T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)

MAKNE TEKNOLOJS
MODEL VE DKM RESM

ANKARA 2006

Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl

Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).

Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye

rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.

Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii

kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.

rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki

yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulaabilirler.

Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak

datlr.

Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda

satlamaz.

NDEKLER
AIKLAMALAR ....................................................................................................................ii
GR ....................................................................................................................................... 1
RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3
1. EKME PAYLI VE KONSTRKSYON MODEL RESM.............................................. 3
1.1. Endstriyel Modelleme ................................................................................................. 3
1.1.1. Kullanlan Tezghlar ............................................................................................. 4
1.1.2. Model eitleri ve Gere zellikleri ..................................................................... 4
1.2. Paradan veya Yapm Resmi zerinden....................................................................... 4
1.2.1. Model Yapm Resmi ve zellikleri ....................................................................... 4
1.2.2. Konstrksiyon Model Yapm Resmi ve zellikleri ............................................ 12
1.2.3. Maa Sand Model Yapm Resmi..................................................................... 16
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 20
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 21
PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 22
RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 24
2. DKM HAM RESM ..................................................................................................... 24
2.1. Endstriyel Dkmclk ............................................................................................ 24
2.2. Maal ve Maasz Model veya Modelin Konstrksiyon Yapm Resmi .................... 26
2.2.1. Modelin Alt ve st Derecelerde Kalplanmas.................................................... 26
2.2.2. Gerece Gre Dkm lemi ................................................................................. 31
2.2.3. Dkm Yaplm Parann Ham Yapm Resmi izimi ..................................... 32
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 37
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 38
PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 39
MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 41
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 43
KAYNAKLAR....................................................................................................................... 44

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD

521MMI188

ALAN

Makine Teknolojisi

DAL/MESLEK

Bilgisayar Destekli Makine Ressaml

MODLN ADI

Model ve Dkm Resmi

MODLN TANIMI
SRE
N KOUL
YETERLK

Model ve dkm ham resmini izmeyi reten

renme materyalidir.
40/24
Seri retim Sistem ve Mekanizmalar izimi dersinin 1.
ve 2. modllerini alm olmak
Model ve dkm resmi izmek.

MODLN AMACI

Genel Ama
ekme payl-konstrksiyon model resmi ve dkm
ham resimlerini bilgisayar destekli izim(B.D.) ortamnda
iki ve boyutlu olarak izebileceksiniz.
Amalar

Model resmi ile ilgili hazrlklar yapabilecek, TS-ISO

standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen
verilere gre detay ve montaj resimlerini bilgisayar
destekli
izim
ortamnda
iki-
boyutlu
izebileceksiniz.

Dkm ham resmi ile ilgili hazrlklar yapabilecek,

TS-ISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde
edilen verilere gre detay ve montaj resimlerini
bilgisayar destekli izim ortamnda iki- boyutlu
izebileceksiniz.

ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI

Teknik resim izim ortam, izim ara ve gereleri,

bilgisayar destekli izim ortam, projeksiyon, resim masas.

LME VE
DEERLENDRME

Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra verilen

lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek,
kendinizi deerlendireceksiniz.
retmen, modl sonunda lme arac uygulayarak
modl ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek
deerlendirecektir.

ii

GR
GR

Sevgili renci,
Bir lkede sanayinin gelimesi, teknolojik gelimelerin retim srelerine dahil
edilmesiyle dorudan ilgilidir. Hzla gelien lkemizde de bu bilincin yerlemesine paralel
olarak metal ileme sektrnde ok byk gelimeler kaydedilmitir.
Metal ileme sektrndeki rn yelpazesi ok geni olmakla birlikte, yar mamul
metal rnlerin ekonomik olarak retilmesine imkn salayan dkm endstrisi, byk bir
deer olarak karnza kmaktadr. Buna bal olarak dkm modelcilii de dkm
endstrisini destekleyen nemli bir retim aamas hline gelmitir.
Dkm modelciliinde, CNC tezghlarnn kullanm giderek artm, model
tasarmnda ve model ilemede CAD-CAM kullanm yaygnlamtr. Model llerinin
hassasiyeti ve dkm yoluyla retilen paralarn kalitesi ykselmitir.
Yeni teknolojilerin uygulanmas, iyi eitimli ve nitelikli elemanlara olan ihtiyac da
beraberinde getirmitir.
Bu modl ile model ve kalp tasarm iin gerekli bilgi ve beceriyi kazanacak,
sektrdeki retim srelerine katlmak iin gerekli altyapya sahip olacaksnz.

