Algjebra Lineare PDF

Leksione t algjebrs lineare
Tanush Shaska
ii
T. Shaska
Department of Mathematics
Oakland University
Rochester Hills, MI, 48309.
USA
Mathematics Subject Classification (2000): 15-01, 15-00, 15A03, 15A21
Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

Shaska, Tanush.
Algjebra Lineare/Shaska Tanush.
Includes bibliographical references and index.
ISBN-13: 978-0-97545-414-5
ISBN-10: 0-9754541-4-5
2010 AulonnaPress:
All rights reserved. This book can not be translated or copied in whole or in part without the written consent of the publisher (AulonnaPress, 8902 El Dorado, White Lake, MI, 48386). Use in connection with any
form of information storage and retrieval, electronic adaptation, computer software, or similar known or
unknown technology is forbidden. Any use of this book without written permission of the publisher will
be prosecuted to the full extent of the law.
2010 AulonnaPress:
T gjitha t drejtat e rezervuara. Ky libr nuk mund t prkthehet ose kopjohet pjesrisht ose i gjith pa
lejen e shkruar t botuesit (AulonnaPress, 8902 El Dorado, White Lake, MI, 48386). Prdorimi i materialit t ktij libri n do lloj forme, adoptim elektronic, software, or forma t ngjashme t njohura ose t
panjohura sht plotsisht i ndaluar. do lloj prdorimi i ktij libri pa lejen e shkruar t botuesit do t
dnohet me forcn e plot te ligjit sipas standarteve ndrkombtare.
Second Edition: 2010
ISBN-13: 978-0-97545-414-5
ISBN-10: 0-9754541-4-5
Prmbajta
1 Vektort, matricat dhe sistemet lineare
1.1 Hapsira Euklidiane Rn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.2 Norma e nj vektori dhe produkti skalar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.3 Matricat dhe algjebra e tyre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4 Sistemet lineare t ekuacioneve, metoda e Gaussit . . . . . . . . . . . . . . .
1.4.1 Veprimet elementare me rradht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.4.2 Forma row-eelon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5 Forma e reduktuar row-eelon, metoda Gauss-Xhordan . . . . . . . . . . . .
1.5.1 Disa njohuri pr sistemet homogjene . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.5.2 T prshkruajm bashksin e zgjidhjeve . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6 Matricat e anasjellta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1.6.1 Llogaritja e matricave t anasjellta duke prdorur formn row-eelon
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
15
15
18
21
26
28
28
32
34
36
43
44
2 Hapsirat vektoriale
2.1 Prkufizimi i hapsirave vektoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.1.1 Vektort linearisht t pavarur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2 Bazat dhe dimensionet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.1 Nj baz pr Mat nn (R) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.2.2 Gjetja e bazs e nj nnhapsire n k n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3 Hapsira nul dhe rangu i nj matrice . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.3.1 Gjetja e nj baze pr hapsirat-rresht, hapsirat-kolon dhe hapsira nul e nj matrice.
2.4 Shuma, shuma direkte dhe prodhimi direkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4.1 Shumat direkte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.4.2 Prodhimi direkt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5 Funksionet lineare ndrmjet hapsirave vektoriale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.5.1 Kompozimi i funksionve linear, funksionve t anasjellt, izomorfizmave . . . . . .
2.6 Matricat e shoqruara me funksionet lineare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.7 Ndryshimi i bazave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2.8 Ushtrime prsritje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
51
51
54
56
59
59
63
65
68
69
70
72
75
77
82
86
3 Prcaktort, eigenvlerat, eigenvektort

3.1 Prcaktort . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.1.1 Llogaritja e prcaktorve . . . . . .
3.2 Rregulli i Kramerit dhe matricat axhoint
3.2.1 Axhoint-t e matricave . . . . . . .
89
89
94
96
98
.
.
.
.
.
.
.
.
iii
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
iv
PRMBAJTA
3.3 Eigenvlerat, eigenvektort dhe eigenhapsirat .
3.4 Metodat iterative pr gjetjen e eigenvlerave . . .
3.4.1 Metoda fuqi . . . . . . . . . . . . . . . . .
3.5 Matrica t ngjashme, diagonalizimi i matricave.
3.5.1 Diagonalizimi i matricave . . . . . . . . .
3.6 Ushtrime prsritje . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
102
107
107
107
110
113
4 Format kanonike
4.1 Vetit elementare t polinomve . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.1.1 Polinomt e pathjeshtueshm . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.2 Matrica shoqeruese, polinomi minimal, forma normale e Smithit.
4.3 Forma racionale kanonike . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4 Teorema e Caylay-Hamilton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.4.1 Llogaritja e forms racionale kanonike . . . . . . . . . . . .
4.4.2 Llogaritja e matrics transformuese . . . . . . . . . . . . . .
4.5 Forma kanonike e Xhordanit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4.6 Ushtrime Prsritje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
117
117
118
121
127
129
130
130
132
138
5 Prodhimi i brendshm dhe Ortogonaliteti

5.1 Prodhimi i brendshm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.1.1 Prodhimi i brendshm mbi numrat real . . . . . . . .
5.1.2 Prodhimet Hermitiane . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.2 Bazat ortogonale, proesi i ortogonalizimit t Gram-Schmidt
5.2.1 Algortimi i Gram-Schmidt . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.3 Teorema e Sylvesterit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.4 Hapsira duale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5.5 Ushtrime prsritje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
141
141
143
143
146
147
150
151
153
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
6 Operatort n hapsirat e brendshme

155
6.1 Operatort n hapsirat e brendshme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
6.2 Operatort Hermitian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156
6.3 Operatort unitary . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157
7 Aplikime t Algjebrs Lineare
7.1 Aplikime n ekuacionet diferenciale . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.1 Sisteme homogjene t ekuacioneve lineare t rendit t par . . . . .
7.1.2 Ekuacionet diferenciale t rendit t n-t . . . . . . . . . . . . . . . .
7.1.3 Metoda e variation t parametrave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2 Metoda e katrorve m t vegjl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.2.1 Metoda e katrorve m t vegjl pr polinom me grada m t larta
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
159
159
159
162
163
166
170
A Numrat kompleks
177
A.1 Numrat kompleks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
A.1.1 Interpretimi gjeometrik i numrit kompleks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Figurat
1.1
1.2
1.3
1.4
Hapsira Euklidiane R3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mbledhja dhe shumzimi skalar i vektorve. . . . . . . . . . . . . . . . .
Projeksioni i v n u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prerja e dy drejtzave x y = 1 dhe 3x + y = 9 sht nj pik e vetme.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
15
16
20
30
4.1 Matrica n formn e Xhordanit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

7.1
7.2
7.3
7.4
Duke i prputhur t dhnat e msiprme me metodn e katrorve m t vegjl.

Prputhim t dhnat e msiprme me an t metods katrorve m t vegjl. .
Prputhim t dhnat me nj polinom t grads 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prputhim t dhnat me nj polinom t grads 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
169
171
172
173
vi
FIGURAT
Parathnie
Me prshtatjen e programeve t reja n Universitetin e Vlors n degt e shkencave ekzakte dhe inxhinierike u b e nevojshme botimi i nj libri t algjebrs lineare n Shqip. Ky libr sht nj kordinim
i metodave llogaritse dhe atyre teorike pr t dhn tek lexuesi nj ide mbi aspektet teorike t algjbrs
lineare dhe zbatimeve t saj n fushat e tjera. Rndsi i sht kushtuar pjess algoritmike pr tu dhn
studentve nj shije t implementimit t disa prej ktyre metodave.
Ne kemi qn mjaft t kursyer n zgjedhjen e temave q u prfshin n kt tekst pr vet faktin se ky
libr do t prdoret vetm gjat nj semestri. N fund t librit sht nj list e gjat e disa prej teksteve
bashkkohore dhe disa m historike pr lexuesin, i cili do q t thellohet n fushn e algjbrs lineare.
Un nuk pretendoj origjinalitetin e asnj prej rezultateve t ktij libri, po sht e pamundur t prmendsh pas do rezultati autorin origjinal. Megjithat, un nxitoj t marr mbi vete do gabim q ky
libr mund t ket, pasi kto jan gabime t miat dhe n asnj mnyr t autorve origjinal. T gjitha
vrejtjet e korrigjimet jan t mirpritura e ndoshta do t m ndihmojn n prgatitjen e nj botimi t
dyt n t ardhmen.
Kto leksione jan shkruar kryesisht pr studentt e vitit t par e t dyt t universitetit pr degt
e matematiks, informatiks dhe inxhinieris. Fillimet e tyre i kan n vitin 2001-2003 kur un dhash
disa her rresht lndn e algjebrs lineare n University of California-Irvine. N vitin 2004 u botua i pari
version i ktij libri n anglisht, i cili sht prdorur si tekst n University of Idaho dhe Oakland University.
Megjithse ky libr sht nj prpjekje modeste e nivelit elementar, un shpresoj se do t prmbush
nevojat fillestare t studentve t Univeritetit t Vlors dhe mbar Shqipris n degt e lartprmendura.
Dua t falenderoj departamentin e matematiks s University of California-Irvine, University of Idaho
dhe Oakland University q m krijuan mundsin pr t dhn kursin e algjebrs lineare disa her me
radh si edhe ish-studenten time Blerina Zykaj, e cila me durim dhe prkushtim ndihmoi pr prkthimin
e ktyre leksioneve nga versioni i anglishtes.
Tanush Shaska
Vlor, 2008.
vii
viii
FIGURAT
Kapitulli 1
Vektort, matricat dhe sistemet lineare

E nisim kt kapitull me konceptin e njohur t hapsirave Euklidiane (p.sh. Rn ). Normn dhe produktin skalar t vektorve do ti studiojm n kreun e dyt. M von
do t prezantojm matricat dhe algjebrn e tyre. Prdorimi i matricave
pr zgjidhjen e sistemeve lineare t
ekuacioneve prfshin gjetjen e forms
row-eelon dhe formn e reduktuar
row-eelon t matrics. Kto proese
quhen algoritmi i Gaussit dhe algoritmi
Gauss-Xhordan, t cilat do ti studiojm n kreun 4 dhe 5. N kreun 6
do t studiojm matricat e anasjellta
dhe algoritmet pr t gjetur kto matrica.
Figura 1.1: Hapsira Euklidiane R3 .
1.1 Hapsira Euklidiane

Rn
Ne njohim konceptin e nj vektori

n planin e numrave real R2 . Fillimisht ne do t prsrisim disa nga vetit e vektorve n R2 dhe pastaj do ti zgjerojm kto koncepte n
Rn .
Nj vektor n R2 sht nj ift i renditur
v := (v 1 , v 2 ),
ku v 1 , v 2 R.
Pr do dy vektor u = (u 1 , u 2 ), v = (v 1 , v 2 ) prkufizojm mbledhjen dhe shumzimin skalar n t njjtn

15
16
T. Shaska
mnyr
u + v := (u 1 + v 1 , u 2 + v 2 ),
(1.1)
r u := (r u 1 , r u 2 ),
ku r R. Gjeometrikisht mbledhja e u dhe v dhe shumzimi skalar r u prshkruhen si m posht:
~
v
~
u
r~u
~
u +~
v
~
u
Figura 1.2: Mbledhja dhe shumzimi skalar i vektorve.

ku r u sht nj vektor i ri me t njjtin drejtim si u dhe me gjatsi r shumzuar me gjatsin e u-s.
Nj hapsir Euklidiane sht bashksia
Rn := {(x 1 , . . . , x n ) | x i R}
ku mbledhja dhe shumzimi skalar jan t prkufizuar si m posht.
Pr do u, v Rn t till q
u = (u 1 , . . . , u n ),
v = (v 1 , . . . , v n )
(1.2)
prkufizojm
u + v := (u 1 + v 1 , . . . , u n + v n )
r v := (r v 1 , . . . , r v n ).
(1.3)
Elementt e Rn quhen vektor dhe elementt r R quhen skalar. Vektori

0 = (0, . . . , 0)
quhet vektori zero. Kemi vetit e mposhtme.
Teorema 1.1. Le t jen u, v, w vektor n Rn dhe r, s skalar n R. Pohimet e mposhtme jan t vrteta:
1)
2)
3)
4)
(u + v) + w = u + (v + w),
u + v = v + u,
0 + u = u + 0 = u,
u + (u) = 0,
1.1. HAPSIRA EUKLIDIANE RN

5)
6)
7)
8)
17
r (u + v) = r u + r v,
(r + s) u = r u + s u,
(r s) u = r (s u),
1 u = u.
Vrtetim: Vrtetimet i lihen lexuesit si ushtrime.

Dy vektor v = (v 1 , . . . , v n ) dhe u = (u 1 , . . . , u n ) quhen vektor paralel n qoft se ekziston nj r R e till
q v = r u.
Prkufizim 1.1. Jan dhn vektort v1 , . . . , vn Rn dhe r 1 , . . . , r n R, vektori
r 1 v1 + + r n vn
quhet kombinim linear i vektorve v 1 , . . . , v n .
Prkufizim 1.2. Le t jen v1 , . . . , vn vektor n Rn . Hapsira e gjeneruar nga kta vektor e shnuar me
Span (v1 , . . . , vn ), sht bashksia n Rn e t gjitha kombinimeve lineare t v1 , . . . , vn .
Span (v1 , . . . , vn ) = {r 1 v1 + + r n vn | r i R}
Prkufizim 1.3. Vektort u1 , . . . , un quhen linearisht t pavarur n qoft se
r 1 u1 + + r n un = 0
si rrjedhim
r 1 = = r n = 0,
n t kundrt, themi se u1 , . . . , un jan linearisht t varur.
Ushtrime:
1. Vrteto se prkufizimi formal i mbledhjes dhe shumzimit skalar n R2 pajtohet me interpretimin
gjeometrik t mbledhjes dhe shumzimit t vektorve.
2. Le t jen v = (3, 5, 1), u = (1, 1, 7) dhe w = (0, 3, 4). Gjej 2u + 3v w.
3. Le t jen dhn v = (1, 2, 1), u = (3, 6, 6). Gjej 2u + 3v.
4. Le t jen dhn v = (3, 5) dhe u = (5, 6). Gjej skalart r, s t till q r v + s u = (5, 11).
5. far domethn pr vektort u, v R2 t jen linearisht t varur?
6. far sht span i (0, 1) dhe (1, 0) n R2 ?
7. Le t jen dhn u = (1, 2, 0) dhe v = (3, 4, 0). A mund t jet w = (1, 1, 1) nj kombinim linear i u dhe v?
far sht gjeometrikisht spani i u dhe v?
8. Gjej siprfaqen e trekndshit t prcaktuar nga vektort u = (1, 2, 2) dhe v = (2, 2, 3).
9. A sht trekndshi me kulme A = (1, 3, 2), B = (2, 0, 4), dhe C = (6, 2, 5) kndrejt?
10. Le t jet c nj numr real pozitiv dhe O1 , O2 pika n planin x y me koordinata (c, 0) dhe (c, 0)
respektivisht. Gjej nj ekuacion i cili prshkruan t gjitha pikat P t planit x y t tilla q
||PO1 || + ||PO2 || = 2a,

pr a > c.
18
T. Shaska
1.2 Norma e nj vektori dhe produkti skalar

Tani do t studiojm dy koncepte shum t rndsishme t hapsirave Euklidiane; at t produktit
skalar dhe norms. Konceptin e produktit skalar do ta prgjithsojm n Kap 4 pr do hapsir vektoriale.
Prkufizim 1.4. Le t jet dhn u := (u 1 , . . . , u n ) Rn . Norma e u-s, e shnuar me kuk, prkufizohet si
m posht
q
kuk =
u 12 + + u n2
Norma ka vetit e mposhtme:

Teorema 1.2. Pr do dy vektor u, v Rn dhe do skalar r R pohimet e mposhtme jan t vrteta:
i) kuk 0 dhe kuk = 0 ather dhe vetm ather kur u = 0
ii) kr uk = |r | kuk
iii) ku + vk kuk + kuk
Vrtetim: Vrtetimet e pikave i) dhe ii) jan t thjeshta dhe jan ln si ushtrime. Vrtetimi i piks iii)
bhet n Lemn 1.1.
u
Nj vektor njsi shte nj vektor me norm 1. Kini parasysh se pr do vektor jo-zero u vektori kuk
sht vektor njsi.
Prkufizim 1.5. Le t jen
u := (u 1 , . . . , u n ),
v := (v 1 , . . . , v n )
vektor n R . Produkti skalar i u dhe v (ndonjher quhet produkt i brendshm) prkufizohet si m

posht:
u v := u 1 v 1 + + u n v n ,
dhe ndonjher shnohet me u, v.
Identiteti i mposhtm
kvk2 = v v
sht shum i rndesishm n ushtrime.
Lema 1.1. Produkti skalar ka vetit e mposhtme:
i) u v = v u
ii) u (v + w) = u v + u w
iii) r (u v) = (r u) v = u (r v)
iv) u u 0, dhe u u = 0 ather dhe vetm ather kur u = 0
Vrtetim: Prdor prkufizimin e produktit skalar pr t kontrolluar i) deri iv).
Dy vektor u, v Rn quhen pingul n qoft se
u v = 0.
Lema 1.2. (Inekuacioni Koshi-Schwarc) Le t jen u dhe v dy vektor n Rn . Ather

|u v| ||u|| ||v||
1.2. NORMA E NJ VEKTORI DHE PRODUKTI SKALAR
19
Vrtetim: N qoft se nj nga vektort sht vektori zero, ather inekuacioni sht i qart. Pra, supozojm se u, v jan vektor jozero.
Pr do r, s Rn kemi kr v + suk 0. Ather,
kr v + suk2 = (r v + su) (r v + su)
= r 2 (v v) + 2r s (v u) + s 2 (u u) 0
Marrim r = u u dhe s = v u. Duke zvendsuar n shprehjen e msiprme, kemi:
kr v + suk2 = (u u)2 (v v) 2(u u) (v u)2 + (v u)2 (u u)
= (u u) (u u)(v v) (v u)2 0
Meqnse (u u) = kuk2 > 0 ather (u u)(v v) (v u)2 0. Kshtu q,

(v u)2 (u u) (v v) = kuk2 kvk2
dhe
|u v| ||u|| ||v||.
Lema 1.3. (Inekuacioni i trekndshit ) Pr do dy vektor v, u n Rn kemi
kv + uk kvk + kuk
Vrtetim: Kemi
kv + uk2 = (v + u) (v + u)
= (v v) + 2(v u) + (u u) (v v) + 2kvkkuk + (u u)
= kvk2 + 2kvk kuk + kuk2 = (kvk + kuk)2
Kshtu q, kv + uk kvk + kuk.
Prkufizim 1.6. Kndi ndrmjet dy vektorve u dhe v sht
uv
:= cos 1
kuk kvk
Vini re se, meqnse
u
v
kuk , kvk
jan vektor njsi, ather

1
uv
1.
kuk kvk
Kshtu q, kndi ndrmjet dy vektorve sht i mirprcaktuar.

Shembull 1.1. Gjej kndin ndrmjet
u = (2, 1, 2),
dhe v = (1, 1, 1)
Zgjidhje: Duke prdorur formuln e msiprme, kemi

1
= cos
p !
3
(2, 1, 2) (1, 1, 1)
1
= cos
.
p p
9
9 3
Ather 1.377 radian ose 78.90 .
20
T. Shaska
B
~
v
~
x
pr o j ~u ~
v
~
u ~
v
~
u
Figura 1.3: Projeksioni i v n u

Marrim vektort u dhe v n R2 si n Fig 1.3. Projeksioni i v-s n u, i cili shnohet me pru v, sht
vektori i prfituar duke hequr nj pingule nga kulmi i v-s n drejtzn e prcaktuar nga u. Kshtu q,
= ||v||
k pru vk := kAOk = ||v|| cos (C AB)
Mund t shumzojm me vektorin njsi
u
kuk
u, v
v, u
=
||u||.
||u|| ||v|| u, u
pr t marr
pru v =
v, u
u.
u, u
N qoft se do t donim nj vektor pingul me u, ather kemi:

x = v pru v = v
v, u
u.
u, u
Do t shohim n vazhdim se si kjo ide sht e prgjithsuar n Rn prdoret n metodn katrorve m t

vegjl.
Ushtrime:
11. Le t jet 4 ABC nj trekndsh i dhn dhe kndi ndrmjet AB dhe AC. Vrteto ligjin e kosinusit n
nj trekndsh
BC2 = AB2 + AC2 2 AB AC cos
12. Vrteto se pr do dy vektor u dhe v pohimi i mposhtm sht i vrtet
(v w) (v + w) = 0 ||v|| = ||w||
13. Le t jen a dhe b brinjt ansore t nj paralelogrami dhe diagonalet e tij d 1 , d 2 . Vrteto se,
d 12 + d 22 = 2(a 2 + b 2 ).
14. Vrteto se dy diagonalet e nj paralelogrami jan pingule ather dhe vetm ather kur t gjitha brinjt e tij jan t barabarta.
1.3. MATRICAT DHE ALGJEBRA E TYRE
21
15. Gjej kndin ndrmjet vektorve u = (1, 2, 2) dhe v = (2, 2, 3) dhe siprfaqen e trekndshit t prcaktuar prej tyre.
16. Le t jet u vektori njsi, tangent me grafikun e y = x 2 + 1 n pikn (2, 5). Gjej nj vektor v pingul me u.
17. Pr cilat vlera t t -s vektort u = (1, 0, t ) dhe v = (t , t , t 2 ) jan pingul?
18. Vrteto se distanca d e nj pike P = (x 0 , y 0 ) nga drejtza
ax + b y + c = 0
jepet prej
d=
|ax 0 + b y 0 + c|
.
p
a2 + b2
19. Le t jen vektort u, v, w me t njjtn origjin n R3 dhe koordinata u = (1, 2, 2), v = (2, 2, 3) dhe
w = (1, 1, 1). Gjej vllimin e paralelopipedit t prcaktuar nga u, v, w.
20. Le t jen u = (1, 2, 2) dhe v = (1, 2, 3) vektor t dhn. Gjej projeksionin e u-s n v.
21. Le t jen u = (1, 2, 2), v = (2, 2, 3) dhe w = (1, 1, 1) t dhn n R3 . Gjej projeksionin e u n planin
vw.
1.3 Matricat dhe algjebra e tyre

Fillojm me nj problem klasik, zgjidhjen e sistemeve lineare. Le t jet dhn sistemi i mposhtm
linear i ekuacioneve
(
3x + 12y = 5
(1.4)
2x 2y = 3
Zgjidhja e ktij sistemi varet nga koeficientt e do ekuacioni. Krijojm nj tabel me t gjith koeficientt
e ktij sistemi, si m posht
3 12
A=
(1.5)
2 -2
dhe e quajm nj matric 2 2.
N prgjithsi, nj matric A mn sht nj bashksi numrash t vendosur n m rreshta dhe n kolona
dhe paraqitet si m posht:
a 1,1
a 1,2
a 1,3
...
a 1,n
a
a 2,2
a 2,3
...
a 2,n
2,1
a
a 3,2
a 3,3
...
a 3,n
3,1
A = [a i , j ] =
(1.6)
a m,1 a m,2 a m,3 . . . a m,n
22
T. Shaska
Rreshti i i -t i A-s sht vektori

Ri := (a i ,1 , . . . , a i ,n )
dhe kolona e j -t sht vektori
a 1, j

C j :=

a n, j
Le t jet A = [a i , j ] nj matric m n dhe B = [b i , j ] nj matric n s. Matrica prodhim AB sht matrica

C = [c i , j ] me prmasa m s e till q c i , j sht prodhimi skalar i vektorit t rreshtit t i-t t A-s dhe
vektorit t kolons s j-t t B-s.
B : p rradh q kollona
22
..
+
22
21
12
.+
a2
a 11
a 12
...
a 1p
a 21
a 22
...
a 2p
..
.
..
.
..
..
.
a n1
a n2
...
a np
A : n rreshta p kollona
bp
b 11
b 12
...
b 1q
b 21
b 22
...
b 2q
..
.
..
.
..
..
.
b p1
b p2
...
b pq
c 11
c 12
...
c 1q
c 21
c 22
...
c 2q
..
.
..
.
..
..
.
c n1
c n2
...
c nq
C = A B : n rreshta q kollona
Matrica shum prkufizohet si
A + B = ai , j + bi , j .
23
dhe shumzimi me nj skalar r R prkufizohet si matrica

r A := [r a i , j ].
Matrica zero m n, shnohet me 0, sht matrica m n, e cila ka zero n t gjith elementt e tij.
Nj matric A m n quhet matric katrore n qoft se m = n. N qoft se A = [a i , j ] sht nj matric,
ather t gjitha elementt a i ,i formojn diagonalen kryesore t A-s.
Matrica identike, e shnuar me In , sht matrica n n, e cila ka 1-sha n diagonalen kryesore dhe
zero n vendet e tjera. Nj matric e cila mund t shkruhet si r I quhet nj matric skalare.
Dy matrica quhen t barabarta n qoft se elementt koresponduese t tyre jan t njjta. Kini
parasysh se aritmetika e matricave nuk sht e njjte me aritmetikn e numrave. Pr shembull, n
prgjithsi AB 6= BA, ose AB = 0 nuk sjell si rrjedhim se A = 0 ose B = 0. Ne do ti studiojm disa nga kto
veti me hollsi n seksionet n vazhdim. M posht paraqesim vetit kryesore t algjebrs s matricave.
Teorema 1.3. Le t jen A, B, C matrica t prmasave t tilla q veprimet e mposhtme jan t prcaktuara.
Le t jen r, s skalar. Ather pohimet e mposhtme jan t vrteta:
i) A + B = B + A
ii) (A + B) + C = A + (B + C)
iii) A + 0 = 0 + A = A
iv) r (A + B) = r A + r B
v) (r + s)A = r A + sA
vi) (r s)A = r (sA)
vii) (r A)B = A(r B) = r (AB)
viii) A(BC) = (AB)C
ix) IA = A = AI
x) A(B + C) = AB + AC
xi) (A + B)C = AC + BC
Vrtetim: Shum prej vrtetimeve jan elementare dhe ne do ti lm si ushtrime pr lexuesin.

Trace e nj matrice katrore A = [a i , j ] sht shuma e elementve t diagonales s saj:
t r (A) := a 11 + + a nn .
Lema 1.4. Pohimet e mposhtme jan t vrteta:
i) t r (A + B) = t r (A) + t r (B)
ii) t r (AB) = t r (BA).
Vrtetim: Pika e par sht e qart. Ne do vrtetojm vetm pikn ii). Le t jen A = [a i , j ] dhe B = [b i , j ]
matrica n n. Shnojm AB = C = [c i , j ] dhe BA = D = [d i , j ]. Ather
c i ,i = Ri (A) Ci (B) = Ci (B) Ri (A) = d i ,i ,
ku Ri (A) sht rreshti i i -t i A-s dhe Ci (B) sht kolona e i -t e B-s. Kjo plotson vrtetimin.
24
T. Shaska
Shembull 1.2. Pr matricat A dhe B t dhna m posht, gjej t r (A), t r (B), t r (A + B), t r (AB) dhe t r (BA).
4
2
2
1
2 61
3
1 ,
1
A= 0
B = 3 -3
21 10 -2
31
2
1
Zgjidhje: Esht e qart se t r (A) = 5, t r (B) = 1. Ather, t r (A + B) = 4. Kemi
74
6
248
4 .
AB = 41 -7
-13
8 1289
Kshtu q, t r (AB) = t r (BA) = 1356.
N qoft se kemi matricn A = [a i , j ], e transpozuara e saj sht matrica
At := [a j ,i ].
A quhet matric simetrike n qoft se A = At . Kini parasysh se pr nj matric katrore A e transpozuara
e saj prfitohet duke e rrotulluar matricn rrotull diagonales s saj.
Lema 1.5. Pr do matric A pohimet e mposhtme jan t vrteta
i) (At )t = A,
ii) (A + B)t = At + Bt ,
iii) (AB)t = Bt At .
Vrtetim: Pikat i) dhe ii) jan t lehta. Ne do vrtetojm vetm pikn iii). Le t jen A = [a i , j ] dhe B =
[b i , j ]. Shnojm AB = [c i , j ]. Ather, (AB)t = [c j ,i ] ku
c j ,i = R j (A) Ci (B) = C j (At ) Ri (Bt ) = Ri (Bt ) C j (At ).
Kjo plotson vrtetimin.
Shembull 1.3. Pr matricat A dhe B t dhna m posht
4
2
2
1
0
3
1
3
A=
,
B=
21 10 -2
31
2
-3
2
61
1
1
3
-3
1
31
2 .
1
gjej At , Bt , (A + B)t , (AB)t , dhe (BA)t .

Zgjidhje: Kemi
4
A = 2
2
t
0
3
1
21
10 ,
-2
1
B = 2
61
t
Llogaritja e (A + B)t , (AB)t , dhe (BA)t e kemi ln si ushtrim pr lexuesin.

Le t jet A nj matric katrore. N qoft se ekziston nj numr i plot n i till q An = I, ather themi
se A ka rend t fundm, n t kundrt A ka rend t pafundm. Numri m i vogl i plot n i till q An = I
quhet rend i A-s.
Ushtrime:
25
22. Gjej trace-n e matricave A, B, A + B, dhe A B, ku A dhe B jan
4
A= 0
21
2
1 ,
-1
2
3
10
1
B= 3
31
2
-3
0
6
1
13
23. Nj matric A quhet idempotent n qoft se A2 = A. Gjej nj matric idempotent A, 2 2, t ndryshme

nga matrica identike I2 . Duke prdorur matricn A, gjej dy matrica B, C t tilla q BC = 0, ku B 6= 0 dhe
C 6= 0.
24. Le t jet
A=
cos
sin
sin
cos
Gjej A2 . mund t thoni pr An ?

25. Nj matric katrore A sht nilpotent n qoft se ekziston nj numr i plot r 1 i till q Ar = 0. Le
t jen A, B dy matrica t tilla q AB = BA, A2 = 0 dhe B2 = 0. Vrteto se AB dhe A + B jan nilpotente.
26. Le t jet
4
A= 0
2
2
3
0
2
1
1
Nse sht e mundur, gjej nj matric B t till q AB = 2A.

27. Vrteto se: i) Pr do matric A, matrica AAt sht simetrike ii) N qoft se A sht nj matric katrore
ather A + At sht simetrike.
28. Le t jet A nj matric katrore. Vrteto se (An )t = (At )n .
29. A sht i vrtet identiteti
(A + B)2 = A2 + 2AB + B2 ,
pr do dy m n matrica A dhe B.
30. Le t jen A dhe B dy matrica t tilla q AB = BA. Vrteto se
(A B)(A + B) = A2 B2 .
31. Le t jen A dhe B dy matrica t tilla q AB = BA. Vrteto se
(A B)(A2 + AB + B2 ) = A3 B3 .
26
T. Shaska
32. Le t jet Q bashksia e mposhtme e matricave
1 0
i 0
0
,
,
0 1
0 -i
-1
1
0
e till q i 2 = 1. Pr m tepr, le t jen
1 0
i
I=
, i=
0 1
0
1
0
0
-i
, j=
0
-1
0
i
, k=
i
0
0
i
i
0
Vrteto pohimet e mposhtme

i2 = j2 = k2 = I
dhe
ij = k,
jk = i,
ji = k,
kj = i,
ik = j.
Kto matrica ndonj her quhen kuaternione. Vrteto se i, j, k kan rend 4.
1.4 Sistemet lineare t ekuacioneve, metoda e Gaussit

Prkufizim 1.7. Nj ekuacion linear me ndryshore (x 1 , x 2 , . . . , x n ) ka formn
a1 x1 + a2 x2 + a3 x3 + + an xn = d ,
ku numrat a 1 , . . . , a n jan koeficientt e ekuacionit dhe d sht nj konstante. n-elementt e
rradhitur (s 1 , s 2 , . . . , s n ) n jan zgjidhje e ekuacionit n qoft se duke zvendsuar numrat s 1 , . . . , s n n
vend t ndryshorve, ather ai kthehet n nj barazim numerik t vrtet: a 1 s 1 + a 2 s 2 + . . . + a n s n = d .
Nj sistem linear ekuacionesh
a 1,1 x 1 + + a 1,n x n = b 1
a x ++ a x = b
2,1 1
2,n n
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
a m,1 x 1 + + a m,n x n = b m
ka zgjidhje (s 1 , s 2 , . . . , s n ) n qoft se n-elementt e radhitur jan zgjidhje e t gjith ekuacioneve t sistemit.
Le t jet dhn nj sistem linear m ekuacionesh me n t panjohura si m sipr. E shkruajm kt
sistem n formn e matrics s m poshtme
Ax = b
ku
a 1,1
a
2,1
a
3,1
A = [a i , j ] =
a m,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a m,2
a 1,3
a 2,3
a 3,3
a m,3
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a m,n
x1
x
2
x
3

x = ,

xm
b1
b
2
b
3

b = .

bm
1.4. SISTEMET LINEARE T EKUACIONEVE, METODA E GAUSSIT
27
Ne do prdorim matricat dhe do ndrtojm nj algoritm, i cili mund t prcaktoj nse nj sistem i till
ka zgjidhje dhe t gjejm kt zgjidhje. Matrica [A | b] shnohet si m posht:
b1
a 1,1
a 1,2
a 1,3
...
a 1,n
a
a 2,2
a 2,3
...
a 2,n
b2
2,1
a
a 3,2
a 3,3
...
a 3,n
b3
3,1
[A | b] :=
a m,1 a m,2 a m,3 . . . a m,n b m

dhe quhet matrica e augmentuar e sistemit korespondues.
Shembull 1.4. Pr t zgjidhur sistemin
3x 3 = 9
x 1 + 5x 2 2x 3 = 2
1
=3
3 x 1 + 2x 2
ne e transformojm at derisa t arrij n nj form q sht m e leht pr tu zgjidhur.
1
=3
3 x 1 + 2x 2
kmbejm rreshtin 1 me rreshtin 3
x 1 + 5x 2 2x 3 = 2
3x 3 = 9
=9
x 1 + 6x 2
shumzojm rreshtin e par me 3
x 1 + 5x 2 2x 3 = 2
3x 3 = 9
= 9
x 1 + 6x 2
shtojm n rreshtin e 2-t rreshtin e par t shumzuar me 1
x 2 2x 3 = 7
3x 3 = 9
Ky sht transformimi i fundit q mund ti kryejm mbi kt sistem, pasi n rreshtin e fundit ne mund t
marrim nj zgjidhje t ndryshme nga trivialja.
Tani mund t gjejm vlern e secilit prej ndryshorve. Ekuacioni i fundit na jep x 3 = 3. Duke zvendsuar x 3 = 3 n ekuacionin e dyt, gjejm x 2 = 1. Duke zvendsuar kto dy vlera n ekuacionin e par gjejm
x 1 = 3. Pra, sistemi ka nj zgjidhje t vetme, e cila sht: { (3, 1, 3) }.
Shumica e ktij seksioni si dhe shum prej atyre vijues prmbajn shembuj mbi zgjidhjen e sistemeve
linear me metodn e Gaus-it, e cila sht nj metod e shpejt dhe e thjesht. Para se t japim kta shembuj, ne do t tregojm se kjo metod sht e sigurt, dmth ajo asnjher nuk humbet ndonj zgjidhje t
sistemit apo t na jap ndonj zgjidhje t huaj.
Teorema 1.4 (Metoda e Gausit). N qoft se nj sistem ekuacionesh linear shndrrohet n nj sistem tjetr
sipas veprimeve t mposhtme:
1) nj ekuacion ndrron vendin me nj tjetr
2) t dy ant e nj ekuacioni shumzohen me nj konstante jo-zero
3) nj ekuacione zvendsohet me shumn e tij me shumfishin e nj ekuacioni tjetr,
ather kta dy sisteme linear ekuacionesh kan t njjtn bashksi zgjidhjeje.
28
T. Shaska
Secili prej ktyre verpimeve ka nj kufi. Nuk lejohet shumzimi i nj rreshti me 0 sepse ky veprim
mund t ndryshoi bashksin e zgjidhjeve t sistemit. Gjithashtu, ndalohet edhe shuma e nj rreshti me
nj shumfish t vet sepse duke i shtuar nj rreshti veten e vet t shumzuar me 1 sht njlloj sikur
kt rresht ta shumzosh me 0.
1.4.1 Veprimet elementare me rradht

Do t prpunojm matricn e augmentuar [A | b] n mnyr t till q bashksia e zgjidhjeve t sistemit linear t mos ndryshoj. Shnojm me veprime elementare me rradht (rreshtat) q kryhen n
nj matric, veprimet e mposhtme:
1) Kmbe rradhn e i-t me rradhn e j-t (shnohet me Ri R j )
2) Shumzo rradhn e i-t me nj skalar jozero r (shnohet me Ri r Ri )
3) Mblidh rradhn e i-t me rradhn e j-t shumzuar me r (shnohet me Ri Ri + r R j )
Esht e qart se kto veprime matricn e augmentuar nuk e ndryshojn bashksin e zgjidhjeve t
ktij sistemi. N qoft se matrica B prfitohet duke kryer veprimet me rradht n A ather matrica A
dhe B quhen equivalente sipas rradhve .
1.4.2 Forma row-eelon

Prkufizim 1.8. Nj matric sht n formn row-eelon n qoft se :
1) T gjitha rreshtat q kan vetm zero jan posht rreshtave me element jozero.
2) Elementi i par jozero n nj rresht i korespondon kolons n t djatht t elementit t par jo-zero
n t gjith rreshtat n vazhdim.
Pr nj matric n formn row-eelon, elementi i par jozero n nj rresht quhet pivoti pr at rresht.
Shembull 1.5. Duke prdorur veprimet me radht, gjej formn row-eelon t matrics
1
A= 2
3
3
1
2
2
0
2
Zgjidhje: Kryejm veprimet e mposhtme me rreshtat:
1
A = 2
3
2
0
2
1
3
R2 21 R2
1 1
2
3
1
0
1
R3 13 R3
2
2
2
3
2
0
2
1
1 R2 R1 R2
0
2
2
3
3
1
5 R3 R1 R3
0
2
2
0
3
2
2
4
3
5
2
7
3
2
2
2
5
2
R3 R2 32 R3
1
0
0
2
2
0
5
2
Veprimet me rreshtat jan veprime t shpejta dhe t lehta. M posht japim algoritmin sesi t transformojm nj matric n formn row-eelon.
29
Algorithm 1. Input: Nj matric A.

