NDEKLER

nsz.........................................................................................................................III
Ksaltmalar...............................................................................................................IV
Kaynaka....................................................................................................................VI
Giri........................................................................................................................XIX
Anadolunun Jeopolitik Konumu...............................................................................1
BLM II: Tiberiusdan nce Roma Merkezi Ynetimi
2.1. Romada Grlen Ynetim Sistemleri..................................................7
2.2. Halk Meclisleri...........................................................................................8
2.3. Yrtme Organ ya da Brokratik Yap...................................................10
2.4. Romada Toplumsal Snflar....................................................................13
2.5. Principatus Ynetimi............................................................................... 16
BLM III: Eyalet Sistemi...................................................................................21
BLM IV: Tiberiusdan nce Anadoludaki Eyaletler ve Protektorate Krallklar
4.1. Anadoludaki Eyaletler............................................................................
. Asia Eyaleti......................................................................................28
. Kilikia Eyaleti.................................................................................29
. Pontus-Bithynia..............................................................................30
v. Galatia............................................................................................31
4.2. Protektorate Krallklar.............................................................................
. Kappadokia Krall......................................................................34
. AmanosYerel Krall....................................................................35

. Kommagene Krall...................................................................3
v. Armenia Krall.........................................................................36
v. Lykia Birlii...................................................................................36
BLM V: Tiberius ve Merkezi Ynetim................................................................38
BLM VI: Tiberius ve Anadolu Arasndaki Sosyo-politik lkiler
6.1. Eyaletlerde Bulunan Meclisler ve Yerel memurlar..................................52
6.2. Eyaletlere Gnderilen Valiler ve Memurlar.............................................57
6.3. Tiberius ve Anadolu Eyaletleri................................................................63
6.4. Maddi Kltr Politikas
. Mimari..............................................................................................73
. Yazt................................................................................................77
. Heykel...........................................................................................79
v. Sikke...............................................................................................80
6.5. Tiberius Saltanatnda mparatorluk Klt................................................84
Sonu...............................................................................................................89
zet.................................................................................................................93
Summary..........................................................................................................95

II

NSZ
Tezimizin konusunu oluturan ana figr imparator Tiberius ve ona balanan
olaylar serisi, genellikle Roma tarihi ve kltrn ele alan kitaplarda ifadesini
bulmutur. Oysa antik Anadolu kltrnn parlak dnemlerini oluturan M.S. 1. ve
2. yzyllar iinde siyasal egemen konumundaki Romann, Kk Asyadaki
rolnn saptanmas ve netletirilmesi, aratrmac iin olmazsa olmaz bir alma
konusudur. Bunun gerekletirilmesi iin Greke ve Latince yazlm metinler ile
arkeolojik bulgularn aratrlp biraraya getirilmesi gerekmitir. Biz bu yaklam ve
hedef dorultusunda hareket ettik. te yandan belge bulgularmz inceleyip,
irdelerken karlatrma (comparative) yntemini gz ard etmedik. Buna paralel
olarak, olaylar arasnda genellikle tmevarm yolunu kullanmakla birlikte, kimi
yerlerde tmdengelim yntemini de izledik.
alma srasnda karlalan en byk zorluk, Tiberius dneminde
Anadoluda Romaya bal pek ok ehrin bulunmas, dolaysyla konunun ok geni
olmas ve kaynaklarn sayca okluuyla beraber eitliliidir.
Bu tezin hazrlanmasnda benden bilgi ve yardmlarn esirgemeyen sayn
hocam Prof. Dr. mer apara, tezin ilk aamasndan itibaren bana her konuda
yardmc olan deerli dostum Aysun Akkayaya ve destekleriyle daima beni
yreklendiren sevgili aileme teekkrlerimi sunarm.

III

KISALTMALAR
AE

: LAnne Epigraphie

a.g.e.

: Ad geen eser.

B.C.H.

: Bulletin de Correspondence Hellnique

B.M. Cat.

: British Museum Catalogue.

bk.

: Baknz

C.I.G

: Corpus Inscriptonum Graeacorum

C.I.L.

: Corpus Inscriptonum Latinorum

COS

: Konsl yetkisi

D.H.

: Dionysios Halycarnasios

EA

: Epigraphica Anatolica

EP.

: Epistulae- mektup

I.G.R.

: Inscriptionum Graecae Romanum

JHS

: Journal Of Hellenic Studies

JRS

: Journal of Roman Studies

Kr

: Karlatrn.

MAMA

: Monumenta Asiae Minoris Antiqua.

M..

: Milattan nce

M.S.

: Milattan Sonra

N.H.

: Naturalis Historiae

: Sayfa

S.B. Bayer Akad

: Sitzungsberichte d. Bayerischen Akademie der

WissenChaften, philo- history.

S.E.G.

: Supplementum Epigraphicum Graeocorum.

IV

SNG

: Sylloge Nummorum Graecorum

TAD

:Trk Arkeoloji Dergisi

T.T.K.

: Trk Tarih Kongresi

TR.P.

: Tribunicea Potestas; halk Meclisinin bann dokunulmazl.

v.d.

: Ve Dierleri

ZPE

: Zeitschrift Fr Papyrologie Und Epigraphik

KAYNAKA

Antik Kaynaklar
AE............................................: LAnne Epigraphie, R.L.V. Cagnat, Paris,
1993, 1994, 1995, 1998, 2000.
Athenaios..............................: Deipnosophistos, ed. C. B. Gullick (Loeb),
London, 1951.
Appianos.............................. : Historia Romana, ed. H. White (Loeb),
London, 1955.
Cassius Dio........................... : Historia Romana, ed. E. Carry (Loeb),
London, 1954.
CIG.........................................: Corpus Inscriptionum Graecarum, ed. A. Boeckhius,
Berolini, 1853.
CIL...........................................: Corpus nscriptionum Latinarum, ed. Th.
Mommsen& O. Hirschfeld& A. Domaszewski,
Berolini, 1902.
Cicero.....................................: Ad Familiares ed. E.Q. Winstedt, New York, 1912.
Cicero.....................................: De Republica, C. Walker, London
1928.
Cicero.....................................: In Verrem, ed. L.H.G. Greenwood, London, 1928.
Cicero....................................: Pro Flacco, ed. L.E. Lord, Harward, 1946.
Cicero....................................: Epistulae Ad Atticum, ed. E.O. Winstedt
(Loeb), London, 1952.
Cicero.................................... : Philippicae Sylevleri (I), ev. F. Gl zaktrk,

VI

Ankara, 1998.
Dionysios Halycarnasos........: Historia, ed. E.Cary, London, 1937.
Diodoros...............................: Bibliotheka, ed. T.E. Page,
(Loeb), London, 1947.
Florus.....................................: Epistoma de tito Livio, ed. E.S. Forster,
(Loeb), London, 1966.
Herodotus.............................: Herodot Tarihi, ev. Mntekim Gkmen
stanbul, 2002.
Homeros.................................: lyada, ev. A. Erhat, A, Kadir, stanbul, 1970.
Homeros.................................: Odyseus, ev. A. Erhat, stanbul, 1970.
IGR.........................................: Inscriptiones Graecae ad res Romanas Pertinentes,
ed. R.L.V. Cagnat, III, 1906 ve IV, 1927.
Justinus..................................: Historiae, ed. J.C. Th. Von Otto, Jena, 1842.
Livius.....................................: Ab Urbe Condita, ed. E.T. Page (Loeb),
London, 1962.
Pausanias..............................: Descriptio Graeciae, ed.W.H.S. Jones (Loeb),
London, 1964.
Plinius...................................: Naturalis Historia, ed. H.R. Rackham (Loeb),
London, 1947.
Plinius................................... : Epistulae X, ev. . Drken, stanbul, 2003.
Plutarchos............................: Bioi Paralleloi, ed. B. Perrin (Loeb),
London, 1959.
Polybios.................................: Historiae, ed. W.R. Paton (Loeb), London,
1960.

VII

Pomponius Mela....................: De Chorographia, ed. Carolus Frick, Stutgard, 1967.

Res Gestae............................: ed. Rex W. Wallace, Illinois,2000.
Seneca.....................................: Epistulae Morales, ed. J.W. Bosore, London, 1996.
Strabon..................................: Geographika, ed. Adnan Pekman, stanbul,
1993.
Suetonius...............................: De Vita Caesarum, ed. Ailloud, Paris,
1975.
Suetonius...............................: De Grammaticis et Rhetoribus, ed. R. A.
Kayster, London,1995.
Tacitus...................................: Annales, ed. M. Grant, New York, 1956.
Varro......................................: Lingua Latina, ed. R. Kent, Cambridge, 1999.
Velleius Paterculus...............: Historia Romanae Libri Duo, ed. W.Shipley (Loeb),
London, 1955.
Vitrivius.................................: De Architectura, ev. Suna Gven, stanbul, 1990.
Xenophon.............................. : Anabasis, ev. H, rs, stanbul, 1962.

VIII

Kitaplar
Abbott& Johnson..................: F, F& A, C, Municipial Administration n Roman
Empire, New York, 1921.
Akit......................................: O, Roma mparatorluk Tarihi, stanbul, 1985.
Alp..........................................: , A, A, Yaymlanmam Yksek lisans Tezi,
ehircilik Asndan Likya ehirleri, Ankara, 1999.
Alfldi.................................... :A, Early Rome and Latin, London, 1963.
Allen......................................: R, E, The Attalid Kingdom, Chicago, 1983.
Alslon....................................: R, Aspect Of Roman History, London, 1998.
Anabolu................................: M, stanbul ve Anadoluda Roma mparatorluk
Dnemi Mimarlk Yaptlar, stanbul, 2001.
Andria...................................: F, Hierapolis of Phrygia, talya, 2003.
Arnold...................................: W, The Roman Provincial Administration To The
Constantine The Great, New York, 1914.
Arslan...................................: M, Galatlar, stanbul, 2000.
Arslan....................................: M, Galatya Krall Roma Dnemi ehir Sikkeleri,
Ankara,2004.
Atlan.....................................: S, Roma Tarihinin Ana Hatlar, I.Ksm Cumhuriyet
Devri, stanbul, 1970.
Aymard& Boyer..................: A & J, A, Rome Et Son Empire, Paris, 1954.
Baal.......................................: W, Rome in The East, London, 2000.
Balland.................................: , A, Fouilles de Xantos VII. Inscriptions depoque
mpriale du Letoon, Paris,1981.
Barrow..................................: R, H, Romans, New York, 1949.

IX

Baydur...................................: N, Roma Sikkeleri, stanbul, 1998.

Bean........................................: G, E, Eskiada Ege Blgesi, ev. . Delmen,
stanbul, 1995.
Bean........................................: G, Eskiada Gney Kylar, ev. . Delmen, S.
okay, stanbul, 1997.
Behrwald...............................: R, Der Lykishe Bund Untersuchungen Zu Geshicte
Und Verfassung, Bonn, 2000.
Berthold................................: R, M, Rhodes in The Hellenistic Age, Chicago, 1984.
Blake...................................... : E, M, Roman Constructions in Italy from Tiberius To
Flavians, Washington, 1959.
Borchardt.............................. : J, Limyra Zemuri Talar ev. G. Ymer, stanbul
1999.
Bosch......................................: E, Quellen Zur Geschichte Der Stadt Ankara Im
Altertum, Ankara, 1967.
Bradley..................................: P, Ancient Rome, Chicago, 1990.
Brunt.....................................: P, Roman mperial Themes, London, 1990.
Butcher..................................: K, , Roman Provincial Coins, London,1988.
Carry& Scullard..................: M, Scullard, H, H, A History Of Rome, London,
1935.
Charlesworth........................: M, P, Trade Routes and The Commerce Of The
Roman Empire, Oxford, 1924.
Christansen............................: E, A History of Rome,
Cherry................................... : D, A History Of Rome, U.S.A., 1994.
apar....................................: , Yaymlanmam Doktora Tezi, Homerosun

Yaptlarna Gre Anadolunun Sosyo-Ekonomik

Yaps, 1980.
De Souza...............................: Ph., Piracy n The Graeco - Roman World, London,
1999.
Demirciolu..........................: H, Roma Tarihi, Ankara, 1953.
Downey...................................: G, Ancient Antioch, Princeton, 1963.
Drken.................................: , Romann Gizem Dinleri, stanbul, 2000.
Ehrenberg & Jones..............: V& A, H, M, Documents llustrating
Reigns of Augustus And Tiberius, Oxford, 1949.
Erim....................................... : K, Aphrodisias City Of Venus, New York, 1986.
Erim....................................... : K, Aphrodisias, stanbul, 1989.
Erol.........................................: A, A, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Roma
Dneminde Anadoludaki Stunlu Caddeler.
Erzen......................................: A, lkada Ankara, Ankara, 1946.
Fellman..................................: R, Kommagene Antike Welt, Switzerland, 1975.
Foss........................................:, C, Roman Historical Coins, New York, 1990.
Galinsky.................................: K, K, Augustain Culture, New York,1942.
Garnsey&Saller.....................: P & R, The Roman Empire, London, 1987.
Garson....................................: , R, A, Coins of the Roman Empire, New York,1990.
Garzetti.................................: A, From Tiberius To The Antonines, London, 1974.
Giardiana..............................: A, The Romans, Chicago, 1989.
Grant......................................: M, Aspects of The Principate of Tiberius, London.
1950.

XI

Grant.....................................: M, From mperium To Auctoritas, Cambridge, 1969.

Guralnick...............................: E, Sardis Twenty Seven of Discoveries, New York,
1987.
Gnaltay................................: , Romallar Zamannda Kapadokia, Pont Ve
Artaksiad Krallklar, Ankara, 1951.
Hanfmann& Yegl............... : G&F, K, Sardis, From Historic To Roman Times,
New York, 1983.
Head.......................................: B, Historia Nummorum, London, 1911.
Hadrill..................................: W, Augustain Rome, London, 1991.
Hanfmann............................ : G, Jacobs, W, J, Ancient Literary Sources on Sardis,
London, 1972.
Hasluck................................. : F, W, Kyzicus, London, 1910.
Hense....................................: L, Hellen-Latin Eskia Bilgisi, ev. Suut Kemal
Yetkin, II. cilt, stanbul, 1953.
Hill.........................................: G, F, From Early Times To the Reign Of Augustus,
London, 1909.
Howgego................................ : C, Sikkelerin Inda Eskia Tarihi, ev. O.
Tekin, stanbul, 1998.
Imhoof-Blumer......................... : Kleinasatische, Berlin, 1901.

plikiolu.............................: B, Die Reprsentanten des senatorischen

Reichsdientes in Asia bis Diokletian im Spiegel der
Ephesischen Inschriften, Wien, 1983.
plikiolu.............................: B, Eskia Tarihinin Ana Hatlar II, stanbul, 1992.
plikiolu............................: B, Ephesus Yaztlar Inda Asiadaki Atl Snf,
Ankara, 1993.

XII

Jones.......................................: A, H, M, The Greek City, Oxford, 1937.

Jones......................................: A, H, M, Augustus, New York, 1970.
Jones .....................................: A, H, M, The Cities of The Eastern Rome Oxford,
1971.
Knal......................................: F, Eski Anadolu Tarihi, Ankara, 1987.
Kuntz.......................................: V, K, Roman History: The Theory of the Mixed
Constitution in Antiquity, New York, 1975.
Kryzyzanowska.....................: A, Monnaies Coloniales D Anatolia De Pisidie,
Warsowa, 1970.
Lacey.....................................: C, The Roman Empire, Chicago, 1949.
Lawrence............................... : K, Roman Inscription, Baltimore, 1975.
Levick...................................: B, Roman Colonies in Southern Asia Minor, Oxford,
1967.
Levick...................................: B, Tiberius The Politician, London, 1995.
Lightfoot................................: C, The Ancient Coins in Amasra Museum, stanbul,
1996.
Lightfoot&French...................: C&D, TheEastern Frontier of the Roman Empire,
Ankara, 2000.

Lintott...................................: A, The Constituon Of The Roman Republic, London,

1999.
Magie....................................: D, Roman Rule n Asia Minor, I.- II., Princeton, 1950.
Magie....................................: D, Attalosun Vasiyeti, ev. Bagelen, N, apar, ,
stanbul, 2001.
Magie....................................: D, Anadoluda Romallar II, ev, Bagelen, N, apar,

XIII

, stanbul, 2002.
Magie......................................: D, Bat Anadolu Kent Devletleri, stanbul, 2003.
Mellor...................................: R, From Augustus To Nero: The First Dynasty of
Imperial Rome, Michigan, 1990.
Milner.....................................: N, P, Ancient Epigraphy Survey Inscription, Ankara,
1998.
Mitchell.................................: S, Anatolia, Men and Gods in Asia Minor, New York,
1993.
Mitchell....................................: S, Pisidia, VIII. Congress, stanbul, 1997.
Mommsen.............................: T, The Provinces of The Roman Empire, London,
1909.
Mommsen.............................: T, History of Rome Under Empire, New York, 1996.
Myriad..................................: A, A History Of Rome, London, 1950.
ODonnell...............................: S, The dea of the City in Roman Thought, London.
1970.
Oikinomos&Slaars................: K&C, zmir, ev. B.Umar, stanbul, 2001.
Owens.....................................: J, E, Yunan ve Roma Dnyasnda Kent, ev.
L.zgenel stanbul, 1994.
Parrish................................... : D, Urbanism in Western Asia Minor, New York,
2001.
Price........................................: S,R,F, Kk Asyada mparatorluk Klt, ev. T.
Esin, Ankara, 2004.
Radt.........................................: W, Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar: Pergamon,
2001.

XIV

Reinach.................................: Mithridates Eupator, Paris, 1890.

Remy......................................: B, Les Fastes Snatorioux Des Provincrs Romaines
DAnatolie, Paris, 1988.
Remy......................................: B, Les Carrires Snatoriales Dans Les Provinces
Romaines DAnatolie Au Haut Empire, Paris, 1989.
Reynolds................................ : J, Aphrodisias and Rome, England, 1982.
Ridley....................................: R, T, The History of Rome: Documented Analyses,
Chicago, 1987.
Rose.........................................: C, B, Dynastic Commeration And mperial
Portraiture in Julia-Claudian, U.S.A., 1997.
Rosenbaum&nan..................: E&J, Roman and Early Byzantine Portraiture,
London, 1966.
Rostovtzeff............................: M, Hellenistic World, Oxford, 1953.
Rostovtzeff.............................: M, The Social and Economic History of the
Roman Empire, London, 1971.
Sachton.................................. : P, Augustus, Oxford, 1998.
Sands......................................: J, E, Latin Epigrahpy, New York, 1927.
Scramuza...............................: M, V, The Emperor Claudius, London, 1940.
Scullard.................................: H, H, A History Of The Roman World, New York,
1951.
Scullard..................................: H, H, From Gracchi To Nero A History of Rome,
London, 1963.
Sear........................................ : D, Roman Coins and Their Values, 2000.
Sevin......................................: V, Anadolunun Tarihi Corafyas, I: cilt,
Ankara, 2001.

XV

Sherk......................................: R, The Roman Empire Augustus To Hadrian, U.S.A.,

1998.
Shotter..................................: D, Tiberius, London, 1991.
Shotter..................................: D, Augustus, London, 1992.
Smallwod..............................: E, M, From Pompeius To The Diocletian The Jews
Under Roman Rule, Netherland, 1976.
Smith......................................: C, E, Tiberius and The Roman Empire, Louisana,
1942.
Stevenson...............................: W, A Dictionary of Roman Coins, London, 1969.
Syme......................................: R, Roman Revolution, New York, 1939.
Syme......................................: R, Roman Papers, London, 1951.
Stavely....................................: E, Greek And Roman Voting And Elections,
U.K.,1972.
ahin & Bagelen.................: S & N, Likya ncelemeleri, stanbul, 2000.
Talbert................................... : R, J, A, The Romans From Village To Empire,
New York, 2004.
Wells......................................: C, The Roman Empire, New York, 1984.
Winfried................................: E, Geschicte Einer Antikites Weltstadt, Berlin, 1992.
Yegl......................................: F, K, Baths and Bathing in Classical Antiquity.
New York, 1994.

XVI

Makaleler
Alfldi.................................... : A, La Politique Provinciale de Tibere,
Latomus,IV, (1965).
Anderson...............................: J, G, C, Pompeys Campaign Against
Mithridates, JRS, XIII, (1913).
Bean....................................... : G,nscriptions of Elea and Lebedus, Belleten XXIX
(1969).
Bosch& Atlan........................: E,&, S, Antalya Kitabeleri, Belleten, XI-43
1947.
Calder.................................... : W, M, Colonia Caesareia Antiocheia, JRS, II,
1912.
Crawford............................... : H, E, Sardis 1980, II. Kaz Sonular Toplants,
1981.
Demirciolu..........................: H, Roma Devletinin Eyalet Sistemi
Hakknda, Tarih Aratrmalar Dergisi, Cilt 5, Say.
8-9, (1967).
Erim.....................................: K, Aphrodisias Kazlar TAD, XI-2 (1961).
Erim....................................... : K,Aphrodisias 1985, VII. Kaz Sonular, (1986).
Farrand...............................: , W, R, Geology and Physiograhy of the BeyehirSugla Depression, TAD, XIII,(1968).
French&Mitchell.................. : D&S, Roma mparatorluunun lk Devirlerinde
Pisidiada Yollar ve Ulam, TAD, XIV-I, (1977).
Habicht.................................. : C, New Evidence On The Province Of Asia, JRS,
LXV, (1975)

XVII

Harper................................... : R, P, Recent Epigraphic Research At Cibyra,

T.T.K., VIII.
nan........................................: J, Kremna Kaz Raporu, TAD, XIX-II, (1970).
nan........................................: J, Perge Tarihi, VII. Kaz Sonular, (1984).
plikiolu..............................: B, Ephesus Yaztlar Inda Principatus Dnemi
Atl Snf Devlet Kariyeri, T.T.K. 10. Kongre, (1986).
Knibbe&Engelmann..........: D&H, Asia Eyaleti Gmrk Yasas, EA, XIII,
(1989).
Koestermann........................: E, Die Feldzuge Des Germanicus 14-16 Historiae,
VI, (1957).
Lacey......................................: W, K, Nominatio and The Elections under the
Tiberius Historiae, XII (1963)
Miller....................................: F, The Emperor, The Senate and The Provinces,
JRS, LVI, (1966).
Mitchell..................................: S, Requisitioned Transport in The Roman Empire,
JRS, LXVI, (1976).

Mitchell..................................: S, Requisitioned Transport in The Roman Empire,

ZPE XXXXV, (1982).
Mitchell..................................: S, Galatia Under Tiberius, Chiron, XVI, 1986.
Ramsay.................................: W, Studies in The Roman Province Galatia, JRS,
XIV, (1924).
Rostovtzeff............................: M, Economic Politiques des Rois de Pergame
Anatolian Studies, (1923).
Rustafjael.............................. : D, R, Kyzicus JHS,XXII, (1902).

XVIII

Shotter...................................: D,Cnaeus Calpurnius Piso, Legate Of Syria,

Historia, XXII, (1973)
Todd..................................... : I, Preliminary Report on a Survey of Neolithic Sites
n Central Anatolia TAD, XVI-1, (1966)
Shotter..................................: D, Cnaeus, Piso Legate of Syria, Historia, XXII,
(1973).
Syme......................................: R, Some Notes On The Legions Under Augustus
JRS XXIII, (1933).
ahin.....................................: S, Bemerkungen zu Lykischen und Pamphylischen
Inschriften, EA, X, (1991).
ahin......................................: , S, Bau Einer Slenstrae in Attaleia, Unter Tiberus
Caligula EA, XXVI, (1995).
ahin..................................... : S, Germanicus in Perge, EA, XXIV, (1995).

XIX

GR
Bu tez almasnn amac: M.S. 14-37 yllar arasnda, saltanat sren
mparator Tiberiusun tahta oturmasndan balayarak, mparator Augustusdan
devrald devlet ve toplum politikasnn, Anadoluda nasl ve hangi koullarda
uyguland ya da Anadoludan hangi artlarda ayrldn aklamaktr. Bu konunun
seilmesindeki ncelikli sebep; Tiberius dnemi boyunca Anadolu ve Roma
mparatorluu

arasnda

sregelmi

ilikileri

kapsayan

hibir

almaya

rastlanlmam olunmasdr. Fark edilen bu eksiklik de konuyu son derece cazip hale
getirmektedir. Bunun yan sra, Tiberius
sistemine acaba ne kadar sadk kalmtr?

Augustusun kurduu

Principatusluk

Bu soru tez boyunca amlanmaya

allacaktr.
Tez konusu dnem incelenirken, ncelikle Anadolunun jeopolitik konumu
aklanacak, daha sonra da Romann principatus ynetim biimi irdelenecektir. Bir
dnya devleti olan Roma, -mperium Romanum- M.. 129 ylnda Pergamon
Krallna ait topraklarda Asia eyaletini kurarak, boazlar zerinde hakimiyet elde
edip, Egenin her iki tarafnda da Romann karlarn gelitirme ve yrtme
olanana kavumutur. Bilinen ktada birden -Asya, Afrika ve Avrupaegemenlik kurmaya balayan Roma, kendisi iin merkezi ve yaamsal neme sahip
Anadoluda, uygulad Roma eyalet politikas -provincia- gereince, zorlayc bir
kar durua rastlamadan, hedefine ulamaya almtr.
Tezimizde, Roma Devletinin mparator Tiberiusun eliyle, Anadoluda
varolan siyasal ve kltrel yap temelinde, bu topraklar nasl yava yava
Romallatrd ya da mevcut durumlar ve koullarn ne gibi gerekelerle
deitirildii aklanacaktr.

XX

Tezin ilk blmnde, Anadolunun Roma asndan nemli grlen tarihsel

ve kltrel konumuna yer verilecektir. Roma, Anadolu sayesinde, devletini d
saldrlara kar korumay baarm, ayn zamanda da dou politikasn yrtmede
nemli bir s edinmitir. Tm bunlara ilave olarak, Anadoluun tabiat ve kltr
zenginliinin kendi dnya devletine katkda bulunabileceini de grmtr.
kinci blmde, mparator Tiberiusun Anadolu ile olan ilikilerini ve
politikasn aklayabilmek iin, genel anlamda Roma merkezi ynetim yaps
sistemi ele alnacaktr. Sz edilen blmn almnda, principatusluk sistemiyle
ynetimin nasl deitii incelenecektir.
nc blmde, M.. 217 ylnda Sicilyann Roma topraklarna dahil
edilmesiyle balayan, Roma eyalet sistemine deinilecektir. Augustusun eyalet
sisteminde yapt deiiklikler ele alnacaktr.
Tezin drdnc blmnde, Anadoluda Tiberius ncesi eyalet yaplanmas
ve protektorete krallklar ele alnacak, tarihi gemileri irdelenecektir. Bu sayede
hem Anadolunun Roma iin nemi daha iyi anlalabilecek, hem de Tiberiusun
Anadoluda yapt deiikliklere k tutacaktr.
Beinci blmde Tiberius ve merkezi ynetim incelenecektir. Konunun daha
iyi anlalabilmesi iin ncelikle ksa hayat hikayesine yer verilecek, dier eyaletlere
olan tavr ele alnacaktr. Anadoluya olan siyasi tavrn aklayabilmek iin
ncelikle, merkezi ynetim politikas incelenecektir.
Altnc blm, tezimizin ana arlk noktasdr. lk olarak idari yap bal
altnda, Tiberius Dneminde, Anadolu eyaletlerinde mevcut bulunan yerel
memurlarn grevlerine

ve Roma eyalet sisteminin getirisi olarak oluturulan

memuriyetlere deinilecek, maddi kltr politikas somut belgelerle (mimari yap,

XXI

yazt, heykel ve sikke) gzler nne serilecektir. Son alt balk olan Tiberius
dneminde Anadoludaki imparatorluk kltnn, Anadoludaki etkileri gzler nne
serilecektir.
Netice olarak, elde edilen veriler dorultusunda ortaya kacak sonu ve
yorumlar, Tiberius dneminde Anadolu ile Roma mparatorluu arasnda gelien
sosyo-politik ilikilere k tutacaktr.

XXII

BLM I
ANADOLUNUN JEOPOLTK KONUMU
Anadolu topraklar, tarih ncesi (prehistorik)1 dnemlerden balayarak, gnmze dek eitli kltrlerin beii olmu, insanln geliim srecinde yaanan pek
ok olaya da ev sahiplii yapmtr.
Anadolu ya da eski adaki adyla Asia Minor, Asya, Avrupa ve Afrika
ktalarn birletirir nitelikteki konumuna2 bal olarak, tarihsel ve kltrel bir neme sahiptir. Ege, Marmara ve Boazlar kanalyla3 Avrupaya; Akdeniz yoluyla Kuzey Afrika ve Msr topraklarna4; Karadeniz ve Dou Anadolu araclyla da Asyaya ve tm bu corafyalarda gelien uygarlk merkezlerine yaklar. Bu corafi konumun getirisi olan farkl siyasal, sosyal, ekonomik ve kltrel koullar daima bnyesinde tayarak, zerinde yerleen ya da gelip geen kavimlerin yaam biimlerini
etkilemi ve onlardan etkilenmitir.
taraf denizlerle kapl Anadolu Yarmadas,5 Asya topraklarna geii salamann yan sra, Karadeniz ile Ege Denizini birbirine balayan stanbul (Bosphorus) ve anakkale (Hellaspont) boazlar ile; Marmara Denizini (Propontis) Avrupa, Asya ve Afrikaya yaklatrr.6 Boazlar, hem deniz ticaret yollarnn kavak
noktas, hem de Anadoluda, dou-bat ynnde uzanan, baz kara yollarnn biti
izgisi olarak son derece nemli bir konuma sahiptir.
Eski ada da, Anadolunun batya alan kaps olan Ege Blgesi, Byk
Menderes (Maindros), Kk Menderes (Skamandros) ve Gediz (Hermos) nehirleri
1

Todd, I, Preliminary Report on a Survey of Neolithic Sites in Central Anatolia, TAD, XVI-1,
1966, s.144.
2
Pomponius Mela, I,19, 23; Varro LL, VII, 19-21; Strabon, XII,575, 11; XII, 582,2; XII, 583, 4;
Florus,I, XL, 13; Sevin, V, Anadolu Corafyas, 2001, s.33.
3
Strabon, XII, 583,4; XII, 584, 6; Herodotus, VII, 33, 36; IV, 89; Varro LL, VII, 19-21.
4
Herodotus, II, 17; II, 3,4.
5
Pomponius Mela, I, 12; Mommsen, T, The Provinces of Roman Empire, 1909 , I. cilt, s.320.
6
Herodotus, I, 72; Strabon, XIV, 632,1.

ile Hellenizmin yaylmasn ve liman ticaretinin douya ulatrlmasn kolaylatrmtr.7 Ayrca, Ege Blgesi ile Mezopotamya arasndaki doal ve tarihsel yollar,
Anadoluda siyasi, sosyal ve kltrel deiimlere sebep olmutur. Bu yollardan en
nemlisi, Susaya uzanan Perslerin Kral Yoludur. Ad geen yol, blgenin ynetimini kolaylatrm, ticaretin gelimesine hizmet etmitir. Ayn yol, Roma Dneminde de kullanlmtr.
Anadolu Yarmadasnn gneyinde uzanan Akdeniz Blgesinde dalar, denize paralel olarak uzanarak, geni dzlkler oluturur. Yunanllar bat kesimine Kilikia Trakheia (Dalk Kilikia), dou kesimine Kilikia Pedias8 (Ovalk Kilikia), Romallar ise ayn yerlere, Kilikia Aspera ve Kilikia Campestria adlarn vermilerdi.
Kilikia Trakheia dar ky eridine sahip ve engebelidir. Bu zellii yznden, Eskiada sulularn barna olmutur. Roma dneminde korsanlarn adeta sna haline gelmitir.9 Bunun yansra, Eskiada nemli bir yerleim alan olan Kilikia ovas da, doal geitleri sayesinde Mezopotamya ve Msr arasnda ulam salamtr.
Anadolunun neredeyse tam ortasnda bulunan Anadolu, drt ky blgesi
ve Dou Anadoluyla komudur. Yeilrmak (ris), Kzlrmak (Halys) ve Sakarya
(Sangarios) Nehrinin yataklar, vadileri birbirinden ayrmaktadr. Tuz Gl (Tatta)
ile Kzlrmak havzas arasnda kalan blm, her ne kadar bozkr ise de, tarih boyunca youn yerlemelere sahne olmutur.10 Tm bunlara ilave olarak, kuzeyden ve
gneyden dalarla evrilen Orta Anadolu, kapal bir havza ekline dnerek, siyasi

Magie, D, Roman Rule in Asia Minor, 1950. I.cilt, s.45.