RENME FAALYET1
RENME FAALYET1
AMA
Bu renme faaliyetinin sonunda model resmi ile ilgili hazrlklar yapabilecek, TSISO standart ve kataloglardan bilgi alabilecek; elde edilen verilere gre model resimlerini
bilgisayar destekli izim ortamnda iki ve boyutlu olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA

Model yapmnda kullanlan malzeme ve tezghlar aratrarak bilgi toplaynz.

Topladnz bilgileri snf ortamnda arkadalarnzla paylanz.

1. EKME PAYLI VE KONSTRKSYON

MODEL RESM
1.1. Endstriyel Modelleme
Dkm yolu ile ekillendirilecek paralarn kalplama srasnda dkm boluunu
verecek ekilde ileme pay, koniklik, ekme pay gibi gerekli hesaplar yaplm
modellerinin hazrlanma srecine endstriyel modelleme denir.
Model ve dkm ilemleri, birbirini takip eden bir btn olmakla beraber retim
aralar ve retim srelerinin farkll teknolojik olarak ortaya kmtr.
Teknolojinin gelimesiyle model llerinin hassasiyeti artm; kullanlan ara, gere
ve makinelerde yenilikler yaplmtr. Ancak model teknii, kalplamada kumdan karma
tekniine bal olarak ana hatlaryla ayn kalmtr.
Endstriyel modellemede CNC tezghlarnn kullanm giderek yaygnlamtr.
Model ilemede CAD-CAM kullanm artm, zellikle tasarm alannda bilgisayar
ortamlarna bal olarak hzl gelimeler kaydedilmitir.
Endstriyel modellemede ahap, metal, plastik malzemeler ve bunlarn tasarm
teknolojileri nemli yer tutar.

1.1.1. Kullanlan Tezghlar

Model imalat yaplrken modelin gerecine gre uygun takmlardan ve tezghlardan
yararlanlr. Bunlar:

Ahap modellemede: Ahap ileyen tezghlar, erit testere makinesi, daire

testere makinesi, planya makinesi, kalnlk makinesi ve dekupaj makinesi vb.

Metal modellemede: Metal ileyen tezghlar, torna tezgh, niversal modelci

tornas, freze tezgh, niversal modelci frezesi, metal eeleme takmlar,
markalama aletleri vb.

Plastik modellemede: Epoksi, polimer ve kompozit malzemeleri ileyen

takmlar, metal merdane, elyaf pskrtme makineleri, epoksi atma makineleri,
laminasyon sistemleri, yma sistemi, pskrtme (hzl prototip sistemleri), oto
ina sistemleri vb. kullanlr.

1.1.2. Model eitleri ve Gere zellikleri

Ahap modellemede am, kknar, grgen vb. gereler,
Metal modellemede alminyum, pirin, bronz vb. gereler,
Plastik modellemede termoset, poliretan, polyester ve kompozit malzeme gibi
gereler kullanlr.
Teknolojinin gelimesi ile birlikte sktrlm kt, strafor (kpk) ve silikon gibi
gerelerden de model yaplmaktadr.
Bu eitim faaliyetinde ahap modelden bahsedilecektir.

1.2. Paradan veya Yapm Resmi zerinden

1.2.1. Model Yapm Resmi ve zellikleri
Bir parann model resmi izilirken, parann imalat resminden faydalanlr. Model
resimlerinde kalp ayrma yzeyi, ilenecek yzeyler, ekme paylar, koniklik ve maalar
farkl tarama ekilleri ve resimsel zellikleriyle izilir. Renkli izilen resimlerde kullanlacak
renkler iin renme Faaliyeti2 deki model ve kalplama resimlerinde kullanlan tantma
iaretleri izelgesine baknz.
Model konstrksiyon resimleri, modelin bitmi hlinin genellikle 1:1 lekle izilmi
resimleridir.
Model yaplrken gerekli ller, llendirilmi model resimlerinde 1:1 lekle
izilmi resimleri zerinden alnr.
Simetrik paralarn grnleri, yars model resmi olarak, dier yars model yapm
resmi olarak izilir. Karmak paralarn model resimlerinde l verilemedii zaman, para
llerinin tespiti iin yapm resimlerinden yararlanlr.
4

Model resimlerinin izilebilmesi iin ncelikle mala yzeyinin ve maa yerlerinin

tespit edilmesi nemlidir.
Mala yzeyi, modelin kum kalp derecelerindeki ayrlma yzeyidir. Mala yzeyi
dkm ilemini ve kalplamay kolaylatracak ekilde tespit edilmelidir(ekil 1.1, ekil
1.2).