Output: Forma row-eelon e A-s
1) Fillojm me kolonn e par e cila ka element jozero.
2) Duke kmbyer vendet e rreshtave marrim nj pivot p n rreshtin e par t ksaj kolone. I bjm
zero t gjith elementt posht pivotit t ksaj kolone.
3) Vazhdojm n kt mnyr me kolonn tjetr.
Forma row-eelon e matricave prdoret pr t zgjidhur sistemet lineare t ekuacioneve. Le t jet A x = b,
nj sistem linear ekuacionesh. Krijojm matricn e augmentuar [A | b] dhe gjejm formn e saj roweelon, themi [H | v.] Duke prdorur metodn e zvendsimit nga fundi (fillojm zvendsimin nga
rreshti i fundit) zgjidhim sistemin
Hx = v.
Shohim nj shembull.
Shembull 1.6. Zgjidh sistemin linear
x 2 3x 3 = 5
2x 1 + 3x 2 x 3 = 7
4x 1 + 5x 2 2x 3 = 10
Zgjidhje: Ather
0
[A | b] = 2
4
1
3
5
-3
-1
-2
-5
7
10
2
[H | v] = 0
0
3
1
0
-1
-3
-3
7
-5
-9
duke br veprimet R1 R2 , R3 R3 2R1 , R3 R3 + R2 . Kshtu q sistemi linear sht ekuivalent me

sistemin e mposhtm
2x 1 + 3x 2 x 3 = 7
x 2 3x 3 = 5
3x 3 = 9
duke prdorur metodn e zvendsimit nga fundi, kemi:
-1
x= 4
3
Kjo metod njihet si metoda e Gaussit.
Teorema 1.5. Le t jet
Ax = b
nj sistem linear dhe [A | b]
[H | v], ku [H | v] sht n formn row-eelon. Ather nj nga pohimet e
mposhtn sht i vrtet:
1) Ax = b nuk ka zgjidhje ather dhe vetm ather kur H ka nj rradh me t gjith elementt zero
dhe n t njjtn rradh c ka nj element jozero.
2) N qoft se Ax = b ka zgjidhje ather nj nga pohimet e mposhtme qndron:
i) ka nj zgjidhje t vetme n qoft se do kolon e H-s prmban nj pivot
ii) ka nj numr t pafundm zgjidhjesh n qoft se nj nga kolonat e H-s nuk ka pivot
30
T. Shaska
Figura 1.4: Prerja e dy drejtzave x y = 1 dhe 3x + y = 9 sht nj pik e vetme.
Vrtetim: Kujtojm nga algjebra elementare se nj equacion

ax = b
nuk ka zgjidhje ather dhe vetm ather kur a = 0 dhe b 6= 0. Ka nj zgjidhje t vetme ather dhe
vetm ather kur a 6= 0 dhe b 6= 0 dhe ka nj numr t pafundm zgjidhjesh ather dhe vetm ather
kur a = b = 0.
N qoft se H ka nj rresht zerosh dhe n t njjtin rresht c ka nj element jozero c n 6= 0 ather
ekuacioni
0 xn = cn
nuk ka zgjidhje dhe si rrjedhim sistemi linear Ax = b nuk ka zgjidhje. Edhe e anasjellta sht e vrtete si
rrjedhim i prkufizimit t forms row-eelon. Si rrjedhim, pikat 2, i) dhe 2, ii) jan t vrteta
Shembull 1.7. Gjej sa zgjidhje ka sistemi i mposhtm:
(
2x + 5y = 3
6x + 15y = 9
Zgjidhje: Matrica e augmentuar sht
[A | b] =
2
6
5
15
3
9
[H | v] =
2
0
5
0
2
0
Nga teorema e msiprme, sistemi ka nj numr t pafundm zgjidhjesh. Kjo sht e thjesht pr tu vrtetuar meqnse ekuacioni i dyt i sistemit sht prodhimi i ekuacionit t par me numrin 3.
Teorema e msiprme mund t interpretohet gjeometrikisht pr rastet e matricave me koeficient 2
nga 2 ose 3 nga 3. Pr shembull, n rastin e nj sistemi linear me 2 ekuacione dhe 2 ndryshore, kemi
rastin e dy drejtzave n plan. Esht e njohur nga gjeometria se dy drejtza mund t priten n nj pik,
asnj pik ose n nj numr t pafundm pikash.

Ushtrime:
Zgjidhni sistemet lineare duke prdorur metodn e zvendsimit t Gausit.
33.
34.
x + 5y = 2
3x + 2y = 9
2x + y 3z = 0
6x + y 8z = 0
2x y + 5z = 4
y 2z = 3
x + 2y 3z = 2
5x 3y + z = 1
Gjeni formn row-eelon t matricave t mposhtme
35.
0
0
4
1
3
5
-3
0
-2
-5
1
10
0
1
1
2
0
1
3
5
0
-3
0
-2
0
-3
0
1
36.
37. Prcakto t gjitha vlerat e b 1 , b 2 t tilla q sistemi i mposhtm t ket zgjidhje

(
x 1 + 11x 2 = b 1
3x 1 + 33x 2 = b 2
38. Prcakto t gjitha vlerat e b 1 , b 2 t tilla q sistemi i mposhtm t mos ket asnj zgjidhje
(
x 1 + 2x 2 = b 1
2x 1 4x 2 = b 2
39. Gjej a, b, dhe c t tilla q parabola
y = ax 2 + bx + c
t kaloj n pikat (1,-4), (-1,0), dhe (2,3).
40. Gjej a, b, c dhe d t tilla q polinomi i grads s katrt
y = ax 4 + bx 3 + c x 2 + d
t kaloj n pikat (3, 2), (-1, 6), (-2, 38), dhe (2, 6).
31
32
T. Shaska
41. Gjej polinomin q kalon nga pikat (3, 1, -2), (1, 4, 5) dhe (2, 1, -4).
Ushtrime programimi:
1. Shkruaj nj program kompjuteri, i cili llogarit formn row-eelon t nj matrice t dhn.
1.5 Forma e reduktuar row-eelon, metoda Gauss-Xhordan

Le t jet [A | b] nj matric n form row-eelon. A mund ti bjm transformime t tjera matrics
[A | b] n mnyr t till q zgjidhja e sistemit korespondues t lexohet n ekuacionin e matrics? Kjo na
on n prkufizimin e mposhtm:
Prkufizim 1.9. Nj matric sht n formn e reduktuar row-eelon n qoft se sht n form roweelon, t gjith pivott jan 1 dhe t gjith elementt mbi pivott jan 0.
Sikurse do t shikojm, kur matrica e koefiientve sht n formn e reduktuar row-eelon, ather
zgjidhja e sistemit linear gjendet menjher n kolonn e fundit t matrics s augmentuar. Le t shikjom
nj shembull.
Shembull 1.8. Le t jet [H | v] nj matric n formn row-eelon sikurse n shembullin 1.7:
2 3 -1
7
[H | v] = 0 1 -3 -5 .
0 0 -3 -9
Gjej formn e tij t reduktuar row-eelon.
Zgjidhje: Pr t gjetur formn e reduktuar row-eelon kryejm veprimet e mposhtme me rreshtat
[H | v] = 0
0
1
0
0
1
0
0
3
1
0
3
2
-1
-3
-3
1
0
- 12
-3
1
0
1
0
4
0
1
7
R1 12 R1 , R3 13 R3
-5
-9
7
2
-5
3
R1 R1 23 R2
1
0
0
11
1
R1 R1 4R3
4
0
3
0
0
1
0
0
1
0
4
-3
1
0
0
1
11
R2 3R3 +R2
-5
-1
4
3
Kshtu q, mund t arrijm n prfundimin se zgjidhja e ktij sistemi sht
-1
x = 4 ,
3
sikurse gjetm dhe m par.
1.5. FORMA E REDUKTUAR ROW-EELON, METODA GAUSS-XHORDAN
33
Vrejtje. Kini parasysh se forma e reduktuar row-eelon e matrics A, ndryshe nga forma row-eelon,
sht e vetme.
Metoda e cila transformon matricn e augmentuar n formn e reduktuar row-eelon quhet metoda
e Gauss-Xhordan.
Vrejtje. Edhe pse metoda e Gauss-Xhordan na e jep zgjidhjen n nj form "m t prshtatshme", nuk
mund t themi se kjo metod sht m e mir se metoda e Gausit. Pr sisteme t mdha lineare sht
i rndsishm numri i llogaritjeve q na duhet te kryejm. N qoft se prdorim metodn e GaussXhordan, na duhet t kryejm 50% m shum veprime sesa po t prdorim metodn e Gausit.
Shembull 1.9. Gjej formn e reduktuar row-eelon t matrics.
2
1
-2 1
1
1
2
[A | b] = -2
-2 -1
2
2
Trego t gjitha veprimet e kryera me rreshtat. Cilat jan zgjidhjet e sistemit korespondues Ax = b?
Zgjidhje: Forma e reduktuar row-eelon sht
1
[H | v] = 0
0
0
1
0
34
21
0
0
0
1
Kshtu q sistemi nuk ka zgjidhje.

Shembull 1.10. Gjej vlerat e b-s t tilla q sistemi i mposhtn t ket nj zgjidhje, nj numr t pafundm
zgjidhjesh ose asnj zgjidhje
x 1 + 2x 2 x 3 = b
x 1 + x 2 + 2x 3 = 1
2x 1 x 2 + x 3 = 2
Zgjidhje: Matrica e augmentuar sht
1
[A | b] = 1
2
2
1
-1
-1
2
1
b
1
2
dhe forma e reduktuar row-eelon sht:
[H | v] = 0
b+3
4
b1
4
b1
4
Sistemi ka vetm nj zgjidhje pr do vler t b-s.

T gjith sistemet linear t ekuacioneve q kemi pa deri tani kan po aq ekuacione sa edhe ndryshor.
T gjith kta sisteme kan zgjidhje dhe kjo zgjidhje sht e vetme. N prfundim t ktij leksioni, le t
shohim disa raste t tjera q mund t ndodhin.
34
T. Shaska
Shembull 1.11. Pr sistemet lineare nuk sht e thn se numri i ekuacioneve duhet t jet i njjt me
numrin e ndryshorve. Sistemi
x + 3y = 1
2x + y = 3
2x + 2y = 2
ka m shum ekuacione se sa ndryshor. Metoda e Gausit na ndihmon edhe n kt rast, meq
x + 3y = 1
5y = 5
4y = 4
21 +2
21 +3
kjo tregon se nj nga ekuacionet sht i teprt. Forma row-eelon

(4/5)2 +3
x + 3y = 1
5y = 5
0= 0
na jep y = 1 dhe x = 2. Rezultati 0 = 0 rrjedh nga prania e nj ekuacioni t teprt.
1.5.1 Disa njohuri pr sistemet homogjene

Nj sistem linear quhet homogjen n qoft se sht n formn
Ax = 0.
Esht e qart se zgjidhje e nj sistemi t till sht x = 0 dhe quhet zgjidhja triviale. Matrica e augmentuar
pr sisteme t tilla sht [A | 0] dhe forma row-eelon do t jet [H | 0]. Sistemi ka zgjidhje jotriviale n
qoft se nj nga rreshtat e H-s nuk ka pivot. Do t shikojm n Kapitullin 3 se kjo sht ekuivalente me
faktin q determinanti i matrics A t jet jozero.
Nj arsye tjetr q sistemet linear mund t ndryshojn nga shembujt e prmendur m par sht se
disa sisteme linear nuk kan nj zgjidhje t vetme. Kjo mund t ndodh n dy mnyra.
E para sht se sistemi mund t mos ket asnj zgjidhje.
Shembull 1.12. Krahasoni sistemin e shembullit t fundit me kt sistem:
x + 3y = 1
2x + y = 3
2x + 2y = 0
21 +2
21 +3
x + 3y = 1
5y = 5
4y = 2
Ky sistem nuk ka zgjidhje pasi asnj ift numrash nuk i knaq t gjith ekuacionet njkohsisht. Forma
eelon e tregon qart kt munges zgjidhjeje.
(4/5)2 +3
Bashksia e zgjidhjes sht bosh.
x + 3y = 1
5y = 5
0= 2
35
Shembull 1.13. Sistemi i msiprm ka m shum ekuacione se ndryshor (t panjohura), por nuk sht kjo
arsyeja q sistemi nuk ka zgjidhje. 1.11 ka m shum ekuacione se ndryshor, por prsri nuk ka zgjidhje.
Nuk sht e thn se nj sistem nuk ka zgjidhje ather kur numri i ekuacioneve t tij sht m i madh se
numri i ndryshorve. N shembulln e mposhtm shqyrtohet nj sistem linear q ka po aq ekuacione sa
edhe ndryshor, por gjithsesi nuk ka asnj zgjidhje.
x + 2y = 8 21 +2
x + 2y = 8
2x + 4y = 8
0 = 8
Rasti tjetr sht kur sistemi ka nj numr t pafundm zgjidhjesh.
Shembull 1.14. N kt sistem
x + y =4
2x + 2y = 8
do ift numrash q knaq ekuacionin e par, automatikisht knaq edhe t dytin. Bashksia e zgjidhjeve
{(x, y) e till q x + y = 4} sht e pafundme. Disa element t saj jan (0, 4), (1, 5) dhe (2.5, 1.5). Rezultati
q prftohet nga zbatimi i metods s Gausit n kt rast sht ndryshe nga ai i shembullit t mparshm
sepse ne kemi nj pafundsi zgjidhjesh.
21 +2
x +y =4
0=0
Mos u ngatrroni nga prezenca e ekuacionit 0 = 0. Ai nuk sht treguesi q nj sistem t ket nj
numr t pafundm zgjidhjesh.
Shembull 1.15. Mungesa e 0 = 0 nuk e ndalon sistemin t ket disa zgjidhje t ndryshme. Ky sistem, i
dhn n formn row- eelon
x +y +z =0
y +z =0
nuk prmabn identitetin 0 = 0, megjithat ka nj numr t pafundm zgjidhjesh. (Pr ilustrim, secila prej
ktyre tresheve sht nj zgjidhje: (0, 1, 1), (0, 1/2, 1/2), (0, 0, 0), dhe (0, , ).)
Prania e identitetit 0 = 0 nuk do t thot se sistemi duhet t ket disa zgjidhje (nj numr t pafundm
zgjidhjesh). Ky fakt tregohet n 1.11. Pra ky sistem, i cili nuk ka shum zgjidhje , faktikisht ai nuk ka
asnj zgjidhje pavarsisht se kur ndodhet n formn row-elon form ka nj rresht 0 = 0.
2z = 6
2z = 6
2x
2x
y + z = 1 1 +3
y + z =1
2x + y z = 7
y + z =1
3y + 3z = 0
3y + 3z = 0
2x 2z = 6
2 +3
y+ z= 1
0= 0
32 +4
0 = 3
E mbyllim kt seksion duke prmbledhur se far kemi pr metodn e Gausit.
Metoda e Gausit prdor tre veprimet me radht pr t zgjidhur nj sistem linear me an t zvendsimit
nga fundi. Nse n ndonj kalim shfaqet ndonj kontradiksion, ather ndrpresim zgjidhjen duke pohuar se sistemi nuk ka asnj zgjidhje. Nse n formn row-eelon do rresht ka pivot, ather sistemi ka
nj zgjidhje t vetme, t ciln e gjejm duke zvendsuar nga fundi. N fund, nse n formn row-eelon
nuk kemi ndonj kontradiksion, por edhe aman nuk kemi edhe nj zgjidhje t vetme (t paktn nj nga
rreshtat nuk ka asnj pivot), ather sistemi ka nj numr t pafundm zgjidhjesh.
36
T. Shaska
1.5.2 T prshkruajm bashksin e zgjidhjeve

Pr nj sistem linear q ka nj zgjidhje t vetme, bashksia e zgjidhjes s tij ka vetm nj element.
Bashksia e zgjidhjes s nj sistemi linear q nuk ka zgjidhje sht boshe. N kto raste bashksia e
zgjidhjes prshkruhet leht. Bashksit e zgjidhjes jan t vshtira pr tu shpjehuar kur ato prbhen
nga shum element.
Shembull 1.16. Ky sistem ka disa zgjidhje sepse n formn row-eelon
+z =3
2x
x y z =1
3x y
=4
(1/2)1 +2
2x
(3/2)1 +3
2 +3
2x
+
z=
3
y (3/2)z = 1/2
y (3/2)z = 1/2
+
z=
3
y (3/2)z = 1/2
0=
0
jo do rresht ka pivot. Metoda e Gausit tregon se nj treshe knaq sistemin e par n qoft se ajo knaq
sistemin e tret. Kshtu q bashksia e zgjidhjes
{(x, y, z) e till q 2x + z = 3 dhe x y z = 1 dhe 3x y = 4}
mund t shkruhet gjithashtu edhe si
{(x, y, z) e till q 2x + z = 3 dhe y 3z/2 = 1/2}.
Por edhe prshkrimi i dyt nuk sht shum i leverdisshm. Ai prmban dy ekuacione q ende pfshin disa
lidhje jo t thjesha ndrmjet ndryshorve.
Pr t prftuar nj bashksi zgjidhjeje, e cila nuk prmban m kto lidhje t ndrrlikuara ndrmjet
ndryshorve, ne shprehim nj variabl n varsi t t tjeve n njrin prej ekuacioneve t bashksis dhe e
zvendsojm tek ekuacioni tjetr, duke marr ktu nj ekuacion pr ndryshort x, y, z. Kshtu, ekuacioni
i dyt na jep y = (1/2) (3/2)z dhe duke zvensuar y-in n ekuacionin e par marrim: x = (3/2) (1/2)z.
Kshtu q bashksia e zgjdhjes mund t shkruhet si
{(x, y, z) = ((3/2) (1/2)z, (1/2) (3/2)z, z) e till q z }
.
barabart me 1/2 dhe t dytin 5/2.
Avantazhi i ktij prshkrimi sht se nuk ka kufizim pr z,ndryshorin e vetm q ndodhet n bashksin
e zgjidhjes, ai mund t do numr real.
Prkufizim 1.10. Termat jo-udhheqs n t nj sistemi linear ekuacionesh n forn row-eelon jan
termat e lir.
N formn row-eelon t sistemit t msiprm, x dhe y jan termat udhheqs (termat kryesor),
ndrsa z sht e lir.
37
Shembull 1.17. Nj sistem linear mund t ket n fund m shum se nj ndryshor (term) t lir. Ky
sistem n formn reduktuar ka si terma kryesor x-in dhe y-in, ndrsa si terma t lir z-in dhe w.
x+ y+ z w= 1
x+
y+ z w= 1
y z + w = 1 31 +3
y z + w = 1
3x
+ 6z 6w = 6
3y + 3z 3w = 3
y + z w = 1
y + z w = 1
x+y +zw = 1
32 +3
y z + w = 1
2 +4
0= 0
0= 0
Pr t marr nj bashksi zgjidhjeje, ne nisemi nga fundi. Fillimisht, shprehim y n varsi t termave t lir
z dhe w, pra y = 1+z w. Pastaj n ekuacioni e par zvendsojm y-in e gjetur x +(1+z w)+z w = 1
dhe e zgjidhim at n varsi t x-it, prej nga x = 2 2z + 2w. Kshtu q, bashksia e zgjidhjeve sht
{2 2z + 2w, 1 + z w, z, w) e till q z, w R}
Ne preferojm m shum kt prshkrim (kt mnyr t dhni) pr bashksin e zgjidhjes sepse ndryshort
e vetm q ndodhen aty z dhe w jan t pakufizuar. Kjo e bn m t thjesht zgjedhjen e katrsheve si zgjidhje t sistemit. Pr m tepr, po t marrim z = 1 dhe w = 2, ather zgjidhja e sistemit do t jet (4, 2, 1, 2).
Ndrsa (3, 2, 1, 2) nuk sht nj zgjidhje e sistemit sepse komponenti i par i nj zgjidhjeje duhet t jet 2
minus dyfishin e t tretit plus dyfishin e t katrtit.
Shembull 1.18. After this reduction
2x 2y
z + 3w
3x
3y
x y + 2z + 6w
=0
=2
=0
=4
(3/2)1 +3
(1/2)1 +4
22 +4
2x 2y
2x 2y
=0
z + 3w = 2
0=0
2z + 6w = 4
=0
z + 3w = 2
0=0
0=0
x dhe z jan termat kryesor, ndrsa y dhe w jan terma t lir. Bashksia e zgjidhjeve t sistemit sht
{(y, y, 2 3w, w) e till q y, w R}. Kshtu, (1, 1, 2, 0) sht nj zgjidhje e sistemit, e cila prftohet duke
marr y = 1 dhe w = 0. Katrshja e radhitur (1, 0, 5, 4) nuk sht nj zgjidhje e sistemit sepse koordinata e
par nuk sht e barabart me t dytn.
Termat e lir q prdoren pr t prshkruar nj familje zgjidhjesh t nj sistemi linear do ti quajm
parametr dhe themi se bashksia e msiprme parametrizohet nga y dhe w. (Fjalt parametr dhe
term i lir nuk kan t njjtin kuptim. N shembullin e msiprm, y dhe w jan terma t lir sepse n
formn row-eelon t sistemit, ato nuk udhheqin n ndonj rresht. Ata jan parametra sepse prdoren
n prshkrimin e bashksis s zgjidhjes. Ne mund t parametrizonim me y dhe z duke e rishkruar
ekuacionin e dyt si w = 2/3 (1/3)z. N kt rast, termat e lir jan prsri y dhe w, por parametrat
jan y dhe z. Vini re se ne nuk mund t paramentrizojm me x dhe y, fakt ky q tregon se ndonjher
ka kufizim n zgjedhjen e parametrave. Termat parametr dhe term i lir kan lidhje me njri-tjetrin
sepse bashksia e zgjidhjeve t nj sistemi parametrizohet gjithmon nga termat e lir.
38
T. Shaska
Shembull 1.19. Ky sht shembulli i nj tjetr sistemi q ka nj pafundsi zgjidhjesh.
=1
x + 2y
2x
+z
=2
3x + 2y + z w = 4
21 +2
31 +3
2 +3
x + 2y
4y + z
4y + z w
x + 2y
4y + z
=1
=0
=1
=1
=0
=1
Ndryshort udhheqs (kryesor) jan x, y dhe w. Ndrsa ndryshori z sht i lir. (Vini re se edhe pse sistemi
ka nj pafundsi zgjidhjesh, vlera e nj ndryshori sht e fiksuar w = 1.) Shkruajm w n varsu t z-it
si w = 1+0z. Prej nga y = (1/4)z. Pr t shprehur x n varsi t z, zvendsojm y-in n ekuacionin e par
dhe marrim x = 1(1/2)z. Kshtu q bashksia e zgjidhjeve sht {(1 (1/2)z, (1/4)z, z, 1) e till q z R}.
Prkufizim 1.11. Nj mn matric sht nj koleksion numrash, t vendosur n m rreshta dhe n kollona. do numr i matrics quhet element i saj
Zakonisht matricat shnohen me shkronja t mdha, pr shembull. A. do element shnohet me shkronja t vogla, pr shembull, a i , j sht numri q ndodhet n rreshtin i dhe n kolonn j . Pr m tepr,
matrica
1 2.2 5
A=
3 4 7
ka dy rreshta dhe tre kolona, pra sht nj matric 23. (Lexohet dy me tre, pra numri i rreshtave
thuhet gjithmon i pari.) Elementi i par n rreshtin e dyt dhe n kolonn e par sht a 2,1 = 3. Vini re se
ka rndsi vendosja e treguesve: a 1,2 6= a 2,1 pasi a 1,2 = 2.2.
Matricat do t na shoqrojn kudo n kt libr. Bashksin e matricave nm do ta shnojm Mnm .
Shembull 1.20. Sistemit linear t mposhtm
=4
x 1 + 2x 2
x2 x3 = 0
x1
+ 2x 3 = 4
i shoqrojm matricn.
1
0
1
2
1
0
0
1
2
4
0
4
Vija vertikale duhet ti kujtoj lexuesit ndarjen e koeficientve t sistemit nga e majta me konstantet nga e
djathta. Kur nj vij e till prdoret pr ta ndar matricn n dy pjes, ne e quajm matricn q prftohet
matric t augmentuar. Me kt shnim, metoda e Gausit mund t shkruhet si:
1
0
1
2
1
0
0
1
2
4
1
1 +3
0 0
4
0
2
1
2
0
1
2
4
1
22 +3
0 0
0
0
2
1
0
0
1
0
4
0
0
Rreshti i dyt na jep y z = 0, ndrsa n rrestin e par kemi x +2y = 4, prej nga bashksia e zgjidhjeve sht
{(4 2z, z, z) e till q z R}.
39
Ne do ta prdorim gjithashtu kt mnyr t shkruari me rreshta pr t qartsuar prshkrimin e

bashksis s zgjidhjeve t sistemit linear. Prshkrimi i tipit {(2 2z + 2w, 1 + z w, z, w) e till q z, w R}
n 1.17 lexohet me vshtirsi. Rishkruajm bashksin duke grupuar gjith konstantet bashk, t gjith
koeficientt para z-it bashk dhe gjith koeficientt para w bashk, duke i shkruar si shum e maticave
kolon, si mposht:

2
2
2
1 1
1

{
0 + 1 z + 0 w e till q z, w R}
0
0
1
Pr m tepr rreshti i par tregon se x = 2 2z + 2w. N seksionin e ardhshm jepet nj interpretim
gjeometrik, i cili do t na ndihmoj ne pr t ndrtuar figurat e bashksive t zgjidhjeve t sistemeve linear.
Prkufizim 1.12. Nj vektor (ose nj vektor shtyll) sht nj matric q ka nj shtyll t vetme. Nj
matric q ka nj rresht t vetm quhet vektor rresht. Elementt e vektorve quhen komponent t tij
ose koordinata.
Vektort bjn nj prjashtim nga mnyra e t shktuarit t matricave me shkronja t mdha.

Nj vektor
do e shkruajm me grma t vogla latine ose greke, t shoqruar me nj shigjet sipr: ~
a, ~
b, . . . ose ~
, ~,
. . . (gjithashtu prdoren edhe grmat e vogla, t theksuara me ngjyr t zez: a ose ). M posht jepet
shembulli i nj vektori shtyll q e ka komponentin (koordinatn) e tret 7 .

1
~
v = 3
7
Prkufizim 1.13. Ekuacioni linear a 1 x 1 +a 2 x 2 + +a n x n = d me ndryshor x 1 , . . . , x n knaqet (ka zgjidhje) nga

s1
..
~
s = .
sn
n qoft se a 1 s 1 + a 2 s 2 + + a n s n = d . Nj vektor knaq nj sistem linear nse ai knaq do ekuacion t
sistemit.
Mnyra e re e prshkrimit t bashksive t zgidhjeve konsiston n mbledhje vektorsh dhe shumzimin e tyre me numra real. Kshtu q duhet ti prkufizojm kto veprime.
Prkufizim 1.14. Shuma e dy vetorve ~
u dhe ~
v jepet:

u1
v1
u1 + v 1
. .
..
~
u +~
v = .. + .. =
un
vn
un + v n
N prgjithsi, dy matrica q kan numr t njjt rreshtash dhe kollonash mblidhen n t njjtn mnyr.
Pra mblidhen elementet n pozicionet respektive t tyre.
40
T. Shaska
Prkufizim 1.15. Shumzimi me nj skalar real r i nj vektori ~

v jepet:

v1
r v1
. .
r ~
v = r .. = ..
vn
r vn
Kshtu, shumzimi i nj matrice me nj skalar real bhet duke shumzuar do element t saj me po t
njjtin skalar.
Shumzimi me skalar mund t shkruhet si: r ~
v ose ~
v r ose thjesht: r ~
v . (Shumzimi me skalar nuk
duhet ngatruar me produktin skalar sepse kto emra iu prkasin dy veprimeve t ndryshme.)
Shembull 1.21.

1
7
4 28

7
1 = 7
3
21

2
3
2+3
5
3 + 1 = 3 1 = 2
1
4
1+4
5
Sipas shnimeve t msipme, ne do t zgjidhim sisteme ekuacionesh linear gjat gjith pjess tjetr
t ktij libri.
Shembull 1.22. Sistemi
w
=4
2x + y
y
+ w +u=4
x
z + 2w
=0
reduktohet n kt mnyr:
2
0
1
1
1
0
0
0
1
1
1
2
0
1
0
4
4
0
(1/2)1 +3
(1/2)2 +3
2
0
0
2
0
0
1
1
1/2
1
1
0
0
0
1
0
0
1
1
1
3
1
1
5/2
0
1
1/2
0
1
0
4
4
2
4
4
0
Bashksia e zgjidhjeve sht {(w + (1/2)u, 4 w u, 3w + (1/2)u, w, u) e till q w, u }, t ciln e shkruajm sipas vektorve n trajtn:
x
0
1
1/2
y 4 1
1
{ z = 0 + 3 w +
1/2 u e till q w, u }
w 0 1
0
u
0
0
1
Vini re se si komponett e vektorve prcaktojn koeficientt e secilit parametr. Pr m tepr, rreshti i tret
i bashksis s zgjidhjeve, i shkruar sipas vektorve tregon se nse u mbahet e fiksuar, ather z rritet me
trefishin e vlers s w.
Kjo form tregon hapur se sistemi ka nj numr t pafundm zgjidhjesh. Pr shembull, fiksojm u t
barabart me 0, ndrsa w le t marr vlera reale dhe shqyrtojm komponentin e par x. Ne marrim nj
pafundsi vlerash pr t, fakt ky q do t thot se sistemi ka nj pafundsi zgjidhjesh.
41
Nj tjetr gj q duket qart sht se nse i bjm njkohsisht w dhe u zero, ather kemi

x
0
y 4

z = 0

w 0
u
0
e cila sht nj zgjidhje e veant e sistemit linear.
Shembull 1.23. N t njjtn mnyr, sistemi
x y + z =1
3x
+ z =3
5x 2y + 3z = 5
reduktohet si:
1
3
5
1
0
2
1
1
3
1
1
31 +2
3 0
51 +3
5
0
1
3
3
1
2
2
1
1
2 +3
0 0
0
0
1
3
0
1
2
0
1
0
0
i cili ka si bashksi zgjidhjeje nj parametr.

1
1/3
{0 + 2/3 z e till q z }
0
Para se t kalojm tek ushtrimet, le t prmendim edhe nj her se far na ka ngelur ende pa shyrtuar
n kt seksion.
Dy seksionet e para dhan mekanizmin e metods s Gausit. Prve rezultatit t teorms 1.4 pa t
ciln nuk ka kuptim shpjegimi i ksaj metode, ne nuk kemi marr n konsiderat disa pyetje interesante
q mund t lindin.
Pr shembull, a mund ta prshkruajm bashksit e zgjidhjeve si msipr? N bashksit e zgjidhjeve
q ne kemi pshkruar me an t parametrave t pakufizuar dukej leht prania e nj numri t pafundm
zgjidhjesh, kshtu q prgjigja e ksaj pyetjeje duhet t na thot dika mbi prmasat e tyre. Nj prgjigje
e ksaj pyetjeje gjithashtu mund t na ndihmoj pr t vizatuar bashksit zgjidhjeve n 2 ose n 3 , etj.
Shum pyetje lindin nga mnyra e prdorimit t metods s Gausit n zgjidhjen e sistemeve linear.
Teorema 1.4 thot se marrim t njjtn bashksi zgjidhjeje edhe nse zbatojm metodn e Gausit n dy
mnyra t ndryshme. Por n kt rast a marrim t njjtin numr variablash n t dy veprimet? Pra, secili
prej bashksive t zgjidhjes a ka t njjtin numr parametrash? A duhet t jen ata t njjtt ndryshor
(pr shembull, a sht e mundur t zgjidhsh nj problem, n ciln nj her ke y dhe w te lir dhe nj
her t kesh y dhe z t till?)
Prgjigjen e t gjitha ktyre pyetjeve do ta japim n vazhdim t ktij kapitulli dhe prgjigja pr seciln
sht po.
Ushtrime:
42
T. Shaska
42. Gjej formn e reduktuar row-eelon t A-s
1
A= 2
3
2
0
2
3
1
2
dhe zgjidh sistemin linear Ax = 0.

43. Gjej formn e reduktuar row-eelon t A-s
0
A= 0
4
1
3
5
-3
0
-2
-5
1
10
0
1
3
5
0
-3
0
-2
0
-3
0
1

44. Gjej formn e reduktuar row-eelon t A
0
1
A=
1
2

45. Zgjidh sistemin e mposhtm me metodn e Gauss-Xhordan
x 1 + 2x 2 x 3 = 1
x 1 + x 2 + 2x 3 = 3
2x 1 x 2 + x 3 = 2
46. Zgjidh sistemin e mposhtm me metodn e Gausit
5x 1 + 3x 2 x 3 = 2
2x 1 + 2x 2 + 2x 3 = 3
x1 x2 + x3 = 6
47. Zgjidh sistemin e mposhtm me metodn e Gauss-Xhordan
11x 1 + 12x 2 3x 3 = 2
x 1 + 3x 2 + 2x 3 = 3
2x 1 + 3x 2 + x 3 = 2
48. Vrteto se forma e reduktuar row-eelon e nj matrice sht e vetme.
1.6. MATRICAT E ANASJELLTA
43
49. Le t jet Ax = 0 nj sistem homogjen i cili nuk ka zgjidhje jotriviale. Cila sht forma e reduktuar
row-eelon e A-s ?
50. Gjej a, b, dhe c t tilla q parabola
y = ax 2 + bx + c
t kaloj nga pikat (1,2),(-1,1), dhe (2,3).
51. Gjej a, b, c dhe d t tilla q polinomi i grads s katrt
y = ax 4 + bx 3 + c x 2 + d
t kaloj nga pikat (3,2), (-1,6), (-2,1), dhe (0,0).
2. Shkruaj nj program kompjuteri, i cili t zgjidh nj sistem linear ekuacionesh me an t metods s
Gausit dhe metods Gauss-Xhordan. Testo programin pr sisteme shum t mdha dhe krahaso kohn pr
t dy metodat.
1.6 Matricat e anasjellta

N kt seksion do t studiojm konceptin e rndsishm t matricave t anasjellta.
Prkufizim 1.16. Le t jet A = [a i , j ] nj matric katrore n n. A quhet e invertueshme n qoft se sht
nj matric n n A1 e till q
AA1 = A1 A = In .
A1 quhet e anasjellta e A-s dhe A quhet e invertueshme. N qoft se A nuk sht e invertueshme
ather quhet singulare.
Teorema 1.6 (Uniciteti i t anasjellts). Le t jet A nj matric e invertueshme . Ather e anasjellta e A-s
sht e vetme.
Vrtetim: Supozojm se A ka dy matrica t anasjellta C dhe D. Ather,
AC = I = AD dhe CA = I = DA
Si rrjedhim kemi
D(AC) = DI = D
D(AC) = (DA)C = IC = C
Kshtu q C = D.
Gjithashtu kemi edhe prfundimin e mposhtm:
Lema 1.6. Le t jen A, B matrica t invertueshme . Ather AB sht e invertueshme dhe
(AB)1 = B1 A1 .
(1.7)
44
T. Shaska
Vrtetim: Ushtrim pr lexuesin.

Prkufizim 1.17. do matric e cila prfitohet nga matrica identitet In duke br nj veprim me rreshtat
quhet matric elementare .
Teorema 1.7. Le t jet A nj matric m n dhe E nj matric elementare m m. Ather E A vepron me t
njjtat veprime me rreshtat n A si dhe veprimet e kryera n In pr t prfituar E.
Vrtetim: Le t jet E nj matric elementare e prfituar si
Im
Ri R j
E.
Ather matrica e re sht Ri (E) = (0, . . . , 0, 1, 0, . . . 0), ku 1 sht n pozicionin e j-t. Kshtu q elementt
e Ri (E A) jan
Ri (E) Cr (A), for r = 1, . . . n
dhe Ri (E A) = R j (A). N t njjtn mnyr, R j (E A) = Ri (A).
Rasti kur E prfitohet nga veprimet e tjera me rradht bhet n t njjtn mnyr dhe sht ln si
ushtrim pr lexuesin.
1.6.1 Llogaritja e matricave t anasjellta duke prdorur formn row-eelon

Le t jet A nj matric e dhn. Duam t gjejm t anasjelltn e saj A1 n qoft se ekziston. Konsiderojm n fillim matricat elementare.
Le t jet E nj matric elementare e prfituar nga ndrrimi i vendeve t dy rreshtave t matrics I.
N qoft se u ndrojm vendet t njjtave rreshta n E, do t marrim prsri I. Kshtu q EE = I dhe
i anasjellti i E-s sht vet matrica E. N qoft se E prfitohet nga shumzimi i nj prej rreshtave me
nj skalar, ather pjestojm t njjtin rresht me t njjtin skalar pr t marr prsri I. N qoft se E
prfitohet nga Ri Ri + r R j ather duke br veprimet Ri Ri r R j do t marrim prsri I-n. Si
rrjedhim, kemi pohimin e mposhtm:
Lema 1.7. Matricat elementare jan t invertueshme
Vrtetim: Le t jet E1 nj matric elemetare. Ather E1 prfitohet duke kryer disa veprime me rreshtat n matricn identike I. Kryejm t njjtat veprime n E1 pr t prfituar I. Kshtu q E1 ka nj t
anasjellt.
Shembull 1.24. Le t jet E e dhn si m posht
1
0
E=
0
0
0
0
0
1
0
0
1
0
0
1
0
0
Gjej t anasjelltn e saj.

Zgjidhje: E prfitohet duke i ndruar vendet rreshtave R2 R4 t matrics identitet. Ather E sht nj
matric elementare dhe si rrjedhim e invertueshme. E anasjellta e saj sht E meqnse E2 = I.
Lema 1.8. Le t jen A dhe B matrica katrore n n. Ather, AB = In ather dhe vetm ather kur BA = In .
45
Vrtetim: Esht e mjaftueshme t tregojm se n qoft se AB = In , ather BA = In , e anasjellta vrtetohet nga simetria e A-s dhe B-s. Kshtu q, supozojm se AB = In . Le t jet b nj vektor fardo n
Rn . Ather ABb = b. Pra, sistemi Ax = b ka gjithmon nj zgjidhje (x = Bb). Nga Teorema 1.5 forma e
reduktuar row-eelon e A-s sht In . Kshtu q, ekzistojn E1 , . . . , Ek t tilla q
Ek E1 A = In
(1.8)
Duke shumzuar t dyja ant nga e djathta me B, kemi

Ek E1 (AB) = B.
Por AB = In , kshtu q Ek E1 = B. Si rrjedhim, nga ekuacioni (1.8) kemi BA = In .
Tani, kthehemi prsri tek shtja kryesore e ktij kreu, llogaritja e t anasjellts s nj matrice. N
prgjithsi hapat e kryera jan si m posht. Le t jet A = [a i , j ] nj matric e dhn. Pr t gjetur A1
kemi algoritmin e mposhtm:
Algorithm 2. Input: Nj matric katrore A.
Output: Prcakton nse A1 ekziston, n qoft se po gjen A1 .
1) Formo matricn e augmentuar [A | I]
2) Prdor metodn e Gauss-Xhordan pr t reduktuar [A | I] n [I | C]. N qoft se kjo sht e mundur
ather C = A1 , n t kundrt A1 nuk ekziston.
Shembull 1.25. Gjej t anasjelltn e matrics s mposhtme
-1
0
A=
0
0
1
2
1
-1
0
1
-2
-1
2
0
1
0
Zgjidhje: Formo matricn [A | I]. Ather forma e saj e reduktuar row-eelon sht:
1
0
[I | C] =
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
-1
0
0
0
-5
1
-1
-3
2
0
0
1
Kshtu q,
-1
0
A1 = C =
0
0
-5
1
-1
-3
2
0
0
1
-9
1
-2
-5
Shembull 1.26. Le t jet A nj matric e dhn

1
1
A =
-1
0
0
1
1
0
0
1
1
-1
-1
0
0
-1
-9
1
-2
-5
46
T. Shaska
Gjej t anasjelltn e saj.