Strabon, XIV,197.
9
Strabon, XII, 569; Demirciolu, H, Roma Tarihi, 1953, s. 325.
10
Todd, I, TAD, XVI-1,145.
8

bir topluluun emniyetini salayacak corafi koullar oluturmutur. Anlatlanlara

tarihten rnek olarak Hitit Devleti verilebilir.
Anadoludaki en yksek dalarn bulunduu Dou Anadolu, Eskiada ticaret yollarnn zerinde yer almas sebebiyle, Asya topraklarna alan bir kap gibiydi. Frat (Euphrates) ve Dicle (Tigris) nehirlerinin sulad bu yksek dzlkler,
Urartu Medeniyeti gibi, nemli yerleimlere sahne olmutur.
Gneydou Anadolu Blgesi ise, Eski Dounun kltr blgeleri ile -ran,
Kuzey Suriye, Filistin, Mezopotamya ve Msr- yaknl, tarihin her dneminde
geliebilen youn ilikilere olanak salamtr.
Anadolu, siyasal ve kltrel birlii ilerletici iklim koullarna da sahiptir.11
Ilman kuakta yer alan Anadoluda, ne kuzeyin dondurucu souklar, ne de Ekvator
Blgesinin kavurucu sca vardr. Sz konusu iklim ve onun doal getirisi olan
bitki rts, her blgeden insann yaamasna olanak salar. Blgede farkl iklim
tipi gzlenir: Kurak yaz aylarna sahip bir tr subtropikal iklim olan Akdeniz iklimi12; yl boyu yal olan lman iklim13; yazlar scak ve kurak, klar souk ve
yal olan karasal iklim14. Ya orannn en yksek olduu yerler ise, ky dalarnn denize bakan yamalardr. Gerek Karadeniz, gerek Marmara ve Ege, gerekse
Gney Anadolu sahilleri ve hinterlandnn i kesimlere oranla daha fazla ya almas, topran verimini arttrarak, blgeyi tarma elverili hale getirmitir. Bitki rts
(flora) bakmndan olduka zengin olan Anadolunun, hemen her blgesinde her trden bitkinin yetitii bir gerektir. Ancak gemite sahip olduu orman alannn,

11

apar, ,Yaymlanmam Doktora Tezi, Homerosun Yaptlarna Gre Anadolunun SosyoEkonomik Yaps, 1980, s. 37.
12
Pausanias, VII, 54; Herodotus, I, 42; Sevin, V, a.g.e., s.110.
13
Rustafjael, D, R, Kyzicus JHS, 1902, 22.cilt, s.178.
14
Xenophon, Anabasis, VII, L,13.

bugne oranla ok daha geni olduu bilinmektedir.15 Ormanlk alanlar Karadeniz,

Ege, Marmara, Akdeniz ve ksmen Dou Anadoluda yer almaktadr. Anadolu16
ve Gneydou Anadoluda ise, stepler ounluktadr.
Anadolu topraklar zerinde yaplan tarm ve bunun doal getirisi olan
endstri, blgenin geliimini destekleyen bir dier nemli kaynaktr. Roma
Dneminde talyann buday ihtiyacnn bir ksmn Anadolu karlamtr. Antik
Dnyada, zm17, Anadolunun hemen her yresinde, zeytin18 ise, arlkl olarak
Ege ve Akdeniz sahillerinde yetitirilmi, arap19 ve zeytinya20 yapm iin
endstriyel kaynak salanmtr.
Yn ve derisi sayesinde endstriyel rn olarak kendisine daima alc bulan
koyun ise, blgedeki hayvan yetitiriciliine verilecek en nemli rnektir. Eskiada,
Sardis, koyun ynleriyle nlenmi; Laodikeia* ve Kolossaideki* koyun ynlerinin
yumuakl ve renkleri kusursuz bulunmutur21. Kolophonda* ayakkabclk
blgenin bata gelen geim kayna olmu; Kappadokia blgesinde yetien atlar22,
Antik Dnyann hemen her blgesinden rabet grmtr.
Anadolu, maden kaynaklar asndan da hayli zengin bir corafyadr. Roma,
bu zenginlii fark etmekte gecikmemi; Cumhuriyet Dneminde blgeden toplad

15

Pliny, N.H.,XII,52; XV, 132; XVI,135; XVI, 197;

Livius, XXX, VIII,18,4.
17
Strabon, XII,570; XIII, 628; XIII, 637.
18
Homeros, lyada, XI ,222; Xenophon, VI, I, 13; Sevin, V, a.g.e., 162.
19
Homeros, Ilyada, IX,71-72; Homeros, Odyseus, IX,196,204,211; Pliny, NH, XIV, 74,3;
Athenadoros, III, 15; Vitrivius, VII, 312.
20
Pliny, NH, XIV, 74; Athenadoros, X, 369,e; Sevin, V, a.g.e., s.162.
*
Laodekia: Denizlide antik bir yerleim yeri.
*
Kolossai: Denizlide antik bir yerleim yeri.
21
Pliny, NH,VII, 196.
*
Kolophon: zmirde antik bir kent.
22
Pliny, NH,VIII, 69.
16

vergileri, yrenin madeni zenginliklerini gz ard etmeden dzenlemi; hatta

madenler, Romal vergi tahsildarlar tarafndan yamalanmtr.23
Altn24, gm25, bakr26, demir27, inko28, antimon, onyx ve alabaster29 blgede rastlanan balca madenler arasndayd. Anadolu blgesinde Kappadokiada,
Hititler Dneminde gm ve simli kurun ilenmitir. Hellen ve Roma dnyasnda,
ticaretin canllna vesile olan slfr de, blgenin bir dier nemli endstri esidir.
Bunlardan baka, klsik yazarlarn ska deindii demirin vatan Khalybes deyii
ile, demir oksit boyas olan Sinopsis30 terimi Anadolunun madenler bakmndan
nemini vurgulamaktadr.
Mermer ilemecilii31, kuma dokumacl, kuyumculuk ve mobilya retiminde ulalan stn nokta, Anadoluyu vazgeilmez klan etmenlerden sadece birkadr. Hatta Phrygiadaki kleler bile, Eski adaki en nemli ticaret unsurunu oluturmutur.32
Ksaca zetlemek gerekirse, Anadolu corafi koullar bakmndan, blgenin
siyasal ve kltrel birliini gerekletirme ynnde, birbirine kart pek ok eyi
bnyesinde toplamtr. Anadolunun eliik corafya koullar, blgede uygarln
gelimesine byk katk salamtr. Tm bu kartlklar, Anadolunun tarihi yaa-

23

Knibbe, D, Engelmann, H, Asia Eyaleti Gmrk Yasas, EA, XIII, (1989), s.199.
Pliny, N.H., XXXVII,193; Magie, D, a.g.e., 1950, I. cilt, s.43.
25
Sevin, V, Anadolunun Tarihi Corafyas, 2001, s. 15.
26
Magie, a.g.e., 2001, s.21.
27
Diodorus, XVII, 75.
28
Strabon, XIII, 610,1.
29
Smith, C, E, Tiberius and the Roman Empire,1942, s.256
30
Magie, D, a.g.e.1950, s.47.
31
Vitrivius, II,11;Pliny, N.H., XXXVI,48; Farrand, W, R, Geology and Physiograhy of the BeyehirSugla Depression, TAD, XIII, 1968, s.112.
32
Pliny, N.H., XXII, 33.
24

mnda, kltrnde, halknn oluumunda, gler ve istilalarda, ekonomide ve eitli

dinlerin ortaya klarnda belirleyici rol oynamtr.33
Roma mparatorluunun Anadolu ile neden ilgilendii sorusunun yant, bu
corafi konumun cazibesinde gizlidir. Roma, Akdenizde fetihler yapp ilerlemeye
balaynca, Anadolu Yarmadasnn nemini kavram, M..129 ylnda kurduu Asia Eyaleti ile de yzyllarca Anadoluda kalmtr. Bir anlamda Anadolu, Roma iin
dou ile bat arasnda karakol vazifesi yapmtr da denebilir. Anadoluya sahip olmann Asya, Avrupa ve Afrikaya sahip olmak anlamna geldiini kavrayan Roma,
tm dou politiklarnda Anadoluyu bir s ya da ileri bir karakol olarak kullanmtr.

33

apar, , a.g.e., 1980, s. 42.

BLM II
TBERUS NCES ROMA MERKEZ YNETM
2.1. Romada Grlen Ynetim Sistemleri
Bilinen en eski Roma Devleti, (M.. 753-510) monariyle ynetilen bir ehir
devletiydi ve mevcut ynetim eklinin btn zelliklerini tamasyla gze arpyordu. Kral, devletin siyasi, askeri, adli ve dini efi; baka bir deyile, en yksek idari amiri, en yksek komutan, en yksek hakimi ve en yksek rahibi idi.34 Kraln tm
yetkileri ise, onun tam hukuklu vatandalarndan ald bir ynetebilme, emredebilme -imperium- kudretine dayanyordu.35
Krallk rejiminin yklmasndan sonra devlet, btn vatandalar ilgilendiren
bir i, yani Res Publica36 kelimesinde ifade bulan cumhuriyet rejimi altnda varln srdrmtr. Devletin idare edildii kurum ise Senatusdu. Romann kuruluundan yklna kadar varln devam ettirmitir. yz kiiden oluan Senatusda sz sahibi olabilmek, nceleri yalnzca patricilere ait bir ayrcalkt; daha sonra, ayn hak pleblere de tannmtr.37 yeleri, yksek memurluk yapm, tecrbeli
politikaclardan seilen Senatus, yava yava memurluk aristokrasisinin -nobilitasbir organ haline gelmitir. Aristokratlardan oluan bu meclisin yetkileri, zellikle
cumhuriyet dneminde genilemi ve neredeyse devleti idare eder hale gelmitir.
Bylelikle memurlar da, devletin icra organlarn oluturmulardr.

34

Polybios,VI, 53,5; Livius,XIII, 40,4.

Barrow, R, H, Romans, 1949, s.38.
36
Diodoros, XVI, 36,4; Cicero, De re publica, II, 22, 39.
37
Livius, II, 21, 14; Alfldi, A, Early Rome and Latin, 1963, s.80,93.
35

2.2. Halk Meclisleri

Roma Devletinde vatandalarn toplumun belirli ilerini yrtmek zere toplanp, yasalar kard halk meclisine comitia denilirdi. Comitialar e ayrlrd:
. Comitia Curiata
Romulusun, Roma halk arasnda yapt ayrma dayandrlan ve her biri patrici kkenli on soydan oluan meclisin genel addr38. Krallk zamannda kurulan bu
meclis, nceleri konslleri39 semekle ve yksek mahkeme grevini icra etmekle sorumlu tutulmutur40. Zamanla, grev ve sorumluluklar geniletilerek; yksek memurlara emretme yetkisi -imperium- vermek, vasiyetlere ve evlat edinmelere tanklk
etmek, rahiplerin resmi olarak greve balamalarna onay vermek gibi, daha kapsaml bir hale getirilmitir.41 Cumhuriyetin sonlarna doru da politik anlamdaki nemini
yitirerek, yalnzca patricii snfn ilgilendiren bir meclis halini almtr.
. Comitia Centuriata
M.. 450 ylnda, esasen askeri ve mali zorunluluklar sonucu kurulan bu
meclis, Patriciler ve Pleblerin de dahil olduu, mal-mlk sahibi Roma vatandalarnn orduya hizmet etmelerini salamak amacyla, halk be ksmda deerlendirmitir.42 Cumhuriyet dneminin sonuna kadar, konsller, censorlar, praetorlar, aediller, tribuneler ve dier yksek memurlar bu meclis tarafndan seilmitir.43 hanet
ve ceza davalarna bakmak, kanun koymak, sava ve bar karar almak da meclisin
grevleri arasndayd44; ancak verilen tm kararlar iin Senatusun, n olurunu -patrium auctoritas- almakla ykmlydler. rgtsel ve saysal yaps, yoksuldan ok
38

Cicero, de Republica, II, 14; Livius, I, 13.

D.H., II,12.
40
Cicero, Fam., I, 9, 25; Cicero, Att., IV, 17; Livius, V, 52.
41
D.H., II, 12. Cicero, De Rep. II, 9-16;
42
Livius, VIII,11, 2, 15; Alfldi, A, a.g.e., 1963, s.6,44; Fritz, V, K, Roman History, 1975, s.196.
43
Livius, II, 56, 2; Giardiana, A, The Romans, 1989, s.40.
44
Atlan, S, Roma Tarihinin Ana Hatlar, I. Ksm Cumhuriyet Devri, 1970, s. 75.
39

zengin vatandalarn temsiline olanak salayan bu meclis, daimi mahkemeler kuruluncaya kadar cinayet davalarna da bakmtr.
. Comitia Tributa
Comitia Tributa, pleblerin haklarn patricilere kar korumaya alp, eitli
kararlar aldklar meclistir.45 Comitia Tributa, Comitia Centuriatann yannda, birbirine eit hukuki haklara sahip, ikinci bir halk meclisi olmutur.46 Sz konusu Pleb
meclisinin kararlar -plesbiscita-, btn halk meclislerinde kan kanunlara -legeseit tutulmutur.
mparatorluk dnemine gelindiinde, Roma topraklarnn ar genilemesi,
uzak blgelerde yaayan Roma vatandalarnn bu meclislere katlmn giderek
gletirmitir. mparator Augustusun Roma dndaki vatandalara bulunduklar
kentlerde oy kullanabilme kolayl getirmesi ise, dnlenin aksine meclislerin
nemini yitirmesine neden olmutur.47

45

D.H., VI, 89; Livius, III, 55, 6-7.

D.H., IV, 14, 1; Diodorus, XX, 36,4; Livius, IX, 46, 11-12.
47
Syme, R, Roman Revolution,1939, s.385.
46

2.3. Yrtme Organ ya da Brokratik Yap

Roma

brokrasisinde

icra

organn

daima

memurlar

oluturmutur.

Balangta memuriyet hakk kazanabilmek iin, otuz yan doldurmu, iyi hali
bilinen ve Roma yurttalna sahip biri olmak yeterli iken, sonralar askerlik yapm
olmak mevcut artlara eklenmitir.
Konsllk ise, sahip olduu imperium ve veto hakkyla, Romann en
kuvvetli memuriyeti konumunu srekli olarak korumutur.48 Sistemde ayn yetkiye
sahip iki kii konsl olarak atanm ve her biri, dierinin yaptnn herhangi bir
blmne ya da tamamna mdahale etme hakkna sahip olmutur. Sz konusu
memuriyetin grev sresi bir sene ile snrlandrlm49, bu sre ierisinde konsllere
dokunulmazlk hakk salanmtr.50 Ayrca vergi koymak, adalet datmak, asker
toplamak ve orduya komuta etmek51 gibi son derece nemli vazifeler de konsllerin
yetki ve sorumluluklar arasnda yer almtr. Ancak Cumhuriyet Dneminin
sonlarna doru, imperium yetkileri daraltlm, bu geni yetkilerden geriye kanun
nergeleri vermek, Senatus ve comitialar toplantya armak, yaplan toplantlar
ynetmek ve alnan kararlar yerine getirmek kalmtr.52
Konsllk makamnn yannda, memurluklar arasnda diktatrlk en nemli
olanyd. Diktatr, lkenin genel bunalm anlarnda, Senatusun kararyla,
konsllerden biri tarafndan atanan ve konsllerin bile geici olarak emri altna

48

Polybios, XXII, 4,14;Varro, LL, V,14; Lintott, A, The Constituon Of The Roman Republic, 1999,
s.17.
49
Cicero, Philippica, I, VIII, 19.
50
Fritz, V, K, Roman History, s.210.
51
Polybios, VI, 12.I-8; Varro, LL, VI, 88-90.
52
Scullard, H,H, A History of Roman World, 1980, s.90.

10

girdii kiiydi.53 Belirli bir sre devleti tek bana ynetirdi. Ancak Caesar ve
sonrasnda diktatrlk, yerini st rtl monariye brakarak yok olmutur.54
Salt pratik gerekeler sonucu, Cumhuriyet Dneminde yaratlan bir baka
memurluk ise, censorluk idi. nceleri, Romadaki vatandalarn mlklerini kaydetmekle vazifeli bu memurlarn yetkileri, zamanla senatrlerin sicillerini tutup, genel ahlak kontrol edip,55 ehirdeki tapnaklar, yollar, su kemerini, hazineyi ve gelir
kaynaklarn denetleyebilecek ekilde geniletilmitir.56 Vatandalara yaay tarzlarna gre, nota ve ceza57 -nota censora- verme hakkna da sahip olan bu memuriyet,
Cumhuriyet Dneminin sonunda nemini yitirmeye balamtr.
Praetorluk nceleri, konsller Roma dndayken, onlara ait otoriteyi
doldurabilmek amacyla oluturulan bir memuriyetti58; ancak ilerleyen zamanda bu
memuriyete adli bir grev de stlendirilmitir. Praetorlar ikiye ayrlmtr; praetor
urbanus, praetor peregrinus. Praetor urbanus, Roma yurttalar arasnda meydana
gelen uyumazlklar; praetor peregrinus ise, Roma yurttalar ile yabanclar arasnda
meydana gelen anlamazlklar zmekle ykml klnmtr.59 Zamanla, praetorlar
da nemini yitiren memuriyetler arasnda anlmaya balanmtr.
Romada brokratik yapda alt sralarda yer alan memurluklardan biri de
quaestorlukdur. Konsller tarafndan seilen ve cinayet davalarna bakmakla ykml klnan quaestorlar, nceleri konsllerin ve senato yelerinin yardmclar olarak atanmlar,60 giderek ayr bir memurluk haline getirilmilerdir. Hazine ve ma-

53

Livius, II, 18; Cicero, Rep., LXIII, 56; Pliny. Ep.X, no.66.
Syme, R, a.g.e.,1952, s.77.
55
Livius, IV,8,1; Varro, LL, V,81; Seneca, Epistulae Morales, III, V, 81; Pliny, Ep. X, 57.
56
Cicero, In Verrem, III, 3.
57
Myriad, A, A History of Rome, 1950, s.142.
58
Livius, XXIV, 9, 5; XXVII, 5,16; XXXIII, 21,19.
59
Livius, XXV, III; Fritz, V, K, a.g.e., 1975, s.171.
60
Livius, II, 41,1;III, 24, 1; Fritz, V, K, a.g.e., s.179.
54

11

liyeyle de ilgilenmilerdir. lerleyen zamanda her eyalet valisi, iae ve vergi toplamakla grevli birer quaestor atamaya balamtr.61
Yine ikinci derece memurluklar arasnda yer alan aediles makam,
tribunelerle praetorlar arasnda konumlandrlmtr. Curule

ve pleb aedilesler

olarak da ikiye ayrlmlardr.62 Aedilesler tapnaklar, kamu yaplar, sokaklar,

kanalizasyon sistemi ve su kemerlerinin bakmndan, ulamn dzenlenmesinden,
kamu dzeninin salanmasndan, yangnlara kar nlem alnmasndan, pazarlarn
denetiminden, l ve tartlarn doruluundan, halka ak baz oyunlarn
dzenlenmesinden sorumlu tutulmulardr.63 mparatorluk dnemiyle beraber
yetkileri azalmtr.
Halk tribunu denilen, dokunulmazla sahip memuriyet, yksek memurluklardaki aristokratlarn, pleb snfna kar keyfi ve zorba davranlarn engellemek
ve pleblerin hak ve menfaatlerini korumak iin kurulmutur.64 mparatorluk dnemine gelindiinde, yetkisiz hale gelen tribunelerin mr boyu tribunelik -tribunicia
potestas- hakk da imparatora geerek, onun gcnn nemli bir blmn oluturmutur. Bylece kiisel dokunulmazlk elde eden imparator, kararlar diledii gibi
veto edebilme, devlet organlarn toplantya arabilme, yasa ve kararnameler nerebilme hakkna sahip olmutur.65

61

Cassius Dio, LIX,2,1.

Cassius Dio, XXXIV, 44,4-5.
63
Cicero, In Verrem, II, 3, 215; Livius,VIII,15,1; Cassius Dio, LIII, 24; Syme; R, a.g.e., 1939, s.371.
64
Livius, III, 55,6-7.
65
Tacitus, Annales, III,16.
62

12

2.4. Romada Toplumsal Snflar

Romann en eski toplum yapsnda snflar, keskin bir ekilde birbirlerinden
ayrlmtr. En stte patriciler denilen tam hukuklu vatandalar yer almtr.66
Ticaret ve mlkiyet hukuku, eitlie dayal evlenme hakk, aktif seim
hukuku, memur seilme ve memurluk yapmak anlamna gelen pasif seim hukuku,
bir memurun dier bir memur hakknda verdii karar temyiz etme hukuku ve silah
tayabilmek patricilere verilen zel haklardand.67 Zamanla, mutlak glerini
yitirmi olmalarna ramen, Romann saiyasi ve sosyal hayatnda etkili bir snf
olarak kalmlardr.
Patriciler, Romaya yerlemelerinden epey sonra, blgelerini daha iyi
savunabilmek ve glerini arttrabilmek amacyla, evre kylerden gelenlere, yani
pleblere, yerleme izni vermilerdir.68 Oy hakk olmayan vatanda anlamna gelen,
cives sine suffragio da denilen bu insanlara69, askerlik yapmak dahi yasaklanmt.
lerleyen dnemlerde, serbest kalan yanamalarn da -cliens- katlmyla saylar bir
hayli artmtr. Yanamalar, fetih ve istilalar veya ekonomik sebeplerle vatandalk
haklarn ksmen kaybetmi; buna ramen, eitli hizmetler yapmaya sz vererek,
aile reisinin himayesine giren kiiler olarak tanmlanmtr.70 Neleri varsa hepsi,
kendilerini koruyan ve patronus diye isimlendirilen efendilerine ait kabul
edilmitir.71 Yanamalarn katlmyla saylar artan plebler, savalara katlamadklar iin servetlerini arttrarak glenmi ve haklarn kazanmlardr.72

66

D.H.,II,57,4; Livius, I, 8,7.

D.H.,V,12-13; Livius, II, 1.
68
Livius, II, 21, 14; Alfldi, A, Latomus IV,1963, s.80.
69
Diodoros, XVI, 36, 4; Livius, VII,19;
70
Livius, II, 35,1.
71
Livius,II, 56, 1; Fritz, V, K, a.g.e., 1975, s.199.
72
D.H., X, 1; Livius, III, 31; Cassius Dio, XII, 24, 5; 31, 2. Pliny, N.H., XVIII, 3,12.
67

13

Plebler ve patricilerin karmasndan yeni bir aristokrasi snf olumutur.

Doutan asiller ve toprak zenginleri yerine, babalar eitli devlet memurluklarnda
bulunmu aileler, yani hizmet asilleri aristokrasisi ortaya kmtr. Konsllk veya
censorluk memuriyetlerinde bulunan patrici ve pleb aileleri aristokrasiyi temsil
ettikleri iin bu snfa nobilitas denilmitir.73 Savata ve barta halkn sempatisini
kazanan yeni adamlar -homines novi- sz konusu snfa dahil olarak, aristokrasiyi
devaml yenilemilerdir.74 Homo novusa verilebilecek en iyi rneklerse, Scipiolar
ve Cicerodur.75 Sanlann aksine bu adamlar daima aristokrasi ve gelenekleri
savunup, halk gz ard etmilerdir.76 Homo novuslar imparatorluk dneminde de
siyaset hayatnda etkin rol oynamlardr. Tiberiusun iktidar srasnda Moesia
valiliini yapan C. Poppaeus Sabinus rneklerden biridir.77
Atl snf -equites-, zengin ve nobilitas tabakasna dahil olan kiilerden
olumu askeri amal bir snf olarak sahneye kmtr. Senatrlerin aksine, ticari ve
mali ilerle uramlardr. Vergilerin iltizam ve devlet yaplarnn taahhd ile
ilgilenmilerdir.78 Eyaletlerin kamu arazilerini, maden ve ta ocaklarn iletmilerdir.
Sava alanlarnda daha ok yabanc askerlere gereksinim duyulduundan atl snfa
ait kimseler ou kez karargh subayl yapmlardr.
Romada, savalarla beraber klelerin saylar artnca, yaptklar ilerdeki
baarlaryla kendilerini gsteren klelere zgrlkleri geri verilmitir. Cumhuriyet
devrinde ne memuriyetlere seilebiliyorlar, ne de askerlik yapabiliyorlard.79
Azatllar, devletin st kademelerinde hizmet etme yetkisini, ancak imparatorluk d73

Syme; R, a.g.e., 1939, s.10.

Livius, IX, 46; X, 15,7.
75
Cicero, Pro Plancio, XXV, 60.
76
Syme, R, Roman Revolution, 1939, s.11, 419.
77
Tacitus, Annales, I, 80; Cassius Dio, LVIII; 25,4.
78
Cicero, Ad. Att., II, 3, 2-3; Alfldi, A, a.g.e., 1963, s.160.
79
Livius, IX, 46.
74

14

nemine gelindiinde kazanabilmilerdir. Augustustan itibaren, imparatora bal olarak grev yapan devlet memurlar snfna dnen azatllar, nceleri imparatorun
azatllar -Augusti libertini- adyla anlm, son derece nemli vazifelerle grevlendirilmilerdir. Asia eyaletinde maliye procuratorluuna (procurator fisci provinciae Asia) kadar ykselebilmeleri bahsi edilen nemli vazifeler iin rnek tekil
etmektedir.80

80

plikiolu, B, Ephessus Yaztlar Inda Asiadaki Atl Snf, 1993, s.19.

15

2.5. Principatus Ynetimi

Octavianus, Actium Zaferinden (M..31) hemen sonra, Romada tek adam
olup, kontrol ele geirmitir.81 Romallk idealini ycelterek, ncelii ahlaksal kural
ve davranlar slah etmeye verip, deve ballk duygusunu canlandrmtr.82 Saysal ounluu dnp, orta snf etkisi altna alarak, onlar arasndan drst yneticiler ve eyalet valileri semitir. Plebleri korumutur.83 Btn bu abalarnn sonucunda ise, Romada tek adam olmay baarmtr.84
Octavianus, Julius Caesarn bana gelenlerden ders alarak, iktidarn ilan etmekte acele etmeyip, anayasaca kabl yoluna gitmeyi denemitir.85 ktidarnn temelini, imperium ve tribunluk yetkilerine dayandrmtr. Tribunus yetkisini lnceye kadar elinde tutarak, hem dokunulmazlk elde etmi, hem de btn memurlar ve
meclislerin kararlarna kar mdahale hakkna, yani ius intercedentiye sahip olmutur.86 Ayn zamanda sahip olduu tribunluk hakk da ona kutsallk salamtr.
ktidarn glendirmek iin M.. 33 ylnda talya ve bat eyaletlerindeki askerler bata olmak zere dier tm memurlardan87, Actium Zaferinden sonra da,
dou eyaletlerinden ballk and almtr.88 Hatta aile yeleri bile ona ballklarn
sunmulardr. Asker ve subaylardan ald ballk andna gereke olarak, ordunun
ba olmasn gstermitir. Eyaletlerde bulunan btn ordulara, prokonsl imperium
yetkisi sayesinde emir verebilmitir. Ordunun bandaki adam olmasna karn, orduyu bizzat komuta etmek yerine, ok gvendii kiilere sava ynetme yetkisi ver-

81

Cassius Dio, XXXXIX, 41, 6; Syme,R, a.g.e.,1952, s. 276.