ekil 1.1: Mala yzeyi dzgn model

ekil 1.2: Mala yzeyi dzgn olmayan model

Maalar, kalp boluklarna yerletirilen ve kapladklar ksmlarn dkmden sonra

boluk olarak kmasn temin eden maa kumlar kullanlarak maa sandklarnda elde
edilen paralardr. Tanmdan da anlalaca gibi maalar, kumdan yaplm hacimlerdir.
Maalarn kullanld modeller maal modeller, eklinde adlandrlr. Maalar kalp kumu
ierisine oturtabilmek iin iki ucuna maa ba tasarlanr (ekil 1.3, 1.4).

ekil 1.3: Yatay maa ba

ekil 1.4: Dikey maa ba

Maa hazrlamak iin istenen boluk llerine gre maann boyutlarn belirlemek
zorunludur. Boyutlar belirlenen maa, aatan yaplm maa sandklarnda hazrlanr (ekil
1.5).

ekil 1.5: Maa ve maa sand

Maa balarn ekillendirmek iin gerekli olan maa ba lleri ve kalptan karma
alar tablo 1.1 de verilmitir.

Tablo 1.1: Maa ba lleri ve kalptan karma alar

Aada verilen rnek yapm resmi, zerine srasyla ileme pay, ekme pay,
koniklik ve eim deerleri eklenerek model yapm resmi aamalar gsterilmektedir (ekil
1.6).

ekil 1.6: paras yapm resmi

1.2.1.1. leme Payl Yapm Resmi izimi

Modeli yaplp dkm ilemi gerekleen i paralar, daha sonra talal retim
yntemleriyle ilenerek son ekillerini alr. Bir parann talal retim yntemleriyle
ilenmesi, yzeyinden tala kaldrlaca anlamna gelir. Kaldrlacak tala miktarnn
nceden belirlenerek ham l zerine eklenmesine ileme pay denir.
leme paylar, ilenecek yzeyin byk ya da kk olmasna, dklecek gerecin
cinsine, ilemenin elde ya da tezghta olmasna ve yzey kalitesine gre belirlenir.
Parann yapm resmi zerinde ilenecek yzeyler, yzey ileme iaretleri ile
belirtilmitir. leme iareti ile belirtilen yzeyler, ileme pay kadar bytlr. lenecek i
yzeyler (delikler), ileme pay kadar kltlr.

leme pay, gerecin eidine ilenecek yzeyin konumuna ve boyutuna gre farkl
alnr. leme paylar tablo 1.2, 1.3 ve 1.4te verilmitir.

Tablo 1.3: elik gereler iin ileme paylar

Tablo 1.4: Demir d metaller iin ileme paylar

ekil 1.6 da verilen i parasnn ileme pay, tablo 1.2 den silindirik i yzeye 3
mm, kalplama ekline gre dzlemsel st yzeye 45 mm ve alt yzeye 2,54 mm ileme
pay verilir (ekil 1.7).

ekil 1.7: leme pay

1.2.1.2. ekme Payl Yapm Resmi izimi

Dkm yolu ile retilecek paralarn boyutlarnn dkmden sonra istediimiz
deerlerde olabilmesi iin modeller; baz metalrjik, fiziksel ve mekanik nedenlerle hibir
zaman parann gerek boyutlarnda yaplmazlar.
Dkm srasnda malzemelerin gsterdikleri en nemli fiziksel deiikliklerden biri
ekmedir. Bu nedenle modellere ekme pay ilave edilir.
Ergitilerek sv hle getirilen maden, kalp ierisine doldurularak soumaya braklr.
Madenin katlamas sonucu para klr. Para llerinde meydana gelen bu klmeye
ekme denir. ekme miktar, gere eidine bal olarak farkllk gsterir. Modelde tm
llere ekme miktarlar ilave edilerek yaplr.
Tablo 1.5te deiik gerelerin yaklak ekme pay deerleri verilmitir.

Tablo 1.5: Baz gerelerin ekme paylar

rnek iimiz, lamel grafitli dkme demir gereten retilecei iin ekme pay tablo
1.2den %1 olarak belirlenir. paras lleri %1 bytlr.
Kalp ayrma yzeyi, parann ekline gre tespit edilir (ekil 1. 8). Burada kalp
ayrma yzeyi, st ve alt derece tespit edilir.

10

ekil 1.8: ekme payl yapm resmi

1.2.1.3. Koniklii Verilmi Yapm Resmi izimi

Dkm boluunu oluturmak zere kum kalp ierisine sktrlan model, elle veya
aparatlarla karlr. Modelin karlmas srasnda kalbn bozulmamas ve kolay kmas
iin kalp ayrma yzeyine dik yzeylere eim, silindirik yzeylere koniklik verilir. Eim ve
koniklik zeliine gre art eim, eit eim veya eksi eim olarak verilir .(ekil 1.9)

ekil 1.9: Model yzeylerinde eim ve koniklik

Modelin kalptan kolay kmas iin yzeylere ileme payl ve ileme paysz karma
yksekliine bal olarak kma as deerleri tablo 1.6da verilmitir.