Zgjidhje: Krijo [A | I] si m posht
1
1
[A | I] =
-1
0
0
1
1
0
0
1
1
-1
-1
0
0
-1
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
Forma e saj e reduktuar row-eelon sht

1
0
1
[I | A ] =
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
1
2
0
-1
1
-1
1
- 21
1
2
- 12
0
1
2
- 12
0
1
-1
0
Vrejtje. M sipr treguam se si t gjejm t anasjelltn e nj matrice. Gjithsesi e anasjellta e nj matrice

n disa raste mund t mos ekzistoj. N kapitullin n vazhdim do studiojm disa kushte t mjaftueshme
dhe t nevojshme q e anasjellta i nj matrice t ekzistoj.
Ushtrime:
52. a) Le t jet A nj matric katrore e till q A2 = 0. Gjej t anasjelltin e I A.

b) Le t jet A nj matric katrore e till q A2 + 2A + I = 0. Gjej t anasjelltn e A.
c) Le t jet A nj matric katrore e till q A3 A + I = 0. Gjej t anasjelltn e A.
d) Le t jet A nj matric katrore e till q An = 0. Gjej t anasjelltn e I A.
53. Gjej t anasjelltn e
1
0
a
1
a
c
b
d
A=
A ka A t anasjellt pr do vler t a-s?
54. Pr cilat vlera t a, b, c, d e anasjellta e
A=
ekziston? Gjej t anasjelltn pr kto vlera t a, b, c, d .

55. Zgjidh sistemin linear
Ax = b
n qoft se A sht e invertueshme .
47
56. Vrteto se n qoft se B sht e invertueshme, ather t r (A) = t r (BAB1 ).

57. Le t jet
1
A= 0
2
-1
1
1
2
3
0
Nse sht e mundur, gjej nj matic B t till q AB = 2I.

58. Gjej t anasjelltn e matrics s mposhtme
5
3
A=
3
2
2
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
.
4
2
59. Le t jen
1
A = -2
3
2
1
2
3
2 ,
1
3
B= 2
0
0
0
2
1
2 ,
1
dy matrica t dhna. Gjej: t r (A), t r (B), At , AB, Bt At , t r (BAB1 ).

60. Vrteto se n qoft se A sht e invertueshme athere edhe At sht e invertueshme.
61. Le t jet r nj numr i plot pozitiv dhe A nj matric e invertueshme. A sht Ar domozdoshmrisht
e invertueshme ? Justifiko prgjigjen e dhn.
Ushtrime prsritje
62. Gjej formn e reduktuar row-eelon t matrics. Trego t gjitha veprimet me rradht.
4
-2
3
2
1
-1
3
1
2
3
2
1
63. Gjej kndin ndrmjet vektorve u = (1, 2, 3) dhe v = (5, 1, 8).

64. Prcakto t gjitha vlerat e b 1 , b 2 t tilla q sistemi i mposhtm t mos ket asnj zgjidhje
x 1 + 2x 2 x 3 = b 1
2x 1 4x 2 + 2x 3 = b 2
x1 x2 + x3 = 2
48
T. Shaska
65. Gjej siprfaqen e trekndshit ndrmjet tre pikave (1, 2), (3, 4), (5, 6).
66. Le t jen dhn matricat
3
A = -2
0
2
1
1
3
2 ,
1
2
B= 2
0
-2
0
2
1
2 ,
2
Gjej: t r (A), t r (B), At , AB, Bt At , t r (BAB1 ).
67. Vrteto se n qoft se AB sht e invertueshme, ather po kshtu jan edhe A dhe B.
68. Nj matric katrore quhet matric trekndshe e siprme n qoft se t gjith elementt nn diagonalen kryesore jan zero. Sa sht shuma dhe produkti i matricave matric trekndshe t siprme? Justifiko prgjigjen e dhn.
69. Nj matric katrore quhet matric trekndshe e poshtme n qoft se t gjitha elementt mbi diagonalen kryesore jan zero. Sa sht shuma dhe produkti i matricave trekndshe t poshtme? Le t jet
V := Mat nn (R) bashksia e t gjitha matricave n n n R, W1 bashksia e matricave matric trekndshe
e siprme t V-s, dhe W2 bashksia e t gjitha matricave trekndshe t poshtme t V-s. far sht prerja
e W1 W 2 ?
70. Le t jet A nj matric 3 me 2. Vrteto se ekziston nj vektor b i till q sistemi linear

Ax = b
sht i pazgjidhshm.
71. Le t jet A nj matric m n me m > n. Vrteto se ekziston nj b, e till q sistemi linear Ax = b sht i
pazgjidhshm.
72. Le t jet A nj matric m n dhe B nj matric n m, ku m > n. Prdor rezultatin e msiprm pr t

vrtetuar se forma row-eelon e matrics AB ka t paktn nj rresht me t gjitha elementt zero.
73. Gjej t gjitha matricat B t tilla q
i)
ii)
0
0
0
0
1
2
1
2
B=
B=
0
0
0
0
0
0
0
0
1
2
49
74. Gjej t gjitha matricat t cilat jan ndrrimtare me
0 1
0 2
75. Vrteto se n qoft se AB = BA ather At Bt = Bt At .
76. Le t jet V bashksia e t gjitha matricave m n me element n R. Vrteto se matricat skalare jan
ndrrimtare me t gjitha matricat nga V. A ka matrica t tjera, t cilat jan ndrrimtare me t gjitha matricat e V-s?
77. Le t jen a, b, c, d numra real jo t gjith zero. Vrteto se sistemi i mposhtm ka vetm nj zgjidhje
ax 1 + bx 2 + c x 3 + d x 4 = 0
bx ax + d x c x = 0
1
2
3
4
c x 1 d x 2 ax 3 + bx 4 = 0
d x 1 + c x 2 bx 3 ax 4 = 0
78. Pr far vlere ka zgjidhje sistemi i mposhtm:
2x 1 x 2 + x 3 + x 4 = 1
x 1 + 2x 2 x 3 + 4x 4 = 2
x 1 + 7x 2 4x 3 + 11x 4 =
79. Sistemi i mposhtm ka nj zgjidhje t vetme:
a y + bx = c
c x + az = b
bz + c y = a.
Vrteto se abc 6= 0. Gjej zgjidhjen e sistemit.
80. Gjej:
1
0
1
1
n
1
,
1
0
1
n
1
,
1
1
1
81. Le t jet
A=
a
c
b
a
e till q A2 = I. Vrteto se relacioni i mposhtm sht i vrtet kur zvendsojm x me A:

x 2 (a + d )x + (ad bc) = 0.
50
T. Shaska
82. Le t jet A nj matric 3 me 3. A mund t prgjithsoni problemin e msiprm pr kt rast? Po n

rastin kur A sht nj matric n n?
83. Gjej rendin e matricave t mposhtme
1
1
-1
0

1
,
0
-1
1

-1
,
0
1
1
1
-1
-1
0
3. Shkruaj nj program kompjuteri i cili llogarit fuqin Am t nj matrice A (n n). Ekzekutoni programin
pr disa matrica dhe kontrollo nse programi sht eficient.
Kapitulli 2
Hapsirat vektoriale
N kt kapitull do prkufizojm formalisht hapsirat vektoriale. Pasi diskutuam n kapitullin e mparshm hapsirat Euklidiane, koncepti i hapsirs vektoriale n kt kapitull do t jet m intuitiv. Gjat
ktij kapitulli me k do t shnojm nj fush. Pr qllimin ton k sht nj nga bashksit q vijojn Q,
R, C. Pr m tepr detaje mbi fushat shih n Apendiks.
2.1 Prkufizimi i hapsirave vektoriale

Le t jet S nj bashksi dhe
f : S S S
(a, b) f (a, b)
(2.1)
nj funksion. Nj funksion t till do ta quajm veprim binar t prkufizuar n S.

Shembull 2.1. Le t jet Z nj bashksi numrash t plot dhe "+"i prkufizuar si
"+" : ZZ Z
(a, b) a + b
(2.2)
Ather, "+"sht nj veprim binar i prkufizuar n Z.

Le t jet V nj bashksi e dhn dhe 00 +00 veprim binar i prkufizuar si m posht
"+" : V V V
(u, v) u + v
(2.3)
Le t jet 00 00 nj tjetr veprim binar

"" : k V V
(r, u) r u
51
(2.4)
52
T. Shaska
Prkufizim 2.1. (V, +, ) sht nj hapsir vektoriale mbi k n qoft se plotson vetit e mposhtme:
1) (u + v) + w = u + (v + w),
u, v, w V
2) u + v = v + u, u, v V
3) 0 V, s.t . 0 + u = u + 0 = u,
u V
4) u V, ekziston u V e till q u u = 0
5) r k, u, v V,
r (u + v) = r u + r v
6) r, s k, u V,
(r + s) u = r u + s u
7) r, s k, u V,
(r s) u = r (s u)
8) 1 k, s.t . u V,
1u = u
Vetit 1) dhe 2) tregojn se mbledhja ka vetin e shoqrimit dhe t ndrrimit. Nga vetia 3) kemi vetin
e identitetit t mbledhjes dhe nga vetia 8) vetin e identitetit t shumzimit. Vetia 4) tregon vetin e
t anasjelltit t shums q zakonisht e quajm i kundrti. Elementt r, s k quhen skalar. Q ktej e
tutje ne nuk do t prdorim m 0 0 .
Elementt e hapsirs vektoriale quhen vektor. Q ktej e tutje V/k do quajm nj hapsir vektoriale mbi nj fush k. Shpesh mund t prdorim thjesht simbolin V. N vazhdim do t japim disa shembuj
klasik hapsirash vektoriale.
Shembull 2.2. (Hapsirat Euklideane Rn ) Vrteto se Rn sht nj hapsir vektoriale me mbledhjen e
zakont t vektorve dhe shumzimin skalar. Cili sht identiteti i mbledhjes dhe shumzimit?
Shembull 2.3. (Hapsira e polinomeve me koeficient n k) Shnojm me k[x] bashksin e polinomeve
f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0
ku a 0 , . . . , a n k. Pcaktojm shumn dhe prodhimin skalar t dy polinomeve me
( f + g )(x) := f (x) + g (x)
(r f )(x) := r f (x)
(2.5)
pr do r k. Ather, k[x] sht nj hapsir vektoriale mbi k. k[x] e quajm gjithashtu edhe unaza
polinomiale t polinomeve me nj ndryshor. Shiko Kapitullin 4 pr m shum detaje.
Shembull 2.4. (Hapsira e matricave n n) Bashksia e matricave n n me element nga fusha k, s
bashku me matricn shum dhe shumzimin skalar formojn nj hapsir vektoriale. E shnojm kt
hapsir me Mat nn (k).
Shembull 2.5. (Hapsira e funksioneve nga R n R) Le t jet L (R) bashksia e t gjith funksioneve
f : R R
2.1. PRKUFIZIMI I HAPSIRAVE VEKTORIALE
53
Shnojm shumn dhe prodhimin skalar t dy funksioneve me

( f + g )(x) := f (x) + g (x)
(r f )(x) := r f (x)
(2.6)
pr do dy r R. Vrteto se L (R) sht nj hapsir vektoriale mbi R.

Prgjithsojm shembullin e msiprm si m posht:
Shembull 2.6. (Hapsirat e funksioneve) Le t jet S nj bashksi dhe k nj fush. Nj funksion quhet
k-vler n qoft se
f : S k
Le t jet V bashksia e t gjith funksioneve k-valued. Shnojm shumn dhe prodhimin skalar t dy
funksioneve n V si m posht
( f + g )(x) := f (x) + g (x)
(r f )(x) := r f (x)
(2.7)
pr do r k. Ather V sht nj hapsir vektoriale mbi k.

Prkufizim 2.2. Nj nnbashksi W V quhet nnhapsir e V-s n qoft se vet nnbashksia W
sht nj hapsir vektoriale.
Shembull 2.7. Le t jet V = R3 . Ather do v V sht nj treshe e renditur
v = (x, y, z).
Le t jet W bashksia e vektorve v V t till q, kordinata e fundit e do vektori sht 0
W = {v = (x, y, 0) | v V}.
Si rrjedhim W do t jet bashksia R2 e cila sht gjithashtu nj hapsir vektoriale. Kshtu q, W sht nj
nnhapsir e V-s.
Nj bashksi S e V-s quhet e mbyllur nn mbledhjen n qoft se pr do u, v S kemi (u + v) S.
Quhet e mbyllur nn prodhimin skalar n qoft se pr do u S dhe r k kemi r u S.
Lema 2.1. Cdo nnbashksi W V sht nj hapsir vektoriale ather dhe vetm ather kur sht e
mbyllur nn mbledhjen, prodhimin skalar dhe prmban 0.
Shembull 2.8. Le t jet V = R3 dhe P plani i prcaktuar nga vektort u dhe v t cilt kalojn nga origjina.
Ky plan sht hapsir vektoriale sepse: prmban vektorin zero, shuma e do dy vektorve n P sht prsri
n P, dhe do vektor n P i shumzuar me nj skalar sht prsri n P.
Shembull 2.9. (Hapsira nul e nj matrice:) Le t jet A nj matric e dhn. Shohim bashksin e t
gjith vektorve n Rn t cilt knaqin ekuacionin
Ax = 0.
Kt bashksi e quajm hapsira nul t A-s dhe sht nj nnhapsir e Rn -s. Vrtetimi sht i leht dhe
sht ln si ushtrim.
54
T. Shaska
Prkufizim 2.3. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe v 1 , . . . v n V. Ather, v sht nj kombinim linear i v 1 , . . . v n n qoft se mund t shkruhet si
v = r1 v1 + + rn vn
ku r 1 , . . . , r n k.
Kemi lemn e mposhtme:
Lema 2.2. Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe v 1 , . . . , v n V. Bashksia W e t gjitha kombinimeve
lineare t v 1 , . . . , v n sht nj nnhapsir e V-s.
Vrtetim: Ushtrime.
2.1.1 Vektort linearisht t pavarur

Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe u1 , . . . , un vektor n V.
Prkufizim 2.4. Vektort u1 , . . . , un quhen linearisht t pavarur n qoft se
r 1 u 1 + + r n un = 0
sjell si rrjedhim
r 1 = = r n = 0,
n t kundrt, themi se u1 , . . . , un jan linearisht t varur.
Kshtu q, bashksia e vektorve u1 , . . . , un jan linearisht t varur n qoft se njri prej tyre sht i
shprehur si kombinim linear i vektorve t tjer.
Shembull 2.10. Vrteto se u1 = (2, 3, 1), u2 = (1, 2, 1), dhe u3 = (1, 1, 1) jan linearisht t pavarur n R3 .
Zgjidhje: Duhet t gjejm nse ekzistojn r 1 , r 2 , r 3 , jo t gjith zero, t till q
r 1 u1 + r 2 u2 + r 3 u3 = 0.
Kemi
(2r 1 + r 2 + r 3 , 3r 1 + 2r 2 + r 3 , r 1 + r 2 + r 3 ) = (0, 0, 0)
Matrica e augmentuar dhe forma e saj e reduktuar row-eelon sht
2
[A | 0] = 3
1
1
2
1
1
1
1
0
0
0
1
[H | ] = 0
0
0
1
0
0
0
1
0
0
0
Meqnse do rresht ka nj pivot, ather sistemi ka nj zgjidhje t vetme (r 1 , r 2 , r 3 ) = (0, 0, 0). Si rrjedhim,
u1 , u2 , u3 jan linearisht t pavarur.
Shembulli n vazhdim duhet t jet i njohur pr studentt t cilt kan njohuri mbi ekuacionet diferenciale:
2.1. PRKUFIZIMI I HAPSIRAVE VEKTORIALE
55
Shembull 2.11. Le t jet L (R) hapsira vektoriale e t gjith funksioneve me vlera reale n t . Vrteto se
iftet e funksioneve sin t , cos t jan linearisht t pavarur.
Zgjidhje: Le t jet r 1 , r 2 R t till q
r 1 sin t + r 2 cos t = 0,
pr do t R. Marrim t = 0, ather r 2 = 0. N qoft se marrim t = 2 , ather r 1 = 0. Kshtu q, sin t dhe
cos t jan linearisht t pavarur.
Ushtrime:
1. Le t jen U, W nnhapsira t V-s. Prcaktojm shumn e nnhapsirave t U dhe W me

U + W := {u + w | u U, w W}.
Vrteto se U W dhe U + W jan nnhapsira t V-s.
2. Le t jet u V = Rn dhe
Wu := {v V | u v = 0}.
Vrteto se Wu sht nj nnhapsir e V-s.
3. Le t jet S nj bashksi dhe V nj hapsir vektoriale mbi fushn k. Vrteto se bashksia e funksioneve
f : S k,
nn funksionin e mbledhjes dhe shumzimit me nj konstante sht nj hapsir vektoriale.
4. Le t jet L (R) nj hapsir vektoriale e t gjith funksioneve me vlera reale n t . Vrteto se ciftet
e mposhtme jan linearisht t pavarur.
i) t , e t
ii) sin t , cos 2t
iii) t e t , e 2t
iv) t , sin t .
5. Nj matric trekndshe e siprme sht nj matric A = [a i , j ] e till q a i , j = 0 pr t gjitha i < j .

Vrteto se hapsira e matricave t siprme trekndshe sht nj nnhapsir e Mat nn (R).
6. Vrteto se k[x] sht nj hapsir vektoriale mbi fushn k.
56
T. Shaska
7. Le t jet k nj fush dhe A := k[x] nj unaz polinomiale. Shnojm me An bashksin e polinomeve n A t grads n. A sht An nj nnhapsir e A-s? Justifiko prgjigjen.
8. Le t jet k nj fush dhe A := k[x] unaza polinomiale. Shnojm me Pn bashksin e polinomeve

n A t grads n. A sht Pn nj nnhapsir e A-s? Justifiko prgjigjen.
9. Le t jet Q bashksia e numrave racional dhe
p
p
Q( 2) := {a + b 2 | a, b Q}.
p
Vrteto se Q( 2) sht nj hapsir vektoriale mbi Q me veprimin e zakonshm t mbledhjes dhe
shumzimit skalar.
10. Dim se bashksia e numrave kompleks C sht dhn nga

C := {a + bi | a, b R}
p
ku i = 1. A sht C nj hapsir vektoriale mbi R me veprimin e zakonshm t mbledhjes dhe
shumzimit skalar?
11. Le t jet V bashksia e matricave 2 2 t forms
0
y
x
0
ku x, y jan skalar cfardo n R. A sht V nj hapsir vektoriale mbi R?

12. A sht R nj hapsir vektoriale mbi Q?
2.2 Bazat dhe dimensionet

N kt seksion do t studiojm dy koncepte shum t rndsishme t teoris s hapsirave vektoriale, at t bazave dhe dimensioneve. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe B := {v 1 , . . . , v n } V.
Shnojm me W bashksin e t gjitha kombinimeve lineare t v 1 , . . . , v n n V. Themi se W sht e
gjeneruar nga v 1 , . . . , v n .
Prkufizim 2.5. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe B := {v 1 , . . . , v n } V. Ather B sht baz
e V-s n qoft se plotsohen kushtet e mposhtme:
i) V = v 1 , . . . , v n t till q v 1 , . . . , v n gjeneron V
ii) v 1 , . . . , v n jan linearisht t pavarur.
2.2. BAZAT DHE DIMENSIONET
57
Shembull 2.12. Le t jet V = R2 . Nj baz e ksaj hapsire vektoriale sht
B = {i , j }
ku i = (0, 1) dhe j = (1, 0).
Zgjidhje: N t vrtet, ne dim prej kalkulusit se do vektor v R2 mund t shkruhet si nj kombinim
linear i i -s dhe j -s si m posht:
v = r1i + r2 j
pr ndonj numr real r 1 , r 2 . Kjo quhet baza standard e R2 .
Teorema 2.1. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe B := {v 1 , . . . , v n } baza e V-s. N qoft se
x1 v 1 + + xn v n = y 1 v 1 + + y n v n ,
ather
xi = y i ,
pr
i = 1, . . . , n.
Vrtetim: Nga
x1 v 1 + + xn v n = y 1 v 1 + + y n v n
marrim
(x 1 y 1 )v 1 + + (x n y n )v n = 0.
Meqnse B := {v 1 , . . . , v n } sht nj baz e V-s, ather v 1 , . . . , v n jan linearisht t pavarur. Kshtu q
x i = y i , for i = 1, . . . , n.
Teorema sjell si rrjedhim prkufizimin e mposhtm:
Prkufizim 2.6. Le t jet V nj hapsir vektoriale, B := {v 1 , . . . , v n } nj baz e V-s, dhe u V e dhn
nga
u := x 1 v 1 + + x n v n .
ather (x 1 , . . . , x n ) quhen kordinatat e u-s n lidhje me B-n.
Teorema 2.2. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi fushn k dhe B1 dhe B2 bazat e V-s t tilla q
|B1 | = m dhe |B2 | = n. Ather, m = n.
Vrtetim: Le t jen bazat B1 dhe B2 t tilla q
B1 = {v 1 , . . . , v m } d he B2 = {w 1 , . . . , w n }
dhe supozojm se m < n.
Meqnse {v 1 , . . . , v n } sht nj baz, ather ekziston x 1 , . . . , x n k t tilla q
w 1 = x1 v 1 + + xm v m .
Dim se w 1 6= 0, meqnse B2 sht nj baz, ather t paktn nj prej x 1 , . . . , x m sht e ndryshme nga
zero. Pa humbur gjeneralitetin, mund t supozojm se x 1 6= 0. Ather kemi
x1 v 1 = w 1 x2 v 2 xm v m
58
T. Shaska
Kshtu q,
v1 =
1
x2
xm
w1 v2
vm .
x1
x1
x1
Nnhapsira W e gjeneruar nga {w 1 , v 2 , . . . , v m } prmban v 1 . Kshtu q, W = V. Vazhdojm kt procedur derisa zvendsojm t gjitha v 2 , . . . , v m me w 2 , . . . w m . Kshtu q kemi se bashksia
{w 1 , . . . , w m }
gjeneron V-n. Ather pr do i > m kemi w i -t si nj kombinim linear t w 1 , . . . , w m . Kjo bie n kontradikt sepse w 1 , . . . , w n jan linearisht t pavarur meqnse B2 sht nj baz. Kshtu q, m n. Duke
ndrruar vendet e B1 dhe B2 marrim m = n.
Prej nga kemi prkufizimin e mposhtm.
Prkufizim 2.7. Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe B nj baz e V-s. Ather,
dim(V) := |B|
quhet dimensioni i V-s.
Hapsirat vektoriale me dimension t fundm quhen hapsir vektoriale me dimension t fundm.
N kt libr do t studiojm kryesisht hapsirat vektoriale me dimension t fundm.
Le t jet V nj hapsir vektoriale. Nnhapsira W e V-s me dimension dim(W) = 1 quhet drejtz
dhe nnhapsira me dimension 2 quhet plan.
Teorema e mposhtme sht shum e rndsishme pr t gjetur nj baz. Vrtetimin e saj nuk do ta
trajtojm.
Teorema 2.3. Le t jet V nj hapsir vektoriale me d i m(V) = n dhe {v 1 , . . . , v n } linearisht t pavarur.
Ather, {v 1 , . . . , v n } sht baz pr V-n.
Vrtetim: Ushtrime.
Rrjedhim 2.1. Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe W nj nnhapsir e V-s. N qoft se dim(W) =
dim(V), ather W = V.
Vrtetim: Marrim nj baz B = {w 1 , . . . w n } t W. Kshtu q, w 1 , . . . , w n jan linearisht t pavarur. Ather
nga teorema e msiprme ata gjenerojn V-n.
Rrjedhim 2.2. Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe W nj nnhapsir e V-s. Ather
dim(W) dim(V).
Vrtetim: Ushtrim.
Shembull 2.13. Le t jen u = (1, 3) dhe v = (2, 7) vektor n V = R2 . Cfar sht hapsira W = u, v?
Zgjidhje: Nga shembujt e msiprm dim se dim(V) = 2. Ather nga rrjedhimi i msiprm
dim(W) 2.
Meqnse u dhe v nuk jan shumfisha t njri tjetrit, ather ata jan t pavarur. Kshtu q, dim(W) = 2.
Nga Rrjedhimi 2.1 kemi se W = R2 .
59
2.2.1 Nj baz pr Mat nn (R)

Shembujt e bazave q kemi par deri jan nga hapsirat Rn . Gjithsesi, rezultatet e msiprme jan t
vrteta pr do hapsir vektoriale. Pra cfar sht nj baz dhe dimensioni i Mat nn (R)?
Shembull 2.14. Le t jet V = Mat 22 (R). Gjej nj baz pr V-n dhe dimensionin e tij.
Zgjidhje: S pari vm re se do matric
mund t shkruhet si
a
A=
c
b
d
=a
1
0
0
0
A=
a
c
b
d
0
0
+b
Kshtu q bashksia B = {M1 , M2 , M3 , M4 } ,ku
1 0
0 1
M1 =
, M2 =
,
0 0
0 0
1
0
+c
M3 =
0
1
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
1
+d
M4 =
gjeneron t gjitha elementet e V-s. A jan M1 , M2 , M3 , M4 linearisht t pavarur? N qoft se

r 1 M1 + r 2 M2 + r 3 M3 + r 4 M4 = 0,
ther
r1
r3
r2
r4
0
0
0
0
e cila na jep
r 1 = r 2 = r 3 = r 4 = 0.
Kshtu q, B sht nj baz e V-s dhe dim(V) = 4.
Vrejtje. N prgjithsi, mund t gjejm nj baz t Mat nn (k) si m sipr dhe t vrtetojm se dimensioni sht n 2 .
2.2.2 Gjetja e bazs e nj nnhapsire n k n

Le t jen w1 , . . . , wm vektor n Rn dhe W = Span(w1 , . . . , wm ). Nga Lema 2.2, W sht nj nnhapsir
e R -s. Ne duam t gjejm nj baz pr W. S pari duhet t shohim nse w1 , . . . , wm jan t pavarur.
Kshtu q, duhet t gjejm skalar r 1 , . . . , r m R t till q
n
r 1 w1 + + r m wm = 0.
Le t jet w1 , . . . , wm si m posht:
w1 = (w 1,1 , . . . , w 1,n )
w2 = (w 2,1 , . . . , w 2,n )
...
...
wm = (w m,1 , . . . , w m,n )
(2.8)
60
T. Shaska
Ather
r 1 w1 + + r m wm = 0
sjell se
w 1,1 r 1 + w 2,1 r 2 + + w m,1 r m = 0
w r + w r ++ w r = 0
1,2 1
2,2 2
m,2 m
........................
w 1,n r 1 + w 2,n r 2 + + w m,n r m = 0

Kshtu q kemi sistemin
w 1,1
w 1,2
...
w 1,n
w 2,1 . . .
w 2,2 . . .
......
w 2,n . . .
w m,1
w m,2
. . .

w m,n
r1
r2
r3
rm
0
0
0
i cili mund t shkruhet si
[ w1 | w2 | | wm ]
r1
r2
r3
rm
0
0
0
Pr t zgjidhur kt sistem gjejm formn row-eelon t matrics

A = [w1 | w2 | . . . | wm ].
N qoft se forma row-eelon ka nga nj pivot n seciln kolon, ather w1 , . . . , wm jan linearisht t
pavarur, n t kundrt jan linearisht t varur. Vektort t cilt formojn baz n kt rast jan t njjtt
vektor korespondues me kolonat me pivot. Pra kemi algoritmin e mposhtm:
Algorithm 3. Input: Nj nnhapsir W e gjeneruar nga w1 , . . . , wm n k n .
Output: Nj baz e W-s
i) Nga matrica A = [w1 | w2 | . . . | wm ]
ii) Gjej formn row-eelon t A-s
iii) Kolonat me pivot vijn prej w i -ve, t cilat formon nj baz pr W.
Shembull 2.15. Le t jet W = Span(w1 , w2 , w3 , w4 ) R4 t tilla q
w1 = (1, 2, 3, 1)
w2 = (1, 3, 1, 5)
w3 = (2, 4, 2, 6)
w4 = (3, 3, 1, 5)
(2.9)
61
Gjej nj baz pr W.
Zgjidhje: Formojm matricn A = [w1 , . . . , wn ].
1
2
A=
3
1
-1
3
1
5
2
4
2
6
3
3
1
5
Forma e reduktuar row-eelon e A-s sht

1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
0
25
35
7
5
Kshtu q, baza e W-s sht B = {w1 , w2 , w3 }.

Teorema 2.4. dim(Rn ) = n
Vrtetim: Marrim bashksin
B = {(1, 0, . . . , 0), (0, 1, 0, . . . , 0), . . . , (0, . . . , 1)}

e vektorve elementar. Esht e qart se kjo bashksi gjeneron Rn meqnse do vektor n Rn mund t
shkruhet si nj kombinim linear elementsh n B.
Krijojm matricn A = [w1 , . . . , wn ]. Ather A = I, pra sht n formn e reduktuar row-eelon.
Meqnse do kolon ka nj pivot, ather elementt e B-s jan linearisht t pavarur.
Baza B quhet baza standarte e Rn .
Shembull 2.16. Le t jet P4 hapsira vektoriale e polinomeve me koeficient real dhe grad 4. Prcakto
nse { f 1 , f 2 , f 3 , f 4 , f 5 } t dhna si m posht
f 1 = 2x 4 x 3 + 2x 2 1
f2 = x4 x
f3 = x4 + x3 + x2 + x + 1
f4 = x2 1
f5 = x 1
formojn nj baz pr P4 .
Zgjidhje: Marrim bazn B = {x 4 , x 3 , x 2 , x, 1} pr P4 . Lexuesi duhet t verifikoj se kjo sht nj baz pr P4 .
Ather kordinatat e f 1 , f 2 , f 3 , f 4 , f 5 n lidhje me baznB jan
f 1 = (2, 1, 2, 0, 1)
f 2 = (1, 0, 0, 1, 0)
f 3 = (1, 1, 1, 1, 1)
f 4 = (0, 0, 1, 0, 1)
f 5 = (0, 0, 0, 1, 1)
62
T. Shaska
Ne mund t prcaktojm nse polinomt jan t pavarur duke prcaktuar s pari nse kordinatat e vektorve korespondues n R5 jan t pavarur. Matrica koresponduese sht
2
-1
2
0
-1
1
0
0
-1
0
1
1
1
1
1
0
0
1
0
-1
0
0
0
1
-1
dhe forma e saj e reduktuar row-eelon sht matrica identike I5 . Meqnse do kolon ka nj pivot ather
vektort jan t pavarur n R5 dhe si rrjedhim f 1 , . . . f 5 jan t pavarur n P4 . Dimensioni i P4 sht dim P4 =
5. Kshtu q { f 1 , f 2 , f 3 , f 4 , f 5 } formon nj baz pr P4 .
Ushtrime:
1. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k. N qoft se nj bashksi vektorsh sht linearisht e

pavarur n V, provo se bashksia nuk e prmban vektorin zero.
2. Le t jet W = Span(w1 , w2 , w3 ) R4 e till q
w1 = (1, 2, 3, 1)
w2 = (1, 3, 1, 5)
(2.10)
w3 = (1, 4, 0, 6)
Gjej nj baz pr W.
3. Le t jet W = Span(w1 , w2 ) R6 t till q
w1 = (1, 2, 3, 1, 9, 5)
w2 = (2, 4, 6, 2, 18, 10)
(2.11)
Gjej nj baz pr W.
4. Vrteto se do bashksi B Rn , n vektorsh jo-zero t cilt jan dy nga dy pingul formojn nj
baz pr Rn .
5. Le t jet V = Mat 33 (R). Gjej nj baz pr V dhe dimensionin e V-s.
6. Le t jet V = k[x]. Vrteto se
f1 = x6 + x4
jan linearisht t pavarur.
d he
f 2 = x 6 + 3x 4 x,
2.3. HAPSIRA NUL DHE RANGU I NJ MATRICE
63
7. Le t jet k nj fush dhe V := k[x] hapsira vektoriale e polinomeve n x. Shno me Pn hapsirn

e polinomeve n V t grads n. Gjej nj baz pr Pn .
8. Le t jet V hapsira vektoriale e funksioneve f : R R. Le t jet W nnhapsira e V-s e till q
W := Span (sin2 x, cos2 x).
Vrteto se W prmban t gjith funksiont konstant.
9. Le t jet V hapsira vektoriale e funksioneve f : R R. Vrteto se bashksia

{1, sin x, sin 2x, . . . , sin nx}
sht nj bashksi e pavarur vektorsh n V.
10. Le t jet V hapsira vektoriale e funksioneve f : R R. Gjej nj baz t nnhapsirs

W = Span (3 sin x, 2 sin 2x sin 3x, 3 sin 2x sin 4x, sin 5x sin 2x}.
Udhzim: Prdor ushtrimin e mparshm.
1) Shkruaj nj program kompjuteri, i cili llogarit nj baz pr
W = Span(w1 , . . . , wn ) Rn .
2.3 Hapsira nul dhe rangu i nj matrice

Le t jet A nj matric m n mbi k. Marrim n konsiderat t gjitha rreshtat Ri t A-s. Kta jan
vektor n k n . Hapsira e gjeneruar nga vektort-rradh t A-s quhet hapsira e rradhve e A-s. N t
njjtn mnyr vektort-kolon t A-s jan vektor n k m dhe hapsira e gjeneruar e vektorve-kolon
quhet hapsira e kolonave e A-s. Si m par hapsira nul e A-s do t jet bashksia e zgjidhjeve t
A-s.
Teorema 2.5. Le t jet A nj matric m n. Dimensioni i hapsirs rresht sht i njjt me dimensionin e
hapsirs kolon. Ky dimension i prbashkt sht i barabart me numrin e pivotve t forms row-eelon
t A-s.
Vrtetim: Prdorim metodn e msiprme pr t gjetur dimensionin pr t dy rastet. Ky dimension sht
numri i pivotve.
Ky dimension i prbashkt quhet rangu i A-s dhe shnohet me rank (A). Dimension i hapsirs
nul quhet nulitet i A-s dhe shnohet me null (A).
64
T. Shaska
Teorema 2.6. Le t jet A nj matric m n dhe H forma e saj row-eelon

i) rank (A) = numri i pivotve t H-s
ii) null (A)= numri i kolonave pa asnj pivot
Pr m tepr,
rank (A) + null (A) = n
Vrtetim: Na ka mbetur pr t treguar se null (A) sht i barabart me numrin e kolonave pa pivot n
formn row-eelon. Kjo sht e qart, meqnse numri i ndryshore t lira pr sistemin korespondues
linear sht i barabart me numrin e kolonave pa pivot t A-s n formn row-eelon .
Shembull 2.17. Gjej rangun, nulitetin , nj baz pr hapsirn rresht, nj baz pr hapsirn kolon, dhe
nj baz pr hapsirn nul t matrics
2 1 1
A= 3 2 2
1 1 1
Zgjidhje: S pari gjejm form e reduktuar row-eelon t A-s.
2
A= 3
1
1
2
1
1
2
1
1
H= 0
0
0
1
0
1
1
0
Ather
rank (A) = 2 d he
null (A) = 1.
Nj baz pr hapsirn kolon sht
1
2
B1 = 3 , 2 .
1
1
Pr t gjetur nj baz t hapsirs rresht prdorim rreshtat e H-s t cilt prmbajn pivot. Pra kemi
B2 = {(1, 0, 1), (0, 1, 1)}.

Pr t gjetur nj baz pr hapsirn nul na duhet t zgjidhim sistemin
Hx = 0
Matrica e augmentuar sht:
1
[H | 0] = 0
0
0
1
0
1
1
0
0
0
0
Kshtu q, x 3 sht nj ndryshore e lir dhe x 2 + x 3 = 0 dhe x 1 + x 3 = 0. Zgjidhja sht
-x 3
-1
x = -x 3 = x 3 -1
x3
1
Pra, nj baz pr hapsirn nul sht
-1
B3 = -1 .
65
2.3.1 Gjetja e nj baze pr hapsirat-rresht, hapsirat-kolon dhe hapsira nul e nj

matrice.
Na sht dhn nj matric A m n, duam t gjejm bazat e hapsirave t shoqruara t. Kemi algoritmin e mposhtm:
Algorithm 4. Input: Nj matric A m n

Output: Nj baz pr hapsirn rresht, hapsirn kolon dhe hapsira nul e A-s
i) Gjej formn e reduktuar row-eelon H t A-s
ii) Kolonat e A-s t cilat i korespondojn kolonave me pivot t H-s, formojn nj baz pr
hapsirn kolon.
iii) Rreshtat jozero t H-s formojn nj baz pr hapsirn rresht.
iv) Prdor zvendsimin nga fundi pr t zgjidhur Hx = 0.
Shembull 2.18. Gjej bazat e hapsirave t shoqruar me A
1
A= 1
2
2
1
-1
3
1
2
-1
2
1
Zgjidhje: Forma e reduktuar row-eelon sht

1
3/2
H=
0
1/2
-1/2
Nj baz pr hapsirn kolon sht
1
1 ,
2
1 ,
-1
-1
2
Rangu i A-s sht rank (A) = 3 dhe null (A) = 1. Kshtu q, ekziston nj ndryshore e lir t ciln e shnojm
me x 4 . Duke zgjidhur Hx = 0 kemi
3
2
x4
- 1x
2 4
x=
1
2 x4
x4
3
2
-1
= x4
1
66
T. Shaska
Nj baz pr hapsirn nul sht

3
-2
- 2
B=
Pr nj baz t hapsirs rresht marrim tre rreshtat e H-s.

Shembull 2.19. Gjej rangun, nulitetin dhe nj baze pr hapsirn kolon, hapsirn rresht dhe hapsirn
nul t nj matrice.
4
2
3 3
1
1 2
A = -2
3 -1
2 1
Zgjidhje: Forma e reduktuar row-eelon e A-s sht
H= 0
6
23
9
23
25
23
Ather,
rank (A) = 3,
null (A) = 1
Pr bazn e hapsirs kolon kemi
4
2
3
-2 , 1 , 1
3
-1
2
Pr bazn e hapsirs rresht marrim tre rreshtat e A-s, meqnse secila prej tyre prmban nga nj pivot.
Pastaj gjejme nj baz pr hapsirn nul. Kshtu q, duhet t zgjidhim sistemin
Hx = 0.
Zgjidhja sht
x=
6
23
9
23
25
23
-6
x4 =
t,
25
23
67
pr disa ndryshore t lira t . Kshtu q, nj baz sht
-6
9
B=
25
23
Teorema n vazhdim lidh disa nga shtjet e mparshme t ktij seksioni.

