Fatih engl, Homerosa Gre Kimmer Kavim Ad Etimolojisi, Karadeniz Aratrmalar, Cilt: 5, Say: 17, Bahar 2008, s.33-42.

HOMEROSA GRE KMMER

KAVM ADI ETMOLOJS
Fatih engl

zet: Grn itibariyle Kimmerlerden bahseden ilk kaynamz olan

Homeros, onlarn yurdunu sis ve karanlklarla dolu bir lke olarak tanmlar.
Homerosun ad geen halk ile ilgili beyanatlar srekli bir ekilde farkl biimlerde deerlendirilmitir. Grek yazarn bu aklamalaryla ilikili bu zamana
kadar yorumlarda bulunanlar, yazarn bylesi bir tanmlamayla Kimmer kavim
adna dnk bir gndermenin alt izmek istedii gibi bir niyete sahip olduunu
dnmemitir. Bu makalede, Homerosun aklamalarnn ardnda esasen
Kimmerlerle ilgili bir tarihsel gerein yatt gsterilmeye allacaktr.
Anahtar Kelimeler: Kimmer, Homeros, Karanlk, K>S deiimi

Kimmer arkeolojisi zerine aratrma yapanlarn benimsedii klasik kurala gre,

Kimmerler M..II. bin yln balarndan M..8.yzyla kadar-merkez Krm
olmak zere Karadenizin kuzeyinde, Avrasya bozkrlarnda ve Kafkasya- blgesinde yaayan ve bu tarihler arasnda Gney Rusya Tun a kltrlerinin
tayclar ve temsilcileri olan bir topluluktu.1 Dorudan doruya
Herodottan beslenen bu gr bir dnem boyunca arln hissetirmi olsa da
gnmz dnyasnda artk miadn doldurmu bir fikirten gayr bir anlam tamamaktadr. Bu makalenin mellifi ana skit topluluunun daha Dou Avrupa
topraklarna ulamasndan ok uzun zaman ncesinde Ukrayna topraklarnda
yerli bir skit topluluunun hkm srdne kesin bir biimde inanmaktadr.
M..12inci yzyldan Sarmatlarn Ukrayna bozkrlarnda hakimiyetleri ellerine
aldklar M..3yya kadar hibir ara vermeksizin Ukrayna bozkrlarnda yaadklar besbelli olan bu grup, bizzat Herodotun kendi kitabnda Kimmer olarak
deil skit olarak adlandrlmaktadr. Arkeolojinin bu skit grubu hakknda
nmze sunmu olduu ak deliller ister istemez ad geen corafyann en
eski ve yerli ahalisi olduu sylenen Kimmerlerin, eer yaadysalar, Kuzey Ka1 Tarhan, Taner, n Asya Dnyasnda lk Trkler; Kimmerler ve skitler Trkler, Ankara-2002,
c.1, s.602.