Tablo 1.6: leme payl ve ileme paysz kma as deerleri

11

rnek i parasnda tablo 1.6dan 10 mm ykseklik iin 2, 30 mm ykseklik iin 1

eim as verilir (ekil 1.10).

ekil 1.10: Eim ve konikliin gsterilmesi

1.2.2. Konstrksiyon Model Yapm Resmi ve zellikleri

Bu resimlerde, modelin yapld gerece gre ( ahap, metal, plastik ) paralarn
birbirleriyle montaj ekilleri gsterilir. Aksam ve paralarn ekil, boyut, yzey ileme
iaretleri, malzeme ve montaj zelliklerini ierir.

1.2.2.1. Konstrksiyon Model Montaj Resmi izimi

Paralarn monte edilmi eklini daha detayl olarak gsteren alt grup montaj
resimleridir.Konsrtksiyon model yapm resminin balangc imalat resmidir. malat
resminde yeterli grnlere, llendirmelere ve yzey ileme iaretlerine yer verilir.
Meslek resmin ikinci aamas model konstrksiyon resmidir. Burada maalarn konumlar ve
ilem grecek yzeyler belirtilir. Modelin yapld gerece gre ( ahap, metal, plastik )
paralarn birbirleriyle montaj ekilleri izilir (Resim 1.1, ve ekil 1.11).

12

Resim 1.1: Mesnet paras ana gvdesi ve metal maa sandklar

ekil 1.11: Mesnet paras yapm resmi ve konstrksiyon model montaj resmi

13

ekil 1.6da verilen i paras yapm resmine gre hazrlanm konstrksiyon model
montaj resmi, ekil 1.12de verilmitir.

ekil 1.12: Konstrksiyon model montaj resmi

14

1.2.2.2. Montaj Resmi Numaralandrma ve Antet izimi

ekil 1. 13: Model konstrksiyon resmi

15

1.2.3. Maa Sand Model Yapm Resmi

boluklar meydana getiren kum kitlesinin, yani maann dvld ve yapld
aa ve metal sandklara maa sand denir. erisinde maann d ekline sahip bir boluk
bulunan sandklardr. Bu sandklar, iki ya da daha ok paral olup, bu paralar birbirine
pimlerle merkezlenir ve yay ya da stne arlk konularak sabitlenir. Maa sand rnekleri
Resim1.2, Resim 1.3, Resim 1.4 te gsterilmitir.

16

1.2.3.1. Maa Sand Model Montaj Resmi izimi

ekil 1.14: ki paral maa sand montaj resmi

17

1.2.3.2. Maa Sand Model Montaj Resmi llendirmesi

ekil 1.15: Maa sand resmi

18

1.2.3.3. Numaralandrma ve Antet

ekil 1.16: Maa sand numaralandrmas

19

UYGULAMA
FAALYET
UYGULAMA
FAALYET
retmen tarafndan verilecek olan model yapm resmi faaliyetini aadaki ilem
basamaklar ve nerileri dikkate alarak yapnz.
LEM BASAMAKLARI

izim iin gerekli bilgisayar programn

anz.
Modeli izilecek para iin mala yzeyi
tespit ediniz.
Dkm gerecine gre ekme paylarn
hesaplaynz.
Yzey kalitelerine gre ileme paylarn
hesaplaynz.
Mala yzeyine dik yzeylerdeki
koniklik ve eimleri veriniz.
Parann model yapm resmini iziniz.

Parann model konstrksiyon resmini

iziniz.

Maay boyutlandrnz.
Maa sand model montaj resmini
iziniz.
izdiiniz resimlerin ktsn alnz.

20

NERLER
nlnz giyiniz.
izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn
uygulaynz.
Parann en byk kesit yzeyini mala
yzeyi olarak belirleyiniz.
ekme paylarn hesaplarken tablolardan
yararlannz.
leme paylarn hesaplarken tablolardan
yararlannz.
Koniklik ve eimler iin tablolardan
yararlannz.
Model resmi zerinde eim, koniklik,
ileme pay ve mala yzeyini gsteriniz.
Ahap taramas uygulayarak modeli
oluturan paralarn ayrmn gsteriniz.
Boyutlandrmay yaparken maa ba
lleri iin tablolardan yararlannz.
Maa sand resmine ahap tarama
uygulaynz.
kt ayarlarn kontrol ediniz.