Teorema 2.7. Le t jet A nj matric n n. Pikat e mposhtme jan ekuivalente:
i) Ax = b ka nj zgjidhje t vetme pr do b Rn .
ii) A sht ekuivalente sipas radhve me In
iii) A ka t anasjellt
iv) Vektort sipas kolonave t A-s formojn nj baz pr Rn
Vrtetim: Ushtrime
t anasjelltin.
Rezultati i mposhtm sht shum i prdorshm n rastet kur duam t gjejm
Rrjedhim 2.3. Le t jet A nj matric n n. Ather A ka t anasjellt ather dhe vtm ather kur
rank (A) = n.
Ushtrime:
1. Gjej rangun, nj baz pr hapsirn rresht, nj baz pr hapsirn kolon dhe nj baz pr hapsin
nul pr matricat e mposhtme.
2
1
2
3
1
3
2
0
1
1
1 ,
-1
1
1
3
1
2
4
1
3 ,
5
1
4
7
2
5
8
3
6
9
2. Le t jet A nj matric katrore. Vrteto se

null (A) = null (At ).
3. Le t jen A, B matrica t tilla q produkti AB sht i prcaktuar. Vrteto se
rank (AB) rank (A).
4. Jep nj shembull dy matricash A, B t tilla q
rank (AB) < rank (A).
5. Le t jet A nj matric m n. Provo se
rank (AAt ) = rank (A).
68
T. Shaska
6. Le t jen u dhe v vektor sipas kolonave linearisht t pavarur n R3 dhe A nj matric 3 3 e cila
ka t anasjellt. Provo se vektort Au dhe Av jan linearisht t pavarur.
7. Prgjithso problemin e msiprm n Rn . Le t jen u1 , . . . , un vektor sipas kolonave linearisht t
pavarur n Rn dhe A nj matric n n e cila ka t anasjellt. Provo se vektort Au1 , . . . , Aun jan
linearisht t pavarur.
8. Le t jen u dhe v vektor sipas kolonave n R3 dhe A nj matric 33 e cila ka t anasjellt. Provo se
n qoft se vektort Au dhe Av jan linearisht t pavarur ather u dhe v jan linearisht t pavarur.
9. Prgjithso problemin e msiprm n Rn . Le t jen u1 , . . . , un vektor sipas kolonave n Rn dhe A
nj matric n n e cila ka t anasjellt. Provo se n qoft se vektort Au1 , . . . , Aun jan linearisht t
pavarur ather u1 , . . . , un jan linearisht t pavarur.
10. Le t jet
A=
cos
sin
sin
cos
pr nj knd . Merr do vektor u R2 dhe krahasoje me vektorin Au. far ndodh gjeometrikisht?
11. Le t jet A si n ushtrimin e msiprm dhe {u, v} nj baz n R2 . Vrteto se {Au, Av} sht nj baz
pr R2 . Ndoshta duhet par hapsira nul e A.
Ushrime Programimi:
1) Shkruaj nj program kompjuteri i cili llogarit rangun dhe nulitetin e nj matrice t dhn.
2) Shkruaj nj program kompiuteri i cili gjen nj baz pr hapsirn nul, hapsirn kolon dhe
hapsirn rresht t nj matrice t dhn.
2.4 Shuma, shuma direkte dhe prodhimi direkt

Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm dhe U, W nnhapsira t saj. Shnojm
shumn U + W t nnhapsirave U dhe W si m posht
U + W := {u + w | u U, w W}
Kjo bashksi U + W sht nj nnhapsir e V-s. Shiko ushtrimin 1 n fund t ktij seksioni.
Lema 2.3. Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm dhe U, W nnhapsira e saj. Ather
dim(U + W) = dim U + dim W dim(U W).
Vrtetim: Ushtrim.
2.4. SHUMA, SHUMA DIREKTE DHE PRODHIMI DIREKT
69
2.4.1 Shumat direkte

Themi se V sht shum direkte e U-s dhe W-s, e shnuar me V = U W, n qoft se do element
v n V shprehet n mnyr t vetme si shum e
v =u+w
pr ndonj u U dhe w W.
Teorema 2.8. Le t jen U, W nnhapsira t hapsirs vektoriale V. N qoft se V = U +W dhe U W = {0},
ather
V = U W.
Vrtetim: Le t jet v n V dhe v = u + w pr ndonj u U dhe w W. Pr t provuar se V sht nj
shum direkte na duhet t tregojm se u dhe w jan t prcaktuar n mnyr t vetme. Supozojm se
ekzistojn u 0 dhe w 0 t till q v = u 0 + w 0 . Ather,
v v = (u u 0 ) + (w w 0 ) = 0
Kshtu q, u u 0 = w 0 w. Meqnse u u 0 = U dhe w w 0 W, ather
(u u 0 ) = (w 0 w) U W = {0}
Pra,
u = u0
dhe
w = w 0.

Teorema 2.9. Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi k dhe W nj nnhapsir e
V-s. Ather, ekziston nj nnhapsir U V e till q
V = UW
Vrtetim: Le t jen dim V = n dhe dim U = r , ku r < n. Le t jet
B = {b1 , . . . , bn }
nj baz pr V. Ather mund t zgjedhim r element t B-s, t cilt cilt formojn nj baz pr U, psh.
b1 , . . . , br . Le t jet
W := {br +1 , . . . , bn }
Esht e qart se V = U +W. Gjithashtu U W = {0}, n t kundrt b1 , . . . , bn nuk jan linearisht t pavarur.
Nnhapsira U quhet komplement i W-s n V.
Shembull 2.20. Le t jet V = R3 dhe
B = {i , j , k}
baza standarte e saj. Le t jet
U := i , j
ather, nga teorema e msiprme
V := U W
ku W = k. Kshtu q
R3 = i , j k
70
T. Shaska
Teorema 2.10. Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi k, e till q V = U W.

Ather,
d i m(V) = d i m(U) + d i m(W)
Vrtetim: Le t jen B1 dhe B2 baza pr U dhe W respektivisht. Themi
B1 = {u1 , . . . , ur }
B2 = {w1 , . . . , ws }
Ather do element i U-s mund t shkruhet si nj kombinim i vetm linear i
u = x 1 u1 + + x r u r
dhe do element i W-s mund t shkruhet si nj kombinim linear i vetm i
w = y 1 w1 + + y s wr
Pra, do element i V-s mund t shkruhet si nj kombinim linear i vetm i
v = x 1 u1 + + x r ur + y 1 w1 + + y s wr
Kjo tregon se bashksia
{u1 , . . . , ur , w1 , . . . , ws }
formon nj baz pr V-n.
Themi se
Prkufizimi i shums direkte mund t prgjithsohet pr disa shuma.

V=
n
M
Vi = V1 Vn
i =1
n qoft se do element n V mund t shkruhet n mnyr t vetme si shum

v = v1 + + vn ,
wi t h
v i Vi .
2.4.2 Prodhimi direkt

Prkufizimi i prodhimit direkt sht i bazuar n prodhimin kartezian. Prsritim disa nga prkufizimet m t rndsishme t prodhimit kartezian. Le t jen U dhe W hapsira vektoriale mbi nj fush
k. Le t jet U W bashksia e t gjith ifteve t (u, w) t till q u U dhe w W, dmth dhe w W. Pra,
U W := {(u, w) | u U, w W}
Shumn e do dy ifteve t renditura (u1 , w1 ) dhe (u2 , w2 ) e shnojm si m posht
(u1 , w1 ) + (u2 , w2 ) = (u1 + u2 , w1 + w2 )
Shumzimin skalar e shnojm si m posht: pr do r k,
r (u, w) = (r u, r w)
Ushtrim: Vrteto se U W me kt shum dhe prodhim skalar sht nj hapsir vektoriale mbi k.
2.4. SHUMA, SHUMA DIREKTE DHE PRODHIMI DIREKT
71
Prkufizim 2.8. Hapsira vektoriale U W quhet prodhim direkt i U-s dhe W-s.
Lema 2.4. Le t jen U, W hapsira vektoriale. Ather,
dim(U W) = dim U + dim W
Vrtetim: Vrtetimi sht ln pr lexuesin.
Prkufizimi i prodhimit skalar mund t prgjithsohet pr disa faktor. Pr shembull
V :=
n
Y
Vi = V1 Vn
i =1
sht bashksia e n-elementve t radhitur, ku mbledhja dhe shumzimi skalar jan t prcaktuar koordinat pr koordinat.
Ushtrime:
1. Le t jen V = R2 dhe W nnhapsira t gjeneruara nga w = (2, 3). Le t jet U nj nnhapsir e

gjeneruar nga u = (1, 1). Vrteto se V sht shuma direkte e W-s dhe U-s. A mund ta prgjithsoni kt pr do dy vektor u dhe w?
2. Le t jet V = R3 . Le t jet W hapsira e gjeneruar nga w = (1, 0, 0) dhe le t jet U nnhapsira e
gjeneruar nga u1 = (1, 1, 0) dhe u2 = (0, 1, 1). Vrteto se V sht shuma direkte e W-s dhe U-s.
3. Le t jen u dhe v dy vektor jozero n R2 . Nse nuk ekziston nj c R e till q u = cv, vrteto
se {u, Bv} sht nj baz e R2 dhe se R2 sht nj shum direkte e nnhapsirs s gjeneruar nga
U = u dhe V = v respektivisht.
4. Le t jen U dhe W nnhapsira t V-s. Cfar jan U + U, U + V? A sht U + W = W + U?
5. Le t jen U, W nnhapsira t hapsirs vektoriale V. Vrteto se
dim U + dim W = dim(U + W) + dim(U W)
6. Le t jet V = Mat 22 (k),
U :=
a
-b
b
a
a
b
b
-a
| a, b k
dhe
W :=
| a, b k .
72
T. Shaska
Vrteto se:
i) U dhe W jan nnhapsira t V-s.
ii) V = U W
7. Le t jen U dhe W nnhapsira t hapsirs vektoriale V.

i) Vrteto se U W U W U + W.
ii) Kur sht U W nj nnhapsir e V-s?
ii Cila sht nnhapsira m e vogl e V-s e cila prmban U W?
8. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe S bashksia e t gjithave nnhapsirave t V-s. Konsiderojm veprimin e mbledhjes s nnhapsirs n S . Vrteto se ekziton nj zero n S pr kt
veprim dhe ky veprim ka vetin e shoqrimit.
9. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k dhe S bashksia e t gjithave nnhapsirave t V-s. Konsiderojm veprimin e prerjes n S . Vrteto se ky veprim ka vetin e shoqrimit. A ekziston nj
identitet pr kt veprim (dmth, ekziston nj E S i till q A E = A, pr do E in S )?
2.5 Funksionet lineare ndrmjet hapsirave vektoriale

N kt seksion do t studiojm funksionet ndrmjet hapsirave vektoriale. Ne jemi t interesuar n
funksione t cilt ruajn veprimet n hapsirn vektoriale. Para se t prkufizojm kta funksione, duhet
t prsritni prkufizimet e funksioneve injektive, syrjektive dhe bijektive nga kalkulusi. Le t jen V dhe
V 0 hapsira vektoriale mbi t njjtn fush k.
Prkufizim 2.9. Nj funksion
T : V V0
do t quhet funksion linear n qoft se kushti i mposhtm sht i vrtet pr do u, v V dhe r R:
i) T(u + v) = T(u) + T(v),
ii) T(r u) = r T(u)
Shembull 2.21. Le t jet V = Rn dhe A nj matric n n. Prcaktojm funksionin e mposhtm:
TA : V V
x A x
Mund ta vrtetojm shum leht se ky sht nj funksion linear.
(2.12)
2.5. FUNKSIONET LINEARE NDRMJET HAPSIRAVE VEKTORIALE
73
Shembull 2.22. Le t jen U dhe V hapsira vektoriale mbi k. Prcaktojm Prcaktojm bashksin e t
gjith funksioneve linear f : U V me
L (U, V) := { f : U V | f shtlinear }
Prcaktojm mbledhjen n L (U, V) si mbledhjen e zakonshme t funksioneve dhe shumzimi skalar do t
jet shumzimi me nj konstante nga k. Me nj fjal,
( f + g )(u) = f (u) + g (u)
r f (u) = r f (u)
E lm si ushtrim pr lexuesin vrtetimin se L (U, V) sht nj hapsir vektoriale mbi k. Kjo sht nj
hapsir e rndsishme t ciln do ta prdorim prsri m von.
Lema 2.5. Le t jet T : V W nj funksion linear ndrmjet hapsirave vektoriale V dhe W. Ather pohimi i mposhtm sht i vrtet:
i) T(0V ) = 0W .
ii) Pr do v V, T(v) = T(v).
Vrtetim: Vrtetimi sht i thjesht.
T(0V ) = T(v v) = T(v) + T(v) = T(v) T(v) = 0W
Pjesa ii) sht e qart.
Prkufizim 2.10. Le t jet T : U V nj funksion linear ndrmjet hapsirave vektoriale U dhe V. Kerneli
i T-s, i shnuar me ker (T) sht i prcaktuar si m posht
ker (T) := {u U | T(u) = 0W }
Imazhi i T-s sht i prcaktuar si:
Img (T) := {v V | u U, T(u) = v}
Lema 2.6. Le t jet
T:VW
nj funksion linear. Ather,
i) ker (T) sht nj nnhapsir e V-s
ii) Img (T) sht nj nnhapsir e W-s.
Vrtetim: Ushtrim
injektiv ose jo.
Lema e mposhtme sht ndihmse pr t gjetur nse nj funksion linear sht
Lema 2.7. Le t jet

T:VW
nj funksion linear. Ather ker (T) = {0V } ather dhe vetm ather kur T sht injektiv.
74
T. Shaska
Vrtetim: Supozojm se ker (T) = {0V }. Ather, pr do v1 , v2 V t till q T(v1 ) = T(v2 ) kemi:
T(v1 ) T(v2 ) = 0 = T(v1 v2 ) = 0 = (v1 v2 ) ker (T)
e cila do t thot se
v1 v2 = 0 = v1 = v2
Supozojm se T sht injektiv dhe le t jet v ker (T). Ather T(v) = T(0V ) = 0W sjell se v = 0V .
Shembull 2.23. Le t jet C(R) hapsira vektoriale e t gjith funksioneve t diferencueshm f : R R.
Marrim n konsiderat funksionin
D : C(R) C(R)
f (x) D( f (x)) = f 0 (x)
ku f 0 (x) sht derivati i f (x). Vrteto se D sht nj funksion linear.
Teorema 2.11. Le t jet T : V W, nj funksion linear injektiv. N qoft se v 1 , . . . v n jan element linearisht t pavarur n V, ather T(v 1 ), . . . , T(v n ) jan element linearisht t pavarur n W.
Vrtetim: Le t jet
y 1 T(v1 ) + + y n T(vn ) = 0W
pr skalart y 1 , . . . , y n . Ather
T(y 1 v1 ) + + T(y n vn ) = 0W
e cila sjell se
T(y 1 v1 + + y n vn ) = 0W
Meqnse T sht injektiv ather ker (T) = {0} dhe
y 1 v1 + + y n vn = 0V
Kjo sjell se
y1 = = yn = 0
meqnse v1 , . . . , vn jan linearisht t pavarur. Kshtu q T(v 1 ), . . . , T(v n ) jan element linearisht t
pavarur n W.
Teoremat e mposhtme do ti pranojm pa vrtetim.
Teorema 2.12. Le t jet T : V W nj funksion linear. Ather,
dim V = dim ker (T) + dim Img (T)
Teorema 2.13. Le t jet T : V W nj funksion linear dhe dim V = dim W. N qoft se ker (T) = {0} ose
Img (T) = W, ather T sht bijektiv.
Vrtetim: N qoft se ker (T) = {0}, ather T sht injektiv dhe
dim Img (T) dim V = dim W
Kshtu q Img T = W dhe T jan surjektiv.
N qoft se Img (T) = W, ather T sht syrjektiv dhe
dim ker (T) = 0
Kshtu q ker (T) = {0V } dhe T jan gjithashtu injektiv.
2.5. FUNKSIONET LINEARE NDRMJET HAPSIRAVE VEKTORIALE
75
Shembull 2.24. Le t jet A matrica
-1
4
7
3
6
9
2
5
8
dhe L A funksioni linear

L A : R3 R3
x A x
(2.13)
Prcakto nse funksioni L A sht bijektiv.

Zgjidhje: N fillim prcaktojm ker (L A ). Ne duam t gjejm t gjith x R3 , t till q
T(x) = Ax = 0
Kshtu q ker (L A ) sht i njjt si me hapsirn nul t A. Pr t gjetur hapsirn nul procedojm si m
posht: Forma e reduktuar row-eelon sht
1
H= 0
0
0
1
0
0
0
1
Kshtu q rank (A) = 3, null (A) = 0 dhe hapsira nul e A-s sht {0}. Kshtu q, ker (L A ) = {0} dhe L A jan
injektiv. Nga teorema e mparshme arrijm n prfundimin se L A sht bijektiv.
2.5.1 Kompozimi i funksionve linear, funksionve t anasjellt, izomorfizmave

Esht e natyrshme pyetja nse kompozimi i dy funksionve linear sht gjithashtu linear ose nse i
anasjellti i nj funksioni linear sht linear.
Teorema 2.14. Le t jen U, V, W hapsira vektoriale mbi nj fush k dhe f dhe g funksione lineare:
f
U V W
Ather funksioni
gf :
U W
sht gjithashtu linear.

Vrtetim: Le t jet u1 , u2 U. Ather
(g f )(u1 + u2 ) = g f (u1 + u2 ) = g f (u1 ) + f (u2 ) = (g f )(u1 ) + (g f )(u2 )

Gjithashtu,
(g f )(r u) = g f (r u = g (r f (u)) = r (g f )(u)
76
T. Shaska
Shembull 2.25. Le t jen A dhe B matrica me dimensione m n dhe n s respektivisht dhe L A , LB funksione linear
LA
LB
Rm Rn Rs
t till q L A (x) = Ax dhe LB (x) = Bx. Funksioni LB L A sht i dhn nga
LB L A : Rm Rs
x (BA) x
dhe mund t vrtetohet shum leht q sht linear.
Teorema 2.15. Le t jen U, V hapsira vektoriale mbi nj fush k dhe f : U V nj funksion linear i cili
ka t anasjellt f 1 : V U. Ather, f 1 sht linear.
Vrtetim: Ushtrim
Le t jen U, V hapsira vektoriale dhe

L : U V
nj funksion linear i cili ka t anasjellt. Ather, L quhet izomorfizm dhe U dhe V quhen hapsira
izomorfike.
Ushtrime:
1. Le t jet T : R R, i till q T(x) = sin x. A sht T nj izomorfizm? Shpjego.

2. Le t jet A = [a i j ] nj matric n n dhe me t r (A) shnojm trace e saj. Vrteto se funksioni
t r : Mat nn (k) k
A t r (A)
sht nj funksion linear.
3. Le t jet L ([0, 1], R) bashksia e funksionve t integrueshm n intervalin [0, 1]. Kontrollo nse
funksioni
: L ([0, 1], R) L (R)
Z 1
f (x)
f (x) d x
0
sht nj funksion linear.

4. Le t jet T : Rn Rn nj funksion linear i dhn nga T(x) = Ax, pr ndonj matricA n n e cila ka
t anasjellt. Vrteto se T sht nj bijeksion.
2.6. MATRICAT E SHOQRUARA ME FUNKSIONET LINEARE
77
5. Le t jet P4 nj hapsir vektoriale e polinomve me koeficienta real dhe me grad 4. Vrteto

se P4 sht izomorfike me R5 .
6. Prgjithso rezultatin e msiprm. Pra, provo se Pn sht izomorfike me Rn+1 .
7. A mund t gjeni dy hapsira vektoriale me t njjtin dimension, t cilat nuk jan izomorfike? Shpjegojeni.
8. Dim se C sht nj hapsir vektoriale mbi R. Prcaktojm funksionin T : C C, t till q
T(z) = z, ku z sht i konjuguari kompleks i z-s. A sht T nj funksion linear?
9. Le t jet T : C C, e till q T(z) = z + z 0 , ku z 0 sht nj numr kompleks i dhn. A sht T nj
izomorfizm?
10. Le t jet T : C C, e till q
1
T(z) = z
for z 6= 0
for z = 0
A sht T nj izomorfizm? Shpjego.
2.6 Matricat e shoqruara me funksionet lineare

Nj nga gjrat m t mira t algjebrs lineare sht se do funksioni linear mund ti shoqrojm nj
matric dhe anasjelltas. Kshtu q, ne mund t prdorim vetit e matricave pr t kuptuar funksiont
linear. N kt seksion ne do t gjejm se si mund t gjejm matricn kur na sht dhn funksioni.
Le t jen V dhe U hapsira vektoriale me dimension t fundm mbi nj fush k dhe
L : U V
nj funksion linear. Pr m tepr, le t jen
B1 := {u1 , . . . , un }
B2 := {v1 , . . . . . . , vm }
baza pr U dhe V respektivisht. Ather vlerat e L(u1 ), . . . , L(un ) jan si m posht:
L(u1 ) = a 1,1 v1 + a 1,m vm
L(u2 ) = a 2,1 v1 + a 2,m vm
L(un ) = a n,1 v1 + a n,m vm
78
T. Shaska
pr ndonj skalar a i , j k. Marrim matricn n m dhn me A = [a i , j ], ku a i , j jan si m posht. E

transpozuara e saj At sht matrica m n
a 1,1
a 1,2
t
A =
a 1,m
a 2,1
a 2,2
a 2,m
a n,1
a n,2
a n,m
e cila quhet matrica e shoqruar me funksionin linear L n varsi t bazave B1 dhe B2 dhe e shnojm
B
MB2 (L).
1
N t vrtet, do vektor x U shkruhet si
x = x 1 u1 + + x n un
ku x 1 , . . . , x n jan skalar n k. Prej nga,
L(x) = x 1 L(u1 ) + + x n L(un )
=
x 1 a 1,1 v1 + a 1,m vm
+ x 2 a 2,1 v1 + a 2,m vm
+ x n a n,1 v1 + a n,m vm
=(a 1,1 x 1 + a 2,1 x 2 + a n,1 x n )v1

(a 1,2 x 1 + a 2,2 x 2 + a n,2 x n )v2
(a 1,m x 1 + a 2,m x 2 + a n,m x n )vm

Kshtu q, kordinatat e vektorve L(x) n varsi t bazs B2 t V-s jan
L(x) =
a 1,1 x 1 + a 2,1 x 2 + + a n,1 x n

a 1,2 x 1 + a 2,2 x 2 + + a n,2 x n
a 1,m x 1 + a 2,m x 2 + + a n,m x n
a 1,1
a 1,2
=
a 2,1
a 2,2
a 2,m
a 1,m
= At x = MB2 (L) x
1
x1
a n,1
x2
a n,2

a n,m
xn
79
B
Kshtu, pr do funksion linear L : U V ekziston nj matric MB2 (L) n varsi t bazave B1 dhe
1
B2 , e till q
B2
L(x) = MB (L) x
1
B
Zakonisht MB2 (L) e shnojm si m posht
1
B
MB2 (L) = L(u1 )B2 | | L(un )B2
1
ku do L(ui )B2 sht vektori kolon L(ui ) n varsi t bazs B2 t V-s.
Shembull 2.26. Le t jet L : R2 R3 funksion linear i dhn nga
L(x, y) = (x y, 2x 3y, x 3y)
Gjej matricn e shoqruar me L n varsi t bazs standarte.
Zgjidhje: Baza standarte pr R2 sht
B1 = {i , j } = {(1, 0), (0, 1)}

Ather
L(i ) = (1, 2, 1)
L( j ) = (1, 3, 3)
n varsi t bazs standarte t R3 . Kshtu q, matrica e shoqruar e L : R2 R3 sht
1
2
1
-1
-3
-3
n varsi t bazs standarte t R2 dhe R3 .

Shembull 2.27. Le t jet
T : R2 R2
(x, y) (x cos y sin , x sin + y cos )
Lexuesi duhet t vrtetoj se T sht nj funksion linear. Esht nj ushtrim n trigonometri t vrtetosh se
ky funksion rrotullon do pik t R2 me nj knd . Kush sht matrica e shoqruar me T n varsi t bazs
standarte t R2 ?
Zgjidhje: Kemi
T(1, 0) = (cos , sin ),
T(0, 1) = ( sin , cos )
Ather, matrica e shoqruar sht:
A := M( f ) =
cos
sin
sin
cos
80
T. Shaska
Kemi par n ushtrimet e Chapter 1 se

An =
cos n
sin n
sin n
cos n
Dhe n t vrtet ky rezultat mund t pritet meqnse duke u rrotulluar n-her nga sht njlloj si t t
rrotullohen me kndin n.
Tani do shikojm nj shembull ku asnj nga bazat B1 , B2 nuk sht baz standarte.
T : R3 R4
(x, y, z) (x + y, y + z, x y, y z)
nj funksion linear. Fiksojm bazat
B1 = {(1, 1, 1), (2, 1, 0), (3, 1, 1)} = {u1 , u2 , u3 },

B2 = {(1, 0, 0, 1), (1, 2, 0, 0), (2, 3, 2, 1), (0, 0, 0, 2)} = {v1 , v2 , v3 , v4 }
e R3 dhe R4 respektivisht. Gjejm matricn e shoqruar t L-s n varsi t B1 dhe B2 .
Zgjidhje: N fillim e gjejm si m posht
T(u1 ) = (2, 2, 0, 0) =: w1
T(u2 ) = (3, 1, 1, 1) =: w2
T(u3 ) = (4, 2, 2, 0) =: w3
Tani na duhet t shprehim vektort w1 , w2 , w3 n varsi t bazs B2 . Secila prej tyre duhet t shprehen si
r 1 v1 + r 2 v2 + r 3 v3 + r 4 v4 = (r 1 + r 2 + 2r 3 , 2r 2 + 3r 3 , 2r 3 , 2r 4 )
Kshtu q kemi (n varsi t B2 )
w1 = (1, 1, 0, 0)
9 1 1 1
w2 = ( , , , )
4 4 2 2
3 1
w3 = ( , , 1, 0)
2 2
Matrica sht
B2
MB =
1
9
4
14
12
1
2
3
2
12
81
Teorema n vazhdim e bn m t qart lidhjen midis matricave dhe funksionve linear. Le t jen U dhe
V hapsira vektoriale mbi k dhe B1 , B2 bazat e tyre respektive. Q ktej e tutje pr nj funksion linear
B
f : U V do t prdorim M( f ) n vend t MB2 ( f ).
1
Teorema 2.16. Le t jen U dhe V hapsira vektoriale mbi k dhe B1 , B2 bazat e tyre respektive. Pr do
f , g L (U, V) pikat e mposhtme jan t vrteta:
i) M( f + g ) = M( f ) + M(g )
ii) M(r f ) = r M( f ), pr do skalar r k.
iii) M( f g ) = M( f ) M(g )
Vrtetim: Vrtetimi sht ln si ushtrim.
Teorema e mposhtme vrteton jo vetm se do funksioni
linear mund ti shoqrojm nj matric, por edhe e anasjellta sht e vrtet.
Teorema 2.17. Le t jen U dhe V hapsira vektoriale mbi k me dimensione n dhe m respectivisht. Fikso
bazat B1 , B2 t U-s dhe V-s. Pr m tepr, le t jet L (U, V) hapsira e funksionve linear f : U V.
Ather
: L (U, V) Mat mn (k)
f M( f )
(2.14)
sht nj izomorfizm.
Vrtetim: Teorema e mparshme vrteton se sht nj funksion linear. S pari, vrtetojm se sht
injektiv. Le t jen f , g L (U, V), t till q ( f ) = (g ). Kshtu q, M( f ) = M(g ). Pra, pr do x U kemi
M( f ) x = M(g ) x
e cila ndomethn se f (x) = g (x). Pra, f = g dhe sht injektiv.
Le t jet A Mat mn (K). Prcaktojm funskionin
L A : U V
x A x
Ather, L A L (U, V). Kshtu q, sht surjektiv.
Ushtrime:
1. Kontrollo nse funksioni T : R3 R4 , i till q

T(x, y, z) = (x + 2, y x, x + y)
sht linear. N qoft se sht linear ather gjej matricn e tij shoqruese.
(2.15)
82
T. Shaska
2. Gjej matricn shoqruese n varsi t bazave standarte t funksionit T : R3 R3 , i till q
T(x, y, z) = (x, y, x + y + z)
3. Gjej matricn shoqruese n varsi t bazave standarte t funksionit T : R3 R3 i till q
T(x, y, z) = (x + y, 3y, 7x + 2y + 4z)
4. Gjej matricn shoqruese n varsi t bazave standarte t funksionit T : R5 R5 i till q
T(x 1 , . . . , x 5 ) = (x 1 , x 2 , x 3 , x 4 , x 5 )
5. Le t jet L 1 (R) hapsira vektoriale e funksioneve t diferencueshm nga R n R. Le t jet
V := Span (sin x, cos x)
dhe D : L 1 (R) L 1 (R) funksioni i diferencueshm. Ngushtimi i ktij funksioni n V na jep nj
funksion linear DV : V V. Gjej matricn shoqruese t DV pr B1 = B2 = {sin x, cos x}.
6. Le t jet Pn hapsira vektoriale mbi R e polinomve me koefiient n R dhe grad n. Derivimi
i polinomeve sht nj funksion linear n kt hapsir. Gjej maricn shoqruese pr
B1 = B2 = {1, x, . . . , x n }.
7. Le t jen u = (1, 2) R2 dhe T : R2 R2 t till q T(x) = u + x. Gjej matricn shoqruese t T-s n
varsi t bazave standarte t R2 .
8. Le t jet T : R2 R2 transformimi i cili rrotullon do pik me knd kundr lvizjes s akrepave
t ors. Gjej matricn shoqruese n varsi t bazave standarte t funksionit.
9. Le t jet T : R2 R2 transformimi i planit i cili on do pik n pikn e tij simetrike n lidhje me
boshtin e x-ve(dmth, T(x, y) = T(x, y)). Gjej matricn shoqruese t T-s n varsi t bazave standarte t funksionit.
10. Gjej matricn standarte t refleksionit t planitt x y n lidhje me drejtzn y = x + 2.
2.7 Ndryshimi i bazave

Ndonjher na duhet t punojm me dy baza t ndryshme pr t njjtn hapsir vektoriale. Diskutimi i msiprm na jep nj rrug pr t gjetur kordinatat e vektorit n varsi t nj baz t dhn.
Le t jet V nj hapsir vektoriale dhe B, B0 dy baza t V-s t dhna nga
B = {b1 , . . . , bn }, B0 = {b01 , . . . , b0n }
2.7. NDRYSHIMI I BAZAVE
83
dhe T : V V funksion linear, i till q

T : V V
(2.16)
bi b0i
0
0
Matricn shoqruese t T e shnojm me MB
B dhe e quajm matrica e transformimit e B-s n B .
B0
Ather MB sht e dhn nga

0
0
0
MB
B = [ T(b1 ) | | T(bn ) ] = [ b1 | | bn ]
ku b0i -t jan dhn n varsi t bazs B0 . Marrim algoritmin pr t llogaritur matricn e transformimit.
Algorithm 5. Input: Nj hapsir vektoriale V dhe dy baza B1 = {u1 , un } dhe B2 = {v1 , vn } t V-s
B
Output: Matrica e transformimit MB2 , e till q
1
MB2 v B1 = v B2
1
i) Krijojm matricn
A = [ v1 | | vn | u1 | . . . | un ]
ii) Transformojm A me an t veprimeve me radht t matrics
h
i
B
I | MB2
1
Shembull 2.29. Le t jet V = R dhe
B1 = {(1, 1), (1, 0)}, B2 = {(1, 2), (1, 1)}

B
dy baza t V-s. Gjej matric e transformimit MB2 . Jan dhn vektort u, v me kordinata
1
u = (3, 4), dhe v = (2, 3)

n varsi t bazs B1 , gjej kordinatat e tyre n varsi t B2 .
Zgjidhje: S pari krijojm matricn
1
2
A=
1
1
-1
1
Duke kryer veprime me rreshtat e transformojm n
1 0
2
3
1
3
1
0
1
3
2
3
Ather,
B
MB2 =
1
ku
B
uB2 = MB2
1
3
4
1
3
10
-11
dhe
2
-1
1
-2
vB2 = MB2
1
-2
3
1
3
1
4
84
T. Shaska
Shembull 2.30. Le t jet u R3 me kordinata n bazn standarte u = (1, 2, 3). Gjej kordinatat e u-s n
varsi t bazs B0 = {(1, 1, 1), (2, 0, 1), (3, 1, 1)}.
Zgjidhje: S pari krijojm matricn
1
A= 1
1
2
0
1
1
0
0
3
1
1
Duke kryer veprime me rreshtat e transformojm n
1 0 0
0 1 0
0 0 1
Ather
B
M := MB2
1
dhe
1
2
1
2
-1
1
2
1
2
Mu =
1
1
-1
1
2
21
0
1
2
1
2
7
2
0
0
1
0
1
0
32
Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm dhe B e B0 baza t V-s. Le t jet

L : V V nj transformim linear dhe MB dhe MB0 matrica shoqruese pr L n varsi t bazave B dhe
B0 respektivisht. Kemi teoremn e mposhtme:
0
0
Teorema 2.18. Le t jet M := MB
B matrica e transformimit nga B n B . Ather,
MB0 (L) = M1 MB (L) M

Vrtetim: Ushtrim.
Shembull 2.31. Gjej matricn shoqruese pr funksionin linear
T : R3 R4
t till q
T(x, y, z) = (x y + 2z, y + z, 3x 2y z, 7y + z)
dhe gjej nj baz pr ker (T).
Zgjidhje: Kemi
T(1, 0, 0) = (1, 0, 3, 0)
T(0, 1, 0) = (1, 1, 2, 7)
T(0, 0, 1) = (2, 1, 1, 1)
(2.17)
2.7. NDRYSHIMI I BAZAVE
85
Matrica shoqruese sht:

1
0
M(T) :=
3
0
-1
1
-2
7
2
1
-1
1
0
1
0
0
0
0
1
0
dhe forma e reduktuar row-eelon e tij sht:

1
0
H(T) :=
0
0
Sistemi
H(T)x = 0
ka si zgjidhje vetm x = 0. Pra, ker (T) = {0}.
Ushtrime:
1. Le t jet B1 = {1, x, x 2 , x 3 } nj baz pr P3 . Vrteto se
B2 = {2x 1, x 2 x + 1, x 3 x, x 3 x, 2}
sht gjithashtu nj baz. Gjej matricn shoqruese nga B1 n B2 .
2. Le t jet V := Span (e x , e x ). Gjej kordinatat e

f (x) = sinh x,
g (x) = cosh x
n lidhje me B = {e x , e x }.
3. Le t jet V := Span (e x , xe x ). Gjej matricn transformuese nga B1 n B2 , ku
B1 := {e x , xe x } d he B2 = {2xe x , 4e x }.
4. Le t jet B1 := {i , j } baza standarte e R2 dhe u, v vektort e prftuar duke rrotulluar n drejtim t
kundrt t akrepave t sahatit, me knd , vektort i , j respektivisht. Esht e qart B2 := {u, v} sht
B
nj baz pr R2 . Gjej MB2 .
1
86
T. Shaska
2.8 Ushtrime prsritje

1. Prkufizo hapsirn vektoriale mbi nj fush k, nnhapsirn, hapsirn nul, shumn direkte,
prodhimin direkt, funksionin linear, kernel dhe image e nj funksioni linear.
2. Nj matric katrore quhet trekndore e siprme n qoft se t gjith elementt nn diagonalen

kryesore jan zero. Le t jet V = Mat nn (R) dhe W bashksia e t gjitha matricave trekndore t
siprme t V-s. A sht W nnhapsir e V-s? Justifiko prgjigjen.
3. Nj matric katrore quhet trekndore e poshtme n qoft se t gjith elementt mbi diagonalen
kryesore jan zero. Le t jet V = Mat nn (R), W1 bashksia e t gjitha matricave trekndore t
siprme t V-s dhe W2 bashksia e t gjitha matricave trekndore t poshtme t V-s. far sht
prerja e W1 W2 ?
4. Le t jet A nj matric e anasjellt n n. Sa sht rank (A), null (A)? far sht forma e reduktuar
row-eelon e A-s.
5. Gjej matricn shoqruese pr funksionin linear

T : R3 R4
i till q
T(x, y, z) = (x y + 2z, y + z, 3x 2y z, 7y + z)
6. Gjej matricn standarte t rrotullimit t planit x y ne drejtim t kundrt me akrepat e sahatit rreth
origjins me knd:
i) 45
ii) 60
iii) 15
7. Le t jet B := {u, v, w} nj baz pr R3 dhe A nj matric 3 3, e cila ka t anasjellt. Vrteto se
{Au, Av, Aw} sht nj baz pr R3 .
8. Le t jet
Ax = b
nj sistem linear me n ekuacione dhe n t panjohura. Sa zgjidhje ka ky sistem n qoft se rank (A) =
n? Po n qoft se rank (A) < n ? Shpjego.
2.8. USHTRIME PRSRITJE
87
9. Gjej nj baz pr nnhapsirn W = Span(w1 , w2 , w3 , w4 ) n R3 , ku w1 , . . . , w4 jan dhn si m

posht:
w1 = (1, 0, 3, 1)
w2 = (1, 3, 1, 5)
(2.18)
w3 = (1, 4, 2, 1)
w4 = (3, 0, 1, 5)
10. Le t jen V = R2 dhe W nnhapsira t gjeneruara nga w = (2, 3). Le t jet U nnhapsira e
gjeneruar nga u = (1, 1). Vrteto se V sht shuma direkte e W-s dhe U-s.
11. Kontrollo nse funksioni T : R3 R3 i till q
T(x, y, z) = (x 2, y x, x + y)
sht linear. N qoft se sht linear ather gjej matricn e tij shoqruese.
12. Le t jet T : R2 R2 rrotullimi kundr akrepave t sahatit me knd = 3 . Gjej
T(1, 0), T(1, 1), T(1, 1).
13. Gjej rangun, nulitetin dhe bazat pr hapsirn kolon, hapsirn rresht dhe hapsirn nul t matrics:
1 2 3 1
-2 1 1 2
-1 3 4 3
-1 3 4 3
14. Le t jet B := {u, v, w} e till q

u = (1, 2, 3),
v = (1, 1, 1),
w = (1, 3, 1)
A sht B nj baz pr R3 ? Justifiko prgjigjen.

15. Gjej matricn shoqruese pr funksionin linear
T : R4 R4
i till q
T(x, y, z, w) = (x y + z, 2x 2y + 2z, x + y z b, 2x w)
88
T. Shaska
16. Le t jet V = Mat n (R). Gjej matricat q jan ndrrimtare me do element t V-s.
17. Le t jet GL2 (k) bashksia e matricave n Mat 2 (k) t cilat kan t anasjellt. A sht GL2 (k) nj
nnhapsir e Mat 2 (k)? Justifiko prgjigjen.
Kapitulli 3
Prcaktort, eigenvlerat, eigenvektort

Teoria e prcaktorve u zhvillua n shekullin e 17-t dhe 18-t. Fillimisht ishte Cramer i cili hodhi
bazat e para n teorin e prcaktorve dhe m von e vazhduan Bezout, Vandermonde, Laplace, Cauchy,
etj. Me zhvillimin e algjebrs moderne dhe koncepteve t reja, si psh format multilineare, grupet e
prkmbimeve, etj, koncepti i prcaktorit u b m i plot. Dhe ne vazhdojm me kt koncept n algjebrn e lart edhe n ditt tona. Kjo shtje sht trajtuar n Apendiks B.
3.1 Prcaktort
N kt seksion do t prkufizojm prcaktorin e matrics. Rruga m e mir pr kt sht me format e alternuara dhe prkmbimet, por kjo mund t jet disi e vshtir n kt nivel. N vend t saj ne
prdorim nj kndvshtrim m kompjutacional.
Prkufizim 3.1. Le t jet A = [a i j ] nj matric n n. Pr do (i , j ) le t jet Ai j nj matric (n 1)(n 1)
e prfituar duke hequr rreshtin e i -t dhe kolonn e j -t. Ather, Ai j quhet nj minor i A-s dhe
ai j = (1)i + j d et (Ai j )
(3.1)
quhet (i, j)kofaktor i A-s.
Prkufizim 3.2. Le t jet A = [a i j ] nj matric n n. Ather pr nj i = 1, . . . n t fiksuar prcaktori i

A-s sht i prcaktuar si m posht:
det (A) :=
n
X
(1)i + j a i , j det (Ai j ) =
j =1
n
X
j =1
dhe sht i pavarur nga zgjedhja e i -s.