Fatih engl

radeniz bozkrlarnda o vakitlerde hi de yalnz olmadklarn gstermektedir. Bu

konuyla ilgili ayrntl bir almay ileriki bir zamanda yaynlanacamzdan ve de
makalenin konusu Kimmerlerin yurdunun neresi olduuna ynelik bir alma
vasfn tamadndan tr u an iin bu konunun ayrntlarna girmeyi gerekli
grmyoruz.
Kimmerlerin kkenleri mevzuu bilim dnyasnda oka tartlmtr. Bunca
uzun tartmalara karn bu halkn etnik kklerine ya da kavim ad etimolojisine
dnk, zerinde fikir birliine varlm bir nokta yoktur. te yandan,
Kimmerlerin kkenlerine dair yazl kaynaklar tek tek incelendiinde arpc olan
bir husus ak bir ekilde kendini ifa eder. O da Kimmerlerin ilgin bir ekilde
Trk dnyas ile olan akrabaldr. En erken Grc vekaynamesi Kartlis
Chevrobadan tutun 1680 ylnda yazld iddia edilen Cafar Tarihi adl kitaba, Macar efsanesinden Hazar Kaan Yusufun yazm olduu mektuba ve
hatta Bizans tarihisi Prokopiusun bir Kimmer kkeni vurgusu yapt Utrigur
balantsna varncaya kadar adeta yazl belgeler szbirlii etmiesine
Kimmerlerin bir Trk taifesi olduu ynnde fikir beyan etmektedirler.
Kimmerlerin kimliini pheye mahal brakmayacak kadar kesin bir biimde
kantlayabilecek elimizde herhangi bir delil bulunmamaktadr. phesiz, halklarn kimliklerini tehis etme noktasnda dilsel deliller balca rol oynarlar. Maalesef, Kimmer safhasnda bu adan da tamami ile yoksunuz. Kimmerlerin dilsel
malzemesi olarak elimizde topu topu birka tane kii ad kalmtr ki, bu ahs
adlar zerinde yaplan kkenbilimsel aklamalar da Poppenin Ses geilerine
dikkat edilmeksizin ve anlamsal bir iliki kurulmakszn her kelime her dil ile aklanabilir. kuraln adeta dorular cinsten nermeler olmaktan teye geememitir.
Buna karn, milletlerin kkenleri bazen o kavimlerin tadklar isimler zerinden kendini belli eder. Szgelii; dillerine dair hibir ey bilmediimiz Utrigur
ve Kutrigurlar srf karmza kkenbilimsel manada Trke meneili halklar
olarak kmalar vesilesiyle Trk dnyasna balanrlar. Bu makalede Kimmer
kavim ad, yazl kaynaklarn vurgu yapt Trk dnyasyla olan akrabal temelinde Trke aklanmaya allacaktr. Bunu yaparkenki ana dayanak noktamz
ise Homerosun bu kavime dair dile getirdii beyanat olacaktr.
Kimmer kavim adna ynelik etimolojik adan bir nerme yapmadan nce
Trk dilinin en eski alar ierisinde ne gibi deiiklikler geirdiine ksaca bir
gz atmak konunun ehemmiyeti asndan uygun olacaktr.
Trkenin en eskicil zelliini muhafaza eden uvaada dahil olmak zere
tm Trk dillerinin atas olarak kabul edilen ilk Trke miladn balarnda Ana
Samoyedceye girmi Trke dn szler araclyla tasnif edilir. Bu tasnife
gre Ana Samoyedceye girmi Trke kkenli kelimelerde /z/ yerine /r/, //
yerine de /l/ vardr, Ana. Sam. *yr 100 < T *y(ET yz), Ana. Sam. *kil
samur < T *kil (>ET ki), Ana. Sam.*kil ki < T *kl ( > ET k, >
uv. hl) vb. gibi. 2 lk Trkenin Proto-Bulgarca ve onun devam olan uvaa gibi bir *r ve *l dili olduuna sonrasnda da iki leheye (Ana Bulgarca ve Ana
2 Jorma, Attila, Hazar Berisi, Sota Vakf yay., Haarlem, 1999 s.59, Tekin, Talat, Trk Dilleri (Giri),
Simurg yay, 1999, s. 14-15

34

Homerosa Gre Kimmer Kavim Ad Etimolojisi

Trke) ayrlarak iki ayr yolda gelitii ve Trk dnyas ierisin de bir *r ve *l
dili dier taraftan da bir *z ve * dili olutuu kabul edilir.3 Proto-Bulgarcann
gnmzdeki tek temsilcisi olan uvaa ve yine Trkenin en eski izlerini
bnyesinde barndran Yakuta szba s/ Ortak Trkede y ile karlanr.
Her iki Trk lehesi daha erken bir dneme ait Trke izleri tadndan S=Y
denkliinde S ile balayan szcklerin daha eski olduu kabul edilir. Yani daha
erken S-nin sonradan Y- ile karlandn sylemek mmkndr.
Her ey topyekn bir ekilde bu kuramn doru olduuna tanklk etse bile gerek
Trkenin kendi leheleri gerekse de yine bu byk dil ailesinin onca asrlk
mazisi ierisinde temasta bulunduu diller arasndaki kelimeler karlatrldnda ilgin bir ekilde kimi rneklerde hi de yadrganamayacak bir biimde
szba s > k ya da k > s deiikliini dorulayacak rneklerin var olduu sarih
bir ekilde kendini aa vurmaktadr. Bununla balantl bir kelime dizini aadaki blmde listelenmitir. Listeye gemeden nce okuyucudan yazar
Homerosun Kimmerlere dair dile getirdii u ifadeleri iyi incelemesi tavsiyesinde bulunmak istiyoruz. Homeros
Gne batarken ve kararrken tekmil yollar
Vardk snrlarna derin akl Okeanosun,
Ordadr Kimmerlerin lkesi ve kenti,
Oldum olas bol sisle ve bulutlarla rtl,
Parlak gne onlar nlaryla gremez hibir vakit,
Ne ykseldii vakit yldzl ge,
Ne de gkten topraa dnd vakit.
ylece serilir durur bir uursuz gece
Bu zavall lmllerin stnde4
trnden bir beyanatta bulunur. Kimmer lkesine dair bu beyanatlar zerinde
durup yorumda bulunan muhtemelen ilk kii Strabonsa Homerosun neden bu
trden bir tanmlamada bulunduunu zemeyerek onu u ekilde tenkite tabii
tutmutur: Ozan (Homeros), Kimmerlerin Bosporus Kimmeriusun kuzeyindeki kasvetli
yerlerde oturduklarn bildii iin, Hades (ller lkesi)e yerletirmitir. Belki de
yonyallarn bu kavime kar olan derin dmanlklar yznden byle yapmtr.5 Gnmzde kimi bilginler Strabonun bu ifadelerinden ilham alarak Kimmerlerin
yurdunu Greklerin Yeralt Dnyasnn Girii olarak dnd Don Nehrinin az6 olduuna kanaat getirirken, Vsaryde kendince Homerosun aklama-