Galinsky, K, Augustain Culture, 1942, 10.
83
Syme; R, a.g.e., 1939, s.322.
84
Tacitus, Annales, I,1.
85
Cassius Dio, LIII, 16,7.
86
Res Gestae, XXXIV, 6,21-23; Cassius Dio, LI, 19,6; Fritz, V, K, a.g.e., 1975, s.304.
87
Res Gestae, XXV; Syme; R, a.g.e., 1939, s.278.
88
Res Gestae, XXV.
82

16

meyi tercih etmitir. Tiberiusu, Pannoniaya yollamas bu durumu ispatlayacak

gzel bir rnektir.89
Octavianus, rahipler snfnn da ba anlamna gelen Pontifex Maximus
unvann aldktan sonra, kendisine ilk vatanda anlamnda princeps, vatann babas
anlamnda pater patriae ve bakomutan anlamnda imperator unvanlar verilmitir.90 Ayrca Senatus tarafndan, Augustusun lmnden sonra kutsal kelimesiyle ayn anlamda kullanlan Augustus adyla onurlandrlm, kendi setii unvan olarak
da Caesar kullanmtr. Kendisine her zaman princeps civitatis denilmesini istemitir. Bu davran ona, tam da istedii gibi bir ynetim eklinin yollarn amtr.
Grnte gc yoktu; ama devletin tm otoritesi kendisine aitti.91 Gerekte ynetime uygun grlen ad principatus rejimi idi. Principatus ynetim biimine gre;
Roma Devletinin idaresi, Senatus ile imparator arasnda paylatrlm bir tr rtk
dalizm rejimi idi.92 Bu rejimin altnda ne gcn ne de otoritesini tarif etmitir.
Augustus, Antoniusu yendikten sonra cumhuriyeti yeniden dzenleme iiyle
ilgili olarak Senatus ve yksek memurlar ararak, devleti beraber ynetme
arzusunu dile getirmitir.93 Grnte, cumhuriyetin hi bir kurumuna dokunmam;
fakat yava yava tm nemli kurumlarn yetkilerini kstlamaya ve kendisinde
toplamaya balamtr.94 Nobilitaslarn Romay iyi ynetemediine inanan Augustus, bu snfa Roma ynetiminde sz hakk tanmtr. Hatta atl snfa mensup baz
aileleri kayrmtr.95 Sonuta, Augustusun, yeni sisteminin kilit noktas olmay ba

Pannonia: Macaristann bats, Avusturyann dousu, Slovenya ve kuzey Yugoslavyadan oluan

Roma eyaleti.
89
Res Gestae, III, 4; Cassius Dio, LI, 25.
90
Res Gestae, XXXIV.
91
Jones, A, H, M, Augustus, 1970, 81; Syme, R, a.g.e., s.38.
92
Syme; R, a.g.e., 1939, s.2; Aymard, A, Boyer, A, J, Rome Et Son Empire, 1954, 269.
93
Suetonius, Tiberius, XXVIII, 2; Christansen, E, A History of Rome,1998, s. 123.
94
Cassius Dio, LVI,43,4
95
Tacitus, Annales, III, 30.

17

armlardr.96 Bu snfa mensup kiileri nemli grevlere getirmitir.97 Msr valiliiPraefectus Aegyptus- gibi.
Augustus, cumhuriyetin kurumlarn hi bir direnile karlamadan, kendi
istekleri dorultusunda yeniden dzenlemeyi baarmtr. Bunu kolaylkla gerekletirebilmesinin bir sebebi de, kendisinin iktidar balamadan evvel imparatorluk genelinde memurlara, zellikle de eyalet valilerine duyulan gvenin sarslm olmasdr. te yandan bu yeni ynetim senatrler tarafndan hemen benimsenmitir; zira
genileyen Roma Devletinin ileriyle uramayacaklar gibi, ayrcalklarn da kaybetmeyeceklerdi.
Szde cumhuriyet rejiminin savunucusu olan Augustus, pratikte tpk bir kral
gibi kendine ardllar aramtr. Kendi olu olmad iin nce kz kardeinin olu
Marcellusu daha sonra, kz Juliann ocuklar Gaius ve Lucius Caesar evlat edinmi, ancak hepsi lnce, vey olu Tiberiusu ve torunu Agrippa Postumusu M.S.
4 ylnda evlat edinmek zorunda kalmtr.98 vey olu Tiberius, Augustusun lmnden nce, Senatus tarafndan tribunusluk yetkisiyle tahta ortak edilmitir.99 Augustus ise yetkisini, hukuksal olmasa da uygulamada olu Tiberiusa miras olarak
brakmtr.
Senatusun gcn kstlayarak, hazineyi de kontrol altna almtr. Gelir ve
gideri belirleyebilmek iin Roma Devletine dahil olan tm topraklarda, saym
yaptrp, buna bal olarak vergileri dzenlemitir.100 Gelir-gider dengesi, yllk

96

Syme; R, a.g.e., 1939, s.355.

Tacitus, Annales, III, 30; plikiolu, B, Ephesus Yaztlar nda Principatus Dnemi Atl Snf
Devlet Kariyeri, T.T.K. 10. Kongre, 1986, s.630.
98
bk. s.42; Suetonius, Augustus, XXIII; Garzetti, A, From Tiberius To The Antonines, 1974, s.8.
99
Velleius Paterculus, II, 104,2.
100
Scullard, H, H, From The Gracchi To Nero, 1959, s.220.
97

18

olarak yaymlanan bilanolarda gsterilmeye balanmtr.101 Sikke basmak iin Gallia Lugdunumda M.. 15 ylnda bir darphane kurdurtmutur. Altn ve gm sikke
basma yetkisini kendi kontrol altna almtr. Senatusa ise S.C. (Senatus Consultum=Senatonun karar ile) lejand tayan bakr ve bronz sikke basma yetkisi
tanmtr.102
Hazineyi dzenleyerek, askeri hazine, hkmdarlk hazinesi ve kamu hazinesi
olmak zere e ayrmtr: M.S. 6 ylnda emekli askerler -veteranus- iin oluturulan askeri hazine -aerarium militare- miras ve sat vergileriyle beslenmitir.103
Bu hazine yl praetorluk yapp, grevini tamamlam kiiler tarafndan idare edilmitir; ama kontrol daima Augustusda olmutur.104 Hkmdarlk hazinesi yani
fiscus imparatora bal eyaletlerden bazen de Senatusa bal eyaletlerden gelen
vergilerle olumutur.105 Cumhuriyet Dnemindede var olan ve iki quaestorun ynetimine braklan kamu hazinesi -aerarium- ise, M.. 23 ylndan itibaren yllk olarak
kura yoluyla seilen iki praetor tarafndan idare edilmeye balanmtr.106 Bu hazine
eyaletlerden alnan vergilerle oluturulmutur. Ayrca, su ihtiyacn gidermek, tahl
stoklamak, kamuya ait bina ve yollarn yapmnda da kullanlmtr.107
Augustus, ayn zamanda ekonomi iin yeni bir memuriyet olan procuratorluu oluturmu;108 onlar tahl datm, sikke basma ve madenlerin iletilmesi konularnda yetkili klmtr. Procuratorlar, Senatusa bal eyaletlerde, imparatorun mali danman olarak ona bilgi vermilerdir.109 Augustus Romay yne101

Arnold, W, The Roman Provincial Administration To The Constantine The Great, 1914, s.102-103.
Suetonius, Augustus, LV, 1; Jones, A, H, M, a.g.e, 1970, s. 82.
103
Res Gestae, XVI; XVII; Cassius Dio, LIV, 25,5.
104
Garnsey, P& Saller, R, The Roman Empire, 1987, s. 22.
105
Suetonius, Augustus, XX; Scullard, H, H, a.g.e., 1959, s.221.
106
Cassius Dio, XXXXIII, 48; LIII,2; Tacitus, Annales, XIII, 29.
107
Suetonius, Augustus, 37.
108
Cassius Dio, LIV, 21.
109
Strabon, XIII, 2,3.
102

19

tirken yeni memuriyetler ve nvanlar oluturmutur. Muhafz alay komutan -praefectus praetoria-110, itfaiyeciler -vigiles-111, polis mdr -praefectus urbi-112, Romann tahl ihtiyacn karlayan memur -praefectus annonae-113, Roma valisi -praefectus- ve dorudan hkmdarlk mlk olan Msrn valisi yani Praefectus
Aegyptustur.
Sonu olarak, Augustus st rtl monariyi cumhuriyet kurumlaryla desteklemitir. Halk bile uzun zaman bu rejimi cumhuriyetin devam olarak nitelendirmitir. Ynetimini akla dayandran Augustus, kurduu bu sistem sayesinde Romada
otoritesini zorlamalara bavurmadan gelitirip, halkn gznde bir zorba olmamtr.

110

Cassius Dio, LII,24.

Cassius Dio, LV, 26; Syme, a.g.e., 1939, s.403.
112
Cassius Dio, LV, 26;Tacitus, Annales VI, 11.
113
Cassius Dio, LV, 26;Tacitus, Annales, I, 7.
111

20

BLM III
EYALET SSTEM
Provinciae

terimi

I.

Pn

Savandan

sonra

(M..

264),

Roma

Cumhuriyetinin talya Yarmadas dnda fethettii topraklar iin kullanlmtr.

M..242 ylnda Sicilia Romann ilk provincias olmutur.114Ancak Roma Devleti,
deniz-ar olan Akdeniz fethinin ilk yllarnda belirgin bir provincia sistemi
yaratamamtr. Yetkileri snrsz olan bir Roma yksek memuru, fetihten sonra ele
geen blgeyi saldrlara kar savunmakla sorumlu tutulmu, zamanla da blgenin
ynetimini stlenmitir.115 Kura yoluyla, eskiden konsllk yapanlar prokonsl,
praetorluk yapan kiilerse propraetor unvanlaryla eyaletleri ynetmilerdir.116
Romann eyalet valisi konumundaki bu kiiler tpk Romadaki yksek memurlar
gibi dokunulmazla ve imperium* yetkisine sahiptiler. Askeri, idari, siyasi, bazen de
diplomatik yetkileri vard. Ayrca, eyalet valileri, eyaletin bayargc konumunda
olduklar iin, gerekli durumlarda yarglk yapabilmilerdir.117 Herhangi bir eyalet
valisi, emrindeki memurlar atama ve deitirme hakkna sahipti. Ancak eyalet
valilerinin keyfi ynetimleri kontrol edilememitir. nk, eyalet valisi ya da
eyaletteki yksek bir memurun yolsuzluu ve grevini ktye kullanmasyla ilgili
bavurulacak tek makam grevlerini tamamlamalarndan sonra, onlar greve atayp
alma hakkna sahip Senatus veya senatrlerden oluan bir mahkemeydi. Eyaletlere,
eyalet valisinin yansra, ekonomiyle ilgilenecek bir quaestor, mavir ya da
danman olarak grev yapacak birka da senatr yollanmtr.

114

Scullard, H, H, A History Of The Roman World, 1935, s.180

Demirciolu, H, Roma Devletinin Eyalet Sistemi Hakknda, Tarih Aratrmalar Dergisi, 5. cilt,
say, 8-9, 1967, s.443.
116
Livius, XXX, 1, 1-2; XXXII, 1, 1-2; Cicero, In Verrem, I-34; Kuntz, V, K, a.g.e., 1975, s.181
*
mperium: Emretme Yetkisi.
117
Scullard, H, H, a.g.e., 1959, s.184.
115

21

Eyalet ynetiminde uygulanan kanunlar her eyalet iin farklyd. Kanunlar,

her eyaletin kendi yapsna gre Roma tarafndan oluturulmutur. Bahsedilen
kanunlar, eyalet dahilindeki ehirlerin ve halkn Romaya olan sorumluluklar ile
Romann bu topraklardaki haklarn iermektedir.118 Baz durumlarda, eyalet haline
getirilen topraklarda, yaayanlarla ilgili sorunlarda kendi kanunlarn kullanma izni
verilmitir. M.S. 33 ylnda, Hz. sa Yahuda Eyaletindeki yerel meclis tarafndan
yarglanmtr.119 Eyalet valisi olan Pontius Pilate bu konuda son sz hakkna sahip
olsa da, yine bu meclisin kararn uygulam, ve hakknda verilen lm cezasn
onamtr.120
Roma fethettii topraklarda, daha nce hkmeden devletlerin siyasasn takip
etmi ve zorlamalara bavurmamtr.121 zellikle Dou Akdenizde alnan
topraklarda, Hellenistik devletlere yakn blgelerde bariz bir ekilde bu siyasa gze
arpmaktadr. Bir eyaleti oluturmadan nce, on kiilik bir komisyon ilhak etmek
istedii

blgeye

gidip,

kurumlarn,

kanunlarn,

ekonomisi

ve

kltrn

incelemitir.122 Gerekli koullar olutuunda kendi topraklarna dahil etmitir; ama

zorlamalara bavurmay tercih etmemitir. ou yerde yerel ynetim birimlerini ve
memurlarn deitirmemitir. Anadoludaki ehirlerde olduu gibi. Eyaletleri
eyaletin kendi ruhuyla fethetmitir.123 Ancak kendisi iin tehlikeli olabilecek
blgelerde, kendi idare sistemini oluturmutur. Akhaia Romaya balandktan sonra,
sk sk ayaklanmalar knca, ehrin surlar yklm, ynetim biimi ve kanunlar yok

118

Demirciolu, H, a.g.e., 1967, s.454.

Tacitus, Annales, XV, 42; Tenney, F, A History of Rome, 1923, s.421.
120
Tacitus, Annales, XV, 42.
121
Scullard, H,H, A History of The Roman World, 1935, 181.
122
Pliny, Ep. X, no.130.
123
Arnold, W, a.g.e., s,124.
119

22

edilmi, halk para cezalaryla fakirletirilmitir. Kendisi iin tehlikeli olmayacak hale
gelince tekrar eski kanunlarn ve idare sistemini kullanmalarna izin verilmitir.124
Eyaletlerin konumlar birbirinden farklyd. Hatta ayn eyalet iindeki
ehirlerin konumlar arasnda farkllklar sz konusuydu. Roma Devleti divide et
impera = bl ve ynet ilkesine gre hareket ettii iin, eyaletlerde baz halklara zel
imtiyazlar vermi, bazlarna da snrlamalar getirmitir. Eyaletler oaldka
durumlarna gre ayrmtr. Kendi iilerinde serbest ama dilerinde Romaya
bal olan hara veya vergi (stipendium, tributum) veren ehirlere civitas stipendiare
(vergi-hara veren ehir) denilmitir.125 Eyalet valileri de kanunlara dayanarak bu tip
ehirleri kontrol etmilerdir. Nadiren Roma Devleti kendi karlarna uygun olacak
baz ehirlere zgrlk vermitir. Vergi ve hara demeyen hatta eyalet valisinin
imperium yetkisinin dnda kalan ehirlerde mevcuttu ve bunlara civitas liberae
(zgr ehirler) ad verilmitir.126 Bu tip ehirlerde statleri bakmndan bir ka gruba
ayrlmtr: Romaya kar yaplan herhangi bir saldr esnasnda, asker ve gemi
yollamak zorunda olan bunun yan sra haklar ve hrriyetleri bir ittifakla (foedus)
belirlenmi olan ehirlerdi. Bu gruba ait olan dier ehirler ise hrriyetleri Senatus
tarafndan belirlenmi belli bir miktarda aidat derlerdi.127
Romann egemen olduu topraklarn savunmasna yardmc olmak amacyla
gnderilen hizmet sresi dolmu askerlerin -veteranus- oluturduu koloni -koloniaead verilen yerleim birimleri de mevcuttu.128 talyadaki fakir Roma vatandalar da

124

Demirciolu, H, Roma Devletinin Eyalet Sistemi Hakknda, Tarih Aratmalar Dergisi, cilt 5,
1967, s.449.
125
Suetonius, Augustus, XXXXVII; Abbot, F, F, Johnson, A, C, Municipial Administration n Roman
Empire, 1921, s.41.
126
Rich, J, Hadrill, A, W, Antik Dnyada Krsal ve Kent, 2000, s.216.
127
Abbott, F, F, Johnson, A, C, a.g.e., 1921, s.44.
128
Levick, B, Roman Colonies in Southern Asia Minor, 1967, s.1; Grant, M, FITA, 1969, s.4-19.

23

kolonilere yerletirilmitir.129 Roma Devleti, Anadoluda da, koloniler kurmutur.

Pisidia ve Lykoniada*; Colonia Julia Augusta Felix Cremna, Colonia Julia Augusta,
Comama, Colonia Julia Augusta Olbasa, Colonia Julia Augusta Parlais, Colonia Julia
Felix Gemina Lystra130, Galatiada; Colonia Julia Augusta Felix Germenorum ve
Kilikiada; Colonia Julia Augusta Felix Ninica,131 Bat Anadoluda Colonia Augusta
Troadensium dur. Bu ekilde, Roma stratejik noktalarda, ileri karakollara sahip
olmutur. Koloniler Romadaki yaanty kopya etmitir. dari yap ve ynetim
Romadaki merkezi ynetime benzetilmitir.132 Bu ekilde, Kk Asya ve dou
eyaletleri zorlamalara bavurmadan Romallatrlmaya allmtr.
Romann gelir kaynaklar vergilere dayanmtr. Eyaletlerdeki, devlet
mlknden, yani ager publicustan alnan kira bedeli en nemli vergi kaynayd.133
Kii ya da ba vergisi tributum capitus134 ve eyaletteki her toprak sahibinin
mlkiyet hakkn tanmak zere Romaya dedii arazi vergisi tributum soli de
gelir kaynaklar arasnda yer almtr. Sicilia ve Asia gibi tahl ynnden zengin olan
eyaletlerden toplanan arazi vergisi, rnn onda biri olarak -decumae- bazen de sabit
bir tutara evrilerek alnmtr.135 Asia Eyaletinde bu tip vergiler arabn ya da yan
onda biri olarak decumani ad verilen vergi memuruna dendiine yazl kaynaklarda
rastlamaktayz.136 Meyve satnn gelirinden belirli oranlarda yzde alnmas ve

129

Suetonius, Caesar, XXXVIII, 62.

Lykonia: Orta Anadolunun gneyinde, bats Phrygia, dousu Kappadokia, kuzeyi Galatia ve gneyi
Toroslarla snrlandrlm blge.
130
Mommsen, T, a.g.e., 1909, s.337; Grant, M, FITA , 1969, s.302.
131
Magie, D, a.g.e., 1950, s. 464; II. cilt, s. 1327; Levick, B, Roman Colonies in Southern Asia Minor,
1967, s. 195-199.
132
Magie, D, a.g.e., 1950, s.415.
133
Cicero, De Leg. Agr., I, 2; Arnold, W, Roman Provincial Administration, 1914, s.194.
134
Livius, XXIV, 15; XXXIX, 7; 44.
135
Cicero, In Verrem, II, 42; Arnold, W, T, a.g.e., 1914, s.198; Knibbe, D, Engelmann, H, EA,
XIII,1989, s.203.
136
Knibbe,D, Engelmann, H, EA, XIII,1989, s.199.
*

24

scriptura yani zerinde hayvanclk yaplan arazilerden alnan vergilerde,137 gelir

kaynaklar arasndayd. Ayrca Asia Eyaletinde denizden salanan canl purpur
bceklerini

ileyenler

de,

gelirinin

yirmide

birini

vergi

olarak

demek

zorundaydlar.138 Liman ya da gmrk vergisi139 -portoria- ile her azatlamada alnan

yzde be oranndaki vergi de - manumissio-140, devletin dier nemli vastal gelir
kaynaklarndand.
ehir ve tara halkndan vergi almak iin iki ayr metota bavurulmutur.
Vergi toplama ii baz eyaletlerde atl snfa mensup vergi toplamakla yetkin klnan
publicanilere verilmitir.141 Dier bir vergi toplama biimi ise ilkine gre daha
kolayd. ehirden toplanm olan paralar Roma hazinesine yollanmtr. Eyalet
valisinin bu konuda hi bir sz hakk yoktu; yalnzca vergi mkelleflerini
belirlemeye yetkili klnmtr. Bunun yansra, eyalet valilerinin ve eyalet iine
yerletirilmi askeri ktalarn masraflar ile Roma Devletinin arasra kan talepleri
de eyalet halknn omuzlarna yklenmi bir eit vergiydi. Bu yk Romann vergi
toplama metotlaryla da zamanla arlamtr. zellikle vergileri tahsildarn
toplad eyaletlerde devlete belli bir miktarda para verip, sonradan halktan toplanan
verginin bir ka katn almlardr. Hatta vergi toplamak iin irketler
kurmulardr.142 Bu irketlerse cumhuriyetin sonuna kadar halk soymulardr.
Senatus tarafndan desteklendikleri iin mahkemelerde bile yarglar tarafndan
kayrlmlardr. Eyalet valilerinin desteklerini de almlardr.143 Hem tahsildarlar,

137

Knibbe, D, Engelmann, H, EA, XIII, s.203.

Knibbe, D, Engelmann, H, a.g.e., s.200.
139
Pliny, N.H., XII, 31.
140
Cicero, In Verrem, II, 72,74; Tacitus, Annales, XIII, 31; Cassius Dio, LV, 31; Bradley, P, Ancient
Rome, 1990, s.457.
141
Cicero, Pro Plancio, XXIII; Syme, R, a.g.e., 1939, s.14; Talbert, R, J, A, a.g.e., s.145.
142
Cassius Dio, XXXXII, 6,3; Syme, R, a.g.e., 1939, s.271.
143
plikiolu, B, a.g.e., 1986, s.630.
138

25

hem de valiler tarafndan soyulan eyaletler vergi deyemeyecek hale gelmiler ve

Roma iin sadece birer yk olmulardr.
Romann karlarna ters den eyalet sistemi M.. 27 ylnda Augustus
tarafndan dzenlenmitir.144 Huzur ve bar iinde olanlar Senatusa, yeni
fethedilenler, sava veya benzeri kargaalar iinde bulunanlarsa imparatora
balanmtr. Senatusa bal eyaletlerin ynetimini, senatrler arasndan kura
yoluyla seilen prokonsllere; imparatora bal eyaletlerin ynetimini ise,
imparatorun bizzat atad legatilere braklmtr.145 Senatoya bal eyaletleri,
Senatus

tarafndan

kurayla

seilen

eski

konsller,

prokonsl

nvanyla

ynetmilerdir.146 Baz durumlarda grev sresi Senatus kararyla bir yla kadar
km, hatta daha da uzun olmutur. Ayrca eskiden praetorluk yapm kiiler,
propraetor nvanyla eyaleti ynetmilerdir.
mparatora bal eyaletlerin valileri Augustus tarafndan konsllk veya
praetorluk yapm kiiler arasndan seilmi ve legatus ya da praefectus unvanlaryla
eyaletleri ynetmilerdir.147 M.. 14 ylnda eski konsllerin ynettikleri
imparatorlua bal eyaletler unlardr: Hispaniada Tarraconensis, Suriye,
Senatusun yne-timinden kan Illyricum, Moesia (M.S. 6 ylnda kurulmutur) ve
Yukar ve Aa Germania (M.S. 9 ylnda oluturulmutur). Praetorlarn ynettii
eyaletler ise unlardr: Lusitania, Aquitania*, Lugdunesis* ve M.. 25 ylnda

144

Cassius Dio, LIII,2.

Cassius Dio, LIII,12; Strabon, XVII,3.25.
146
Millar, F, The Emperor, The Senate and The Provinces, JRS LVI (1966), s.56-66.
147
Cassius Dio, LIII, 13-14.

Illyricium: Balkan Yarmadasnn bat tarafndadr.

Moesia: Kuzey Bulgaristan ile Makedonia arasnda kalan blge.

Lusitania: Portekiz ile Bat spanya arasnda kalan blge.

*
Aqutania: Bugnk Gney Fransada antik bir yerleim yeri.
*
Lugdunesis: Kuzeybat ve Gney Fransa topraklarn ieren eski bir yerleim yeri.
145

26

Amyntasn lmnden sonra eyalet haline gelen Galatia. Dorudan hkmdarn

mal olan Msr ise, atl snfa mensup bir vali tarafndan ynetilmitir.148
mparatora bal eyaletlerde daha iyi ynetilmitir. nk imparatorun
kontrol altndaydlar. mparatorun vekilleri, Senatusa bal eyalet valilerinden
aa bir konumda olmalarna ramen, daha geni komuta yetkileri vardr. Zira hem
askeri hem de sivil otoriteye sahiptiler.
Zamanla eyaletlere imparatorun isteine gre yneticiler yollanmaya balanmtr. Tiberius Dneminde Yahuda valisi olan Pontius Pilate eyaleti procurator
olarak idare etmitir.149 Yetkisi prokonsllkt ama memuriyetinin unvan,
eyaletlerde hazineye ait gelirin idaresiyle ilgilenen mali memurluk olan procuratorluktu.
zetle, Roma, Cumhuriyet Dneminde eyaletleri ar vergiler altnda ezmitir. Eyaletlerdeki valilerin ynetimi keyfi olmutur. Principatus Dnemi, eyaletlerde gelime ortam hazrlamtr. Bu ortamn hazrlad refah ve zenginlik M.S.
ikinci yzylda kendini gstermitir.150 Augustus artk cumhuriyet devrindeki gibi
eyaletlerin smrlmesine gerek grmemitir. nk Roma ve talyann geleceinin
de byk lde eyaletlerdeki refah ve zenginlie bal olduunu anlamtr.

148

Res Gestae, XXVII; Tacitus, Annales, IV, 5.

Demirciolu, H, a.g.e., 1967, s.453; Lawrience, K, Roman Inscription, 1991, s.76-77. Sherk, R,
The Roman Empire Augustus To Hadrian, 1998, s.75, n.,39.
150
plikiolu, B, a.g.e., 1986, s.632.
149

27

BLM IV
TBERUSTAN NCE ANADOLUDAK EYALETLER VE PROTEKTORATE KRALLIKLAR
4.1. Anadoludaki Eyaletler
. Asia eyaleti
Roma

Dou

Akdenizde

fetihler

yapmaya

balaynca,

Anadolu

Yarmadasnn jeopolitik konumunun kendisi iin nemini anlamt. Zaman iinde

Makedonia Kral V. Phillipin Kyklad ve Miletosu zaptetmesi ve Seleukos Kral
III. Antiochosun Anadolu ve n Asyadaki yaylmc politikas yznden endieye
kaplan Rodos ve Pergamon Krallklar Romaya eliler gndererek, III. Antiochos
ve V. Phillipe kar yardm istemilerdir.151 Makedonia ile yakndan ilgilenen Roma,
Rodos ve Pergamon krallklarndan gelen yardm isteini, douda gl bir devletin
olumasn nlemek iin kabul etmitir.
Rodos ve Pergamon krallklarnn yardm sayesinde Makedoniay yenip, bir
anlamda Anadoluya ayak basmtr. Anadoluda dorudan idari sorumluluk
yklenmeden kontrol edebilecek merkezlere sahip olup, d siyaseti kendi istei
dorultusunda ynlendirip, bu topraklardaki problemleri bir hakem gibi kendi
karna gre zen Roma, zamanla blgede siyasi basksn arttrmtr.152 Bl ve
ynet ilkesini uygulayarak Anadoludaki dman krallklar birbirine drmtr.
Kuvvetli olan ypratp, zayf olan ise koruyarak bu topraklardaki siyasi dengeyi
korumutur. Bunun sonucunda artk Kk Asyadaki byk kk tm devletler

Kyklad:Yunanistanda, Attika yarmadasnn gneyinde Ege denizine uzanm adalar topluluu.

Miletos: Girit Adasnda bir kent.
151
Polybios, XVI,1-12; bk.XVIII, 2,2-4;Diodoros, XXXVIII,5.
152
plikiolu, B, Eskia Tarihinin Ana Hatlar II, 1992,s.59.

28

Senatusun arzularna boyun eip, isteklerini anlamak iin Romaya eliler

yollamaya balamlardr.
M.. 133 ylnda III. Attalos, varisi olmad iin, Pergamon Krallna ait
topraklar vasiyetname ile Romaya brakmtr.153 nk, bu topraklarda kontrol
salayabilecek yegane gcn Roma olduuna inanmtr.154 Vasiyetname Roma
tarafndan kabul edilmitir. M..129 ylnda konsl Manlius Aquillius idari
dzenlemeleri sonucunda, Anadoluda ilk Roma eyaleti kurulmutur.155 Eyaletin
topraklar, Mysia, Lydia, Karia* ile Phrygiann bir ksmn kapsamaktayd.
. Kilikia
Kilikia, Alanya Burnudan Suriyeye kadar uzanr; kuzeyi ve bats Toros
Dalar, gneyi Akdeniz ile evrilidir. Douda Suriye ile arasnda Amanos Dalar
yer alr .
Kilikiada Hitit, Asur, Pers, Byk skender daha sonra Seleukos Krallklar
egemenlik srmtr. M.. ikinci yzylda Seleukos Krall zayflamaya balaynca
blgede kk prenslikler olumutur. Olba Prenslii gibi.156 Zamanla farkl statlere
sahip sahil ehirlerinde ve Kilikia Trakheia (Dalk Kilikia) ile birlikte Pamphylia ve
Pisidiaya da kk prenslikler oalm ve korsanlar bu topraklara yerlemitir.
Hatta kk korsan prenslikler kurulmutur.157 Romann Dou Akdeniz ile olan

153

Diodoros, XXXIV; XXXV, 3; Strabon, XIII. s 624; Pliny, N.H., XXXIII,148; Allen, R,E, The
Attalid Kingdom,1983, 176-177; Magie, D, Anadoluda Romallar, 2001, 67-68.
154
Rostovtzeff, M, Economic Polituque des Rois de Pergame Anatolian Studies, 1923, s.359;
Magie, D, Roman Rule in Asia Minor, 1950, cilt.I, s. 352.
155
Strabon, XIV, 646; Justinus, XXXVI, 4.

Mysia: Anadolunun kuzeybatsndadr. Kuzeyde Bithynia ve Propontis, gneyde Lydia, batda Ege
Denizi ile douda Phrygia ile snrl blge.
*
Karia: Gneybat Anadoluda Lykia ile onia arasndaki blge.

Phrygia: Bats Mysia, Lydia ve Karia, dousu Galatia ve Lykonia (Orta Anadolunun gneyi),
kuzeyi Bithynia, gneyi Pisidia ve Lykia ( Gneybat Anadoluda Karia ile Pamphylia arasndaki
lke) ile snrlandrlm blge.
156
Strabon, XIV, s.672.
157
Jones, A, H, M, The Cities of The Eastern Roman Provinces,1971, s.131.

