Konu: Ruhsal nsan

Yaz: 77

Gurdjieff retisi

Do. Dr. Haluk BERKMEN

Georges Gurdjieff (1866 1949) dnyaca mehur olmu bir bilge kiidir. Babas
ky ky dolap saz eliinde iirler okuyan, masallar syleyen ve Anadolu klk geleneini
srdren bir halk ozan idi. Babasnn etkisiyle kk yata kadim bilgelik ile ilgilenmi olan
Gurdjieff, 1913 ylnda Moskovada ilk bilgelik okulunu kurdu. 1917 Rus devriminin zor artlar
onun grubuyla Rusyadan ayrlmasna ve nce ksa bir sreliine stanbula gelmesine,
ardndan Parise yerlemesine neden oldu.
Gurdjieffin eitim sisteminde sadece bilgelik deil, ayrca mzik ve bir tr kutsal dans
da bulunur. Ama, insann kendisini tanyarak uyank kalmasn salamaktr. Zira Gurdjieffe
gre her insan adeta bir uyurgezer gibi, farknda olmadan yaamaktadr ve uyanmas gerekir.
Gurdjieffin retisini dnyaya nsann Gerei adl kitabyla P. D. Uspensky (1) ve mzik
ile dansn Thomas ile Olga de Hartmann ifti tantmtr (2).
Gurdjieff insanlar 9 tip olarak snflam karakterlerin birbirleriyle olan ilikilerini 9 eit
paraya blnm bir ember zerinde gstermitir. Bu simgeye Yunanca dokuz demek olan
enea sznden mlhem Eneagram denmitir (3). Her insan karakterinde bu dokuz tipten
biri zellikle baskndr ama dier tipler de karakterinde ikincil olarak bulunur. Genelde yaygn
olarak bulunan tip insan vardr. Bunlar, keleri 3, 6 ve 9 saylaryla belirtilen bir gen
olutururlar. Altta solda eneagram ve sanda 9 karakter tipi grlyor.

2
temel tip olan bitirici, Kuralc ve Bar olanlar bir ekenar genin
kelerinde bulunurlar. Bar tip, en deerli ve nemli insan karakteri olarak genin
tepesinde yer almaktadr. En nemsiz kabul edilen tipler ise Bireyselci ve Aratrc olanlardr.
-bitirici tip: Pratik zekldr ve her faaliyetin, giriimin veya maddesel
nesnenin bir fayda salamasn ister. Bu tipler evrelerine deer katarlar ve
insanlara nem verirler. Kendilerine de nem verilmesini isterler. Genelde
serbest meslek sahipleri i-bitirici insan tipinde olanlardr.
Kuralc tip: Yasalara ve toplum kurallarna nem verir. lkeli ve inanldr. Dini
inanlar kuvvetli olup, evrenin dzenli ve kurall bir yap olduuna inanrlar.
Genelde hukukla, yasalarla ve inanla ilgili meslekleri seenler kuralc tiplerdir.
Bar: Hayatta huzur ararlar ve geri planda kalmay tercih ederler. Bu tipler
iin, iyilik, gzellik ve denge yaamlarnda nemli bir yer tutar. Ruhsallk,
bilgelik ve sanat ile ilgilenirler. Pratik sonulardan ok, ideal zmlerin
peindedirler. evrelerinde ve dnyada barn salanmas iin gayret ederler.
Eneagramda grld gibi Aratrc tipler Atlmc, Sorgulayc, Bireyselci,
Dntrc ve Yardmcdrlar. Bu tipler dnyay ve evrelerini deitirmek isterler. Kabuledile-gelmi kurallara da pek fazla nem vermezler. Bu bakmdan ne i-bitirici olmaya ne de
bar salamaya alrlar. Onlar iin nemli olan sormak, soruturmak, aramak ve
deitirmektir. Bulularyla insanla yardmc olsalar da beklenenden farkl hatta insanla
zararl sonular ortaya ksa da bu durum onlar pek ilgilendirmez. Bu bakmdan niyetleri iyi
olsa da dzensizlie ve karmaaya da neden olabilirler.
Gurdjieffe gre kendini deitirmek, yani bilge ve bar bir kiilik kazanabilmek iin
byk aba harcamak gerekir. Zira insan ancak stn aba ile uyanabilir (4). Bu balamda
uyanmak farknda olmak, kendini bilmek ve tanmak demektir. Gurdjieff diyor ki:
Teorik olarak insan uyanmaya muktedirdir. Fakat pratikte bu
hemen hemen imknszdr. Zira bir an iin o, uyanp gzlerini
atnda uykuya dalmasna neden olan btn kuvvetler onun
zerinde on misli fazla enerji ile faaliyet gstermeye balarlar ve o,
uyank olduunu veya uyanmakta olduunu hayal ederek yine
derhal uykuya dner (5).
nsanlarn uyanmasn salamak iin Gurdjieff DUR oyununu icat etmiti. Etrafndaki
rencilerine hi beklemedikleri bir anda dur der ve onlarn o anda heykel gibi hareketsiz
kalmalarn isterdi. Bu ok zor bir oyundu. rnein tam ay ierken ay barda dudanza
dedii anda dur dendiini dnn. ay iemezsiniz. Barda geri koyamazsnz. Elinizi
oynatamazsnz. Ne kadar zor bir durum deil mi? Ama Gurdjieff tamam diyene kadar o
durumda kalmak zorundasnz.
Gurdjiev bu oyunu farkndal arttrmak iin icat etmiti. nk biliyordu ki
farkndaln ilk adm bedensel ve fiziksel farkndalktr. Ondan sonra ifade (sz) farkndal
ve nihayet var-olma farkndal gelecektir. Anadolu geleneinde eline, beline, diline hkim
ol sz ayn bilin dzeyine iaret eder. Kendini bilmek ve farknda olarak yaamak etki-tepki
mekanizmasnn tesine gemeyi gerektirir. Etki-tepki mekanizmas iinde olan bir insan
makine gibidir. Zira makine bilinsizce etkiye tepki gstererek alr. Bilinli insan anda yaar
ve gerektiinde etkiye tepki de verebilir, ama bu davran srdrmez ve annda hem kendine
hem de duruma hkim olmay baarr.

