yayn karlmas iin beyanname, sreli yaynn
ynetim yerinin bulunduu yerdeki Cumhuriyet Baflsavclna verilir. 5680 Sayl Eski Basn Kanununa gre Emniyete de verilmesi ngrlmfltr ancak mevcut
uygulamada sadece Cumhuriyet Baflsavclna kayt
iin beyannamenin verilmesi ve alnd belgesinin alnmas gerekmektedir.
Sra Sizde 6
Basn Kanununun 12. Maddesine gre ne haberi yapan gazeteci, ne yayn sahibi ne de sorumlu mdr bilgi ve belge dhil her trl haber kaynaklarn aklamaya ve bu konuda tanklk yapmaya zorlanamaz
Sra Sizde 7
Basn Kanununa gre yasaklar ve yaptrmlarna Medyada Cezai Sorumluluk nitesinde ayrntl biimde deinilecektir.
Yararlanlan Kaynaklar
Erman S., zek . (2000). Aklamal Basn Kanunu
ve lgili Mevzuat, stanbul: Alfa.
el K., nver Y. (2005). Kitle Haberleflme Hukuku,
stanbul: Beta.
Klolu A.(2008). fieref Haysiyet ve zel Yaflama
Basn Yoluyla Yaplan Saldrlardan Hukuksal
Sorumluluk, Ankara:Turhan.
Salihpaflaolu Y. (2007). Trkiyede Basn zgrl, Ankara:Sekin.
Yksel E., Grcan H.brahi (2005). Haber Toplama ve
Yazma, Konya:Tablet.
MEDYA HUKUKU
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Radyo ve televizyon
yaynclnn tarihsel geliflimi
Radyo ve televizyon
yaynclnn hukuksal geliflimi
indekiler
Medya Hukuku
Radyo ve Televizyon
Yayncl
GRfi
RADYO VE TELEVZYON YAYINCILII
TRKYEDE RADYO VE TELEVZYON
YAYINCILII LE LGL YASAL
DZENLEMELER
YEN RADYO VE TELEVZYON YAYIN
DZEN
ZEL YAYINCILIK KURULUfiLARI
RADYO VE TELEVZYON ST
KURULU
YAYINLARIN DZEN
TCAR LETfiM
YAYIN HZMET ER
DZELTME VE CEVAP HAKKI
YAPTIRIMLAR
TRKYE RADYO VE TELEVZYON
KURUMU
TRT KURUMUNUN YAYIN ESASLARI
Radyo ve Televizyon
Yayncl
GRfi
Kitle iletiflim aralar yoluyla yaplan yaynlarn kurallar erevesinde gereklefltirilmesi esastr. Bu kurallar her bir kitle iletiflim arac iin ayr ayr konulmufltur.
Radyo ve televizyon ile gereklefltirilen yaynlarla ilgili kurallar iki ayr Kanun ile
dzenlenmifltir. Hem zel kurulufllar hem de kamu kuruluflu tarafndan gereklefltirilen yaynclk faaliyeti iin konulmufl kurallar bu bafllk altnda incelenecektir.
32
Medya Hukuku
lkemizde ise, ilk defa 1927 ylnda bir Fransz flirketi tarafndan Ankara ve stanbulda bafllatlan radyo yayn Telsiz- Telefon Trk Anonim fiirketi tarafndan
1936 ylna kadar yrtlmfltr. 1936 ylnda radyo yayncl PTTye devredilmifltir ve 1940 ylnda Matbuat Umum Mdrlnn kurulmas zerine yayncl bu
kurum srdrmfltr. 1943 ylnda Basn- Yayn Umum Mdrlnn kurulmas
ile radyo yayncl grevi bu kurulufla verilmifltir. 1949 ylnda ise bu kurulufl Basn- Yayn ve Turizm Genel Mdrl adn almfltr (ifti,1999:7).
1961 Anayasasnn yrrle girmesi ile birlikte radyo ve televizyon yaynlarnn yaplmas grevi zerk bir kamu tzel kifliliine braklmfl ve bu dorultuda
1963 ylnda Trkiye Radyo Televizyon Kurumu kurularak radyo yayncl bu kuruma devredilmifltir. 1971 ylnda yaplan anayasal deifliklikle tarafsz bir kamu tzel kiflilii fleklinde rgtlenen Trkiye Radyo Televizyon Kurumu 1989 ylna kadar radyo yayncln bir tekel olarak yrtmfltr. 1989 ylndan sonra radyo yaynclna zel flirketlerin de bafllamas ile ksa sreli karmafla yaflanmfltr. 1982
Anayasas hkmlerine gre radyo ve televizyon istasyonlarnn devlet eliyle kurulaca dzenlemesine ramen radyo yayncl birden bire birok zel sektr kuruluflu ve kamu kuruluflu tarafndan yaplr hale gelmifltir. Nihayet zel radyo ve
televizyon kurulufllar 1994 ylnda karlan 3984 sayl kanunla bugnk konumlarna kavuflmufllardr.
lkemizdeki televizyon yaynlar ise, ilk defa 1968 ylnda Trkiye Radyo televizyon Kurumu tarafndan Ankara televizyonu ad ile bafllamfl ve 1990 ylna kadar devlet tekeli fleklinde gelmifltir. Radyo ile ilgili yaflanan geliflmeler televizyon
asndan da ayn etkiyi yaratmfltr. 1990 tarihinde uydudan yayn yapan ilk zel
televizyon kurulmufltur. lkemizdeki anayasal hkmler dolaysyla hukuka aykr konumda olan radyo ve televizyon yaynlar risklerine ramen saylar oalmfltr. 1994 ylnda yaplan anayasal ve yasal dzenlemeler neticesinde zel radyo ve
televizyonlarn kurulabilmesinin n almfltr.
33
34
Medya Hukuku
ne isim altnda olursa olsun elektromanyetik dalga ve dier yollarla yaplan radyo
ve televizyon ve istee bal yayn hizmetleri ile ilgili hususlar kapsar hkm
uyarnca ister zel ister kamusal tm radyo televizyon kurulufl ve yaynlar ile istee bal yayn hizmetleri hakknda uygulanacaktr.
Grsel-iflitsel medya hizmetleri alannda ortaya kan yeni teknoloji ve hizmetler esas alnarak, Kanun iki ana kavram zerine oturtulmufltur. Bunlarn ilki, bir
program akfl erevesinde sunulan radyo ve televizyon yayn hizmetleri, dieri
ise yeni teknolojilerin getirdii program akflsz, istee bal yayn hizmetleridir.
Bu iki unsur, ilgili AB Ynergesinde tek bir flemsiye kavram altnda, televizyon yaynlar ile birlikte istee bal yayn hizmetlerini iine alacak flekilde grsel-iflitsel
medya hizmetleri terimi iinde dzenlenmektedir.
Bu kavram, Tasarda radyo ve televizyon yayn hizmetleriyle birlikte istee bal
yayn hizmetlerini de ierecek flekilde yayn hizmeti terimi olarak kullanlmfltr.
3984 sayl kanun ile olduu gibi 6112 sayl Kanun ile Anayasann 133. maddesi uyarnca, radyo- televizyon yayncl bakmndan oulcu bir sistem getirmektedir (el-nver,2005:393). Bu yeni rejim zel kurulufllarn ve kamu kurulufllarnn
bulunduu oulcu bir sistemdir.
Anayasann 133. ve 26. maddesi hkmleri uyarnca 3984 sayl Kanun radyo
ve televizyon yaynlarnda izin sistemini getirmifltir. Tm dnya lkelerinde olduu gibi lkemizde de radyo- televizyon yaynclnn toplum zerindeki etkileri ve
frekans ve kanallarn bir dzene sokulmas zorunluluu gibi nedenlerle radyo ve
televizyon rejiminde izin ve lisans sistemini gerekli klmaktadr.
Radyo ve televizyon yaynclnn bir dier zellii ise, tm radyo ve televizyon yaynlar bakmndan merkezi denetim sistemine yer verilmesidir. Bu denetim
Kanunla kurulmufl olan Radyo ve Televizyon st Kuruluna aittir. Kanunun ngrd ykmllkleri yerine getirmeyen, izin koflullarn ihlal eden yayn ilkelerine
aykr yayn yapan kurulufllara Kanunda meyyideleri Radyo ve Televizyon st
Kurulu uygulamaktadr.
Kapsam
Kanunun Kapsam bafllkl 2. maddesinin 2. Fkrasnda medya hizmet salayclar
zerinde Trkiye Cumhuriyeti yarg yetkisinin tespit edilmesine iliflkin hkmler
dzenlenmektedir.
Madde hkmne gre Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi altndaki
medya hizmet salayclar, ikinci fkra gereince Trkiyede yerleflik kabul edilenler ile nc fkra hkmlerine tabi olanlardr. Maddenin 2. ve 3. fkra hkmleri flu flekildedir.
Bu Kanunun uygulanmasnda;
a) Medya hizmet salayc, flirket merkezinin Trkiyede bulunmas ve yayn
hizmetlerine iliflkin editoryal kararlarn Trkiye snrlar iinde alnyor olmas durumunda Trkiyede yerleflik kabul edilir.
b) Medya hizmet salaycnn flirket merkezinin Trkiyede bulunmasna ramen, yayn hizmetlerine iliflkin editoryal kararlarn Avrupa Snr tesi Televizyon Szleflmesine taraf baflka bir lkede alnmas ya da yayn hizmetlerine iliflkin editoryal kararlar Trkiyede alnmakla birlikte flirket merkezinin
anlan Szleflmeye taraf baflka bir lkede bulunmas durumunda medya hizmet salayc, yayn hizmeti faaliyetini yrten iflgcnn nemli bir ksmnn bulunduu lkede yerleflik kabul edilir.
35
Ancak,
1) Yayn hizmeti faaliyetini yrten iflgc her iki lkede de bulunmakla birlikte, hangi lkede daha youn olarak alflldnn tespit edilemedii durumlarda medya hizmet salayc, flirket merkezinin bulunduu lkede yerleflik kabul edilir.
2) Yayn hizmeti faaliyetini yrten iflgcnn nemli bir ksmnn, her iki lkede de youn olarak faaliyet gstermedii durumlarda medya hizmet salayc, faaliyetine Trkiyede daha nce bafllamfl olmas ve Trkiye ekonomisi ile istikrarl ve etkili bir balantsnn bulunmas hlinde Trkiyede yerleflik kabul edilir.
c) Bir medya hizmet salaycnn flirket merkezi Trkiyede bulunmakla birlikte, yayn hizmeti faaliyetine iliflkin editoryal kararlarn Avrupa Snr
tesi Televizyon Szleflmesine taraf olmayan bir lkede alnmas ya da
yayn hizmetlerine iliflkin editoryal kararlar Trkiyede alnmakla birlikte
flirket merkezinin anlan Szleflmeye taraf olmayan nc bir lkede
bulunmas durumunda medya hizmet salayc, yayn hizmeti faaliyetini
yrten iflgcnn nemli bir ksmnn Trkiyede bulunmas hlinde
Trkiyede yerleflik kabul edilir.
(3) kinci fkra hkmlerinin uygulanamad durumlarda;
a) Trkiye snrlar iinde konufllandrlmfl uydu balantsn kullanan medya hizmet salayclar,
b) Trkiye snrlar iinde konufllandrlmfl uydu balantsn kullanmamalarna ramen, Trkiyeye ait uydular zerinde kapasite kullanan medya
hizmet salayclar, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin yarg yetkisi altnda
kabul edilir.
Yaplan dzenlemede, Avrupa Snr tesi Televizyon Szleflmesi ve AB Grselflitsel Medya Hizmetleri Ynergesinde yer alan kaynak lke kstas esas alnmfltr.
Gl, rekabeti bir medya hizmeti endstrisini gelifltirmek ve medya oulculuunu artrmak iin bir medya hizmet salayc zerinde sadece tek bir devletin yarg yetkisi bulunmas gerektii kabul edilmektedir. Bu erevede, maddede Trkiye Cumhuriyeti hukuksal dzenlemelerine tbi olacak yayn hizmet salayclarnn hangi hizmet salayclar olduu dzenlenmektedir.
Yeniden letim
Kanunun 4. maddesinde Madde ile yayn izleme zgrl ve yeniden iletim
serbestsi dzenlenmektedir. Madde hkmne gre Yayn hizmetlerinin alm ve
yeniden iletimi serbesttir. Yeniden iletim, ancak Trkiye Cumhuriyetinin taraf olduu uluslararas szleflmelerin ilgili hkmleri erevesinde snrlandrlabilir. Bir
medya hizmet salayc kuruluflun ayn yayn hizmetini uydu, kablo ve karasal gibi farkl ortamlardan deifliklik yapmakszn efl zamanl olarak iletmesi yeniden iletim olarak kabul edilmez..
Avrupa Snr tesi Televizyon Szleflmesinin 4 nc maddesinde szleflmeye
taraf devletlerin kendi topraklar zerinde program hizmetlerinin yeniden iletimini
kstlayamayacaklar hkm altna alnmfltr. Szleflmeye paralel olarak, ifade ve
haber alma zgrln salayacak ve yayn izleme zgrln gvence altna
alacak flekilde, yaynlarn yeniden iletimi serbest braklmfltr. Bu erevede, ayn
yayn kuruluflunun yaynlarnn farkl ortamlardan efl zamanl olarak iletilmesi yeniden iletim saylmamaktadr.
36
Medya Hukuku
37
38
Medya Hukuku
zel kifli en fazla iki medya hizmet salayc kurulufla dorudan ortak olabilir. Medya hizmet salayc kurulufllarn orta olan flirketlere yabanc gerek
veya tzel kiflilerin ifltirak ederek yayn kurulufllarna dolayl ortak olmalar
hlinde, yaync kurulufllarn ynetim kurulu baflkan, baflkan vekili ile ynetim kurulu ounluu ve genel mdrnn Trkiye Cumhuriyeti vatandafl olmas ve ayrca yaync kurulufl genel kurullarnda oy ounluunun
Trkiye Cumhuriyeti tabiiyetini haiz gerek veya tzel kiflilerde bulunmas
zorunludur. fiirket ana szleflmelerinde bu hususlar salayan dzenlemeler
aka belirtilir.
g) Yerli veya yabanc hissedarlar hibir flekilde imtiyazl hisse senedine sahip
olamaz.
Ykmllkler
zdenetim; iktisadi
iflletmeler, sosyal ortaklar,
sivil toplum rgtleri ve
derneklerin kendi aralarnda
kendileri iin ortak rehber
ilkeler oluflturabilmelerini
salayan bir eflit
gnlllk giriflimidir.
Ayn zamanda 20. Madde ile medya hizmet salayc flirketlerin hisse devirleri ile
bu flirketlerin bir baflka medya hizmet salayc flirketle birleflmeleri veya bir baflka
medya hizmet salayc flirketi devralmalar dzenlenmektedir. Medya hizmet salayc kurulufllarn belirli zel koflullara sahip olmalar gerektiinden bu koflullarn
varlnn srekli muhafaza edilmesi zorunludur. Bu nedenle, hisse devirleri ile flirket birleflme ve devralmalarnn st Kurul tarafndan bilinmesi zorunluluu vardr.
Maddede getirilen dzenleme ile hisse devirlerinin st Kurula bildirilmesi salanarak, denetlemenin yaplmas amalanmfltr.
21. madde ile medya hizmet salayc kurulufllara logo ve ar iflareti kullanma zorunluluu getirilmektedir. Zira izleyici ve dinleyiciler izledii veya dinledii
medya hizmet salayc hakknda gerekli bilgiye sahip olmak durumundadr. Medya hizmet salayclar tarafndan sunulan yayn hizmetlerinin birbirinden ayrt edilmesi ve bu yayn hizmetlerinin denetlenebilmesi de bunu zorunlu klmaktadr.
22. Madde ile medya hizmet salayclarn zdenetim yapmalarnn salanmas amacyla, izleyici temsilcilerinin grevlendirilmesi ngrlmektedir.
Medya hizmet salayclar, atayacaklar izleyici temsilcileri araclyla izleyici
ve dinleyicilerden gelecek tepki, beeni ve nerileri alarak, bunlarn deerlendirmesini yapacak ve bu flekilde yayn hizmetlerinin sunumunda zdenetim yapma
imknna sahip olacaktr.
Kanunun 23. Maddesi ile medya hizmet salayclarn haberle ilgili birimlerinde st Kurulca belirlenecek saydan az olmamak zere basn kartl personelin alflmas ngrlmektedir. Haber birimlerinde alflanlarn belirli niteliklere sahip olmalarnn nemine binaen, yaplan bu dzenlemede sz konusu personelin belirlenmesi asndan 5953 sayl Basn Mesleinde alflanlarla alfltranlar Arasndaki Mnasebetlerin Tanzimi Hakknda Kanuna atf yaplmaktadr.
Kanunun 24. maddesi ile koruyucu sembol sistemi dzenlenmektedir. Yayn
hizmetlerinin zararl etkilerinden en ok etkilenen izleyici kesimin ocuk ve gen
izleyiciler olduu bilinmektedir.
Bu erevede, ocuk ve genlerin televizyon yaynlarnn zararl etkilerinden
korunmalar amacyla gelifltirilecek olan koruyucu sembol sisteminin, programlarn yaynlanmasnda kullanlmas salanmaktadr.
Koruyucu Sembol Sistemi, televizyon programlarnn hangi yafl grubuna uygun
olduu ve programda yer alan zararl ierik konusunda izleyiciye bilgi verecek, belirli yafl gruplarn olumsuz etkileyecei dflnlen ierie sahip yapmlarn yayn
saatleri bu dorultuda dzenlenecektir.
25. Madde ile yayn kaytlarnn muhafazas dzenlenmektedir. 3984 sayl Kanunun 28 inci maddesinin ikinci fkrasnda yer alan yayn kaytlarnn saklanmas
hususu, ayr bir madde olarak daha ayrntl flekilde dzenlenmifltir. Yayn hizmetlerinin ieriinden etkilenen kiflilerin, bu yaynlara ulaflabilmelerine imkn salanmasn teminen, zel medya hizmet salayc kurulufllara, yayn kaytlarn bir yl
sre ile saklama zorunluluu getirilmektedir.
Kuruluflu
st Kurul, en az drt yllk yksek renim grmfl, meslekleriyle ilgili konularda
kamu kurum ve kurulufllar veya zel kurulufllarda en az on yl sreyle grev yapmfl, meslek adan yeterli bilgiye, deneyime ve Devlet memuru olma niteliine
sahip, otuz yafln doldurmufl kifliler arasndan Trkiye Byk Millet Meclisince seilen dokuz yeden oluflur. Seim iin, siyas parti gruplarnn ye says orannda
belirlenecek ye saysnn ikifler kat aday gsterilir. st Kurul yelerinin seimi,
adaylarn belirlenerek ilnndan sonra on gn iinde yaplr. Seim sonucu Resm
Gazetede yaymlanr. st Kurul yelerinin grev sresi alt yldr. st Kurul yeleri, seim sonularnn Resm Gazetede yaymland tarihten itibaren onbefl gn
iinde toplanarak kendi aralarndan bir Baflkan ve bir Baflkan Vekili seer. Baflkan
ve Baflkan Vekilinin grev sreleri iki yldr.
Grevleri
Radyo ve Televizyon st Kurulunun grevleri Kanunun 37. maddesinde belirlenmifltir. Maddeye gre st Kurulun grev ve yetkileri flunlardr:
a) Yayn hizmetleri alannda ifade ve haber alma zgrlnn, dflnce eflitliliinin, Rekabet Kurumunun grev ve yetkileri sakl kalmak kaydyla rekabet ortamnn ve oulculuun gvence altna alnmas, younlaflmann nlenmesi ve kamu menfaatinin korunmas amacyla gerekli tedbirleri almak.
b) Mill frekans plannda karasal radyo ve televizyon yaynlar iin 5809 sayl
Elektronik Haberleflme Kanunu hkmlerine gre st Kurula tahsis edilen
frekans bantlar erevesinde televizyon kanal ve radyo frekans planlamalarn yapmak veya yaptrmak ve uygulamak.
c) Medya hizmet salayc kurulufllarn yayn lisans talebinde bulunabilmeleri iin gerekli idar, mal ve teknik flartlar belirlemek ve bu kurulufllardan
flartlar salayanlara yayn lisans vermek, denetlemek ve gerektiinde iptal
etmek.
) Bilgi Teknolojileri ve letiflim Kurumunun grev ve yetkileri sakl kalmak
kaydyla, platform, multipleks, altyap iflletmecileri ile verici tesis ve iflletim
flirketinin radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetlerinin iletimi faaliyetlerine iliflkin uymalar gereken idar, mal ve teknik flartlar belirlemek,
bunlara yayn iletim yetkisi vermek ve gerektiinde iptal etmek.
39
40
Medya Hukuku
d) Radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmeti salayc kurulufllardan alnacak yayn lisans cretleri, karasal ortamdan sunulacak yayn hizmetleri
iin yllk televizyon kanal, multipleks kapasitesi ve radyo frekans kullanm
cretleri ile platform, multipleks, altyap iflletmecileri ve verici tesis ve iflletim flirketinden alnacak yayn iletim yetkilendirme cretini belirlemek.
e) Trkiye Cumhuriyeti topraklarnda yerleflik medya hizmet salayclarnn yayn hizmetlerini, bu Kanun hkmlerine ve Trkiye Cumhuriyetinin taraf olduu uluslararas antlaflmalara uygunluu asndan izlemek ve denetlemek.
f) Trkiye Cumhuriyeti topraklarnda yerleflik olmayan, ancak Trkiye Cumhuriyeti yarg yetkisi altnda bulunan medya hizmet salayclarnn yayn
hizmetlerinin bu Kanun hkmlerine ve Trkiye Cumhuriyetinin taraf olduu uluslar aras antlaflmalara uygunluunu gzetmek, gerekli hllerde dier
devletlerin yetkili kurum ve kurulufllaryla iflbirlii yapmak.
g) Yayn hizmetlerinin izlenmesi ve denetlenmesi iin gerekli izleme ve kayt
sistemlerini, gerekli hllerde yaync kurulufl stdyolarna da cihaz yerlefltirerek kurmak.
) Medya hizmet salayclarnn yayn hizmetlerinde yer verecekleri koruyucu
sembol sistemi ile ilgili usul ve esaslar belirlemek.
h) Medya hizmet salayclarnn sunduu yayn hizmetlerinde ve platform,
multipleks, altyap iflletmecileri ile verici tesis ve iflletim flirketinin sunduu hizmetlerde bu Kanuna ve ilgili dier mevzuata aykrlk tespit edilmesi veya yayn lisans flartlarna uyulmamas hlinde gerekli meyyideleri
uygulamak.
) Yayn hizmetlerine iliflkin kamuoyu arafltrmalar yapmak veya yaptrmak ve
bu arafltrmalarn sonularn ilgili taraflar ve kamuoyuyla paylaflmak.
i) Yayn hizmetlerinin izlenme ve dinlenme oran lmlerinin yaplmasna ve
denetlenmesine iliflkin usul ve esaslar ile bu usul ve esaslara uymayan flirket ve kurulufllara uygulanacak meyyideleri belirlemek.
j) 5809 sayl Elektronik Haberleflme Kanunu ve ilgili mevzuat hkmleri sakl kalmak kaydyla ve bireysel amal iletiflim yntemleri hari, teknolojik
geliflmelere bal olarak ortaya kan yeni yayn iletim yntemleri de dhil
olmak zere yayn hizmetleri ile ilgili dzenlemeler yapmak ve deneme yayn izni vermek.
k) Yayn hizmetleri ile ilgili geliflmeleri takip etmek, sektre iliflkin genel stratejileri, ortak denetim, zdenetim ve ortak dzenleme mekanizmalarn belirlemek; yayn hizmetlerinin lkemizde geliflmesini salayacak alflma ve
teflviklerde bulunmak; medya hizmet salayclarnn alflanlarna ynelik
eitim ve sertifika programlar dzenlemek ve sertifika vermek.
l) Yayn hizmetleri alannda hazrlanan mevzuat taslaklar hakknda grfl bildirmek.
m) Grev alanna giren konularla ilgili ikincil dzenlemeleri yapmak.
n) Dfliflleri Bakanlnn ve Bilgi Teknolojileri ve letiflim Kurumunun grev
ve yetkileri sakl kalmak kaydyla, yayn hizmetleri ile ilgili uluslararas hukuk tzel kifliliine sahip kurulufllar nezdinde lkemizi temsil etmek; medya hizmet salayclarnn ye olmad uluslararas hukuk tzel kifliliine
sahip olmayan uluslararas kurulufllarda temsil grevini yerine getirmek ve
bu bent gereince dzenlenen ve uluslararas antlaflma nitelii bulunmayan belgeleri ilgili bakanlk ve kurumlarn grfllerini de alarak usulne
gre imzalamak.
YAYINLARIN DZEN
Radyo ve televizyon kurulufllar, yaynlarn kamusal grev anlayfl iinde yapmak
ve yasada ngrlen yayn ilkelerine uymak durumundadr. Bu konuda kamusal
nitelikte olan kurulufllarla, zel kurulufllar arasnda hibir fark yoktur; tm kurulufllar ayn ilkelere tabidir.
Yayn lkeleri
Kanunun 8. maddesi ile yayn hizmeti ieriinin tbi olduu ilkeler belirlenmifltir.