Tekin, a.g.e, s. 11,

Homeros, Odysseia, XI, 14, Can yaynlar, 2006, s.198
5 Tarhan, a.g.m, s.602
6 Haussing, Hans Wilhelm, pek Yolu ve Orta Asya Kltr Tarihi, tken yaynevi, stanbul, 2001,
s.24
7 Vsary, Istvn, Eski Asyann Tarihi, tken yay, stanbul, 2007, s.44
3
4

35

Fatih engl

larna u ekilde bir mana vermektedir; Homeros, Yunan medeniyetinin dndakilere

gne n bile ok gryor; barbarlarn payna ancak karanlk, bulut ve sis dyor7
Homerosun Kimmer lkesini hakikaten kendi gzleriyle grp gremedii ya
da bu topluluun memleketinde bulunup bulunmad bir muammadr. Yazarn
Kimmerlerin yurduna dair aklamalarna olduka sert bir ekilde eletiri getiren
Ozan Apolondrosa inanacak olursak Homerosun Kimmerlerin yurdu yle
dursun Kuzey Karadeniz bozkrlarndaki rmaklardan ve burada yaayan kavimlerden bile haberder olmad ynnde8 bir sonu ortaya kacaktr. Burada
Apolondros karsnda Strabonun yapt gibi Homerosun avukatlna soyunmayacaz ancak yine de yazarn bu kavime dair dile getirdii kimi bilgilerin
bir doruluk pay tadn da sylemeden geemeyiz. Bugne kadar
Kimmerlerin yurduna ait Homerosun betimlemeleri zerine kafa yoran hibir
kimse yazarn bu aklamalar altnda etimolojik bir geree vurgu yaptn aklnn ucuna dahi getirmemitir. Acaba Homerosun ifadelerinde bir tarihsel gereklik yatyor olamaz m? Yani yazar burada Kimmer yurdunu ima ederken
esasen Kimmer etnonominin de sis ve karanlk tarz bir sylemle balantl
olduunu bizlere sezdirmek istemi midir? Tam bu noktada bunu irdelemeye
alalm.
Zekiev Kimmer etnonomini kime (kayk) + ar (halk) su boyunca hareket edebilen
insanlar, kaykl kabile olarak kurar.9 Miziev Karaay-Kimmer balantsn kurarken Kimmer sznn kkenini Trk dilindeki "Karaay" kelimesinin anlamnda arar. Trk dilinde "kara" sznn bir anlam da "byk, gl, kudretli"
demektir. "ay/say" sz Trk lehelerinde "nehir" ve "nehir yata" anlamna
gelmektedir. Ona gre bu aklamadan, "Karaay" sznden "byk, gl,
kudretli, nehir" anlam kmaktadr. Tarihte, baz milletlerin adlar nehir adlarndan
da oluabilmektedir. Bu durum Trk dnyasnda ok sk rastlanmaktadr. Nitekim, "Karaay" sz de "nehir adamlar" anlamna gelmektedir. Ama Trk lehelerinde nehire bir de
"kam" veya "kem" kelimesi de kullanlmaktadr. rnein; Yenisey nehrine eskiden "Kem",
Yenisey'in koluna da "Kemik" deniliyordu. Bu szden, "su ile ayrlm" anlamna gelen
Karaay Malkar dilindeki "ayrkam" kelimesi olumaktadr. Buna benzer olarak, Tuna
nehrinin bir dier ad da "Kamiya"dr. Bylece "Kam-er", veya "Kim-er" szlerinin Trk
dilinde "nehir adam" anlamna geldiini ortaya kmaktadr. "Suv-ar", "Sub-ar [Smer],
"Bulg-ar" [Balkar] szleri yine bu ekilde oluan szlerdir.10
Mizievin bu aklamas akla yatkn grnse de Kimmerlerin iyi bir denizci kavim olduu phelidir. Her iki bilim adamnn son hecedeki Trkede en yaygn
etnonim eki olarak kullanlan er itihak dndaki aklamalarna katlamayacaz. Ayrldmz nokta ilk hece kimin daha farkl bir anlam tad ynndedir.