Prcaktori i matrics A
89
a i , j ai , j
90
T. Shaska
A :=
a 1,1
a 2,1
a 3,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a m,1
a m,2
a 1,3
a 2,3
a 3,3
a m,3
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a m,n
jepet si m posht
a 1,1
a 2,1
a 3,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a m,1
a m,2
a 1,3
a 2,3
a 3,3
a m,3
det (A) =
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a m,n
Shembull 3.1. Le t jet A nj matric 2 2
A=
a
c
b
d
Ather prcaktori i saj sht

det (A) =
a
c
b
= ad bc.
d
Shembull 3.2. Le t jet A nj matric 3 3
a 1,1
A = a 2,1
a 3,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a 1,3
a 2,3
a 3,3
Ather prcaktori i saj sht

det (A) =a 1,1
a 2,2
a 3,2
a 2,3
a 2,1
a 1,2
a 3,3
a 3,1
a 2,3
a 2,1
+ a 1,3
a 3,3
a 3,1
a 2,2
a 3,2
= a 1,1 a 2,2 a 3,3 + a 1,2 a 2,3 a 3,1 + a 2,1 a 3,2 a 1,3 a 3,1 a 2,2 a 1,3 a 3,2 a 2,3 a 1,1 a 2,1 a 1,2 a 3,3
N shum libra t algjebrs lineare elementare teknika e mposhtme jepet pr t kujtuar se si t gjejm prcaktorin e nj matrice 3 me 3.
Prkufizim 3.3. Prkufizimi i prcaktorit si m sipr quhet shtjellim me minor prgjat rreshtave t
i -t.
3.1. PRCAKTORT
91
Nj interpretim vizual i prcaktorit jepet si m posht. Shigjetat e drejtuara pr posht prfaqsojn

prodhime me koefiient 1 dhe shigjetat e drejtuara lart prfaqsojn prodhime me koefiient -1.
a 11 a 12 a 13
d et (M) = a 21 a 22 a 23
a
a 32 a 33
31
= a 11 a 22 a 33 + a 21 a 32 a 13 + a 31 a 12 a 33 a 13 a 22 a 31 + a 23 a 32 a 11 + a 33 a 12 a 31
+
+
+
a 11
a 12
a 13
a 21
a 22
a 23
a 31
a 32
a 33
a 11
a 12
a 13
a 21
a 22
a 13
S pari, na duhet t tregojm q zgjedhja e rreshtave nuk e ndryshon prcaktorin. Ne nuk do ta bjm
vrtetimin e teorems, pasi pr nj vrtetim t plot duhet nj prkufizim shum i sakt i prcaktorit,
sikurse sht dhn n Apendiks B.
Teorema 3.1. Shtjellimi prgjat do rreshti apo kolone nuk e ndyshon prcaktorin.
Teorema e msiprme na lejon t zgjedhim rreshtin apo kolonn me sa m shum zero gjat llogaritjes s prcaktorit t matrics.
Shembull 3.3. Llogarit prcaktorin e matrics
1
0
A=
2
1
0
2
2
1
1
2
0
0
2
2
1
4
0
1
4
2
0
1
2
5
0
Zgjidhje: Meqnse rreshti i dyt ka tre zero, ne bjm llogaritjen prgjat ktij rreshti. Pra kemi
1
2
det (A) = 2
1
0
0
2
2
1
4
1
4
2
0
2
1
5
0
1
2
1
0
2
1
1
2
0
2
2
1
4
1
4
2
Le t jet
1
2
A1 :=
1
0
0
2
2
1
4
1
4
2
0
2
,
5
0
1
2
A2 =
1
0
2
1
1
2
0
2
2
1
4
1
4
2
92
T. Shaska
Ather
2
det (A1 ) = 1 2
1
1
4
2
2
2
5 +4 1
0
0
2
2
1
2
5
0
(3.2)
= (5 + 8 8 20) + 4 (2 2 5) = 15 32 = 47
1
det (A2 ) = 1
2
2
2
1
1
2
4 2 1
2
0
2
2
1
1
2
4 4 1
2
0
1
1
2
2
2
1
= (4 + 16 + 1 4 4 4) 2 (8 + 1 4 8) 4 (2 + 4 8 1)
= 9 2 (3) 4 (3) = 27
Kshtu q,
det (A) = 2 (47) 27 = 121
Lema 3.1. det (A) = det (AT )
Vrtetim: Le t jet A = [a i j ] nj matric e dhn. E vrtetojm Lemn me an t induksionit. Pr n = 1
vrtetimi sht trivial. Supozojm se lema sht e vrtet pr n < r . Ne duam t tregojm se sht e
vrtet pr n = r . Prcaktori i A-s sht
det (A) = a 11 |A11 | a 12 |A12 | + + (1)r +1 a 1r |A1r |
Prkufizojm me B := At . Ather
det (B) = b 11 |B11 | b 21 |B21 | + + (1)r +1 b r 1 |B1r |.
Gjithsesi, a 1 j = b j 1 dhe B j 1 = At1 j . Nga hipoteza e induksionit kemi |A1 j | = |B j 1 |. Kshtu q, det (A) =
det (B) = det (At ).
Vrejtje. Prcaktori i nj matrice trekndore sht prodhimi i elementve t diagonales s tij.
Tregojm se kjo sht e vrtet me an t nj matrice trekndore t siprme.
Shembull 3.4. Le t jet A nj matric trekndore
A :=
a 1,1
0
0
a 1,2
a 2,2
0
a 1,3
a 2,3
a 3,3
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a m,n
Zgjidhje: Gjejm prcaktorin duke shtjelluar prgjat kolons s par. Esht e qart se
det (A) =
n
Y
i =1
a i ,i .
3.1. PRCAKTORT
93
Shohim disa veti t prcaktorve.

Lema 3.2. Le t jet A nj matric n n. Veprimet me rreshtat kan efektet e mposhtme n prcaktor:
i) N qoft se kemi kryer veprimin Ri R j n nj matric A, ather prcaktori i matrics s
prfituar A0 sht
det (A0 ) = det (A)
ii) N qoft se dy rreshta t A-s jan t njjt, ather
det (A) = 0
iii) N qoft se kryejm veprimin Ri r Ri , ather prcaktori i matrics s prfituar A0 sht
det (A0 ) = r det (A)
iv) Veprimi R j r Ri + R j nuk e ndryshon prcaktorin.
Vrtetim: i) Procedojm me an t induksionit. Vrtetimi pr n = 2 sht trivial. Supozojm se vetia
sht e vrtet pr t gjitha matricat me dimension m t vogl se n. Le t jet B nj matric e prfituar
pasi kemi br veprimin Ri R j n A. Llogarit prcaktorin duke zhvilluar prgjat rreshtit t s-t, ku
s 6= i dhe s 6= j . Ather
det (A) = a s1 |A s1 | a s2 |A s2 | + + (1)s+n a sn |A sn |.
Pr do 1 r n kemi
(1)s+r |A sr | = (1)s+r |Br s |.
Nga hipoteza e induksionit, |Br s | = |A sr |. Pra, det (B) = det (A).

ii) Ky sht rrjedhim i menjhershm i piks i).
iii) Rrjedhim i menjhershm i prkufizimit.
iv) Le t jet B matrica e prfituar pasi kemi kryer veprimin R j r Ri + R j n A. Ather,
det (B) = b j 1 |B j 1 | + + (1) j +n b j n |B j n |
= (r a i 1 + a j 1 )|B j 1 | + + (1) j +n (r a i n + a j n )|B j n |
= r a i 1 |B j 1 | + + (1) j +n r a i n |B j n | + a j 1 |B j 1 | + + (1) j +n a j n |B j n |
= r det (C) + det (A)
ku C sht prfituar duke i ndruar vendet rreshtave t A-s. Pra, det (C) = 0 dhe det (B) = det (A).
Teorema 3.2. Nj matric A ka t anasjellt ather dhe vetm ather kur det (A) 6= 0.
Vrtetim: Le t jet A nj matric e dhn. Llogarisim formn row eelon t A-s. Ather
det (A) = r det (H)
pr disa konstante r 6= 0. Matrica A ka t anasjellt ather dhe vetm ather kur H ka pivot n do
rresht. Meqnse H sht trekndore, ather prcaktori i saj sht prodhimi i ktyre pivotve. Pra, A ka
94
T. Shaska
t anasjellt ather dhe vetm ather kur det (H) 6= 0. Si rrjedhim, A ka t anasjellt ather dhe vetm
ather kur det (A) 6= 0.
Lema 3.3. Le t jet A, B Mat nn (k). N qoft se det (A) = 0 ather det (AB) = 0.
Teorema 3.3. Le t jet A, B Mat nn (k). Ather
d et (A B) = d et (A) d et (B).
Vrtetim: S pari supozojm se A sht diagonal. Ather, pr t prfituar matricn AB, do rresht i B-s
shumzohet me Ai ,i . Pra,
det (AB) = (a 11 a nn ) det (B) = det (A) det (B).
Supozojm se A ka t anasjellt (n rast t kundrt teorema sht e vrtet si rrjedhim i Lems s m
siprme). Ather, A mund t kthehet n formn diagonale D duke kryer veprime me rreshtat (shumzimi me konstante nuk sht i lejuar). Kshtu q, D = EA pr nj matric elementare E ku E korespondin
me kembim radhsh ose mbledhje radhsh. Pra, det (A) = (1)r det (D), pr disa r . Ather,
E(AB) = (EA)B = DB.
Pra, kemi
det (AB) = (1)r det (DB) = (1)r det (D) det (B) = det (A) det (B).
Shembull 3.5. Gjej prcaktorin e matrics AB kur
1
2
A :=
9
12
0
2
2
10
0
0
4
2
0
0
,
0
5
3
2
B=
21
13
0
1
-7
2
0
0
2
31
0
0
0
2
Zgjidhje: Meqnse t dyja jan matrica trekndore dhe det (AB) = det (A) det (B) kemi
det (AB) = (1 2 4 5) (3 1 2 2) = 480
3.1.1 Llogaritja e prcaktorve

T llogaritsh nj prcaktor sikurse e kemi prshkruar m sipr sht nj proes i gjat. Gjithsesi ne
mund t bjm veprime me rreshtat pr ta llogaritur prcaktorin m shpejt.
3.1. PRCAKTORT
95
Algorithm 6. Input: Nj matric katrore A

Output: Prcaktori i A-s
1) Redukto A-n n formn row-eelon duke prdorur vetm mbledhje dhe ndrrim t rreshtave.
2) N qoft se gjat ksaj proedure t gjith elementt e nj prej rreshtave bhen zero ather
det (A) = 0,
n t kundrt
n
Y
det (A) = (1)r
pi
i =1
ku p i -t jan pivott dhe r sht i barabart me sa her i kemi ndruar vendet rreshtave.
Ushtrime:
1. Le t jet A nj matric (n n) e cila ka t anasjellt. Vrteto se

d et (A1 ) =
1
d et (A)
2. Gjej prcaktorin e
1
A= 1
2
1
1
0
1
1 ,
1
2
B= 2
4
1
-1
0
3
0
3
0
1
0
1
0 ,
1
2
B= 2
-1
1
-1
0
3
0
5
5
3
B=
3
2
2
2
1
4
1
A= 0
2
5
1
A=
3
0
-1
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
,
4
2
0
1
-2
-1
2
0
4
2
dhe prdor rezultatin pr t gjetur det (A1 ) dhe det (B1 ).

5. Le t jet A nj matric e till q det (A) 6= 0. A ka ndonj zgjidhje sistemi Ax = b?
6. Le t jet A e dhn si m posht
A=
a
c
b
d
Cili sht kushti pr a, b, c, d e tilla q A t ket t anasjellt? Gjej t anasjelltin.
96
T. Shaska
7. Le t jet C nj matric e cila ka t anasjellt. Vrteto se
det (A) = det (C1 AC).
8. Prcaktori i nj matrice A n n sht det (A) = 3. Gjej det (2A), det (A), dhe det (A3 ).
9. Le t jet A nj matric n n. N qoft se do rresht i A-s shumzoeht me 0 vrteto se det (A) = 0.
10. Le t jet A nj matric nn. N qoft se do rresht i A-s shumzohet me 1 vrteto se det (AI) = 0.
A sjell kjo si rrjedhim se det (A) = 0 ?
3.2 Rregulli i Kramerit dhe matricat axhoint

Deri tani kemi zgjidhur sisteme lineare duke prdorur metodn e Gausit. N kt seksion do t
shohim nj metod tjetr, e cila do t na jap nj formul pr zgjidhjen e sistemeve lineare.
Le t jet nj sistem linear
Ax = b
i dhn ku
a 1,1
a
2,1
a
3,1
A = [a i , j ] =
a m,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a m,2
a 1,3
a 2,3
a 3,3
a m,3
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a m,n
x1
x
2
x
3

x = ,

xm
b1
b
2
b
3

b = .

bm
Pr do k = 1, . . . , n, prkufizojm matricn Bk t jet matrica e prfituar nga zvendsimi i kolons

s k-t t A-s me vektorin b si m posht:
Bk =
a 1,1
a 2,1
a 3,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a m,1
a m,2
a 1,3
a 2,3
a 3,3
a m,3
...
...
...
...
...
...
...
...
...
b1
b2
b3
.
.
bi
.
.
bn
...
...
...
...
...
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a m,n
Teorema 3.4. (Kramer) N qoft se A sht matric e cila ka t anasjellt, ather sistemi linear
Ax = b
ka nj zgjidhje t vetme t dhn nga
xk =
det (Bk )
,
det (A)
pr
k = 1, . . . , n.
3.2. RREGULLI I KRAMERIT DHE MATRICAT AXHOINT
97
Vrtetim: Zgjidhja sht x = A1 b. Shtjellojm det Bk n kofaktort e kolons s k-t. Kemi

det Bk = b 1 A1k + + b n Ank .
Duke shumzuar me
det A
, ky sht komponenti i k-t i vektorit x.
Shembull 3.6. Zgjidh sistemin e mposhtm me an t rregullit t Kramerit

(
2x + 3y = 5
5x y = 7
Zgjidhje: Ather
A=
2
5
3
-1
5
7
B1 =
3
-1
B2 =
2
5
5
7
dhe
det (A) = 17,
det (B1 ) = 26,
Pra,
x1 =
26
,
17
x2 =
det (B2 ) = 11
11
17
Tani mund t ilustrojm sistemin linear me pes ekuacione dhe pes t panjohura.
Shembull 3.7. Zgjidh sistemin linear Ax = b, ku A sht si n Shembullin 3.3 dhe
b=
1
0
0
-1
0
Zgjidhje: Sikurse n Shembullin (3.3) prcaktori i A-s sht det (A) = 121. Llogarisim
det (B1 ) = 61, det (B2 ) = 14, det (B3 ) = 44, det (B4 ) = 8, det (B5 ) = 28
Ather, zgjidhja e sistemit sht
61
121
14
121
4
x = 11
121
28
121
98
T. Shaska
Nj sistem linear
Ax = b
i till q b = 0 quhet sistem homogjen.

Teorema 3.5. Nj sistem homogjen ka nj zgjidhje jozero ather dhe vetm ather kur det (A) = 0.
Vrtetim: Ushtrim.
3.2.1 Axhoint-t e matricave

Ekzistenca e t anasjelltit t nj matrice varet nga fakti nse prcaktori i matrics sht 0. Natyrisht
ne duam t gjejm nj formul pr gjetjen e t anasjelltin t nj matrice n lidhje me prcaktorin.
Prkufizim 3.4. Le t jet A = [a i , j ] nj matric nn, me element nga C. Pr do element a i , j , kofaktori
korespondues sht i prkufizuar si
c i , j = (1)i + j det (Ai j )
shih (3.1). Krijojm matricn C = [c i , j ]. Le t jet
:= [ ci , j ],
C
ku ci , j sht i konjuguari kompleks i c i , j . Matrica
t
adj (A) := C
quhet axhoint e A-s.
Shembull 3.8. Gjej axhointin e matrics:
i+1
0
A=
i
i-1
0
-1
2
2i
1
Zgjidhje: Ather
-2i
C = -1-i
4
0
0
0
2
1-i
-2+2i
0
0
0
2
1+i
-2-2i
Pra,
2i
= -1+i
C
4
dhe
-2i
adj (A) = 0
2
-1-i
0
1-i
4
0
-2+2i
99
Vrejtje. Kini parasysh se n qoft se matrica ka element n R, ather nuk sht e nevojshme t marrim
t konjuguarit e c i , j meqnse i konjuguari i nj numri real sht po ai numr. Kjo sht arsyeja pse
n shum libra t cilt trajtojn vetm matrica me element nga R prkufizimi i axhoint nuk prmend
marrjen e t konjuguarve.
Shembull 3.9. Le t jet A matrica e mposhtme.
1
0
A :=
2
1
2
2
1
1
0
0
-1
2
-1
0
1
-1
Zgjidhje: Ather, axhointi saj sht

-2
0
adj (A) =
6
10
5
-6
-3
-7
-4
0
0
-4
-2
0
-6
-2
Teorema 3.6. Le t jet A nj matric e cila ka t anasjellt dhe adj (A) axhoint i saj. Ather
A adj (A) = adj (A) A = det (A) In
Vrtetim: Ushtrim.
Nga teorema e msiprme arrijm n prfundimin se pr nj matric t dhn A e till q det (A) 6= 0
kemi
1
A1 =
adj (A)
det (A)
Ather e anasjellta e matrics A jepet si m posht
c11
1
A =
adj (A) =
det (A)
|A|
c 12
|A|
c 21
|A|
c 22
|A|
..
.
..
.
..
c 1n
|A|
c 2n
|A|
Shembull 3.10. Gjej axhointin e A-s
1
A= 4
7
3
6 .
9
2
5
8
Zgjidhje: Axhointi sht
-3
adj (A) = 6
-3
6
-12
6
Vini re se det (A) = 0, pra kjo matric nuk ka t anasjellt.
-3
6
-3
c n1
|A|
c n2
|A|
..
.
c nn
|A|
100
T. Shaska
Ushtrime:
1. Le t jet kurba
A + By + Cx + Dy 2 + Ex y + x 2 = 0
e dhn e cila kalon nga pikat (x 1 , y 1 ), . . . , (x 5 , y 5 ). Prcakto A, B, C, D dhe E. Ky ishte problem i par
pr t cilin Kramer ishte i interesuar kur zbuloi kt formula.
2. Duke prdorur rregullin e Kramerit zgjidh sistemin Ax = b,ku

5
1
A=
3
0
-1
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
,
4
2
5
3
b=
3
2
3. Gjej axhointin e
1
A= 0
2
1
0 ,
1
0
1
0
2
B= 2
-1
1
-1
0
5
3
B=
3
2
2
2
1
4
3
0
5
dhe prdore rezultatin pr t gjetur A1 dhe B1 .
4. Gjej axhointin e
5
1
A=
3
0
-1
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
,
4
2
0
1
-2
-1
2
0
4
2
dhe prdore rezultatin pr t gjetur A1 dhe B1 .
5. Prcakto n qoft se matrica

1
0
A :=
2
1
0
1
1
0
0
0
-1
2
-1
0
1
-1
ka t anasjellt.
6. Le t jen f , g si m posht:
f (x) = a l x l + + a 0
g (x) = b m x m + + b 0
(3.3)

Matrica
101
al
a
l 1
a l 2
Syl ( f , g , x) =
a1
a
0
al
a l 1
a l 2
.
.
a1
a0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
al
a l 1
a l 2
.
.
.
a0
bm
b m1
b m2
.
.
b0
bm
b m1
.
.
.
b0
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
bm
b m1
.
b0
(3.4)
quhet matrica Silvester e f (x) dhe g (x). Rezultanti i f (x) dhe g (x), e shnuar me Res( f , g , x),
sht
Res( f , g , x) := det (Syl ( f , g , x)).
Pohimi i mposhtm sht nj fakt elementar n algjern e polinomeve:
Polinomt f (x) dhe g (x) kan nj faktor t prbashkt n k[x] ather dhe vetm ather kur Res( f , g , x) =
0.
Le t jet
F(t ) = u(1 + t 2 ) t 2
G(t ) = v(1 + t 2 ) t 3
(3.5)
Gjej Res(F, G, t ).
7. Le t jet
f (x) = x 5 3x 4 2x 3 + 3x 2 + 7x + 6
g (x) = x 4 + x 2 + 1
Gjej Res( f , g , x).
8. Le t jet
f (x) = a n x n + . . . a 1 x + a 0
dhe f 0 (x) derivati i tij. Prkufizojm dallorin f e f (x) n lidhje me x si m posht:
n(n1)
f :=
(1) 2
an
Res( f , f 0 , x).
Pohimi i mposhtm sht nj fakt elementar n algjern e polinomeve:
(3.6)
102
T. Shaska
Polinomi f (x) ka rrnj t dyfishta ather dhe vetm ather kur f = 0.
A ka
f (x) = 6x 4 23x 3 19x + 4
ndonj rrnj t dyfisht n C?
9. Gjej b-n e till q

f (x) = x 4 bx + 1
ka nj rrnj t dyfisht n C.
10. Gjej p-n e till q
f (x) = x 3 px + 1
ka nj rrnj t dyfisht n C.
3.3 Eigenvlerat, eigenvektort dhe eigenhapsirat

Lexuesi, besoj se e ka vn re se sht shum m e leht t punosh me matrica diagonale. Pr shembull, n qoft se A sht diagonale ather det (A) sht i leht pr tu gjetur, nj sistem linear Ax = b sht
i leht pr tu zgjidhur dhe An sht e leht pr tu llogaritur. Si mund t "transformohet"nj matric n
nj matric diagonale? N kt seksion do t studiojm nj nga konceptet m t rndsishme t algjebrs lineare sikurse eigenvlerat, eigenvektort dhe eigenhapsirat. Rndsia e tyre do t jet e qart n
seksionin tjetr.
Prkufizim 3.5. Le t jet A nj matric nn. Nj skalar jozero quhet nj eigenvler n qoft se ekziston
nj vektor jozero v i till q
Av = v
Vektori v quhet eigenvektori, i cili i korenspondon -s.
Pohim 3.1. Pikat e mposhtme jan ekuivalente:
1) sht nj eigenvler i A-s
2) det (I A) = 0
Vrtetim: Pr t llogaritur eigenvlerat dhe eigenvektort e vm re se
Av = v = (A I)v = 0
Pra, nj eigenvler sht nj skalar pr t cilin sistemi
(A I)x = 0
ka nj zgjidhje jotriviale. Dim se ky sistem ka nj zgjidhje jotriviale ather dhe vetm ather kur prcaktori i matrics koefiient sht zero. Kshtu q, ne duam t gjejm t till q
det (A I) = 0.
3.3. EIGENVLERAT, EIGENVEKTORT DHE EIGENHAPSIRAT
103
Le t jet A = [a i , j ] nj matric e dhn. Ather ekuacioni i msiprm mund t shkruhet si

a 1,1
a 2,1
a 3,1
a 1,2
a 2,2
a 3,2
a n,1
a n,2
det (A I) =
a 1,3
a 2,3
a 3,3
a n,3
...
...
...
...
a 1,n
a 2,n
a 3,n
a n,n

Duke llogaritur kt prcaktor marrim nj polinom n varsi
t -s, t grads t paktn n. Ky quhet polinomi karakteristik i A-s, t cilin e shnojm me char (A, ).
T gjesh eigenvlwrat e A-s sht njlloj si t gjesh rrnjt e polinomit char (A, ).
Rrjedhim 3.1. sht nj eigenvler ather dhe vetm ather kur sht nj rrnj e polinomit karakteristik.
Vrejtje. Kujtoni nga algjebra se nj polinom i grads n mund t ket t paktn n rrnj. Kshtu q nj
matric nn mund t ket t paktn n eigenvlera. Shiko Apendiks B pr m shum detaje mbi polinomt.
Shumfishmria e nj eigenvlere, si nj rrnj e polinomit karakteristik quhet shumfishmri algjebrike e nj eigenvlere. Pr nj eigenvler t fiksuar , eigenvektort korespondues jan dhn nga
zgjidhjet e sistemit
(A I)x = 0
N t njjtn mnyr nj hapsir t till e kemi quajtur hapsirn nul t matrics koefiient (A I).
Prkufizim 3.6. N qoft se sht nj eigenvler e A-s, bashksia
EL := {v V | A v = v}
quhet eigenhapsir e A-s q i korenspondon -s. Dimensioni i eigenhapsirs quhet shumfishmri
gjeometrike e eigenvlers .
Vrejtje. Mund t tregohet se shumfishmria gjeometrike sht gjithmon se shumfishmria algjebrike.
T gjesh eigenvlerat krkon t zgjidhsh ekuacionin e nj polinomi, gj e cila mund t jet e vshtir
pr polinome t gradave t larta. Pasi kemi gjetur eigenvlerat ather prdorim sistemin linear
(A I)x = 0
pr t gjetur eigenvektort. E paraqesim kt n shembullin e mposhtm.
Shembull 3.11. Gjej polinomin karakteristik dhe eigenvlerat e matrics:
1 2
A=
.
5 4
Zgjidhje: Polinomi karakteristik sht
char (A, ) = det (A I) =
1
5
2
4
= (1 )(4 ) 5 2 = 2 5 6 = ( + 1)( 6)
104
T. Shaska
Eigenvlerat jan 1 = 1 dhe 2 = 6. T dyja kan shumfishmri algjebrike 1.

N qoft se 1 = 1 sistemi ndryshon:
1 2
x=0
5
2
dhe zgjidhja e tij sht
-1
1
v1 =
Eigenhapsira e tij sht
E1 = v1 .
Ka dimension 1 dhe si rrjedhim shumfishmri gjeometrike e 1 = 1 sht gjithashtu 1.
Pr 2 = 6 sistemi bhet:
-5
5
2
-2
x=0
dhe zgjidhja e tij sht

v2 =

1
5
2
Eigenhapsira e tij sht

E2 = v2 .
Kjo eigenhapsir gjithashtu ka dimension 1 dhe si rrjedhim shumfishmri gjeometrike i 2 = 6 sht
gjithashtu 1.
Shembull 3.12. Gjej eigenvlerat dhe shumfishmrit e tyre pr matricn
1 0 2
1
2 1 0 -1
A :=
0 0 2
0
0
-2
Zgjidhje: Polinomi karakteristik sht

char (A, x) = (x 1)2 (x 2) (x + 2)
Kshtu q jan tre eigenvlera, 1 = 1, 2 = 2, 3 = 2. Eigenvlera 1 = 1 ka shumfishmri algjebrike 2,
ndrsa t tjert kan shumfishmri algjebrike 1.
Pr t gjetur shumfishmrit gjeometrike pr 1 , 2 , 3 duhet t gjejm eigenvektort korespondues.
Duke zgjidhur sistemin korespondues kemi
1
9
0
1
-5
17
v1 =
0 , v2 = 0 , v3 = 4
0
-3
Kshtu q shumfishmrit gjeometrike pr 1 , 2 , 3 jan respektivisht 1, 1, 1.
3.3. EIGENVLERAT, EIGENVEKTORT DHE EIGENHAPSIRAT
105
M posht do t shohim nj shembull kur shumfishmrit algjebrike dhe gjeometrike jan t njjt
pr do eigenvler.
Shembull 3.13. Gjej eigenvlerat dhe shumfishmrit e tyre pr matricn
1
0
A :=
1
0
0
1
-1
0
0
0
2
0
1
2
3
-2
Zgjidhje: Polynomi karakteristik sht

char (A, x) = (x 1)2 (x 2) (x + 2)
Kshtu q jan tre eigenvlera, 1 = 1, 2 = 2, 3 = 2. Eigenvlera 1 = 1 ka shumfishmri algjebrike 2 dhe
t tjert kan shumfishmri algjebrike 1.
Pr t gjetur shumfishmrit gjeometrike pr 1 , 2 , 3 duhet t gjejm eigenvektort e tyre korespondues. Duke zgjidhur sistemin korespondues kemi:
Pr = 1 eigenvektort jan
1
-1
1
0
u=
0 , u = 1
0
0
Kshtu q shumfishmria gjeometrike e 1 = 1 sht 2.
Pr 2 dhe 3 eigenvektort jan respektivisht v2 dhe v3 , si m posht:
1
2
v2 =
5 ,
-3
0
0
v3 =
1
0
Pra, shumfishmria geometrike pr 2 dhe 3 sht 1.

Vrejtje. Do shikojm n kapitullin tjetr se dy shembujt e msiprm paraqesin dy klasa t matricave. Ne
do t msojm se si t veprojm me seciln nga kto klasa.
Ushtrime:
1. Gjej eigenvlerat dhe shumfishmrit algjebrike dhe gjeometrike t tyre, pr seciln nga matricat
5
1
A=
3
0
-1
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
,
4
2
5
3
B=
3
2
2
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
4
2
106
T. Shaska
2. Le t jet A nj matric diagonale n n e dhn si m posht

1
0
A=
0
0
0
2
0
0
0
0
3
0
0
0
0
4
Cilat jan eigenvlerat dhe t shumfishmrit e tyre?
3. Llogarit eigenvlerat dhe shumfishmrit e tyre pr matricn A3 , ku A sht e njjt si n shembullin e msiprm.
4. Le t jet A nj matric diagonale n n e till q det (A) 6= 0. Supozojm se t gjith elementt n

diagonale jan t ndryshm. Sa eigenvlera t ndryshme ka A dhe cilat jan shumfishmrit e tyre?
5. Le t jet A nj matric 2 me 2 me trace T dhe prcaktor D. Gjej nj formul e cila t jap eigenvlerat
e A-s n termat e T-s dhe D-s.
6. Le t jet A dhe B e dhn si m posht:

5
1
A=
3
0
-1
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
,
4
2
5
3
B=
3
2
2
2
1
4
0
1
-2
-1
2
0
4
2
Gjej eigenvlerat e tyre. N secilin rast llogarit shumn dhe prodhimin e eigenvlerave dhe krahasoi
me tracen dhe prcaktorin e matrics.
7. Vrteto se nj matric katrore ka t anasjellt ather dhe vetm ather kur t gjith eigenvlerat
jan jozero.
8. Le t jet A nj matric 3 me 3. A mund t gjeni nj formul e cila t prcaktoj eigenvlerat e A-s

n qoft se njohim trace dhe prcaktorin e A-s?
9. Gjej polinomin karakteristik, eigenvlerat dhe eigenvektort e matrics
-1
A= 1
3
-1
1
1
0
1
-2
3.4. METODAT ITERATIVE PR GJETJEN E EIGENVLERAVE
107
3.4 Metodat iterative pr gjetjen e eigenvlerave

Deri tani metoda e vetme pr gjetjen e eigenvlerave t nj matrice sht zgjidhja e polinomeve karakteristik. N kt seksion do t japim nj metod t re e cila shmang polinomin karakteristik dhe merr nj
polinom t prafrt me t, duke prafruar nj eigenvektor fillimisht dhe m pas do t prdorim pikrisht
kt eigenvektor pr t gjetur eigenvlerat prkatse.
3.4.1 Metoda fuqi

Metoda fuqi aplikohet mbi nj matric n n e cila ka nj eigenvler dominuese 1 , ku eigenvlera
dominuese sht ajo q n vler absolute sht m e madhja. Pr shembull, n qoft se nj matric ka
eigenvlerat 4, 3, 1 dhe 4 ather eigenvlera e tij dominuese sht 4.
Teorema 3.7. Le t jet A nj matric e diagonalizueshme me eigenvler dominuese 1 . Aher gjendet nj
vektor x0 , jo-zero i till q vargu i vektorve xk , i prkufizuar si:
x1 = Ax0 , x2 = Ax1 , . . . , xk = Axk1 , . . .
i afrohet eigenvlers dominante.
3.5 Matrica t ngjashme, diagonalizimi i matricave.

N kt seksion do t studiojm konceptin e ngjashmris s matricave. Do t prcaktojm kushte t
nevojshme dhe t mjaftueshme q nj matric t jet e ngjashme me nj matric diagonale. Kur kjo t
jet e mundur do t gjejm algoritmin pr t prcaktuar kt matric diagonale.
Prkufizim 3.7. Dy matrica A dhe B quhen t ngjashme N qoft se existon nj matric C e till q
A = C1 B C.
Dy matrica t ngjashme A dhe B i shnojm me A B.
Lema 3.4. Vetia e ngjashmris sht nj veti ekuivalence.
Vrtetim: Relacioni i msiprm sht refleksiv sepse A = I1 AI.
N qoft se A B, ather ekziston nj matric C e till q A = C1 BC. Duke shumzuar nga e majta
1 1
me C dhe nga e djathta me C1 kemi q B = CAC1 . Pra, B = C1
AC . Kshtu q B A.
N qoft se A B dhe B C, ather ekzistojn matricat M dhe N t tilla q
A = M1 BM dhe B = N1 CN
Pra kemi
A = M1 BM = (M1 N1 ) C (NM) = (NM)1 C(NM).
Kshtu q A C dhe relacioni sht kalimtar.
Teorema e mposhtme sht prfundimi m i rndsishm i ktij seksioni. Nuk do ta kryejm vrtetimin
e saj.
108
T. Shaska
Teorema 3.8. Le t jet A nj matric n n dhe

1 , . . . , i , . . . , s
t gjitha eigenvlerat e ndryshme t A-s. N qoft se pr do i shumfishmria gjeometrike sht e njjt
me shumfishmrin algjebrike, themi
alg. mult.(i ) = geom. mult. (i ) = e i
Ather
A = CDC1
ku D sht matrica diagonale e dhn m posht
D=
...
1
2
...
2
...
n
...
n
e1
en
dhe
C = v1,1 , . . . v1,e i , v2,1 , . . . , v2,e 2 , . . . vs,e s

si dhe vi ,1 , . . . , vi ,e i sht nj baz pr eigenhapsirn Ei .
Matricn C n teoremn e msiprme e quajm matric tranzicioni t A-s t shoqruar me D.
Shohim dy shembuj n lidhje me teoremn e msiprme.
2
-1
A=
2
1
1
0
1
0
0
-1
0
-1
2
0
1
1
Zgjidhje: Polinomi i saj karakteristik sht

char (A, ) = (2 2 + 2)(2 1)
Eigenvlerat jan
p
5
1
1 i,
2
2
dhe shumfishmria algjebrike e tyre sht 1. Tani gjejm shumfishmrin gjeometrike pr do eigenvler.
= 1 + i: ather zgjidhim sistemin
A (1 + i)In = 0
3.5. MATRICA T NGJASHME, DIAGONALIZIMI I MATRICAVE.
109
Zgjidhja sht
1
1 + i
v1 =
1
0
dhe eigenhapsira koresponduese ka dimension 1.

N t njjtn mnyr, n qoft se = 1 i ather eigenvektori sht:
1
1 i
v2 =
1
0
N qoft se 3 = 21 +
p
5
2 , 4
= 12 +
p
5
2 , ather eigenvektort korespondues jan
13 5 p
2 +2 5
v3 =
,
p
63 5
p
15
7
5
2
2
13 5 p
2 2 5
v4 =
p
63 5
p
15
7
5
2
2
Pra, meqnse shumfishmria algjebrike e do eigenvlere sht e njjt me shumfishmrin gjeometrike,

ather A sht e ngjashme
1+i
0
0
0
0
1i
0p
0
D=
5
1
+
0
0
0
2
2
p
0
1
2
5
2
Matrica e tranzicionit n kt rast sht C = [v1 , v2 , v3 , v4 ].

Lema 3.5. Matricat e ngjashme kan eigenvlera t njjt.
Vrtetim: Le t jet A B, themi se
A = C1 BC
pr ndonj matric C e cila ka t anasjellt. Ather,

char (A, ) = det (A I) = det (A I) det (C1 ) det (C)
= det C1 (A I)C = det C1 AC C1 IC
= det C1 AC I = det (B I) = char (B, ).

Kshtu q, polinomi karakteristik sht i njjt. Pra, A dhe B kan eigenvlera t njjt.
Lema 3.6. Le t jet A nj matric n n dhe
1 , 2 , . . . , n
110
T. Shaska
eigenvlerat e tyre (jo domozdoshmrisht t ndryshm) t tilla q shumfishmria algjebrike dhe gjeometrike
jan t njjt. Ather,
t r (A) = 1 + 2 + + n .
Vrtetim: Ushtrim
3.5.1 Diagonalizimi i matricave

Duam t shohim rastin e mposhtm: Na sht dhn nj matric A, gjej nj matric diagonale D t
till q A sht e ngjashme me D. Gjithashtu, gjej matricn C e cila lidh A dhe D. Teorema e msiprme
jep nj algoritm se si mund ta zgjidhim kt shembull.
Algorithm 7. Input: Nj matric A, me dimensione n n
Output: Matricat C dhe D t tilla q
A = C D C1
N qoft se A sht e diagonalizueshme, n t kundrt shkruaj
A nuk sht e diagonalizueshme.
i) Llogarit eigenvlerat e A-s dhe shumfishmrit algjebrike t tyre .
ii) Pr do eigenvler 1 , llogarit shumfishmrin gjeometrike t i dhe eigenvektort korespondues
vi ,1 , . . . , vi ,s
iii) Krijo matricat D dhe C si n teoremn e msiprme.
Shembull 3.15. Le t jet A nj matric 4 4 e dhn si m posht
9 0
0
0
-2 1 -3 -4
A :=
-6 0
6
0
4
11
Gjej n qoft se kjo matric sht e diagonalizueshme dhe nse po, gjej nj matric diagonale D t ngjashme
me A dhe matricn transitive C t shoqruar me D.
Zgjidhje: Polinomi karakteristik i A-s sht
char (A, x) = (x 3) (x 6) (x 9)2 .
Kshtu q, eigenvlerat jan
1 = 3,
2 = 6,
3 = 9
me shumfishmri algjebrike 1, 1, dhe 2 respektivisht. Eigenvektort korespondues t 1 , 2 , 3 jan respektivisht v1 , v2 , dhe w1 , w2 si m posht
0
0
2
1
-2
1
1
0
v1 :=
0 , v2 := -3 , w1 := -4 , w2 := -2
1
1
0
1
3.5. MATRICA T NGJASHME, DIAGONALIZIMI I MATRICAVE.
111
Pra, shumfishmrit gjeometrike jan respektivisht 1,1, dhe 2. Si rrjedhim matrica A sht e diagonalizueshme dhe C dhe D jan
3
0
D=
0
0
0
6
0
0
0
0
9
0
0
0
,
0
9
0
-2
C :=
0
1
0
1
-3
1
2
1
-4
0
1
0
-2
1
Shembull 3.16. Le t jet A nj matric 3 me 3 si m posht
2
A= 0
0
0
0 .
3
1
2
0
Kontrollon nse A sht e ngjashme me nj matric diagonale.