Bu ilkeler belirlenirken Anayasa, Avrupa nsan Haklar Szleflmesi, Avrupa Snr
tesi Televizyon Szleflmesi ve Avrupa Birlii Grsel-flitsel Medya Hizmetleri Ynergesinin ifade ve haber alma zgrlne iliflkin hkmleri esas alnmfltr. Dzenlemede yayn hizmetlerinin tbi olaca ortak ilkeler belirlenirken, radyo ve televizyon yayn hizmetleri ile istee bal yayn hizmetleri iin zel hkmler de getirilmifltir. Bununla, zellikle radyo ve televizyon yayn hizmetlerinin sunulmasnda ocuk ve gen izleyicilerin korunmas amalanmaktadr. Burada temel olarak
yayncnn ierik zgrl korunurken, toplumun genel kabul grmfl deer yarglarnn ve zellikle ocuklarn ve genlerin korunmasna ynelik temel hkmler gelifltirilmifltir.
Kanunun 8. maddesinde yer alan yayn hizmeti ilkeleri flunlardr:
1) Medya hizmet salayclar, yayn hizmetlerini kamusal sorumluluk anlayflyla bu fkrada yer alan ilkelere uygun olarak sunarlar. Yayn hizmetleri;
a) Trkiye Cumhuriyeti Devletinin varlk ve bamszlna, Devletin lkesi
ve milletiyle blnmez btnlne, Atatrk ilke ve inklplarna aykr
olamaz.
41
42
Medya Hukuku
b) Irk, dil, din, cinsiyet, snf, blge ve mezhep fark gzeterek toplumu
kin ve dflmanla tahrik edemez veya toplumda nefret duygular oluflturamaz.
c) Hukukun stnl, adalet ve tarafszlk esasna aykr olamaz.
) nsan onuruna ve zel hayatn gizliliine saygl olma ilkesine aykr olamaz, kifli ya da kurulufllar elefltiri snrlar tesinde kk dflrc, aflalayc veya iftira niteliinde ifadeler ieremez.
d) Terr vemez ve teflvik edemez, terr rgtlerini gl veya hakl gsteremez, terr rgtlerinin korkutucu ve yldrc zelliklerini yanstc nitelikte olamaz. Terr eylemini, faillerini ve madurlarn terrn amalarna hizmet eder flekilde sunamaz.
e) Irk, renk, dil, din, tabiiyet, cinsiyet, zrllk, siyas ve felsef dflnce,
mezhep ve benzeri nedenlerle ayrmclk yapan ve bireyleri aflalayan
yaynlar ieremez ve teflvik edemez.
f) Toplumun mill ve manev deerlerine, genel ahlaka ve ailenin korunmas ilkesine aykr olamaz.
g) Su ifllemeyi, suluyu ve su rgtlerini vc, su tekniklerini retici
nitelikte olamaz.
) ocuklara, gszlere ve zrllere karfl istismar ieremez ve fliddeti
teflvik edemez.
h) Alkol, ttn rnleri ve uyuflturucu gibi bamllk yapc madde kullanm ile kumar oynamay zendirici nitelikte olamaz.
) Tarafszlk, gereklik ve doruluk ilkelerini esas almak ve toplumda zgrce kanaat oluflumuna engel olmamak zorundadr; soruflturulmas basn meslek ilkeleri erevesinde mmkn olan haberler, soruflturulmakszn veya doruluundan emin olunmakszn yaynlanamaz; haberin veriliflinde abartl ses ve grntye, doal sesin dflnda efekt ve mzie
yer verilemez; grntlerin arfliv veya canlandrma nitelii ile ajanslardan
veya baflka bir medya kaynandan alnan haberlerin kaynann belirtilmesi zorunludur.
i) Sulu olduu yarg karar ile kesinleflmedike hi kimse sulu iln edilemez veya suluymufl gibi gsterilemez; yargya intikal eden konularda
yarglama sresince, haber nitelii dflnda yarglama srecini ve tarafszln etkiler nitelikte olamaz.
j) Haksz karlara hizmet eden ve haksz rekabete yol aan unsurlar ieremez.
k) Siyas partiler ve demokratik gruplar ile ilgili tek ynl veya taraf tutar nitelikte olamaz.
l) Genel sala, evrenin ve hayvanlarn korunmasna zarar verecek davranfllar teflvik edemez.
m) Trkenin, zellikleri ve kurallar bozulmadan doru, gzel ve anlafllr
flekilde kullanlmasn salamak zorundadr; dilin dzeysiz, kaba ve argo
kullanmna yer verilemez.
n) Mstehcen olamaz.
o) Kifli veya kurulufllarn cevap ve dzeltme hakkna saygl olmak zorundadr.
) Bilgi iletiflim aralar yoluyla yarflma veya lotarya ieremez, dinleyici
ve seyircilere ikramiye verilemez veya ikramiye verilmesine araclk
edemez.
p) Medya hizmet salayc tarafndan yaplan veya yaptrlan anket ve kamuoyu yoklamalarnn, hazrlk aflamasndan sonularn ilnna kadar
noter nezaretinde gereklefltirilmesi zorunludur.
r) Kiflileri fal veya batl inanlar yoluyla istismar edemez.
s) Toplumsal cinsiyet eflitliine ters dflen, kadnlara ynelik basklar teflvik
eden ve kadn istismar eden programlar ieremez.
fl) fiiddeti zendirici veya kanksatc olamaz.
(2) Radyo ve televizyon yayn hizmetlerinde, ocuk ve genlerin fiziksel, zihinsel veya ahlak geliflimine zarar verebilecek trde ierik taflyan programlar
bunlarn izleyebilecei zaman dilimlerinde ve koruyucu sembol kullanlmadan yaynlanamaz.
(3) stee bal yayn hizmeti salayclar, ocuk ve genlerin fiziksel, zihinsel
veya ahlak geliflimini olumsuz etkileyebilecek nitelikteki yayn hizmetlerinin, bunlarn bu tr hizmetleri normal flartlar altnda duymayacaklar ve grmeyecekleri flekilde sunulmasn salamakla ykmldr.
43
44
Medya Hukuku
mekte ve ulusal gvenliin, toprak btnlnn veya kamu emniyetinin korunmas, kamu dzeninin salanmas ve su ifllenmesinin nlenmesi gibi nedenlerle
bu zgrln snrlanabilecei belirtilmektedir. Bu hkmler, belirli durumlarda
kamu otoritelerinin bu hakka kanunlar erevesinde mdahalede bulunabilecei
anlamna gelmektedir. Bu dorultuda, mill gvenliin aka gerekli kld ya da
kamu dzeninin cidd flekilde bozulmasnn kuvvetle muhtemel olduu durumlarda Baflbakana veya grevlendirecei bakana geici yayn yasa getirme yetkisi
verilmektedir.
TCAR LETfiM
(7) Genel beslenme diyetlerinde aflr tketimi tavsiye edilmeyen gda ve maddeler ieren yiyecek ve ieceklerin ticar iletiflimine, ocuk programlaryla
birlikte veya bu programlarn iinde yer verilemez.
(8) Ticar iletiflim yaynlarnn ses seviyesi dier yayn blmleri ile ayn seviyede olmak zorundadr.
Madde ile ticar iletiflimin yayn hizmetinin dier unsurlarndan grsel ve iflitsel
olarak aka ayrt edilebilir olmas, bilinalt tekniklerine baflvurulmamas, gizli ticar iletiflimin yaplamayaca, medya hizmet salaycnn editoryal bamszlnn
kstlanamayaca, ticar iletiflimin adalet ve hakkaniyete uygun ve drstlk ilkelerine uygun olmas gibi hususlar yannda ocuklar ve kadnlara ynelik koruyucu
hkmler getirilmektedir.
Ayrca Kanunun 10. maddesi ile radyo ve televizyon reklmlar ile tele-alflverifl
yaynlarna iliflkin kurallar dzenlenmektedir.10. madde flu flekildedir:
(1) Televizyon ve radyo yayn hizmetlerinde reklamlar ile tele-alflverifl, sesli
ve/veya grntl bir uyaryla aka fark edilebilecek ve program hizmetinin dier unsurlarndan kolaylkla ayrt edilebilecek biimde dzenlenir.
(2) Tele-alflverifl yaynlar hari her trl reklam yaynlarnn oran, bir saat baflndan bir sonraki saat baflna kadarki yayn iinde yzde yirmiyi aflamaz.
(3) kinci fkrada belirtilen orana, program desteklemesi ve yayncnn kendi
programlarnn tantmlarna ayrlan sre ile rn yerlefltirme dhil deildir.
Program tantmlarnn oran, bir saat baflndan bir sonraki saat baflna kadarki
yayn iinde yzde befli aflamaz.
(4) kinci fkrada belirtilen sreden bamsz olarak, sesli ve grntl bir uyar ile aka belirtilerek, kesintisiz en az onbefl dakika sreyle tele-alflverifl
yayn yaplabilir. Bu yaynn sresi bir gn iinde toplam bir saati aflamaz.
(5) cretsiz yaynlanan ve st Kurul tarafndan tavsiye edilen kamu hizmeti duyurular reklam srelerine dhil edilmez.
(6) Reklam ve tele-alflverifl yaynlar, programlarn arasna veya programn btnl, deeri ve hak sahiplerinin haklar zedelenmeyecek biimde bir
program iine yerlefltirilebilir. Bamsz blmlerden oluflan programlarda
veya devre aralar ieren spor programlar ve benzer yapdaki olay ve gsteri programlarnda, reklam ve tele-alflverifl yaynlar blm veya devre aralarna yerlefltirilir.
(7) Sinema ve televizyon iin yaplmfl filmler ile haber bltenleri ve ocuk
programlar, planlanan yayn sreleri otuz dakikadan fazla olmas hlinde,
her otuz dakikalk yayn sresi iin bir kez olmak zere reklam ve tele-alflveriflle kesilebilir.
(8) Din tren yayn iine hibir flekilde reklam ve tele- alflverifl yayn yerlefltirilemez.
(9) Mnhasran reklam, tele-alflverifl ve z tantm yaynlarna ayrlmfl televizyon ve radyo yayn hizmetlerine bu madde hkmleri uygulanmaz.
Ticar ve teknolojik geliflmeler, izleyicilere yayn hizmetlerini kullanmalarnda
artan seenek ve sorumluluk vermektedir. zleyici ve dinleyicilerin, saysal kiflisel
kaydediciler benzeri yeni teknolojileri kullanma ve ok eflitli kanal seenekleri
yoluyla reklmlardan kanmak hususunda artan imknlar dikkate alndnda, izleyicileri korumak amacyla reklm kufla yerlefltirilmesi hususunda ayrntl dzenleme yaplmas gerei ortadan kalkmaktadr. Bu nedenle, bir saatlik bazda kabul edilebilir reklm miktar snrlamas korunmakla birlikte, program btnln gereinden fazla engellemedii takdirde yaynclara reklm yerlefltirme asn-
45
46
Medya Hukuku
dan esneklik getirilmektedir. Madde, reklmlarn programlar arasna yerlefltirilmesinin tercih edildii Avrupadaki yayncln zel karakterini korumay amalamakta ve bu nedenle sinematografik eserler ve televizyon iin hazrlanmfl filmlerin yan sra hlen zel koruma gerektiren baz program kategorileri iin olas kesintileri snrlamaktadr.
Gnlk televizyon reklm miktar zerindeki snrlama kaldrlmakta; saatlik snr, en fazla izleme yaplan saatlerde de uygulanabildiinden televizyon reklmlar ve telealflverifl kuflaklar iin saatlik kstlama muhafaza edilmektedir.
Program Desteklenmesi
Program desteklenmesi, Kanunun Tanmlar bafll altnda 3. maddesinin s bendinde Yayn hizmetinin salanmasyla veya grsel-iflitsel eserlerin retimiyle balantl olmayan gerek veya tzel kiflilerin adn, markasn, logosunu, imajn, faaliyetlerini veya rnlerini tantmak amacyla programlara ynelik yapt her trl katky ifade eder fleklinde tanmlanmfltr.
Program desteklenmesine iliflkin genel hkmler Kanunun 12. maddesinde yer
almaktadr. Maddeye gre: Bir program tamamen veya ksmen destek grmflse,
bu husus programn baflnda, program iindeki reklam kuflaklarna girifl ve kflta
ve programn sonunda uygun ibarelerle belirtilir. Program tantmlarnda program
destekleyene atfta bulunulamaz. Desteklenen programlarda, destek verene veya
nc bir kifliye ait mal ve hizmetlere atfta bulunulamaz ve bunlarn alnmas, satlmas ve kiralanmas teflvik edilemez. Programlar, ticar iletiflimi yasaklanmfl olan
mal ve hizmetlerin retimi veya satflyla ifltigal eden gerek ve tzel kiflilerce desteklenemez. Tbbi rnleri reten, pazarlayan veya satan ya da tbbi tedavileri pazarlayan veya sunan gerek ve tzel kiflilerin program desteklemesinde bulunmas hlinde, gerek ve tzel kiflilerin ismi, markas, logosu veya imaj program desteklemesinde kullanlabilir; ancak gerek ve tzel kiflilerin retim veya satfln yapt reeteye tabi tbbi rnler veya tbbi tedaviler kullanlamaz. Haber blteni ve
din tren yaynlarnda program desteklemesine izin verilemez.
Program desteklemesinin, medya hizmet salaycnn editoryal bamszln
ve sorumluluunu etkilemesine izin verilmez. Programn baflnda, program iindeki reklam kuflaklarna girifl ve kflta ve programn sonunda program desteklemesi yapld belirtilirken, program destekleyenin rn veya hizmetlerinin kiralanmas veya satn alnmas dorudan teflvik edilemez ve rn veya hizmetlere aflr
vurgu yaplamaz.
AB Grsel-flitsel Medya Hizmetleri Ynergesi ve Avrupa Snr tesi Televizyon
Szleflmesinin ilgili hkmlerine uygun olarak yaplan dzenleme ile kaliteli programlarn yaplmasnn desteklenmesi amalanmakla birlikte, bu uygulamalarn
reklm niteliine brnmemesi ve ktye kullanlmamas, haksz rekabet ortam,
hatta gizli reklma neden olunmamas iin program desteklemesi belirli kurallara
balanmfltr.
47
rn Yerlefltirme
Radyo televizyon yaynlarnda ticari iletiflim konusunda bir dier yeni dzenleme
rn yerlefltirme konusudur. Kanunda rn yerlefltirme, Bir rn, hizmet veya
ticar markann, cret veya benzeri bir karfllkla program iine dhil edilerek veya bunlara atf yaplarak, program iinde gsterildii her tr ticar iletiflim olarak
tanmlanmaktadr.
Kanunun 13. maddesi ile rn yerlefltirme ayr bir dzenlemeye tabi tutulmufltur. Maddeye gre:
(1) Sinema ve televizyon iin yaplmfl filmler, diziler ile spor ve genel elence
programlar haricinde, yaynlarda rn yerlefltirmeye ynelik uygulamalara
yer verilemez. rn yerlefltirme uygulamalar ticar iletiflimle ilgili dzenlemelere tabidir.
(2) st Kurul tarafndan belirlenecek flartlarda, belirli mal ve hizmetlerin cretsiz olarak program iine dhil edildii durumlarda da rn yerlefltirmeye
izin verilebilir.
(3) rn yerlefltirmenin, medya hizmet salaycnn editoryal bamszln ve
sorumluluunu etkilemesine izin verilmez. rn yerlefltirmede, rn veya
hizmetlerin kiralanmas veya satn alnmas dorudan teflvik edilemez ve
rne aflr vurgu yaplamaz. zleyiciler, programn baflnda, sonunda ve reklam aras sonrasnda program baflladnda, rn yerlefltirmenin varl hakknda aka bilgilendirilir.
(4) Haber bltenlerinde, ocuk programlarnda ve din programlarda rn yerlefltirmeye izin verilmez.
(5) Ticar iletiflimi yasaklanmfl rnlerin rn yerlefltirmede kullanlmasna izin
verilmez.
Gizli ticar iletiflim, tketiciler zerindeki olumsuz etkisi nedeniyle genel olarak
yasaklanmakla birlikte, bu kstlama, izleyicinin rn yerlefltirmenin varl hakknda uygun bir flekilde bilgilendirildii durumlarda uygulanmayacaktr. Ancak, rn
yerlefltirmede, rn veya hizmetin satn alnmas dorudan teflvik edilememekte ve
rne aflr vurgu yaplmamaktadr. Dier taraftan rn yerlefltirme ancak sinema
ve televizyon iin yaplmfl filmlerde, dizilerde, spor ve genel elence programlarnda yaplabilecektir.
YAYIN HZMET ER
Madde ile yayn hizmetlerinin ierii dzenlenmektedir.
Maddede, yayn yapacak kurulufllarn yayn trleri konusundaki yapacaklar ifl
ve ifllemlerle ilgili dzenlemelere yer verilmektedir. Genel veya tematik ierikli yayn yapmak isteyen radyo ve televizyon kurulufllar, yayn lisans baflvurusu srasnda bu hususu st Kurula yazl olarak bildirmek zorundadrlar. Yayn tr deifliklikleri st Kurulun iznine baldr. Kanunun 14. maddesi flu flekildedir.
(1)Yayn hizmetlerinde, genel veya tematik ierikli yayn yaplabilir. Medya
hizmet salayc kurulufllar yayn lisans baflvurusu srasnda yaynlarnn
trn st Kurula yazl olarak bildirir. st Kurul tarafndan bu kurulufllara
verilecek yayn lisans belgesinde yaynn tr aka belirtilir.
(2) Yayn hizmetlerinin st Kurula bildirilen trde ve seilen dilde yaplmas
zorunludur. Yayn tr talep zerine st Kurulun izniyle deifltirilebilir.
Yayn trnn deifltirilmesine iliflkin flartlar st Kurulca belirlenir. Lisans
belgesinde belirtilen tre uygun yayn yapmayan kurulufl yayn lisans flartlarn ihll etmifl saylr.
48
Medya Hukuku
(3) Genel ve tematik ierikli yayn yapan televizyon kurulufllarnn, ocuk yaynlarnda izgi filmlere yer vermeleri hlinde, izgi filmlerin en az yzde
yirmisinin, dier ocuk programlarnn en az yzde krknn Trke dilinde
retilmifl yapm olmas ve Trk kltrn yanstmas zorunludur. ocuk
yaynlarnn yaynlanma saatleri ve srelerine ynelik istatistiksel veriler ile
retim yerine iliflkin bilgiler aylk dkmler hlinde st Kurula bildirilir.
(4) Radyo ve televizyon kurulufllar, yaynlarnda belirli oran ve saatlerde Trk
halk ve Trk sanat mzii programlarna yer vermek zorundadr. Bu programlarn oran ve yaynlanma zaman ile ilgili esaslar st Kurulca belirlenir.
Madde ile ayrca, yerli ocuk program ve izgi film endstrisinin gelifltirilmesini salamak ve mill kltr korumak amacyla, ocuk programlar ve bu programlarda yer verilecek izgi filmler iin asgari yerli yapm kotas getirilmektedir.
YAPTIRIMLAR
dari Yaptrmlar
Madde ile yayn ilkelerine ve Kanunda belirtilen dier esaslara aykr yayn yapan
medya hizmet salayc kurulufllara uygulanacak idar yaptrmlar dzenlenmektedir. Yayn ihlli ve uygulanacak yaptrm arasnda orantllk olmas son derece
nemlidir. Bu balamda yaptrmlar; program durdurma, idar para cezas ve artrml idar para cezas fleklinde kademeli olarak belirlenmifltir. 3984 sayl Kanundan farkl olarak, uyar yaptrmndan vazgeilmektedir. Zira uyar yaptrmnn
denetimde gerekli etkiyi dourmad grlmfltr. Bir yayn hizmeti ihlli yaplmas hlinde, ihllin gereklefltii programn yayn, ihllin arlna gre bir ila
befl kez arasnda durdurulacaktr. Program durdurma yaptrm alan bir medya hizmet salayc kurulufl ayn ihlli ilk ihllin yapld program tr ile ayn trdeki
programda tekrar ederse, idar para cezas uygulanacaktr. Para cezasnn belirlenmesinde kuruluflun bir aylk ticar iletiflim geliri esas alnarak orantl yaptrm uygulanmas amalanmfltr.
Yayn ihlli yapmada srarl olunmasn engellemek iin ilk idar para cezasnn
teblii tarihinden itibaren bir yl iinde nc kez idar para cezas alnmas hlinde kurulufla iki kat oranda idar para cezas verilecektir. Burada verilecek idar
para cezalar tekerrre dayanmamaktadr. Yani bir cezann varl kendinden nceki cezann varl ile balantl deildir.
8 inci maddenin birinci fkrasnn (a) ve (b) bentlerinde belirlenen yayn ilkelerinin nitelii gerei, bu ilkelerin ihllinin tekrar hlinde yayn durdurma cezas
uygulanmas ngrlmfltr. hllin yayn durdurmann tebliinden itibaren bir
yl iinde tekrar hlinde yayn lisansnn iptaline karar verilecektir. Yayn ihlli niteliinde olmayan, daha ziyade yaync niteliini kazanma ve srdrme ile ilgili
ihlller iin yayn ihlllerinden farkl bir meyyide sistemi ngrlmektedir. Buna
gre yayn lisans verilmesi iin st Kurulca ngrlen flartlardan birini ihll eden
veya kaybeden medya hizmet salayc kurulufla, gerekli flartlar tamamlamas iin
otuz gn sre verilecektir. Verilen sre iinde de gereken flartlar yerine getirmeyen kuruluflun yaynlar, ay sreyle geici olarak durdurulacak, bu sre iinde
de gerekli flartlar yerine getirmeyen kuruluflun yayn lisans iptal edilerek, kanal
ve frekans kullanmna son verilecektir. Yayn lisansnn verilmesi iin gerekli
flartlara uygunluunu hile ile elde eden kuruluflun yayn lisans dorudan iptal
edilecektir.
Kanunun 32. maddesi idari yaptrmlar dzenlemektedir. Madde hkm flu flekildedir.
(1) Bu Kanunun 8 inci maddesinin birinci fkrasnn (a), (b), (d), (g), (n), (s)
ve (fl) bentlerindeki yayn hizmeti ilkelerine aykr yayn yapan medya hizmet salayc kurulufllara, ihlalin arl ve yaynn ortam ve alan gz
nnde bulundurularak, ihlalin tespit edildii aydan bir nceki aydaki brt
ticari iletiflim gelirinin yzde ikisinden befline kadar idar para cezas verilir. dar para cezas miktar, radyo kurulufllar iin bin Trk Lirasndan, televizyon kurulufllar ve istee bal medya hizmet salayclar iin onbin
Trk Lirasndan az olamaz. Ayrca, idar tedbir olarak, ihlale konu programn yaynnn befl keze kadar durdurulmasna, istee bal yayn hizmetlerinde ihlale konu programn katalogdan karlmasna karar verilir.
hlalin mahiyeti gz nnde bulundurularak, bu fkra hkmlerine gre
idar para cezas ile birlikte idar tedbire karar verilebilecei gibi, sadece
idar para cezasna veya tedbire de karar verilebilir.
(2) 8 inci maddenin birinci fkrasnn dier bentleri ile ikinci ve nc fkralarnda ve bu Kanunun dier maddelerinde belirlenen ilke, ykmllk
veya yasaklara aykr yayn yapan medya hizmet salayclar uyarlr. Uyarnn ilgili kurulufla tebliinden sonra ihlalin tekrar hlinde medya hizmet
salaycya ihlalin arl ve yaynn ortam ve alan gz nnde bulundurularak, ihlalin tespit edildii aydan bir nceki aydaki brt ticari iletiflim gelirinin yzde birinden ne kadar idari para cezas verilir. dar para cezas miktar, radyo kurulufllar iin bin Trk Lirasndan, televizyon kurulufllar ve istee bal medya hizmet salayclar iin onbin Trk Lirasndan az
olamaz.
(3) Ykmllk veya yasak ihlalinin su oluflturmas alinde, bu su nedeniyle
ilgililer hakknda soruflturma veya kovuflturma yaplmas flartna bal olmakszn, bu madde hkmlerine gre idar para cezas veya idar tedbir
karar verilir.
(4) dar tedbir uygulanmas sonucu yayn durdurulan programlarn yerine,
ayn yayn kuflanda ve ticar iletiflim yayn iermeksizin, st Kurulca temin edilen eitim, kltr, trafik, kadn ve ocuk haklar, genlerin fiziksel
ve ahlak geliflimi, uyuflturucu ve zararl alflkanlklarla mcadele, Trk dilinin gzel kullanm, evre eitimi, zrl sorunlar, salk ve benzeri kamuya yararl konularda programlar yaynlanr. Ykmllk veya yasaa
aykrlk dolaysyla idar tedbir olarak programn yaynnn durdurulmas
kararnn verilmesi halinde, yaptrm uygulanmasna sebebiyet veren fiilin
ifllenmesinden dolay sorumluluu olan programn yapmcs veya varsa
sunucusu, yaynn durdurulduu sre zarfnda, ayn veya farkl medya hizmet salayc kuruluflta hibir ad altnda baflka bir program yapamaz veya
sunamaz.
(5) 8 inci maddenin birinci fkrasnn (a) ve (b) bentlerindeki ilkelere aykr yayn yaplmasn mteakip verilecek yaptrm kararnn tebliinden itibaren
bir yl iinde ayn ihlalin tekrar halinde, medya hizmet salayc kuruluflun
yaynnn on gne kadar durdurulmasna; ikinci tekrar halinde ise, yayn
lisansnn iptaline karar verilir.