Strabon, Geographika, Antik Anadolu Corafyas, Arkeoloji ve Sanat Yaynlar, ev: Adnan
Pekman, XII.3, s.36-37
9 Zekiyev, Mirfatih Z, Trklerin ve Tatarlarn Kkeni, Selenge yay. stanbul 2006, s.71
10 Miziyev, .M, storiya Karaaevo Balkarskogo Naroda s Drevneyih Vremen Do Prisoedineniya k Rossi,
Nalik, 1994, p.32-33.
8

36

Homerosa Gre Kimmer Kavim Ad Etimolojisi

lgin ekilde karanlk anlamna gelen Fince hmr, Krte xumari ile
Vepsce hmr (alacakaranlk) 11 [bunlara Trke kmr, uvaa hmr
kahverengi ve hatta Anadoluda kullanlan konur (esmer, ak kestane renginde olan) kelimelerin de eklenilmesi mmkn] szcklerinin Kimmer
etnonominin ve onun dier kimi kaynaklarda getii ekilleri olan Yunanca.
, Akkad. Gamir(e) , Erm. Gamir-k, Gr. Gmiri12, Tevrat Gomer ve Asur
Gimirrai13 arasndaki sesil benzerlii kelimenin tam anlamyla olaanstdr. Bu
Fince, Krte ve Vepsce kelimeler te yandan bilim dnyasnda ilk kez O. Karatay tarafndan ortaya atlan szba k>s geiini dorulayan dier
argumanlardr. Gerekten de gerek Trkenin kendi leheleri ierisinde ve gerekse de Trke ile dier yabanc diller arasndaki pek ok kelimede k>s geiini
dorulayan ses denklikleri hali hazrda mevcut bulunmaktadr. rn: kanmaksanmak, kemik(Almanca Knochen)-smk/sngk kemik, krk-Rusa sorok
40, kpek-Rusa sobako kpek, son-Rusa konets son, korku-Almanca sorge
endie, kn-ngilizce sun,14 kald-Rusa saldo bakiye, kr(renk)-Rusa(seriy),
Korece kim (altn, ziynet))-Farsa sim )15 bu denkliinin varln aka gstermektedir. stteki listede sayn Karatay beyin dile getirdii koutluklara bir
katk da biz yapalm. Trkiyede hala halk dilinde kullanlan snk kelimesi insan
vcudunun kemiinin krlmasn ifade eden bir tabir olup buradan krk, kk
balayan kimse yani, kan kemii eski yerine monte eden snk kelimesi tremitir. Sn pek ok Trk lehesinde krlmak anlamlarna gelir. Bununla beraber
kimi kereler Teletede olduu gibi ayn anlamn yannda bir de bel kemii gibi
bir manaya da sahiptir ki, bunun smk/sngk ile balants olduka aktr.
Trkiye Trkesinde kemik kelimesinin snk ekliyle de olsa hala yaatld ne
srlebilir. Korku, cesaret szcyle semantik manada akrabadr. Kork fiilin
son hecesinde iki sessiz arasnda bir sesli dmesi olmutur. Fiil, muhtemel kk
kor-dan tremi koruk olmas gerekir. Mesela Erzurum aznda bir kiinin
hevesini krmak, onun gzn korkutmak kork deil koruk-turmak fiiliyle
aklanr. Erzurum azndaki korut fiilinin zt anlamda bire bir karl ng.
encourage fiilidir. Ama neticede encourage fiili courage (cesaret, yreklilik)dan gelir. Kork filinin kk kor-olmaldr. Buradan muhtemelen koru-mak
filli tremitir. Kor kknden tremi kork-mak ve korku Trkemizde uva
karakteri tayan bir leheye ait olsa gerekir. nk DLTde kezik (cesaret)
Stetsyuk, Valentyn, Krtlerin Karadenizin Kuzeyindeki Anayurdu, Karadeniz aratrmalar Dergisi,
Say:8, 2006, s. 10
12 Golden, B.Peter, Trk Halklar Tarihine Giri, Karam yay. orum, 2002, s.37
13 Memi, Ekrem, Eskia Trkiye Tarihi, izgi Kitabevi, 6.bask, s.190
14 Karatay, Osman, Dou Avrupa Trk Tarihinin Anahatlar Altn Orda ncesi Dnem, Karadeniz Aratrmalar Dergisi, Cilt 1, say 3, orum, 2004, s.18
15 Karatay, Osman, Byk Kelimesinin kkeni ve Medlerin Dili Hakknda, Gazi ni. Trkiyat
Aratrmalar merkezi, I.Trkiyat aratrmalar Sempozyumu, Ankara, 11-13 Mays, 2005, Karatay,
Osman, Bey ile Byc, Dou Ktphanesi, stanbul, 2006, s.146
16 Tuna, Osman Nedim, Smer ve Trk Dillerinin Tarihi lgisi le Trk Dilinin Ya Meselesi, TDKY,
Ankara, 1997, s.14.
11