29

mevcut ticaret balar kesilmitir. Romallar uzun sre kendisi iin hayati nem
tayan bu sorunla ilgilenmemitir. Korsanlar yenip, Pamphylia, Pisidia, Phrygia ve
Milyasn dahil olduu Kilikia Eyaletini kurmutur.158 Kilikia

eyaleti,

Kilikia

Pedias ve Kilikia Trakheia, Pamphylia, Pisidia, sauria ve Lykonia olmak zere alt
ksmdan ibaret olmutur. M.. 56 ylnda Kilikiaya Asia eyaletinden alnan ve
Kk Asyann batsndan gelerek , Suriyeye inen nemli bir askeri yolun zerinde
bulunan Laodeikea, Apameia ve Synnada, da eklenmitir. Eyalete daha nce,
Ptolemaioslardan alnan Kbrsda dahil edilmitir.159
.Pontus- Bithynia
Pontus lkesi douda Kafkasya, batda Kzlrmak, kuzeyde Karadeniz ve
gneyde Ermenistan ile snrldr. M.. 281 ylnda Lysimachusu yenen Mithradates
bu blgeye gelip, bamszln ilan etmitir.160 Mithridates Eupatora kadar
Hellenizm Pontusda etkili olmutur. Romann Kk Asyada gnden gne daha
fazla toprak elde etmesi ve memurlarnn yaptklar idari hakszlklar ile ar vergiler
yerli halkta honutsuzlua sebebiyet vermitir. Pontus Kral Mithradates Eupator,
Romaya kar kp, bu idareden memnun olmayan pek ok ehrin kendi tarafna
gemesini salamtr. Korsanlarla anlaarak denizcilikten holanmayan Romaya
kar denizlerde stnlk salamtr. Ksa zamanda, Anadolunun batsna ve
Hellasa hakim olup, ok sayda Roma vatandan katletmitir (M..88).161 M.. 64
ylnda Pompeius, Pontus kraln kesin yenilgiye uratarak, M.. 88 ylndan itibaren

Milyas: Pisidiada Termessos (Gllk) ile sinda (Phrygia snrnda bir Pisidia kenti) arasnda kalan
blge.
158
Livius, LXVIII; Plutarchos, , XXX IV.

Apameia: Phrygiann iki byk kentinden biri. Afyonun Dinar ilesi.

Synnada: Phrygiada bir kent, Afyonun uhut ilesi.

159
Cassius Dio, XXXIX, 12-16, 55-60; Plutarchos, XLIX, 7; Strabon, XII, 588.
160
Diodorus, XX, III, 4.
161
Efes Akam olarak bilinir. Cassius Dio, XXX-XXXV 109, 89; Appianos, Mithradates, 22-23.

30

aralklarla sren savaa son vermitir.162 M.. 63 ylnda

Bithynia ile

birletirilmitir.
Mithridates savalarndan sonra, M. Antonius, Douda Azak Denizine olan
tarafta Polemoya Pontus Protektorate Kralln kurdurtmutur.163 Bu krallk
sayesinde Karadeniz kylar gvence altna alnmtr. M.S. 38 ylnda krallk sona
ermitir.
Bithynia, Anadolunun kuzeybatsndaki antik blgedir. Douda Paphlagonia,
gneyde Phrygia ve Galatia, batda Mysia blgesi ile Marmara Denizi ve
Karadenizle evrilidir. Trak kkenli Bitin kabilerinin kurduu Bithynia, Lydia, Pers
ve

Seleukos

Krallklarnn

egemenliklerini

tanmlardr.

M..279

ylnda

Lysimachusu yenen Zipoetes Bityhniann kurucusu saylr.164 Mithridates Eupator

ile mttefik olmutur. Ancak Mithradatese ihanet edip, Roma tarafna gemitir. Son
kral IV. Nicomedes (M..94-74) Bithyniay vasiyetle Romaya braknca, bu lke
Pontusa dahil edilmi, Pontus-Bithynia eyaleti kurulmutur.
v. Galatia
Galatia kuzeybatda Bithynia, kuzeydouda Paphlogonia, douda Pontus,
gneydouda Kappadokia ve batda Phrygia blgeleriyle evrilidir.165
Blge adn, M.. 278 yllarnda Bithynia Kral I.Nikomedesin armas
zerine166 paral asker olarak hizmet vermek zere Anadoluya gelen Orta ve Bat

162

Appianos, Mithradates, 105; Anderson, J, G, C, Pompeys Campaign against Mithradates, JRS,

XIII (1922) , s.99-105.
163
Syme, R, a.g.e., s.267;Scullard, H, H, a.g.e., s. 167.
164
Diodorus, XIX 60, 3; Rostovtzeff, M, Hellenistic World,1953, s.567.
165
Strabon, XII, 567.
166
Livius, XXXVIII,16; Strabon, XII, 566; Pausanias, X, 23,14 ; Magie, D, a.g.e., 1950, s.7;
Demirciolu, H, a.g.e.,1953, s. 339.

31

Avrupa kkenli Galatlardan almtr. Bu halk byk boydan olumutur:

Tolistobogiler, Tektosaglar ve Trokmiler.167
Galat boylar ehir etrafnda gruplamtr:168 Tolistobogiler; Pessinus
(Balahisar), Tektosaglar; Ancyra (Ankara), Trokmiler; Tavion (Nefesky).169 Savac
bir halk olduklar iin civardaki arazileri ele geirip, eski sahiplerini yanlarnda
almaya zorlamlardr. Pergamon Kral Attalos kendi devletinin ve Hellen
ehirlerinin snrlarna riayet etmek zorunda brakmtr ama Pergamon zayflad
zamanlarda tekrar Anadoluya korku salmlardr.170
Galatlar Mithradates Eupatorun ordusuna katlmlardr. Ancak Mithradates
Romaya

yenilince,

Galatl

soylularn

ounu

ldrtmtr.171

lerinde

Tolistobogilerin lideri Deiotarusun da bulunduu az sayda kii bu katliamdan

kurtulmutur. Bu yzden, Deiotarus, Romaya yardm etmi ve en sadk mttefii
olmutur. Yardmlarna karlk olarak, Pompeius, Deitaorosa172Orta Anadoluda
geni topraklar vermitir. Sonuta, kral unvann alan Deitaoros, ksa zamanda
topraklarn daha da genileterek tm Galatiann hakimi olmutur.173 M.. 53
ylnda kurduu Galatia Krall, M..25 ylnda, Amnytasn lmne kadar devam
etmitir.174 M.. 25 ylnda, Augustus bizzat kendisine bal Provincia Galatiay

167

Strabon, XII, 567,2; Livius, XXXVIII, 13, 16; Mitchell, S, Anatolia, Men and Gods in Asia Minor,
1993, s.84; Arslan, M, Galatlar, 2000, s. 75.
168
Strabon, XII, 566;
169
Strabon, XII, 567; Livius, XXXVIII, 19, 1; 24, 1.
170
Polybius, V, 77, 2; Magie, D, a.g.e., 1950, s.101; Demirciolu, H, a.g.e., s.340.
171
Appianos, Mithridates, 46; Magie, D,a.g.e., s.223.
172
Strabon, XII, 547.
173
Appianos, Mithradates, 114.
174
Amyntasn oullar vard ama Augustus bu topraklar onlara brakmamtr, bk. Res Gestae,
XXVIII; Strabon, XII, 569; Cassius Dio, LIII, 26, 3; nan, J, Kremna Kaz Raporu, TAD, XIX-II,
(1970), s.52.

32

oluturmutur.175 Eyaletin bilinen ilk valisi M..22 ylna kadar bu grevde kalan
Marcius Lollius olmutur.176

175
176

Ramsay,W, M, Studies Roman Provinces Galatia, JRS, XIV (1924), s.203

Magie, D, a.g.e, 1950, I. cilt, s.459.

33

4.2. Protektorate Krallklar

.Kappadokia
Douda Armenia, batda Galatia ve Lykonia, kuzeyde Pontus ve gneyde
Kilikia ile snrlandrlm blgedir.177 M.. 3. yzyln ortalarna kadar,
egemenlii

altndayd.

III.Ariarathes

Kappadokiann ilk

Pers

kral olmutur.178

Kappadokia halk, Hellenizmden etkilenmitir. Roma Anadoluda etkili olmaya

baladktan sonra, daima bu siyasi gcn mttefii olmutur. Mithridates
savalarnda olduu gibi.
Mithradates Eupator, Karadeniz kylarn aldktan sonra, Kappadokiay
lkesine dahil etmeyi planlamtr.179 Bu yzden isyan kartp, kral ldrtmtr.
Mithridates savalar sonucunda, Armeniadan toprak alan, Kappadokia snrlarn
geniletmitir.
M.Antonius dneminde, Ariobarzanesin dahil olduu hanedan sona
ermitir.180 Antonius stratejik adan nemli olan bu blgeyi hakimiyeti altnda
tutmak istemitir. Bunun zerine, Pompeiusun oluturduu, Koman Pontikadaki
rahibin torunu Arkhealausu kral yapmtr (M.. 36).181 Krallk M.S. 17 ylna kadar
devam edebilmitir. Daha sonra bir Roma eyaleti olmutur.182

177

Herodotos, I, 72, 76; V, 52; Strabon, XII, 534.

Diodorus, XXXI, 19.
179
Reinach, Mithradates Eupator, 1890, s.97.
180
Strabon, XII, 540.

Komana Pontika: Pontus blgesinde, Kappadokiadaki Komana ile ayn ismi tayan ve ayn
tanrann kltne sahip olan kent. bk. Strabon, XII, 557.
181
Cassius Dio, XLIX 32,3; Strabon, XII, 540; Magie, D, a.g.e., 1950, I.cilt, s.435; II.cilt, 1286,
no.26.
182
Tacitus, Annales, II, 43.
178

34

.Amanos Yerel Krall

Amanos Dalar zerinde, Kilikiann eyalet olmasndan sonra kurulmutur.
Toros Dalarnn gneyindedir. Issos Krfezinin* giriindedir.183 Kilikiay Frat
Nehrine yaklatrr.
Tarcondimotus, Pompeiusa yardm ettii iin, Hierapolis-Castabalada
kk bir krallk kurmasna izin verilmitir.184 Ancak ok uzun mrl olmamtr.
Tarcondimotus lnce taht kavgas kmtr. Bu frsat deerlendiren Roma,
Amanos kralln M.S.17 ylnda, ilhak etmitir.185
. Kommagene
Kilikiann kuzeyinde, dou snr Euphratese kadar uzanan, Seleukoslara
ait blge.186 Batda Kilikia ve kuzeyde Kappadokia ile evriliydi.
Kommagene

Krall,

M..

162

ylnda

kmekte

olan

Seleukos

Krallndan ayrlarak, kurulmutur. Toroslardan kuzey Suriye snrna kadar olan

blgede hakimiyet kurmutur.187 Bakent Samosata Fratn bat kysnda ve
Mezopotamyaya gidilen yollar zerinde olan istasyondu.188 Kommagene, dalarla
hem Kilikiadan hem de Kappadokiadan ayrlm durumdayd.
Partlar ile Roma arasnda tampon bir krallk olan Kommagene Romann
gcnden ustaca yararlanmtr. Stratejik konumu dolaysyla, Romann douya

Issos Krfezi: skenderun Krfezi.

Magie, D, a.g.e., 1950, s.377.

Hierapolis-Castabala: Osmaniye Karatepe yolu zerinde, antik bir kent.

184
Cicero, Ad. Fam., XV, I, 2; Strabon, XIV, 676; Cassius Dio, LXIII, 1; Calder, W, M, Colonia
Caesareia Antiocheia, II, JRS (1912), s. 106; Head, B, Historia Numorum, 1911, s.735.
185
Tacitus, Annales, II, 42;
186
Strabon, XIV, 668.
187
Magie, D, a.g.e., 1950, s.376.
188
Charlesworth, M, P, Trade Routes and Commerce of the Roman Empire, 1924, s.76.
183

35

doru genilemesinde hayati nem tamtr.189 M.S. 17 ylnda

III Antiochus

Epiphanes lnce, bir Roma eyaleti haline getirilmitir.190

v.Armenia
Eskiada dousunda Media, batsnda Kappadokia, kuzeyinde Kolkhis ve
beria, gneyinde Suriye olan blge.
Srasyla, Asur, Med, Pers, Byk skender ve Seleukos krallklarnn
egemenlikleri altna girmitir.191 Seleukos Kral III. Antiochus, M.. 212 ylnda
Armeniay prensler arasnda ikiye blmtr.192 M.. 95 ylnda Tigranes tarafndan
yeniden birletirilmitir. Romann Pontus ile savamasn frsat bilen Tigranes, M..
83 ylnda Ovalk Kilikiay almtr.193 Roma, Tigranese snan Mithradatesi
vermedii gerekesiyle, Armeniaya saldrmtr. Roma ile antlama yapmak zorunda
brakmtr. Tigranesin lmnden sonra, Armenia Romaya bal protektorate bir
krallk olmutur. Armenia topraklarnn bir blm de Parthlar tarafndan ele
geirildii iin, Roma iin adeta dmana kar savunma duvar olmutur. Krallk,
zamanla dou politikalarnn yrtld ileri bir karakol haline gelmitir.
v. Lykia
Gneybat Anadoluda Karia ile Pamphylia arasnda kalan blge.194 Eskiden
Milyas diye adlandrlan blgedir.195 Srasyla Persler,

Byk

skender,

Karial

Mausolus, Ptolemaioslar hakim olmutur. Lykia, M..190 ylnda, Magnesia

189

Fellman, R, Kommagene Antike Welt, 1975, s.38.

Tacitus, Annales, II, 43.

Media: rann kuzeydousunda eski bir yerleim yeri.

Kolkhis: Kafkas Dalarnn gneyinde eski bir yerleim yeri.

beria: Bugnk Grcistan.

191
Herodotus, VII, 73,79; Gnaltay, , Romallar Zamannda Kappadokya, Pont ve Artaksiad
Krallklar, 1951, s.564.
192
Strabon, XI, 5, 23.
193
Appianos, Syria, XXXXVIII; Plutarchos, Pompeius, XXVIII; Cassius Dio, XXXVI, 37.
194
Strabon, XII,546; Herodotos, I, 171; 176.
195
Herodotos, I, 173.
190

36

Savada Romaya yardm eden Rodosa verilmitir.196 Fakat blgede byk bir
direnile karlaan Rodos, Bat ve Gney Lykiay egemenlii altna alabilmitir.197
Bu sava baaryla srdrebilmek iin M.. 180 ylnda Lykia kentleri ortak bir
savunma birlii kurmutur. Daha nce Lykiada federal bir devlet yaps olduuna
dair kesin bir veri yoktur.198
III. Makedonia Savann bitmesiyle (M.. 168/167) Rodos ile mttefiklii
sona eren Roma, Lykiaya bamszln geri vermitir.199 Lykiallar M.S. 43 ylna
kadar kendilerine tannan zgrlk ve demokrasi iin Romaya kranlarn
sunmulardr. Kapitolde devletin resmi tanrs Jpitere sunulan iki adak,
Lykiallarn minnettarlklarnn bir iaretidir.200 Ayrca tanra Romaya tapnm da
bu dnemde balamtr.
Daima Romadan yana bir tavr sergilemilerdir. M.. 89- 85 yllar arasnda
Mithradates saldrlar karsnda Anadoludaki bir ok ehrin aksine, Romann
yannda yer almtr. Sulla Mithradatesi yendikten sonra, sava srasnda Romaya
olan sadakatlerinden dolay, Lykiaya dost ve mttefik unvanlarn vermitir.201
Vergi de vermedii dnlmektedir. nk, M.. 75 ylnda hazrlanm olan
Ephesos Gmrk Listesinde ad gememektedir.202

196

Polybios, XXIII, 3; Livius, XXXVII, 56, 3; ahin, S, Bagelen, N, Lykia ncelemeleri, 2000,
s.131.
197
ahin, S, Bagelen, N, a.g.e., s. 131.
198
Behrwald, R, Der Lykishe Bund Untersuchungen zu Geschicte und Verfassung, 2000, s. 89.
199
Polybios, XXX, 5,12; Livius, XXXXv, 45; Magie,D, a.g.e., 1950, s. 524.
200
Magie, D,a.g.e.,1950, s. 526.
201
Appianos, Mithridates, 61.
202
Knibbe, D, Engelmann, H, EA, XIII, s.199-223.

37

BLM V
TBERUS VE MERKEZ YNETM
Tez konusunun iyi anlalabilmesi iin ncelikle Tiberiusun, ksa yaam
yks, amlanacaktr. Hem merkezi ynetimini, hem de eyalet ynetimini
aklamak iin Tiberiusu tanmak gerekmektedir. lk olarak, M.S. 14 ylnda, tahta
kana kadar olan hayat hikayesi ve eitimi ele alnacaktr. Daha sonra, Tiberiusun
saltanat boyunca, talyada ve eyaletlerde nasl bir ynetim izledii anlatlacaktr.
Tiberiusun M.. 42 ylnda Fundide doduuna inanlmaktadr, ama bu
dnceyi geerli klacak kaynak da yoktur.203 Geerli olan gr ise, sivil sava esnasnda Palatine Tepesinde bir evde M.. 16 Kasm 42 ylnda doduudur.204 Politika ile daha bebekken tanmtr.205 Babas Tiberius Claudius Nero, Caesar
desteklemi ancak daha sonra, Perugia Savanda da Octavianusun karsnda yer
almtr.206 M. Antoniusun yenilgiye uramas zerine, anne babas onu Romada
brakp, nce Sicilyaya, oradan Yunanistana kamlard. Tiberius ise Augustus
yanls bir senatr tarafndan evlat edinilmitir. Tiberius yandayken kan afla
ailesi geri dnmtr.207
M..38 ylnda, babas Tiberius Claudius Nero, Octavianusun zoruyla,
Liviann ikinci ocuuna hamile olmasna ramen karsndan ayrlmtr. ok
gemeden Octavianus da karsndan ayrlp,

Livia ile evlenmitir. Bu evlilik

203

Suetonius, Tiberius, V.
Suetonius, Tiberius, V; Garzetti, A, a.g.e., s. 7; Scullard, H, H, a.g.e., 1963,s.268.
205
Suetonius, Tiberius, X-IX; Velleius Paterculus, II, 94 f; Cassius Dio, LIII, Iff.
206
Suetonius,Tiberius, 6; Garzetti, A, a.g.e., s.7; Mellor, R, From Augustus to Nero: The First
Dynasty of mperial Rome, 1990, s.169.
207
Levick, B, Tiberius the Politician, 1995, s.11-13.
204

38

sayesinde Octavianus

cumhuriyeti Claudius ailesinin de bir anlamda gcn

arkasna alarak, Roma siyasetinde daha da etkili hale gelmitir.208

Tiberius bu evlilikten sonra, babasnn yannda kalmtr. Babas

ldnde,

henz dokuz yanda olan Tiberius cenazede babas iin bir konuma yapmtr.209
Tiberius ve Drusus Augustusun evine yerleip, Augustusun kz Julia ve yeeni
Marcellusla beraber yetitirilmilerdir.
Tiberius, Romada, kkeni Atinada dzenlenen Dionysios festivaline
dayanan enlik ile genlerin katld ve sirkte yaplan Troy Oyunlarn
dzenlemitir.210 Babas adna forumda gladyatr yarmas ve bykbabas iin de,
amfitiyatroda oyunlar organize etmitir.211
Tiberius yaptklaryla, halkn gznde giderek tahtn varisi durumuna
gelmitir. M.. 23 ylnda, henz on dokuz yandayken, Romada quaestor
olmutur212 ve Ostia Limanna tahl gelmesiyle ilgilenip, Romadaki msr ktlna
zm bulmaya almtr.213 M.. 27 ylnda Augustus ile birlikte Galliadaki ileri
karakollar teftie giden Tiberius ve Marcellus, orada herhangi bir arpmaya
katlmamalarna ramen nemli deneyim kazanmlardr. Dnte Tiberius
Augustusun amirallerinden olan Marcus Agrippann kz Vipsania Agrippina ile
evlenmitir.214 Drusus adnda bir oullar olmutur.
Tiberius, M.S. 14 ylnda saltanat balayana kadar Roma dnda
grevlendirilmitir. nk giderek artan poplaritesinin yansra, Claduii ailesinin
208

Garzetti, A, a.g.e., s.10.

Suetonius, Tiberius, VI.
210
Suetonius, Tiberius, VII.
211
Suetonius, Tiberius, VIII.
212
Suetonius, Tiberius, VIII, 1; Cassius Dio, LVI, 17; Tacitus, Annales, III, 29,If; Ridley, R, T,
s.394; Jones, A, H, M, Augustus,1970, s.53.
213
Garzetti, A, a.g.e., s.11.
214
Tacitus, Annales, I, 1; Suetonius, Tiberius, VII,1; Syme, R, Roman Papers,1951, s.29; Ridley, R,
T, a.g.e., s.394; Garzetti, A, a.g.e., s.11; Shotter, D, Tiberius, 1992, s.8.
209

39

gcn arkasna alan Tiberius, Augustusun iktidar iin tehlike oluturmaktayd.215

Bahsedilen grevlerden biri de, Tiberiusun M.. 20de, Armeniaya gidip216,
Crassusun Carrhaeda kaybettii Roma sancaklarn217 geri alp218 Tigranese
Armenia Kral olarak ta giydirmesidir.219 Bu olay zerine Romada, Armenia alnd
lejandl sikkeler baslmtr.220 Bithynia zerinden, Ancyra ve Kappadokiaya geip,
protektorate krallarla grmtr.221 M.. 16 ylnda, praetor olmutur222 Ayn yl,
Augustusla beraber Galliaya tekrar gitmitir. Huzuru salayp ynetmek iin bir
sre orada kalmtr. M..15 ylnda Raetia ve Vindelicada savamtr.223 M..13
ylnda ilk kez konsl yetkisini almtr.224 M..12 ylnda Pannoniada kan bir
isyan, Kuzey Makedonial Scordiscilerin yardmyla bastrmtr.225 Ayn yl
Thrakiada, ileride Suriye valisi olacak Calpurnius Piso ile birlikte savamtr.226
Daha sonra Augustusla beraber Galliaya bir sefere km ve Dalmatiay
almtr.227 Augustusun yasaklamasna ramen, askerleri arasnda imperator olarak
selamlanmtr. Bu baarlarndan dolay M..9 ylnn balarnda adna bir ovatio

215

Syme, R, a.g.e., 1939, s. 417.

Cassius Dio, LIV, 8; Talbert, R, J, A, a.g.e., s.321.
217
Strabon, XIV, 646; Scullard, H,H, a.g.e., s.124.
218
Res Gestae, 27; Suetonius, Tiberius, IX, 2; Cassius Dio, LIV,8f; Tacitus, Annales, II, 1; Syme, R,
a.g.e., s.397; Ridley, R,T, a.g.e., s.394; Garzetti, A, a.g.e., s.11; Hadrill, W, Augustain Rome, 1991,
s.36.
219
Cassius Dio, LIV, 9; Ridley, R, T, a.g.e., 384.
220
Hill, G, F, From Early Times To the Reign of Augustus, 1909, s.147- 148; Sachton, P, Augustus,
1998, s.127.
221
Suetonius, Augustus, XXI, 3; Velleius Paterculus, II, 91, 1; Cassius Dio, LIV, 8,1; Levick, B,
a.g.e., s.25.
222
Cassius Cassius Dio, LIV, 10, 2.
223
Velleius Paterculus, II, 95; Casssius Cassius Dio, LIV, 22.
224
Res Gestae 12; Ridley, R,T, a.g.e., s. 394.
225
Cassius Dio, LIV, 31, 34, 36;Velleius Paterculus, II, 114,5; Suetonius, Tiberius, IX, 1; Res Gestae,
30; Syme, R, a.g.e., s.139; Garzetti, A, a.g.e., s.11.
226
Velleius Paterculus, II, 98, 114-116 ; Cassius Dio, LIV, 34, 5; Garzetti, A, a.g.e., s. 13; Syme, R,
a.g.e., 1939, s.262.
227
Velleius Paterculus, II, 114, 5; Syme, R, a.g.e., 1951, s.136, 265.

Ovatio: Eski Romallarn ikinci derecede bir zafer iin yaptklar geit treni veya zafer alay. Adna
ovatio dzenlenen kii bana mersinden yaplm bir ta takard.
216

40

dzenlenmitir. M..9da, Germaniada savarken,228 kardei Drusus lmtr.

Cenazesinde etkili bir konuma yapmtr. M..7 ylnda Cn. Calpurnius Piso229 ile
beraber konsl olmutur.230 Bir yl sonra, TR. P. yetkisini be yllna kullanmaya
hak kazanmtr.
Tiberius tahtn varisi olmak istemitir. Bu yzden, M..11 ylnda,
Augustusun isteine uyarak, babas gibi karsndan ayrlp, kz Julia ile
evlenmitir.231 Bir ocuklar olmu ama ok gemeden lmtr.232 Augustus
kendine ardl olarak nce kzkardei Octaviann olu Marcellusu, semi hatta evlat
edinmitir.233 Ancak Marcellus lnce234, kz Juliann, M. Agrippa ile evliliinden
olan oullar Gaius ve Lucius Caesar kendine ardl olarak belirlemitir. Tiberius
sadece onlarn koruyucusu olabilmitir. Bunun zerine gnderilmek istendii
Armenia yerine Rodosta inzivaya ekilmeyi yelemitir.235 Augustus bu hareketi
torunu Gaiusun danman Marcus Lollius gibi kiilerin de etkisiyle neredeyse
ihanet olarak deerlendirmitir.236 Kendi isteiyle ayrld Romadan Augustusun
izin vermemesi zerine uzun bir sre geri dnememitir.
Lucius M.S.2 ylnda Marsilyada, Gaius ise M.S.4 ylnda Artagira
kuatmasnda ald yara yznden Limyrada lmtr.237 Tiberius ise M.S.2de
affedilip, Romaya dnmtr ama sivil veya askeri hayatta grev almamtr.
228

Velleius Paterculus, II, 2,95 Cassius Dio, LIV,22; Syme, R, a.g.e.,1951, s.265.
Shotter, D, Cnaeus Calpurnius Piso, Legate Of Syria, Historia, XXII, (1973) s.229- 245.
230
Res Gestae, 16; Cassius Dio, LIV, 34; Ridley, R, T, a.g.e., s.394; Garzetti, A , a.g.e.,12; Ephesos
Gmrk Listesinde Tiberius ve Pisonun konsl olarak adlar yer almaktadr. bk. Knibbe, D,
Engelmann, Ephesos Gmrk Listesi, EA,XIV, 1989, s.199.
231
Suetonius,Tiberius, VII, 2; Garzetti, A, a.g.e., s.8; Hadrill, W, a.g.e, 1991, s.39; Shotter, D,
Augustus, 1992, s.10; Syme, R, a.g.e., s.262.
232
Cassius Cassius Dio, LIV, 34,1; Suetonius, Tiberius, VII; Garzetti, A, a.g.e., s.8.
233
Suetonius, Tiberius, X; Syme, R, a.g.e., s.341.
234
Hadrill, W, a.g.e., s.8.
235
Suetonius, Tiberius, X,1; Cassius Dio, LV, 9; Garzetti, A, a.g.e., s.12
236
Syme, a.g.e., 1939, s.391.
237
Tacitus, Annales, I, 1; Suetonius, Tiberius, XII; Syme, R, a.g.e., 1951, s.264; Shotter, D, 1992,
s.12; Hadrill, W, a.g.e. s.41; Borchardt, J, Limyra Zemuri Talar, 1999, s.85.,
229

41

M.S.4de Augustus, Tiberius ile kz Juliann hayatta kalan tek olu olan Agrippa
Postumusu evlat edinmitir.238 Tiberius artk Julius Caesar Augustus adn almtr.
Senatus tarafndan on yl iin Tiberiusa TR.P yetkisi verilmitir.239 Augustus
Tiberiusun selefi olmasndan asla memnun olmamtr. Hatta yle demitir:
Oullarm Gaius ve Lucius ld, taht ne yazk ki Tiberiusa kald.240 Torunu
Agrippa Postumusa ramen, Tiberiusun Romann hem askeri hem de idari
sistemini iyi biliyor olmas ve bu tip grevlerde yer almas Augustusu Tiberiusun
ardl olmas konusunda ikna etmitir.241 Tiberusun eitimi de Augustusun seimini
etkilemi olabilir.
Tiberius

ok kk yalarndan itibaren siyasetle i ie olmutur. Tahta

kma hrsyla byyen Tiberius iyi bir eitim almtr. Daha yandayken, hem
Yunanca hem de Latince okuyup yazmtr.242 Dnemin nl airlerinden biri olan Q.
Caecilus Epirotadan eitim almtr.243 Tarih, felsefe, heykel,244 bilim, resim245 ve
retorik ile ilgilenmitir. Rodosa gittiinde nl hatip Gadaral Theodoradan ders
almtr.246 yi bir sz ustas haline gelmitir. Romaya ihanet suuyla yarglanan
Kappadokia Kral Arkhaelausun, savunmasn yapmtr.247 M..20 ylnda
Trallesin, M.. 12 ylnda da, Laodecia, Thyatira* ve Chiosun depremden sonraki

238

Suetonius, LXV, 2; Shotter, D, 1991, s.17.