(6) Yayn lisans verilmesi iin bu Kanunda aranan flartlardan birinin kaybedilmesi halinde, ilgili medya hizmet salayc kurulufla bu flart yerine getirmesi iin otuz gnlk sre verilir. Verilen sreye ramen flart yerine getirme-
49
50
Medya Hukuku
Adli Yaptrmlar
Kanunun 33. Maddesi ile adl yaptrm uygulanmasn gerektiren hususlar dzenlenmifltir. st Kuruldan yayn lisans almadan radyo ve televizyon yayn yaplmas veya yaynlar st Kurul tarafndan geici olarak durdurulmasna veya yayn lisans iptal edilmesine ramen yayn yaplmas adl ceza gerektiren fiiller olarak grlmfl ve bu filleri gereklefltiren gerek kiflilere veya kurulufllarn sahip ve yneticilerine fiilin arlna gre bir yldan iki yla kadar hapis ve bin gnden beflbin
gne kadar adl para cezas verilmesi ngrlmfltr.
Yayn kaytlarn 25 inci maddeye uygun olarak muhafaza etmemek veya sresi ierisinde st Kurulca veya dier yetkili mercilerce istenmesine ramen sesli
ve/veya grntl olarak teslim etmemek veya tahrifat, karma, silme, ekleme ve
benzeri ifllemlerle deifltirilmifl olarak teslim etmek fiilleri de adl ceza gerektiren
fiiller olarak kabul edilmifl ve bu filleri gereklefltiren radyo ve televizyon kurulufllarnn sorumlularnn, belirlenen adl ceza ile cezalandrlmas ngrlmfltr.
kurulu yeleri; Radyo ve Televizyon st Kurulu tarafndan her bir alandan teklif
edilen iki kat aday arasndan Bakanlar Kurulu karar ile atanr. Genel Mdr Ynetim Kurulunun baflkandr. Ynetim Kurulu ilk toplantsnda bir baflkan yardmcs seer.
Ynetim Kurulu yelii drt yldr. Sresi biten yeler ile herhangi bir sebeple
Ynetim Kurulundan ayrlanlarn yerine yeniden atama yaplr. Sreleri sona eren
yelerin yeniden atanmalar mmkndr. Herhangi bir sebeple yeliin normal
sreden nce sona ermesi halinde ayn usulle yenisi drt yllna atanr. Yeni atanan ye greve bafllayncaya kadar mevcut yenin grevi devam eder. Bir yl iinde mazeretsiz iki toplantya katlmayanlarn yelii kendiliinden sona erer. Bakanlar Kurulu tarafndan atanan genel mdr yardmcs yeler gerektiinde Bakanlar Kurulu tarafndan deifltirilebilir.
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumu Ynetim Kurulunun grevleri flunlardr:
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun program, yayn, teknik, personel,
idari, mali ve her trl hizmetlerine dair temel ilkeleri ve hedefleri tespit etmek ve bunlarla ilgili kararlar almak,
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun btesini, bilanosunu, kadrosunu
karara balamak,
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun her seviyedeki teflkilat deiflikliklerine ait Genel Mdrn tekliflerini inceleyerek, uygun grlenleri Radyo
ve Televizyon Yksek Kurulunun onayna sunmak.
Genel Mdrlke hazrlanacak ynetmelik tasarlar hakknda karar vermek,
Yllk genel yayn plann karara balamak,
Alnan kararlarn uygulanfln Ynetim Kurulu toplantlarnda, Ynetim Kurulu Baflkannn verecei bilgilerle takip ve kontrol etmek,
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun hizmetlerinin gelifltirilmesini salayacak tedbirleri almak,
Genel Mdrlke gerekli grlecek konularda kararlar almak,
Radyo ve Televizyon Yksek Kurulunca hazrlanan yayn deerlendirme raporlar ile Baflbakanlk Yksek Denetleme Kurulunca hazrlanan yllk ve
ara raporlar inceleyerek dzeltici ve gelifltirici tedbirleri almak,
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumu ile ilgili ve baflka mercie braklmamfl
konularda karar almak.
Genel Mdrlk
Kanunun dzenlemesine gre (md.13); Genel Mdr, Radyo ve Televizyon st
Kurulu tarafndan teklif edilen aday arasndan Bakanlar Kurulu Karar ile atanr
ve kendisine Baflbakanlk Msteflarnn almakta olduu aylk veya szleflme creti
(ikramiye dahil) denir. Aylk demelerinde ek gsterge, kdem ve taban aylklar
ile sosyal yardm, zam ve tazminatlar esas alnr. Genel Mdrn grev sresi drt
yldr. Sre sonunda yeniden atanabilir.
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumu, Genel Mdr tarafndan temsil olunur ve
ynetilir.
51
52
Medya Hukuku
a) Anayasann szne ve ruhuna bal olmak; Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnln, milli egemenlii, Cumhuriyeti, kamu dzenini, genel
asayifli, kamu yararn korumak ve kollamak,
b) Atatrk ilke ve inklplarn kklefltirmek, Trkiye Cumhuriyetinin adafl
uygarlk dzeyinin stne kmasn ngren milli hedeflere ulaflmay gereklefltirmek,
c) Devletin milli gvenlik siyasetinin, milli ve ekonomik menfaatlerinin gereklerine uymak,
d) Devletin bir kifli veya zmre tarafndan ynetilmesini veya sosyal bir snfn
dier sosyal snflar zerinde egemenliini salamak yahut Devleti ve Devlet otoritesini ortadan kaldrmak veya dil, rk, din ve mezhep ayrm yaratmak yahut sair herhangi bir yoldan bu kavramlara ve grfllere dayanan bir
Devlet dzeni kurmak amac gden rejim ve ideolojilerin propagandasna
yer vermemek,
e) Genel ahlakn gereklerini, milli gelenekleri ve manevi deerleri gzetmek,
f) Trk milli eitiminin temel grfl, ama ve ilkelerine uymak,
g) Kolayca anlafllabilir, doru, temiz ve gzel bir Trke kullanmak,
h) Toplumun beden ve ruh salna zarar verecek hususlara yer vermemek,
i) Karamsarlk, umutsuzluk, kargafla, dehflet, saldrganlk gibi olumsuz duygular uyandrmak ve telkin etmek amacna ynelik yayn yapmamak,
j) Kiflilerin zel hayatlarna, fleref ve haysiyetlerine saygl olmak ve drstlk
anlayflna bal kalmak,
k) Haberlerin toplanmas, seilmesi ve yaynlanmasnda tarafszlk, doruluk
ve abukluk ilkeleri ile adafl habercilik teknik ve metotlarna bal olmak,
l) Haberler ile yorumlar ayrmak ve yorumlarn kaynaklarn aklamak,
m) Kamuoyunun salkl ve serbeste oluflabilmesi iin kamuoyunu ilgilendirecek konularda yeterli yayn yapmak; tek ynl, taraf tutan yayn yapmamak
ve bir siyasi partinin, grubun, kar evresinin, inan veya dflncenin menfaatlerine alet olmamak TRT yaynclnn temel esaslarn oluflturmaktadr.
Yaynlarn Dzeni
TRT Kurumu tm yaynlarnda belirtilen temel ilkelere ve yayn esaslarna uymak
zorundadr. Kanunun 17. maddesine gre, yaynlar olanak lsnde eflitli konulara yer verecek flekilde ve yayn grevlerinin yerine getirilmesi esas alnarak dzenlenir. Bu ilke ve esaslara uymak koflulu ile TRT Kurumunun Programlar Dzenleme Serbestlii bulunmaktadr. Fakat 2954 sayl Kanun bu serbestlii eflitli
ynlerden snrlandrmfltr. Bu snrlandrmalardan ilki hkmet bildiri ve konuflmalardr. Kanunun 18. maddesi uyarnca TRT Kurumu, hkmet bildirilerini yaynlamak zorundadr. Sadece Hkmeti balayan ve Hkmet bildirisi olduu yayn srasnda aklanmas gereken bu metinlerin Baflbakanlktan yazl yayn istei
ile verilmesi ve yetkililerin imzasn taflmas flarttr.
Yaynlara iliflkin snrlandrc bir dier uygulama ise, hkmet uygulamalarn
tantc konuflmalardr. Kanunun 19. maddesindeki dzenleme flu flekildedir. Trkiye Radyo- Televizyon Kurumunun yayn esaslarna uymak, cevap hakk douracak nitelikte olmamak ve siyasi kar amac taflmamak kaydyla, mevzuat veya idari kararlarla yrrle konan ve halkn katlm ile baflarya ulaflabilecek Hkmet
uygulamalarnn; gerekelerinin, yararlarnn, vecibelerinin, usul ve esaslarnn, kamuoyuna benimsetilmesini amalayan tantc radyo ve televizyon programlar yaynlanr.
Yaynlarn Denetlenmesi
TRT yaynlarnn denetlenmesi yaynlarn kurum ierisinden denetlenmesi ve yaynlarn kurum dflndan denetlenmesi fleklinde gruplandrlabilir.
Kanun koyucunun dzenlemesinde yer alan kurum dfl denetim uygulamalar
flu bafllklardan oluflmaktadr:
1. Baflbakan veya grevlendirecei bakan, milli gvenliin aka gerekli kld hallerde, bir haber veya yayn menetmeye yetkilidir. Men kararnn yazl olmas esastr. Ancak, acele hallere men karar szl olarak da iletilebilir. Bu durumda men kararnn en ksa zamanda yaz ile tekrarlanmas flarttr. Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun sorumluluu altnda yaplmayan yaynlarn menedilmesi halinde, men karar ilgililere, Genel Mdrlke alnd tarihten bafllayarak yirmidrt saat iinde bildirilir.
2. Devletin dfl iliflkileri ile ilgili yaynlarda uygulanacak esaslar, Dfliflleri Bakanlnca tespit edilerek Trkiye Radyo-Televizyon Kurumuna bildirilir.
Dfl iliflkiler ile ilgili yorumlarda kaynak belirtilip belirtilmeyecei hususunda Dfliflleri Bakanlnn grfl gz nnde tutulur (md. 24).
TRT Kurumunun dfl denetiminde siyasi iktidara tann bu yetkiler kamuya ait
radyo ve televizyon kurulufllarnn kamu yarar dorultusunda yayn yapmasn
salamaya ynelik dzenlenmifl olan yetkilerdir.
Yaynlarn i denetimi ise, Kanunun dzenlemesine gre flu flekilde yaplmaktadr. Trkiye Radyo-Televizyon Kurumunun yaynlayaca programlarn son denetimi, Genel Mdr adna ve Genel Mdre dorudan bal Yayn Denetleme ve
Koordinasyon Kurulu Baflkanl tarafndan yaplr.
Radyo ve televizyon yaynlar, yayndan nce ayrca Trkiye Radyo- Televizyon
Kurumu dflndan hibir kifli veya kurulufl tarafndan denetlenemez. Ancak, Trk
Silahl Kuvvetleri ile ilgili yaynlar hakknda Genelkurmay Baflkanlnn olumlu
grfl alnr (md. 31).
Yaynlarda Sorumluluk
TRT Kurumunun yapt yaynlardan doan sorumluluk konusu Kanunun 28. maddesinde flu flekilde dzenlenmifltir. Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun yaynlar yoluyla ifllenen sularda veya haksz fiillerde, yayn tespit yoluyla yaplmflsa,
metni yazan veya sesi tespit edilen, bu metni veya tespiti fiilen kontrol eden ve yayn fiilen yneten ve kontrol eden kifliler sorumludur.
Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun, kendilerine tevdi edilen metni aynen
okumakla grevli personeli o yaynn ynetim ve kontrolnde zel olarak grevlendirilmifl olmamak flartyla, o yayn yoluyla ifllenen sutan veya haksz fiilden sorumlu tutulmazlar.
Bu Kanunun 18, 22 ve 27 nci maddeleri uyarnca yaplan ve bu zellii anonsla belirtilen yaynlar ile tespitlerden faydalanmakszn Trkiye Radyo Televizyon
53
54
Medya Hukuku
Kurumu istasyonlar dflndaki bir radyo ve televizyon kuruluflundan naklen yaplan yaynlardan, Trkiye Radyo-Televizyon Kurumu personeli sorumlu deildir.
Kifliler, kurum ve kurulufllar yaynlar nedeniyle uradklar zararlardan tr,
Trkiye Radyo-Televizyon Kurumu personeli aleyhine deil, Trkiye Radyo-Televizyon Kurumu aleyhine dava aarlar. Trkiye Radyo-Televizyon Kurumunun genel hkmlere gre sorumlu personele rcu hakk sakldr.
Kifliler, kurum ve kurulufllarca yayn yoluyla su ifllendii iddia edilerek Trkiye Radyo - Televizyon Kurumu personeli hakknda alan ceza davalarnda, personel, Trkiye Radyo - Televizyon Kurumu avukatlarnca savunulabilir. Bu madde
kapsamna giren sulardan ve haksz fiillerden dolay yaynn yapld tarihten
bafllayarak altmfl gn iinde almayan davalar dinlenmez.
55
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
AM A
56
Medya Hukuku
Kendimizi Snayalm
1. Radyonun mucidi kimdir?
a. Samuel Morse
b. Alexander Graham Bell
c. Marconi
d. Jul Sezar
e. Johannes Gutenberg
7. Bir medya hizmet salayc kuruluflta dorudan toplam yabanc sermaye pay, denmifl sermayenin yzde
kan geemez?
a. 40
b. 45
c. 49
d. 50
e. 51
57
Yararlanlan Kaynaklar
1. c
2. a
3. c
4. d
5. b
6. e
7. d
8. c
9. a
10. d
Yantnz yanlfl ise, Radyo ve Televizyon Yayncl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Radyo ve Televizyon Yayncl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Radyo ve Televizyon Yayncl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Trkiyede Radyo ve Televizyon Yayncl le lgili Yasal Dzenlemeler
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Trkiyede Radyo ve Televizyon Yayncl le lgili Yasal Dzenlemeler
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Trkiyede Radyo ve Televizyon Yayncl le lgili Yasal Dzenlemeler
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, Trkiyede Radyo ve Televizyon Yayncl le lgili Yasal Dzenlemeler
konusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise, Radyo ve Televizyon st
Kurulu konusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise, Radyo ve Televizyon st
Kurulu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise, TRT Kurumunun Yayn
Esaslar konusunu yeniden gzden geiriniz.
MEDYA HUKUKU
Amalarmz
N
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
nternet Yayncl
Biliflim Suu
5651 Sayl Kanun
erik Haritas
Medya Hukuku
nternet Yayncl
ve Yasal
Dzenlemeler
GRfi
NTERNET YAYINCILII
BLfiM SULARI
FSEKDEK HKMLER VE
NTERNET YAYINCILII
NTERNET KfiLK HAKLARI
5651 SAYILI KANUN VE NTERNET
YAYIMCILII
60
Medya Hukuku
NTERNET YAYINCILII
BLfiM SULARI
Biliflim kavram, teknoloji ve bilginin birlikte kullanlarak retilen sonular olarak
ksaca tanmlanabilir. Biliflimin birka yn vardr; bilgisayar yazlm, bilgisayar
donanm, bilgisayar kullancs ve bilgi toplumu.
Biliflim sular; bilgisayar, evre birimleri, pos makinesi, cep telefonu gibi her
trl teknolojinin kullanlmas ile ifllenilen sulardr.
Biliflim sular biimde ortaya kabilmektedir. Bunlar:
1. Biliflim suunda bilgisayar, suun hedefi olarak karflmza kmaktadr. Bu
durumda, bir bilgisayarn gizlilii, btnl ya da eriflilebilirlii hedef ol-
61
maktadr. Servisler, alnan veriler ya da kurban bilgisayarlar zarar grmektedir. Nimda, CodeRed ve trevleri gibi servis dfl brakma saldrlar bu tip
biliflim sularna rnek teflkil etmektedir.
2. kinci durumda bilgisayar bir suu ifllerken kullanlan bir ara olarak karflmza kar. Bu tr sular ocuk pornografisi, dolandrclk, fikri mlkiyet
haklar ihlalleri ve yasadfl maddelerin evrimii satfl gibi sulardr.
3. nc durumda bir bilgisayar, bir suun iinde tesadfen bulunabilir. Ancak bu bilgisayarlar kanun uygulayclar iin bir veridir. rnein, sbyanclar bilgisayarlarnda ocuk pornografisi muhafaza edebilirken, uyuflturucu
kaaklar iliflkili olduklar kiflilerin iletiflim bilgilerini saklayabilirler. (bilisimpolisi.com; 2010)
Biliflim su tiplerine rnekler veriniz.
SIRA SZDE
N N
TERNET
Biliflim sular flyle snflandrlmaktadr: (Ulafltrma Bakanl: N2001;
3)
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
62
Medya Hukuku
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRAhangi
SZDEbiimlerde ortaya kabilmektedir?
Biliflim sular
Biliflim Sularna
D fi N E L Mrnekler
Baflkalarnn adna e-mail gndererek zellikle ticari ve zel iliflkileri zedeleme.
Baflkalarnn adna Web sayfas hazrlamak ve bu Web sayfasnn tantm amaS O R U
cyla baflkalarna e-mail ve mesaj gndermek ve bu mesajlarda da madur olan flahsn telefon numaralarn vermek.
DKKAT
Kiflisel bilgisayarlar
ya da kurumsal bilgisayarlara yetkisiz eriflim ile bilgilerin alnmas ve karfllnda tehdit ederek maddi menfaat salanmas.
fiirketlere
Web sayfalarnn alan adnn izinsiz alnmas ve bu alan adlarnn
SIRAaitSZDE
karfllnda ykl miktarlarda para talep etmek.
zellikle cinsel ierikli CD kopyalamak ve satmak.
Sahte AMALARIMIZ
evrak basm vb. (Tarsus.pol.tr; 2009),
N N
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
63
Nitelikli Dolandrclk:
Sistem iindeki boflluklar
kullanarak haksz kazan
salanmas. rnein; hayali
ihracat yapmak.
64
Medya Hukuku
dan, bir yldan befl yla kadar hapis cezas ile cezalandrlabilecei dzenlenmifltir.
(Demir: 2009).
Sitelerin ve biliflim sistemlerinin tasarm ve kurulmas srasnda kullanlan yazlmlardaki ve teknolojideki geliflmeler, sunucu hizmeti veren firmalarn saladklar gvenlik imknlar sayesinde, sistemlerin bozulmas gittike nadir rastlanan
olaylar hlini almaktadr. Buna karfln en ok rastlanan su tipi, sistemin iflleyiflinin
engellenmesi olarak karflmza kmaktadr. Birok kullanc ve bilgisayarn organize bir biimde biliflim sistemine kaldramayaca oranda girifl talebinde bulunmas
ile gereklefltirilen bu eylemle, sunucu kaynaklarnn tketilmesi ve biliflim sisteminin ifllevini normal kullanclar iin yerine getirmesinin engellenmesi amalanmaktadr. Bu fiil ayn kullanc tarafndan, srekli sayfa gsterimi yaplarak, DOS
saldrs yapmak iin yazlmfl yazlmlarla saniyede yzlerce istek yollayarak basit
bir flekilde ifllenebilecei gibi bu saldr birok kullanc tarafndan da gereklefltirilebilir. Hatta bilgisayarlarna virs bulafltrlmfl on binlerce bilgisayar ve nternet
kullancs bilgileri dflnda, bu saldrlara alet edilebilmektedirler. Ayrca baz nternet sitelerinin youn trafiinin biliflim sistemine ynlendirilmesi de biliflim sistemini engelleme fillini oluflturacaktr. Bu tr saldrlara Google, MSN, Twitter, Yahoo, Facebook gibi byk protal ve sosyal etkileflim siteleri de maruz kalmfl, hizmetleri aksamfltr. (Demir: 2009).
Fail, ister verilerin dzenini bozsun, ister verilerin bulunduu biliflim sistemine
biliflim virs gndererek verileri tahrip etsin, isterse tahrip edilmek istenilen verilerin bulunduu biliflim sistemini baltayla paralasn sonu fark etmeyecek ve su
gerekleflmifl olacaktr. (Ergn: 2009).
ok yaygn olarak karfllafllan bu fiil, bir veya birka kullanc tarafndan gerek IP adresleriyle gereklefltiriliyorsa, tespiti ve yasal yollara baflvurulmas olduka kolay olmaktadr. Ancak fiilin baflka bir lkeden gerekleflmesi, gerek IPlerin
proxy sunucular ile gizlenmesi gibi yntemlerin kullanlmas, saldrlarda bilgisayarna virs bulafltrlmfl kiflilerin bilgisayarlarnn kullanlmas gibi hllerde faillerin
tespiti gleflebilmektedir. DOS saldrlarn etkisiz klmak iin birok teknoloji gelifltirilmifltir. Bunlar yazlm modlleri ve sunuculara donanm eklemek yoluyla
mmkn olmaktadr. Ancak henz hibir zm, saldrlara karfl tam olarak koruma salayamamaktadr. (Demir: 2009).
244. Maddenin ikinci fkrasnda bir biliflim sistemindeki verileri bozan, yok
eden, deifltiren veya eriflilmez klan, biliflim sistemine veri yerlefltiren, var olan verileri baflka bir yere gnderen kiflinin, Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan alt aydan
yla kadar hapis cezas ile cezalandrlabilecei dzenlenmifltir. nc fkrada
bu fiillerin bir banka veya kredi kurumuna ya da bir kamu kurum veya kurulufluna ait biliflim sistemi zerinde ifllenmesi hlinde, verilecek ceza yar orannda artrlaca ifade edilmifltir. Drdnc fkra ise, ilk fkrada saylan fiillerin ifllenmesi suretiyle kiflinin kendisinin veya baflkasnn yararna haksz bir kar salamasnn, baflka bir su oluflturmamas hlinde, Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan iki
yldan alt yla kadar hapis ve beflbin gne kadar adli para cezasna mahkm edilebilecei dzenlenmifltir. (Demir: 2009).
Madde 245te banka veya kredi kartlarnn ktye kullanlmas dzenlenmekte olup, baflkasna ait banka ya da kredi kartn ele geiren veya kullanan ya da
kullandrtarak kifliyi zarara uratp kendisine yarar salayan kifli hakknda yldan alt yla kadar mahkum edilebilecei belirtilmektedir. kinci fkrada ise banka
veya kredi kartnn sahte flekilde hazrlanmas ya da zerinde sahtecilik yaplmas
hlinde, bunun karfllnda yarar salayan kifliye drt yldan yedi yla kadar hapis
cezas verilebilecei, ancak bu fiilin ar ceza gerektiren bir su kapsamna girdiinde verilecek cezann daha da artrlaca ifade edilmektedir.
nternet bankacl ve nternet zerinden alflverifllerde baflkasna ait banka veya kredi kartlarnn kart sahibinin rzasna aykr olarak kullanlmas suretiyle hukuka aykr yarar elde edilmesi hlinde banka veya kredi kartlarnn ktye kullanlmas suu oluflmaktadr.
Banka veya kredi kartlarnn otomatik para ekme makinelerinde (ATM) veya
nternette izin verilen limitin zerinde kullanlmas hlinde de TCKnin 245/1.
Maddesi uygulanacaktr. rnein, ayn ifl yerinde alflan arkadaflna banka kartn ve flifresini vererek ATMden belli miktarda para ekmesini isteyen kiflinin izni
dflnda hesabndan fazla para ekmesi ya da hesaptaki parann bir ksmn kendisinin veya baflkasnn hesabna aktaran kiflinin eylemi TCKnin 245/1. Maddesinde
dzenlenen suu oluflturacaktr. (Ergn: 2009)
LKEMZDE EN OK KARfiILAfiILAN BLfiM fiULARINDAN RNEKLER
Baflkalarnn adna e-mail gndererek zellikle ticari ve zel iliflkileri zedeleme.
Baflkalarnn adna Web sayfas hazrlamak, bu Web sayfasnn tantm amacyla baflkalarna e-mail ve mesaj gndermek, bu mesajlarda da madur olan flahsn telefon numaralarn vermek.
Kiflisel bilgisayarlar ya da kurumsal bilgisayarlara yetkisiz eriflim ile bilgilerin alnmas ve karfllnda tehdit ederek maddi menfaat salanmas
fiirketlere ait Web sayfalarnn alan adnn izinsiz alnmas ve bu alan adlarnn
karfllnda ykl miktarlarda para talep etmek.
zellikle pornografik ierikli CD kopyalamak ve satmak.
Sahte evrak basm vb. (Tarsus.pol.tr; 2009)
65
66
Medya Hukuku
2. Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaymlayan veya yaymlanmasna araclk eden kifli, alt aydan yla kadar hapis ve beflbin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
3. Mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnlerin retiminde ocuklar
kullanan kifli, befl yldan on yla kadar hapis ve befl bin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr. Bu rnleri lkeye sokan, oaltan, satfla arz
eden, satan, nakleden, depolayan, ihra eden, bulunduran ya da baflkalarnn kullanmna sunan kifli, iki yldan befl yla kadar hapis ve befl bin gne
kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
4. fiiddet kullanlarak, hayvanlarla, lmfl insan bedeni zerinde veya doal olmayan yoldan yaplan cinsel davranfllara iliflkin yaz, ses veya grntleri
ieren rnleri reten, lkeye sokan, satfla arz eden, satan, nakleden, depolayan, baflkalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kifli, bir yldan drt
yla kadar hapis ve befl bin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
5. ve drdnc fkralardaki rnlerin ieriini basn ve yayn yolu ile yaymlayan veya yaymlanmasna araclk eden ya da ocuklarn grmesini,
dinlemesini veya okumasn salayan kifli, alt yldan on yla kadar hapis ve
befl bin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
6. Bu sulardan dolay, tzel kifliler hakknda bunlara zg gvenlik tedbirlerine hkmolunur.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA biliflimle
SZDE
TCKde yer alan
ilgili maddelerde 243-246 biliflim alanndaki sular dzenlemektedir. Bu maddelerde bahsedilen sularn temel noktalar nelerdir?