37

Fatih engl

demektir ve yine Altaycada kezer (cesur) ve kezet (korkutmak) hep ayn

kkten tremilerdir. Sim ya da kim szc ise gnmzde daha ziyade kuyumcu szcnde yaatmaktayz. Kk, Smerce gm, kuyumcu anlamlarna gelen kudim16 olmaldr.
ok byk bir olaslkla bir Proto-Bulgar lehesi konuulan Saka anda(buna
Kimmerler de dahil) k>s geiinin var olabileceini gsteren Proto-Bulgar karakterli u ses denkliklerini de burada anmak gerekir: Arapa sirr>sr-Trke
kiz(giz), Kagarlnn szcnde sr(sar-ser)-kz(mak) denklikleri. Krte sor
krmz~Rus. krasniy~uv.hirli(krmz, kzl)~Trke kz-l (kzl kelimesinin kk kz olup bu kk -l- sfatlatrma eki alarak kzl ekline dnmtr.
Kzarmak, kzarklk gibi szckler neticede allama anlamndaki kz kknden
tremitir) denklikleri. Dilbilim almalarnda, zt anlama sahip iki kelime
arasnda sesil bir benzerlik varsa bu kelimelerin ayn kkten geldikleri kabul
edilir. Divan- Lgat- it-Trkte geen ok anlamndaki btenin ngilizce de
tamamen kart bir anlama brnerek bit ekline girmesinde ki, uvaada
bu pit ( pek, gayet, ok) eklindedir, benzer ekilde Trke ber(ver) fiilinin Rusada brat(almak) eklini kazanmasnda yine Trke demin az nce
zaman zarfnn Almanca dann sonra~ng. then [m>n geii mi?], kk herhalde
Trk. dem zaman olmal ki, bu ng. time szcnde kendini ifade eder ]
biimlerine brnmesinde olduu gibi Trke kaln-uvaa hulin/hulimngilizce slim ile Trke kabar (ba kaldrmak, isyan etmek) ~ uva. sapir
yava, sakin, bar, barsever, bu kkten tremi uva. sapirla teskin etmek, yattrmak, bartrmak ve yine sapirlan sinmek, sessizlemek, sabretmek ile Arapa sabr kelimeleri arasnda da benzer ses geiinden bahsetmek
mmkndr. stte deinilen slim-kaln, sr-kz denkliklerinde Proto-Bulgar
lehesinde gzken r<z, m<n geileri gze arpmaktadr. stelik u iki rnek
Saka anda bu denkliin var olduunu ve hatta bu dnemin ok tesinde de
bulunduuna kesin bir ekilde delalet etmektedirler; ngilizce similar ~same
<Azerice kimi (benzer)< Karaay-Malkarca kibik (gibi)< Tatarca simak ve kivik
gibi ~ Krgzca smak (benzeyii ifade eden bir szck)< Arapca gibi < uva. sim (benzerlik)-uv. samay ayn, tam <Smerce gimgibi. talyanca
assimiliato" ve Latince homoda bu kkle ilikilidir. Benzer ekilde Trke da
manasna gelen kar - aslnda dal gelin anlamn tayan sar gelin adl
trkde de geen Ermenice sar(da), ve Krte sar(da), Avrasya corafyas ierisinde olduka yaygn olan kar-sar eitliini dorulayacak baka dillerdeki karlklarn burada yazmaya gerek duymuyoruz. Orhun yaztlarndan nceki dneme ait Yenisey yaztnda geen kadr(iddetli, gl, sert) ~ Karaay-Malkarca kadar (kuvvet)~uvaa satur kuvvetli, gl, ng.strong ~
Alm.stark(kuvvetli, iddetli) ~ Arapa kdir eitlikleri. Tm bunlar k>s
geiinin ortak bir Yafesi kkene gidiyor izlenimini vermektedir. Ancak ngilizce
strong kelimesinin ata bir kkenden ziyade Trkeden gemi olmas ok daha
kuvvetlidir. Zira ilk hece yannda kelimenin son hecesi ong da Trkede g ve