LME
VEVE
DEERLENDRME
LME
DEERLENDRME
Aada baz tanmlamalar yaplmtr. Bunlardan doru kabul ettiklerinizin yanndaki
bolua (D), yanl kabul ettiklerinizin yanndaki bolua (Y) yazarak cevaplaynz.
1.
2.
3.
4.
5.

(.) Maalar resimlerinde ahap tarama yaplarak izilir.

(.) Mala yzeyi, modelin kum kalp derecelerindeki ayrlma yzeyidir.
(.) Kural olarak mala yzeyinin modelin en byk kesitinden gemesi zorunlu
saylr.
(.) Para llerinde meydana gelen klmeye koniklik denir.
(.) lenecek i yzeyler (delikler), ileme pay kadar kltlr.

21

PERFORMANSDEERLENDRME
DEERLENDRME
PERFORMANS
Dkme demir gereten dkm yoluyla retilecek parann yapm resmi verilmitir.

ekme, ileme pay, eim ve koniklik deerleriyle kalp ayrma yzeyini

dikkate alarak model yapm resmini iziniz.

Model konstrksiyon resmini iziniz.

Maa ve maa sandnn resmini iziniz.

Model Resmi
Modl Eitimi
Kum kalp teknii ile retilecek
Alan Kiinin
parann model resmini
Ad ve Soyad
izebileceksiniz.
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir
arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.
Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp
yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti
koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

Faaliyet Ad
Ama

DEERLENDRME KRTERLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Evet

nln giydiniz mi?

izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn uyguladnz m?
Mala yzeyini tespit ettiniz mi?
ekme paylarn tablolardan yararlanarak hesapladnz m?
Yzey kalitelerine gre ileme paylarn hesapladnz m?
Tablolara gre gerekli eim ve koniklikleri verdiniz mi?
Model resmini izebildiniz mi?
Model konstrksiyon resmini izebildiniz mi?
Maay boyutlandrabildiniz mi?
Maa sand resmini izebildiniz mi?
Resimlerinizin ktsn alabildiniz mi?

TOPLAM PUAN
DNCELER

..
22

Hayr

DEERLENDRME
Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir.
Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti
tekrar etmesini isteyiniz.

23

RENME FAALYET2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu renme faaliyetinin sonunda, dkm kalplama ileminin aamalarn ve dkm
ham resmini bilgisayar ortamnda iki ve boyutlu olarak izebileceksiniz.

ARATIRMA

Kum dkm kalb elemanlarndan yolluk ve kclarn ekillendirilmesi,

boyutlandrlmas ve resimde gsterilmesi hakknda bilgi toplayarak snf
ortamnda retmeniniz ve arkadalarnzla paylanz.

2. DKM HAM RESM

2.1. Endstriyel Dkmclk
Metalleri ve alamlarn ergitip hazrlanan kalplara dkerek, istenilen ekli verme
sanatna endstriyel dkmclk denir.
Dvme ve tala kaldrma yntemleriyle yaplmas mmkn olmayan paralar, dkm
yoluyla kolay ve ucuza mal edilmi olur. rnein; motor bloklar, krank milleri, byk
gvdeli makine paralar, radyatrler, dili ark ve kasnak gibi boluklu makine elemanlar,
ar tezgh gvdeleri, maden ss eyalar vb. retimler dkm yoluyla
gerekletirilir.Aada dkm yoluyla ekillendirilmi makine paralarna ait rnek resimler
verilmitir (Resim 2.1, 2.2, 2.3).

Resim 2.1: Dkm yoluyla ekillendirilmi deiik makine paralar

24

Resim 2.2: Dkm yoluyla ekillendirilmi deiik makine paralar

Resim 2.3: Dkm yoluyla ekillendirilmi deiik makine paralar

Dkm ilemini gerekletirmek iin kullanlan kalplara dkm kalplar denir.

Dkm kalplar, her dklen para iin hazrlanan kalplar (kum dkm kalb) veya birden
fazla parann retimine olanak veren kalc kalplar (metal dkm kalplar) olarak
snflandrlr.

Derece: Kalp kumunu sktrmaya, kalb paralara ayrmaya ve tekrar yerine

oturtmaya yarayan ereve ve kasalara derece denir. Dereceler, genellikle alt
derece ve st derece eklinde llendirilir.

Dkm kumu: Yaklak 2 mmden 0,1 mm apa kadar deien ebatlarda silis
kristalleri biimindeki kuvars taneciklerine dkm kumu denir. Ksaca silis
kumu olarak adlandrlr. Kumu meydana getiren tanecikleri bir arada tutan ve
balayan gere kildir.