D fi N E L M
N N
AMALARIMIZ
K T A P
Kanunda; bilgisayar sular ve hukuka aykr hareketler zel olarak dzenlendii gibi nternet aracl ile telif haklarna aykr ifller de kapsanmfltr. Kanuna
gre, eserleri izinsiz olarak kullanan, oaltan, iflleyen, bilgisayar programlarn
koruyan aygtlar geersiz klan teknik aralar bulunduran, datan ve bu tip eser
ve programlar kar salamak iin yaynlayanlar yayn durdurma, maddi ve manevi tazminatlarn yan sra 71, 72, 73 ve 80. Maddelere gre, hapis ve para cezas
ile cezalandrlaca belirtilmektedir.
Bu Kanunda sorumluluk zel olarak dzenlenmifltir. Madde 66da Manevi ve
mali haklar tecavze urayan kimse tecavz edene karfl tecavzn refini (giderimini) dava edebilir. Tecavz, hizmetlerini ifa ettikleri srada bir iflletmenin temsilcisi veya mstahdemleri tarafndan yaplmflsa iflletme sahibi hakknda da dava alabilir. Buna gre suun ifllenmesine mani olamayan iflletme sahibi veya mdr
ve her ne surette olursa olsun iflletmeyi fiilen idare eden kimse de cezalandrlr.
Bu hukuka aykr fiillerden dolay masraf ve para cezasndan tzel kifli de sorumludur. (Hukukcu.com, 2009)
67
68
Medya Hukuku
SIRAsahiplii
SZDE nasldr?
nternette eser
Eser Sahiplii
Trleri
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
Eser sahibinin mali ve
manevi haklar:
SIRA SZDE
bulunmaktadr. Mali haklar,
iflleme, oaltma, yayma,
temsil, radyo ile yayn, pay
ve takip haklardr. Manevi
AMALARIMIZ
haklar, eseri istedii flekil
ve zamanda yaymlama,
eser zerinde adn
gsterme, eserde izni
K T A P
dflnda deifliklik
yaplmamas, eserin ierii
hakknda bilgi verme
haklardr.
Eserlerin sahibi olan yaratclar manevi ve mali haklara sahiptirler (Madde 13-25):
Eser sahiplerinin manevi haklar; eseri istedii zaman ve tarzda kamuya
S Oeserin
R U
sunma hakk,
ierii hakknda bilgi verme hakk, eser sahibinin adn gsterme hakk, eserde deifliklik yaplmasn yasaklama hakk ve eserin btnln koruma Dhakkdr.
Bu haklar eserin yaratclarna ve onlarn miraslarna ait
KKAT
olup baflkalarna devredilemez.
Eser sahibinin mali haklar ise; iflleme, oaltma, yayma, temsil (sunum),
SIRA SZDE
radyo ile yayn ve pay ve takip haklardr.
FSEK 8. Madde bir eserin sahibi onu meydana getirendir hkm erevesinde eser sahipliini
belirtmektedir. Bu kapsamda nternet ierii, ncelikle onu yaAMALARIMIZ
ratan kifliye aittir ve bu kifli site sahibi de olabilir. Ancak bu kifli ierii yaratrken
mzik, resim, ilim veya edebiyat eserlerini iflleyip bamsz bir eser olan ifllenme
K T Abu
P bamsz eser sahiplerinden FSEK 52. Madde dorultusunda
eser yaratyorsa,
yazl bir szleflme ve tasarrufla izin almfl olmaldr. zellikle eserde ifllenme yoluyla bir deifliklik yaplacaksa manevi hak kapsamnda, yaratc eser sahibinden
izin almakT gerekmektedir.
Eserin mali haklarna eser sahibinden baflka nc bir
ELEVZYON
kifli sahip olsa bile, eser zerinde yaplacak deifliklik nedeniyle bizzat eser sahibinin iznini almak gereklidir.
eriin hazrlanmasnda, sitenin ve bamsz bir eser olan veri taban yaratmaNTERNET
nn nc kiflilere eflitli biimlerde yaptrlmasdr. FSEK 8. Maddeye gre; site
ve ierik yaratm, alfltran ve tayin eden olarak, gerek veya tzel kiflinin iflisi
veya hizmetlisi tarafndan yaplmfl olursa ve eserin mali hak sahibinin ifli veya
hizmetli olduu, zel olarak bir szleflme ile dzenlenmemiflse veya iflin mahiyetinden aksine bir sonu karlmas mmkn deilse, siteyi hazrlayan kifli, eserin
sahibi olmakla birlikte eserden kaynaklanan mali haklar ve her trl yararlanma,
kullandrma ile devir haklar iflverene ait olur.
Site ve ierik, sahibi tarafndan bir nc kifliye, rnein bir Web tasarm flirketine yaptrlabilir. Bu durumda taraflarn arasnda yazl szleflme nem kazanr.
Szleflme ile bu haklar hazrlatan kifliye devredilmedike, mali ve manevi haklar
yaratanlarda yani Web tasarm flirketindedir. Fakat mali haklar szleflme ile devredilebilir. Web sitesi yapmn bir tasarm firmasna yaptrrken yazl szleflme ile
mali haklar devralmak gerekmektedir. Bu, eflitli anlaflmazlklarn ortaya kmasn da engelleyecektir. Burada eserin daha sonra gncellenmesi, yeni ifllenme eserler douracandan ve eserde deifliklik yaplmas sadece eser sahibinin manevi
hakk olduundan bunun devri sorun yaratacaktr. Bu sorunu aflmak iin de en
N N
TELEVZYON
NTERNET
69
azndan ifllenmeler hakknda nceden izin alnmasnda yarar bulunmaktadr. (hukukcu.com; 2009b)
Eserde manevi ve mali haklar nelerdir?
SIRA SZDE
Bir eserin sahibi onu yaratan, meydana getiren olduundan mali ve manevi
D fi N E L M
haklar kullanma yetkisi de kendisine aittir. Bu haklardan mali haklar yazl bir
flekilde baflkalarna snrl veya snrsz olarak devredebilir. Bu nedenle bir eseri
S O R U
kullanabilmek iin eser sahibi veya devrettii ve yetki verdii kiflilerden
izin alnmas gerekir. Ancak bu kuraln istisnalar da vardr. Bu istisnalar, efl deyiflle eser
sahibi veya yetkili kiflilerden izin alnmadan eserin kullanlabilme
flyledir
D K Khlleri
AT
(Madde 30-37):
Kamu yarar amacyla gvenlik ve adli amalarla,
SIRA SZDE
Mevzuat ve mahkeme kararlar,
Nutuklar,
Yaymlanmfl eserlerde umumi mahallerde eitim ve retim
amacyla,
AMALARIMIZ
Hayr iin yaplan msamerelerde,
Eitim ve retim amacyla seme ve toplama yapma amacyla,
Baz blmlerin belli olacak flekilde kaynak gsterilerek
K alntlanmas,
T A P
zel aba ile elde edilenlerde 24 saat sonra kullanma snrlamasna uyularak gnlk haber ve bilgiler,
Basn zetleri,
TELEVZYON
Rportaj iin yaymlamak amacyla,
Kr amac gdlmeksizin ve sahibinin meflru menfaatlerine zarar vermeksizin flahsi kullanm amacyla,
N T E Rteflhir
N E T amacyla,
Baz snrlamalarla gzel sanat eserlerini umumi mahallerde
Tantm amacyla ksa tespitlerdir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
AMALARIMIZ
TELEVZYON
NTERNET
N N
NTERNET
SIRA SZDE
K T A P
D fi N E L M
FSEK 48. maddeye gre, eer eser henz meydana getirilmemifl veya tamamlanmamflsa eserin devredilmesinin geerli olmamasdr. Bu nedenle bu tip
S Oyerine
R U
yapm szleflmelerinin mali haklarn devri hkmlerini taflmas
FSEK 50.
maddeye gre yaratldktan sonra devrini taahht eden tasarruflar fleklinde yaplmas gereklidir.
DKKAT
nternet ierii ve tasarm srekli deifliklii gerektirdiinden yaratclarn yaratt ana eserin ve veri tabannn srekli deifliklii gerekmektedir. Eserde deiSIRA SZDE
fliklik yapma fleklindeki bu manevi hak ise sadece eser sahibine
ait olduundan
mali haklar alan veya bunlara sahip olan kiflilerin, bu ana eseri iflleyerek eser niteliine sahip yeni bamsz eser yaratmak kofluluyla ifllenme
haklarn eser sahiAMALARIMIZ
binden almalar gerekmektedir.
Baz durumlarda ise, servis salayc Web sitesinin hazrlanmasn da taahht
eder. Bu durumda, doal olarak alfltran ve tayin eden iliflkisi
telif
K olmadndan
T A P
hakk servis salayc flirkete ait olacaktr. fiirket bu ifli bir nc kifliye yine alfltran ve tayin eden sfat olmadan yaptrmfl ise, telif hakk da, aksine bir szleflme
olmadka, hazrlayan yaratc kifliye ait olacaktr. (hukukcu.com;
T E L E V2009b)
ZYON
E-posta konusunda ise FSEK Madde 85 hkmnden yararlanlmas mmkndr. Anlan madde; mektup, hatra ve benzeri yazlarn gerek bunlar yazmfl olan
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
70
Medya Hukuku
71
Bedensel Haklar
Anayasa, ncelikle kiflinin yaflama hakkn en temel hak olarak almfltr. Kiflinin beden btnlne dokunulamaz. Kimseye eziyet yaplamaz. Herkes kifli hrriyetine ve gvenliine sahiptir.
Bu hakkn sonucu olarak herkesin bedensel btnln ve saln koruma
hakk vardr. Bu haklara kitle iletiflim aralarnda yaplan yaynlar sebebiyle zarar
verilmiflse, yaync ve sorumlular bu zarar telafi etmek ve Trk Ceza Kanununa
gre adam ldrme ve messir fiil adn verdiimiz yaralamaya sebep olmufllarsa
bu suun cezasn ekmek zorundadrlar. Yaplan bir yayn ile belli kifliler hedef
gsterilmiflse yaync da tedbirsizlik ve dikkatsizlikle adam ldrme veya yaralamadan yahut adam ldrmeye azmettirmekten yarglanr.
72
Medya Hukuku
Mlkiyet Haklar
Ev, arazi gibi gayrmenkul ve televizyon, elbise, telefon ve araba gibi menkul malvarl haklarmz dflnda bize geim, para ve mal varl salayan ticari iflletmemiz
ve mesleimiz de hukuki koruma altndadr. nternette yaplan yaynla bir firmann
mallarnn ya da markann boykotunu yapmak veya bir kuruluflu srekli ktleyerek
ona kredi verilmesine engel olmak mesleki ve ticari haklara yaplan saldrlardr.
Yaplan yayn ile, bir kiflinin mesleki ya da bilimsel kiflilik hakkna ar ve yersiz elefltiriler yneltmek, gerek dfl sylenti ve sulamalarla toplum iindeki ekonomik ve manevi yerini sarsmak, onun ticari varlna zarar vermektir (Trk Ticaret Kanunu 56. Madde).
Mlkiyet haklarndan biri de fikir, sanat, mzik ve edebiyat eserlerine iliflkin yaratcnn, mali haklar ondan devralann ve komflu hak sahibi denilen yapmc, icrac ve yaynclarn haklardr. Bu fikir, sanat, mzik ve edebiyat eserleri maddi ve
mlkiyet hakk konusunda eser sahibinden izin alnmadan bu eserler kopyalanr,
oaltlr, kamuya gsterilir, dinletilir, oynatlr, yaymlanr ve bu gibi ticari amala
kullanlr veya elde tutulursa, Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre bu hakknza
yaplan saldrnn durdurulmasn ve uradnz maddi ve manevi zararn tazmin
edilmesini istenebilir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
nternette kiflilik
haklarndan maddi hakkn trleri nelerdir?
Manevi kiflilik haklar ile Anayasada; manevi varln gelifltirme zgrl, din ve
vicdan zgrl, haberleflme zgrl, zel yaflamn gizlilii akla gelmektedir.
O R U
Bu haklarS baflkalarnn
saldrlarna karfl olduu gibi, kiflilerin bizzat kendilerinden kaynaklanan vazgemelere karfl korunmufltur (Medeni Kanun Madde 23).
Ancak uygulamada
manevi haklara yayn aralaryla gelen saldrlar ounlukDKKAT
la, isim, resim, onur ve saygnlk ile zel hayatn gizliliine karfl yaplmaktadr.
sim, kifli haklarnn konusuna girer ve kiflinin toplumsal iliflkilerinden kaynakSIRA SZDE
lanan bir deerdir. Sadece gerek anlamdaki isim deil, kifliyi ve ailesini toplum
iinde tantmaya yarayan z ad, gbek ad, lakap, takma isim, nvan, n, simgeler, arma, rozet
gibi deerler de kifli haklarndandr.
AMALARIMIZ
Eer bir kiflinin ismi gerek dfl bir yaynda kullanlrsa, onun kiflilik haklarndan manevi deerlerine zarar verilmifl olur. Bunun gibi bir yayndan dolay haberde ad geen,
veya ismin yanlfl kullanlmas sonucu bir ticari kuruK iflini
T A kaybetmifl
P
luflun kredisi kesilmifl, mflterileri azalmfl olabilir. Bu durumlarda ilgili maddi tazminat davalar aabilir.
sim veya
iflaretlerinin ticari amala nternet yaynlarnda izinsiz
T E L Eilgili
V Z Y Otantma
N
kullanm da hukuka aykrdr. simle ilgili baz manevi haklar da Fikir ve Sanat
Eserleri Kanununda bulunmaktadr (yukarda bahsedilmiflti).
Resim; fotoraf, tablo, karikatr, heykel, grntden oluflan ve bir fleyi tannr kNTERNET
lan grnmdr.
Fotoraf ve filim kaytlar dflnda, fra, kalem ya da farkl malzemelerle yaplanlar ile bilgisayar izimleri kiflilik hakkna saldrya konu veya ara olur.
Medeni ve Borlar Kanunu ile Fikir ve Sanat Eserleri Kanunlar resim zerindeki koruma salayan kurallar iermektedir. Kiflinin izni olmayan durumlarda, resminin ya da resmini ieren grntsnn ekilmesi, yaplmas, baslmas, oaltlmas, datlmas ve sergilenmesi de hukuka aykrdr.
Medeni Kanun ve Borlar Kanununda resimle ilgili zel dzenleme bulunmamakla beraber, resim kiflilik haklarndan biri olduundan, bu kapsamda saldrlara
N N
karfl korunur. Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda ise resimle ilgili zel dzenlemeler vardr. Kanunun 86. Maddesine gre; resim ve portreler sahibi veya miraslarnn izni olmadan, sahibinin lmnden on yl gemeden teflhir ve kamuya sunulamazlar. lkenin siyasi ve sosyal hayatnda yer alan kimselerin resimleri, katldklar resm tren ve genel toplantlar, gnlk olaylarla snrl olarak gazete, radyo ve
televizyon haberleri iin kiflinin izni alnmadan kullanlabilir. Bunlara nternetteki
yaynlar da dhil edebiliriz.
Bir kiflinin dier kiflilerden gizledii duvarlarla evrili evinde ya da yatak odasndaki zel hayatn yahut ticari bir srrn da gizlice resim kullanarak aklamak,
maddi ve manevi haklara resim yolu ile zarar vermektir. Ancak topluma mal olmufl
ya da mal olmamfl kiflilerin resmi, bir haber erevesinde kullanlyorsa bu sefer
kifli hakk sona erip, haber verme ya da dflnceyi aklama hakk bafllar ve yayn
hukuka uygun olur. Kamu dzeni ve gvenliini salamak amacyla resim ekilebilir, videoya alnabilir, yaymlanabilir, baslp, datlabilir. Burada hukuka aykrlk yoktur. Yine ayn amala yaynclar; sokakta kavga edenlerin, evreyi kirletenlerin, bir su iflleyenlerin, ifl yerlerine gsteri esnasnda zarar verenlerin, trafik kurallarn ineyenlerin, haksz kazan elde edenlerin resmi ya da grntsn yaymlayabilir. Ama bu ifli yapan yerine hi ilgisiz birinin resmini yaymlamak, hukuka aykr bir eylem oluflturur.
Kiflilerin katldklar trenler ve toplantlar hakknda, zel ve snrlanmfl olmamak kaydyla, resim ve grnt haber amacyla yaymlanabilir. Belirli bir manzara, bina, meydan ya da ev resmi ekilirken, grnts alnrken, genel grnm
iinde ve ikinci planda kalmak kayd ile baz kiflilerin resmi yaymlanabilir. Bu hlde zel bir saldr amac yoksa yayn hukuka uygundur.
nternet gazetecilii, sesli ya da grntl olarak; gerek dfl haberlerle, aslsz
sulama ve iftiralarla, svme veya belli bir olay esas alp hakaret yoluyla, aflalayc fotomontajla ve karikatrle, kk dflrc elefltiri ve yorumlarla, ekrandaki
el, kol hareketleri ve mimiklerle onur ve saygnla saldrlabilir.
Yaplan yaynn kk dflrc, aflalayc ya da hakaret ieren olup olmad, kiflilerin toplumsal statleri, niyetleri, zaman, o anki gelenekler gibi kriterler
esas alnarak belirlenir. nternette yaplan ieriklerin onur ve saygnlk zarar dourmas sonucu, yaynclar kifli ve kurulufllarn zararlarn tazmin etmek ve bu bir
hakaret ya da svme suu ise cezasn ekmek durumunda olurlar.
Yaynclkla ile kiflilerin haklar karfl karflya geldiinde en ok sorun kan alan
zel hayattr. nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 12. Maddesinde, kiflilerin
gizli alanlarna sayg gsterilmesi dzenlenmifltir. Anayasamz da 20. Maddesinde
herkes zel hayatna ve aile hayatna sayg gsterilmesini isteme hakkna
sahiptir. zel hayatn ve aile hayatnn gizliliine dokunulamaz denmektedir. zel hayatn gerekleflme alan olan konut dokunulmazl da nemli bir yasak alandr. Bunun yan sra haberleflmenin gizlilii zel hayat koruyan bir sigortadr. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, Medeni Kanun, Borlar Kanunu, Trk Ceza
Kanunu gibi hukuk kurallar ile zel hayatn gizlilii koruma altna alnmfltr.
Kiflinin zel yaflam , kamuya ak alan ve sr alan olarak ikiye ayrlabilir:
Kamuya ak alanda kifli zel hayatn yaflarken bunu gizleme gereini duymamaktadr. Fakat bu alan yaynclarn rahatlkla mdahale edebilecei bir alan
deildir. Bu alana ok snrl olarak mdahale edilebilir. Bu alan ile ilgili olarak; kiflinin alflverifle kmasn, ocuu ile maa gitmesini, sinemaya gitmesini, lokantada yemek yemesini, dostlaryla bir ay bahesinde veya gece barda bir fleyler imesini, oturduu sitede denize veya havuza girmesini rnek verebiliriz. Bu alan-
73
74
Medya Hukuku
daki faaliyetler ve davranfllar srekli olarak izlenemez. zlendii zaman ilgili kifli
rahatsz ediliyorsa yahut izni alnmadan kaydediliyorsa, fotoraflar ekiliyorsa hukuka aykr olur.
Ancak bu kuraln istisnalar vardr. Yaynclk asndan bu istisna, kiflinin davranfllarnn haber deeri taflmas veya izninin bulunmas hlinde mmkndr.
Eer kifli gazetecileri davet ediyorsa, fotoraf ekilirken el sallayp, glmsyorsa
izin verilmesi hli vardr. Ancak burada verilen izin kadar ekim yaplmas ya da
grnt alnmas sz konusudur. Bir kere izin verdi diye bu kifliyi srekli izlemek
onun zel hayatn yaflamasna engel olur ve hukuka aykr dfler.
zel yaflama nternet gazeteciliinin mdahale edebilecei bir dier alan da,
yayna konu olan kiflinin hukuka aykr davranfllarda bulunmasdr. Medya
mensuplar bu tr olaylarla karfllafltklarnda haber ve elefltiri amacyla bunlar
yaymlayabilirler.
Kiflinin sr alan ise, dier kiflilerin bilgileri dflnda tutulan alandr. Aile hayat, zel dostluklar, ikili iliflkiler ve duygusal hayat bu alana girer. Aile ve duygusal
alan ve bu alanda yer alan unsurlarn gizliliine her trl mdahale hukuka aykrdr. Aile, cinsellik ya da duygusal iliflki taraflarndan birinin bana flunu yapt,
byle davrand fleklindeki flikayeti olduundan bu mdahalenin dflndadr. (Hukukcu.com, 2009b).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
nternette kiflilik
haklarndan manevi haklara yayn aralaryla saldr nasl gereklefltirilmektedir?
D fi N E L M
5651 SAYILI
KANUN VE NTERNET YAYIMCILII
N N
75
kuka aykr ya da hak ihlal eden ierikten dolay Telekomnikasyon letiflim Baflkanl tarafndan uyarlarak veya 5651 Sayl Kanunun 8 ve 9. Maddelerine iliflkin bir mahkeme kararna muhatap olarak haberdar edilen yer salaycy, teknik
olarak imkn bulunduu lde, hukuka aykr ierii yayndan kaldrmakla ykml klmaktadr.
Kanunun 6. Maddesi eriflim salaycnn ykmlln flyle dzenlemifltir:
Herhangi bir kullancnn yaynlad hukuka aykr ierikten, bu Kanun hkmlerine uygun olarak haberdar edilmesi hlinde ve teknik olarak engelleme imkn bulunduu lde eriflimi engellemekle,
Salad hizmetlere iliflkin, ynetmelikte belirtilen trafik bilgilerini alt aydan az ve iki yldan fazla olmamak zere ynetmelikte belirlenecek sre
kadar saklamakla ve bu bilgilerin doruluunu, btnln ve gizliliini
salamakla,
Faaliyetine son verecei tarihten en az aydan nce durumu kuruma, ierik
salayclarna ve mflterilerine ve trafik bilgilerine iliflkin kaytlar ynetmelikle belirtilen kurallara uygun olarak kuruma teslim etmekle ykmldr.
Kanunda ayrca toplu kullanm salayclar (bununla nternet kafeler kastedilmektedir) ykmllkleri de dzenlenmifltir. Buna gre nternet kafeler, mahall
mlki amirden izin belgesi almakla ykmldr. Bunlarn denetimi ise mahall
mlki amirler tarafndan yaplacaktr. Ticari amala olup olmadna baklmakszn
btn toplu kullanm salayclar, konusu su oluflturan ieriklere eriflimi nleyici
tedbirleri almakla ykmldr.
SIRA SZDE
5651 Sayl Kanunda eriflim salayclara ynelik hangi hkmler bulunmaktadr?
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
76
Medya Hukuku
mamak kaydyla hazrlad cevabn bir hafta sreyle nternet ortamnda yaymlanmasna karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hkimi bu talebi gn iinde duruflma yapmakszn karara balar. Sulh ceza hkiminin kararna karfl, ierik veya yer
salayc Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz yoluna gidebilir.
5651 Sayl Kanunun 10. Maddesi, Telekomnikasyon letiflim Baflkanlnn,
olas hukuk dfl ierik ve 8. maddeye tabi eylemlerle ilgili olarak kurulan ihbar
merkezinin, Kanunun ihlal edildiine dair her bir su ihbarnn deerlendirilmesiyle yetkili klmfltr. (Gnaydn: 2009; 138-145).
Sonu olarak; nternet yayncl, dier iletiflim aralarnda olduu gibi eser
sahibi olarak tanmlanan bir kifli ya da kurum tarafndan retilen ieriin, bir tasarm flekliyle nternet kullanclarnn tketimine sunulmas olarak bir yayn ortam
oluflturmaktadr. Bu nedenle, dier iletiflim aralarndaki gibi eflitli yasal hkmlerle erevelenmifl bulunmaktadr. Bu erevede; Trk Ceza Kanunu, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve nternet ortamnda yaplan yaynlarn dzenlenmesi ve bu
yaynlar yoluyla ifllenen sularla mcadele edilmesi hakknda kanun en nemlilerini oluflturmaktadr.
2004 ylnda yrrle giren 5187 Sayl Basn Kanununda ve 1994 tarih ve
3984 Sayl Radyo ve Televizyonlar Kurulufl ve Yaynlar Hakknda Kanunda, nternet yaynclna iliflkin ak hkmler bulunmamaktadr.