Zgjidhje: Ather char (A, ) = ( 2)2 ( 3). Pr eigenvlern = 2, shumfishmria algjebrike sht 2 dhe
eigenhapsira jepet nga

0
E2 = {t 1 | t Q}
0
Shumfishmria gjeometrike sht 1, kshtu q A nuk sht e ngajshme me matricn diagonale t eigenvlerave.
Lema 3.7. Le t jet A e ngjashme me nj matric diagonale D e till q A = C1 D C. Ather
An = (C1 ) Dn C
Ushtrime:
1. Le t jet A nj matric n n me polinom karakteristik

char (A, ) = a n n + n1 n1 + + a 1 + a 0 .
Vrteto se
t r (A) = (1)n1 a n1 .
2. Diagonalizo (N qoft se sht e mundur) matricn:
3
-1
A=
2
1
1
0
1
0
4
-1
0
-1
2
0
1
1
112
T. Shaska
3. Le t jet
2
-1
A=
5
1
1
0
1
0
3
-1
0
-1
2
0
,
1
3
3
-1
B=
2
1
d he
1
0
1
0
4
-1
0
-1
2
0
.
1
1
Prcakto n qoft se A dhe B jan t ngjashme.

4. Le t jet
2
-1
A=
5
1
1
0
1
0
3
-1
0
-1
2
0
,
1
3
-10
+ 11
B=
-15
-15
d he
-2
7
-2
-4
2
-5
5
5
3
1
.
4
3
Prcakto n qoft se A dhe B jan t ngjashme.

5. Le t jet
A=
8
2
2
5
Gjej eigenvkerat dhe eigenvektort e saj. Gjej shumfishmrin gjeometrike dhe algjebrike. Gjej
matricat C, D t tilla q
A = C1 DC
6. Le t jet
1
A= 3
2
2
5
6
4
2
9
Gjej eigenvlerat e A-s. Llogarit A11 .

7. Le t jet A nj matric 4 me 4
A :=
-2
-5
-2
3
2
7
2
3
2
1
2
1
2
3
2
5
2
7
2
1
2
-1
-1
Vrteto se A = C1 DC ku
1
1
C :=
-1
1
Llogarit A6 .
2
1
1
1
1
-1
1
0
1
0
,
2
-1
-1
0
D :=
0
0
0
-1
0
0
0
0
1
0
0
0
0
2
113
8. Llogarit Ar pr
A=
-3
-2
5
4
ku r sht nj numr pozitiv.
1) Shkruaj nj program kompjuteri i cili t prcaktoj nse nj matric A sht e diagonalizueshme
dhe nse po t llogaris matricat C dhe D t tilla q A = C1 DC. Programi nuk duhet t ekzekutohet, por t shkruhet n pseudo-code. Mund t supozoni ekzistencn e nj funksioni i cili
zgjidh ekuacione polinomiale t grads n.

1. Le t jen A dhe B dy matrica me eigenvlera t njjta. A jan A dhe B domosdoshmrisht t ngjashme? Shpjego prgjigjen.
2. Gjej eigenvlerat dhe shumfishmrit algjebrike dhe gjeometrike pr matricn

1
1
A=
1
0
1
2
1
1
0
1
2
-1
2
0
4
2
3. Gjej eigenvlerat dhe shumfishmrit algjebrike dhe gjeometrike pr matricn

2
1
B=
1
1
2
1
1
4
0
1
-2
-1
1
0
1
2
4. Nj form kuadratike sht nj ekuacion polinomial i grads s dyt me tre ndryshore x, y, z, i cili
ka formn
F(x, y, z) = ax 2 + b y 2 + c z 2 + 2d x y + 2exz + 2 f y z
ku koefiientt a deri n i jan numra real. Marrim n konsiderat kurbn
F(x, y, z) = j.
Ather ky ekuacion mund t shkruhet n formn
xt Ax = j
114
T. Shaska
ku
x
x= y
z
d he
a
A= d
e
d
b
f
e
f
c
Matrica A quhet matrica e shoqruar me formn kuadratike F(x, y, z). Ndonj her sht ndihmse nse rrotullojm boshtet xy n mnyr t till q ekuacioni i kurbs s m siprme t mos i
ket termat x y, y z, xz. Kto forma kuadratike quhen forma kuadratike diagonale.
Le t jet forma kuadratike F(x, y, z) e dhn si m posht
F(x, y, z) = 2x 2 + 3y 2 + 5z 2 x y xz y z.
Gjej matricn tranzitive e cila transformon kt form n nj form diagonale.
5. Le t jet F(x, y, z) nj form kuadratike dhe A matrica e saj shoqruese. Inertia e A-s, e shnuar
me i n(A), sht e prkufizuar si treshja
i n(A) := (n 1 , n 2 , n 3 )
ku n i pr i = 1, 2, 3 prcakton numrat pozitiv, negative dhe zero t eigenvlerave t A-s respektivisht. Vrteto pikat e mposhtme:
i) N qoft se i n(A) = (3, 0, 0) ather forma kuadratike sht nj elipsoid.
ii) N qoft se i n(A) = (2, 0, 1) ather forma kuadratike sht nj parabol eliptike.
iii) N qoft se i n(A) = (2, 1, 0) ather forma kuadratike sht nj hiperbol of one sheet.
iv) N qoft se i n(A) = (1, 2, 0) ather forma kuadratike sht nj hiperbol of two sheets.
v) N qoft se i n(A) = (1, 1, 1) ather forma kuadratike sht nj parabol hiperbolike.
vi) N qoft se i n(A) = (1, 0, 2) ather forma kuadratike sht nj cilindr parabolik.
6. Le t jet sfera njsi n R3 me ekuacion
x2 + y 2 + z2 = 1
t dhn. Duke prdorur metodn e ushtrimit t mparshm, klasifikoje sipas lists s m siprme.
7. Klasifiko siprfaqen kuadratike

2x 2 + 4y 2 5z 2 + 3x y 2xz + 4y z = 2.
115

x 2 + y 2 z 2 + 3x y 5xz + 4y z = 1.
x 2 + y 2 + z 2 = 1.
10. Vrteto se n qoft se A sht matric diagonale, ather A sht e ngjashme me At .
1) Shkruaj nj program kompjuteri, i cili prcakton nse do dy matrica A dhe B jan t ngjashme. Prdor gjithka q kemi prdor n Chapter 3, pr ta br kt program sa m efiient
q t jet e mundur.
2) Dizenjo algoritmin m t mir q t jet e mundur pr llogaritjen e prcaktorit t nj matrice.
Shpjego zgjedhjen tuaj.
116
T. Shaska
Kapitulli 4
Format kanonike
Qllimi kryesor i ktij kapitulli sht t klasifikojm transformimet e ndryshme lineare t nj hapsire
vektoriale apo klasat e ngjashmris s matricave.
Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension n mbi fushn k dhe B nj baz e V-s. Gjithashtu,
T : V V sht nj funksion linear dhe A = MB
B (T) sht matrica e tij shoqruese. Duke zgjedhur nj
0
baz tjetr B0 pr V na jep nj matric t re B = MB

(T) t shoqruar me T, t quajtur
B0
B = P 1 A P
ku P = MB
(i d ), shiko Kapitullin 2. A mund t gjejm B0 t till q matrica shoqruese e T-s t jet sa
B0
m e thjesht? Strategjia sht t zgjedhim B0 t till q B t jet sa m afr me matricn diagonale. Kemi
dy raste:
i) k nuk i prmban t gjith eigenvlerat e A-s
ii) k i prmban t gjith eigenvlerat.
Kto dy raste na sjellin respektivisht tek forma racionale kanonike dhe forma kanonike e Xhordanit t
cilat do ti studiojm ne seksionet 2 dhe 3.
4.1 Vetit elementare t polinomve

N kt seksion do t prsrisim disa nga vetit elementare t polinomve. Pr m shum detaje
lexuesit e interesuar mund t lexojn [?SB], [?Sh-gal] ose [?DF].
Si m sipr, me fush k do t kuptojm nj nga bashksit e mposhtme: Q, R, or C.
Nj polinom f (x) me koefiient n k jepet si m posht
f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0
ku a 0 , . . . , a n k. a n quhet koefiienti i par i f (x). Polinomi f (x) quhet monik n qoft se a n = 1.
Prcaktojm si k[x] bashksin e t gjith polinomve n x me koefiient nga k. Le t jen f , g k[x].
Me f +g , f g prcaktojm mbledhjen dhe shumzimin e zakonshm t polinomve. Bashksia e t gjith
p(x)
funksioneve racional q(x) prcaktohet nga k(x),
p(x)
k(x) :=
p(x), q(x) k[x]
q(x)
117
118
T. Shaska
dhe sht nj fush. Teorema n vazhdim vrteton se algoritmi i mirnjohur i Euklidit aplikohet edhe pr
polinomet.
Teorema 4.1. (Algoritmi i Euklidit) Le t jen f , g k[x] dhe supozojm se g 6= 0. Ather ekzistojn
numrat e vetm r , q k[x], t till q
f = q g +r
ku deg r < deg g .
Polinomi r (x) quhet mbetje e pjestimit t f (x) me g (x). N qoft se r (x) sht polinomi zero (dmth,
r (x) 0) ather themi se g (x) pjeston f (x) dhe shkruhet si g (x) | f (x). N qoft se k e till q
f () = 0 themi se sht nj rrnj pr f (x). Si rrjedhim kemi:
Rrjedhim 4.1. Le t jet f k[x] dhe k t till q f () = 0. Ather f (x) = (x ) g (x).
Le t jet f (x) nj polinom dhe nj rrnj e f (x)-it, e till q
f (x) = (x )e g (x)
dhe (x ) - g (x). Numri e quhet shumfishmri e rrnjs .
Rrjedhim 4.2. Le t jet k nj fush e till q do polinom jo-konstant n k[x] ka nj rrnj n k. Ather,
pr do f k[x] ekzistojn 1 , . . . , n k dhe c k t tilla q
f (x) = c (x 1 ) (x n ).
Rrjedhim 4.3. Le t jet f k[x] e till q deg ( f ) = n. Ekzistojn jo m shum se n rrnj t f -s n k.
Teorema 4.2. (Teorema Themelore e Algjebrs) do polinom f (x) me grad n dhe koefiient n C ka n
rrnj, duke numruar edhe shumfishmrit.
Shembull 4.1. Le t jet f (x) C[x] i dhn si m posht
f (x) = (x 2 + 1)2 (x 1)3 (x 2)
Ather, rrnjt e f (x) jan i , i , 1, dhe 2 me shumfishmri 2, 2, 3 dhe 1, respektivisht. Kshtu q, rrnjt e
f (x) jan
i , i , i , i , 1, 1, 1, 2.
Pra, ekzistojn 8 rrnj sikurse e prisnim meqnse deg f = 8.
4.1.1 Polinomt e pathjeshtueshm

Sikurse do t shohim n seksionet n vazhdim, sht e rndsishme t dim nse nj polinom i
dhn mund t faktorizohet ose jo mbi nj fush k (psh, k = Q). Nj polinom f (x) k[x] sht i pathjeshtueshm n qoft se nuk mund t shkruhet si prodhim
f (x) = g (x) h(x)
ku g (x) dhe h(x) jan polinom jo-konstant. Do japim disa teknika se si t kontrollojm nse nj polinom
sht i pathjeshtueshm mbi fushn e numrave racional Q.
4.1. VETIT ELEMENTARE T POLINOMVE
119
Teorema 4.3. (Test i rrnjs integrale) Le t jet f (x) nj polinom me koefiient t dhn si m posht
f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0
dhe nj rrnj e f (x) e till q = db , (b, d ) = 1. Ather b | a 0 dhe d | a n .
Shembull 4.2. Vrteto se polinomi f (x) = x 3 + 2x + 2 sht i pathjeshtueshm mbi Q.
Zgjidhje: Supozojm se faktort e f (x) jan n Q[x] dhe se nj nga faktort sht linear. Kshtu q, f (x) ka
nj rrnj racionale = db . Nga teorema e mparshme kemi
b | 2,
d he
d |1
Kshtu q, b = 1, 2 dhe d = 1. Ather kemi = 1, 2. Esht e thjesht pr t par se kto vlera nuk
jan rrnj t f (x). Kshtu q f (x) sht i pathjeshtueshm.
Teorema 4.4. (Kriteri Eisenstein) Le t jet f (x) nj polinom me koefiient t dhn si m posht
f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0
dhe p nj numr i thjesht n A i till q:
i) p | a i pr do i n 1
ii) p 2 - a 0
iii) p - a n .
Ather, f (x) sht i pathjeshtueshm mbi Q.
Shembull 4.3. Vrteto se
f (x) = x 7 + 12x 6 9x 5 + 30x 4 6x 3 + 15x 2 + 12x 3
sht i pathjeshtueshm mbi Q.
Zgjidhje: Kini parasysh se p = 3 i pjeston t gjith koefiientt, prve koefiientit t par. Pr m tepr
p 2 = 9 nuk pjeston a 0 = 3. Duke aplikuar teoremn e mparshme arrijm n prfundimin se f (x) sht i
pathjeshtueshm mbi Q.
Teorema 4.5. (Kriteri i plot i Eisensteinit) Le t jet f (x) nj polinom me koefiient t dhn si m posht
f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0
dhe p nj numr i thjesht n A i till q:
1. Ekziston nj r (0 r n) e till q p - a r
2. p | a i pr do 0 i r 1
3. p 2 - a 0
4. f (x) = h(x) g (x), e till q h, g A[x].
Ather, deg(h) r ose deg(g ) r .
120
T. Shaska
Shembull 4.4. Le t jet p nj numr i thjesht. Vrteto se

f (x) = x 5 + 2x 4 + 3x 3 + 3
sht i pathjeshtueshm n Q[x].
Zgjidhje: Prdorim teoremn e mparshme. Meqnse 3 pjeston a 0 , . . . , a 3 por jo a 4 ather r = 4. Kshtu
q, n qoft se f (x) sht i thjeshtueshm ather sht prodhim i polinomve t gradse 4 dhe 1. Pra f (x)
ka nj rrnj recionale. Vrteto se kjo nuk mund t ndodh me an t testit t rrnjs integrale.
Ushtrime:
1. Prdor algoritmin e i Euklidit pr t shkruar
x n 1
x1
si nj polinom.
2. Vrteto se f (x) = x 3 3x 1 sht i pathjeshtueshm n Q.

3. Pr do numr t thjesht p, vrteto se x 2 p dhe x 3 p jan t pathjeshtueshm n Q.
4. Le t jet Z e till q pjestohet nga nj numr i thjesht p, por p 2 - . Vrteto se x n sht i
pashjeshtueshm.
5. Vrteto se f (x) = x 4 + 1 sht i pathjeshtueshm mbi Q.

6. Vrteto se polinomt e mposhtm jan t pathjeshtueshm mbi Q.
1) x 4 + 10x + 5
3) x 4 4x 3 + 6
4) x 6 + 30x 5 15x 3 + 6x 120
7. Faktorizo mbi Q polinomin
f (x) = x 3 7x 2 + 16x 12.
8. Faktorizo mbi Q polinomin
f (x) = x 3 + x 2 + x 14.
9. Nj ekuacion t grads s dyt e zgjidhim me an t formulave kuadratike. A dini ndonj formul
pr t zgjidhur nj polinom t grads s tret? Po pr nj polinom t grads s 4, 5?
4.2. MATRICA SHOQERUESE, POLINOMI MINIMAL, FORMA NORMALE E SMITHIT.
121
4.2 Matrica shoqeruese, polinomi minimal, forma normale e Smithit.

Sikurse m sipr me k shnojm nj nga fushat Q, R, ose C dhe Mat nn (k) shnojm hapsirn vektoriale e t gjitha matricave n n me element n k. Le t jet A Mat nn (k) dhe f k[x] e dhn nga
f (x) = a n x n + + a 0 .
Prkufizojm me
f (A) := a n An + + a 1 A + a 0 I.
Ather f (A) sht nj matric n n me element n k.
Teorema 4.6. Le t jet A Mat nn (k). Ather ekziston nj f k[x] jo-zero e till q
f (A) = 0.
Vrtetim: Hapsira vektoriale Mat nn (k) ka dimension n 2 . Kshtu q,
I, A, A2 , . . . , As
jan linearisht t varur pr s > n 2 . Pra, ekzistojn a 0 , . . . , a s t till q
a s As + . . . aA + a 0 I = 0.
Marrim f (x) = a s x s + . . . a 1 x + a 0 .
Prkufizim 4.1. Quajm polinom minimal t A-s polinomin e vetm monik m k[x] me grad minimale t till q m(A) = 0. Polinomin minimal t A-s e shnojm me m A (x).
Prkufizim 4.2. Le t jet f (x) nj polinom monik n k[x] e dhn me
f (x) = x n + a n1 x n1 + + a 0 .
Matrica shoqruese e f (x) sht matrica n n
C f :=
0
1
0
0
0
1
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...
1
a 0
a 1
a 2
...
...
a n1
dhe e shnojm me C f .
Lema 4.1. Le t jet f (x) k[x] dhe C f matrica shoqruese. Polinomi karakteristik i C f sht
char (C f , x) = f (x).
Vrtetim: Ushtrim.
122
T. Shaska
Pr nj matric t dhn A polinomi karakteristik char (A, x) = det (xI A). Matrica (xI A) mund
t konsiderohet si nj matric mbi fushn k(x). Pr m tepr, A sht gjithashtu n Mat nn ( k(x) ). N
teoremn n vazhdim do tregojm se si do matric n Mat nn ( k(x) ) mund t transformohet n nj matric diagonale me an t veprimeve elementare. Kto veprime elementare jan
i) Kmbimi i vendeve t dy rreshtave apo kolonave (Ri R j )
ii) Duke shtuar nj shumfish (n k[x]) t nj rreshti apo kolone (Ri q(x) Ri + R j ).
iii) Duke shumzuar do rresht apo kolon me nj element jo-zero n k (Ri u Ri , pr u k)
Dy matrica A dhe B, njra prej t cilave mund t prfitohet duke kryer veprimet elementare n matricn
tjetr, quhen ekuivalent sipas Gausit. Pr matricat, elementt e t cilave jan polinom kemi si m
posht:
Teorema 4.7. Le t jet M Mat nn ( k[x] ). Ather, duke prdorur veprimet elementare, matrica M mund
t kthehet n formn diagonale
1
e 1 (x)
e s (x)
ku e 1 (x), . . . , e n (x) jan polinom monik t till q

e i (x) | e i +1 (x), pr i = 1, . . . , s 1.
Vrtetim: Do prdorim veprimet elementare pr t transformuar M n nj matric diagonale. Nga t
gjitha matricat t cilat jan ekuvalente sipas Gausit me M, zgjidh matricn me element me grad m t
ult. Nj matric e till le t jet A = [a i j (x)] dhe elementi me grad m t ult sht a i j =: m(x).
Duke shkmbyer vendet e rreshtave me kolonat e sjellim kt element n pozicionin (1, 1). T gjith
elementt e kolons s par mund t shkruhen si (algoritm i Euklidit )
a 1 j = m(x) q j (x) + r j (x)
ku deg r j (x) < deg m(x).
Duke kryer veprimin R j m(x) q j (x) R j pr j = 2, . . . n kolona e par e matrics sht
m(x)
r 2 (x)
... .
...
r n (x)
123
Zgjidh elementin m 0 (x) me gradn m t vogl n kolonn e par dhe duke kmbyer rreshtat vendose kt element n pozicionin (1, 1). Kryej t njjtin proes si m sipr. Ather gradat e r j0 (x) do t
zvoglohen t paktn me nj njsi. Meqnse k[x] sht nj bashksi prcaktimi e Euklidit ky proes do
t prfundoj pasi kemi kryer nj numr t fundm veprimesh dhe kolona e par do t marr kt form
m 1 (x)
0
... .
...
0
N t vrtet, numri maksimal i veprimeve nuk mund t jet m i madh se deg m(x).
M pas kryejm t njjtn proedur pr rreshtin e par dhe marrim
m 2 (x)
0
...
0
a 0 (x) a 0 (x) . . . a 0 (x)
2,1
2,2
2,n
0
0
0
(x) . . . a 3,n
(x)
a 3,1 (x) a 3,2
...
0
0
0
(x)
a n,1
(x) a n,2
(x) . . . a n,n
Duke vazhduar prsri me kolon e par dhe kshtu n vazhdim, marrim nj varg veprimesh
A A(1) A(2) . . .
Shnojm me m i (x) elementin n pozicionin (1, 1) pas veprimit t i -t. Ather
deg m(x) > deg m 1 (x) > . . .
Pra, proedura duhet t ndaloj dhe matrica do t jet si m posht
e 1 (x)
0
...
0
00
00
0
a 2,2 (x) . . . a 2,n (x)
00
00
a 3,2
(x) . . . a 3,n
(x)
0
...
00
00
0
a n,2
(x) . . . a n,n
(x)
ku e 1 (x) ka gradn m t vogl dhe pjeston t gjith elementt a i00, j (x).
Tani kryejm t njjtn proedur me kolonn dhe rreshtin tjetr. Si prfundim do marrim
e 1 (x)
0
D :=
0
...
0
0
e 2 (x)
0
...
...
...
0
0
0
...
e n (x)
t till q e i (x) | e i +1 (x), pr i = 1, . . . , n 1.

Vrejtje. N qoft se t gjitha e i (x) = 0 ather do t ndodh n pozicionin e fundit meqnse t gjitha
e j (x), j 6= i e tjera duhet t pjestojn e i (x).
124
T. Shaska
Prkufizim 4.3. Le t jet A Mat nn (k). Ather nga teorema e msiprme, matrica xI A mund t
vendoset n formn diagonale
1
e 1 (x)
e s (x)
e till q e i (x)-t jan monik dhe e i (x) | e i +1 (x), pr i = 1, . . . , s 1. Kjo quhet forma normale e Smithit
pr A-n dhe elementt e i (x) me grad jozero quhen faktor invariant t A-s.
Lema 4.2. Polinomi karakteristik i A-s sht prodhimi i faktorve invariant t tij deri n shumzimin me
nj konstante.
Vrtetim: Kemi
char (A, x) = det (xI A).
Meqnse (xI A) Smith (A) ather
det (xI A) = c det (Sm(A)),
pr ndonj c k.
Lema 4.3. Le t jen e 1 (x), . . . e s (x) faktort invariant t A-s t till q
e i (x) | e i +1 (x), pr i = 1, . . . , s.
Polinomi minimal m a (x) sht faktori invariant m i madh i A-s. Pra
e s (x) = m A (x).
Vrtetim: Ushtrim
Shembull 4.5. Gje formn normale t Smithit pr matricn A t dhn si m posht:
2
A := 0
0
-2
3
0
14
-7
2
Zgjidhje: Kemi
x-2
0
xI A =
0
2
x-3
0
- 14
7
x-2

Kryejm veprimet e mposhtme elementare
2
x 3
0
- 14
C1 C2
7
x 2
x 2
0
0
- 14
R2 (x3)R1 2R2
7
x 2
2
0
0
x 2
(x 2)(x 3)
0
2
0
0
0
2(x 2)(x 3)
0
1
0
0
0
(x 2)(x 3)
0
-7
C3 7C1 +C3
7(x 2)
x 2
1
0
0
0
(x 2)(x 3)
0
0
C2 C3
7(x 2)
x 2
1
0
0
0
7(x 2)
(x 2)
0
R3 R2 7R3
(x 2)(x 3)
1
0
0
0
7(x 2)
0
0
C3 (x3)C2 7C3
(x 2)(x 3)
(x 2)(x 3)
0
7(x 2)
0
0
R 1 R , R 1 R
2 7 23 7 3
0
7(x 2)(x 3)
x 2
xI A = 0
0
2
x 3
0
1
0
0
- 14
C2 (x2)C1 2C2
14(x 2)
x 2
- 14
R1 12 R1 , R2 21 R2
14(x 2)
x 2
125
126
T. Shaska
1
0
0
0
(x 2)
0
0
(x 2)(x 3)
e cila sht forma normale e Smithit Sm(A). Lexuesi mund t kontrolloj se polinomi karakteristik i Smith (A)
dhe A-s jan t njjt.
Ushtrime:
1. Gjej matricn shoqruese t

f (x) = x 3 x 1.
2. Gjej matricn shoqruese t
f (x) = (x 2)2 (x 3).
3. Le t jet A nj matric 22 me element n Q e till q char (A, x) = x 2 +1. Gjej polinomin minimal
t A-s.
4. Le t jet f (x) nj polinom i pathjeshtueshm i grads s tret n Q. P.sh.
f (x) = ax 3 + bx 2 + c x + d .
Le t jet A nj matric 3 3 me element n Q, t till q char (A, x) = f (x). Gjej polinomin minimal m A (x) of A. A mund ta prgjithsoni n nj polinom t grads n?
5. Gjej formn normale t Smithit t matricave n dy shembujt e msiprm.
6. Prcakto t gjith polinomt minimal t mundshm t matrics A me polinom karakteristik
char (A, x) = (x 2)2 (x 3)
7. Prcakto t gjitha format normale t Smithit, t mundshme s matrics A me polinom karakteristik
char (A, x) = (x 2)2 (x 3)
8. Gjej t gjitha format normale t Smithit, t mundshme t matrics A me polinom karakteristik
char (A, x) = x 3 1.
Ushtrim programimi:
1) Shkruaj nj program kompiuteri i cili gjen formn normale t Smithit pr nj matric t dhn
A.
4.3. FORMA RACIONALE KANONIKE
127
4.3 Forma racionale kanonike

Le t jet f (x) nj polinom me koefiient n nj fush k. Sikurse treguam n seksionin e mparshm,
jo t gjitha rrnjt e nj polinomi jan domosdoshmrisht n k. Pr shembull, jo t gjith polinomt me
koefiient racional faktorizohen n faktor linear mbi bashksin e numrave racional. Le t jet A nj
matric e dhn me element n k. N kt seksion do t shohim se si gjejm matricn "m t mir"D t
ngjashme me A dhe me element prsri n k. Lexuesi mund t supozoj se k = Q.
Le t jet A Mat nn (k) dhe D = Smith (A), forma e tij normale e Smithit sikurse n seksionin e
mparshm. Le t jen e 1 (x), . . . , e s (x) faktort invariant t A-s dhe C1 , . . . , Cs matrica shoqruese koresponduese. Matrica-bllok
C1
C2
Cs
quhet forma kanonike racionale e A-s dhe e shnojm me Rat (A). Fjala rationale prdoret pr t
treguar se kjo form sht llogaritur e gjitha brenda fushs k. Kini parasysh se,
e 1 (x) e s (x) = c char (A, x)
e cila sjell si rrjedhim se
deg e 1 + + deg e s = deg char (A, x).
Kshtu q, A dhe Rat (A) kan dimension t njjt.
Shembull 4.6. Gjej formn kanonike racionale t matrics
2
A := 0
0
14
-7
2
-2
3
0
Zgjidhje: Faktort invariant t ksaj matrice i gjetm n Shembullin 4.5 n seksionin e fundit. Ato jan
e 1 (x) = x 2 dhe e 2 (x) = (x 2)(x 3). Ather forma racionale e A-s sht
Rat (A) =
2
0
1
-6
5
Teorema 4.8. Le t jet k nj fush dhe A Mat nn (k). Ather pohimi i mposhtm sht i vrtet:
i) Dy matrica n Mat nn (k) jan t ngjashme ather dhe vetm ather kur kan t njjtn form
racionale.
ii) Forma racionale e A-s sht e vetme.
128
T. Shaska
Vrtetim: Le t jet A e ngajshme me B. Ather char A (x) = char B (x) meqnse jan polinome mbi k.
Kshtu q, forma normale e Smithit sht e njjt pr A-n dhe B-n. Pra, A dhe B kan t njjtn form
racionale.
N qoft se A dhe B kan t njjtn form racionale, ather ata kan t njjtt faktor invariant.
ii) Faktort invariant mund t zgjidhen n mnyr t vetme. Si rrjedhim edhe forma racionale sht
e vetme.
Shembull 4.7. Le t jet A nj matric 10 me 10, e till q faktort invariant t saj jan
e 1 (x) = x 2
e 2 (x) = (x 2)(x 3 + x + 1)
(4.1)
e 3 (x) = (x 2)(x 3)(x + x + 1)

Gjej formn racionale kanonike t A-s.
Zgjidhje: Duke shumzuar kemi
e 2 (x) = x 4 2x 3 + x 2 x 2
(4.2)
e 3 (x) = x 5 5x 4 + 7x 3 4x 2 + x + 6
Kshtu q, forma racionale kanonike e A-s sht
0 0
1 0
0 1
0 0
Rat (A) =
0
0
0
1
2
1
-1
2
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
-6
-1
4
-7
5
Shembull 4.8. Le t jet A nj matric 8 me 8 e till q faktort invariant t saj jan

e 1 (x) = x 3 + x + 1
e 2 (x) = (x 2 + 2)(x 3 + x + 1) = x 5 + 3x 3 + x 2 + 2x + 2
Zgjidhje: Kshtu q forma racionale kanonike sht
0 0 -1
1 0 -1
0 1
0
Rat (A) =
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
1
-2
-2
-1
-3
0
(4.3)
4.4. TEOREMA E CAYLAY-HAMILTON
129
Ushtrime:
1. Gjej formn racionale kanonike t ksaj matrice mbi Q
1
3
2
4
2. Le t jet A matrica 8 me 8 e dhn si:
A=
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
Gjej eigenvlerat e saj. Cilat jan eigenvlerat e AT ?
4.4 Teorema e Caylay-Hamilton

Teorema e Caylay-Hamilton sht nj nga teoremat m t njohura t algjebrs lineare. Mund t prdoret pr llogaritjen e formave racionale kanonike t matricave.
Teorema 4.9. (Cayley - Hamilton) Le t jet A Mat nn (k), m A (x) polinomi i saj minimal dhe char A (x)
polinomi karakteristik i A-s. Ather,
m A (x) | char A (x).
Vrtetim: Le t jen e 1 (x), . . . , e s (x) faktort invariant t A-s t till q e i (x) | e i +1 (x), pr i = 1, . . . s. Dim
se
char A (x) = e 1 (x) e s (x)
Meqnse e s (A) = m A (A) = 0 dhe e s (x) | char A (x), ather char A (A) = 0.
Meqnse m(x) sht polinomi minimal, ather
deg m A (x) deg char A (x).
Nga algoritmi i Euklidit,
char A (x) = q(x) m A (x) + r (x)
i till q deg r (x) < deg m A (x). Meqnse char A (A) = 0, ather r (A) = 0. Pra r (x) sht polinomi zero, n
t kundrt r (x) do t jet polinomi minimal.
130
T. Shaska
4.4.1 Llogaritja e forms racionale kanonike

Seksioni i msiprm prcakton nj algoritm pr formn normale t Smithit t nj matrice A. Kjo
na jep t gjith faktort invariant t A-s. N qoft se dim faktort invariant ather sht e leht t
shkruajm formn racionale kanonike Rat (A) of A. Gjithsesi, ekzistojn teknika pr t llogaritur direkt
formn racionale kanonike t nj matrice duke kryer veprime elementare ose t gjesh faktort invariant
pa qen nevoja t llogarisim formn normale t Smithit. N kt seksion do t paraqesim disa nga kto
teknika me an t shembujve.
Shembull 4.9. Le t jet A nj matric 3 me 3 e dhn si m posht:
23
70
20
3
A = - 43
-2
11
3
4
3
-7
-1
Gjej formn e saj racionale kanonike.

Zgjidhje: Polinomi karakteristik i A-s sht
char (A, x) = (x 1)3 .
Ather, nga teorema e Cayley-Hamilton polinomi minimal i A-s sht nj nga polinomt e mposhtm:
m A (x) = (x 1),
(x 1)2 ,
(x 1)3
Pr m tepr, m A (A) = 0. Kontrollojm se A I 6= 0 dhe (A I)2 = 0. Kshtu q polinomi minimal sht

m A (x) = (x 1)2
Kshtu q forma normale e Smithit sht
1
x 1
Smith (A) =
(x 1)2
dhe forma racionale
Rat (A) =
0
1
-1
2
4.4.2 Llogaritja e matrics transformuese

Ne dim se si t llogarisim formn racionale t nj matrice A. Ather, A sht e ngjashme me formn
e saj racionale Rat (A). Kshtu q ekziston nj matric C e cila ka t anasjellt, e till q
A = C1 Rat (A) C
Ne duam t llogarisim C. Strategjia sht t mbajm shnim t gjitha veprimet elementare t kryera n
xI A dhe ti kryejm kto veprime n I pr t marr C-n si prodhim i matricave elementare.
4.4. TEOREMA E CAYLAY-HAMILTON
131
Algorithm 8. Input: Nj matric A n n

Output: Matrica C e till q
A = C1 Rat (A) C
1) Krijo matricn xI A.
2) Transformoje n formn normale t Smithit dhe mbaj shnim t gjitha veprimet elementare
t kryera.
3) Pr do veprimet n hapin 2, kryej veprimet e mposhtme n matricn identike I sipas rregullave t listuara mposht:
a) Ri R j = Ci C j
b) Ri q(x) Ri + R j = Ci q(x) Ci + C j
c) Ri u Ri , pr u k = Ci u C j
4) Matrica e prfituar pasi kemi kryer kto veprime n I sht matrica e krkuar C.
Ushtrime:
1. Gjej formn racionale t matrics 3 me 3 me faktor invariant

e 1 (x) = (x 1),
e 2 (x) = (x 1),
e 3 (x) = x 1.
2. Gjej formn racionale kanonike t matricave mbi Q
0
A= 1
0
85
-30 ,
3
-4
4
0
2
B= 0
0
2
2
0
1
-1
3
dhe prcakto nse A dhe B jan t ngjashme.

3. Gjej faktort invariant factors t
2
3
1
2
4
5
1
1
1
4. Vrteto se dy matrica jo-skalare 2 2 mbi k jan t ngajshme ather dhe vetm ather kur kan
t polinom karakteristik t njjt.
5. Gjej formn racionale kanonike t
0
0
-1
-1
0
0
-1
0
0
132
T. Shaska
6. Prcakto t gjitha format racionale kanonike t mundshme pr nj matric me polinom karakteristik

f (x) = x 2 (x 2 + 1)2
7. Prcakto t gjitha format racionale kanonike t mundshme pr nj matric me polinom karakteristik
f (x) = x p 1
pr nj numr tek t thjesht p.
8. Polinom karakteristiki i nj matrice t dhn A sht

char (A, x) = (x 1)2 (x + 1) (x 2 + x + 1).
Cil jan polinomt minimal t mundshm t A-s?
9. Gjej t gjitha klasat e ngjashme t matricave 2 2 me element n Q dhe rend 4 (dmth, A4 = I).
Ushtrim programimi:
1) Shkruaj nj program kompjuteri i cili gjen form racionale kanonike t nj matrice t dhn A.
4.5 Forma kanonike e Xhordanit

Le t jet k. Ather nj matric e forms
J =
quhet blloku i Xhordanit.

Lema 4.4. Le t jet A nj matric s s me polinom karakteristik
char A (x) = (x )s .
Ather, A sht e ngjashme me matricn bllok s s t Xhordanit J .
Vrtetim: Le t jet f (x) := (x )s . Ather, teorema e Cayley-Hamilton sjell q
f (A) = (A I)s = 0.
4.5. FORMA KANONIKE E XHORDANIT
133
Kshtu q, m A (x) = (x )r ose m AI (x) = x r . Pra, (A I) sht e ngjashme me matricn shoqruese D

t g (x) := x r , ku
0 1
0 1

D=
1
0
Pra, ekziston nj matric e cila ka t anasjellt P e till q
P 1 (A I)P = D
e cila sjell se P 1 A P = D + I. Pra, A sht e ngjashme me
D + I =
Nj matric sht n formn kanonike t Xhordanit n qoft se sht nj matric diagonale bllok
J=
J1
J2
.
.
Jn
me blloqe t Xhordanit prgjat diagonales.