Suetonius, Tiberius, IX; Cassius Dio, LV, 9.
240
Suetonius, Tiberius, XXIII; Cassius Dio, LIV, 8; Akit, O, Roma mparatorluk Tarihi, 1985, s.63.
241
Suetonius, Tiberius, XXIII; Cassius Dio, LIV, 8.
242
Suetonius, Grammateus, XVII, 1; Levick, B, a.g.e., s.15.
243
Levick, B, a.g.e., s.16.
244
Cassius Dio, LV, 9, 61; Pliny, N.H., XXXIV, 62.
245
Suetonius, XXXXII, 2; Pliny, N.H., XXV, 70.
246
Suetonius, Tiberius, LVII, 1.
247
Suetonius, Tiberius, VIII, 1.
*
Thyatira: Mysiada bir kent (Akhisar).
239

42

isteklerini Augustus ve Senatusa bildirip, bu ehirlerin iskan edilebilmeleri iin

gerekli destei salamtr.248
Tiberiusu Augustusun istei zerine, kardei Drususun olu Germanicusu
evlat edindirmitir. M.S.6 ylnda, yeeni Germanicus ile llyricumda* kan bir
isyan bastrmtr.249 Adna yine bir zafer alay dzenlenmi ve askerleri tarafndan
imperator olarak selamlanmtr. M.S.7de Liviann da etkisiyle, Augustus, Agrippa
Postumusu, Planasia Adasna* srgne yollamtr.250 Artk Roma tahtnn tek aday
olmutur. M.S. 9-11 yllar arasnda darp edilen bronze sikkelerde, Augustus
olmadan tek bana, defne elengi ile resmedilmitir. Bu sikke, Tiberiusun
gelecekteki iktidarnn adeta bir gstergesidir.251 M.S.12 ylnda maius imperium*
yetkisiyle dllendirilmitir. Bir yl sonra, Senatus Tiberiusa Augustusunkine eit
TR. P. yetkisi vermitir.252 Bylece, ordu, eyaletler ve adli sistem zerinde sz
hakkna sahip olmutur. Tiberiusa tand ayrcalklara ramen, Augustus srgne
yollad torunu Agrippa Postumusun tahta kmasn istedii iddia edilmitir.253
llyricuma doru yola km ama ok emeden Augustusun hastalanmas
zerine geri dnmtr.254 Tarihi kaynaklara gre; lmnden ksa bir sre nce,
Augustus torununu, Planasiada ziyaret ettii iin Livia, Tiberusu kontrol ele

248

Suetonius, Tiberius, VIII, 1.

llyricum: Adriyatik Denizinin kuzeydousu, bugnk Slovenya ve Hrvatistan topraklarnn bir
blmn ierir.
249
Syme, R, Some Notes On The Legions Under Augustus, JRS, XXIII (1933), s.26.
*
Planasia Adas: Bugnk talyada Toskana Takmadalarnda yer alan Pianosa Adas.
250
Tacitus, Annales, I, 1; Garzetti, A, a.g.e., s. 8.
251
Howgego, C, Sikkelerin Inda Eskia Tarihi, 1998, s. 94.
*
Maius mperium: Romada imparatorluk dneminde hanedan mensubu kiilere verilen, eyaletlerdeki
valilere, memurlara ve lejyonlara emretme yetkisi.
252
Res Gestae, VIII, 4; Suetonius, Tiberius, XXI; Velleius Paterculus, II, 121; Ridley, R,T, a.g.e.,
s.394.
253
Tacitus, Annales, I, 2-5.
254
Tacitus, Annales, I, 5; Cassius Dio, LVI, 30; Suetonius, Tiberius, XI; Alslon, R, Aspect Of Roman
History, 1998, s.26; Wells, C, The Roman Empire, 1984, s.96.
*

43

geirsin diye armtr.255 Hatta, Liviann Augustusu zehirlemi olduu bile iddia
edilmitir.256 Taht zerindeki sz hakkn koruyup salamlatrmak iin Augustusa
bir cenaze treni dzenlemitir. Kendisi de trende bir konuma yapmtr.257 Daha
sonra, kendisi iin tehlike oluturabilecek Agrippa Postumusu, ok gvendii Gaius
Sallustius Crispusun yardmyla ldrtmtr.258 Hatta bunu lmeden nce
Augustusun emrettiini sylemitir.
Augustusun lmnden sonra, tribunus yetkisini kullanarak Senatusu
toplantya armtr.259 Toplantda Senatus mensublar Augustusun vasiyetine
gre260; Tiberiusdan, imparatorluun bana gemesini istemilerdir.261 yle
anlalyor ki, patricii kkenli Claduii ailesine mensub262 Augustusun kurduu
sistemi iyi bilen263 Tiberius bu teklifi reddetmek istese de264 Romaya olan ball
yznden kabul etmitir. Dier taraftan Tiberiusun sadece rol yapt265 ve taht iin
elli alt yama kadar beklediim dedii de tarihi kaynaklar da yer almaktadr.266
Roma mparatorluunun ynetimini stlenen Tiberiusa Romadaki st
dzey memurlar, askerler, eyalet yneticileri ve ailesi ballk yemini etmitir.267 Bu
yeminin her sene tekrarlanmasna karar verilmitir. Aslnda bu and, sadece

255

Tacitus, Annales, I, 5; Alslon, R, a.g.e., s.26.

Tacitus, Annales, I,6.
257
Cassius Dio, LVI, 35.
258
Tacitus, Annales, I, 6; Suetonius, Tiberius, XXII; Cassius Dio, LVII, 3; Ridley, R, T, a.g.e., s.397.
259
Tacitus Annales, I-7,1; Suetonius, Tiberius, 23; Alslon, Aspects of Roman History, 1998, s.27.
260
Suetonius, Tiberius, 23; Alslon, R, a.g.e., s.28.
261
Tacitus Annales, I,7; Garzetti, A, From Tiberius To The Antonines, 1974, s.16. Mommsen, T, A
History Under The Empire, 1998, s.130.
262
Suetonius, Tiberius, 3; Syme, R, a.g.e., 1939, s.431.
263
Mommsen, T, a.g.e., s.130; Alslon, R, a.g.e., s.28.
264
Velleius Paterculus, II, 12, 124; Alslon, R, a.g.e., s.28.
265
Tacitus Annales, I, 11-12.
266
Suetonius, Tiberius, 24; Cassius Dio, LVII; 24; LVII, 28,5.
267
Tacitus Annales, I, 7; Robinson, C, E, The Roman World, 1935, s.275; Mommsen, T, a.g.e., s.131;
Alslon, R, a.g.e., s.28.
256

44

Tiberiusa deil, Augustusun kurduu sistemin ve Roma mparatorluunun devam

iindi.268
Btn bu olaylar sonucunda, Tiberius Senatusu danman ve rehberi olarak
kabul etmitir.269 Hatta kendisini Senatusun hizmetkar olarak tanmlamtr.270 Bu
davrannda kukusuz Senatusun kendisinden nce Roma mali ve siyasi
politikasnda sahip olduu etkin statnn rol byktr. Senatus ile lkeyi ynetmeye balayan Tiberius, zamanla Romada tek adam haline gelmitir. Comitiada
yaplan memurluk seimlerini Senatusa aktarmtr.271 Praetor seimlerinde on iki
adaydan drdn tavsiye etme hakkna sahip olmutur.272 Konsl seimlerinde de
kendi adaylaryla ilgili olarak Senatusa bask yapmtr.273 Btn bu olaylar
Tiberiusun savunduu cumhuriyet kurumlarnn nasl kendi inisiyatifinde olduuna
dair bir kanttr. Senatus mensublarn da kmsemeye balamtr. Hatta Senatusa
geldiinde, senatrlere Yunanca klelie hazr olun beyler dediine yazl
kaynaklarda rastlanmaktadr.274 Fakat Tiberiusun bu tavrna ramen,senatrlerin ve
dier memurlarn kendisine efendi diye seslenmelerine izin vermemitir.275
Tiberiusun Senatus zerindeki gc artarken, annesi Liviada Romada etkili
bir kiilik haline gelmitir. Kocas Augustus tarafndan evlat edinilip, Julia Augusta
adn alan276 ve eyaletlerde tapnm gren Livia, zaman zaman Romadaki tek

268

Mommsen, T, a.g.e., 1999, s. 131

Levick, B, Tiberius The Politician, 1998, s. 92; Alslon, R, a.g.e., s.30.
270
Velleius Paterculus, II, 127; ODonnell, S, The dea of the City in Roman Thought, 1970, s.44.
271
Tacitus, Annales, I,14; Cassius Dio, LVIII, 20, 1, 5; Smith, C, E, Tiberius and Roman
Empire,1942, s.223; Staveley, E, Greek and Roman Voting and Elections, 1972, s. 220-221;Garzetti,
A, a.g.e., s. 26; Lacey, W, K, Nominatio and The Elections under the Tiberius, Historia XII (1963),
s.168-175.
272
Tacitus, Annales, I, 81; Levick, B, a.g.e., s.97 ; Alslon, E, T, s.126.
273
Tacitus, Annales, III, 81; Smith, C, E, a.g.e., s.224.
274
Tacitus, Annales, III, 64.
275
Suetonius,Tiberius, XXV.
276
Tacitus, Annales, I, 5.
269

45

otoriteymi gibi davranmtr.277 Bu yzden aralar almtr. M.S. 29 ylnda len

Liviay,

Tiberius

tanra

ilan

etmemitir.278

Hatta

cenazesinde

konuma

yapmamtr.
Roma siyasetinde Tiberius Dnemide etkili olan dier bir kii de kardei
Nero Drususun olu Germanicusdur. M.S. 6 ylnda, Augustus Tiberiusu evlat
edinince,279 bir olu olmasna ramen Germanicusu evlat edinmesini istemitir.280
Tiberius tahta ktktan hemen sonra, Augustusun lmn duyan Ren kylarndaki
terhis zaman gelmi askerler isyan etmitir. Danube* kylarnda cretlerin ge
denmesi yznden kan isyan bastrmas iin nce olu Drusus ile Sejanusu
gndermitir.281 syan Germanicus bastrabilmitir.282
Germanicus, Tiberiusun iznini almadan Cermen kabilelerin bulunduu
Yukar Germaniaya sefere kmtr.283 Romallar ar ekilde kayba uramlardr.
Tiberius, Senatusda Germanicusun Augustusun snr politikasn ihlal ettiine dair
bir konuma yapmtr. Derhal geri dnmesi ve sava uzatmamas iin emir
gndermitir. ok gemeden, Cermenler kaytsz artsz teslim olarak itaat
etmilerdir. Romann prestiji yeniden salanmtr.284 Yukar ve Aa Germania
olarak iki idari blgeye ayrlmtr. Daha sonra Aquitania, Belgica, ve Lugdunesis
provincia olmutur. M.S.17 ylnda, Romada Germanicus adna zafer alay
dzenlenmitir.285

277

Tacitus, Annales, III, 64.

Tacitus, Annales, V,1.
279
Tacitus Annales, I, 1; Suetonius, Tiberius, 15.
280
Tacitus, Annales, II, 26; Suetonius, Tiberius, 23; Syme, R, a.g.e., 431.
*
Danube: Tuna Nehri.
281
Tacitus, Annales, I, 16-30; Ridley, R, T, a.g.e., s.397.
282
Tacitus, Annales, I, 31, 49; Ridley, R, T, a.g.e., s.397.
283
Tacitus, Annales, I, 55-72; Ridley, R, T, a.g.e., s.397.
284
Koestermann, E, Die Feldzuge des Germanicus 14-16 Historia, VI, (1957), s. 429- 479.
285
Tacitus, Annales, II, 26; Wells, C, a.g.e., s.100.
278

46

M.S. 17 ylnda dou eyaletlerinde kan olaylar zerine Tiberius

Germanicusa maius imperium yetkisiyle, ad geen topraklara yollamtr.286 Suriye
valisi olarak da arkada Cn. Pisoyu atamtr. nk bu ekilde Germanicus ve
Augustusun torunu olan kars Agrippinay kontrol altnda tutabilecekti.
Germanicus doudaki sorunlar zdkten sonra287, kn yaklamas zerine Msra
gitmitir. Ancak Msra Senatusa ye birinin gitmesi Augustus tarafndan
yasaklanmtr.288 Germanicus aldr etmemitir. Hatta Apis Tapnan ziyaret
etmitir. Tiberius ok kzm vehakknda Senatusda bir konuma yapmtr.289
Msrdan Antiocheiaya gelmitir. Antiocheiada Suriye valisi ve Tiberiusun yakn
arkada Cn. Piso ile tartm ve ok gemeden hastalanp, lmtr.290 Bazlarna
gre Piso tarafndan Tiberiusun emriyle zehirlenmitir.291 Hatta elinde bu konuyu
ieren, Tiberiusdan gelen bir mektup olduu tarihi kaynaklarda yer almaktadr.
Ancak bu varsaym asla ispat edilememitir. Piso Romada

yarglanrken,

Tiberiusun kendisini korumamas zerine intihar etmitir.292 Ad da Romadaki

btn belgelerden silinmitir.293
Tiberius, Romada yaplan cenaze trenine katlmamtr. ddialara gre olu
Drusus ve ikiz torunlarnn Romann gelecekteki principatusu olmalarnda nlerinde
hi bir engel kalmad iin ok mutlu olmutur.294 Germanicusun kars Agrippina

286

Tacitus, Annales, II, 41-46; Garzetti, A, a.g.e., s.40; Wells, C, a.g.e. s.100.
bk. S.66.
288
Tacitus, Annales, II, 67.
289
Tacitus, Annales, II, 67; Suetonius, Tiberius, LII, 1.
290
Tacitus, Annales, II, 68; Suetonius, Tiberius, LII, 1; Cassius Dio, LVII, 18, 6-10; Ehrenberg, V,
Jones, A, H, M, Documents llustrating The Reigns of Augustus and Tiberius, 1940, 320;
Mommsen,T, a.g.e., 1996, s. 140; Scullard, H, H, a.g.e., s.271; Garzetti, A, a.g.e., s.42; Alslon, R,
a.g.e., s. 32; Almon, E, T,a.g.e., 137; s.32; Wells, c, a.g.e., 101; Ridley, R, T, a.g.e., s. 398
291
Tacitus, Annales, II, 68.
292
Tacitus, Annales, III, 15; Shotter, D, C, A, a.g.e., 1973, s.235.
293
Shotter, D, C, A, a.g.e., 1973, s.245.
294
Tacitus, Annales, III, 6; Alslon, R, a.g.e., s. 29.
287

47

ise lene kadar Tiberiusun sulu olduuna inanmtr. Hatta zehirlenme korkusuyla,
Tiberius ile beraber yemek bile yemedii ileri srlmtr. 295
M.S. 23 ylnda olu

Drusus gelini Livilla ve Sejanus tarafndan

zehirlenmitir.296 zntsn unutmak iin kendini devlet ilerine adayan Tiberius,

zaman iinde, grev ve sorumluluklarnn ounu

gvenini kazanan Praetoria

Praefectus yani muhafz Alay Komutan Sejanusa devretmi297 ve M.S.27 ylnda

Capri Adasna gitmitir. Sejanus ise Germanicusun oullarndan ve kars
Agrippinadan iftiralar atarak kurtulmutur.298 M.S.31 ylnda konsl yetkisini
Tiberius ile paylam ve torunu Julia ile nianlanarak ardl olmutur. Ancak olunu
zehirlediini renince, Sejanusu ve yandalarn ldrtmtr.299 Livilla da intihar
etmitir.
Tiberiusu megul eden olaylar sadece imparatorluk ailesiyle snrl
kalmamtr. Tiberius eyaletlerden fazla vergi alnmasn yasaklamtr. Hatta Msr
Valisine bu konuyla ilgili olarak yle demitir: yi bir oban koyunun ynn
krpar, derisini yzmez.300 Ancak, yine de ar vergiler yznden

eyaletlerde

ayaklanmalar kmtr. Achaea ve Makedonia vergilerden ikayet edince, Tiberius

bu iki eyaleti imparatorluk eyaleti haline getirmitir.301 M.S.21 ylnda, Galliada
Aedui

ve

Treveri

kabileleri

de

yine

ayn

sebepten

ayaklanmtr.302

Augustodonumu ele geirmelerine ramen, Roma kuvvetleri tarafndan bozguna

295

Alslon, R, a.g.e., s.28.

Tacitus, Annales, IV, 12; Cassius Dio, LVII,2; Alslon, R, a.g.e., s. 29; Garzetti, A, a.g.e., s. 56.
297
Talbert, J, A, a.g.e., s. 321.
298
Tacitus, Annales, IV, 3-4; Cassius Dio, LVIII, 8,3-4; Suetonius, Tiberius, LIV.
299
Suetonius, Tiberius, LXII, 1; Ehrenberg, V, Jones, A, H, M, a.g.e., 53; Mommsen, T, a.g.e., 1999,
s.149; Alslon, R, a.g.e., s.42; Sherk, R, a.g.e., s.75, no.40.
300
Suetonius, Tiberius, XXXII, 1; Cherry, D, A History of Rome, 1994, s.236.
301
Tacitus, Annales, I, 76; Suetonius, Cladius, XXV.
302
Tacitus, Annales, III, 38-42; Garzetti, A, a.g.e., s.65.

Augustodunum: Fransa, Burgundiada bir ehir.

296

48

uratlmtr. Eyaletlerdeki huzuru salamak iin baz valilerin grevini uzatmtr.

C. Poppaeus Sabinus, Moesiada, yirmi drt yl grev yapmtr.303
Senatusa bal Afrikada Roma ordusuna mensup olan Numidial*
Tacfarinasn kard isyan uzun zaman zlememitir.304 Tacfarinas, Afrikal
kabilelerin hrriyet vaadiyle yannda yer almasn salamtr. Ayrca, Roma sava
taktiklerini iyi biliyor olmas Romann aleyhine olmutur. M.S.23 ylna kadar
Roma iin tehlike oluturmaya devam etmitir. P. Dolabella tarafndan Tacfarinas
sorunu zlmtr. Afrikay yeniden dzenleyerek Romann tahl ambar haline
getirmitir.305
Thrakia Krall da Roma iin sorun olmaya balamtr. Bu topraklar M.S.
12 ylnda Augustus tarafndan iki yerli prens olan Rhescuporis ve yeeni Cotys
arasnda taksim edilmitir.306 Ancak M.S. 19 ylnda, Rhescuporis topraklarn
geniletmek iin yeenini ldrtmtr. Bunun zerine, Rhescuporis Romada
yarglanp,

skenderiyeye

srgne

gnderilmitir.

lke

topraklar

olu

II.Rhescuporis ile Cotysin ocuklar arasnda bltrlmtr. Yalar kk

olduu iin eski bir praetor olan Trebellenus Rufusun vasiyeti altna girmilerdir.
M.S. 21 ve 26 ylnda Thrakiallar tekrar ayaklanmtr. Sonunda Moesia valisi
Poppaeus Sabinus tarafndan, Thrakiada Roma Bar -Pax Romana- salanmtr.307
Tiberius Romaya huzuru getirmek iin uramtr. Lks ve savurganl
azaltmak iin nlemler alm ama soylularn desteini kaybetmemek iin gz

303

Syme, R, a.g.e., s.356.

Numidia: Bugnk Cezayir.
304
Tacitus, Annales, II, 52; Ridley, R,T, a.g.e., s.398;
305
Tacitus, Annales, IV, 13; Scullard, H, H, a.g.e., s.280; Garzetti, A, a.g.e., s.22.
306
Tacitus, Annales, II, 37; Suetonius, Tiberius, XXVII, 2; Ridley, R, T, a.g.e., s.398.
307
Tacitus, Annales, IV, 46-51; Ridley, R, T, a.g.e., s.400.
*

49

yummutur.308 Soylu snfa mensub kadnlarn zina yapmalarn yasaklamtr.309

Pleblere, azatllara ve klelere devletin iinde nemli grevler vererek nobilitasn
glenmesini engellemitir.310 Augustus gibi atl snf desteklemi ayrcalk
tanmtr.311 Romada iki rakip dans grup yznden kan olaylarda birok insan
lnce, gladyatr oyunlarnn ve dans gsterilerinin yaplmasna izin vermemitir.312
Romada gsterili binalar yaptrtmamtr. Ancak Romann alt yaps ile ilgilenmi
ve baz binalar restore ettirmitir. Pompeius Tiyatrosu gibi.313 Fideneada*
amfitiyatro

knce,

binay

eksik

malzeme

ile

inaa

ettirten

azatly

cezalandrmtr.314 Kendisine sunulan Pater Patriae ve imperator unvanlarn

istememitir.315 Tanr ilan edilmek istenince, bu teklifi reddetmitir.316 Anadoluda
kasm ayna adnn verilmesi teklifini de kabul etmemitir.317
Byy ve batl inanlar yasaklamtr.318 Dou dinlerine inanmay su
saymtr. Pompeiusun Kdsten getirdii azat edilmi Samiler Romal soylu bir
kadn dininden saptrdklar sebebiyle srgne gndermitir.319
Romaya daima yeterli buday getirmitir. M.S.33 ylnda, Romada tefeciler
yznden kan mali krizi zmek iin nce faizleri ertelemi, daha sonra kendi
hazinesinden, para vermitir.320 Ancak nefret edilen bir imparator olmutur. nk

308

Tacitus, Annales, I, 37-38.

Tacitus, annales, II,50; Smith, C, E, a.g.e., s.220.
310
Scramuza, V, M, The Emperor Claudius, 1940, s.80.
311
Pliny, N.H., XXXIII, 29-33; Sherk, R, s. 72, no.37.
312
Tacitus, Annales, I, 77.
313
Tacitus, Annales, I,76; Smith, C, E, a.g.e, s.226.
*
Fidenea: Floransa yaknlarnda eski bir yerleim yeri.
314
Tacitus, Annales, V, 62-63.
315
Tacitus, Annales, I, 72.
316
Tacitus, Annales, IV, 37-38; Suetonius, Tiberius, LXVII; Smith, C, E, a.g.e., s.227; Drken, ,
Romann Gizem Dinleri, 2000, s.39.
317
Syme, R, a.g.e., 1939, s.444.
318
Suetonius, LXIII.
319
Tacitus, Annales, IV, 85, 5; Suetonius, Tiberius, XXXVI; Smallwood, E, M, The Jews Under
Roman Empire, 1976, s.202.
320
Tacitus, Annales, VI, 16-17; Suetonius, Tiberius, XXXXVIII; Cassius Dio, LVII,21.
309

50

lex maiestas yani ihanet yasas ile istedii kiiyi sebepli, sebepsiz sulamtr321.
mparatorlua ihanet sebepleri eitliydi. Bir kleye vurmak, Augustus heykelinin
yanndayken elbiselerini kartmak, zerinde Augustusun tasviri bulunan sikkelerle
geneleve veya hamama gitmek sebeplerden bir kayd.322 Bu yasa yznden
delatoresler yani imparator iin alan muhbirler ortaya kmtr. Delatoresler
ihanetle sulanan insanlarn topraklarndan pay aldklar iin, zengin insanlara
iftiralar atlmtr. Censorlar bu tip davalara kar kmalarna ramen, sonucu
etkileyememilerdir. 32316 Mart 37 ylnda lnce, yerine Germanicusun olu Gaius
(Caligula) gemitir.324

321

Tacitus, Annales, III, 49-51; Suetonius, Tiberius XXVIII; Brunt, P, Roman mperial Themes, 1990,
s.90.
322
Suetonius, Tiberius, LVIII.
323
Syme, R, a.g.e., 1939, s.
324
Tacitus, Annales, VI, 50; Suetonius, Tiberius, LXXVI.

51

BLM VI
TBERUS DNEMNDE ANADOLU LE ROMA MPARATORLUU
ARASINDAK SOSYO-POLTK LKLER
6.1. Eyaletlerde Bulunan Meclisler ve Yerel Memurlar
Roma

mparatorluu

Anadoluyu

Romallatrmaya

alrken

yerel

kurumlara ve memuriyetlere dokunmamtr. Bergamann Asia eyaleti haline

gelmesiyle beraber, Kk Asyada dzenlemeler yaplm ama mevcut hellenistik
dzen deitirilmemi gibi gsterilerek, tepki toplanmamaya allmtr. Asl ama,
zorlamalara bavurmadan hem ehir meclisini hem de kanunlar Romann denetimi
altna almakt. Tiberius zamannda bu memuriyetler devam etmitir ancak bu
dneme ait belgelerde aada aklanacak memuriyet ve kurumlarn ouna
rastlanmamtr.
Augustus ve Tiberius, eyaletlerdeki itibarl ailelere mensub kiilere Roma
vatandal vererek milli bilinci yok etmeye almlardr. Roma vatandalk
hakkn kazanm kii kendisine bu hakk salayann aile adn kullanmtr. Bu
sayede Anadoludaki eyaletler Romallamaya balamtr. Vatandalk hakkn
kazanm olan kii idareci zmresine girmitir. Bu kiiler ailelerinin itibarlarna gre,
Senatus veya atl snfa dahil edilmilerdir. Attaleial M. Calpurnius Rufus, Tiberius
Dneminde atl snfa mensubtu ve Senatus yesiydi.325
Bat Anadoluda polis denilen zgr karakterli ehirler mevcuttu.326
Aphrodisiasta bulunmu olan ve Roma mparatorluk Devrinin balangcna
tarihlenen bir yaztn zerinde Aphrodisiasn polis olduundan bahseder.327 Kendi
meclislerine sahiptiler. Polis sistemi gemite ounluun ynetimine dayanmtr.
325

Levick, B, a.g.e., 1967, s.107.

Magie, D, Bat Anadolu Kent Devletleri, 2003, s.10.
327
Magie, D,a.g.e.,1950, s.57; Erim, K, Aphrodisias Kazlar TAD, XI-2 (1961), s.26.
326

52

Ancak Roma Dneminde ehrin idaresi ve memuriyetler, Roma yanls zengin snfa
gemitir.
ehirlerin ounda, Boule ad verilen politik ve idari gc olan konsey
mevcuttu. Eleadaki Boule Tanr Caesar, Livia ve Tanr Augustus adna, bir yazt
ithaf etmitir.328 M.S.32-33 yllarna tarihlenen bir yaztta, Illiondaki Boulede,
Tiberiusu onurlandrmaktadr.329 ehirler, yasama ve yrtme yetkisine sahip demos
ad verilen ve kentin ileri gelenlerinden oluan bir meclis tarafndan ynetilmitir.330
Bu meclis Romann koyduu kanulara kar kamamtr. ehir arivi ve kamusal
harcamalarla ilgilenmitir.331 yeler seim yaplarak halk tarafndan, adaylar ise yine
meclis tarafndan belirlenmitir.332 Tiberius

Dneminde

Apollania

Demosu,

Germanicus, Tiberius, Divus Augustus, Livia ve Gen Drususun onuruna yazt ithaf
etmilerdir.333 Myra Demosu da Germanicus ve Agrippinann onuruna heykeller
dikmitir. Germanicusa da ehrin koruyucusu ve kurtarcs denilmitir.334
Ayrca Gerousia ad verilen, ehrin zengin ve ileri gelenlerinden oluan
ihtiyarlar meclisi de mevcuttu. dari yetkileri yoktu ama kamu hayatnda ok
etkiliydiler. Danma kurulu gibiydi. Tiberius, M.S. 12-13 yllar arasnda, Ephesos
Gerousiasna, imparator edasyla bir mektup yazmtr.335 Asia prokonsl Petronius
da, Ephesosdaki Gerousiaa kamusal hayatla ilgili tavsiyelerde bulunan bir mektup
yazmtr.336

328

Bean, G, nscriptions of Elea and Lebedus, Belleten XXIX (1969), s.593,no: 3; Rose, C, H,
Dynastic and Commeration Portraiture in Julio- Claudian, 1997, s.172.
329
I.G.R. IV, 207.
330
Magie, D, a.g.e.,1950, s.58, 1950; Jones, A, H, M, The Greek City, 1937, s.134; nan, J, Perge
Tarihi, VII. Kaz Sonular, (1984), s. 35.
331
Magie, D, a.g.e., 1950, 645.
332
nan, J, a.g.e.,s. 35.
333
MAMA, 4, no, 143.
334
I.G.R., III, 715-716; Magie, D, a.g.e.,1950, s.490.
335
AE, 1993, 1462.
336
AE, 1998, 1468-1469.

53

Anadoludaki Yunanl ehirlerden oluan birlie koinon denilmitir.337

Koinon birlie mensub ehirler arasnda dini ve kltrel balar kurmutur. Asia
Koinonu da, M.S. 18 ylnda, Germanicus ve Drusus adna zerinde kardece
sevilen yeni tanrlar lejand olan sikke basmlardr.338 M.S. 23 ylnda, Tiberius,
annesi ve Senatus adna tapnak yapma yarn kazanan Smryna iin Asia Koinonu
sikke bastrmtr.339
Kentlerde yksek memurlarn yan sra ikinci dereceden memurlarda
bulunurdu. Her ehirde mutlaka grammateus denilen bir memur olmak zorundayd.340
Grammateus, ehir meclisinin kararlarn kaydederdi. Roma mparatorluu ile
yazmalarda bulunurdu. Pazardaki fiyatlar belirleyen halk iin tahl ve yada satn
alan agoranomoslar da341 vard. Bu memuriyetin yetki alan, Romadaki aedileye
benzerdi. Hazineyi denetleyen ve kamusal harcamalarla ilgilenen tamiai ya da
argyrotamiailer de nemli memuriyetler arasndayd.342 Demos tarafndan seilen
ekdikoslar, Roma ile ehir arasnda, iletiimi salamtr.343 ehirdeki mahkemelerde
tartmal kanunlar zmtr. Bazen kamusal harcamalarla da uramlardr.
ehirlerde nfus saym yapp, Romaya bildiren timetesler de mevcuttu.
Anadoluda Aizonai*, Ancyra ve Bithyniadaki kentler kabilelere ayrlmt.
Kabilelerin banda ikinci snf temsil eden phylarchslar yer almtr. ehrin en
nemli insanyd.344 Yksek memur olmak iin uygun deillerdi ama kamu hayatnda

337

Andria, F, Hierapolis, 2003, s.15.

B. M. Cat. Lydia, 251, no.104;
339
SNG von Aulock, onia, 2199, 7993.
340
Magie, D, a.g.e., 1950, s. 60.
341
Pliny, Ep., X, no.88; B.C.H., X, 1886, no.488; Jones, A, H, M, a.g.e., 1940, s.25.
342
MAMA, IX, s.30-32; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 61; 850, no.34.
343
Magie, D, a.g.e., 1950, s.649.
*
Aizonai: Ktahya, avdarhisarda antik bir yerleim yeri.
344
Mitchell, S, a.g.e., I.cilt, s.200.
338

54

nemli grevler edinmilerdir.345 Ancyrada caddelerden, sokaklardan, kamusal

alanlardan, su kaynaklarndan ve alt yapdan sorumlu tutulmulardr.346
Anadoludaki kentlerin ounda hem beden hem de dnsel eitim verilen
gymnasionlar vard. Genel refah iin gerekli olan bu kurumun korunmas ve
bakmn gymnasiarka verilmiti. ehirdeki yurttalara sunulan hem sportif, hem de
iin dzenlemeler yapmak zorundayd. Yapnn donanmnn bakmn salamak,
banyolar stmay ou kez kendi cebinden karlard. Ayrca idman yapanlarn hem
vucdu temizlemek hem de yalamak iin kullandklar zeytinyan temin etmek
zorundayd. Grevin ykmllkleri arasnda oyunlar dzenleme ve dller verme
de yer alyordu. Tiberius Dneminde, Apollonia Sozopoliste, Tanra Romann
rahibi ve ayn zamanda gymnarsiark olan Olympichos, Tiberius ve lm olan
Germanicus ile Gen Drususu onurlandrmak iin, onlar betimleyen tane atl
heykel yaptrtmtr.347
ehirlerde, imparatorluk kltnn koruyucular olan neokoroslar da
mevcuttu. mparatorluk kltne ait tapnaktan sorumlu tutulmutur. Grevleri,
tapnaklarn bakm, tapnak hazinelerinin korunmas ve enlik kutlamalarnn
dzemlenmesiydi. M.S. 4-14 yllar arasnda, Ephesos neokorosu Germanicus, Gen
Drusus ve Tiberius adna yaplan heykeller yaptrp, Artemis Tapnann yanna
yerletirtmitir.348
ehirden ehire idari birimlerde farkllklar gstermitir. Baz ehirlerde
askeri ve idari ilerle ilgilenen strategoslar var olmutur.349 Roma Dneminde

345

Mitchell, S, a.g.e., I.cilt, s.89; French, D, Inscriptions of Ankara, 2001, no. 18, 19, 35.
Bosch, E, Quellen Zur Geschichte Der Stadt Ankara Im Altertum, 1967, no, 202.
347
MAMA, IV, 48, no.142.
348
Rose, C, B, a.g.e., s.174, no.114.
349
Pliny, Epistulae, X, no.132.
346

55

strategos be kiiydi.350 Seleukos hanedanndan kalma aslnda grevinin ierii dini

olan ve trenlerde elenk tayan ayrca kamu yarar iin para datan
stephanephoruslar da mevcuttu.351 Germanicus, Prienede maius imperium yetkisine
dayanarak stephanephorusu semitir.352
Yollarn

yapmndan,

kamusal

alanlardan,

su

kaynaklarndan

ve

kanalizasyondan sorumlu astynomos memuriyeti de ehir hayat iin ok

nemliydi.353 Halkn temel gdas ekmek ile, gymnasiaya ya salayan sitonailer ile,
ehirde dzenin salanmasndan sorumlu olan eirenarchslar ve paraphylakesler de
Anadoludaki ehirlerdeki nemli memuriyetlerdi.354
Sonu olarak, Roma mparatorluu Anadoludaki ehirlerde idari sistemi
bozmamtr. Hatta zaman zaman destekler gzkmtr. ilerinde serbest
brakmtr.