77
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
78
N
A M A
Medya Hukuku
N
A M A
79
Kendimizi Snayalm
1. nternetteki enformasyon kaynaklarn oluflturan unsurlardan hangisi yanlfltr?
a. Yazl ifadeler
b. Fotoraflar ve resimler
c. Ses kaytlar ve mzikler
d. Yazma eser ktphaneleri
e. Video grntleri
2. Yaym sektrnde bir eser, yazarn izni ile oaltldktan sonra, genelde yazarn eseri zerinde kontrol ve
eflitli snrlama imkn bulunmamaktadr. Afladakilerden hangisi buna rnek oluflturmamaktadr?
a. Yazarn izin vermesiyle belirli sayda baslmas
b. Satfl srecine iliflkin yazarla birlikte dzenleme
yaplmas
c. Okur ya da ktphanelerin satn ald kitaplarn nasl kullanldnn izlenmesi
d. Yaymlanan eserden ka kiflinin yararlanacann kontrol edilmesi
e. Satn alnan kitaplarn nasl kullanlaca
3. Afladakilerden hangisi biliflim kavramn anlatmaktadr?
a. nsanlarn iletifliminde kulland bilginin, elektronik makineler araclyla dzenli ve aklc biimde ifllenmesi.
b. nsanlarn toplumsal ve ekonomik alannda kulland teknolojidir.
c. nsanlarn iin adafl iletiflim kanaldr
d. Bilgisayarlar ve insanlar arasndaki teknolojidir
e. Bilgisayarlar zerinde yaratlan enformasyondur
4. Afladakilerden hangisi biliflim sular snflamasndan birisi deildir?
a. Bilgisayar sistemlerine ve verilerine yetkisiz eriflim
b. Bilgisayar sabotaj
c. Bilgisayar yoluyla dolandrclk
d. Bir bilgisayar yazlmn izinsiz kullanmak
e. Bilginin birlikte kullanlarak retildii sonular
5. Biliflim sularnn ortaya kfl biimlerinden biri deildir?
a. Suun hedefi olarak
b. Suu ifllerken kullanlan bir ara olarak
c. Bir suun iinde tesadfen bulunmas
d. Fikri mlkiyet haklar
e. Online satfl sular
80
Medya Hukuku
7. b
8. c
9. a
10. d
Sra Sizde 2
Biliflim sular; (1) suun hedefi olarak, (2) ara olarak
ve (3) tesadfen ortaya kabilmektedir. Suun hedefi
olduunda, bilgisayarn gizlilii, btnl veya eriflebilirlii hedef olmaktadr. Suu ifllerken bilgisayarn bir
ara olmas ise, dolandrclk, fikri mlkiyet hakk ihlali gibi sularda bilgisayarn kullanlmasdr. Bilgisayarn
tesadfen bulunmas ise ocuk pornografisi ya da yasa
dfl madde satfl gibi sularda bilgilerin sakland bilgisayarn tesadfen bulunmasdr.
Sra Sizde 3
Bu sular genel bir tanmlamayla; biliflim sistemine girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya
deifltirme, tzel kifliler hakknda gvenlik tedbiri uygulanmas, banka ve kredi kartlarnn ktye kullanlmas kapsamndaki sular tanmlamaktadr.
Sra Sizde 4
nternet ortamnda yer alan ierik; metin, resim, grafik,
bilgisayar program gibi her biri ayr eser olan birok
unsurdan oluflmaktadr. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
Madde 1e gre; nternet sayfalar gerek ierik ve gerekse tasarm olarak fikri bir alflmann rn olup, yaratcsnn zelliklerini tafldnda, eser kapsamnda bulunmakta olup yasal koruma altndadr. zgn dflnceyle retilen ieriin nternet ortamnda flekillenmifl
bulunmas eserin korunmas balamnda yeterlidir.
Sra Sizde 5
Mali haklar, iflleme, oaltma, yayma, temsil, radyo ile
yayn, pay ve takip haklardr. Manevi haklar, eseri istedii flekil ve zamanda yaynlama, eser zerinde adn
gsterme, eserde izni dflnda deifliklik yaplmamas,
eserin ierii hakknda bilgi verme haklardr.
Sra Sizde 6
Kamu yararna gvenlik amalaryla, mevzuat ve mahkeme kararlar, nutuklar, eitim ve retim amalaryla,
hayr ifli msamerelerinde, baz blmlerinin kaynak
gsterilmesiyle, zel haberlerin yaymndan 24 saat sonra, basn zetleri, rportaj amacyla, kr amac dflnda
olmak zere kullanmak, tantm amacyla.
Sra Sizde 7
Maddi haklar; bedensel ve mlkiyet haklar olarak iki
eflittir. Anayasa ve yasalarmzda herkesin kendini ve
saln koruma hakk bulunmaktadr. Herhangi bir
81
Yararlanlan Kaynaklar
yayn ile bu hakka zarar verilmiflse, o taktirde TCKnin
ilgili maddelerine gre, yaync ve dier sorumlular hakknda ceza verilmektedir.
Gayrimenkul ve menkul kymetler, mlkiyet hakk kapsamnda koruma altnda bulunmakta olup, herhangi bir
yayn ile bu kymetlere, firma mal ve markasna ynelik saldrlarda, kiflinin mesleki ve kiflilik haklarna yersiz elefltiriler gibi saldrlarla zarar vermelerde, Trk Ticaret Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre yaptrmlar uygulanmaktadr.
Sra Sizde 8
Manevi haklar; manevi varl gelifltirme, din ve vicdan
zgrl, haberleflme zgrl, zel yaflamn gizliliini kapsamaktadr. Manevi haklara yayn aralaryla
gelen saldrlar ounlukla, isim, resim, onur ve saygnlk ile zel hayatn gizliliine karfl yaplmaktadr. Kiflinin zel yaflam , kamuya ak alan ve sr alan olarak ikiye ayrlr. Kamuya ak alanda kifli zel hayatn
yaflarken bunu gizleme gereini duymamaktadr. Bu
alan yaynlarla kolaylkla mdahale edebilen bir alan
deildir. Bu alana ok snrl olarak mdahale edilebilir.
Kiflinin sr alan ise, dier kiflilerin bilgileri dflnda tutulan alandr. Aile hayat, zel dostluklar, ikili iliflkiler ve
duygusal hayat bu alana girer. Aile ve duygusal alan ve
bu alanda yer alan unsurlarn gizliliine her trl mdahale hukuka aykrdr.
Sra Sizde 9
5651 Sayl Kanunun 6. Maddesi eriflim salayclarnn
flu ykmllkleri yerine getirmesini hkme balamaktadr: Herhangi bir kullancnn yaymlad hukuka aykr ierikten, haberdar edilmesi hlinde ve teknik olarak engelleme imkn bulunduu lde eriflimi engellemekle, salad hizmetlere iliflkin, trafik bilgilerini belirlenecek sre kadar saklamakla ve bu bilgilerin doruluunu, btnln ve gizliliini salamakla, faaliyetine son verecei tarihten en az aydan nce durumu
kuruma, ierik salayclarna ve mflterilerine ve trafik
bilgilerine iliflkin kaytlar ynetmelikle belirtilen kurallara uygun olarak kuruma teslim etmekle ykmldr.
MEDYA HUKUKU
5
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Ceza hukuku
Basn suu
Cezai sorumluluk
Basn davalar
Basn davalarnda sreler
erik Haritas
Medya Hukuku
Medyada Cezai
Sorumluluk
GRfi
CEZA SORUMLULUK KAVRAMI
BASIN YAYIN FAALYETLERNDE
CEZA SORUMLULUK
RADYO VE TELEVZYON
YAYINLARINDA CEZA
SORUMLULUK
NTERNET ORTAMINDA
YAYINLAR NEDENYLE CEZA
SORUMLULUK
Su ve Suun Unsurlar
Suu hukuk dzeni tarafndan zel ya da genel ceza kanunlarnda ngrlen eylemlerin gerekleflmesi olarak tanmlayabiliriz.
fiekil 5.1
SUUN UNSURLARI
Kanuni Unsur
Maddi Unsur
cra
hmal
Manevi Unsur
Kast
Taksir
84
cra: Yapmak
hmal: Gerekli zeni
gstermemek, yapmamak.
Kast: Yasann su sayd
bir fiili bilerek ve isteyerek
iflleme iradesidir.
Taksir:Yasann su sayd
bir eylemi, onun sonularn
bilmeden ve istemeden
ifllemektir.
Medya Hukuku
Suun unsurlar ise yaplan bir eylemin su olarak nitelendirilebilmesi iin bulunmas gereken unsurlardr. Suun bafllca unsuru vardr:
Suun kanuni unsuru demek eylemin ceza kanununda yazl tanmna uygun
olmas demektir. Suun kanuni unsuruna tipiklik de denilmektedir. Bu unsur, kanunsuz su ve ceza olmaz ilkesinin bir sonucudur.
Suun maddi unsuru ise kanundaki tanma uygun olarak bir eylemin icra edilmesi ya da ihmal hareketinin yaplmfl olmas demektir.
Suun manevi unsuru ise eylemin kusurlu bir irade tarafndan yaplmfl olmas
olarak ifade edilir, bu da kusurluluk kavramna karfllk gelir. Kusurluluk ise kast
ya da taksir biiminde ortaya kar.
Cezai Sorumluluk
Cezai sorumluluk nedir? Ceza ehliyeti olan bir kiflinin genel ya da zel ceza yasalarnda belirtilen eylemlerden birisini, bilerek, isteyerek veya zensizlik sonucu
hukuka aykr olarak ifllemesi durumunda cezai sorumluluun varl kabul edilir.
Kanunun aka su saymad bir fiil iin kimseye ceza verilemez.
Trk Ceza Kanununun birinci maddesi Ceza Kanununun amac; kifli hak ve
zgrlklerini, kamu dzen ve gvenliini, hukuk devletini, kamu saln ve
evreyi, toplum barfln korumak, su ifllenmesini nlemektir. Kanunda, bu amacn gereklefltirilmesi iin ceza sorumluluunun temel esaslar ile sular, ceza ve
gvenlik tedbirlerinin trleri dzenlenmifltir. fleklinde dzenlenmifltir.
5237 Sayl yeni Trk Ceza Kanununun 2. Maddesinde ise Kanunun aka
su saymad bir fiil iin kimseye ceza verilemez ve gvenlik tedbiri uygulanamaz. Kanunda yazl cezalardan ve gvenlik tedbirlerinden baflka bir ceza ve gvenlik tedbirine hkmolunamaz. demektedir. Yine bu maddenin ikinci ve nc fkralarnda idarenin dzenleyici ifllemleriyle su ve ceza konulamaz. Kanunlarn su ve ceza ieren hkmlerinin uygulanmasnda kyas yaplamaz. Su ve ceza ieren hkmler, kyasa yol aacak biimde genifl yorumlanamaz.. Belirtildii
gibi yasalarla dzenlenmeyen hibir hususta kimse ceza tahsis edemez.
Bu anlamda ceza hukukunun korumay hedefledii birey haklarn koruyabilmesi iin dayand temel ilkeler, insancllk ilkesi, kusur ilkesi ve kanunsuz su ve
ceza olmaz ilkesidir.
85
Baslmfl eserle ilgili olan basn sularnn cezai sorumluluunu ise, baslmfl
eserlerin fikri ierii ile ilgili olan ve fikri ieriinin dflndaki ykmllklere iliflkin olarak ikiye ayrlr. Bu ayrm, basn sularnn eflitleri incelenirken daha ayrntl grlecektir.
N N
TELEVZYON
Basn sularn, dier sulardan ayran, suun genel unsurlarnn dflnda farkl unsurlarnn olmasdr. Basn sularn dier sulardan ayran bu unsurlar, baslmfl
eser unsuru, fikr ierik unsuru ve yaym unsurudur.
N Tbir
E R Nkurucu
ET
Baslmfl eser unsuru, basn suunun oluflabilmesi iin nemli
unsurdur. Bir basl eserden sz edebilmek iin yaz, resim ve benzeri fleylerin bulunmas ayrca bunlar baslmas ve her trl arala oaltlmas gerekir. Baslmfl eserin
ieriine gre su deiflir. Bu balamda baslmfl eser unsuru bu tr sular iin ortak bir kofluldur. Baslmfl eser sreli ya da sresiz olabilir. Basn suunun oluflmas asndan sreli ya da sresiz olmasnn bir nemi yoktur.
Fikr ierik unsuru, basn yoluyla ifllenen sularn bir dier unsurudur. Basn
sularnn zel bir sorumluluk gerektirmesinin en nemli nedenlerinden biri, basnn kitlelere ulaflarak onlarn fikirlerini etkileyebilme gcdr. Durum byle olun-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
86
Medya Hukuku
BASIN YOLUYLA
fiLENEN SULAR
BASIN DZENNE
KARfiI SULAR
87
88
Medya Hukuku
89
90
Medya Hukuku
gibi ifllemler yaplmas hlinde, zel medya hizmet salayc kurulufllarn sorumlu
mdr beflbin gnden onbin gne kadar adl para cezasyla cezalandrlr.
91
edilmesi hlinde ve teknik olarak imkn bulunduu lde hukuka aykr ierii
yayndan kaldrmakla ykmldr.
Soruflturma: Ceza
Muhakemesi Kanununa gre
yetkili mercilerce su
flphesinin renilmesinden
iddianamenin kabulne
kadar geen evredir.
Kovuflturma: ddianamenin
kabulyle bafllayp, hkmn
kesinleflmesine kadar geen
evredir.
92
Medya Hukuku
kendisine iliflkin ieriin yayndan karlmasn isteyebilir. erik veya yer salayc kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gn iinde, talebi yerine getirir. Bu sre
zarfnda talep yerine getirilmedii takdirde reddedilmifl saylr.
Talebin reddedilmifl saylmas hlinde, kifli on befl gn iinde yerleflim yeri Sulh
Ceza Mahkemesine baflvurarak, ieriin yayndan karlmasna karar verilmesini
isteyebilir. Sulh ceza hkimi bu talebi gn iinde duruflma yapmakszn karara
balar. Sulh ceza hkiminin kararna karfl Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz yoluna gidilebilir.
Sulh ceza hkiminin kararn bu maddede belirtilen flartlara uygun olarak ve sresinde yerine getirmeyen sorumlu kifli, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. erik veya yer salaycnn tzel kifli olmas hlinde, bu fkra hkm
yayn sorumlusu hakknda uygulanr.
93
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
94
Medya Hukuku
Kendimizi Snayalm
1. Ceza yaptrmyla korunan kurallarn ihlal edilmesine ne ad verilir?
a. Su
b. Tazminat
c. Ceza
d. Yaptrm
e. hlal
2. Afladakilerden hangisi suun unsurlar arasnda
yer almaz?
a. Kast
b. Taksir
c. Kanunilik
d. hmal
e. Tazminat
3. Afladaki sulardan hangisi dar anlamda basn suuna rnek oluflturur?
a. Televizyon programnda hakaret etmek
b. Gazete haberinde on sekiz yaflndan kk su
madurun kimliini aklamak
c. Haberde intihara zendirme
d. Yargy etkileme
e. Beyanname vermeme
4. Sreli bir yayn karmak iin beyanname verilmemesi afladaki su tiplerinden hangisi ile ifade edilir?
a. Yaym ncesine iliflkin su
b. Yaym sonrasna iliflkin su
c. Dar anlam basn suu
d. Genifl anlamda basn suu
e. Basn dzenine karfl su
5. 6112 sayl Kanuna gre afladakilerden hangisi yayn ilkeleri arasnda yer almaz?
a. Alkol, ttn rnleri ve uyuflturucu gibi bamllk yapc madde kullanm ile kumar oynamay zendirici nitelikte olamaz.
b. Su ifllemeyi, suluyu ve su rgtlerini vc,
su tekniklerini retici nitelikte olamaz.
c. Haksz karlara hizmet eden ve haksz rekabete yol aan unsurlar ieremez.
d. fiiddeti zendirici veya kanksatc olamaz.
e. Yarg organlarnn otoritesi salanr.
95
Yararlanlan Kaynaklar
1. a
Aydn M.(2010) TCKnn Genel Hkmleri Asndan Basn Sularnda Sorumluluk, Ankara:
Adalet
Erman S. ve zek . (2000) Aklamal Basn Kanunu ve lgili Mevzuat, stanbul: Alfa
Gnaydn B. (2010) nternet Yayncl ve fade zgrl, Ankara: Adalet.
Parlar A. ve Hatipolu Muzaffer (2008) Ceza Hukuku
ve zel Hukukta Hakaret Sular ve Tazminat
Davalar Ankara: Adalet
Szer A. (1996) Basn Sularnda Ceza Sorumluluu, stanbul: Alfa
2. e
3. b
4. a
5. e
6. e
7. d
8. c
9. d
10. a
MEDYA HUKUKU
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Kiflilik Haklar
Saldrnn nlenmesi Davas
Saldrnn Durdurulmas Davas
Maddi- Manevi Tazminat Davas
indekiler
Medya Hukuku
Medyada Hukuki
Sorumluluk
GRfi
YAYINLARIN HUKUKA
UYGUNLUU
YAYINLARIN HUKUKA
UYGUNLUK KOfiULLARI
KfiLK HAKKI VE ZELLKLER
KfiLK HAKKININ KONUSU
KTLE LETfiM ARALARI
YOLUYLA KfiLK HAKLARINA
YAPILAN SALDIRILARDA
KORUNMA YOLLARI
KTLE LETfiM ARALARI
YOLUYLA YAPILAN KfiLK
HAKLARINA SALDIRILARDA
HUKUK SORUMLULUK
YARGILAMA REJM
Medyada Hukuki
Sorumluluk
GRfi
Kitle iletiflim aralar yoluyla yaplan yaynlar nedeniyle cezai sorumluluk kavramn ve kimlerin cezai sorumlulua sahip olduu bir nceki nitede incelenmifltir.
Gerek yazl gerek grsel-iflitsel gerekse elektronik olarak gereklefltirilen yaynlar
nedeniyle hukuki sorumlulukta sz konusu olmaktadr. Bu nitede farkl hukuki
sorumluluk kavram ile kiflilik hakk ve zellikleri kiflilik haklarna saldr halinde
hukuki korunma yollarna deinilecektir.
98
Medya Hukuku
Kamu Yarar
Kamu yarar, halkn
gereksinimleriyle veya ulusal
birliin , devletin
gereksinimleriyle ilgili olan
ve bunlar karfllayan,
topluma ulusa, devlete
yararlar salayan yarar.
Kitle iletiflim faaliyeti icra eden kurulufllarn yaynlarnda temel ilke, amacn kamu
yararna hizmet etmesi olmaldr. Kamunun bilgilenme, bilgiye ulaflma, haberleflme, dflnceyi aklama ve yayma ve haber alma taleplerinin karfllanmasna ynelik olarak gereklefltirilen yaynlarda ama kamu yarardr. Ekonomik gelir elde
etmek dflncesiyle bir baflka kifliye kar salama, cezalandrma ya da siyasi hedefler dorultusunda yaplan yaynlarda kamu yarar bulunmadndan yayn hukuka aykr olacaktr.
Kamuoyunun var olan ilgisi kamu yarar olarak kabul edilemez. Kamuya mal
olmufl kiflilerin yaflamlarna ynelik kamuoyunda var olan magazin ilgisinin kamu
yarar olarak kabul edilmesi mmkn deildir. Kamuoyu ilgisi nedeniyle yaplan
yaynlarda kiflilik haklarna ynelik bir saldr sz konusu olursa yayn hukuka aykr olacaktr (Dnmezer, 1976:361).
Kitle iletiflim kurulufllarnn grevleri toplumun bilgilenme, ynetimi ynlendirme ve katlma, ynetimi denetleme, haber alma gibi toplumsal beklentileri karfllamaktr. Bu beklentiler dorultusunda yayn yapan kurulufllarn kamu yarar gerekesiyle kimi haber, bilgi ve yorumlar yaymlamama gibi bir ykmllkleri bulunmamaktadr. Ancak sorumlu yaynclk gerei bu kurulufllarn i denetim mekanizmasn iflletmeleri daha uygundur. Kitle iletiflim kurulufllar ve alflanlar kamu yararnn gerektirdii durumlarda, kamu dzeninin korunmas, ulusal gvenlii ilgilendiren konular, sula mcadele eden kamu grevliklerinin korunmas amacyla
yasal olarak ykml tutulmasalar dahi sorumluluk stlenerek yayn yapmaktan
gnll olarak vazgeebilirler (olak, 2007: 180).
Gereklik
Kitle iletiflim kurulufllar ve alflanlar yaptklar yaynlarda mutlaka geree uygun
yayn yapmak zorundadr. Kamu yarar bulunsa dahi geree aykr yaynlar hukuka aykr olacak ve bir zarar ya da zarar tehlikesi oluflmuflsa ilgililerin hukuki ve
cezai sorumluluu doacaktr.
Gereklik, yaynn ve bir olaya dayanan elefltiride olayn geree uygun olmasn ifade etmektedir. Buradaki gereklik mutlak/somut gereklik deildir. Yaynn
yapld andaki belirifl biimine uygunluk fleklinde anlafllan bir gerekliktir. Yaynn yapld sradaki olgulara, genel anlayfl ve kavranfl biimine uygun haber
gerek haberdir. Sonuta aklanan bilginin gerekle uyumsuzluu ortaya ksa
dahi yayn fiili hukuka uygun olacaktr. (zek, 1978: 89)
Ayn zamanda yaynn grnflte gerek olmas, elde edilen bilgilerin objektif
snrlar ierisinde verilmesi ve basn mensubunun zerine dflen arafltrma grevinin de yerine getirilip getirilmediinin gereklilii vurgulanmaktadr.
Gncellik
Gncellik yayn yapld srada kamu yararnn belirlenme ltlerindedir. Yayn
yapld srada haber veya yorumun toplum asndan nemi bulunmamaktaysa,
kiflilik haklarnn zedelenmesi sonucunu douran byle bir yaynn hukuka uygun
olduu iddia edilemez (olak, 2007:180). Yayna konu olan durumlarn toplum kar asndan nemini kaybetmifl olduu durumlarda yaynn gncellik koflulu ortadan kalkmfl olacaktr. Yayna konu olan haber, yorum ve benzeri yaynlarn
gncelliinin belirlenmesinde kamuoyu ilgisi bir lt olarak kullanlabilir. Kamuoyunun ilgisinin kaybolmufl olduu bir konuda yayn yaplmas, gncellik koflulunun ortadan kalkmfl olmasna ramen yayn yaplmas olarak deerlendirilir.
lllk
Kitle iletiflim yaynlarnda ama kamu yararnn gereklefltirilmesidir. Kitle iletiflim
alannda faaliyette bulunan kiflilerin amalar arasnda ncelikli olarak ekonomik
gelir elde etme hedefi bulunmaktadr. Bu yzden kitle iletiflim faaliyet alannda yatrm yapan kifli veya kurulufllarn ekonomik karlaryla, toplumsal karlar arasnda bir dengenin kurulmas zorunludur. Yaync yaynlarnda kamu yarar bulunsa
dahi, yaynlarn ll ve dengeli bir flekilde hedef kitleye ulafltrmak zorundadr.
Kiflilerin hak ve menfaatlerinin lin edilmesine ynelik bir ama kamu yarar
olarak kabul edilemez. Yaynlarn ierii ne kadar karflk ve hukuk dfl olursa olsun yaynlarn belli bir denge ierisinde yaplmas zorunludur. Sululardan bahsederken dahi yayn dengeli yapma zorunluluu vardr. Elefltiride bulunma hakknn snrlarnn belirlenmesinde lllk ilkesi n plana kmaktadr. Hangi yaynn elefltiri snrlar ierisinde bulunduu, hangi yaynlarn dflnce aklamas olduu hangi yaynlarn bu kapsamda korunamayaca belirlenirken yaynlarn ll bir flekilde yaplp yaplmad deerlendirmesi yaplmaktadr.
99
100
Medya Hukuku
Kiflilik hakk, kifliye kifli olmas sebebiyle tannmfltr. Kiflilik hakk, kiflinin btn kiflisel deerleri ve kiflisel varlk lar zerinde geerli olan bir haktr. Kiflilik
hakk zellikleri ile dier haklardan ayrlmaktadr. Bu ayrc zellikleri flyle sralayabiliriz.
Kiflilik hakk mutlak haklardandr. Yani herkese karfl ileri srlebilir ve herkes
tarafndan ihlal edilebilir. Ayrca bu hak, hak sahibine kiflisel deerlerine baflkalarnn mdahale etmesini nleme yetkisi de vermektedir (Zevkliler- Acabey-Gkyayla, 2000:398).
Kiflilik hakk flahs varl haklarndandr. Koruduu hukuki deerler ve varlklar para ile llemezler. Snrlar mal varl haklarnn aksine belli deildir (zsunay, 1979:150).
Kiflilik haklar tekelci haklardandr. Bu zellii nedeniyle sadece hak sahibi tarafndan kullanlrlar ve kifliye sk skya baldrlar. Bu haklar kiflinin doumuyla
kendiliinden kazanlr ve hak sjesinin lmyle de kendiliinden sona ererler.
lmle birlikte sona erdikleri iin miras yoluyla baflkasna gemezler. lmden
sonra bu haklara saldrlmas mmkn deildir.
Kiflilik hakk kifliye sk skya bal olduklar iin devredilmeleri ve vazgeilmeleri mmkn deildir (zsunay, 1979:150). Kifliler kiflilik haklar zerinde diledikleri gibi tasarrufta bulunmazlar. Kiflilik hakk kanuna ve genel ahlaka aykr biimde snrlanamaz (Belli, 2008:29).