Gurdjieff: nsanlar birer makinedirler ve makinelerden mekanik davranlar dnda

hibir ey beklenemez demitir. nsanlarn mekanik tepkilerden ve davranlardan
kurtulmalar iin hangi amaca hizmet ettiklerini kavramalar ve farkna varmalar gerekir. Bu
bilince ulamak ise kendiliinden olacak i deildir. nsanlar bilinlendirecek ve uyanmalarn
salayacak bir yardmcya (mride) gereksinmeleri vardr. Gurdjieff: nsan uyandnda
lebilir, ldnde doabilir demitir (6).
Bu anlay Tasavvuf retisinde lmeden nce lmek eklinde bulunmaktadr.
lmek kavram fiziksel lm olmayp, i geliimi nleyen takntlardan ve beklentilerden
gerekten kurtulup onlar terk etmek anlamn ierir. Domak ise, yeni bir geliimin
balamas, z benliin ortaya kmas ve farkl bir bilin dzeyine ulalmas durumudur.
nsanlar bu dnyada doarlar yaarlar ve lrler. Fakat pek ou neden bu dnyaya
geldiinin ve hangi amaca hizmet ettiinin, hangi ideolojinin oyunca olduunun farknda
bile deildir. Yaamlar bir hay-huy, bir etki-tepki mcadelesi iinde srp gider. alrlar,
evlenirler, ocuk yaparlar, ocuk bytrler, yalanp emekli olurlar ama bir gn olsun benim
bu dnyada var olmamn amac ne? diye sormazlar. nk bu sorunun cevabn vermek iin
kendileri ile hesaplamalar gerekir. Ne gemiin hatralar ne de gelecein hayalleri onlar
etkilememeli, iinde bulunduklar durumun bilincinde olmalar gerekir. Etki ve tepkinin
tesinde durumun bilincinde olabilmek iin beklenti ve saplantlardan kurtulmu olmak
gerekir.
Beklentiler gelecekle, saplantlar ise gemile ilgilidir. Oysaki anda yaaynca ne
gemiin takntlar ne de gelecein beklentileri etkin olabilir. Ann farkna vararak yaamak
demek tercihli olmayan deerler retmek demektir. Yani her ey, hem nemli hem de son
derece nemsizdir. Zira nem verdiimiz her durum veya kii egomuzdan (bencil
nefsimizden) kaynaklanr. Bizi etki-tepki mekanizmas iinde yaatan da egomuzdur. Egomuz
yani nefsimiz bizim ne kadar nemli bir varlk olduumuzu hep tekrarlayp durur. Egomuz
srekli bizi korumaya alan bir kalkan gibidir. Bu ego kalkannn arkasna snarak kendimizi
gvende hissederiz. Bu korunma mekanizmasn da ou zaman haysiyet, izzeti-nefis, saygn
kiilik gibi kavramlarn arkasna gizleyerek kendimizi hakl gstermeye alrz.
Oysaki kendini tanyarak ve farknda olarak yaamak, kendi ile her an hesaplamay
ve iinde bulunduu insan tipini deitirmeyi gerektirir. Bunu baarabilmek iin de evrende
her var olann eit derecede nemli olduunu kavramakta yarar vardr. rnein, Ben ailemi
her eye tercih ederim. nce eim ve ocuklarm gelir. Sonra dier insanlar dediimizde
olaylar tarafsz bir gzle inceleyemeyiz. Tarafsz olmak bazen bertaraf olmaya neden olsa da,
bilge kiiler iin nemli olan huzurlu, dengeli ve iyilik reten bir yaam srmektir.

Kaynaklar:
(1) nsann Gerei, P.D. Ouspensky, Ruh ve Madde Yaynlar, 1994, stanbul.
(2) Our Life with Mr. Gurdjieff, Thomas and Olga de Hartmann, Penguin Books,
Arkana, 1985, Londra, ngiltere.
(3) Kaynak (1), sayfa 417.
(4) Kaynak (1), sayfa 33.
(5) Kaynak (1), sayfa 37.
(6) Kaynak (1), sayfa 41.