Model: Dklerek ekillendirilecek i parasnn kalplanmas srasnda dkm

kumu iinde boluk meydana getirmeye yarayan, modelcilii gerektiren btn
ilemleri zerinde tayan aatan, metalden vb. gerelerden yaplm paralara
model denir.
25

Maa: Paralarn i ksmlarndaki boluklar ya da modelin kum iinden

syrlmas srasnda bozulabilecek kalp ksmlarn oluturmak iin kullanlan
kalp elemanlarna maa denir. Maalar; metal, seramik ya da kum esasl
olabilir.

Yolluk: Ergiyik durumdaki metali, kalp boluuna ulatran kanallara yolluk

denir. Yolluk; hava, gidici, topuk, meme vb. ksmlardan meydana gelir.

Yolluklar, yatay ve dey olmak zere iki eittir. Dey yolluklar, yatay dzleme dik
olarak yerletirilir ve direkt olarak kalp boluu ile temas etmez. Yatay yolluklar, yatay
dzlemde bulunur ve kalp boluu ile direkt temas halindedir. Aada kum kalb kesit
resmi zerinde kalp elemanlar gsterilmitir (ekil 2.1).

ekil 2.1: Bir kum kalb kesit resmi

2.2. Maal ve Maasz Model veya Modelin Konstrksiyon Yapm

Resmi
2.2.1. Modelin Alt ve st Derecelerde Kalplanmas
retimi yaplacak parann model atlyesinde, modelcilii gerektiren btn ilemleri
zerinde tayan (ekme pay, koniklik, ileme pay vb.) modeli hazrlandktan sonra dkm
atlyesinde kalplama ilemine balanr.

26

Bu blmde balantnn kurulabilmesi ve daha iyi anlalmas bakmndan 1.faaliyette

modeli hazrlanan parann kalplanmas gsterilmitir (ekil: 2.2).

ekil 2.2: Model konstrksiyon resmi

2.2.1.1. Alt Derecede Kalplama

Model para ve alt derece kalplama plakas zerine uygun ekilde yerletirilir. Sonra
dkm kumu, derece ierisine doldurulur. Tokmaklanarak tabaka tabaka sktrlr (ekil
2.3).

ekil 2.3: Alt derecede kalplama

27

2.2.1.2. Yolluk ve kcnn Yerletirilmesi

kinci ilem olarak alt derece, ters evrilerek bunun stne st derece konur. Derece
pimleri, kulaklardan geirilerek alt ve st derecelerin ayn hizada olmalar salanr. st
derece iine nce pimli maa st ba, sonra yolluk ve kc yerletirilir (ekil 2.4).

ekil 2.4: Yolluk ve kcnn yerletirilmesi

2.2.1.3. st Derecenin Kalplanmas ve ileme

nc ilem olarak alt derecede olduu gibi st derece iine konulan dkm kumu
tokmaklanarak iyice sktrlr. Gaz geirgenliini salanmas iin 2050 mm aralklarla
ileme yaplr (ekil 2.5).

ekil 2.5: ileme boluklar

28

2.2.1.4. Modelin karlmas, Maa ve Topuun ekillendirilmesi

Yukarda saylan ilemler, tamamlandktan sonra yolluk ve kclar yerlerinden
karlr. st derece, alt dereceden ayrlarak hem alt derecedeki model hem de st derecedeki
maa st ba kalptan ekilerek karlr. Maa, alt derecede bulunan yolluk ve kclarn
kalp boluuna balayan memeler ve topuklarn kesilmesinden sonra alt dereceden karlr
(ekil 2.6).

ekil 2.6: Modelin karlmas, maa ve topuun ekillendirilmesi

2.2.1.5. Maann Yerletirilerek Kalbn Kapatlmas

st derece, tekrar alt derecenin zerine konulur. Derece pimleri, kulaklara tekrar
taklr. Kum kalbnn st yzeyine dkm srasnda ergiyik metalin kaldrma kuvvetine kar
koyabilecek arlklarn konulmas uygun olur. ekil 2.7de dkme hazr kalplama resmi
verilmitir.

ekil 2.7: Maann yerletirilerek kalbn kapatlmas

29

Model ve kalplama resimlerinde izilen elemanlarn kesit gsterili biimleri

tablo2.1 de gsterilmitir.