Yaflam Hakk
Yaflam, kiflinin maddi bedensel deerlerinin en nemlisidir. Zira dier kiflisel deerlerin varl iin kiflinin yaflyor olmas gerekmektedir. Yaflam hakkna herkes
eflit olarak sahiptir ve bu hak zerinde tasarruf hibir surette mmkn deildir. Yaflam hakk zerinde tasarrufta bulunmak mmkn olmadndan kiflinin ne kendisi, ne de baflka birisi onun yaflamna son veremez. Kiflinin bu konuda bir rzas olsa dahi yaplan saldrda hukuka aykrlk ortadan kalkmaz.
Vcut Btnl
Hayat hakknn uzantsn oluflturan vcut btnl de hayat hakk kadar nemli ve koruma gerektiren kiflilik hakkdr. Kiflinin bedenini oluflturan herhangi bir
para veya organa yaplacak bir mdahale onun kiflilik hakkna saldr nitelii taflr (Zevkliler-Acabey-Gkyayla, 2000:404). Anayasann 17. maddesi herkes yaflama, maddi ve manevi varln gelifltirme hakkna sahiptir demek suretiyle yaflam
hakkn, tbbi zorunluluklar ve kanunda yazl haller dflnda, kiflinin vcut btnlne dokunulamaz, rzas olmadan bilimsel ve tbbi deneylere tabi tutulamaz
fleklindeki hkm ile vcut btnlne ynelik her trl haksz saldr ve mdahalenin hukuk dfl olduunu aka ortaya koymaktadr.
Kiflinin bedenine yaplacak mdahalenin hukuka aykr olmas iin kiflinin bu
mdahaleye rza gstermemifl olmas gerekmektedir. Yani kiflinin rzas dahilinde
yaplan mdahaleler hukuka aykr deildir. Ancak gsterilecek rza, mdahalenin
kifliye zarar vermemesi ve rzann ahlak ve adaba, kamu dzenine aykr olmamas flartyla geerlidir. Aksi halde rza hukuka aykrl ortadan kaldrmaz, fakat hkmolunacak tazminatn indirilmesinde etkili olacaktr (ztan, 1992:114). Buna karfllk kiflinin beden btnl asndan nemli zararlara yol amayacak, tehlikesiz, konusu ahlak ve adaba, kamu dzenine aykr olmayan mdahalelerde rza
gsterilmesi hukuka aykrl ortadan kaldrr. Kiflinin vcut btnl onun yaflam boyunca devam eder. Kiflinin lmyle vcut btnl zerindeki hakk da
son bulur.
Salk
Kiflinin sal da kiflisel deerlerindendir. Salkla vcut btnl arasndaki
fark, vcut btnlne dahil unsurlara kiflinin yaradlflndan sahip olmas, saln ise bu unsurlarn dzenli iflleyifline iliflkin bir kavram olmasdr. Salk kavramna fiziki saln yannda ruhsal salk da dahildir. Kiflinin bedensel saln bozan her trl mdahale kiflilik hakkna saldr niteliinde olduu gibi, ruhsal sal bozacak fillerde ayn niteliktedir. Dolaysyla kiflinin bedensel saln dorudan veya dolayl olarak bozacak her trl eylem, kifliye manevi bask yapmak,
ruhsal yapsnda sarsnt yaratacak her trl davranfl hukuka aykrdr.
Manevi Deerler
Canl varlklarn maddi yaflantlarnn yannda bir de manevi yaflantlar vardr. Kiflinin manevi deer ve varlklar, unsurlar ve buna iliflkin deerleri onun manevi
kifliliini oluflturur. Bunlar daha ok kiflinin toplumsal iliflkilerinde doan ve kifliye
kifli olmas sebebiyle tannp korunan dini ve vicdani inanlar, fleref ve haysiyeti,
toplum iindeki saygnl, gizlilik ve sr evresi, zgrlkleri, isim ve resim zerindeki deerleridir (Akipek-Akntrk, 2002:406).
zgrlkler
zgrlkler kifliye insan olmas nedeniyle tannan ve ondan ayrlmayan manevi
deerlerin en nemlilerindedir. zgrlk serbeste eflitli faaliyetlerde bulunabilme anlamndadr. Baflta Anayasa olmak zere kamu ve zel hukuk kurallar ile gvence altna alnmfltr. Ancak kanunlarmz zgrl snrsz bir serbesti olarak
tanmamfltr. Aksine zel hukuk ve kamu hukuku alanlarnda saysz snrlamalar
ile karfllafllabilmektedir. Bu snrlamalarla kifliye baflkalarna devredemeyecei
zel bir alan yaratlmfl olmaktadr. Kifli bu alanda serbest karar verme hakkna sahiptir (Zevkliler-Acabey-Gkyayla, 2000:408).
sim
sim kiflileri dier kiflilerden ayran ve toplumsal iliflkilerde onu belirleyen bir iflarettir. sim hakk da kiflilik haklar arasnda nemli bir yer tutmaktadr. Bu nedenle kiflilik hakknn devredilemeyecei ve ahlaka aykr olarak snrlanamayaca
kurallar isim hakk iin de geerlidir.
101
102
Medya Hukuku
Trk hukukunda insanlarn taflmalar zorunlu iki isimleri bulunmaktadr. Bunlar n isim ve soy isimdir. Bunun dflnda baz isimler vardr ki kullanlmalar istee baldr. Takma isim, lakap, unvan gibi isimlerin kullanm istee baldr. Takma isim, kiflinin belli bir faaliyet alannda zellikle edebiyat ve sanat alanlarnda
kullanmak zere setii isimdir. Lakap ise, kifliye toplum tarafndan kiflinin belli
zellikleri veya tutumu dolaysyla yakfltrlan isimdir. Bunlardan zellikle takma
ad ve lakabn da isim gibi koruma altnda olduu kabul edilmektedir. Ancak istee bal bu isimlerin korunmas kiflinin o isimle tannmas ve zamanla bu isimle
toplumda bir yer edinmesine baldr. zellikle takma isim hukuka aykr bir
amala veya nc kiflileri zarar uratmak amacyla kullanlyorsa bu korumadan
yararlanamayacaktr. Telgraf adresleri ve elektronik posta adresleri de isim gibi hukuki koruma altndadr (ztan, 1992:143).
Gerek kifliler gibi tzel kiflilerin de bir ismi vardr ve onlar da toplum iindeki
dier tzel kiflilerden ayrmaya yarayan isim hakkna sahiptirler. Gerek kifliler yannda tzel kiflilerin isimleri konusunda gerek Medeni Kanunda gerek Dernekler
Kanunda ve gerekse Trk Ticaret Kanununda eflitli hkmler yer almaktadr.
Bir kimsenin haksz olarak baflkasnn ismini kullanmas halinde ismin gasp
sz konusudur. Ancak ismin gasp sadece baflka bir flahs tarafndan haksz olarak
kullanmla deil, ismin bir eflyaya verilmesi, bir marka olarak kullanlmas, ismin
deforme edilmesi, basn yayn organlar tarafndan gln duruma dflrlmesi gibi hallerde de sz konusudur. Bu gibi hallerde ismi gasbedilen kiflinin hukuki korumadan yararlanabilmesi iin Medeni Kanunun 25. Maddesine gre ismin ihtilafa
sebebiyet vermesi veya gasp edilmesi ve ayn zamanda bunun ispat edilmesi gerekmektedir (zsunay, 1979:189).
Resim
Kiflilik haklar arasnda bulunan resim bir insann zelliklerini gsteren simgelerden biridir. Resim de kiflilik hakkn koruyucu tm hkmlerden faydalanmaktadr. Kiflinin resmi onu tantmaya yarayan ve dier kiflilerden ayrt edilmesini salayan varlklardandr.
Resim sadece o kiflinin fotoraf iin kullanlan bir kavram deildir. Fra, kalem veya benzeri aralarla yaplmfl resim ya da karikatr veya heykel gibi bir kimseyi tanmamza yarayan her trl grnty kapsar (ztan, 1992:149). Resim zerindeki hak, Medeni kanun, Borlar kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda
koruma altna alnmfltr. Hi kimse hukuka aykr olarak baflkasnn resmini ekemez, yapamaz, grntsn kaydedemez veya bunlar yaynlayamaz, teflhir edemez, kullanamaz (ngren, 1996:71). Kural olarak kiflinin ak veya rtl rza
gstermesi resmi zerindeki hakkna yaplan saldrda hukuka aykrl ortadan
kaldrmaktadr. Ancak kiflinin rzasnn olduu durumlarda da resmi zerindeki
hakka saldr sz konusu olabilir.
Resmin izin verilen kapsamdan farkl flekilde, farkl evreye yaynlanmas durumlarnda resim zerindeki hakka saldr sz konusu olur. Yani resim, resmi kullanlan kifli ile resmi kullanan kifli arasndaki anlaflma hkmlerine aykr olarak
kullanlmflsa kiflilik hakkna tecavzn varl kabul edilir. Resmin asl amacnn
kiflinin kendisini deil, bulunduu ortam yanstmak olduu durumlarda, rnein
tarihi bir yapnn resminin ekilmesinde kifli bu resmin esasl unsuru olmayp resmin bir ayrnts olmuflsa bu durumda artk kiflilik hakkna saldrdan sz edilemez.
Amacn aflmayan, haber nitelikli ve toplumu aydnlatma amac gden resimlerde
de durum ayndr. Kamu yararnn ar bast durumlarda, rnein flpheli bir ki-
flinin aranmas halinde resminin baslarak datlmas gibi durumlarda kiflilik hakkna saldrdan bahsedilemeyecektir. Toplumca tanna siyasetiler, sporcular, sanatlarda saygnlklarna ve zel yaflamlarna saldr nitelii taflmayan nitelikte resimlerinin yaynlanmasna katlanmak zorundadr (Atay, 1978:146).
fieref ve Haysiyet
fieref ve haysiyet, kiflinin toplumda bir yer edinmesini ve onu devam ettirebilmesini salayan, kifliye toplum tarafndan verilen manevi deerlerin toplamdr (Akipek-Akntrk:2002:406). fieref ve haysiyete saldr kiflilik hakkna yaplan saldrlar
arasnda nemli bir yer tutmaktadr. zellikle kitle iletiflim aralarndaki geliflmeye
paralel olarak bu deerlere karfl yaplan saldrlar artmfltr. Bu nedenle fleref ve
haysiyet hem kamu hukuku hem de zel hukuk kurallar tarafndan koruma altna
alnmfltr.
fieref ve haysiyete tecavzler eflitli flekillerde ortaya kmaktadrlar. Tecavz
yazyla, szl olarak veya baz davranfl flekilleriyle olabilir. Bir kifli hakknda yanlfl sylentiler karmak, iftira atmak, hakarette bulunmak, kifliyi toplumda kk
dflrmek, gln duruma sokmak kiflinin fleref ve haysiyetine saldrdr. Ancak
fleref ve haysiyete saldrnn varl her olayn zelliklerine gre tayin edilmelidir
(Klolu, 1982:63).
Hayat Alan
Kiflilerin hayat alanlarna mdahale son zamanlardaki teknik geliflmeler sayesinde
daha da artmfltr. stn nitelikli ses ve resim kaydedici cihazlarn kullanm ve
bunlarn kolay elde edilebilir olmas mdahalelerin artmasna neden olmaktadr.
Bu nedenle kiflinin hayatnn zellii ve gizliliine saldrmak hukuka aykrdr. Kitle iletiflim aralar vastasyla kiflinin zel hayat alannn ihlali, bu hayat erevesinde geen olaylarn renilmesi, baflkalarna anlatlmas ve zel hayatndan sz edilen kifli hakknda deer yargs ieren bildirimlerde bulunulmas biiminde olur
(Klolu, 1982:82).
Kiflinin hayat alan ortak alan, zel alan ve gizli alan olarak e ayrlmaktadr.
Kiflilik hakknn korunmas zel ve gizli hayat alanlarnda sz konusudur. Kural
olarak ortak alan kiflilik hakknn korunmasndan faydalanamaz. Buna karfllk zel
ve gizli hayat alanna yaplan saldrlar hukuka aykrdr.
Ortak Alan
Ortak alan kiflinin toplum iinde herkese ak olan ve bilinmesinde saknca grlmeyen, kiflinin toplumsal yaflama katlmndan doan ve dier fertlerle paylaflt
alandr. Ortak hayat alanna kiflinin kimsenin renmesinde bir saknca grmedii
olaylar girer. Ortak alan kiflilik hakkna dahil olmad iin bu alana yaplan mdahaleler bunu hakl klacak bir sebep aranmakszn serbesttir.
103
104
Medya Hukuku
Bu alann evresi kifliden kifliye deifliklik gsterir. Bu sebeple topluma mal olmufl
kiflilerin zel hayat alanlar tannma derecelerinin fazlalna gre deiflir.
Ancak, kiflinin topluma mal olmufl birisi olmas zel hayat alanna her saldry
hakl klmaz. Saldrnn hukuka uygun olmas iin bir kamu karnn bulunmas
veya kiflilerin kamuya mal olduklar ynlerle ilgili olmas gerekmektedir (Danflman,1991:48). zel hayat alanna yaplan mdahalelerde kiflinin rzas hukuka aykrl ortadan kaldrr. Ancak aklamann rza dorultusunda yaplmas, gerek
dfl bilgiler iermemesi veya rza belli snrlar iinde verilmiflse bu snrlamaya
uyulmas gereklidir.
Medeni Kanunun 25. maddesinde kiflilik hakk saldrya urayan kiflinin saldr
tehlikesinin nlenmesini, srmekte olan saldrya son verilmesini, sona ermifl olsa
bile etkileri devam eden saldrnn hukuka aykrlnn tespitini, saldr teflkil eden
yaymda dzeltmenin veya kararn nc kiflilere bildirilmesi veya yaymlanmasn, maddi ve manevi tazminat talebinde bulunma ve hukuka aykr saldr dolaysyla elde edilmifl olan kazancn vekaletsiz ifl grme hkmlerine gre kendisine
verilmesine iliflkin istemde bulunabilecei hkm altna alnmfltr.
Bunlarn yan sra ilgili kanunlarda dzenlenen dzeltme ve cevap hakknn
kullanlmasyla, konusu ceza hukuku asndan su teflkil eden hallerde de, flikyete tabi sularda flikayet hakknn kullanlmas, flikayet koflulu aranmayanlarda ise
su duyurusunda bulunarak kamu davas almasnn salanmas yoluyla kiflilik
hakknn korunmas mmkndr.
Hukuk Davalar
Medeni Kanun kiflilik haklarna ynelik yaplan hukuka aykr saldrlardan dolay
eflitli talep haklar tanmfltr. Bu talepleri niteliklerine gre ikiye ayrmak mmkndr. Bir kifli kiflilik haklarna ynelik saldrnn durdurulmasn ve tekrarlanmamasn isteme hakkna sahiptir. Bunun yannda kiflilik haklarna yaplan saldr sonucunda maddi manevi zararlarn giderilmesi iin tazminat davasnn almas da
mmkndr.
105
106
Medya Hukuku
kiflinin zel hayatyla ilgili grntlerin yaynlanacann duyurulmas zerine, yaynn durdurulmas iin bu dava alabilir. Bu davada henz gerekleflmifl bir saldr yoktur. Ancak saldrnn yaknda olacana iliflkin kuvvetli flphe bulunmaktadr. Bu dava sayesinde kiflilik hakkna saldr tehlikesi yaflayan kifli nleme davas
ile failin gelecekteki olas saldrsnn nne gemektedir (olak, 2007:189). nleme davasnn flartlar flyle sralanabilir:
1. Kiflilik haklarna saldr yaplacana iliflkin ciddi emarelerin, belirtilerin olmas gerekmektedir.
2. Saldrnn hukuka aykr olmas gerekir. Hukuka aykrl ortadan kaldran
bir durumun mevcut olmamas gerekmektedir.
Kusur sorumluluun flartlarndan deildir. Yani yayn yapan kifli kusursuz olsa
bile dier flartlar varsa mahkeme davay kabul eder.
nleme davasnda davac kiflilik hakk saldr tehdidi altnda olan kiflidir. Daval ise saldr fiilini gereklefltirmesi muhtemel olan kiflidir. Bu nedenle kiflilik hakkn ihlal etmesi olas bir basn aklamasn nlemek iin alacak davann muhatab ilgili basn kurulufludur.
Tespit Davas
Tespit davas mevcut bir fiilin kiflilik haklarna ynelik bir saldr nitelii taflyp tafldnn mahkemece tespit edilmesini salama amacna yneliktir. Tespit davasnn alabilmesi iin dier dava yollarna baflvuru imknnn olmamas gerekmektedir. Dava amann en nemli flart davacnn hukuki yararnn bulunmasdr. rnein davacnn saldrya son verilmesi davasn ama imkn varken tespit davas
amasnda hukuki yarar bulunmamaktadr. nk saldrnn durdurulmas davas
aldnda mahkeme ncelikle saldrnn hukuka aykr olduunu tespit edecek,
hukuka aykr olan bu fiilin durdurulmasna karar verecektir (ztan, 1992:152).
Tespit davas saldrnn bitmifl, ancak, etkilerinin ksmende olsa devam ettii durumlarda alabilecektir. Saldr devam ediyorsa saldrnn durdurulmas, saldr yakn bir zamanda gerekleflecekse nleme davasnn almas daha uygun olacaktr.
107
Dier Davalar
Medeni Kanunun 25. maddesindeki kiflilik hakk saldrya urayan kiflinin aabilecei davalar saylmfl olmakla birlikte bu durum snrlayc deildir. Bu madde ierisinde saylmamakla birlikte kiflilik hakk saldrya urayan kifli flartlarn varl halinde sebepsiz zenginleflme davas da aabilir.
Kiflilik haklarndan daha ok mesleki ve ticari deerlerin saldrya uramas hallerinde sebepsiz zenginleflme davasnn alabilmesi iin saldrda bulunan kiflinin
saldr sebebi ile haksz olarak zenginleflmesi, saldrya urayann ise malvarlnda bir azalmann olmas gerekir. Bunun yan sra basn aklamasnn hukuka aykr olmas ve saldr ile saldrya maruz kalann malvarlndaki azalma arasnda illiyet ba bulunmas gerekir (zsunay,1979:191).
Kiflilik hakkna saldr eylemi saldrda bulunann, saldrda bulunduu kifli adna, fakat ondan izin almakszn ona ait baz kiflisel deerlerin maddi karlar iin
kitle iletiflim aralar yoluyla aklamas ve bu flekilde bir ksm kazanlar elde etmesine yol amfl olabilir. Byle bir durumda saldrya urayan, sz konusu kazanlarn vekletsiz ifl grme hkmleri gereince kendisine iade edilmesine karar verilmesi iin dava aabilir.
Vekaletsiz ifl grme hallerindeki sorumluluk hkmleri Borlar kanununun 410414. maddelerinde dzenlenmifltir. Vekletsiz ifl grme davasnn alabilmesi iin
ncelikle baflkasna ait ve bizzat o kifli tarafndan da yaplabilir nitelikte bir iflin ondan habersiz olarak ve izin almakszn yaplmas gerekir. Ayrca baflkasndan habersiz olarak yaplan ifl sonunda ifli yapann mal varlnda bir artfln olmas gerekir.
108
Medya Hukuku
Gazete dergi gibi sreli yaynlar araclyla yaplan kiflilik haklarna saldrlarda
alabilen davalarn hukuki sorumlular Basn kanunu tarafndan belirlenmifltir. Basn kanununun 13. maddesine gre baslmfl eserler yoluyla ifllenen fiillerden doan maddi ve manevi zararlardan dolay sreli yaynlarda, eser sahibi ile yayn sahibi ve varsa temsilcisi, sresiz yaynlarda ise eser sahibi ile yaymc, yaymcnn
belli olmamas halinde ise basmc mfltereken ve mteselsilen sorumludur.
Maddenin ikinci fkras ile bu hkmn sreli veya sreli olmayan yaynlarda yayn sahibi, marka veya lisans sahibi, kiralayan, iflleten veya herhangi bir sfatla yaymlayan, yaymc gibi hareket eden gerek veya tzel kifliler hakknda da uygulanaca ve tzel kifli flirketse, anonim flirketlerde ynetim kurulu baflkan, dier flirketlerde en st ynetici, flirket ile birlikte mfltereken ve mteselsilen sorumlu olaca belirtilmifltir.
Maddenin nc fkrasnda ise, zarar douran fiilin ifllenmesinden sonra yaynn her ne surette olursa olsun devredilmesi, baflka bir yaynla birlefltirilmesi veya sahibi olan gerek veya tzel kiflinin herhangi bir surette deiflmesi halinde,
yayn devir alann, birleflen ve her ne surette olursa olsun yayn sahibi gibi hareket eden gerek ve tzel kifliler ve anonim flirketlerde ynetim kurulu baflkannn,
dier flirketlerde st yneticinin, bu fiil nedeniyle hkmedilecek tazminattan birinci ve ikinci fkralarda saylanlarla birlikte mfltereken ve mteselsilen sorumlu
olacaklardr.
109
110
Medya Hukuku
Sz konusu sorumluluk hkmlerinin yan sra 6112 sayl Kanunun 6. Maddesinin 4. Fkrasnda medya hizmet salayclarn hukuki sorumluluu flu flekilde
gsterilmifltir: Medya hizmet salayclar, ticar iletiflim ile nc flahslar tarafndan retilenler de dhil olmak zere, yaynlanan tm yayn hizmetlerinin ieriinden ve sunumundan sorumludur. Byle bir durumda birlikte sorumluluk esasna
gre, yayn yneten, program yapan ve sorumlu mdrle birlikte medya hizmet
salayc da sorumluluk almaktadr.
YARGILAMA REJM
Yarglama rejimine iliflkin tespit edilmesi gereken ilk nokta yetkili mahkemedir.
Yetkili mahkeme denildii zaman, kitle iletiflim yaynlarnda kiflilik haklarna karfl
saldr niteliindeki yaynlara karfl alacak hukuk davalarnda, grevli hangi yerdeki mahkemenin uyuflmazla bakaca anlafllmaktadr. Medeni Kanunun 25.
maddesine gre yetkili mahkeme bakmndan zel yetki kural getirilmifltir. Kiflilik
haklarna saldr nedeniyle dava aacak olan kifli kendi yerleflim yeri veya davalnn yerleflim yeri mahkemesinde dava aabilir. Grevli mahkeme kavram yetkili
mahkeme kavramndan farkldr. Grevli mahkeme kavram, uyuflmazln adli
yarg dzeni ierisinde hangi mahkeme trnde zme kavuflturulaca anlafllmaktadr. Kiflilik haklarna yaplan hukuka aykr saldrlarn durdurulmasna ynelik davalarda grevli mahkeme asliye hukuk mahkemesidir.
Kiflilik haklarna yaplan hukuka aykr saldrlardan dolay zararn giderilmesini salamaya ynelik tazminat davalar eskiden alacak tazminat miktarna ve de-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
111
D fi N E L M
erine gre Sulh hukuk mahkemeleri ya da Asliye Hukuk Mahkemelerinde grlmekteydi. 12 Ocak 2011 tarihinde kabul edilen 6100 sayl Hukuk
S O R Muhakemeleri
U
Kanunu ile dava deerine gre yaplan bu ayrma son verilmifltir. 6100 sayl Hukuk Muhakemeleri Kanununun 2. Maddesine gre Dava konusunun deer ve
DKKAT
miktarna baklmakszn malvarl haklarna iliflkin davalarla, flahsn varlna iliflkin davalarda grevli mahkeme, aksine bir dzenleme bulunmadka asliye hukuk
SIRA SZDE
mahkemesidir.
Sonu olarak herhangi bir kitle iletiflim ara nedeniyle yaplan yaynlar nedeniyle kiflilik hakknn ihlali nedeniyle alacak maddi ve manevi
tazminat davalar
AMALARIMIZ
asliye hukuk mahkemelerinde grlecektir.
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
112
Medya Hukuku
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
113
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi yaynlarn hukuka uygunluk ltlerinden deildir?
a. lllk
b. Kamu yarar
c. Karfllkllk
d. Gereklik
e. Gncellik
10. Usulne uygun olarak verilen eriflimin engellenmesi kararn afladakilerden hangisi uygular?
a. Yer salayc
b. Ulafltrma Bakanl
c. Reklam ajans
d. Sreli Yayn sahibi
e. Medya hizmet salayc
114
Medya Hukuku
Yararlanlan Kaynaklar
1. c
2. b
3. e
4. a
5. e
6. b
7. d
8. a
9. b
10. a
Yantnz yanlfl ise Yaynlarn Hukuka Uygunluu konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kiflilik Hakk ve zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Kiflilik Haklarna Yaplan Saldrlarda Korunma Yollar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kiflilik Hakk ve zellikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Kiflilik Haklarna Yaplan Saldrlarda Korunma Yollar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Yaplan Kiflilik Haklarna Saldrlarda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Yaplan Kiflilik Haklarna Saldrlarda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Yaplan Kiflilik Haklarna Saldrlarda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Yaplan Kiflilik Haklarna Saldrlarda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kitle letiflim Aralar Yoluyla Yaplan Kiflilik Haklarna Saldrlarda Hukuki Sorumluluk konusunu yeniden gzden
geiriniz.
