T.C.

GENELKURMAY BAKANLII
ANKARA

TRKENN DORU KULLANIMI

(LETM, ETKL KONUMA, YAZMA VE OKUMA KILAVUZU)

Yayma Hazrlayanlar
Dr. Dz. . Kd. Alb. S. mer ERENOLU
Dzeltmen Selma OTU

Genelkurmay Asker Tarih ve Stratejik Ett Bakanl Yaynlar

ANKARA
GENELKURMAY BASIMEV
2007
1

ISBN: 975-409-384-9
NSN: 7610270336066

YAYIN KURULU BAKANI

Korg. Eyp KAPTAN

YAYIN KURULU
Dr. Dz. . Kd. Alb. S. mer ERENOLU
Dr. . Kd. Alb. Mehmet ZDEMR
Uzm. lkay SARIKAYA
Uzm. Selma OTU

DZELT
Uzm. Yasemin TACI
Uzm. Melek ALKA

SAYFA DZEN
Leyla KUZUCU

KAPAK TASARIMI
Ceyhan KURHAN
2

SUNU
Dil, insanlk tarihiyle beraber ortaya km ve sregelmi bir
olgudur. Bu srete insan ve iletiim birbirine kout olarak geliim
gstermitir. Dil, kltrn en temel gesi olarak insanlar aras
iletiimde en etkin ara olarak kabul edilmektedir. Dilin dnceyi
etkilemesi, kltrel deerleri nesilden nesile aktarmas ve millete yn
vermesi yaamsal nem arz etmektedir.
Dilin dnce ile etkileimi gz nne alndnda, dilde
oluabilecek kirlenme zaman iinde mill kltr yapsn da
bozabilecektir. Dilde meydana gelen kirlenmeye yabanc dillerden
dilimize giren ok sayda szck ve dilimizin yanl kullanm neden
olmaktadr. Yabanc szckler dilbilimin ngrd incelemeden
geirilmeden kullanlmamaldr. Bu szcklerin yerine Trke karl
olanlarn kullanlmasna zen gsterilmelidir.
ATATRK, Trk kimlii ve kltrnn en nemli unsuru olarak
Trkeyi grmtr. Ulu nder, Mill his ve dil arasndaki ba ok
kuvvetlidir. Dilin mill ve zengin olmas mill hissin inkiafnda balca
messirdir. Trk dili dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil uurla
ilensin. lkesinin yksek istiklalini korumasn bilen Trk milleti, dilini
de yabanc diller boyunduruundan kurtarmaldr. diyerek dilimizin
nemini ve yabanc dillerden korunmas gerektiini ortaya koymutur.
Ancak sonraki dnemlerde dilimizde kirlenme balam, son yllarda
ise bu kirlenme daha da artmtr.
Bu kirliliin nlenebilmesi iin Trkemiz doru kullanlmal,
yabanc szcklerden arndrlmal, yazm kurallarna uyulmal, yazl
anlatmlarda, Trk Dil Kurumunun en son hazrlad Trke Szlk
ve Yazm Klavuzu esas alnmal, biliim ve iletiim teknolojisi takip
edilmelidir.
Gnmzde gelien teknoloji ile uzaklar yakn olmakta, pek ok
eylem iletiim aralaryla gerekletirilebilmektedir. Bu aralar
kullanrken gereksinim duyacamz en nemli ara dildir. Dili doru
kullanmak, insanlar arasndaki iletiimi kolaylatracak, ayn zamanda
mill kimlik ve kltrmzn korunmasna katk salayacaktr.

Bu kitap, iletiimi, etkili konuma, yazma ve okuma becerisini

gelitirerek personelin kendisini daha iyi ifade etmesi, salkl iletiim
kurmas, okuma alkanl kazanmas ve sonu olarak Trkeyi
doru kullanmas amalanarak hazrlanmtr. Yararl olacan
umuyoruz.
Eyp KAPTAN
Korgeneral
Gnkur. ATASE Bakan

NDEKLER
SUNU................................................................................
NDEKLER......................................................................