38

Homerosa Gre Kimmer Kavim Ad Etimolojisi

kudret anlamlarn tar (Satur + ong ~ strong). ngilizce strenght ile Arapa
kudret szcklerini de burada anmak yerinde olacaktr.
Bu listeye ayn zamanda Trke sub(suw) ~ Fince kva, ngilizce stag ~
uvaa kayk, Trk.sv-mek ~ ng.swear ~ Arap.kfr ~ Krgzca kab
svmek, kabar haber, dedikodu~ Krgzca kep sz, konuma ~ Arap.
haber~uvaa simah sz, simahla konumak, simsa ve simsi az, gaga, ng.
speak~speech ~ Almanca sprechen ~ Orhun abideleri sab sz, haber~ng.
saw(atasz) buna Mayalarn dilinde ok konuan, geveze anlamndaki seb
aaj17 ve nargile kltryle ilgili bir terim olan sipsi (nargilelerde azlk)yi de
eklemek gerekecektir. DLTde geen u ifadeler de suml Trkeden baka bir
dille konumak, sumlm Trke bilmeyen kimse suml yabanc dil konumak yine bu listeye dahil edilebilir. Kk herhalde Smercede konumak manasna gelen kpu18 olmaldr. Buna ek olarak uv.simah ile DLT suml fiili ve Trkiye Trkesi kon-umak fiilinin bariz kk -kon arasnda da k~s ve m~n geilerinden bahsetmek mmkndr. Smerce sar sa kesmek yine Smerce sr
yolmak, koparmak ~Trkmence syr-mak sakal kesmek ~ TT. syr-mak
kesmek~ kaz-mak k>s ve r>z geileri. Bu szcn T.Trkesinde bir
karl da yz-mek fiili olmaldr. n-trke kelimelerde szba ynin karl
s kabul edildiinden ve z < r geii de yaygn bir ekilde var oluundan yz
muhtemelen sir gibi bir biimle kendini belli edecektir ki, bu da k>s deiiklii
balamnda deerlendirilebilir. Arap. saadet-Trk. kut Altayca kadkFarsa(?) ad. Smerce kn gndermek ~ Trk. gn-dermek~ng. send ~ Alm.
senden. Hunlardan beri kullanlageldii bilinen Tanrnn yeryzndeki onun
adna dnyay ynetmekle olan vekilin nvan kut Moolcada bir biim olarak
sut19 haliyle de bulunur. Smerce kad kar frtnas, bora~ DLT kad kar frtnas~ ng. storm.. (Orhun abideleri) kyn (ceza) ~ Alt. kyn (strap, ac, azap,
ikence) ~ Karaay-Malkarca. kabn (ceza) ~ kin(eziyet, ikence, felaket)20 ~
uv.hin (ac, strab) ~Krgzca kn (su, gnah) ~ Fars. gnah ~ ng. sin.
Bu szck Anadoluda halk dilinde kyn(gl bir kimsenin yasaya veya vicdana aykr olarak bakasn uratt kt durum, zulm)21 eklinde yaamaktadr.
Gnah ile ceza ya da ikence arasnda bir balant yok gibi durduu dillendirilebilir. Ancak her ilenen gnah beraberinde bir cezaya mstehak grlr. Bu
nedenle gnah ve ceza kavramlar bir bakma birbirleriyle balantl durmaktadrlar. Trke ile dilsel adan pek ok balantya sahip Mayalarn dilindeki
keban (su, gnah, aclk) szcnde su ve gnah kavramlar bir arada korunmutur. uv. site katmak-eklemek ~ Trk.T. kat-mak, uv. sirim karbondioksit, boucu duman, ~ Trk. T. kurum ocak bacalarnda biriken kaln is,
Doan, smail, Mayalar ve Trklk, Ahmet Yesevi ni. Yay. Ankara, 2007, s.181
Gerey Begmyrat, 5000 Yllk Smer-Trkmen Balar, IQ Kltrsanat yaynclk, II.bask, stanbul,
2005
19 Cahun Leon, Asya Tarihine Giri, Se yay. stanbul, 2006, s.143
20 Ouzname (Emsal-i Mehmedali) XVI.yy.da yazlm Trk Ataszleri Kitab, hazrlayan Samed Alizade,
Eklerle yayna hazr. Ali Haydar Bayat, Trk Dnyas Aratrmalar vakf, stanbul, 1992, s.117
21 Trke Szlk, TDK yay., 10. bask, Ankara, 2005, s.1174.
17
18