MEDYA HUKUKU
7
Amalarmz
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
Dzeltme ve cevap hakk
Geree aykr yayn
Sorumlu mdr
erik Haritas
Medya Hukuku
Medyada
Dzeltme ve
Cevap Hakk
GRfi
DZELTME VE CEVAP HAKKI
SREL YAYINLARDA DZELTME VE CEVAP
HAKKI
5187 SAYILI BASIN KANUNUNUN 14. MADDES
CEVAP VE DZELTME HAKKI
5187 SAYILI BASIN KANUNUNUN 18.
MADDESNEGRE DZELTME VE CEVABIN
YAYIMLANMAMASI
RADYO VE TELEVZYON YAYINLARINDA
DZELTME VE CEVAP HAKKI
6112 SAYILI RADYO VE TELEVZYONLARIN
KURULUfiU VE YAYIN HZMETLER HAKKINDA
KANUNUN 18. MADDESNE GRE DZELTME
VE CEVAP HAKKININ KULLANILMASI
6112 SAYILI RADYO VE
TELEVZYONLARINKURULUfiU VE YAYIN
HZMETLER HAKKINDA KANUNUN 18.
MADDESNE GRE DZELTME VE CEVABIN
YAYINLANMAMASI
NTERNET YAYINLARINDA DZELTME VE
CEVAP HAKKI
MEDYADA DZELTME VE CEVAP HAKKI
BAfiVURU SREC TABLOSU
Medyada Dzeltme ve
Cevap Hakk
GRfi
Kitle iletiflim aralar ile yaplan yaynlar bazen yayn ierii nedeniyle baz kifli ve
kurumlar yayndaki yanlfl dzeltme ya da cevap hakkn kullanmak isteyebilirler.
Anayasal bir hak olan Dzeltme ve Cevap Hakknn kullanm basn, radyo,
televizyon ve internet yaynlar bakmndan farkllklar gstermektedir. Bu nitede
farkl kitle iletiflim aralarna gre dzeltme ve cevap hakknn kullanlmasnn
usul ve esaslarna deinilecektir
118
Medya Hukuku
Dzeltme ve cevap hakknn basn zgrln snrlayan bir hak olmas, onun
snrszl anlamna da gelmez. nk hakkn snrszl onun ktye kullanlmasn dourur. Burada kurulacak denge ise, basn zgrlnn ve basn mensuplarnn haber verme ve elefltiri haklarnn zne dokunmayacak ve ayn zamanda hak
sahibinin karlarn koruyacak flekilde olmaldr. Dzeltme ve cevap hakk snrsz
olarak tannrsa, basn zgrl ile kiflilik hakk arasnda kurulmak istenen denge,
bu sefer basn aleyhine, kifliler lehine bozulmufl olur. (ifti, 1991:47). Bu adan,
basn zgrl iin bir yaptrm olan bu hakkn, hangi hllerde, nasl ve kim tarafndan kullanlacann kanunlar tarafndan dzenlenmesi gerektii ak bir flekilde
SZDE
anlafllabilir.SIRA
(Glckl,
1970:137; zek, 1978:95; Dnmezer, 1968:277-vd).
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Dzeltme ve
Cevap Hakk, 1982 Anayasasnn ikinci blmnde Kiflinin Haklar
ve devleri bafll altnda dzenlenmifltir. Anayasann 32 inci Maddesinde DS O R U
zeltme ve Dzeltme
ve cevap hakk, ancak kiflilerin haysiyet ve flereflerine dokunulmas veya kendileriyle ilgili geree aykr yaynlar yaplmas
hallerinde Dtannr
ve kanunla dzenlenir.
KKAT
Dzeltme ve cevap yaymlanmazsa, yaymlanmasnn gerekip gerekmediine hkim tarafndan ilgilinin mracaat tarihinden itibaren en ge yeSIRA SZDE
di gn ierisinde
karar verilir. fadesi yer almaktadr.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
N N
Dier lkelerin
SIRAmedya
SZDEile ilgili kanunlarnda dzeltme ve cevap hakk nasl dzenlenmifltir?
AMALARIMIZ
D fi N E LGazete
M
Atilla Coflkununun
Radyo ve Televizyon Yaynlarnda Cevap Hakk adl kitabnda
K T A P
konu hakknda daha detayl bilgileri okuyabilirsiniz (stanbul: Legal, 2002).
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
SIRA
N T E RSZDE
NET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
S O R U
Dzeltme
T E L Eve
V Zcevap
Y O N hakknn kullanm kitle iletiflim aralarnn zelliklerine gre
farkllklar gstermektedir. Srasyla yazl basnda, radyo ve televizyonda ve nternetDKKAT
teki yaynlar bakmndan bu hakkn kullanlmasnn usul ve esaslarna deinilecektir.
N N
NYAYINLARDA
T E RSZDE
NET
SRELSIRA
DZELTME VE CEVAP HAKKI
Dzeltme ve cevap hakknn yazl basnda kullanlmas denidiinde, dergi, gazete gibi sreli yaynlarda yaymlanan haber ya da yazlar nedeniyle bu hakkn kulAMALARIMIZ
lanlmas anlafllmaktadr.
5187 Sayl Basn Kanunu Belli aralklarla yaymlanan gazete, dergi gibi baslmfl eserler Kile haber
T A P ajanslar yaynlarna iliflkin olarak dzenlemeler getirdiinden
dzeltme ve cevap hakk da Basn Kanununun 14. Maddesinde dzenlenmifltir.
Buna gre Sreli yaynlarda kiflilerin fleref ve haysiyetini ihll edici veya kiflilerle
ilgili geree
yaplmas halinde, bundan zarar gren kiflinin yaym taT E L aykr
E V Z Y Oyaym
N
rihinden itibaren iki ay iinde gnderecei su unsuru iermeyen, nc kiflilerin
hukuken korunan menfaatlerine aykr olmayan dzeltme ve cevap yazsn; sorumlu mdr hibir dzeltme ve ekleme yapmakszn, gnlk sreli yaynlarda ya N T E R N E itibaren
T
zy ald tarihten
en ge gn iinde, dier sreli yaynlarda yazy ald tarihten itibaren gnden sonraki ilk nshada, ilgili yaynn yer ald sayfa
ve stunlarda, ayn puntolarla ve ayn flekilde yaymlamak zorundadr.
Basn Kanundaki bu dzenlemeye gre, bir sreli yayna ynelik dzeltme ve
cevap hakknn domasnn ilk nedeni yaynn, yayna konu olan kiflinin fleref ve
haysiyetine dokunmas hlidir. fieref ve haysiyet kavramlar hukuken korunan
119
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
120
Medya Hukuku
121
122
Medya Hukuku
123
124
Medya Hukuku
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Dzeltme veSIRA
cevap
hakkn kimler kullanabilir?
SZDE
Dzeltme ve cevap hakknn TRT yaynlar bakmndan kullanlmas 2954 Sayl Trkiye Radyo ve Televizyon Kanununa gre dzenlenmifltir. Kanunun 27. Maddesine
S O R U
gre TRT yaynlarnda
bir kiflinin haysiyet ve flerefine dokunulmas veya kendisi ile ilgili olarak geree aykr hususlar bulunmas hlinde ilgili kiflinin dzeltme ve cevap
metnini yayn
bafllayarak yedi gn iinde TRT Genel Mdrlne gnD tarihinden
KKAT
dermesi gerekmektedir. Dzeltme ve cevap metninin Genel Mdrlke alnmasndan bafllayarak
gn iinde yaymlanmas gerekmektedir.
SIRA SZDE
TRT Genel Mdrlne gnderilecek olan dzeltme ve cevap metninde yaynda
kendisine geree aykr beyanlarda bulunulduu ya da fleref ve haysiyetine dokuAMALARIMIZ
nulduu veya
gerein ne olduu ksaca aklanr. Cevap ve dzeltme metni, cevap
ve dzeltmeye esas olan yayn sresinin ilgili blmnn sresini aflamaz.
Dzeltme ve cevap metnini alan Genel Mdrlk, dzeltme ve cevap metninin
K T A P
kanun hkmlerine
uygun olmamas veya su niteliindeki ifadeler taflmas ya da yeni bir dzeltme ve cevap hakk dourur nitelikte olmas hlinde yaymlamas talebini
reddettiini gnlk srenin bitiminden itibaren iki gn iinde ilgilisine bildirir.
N N
TELEVZYON
NTERNET
lgili, bu red kararna karfl, iki gn iinde Ankara Sulh Ceza Hkimlii nezdinde itiraz edebilir. Hak sahibi itirazn, Ankara Sulh Ceza Hkimliine gnderilmek zere bulunduu yer mahkemesine de verebilir. Ankara Sulh Ceza Hkimi, en ge iki gn iinde dzeltme ve cevap metnini; su nitelii olup olmad,
yayn ile ilgisi bulunup bulunmad, bu maddede yazl flartlara uygun olup olmad, yeni bir dzeltme ve cevap hakk dourur nitelikte olup olmad ve sresi iinde Trkiye Radyo - Televizyon Kurumuna gnderilip gnderilmedii
ynlerinden inceleyerek karar verir. Hakim cevap veya dzeltme metninin aynen yaymlanmasna karar verebilecei gibi uygun grecei deifliklikleri bizzat
yaptktan sonra yaymlanmasna da karar verebilir. Bu kararn birer rnei taraflara gnderilir.
Taraflar, bu karara, kendilerine tebliinden bafllayarak iki gn iinde Ankara
Asliye Ceza Hkimlii nezdinde itiraz edebilirler.
Asliye ceza hkiminin verdii karar kesindir. Bu kararn Genel Mdrle
tebliinden itibaren en ge iki gn iinde cevap ve dzeltmenin yaymlanmas
zorunludur.
TRT yaynlar bakmndan dzeltme ve cevap hakknn kullanlmas sreci asndan bir farkllk sz konusudur. TRT Kanunu 19. Maddesinde dzenlenen Hkmet
Uygulamalarn Tantlmas bafllkl maddeye gre; Trkiye Radyo - Televizyon Kurumunun yayn esaslarna uymak, cevap hakk douracak nitelikte olmamak ve siyasi
kar amac taflmamak kaydyla, mevzuat veya idari kararlarla yrrle konan ve
halkn katlm ile baflarya ulaflabilecek Hkmet uygulamalarnn; gerekelerinin,
yararlarnn, vecibelerinin, usul ve esaslarnn kamuoyuna benimsetilmesini amalayan tantc radyo ve televizyon programlar, Hkmet tarafndan Trkiye Radyo Televizyon Kurumu dflnda hazrlanr ve Kurum tarafndan haber bltenleri dflnda yaynlanr ve bu yaynn Hkmet uygulamasnn tantlmas olduu yayn srasnda belirtilir. Bu yaynlarn yayn sreleri ayda otuz dakikay geemez. Hkmet
bu sreyi bir defada veya bir aydaki toplam otuz dakikay aflmamak zere birka defada kullanabilir. Kullanlmayan sreler mteakip ay srelerine eklenemez.
Bu flekilde yaplan yaynlar nedeniyle Trkiye Byk Millet Meclisinde grubu
bulunan fakat hkmete dhil olmayan siyasi partilerin, dzeltme ve cevap hakk
taleplerini yayn tarihinden bafllayarak gn iinde Ankara Sulh Ceza Hkimlii
nezdinde yapacaklar dzenlenmifltir.
Yine ayn flekilde siyasi partilerin radyo ve televizyondan zel kanunlar uyarnca yapacaklar seim propaganda konuflmalar ile Kanunun 18. Maddesinde dzenlenen hkmet bildiri ve konuflmalar bakmndan dzeltme ve cevap hakk kullanlamayacaktr.
125
126
Medya Hukuku
Bu dzenlemeye gre nternet ortamnda yer alan bir ierik nedeniyle haklar ihlal edildiini iddia eden kifli, ierik salaycsna, buna ulaflamamas hlinde yer salaycsna baflvurarak kendisine iliflkin ieriin yayndan karlmasn ve yayndaki
kapsamndan fazla olmamak zere hazrlad cevab bir hafta sreyle nternet ortamnda yaymlanmasn isteyebilecektir.
Bu talebi alan ierik veya yer salayc kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gn
iinde, talebi yerine getirmelidir. Bu sre zarfnda talep yerine getirilmedii takdirde
reddedilmifl saylr.
erik veya yer salayc yaymlamazsa yani talep reddedilmifl saylrsa hakknn
ihlal edildiini dflnen kifli on befl gn iinde yerleflim yerindeki Sulh Ceza Mahkemesine baflvurarak, ieriin yayndan karlmasna ve yayndaki kapsamndan
fazla olmamak zere hazrlad cevabn bir hafta sreyle nternet ortamnda yaymlanmasna karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hkimi bu talebi gn iinde duruflma yapmakszn karara balar. Sulh ceza hkiminin kararna karfl Ceza
Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz yoluna gidilebilir.
Sulh ceza hkiminin kesinleflen karar ierik veya yer salaycsna ulafltrmasndan itibaren iki gn iinde ierik yayndan karlarak hazrlanan cevabn yaymlanmasna bafllanr.
Eer, sorumlu kifli sulh ceza hkiminin kararn yasal flartlara uygun olarak ve
sresinde yerine getirmezse , alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. erik veya yer salaycnn tzel kifli olmas hlinde, bu fkra hkm yayn sorumlusu hakknda uygulanr.
lk Baflvurulacak
Merci ve Sresi
Yaynlanmamas
Halinde Baflvurulacak
lk Merci
zel radyolar
127
zel televizyonlar
TRT radyolar
TRT televizyonlar
nternet
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
128
Medya Hukuku
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
Kurulunun kuruluflu, teflkilt, grev, yetki ve sorumluluklarna iliflkin usul ve esaslar belirlemektir. Bu Kanun, Trkiye Cumhuriyeti Devletinin
yarg yetkisi altnda, her trl teknik, usul ve
aralarla ve her ne isim altnda olursa olsun elektromanyetik dalgalar veya dier yollarla yaplan
radyo, televizyon ve istee bal yayn hizmetleriyle ilgili hususlar kapsamaktadr. Gerek ve tzel kifliler, kendileri hakknda fleref ve haysiyetlerini ihll edici veya geree aykr yayn yaplmas hlinde, yayn tarihinden itibaren altmfl gn
iinde, nc kiflilerin hukuken korunan menfaatlerine aykr olmamak ve su unsuru iermemek kaydyla, dzeltme ve cevap yazsn ilgili
medya hizmet salaycya gnderir. Hkmne
gre yayn tarihinden itibaren 60 gnlk sre
ierisinde dzeltme ve cevap hakkn kullanmak
isteyen kifli dzeltme ve cevap yazsn ilgili medya hizmet salaycsna gnderebilecektir. lgili
dzeltme ve cevap metnini alan medya hizmet
salaycs ise, hibir dzeltme ve ekleme yapmakszn, yazy ald tarihten itibaren en ge
yedi gn iinde, cevap ve dzeltmeye konu yaynn yapld saatte ve programda, izleyiciler
tarafndan kolaylkla takip edilebilecek ve aka
anlafllabilecek biimde dzeltme ve cevab yaynlamakla ykmldr. Yine 18. Maddeye gre
Dzeltme ve cevap hakk douran programn
yayndan kaldrld veya yaynna ara verildii
durumlarda, dzeltme ve cevap hakk, yedi gnlk sre iinde anlan programn yayn saatinde
kullandrlr.
Eer medya hizmet salaycs dzeltme ve cevab belirtilen sre iinde yaynlamaz ise ya da 18.
Maddede yer verilen dzenlemeye aykr flekilde
yaynlar ise ilk halde srenin bitmesini takiben
ikinci halde dzeltme ve cevabn yaynland tarihten itibaren on gn iinde ilgili kifli, mahkemeden cevap ve dzeltmenin birinci fkra hkmlerine uygun olarak yaynlanmasna karar
verilmesini isteyebilecektir.
N
A M A
129
130
Medya Hukuku
Kendimizi Snayalm
1. Dzeltme ve Cevap Hakk 1982 Anayasasnn hangi
blmnde dzenlenmifltir?
a. Kiflinin hak ve devleri
b. Sosyal ve siyasi haklar
c. Yasama
d. Yrtme
e. Yarg
6. TRT yaynlar bakmndan dzeltme ve cevap metninin yaymlanmasna kim karar verir ?
a. Ankara Sulh Ceza Yargc
b. Program yapmcs ve sorumlusu
c. TRT genel mdr
d. Ankara Asliye Ceza Mahkemesi
e. Yargtay
3. Sreli yaynlarda dzeltme ve cevap hakk yayn tarihinden itibaren ne kadar sre iinde kullanlmaldr?
a. 3 gn
b. 7 gn
c. 10 gn
d. 20 gn
e. ki ay
4. Sreli yaynlarda dzeltme ve cevap metni aflada
yer alan kiflilerden hangisini gnderilmelidir?
a. Eser sahibi
b. Yayn sahibi
c. Sorumlu mdr
d. Genel yayn ynetmeni
e. Editr
5. 6112 sayl kanuna gre dzeltme ve cevap hakknn
kullanlmas iin baflvuru sresi ne kadardr?
a. 90 gn
b. 60 gn
c. 30gn
d. 15 gn
e. 7 gn
8. Sreli bir yaynda dzeltme ve cevap metnini yaymlanmasna iliflkin mahkeme kararna uyulmamas
hlinde cezai yaptrm afladaki kanunlarn hangisinde
dzenlenmifltir?
a. Anayasa
b. Trk Ceza Kanunu
c. Basn Kanunu
d. Radyo ve Televizyonlarn Kuruluflu ve Yaynlar
Hakknda Kanun
e. TRT Kanunu
9. Dzeltme ve cevap hakk afladaki yasal metinlerin
hangisinde yer almaz?
a. 1982 Anayasas
b. Basn Kanunu
c. TRT Kanunu
d. Radyo ve Televizyonlar Kuruluflu ve Yaynlar
Hakknda Kanun
e. Trk Ceza Kanunu
10. Sreli yaynlarda dzeltme ve cevap yazsnn taflmas gereken unsurlar bakmndan afladakilerden hangisi dorudur?
a. Dzeltme ve cevap yazs cevaba konu olan yaz ile ilgili olmak zorunda deildir.
b. Dzeltme ve cevap yazs su unsuru taflmamaldr.
c. Dzeltme cevap yazs cevaba konu yazdan daha uzun olabilir.
d. Karikatre karfl dzeltme ve cevap hakk kullanlamaz.
e. Dzeltme ve cevap yazsnda cevaba konu olan
eser belirtilmek zorunda deildir.
131
1. a
Sra Sizde 1
Basn Yayn Enformasyon Genel Mdrl tarafndan
yurt dflnda basn mflavirlii bulunan lkelerdeki basn mevzuatn ortaya koymay amalayan Basnla lgili Mevzuat adl alflmada farkl lkelerin basn hukukunda yer alan dzeltme ve cevap hakk konusu flyle
tanmlanmaktadr:
Belikada basnda dzeltme ve cevap hakknn kullanlabilmesi iin yaymlanan bir yaznn varl bu hakka
sahip olabilmek iin yeterlidir. Yazda yanlfl haber veya elefltiriler cevap hakkna konu olamamaktadr. Dzeltme ve cevap yazsnn ay iinde gnderilmesi ve
cevap verilen yazyla ayn dilde olmas, gerekmedike
nc flahslar iermemesi, kk dflrc veya ahlaka aykr olmamas ve ayn konuda olmas gereklidir.
Dzeltme ve cevap metni, tepki gsterilen yaznn iki
katn geemez. Cevap hakkn istemek dier kanuni
yollara gitmeyi engellemez. Dzeltme ve cevap gazetenin yaz ifllerine ulaflmasndan sonra gn iinde yaymlanmaldr. Dier sreli yaynlarda ise kacak ilk
nshada yaymlanabilir. Dzeltme ve cevap sresinde
yaymlanmad takdirde, bu hakk kullanan, gn
iinde polise veya adliyeye mracaatla yayn organ sorumlu mdrn tazminat demeye mahkum ettirebilir. Cevap hakknn yaymlanmamas hlinde hkim, ya
dzeltme ve cevap hakkn reddeder ya yayncy dzeltme ve cevap metnini yaymlamaya mecbur eder veya kendisi bir cevap metni hazrlayarak yaynlatr. (Cevap Hakk ile ilgili 1961 Sayl Kanun Madde 1,18).
talyada ise hakknda bir yayn organnda geree
aykr, kk dflrc, yalan haber yaymlayan kifli
dzeltme ve cevap hakkna sahiptir. Dzeltme ve cevap hakk, yalan haberi ieren yayn tarihinden itibaren iki gn iinde kullanlmaldr. Cevap metni otuz
satr gemeyecek uzunlukta olmaldr. Yayn organna, dzeltme ve cevap hakknn kullandrlmas halinde mahkemece ile befl milyon liret arasnda par
cezas verilir.
Fransada sreli yaynlarda yaymlanan yazlardan dolay gnderilen dzeltme yazlar, cretsiz olarak gazetenin veya sreli yaynn bir sonraki saysnda, cevap konusu yaznn iki katn gemeyecek uzunlukta yaymlanr. Yayn mdr, yazy teslim alfln izleyen gn
iinde yaymlatmak zorundadr. Dzeltme ve cevap
metninin yaymlanmamas hlinde mahkemelere, mracaat edilebilir. Mahkeme 10 gn iinde talebi sonulandrr. (Basn Kanunu, madde 12, 13)
2. d
3. e
4. c
5. b
6. c
7. a
8. c
9. e
10. b
132
Medya Hukuku
Sra Sizde 4
Sreli yaynlar, radyo ve televizyon yaynlar ve nternet ortamndaki yaynlar bakmndan yasal dzenlenmelerin farkl olmas dzeltme ve cevap hakknn kullanm ile ilgili olarak sre olarak birbirinden farkl olmasna yol amfltr. Bu durum uygulamada karflklklara ve yanlfl baflvurular nedeniyle hak kayplarna yol
amaktadr.
Yararlanlan Kaynaklar
Coflkun, A. (2002). Gazete, Radyo ve Televizyon Yaynlarnda Cevap Hakk. stanbul: Legal Yaynclk.
ifti, A. (1991). Yazl Basnda Dzeltme ve cevap
Hakk. Ankara Barosu Dergisi 6.
. (1999). Uluslararas Hukuk Asndan Radyo ve
Televizyon Hukuku. Ankara: Gazi niversitesi letiflim Fakltesi Basmevi.
Dnmezler, S. (1968). Basn Hukuku. stanbul: stanbul
niversitesi Yaynlar 1389.
Erman, S. ve zek, . (2000). Aklamal Basn Kanunu
ve zahl Mevzuat. stanbul: Alfa Yaynevi.
MEDYA HUKUKU
Amalarmz
N
N
N
N
N
Anahtar Kavramlar
zdenetim
zdenetim Uygulamalar
Ombudsman
Basn Konseyi
Meslek lkeleri
indekiler
Medya Hukuku
Medyada
zdenetim
Sistemleri
GRfi
ZDENETM KAVRAMI
ZDENETM UYGULAMALARI
BASIN OMBUDSMANLII
Medyada zdenetim
Sistemleri
GRfi
Gnmzde kitle iletiflim aralar gazeteden televizyona, radyodan sinemaya, mobil
uygulamalardan internete ulaflan genifl bir tayfta yer almaktadr. Her bir iletiflim aracnn farkl ierikler barndrmasna karfllk, kitle iletiflim aralar iinde haber ierikleri, hem genifl topluluklar ilgilendiren hem de toplumsal nemi daha fazla olan
ieriklerdir. Kitle iletiflim aralarndan yararlanarak haber alma, elenme gibi farkl
ifllevleri deneyimleyen topluluklara ise genel olarak izlerkitle ad verilmektedir.
Kitle iletiflim aralar ileti akflnda kaynak olarak deerlendirilebilirken, iletileri
alan, izleyen, okuyan ya da takip edenler izlerkitledir. letileri oluflturan, kitle iletiflim aralar araclyla yaylmasn salayanlar ise gazeteciler, televizyoncular,
radyocular; daha kapsayc tanmyla medya mensuplardr. Medya mensuplarnn
genelde ierik retirken, zelde ise haber yapm srecinde dikkat etmesi gereken
baz kurallar bulunmaktadr. Bu kurallar etik kodlar olarak tanmlanrken, medya
mensuplarnn bu kurallara uymalar beklenmektedir.
Gerek medya kurulufllarnca gerekse mesleki kurulufllarca oluflturulup, yelerin uymalarnn beklendii kural dizinleri bulunmaktadr. Medya profesyonellerinin rettikleri ieriklerden zarar gren ya da flikyet edenler iin hukuki yollara
baflvurma olanaklar bulunmaktadr. Ancak toplumda iletiflim zgrlnn varolmas, bireylerin haberdar edilmesi, kamu yarar gibi nedenlerle zellikle basn
mensuplaryla ilgili dzenleme ve uygulamalar zdenetim sistemleri ile belirlenmekte ve sorunlarn zm iin aba gsterilmektedir.
ZDENETM KAVRAMI
Genifl ifadesiyle medyada alflanlarn, daha dar anlamda ise gazetecilerin, yasal
zorunluluklar, yaptrmlar ve evreden gelen tepki, neri ve grfllerin dflnda
kendi kendilerini denetlemesi zdenetim olarak adlandrlmaktadr. zdenetim
kavram, haberin hazrlanmasndan yaymna ya da herhangi bir iletiflim ieriinin
okuyucu, izleyici ya da dinleyicilerle paylafllmasna kadar olan srete, medya alflanlarnn bireysel zgemifllerinin, deneyimlerinin, eitimlerinin etkiledii bir olgu olarak grlmektedir. zdenetim, medya alflanlarnn bireysel ve toplumsal
sorumluluklarnn farknda olarak alflmalarn ifade etmektedir.