Anadoludaki

ehirlerin

kamu

hayatna

mdahale

etmemitir.

Tiberiusda bu politikaya uymutur. Anadoludaki eyaletler szde demokrasi

ortamnda yaam ve Roma ynetimine kar kmamtr.

350

B.C.H., XIV (1890), 937.

S.B. Bayer Akad, VIII, (1939), s.24.
352
Magie, D, a.g.e., 1950, s.498.
353
Bosch, E, a.g.e., 263, no.201.
354
Bosch, E, a.g.e., 117, no.11; French, D, a.g.e., no.118.
351

56

6.2. Eyaletlere Gnderilen Romal Valiler ve Memurlar

Bu blmde, Romann Anadoluya gnderdii vali ve memurlar kaynaklara
dayandrarak, teker teker tantarak Romann Anadolu politikasna k tutmaya
alacaz.

Ancak,

kaynaklarda

Anadoludaki

eyaletlerde

grevlendirilen

Romallarn hepsine rastlayamadk.

M..129 ylnda kurulan ve Senatusa bal olan Asia Eyaletinin, Tiberius
Dnemindeki ilk valisi Gaius Vibius Postumusdur.355 M.S.13 ylnda Augustus
tarafndan Asia Eyaletine atanmtr. Prokonsl olarak Asia yneten Postumus
daha nce eyalet valilii yapt Samos ve Teosda halkn sevgisini kazanm, adna
yaztlar ithaf etmilerdir. M.S.16 ylnda Favonius356, daha sonra da Q. Poppaeus
Secundus,357 Asia valisi olmutur. Ancak bu valilerin eyaletteki icraatleriyla ilgili
kaynaklara ulaamadk
M.S. 20 ylnda, C. Junius Silanus Asia prokonsl olmutur.358 M.S. 22
ylnda, Silanus, eski bir konsl olan Mamercius Aemilius, Scaurus, praetor Junius
Otho ve aedile Bruttedius Niger ayn zamanda yardmclarndan quaestor Gellius
Publicola ve Marcus Paconius tarafndan Tanr Augustus ile Tiberiusa ihanetle
sulanmtr. Ayrca, Asia halk da zorbalk yapt iin hakknda ikayette
bulunmutur.359 Ceza olarak malnn yarsna el koyulmu ve Gyaros* Adasna
srgne gnderilmitir.360

355

Magie, D,a.g.e., 1950, s. 1581.

A.E. 1914, no.33.
357
B.M. Cat. Mysia, s.40, no.251.
358
Tacitus, Annales, III, 66; Smith, C, E, a.g.e., s.202; Magie, D, 1950, s.505; Brunt, P, mperial
Themes, 1999, s.91.
359
Tacitus, Annales, III, 67; Alfldi, A, A La Politique Provinciale de Tibere, Latomus IV, (1965),
s.833.
*
Gyaros:Yunanistanda Kythnos Adas.
360
Tacitus, Annales, III, 69; Levick, B,a.g.e., 1999, s.135.
356

57

Silanusdan sonra, M.S. 22 ylnda M. Aemilius Lepidus Asia Eyaleti

prokonsl olarak tayin edilmitir. Asia Eyaletinden nce Kosdaki demos
tarafndan ehrin koruyucusu denilerek onurlandrlmtr.361 Ancak iki yl sonra,
grevden alnmtr. M.S. 23 ylnda, Tiberius, Senatus ve Livia iin tapnak yapma
onurunu Smryna kazanmtr.362 Tapnan yapmnn denetlenmesi iin Lepidus
atanm ama ok gemeden yerine eski bir olan praetor Valerius Naso
grevlendirilmitir.363
Lepidustan, sonra Asia valisi procurator G. Lucillius Capito olmutur. Keyfi
ynetim ve eyaletteki askeri birliklerle, halka gcn gstermekle sulanmtr.364
Yarglanma sonucunda sulu bulunup, srgne gnderilmitir.365 Daha sonra C.
Fonteius Capito Asia valisi olarak atanmtr. Ancak Vibius Serenius tarafndan,
Romaya ihanetle sulanm, mahkeme sonucunda susuz bulunmutur.366
Daha sonra srasyla, M. Aurelius Cotta Maximus Messalinus, Sex. Pompeius
ya da Valerius Maximus, Publius Petronius, C. Vibius Rufinus ve Lentulus Scipio
Asia valisi olmutur. Ad geen kiiler, arasndan yaptklar hakknda bilgiye sahip
olduumuz, M.S. 29-35 yllar arasnda Asiada valilik yapan P. Petroniustur. Ad
Smyrnada Tiberiusu onurlandrmak iin darp edilmi bir sikkenin zerinde
bulunmaktadr.367 Birok eyalet valisinin aksine Tiberius ile aralar iyi olmutur.
Petronius, Tiberiusu onurlandrmak iin adna yaztlar ithaf etmitir.368
Eyalet valilerinin dnda Asia Eyaletinde Eyaletinde quaestor olarak
Sallustius Crispus Passienusun grev yaptn biliyoruz. Atl snfna mensuptu.
361

AE, 1934, s.87; Magie, D, a.g.e., 1950, s.1362.

Tacitus, Annales, IV, 15, 4; Magie, D, a.g.e., 1950, s.505.
363
Tacitus, Annales, IV, 56; Magie, D, a.g.e., 1950, s.505.
364
Tacitus, Annales, IV, 15; Cassius Dio, LVII, 23, 4; Magie, D, a.g.e., 1950, s.506.
365
Tacitus, Annales, IV, 15; AE, 1934, 90; Brunt, P, a.g.e., s.91.
366
Tacitus, Annales, IV, 36.
367
B.M. Cat. Ionia, 268.
368
Milner, N, P, Ancient Epigraphy Survey Inscription, 1998, s., no.15, 2.
362

58

mparator ailesi ile yakn ilikiler ierisindeydi.369 Ephesosta oyunlar dzenlemi,

Artemis Tapnan onarttrmtr.370Bunun zerine Ephesostaki Romal vatandalar
Passienusu ven bir tane Yunanca, iki tane de Latince yazt ithaf etmilerdir.
Asia Eyaletinden sonra, Romann Pontus-Bithynia Eyaletine atad valileri
ve questorlar srasyla tantacaz. Senatusa bal Pontus-Bithynia Eyaletinin,
Tiberius

Dnemindeki

ilk

valisi

M.

Granius

Marcellustur.

Marcellus,

Campanialdr. Ailesi Senatusa mensubtur ve pleb snfndandr.371 M.S. 14-15

yllar arasnda, Pontus-Bithynia valilii yapan, Marcellus yardmcs quaestor Aulus
Caepio Crispinus tarafndan Romaya ihanetle sulanmtr.372 Ancak susuz
bulunmutur.
M.S. 17 ylnda, Publius Vitellius, Pontus-Bithynia valisi olmutur.373
Apulealealyd ve atl snfna mensubtu.374 Praetorluk gibi nemli grevlerde
bulunmutur. Germanicus ile Germeniada savamtr.375 Valilii srasnda,
Germanicus ile grmtr.376 Daha sonra Suriye valilii yapmtr. Hatta M.S. 69
ylnda, Roma mparatoru olmutur.377 Ayrca, Tiberiusun

Saltanatnda,

Pontus-

Bithynia Eyaletinde, Campanial M. Opsius Naviaus Fannianusun quaestor olarak,

grev yapt dnlmektedir.378
Anadoludaki dier bir eyalet Galatiadr. Galatia imparatora bal bir
eyaletti. Galatiann, Tiberius Dnemindeki ilk valisi Sextidius Sotidius Strabo
369

plikiolu, B, Die Repressentanten des Senatorischen Reichsdienstes in Asia bis Diokletian der
Ephesischen Inschriften, 1983, s. 102.
370
AE, 1924, 72; plikiolu, B, a.g.e., 1983, s. 101.
371
Remy, B, Les Fastes Des Provinces Romaines DAnatolie, 1988, s.27.
372
Tacitus, Annales, I, 74; Suetonius, Tiberius, LVIII; Grant, M, FITA, 145-146; A Alfldi, Latomus,
IV, (1965), 833.
373
Tacitus Annales, I, 70; Suetonius, Vitellius, II, 2-5.
374
Remy, B, a.g.e., 1988, s.27.
375
Tacitus, Annales, I, 31,2; 33, 1.
376
Tacitus, Annales, II, 55,57; Suetonius, Vitellius, II.
377
Suetonius, Vitellius, III, 46.
378
Tacitus, Annales, IV, 68; IV;71; Remy, B, a.g.e., 1988, s.71.

59

Libuscidianustur. Sotidius Strabo Libuscidianusun unvan, Legatus Tiberii Caesaris

Augusti Propraetordur.379 Grev sresi, emin olmamakla beraber M.S. 13-16 yllar
arasndadr. Sotidius Strabo, Pisidiadaki Sagalassos kentinin ykmllklerini
dzenlemi ve kendisine gre, her kentte ve kyde salanmas gereken hizmetlerin
listesini bir fermanla belirlemitir.380 Yol sisteminin ynetimi, Anadoluda sosyal ve
ekonomik rntleri ile Roma mparatorluunun almasna byk katklarda
bulunmu, ayrca Romallarn nclnn altnda Pisidia, Phrygia, Lykonia,
Isauria ve bunlar gibi ounlukla yerli halktan oluan bir ok kentin, ekonomik
kaynaklar iletmesi konusunda yaplan almalara da yarar dokunmutur.
Roma Dneminde yollardan yararlanan eyalet valileri ve beraberindekiler ile
askerler olmutur. Bu ferman Sagalassus* ve evresindeki kylerin haklarn
muhtemelen para bile demeksizin fazla hayvan ve yk arabas vermeye
zorlamalarn engellemek iin yaynlanmtr.381 Bu sayede yolsuzluk engellenmi ve
blgede huzur salanmtr.
Galatia Eyaletinin, Tiberius Dnemindeki ikinci valisi, Q. Cornelius
Priscusdur. Grev sresi ya M.S.16-17 M.S. 19-20 veya M.S.20-21 yllar
arasndadr.382 Eyaletteki icraatlar hakknda bilgimiz yoktur. Ancak, onun ynetimi
boyunca Galatiada huzur ve refah hakim olmutur. Galatiann eyalet oluunun
ellinci yln kutlamak iin Pessinusda baslm sikkenin arka yznde, Tanra

379

Mitchell, S, Requisitioned Transport in The Roman Empire, JRS LXVI,(1976), s. 107; French,
D, Mitchell, S, Roma mparatorluunun lk Devirlerinde Pisidiada Yollar ve Ulam, TAD, XIV-I,
(1977), s.216; Sherk, R, 1998, s.55-56.
380
Mitchell, S, JRS, LXVI, 1976, s.107-108; French, D, Mitchell, S, a.g.e., s.216-217; Sherk, R, a.g.e.,
s. 55- 56; Mitchell, S, ZPE, Requisitioned Transport in The Roman Empire, XXXXV, (1982), s.
100; Rich, J, Hadrill,W, a.g.e., s. 216.
*
Sagalassus: Alasun.
381
French, D, Mitchell, S, a.g.e., s. 217.
382
Remy, B, a.g.e., 1989, s.138; Mitchell, S, Galatia Under Tiberius, Chiron, XVI,(1986), s.22.

60

Kybele ve Priscusun ad vardr.383 Lyciada, yaztlarda ehrin ve Lykia Koinonun

koruyucusu olarak belirtilmitir.384
Priscusdan sonra Galatia Valisi, Metilliusdur. Grev sresi M.S. 20-25 veya
M.S. 21-26 yllar arasndadr. Praetorluk yapmtr. Ancyrada Augustus
Tapnann sol antasnda,* Metillius ve daha sonraki valinin adlar ile
imparatorluk kltnn rahiplerinin yaptklar anlatlmaktadr.385 Yaztn yirmi ile
otuzuncu satrlar arasnda, Metillius valilii sresince, Galatiadaki rahiplerin,
mparatoru onurlandrmak adna neler yapt anlatlmaktadr. Metilliusdan

sonra,

Galatia valisi, Fronto olmutur. Grev sresi M.S. 25-29 veya M.S. 26-30 yllar
arasndadr.386 Metillius gibi, Ancyradaki Augustus Tapnann sol antasnda ad
vardr.
Frontodan sonra, Silvanus Galatia valisi olmutur. Grev sresi, M.S. 29-33
veya M.S. 30-34 yllar arasndadr.387 Tpk dier iki vali gibi Augustus
Tapnanda ad yer almaktadr.
Silvanusdan sonra T. Helvius Basila Galatia valisi olmutur. Grev sresi,
M.S.33 veya 34 ylndan balamaktadr. Caligula Dneminde de grevine devam
etmitir.388 Vali Basilann ismi Pessinus veya Galatiada baslm birok sikkede yer
almaktadr.389 Pessinusda baslan bir sikkenin zerinde, Pessinus Tapna olduu
dnlen altgen stunlu yap ve Basilann ad vardr.

383

Grant, M, NC, 1950, s.43-44, no.1-2; Remy, B, a.g.e., 1989, s. 138; Arslan, M, Galatya Krall
Roma Dnemi ehir Sikkeleri, 2004, s. 37.
384
Balland, A, Fouilles de Xantos VII. Insriptions depoque mpriale du Letoon, 1981, s.121-123.
*
Anta: Bir girite, yandaki duvarlarn nne konmu gmme stun benzeri ayak.
385
I.G.R., III, 157; Bosch, E, a.g.e., s. 35-49, no.51; Mitchell, S, Chiron, XVI, 1986, s. 23; Remy, B,
a.g.e., 1989, s. 139.
386
Mitchell, S, Chiron, XVI, 1986, s. 23.
387
Mitchell, S, Chiron, XVI, 1986, 1986, s. 23.
388
Mitchell, S,Chiron, XVI, 1986, s. 23-24.
389
Grant, M, a.g.e., 10, 1950, s. 45, no.8; SNG von Aulock, Galatia, 1966, 6114.

61

Anadoludaki dier bir eyalet ise, Kappadokiadr. Tiberius Dneminde,

Kappadokiada grev yapan vali ve memurlarn ou hakknda bilgi sahibi deiliz.
Hakknda bilgi edindiimiz tek kii Kappadokiann ilk valisi Quintus Veraniusdur.
Atl snfna mensubtu. Germanicusun yakn arkadayd. Bu greve, Veraniusu,
maius imperium yetkisine dayanarak Germanicus atamtr. M.S. 17 ylnda,
grevine balamtr.390 M.S.19 ylnda grevi sona ermitir.
Anadoludaki son eyalet olan Kommagenede Romal vali ve memurlardan
sadece Quintus Servaeusu biliyoruz. M.S. 17 ylnda, eyaletin ilk valisi olmutur.391
Roma Anadoludaki kolonilere de memurlar atamtr. Koloniler Roma
ehrini, idari anlamda taklit etmitir.392 Koloninin banda duumvir denilen bir
memur yer almtr. Bu memurun yetkileri Romadaki konsle ok benzerdi.
Koloninin ilk adamyd. Hem adli hem de idari yetkisi vard.

Duumvirin

yardmclar ise aediles ve quaestordu. Tiberiusun kardei Drusus, Antiocheiaun

duumviri, Statius Pescennius da onun temsilcisiydi.393
zet olarak, Tiberius Anadolunun idaresine nem vermitir. Eyaletteki
halkn huzurunu salayarak Romaya olan ball ve gveni sorgulanamaz hale
getirmitir. Sulanan valileri yarglamtr. Bu ekilde, eyaletlerde uzun sre
kalmalarn engellemitir. Keyfi ynetimin nne gemitir. Bir anlamda snrlarn
korumutur.

390

Tacitus, Annales, II, 56,4; Remy, B, a.g.e., 1989, s.179.

Tacitus, Annales, II, 56; Magie, D, a.g.e., 1950, s.498.
392
Magie, D, a.g.e., 1950, s.461.
393
Calder, W, M, JRS,II, 1912, s.101; Mitchell, S, Pisidia, VIII. Congress, s.163.
391

62

6.3. Tiberius ve Anadolu Eyaletleri

Tiberius Dnemini ve ynetiminin Anadoluda izledii izgileri tanmak ve
anlamak iin ksa da olsa imparatorun saltanatnda bu corafyadaki siyasal ve
ynetsel

tabloya

bakmak

gerekmektedir.

Tiberiusun

Anadoludaki Roma egemenliine kar klmam ve

saltanat

boyunca,

huzur hakim olmutur.

Nadiren de olsa, Kk Asiada isyanlar ortaya kmtr. M.S. 16 ylnda,

Antiocheia Pisidiada, kentin sosyal ve kltrel hayatnn getii Tiberius Alannda
askerler hayat artlarnn dzeltilmesini isteyerek, grev yapmlardr. Bu yzden su
kemerinin bir blmn tahrip etmiler, isteklerini elde ettikten sonra, su kemerini
bizzat onarmlardr.394
Tiberius Devrinde, Anadoluda Asia, Pontos-Bithynia, Galatia, Kilikia
eyaletleriyle, Kappadokia, Kommagane ve Amanos krallklarnn olduu yazl
kaynaklarda yer almaktadr.395 Tiberius iktidar devralnca ad geen krallklara
nceleri koruyucularym gibi davranmtr. Ancak saltanatnn nc ylnda, bu
krall ilhak etmitir.396 lk olarak ilhak edilen Kappadokia olmutur.397
Kappadokia Kral Arkhaelaus, Tiberius tarafndan ihanetle sulanmtr. Annesi
Livia tarafndan yazlan bir mektupla, af dilemesi iin Romaya arlmtr.398 Bu
sulamaya sebep olarak da, Tiberius Rodosda iken kendisine destek vermemesi ve
M.S. 4 ylnda dou eyaletlerinde bulunan, Augustusun torunu Gaiusa olan
yaknl gsterilmitir.399 Ayrca, M.. 20 ylnda, Romaya ihanetle sulanan
394

Talalan, M, Yalva Pisidia- Antiocheia, 2001, s.25.

Strabon, XII, 534; Tacitus, Annales, II, 42, 6;Velleius Paterculus, II, 39,3;Suetonius, Tiberius,
XXXVII.
396
Tacitus, I, 42, 2; Cassius Dio, LVII, 17, 3; Suetonius, Tiberius, XXXVII, 4;Magie, D, a.g.e., 1950,
s.491.
397
Strabon, XII, 534; Tacitus, Annales, II, 42,6; Cassius Dio, VII, 17,7; Velleius Paterculus, II, 39,3;
Suetonius, Tiberius, XXXVII;1;Mommsen, t, a.g.e., 1909, s. 324; Scramuza, V, M, a.g.e., s. 180.
398
Tacitus, Annales, II, 43;Gnaltay, , a.g.e., s.277; Garzetti, A, a.g.e., s.64.
399
Tacitus, Annales, II, 42.
395

63

Arkhaelausun savunmasn Tiberius yapmtr.400 Mahkemede susuz bulunmutur.

Arkhaelausda bu olay unutup, karna gre davranmtr. Ancak asl sebep, bakadr. Hindistana giden ticaret yolunun zerinde bulunmas,401 tarm ve hayvancla elverili topraklar ve maden bakmndan zenginlii sonucunda402 bir Roma
eyaleti haline getirilmek istenmitir. Bunun yan sra, Parthia gibi dman bir kralla
kar doudaki eyaletleri korumak ve Armenia Kralln denetim altnda tut-mak da
dier sebepler olarak gsterilebilir.
Savunma iin Romaya arlan Arkhealaus, sulamalara dayanamayarak
seksen yanda lnce Kappadokia ilhak edilerek eyalet haline getirilmitir.403 Atl
snfna mensub, procurator Quintus Veraniusda Kappadokiann ilk valisi olmutur.404 Dou Lykonia ve Kilikia Thrakheia topraklarnn idaresini Arkhaelausun
oluna braklmtr.405
Kappadokiann eyalet olmas sonucunda, Romada aerarium militare- askeri hazine iin alnan yzde birlik sat vergisi yarya indirilmitir.406 nk bu
vergi ad geen hazineye aktarlmtr. Ayrca, Kappadokia topraklar- fiscusimparatorluk hazinesine aktarlmtr.407
Bu olayla ayn zamanda Kommagene Kral Antiokhos da lmt.408 Halkn
bir ksm krallk rejimi ile ynetilmek isterken, bir ksm da ilhak edilerek bir Roma
eyaleti olmak istemilerdir. Bu sebeple Romaya eliler yollamlar, hatta veliaht

400

Suetonius, Tiberius, VIII, 1.

Strabon, XIV, 663; Scramuza, V, M, a.g.e., s. 80; Magie, D, a.g.e., 1950, s.491.
402
Strabon, XII, 533; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 490.
403
Tacitus, Annales, II, 56; Cassius Dio, LVII, 17; Levick, B, a.g.e., 1999, 141.
404
Tacitus, Annales, II, 56, 4; Remy, B, Les Carrirs Snatoriales Dans Les Provinces Romaines
DAnatolie Au Haut Empire, 1989, s.179.
405
Tacitus, Annales, VI, 41.
406
Tacitus, Annales, II, 56; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 495.
407
Smith, C, E, a.g.e., 1942, s.226.
408
Tacitus, Annales, II, 42; Domazewski, A, W, Geschicte Der Rmische Kaiser, 1942, s. 290;
Magie, D, a.g.e., 1950, s.496; Garzetti, a, a.g.e., s.38.
401

64

tanmamlardr. ok gemeden, Parthia ile Roma arasnda tampon bir blge olan
Kommagene,

ilhak

edilip

eyalet

haline

getirilmitir.409

Q.

Servaeus

da

Kommagenenin ilk Roma valisi olmutur.410

Amanos Kral Philapatorda yine ayn yl lmtr.411 Amanos Krallnda
bar ve huzur yok olma noktasna gelince, Roma bu topraklarn byk bir ksmn
Suriye eyaletine dahil etmitir.412
Frat Nehrinin batsndaki krallklar Roma topraklarna katlnca, Roma
Partlara kar daha gl hale gelmitir. Augustusun vasiyet ettii gibi nce snrlar
korunmu, sonra yeni topraklar kazanlmtr.413 Ancak, Frat Nehrinin dousundaki
Armenia Krallnn idaresi Roma ile Parthia arasnda daima sorun olmutur. Roma
mparatorluunun, hem Anadoludaki eyaletlerinin gvenlii, hem de Asya ve
Uzakdou ile olan ilikisi, Armenia Krallna bal olduu iin daima bu topraklar
kontrol altnda tutmaya almtr.414
M.S. 17 ylnda, Parthia Kral Artabanus, Armenia Kral Vononesi askeri
g kullanarak Suriyeye kamasna sebep olmutur. Bo kalan tahta kardeini kartmak istemitir.415 Suriye ve Judea eyaletleri de vergilerinin azaltlmasn isteyince, Romada ok sevilen, Germeniada fetihler yapm ve Augustusun torunu
Agrippa ile evlenmi Germanicusa maius imperium yetkisi vererek, sorunlar zmek zere dou eyaletlerine yollamtr.416

409

Tacitus, Annales, II, 56; Smith, C, E, a.g.e., s.82.

Tacitus, Annales, II, 56; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 496; Garzetti, A, a.g.e., s.77.
411
Tacitus, Annales, II, 43, 56; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 499;
412
Tacitus, Annales, II, 56;
413
Tacitus, Annales, I, 11, 70; Cassius Dio, LVI, 33, 2.
414
Lightfoot, C, French, D, The Eastern Frontier of the Roman Empire, 2000, s.68-69.
415
Tacitus, Annales, II, 43, 3; Mommsen, T, a.g.e., 1999, s.142.
416
Tacitus, Annales, II, 43; Suetonius, Caligula, I.
410

65

Yl sonunda deniz yoluyla douya doru yola kmtr.417 Ege Adalarnda

kalm ve halka parasal yardmda bulunmutur. Yunanistanda ve Anadoluda kt
Romal yneticilerden bkan halk tekrar, Roma mparatorluuna inandrmaya
almtr.418 Asia Koinonu

Germanicus ve Drusus adna zerinde kardece

sevilen yeni tanrlar lejand olan sikke

basmlardr.419 Sardiste

adna sikke

baslmtr. Mitylenede, Germanicus yeni Tanr olarak adlandrlrken, Agrippinaya

da, hasat getiren Tanra denilmitir.420 Germanicusun oullar adna da yaztlar ithaf edilmitir. Karadenizdeki Sinope kolonisine Agrippinann bir heykeli dikilmitir.421
Bithyniaya gidip Prokonsl Vitellius ile grmtr.422 Daha sonra, Roma
ile tarihi balar olan Illium ve Assosa gitmitir.423 Koolpon424, Perge ve Aspendos
da bulunmutur.425 Pergede M.S. 19 ylnda, Aspendosta Dionun olu Xenokles,
Caesar Augustusun barahipliini yapt srada Germanicusa bir yazt ithaf etmitir.426 Klaros Bilicilik Merkezini de ziyaret etmitir.427
Bu srada, Roma Hellaspontda korsan sorunuyla uramaktayd.428
Hellaspontosun yaknndaki ehirler, korsanlar tarafndan yamalanmt. Tiberius,
Asya ile Avrupay birletiren Hellaspontun gvenliinin, dou eyaletlerinin hatta

417

Tacitus, Annales, II, 54; Smith, C, E, a.g.e., s.83; Magie, D, a.g.e., 1950, s.498-499; Mommsen, T,
a.g.e., 1999, s. 143.
418
AE, 1993, 1462; Magie, D, a.g.e.,1950, s.497.
419
B. M. Cat. Lydia, 251, no.104;
420
I.G.R., IV, 2; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 497.
421
I.G.R., III, 94.
422
Tacitus, Annales, II, 55; 57; Suetonius, Vitellius, II.
423
Tacitus, Annales, II, 48; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 498.
424
I.G.R.II, 1549.
425
Jones, C, P, Old and New in the Inscriptions of Perge, EA, XXX, (1998), s.36.
426
ahin, S Bemerkungen zu Lykischen und Pamphylishen Inschriften, EA, X, (1984), 138.
427
Tacitus, Annales, II, 50; Bean, G, E, Eskiada Ege Blgesi, 1995, s.172.
428
Magie, D, a.g.e., 1950,s.504; De Souza, Ph., Piracy in the Graeco-Roman World, 1999, s. 216.

66

imparatorluun devamn salayacan fark etmiti. ok gemeden bu sorun

Drususun procuratoru T. Valerius Proculus tarafndan zmlenmitir.429
M.S. 17 ylnda, Anadoluda sadece taht kavgalar ve ilhak edilen protektorate
krallklarla ilgili sorunlar gzlenmemitir. Bat Anadoludaki on iki ehirde, deprem
olmutur.430 Zarar tespit edebilmek iin eski bir praetor olan Marcus Ateiusu, Bat
Anadoluya gndermitir.431 Dalarn dmdz olduu sylenen depremde en ok
zarar, Sardis grmtr.432 Tiberius bu ehre on milyon sestersii balam, ayrca,
be yl vergi almayacan da sylemitir.433 Magnaseia ad Sipylumun* da zarar
karlanmtr. Bu yzden, Magnesia Ad Sipylumda darp edilen bir sikkede,
Tiberius n yzde Ktistes (Kurucu) lejand ile ehrin kurucusu olarak atfedilerek
onurlandrlmtr.434 Tiberius, depremden zarar gren Temnos*, Philadelphia*
Apollonis*, Mostene*, Hierocome*, Myrina*, Kyme*, ve Tmolus*u vastal vergilerden muaf tutmutur.436 Myrina olaslkla Sebastapolis (mparatorun kenti) adn
almtr.437 Kymenin ad Caesareia, Hierakomenin ad da Hierokaesareia olmu-

429

I.G.R. IV, 219; Magie, D, a.g.e., 1950, s.504.