Teorema 4.10. Le t jet A nj matric n n me element n k dhe supozojm se k prmban t gjith eigenvlerat e A-s. Ather,
i) A sht e ngjashme me nj matric n formn kanonike t Xhordanit.
ii) Forma kanonike e Xhordanit t A-s, t ciln e shnojm me J(A) sht e vetme sipas permutacioneve t blloqeve.
Pra, pr t gjetur formn kanonike t Xhordanit t nj matrice A n me n, n fillim gjejm faktort
invariant t saj e 1 (x), . . . , e s (x). Meqnse fusha k prmban t gjith eigenvlerat e A-s dhe do e i (x) |
char (A, x), ather faktorizojm faktort invariant si
e i (x) = (x 1 )e 1 (x r )e r
Pr do i , i = 1, . . . , e r kemi nj bllok t Xhordanit. Meqnse prodhimi i t gjith faktorve invariant
barazon polinomin karakteristik t A-s, kombinimi i t gjith blloqeve t Xhordanit prgjat diagonalet
do t krijojn nj matric n me n (me t njjtin dimension si A).
134
T. Shaska
Figura 4.1: Matrica n formn e Xhordanit.
Vrejtje. Forma kanonike e Xhordanit t nj matrice A sht diagonale ather dhe vetm ather kur A
sht e diagonalizueshme.
Shembull 4.10. T dyja matricat
0
1
A=
1
1
1
0
1
1
1
1
0
1
5
-6
B=
-3
3
1
1
,
1
0
2
-3
-1
1
-8
8
3
-4
-8
8
,
4
-5
kan t njjtin polinom karakteristik

f (x) = (x 3)(x + 1)3 .
Prcakto nse kto matrica jan t ngjashme dhe gjej formn e tyre kanonike t Xhordanit.
Zgjidhje: Polinomi minimal pr A dhe B sht nj nga polinomt e mposhtm:
m 1 (x) =(x 3) (x + 1),
m 2 (x) =(x 3) (x + 1)2 ,
(4.4)
m 3 (x) =(x 3) (x + 1) .
Kontrollojm se (A 3I) (A + I) = 0. N t njjtn mnyr kontrollojm se (B 3I) (B + I) = 0. Kshtu q,
polinomi minimal i A-s dhe B-s sht
m(x) = (x 3) (x + 1).
Format normale t tyre t Smithit jan
Smith (A) = Smith (B) =
x +1
x +1
(x 3)(x + 1)
135
Ather format kanonike t Xhordanit jan
-1
-1
J(A) = J(B) =
-1
-3
Pra, A dhe B jan t ngajshme. Pr m tepr, A dhe B jan matrica t diagonalizueshme dhe ne mund ti
diagonalizojm ato duke prdorur teknikat e kapitullit t mparshm.
Shembull 4.11. Le t jet A nj matric e till q faktort invariant t saj jan
e 1 (x) =(x 2)2 (x 2 + 1)
(4.5)
e 2 (x) =(x 2)3 (x 2 + 1)2

Gjej formn racionale dhe kanonike t Xhordanit t A-s.
Zgjidhje: Duke kryer shumzimet marrim
e 1 (x) =x 4 4x 3 + 5x 2 4x + 4
(4.6)
e 2 (x) =x 7 + 6x 6 + 14x 5 20x 4 + 25x 3 22x 2 + 12x 8

Forma racionale kanonike sht
Rat (A) =
dhe forma kanonike e Xhordanit
0
1
0
0
2
0
J(A) =
0
0
1
0
0
0
0
1
-4
4
-5
4
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
0
1
8
-12
22
-25
20
-14
-6
1
2
-i
+i
2
0
0
1
2
0
0
1
2
-i
0
1
-i
i
0
1
i
136
T. Shaska
Shembull 4.12. Le t jet A nj matric 3 me 3 si m posht
2 1 0
A= 0 2 0
0 0 3
Gjej formn e saj kanonike t Xhordanit.
Zgjidhje: Ather char (A, ) = ( 2)2 ( 3). Pr eigenvlerat = 2, shumfishmria algjebrike sht 2 dhe
eigenhapsira jepet si:
1
E2 = {t 0 | t Q}
0
Shumfishmria gjeometrike sht 1, kshtu q A nuk sht e ngjashme me matricn diagonale t eigenvlerave.
Kemi
xI A =
x 2
0
0
1
x 2
0
1
0
0
x 2
(x 2)2
0
0
x 3
0
1
0
0
0
1
C1 C2
0 x 2
x 3
0
x 2
0
0
0
1
C2 =(x2)C1 C2
0
0
x 3
0
0
1
0
0
(x 2)2
0
0
1
0
0
R2 =(x2)R1 R2
0
x 3
0
- (x 2)2
0
R2 R3
0
C2 C3
0
x 3
0
2
(x 2) (x 3)
Ather forma e saj kanonike e Xhordanit sht
2
J(A) = 0
1
2
.
3
Ne mund t kishim dalluar se A sht n formn kanonike t Xhordanit. Vini re se shumfishmria gjeometrike
pr do eigenvler sht 1 dhe ekziston nj bllok i Xhordanit pr seciln prej tyre. Gjithashtu shumfishmrit algjebrike t eigenvlerave jan 2 dhe 1 dhe blloqet korespondues t Xhordanit jan me prmasa 2
dhe 1 respektivisht. Do t shohim se kto fakte nuk jan thjesht rastsi.
Ushtrime:
1. Le t jet A nj matric me polinom karakteristik

char (A, x) = x 3 + x 2 + x + 1
137
Gjej formn racionale t A-s mbi Q dhe formn kanonike t Xhordanit t A-s mbi C.
2. Gjej formn racionale dhe formn kanonike t Xhordanit t
2 1 1
1 2 0 .
1 1 3
3. Llogarit formn kanonike t Xhordanit t nj matrice me polinom karakteristik f (x) = x n 1, for
n 2.
4. Vrteto se n qoft se A2 = A, ather A sht e ngjashme me matricn diagonale e cila ka vetm 0
dhe 1-sha prgjat diagonales.
5. Gjej formm kanonike t Xhordanit
3
1
1
2
2
-2
0
7 .
3
0
0
1
0
-2 .
3
7. Gjej formn kanonike t Xhordanit t matricave
0 -4
85
4
-30 ,
A= 1
6. Gjej formn kanonike t Xhordanit

1
0
0
2
B= 0
0
2
2
0
1
-1
3
dhe prcakto nse A dhe B jan t ngjashme.

8. Prcakto formn kanonike t Xhordanit pr matricn n n mbi Q e cila i ka t gjith elementt 1.
9. Le t jet A matric 2 2 e cila i korespondon rrotullimit t planit kompleks me
kanonike t Xhordanit t A-s. Shpjego n termat e numrave kompleks.
2
5 .
Gjej formn
10. Le t jet A matric 2 2 e cila i korespondon rrotullimit t planit kompleks me T(z) = 1z . Gjej formn kanonike Xhordanit t A-s. Shpjego n termat e numrave kompleks.
Ushtrime Programimi:
1) Shkruaj nj program kompjuteri i cili gjen format kanonike t Xhordanit t nj matrice t
dhn A.
138
T. Shaska
4.6 Ushtrime Prsritje

1. Gjej formn racionale kanonike t nj matrice A 5 me 5, me polinom karakteristik
char (A, x) = x 5 + 2x 4 12x 3 + 4x 2 6x + 10
2. Le t jet A nj matric n me n, e cila ka n eigenvlera t ndryshm 1 , . . . , n . Gjej formn kanonike
t Xhordanit t A-s.
3. Polinomi karakteristik i nj matrice A 3 me 3 sht

char (A, x) = (x 1)2 (x 2).
Gjej t gjitha format racionale dhe kanonike t Xhordanit t mundshme t A-s.
4. Prcakto nse matricat A dhe B jan t ngjashme

-1
0
A=
0
0
1
-1
0
0
0
0
-2
0
0
0
,
0
-2
-1
0
B=
0
0
1
-1
0
0
0
0
-2
0
0
0
1
-2
5. Diagonalizo matricn ose shpjego prse nuk mund t diagonalizohet.

3
4
A=
-4
2
1
0
2
-4
0
0
2
0
-1
3
-3
7
6. Diagonalizo matricn ose shpjego prse nuk mund t diagonalizohet.

7
-10
A=
5
-15
-1
4
-1
3
0
0
2
0
2
-4
2
-4
7. Le t jet A nj matric nilpotente n n. Vrteto se An = 0.
8. Le t jet A nj matric trekndore e siprme (t gjith elementt n diagonalen kryesore dhe

posht saj jan 0). Vrteto se A sht nilpotent.
9. Le t jet A nj matric 22, e cila i korespondon rrotullimit t planit kompleks me

kanonike t Xhordanit t A-s. Shpjego n termat e numrave kompleks.
2
n .
Gjej formn
139
10. Prcakto bashksin e klasave t ngjashme t matricave A 3 3 mbi C, t cilat knaqin kushtin
A3 = 1.
11. Prcakto bashksin e kalsave t ngjashme t matricave A 3 3, mbi C, t cilat knaqin kushtin
A6 = 1.
12. Prcakto bashksin e klasave t ngjashme t matricave A 6 6 mbi C, me polinom karakteristik:
char (A, x) = (x 4 1)(x 2 1).
140
T. Shaska
Kapitulli 5
Prodhimi i brendshm dhe

Ortogonaliteti
N kt kapitull do t studiojm konceptin e rndsishm t prodhim t brendshm n nj hapsir
vektoriale. Pasi kemi paraqitur bazat ortogonale dhe ortonormale do t studiojm proesin e ortogonalizimit t Gram-Schmidt. N seksionin e fundit do t japim nj prezantim t thjesht t hapsirave
duale.
5.1 Prodhimi i brendshm

Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi fushn k. Kini parasysh se n kt libr me k shnojm nj nga
Le t jet f (u, v) nj funksion i
fushat Q, R ose C. Pr k i konjuguari kompleks i -s shnohet me .
dhn si m posht
f : V V k
(u, v) = f (u, v)
(5.1)
Funksioni f quhet prodhim i brendshm (prodhim skalar) n qoft se vetit e mposhtme jan t
vrteta, pr do u, v, w V dhe r k:
i) f (u, v) = f (v, u),
ii) f (u, v + w) = f (u, v) + f (u, w)
iii) f (r u, v) = r f (u, v).
Prodhim e brendshm do ta shnojm me u, v n vend t f (u, v). Prodhim i brendshm quhet jodegenerate n qoft se
u, v = 0, pr do v V = u = 0
Hapsira vektoriale V me nj prodhim t brendshm quhet njhapsir e brendshme. Japim disa
shembuj hapsirash t brendshme.
Shembull 5.1. Vrteto se u, v = u,

v.
v.
Zgjidhje: N t vrtet, u, v = v, u = u, v = u,
141
142
T. Shaska
Shembull 5.2. Le t jet V = Rn dhe konsiderojm produktin skalar

u = (u 1 , . . . , u n ),
v = (v 1 , . . . , v n )
u v = u1 v 1 + + un v n
E lm si ushtrim pr lexuesin t vrtetoj se ky sht prodhim i brendshm n V.
Shembull 5.3. Le t jet V hapsira e funksioneve real t vazhdueshm n [0, 1]
f : [0, 1] R
Pr f , g V prkufizojm
Z
f ,g =
f (t ) g (t ) d t
Duke prdorur vetit e integraleve sht e leht t vrtetojm se ky sht nj prodhim i brendshm.
Shembull 5.4. Le t jet V hapsira vektoriale si m sipr dhe
f (x) = sin x,
g (x) = cos x
Llogarit f , g .
Zgjidhje: Kemi
1
Z
f ,g =
sin x cos x d x =
1
2
Z
0
sin (2x) d x =
1
1 cos 2
( cos 2 + cos 0) =
4
4
Prkufizim 5.1. Le t jet V hapsir vektoriale dhe , nj prodhim i brendshm n V. Le t jet u V.

E quajm v-n ortogonale me u-n n qoft se u, v = 0, ndonjher shnohet dhe si: u v. Pr nj
bashksi S V bashksia ortogonale e saj S sht e prkufizuar si m posht
S := {v V | s S, s v}
N qoft se S sht nj nnhapsir e V-s ather S quhet komplementi ortogonal i S-s.
Kini parasysh se pr do prodhim t brendshm
u, u = u, u.
Pra u, u R dhe prkufizimi i mposhtm ka kuptim.
Prkufizim 5.2. Nj prodhim i brendshm sht prkufizuar pozitivisht n qoft se pikat e mposhtme
jan t vrteta:
i) u, u 0 pr do u V.
ii) u, u > 0 ather dhe vetm ather kur u 6= 0.
Norma e nj elementi v V sht e prkufizuar si
||v|| :=
p
v, v.
M posht do t studiojm hapsirat vektoriale mbi R dhe ato mbi C.
5.1. PRODHIMI I BRENDSHM
143
5.1.1 Prodhimi i brendshm mbi numrat real

Kini parasysh se n kt rast prkufizimi i prodhimt t brendshm sht nj funksion
u, v : V V R
i till q vetit e mposhtme jan t vrteta pr do u, v, w V dhe r R:
i) u, v = v, u,
ii) u, v + w = u, v + u, w
iii) u, v = u, v = u, v.
Shembull 5.5. Le t jet V = Rn . Pr do u, v V, t till q
u = (u 1 , . . . , u n ),
v = (v 1 , . . . , v n )
prkufizojm
u, v = u 1 v 1 + + u n v n
Ky sht produkti skalar q njohim nga hapsirat Euklideane, t cilat i studjuam n Kapitullin 1. Vrteto
se ky sht nj prodhim i brendshm.
5.1.2 Prodhimet Hermitiane

Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi C. Prodhim i brendshm n kt rast quhet prodhim hermitian. Ekziston nj funksion n V
u, v : V V C
i till q vetit e mposhtme jan t vrteta pr do u, v, w V dhe r C:
i) u, v = v, u,
ii) u, v + w = u, v + u, w
u, v.
iii) u, v = u, v dhe u, v =
Shembull 5.6. Le t jet k C dhe V = k n . Pr do
u = (u 1 , . . . , u n ),
v = (v 1 , . . . , v n )
prkufizojm
u, v = u 1 v1 + + u n vn
Vrteto se ky sht nj prodhim hermitian. Kt prodhim n veanti do ta quajm prodhim i brendshm Euklidian.
Kini parasysh se pr prodhimin e brendshm Euklidian ,
u, u = u 1 u 1 + + u n u n = ||u 1 ||2 + + ||u n ||2
Norma e u V sht prkufizuar si
||u|| =
u, u =
||u 1 ||2 + + ||u n ||2
144
T. Shaska
Shembull 5.7. Le t jet V hapsira e funksioneve kompleks t vazhdueshm

f : [0, 1] C
Z
f ,g =
f (t ) g (t ) d t
Duke prdorur vetit e integraleve kompleks vrteto se ky sht nj prodhim i brendshm.

Shembull 5.8. (Serit e Fourier) Le t jet V hapsira e funksioneve t vazhdueshm me vlera nga numrat
kompleks
f : [, ] C
Z
f ,g =
f (t ) g (t ) d t
Pr do numr t plot n, prkufizojm

f n (t ) = e ni t .
Vrteto se:
i) n qoft se m 6= n ather f n , f m = 0
ii) f n , f n = 2
R
f ,f
1
i nt
iii) f n , fnn = 2
dt.
f (t ) e
Vlera
f , fn
fn , fn
quhet koefiienti i Fourierit n varsi t f -s.
Teorema 5.1. Le t jet V hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi C me prodhim hermitian t
prkufizuar pozitivisht. N qoft se W sht nj nnhapsir e V-s, ather
V = W W.
Pr m tepr,
dim V = dim W + dim W .
Vrtetim: Ushtrim.
Ushtrime:
1. Le t jet V = R2 dhe prodhimi i brendshm sht prodhimi Euklidian. Si prsritje e Kapitullit t

par vrteto pikat e mposhtme pr do u, v V
i) ||u + v||2 = ||u||2 + ||v||2
ii) ||u + v|| ||u|| + ||v||
iii) ||u|| = 0 ather dhe vetm ather u = 0.
iv) |u, v| ||u|| ||v||
5.1. PRODHIMI I BRENDSHM
145
2. Le t jet V hapsira e finksioneve real t vazhdueshm

f : [0, 1] R
Pr f , g V prcaktojm
Z
f ,g =
f (t ) g (t ) d t
Pr f (x) = x 3 t dhn, gjej g (x) V t till q g sht ortogonal me f .

3. Le t jet V hapsira vektoriale si n ushtrimin e msiprm dhe W bashksia e t gjith polinomve
n V. A sht W nnhapsir e V-s? Pr nj polinom t dhn
f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0 ,
A mund t gjeni g (x) V i till q f , g = 0 ?
4. Le t jet V := Mat n (R). Prcakto prodhimin e brendshm t matricave M dhe N si
M, N = t r (MN)
Vrteto se ky sht nj prodhim i brendshm dhe sht jo-degenerate.
5. Vrteto inekualitetin e Schwartzit
|u, v| ||u|| ||v||
pr prodhimin hermitian.
6. Vrtato pikat e mposhtme pr prodhimin hermitian:
i) ||u|| 0
ii) ||u|| = 0 ather dhe vetm ather u = 0.
iii) ||u|| = || ||u||
iv) ||u + v|| ||u|| + ||v||
7. Le t jet V := Mat n (R). Le t jen A, B dy matrica n V t tilla q
A :=
a1
a3
a2
a4
d he
B :=
b1
b3
A sht prodhimi i mposhtm

A, B = a 1 b 1 + a 2 b 2 + a 3 b 3 + a 4 b 4
nj prodhim i brendshm n V?
b2
b4
146
T. Shaska
8. Shnojm me P2 hapsirn e polinomve n k[x] dhe grad 2. Le t jen f , g P2 t till q

f (x) = a 2 x 2 + a 1 x + a 0 ,
d he
g (x) = b 2 x 2 + b 1 x + b 0 .
Prkufizojm
f , g = a0 b0 + a1 b1 a2 b2 .
Vrteto se ky sht nj prodhim i brendshm n P2 .
9. Le t jet P2 i pajisur me prodhimin e brendshm si n shembullin e msiprm. Prshkruaj t gjith

polinomt me norm 1.
10. Le t jet V := L ([0, 1], R) hapsira e funksioneve real t vazhdueshm n [0, 1] me prodhim t
brendshm
Z 1
f ,g =
f (t ) g (t ) d t
0
Prshkruaj normn e shoqruar me kt prodhim t brendshm dhe me t gjith funksionet me

norm 1.
5.2 Bazat ortogonale, proesi i ortogonalizimit t Gram-Schmidt

Le t jet V nj hapsira vektorialebe me dimension t fundm mbi k, me prodhim t brendshm
, . Norma e nj elementi v V sht i prkufizuar si
||v|| :=
p
v, v.
Le t jet
B = {v 1 , . . . , v n }
nj baz pr V-n. Ather B quhet baz ortogonale n qoft se pr do i 6= j kemi
v i , v j = 0.
N qoft se pr do i = 1, . . . n, ||v i || = 1 ather B quhet baz ortonormale.
Teorema 5.2. N qoft se v 1 , . . . , v n jan linearisht t pavarur ather ekziston nj bashksi ortogonale
u 1 , . . . , u n e till q
Span (v 1 , . . . , v n ) = Span (u 1 , . . . u n )
Vrtetim: Ushtrim.
Ather kemi rrjesdhimin e mposhtm.
Rrjedhim 5.1. do hapsir me prodhim t brendshm dhe dimension t fundm ka nj baz ortogonale.
5.2. BAZAT ORTOGONALE, PROESI I ORTOGONALIZIMIT T GRAM-SCHMIDT
147
5.2.1 Algortimi i Gram-Schmidt

Algorithm 9. Input: Bashksia S = {v 1 , . . . , v n } e vektorve.
Output: Nj bashksi ortogonale e vektorve W = {w 1 , . . . , w n } e till q
Span (v 1 , . . . , v n ) = Span (w 1 , . . . w n )
i) Fiksojm nj bashksi t renditur S, psh

v1, v2, . . . , vn
ii) Le t jet
w 1 := v 1
iii) Llogarit t gjitha w i -t duke prdorur formuln rekursive
w i +1 = v i +1
v i +1 , w i
v i +1 , w 1
wi
w1
w i , w i
w 1 , w 1
pr do i = 1, . . . , n 1.
iii) Bashksia {w 1 , . . . , w n } sht bashksia W e krkuar
Shembull 5.9. Le t jet V = R3 dhe prodhimi i brendshm n V sht prodhimi skalar. Le t jet
v 1 = (1, 2, 3),
v 2 = (2, 2, 1)
dhn. Gjej nj baz ortogonale t Span (v 1 , v 2 ).

Zgjidhje: Le t jet w 1 = v 1 . Ather
w2 = v2
9
19 5 13
v 2 , w 1
w 1 = (2, 2, 1) (2, 2, 1) = ( , , )
w 1 , w 1
14
14 7 14
Esht e qart se w 1 w 2 .
Shembull 5.10. Le t jet V hapsira e funksioneve real t vazhdueshm
f : [0, 1] R
Z
f ,g =
f (x) g (x) d x
Si n shmebullin 1, ky sht nj prodhim i brendshm. Le t jet

f (x) = x,
g (x) = x 2
(5.2)
148
T. Shaska
Meqnse t dy jan t vazhdueshm ather f , g V. Gjej nj baz ortogonale t Span (u, v).
Zgjidhje: Le t jet w 1 = f . Ather
R 1
!
3
g , f
3
0 x dx
2
w2 = g
f =x R1
x = x2 x
2
f , f
4
0 x dx
Lexuesi duhet t kontrolloj nse w 1 w 2 .
Konsiderojm ushtrimin e seksionit 1. Duek prdorur proedurn e Gram-Schmidt zgjidhja e ktyre
ushtrimeve sht shum e leht.
Shembull 5.11. Le t jet V hapsira e funksioneve real t vazhdueshm. N qoft se f (x) = x 3 sht i
dhn, gjej g (x) V i till q g t jet ortogonal me f .
Zgjidhje: Marrim
S = { f , 1}
Duam t gjejm nj bashksi ortogonale W t till q f W. Le t jet w 1 = f . Ather
R1 3
x dx 3
1, f
7
x = 1 x3
w2 = 1
f = 1 R 01
6
f , f
4
x dx
0
Lexuesi mund ta kontrolloj kt f , w 2 = 0.

Ushtrime:
1. Gjeni nj baz ortogonale pr hapsirn nul t matrics
2 -2 14
3 -7
A := 0
0
0
2
2 1 1
1 2 0 .
1 1 3
3
4
A=
-4
2
1
0
2
-4
0
0
2
0
-1
3
-3
7
4. Le t jet V hapsira e funksioneve real t vazhdueshm. N qoft se f (x) = x 2 dhe g (x) = e x jan
t dhn, gjej nj bashksi ortogonale W = {w 1 , w 2 } t till q Span ( f , g ) = Span (w 1 , w 2 ).
5.2. BAZAT ORTOGONALE, PROESI I ORTOGONALIZIMIT T GRAM-SCHMIDT
149
5. N hapsir e funksioneve real t vazhdueshm gjej nj funksion g (x) i cili sht ortogonal me
f (x) = sin x.
6. Vrteto se identiteti i mposhtm sht i vrtet pr do prodhim t brendshm

||u + v|| + ||u v|| = 2||u|| + 2||v||
7. Le t jet V = R4 dhe prodhimi i brendshm n V sht prodhimi skalar. Le t jet
v 1 = (1, 2, 3, 4),
v 2 = (2, 0, 2, 1),
v 3 = (1, 1, 1, 1),
(5.3)
v 4 = (1, 2, 3, 4)
v 5 = (0, 0, 1, 2)
e dhn. Gjej nj baz ortogonale t Span (v 1 , v 2 , v 3 , v 4 , v 5 ).

f (x) = a 2 x 2 + a 1 x + a 0 ,
d he
g (x) = b 2 x 2 + b 1 x + b 0 .
Prkufizojm
f , g = a0 b0 + a1 b1 a2 b2 .
Le t jen f 1 , f 2 , f 3 , f 4 t dhn si m posht
f1 = x2 + 3
f2 = 1 x
f 3 = 2x 2 + x + 1
(5.4)
f 4 = x + 1.
Gjej nj baz ortogonale t Span ( f 1 , f 2 , f 3 , f 4 ).
p
9. Gjej baz ortogonale pr nnhapsirn
R 1 Span (1, x, x) e hapsirs vektoriale C0,1 t funksioneve t
vazhdueshm n [0, 1], ku f , g = 0 f (x)g (x)d x.
10. Gjej nj baz ortonormale pr planin
x + 7y z = 0.
1) Shkruaj nj program kompjuteri i cili implementon proedurn e Gram-Schmidt.
150
T. Shaska
5.3 Teorema e Sylvesterit

Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi R dhe , nj prodhim i brendshm
n V. Nga seksioni i mparshm ne mund t gjejm nj baz ortogonale B = {v 1 , . . . , v n } t V. Meqnse
prodhimi i brendshm nuk sht domosdoshmrisht i prkufizuar pozitivisht, ather v i , v i mund t
jet 0. Shnojm
c i := v i , v i
pr i = 1, . . . n. Ne mund ta riorganizojm bazn B t till q
c 1 , . . . , c p > 0,
c p+1 , . . . , c p+s < 0,
c p+s+1 , . . . , c p+s+r = 0,
ku p + s + r = n. Teorema e Sylvesterit thot se numrat p, s, r nuk varen nga zgjedhja e bazs ortogonale
B. E normalizojm bazn si m posht. Le t jet
v i , n qoft se c i = 0
vi
p , n qoft se c i > 0
0
v i :=
ci
v
i
, n qoft se c i < 0
p
c i
(5.5)
Ather bashksia B0 sht nj baz e V-s e till q

v i , v i = 1,
or
0.
Nj baz e till quhet baz ortonormale e V-s.

Le t jet
B = {v 1 , . . . , v n }
nj baz ortogonale e V-s e till q
c 1 , . . . , c p = 1,
c p+1 , . . . , c p+s = 1,
c p+s+1 , . . . , c p+s+r = 0
ku p + s + r = n dhe c i := v i , v i .
Teorema 5.3. Numrat p, r, s jan t prkufizuar n mnyr t vetme nga prodhimi i brendshm dhe nuk
varen nga zgjedhja e bazs ortogonale B.
Numrin e plot p (resp., s) ndonjher e quajm tregues i pozitivitetit (resp., negativitetit) dhe ifti
(p, s) quhet shenj e prodhimit t brendshm.
Ushtrime:
1. Cila sht shenja e Rn me prodhimin e brendshm t zakonshm Euklidian?
5.4. HAPSIRA DUALE
151
2. Le t jet W hapsira e gjeneruar nga

v 1 = (1, 2, 3, 4),
v 2 = (2, 0, 2, 1),
v 3 = (1, 1, 1, 1),
(5.6)
v 4 = (1, 2, 3, 4)
v 5 = (0, 0, 1, 2)
Gjej shenjn e prodhimit Euklidian pr W.
f (x) = a 2 x 2 + a 1 x + a 0 ,
d he
g (x) = b 2 x 2 + b 1 x + b 0 .
Prkufizojm
f , g = a0 b0 + a1 b1 a2 b2 .
Gjej shenjn e ktij prodhimi t brendshm pr P2 .
5.4 Hapsira duale

Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi fushn k.
Prkufizim 5.3. Hapsira duale e V-s sht hapsira vektoriale (mbi k)
V := L (V, k)
e t gjith funksioneve lineare L : V k. Elementt e hapsirs dual quhen funksional.
Shembull 5.12. Le t jet V = k n . Shembuj t thjesht funksional jan funksionet kordinativ
i (x 1 , . . . , x n ) = x i
E lm si ushtrim pr lexuesin t verifikoj nse kto jan functional.
Teorema 5.4. Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm. Ather,
dim V = dim V
Lema n vazhdim ndrton nj baz pr V .
Vrtetim: Ushtrimi 1.
Lema 5.1. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi fushn k dhe V hapsir duale e saj. Le t jet
B = {v 1 , . . . , v n }
nj baz pr V-n. Pr do i = 1, . . . n, prkufizojm
(
(v i ) = 1
i :=
(v j ) = 0, pr j 6= i
Funksionalet {1 , . . . , n } formojn nj baz pr V .
(5.7)
152
T. Shaska
Vrtetim: Ushtrim.
Prkufizim 5.4. Baza {1 , . . . , n } e V quhet baza duale.
Koncepti i hapsirs dual sht nj koncept shum i rndsishm n algjebrn lineare. M posht
japim disa shembuj functionals t cilt jan t rndsishme n fusha t ndryshme t matematiks.
Shembull 5.13. Le t jet V nj hapsir vektoriale mbi k me prodhim skalar , . Fiksojm nj element
u V. Funksioni
V k
v v, u
sht a functional.
Shembull 5.14. Le t jet V hapsira vektoriale e funksioneve t vazhdueshm me vlera real e n intervalin
[0, 1]. Prkufizojm
: V R
e till q ( f ) = f (0). Ather sht nj functional i quajtur funksionali Dirak.
Teorema 5.5. Le t jet V hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi k me nj prodhim skalar jodegenerate. Funksioni
: V V
v 7 L v
sht nj izomorfizm.
Vrtetim: Shiko pr shembuj [?La] (faqe. 128).
Ushtrime:
1. Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm. Vrteto se dim V = dim V .
2. Le t jet V = Mat nn (R). Prshkruaj V .
3. Le t jet V = R2 n. Prshkruaj V .
(5.8)
153

1. Le t jet V hapsira e funksioneve real t vazhdueshm
f : [0, 1] R
Z
f ,g =
f (x) g (x) d x
i) Le t jet n nj numr i plot i fiksuar dhe

f (x) = sin nx,
g (x) = cos nx
gjej f , g .
ii) Gjej nj funksion pingul me f (x) = e x .
2. Le t jet V = C2 dhe , prodhimi Euklidian n V. Le t jen u, v V t till q
u = (2 + i , i 1),
v = (i , i + 3)
Gjej u, v, ||u||, ||v||.

3. Le t jet V := Mat n (C). Le t jen M, N dy matrica n V. Vrteto se
M, N = t r (MN)
sht nj prodhim i brendshm.
4. Le t jet V = R4 dhe prodhim i brendshm n V sht prodhimi skalar. Le t jet
v 1 = (1, 2, 3, 1),
v 2 = (2, 2, 1, 2),
e dhn. Gjej nj baz ortogonale t Span (v 1 , v 2 , v 3 ).

5. Gjej nj baz ortogonale pr hapsirn nul t matrics
-1
A := 0
5
-3
3
2
1
1
2
2
1
4
1
2
1
4
-1 .
3
v 3 = (1, 1, 1, 1)
154
T. Shaska

3
4
A=
-4
2
1
1
2
-4
7
2
2
3
-1
3
-3
7
p
8. Gjej nj baz ortogonale pr nhapsirnR Span (1, x, x 2 ) t hapsirs vektoriale C0,1 t funksion1
eve t vazhdueshm n [0, 1], ku f , g = 0 f (x)g (x)d x.
9. Gjej nj baz ortonormale pr planin
4x + 3y + 2z = 0.
Kapitulli 6
Operatort n hapsirat e brendshme

6.1 Operatort n hapsirat e brendshme
T. Shaska
Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi mbi k me prodhim skalar nondegenerate <, >.
Prkufizim 6.1. Nj funksion linear A : V V quhet f operator.
Lema 6.1. Le t jet A : V V nj operator. Ather ekziston nj operator i vetm B : V V i till q pr do
v, w V kemi
< Av, w >=< v, Bw > .
Vrtetim: Ushtrim.
E quajm B-n transpose t A-s dhe e shnojm me At . Kshtu q,
< Av, w >=< v, At w > .
Teorema 6.1. Le t jet V hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi k dhe me prodhim skalar
non-degenerate <, >. Le t jen A, B operator t V-s, dhe c k. Ather pikat e mposhtme jan t vrteta:
1. (A + B)T = AT + BT
2. (A B)T = BT AT
3. (c A)T = c AT
4. (AT )T = A
Vrtetim: Ushtrim
155
156
KAPITULLI 6. OPERATORT N HAPSIRAT E BRENDSHME
6.2 Operatort Hermitian

Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi C dhe prodhim skalar pozitiv t
prcaktuar <, >.
Teorema 6.2. Pr nj funksion t dhn L : V C, ekziston nj w 0 V e vetme e till q L(v) =< v, W 0 > pr
do v.
Vrtetim: Skip it.
Lema 6.2. Pr nj operator t dhn A : V V ekziston nj operator i vetm A : V V i till q v, w V
kemi
< Av, w >=< v, A w > .
Vrtetim: Si n Lemn 6.1.
Operatorin A e quajm f axhoint t A-s.
f Ushtrim: Vrteto se A sht linear.
f Exercise: Vrteto se
A = AT .
Nj operator A quhet f hermitian (ose f self-axhoint) n qoft se A = A.
Teorema 6.3. Le t jet V nj hapsir vektoriale me dimension t fundm mbi C dhe me prodhim skalar
positive t prcaktuar <, >. Le t jen A, B operator t V-s, dhe c k. Ather pikat e mposhtme jan t
vrteta:
1. (A + B) = A + B
2. (A B) = B A
3. (c A) = c A
4. (A ) = A
Lema 6.3. Pikat e mposhtme jan t vrteta:
< A(v + w), v + w > < A(v w), v w >= 2 [< Aw, v > + < Av, w >]
< A(v + w), v + w > < Av, v > < Aw, w >=< Av, w > + < Aw, v >
Vrtetim: Ushtrim
Teorema 6.4. Le t jet A nj operator dhe
< Av, v >= 0 pr t gjitha v V.
Ather, A = 0.
Vrtetim: Ushtrim
Teorema 6.5. Le t jet V i dhn si m sipr dhe A nj operator. Ather A sht hermitian ather dhe
vetm ather kur
< Av, v > R pr t gjitha v V.
Vrtetim:
6.3. OPERATORT UNITARY
157
6.3 Operatort unitary

Prkufizim 6.2. A quhet f real unitary n qoft se
< Av, Aw >=< v, w > pr do v, w V
Teorema 6.6. Le t jet V e dhn si m sipr dhe A : V V nj funksion linear. Pikat e mposhtme jan t
vrteta:
1) A sht unitary
2) A ruan normn e vektorve (i.e., ||Av|| = ||v|| pr do v V).
3) Pr do vektor njsi u V, Au sht gjithashtu njsi.
Vrtetim:
Teorema 6.7. Le t jet Ve dhn si m sipr dhe A : V V nj funksion linear. Ather A sht unitary
ather dhe vetm ather kur
AT A = I.
158
KAPITULLI 6. OPERATORT N HAPSIRAT E BRENDSHME
Kapitulli 7
Aplikime t Algjebrs Lineare

7.1 Aplikime n ekuacionet diferenciale
N kt seksion do t japim disa aplikime t algjebrs lineare n ekuacionet diferenciale. Pjesa m
e madhe e ktij materiali mund t gjendet n do libr ekuacionesh diferenciale. Ne duam thjesht t
tregojm prdorimin e algjebrs lineare n kt shtje pa e diskutuar n detaje.
7.1.1 Sisteme homogjene t ekuacioneve lineare t rendit t par

Le t jet dhn si m posht nj sistem linear me m ekuacione diferenciale dhe me n t panjohura:
p 1,1 y 1 (t ) + + p 1,n y n (t ) = y 10 (t )
p y (t ) + + p y (t ) = y 0 (t )
2,1 1
2,n n
2
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
p m,1 y 1 (t ) + + p m,n y n (t ) = y n0 (t )
(7.1)
ku p i , j jan konstante dhe y 1 , . . . , y n jan funksione n varsi t t -s. Gjithashtu, shnojm me y i0 (t )

derivatin e par t y i (t ) pr do i . E shkruajm kt sistem n form matrice si
A y(t ) = y0 (t )
ku
p 1,1
p
2,1
p
3,1
A = [p i , j ] =
p m,1
p 1,2
p 2,2
p 3,2
p m,2
p 1,3
p 2,3
p 3,3
p m,3
...
...
...
...
p 1,n
p 2,n
p 3,n
p m,n
(7.2)
y1
y
2
y
3

y(t ) = ,

ym
y 10
y0
2
y0
3

0
y (t ) = .

0
ym
Prej Kapitullit 2 dim se do sistem linear ekuacionesh nuk ka zgjidhje, ka nj zgjidhje ose nj numr
t pafundm zgjidhjesh. N rastin kur ka nj numr t pafundm zgjidhjesh, ather hapsira e zgjidhjeve sht nj hapsir vektoriale dhe ne duam t kemi nj baz pr kt hapsir vektoriale. Le t jen
159
160
T. Shaska
Y1 , . . . , Yn zgjidhje t sistemit (7.2) pr do pik n intervalin t (, ). Kto zgjidhje i quajm linearisht

t pavarur n qoft se prcaktori i matrics
Y1
Y2
Y3
...
Yn
Y0
Y20
Y30
...
Yn0
1
Y (2) Y (2) Y (2) . . . Y (2)

1
n
2
3
M :=
Y1(m)
Y2(m)
Y3(m)
...
Yn(m)
sht jozero. E shnojm kt me

W(Y1 , . . . , Yn ) := det (M)
dhe e quajm Wronskian e Y1 , . . . , Yn . Teorema e msiprme nga ekuacionet diferenciale prcaktojm nj
hapsir t till.
Teorema 7.1. Le t jen Y1 , . . . , Yn zgjidhje linearisht t pavarura t sistemit (7.2) pr do pik n intervalin
t (, ). Ather do zgjidhje Y(t ) mund t shprehet si nj kombinim linear i Y1 , . . . , Yn ,
Y(t ) = c 1 Y1 (t ) + + c n Yn (t ).
Bashksia e zgjidhjeve Y1 , . . . , Yn quhet bashksia themelore e zgjidhjeve.
Shembull 7.1. Zgjidh ekuacionin diferencial t mposhtm
y 0 (t ) = a y(t )
me vler fillestare y(0) = y 0 .
Zgjidhje: Ekuacioni ka zgjidhje t prgjithshme
y(t ) = ce at .
Duke prdorur kushtin e vlers fillestare marrim y(t ) = y 0 e at .
Le t jet dhn sistemi homogjen.
A y(t ) = y0 (t )
(7.3)
N qoft se matrica e koeficientve A sht n formn diagonale, ather sistemi sht:
a 11 y 1 (t ) = y 10 (t )
a 22 y 2 (t ) = y 20 (t )
a nn y n (t ) = y n0 (t ).
Zgjidhja e prgjithshme sht dhn nga
y=
y1
y2
yn
k 1 e a11 t
k 2 e a22 t
k n e ann t
(7.4)
7.1. APLIKIME N EKUACIONET DIFERENCIALE
161
N prgjithsi, diagonalizojm A-n dhe reduktojm sistemin (7.1) n (7.4). N qoft se A mund t diagonalizohet ather shkruhet si
A = C1 DC
ku D sht matrica diagonale si n kapitujt 3 ose 4. Ather
C1 DC y = y0
dhe
D Cy = Cy0 .
Le t jet v = Cy, ather v0 = Cy0 . kshtu q
Dv = v0 .
Tani proedojm si n ekuacionin (7.4).
Shembull 7.2. Zgjidh sistemin linear diferencial
0
y1 = y1 y2 y3
y 0 = y3 y2 y1
30
y2 = y2 y1 y3
Zgjidhje: Matrica e koeficientve sht
-1
1
-1
0
2
0
0
0 , ku
2
-1
A=
-1
-1
-1 .
1
Forma normale e saj e Xhordanit sht
J(A) = C
-1
AC = 0
0
1
C= 1
1
-1
1
0
-1
0 .
1
Prcaktojm v = C1 y dhe zgjidhja sht
k 1 e t
2t
v = k2 2 .
k 3 e 2t
Ather,
1
y = Cv = 1
1
-1
1
0
-1
v1
k 1 e t k 2 e 2t k 3 e 2t
0 v2 =
k 1 e t + k 2 e 2t
1
v3
k 1 e t + k 3 e 2t
162
T. Shaska
7.1.2 Ekuacionet diferenciale t rendit t n-t

Tani do shohim sesi metoda e msiprme mund t prdoret pr t zgjidhur ekuacione diferenciale t
rendeve m t larta. Fillojm me ekuacione diferenciale homogjene. Le t jet
y (n) + a n1 y (n1) (t ) + . . . a 1 y 10 (t ) + a 0 y = 0
nj ekuacion diferencial homogjen. Bjm zvendsimet e mposhtme y (i 1) = y i , pr i = 1, . . . n dhe
y (0) = y. Ather sistemi merr formn
A y = y0
(7.5)
ku
0
0
A=
0
a 0
1
0
0
a 1
0
1
a 2
...
...
...
...
...
...
...
...
0
0
,
0
1
a n1
y1
y
2
y
3

y = ,

ym
y 10
y0
2
y0
3

0
y = .

0
ym
Tani vazhdojm duke zgjidhur kt sistem si n seksionin e msiprm.