Tablo 2. 1: Model ve kalplama resimlerinde kullanlan tantma iaretleri

30

2.2.2. Gerece Gre Dkm lemi

Son aamada yolluktan dklen ergiyik, metal topuk ve memeden getikten sonra
kalp boluuna dolar. Kalp iindeki hava kcdan dar atlr. Madenin kcdan
gzkmesiyle dkm ilemi tamamlanarak soumaya terk edilir.
paras, ekilde grld gibi kalptan kar (ekil 2. 8). Yolluk ve kclar, meme
diplerinden kesildikten sonra ilenecek yzeylerin tala kaldrma ilemi iin talal retim
atlyesine gnderilir (ekil 2. 9). Para burada ilenerek yapm resminde belirtilen
zelliklere uygun hle getirilir (ekil 2. 10).

ekil 2.8: Parann dkmden km

ekil 2.9: Parann yolluk ve kclarnn

halinin boyutlu grn

kesilmi halinin boyutlu grn

ekil 2.10: Parann talal retimden kan son halinin boyutlu grn

31

2.2.3. Dkm Yaplm Parann Ham Yapm Resmi izimi

Kalplama ileminin dkme hazr hlini gsteren resme dkm resmi denir. Dkm
resimlerinde kalplamann gsteriliine ilave olarak yolluk, kc, topuk ve meme llerini
belirten ek resimler izilir.
Son olarak kalptan kan dkm ham parann yolluk ve kclar ile birlikte
boyutlu perspektif resmi izilerek dkm resmi tamamlanr.
Hazrlanm bir dkm ham resmi ekil 2.11de gsterilmitir.

ekil 2.11:Dkm ham resmi

32

Dkm yolu ile elde edilen bir parann ham ekli, boyutlu olarak ekil 2.12 de
gsterilmitir.

ekil 2. 12: Yolluk ve kc

33

Deiik paralarn kalplama resimleri, ekil 2.13, ekil 2.14, ekil 2.15 te
verilmitir.

ekil 2.13: Yatk bur kalplama

34

ekil 2.14: Dik bur kalplama

35

ekil 2.15: Takoz kalplama

36

UYGULAMA
FAALYET
UYGULAMA
FAALYET
retmen tarafndan verilecek olan dkm resmi faaliyetini aadaki ilem
basamaklar ve nerileri dikkate alarak yapnz.

LEM BASAMAKLARI

NERLER

nlnz giyiniz.
izim iin gerekli bilgisayar programn
izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn
anz.
uygulaynz.
Kalplama resmi izilecek parann Modelin alt ve st derecelerdeki
model resmini inceleyiniz.
konumunu belirleyiniz.
Derece yan yzeylerini 45 eik
Alt ve st dereceleri iziniz.
taraynz.
Kalp ayrma yzeyine gre kalp Kalp boluunu olutururken model
boluunu oluturunuz.
resminden yararlannz.
izim srasnda maay tablodaki
Maay iziniz.
tarama ekillerine gre taraynz.
kc ve yolluklar izerken topuk,
kc ve yolluklar iziniz.
meme, gidici gibi ayrntlara dikkat
ediniz.
ileme boluklarnn 2050 mm
ileme boluklarn gsteriniz.
aralkla olmasna zen gsteriniz.
Boyutlandrlm yolluk ve kc Boyutlandrmay yaparken dklecek
resimlerini iziniz.
parann bykln dikkate alnz.
boyutlu dkm ham resmini iziniz.
Dkm paralarn inceleyiniz.

izdiiniz resimlerin ktsn alnz.

kt ayarlarn kontrol ediniz.

37

LME
DEERLENDRME
LME
VEVE
DEERLENDRME
Aada baz tanmlamalar yaplmtr. Bunlardan doru kabul ettiklerinizin yanndaki
bolua (D), yanl kabul ettiklerinizin yanndaki bolua (Y) yazarak cevaplaynz.
1.
2.
3.
4.
5.

(.) Ergiyik durumdaki metali kalp boluuna ulatran kanallara kc denir.

(.) Maalar kalp kumu ierisine oturtabilmek iin iki ucuna ba tasarlanr.
(.) Maalar, kalp kumundan maa sand ad verilen kutularda sktrlarak elde
edilir.
(.) Kum dkm kalb; derece, kum, model, maa, yolluk ve kc gibi ksmlardan
meydana gelir.
(.) Kum kalplama resimlerinde dkm kumu, apraz taramalarla gsterilir.

38

PERFORMANSDEERLENDRME
DEERLENDRME
PERFORMANS
renme faaliyeti1 de aada yapm resmi verilen parann model resmini
izmitiniz. Model resminden yararlanarak:

Yolluk ve kclarn ll resimlerini iziniz.

boyutlu dkm ham resmi verilen parann dkm ham yapm resmini
iziniz.