Strabon, XII, 8, 18; Tacitus, Annales, II, 47; Suetonius, Tiberius, XXXXVIII, 2; Cassius Dio,
LVII, 17, 7; Pliny, N.H., II, 86, 200; Domazewski, A, W, a.g.e., s.290; Magie, D, a.g.e., 1950, s.499.
431
Tacitus, Annales, II, 47.
432
Tacitus, Annales, II, 47; I.G.R. II, 1502.
433
Strabo, XIII, 4, 8; Tacitus, Annales, II, 47; Rostovtzeff, M, The Social and Economic History of
the Roman Empire, 1971, s.91.
*
Magnesia Ad Sipylum: Sipylus (Sipil) Dann yaknndaki Magnesia.
434
SNG, von Aulock, Lydien,1967, no. 2999.
*
Temnos: zmir ile Manisa arasnda arasnda antik bir kent.
*
Philadelphia: Bugnk Manisann Alaehir ilesi.
*
Apollonis:Aydn Sultanhisarda antik bir kent.
*
Mostene: Manisada antik bir kent.
*
Hierokome: Manisann Akhisar ilesinde antik bir kent.
*
Myrina: zmirin Aliaa ilesinde antik bir kent.
*
Kyme: zmirde Aliaada antik bir kent.
*
Tmolus: zmirin demi ilesinde antik bir kent.
436
Tacitus, Annales, II, 47.
437
Pliny, N.H., V, 121; Bean, G, a.g.e., 1995, s.87; Sevin, V, a.g.e., s.77.
430

67

tur.438 Pergamonda depremden etkilenmi ancak imparatorun yardmn gerektirecek

kadar zarar grmemitir.439
Germanicus da Suriyeye varmtr. Anadoludaki insanlarn aksine, Suriye
Valisi Piso, Germanicusu sevmemitir. Zamanla Germanicusda Pisoyu sevmemeye balamtr.440 nceleri Germanicus ile Piso arasndaki sorunlara ramen,
Romay ilgilendiren sorunlara zm bulunabilmitir. Germanicus, Pontus Kral
Polemonun olu Zenoyu, III. Artaxiata ismiyle Armenia tahtna, oturtmutur.441
nk Armeniada, hem Roma mparatorluuna, hem de Parthia Krallna yakn olan evreler arasndaki dengeyi Zenonun salayabileceine inanmtr.
Armenia taht meselesinin zlmesine ramen, Germanicus ile Piso arasndaki arasndaki sorunlar bymtr. Hatta grevlerini yap ekillerini bile etkilemitir. Piso emre kar kp, emrindeki askerleri Germanicus Armeniaya giderken yollamamtr. Aralarndaki gerginlik, M.S. 19 ylnda Germanicusun lmne
kadar devam etmitir. Germanicus, M.S. 10 Ekim 19 ylnda, Antiocheiada lmtr. Birok kii Pisonun Germanicusu zehirlediine inanmtr. Germanicus, Antiocheiada yaklm ve bu ehre onun iin, bo bir mezar dikilmitir.442
Anadoluda M.S. 22 ylna kadar sorun kmamtr. Ancak, Asylia hakk
(tapnaklarn dokunulmazl), tapnaklar sulularn sna haline getirmitir.443
Asylia hakk, Byk skenderden beri var olmutur. Bat Anadolu ve Yunanistandaki tapnaklarn evresi dokunulmaz ilan edilmitir. M. Antonius zamannda
Asylia hakk, kentlerin byk bir ksmn kapsayacak ekilde geniletilmitir. Tibe-

438

I.G.R., IV, 1351; C.I.L., III, 7096; AE, 1995, 1458.

Radt, W, Antik Bir Kentin Tarihi ve Yaplar: Pergamon, 2001, s. 25.
440
Tacitus, Annales, II, 56; Shotter, D, C, A, Historiae, XXII, s.235.
441
Tacitus, Annales, II, 56; Smith, C, E, a.g.e., s.92. Garzetti, A, a.g.e., 40;
442
Downey, G, Ancient Antioch, 1963, s. 80.
443
Tacitus, Annales, III, 59; Smith, C, E, a.g.e., s.210; Bean, G, a.g.e., s.144.
439

68

rius, Bat Anadoluda ve Yunanistanda eitli tapnaklarn elindeki dokunulmazlk

hakknn ktye kullanldna ilikin ikayetlerin artmas zerine, geni apl bir
soruturma aarak, kentlerin haklarn savunmak zere Romaya birer delege gndermelerini istemitir.444
lk olarak, Ephesosdan* gelen elilerle grmtr. ehirler asylia hakkn
geri kazanmak iin birtakm iddialar ileri srmlerdir: Ephesoslular, Apollo ve
Artemisin Delosta deil, Ephesosda doduunu iddia etmilerdir.445 Magnesia on
Maender* elisi, daima Romann mttefii olduklarn belirtmi ve Mithridates
Savalarnda Romann yannda yer aldklarndan bahsetmidir. Aphrodisiasdan*
gelen eli, Tanra Vens Kltn ve Roma ile olan balarn ileri srmtr.446
Stratoniceal* delege, Jpiter ve Diana Tapnann neminden bahsetmitir.
Hierocaesareal eli, Romal askerlerin, zor durumda kaldklarnda, Persli Tanra
Dianann Tapnana sndklarndan bahsetmitir.447 Pergamon* elisi ise, ehirlerindeki Asklepios* Tapnandan ve kutsallndan bahsetmitir.448 Ayrca,
Smyrna*, Perge*, Sardis*, Miletus*, Samos*, Kos*, ve Cyprus* da Romaya asylia
hakkn kazanmak iin

eliler gndermitir. Senatusda yaplan tartmalar so-

444

Tacitus, Annales, III, 59; Suetonius, Tiberius, XXXXIX, 2; Magie, D, a.g.e., 1950, s.505.
Ephesos: zmirin Seluk ilesinde antik bir kent.
445
Elliger, W, Geschicte Einer antikites Weltstadt, 1992, s. 136.
*
Magnesia on Maender: Menderes Nehri yaknndaki Magnesia (Manisa).
*
Aphrodisias: Bugnk Geyre.
446
Tacitus, Annales, III, 62; Reynolds, J, Aphrodisias and Rome, 1982, s. 164.
*
Stratonikea: Mula Yataanda antik bir kent.
447
Tacitus, Annales, III, 60.
*
Pergamon: zmirin Bergama ilesinin antik adaki ismi.
*
Asklepios: Yunan mitolojisinde hekimlik tanrs. Tanr Apollonun olu.
448
I.G.R., II, 454.
*
Smyrna: Bugnk zmir.
*
Perge: Gney Anadoluda antik bir kent.
*
Sardis : Lydia Krallnn bakenti, bugnk Sart.
*
Miletos: Manyas Gl kysnda bir kent.
*
Samos: Bugnk Sisam Adas.
*
Kos: Bugnk stanky Adas.
*
Cyprus: Bugnk Kbrs.
*

69

nucunda, eyaletlerdeki tapnaklarn iine kutsal bir yer olduunu belirtecek plaketler
konulacak ve bylece din duygusuyla tapnaklarn smrlmesine izin verilmeyecekti.449
M.S. 23 ylnda byk bir deprem daha olmutur.450 Tiberius, Kibyra* ve
Aegiumu* geirdikleri deprem felaketi nedeniyle, yl boyunca vergiden muaf
tutmutur.451 Kibyrada, Tiberiusun ehrin koruyucusu ve kurtarcs olduuna dair,
yaztlar bulunmutur.452 M.S. 25 ylnda, Tiberiusun yardmlarndan dolay ehrin
ad Caesarea olmutur.453
Tiberiusun yardmlarndan sonra, adlar Caesareia olan ehirler

dnda,

Anadoluda onun adn tayan iki ehir kurulmutur. lki Hellenism kltrnn
etkileyemedii kuzeybat Phrygiadaki dalk blgedir.454 Tiberipolis adn
almtr.455 Polis tipi bir ehirdi. Meclisi vard. Dier ehir ise, gneydou
Phrygiadaki Roma yolu zerindedir. Tiberius bu ekilde, Pisidia kolonisini ve
etrafn Romallatrmak istemitir.
Hem M.S. 17, hem de M.S. 23 yllarnda yaanan deprem felaketlerinden
sonra, Tiberiusun yardm ettii tm ehirler, onu onurlandrabilmek amacyla,
zerinde Asia ehirleri Onarld lejand olan bir sestersi* bastrmlardr.456 Ayrca,
bu ehirler kranlarnn ifadesi olarak bakent Romaya Tiberiusun dev boyutta bir
449

Tacitus, Annales, III, 63; Smith, C, E, a.g.e., s.210.

Tacitus, Annales, IV, 13; Smith, C, E, a.g.e., s.83; Magie, D, a.g.e., 1950, s.500.
*
Kibyra: Burdur linin Glhisar Kasabas.
*
Aegium:Bugnk Yunanistanda Aigion.
451
Tacitus, Annales, IV, 13; Smith, C, E, a.g.e., s.500.
452
Harper, R, P, Recent Epigraphic Research At Cibyra, T.T.K., VIII, (1979), s. 513-514; AE,
1998, 1376; Mlner, N, P, a.g.e., s. 9, no. 15.2.
453
Jones, A, H, M, The Cities Of The Eastern Roman Empire, 1983, s.74.
454
B.M. Cat. Phrygia, 421; Magie, D, a.g.e., 1950, s. 500.
455
Habicht, C, New Evidence On The Province Of Asia, JRS, LXV, (1975), s.72.
*
Sestersi: Aureusun (altn sikke) yzde biri deerinde pirin sikke.
456
Stevenson, S, W, A Dictionary of Roman Coins, 1969, s. 207-208; Foss, C, Roman Historical
Coins, 1990, s. 57, no.15; Baydur, N, Roma Sikkeleri, 1998, s.34, no.90; Sear, D, Roman Coins and
Their Values, 2000, s. 346, no.1764.
450

70

heykelini dikmilerdir.457 Heykelin kaidesinde betimlenen on drt figr, Tiberiusun

yardmda bulunduu on drt ehri simgelemektedir. Myrinann yazl kaynaklarda,
Amazon figr ile betimlendiine rastlamaktayz.458
M.S. 23 ylnda, Tiberiusun zalimlik

yapan

valileri

cezalandrmas

ve

depremde zarar gren ehirlere yardm etmesi zerine, Asia halk, annesi, kendisi ve
Senatus adna tapnak yapmak istemilerdir.459 Bat Anadoludaki on bir kent bu
tapna yapma onurunu elde etmek amacyla yarmlardr. Bu tapna yapma
hakkn Smyrna kazanmtr .460
Tiberius, M.S. 34 ylna kadar Anadoluda hibir sorunla karlamamtr;
ancak, Parthia Kral Artabanus, Armenia Kral Zenonun lmesinden yararlanarak,
Armenia tahtna olunu oturtmutur.461 Bu durumdan rahatsz olan Parthial soylular,
Artabanusdan habersiz Romaya gelerek; Tiberiusdan, nceki Parthia Kral
Phraatesin Romada yaayan oullarndan Phraatesi kral olarak Parthiaya
gndermesini istemilerdir.462 Tiberius bu istee uyarak, Phraatesi Parthiaya
yollamtr; fakat Phraates yolda lmtr. Bunun zerine Tiberius, Phraatesin
kk kardei Tiridatesi, Parthia Kral olarak grevlendirmitir.463 Suriye Valisi
Vitellius ve beria Kral Pharasmanesin de yardmlaryla Tiridatesi, Parthia Kral
yapmay baarmtr.464 Ancak Tiridatesin krall, baarsz ynetimi yznden
uzun mrl olmamtr. Artabanus tekrar Parthia Kral olmay baarmtr.
Anadoluda Tiberius Dneminde nadiren askeri gce bavurulmutur.
Ancak, M.S. 36 ylnda, II. Arkhaelausun ynettii Kappadokiaya dahil edilen,
457

C.I.L., X, 1624.
Sands, J, E, Latin Epigrahpy, 1927, s.235.
459
Tacitus, Annales, IV, 15.
460
Tacitus, Annales, IV, 55.
461
Tacitus, Annales, VI, 31, 1; Momsen, T, a.g.e., 1909, II. cilt, s. 44-45; Dabrowa, E,a.g.e., s.68-69.
462
Tacitus, Annales, VI, 31, 1; Smith, C, E, a.g.e., s. 195; Magie, D, a.g.e., 1950, s.507.
463
Tacitus, Annales VI, 34; Smith, C, E, a.g.e., s.196.
464
Tacitus, Annales VI, 38; Smith, C, E, a.g.e., s.196
458

71

Dalk Kilikiada yaayan Cietae kabilesi vergi vermemek iin dalara kp isyan
etmitir.465 Gen

Arkhaelausun Romadan yardm istemesi zerine, ayaklanma

kanl bir ekilde, Suriye valisi Vitelliusun grevlendirdii Marcus Trebellius

tarafndan bastrlmtr.
Yukarda anlatlanlarn nda, Tiberius Dneminde Anadoluda sorunlarn
nasl diplomatik yollarla zmlendiine tank oluyoruz. Stratejik noktalardaki
topraklar zorlamalara bavurmadan ilhak etmitir. Anadoluda yaayan halk da bu
duruma kar koymam, Roma egemenliine biat etmitir. Bu ekilde stratejik
noktalara sahip olmu ve Augustusun vasiyetini yerine getirmitir.

465

Tacitus, Annales VI, 41; Smith, C, E, a.g.e., s.202; Magie, D, 1950, a.g.e., 507; Rich, J, Hadrill, A,
W, a.g.e., s.216.

72

6.4. Tiberius Dneminde Anadoluda Maddi Kltr Politikas

. Mimarlk
Tiberius, Anadoludaki siyasal ve ynetsel yapnn yannda, Anadoludaki
kentlerin iskanyla da ilgilenmitir. zellikle doal afetlerden sonra, Roma
mparatorluu Anadoludaki kentlere yardmda bulunmutur. M.S. 17 ylnda olan
depremde en ok zarar gren Sardis rneinde olduu gibi. Tiberius ehre on milyon
sestersii balam, be yl vergi almamtr.466 Sardisi denetlemek ve yeniden
yaplandrmak amacyla, Senatusda yaplan seim sonucunda, eski bir praetor olan
Marcus Ateius seilmitir.467 Ateius depremden zarar gren, ehri iskan edebilmek
iin, mimar ve mhendislerin yardmyla,

ncelikle bir plan oluturmutur.468

Yklm ve zarar grm binalar tespit ettirmi, ehri setlerle yeniden

ekillendirmitir. Ana caddeyi tamir ettirmitir. Yollar ve su kanallar yaptrmaya
balamtr. Depreme dayankl malzeme kullanlmasn salamtr.469 Hem Yunan
hem de Roma vatanda olan Tiberius Cladius Apollophanes de, Tiberiusun mali
desteiyle su kemerini yapmaya balamtr. Ancak su kemeri Cladius Dneminde
tamamlanmtr. Tiberius bu ekilde Roma Devletinin ve sisteminin propagandasn
yapmtr.470
Tiberiusun yaptklarndan sonra Claudius zamanna kadar, ehir Caesarea
Sardis olarak anlmtr.471

Ayrca Tiberius Dnemine tarihlenen, 1979 ylnda

466

Tacitus, Annales, II, 47; I.G.R. II, 1502- 1503; C.I.L., 7096. Hanfmann, G, Yegl, F, K, From
Historic To Roman Times, 1983, s. 141; Guralnick, E, Sardis Twenty Seven of Discoveries, 1987, s.
47.
467
Tacitus, Annales, II, 47; Hanfmann, G, Yegl, F, K, a.g.e., s. 142; Guralnick, E, a.g.e., 1987, s. 47.
468
G, Yegl, F, K, a.g.e., s. 142.
469
Guralnick, E, a.g.e., 1987, s.58-59.
470
Yegl, F, K, Baths and Bathing in Classical Antiquity, 1994, s.2.
471
G, Yegl, F, K, a.g.e., s. 144.

73

bulunan bir heykelin kaidesindeki yaztta, poleis ktistes (ehrin kurucusu) denilerek
onurlandrlmtr.472
Tiberiusun iskan almalar Antiocheiada da gze arpmaktadr. Augustus
Roma mparatorluunun bykln yanstabilmesi iin, Antiocheiaya yeni
binalar yaptrmtr. Ayrca, dou eyaletlerinin gvenlii asndan, Antiocheia
halknn mutlu olmasn salayarak, bir anlamda dou eyaletlerinin gvenliini
garanti altna almaya almtr. Antiocheiay bir Roma ehri haline getirip, Romal
olma ruhunu yaymak iin uramtr. Tiberius da bu politikaya uymutur. Tiberius
Devrinde, Augustus Dneminde, Antiocheiada yaplan kollonadl caddelerin zerini, tatan drt kolonla destekleyerek kemer ekli verilerek rtrmtr.473 IV. Antiochus tarafndan yaplan, Epiphaniada geniletirmitir.474 Tapnaklarn ba-zlarn
yeniden yaptrmtr. Tiberius ehrin dou kapsn, Romann kurucusu saylan Romus ve Remulusu simgeleyen dii bir kurt figr koydurtmutur. Tiyatroyu tamir ettirmitir. ehrin yamur sularyla anmamas iin, alt yapsyla da ilgilenmitir. Halk
iin, hamam yaptrmtr. Tiberius Antiocheiaya yardm ettii iin, kolonlu caddeki
ak alana, tuntan yaplm heykelini dikmilerdir. Hatta bununla ilgili bir kitabe de
vardr.475
Tiberius Dneminde, Lycia Birliine mensub Attaleiada, Galatia Valisi Basilann araclyla platea* yaptrlmtr. Bu olayla ilgili bir yazt bulunmutur.476
Pergedeki ilk stunlu yolu da Vali Basilann yaptrdna inanlmaktadr.477
472

Crawford, H, E, Sardis 1980, II. Kaz Sonular Toplants, 1981, s.45.

Downey, G, a.g.e., s.83; Baal, W, Rome in The East, 2000, s. 152.
474
Baal, W, a.g.e., s. 152.
475
Erol, A, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Roma Dneminde Anadoludaki Stunlu Caddeler,
1992, s. 73.
*
Platea: Stunlu yol.
476
Mitchell, S, Chiron, s.1986; s.23; ahin, S, Bau Einer Slenstrasse in Attaleia unter TiberiusCaligula, EA, XXVI, (1995), s.28.
477
Parrish, D, Urbanism in Western Asia Minor, 2001, 179.
473

74

Augustus ile beraber, Anadoludaki kentlerde yaayan Romal vatandalar

arasnda rekabet ortam yaratlmtr. Kentlerin nde gelen yurttalar, kamu takdiri
ve nemli kamu grevleri iin birbirleriyle yarmlardr.478 Roma mparatorluuna
ho grnmek iin bilhasa inaat almalarnda art olmutur. Bunun sonucunda,
mimarlk ve ssleme gelimi, kent mimarisi ve elit zmre Romallatrlmaya
balanmtr.479
Kk Asyadaki kentler, Romaya imparatorluk klt iin tapnak yapma
yar iine girmilerdir. Tiberius Dneminde, M.S. 23 ylnda, Bat Anadoludaki
on bir ehir, Tiberius, Livia ve Senatus adna tapnak yapmak iin Romaya eliler
yollamtr. Her eli, tapnan neden kendi ehrinde yaplmas gerektiine dair
dncelerini Tiberiusa sunmutur; Hypaepa*, Laodecia on Lycus*, Tralles* ve
Magnesia on Maender dier ehirlere gre daha daha alt dzeyde olduklar iin
hemen elenmilerdir.480 Illion* ise, Vergiliusun Aenas* Destanna dayanarak
Romallarn atasyz demitir, ancak grkemli bir tapnak yapabilecek kadar zengin
olmad iin elenmitir. Halikarnassos* da on iki asrdr, ehirlerinde hi deprem
olmadndan

bahsetmitir.481

Tapnan

temelini

plak

kayann

zerine

kuracaklarna dair sz vermilerdir. Ancak yine de elenmitir. Pergamon, ehirde

bulunan Augustus Tapnan ne srmtr. Ancak bu tapnak Pergomon iin
yeterlidir cevabn almtr. Ephesos Artemis Klt, Miletos ise Apollon Kltnn

478

Owens, J, E, Yunan ve Roma Dnyasnda Kent, 1994, s.124.

ahin, S, Germanicus in Perge, EA, XXIV, (1995), s.35-36.
*
Hypaepa: zmirin demi ilesinde antik bir kent.
*
Laodecia on Lycus: Denizli ile Pamukkale arasnda antik bir kent.
*
Tralles: Aydn
480
Tacitus, Annales, IV, 55-56.
*
Illion: Troia.
*
Aenas: Vergiliusun, lyadadan esinlenerek yazd destan. Aphrodite ile Troyal prens Ankhisesin
olu. Troia Savadan sonra talyaya yerleip, Roma ehrine temel olacak yeni bir yurt kurmutur.
*
Halikarnassos: Bodrum.
481
Tacitus, Annales, IV, 15, 4; 37; 55; Cassius Dio, LIX, 28,1.
479

75

olmasndan dolay reddedilmitir. nk ehirlerinde yeterli tapnan var olduuna

inanlmtr. Geriye Sardis ile Smyrna kalmtr. Sardisli eli Etrsklerle akraba
olduklarn iddia etmitir.482 Smryna halk ise, M.. 91-88 yllar arasnda,
Anadoluda savarken, zor durumdaki Roma ordusuna yardm etmitir. Roma bu
olay unutmamtr. Sonuta, Smryna, Tiberius, Livia ve Senatus adna tapnak
yapma hakkn kazanmtr.483 Bu olay kutlamak iin, zerinde Smrynadaki tapnak
ve Tiberius olan sikke baslmtr.484
Aphrodiasta da, Tiberius Dneminde, kendisi, Livia ve Aphrodite adanm
bir tapnan yapmna balanmtr. Tapna, Aphrodiasn iki nl ailesi
yaptrmtr.485 Attalus ve Attalis aileleri imparatorluk kltnn rahipleriydi.
Tapnan tamamlanmas Neron Dnemini bulmutur. Bu iki ailenin bireyleri de,
tapnak inaatnn maliyetini karlamlardr. Bu sorumluluk kuaktan kuaa
gemitir.
Anadoluda imparatorluk adna yaplan inaat almalar sadece tapnakla
snrl kalmamtr. Sundurma, portiko* ve propylon*, imparator ile ailesi adna
yaplmtr. Ephesosda Roma vatanda olan C. Sextilius Polio sundurma yaptrm
ve ierisine Augustus, Livia ve Tiberiusun heykellerini koydurmutur.486 Zamanla,
bu sundurma, ehrin siyaset meydan haline gelmitir. Aphrodisiasda Tiberius
Portikosunun

da,

yapmna

Tiberius

Dneminde

balanmtr.

Ancak,

bitirilememitir.487 Portikonun frizlerinden* birinde mparator Tiberiusa ithaf

482

Tacitus, Annales, IV, 55; Hanfmann, G, Jacobs, W, J, Ancient Literary Sources on Sardis, 1972,
no. 221.
483
Tacitus, Annales, IV, 56; Oikonomos, K, Slaars, C, zmir, 2001, s.47.
484
B.M. Cat. Ionia, 268, no.266.
485
Rose, C, B, a.g.e., s.165, no.105.
*
Portiko: Byk bir binann nndeki direkler alt.
*
Propylon: Antsal giri.
486
Parrish, D, a.g.e., s.71.
487
Erim, K, Aphrodisias City of Venus, 1986, s.71.

76

edilmi yazt bu gr desteklemektedir.488 Pisidiada yaplm Tiberius Dnemine

tarihlenen propylon, tonozlu ve zerinde Augustusun utkularn sembolize eden
heykellerle sslenmi zafer tak biiminde yaplmtr.489Ayrca, Patarada Apollon
rahibi Polypeklon da imparatorun vgsn alabilmek iin tiyatroyu tamir
ettirmitir.490
. Yaztlar
Tiberiusun saltanat boyunca, Anadoludaki ehirler Roma mparatoruna
kranlarn sunup, kentleri lehine kararlarn alnmas iin uramtr. kran ifadesi
olarak, Tiberius ve imparatorluk ailesi adna ithaf yaztlarna sklkla rastlanmaktadr
Tiberius adna dikilen yaztlar, saltanatndan nce balamtr. M.S. 4 ylnda
Augustus tarafndan evlat edinilmesiyle ilgili olarak, Pergamonda, Aezanaide,*
Ephesos ve Halikarnasusda yaztlar bulunmutur.491
Anadoludaki ehirlerde imparatorun saygsn kazanp, Roma vatanda
olabilmek iin, ehrin ileri gelenleri de imparatora ve hanedana yaztlar ithaf
etmilerdir. M.S.19-23 yllar arasnda, Aphrodisiasl Menander, erkek kardei
Apphias, kzkardei Tata ve Apphiasn kz; Tiberius, Gen Drusus, torunu Julia,
Augustusun torunlar Gaius ve Lucius Caesar heykelleri ile Julio-Claudian
hanedannn atas saylan Aenas ve Aphroditein, zerinde yazt olan heykellerini
Sebasteionun* giriine diktirtmilerdir.492 Bu yazt, Anadoludaki kentlerin Roma

Friz: Saaklklarda batabanla korni arasndaki tezniyat.

Erim, K, Aphrodisias 1985, VII. Kaz Sonular, 1986, s.351; Erim, K, Aphrodisias, a.g.e., 1989,
s.38-39.
489
Anabolu, M, stanbul ve Anadoluda Roma mparatorluk Dnemi Mimarlk Yaptlar, 2001, s.14;
Talalan, M, a.g.e., s.25.
490
Bean,G, Eskiada Lykia, 1997, s.91; Alp, A, A, Yaymlanmam Yksek lisans Tezi, ehircilik
Asndan Likya ehirleri, 1999, s.46.
*
Aezanai:Ktahya, avdarhisar.
491
C.I.G., 2657; I.G.R., II, 320-321; I.G.R., II, 1329; Rose, C, B, a.g.e., s.174, no.114.
*
Sebasteion: inde tanrlam imparatorlarn portre ve yontularnn olduu yap.
492
S.E.G.XXXVI, (1986), 968-969.
488

77

imparatorluk hanedannn tanrsalln kabul etmi olduuna dair bir kanttr.

Tiberiusun torunu Juliann heykeli de hanedann devamn temsil etmekteydi.493
Aphrodisiasta bulunan ve Tiberius Devrine tarihlenen ikinci yazt, imparator,
Tanra Vens, Senatus ve Roma halkna, azatl Marcus Julius Attalus tarafndan
ithaf edilmitir.494 Marcus Julius, Livia ve Tiberiusun isteiyle, Aphrodisiasn
nemli ailelerinden biri olan Attalus tarafndan azat edilmitir. Yazt neden ithaf
ettii belli deildir. Byk olaslkla, kle olmaktan kurtulduu iindir. Anazarbada
bulunan bir yazt da Amanos Kral Philapatorun azatls Helenus, Tiberiusun olu
Drususa ithaf etmitir.495 Bu belgeler, azatllarn giderek eyaletlerde g kazanp,
kamu hayatnda rol oynadnn bir kantdr. Yine Aphrodisiasta bulunmu ve
Claudius veya Neron Dnemine tarihlenen bir yaztta Tiberius ve annesi Livia
vlmektedir.496
mparatorluk ailesine mensup kiilerin bazlar da sk sk onurlandrlmtr.
Ephesosdaki Demeter Kltnn Rahibi, Tiberiusun ikiz torunlar Tiberius
Gemellus ve Germanicus adna yazt ithaf etmitir. Yaztta yeni dioscuri* olarak
adlandrlmlardr.497

Bu

davran

Anadoluda

yaayanlarn

Tiberiusun

hanedanlnn tanrlar tarafndan da kutsandna inandna dair bir kanttr.

mparatoru onurlandrp, kentin lehine kararlar alan kiilere de, yaztlar ithaf
edilmitir. Kibyrada bulunan yazt bu olaya iyi bir rnek olabilir. Clustumina
Kabilesinden Troilos Romaya drt kez eli olarak gitmitir. Romadan kent iin
maddi yardm temin etmitir. Ayrca ya imparatorun azatls ya da imparatorun

493

Rose, C, B, a.g.e., s.163, no.103.

Joyce, R, a.g.e., s.182, no.54.
495
Calder, W, M, JRS, II,1912, s. 106.
496
Rose, C, B, a.g.e., s.165, no. 105.
*
Dioscuri: Tanr Zeusun ikiz oullar. Kahramanlklaryla nldrler.
497
Rose, C, B, a.g.e., s.176, no. 116.
494

78

procuratoru olan Tiberius Nikepherosun zimmetine para geirip, halka msr pahal
sattn ispat etmitir. Bu olay zerine aristeus yani en iyi vatanda unvann
almtr.498 Bithyniada da emekli bir asker kendi parasyla Tiberiusa sunu yaztnda
bulunmutur.499
. Heykel
Augustus ile beraber, Anadoluda imparatorluk ailesinin heykellerinin
yaplmas yaygnlamtr. Tiberius Dneminde imparator ve hanedana ait heykeller
bulunmutur.

Romadaki

heykellerde

olduu

gibi

imparatorluk

ailesi

tanrsallatrlmtr.500 Attalus ve Diogenes tarafndan yaptrlan Aphrodisiasn

gney

portikosundaki

kabartmalarda

imparatorluk

ailesinin

Anadoluda

propagandas yaplmtr. Adeta Roma mparatorluunun gc ortaya konulmutur.

Kabartmalarda, Tanrlar imparatorluk ailesi mensuplarna yardm etmektedirler.
Augustus dmann yenerken tasvir edildii kabartmada, Zafer Tanras Nike
hemen yanbandadr. Tiberius kalkan tutarken ayn Sava Tanrs Mars gibi
durmutur.501 Ayrca, hanedann kurucusu saylan mitolojik kahraman Aenasn
yks de, gneydeki portikodaki paneller zerine yontulmutur. Bir kabartma da,
Aenasn nndeki emberin doudan batya doru olmas, Anadolu ile talya
arasndaki tarihsel balar gzler nne sermektedir. Augustusun, Aphroditein,
Romallarn atas olduu iddiasn desteklemektedir.

498

I.G.R., IV, 914; Milner, N,P, a.g.e., s. 11, no.15.9.

Craemer, M, ahin, S, Adapazar Bithyniada mparator Yaztlar Ve Phrygia Yipi Kap ekilli
Mezarlar, EA, XV, (1994), s. 152.
500
Smith, R, R, The mperial Reliefs From The Sebasteion At Aphrodisias, JRS, LXXVII, (1987),
s. 89.
501
Rose, C, B, a.g.e., s.166-167.
499

79

M.S. 23 ylnda, Apollonia Sozopoliste, hem Gymnasiark hem de Tanra

Roma Kltnn rahibi olan, Artemisin olu Olympichos, temenosa* Tiberius ve
Germanicus ile Gen Drususun at zerindeki heykellerini diktirmitir.502
mparatorluk ailesinin

at zerinde tasvir edilmi heykellerine

nadiren rast-

lanmaktadr. lm olan Germanicus ve Drususu onurlandrmak amacyla yaplmtr.503

Anadoluda, Tiberiusa ait tane heykel ortaya karlmtr. lki Pergamonda, ikincisi Troiada, ncs de Ephesosda bulunmutur. Ephesosdaki
heykeli, olduundan daha gen tasvir edilmitir.504 Tanrlara benzetilmitir.
v. Sikkeler
Anadoludaki ehirlere Augustus otonominin bir gstergesi saylan sikke
basma yetkisini tanmtr. Ancak sikkeleri sadece eyaletlerinde kullanabileceklerdi.
Tiberius zamannda, Anadoluda doksan alt ehir sikke basmaya devam etmitir.505
Bat ve Anadoluda bronz, doudaki protektorate krallklarda da gmten
sikkeler baslmtr. mparator ve hanedan mensuplar sikkelerin zerinde,
tanrsallatrlmtr. Sikkelerde imparatorlar, defneden tala resmedilmitir. Ayrca
sikkelerin zerinde Sebastos lejand vardr.506 Ulaabildiimiz, Tiberus adna
Anadoluda baslan sikkeler aada blge blge sralanmtr.
Asia Eyaletinin Apollonshieron kentinde, Tiberius adna iki tane sikke
baslmtr.507 Smyrnada, ise Tiberius Dnemine tarihlenen drt tane sikke

Temenos: Bir ya da birka tapnan evrildii kutsal duvar.