39

Fatih engl

sevin ~ kvan, kemiz sska, clz ~ semiz iman ~ uva. samir yal iman, Krgz T. karaml boylu-poslu, endaml ~ uv. karin uzanmak, boy
vermek ~ T.T. srm (ayrca m<n geii), kzak ~ Yak. sara ~ KM serece, kenek
sakat ~ snk sakat, srl gzel, ho, yakkl ~ kir gzellik ~ krk gzellik" ~ TT. gz-el (Trkemizde kullandmz gzel fiiliniz kk aka gz kkdr. Kk sfatlama eki eli alarak sfat haline dnmtr. Bu kelime r>z
geii iin olduka gzel bir rnek tekil etmektedir), TT. knama~Yakuta seme,
Telet. karam cimri~ uv. saran cimri, uv. sin adam, halk ~T. kn halk,
adam, kn kelimesi Trkiye Trkesinde ele gne kar ve gn yzne kacak
yzm kalmad gibi deyimsel formlarda hala yaamaktadr, zbek. kez zaman,
vakit~KM. kzv zaman, sre ~ T.T sre ~ Rus.surok- k>s ve r>z geileri
ng.hourda rli biim olarak buraya dahil edilir zannndayz. Eski Japonca kata
yan, bir yan, yarm~Trke ky yan~ng. side. Smerce sal (kadn)~ng.
gal (kadn)~Trk. kal (yal adam), gelin ve hala szcklerinin bu szcklerle ilintili olup olmad deerlendirilmelidir. Souk sfat kimi azlarda ve Anadoluda pek ok yerde savuk ekliyle ifade edilir. Son hece uk besbelli kk
sava eklenilen isimden sfat yapma eki olmaldr, nk yine bu sav kknden
tretilmi savutmak (yani soutmak) fiili Trkede mevcuttur ki, szcn ut
eki bariz bir biimde fiil yapma ekidir. Kk her halkarda savdr. Zt anlaml
iki kelime arasndaki sesil benzerlik her iki szcn ayn kkten tremi olduuna iaret eder kuralndan hareket edecek olursak Trkede belirli scakla
ulama anlamna gelen kav ile sav szcklerinin her ikisinin de ortak bir kkten tremi olduu sylenebilir ve k>s deiikliine bir delil olarak alnabilir.
ng.sad ~ Arapa keder ~ Krgzcakeyi(kederlenmek) ~ Karaay-Malkar
katuv ac, keder, kayg, tasa ~ Fars. sitem ~ Mayaca sits kayg, endie. Altayca korodo (kederlenmek, zlmek), korodo znt-karuz hznlenmek, acmak, endielenmek ~ uv.sor alamak, szlamak ~ ng.sorrow,
sorry ve sorrow szckleri k>s deiikliinin doruluuna taraf oluturmaktadrlar. Trke keder ile Almanca stren (rahatsz etmek, zmek, bozmak) fiili
arasnda bir ba varm gibi duruyor. nk Almancada bir de kk-streden
tremi strrish diye bir kelime vardr. Bu inat dik kafal anlamn verir ki,
Teletede ve yine Altaycada ayn anlam keder szcyle karlanr. uvaa
sitir (zarar, ktlk, gceniklik) ve Mayaca sits (kayg, endie) kkte szckler olarak belirirler.
Bu k>s geiiyle ilgili olarak sylenebilecek en ilgin balant ise Priscus tarafndan kaydedilen Hun dilinde ikiye verilen ad Kim(os)(Kamom)22 ile bat Trklnn dilsel kalntlarn bnyesinde barndran uvalarn kadim ikisi
Sim(esem) arasnda gzlenmektedir. uvaada eskimi bira zerindeki beyaz
tortu manasna gelen kms ile DLTde arap anlamndaki kzl sm (burada
kzl arabn rengini ifade eden sfattr, yani ana szck smdr) szcklerini de
yine bu balamda deerlendirmek lazmdr