39

Faaliyet Ad

Dkm Ham Resmi

Modl Eitimi
Alan Kiinin
Ad ve Soyad

Kum kalp teknii ile retilecek

parann dkm ham resmini
izebileceksiniz.
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini bir
arkadanzn doldurmasn isteyiniz. Sadece ilgili alan doldurunuz.
Aada listelenen davranlarn her birinin arkadanz tarafndan yaplp
yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti
koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.
Ama

DEERLENDRME KRTERLER
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Evet

Hayr

nln giydiniz mi?

izim iin gerekli bilgisayar ayarlarn uyguladnz m?
Kalplama yaplacak parann model resmini incelediniz mi?
Alt ve st dereceleri izdiniz mi?
Kalp ayrma yzeyine gre kalp boluunu oluturdunuz
mu?
Maay izdiniz mi?
kc ve yolluklar izdiniz mi?
ileme boluklarn gsterdiniz mi?
Boyutlandrlm yolluk ve kc resimlerini izdiniz mi?
boyutlu dkm ham resmini izdiniz mi?
Resimlerinizin ktsn alabildiniz mi?

TOPLAM PUAN
DNCELER

..

DEERLENDRME
Arkadanz kontrol listesindeki davranlar srasyla uygulayabilmelidir.
Uygulayamad davrantan dier davrana gemek mmkn olamayacandan faaliyeti
tekrar etmesini isteyiniz.

40

MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME

DDL 22 gereten , dkm yoluyla retilecek parann yapm resmi verilmitir.

ekme, ileme pay, eim ve koniklik deerleriyle kalp ayrma yzeyini

dikkate alarak model yapm resmini iziniz.

Model konstrksiyon resmini iziniz.

Maa ve maa sandnn resmini iziniz.

Yolluk ve kclarn ll resimlerini iziniz.

Dkm ham resmini iziniz.

41

MODL KONTROL LSTES

Model ve Dkm Resmi
Modl Eitimi
Model resmi, dkm resmi Alan Kiinin
ve
dkm
ham
resmini Ad ve Soyad
izebileceksiniz.
AIKLAMA: Bu faaliyeti gerekletirirken aadaki kontrol listesini
retmeniniz doldurmasn isteyiniz.
Aada listelenen davranlarn her birinin uygulamay yapan tarafndan yaplp
yaplmadn gzlemleyiniz. Eer yapldysa evet kutucuunun hizasna X iareti
koyunuz. Yaplmadysa hayr kutucuunun hizasna X iareti koyunuz.

Faaliyet Ad
Ama

DEERLENDRME KRTERLER

Evet

Hayr

Mala yzeyini tespit ettiniz mi?

ekme paylarn izelgeden bularak parann boyutlarna
2
eklediniz mi?
Yapm resminde belirtilen yzey kalitelerine gre ileme
3
paylarn, parann boyutlarna eklediniz mi?
4 Eim ve koniklik verilecek yzeyleri tespit ettiniz mi?
5 Maa llerini tespit ettiniz mi?
6 Model tasarm resmini izdiniz mi?
7 Model resmini izdiniz mi?
8 Maa sand resmini izdiniz mi?
9 Dkm kalb alt ve st derecelerini izdiniz mi?
Kalp ayrma yzeyine gre kalp boluunu oluturdunuz
10
mu?
11 Maay izdiniz mi?
12 Yolluk ve kcy izdiniz mi?
13 ileme boluklarn gsterdiniz mi?
Dkm kalplama resminden ayr olarak llendirilmi
14
yolluk resmini izdiniz mi?
15 Dkm ham resmini izdiniz mi?
TOPLAM PUAN
DNCELER ..

DEERLENDRME
Deerlendirmedeki davranlar srasyla doru olarak uygulayabilmelidir.
Uygulayamad davrantan dier davrana gemesi mmkn olmayacandan ilgili
retim faaliyetini veya modl tekrar etmesini isteyiniz. Kontrol listesindeki davranlar
doru yapan rencilerin bir sonraki modle gemesini neriniz.
42

CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5

Y
D
D
Y
D

RENME FAALYET-2 CEVAP ANAHTARI

1
2
3
4
5

Y
D
D
D
Y

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek
kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz konularla ilgili renme faaliyetlerini
tekrarlaynz.

43

KAYNAKA
KAYNAKLAR

EFEOLU Mustafa, Mehmet KONAR, Yksel KARATA, Makine

Ressaml Atlye Teknoloji 2, Truva Yaynclk, STANBUL 2003.

EKMEK Nurettin, Makine Model Meslek Resmi, MEB Devlet Kitaplar

S.H..E.K Basmevi, ANKARA 2001.

SERFEL Y.Saip, Makine Bilgisi ve ekillendirme, hlas Gazetecilik A.,

STANBUL 2005.

KK Mehmet, Makine Bilgisi, Milli Eitim Basmevi, STANBUL 1990.

TUNCER Vedat, Ders Notlar.

AYVAZ Ylmaz, Ders Notlar.

YANIK Mustafa, Ders Notlar.

44