Shembull 7.3. Gjej zgjidhje e prgjithshme t ekuacionit diferencial
000
00
y 7y + 14y 8y = 0.
0
00
Zgjidhje: Le t jet y 1 = y, y 2 = y , y 3 = y . Ather kemi sistemin
0
0
1 0
y1
y1
0
0 1 y 2 = y 20 .
8 -14 7
y3
y 30
Lexuesi mund t kontrolloj se zgjidhja e prgjithshme sht
y(t ) = c 1 e t + c 2 e 2t + c 3 e 4t .
Mund t prdorim nj mnyr m t shpejt pr t zgjidhur

Ay = y0 .
Shnojm eigenvlerat e A-s me i , i = 1, . . . , r dhe le t jen m i shumfishmrit e tyre respektive algjebrike. Ather, zgjidhje e prgjithshme do t ket formn
h
i
y(t ) = c 1,0 e 1 t + c 1,1 t e 1 t + + c 1, j t j e 1 t + c 1,m1 1 t m1 1 e 1 t
+...+
+...+
h
i
c r,0 e r t + c r,1 t e r t + + c r, j t j e r t + c 1,mr 1 t mr 1 e r t
Esht e qart se polinomi karakteristik i A-s sht i dhn nga
char (A, ) = n + a n1 n1 + + a 1 + a 0 .
(7.6)
163
Shembull 7.4. Gjej zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit diferencial

y (6) 14y (5) + 79y (4) 228y (3) + 351y (2) 270y + 81 = 0.
Zgjidhje: Ather kemi polinomin karakteristik
6 145 + 794 2283 + 3512 270 + 81 = 0
i cili faktorizohet si
( 1)2 ( 3)4 = 0.
Kshtu q, eigenvlerat jan 1 = 1 dhe 2 = 3 me shumfishitet 2 dhe 4 respektivisht. Zgjidhja e prgjithshme
sht
y(t ) = c 1 e t + c 2 t e t + c 3 e 3t + c 4 t e 3t + c 5 t 2 e 3t .
Vrejtje. Metoda e msiprme prfshin rrnjt e nj ekuacioni polinomial t grads s n-t i cili sht
joefektive nse nuk prdorim disa teknika t tjera.
7.1.3 Metoda e variation t parametrave

Tani ne mund ta prgjithsojm teknikn e msiprme pr do ekuacion diferencial t grads n. Le
t jet
y (n) + p n1 (t )y (n1) + . . . p 1 (t )y 10 + p 0 (t )y = g (t )
nj ekuacion diferencial, pr t [a, b]. Do t prshkruajm shkurtimisht se si t zgjidhim nj ekuacion t
till. Nliteratur kjo metod njihet si metoda e variation t parametrave.
Nga ekuacioni homogjen
y (n) + p n1 (t )y (n1) + . . . p 1 (t )y 0 + p 0 (t )y = 0
n fillim gjejm nj bashksi themelore zgjidhjesh
Y1 , . . . , Y n
Prdoren teknika t ndryshme, n qoft se p i -t jan funksione konstante apo jo. N seksionin e mparshm diskutuam rastin kur t gjitha p i -t jan funksione konstante.
Pasi kemi gjetur nj bashksi zgjidhjesh themelore, ather zgjidhje e prgjithshme ka formn
y(t ) = c 1 Y1 + + c n Yn + Y(t )
ku Y(t ) quhet zgjidhje e veant. Ather, Y(t ) sht dhn nga
Y(t ) = u 1 Y1 + + u n Yn
i till q u 1 , . . . , u n jan funksione diferencial n t .
164
T. Shaska
Pr t prcaktuar u 1 , . . . , u n vazhdojm si m posht: Ne mund t llogarisim Y 0 , . . . Y (n1) dhe marrim

kushte fillestare t mjaftueshme t tilla q sistemi linear i mposhtm t jet i vrtet:
Y1
Y2
...
Yn
u1
0
Y0
0
0
Y20
...
Yn0
1
u2
.
...
. .
.
...
. .
.
.
.
0
.
...
. .
u n0
g (t )
Y1(n1) Y2(n1) . . . Yn(n1)
Ne mund ta zgjidhim kt sistem linear duke prdorur rregullin e Kramerit. Kshtu q kemi gjetur
u 10 , . . . , u n0 , t cilat jan funksione t integrueshm n [a, b].
Pr m tepr, ne gjejm u 1 , . . . u n duke integruar
Z
u i = u i0 d t .
Zgjidhja e veant sht
Y(t ) = u 1 Y1 + + u n Yn
dhe zgjidhja prfundimtare sht
y(t ) = c 1 Y1 + + c n Yn + Y(t ).
Metoda e variacionit t parametrave sht e prshkruar n detaje n do libr elementar ekuacionesh
diferenciale. Ne dham vetm nj prshkrim t shkurtr t metods. Pr m shum detaje lexuesi duhet
t kontrolloj librat e ekuacioneve diferenciale.
Shembull 7.5. Zgjidh ekuacionin diferencial
00
y 6y + 8y = e t .
Zgjidhje: S pari gjejm bashksin themelore t zgjidhjeve t ekuacionit homogjen
00
y 6y + 8y = 0.
Ekuacioni karakteristik sht
2 6 + 8 = 0
dhe eigenvlerat jan 1 = 2 dhe 2 = 4. Pra zgjidhja e prgjithshme sht
y(t ) = c 1 e 2t + c 2 e 4t + Y(t )
ku
Y(t ) = u 1 (t ) e 2t + u 2 (t )e 4t .
Kshtu q kemi
dhe
e 2t
2e 2t
e 4t
4e 4t
0

u1
0
=
u 20
et
1
u 10 = e 3t ,
2
1
u 20 = e t .
2
165
Duke integruar n varsi t t -s marrim

1
u 1 = e 3t + c,
6
1
u 2 = e t + c.
2
Kshtu q,
1
1
y(t ) = c 1 e 2t + c 2 e 4t e 3t e t + c.
6
2
Mund t prdorim teknika t ndryshme pr t prcaktuar Y(t ). Pjesa m e madhe e tyre do t varen
nga funksioni g (t ). N ushtrimet e mposhtme lexuesi do t gjej ekuacione me zgjedhje t tjera t g (t ).
Ushtrime:
1. Zgjidh sistemin e mposhtm linear t ekuacioneve diferenciale.

y01 = 3y 1 5y 2
y02 = y 1 2y 2

y01 = y 1 + 2y 2 3y 3 y 4 + 11y 5
y02 = 2y 1 + y 2 3y 3 5y 4 + 3y 5
y03 = 3y 1 2y 2 + y 3 + 3y 4 + 4y 5
y = 4y 1 + 4y 2 + 2y 3 7y 4 + 6y 5
40
y5 = 6y 1 3y 2 5y 3 + 2y 4 + 9y 5
y01 = y 1 + y 5
0
y2 = y 2 3y 3 5y 4
y03 = y 3 + 3y 4 + 4y 5
0
y4 = 4y 2 + 2y 3 7y 4
y05 = 6y 1 2y 4 + 9y 5
4. Zgjidh ekuacionin diferencial

00
y (5) 15y (3) + 10y + 60y 72y = 0

00
y 3y + 17y = 0
00
y 3y + 17y = e t
166
T. Shaska

00
y 7y 0 + 12 = e 2t
me kushte fillestare y 0 (0) = 1 dhe y(0) = 2.
8. Gjej zgjidhjen e prgjithshme t ekuacionit

00
y 7y 0 + 12 = e 2t .
7.2 Metoda e katrorve m t vegjl

Metoda e katrorve m t vegjl u zbulua pr her t par nga Gausi n fillim t viteve 1800 dhe sht
prdorur gjat gjith kohs q ather n shum fusha t matematiks dhe inxhinieris. Marrim n konsiderat problemin e mposhtm:
Problem: Kemi bashksin e dhn
x
x1
x2
x3
x4
...
xn
y1
y2
y3
y4
...
yn
Tabela 7.1: Pershtatja e funksionit

Gjej nj funksion linear y = f (x) q u prshtatet m mir ktyre t dhnave.
Geometrikisht dy nga kto pika (x i , y i ) prcaktojn nj drejtz. GJithsesi, ne po krkojm drejtzn e
cila sht "m afr"me t gjitha kto pika. Le t supozojm se ekuacioni i f (x) sht i dhn nga
f (x) = ax + b.
Ather kemi
y i = ax i + b, pr i = 1, . . . n.
N prkufizimin e matrics kemi
x1
x
2

xn
1
ax 1 + b
1
ax 2 + b
1
ax n + b
ose e shkruajm kt si
Av
= y,
7.2. METODA E KATRORVE M T VEGJL

ku
167
x1 1
ax 1 + b
x
ax + b
2 1
2
A=
, y=
, v =
.

xn 1
ax n + b
a
Tani na duhet t prcaktojm v =
t till q vektori i gabimit Av y sht minimal. KOncepti i
b
minimalit varet nga lloji i aplikimit. Metoda e katrorve m t vegjl sht bazuar n iden se na duhet q
magnituda ||Avy|| t jet minimale. Shnojm me d := Avy. Ather, d i = ax+by i . Duke minimizuar
||Av y|| ndomethn q minimizojm ||Av y||2 , e cila domethn q minimizojm
d 12 + d 22 + + d n2 .
Le t jen v 1 dhe v 2 vektor kolona t A-s. Vektori Av = av 1 +bv 2 shtrihet n hapsirn W = Span (v 1 , v 2 ).
Ne duam t gjejm nj vektor v0 W t till q prodhimi skalar Av (Av0 y) = 0 pr do v W. Ather
kemi
Av (Av0 y) = (Av)T (Av0 y) = (Av)T Av0 (Av)T y
= vT AT Av0 vT AT y = vT AT Av0 AT y = 0
pr do v W. Sepse prodhimi skalar sht nj prodhimi i brendshm jo-degenerate ather
AT Av0 AT y = 0
dhe
v0 = (AT A)1 AT y.
Matricn
P := (AT A)1 AT
ndonjher e quajm matrica projeksion e A-s.
Shembull 7.6. Le t jen dhn t dhnat e mposhtme
x
y
1
2
2
3
2
5
5
7
Gjej nj funksion linear i cili prputhet sa m mir me t dhnat.

Zgjidhje: Ather
1
2
A :=
2
5
1
1
,
1
1
Kemi
AT A =
2
3
b=
5
7
dhe
34
10
10
4
(7.7)
168
T. Shaska
Zgjidhja e katrorve m t vegjl sht

1
6
v0 = (AT A)1 AT y =
7
8
Kshtu q, drejtza q prputhet m mir me t dhnat e msiprme sht

4
7
y = x+
6
3
Sikurse do t shikojm n kapitullin e mposhtm metoda katrorve m t vegjl ka kufizimet e saj

pasi jo do gj n aplikime sht lineare. N qoft se pr disa t dhna prafrojm nj model linear
ather ky model mund t ndodh q t mos i prputhet ktyre t dhnave shum mir. N shembullin
tjetr shohim se ndonjher nj prafrim i till nuk i prputhet fare t dhnave.
Shembull 7.7. Jepen t dhnat e mposhtme
x
y
1
2
2
5
3
4
4
7
5
2
Gjej nj funksion linear i cili i prshtatet sa m mir t dhnave.

Zgjidhje: Ather
A :=
1
2
3
4
5
1
1
1
1
1
y=
dhe
2
5
4
7
2

v0 = (AT A)1 AT y =
1
5
1
17
Kshtu q, drejtza q i prputhet m mir t dhnave t msiprme sht

y=
x 17
+
5
5
Grafiku n Fig. 7.1 sht grafiku i t dhnave t funksionit.

N shembullin e msiprm gjetm nj funksion linear i cili i prputhet t dhnave sa m mir. Gjithsesi, metoda e katrorve m t vegjl mund t prdoret vetm pr t gjetur funksione lineare. M posht
do ta prgjithsojm kt metod.
Le t jet A nj matric m n, v nj vekor n 1 dhe y nj vektor m 1. Le t kemi t dhn ekuacionin
e matrics.
Av
=y
Zgjidhja e katrorve m t vegjl e ekuacionit t matrics A v
= y sht nj vektor v0 i till q
||y Av0 || ||y Av||
169
Figura 7.1: Duke i prputhur t dhnat e msiprme me metodn e katrorve m t vegjl.
pr do v.
a
Tani na duhet t prcaktojm v =
t till q vektori gabim Av y sht minimal. Koncepti
b
i minimal varet nga lloji i aplikimit. Metoda e katrorve m t vegjl sht e bazuar n faktin q ne
krkojm q magnituda ||Av y|| t jet minimale. Shnojm me d := Av y. Ather, d i = ax + b y i .
Duke minimizuar ||Av y|| minimizojm ||Av y||2 , e cila minimizon
d 12 + d 22 + + d n2 .
Le t jen v 1 dhe v 2 vektora kolon t As. Vektori Av = av 1 +bv 2 shtrihet n hapsirn W = Span (v 1 , v 2 ).
Ne duam t gjejm vektorin v0 W t till q prodhimi skalar Av (Av0 y) = 0 pr do v W. Ather
kemi
Av (Av0 y) = (Av)T (Av0 y) = (Av)T Av0 (Av)T y
= vT AT Av0 vT AT y = vT AT Av0 AT y = 0
pr do v W. Sepse prodhimi skalar sht nj prodhim i brendshm jo-degenerate ather
AT Av0 AT y = 0
(7.8)
170
T. Shaska
dhe
v0 = (AT A)1 AT y
Matrica
P := (AT A)1 AT
quhet matrica projeksion e A-s. Vektori Av0 quhet projeksioni ortogonal i y-s n hapsirn kolon t
A-s.
7.2.1 Metoda e katrorve m t vegjl pr polinom me grada m t larta

Marrim n konsiderat t njjtin problem si n seksionin e msiprm. Gjithsesi, prafrimi q duam
t prdorim nuk sht domosdoshmrisht linear, por nj polinom i grads n. Dihet se n qoft se jan
dhn n pika n plan ather ekziston nj polinom i grads n i cili kalon nga kto pika, nse pikat jan
linearisht t varura. Kshtu q, pr shum aplikime kemi r pika dhe duam t gjejm nj polinom t
grads n i cili prputhet sa m mir me kto t dhna pr n < r . Shohim problemin:
Problem: Na sht dhn nj bashksi t dhnash
x
x1
x2
x3
x4
...
xr
y1
y2
y3
y4
...
yr
Tabela 7.2: Metoda e katroreve me te vegjel

Gjej nj polinom t grads n
y = f (x) = a n x n + a n1 x n1 + + a 1 x + a 0
i cili prputhet sa m mir me kto t dhna.
Kt polinom mund ta shkruajm n formn e nj matrice si m posht:
n
x1 . . . x1 1
an
a n x 1n + a n1 x 1n1 + + a 1 x 1 + a 0
x n . . . x
n
n1
1
2
2
a n1 a n x 2 + a n1 x 2 + + a 1 x 2 + a 0
x nn . . . x n 1
a0
a n x nn + a n1 x nn1 + + a 1 x n + a 0
Si m sipr e shnojm kt si A v = y. Zgjidhja e katrorve m t vegjl sht
v0 = (AT A)1 AT y
Shembull 7.8. Jepen t dhnat e mposhtme si n shmebullin e msiprm.
x
y
1
2
2
5
3
4
4
7
5
2
Gjej nj polinom t grads 2 q u prshatet t dhnave sa m mir.
171
Zgjidhje: Ather
A :=
1
4
9
16
25
1
2
3
4
5
1
1
1
1
1
dhe
y=
2
5
4
7
2
Figura 7.2: Prputhim t dhnat e msiprme me an t metods katrorve m t vegjl.

Zgjidhja katrorve m t vegjl sht
v0 = (A A)
A y=
67
187
35
13
5
Kshtu q, polinomi i grads s dyt q prputhet m mir me kto t dhna sht

6
187
13
y = x2 +
x
7
35
5
Grafiku i msiprm sht grafiku i t dhnave t funksionit. Kini parasysh se marrim nj prafrim m t
mir se n rastin kur funksioni sht linear.
172
T. Shaska
Shembull 7.9. Gjej polinomt e gradave t 3 dhe 4 q i prafrohen t dhnave n shembullin e msiprm.
Zgjidhje: Pr nj polinom t grads 3 kemi
1
15
53
y = x3 + x2 x + 3
3
7
21
Grafiku sht i paraqitur n Figurn (7.3). Krahaso kt me polinomt e gradave 1 dhe 2 pr t par nse
Figura 7.3: Prputhim t dhnat me nj polinom t grads 4

prputhet m mir.
Meqnse kemi katr pika n plan, ather duke prdorur polinom t grads 4 jemi n gjendje t gjejm
nj polinom i cili kalon nga pikat. Nse kjo zgjidhje e vetme ekziston do ta gjejm me an t metods s
katrove m t vegj. N kt rast, polinomi i grads s 4 i cilu prshtatet me t dhnat sht
29
235 2 196
5
y = x4 + x3
x +
x 33
6
3
6
3
dhe grafiku sht paraqitur n Figurn (7.4).
Metoda katrorve m t vegjl mund t prdoret pr shum aplikime t tjera. (At A)1 ekziston n
qoft se A ka vektor kolona t pavarur. Kshtu q, kemi nj zgjidhje t vetme me an t katrorve m t
vegjl n qoft se null (A) = 0.
173
Figura 7.4: Prputhim t dhnat me nj polinom t grads 4
Shembull 7.10. Gjej zgjidhjen katrorve m t vegjl pr sistemin

x1 x2 = 4
3x 1 + 2x 2 + x 3 = 3
3x 1 + 2x 2 5x 3 = 1
2x 1 + x 2 x 3 = 3
Zgjidhje: Kemi
Ax = y
ku
1
3
A=
3
2
-1
2
2
1
0
1
,
-5
-1
4
3
y=
1 .
3
174
T. Shaska
A y=
1 t
v0 = (A A)
617
275
21
11
29
275
Ather projeksioni ortogonal i y n hapsirn kolon t A-s sht vektori Av0 i dhn nga
1142
275
Av0 =
4.152727273
3.254545455

=
.

1.203636364

2.236363636
179
55
331
275
123
55
Ushtrime:
1. Jepen t dhnat e mposhtme

x
y
1
8
2
13
3
18
4
23
5
28
Gjej funksionin linear i cili u prshtatet m mir t dhnave.
2. Jepen t dhnat e mposhtme

x
y
0
2
1
1
3
-1
2
-5
-2
4
Gjej nj funksion linear i cili u prshtatet m mir t dhnave.
3. Gjej nj polinom t grads 2 i cili u prshtatet m mir t dhnave t mposhtme.:

x
y
0
-2
1
-1
3
2
2
4
5
2
4. Gjej nj polinom t grads 3 i cili u prshtatet m mir t dhnave t mposhtme.

x
y
0
2
1
3
3
5
5
0
-2
-4
175
5. Gjej zgjidhjen e katrorve m t vegjl t sistemit
x1 x2 = 4
3x 1 + 2x 2 = 3
3x 1 + 2x 2 = 1
6. Gjej zgjidhjen e katrorve m t vegjl t sistemit
x 1 11x 2 = 1
3x 1 + x 3 = 2
x 1 + 2x 2 = 1
2x 1 + x 2 x 3 = 31
dhe projeksionin ortogonal korespondues.
7. Gjej zgjidhjen katrorve m t vegjl t sistemit
5x 1 12x 2 = 4
x 1 + 3x 2 = 2
6x 1 + 2x 2 = 1
8. Gjej zgjidhjen katrorve m t vegjl t sistemit

3x 1 x 2 + 3x 3 = 4
3x 1 + 7x 2 + x 3 = 3
3x
1 + 2x 2 x 3 = 21
2x 1 + x 2 x 3 = 4
176
T. Shaska
Shtesa A
Numrat kompleks
A.1 Numrat kompleks
N kt seksion do t flitet pr numrat kompleks, algjebrn e numrave kompleks dhe interpretimin
gjeometrik t tyre. Prkufizime baz dhe veti t numrave kompleks mund t gjenden n literatura t
ndryshme, shih pr shembull [?alg]. Simbolet z, u, w, v shrbejn pr t treguar numrat kompleks dhe
me C sht shnuar bashksia e t gjith numrave kompleks. Shnojm me i simbolin numrin q gzon
cilsin i 2 = 1.
Prkufizim A.1. Bashksia e numrave kompleks, C quhet bashksia
C := {a + bi
| a, b R}
Dy numra kompleks z 1 = a +bi dhe z 2 = c +d i jan t barabart ather dhe vetm ather kur a = b
dhe c = d . Do t prkufizojm shumn dhe prodhimin e dy numrave kompleks si:
(a + bi ) + (c + d i ) = (a + c) + (b + d )i
(a + bi ) (c + d i ) = (ac bd ) + (ad + bc)i
Vrejm se prodhimi nuk sht tjetr vese prodhimi i zakonshm i shprehjeve algjebrike, me shtesn se
i 2 = 1. Numrin real a e quajm pjesa reale e numrit kompleks z = a +bi ndrsa numrin real b e quajm
pjesa imagjinare. I prcaktojm ato si m posht:
(z) = a,
(z) = b
Pr do z R kemi z = (z) + 0 i . N qoft se z = a + bi dhe a = 0 ather z quhet thjesht imagjinar. Pr

nj numr kompleks t dhn x = a + bi prcaktojm t konjuguarin e numrit kompleks si:
z := a bi
Pasqyrimi
CC
z z
(A.1)
sht syrjektiv, dhe quhet pasqyrimi i konjugimit kompleks. N qoft se z C, kemi se z sht real
ather dhe vetm ather kur z = z.

177
178
T. Shaska
A.1.1 Interpretimi gjeometrik i numrit kompleks

Ne mund ta paraqesim numrin kompleks z = a + bi si
p nj pik n sistemin koordinativ x y, me koordinata (a, b). Largesa e ksaj pike nga origjina sht = a 2 + b 2 , pra = |z|. Kndi 2 2 i till q
tan = ba , quhet argument i z
Vm re se a = cos dhe b = sin . Prej nga:
z = (cos + i sin ) .
Kjo quhet paraqitja polare e z. Paraqitjen polare t numrit kompleks e prdorim pr t interpretuar
prodhimin dhe pjestimin e numrave kompleks. Le t jen z, w dy numra kompleks t fardoshm t
till q:
z = r 1 (cos + i sin ) dhe w = r 2 (cos + i sin )
Ather,
z w = r 1 r 2 cos( + ) + i sin( + )
r1
z
=
cos( ) + i sin( )
w r2
(A.2)
Pr m tepr ka vend lema e mposhtme:

Lema A.1. (Formula e Muavrit) Pr do numr t plot n 1
(cos + i sin )n = cos(n) + i sin(n).
sht e qart se z = r (cos + i sin ) dhe n nj numr i plot 1 ather
z n = r n (cos n + i sin n).
Do t prdorim gjithashtu Formuln e Eulerit
e i = cos + i sin .
2
n
Shnojm me n = cos 2
n + i sin n . Duke prdorur formuln e Muavrit marrim n = 1. Ky numr n
quhet rrnja e n-t primitive e njshit. T gjitha fuqit e n jan n rrethin njsi dhe kan vetin se kur
ngrihen n fuqi n japin 1. Kur nuk ka keqkuptime n lidhje me n ne thjesht shnojm n me . Duke
shumzuar me veten e vet, thjesht rrotullojm me nj knd prej = 2
n , prej nga pas n-rrotullimesh
do t arrijm tek pika z = (1, 0).
Nj numr kompleks z thuhet se ka rend n 1 n qoft se z n = 1 dhe z m 6= 1 pr t gjith 0 < m < n.
T gjith numrat kompleks z t rendit n quhen rrnj primitive t njshit.
Ushtrime:
1. Vrtetoni:
i) z + w = z + w
ii) zw = z w
A.1. NUMRAT KOMPLEKS
179
2. Vrtetoni se pr do u, v C,
|u v| = |u| |v|.
3. Le t jen z = r 1 (cos + i sin ) dhe w = r 2 (cos + i sin ). Vrtetoni se
z w = r 1 r 2 cos( + ) + i sin( + )
4. Vrtetoni formuln e Muavrit. Pr do numr t plot n 1
(cos + i sin )n = cos(n) + i sin(n)
5. Vrtetoni se pr do numr racional r Q
(cos + i sin )r = cos(r ) + i sin(r )
6. Zgjidhni ekuacionin
7. Le t jet z = 12 + i
p
3
2 .
zn 1 = 0
Njehsoni z 2 , z 3 , z 4 , z 5 , z 7 , z 8 , z 9 .
8. Shprehni numrat 3e
4i
6
, 3e
2i
n
n formn standarte.
9. Zgjidhni ekuacionin
(z +
3
)(3z 2 2z + 5) = 0.
z2
10. Faktorizoni plotsisht polinomin p(z) = z 7 1.

11. Faktorizoni n Q polinomin p(z) = z 5 1.
12. A ka ekuacioni
z4 + z3 + z2 + z + 1 = 0
zgjidhje racionale?
13. A mund t shprehet f (x) =
x n 1
x1
si nj polinom? Cila sht shprehja?
14. Llogarisni modulin e numrave kompleks:

p
1
3 12
(i + 1) , ( + i
) .
2
2
10
15. Jepet funksioni f (z):

f :CC
z
a z +b
,
c z +d
ku ad bc = 1. Jepet q
f (1) = 1, f (i ) = i , f (2) =
1
2
a) Gjeni f (z) dhe m pas f (2), f (2i ), f ( 12 ).

b) Le t jet
C = {z C | |z| = 1, Re(z) 0}.
Gjeni f (C).
180
T. Shaska
16. Jepet funksioni f (z):

f :CC
z
ku ad bc = 1. Jepet
a z +b
c z +d
1
f (i ) = i , f (3) = , f (1) = 1
3
a) Gjeni f (z) dhe m pas f (2), f (2i ), f ( 12 ).

b) Le t jet
C = {z C | |z| = 2, }
rrethi me qendr n origjin dhe me rreze 2. Gjeni f (C).
17. Shnojm me 5 rrnjn e pest primitive t njshit. Gjeni transformimin e Mobiusit f (x) t till q
f (0) = 0,
f (1) = 5 ,
f (5 ) = 25
Vrtetoni prgjigjen tuaj. Gjeni f (25 ), f (35 ), f (45 ).

18. Shprehni numrat 3e
4i
6
, 3e
2i
n
n formn standarte.
19. Zgjidhni ekuacionin: z n 1 = 0.

20. Llogarisni modulin e numrave kompleks:
p
3 12
1
) .
(i + 1) , ( + i
2
2
10
21. Shnojm me 5 rrnjn e pest primitive t njshit. Gjeni transformimin e Mobiusit f (x) t till q
f (0) = 0,
f (1) = 5 ,
Vrtetoni prgjigjen tuaj. Gjeni f (25 ), f (35 ), f (45 ).
f (5 ) = 25
Bibliografia
[1] Lubjana Beshaj, Valmira Hoxha, and Tony Shaska, On superelliptic curves of level n and their quotients, I, Albanian J. Math. 5
(2011), no. 3, 115137. MR2846162 (2012i:14036)
[2] A. Bialostocki and T. Shaska, Galois groups of prime degree polynomials with nonreal roots, Computational aspects of algebraic
curves, 2005, pp. 243255. MR2182043 (2006h:12009)
[3] A. Elezi and T. Shaska, Special issue on algebra and computational algebraic geometry, Albanian J. Math. 1 (2007), no. 4, 175
177. MR2367211
[4]
, Quantum codes from superelliptic curves, Albanian J. Math. 5 (2011), no. 4, 175191. MR2945762
[5] J. Gutierrez and T. Shaska, Hyperelliptic curves with extra involutions, LMS J. Comput. Math. 8 (2005), 102115. MR2135032
(2006b:14049)
[6] Jaime Gutierrez, D. Sevilla, and T. Shaska, Hyperelliptic curves of genus 3 with prescribed automorphism group, Computational
aspects of algebraic curves, 2005, pp. 109123. MR2182037 (2006j:14038)
[7] Vishwanath Krishnamoorthy, Tanush Shaska, and Helmut Vlklein, Invariants of binary forms, Progress in Galois theory, 2005,
pp. 101122. MR2148462 (2006b:13015)
[8] K. Magaard, T. Shaska, S. Shpectorov, and H. Vlklein, The locus of curves with prescribed automorphism group,
Surikaisekikenky
usho
Kokyuroku
1267 (2002), 112141. Communications in arithmetic fundamental groups (Kyoto,
1999/2001). MR1954371
[9] Kay Magaard, Tanush Shaska, and Helmut Vlklein, Genus 2 curves that admit a degree 5 map to an elliptic curve, Forum Math.
21 (2009), no. 3, 547566. MR2526800 (2010h:14050)
[10] N. Pjero, M. Ramasao, and T. Shaska, Degree even coverings of elliptic curves by genus 2 curves, Albanian J. Math. 2 (2008),
no. 3, 241248. MR2492097 (2010b:14058)
[11] E. Previato, T. Shaska, and G. S. Wijesiri, Thetanulls of cyclic curves of small genus, Albanian J. Math. 1 (2007), no. 4, 253270.
MR2367218 (2008k:14066)
[12] R. Sanjeewa and T. Shaska, Determining equations of families of cyclic curves, Albanian J. Math. 2 (2008), no. 3, 199213.
MR2492096 (2010d:14043)
[13] David Sevilla and Tanush Shaska, Hyperelliptic curves with reduced automorphism group A5 , Appl. Algebra Engrg. Comm.
Comput. 18 (2007), no. 1-2, 320. MR2280308 (2008c:14042)
[14] T. Shaska, Curves of genus 2 with (N, N) decomposable Jacobians, J. Symbolic Comput. 31 (2001), no. 5, 603617. MR1828706
(2002m:14023)
[15]
, Computational aspects of hyperelliptic curves, Computer mathematics, 2003, pp. 248257. MR2061839 (2005h:14073)
[16]
, Genus 2 fields with degree 3 elliptic subfields, Forum Math. 16 (2004), no. 2, 263280. MR2039100 (2004m:11097)
[17]
, Genus two curves covering elliptic curves: a computational approach, Computational aspects of algebraic curves, 2005,
pp. 206231. MR2182041 (2006g:14051)
[18]
, Subvarieties of the hyperelliptic moduli determined by group actions, Serdica Math. J. 32 (2006), no. 4, 355374.
MR2287373 (2007k:14055)
[19]
, Computational algebraic geometry and its applications [Foreword], Appl. Algebra Engrg. Comm. Comput. 24 (2013),
no. 5, 309311. MR3183721
[20]
, Computational algebraic geometry [Foreword], J. Symbolic Comput. 57 (2013), 12. MR3066447
181
182
[21]
BIBLIOGRAFIA
, Some remarks on the hyperelliptic moduli of genus 3, Comm. Algebra 42 (2014), no. 9, 41104130. MR3200084
[22] T. Shaska and L. Beshaj, The arithmetic of genus two curves, Information security, coding theory and related combinatorics,
2011, pp. 5998. MR2963126
[23] T. Shaska, W. C. Huffman, D. Joyner, and V. Ustimenko (eds.), Advances in coding theory and cryptography, Series on Coding
Theory and Cryptology, vol. 3, World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd., Hackensack, NJ, 2007. Papers from the Conference
on Coding Theory and Cryptography held in Vlora, May 2627, 2007 and from the Conference on Applications of Computer
Algebra held at Oakland University, Rochester, MI, July 1922, 2007. MR2435341 (2009h:94158)
[24] T. Shaska and M. Qarri, Algebraic aspects of digital communications, Albanian J. Math. 2 (2008), no. 3, 141144. MR2495805
[25] T. Shaska and C. Shor, Codes over Fp 2 and Fp Fp , lattices, and theta functions, Advances in coding theory and cryptography,
2007, pp. 7080. MR2440170 (2010a:94120)
[26] T. Shaska, C. Shor, and S. Wijesiri, Codes over rings of size p 2 and lattices over imaginary quadratic fields, Finite Fields Appl. 16
(2010), no. 2, 7587. MR2594505 (2011b:94059)
[27] T. Shaska and F. Thompson, Bielliptic curves of genus 3 in the hyperelliptic moduli, Appl. Algebra Engrg. Comm. Comput. 24
(2013), no. 5, 387412. MR3118614
[28] T. Shaska and V. Ustimenko, On the homogeneous algebraic graphs of large girth and their applications, Linear Algebra Appl.
430 (2009), no. 7, 18261837. MR2494667 (2010a:05103)
[29] T. Shaska and G. S. Wijesiri, Codes over rings of size four, Hermitian lattices, and corresponding theta functions, Proc. Amer.
Math. Soc. 136 (2008), no. 3, 849857. MR2361856 (2008m:11132)
[30]
, Theta functions and algebraic curves with automorphisms, Algebraic aspects of digital communications, 2009, pp. 193
237. MR2605301 (2011e:14057)
[31] T. Shaska, G. S. Wijesiri, S. Wolf, and L. Woodland, Degree 4 coverings of elliptic curves by genus 2 curves, Albanian J. Math. 2
(2008), no. 4, 307318. MR2470579 (2010b:14064)
[32] Tanush Shaska, Determining the automorphism group of a hyperelliptic curve, Proceedings of the 2003 International Symposium on Symbolic and Algebraic Computation, 2003, pp. 248254 (electronic). MR2035219 (2005c:14037)
[33]
, Some special families of hyperelliptic curves, J. Algebra Appl. 3 (2004), no. 1, 7589. MR2047637 (2005i:14028)
[34]
(ed.), Computational aspects of algebraic curves, Lecture Notes Series on Computing, vol. 13, World Scientific Publishing
Co. Pte. Ltd., Hackensack, NJ, 2005. Papers from the conference held at the University of Idaho, Moscow, ID, May 2628, 2005.
MR2182657 (2006e:14003)
[35]
, Some open problems in computational algebraic geometry, Albanian J. Math. 1 (2007), no. 4, 297319. MR2367221
(2008k:14108)
[36] Tanush Shaska and Engjell Hasimaj (eds.), Algebraic aspects of digital communications, NATO Science for Peace and Security
Series D: Information and Communication Security, vol. 24, IOS Press, Amsterdam, 2009. Papers from the Conference New
Challenges in Digital Communications held at the University of Vlora, Vlora, April 27May 9, 2008. MR2605610 (2011a:94002)
[37] Tanush Shaska and Jennifer L. Thompson, On the generic curve of genus 3, Affine algebraic geometry, 2005, pp. 233243.
MR2126664 (2006c:14042)
[38] Tanush Shaska and V. Ustimenko, On some applications of graphs to cryptography and turbocoding, Albanian J. Math. 2 (2008),
no. 3, 249255. MR2495815 (2010a:05102)
[39] Tanush Shaska and Helmut Vlklein, Elliptic subfields and automorphisms of genus 2 function fields, Algebra, arithmetic and
geometry with applications (West Lafayette, IN, 2000), 2004, pp. 703723. MR2037120 (2004m:14047)
[40] Tanush Shaska and Quanlong Wang, On the automorphism groups of some AG-codes based on Ca,b curves, Serdica J. Comput.
1 (2007), no. 2, 193206. MR2363086 (2008m:94029)
[41] Tanush Tony Shaska, Curves of genus two covering elliptic curves, ProQuest LLC, Ann Arbor, MI, 2001. Thesis (Ph.D.)University
of Florida. MR2701993
[42] Tony Shaska, Genus 2 curves with (3, 3)-split Jacobian and large automorphism group, Algorithmic number theory (Sydney,
2002), 2002, pp. 205218. MR2041085 (2005e:14048)
[43] Helmut Voelklein and Tanush Shaska (eds.), Progress in Galois theory, Developments in Mathematics, vol. 12, Springer, New
York, 2005. MR2150438 (2006a:00014)

Algjebra Lineare PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Algjebra Lineare PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Leksione t algjebrs lineare

Library of Congress Cataloging-in-Publication Data

3 Prcaktort, eigenvlerat, eigenvektort

5 Prodhimi i brendshm dhe Ortogonaliteti

6 Operatort n hapsirat e brendshme

4.1 Matrica n formn e Xhordanit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

Duke i prputhur t dhnat e msiprme me metodn e katrorve m t vegjl.

Vektort, matricat dhe sistemet lineare

Figura 1.1: Hapsira Euklidiane R3 .

1.1 Hapsira Euklidiane

Ne njohim konceptin e nj vektori

Pr do dy vektor u = (u 1 , u 2 ), v = (v 1 , v 2 ) prkufizojm mbledhjen dhe shumzimin skalar n t njjtn

Figura 1.2: Mbledhja dhe shumzimi skalar i vektorve.

Elementt e Rn quhen vektor dhe elementt r R quhen skalar. Vektori

1.1. HAPSIRA EUKLIDIANE RN

Vrtetim: Vrtetimet i lihen lexuesit si ushtrime.

||PO1 || + ||PO2 || = 2a,

1.2 Norma e nj vektori dhe produkti skalar

Norma ka vetit e mposhtme:

vektor n R . Produkti skalar i u dhe v (ndonjher quhet produkt i brendshm) prkufizohet si m

Lema 1.2. (Inekuacioni Koshi-Schwarc) Le t jen u dhe v dy vektor n Rn . Ather

1.2. NORMA E NJ VEKTORI DHE PRODUKTI SKALAR

Meqnse (u u) = kuk2 > 0 ather (u u)(v v) (v u)2 0. Kshtu q,

jan vektor njsi, ather

Kshtu q, kndi ndrmjet dy vektorve sht i mirprcaktuar.

Zgjidhje: Duke prdorur formuln e msiprme, kemi

Ather 1.377 radian ose 78.90 .

Figura 1.3: Projeksioni i v n u

N qoft se do t donim nj vektor pingul me u, ather kemi:

Do t shohim n vazhdim se si kjo ide sht e prgjithsuar n Rn prdoret n metodn katrorve m t

1.3. MATRICAT DHE ALGJEBRA E TYRE

1.3 Matricat dhe algjebra e tyre

a m,1 a m,2 a m,3 . . . a m,n

Rreshti i i -t i A-s sht vektori

Le t jet A = [a i , j ] nj matric m n dhe B = [b i , j ] nj matric n s. Matrica prodhim AB sht matrica

Matrica shum prkufizohet si

1.3. MATRICAT DHE ALGJEBRA E TYRE

dhe shumzimi me nj skalar r R prkufizohet si matrica

Vrtetim: Shum prej vrtetimeve jan elementare dhe ne do ti lm si ushtrime pr lexuesin.

gjej At , Bt , (A + B)t , (AB)t , dhe (BA)t .

Llogaritja e (A + B)t , (AB)t , dhe (BA)t e kemi ln si ushtrim pr lexuesin.

1.3. MATRICAT DHE ALGJEBRA E TYRE

22. Gjej trace-n e matricave A, B, A + B, dhe A B, ku A dhe B jan

23. Nj matric A quhet idempotent n qoft se A2 = A. Gjej nj matric idempotent A, 2 2, t ndryshme

Gjej A2 . mund t thoni pr An ?

Nse sht e mundur, gjej nj matric B t till q AB = 2A.

32. Le t jet Q bashksia e mposhtme e matricave

e till q i 2 = 1. Pr m tepr, le t jen

Vrteto pohimet e mposhtme

Kto matrica ndonj her quhen kuaternione. Vrteto se i, j, k kan rend 4.

1.4 Sistemet lineare t ekuacioneve, metoda e Gaussit

1.4. SISTEMET LINEARE T EKUACIONEVE, METODA E GAUSSIT

a m,1 a m,2 a m,3 . . . a m,n b m

1.4.1 Veprimet elementare me rradht

1.4.2 Forma row-eelon

Zgjidhje: Kryejm veprimet e mposhtme me rreshtat:

1.4. SISTEMET LINEARE T EKUACIONEVE, METODA E GAUSSIT

Algorithm 1. Input: Nj matric A.

duke br veprimet R1 R2 , R3 R3 2R1 , R3 R3 + R2 . Kshtu q sistemi linear sht ekuivalent me

duke prdorur metodn e zvendsimit nga fundi, kemi:

Figura 1.4: Prerja e dy drejtzave x y = 1 dhe 3x + y = 9 sht nj pik e vetme.

Vrtetim: Kujtojm nga algjebra elementare se nj equacion

1.4. SISTEMET LINEARE T EKUACIONEVE, METODA E GAUSSIT