MAMA IV, 48.
503
Rose, C, B, a.g.e., s.169.
504
Rosenbaum, E, nan, J, Roman and Early Byzantine Portraiture, 1966, s. 14-15.
505
Magie, D, a.g.e., 1950, s.495.
506
Baydur, N, a.g.e., s.75.
507
SNG von Aulock, Lydien, 1963, 2906-2907.
502

80

bulunmutur.508 Ad geen sikkelerden bir tanesi, hem mimari hem de dini adan
ok nemlidir. Smyrnann Augustus, Senatus, Livia ve Tiberius adna yapt
tapnak bu sikkenin zerinde grebiliriz. Asia Eyaletinde baslan dier sikkelerde
olduu gibi, Senatus kiiletirilmitir.509 Smrynadaki dier sikkede Tiberius
Nemesis ile beraber resmedilmitir.510 Sardiste bulunan bir sikkenin zerinde
Drusus ve Germanicus resmedilmitir.511 Byk olaslkla, Tiberiusun depremden
sonraki yardmlarndan dolay imparatorluk ailesi onurlandrlmtr. Pergamonda,
Livia ve Tiberiusun birlikte resmedildikleri bir sikke de mevcuttur. Arka yzde,
Augustus drt kolonlu bir tapnan nnde tasvir edilmitir.512 Stratonikede,
Augustus ve Tiberiusun birlikte resmedildikleri bir sikke bulunmutur.513
Mastaurada* da, bir sikkenin n yznde, Livia ile beraber resmedilmitir.514
Magnesia Ad Spylumda, Tiberiusun M.S. 17 ylndaki depreminden sonra ehre
yardm etmesinden dolay adna bir sikke baslmtr. Sikkenin zerinde, Tiberiusun
ehrin kurucusu olduuna dair bir lejand vardr.515
Phrygiada Tiberus Dnemine tarihlenen birok sikke bulunmutur. lk sikke
Philomelionda darp edilmitir.516 kinci sikke Prymnessos baslmtr.517 ki sikkede
de Tiberius n yzde, tasvir edilmitir. Arka yzde de, mitolojik kahramanlar vardr.
Apameiada bulunan sikkede, Romann sembol olan kartal ve Tanr Jpiterin

508

SNG von Aulock, Lydien,1963, 2171; 2197; 2198.

Butcher, K, Roman Provincial Coins, 1988, s.31.
510
SNG von Aulock,1967, Lydien, 7981.
511
SNG von Aulock, 1971, Lydien, 3142.
512
SNG von Aulock,1967, Mysia, 7498.
513
SNG von Aulock,1962, Karien, 2662.
*
Mastaura: Menderes Nehri yaknlarnda antik bir kent.
514
SNG von Aulock,1963, Lydien, 3023.
515
SNG von Aulock, 1963, Lydien, 2999.
516
SNG von Aulock,1964, Phrygien, 3917.
517
SNG von Aulock, 1964,Phrygien, 3933.
509

81

simgesi imek demeti vardr.518 Roma mparatorluu ve saltanat bu sikke ile adeta
kutsanmtr. Kotiaeionda* Tiberius Adna baslm bir sikkede mevcuttur.519
Apameiada Germanicus ve Livia adna baslm sikkeler bulunmutur.520
Tiberiusa ait ve Galatia Birliine verilen rnek sikke vardr. Birinci
sikkenin arka yznde altgen bir tapnak ve vali Basilann Yunanca ad vardr.521
Bu tapnan Pessinus Tapna olduu dnlmektedir. kinci sikke, Galatiann bir
Roma eyaleti olmasnn ellinci yl erefine baslmtur.522 zerinde Yunanca M.S.
30 yln simgeleyen rakamlar vardr. Bu sikke, eyaletlerin ksa srede Roma
idaresini benimsediinin bir kantdr. nc sikkede, Tiberius ve Yunanca Galatia
valisi

Priscusun ad vardr.

Roma eyalet valilerinin gcn ortaya koymas

bakmndan dikkate deer bir sikkedir.

M.S. 17 ylnda Roma Eyaleti olan Kommagene de, imparatorluk ailesi adna
sikkeler baslmtr. M.S. 19-21 yllar arasna tarihlenen bir bakr bir sikkenin arka
yznde, Tiberiusun ikiz torunlar bereketi simgeleyen iki

cornucopia ierinde

resmedilmitir. Cornucopialarn arasnda, tanrlarn asas olan caduceus vardr.523 O

tarihte iktidarn devamn simgeleyen torunlarna hem tanrsallk verilmi, hem de
bereket timsali olarak gsterilip, Tiberius onurlandrlmtr. Kappadokiada, M.S.
32-34 yllar arasnda baslm bir drahminin* n yznde Tiberius resmedilmitir.
Arka yznde de Helios, kre, asa ve Tanr Argaios Da* tasvir edilmitir.524 Bu

518

SNG von Aulock, Phrygien,1964, 3487.

Kotiaeion: Bugnk Ktahyada antik bir kent.
519
Imhoof-Blumer, Kleinasatische, 1991, s.261, no.1.
520
SNG von Aulock, Phrygien, 1964, 3488-3489.
521
Lightfoot, C, Ancient Coins n Amasra Museum, 1996, s. 121, no.1759.
522
Arslan, M, a.g.e., s.37.
523
Garson, R, A, Coins of the Roman Empire, 1990, s. 8-9; Sear, D, Roman Coins And Their Values,
2000, s.354, no.1794.
*
Drahmi: Romann dou eyaletlerinde baslan gm sikke.
*
Argaios Da: Erciyes Dann antik adaki ismi.
524
SNG von Aulock, Kappodakie, 1965, 6342.
*

82

ekilde, Tiberiusa Tanrsallk ithaf edilmitir. Kappadokiada olu Drusus adna,

lmnden sonra, sikkeler baslmtr.525 Drususa lmszlk bahedilmitir.
Anadoludaki kolonilerde de imparatorluk ailesi adna sikkeler baslmtr.
Bronz sikkeler baslmtr.526 lk rnek sikke, Drusus adna lmnden sonra,
Sinopede de baslm olandr.527 Dier sikkeler Antiocheiada Tiberius adna baslmtr.528 Bu sikkelerden bir tanesinde, Tiberius, Romann simgesi kartalla beraber
resmedilmitir. Adeta siyasi propagandas yaplmtr. Dier bir sikkenin arka
yznde annesi Livia bir tanra gibi resmedilmitir.529 Liviann, imparatorluk ailesi
iindeki gcnn kolonilerde yaayanlar tarafndan da fark edildiinin kantdr.
Lykia, Tiberiusun saltanatnda, Romann bir eyaleti olmasa da, imparatorluk
ailesi adna sikkeler basmtr.530 Tiberius Dnemine tarihlenen bir sikke
bulunmutur.531 Bu sikke, Romann szde zgr olan topraklardaki siyasi gcn
ortaya koymaktadr.
Tiberius Dneminde, Anadoludaki madde kltr politikas sonucunda, Roma kltr bu topraklarda yaylmtr. ehirlerde, kamu yararna alan kiiler ortaya kmtr. Yaptklarnn karl olarak, Roma vatandal ile dllendirilenler,
ehirlerin en itibarl insan haline gelmitir. Bu yzden ehirlerdeki zengin snf,
gsterili yaplar ve heykeller yapmaya balam, imparator onuruna yaztlar
dikmilerdir. Otonominin simgesi olan sikke basmak da, Roma mparatorluunun
Anadoludaki siyasi propagandasna yardmc olmutur. Roma, Anadoluda siyasi bir
birlik olumasn engelleyerek, dou eyaletlerinin gvenliini salamtr.
525

Sear, D, a.g.e., s.353. no.1792.

Magie, D, a.g.e., s.465.
527
Grant, M, Aspects of The Principate of Tiberius, 1950, s.18, no.53.
528
Krzyanowska, A, Monnaies Coloniales DAntioch De Pisidie, 1970, s.223, no. 1-2.
529
Grant, M, a.g.e., s.18, no. 52;Grant, M, FITA, s.251.
530
Grant, M, FITA, s.115; Butcher, K, a.g.e., s.88.
531
SNG von Aulock, Lykia, 1964, 4461.
526

83

6.5. Tiberius Zamannda Anadoludaki mparatorluk Klt

Kk Asyadaki, Grek siteleri hkmdarlar tanrlatrmtr. Augustus da,
Anadoludaki iktidarn salamlatrabilmek iin, bu yaklam kabul etmitir.
Zamanla, bu corafyadaki insanlar, Augustus iin tapnaklar yapp ona tapnmaya
balamlardr. Tiberius Tanrsall reddetsede, bu politika sonucunda, Anadoludaki
tapnaklarna ve rahiplerine gz yummutur.
Aslnda ne imparator ne de ahsna verilen kltler daimi olmamtr.
mparatorluk Klt ilk ve son kez inaa edilmi duraan ve yekpare bir yap deildi.
Srekli deiiklie uruyordu. Nitekim imparatorlarn ahsna verilen kltler,
lmlerinden sonra fazla srmemitir. Ancak Tiberiusun M.S. 3. yzylda, Lykia
Birliinde hala rahibinin olduunu yazl kaynaklarda grmekteyiz.532
Bu akkan ve hassas klt dizgesinin uzun vadede canlln korumasnn
nedenleri, kentli sekinler zmresinin rekabete dayanan deerlerinden yararlanma
becerisinde yatar. Varlkl bir birey ehre klt kurulmas iin para vermitir. Bu
parayla site tarafndan ynetilen zel bir fon oluturulmutur. Ba sahibi, kentteki
nemli gnlere, kendi soyundan gelenlerin katlarak, itibarnn srekliliini
salamtr. Ayrca, kentler bireyleri imparatorluk tapnaklarnn yapmna bata
bulunmaya armtr. Bu yolla, bireysel giriim ve kaynaklar sitenin hizmetine
girmitir.
mparatorluk rahipleri, klt iinde dinamik bir unsur oluturmutur. Kken
olarak yerel sekinler zmresine mensuptular ve kentin en nemli kiisiydiler.533
Geleneksel kltlerin rahipleri gibi, uzmanlam kiiler deillerdi. Grev sreleri de
farkllk gstermitir. Baz rahiplerin grev sreleri ok ksa olurken, bazlarnn
532
533

I.G.R., III, 474.

I.G.R., IV, 1302.

84

mr boyu olmutur. Hatta nadiren de olsa bir aileye miras kalmtr.

Peloponnesosdaki Megalapolis sitesinin bir yurtta Augustusun saltanat imparator
adna bir tapnak kurmutur.

Kent bu olaya karlk olarak, onu imparatorlarn

veraseten barahibi ilan etmitir.534

Mevcut kltlerin gelimesinde rahipler nemli rol oynamlardr. Kyzikoslu
bir kadn, Tanrlarn en ycesi Tiberius Sebastos Caesarn ebedi hanedanna ve
lmsz egemenliine hrmet gstererek, Polias Athenaya, Caesarn annesi
Liviaya bir klt heykeli ithaf etmitir. Tanrlara da hrmet gstermek iin kurban
adamtr.535
Barahiplik grevini stlenen kii hem grevi stlenecek, hem de eli ak
olacakt. Kent halk barahipten hizmet beklemitir. Bu bask, kentler arasnda da
rekabete sebep olmutur. Bat Anadoludaki on bir kentin, Tiberius, Livia ve
Senatusa ithafen bir tapnak kurma giriimi bu duruma iyi bir rnek olabilir.536
mparatorluk

kltlerinin

kurulmas,

Yunan

polislerini

Romallara

balamtr. ehirlerdeki halk ile Roma hkmdar arasnda ba kurmutur.

ehirlerin imparatorluk klt kurma teklifleri, Romann himayesine girmek iin
yaplm oyunlard. Roma da klt kurma teklifini reddedebilirdi. Bu gerek,
Romann zorlamalara bavurmadan nasl istediini yaptrdnn kantdr. Klt
kurmak isteyen ehirler, genellikle ayrcalk talep etmilerdir. Kentler sz verdii
klt kuramamas bazen siyasi bir felaket olmutur. M.S. 25 ylnda, Tiberius,

534

I.G.,V, 515.
I.G.R., IV, 144; S.E.G., IV, 707.
536
Tacitus, Annales, IV,55; Price, S, R, F, Kk Asyada mparatorluk Klt, 2004, s. 124.
535

85

Kyzikoslularn zgrln ksmen de olsa, babas Augustus iin yapmna balanan

bir tapna tamamlamayarak, saygszlk ettikleri iin almtr.537
Tiberius, Tanr olarak anlmay reddetmi adna tapnak yaplmasn
yasaklamtr. M.S. 15 ylnda, Gytheionlular Tiberiusu tanr ilan etmitir. Ancak
Tiberius bu teklifi reddetmitir.538 Ancak Gytheionda imparatorluk ailesi erefine
enlik dzenlenmesine gz yummutur. enlik her gn imparatorluk hanedanndan
gelen farkl birine ithafen adlandrlmak zere toplam alt gnd. Yazl kaynaklara
gre, kutlamalarda tiyatroya, Augustus, Livia ve Tiberiusun imgeleri konulmu ve
adlarna kurbanlar adanmtr.539
Depremde Anadoludaki ehirlere yardm ettii iin, Tiberiusun Anadoluda
on bir ehirde rahibi vard. Sardis, Tralles, Aphrodisias, Pergamon ve Nysada
rahiplerinin olduuna yazl kaynaklarda rastlamaktayz.540 Hatta kk bir Tapnak
Krall olan Olbada da rahibi vard. Galatiada adna rahiplik uydurulmutur. Lykia
Birliinde de rahipleri mevcuttu. Cyprusda adna bir tapnak yaplmtr. Hayat
boyunca, Eresus, Mitylene, Kos ve Myrada tanr; Kyzicusda tanrlarn en by
olarak

anlmtr.541 Klarosdaki Apollo Tapnann sundurmasnda Tiberiusa

ayrlm bir klt mekan olduu iddia edilmitir.542

Sadece kendisinin deil, olu ve ikiz torunlarnn da Anadoluda rahipleri
mevcuttu. Olu Drususun Attaleiada rahibinin olduunu gryoruz.543Torunlar,

537

Tacitus, Annales, IV, 36; Suetonius, Tiberius, XXXVII; Cassius Dio, LVI, 24; Hasluck, F, W,
Cyzicus, 1910, s.184-185.
538
Tacitus, Annales, IV, 38; Suetonius, Tiberius, XXVI; Cassius Dio, LVI,35-42; Sherk, R, K,a.g.e.,
s.57, no.31.
539
SEG, XI, 923.
540
I.G.R., IV, 454; C.I.G., 2943.
541
Magie, D, a.g.e., 1950, s. 502.
542
Price, S, R, F, a.g.e., s.412, no.26.
543
Bosch, E, Atlan, S, Belleten, XI-44, s.116.

86

Tiberius Gemellus ve Germanicusun da Ephesosta rahipleri mevcuttu.544Tiberius,

Anadoluda Roma egemenliini

salamlatrmak iin Eski Men545 Tapnann

temelleri zerine Augustus Tapnan yaptrtmtr.546 Naos* duvarlarnn zerine

Augustusun icraatlerini ieren Gestarum Divi Augusti adl yaztn koydurtmutur.
Ayn zamanda vasiyetname eklindedir. Hem Yunanca hem de Latincedir. Yaztn
Romada bulunan asl kayp olsa da, Ancyra Tapnandaki kopyas eksizdir.
Defalarca yaynlanmtr. Bu vasiyetnamenin, Pisidia Antiocheiada Yunanca,
Phrygiai Apolloniada Latince kopyalarnn paralar bulunmutur.
Pessinusta yaplan Ana Tanra Kybele Tapna, Tiberiusun iktidaryla
beraber, imparatorluk klt haline gelmitir. Ancyrada Augustus Tapnann sol
antasnda bulunan rahipler listesi, rahiplerin imparatorluk kltn onurlandrmak
iin neler yaptn gstermektedir. Yaztta ad geen rahipler, imparatorluk kltn
onurlandrmak adna sunularda bulunmutur. Vali Metilliusun Dneminde,
imparatorluk klt rahibi halka ya datm, boa grei gsterileri dzenletmi ve
ziyafetler vermitir.547 Yaztn elli yedi ile yetmiinci satrlar arasnda, Silvanusun
valiliinde, rahibin halka bir yl ya datt anlatlmtr. Ayrca, kamu iin iki kez
ziyafet vermi ve gladyatr oyunlar dzenlemitir.548 Augustus Tapnanda Vali
Basilann da ismi vardr. Yaztn yetmi ile yetmi sekizinci satrlar arasnda,
imparatorluk rahibinin icraatlar anlatlmaktadr: Halka ya datm, imparator klt
adna da yz tane kz kurban etmitir.549

544

Rose, C, B, a.g.e., s.176, no.116.

Men: Anadoluda tapnlan bir tanr
546
Anabolu, M,a.g.e., s. 34.
*
Naos: Eski Yunan ve Roma tapnaklarnda mabudun heykelinin bulunduu i oda.
547
Sherk, R, K, a.g.e., s.73-74.
548
Bosch, E, a.g.e., s. 35-36, no.51; Sherk, R, K, a.g.e., s.73-74; Mitchell, S, Chiron, XVI, 1986, s. 23.
549
Bosch, E, a.g.e., s. 36, no.52; Mitchell, S,Chiron, XVI, 1986, s.23,32.
545

87

Roma mparatorluk Klt Anadoluda yaayanlarn Romann siyasi

kimliini kabul ettiinin kantdr. Savac Galatia halk bile, asimile olduklarn fark
etmeden imparatorluk klt iin almtr. mparatorluk Kltnn ayrcalklar
halklar etkilemitir. mparatorluk Klt Rahipleri de, ehrin en nemli insan haline
gelmitir. Roma bu politika sayesinde, ehirlerde yeni bir aristokrasi snf
yaratmtr. Anadoluda yaayan halk da, ayrcalk kazanabilmek iin uram ve
giderek Romallamtr.

88

SONU
lk blmde, Anadolunun jeopolitik konumu incelenmitir. Anadolu ya da
bilinen eski adyla Asia Minor, Asya, Avrupa ve Afrika ktalar arasndaki merkezi
konumuyla tarihsel ve kltrel bir neme sahip olduu gibi, zerinde yerleen ya da
gelip geen kavimlerin sosyo-ekonomik ve sosyo-politik yaplarn derinden
etkilemi ve onlardan etkilenmitir.

Bu topraklar, Roma mparatorluunun da

dikkatini ekmitir. Anadolu sayesinde, bilinen ktaya da hkmetmitir. Yeralt

kaynaklarndan imparatorluu boyunca yararlanmtr. Madenlerden vergi almtr.
Roma mparatorluu yiyecek ihtiyacnn ounu Anadoludan karlamtr.
Hatta bu yzden Romadaki iftilerin mallar talep edilmemitir. Fakir ifti snf
says da oalmtr. Bu ihtiyatan dolay, Roma dndaki topraklarda koloniler
kurulmutur. Anadoludaki Pisidia Antiocheia gibi. Kolonilerin idari ve ynetsel
yaps Romaya benzetilmitir.
Kk Asyann bilinen ktaya olan yaknl Roma mparatorluunun
yaylmc politikasna hizmet etmitir. Ancak, corafi koullar ve konumu zaman
zaman Romann Anadoludaki egemenliine glge drmtr. M.S. 19 ylnda
ortaya kan, Hellaspontosdaki korsan sorunu jeopolitik konumun, igal iin uygun
ortam hazrladnn da gstergesidir. Ayrca, Romann deniz gcnn snrlarn
korumak iin yeterli olmadn da dikkat eker.
kinci blmde, ilenen konu olan Tiberius ncesi merkezi ynetim;
Romann cumhuriyet ad altnda, nasl aristokrat ve zengin snfn idaresine girdiini
anlatr. Cumhuriyetin ilk yllarnda, Romada vatandalk hakk belli bir zmreye
tannmtr. Bu ekilde, snf ayrm yaplm ve toplumdaki katmanlarn var olmas
desteklenmitir.

89

Romann ynetiminden sorumlu Senatus dahil tm meclisler rgtsel

yaplar asndan, yoksuldan ok zengin vatandalarn temsiline dayanmtr. Memur
olmak iin de ayn kurallar geerliydi. Szde snf ayrm kalkmtr. Ama
Romadaki sistem ayn idi. Zamanla sistem suistimal edilmitir.

zellikle

eyaletlerde. Eyalet valisinin denetimden uzak ynetimi sonucunda, Romaya olan

huzursuzluklar artmtr. Ayrca vergi tahsildarlar da ar vergi ykyle halk
ezmitir. Bu yzden Roma hazinesi de zarar grmtr. Bundan yararlanmasn bilen
Augustus monariyi st rtl bir ekilde geri getirmitir. Romay tek bir kiinin
konrol altna alarak merkezi ynetim ve eyaletler arasnda kontrol mekanizmasn
salanacana inanmtr. nemli memuriyetlerin yetki ve ayrcalklarn kendi
bnyesinde toplamtr. nk daha gl yetkilere sahip bir memuriyet
yaptklarnn sorgulanmasna sebep olabilirdi. Senatus ile lkeyi ynetip, rejimin
cumhuriyet olduu hissini uyandrmtr. Ancak Senatusun yetkilerini kstlamtr.
Romada yeni

memuriyetler oluturup, eski memuriyetlerin yetkilerini

daraltmtr. Bu ekilde memuriyet aristokrasisinin Romadaki gcne son vermeyi

hedeflemitir. Konsllk makamnn da yetkilerine sahip olmutur.
Vergi sistemini slah etmitir. Askerler iin bir hazine oluturarak, Romann
yaylmc gcn desteklemitir. Kendisine ait bir hazine oluturmutur. Bu sayede,
zengin snfa

parasal ynden hkmedip, glenmelerine izin vermemitir.

Cumhuriyet Dneminin aksine, azatllar ve kleleri desteklemi ve onlarn nemli

grevlere gelmesini salamtr. Sonu olarak, Romann toplumsal yaps deimeye
balamtr.
M.. 27 ylnda, eyaletlerin ynetimini de dzenlemitir. Senatus ve
mparatorluk eyaletleri olmak zere ikiye ayrmtr. Var olan eyaletlerin ynetimini

90

Senatusa vererek bir anlamda var olan sorunlar da, bu kuruma devretmitir. Ancak
bu eyaletlere de gerekli grd durumlarda mdahale hakknn olmas, mutlak gcnn gstergesidir. Yeni eyaletleri kendi ynetimi altna almtr. Senatusa bal eyaletlerin valilerinin seimini bu kuruma brakarak, ileride kabilecek sorunlarda
kendi ynetimindeki topraklarn baarsyla iktidarn daha da glendirmeyi hedeflemitir. Ayrca, topluma, senatus ve valilerin gemite yaptklarn unutturmayarak rejiminin haklln ispat etmitir.
Roma, Anadoluda eyalet oluturabilmek iin M.. 129 ylna kadar beklemitir. Zorlamalara bavurmamtr. Asia ve Bithyniay veraset yoluyla topraklarna
dahil etmitir. Anadoluda oluturduu eyaletler ve koruyucusu olduklar krallklarla,
Avrupa, Asya ve Afrika zerinden gelebilecek igaller karsnda snrlarn korumutur. Askeri mdahaleye yok denebilecek kadar az bavurmutur. ounlukla,
diplomasiyi semitir.
Aslnda bir imparatorluk kuran ama principatusluk diye tanmlamay tercih eden Augustusdan sonra, iktidara vey olu Tiberius gemitir. dari ve askeri grevler stlenen Tiberius, Augustus Politikasnn takipisi olmutur. Ad geen rejimin daha da glenmesini salamtr. Tpk Augustus gibi azatllar destekleyip, nemli grevlere getirmitir. Soylu snf gszletirerek, Romada imparatorluk
kart oluumlar engellemitir.
Tiberius, Augustus gibi Anadoludaki eyaletlerde hogrl bir yaklam tercih etmitir. ehirlerdeki, ynetsel ve idari yapya dokunmamtr. Bu ekilde, Anadoludaki eyaletlerde, tepki toplamadan iktidarn salam temellere oturtmutur. Ancak, ehirlerdeki meclisler ve memurlar Tiberiusun egemenliini tanmtr. Eyalet
valileri, tavsiye ad altnda zaman zaman mdahale etmilerdir. Roma mparatorluu

91

bu ekilde, Anadoludaki ehirlerde hem gcn hissettirmi, hem de kararlarnza

karamayz tavr sergilemitir.
Tiberius, Anadoludaki eyaletlerde yaayan halk tarafndan sulanan valileri
yarglamtr. mparatorluk kart valilerin grevde uzun sre kalmalarna izin
vermemitir. Zira, eyaletlerde glenip, Roma mparatorluunun ad geen
topraklardaki egemenlii tehlikeye girebilirdi. Bu sayede Kk Asyada huzuru
salayarak, imparatorluun devamn salamtr.
Tiberius Anadoluyu madde kltr politikas (mimari, yazt, heykel ve sikke)
ile Romallatrmaya almtr. ehirler iskan edilerek, Roma mparatorluunun
propagandas yaplmtr. Eyaletlerde yaayan kiilerin kamu yararna almalar
karlk olarak, Roma vatandal verilerek zendirilmitir. ehirlerdeki zengin
zmre, Roma vatanda olabilmek iin kamu iin almtr. Sadece elit tabaka
deil, azatllarda tpk Romadaki gibi sosyal hayatta nemli rol oynamlardr.
Eyalette yaayanlar tarafndan yaptrlan heykel ve kabartmalarnda, Tanrya
benzetilmitir. mparatorluk ailesi mensuplar da. Anadoluda on bir rahibi olan
Tiberius icraatlerine paralel olarak, Tanrsallk kazanmtr. mparatorluk klt iyice
benimsenmitir.

Roma

mparatorluu

da,

bu

topraklarda

egemenliini

salamlatrmtr. Sonu olarak, Roma mparatorluunun M.S. 375 ylnda ikiye

ayrlana kadar koruduu, eyalet politikasnn Anadoluda salamlatrlmasn
Tiberius baarmtr demek pek de yanl olmaz.

92

ZET
Antik ada Asia Minor olarak bilinen bu yarmada bereketli topraklara sahipti. Tarm iin ok uygundu ve tarihte at yetitiriciliiyle anlan Anadoluda geni
otlaklar vard. Anadolu eski alarda byk kervan yollarnn zerindeydi. Gn, ticaretin ve uluslararas ilikilerin can damaryd.
alar boyunca, bu topraklar, dou politikas iin bir s olmutur. Bu yzden,
byk krallklar Asia Minoru fethetmeye almlardr. Roma Anadolunun nemini hemen kavramtr. Fakat M.. 129 ylna kadar Anadoluda hi bir yeri ilhak etmemitir. Anadoludaki sorunlar bir hakem gibi Roma karlar dorultusunda,
zmeyi tercih etmitir.
Caesar ve Augustus, Anadoluya hakim olmann ktaya hakim olmak anlamna geldiini fark etmilerdi. Caesarn lmnden sonra, Augustus glenmitir.
Romay tek bana ynetmek istiyordu fakat gerek niyetini saklam ve cumhuriyetin kurumlarn korumaya alyormu gibi davranmtr. Romay Senatusla beraber ynetmeye balamtr. nceleri, hibir eyi deitirmemitir. nsanlar bu rejimin de cumhuriyet olduuna inanmlardr. Halbuki, Senatus ve meclislerin yetkileri
snrlandrlmt. Zamanla, Romada tek g oldu. Tiberius da Augustus politikasna
sadk kalmtr.
Augustus, Anadoludaki sorunlar askeri gle zmemitir. ounlukla, diplomasiyi tercih etmitir. Eyaletlerdeki zalim valileri cezalandrmtr. Tiberius da bu
politikay devam ettirmitir. Eyaletlerden gelen vergileri kontrol etmeye almtr.
M.S. 17 ve 23 yllarndaki depremlerde, Anadoluda zarar gren kentlere yardm
etmitir. Tpk dier Roma Eyaletleri gibi, Anadoludan alnan vergileri kontrol
etmitir.

93

Tiberius, tpk Augustus gibi

Anadoludaki eyaletleri kltr yoluyla

Romallatrmaya devam etmitir. Bu politika sonucunda, Anadoludaki kentler

Tiberius Devrinde, imparatorluk ailesini onurlandrmak iin tapnaklar inaa etmi,
yaztlar, heykeller dikmi ve sikkeler basmtr. Anadoludaki dini inanlara sayg
gstermitir. Anadoludaki halk Roma egemenjiini tanmtr. Anadoluda Pax
Romana yani Roma bar salanmtr.

94

SUMMARY
This peninsula, which was known as Asia Minor in antique world, has fertile
land. Its land, most favorable to agriculture and broad pastures associated historically with the breeding of horses. Anatolia are the great caravan routes of ancient times and acted arteries of migration, trade and channels of imperial communication.
Throught the ages this land was the basis for the eastern policy for many
kingdoms. For this reason, they tried to conquer Asia Minor. Rome at once, understood its importance but until 129 B.C. land from Anatolia wasnt annexed any land.
Like a referee prefered to solve the problems in Anatolia in according to Romes
profit.
Caesar and Augustus comprehended to conquer Anatolia means that expanded on the three continents. After the death of Caesar, Augustus became powerful.
He want to rule only but he hidden real purpose and pretended to protect the institutions of republic.
Augustus began to govern Rome with Senatus. At the beginnig, he didnt
change anything. People believed in this regime that is called republic. Whereas, Senatus and the assemblies power was limited. n the course of time, he became only
power Rome.
Augustus, did not solve the problems with arms in Anatolia. Mostly, he prefered diplomacy. Tiberius continiued the Augustus policy. He punished the brutal
governors in provinces. Especially, in Anatolia. He aided to cities which were
damaged in M.S. 17 and 23 earthquakes at Western Anatolia. Also, he tried to
control taxes which taken from Anatolia like other provinces of Rome.

95

Tiberius had began to Romanize to Anatolia by culture. As a result of this policy, temples had been built, inscriptions and statues had been dedicated, also coins
had been minted in Anatolia for honouring the imperial family. He had tolarated to
religion in Asia Minor. People in Anatolia, had accepted Romans suzerainity. Pax
Romana, namely the peace of Rome, had been provided at provinces of Anatolia.

96