Ahmetbeyolu Ali, Grek Seyyah Priskos (V.Asr)a gre Avrupa Hunlar, Trk Dnyas Aratrmalar Vakf, stanbul, 1995.

22

40

Homerosa Gre Kimmer Kavim Ad Etimolojisi

Grld zere, n-Trkedeki k ya da s harfleriyle balayan kimi szcklerin Trk dilleri ierisinde baz kereler sli baz kereler de kli biimleriyle muhafaza edildiini gsteren pek ok kelime hala Trk leheleri arasnda yaamaktadr.
Kanaatimiz o ki; Homerosun and Kimmerlerin yurdunun karanlk ve sislerle rtl ifadesi Kimmer kavim adyla semantik manada yakndan ilgilidir.
Kimmer etnonominin ilk hecesinde geen kim, gnmz uvaada k~s
geiiyle sim karanlk szcnde hala yaamaktadr. zetleyecek olursak
Kimmer etnonomi son hecedeki er ya da eri itihakyla birlikte esasen kimerkimeri < sim (karanlk)+er-eri ~karanlk halk gibi bir anlama gelmekteydi.
Karanlk~duman arasndaki iliki uv. sim ile ng. smoke kelimeler arasnda
dorudan doruya bir balanty da ortaya karyor.
Kimmer rneinde grld zere bazen kavim adlar kendi kkenbilimsel
aklamasn bnyelerinde barndrrlar. Tpk Herodotun kel ballar olarak
tanmlad Argipeia23 szcnn son hecesindeki peia biiminin FinUgor dilerindeki ba manalarna gelen Fince p24 ile olan mkemmel sesil
balantsnda yine Herodotun bit yiyenler olarak tanmlad Budin kavim
adnn ilk hecesinin, son hecedeki in budun isim yapma eki atldnda bariz bir
ekilde Trke bit szcyle ilgili olarak karmza kmasnda olduu gibi.
Budin kelimesinin ilk hecesinin Trke bit ile olan balants, bu kelimenin Latince karl pudis biimiyle de dorulanmaktadr. Herodot daki bud eklinin bit szcnn n-ekli olarak alnabilmesi mmkndr.
Hlasa, k>s geiinin gemii Smerceye kadar varmaktadr. Hint-Avrupa dil
ailesinin Pers, Ermeni, Hint, Frig, llir, Baltk zmrelerinin dahil olduu Satem
grubu eski Hint-Avrupa kelime bandaki K yerine S sesi bulunmasna gre
tanzim edilmitir. Trkenin hem kendi i leheleri arasnda k-s deiikliini
teyit eden pek ok sayda szcn hali hazrda bulunuu hem de dilsel anlamda
etkileim ierisinde kald yabanc lisanlarda kimi Trke szcklerin varl,
Trkede dahi K>S deiikliinin t Smerceden itibaren mevcut olduu ve bu
deiikliin yalnzca Hint-Avrupa dillerine has bir zellik olmad ynnde
tanklkta bulunmaktadrlar.

Herodotos, Herodot Tarihi, Bankas Kltr Yay., stanbul, 2004, kinci Bask, IV-23, s.207
Karatay, Osman, III. Yzylda Trabzona Saldran Boranlar Kimlerdir?, Uluslaras Karadeniz
ncelemeleri Dergisi, say;1, s.10-11

23
24

41

Fatih engl
Abstract: Homeros, our seemingly first source that mentions the Kimmerians,
describes their land as a country full of fog and darkness. Homeros accounts of
the before-said people have been evaluated in different ways all the time. Those,
who made comments in relation to those statements of the Greek author, have
never thought the fact that the author had an intention of underlying a reference to
the ethnonym Kimmer with such a description till now. In this article, that an
historical truth, is related to the Kimmerians, lies behind the Homeros accounts
will instrinsically be tried to be shown.
Key words: Kimmer, Homeros, Darkness, the change K to S

42