III

BRNC BLM
TRKENN DORU KULLANIMI
A. Dilimizi Niin Doru Kullanmalyz?................................

B. Seme ve Sralama Eksenleri.........................................

C. Szck Bilgisine Sahip Olmak........................................

. Cmle Bilgisine Sahip Olmak.........................................

D. Doru ve Gzel Bir Trkeye Ulamann Yollar............

21

KNC BLM
LETM
A. letiimin Tanm ve nsan Hayatndaki nemi...............

25

B. letiimde Dil Unsuru.......................................................

26

C. Etkili letiimin lkeleri......................................................

26

. TSKde letiim ve letiimin nemi................................

29

NC BLM
LETMN TEMEL BECER UNSURLARI
A. Konuma.........................................................................

31

1. Konumann Tanm ve Genel zellikleri.....................

31

a. Konumann Tanm..................................................

31

b. Konumann Yaammzdaki Yeri.............................

31

c. Konuma Gl ekiyor muyuz?..........................

34

. Konuma Gcmz Gelitirebilir miyiz?..................

36

2. Gzel ve Etkili Konumann Nitelikleri..........................

37

a. Gzel ve Etkili Konuabiliyor muyuz?.......................

37

b. Gzel ve Etkili Konumann lkeleri Nelerdir?...........

37

c. yi Bir Konumacnn Niteliklerini Tayor muyuz?.....

40

3. Etkili Konumada Dikkat Edilmesi Gereken Konular....

43

a. Yz Yze Konuma...................................................

43

b. Her ey Konuma Tarznda Balar...........................

44

1) Szl letiim..........................................................

44

2) Szsz letiim.......................................................

45

III

4. Konuma Biimi: Doalama, Hazrlkl ve Yazl

Metin....................................................................................

49

5. Konuma Trleri...........................................................

51

a. Gnlk Konumalar...................................................

51

b. zel Durumlar in zel Konumalar........................

58

B. Yazma.............................................................................

59

1. Yaznn nemi..............................................................

59

2. Doru ve Gzel Yazmann nemi................................

60

3. Gzel Yaz Yazmann Altn Kurallar............................

61

4. Gzel Yaz Yazmay renmek...................................

62

5. Yazya Nasl Balanmal?............................................

63

DRDNC BLM
LETMN DESTEK UNSURLARI
A. Okuma............................................................................

65

1. Okumann Tanm.........................................................

65

2. Niin Okuyoruz?...........................................................

66

3. Okumaya Gdleme....................................................

67

4. Okuyucu Trleri............................................................

67

5. Gdnn Gstergesi Olarak Balca Okuma Tipleri....

68

6. Okuma Zevki ve Kiilik.................................................

68

7. Okumann Kurallar ve Okuma le lgili tler............

69

8. Okuma Yanllar..........................................................

71

9. yi Okuma Konusunda Baz neriler............................

72

10. Hzl Okuma................................................................

73

11. Hzl Okuma Teknii le lgili Kavramlar......................

74

12. Hzl Okuma Yntemleri.............................................

75

B. Dinleme...........................................................................

79

1. Etkili Dinleme Stratejileri...............................................

79

a. Duymay ve Dinlemeyi Anlama.................................

79

b. Dinlemenin nemi.....................................................

80

c. yi Dinlemenin nndeki Engeller.............................

80

. Dinleme eitleri.......................................................

82

2. Dinlemeyle lgili Son Dnceler: Gdlenme.............

86

IV

a. Dinlemenin Neden nemli Olduunu Hatrlamaya

aln.................................................................................

87

b. Dinleme Gdlenmesi in Engelleri Belirleyin ve

Kaldrn................................................................................

87

c. Ortak Bir Zemin Aratrn...........................................

88

. Dinlemeyi Bir renme Frsat ve Entelektel Frsat

Olarak Grn.......................................................................

88

BENC BLM
ETKL LETMN BASAMAKLARI
A. Yazma ve Konumaya Hazrlanmak: lk Drt Basamak...