Gazetecilerin bireysel zelliklerinin haber yapmnda etkili olmasnn yannda
gazetenin iinde bulunduu toplumsal yap, iletiflim sistemi, patron etkisi, ekonomik gerekeler, okuyucu beklentileri gibi faktrler de haber yapm srecini etkile-
136
Medya Hukuku
mektedir. Ancak burada nitenin konusu gerei gazetecilerin kendi kendini denetlemesi anlamna gelen zdenetimle ilgili konular dikkate alnmaktadr. zdenetim
uygulamalar ile mesleki saygnln salanmas, izlerkitleye doru ve gvenilir haberin ulafltrlmas ve bu yolla okuyucunun gveninin srdrlmesi olanakl hale
gelmektedir. Bylece gazetecilerin haber yapm srecinde ne yapp ne yapmayaca ortaya konmaktadr (Alemdar, 1990).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Basnda zdenetimin
SIRA SZDEsalanmas konusunda hangi kurumlar etkili olabilmektedir?
Basnda zdenetimin olmas, basn faaliyetleri srasnda ortaya kabilecek soD fi N Eyollardan
LM
runlarn hukuki
ok basnn kendi kendine zm retmesi anlamna
gelmektedir. Bylece basn zgrlnn ktye kullanlmasnn nne geilmesi yannda basna
S O R U dflardan gelebilecek mdahaleler de engellenmifl olmaktadr.
Basnda zdenetimin salanmas konusunda grlen uygulamalar flunlardr (Blbl, 2001: 109-119):
DKKAT
a) Mesleki rgtlerin ve yayn organlarnn ilke ve kurallar
b) Yasal kurulufllar
SIRA SZDE
c) Gnll
kurulufllar
d) Okur temsilcilii
e) Basn konseyleri
AMALARIMIZ
f) Dnya Basn Konseyleri Birlii
g) Snr tesi medya organizasyonlar
Toplumsal sorumluluk yaklaflmna gre kitle iletiflim aralarnn kendi iflleyiflK T A P
lerini ve denetimlerini, genel yasa ve kurallar erevesinde kendilerinin dzenlemesi savunulmaktadr. Basnn topluma karfl olan bilgilendirme, haberdar etme gibi ifllevlerini, belirlenmifl temel etik deerler erevesinde yapmas beklenmekteTELEVZYON
dir. Basnn, kendi kendini dzenlemesi ve denetlemesi, yasa yapclarn dflardan
ve zorunlu olarak basna ynelik yapacaklar dzenlemelere gre daha mantkl ve
ifllevsel olmaktadr. zdenetimin ifllevi, kitle iletiflim aralarnn iinde bulunduklar toplumun
yanstarak oulcu bir yap iinde medya mensuplarnn
N T Eeflitliliini
RNET
grev yapmasdr. Haberlerin doru, kesin, objektif, dengeli biimde yaplmaya
alfllmas, toplumsal bir katk salayabilmektedir. zdenetim uygulamalarnn baflarl olabilmesinin temelinde medya mensuplarnn bizzat kendileri bulunmaktaSIRA SZDE
dr. Gazeteciler birey olarak vicdan sahibidir ve vicdanlarnn sesi btn yaptrmlardan ve kurallardan nce gelmektedir.
Gazeteciler
D fi Niin
E L Mmesleki kodlara uyum gstermek, yalnzca gazetecilerin bireysel iradelerine bal grnmemektedir. Medyann iinde bulunduu ekonomik yap ve patron etkisi gibi faktrler medyada etik kurallarn ifllevsiz kalmasna neden
S O R U
olabilmektedir. Gazeteci ideal durum ile gerek durum arasnda ikilem yaflamakta
ve bu durum haber retim srecine ya da program ve ierik retimine yansmaktadr. MedyadaD yaflanan
tekelleflme eilimi, reklam ve ekonomik kayglar, medya saKKAT
hiplerinin genel politika ve kurum karlar, editoryal bamszl etkilemektedir.
Basnn SIRA
ya da
medyann kendisine iliflkin haberler yapmas hem medyada olup
SZDE
bitenleri izlerkitleye duyurma frsat doururken hem de medyada olan bitenlerin
sadece medya mensuplar arasnda paylafllmasn engelleyebilir. Bylelikle kamuoyunun daAMALARIMIZ
haberdar olduu dflncesiyle medya mensuplar etik kurallara uyma
konusunda daha titiz davranabilir.
N N
N N
K T AOyunun
P
Zeynep Alemdarn
Kural Basnda zdenetim adl kitabnda, zdenetim sistemleri ve uygulamalarn detayl olarak okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
137
Medyada zdenetimin yerleflmesine iliflkin yaplacak uygulamalarn gerek izlerkitleye gerekse medya alflanlarna ynelik ifllevsel etkileri vardr. Bu etkileri sralamak gerekirse, iletiflim aralarnn editryel bamszlnn korunmas; devletin
ya da kamunun iletiflim aralarna mdahalesinin nne geilmesi; medyann hem
ierik hem de alflma pratikleri asndan kalitesinin artrlmas; medyann izlerkitleye hesap verebilir olmas ve izlerkitlenin medyaya eriflebilmesi belirtilebilir
(AGT, 2008: 12).
ZDENETM UYGULAMALARI
zdenetim uygulamalarnn baflnda meslek rgtleri tarafndan yazl formatta
medya alflanlarna sunulan temel ahlak kurallar gelmektedir. Bu kurallar gazetecilerin uymas gereken temel etik kurallar olarak deerlendirilebilir. Haber kaynaklaryla olan iliflkiler, haber yazmnda dikkat edilmesi gereken kurallar gibi rutin
uygulamalar, bu ahlak kurallar iinde yer almaktadr. Meslek rgtlerinin dflnda
138
Medya Hukuku
gazete, televizyon gibi kurulufllarn kendi temel ahlak kurallarn alflanlarna duyurma uygulamalar da grlmektedir. Gerek meslek rgtlerinin gerekse kurumlarn kendi belirledii bu temel etik kurallarn uygulanmasnda gazetecilere ynelik herhangi bir yaptrm bulunmamaktadr. Yaptrm iermeyen bu kurallarn medya alflanlar zerinde ne derece etkili olaca tartflmalarna verilen yant ise flyle olabilir: mesleki eitim ve kltr dzeyi gelifltike gazeteciler bu tr kurallara
daha fazla ihtiya duymakta, onlar yol gsterici olarak kabul etmektedir (Alemdar, 1990: 25).
Bir dier zdenetim uygulamas olarak ise basn konseylerinden bahsedilebilir.
Basn konseyleri, basnn yapt eylemler nedeniyle gzetilmesi gerekliliini savunan grfln yansmasdr. lk basn konseyinin 1916 ylnda svete kurulduu bilinmektedir. Daha sonra dnya genelinde yaygnlaflmasna ramen rnein Amerika Birleflik Devletlerinde devam etmemifltir. Basn konseyleri, basnda kan
haksz, yanlfl, olumsuz haberlere iliflkin bir flikyet mercii grevi stlenmektedir.
Konsey bnyesinde basn dflndan da katlmclarn olmas elefltirilmektedir. Basnn gzlemcisi ve denetimcisinin yine de basn olmas nerilmektedir. Basn Konseylerine yaplan flikyetlerin incelenerek karara balanmas sonucunda bu karar
kamuoyu ile paylafllmaktadr. Ancak basn organlarnn bu kararlar duyurmas ya
da karar uygulamas sorumluluu bulunmamaktadr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
SIRA SZDE
Medyada uygulanan
bafllca zdenetim uygulamalar neler olabilir?
NTERNET
BASIN OMBUDSMANLII
3
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
139
Ombudsmanlk, medya
kurulufllarnn haber yapma
srecinde ortaya kan
eksiklerini, yanlfllarn,
yanllklarn, deneyimli ve
tarafsz bir gazetecinin
dzeltmesidir.
Okur Temsilcilii
Bir baflka ombudsman modeli olarak bilinen okur temsilcii ise okuyucu flikayetlerinin deerlendirilmesi olarak dflnlebilir. Okur temsilcisi ve ombudsman kavram birbirinin yerine kullanlyor olsa da kavram olarak birbirinden farkldr. Okur
temsilcisi, okuyucudan gelen flikayet, dilek, istek ve nerileri dikkate alan; varsa
okuyucunun sorununun zmn salayan deneyimli gazetecidir. Okur temsilcisi, bir medya kuruluflunda alflan gazetecinin, kurumu tarafndan okur temsilcisi
olarak atanmas ve maafln da alflt gazete ya da kurumdan almas biiminde
alflmaktadr. Trkiyede yaygn olarak uygulanan okur temsilcilii modelinde,
okuyucularn flikyetlerinin zme kavuflturulmas yannda gazetenin halkla iliflkilerinin de yapld; bylelikle gazetecinin bamsz davranabilme noktasnda sorun yaflayabilecei belirtilmektedir (Uzun, 2009: 54).
SIRA SZDE
140
Okur temsilcilii ilk kez Tokyoda yaymlanan Asahi Shimbun gazetesinde 1922
D fi N E L M
ylnda kurulan bir komite ile bafllamfltr. Bu komite 1951 ylnda okur temsilcilii
komitesi adn almfltr. Komite, gazete ile ilgili okur flikayetlerini dinleyerek ve ediS O R U yaparak gazetenin yayn izgisi ve kalitesini gelifltirmeye alfltrlerle toplantlar
mfltr (Atabek, 2005: 85).
Okur temsilcisinin
maafln alflt kurumdan almas, verecei kararlarnda taDKKAT
rafszlna glge dflrebilecei endiflesiyle bu uygulama elefltirilmektedir. Trkiyede, Mart 1999 tarihinde Milliyet Gazetesinde okur temsilcisi olarak bafllayan YaSIRA SZDE
vuz Baydar, befl yl sreyle bu grevini srdrmfltr. Gnmz gazetelerinden
Sabah gazetesinde Yavuz Baydar, Hrriyet gazetesinde ise Faruk Bildirici okur
temsilcisi grevlerini
AMALARIMIZdevam ettirmektedir. Zaman gazetesinde okur editr adyla grev yapan temsilcinin ad Hasan Sutaydr.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
N N
D fi N E L M
D fi N E L M
zleyici TTemsilcilii
ELEVZYON
TELEVZYON
S O R U
SIRA SZDE
NDTEKRKNAETT
D fi N E L M
SIRA SZDE
S O R U
S O R U
flikyetlerini, grfl ve
nerilerini dinleyen ve
KSIRA
Tkanal
A Pynetimine
bunlar
SZDE
ileten kiflidir.
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
TERNET
Televizyon Nyaynlarnda
zdenetimin salanabilmesi iin Radyo ve Televizyon st
D fi N E L M
Kurulu (RTK) ve Televizyon Yaynclar Dernei, televizyon kanallarnda izleyici
SZDE
temsilcilii SIRA
uygulamasn
bafllatmfltr. 2006 yl sonunda bafllayan uygulama teleS O R U herhangi bir zorunluluk getirmeden gnlllk esasna gre
vizyon kanallarna
bafllamfltr. zleyici temsilcisi, televizyon izleyicilerinin izledikleri programlarla
AMALARIMIZ
ilgili flikyetlerini,
ve nerilerini dinleyen ve bunlar kanal ynetimine ileten
D K K A grfl
T
kiflidir. zleyicilerin muhatap aldklar izleyici temsilcisi, yayn planlama aflamasnda da izleyicilerin
nerilerini dikkate alarak yayn akflna katk salayabilmektedir.
KSIRA
T SZDE
A P
alflmalarn her ayn sonunda kanal ynetimine raporlayan izleyici temsilcisi,
yayn akflnn olanaklar iinde bu alflmalarn kamuoyu ile paylaflmak durumundadr. zleyiciler,
izleyici temsilcisine ulaflmak iin Radyo ve Televizyon st KuruTAMALARIMIZ
ELEVZYON
lu web sitesinden ya da televizyon kanallarnn web sitelerinden izleyici temsilcilerinin iletiflim bilgilerine ulaflabilmektedir.
N N
zleyici temsilcisi,
AMALARIMIZ
televizyon izleyicilerinin
D K K programlarla
AT
izledikleri
ilgili
AMALARIMIZ
TELEVZYON
SIRA SZDE
Nejdet Atabekin
K T Okur
A P Temsilcilii: Trk Basnnda Okur Temsilcisi Kfleleri zerine Bir
Arafltrma adl kitabnda, okur temsilcilii ile ilgili bilgileri detayl olarak okuyabilirsiniz.
N N
K T A P
N T E Radresinden
NET
www.rtuk.org.tr
televizyon kanallarnn izleyici temsilcilerinin iletiflim bilgilerine ulaflabilirsiniz.
TELEVZYON
Meslek rgtleri
Meslek rgtleri, bir meslein etkin olarak alflabilmesi ve iflleyebilmesi iin standartlar gelifltiren ve bu standartlara uygun biimde davranlmas konusunda yapt N Tyaplanmalardr.
ERNET
rm ngren
Meslek etii belirlenmesi yoluyla bir meslei icra
edenlere klavuzluk yaplmfl olur. Trkiyede gazetecilik meslek rgtlerine bakldnda Trkiye Gazeteciler Cemiyeti, Trkiye Gazeteciler Sendikas, Trkiye Gazeteciler Federasyonu, adafl Gazeteciler Cemiyeti, Basn Konseyi gibi kurulufllar
grlebilir. Bunun yannda genellikle byk kentlerde kurulmufl olan yerel gazetecilik cemiyetleri de medya sektr iinde faaliyet gstermektedir. Medyada etkinlik gsteren bu rgtler hem medya mensuplarnn mesleki etie uymalar konusunda bir mercii olufltururken hem de iletiflim zgrlnn salanmas ve geliflimi iin aba gstermektedir.
141
SIRA
S O SZDE
R U
SIRA SZDE
D fi N E L M
N N
N N
N T E R N Eeriflebilirsiniz.
T
www.basnkonseyi.org.tr adresinden Basn Konseyine iliflkin detayl bilgilere
TELEVZYON
SIRA
S O RSZDE
U
D Dfi KNKEAL T M
SIRA
S O RSZDE
U
DKKAT
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
K T A P
AMALARIMIZ
TELEVZYON
K T A P
NTERNET
TELEVZYON
NTERNET
142
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
Medya Hukuku
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
143
oluflturmaktadr. Cemiyet, gazetecilik meslek kodlar anlamnda Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorunluluk Bildirgesini yaynlamfltr. Cemiyetin nemli etkinlikleri
arasnda yerel medya projesi, basn zgrl dlleri ve basnla ilgili yaynladklar kitaplar bulunmaktadr. Basn Seminerleri dzenleyerek yerel gazetecilerin eitimi ve geliflimini amalayan cemiyet, Bizim Gazete adnda bir sivil toplum gazetesi yaymlamaktadr.
Resim 8.1
Trkiye Gazeteciler
Cemiyetinin
yaymlad gazete.
SIRA SZDE
D fi N E L M
Gazetecilerin gndelik yaflamlarnda olduu kadar mesleki yaflamlarnda da uymas gereken kurallar bulunmaktadr. Bu kurallar, toplumun bilgilendirilmesi ve haO R U
berdar edilmesinde nem taflmaktadr. Bu kurallar, genellikleS doruluk,
drstlk, eflitlik, hakkaniyet, toplumsal sorumluluk gibi temel deerlere dayanmaktadr.
Gazetecilik etik ve meslek ilkelerinin ortaya kmasnda iki temel
D amacn
K K A T etkisi bulunmaktadr. Bunlardan birincisi, gazetecilik misyonunu, grevini koruma altna
almak; ikincisi ise gazetecilik mesleinin gvenilirliini ve saygnln korumaktr
SIRA SZDE
(rvan, 2003: 53-55).
Gazetecilik etik kurallar, etik standartlar, ahlak kurallar, meslek ilkeleri, mesleki ykmllkler bildirgesi gibi farkl bafllklar altnda toplanmfl
olsa da, genel
AMALARIMIZ
olarak etik kodlar olarak tanmlanabilir. Mesleki kurallar btn olan etik kodlarn, meslek yelerinin genel ve ortak davranfl biimlerini belirledii sylenebilir.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
144
Medya Hukuku
Etik kodlarn yerine getirdii temel ifllev bulunmaktadr: Meslekte yetersiz ve ilkesiz yeleri ayklamak, meslek ii rekabeti dzenlemek, hizmet ilkelerini korumak (Altun, 1995: 126). Etik kodlarn bu ifllevleri yannda gazeteciliin zerkliini
korumak ve kamunun karlarna hizmet gibi ifllevleri de deerlendirilebilir.
Gazeteciler iin oluflturulan mesleki kodlardan yararlanan belli bafll 3 grup vardr. Bu gruplardan birincisi, gazetecilerin alfltklar kitle iletiflim aracnn okuyucusu, izleyicisidir. kinci olarak ise, gazetecilerin haber temin ettikleri haber kaynaklardr. Son olarak, habere konu olan insanlardr. Okuyucu, okuduu haberin
doru, gerek olmasn beklerken, haber kayna adnn gizlenmesini isteyebilir.
Habere konu olan insanlar ise zel yaflamlarna girilmemesini ya da taciz edilmemeyi talep edebilir (Haris, 1998: 91).
Dnyann hemen her lkesinde farkl flekillerde ifade edilmesine ramen ortak
mesleki kodlar olarak tanmlanabilen bu kurallarn bafllcalar flunlardr (Demir,
2006: 60-70):
a) Doru haber ve bilgilendirme, geree sayg: Haberin mutlaka geree
uygun ve doru olmasn, kastl olarak eksik braklmamas ve haberde
ynlendirmenin olmamasn ifade eder.
b) Haber-yorum ayrm: Haberin gereklere ve verilere dayandrlmas gereklilii bulunurken, yorum kiflisel ya da kurumsal dflnce, inan ve yarglar yanstabilir. Haber ve yorum arasnda belirgin bir izgi oluflturulmas ve
bylelikle okurun da bu izgiyi fark etmesi salanmaldr.
c) zel hayata ve mahremiyete sayg: Genellikle siyaseti, sanat gibi toplumda ne kan insanlarn zel hayat ve mahremiyeti zaman zaman ihlal
edilmekte ya da bu ynde flikayetler ortaya kmaktadr. zel hayat ve mahremiyete iliflkin snrn kamu yarar ile belirlenmeye alfllmasna ramen,
kamu yarar kavramnn snrlarn flekillendirmek de olduka zor grnmektedir. zel hayatn gizliliinin geersiz saylabilecei baz durumlar belirlenmifltir. Byk bir suun olmas, toplumu etkileyebilecek kt bir tutum
olmas, toplum gvenlii ve salnn sz konusu olmas gibi durumlarda
zel hayatn gizlilii ilkesi kamu yarar adna ortadan kalkabilir.
d) Elefltiri snrlarn aflmama, hakaret ve iftira iermeme: Gazetecilerin
yaptklar haber ya da programlarda kiflilerin onurunu ya da ahlaki karakterini hedef alan hakaret, iftira, karalama, kltc ifadeler kullanmalar etik
ihlallerden saylmaktadr. Bunun yannda dayana olmayan iddialardan ve
ifadelerden de kanmak gerekmektedir.
e) Cevap, yalanlama ve dzeltme hakkna sayg: Kitle iletiflim aralarnda
yer bulan iddialara, sulamalara iliflkin haberde ad geenlere cevap ve dzeltme hakk tannmaldr. Bunun yannda yanlfl yaymlanmfl, haberi yapanlarca ya da habere konu olan taraflarca haberlerin dzeltilmesi ve cevap
hakknn verilmesi gerekmektedir.
f) Gazeteciliin bireysel menfaatler iin kullanlmamas: Gazetecilerin
haber yapmalar karfllnda yemek, seyahat, hediye gibi haberin doruluunu, yanszln etkileyebilecek davranfllar iine girmemesi gereklilii
vardr. Literatrde ek defteri gazetecilii olarak tanmlanan para ya da
herhangi bir kar karfll haber yapmak gazeteci kadar gazetenin de itibarn ve gvenilirliini etkileyen bir durumdur.
g) fiiddet, savafl, terrizm ve ayrmclk: Toplumun btnln tehdit
eden, bireylerin rk, cinsiyet, din gibi zelliklerine ynelik ayrmlar ieren
ifadelerden kanlmas gerekmektedir. fiiddetin, terrn vlmesi ya da
onaylanmasn ieren haberler etik sorunlar olarak dflnlebilir.
145
146
Medya Hukuku
Geleneksel gazetecilik anlayflnn deiflmesini salayan etkenler nedeniyle gazetecilerin etik kodlara uygun davranmas zorlaflmaktadr. Uydu teknolojilerinin
anlk ileti aktarmn olanakl klmas, web sayfalarnn bilgiye eriflimi kolaylafltrmas, 24 saatlik haber akflnn yer ve zamana bal kalmadan yaplabilmesi, haber,
yorum, elence, reklam gibi trlerin arasndaki belirgin snrlarn kalkmas, etik kurallarn da uygulanabilmesini olumsuz adan etkileyebilmektedir.
Gerek Trkiyede gerekse dnyada gazetecilerin mesleki ve etik kodlarna iliflkin yaymlanmfl ve kabul edilmifl farkl metinler bulunmaktadr. Bu metinlerden
Trkiyede yaynlananlara rnek, Trkiye Gazeteciler Cemiyeti tarafndan yaymlanmfl Trkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesidir. Bu bildirge olduka genifl ve ayrntl olarak dzenlenmifl bir metindir. Mesleki ve etik kodlara iliflkin bir baflka metin ise Basn Konseyince kabul edilen ve 16 maddeden oluflan
Basn Meslek lkeleridir.
Mesleki ve etik kodlara iliflkin son rnek metin ise, bahsedilen ilk iki metin ile
karfllafltrma yapabilme olana sunmas asndan nem taflyan Doan Medya
Grubu Yayn lkeleridir. Tm gazeteci ya da medya mensuplarna ynelik olarak
dzenlenmemifl yalnzca Doan Grubu alflanlarn kapsamaktadr.
147
zet
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
N
A M A
148
Medya Hukuku
Kendimizi Snayalm
1. zdenetim ile salanabilecek yararlar arasnda afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Mesleki saygnln salanmas
b. Okuyucuya doru haberin ulaflmas
c. Okuyucun gveninin srdrlmesi
d. Gazetecilik meslek kurallarnn belirlenmesi
e. Gazetecilere maddi karlar salanmas
2. Basnda zdenetimi salayan kurulufllar arasnda
afladakilerden hangisi yer almaz?
a. Basn Konseyi
b. Gnll kurulufllar
c. Yerel ynetimler
d. Medya kurulufllar
e. Gazeteci dernekleri
3. Trk Basn tarihinde ilk zdenetim uygulamas afladakilerden hangisidir?
a. Trkiye Gazeteciler Cemiyeti
b. Basn Konseyi
c. Basn Kurumu
d. Basn fieref Divan
e. Basn Birlii Dernei
4. Afladakilerden hangisi zdenetim uygulamalarndan biri deildir?
a. Genel Yayn Ynetmeni
b. Okur temsilcisi
c. zleyici temsilcisi
d. Basn Konseyi
e. Basn ombudsman
5. lk
a.
b.
c.
d.
e.
149
4. a
5. b
6. d
7. c
8. e
9. c
10. d
Sra Sizde 5
Basn Konseyi Szleflmesinin 2. maddesi, Basn Konseyinin organlarn tanmlamaktadr: 1) Basn Konseyi
yeler Kurulu (BKK) 2) Basn Konseyi Yksek Kurulu (BKYK).
Sra Sizde 6
Gazetecilik etik kurallar, genellikle doruluk, drstlk, eflitlik, hakkaniyet, toplumsal sorumluluk gibi temel deerlere dayanmaktadr.
Yararlanlan Kaynaklar
AGT. (2008). Medya zdenetimi Rehber Kitab.
Viyana: Avrupa Gvenlik ve flbirlii Teflkilat.
Alemdar, Z. (1990). Oyunun Kural Basnda
zdenetim. Ankara: Bilgi Yaynevi.
Altun, A. (1995). Trkiyede Gazetecilik ve
Gazeteciler. Ankara: GD Yaynlar.
Atabek, N. (2005). Okur Temsilcilii: Trk Basnnda
Okur Temsilcisi Kfleleri zerine Bir Arafltrma.
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Blbl, R. (2001). letiflim ve Etik. Ankara: Nobel
Yayn.
Demir, V. (2006). Medya Etii. stanbul: Beta Basm.
Hargreaves, I. (2006). Gazetecilik. Ankara: Dost
Kitabevi Yaynlar.
Haris, N.G.E. (1998). Gazeteciler in Davranfl Kodlar
Medya ve Gazetecilikte Etik Sorunlar. Der: A.
Belsey ve R.Chadwick. ev: N.Trkolu. stanbul:
Ayrnt Yaynlar.
rvan, S. (2003). Medya ve Etik Medya Etik ve Hukuk.
Der: S. Alankufl. stanbul: IPS letiflim Vakf Yaynlar.
zgen, M. (2002). Gazetecinin Etik Kimlii. stanbul:
.. letiflim Fakltesi Yaynlar.
Pritchard. D. (1992). Basn Konseyleri ve
Ombudsmanlar ve Ne fle Yarar? Medya Dnyas.
Editr: J. M. Charon. Ankara: letiflim Yaynlar.
Topuz, H. (1996). 100 Soruda Trk Basn Tarihi.
stanbul: Gerek Yaynevi.
Uzun, R. (2009). letiflim Etii, Sorunlar ve
Sorumluluklar. Ankara: Dipnot Yaynlar.