91

1. Ama ve Dinleyici / Hedef Kitlenin rdelenmesi............

91

2. Konunun Aratrlmas..................................................

92

3. Dncelerinizin Desteklenmesi..................................

92

4. Dzenleme, Planlama ve Ana Balklar Ortaya

Koyma.................................................................................

92

B. Taslak Oluturma ve Yazma: Dier Basamak...........

93

1. Taslak Oluturma.........................................................

93

2. Yazya Dkme..............................................................

94

3. Geri Besleme ve Onay.................................................

94

C. Etkili letiimin Ayrntlar.................................................

95

1. Ama ve Hedef Kitlenin rdelenmesi............................

95

a. Anahtar Sorular.........................................................

95

b. Amacm Ne?..............................................................

96

c. Ana Dnceniz Konusunda Ak Olun: Ama

Cmlesinin Yazlmas..........................................................

97

. Dier Konular.............................................................

98

d. Hedef Kitlenin rdelenmesi........................................

99

2. Konunun Aratrlmas..................................................

103

a. Aratrma Plannn Yaplmas....................................

103

b. Bilgi Toplama Kaynaklarnn Belirlenmesi.................

104

3. Dncelerin Genel Hatlaryla Ortaya Konulmas ve

Dzenlenmesi......................................................................

106

a. Ama Cmlesinin ve Ana Dncenin Sonlandrlmas..

106

b. Ana Dncenin Balangta Ortaya Konulmas......

106

c. Genel Hat: Neden htiyacm Var?..............................

107

. Genel Hat: Paral Yap.......................................

107

d. Genel Hat Biimleri: Resm Genel Hatlarda Kullanlan

Yap ve Balklar.................................................................

108

e. Gelimenin Genel Hatt: Bir Yntem Sein...............

108

4. Yazma..........................................................................

119

a. Bakasndan Yardm Almaktansa Kendin Dzenle...

120

b. Hzl ve Etkili Dzenleme - Adm Yaklam.........

121

c. Geri Besleme ve Onay..............................................

124

ALTINCI BLM
YAZIMALARDA DKKAT EDLMES GEREKEN KONULAR
A. Genel Esaslar.................................................................

131

B. Asker Yazma Esaslar.................................................

131

C. fade Usul......................................................................

132

. Yazm Kurallar...............................................................

132

D. Asker Ksaltmalarn Tretilme ve Kullanlma Esaslar...

133

E. Szck Ksaltmalarn Tretme ve Kullanma Esaslar....

135

F. Terim ve Szcklerden Oluan Bir barenin Ksaltmas...

135

G. Dier Konular..................................................................

137

KAYNAKLAR.......................................................................

139

VI

BRNC BLM
TRKENN DORU KULLANIMI
A. Dilimizi Niin Doru Kullanmalyz?
Dil ekmek gibi, su gibi gnlk yaammzn iindedir ve
soluduumuz hava gibi bizi sarar; bundan dolay onun varln
hemen hemen hissetmeyiz. Gerekten dil, zerinde yaadmz
toprak gibi rnlerini sessizce bize sunar ve bizler bu sonsuz
bahenin meyvelerini sadece toplarz. Aslnda dile, insanln en
byk buluu olduu iin daha fazla ilgi gstermemiz gerektii
kansndayz. nk insanlarla, dncelerle, nesnelerle aramzdaki
en nemli iletken dildir.
nsanlar, dnceleri, nesneleri, dilin araclyla kavrarz. Dil
araclyla kendimizi ifade ederiz. te dilin nemi burada ortaya
kyor. Trkemizi niin doru kullanmalyz, sorusunun cevab da
buradadr. Dili doru kullandmzda o iyi bir iletkendir; yanl
kullandmzda ise kt bir iletkendir.
Biz dili ne kadar iyi tanyor, dili ne kadar iyi kullanyorsak
iletiimimiz o kadar iyi olacaktr. Dil bizi bakalarna, bakalarn ve
baka nesneleri bize yanstan bir aynadr. Dili doru kullanmak, doru
anlamak bu aynay mkemmelletirmek demektir. Kullandmz
ada aralardaki gstergelerin, ekranlarn, ibrelerin bir an iin
bozuk olduunu dnn. Bu bir felakettir. Fakat bir toplum iin
ondan daha byk bir felaket vardr ki o da insanlar arasnda, bir i
blm iinde grev alan kiiler arasnda, fikir ve gr alveriinde
bulunanlar arasnda dil aynasnn grevini tam yapamamasdr.
Dncelerimizin anlalmasn istiyorsak, bunun en kestirme yolu
dile hkim olmaktr.
Dil zerinde dnr ve dili bir dnce oda gibi kabul
ederseniz dilin dnce yaammz zenginletireceini greceksiniz.
Dil dncenin evidir; binlerce yllk insan zeks szcklerde,
deyimlerde, ifade kalplarnda gizlidir. nsanlk tarafndan bilgilerimizi
depolamak iin kullanlan ilk ara dil olmutur. Bugn ayn ii daha
sistemli yapmas iin bilgisayar yarattk. Buna ramen gnmz iin
unu syleyebiliriz: Dile yklenmi bilgi, bilgisayarlarmza yklenmi
bilgiden fazladr. Dil, bilgisayarlardan fazla olarak bilgilerin sadece
yklendii yer deildir, ayn zamanda bilginin retim alandr. Ksaca
zerinde durulmas gereken konu, dilin dncelerimizi yanstan bir
ara olduu gibi dncelerimizi gelitiren bir alan olduudur. Basit
bir rnek verelim: Bir insann bildii szck saysyla, dnce
zenginlii doru orantldr. Bildiimiz szck says ne kadar fazlaysa
1

dnce alanmz da o kadar genitir. lk bakta bu dnce pek

doru grnmese de olgular incelendiinde doruluu ortaya
kmaktadr. Rnesans dnemi bilgin ve ressamlar bak as
(perspektif) kavramn yaratmasalard, gzmzle grmemize ramen
nmzde uzayan aal yolun bir bak as yarattn
gremeyecek ve ilk alarn insanlar gibi aalar resmimizde ayn
boyda izecektik. Rnesans bilgin ve ressamlarnn gzlemini bize
ulatran ey bak as szdr.
Dil zerinde derin bir dnce gelitirmeden doru dnmemiz
olanakl deildir. nsanlar, nesneler vastasyla deil szckler
araclyla dnr. Bundan dolay dncenin iki aracnn olduunu
syleyebiliriz. Bunlardan birincisi dil, dieri mantktr. Bilimlerin
sunduu btn bilgiler bize sadece iki kaynaktan gelir. Dil zerinde
dnmek ve doay incelemekten. in ilgi ekici yan doadan gelen
bilgilerin de dil kalbna dkldkten sonra bize ulayor olmasdr.
Anlalmak, mesleimizde baar elde etmek, yaratc olmak,
yaradlmzdan getirdiimiz ve sadece kendimize ait olan
yeteneklerimizi yurdumuzun ve insanln hizmetine sunmak
istiyorsak ie dilimize ilgi gstermekle balayabiliriz.
nce, dilin oluturduu sistemden, daha sonra da sz ve
yazdan bahsedelim.
Dil, soyut bir sistemdir; buna karlk onun kiisel kullanm olan
sz ve yaz somuttur. ada dil bilimi, szn altnda yatan soyut bir
dil sistemi olduunu ortaya karm bulunmaktadr. Batllar, dil
biliminin bu kefinden sonra okullarnda dil bilgisinin yannda
rencilerin dillerini daha yetkinlikle kullanabilmelerini salamak
amacyla, ada dil bilimiyle birlikte dil sistemine ynelik bilgiler de
vermeye baladlar. Dilin oluturduu bu sistemi tanmak, bizlere dili
daha derinden kavrama ve daha baarl kullanma olanaklar
kazandrmaktadr. Dilin nasl bir sistem oluturduunu birka rnekle
aklamaya alacaz. Ayrca Trkemizin sistematik yapsn bir iki
kk rnekle anlatacaz.
Her dil, farkl bir dnya grn yanstr. ngilizce, Trke,
Franszca dnyay farkl biimde alglar. Bu alglama fark ayn
nesneleri adlandran szcklerin farkl anlamlar tamas sonucunu
dourur. Trke yrek, Arapa klp, Franszca coeur, szcklerinin
anlamlar ayndr, ancak kapladklar anlam alan ynnden dilsel
deerleri farkldr. Bu olguya somut bir rnek verelim:

Gkkua, somut bir gereklik alandr. Bize deimeyen bir

k tayf sunar. Bu tayfta yer alan renkler rnein Trk dili tarafndan
yediye blnerek, bir Bantu dili tarafndan e blnerek
adlandrlmaktadr. Bu durumda bir rengin deeri, yani gereklik alan
Trk dilinde 1 / 7, Bantu dilinde 1 / 3tr. Yani gkkuandaki renkleri
yedi szckle karlayan Trkede bir szcn payna den
gereklik alan daha kk, gk kuandaki renkleri szckle
karlayan Bantu dilinde bir szcn payna den gereklik alan
daha byktr. Bunun anlam udur: Bir szcn geni bir anlama
gelmesini bir dilin zenginlii olarak dnyorsanz, Bantu dilindeki
renk
adlar
anlam
ynnden
daha
zengindir.
Ancak,
dndmzn aksine bir dilde bir szck, anlam ynnden ne
kadar dar bir gereklik alann dile getiriyorsa o dilin anlatma yetenei
o kadar gelimitir.
Her dilde szcklerin farkl deerlerde olmas tercme konusunu
yakndan ilgilendirmektedir. Szcklerin deer farkll hibir dilden
hibir dile tam tercme yaplamamas sonucunu dourmaktadr. En iyi
yaplm tercmelerde bile konusuna gre az veya ok mutlaka bir
kayp sz konusudur. Yurdumuz gz nnde bulundurulduunda an
bilgilerini edinmek iin tercme almalar ok byk bir neme
sahiptir. Ancak bu tercmeler, biraz nce szn ettiimiz szcklerin
deer farkllklar gz nne alnmayarak yapldndan, yani Bat
dillerindeki bilgiler Trk dil sistemi iinde anlatlamadndan,
edindiimiz bilgiler eksik kalmakta, yurdumuzda gerek bir bilim yaam
kurulamamaktadr. Daha nce dilin dncenin evi olduunu syledik.
imdi unu ekleyelim: Dnce ancak ve ancak ana dilin bahesinde
iek aar. Bilimi Trkede kuramyorsak, ona sahip deiliz demektir.
Her dilin szckleri farkl bir dnya alglamas yanstr. Bu alglama
tarz dil sisteminin bir parasdr.
B. Seme ve Sralama Eksenleri
Dil sistemi, kartlk ilkesine dayanr. nller nszlerle, e
anlamllar zt anlamllarla bir kartlklar dzeni kurar. Bu
kartlklardan birisi, seme ve sralama eksenidir:
3

Bir dili kullanrken szckleri, dil bilgisinden bildiimiz bir

dzende zne, tmle, nesne, yklem dzeninde sralarz. Buna
sralama ekseni adn veriyoruz. Sralama ekseninde szckler,
cmle iindeki grevlerine gre yeni bir anlam kazanrlar. Ahmet
kediyi yakalad. cmlesinde Ahmet eylemi yapan znedir, kedi bu
eylemden etkilenen varlktr. Kedi fareyi yakalad. cmlesinde eylemi
yapan kedidir. Bu, u anlama gelmektedir: Szcn cmle iindeki
konumu ona yeni bir anlam kazandrr. Buna, szcn dil bilgisi
anlam adn veriyoruz. Sralama ekseninde yaplan deiiklikler, ok
ciddi anlam deimelerine yol aar. Trke, sz dizimi asndan
kurall bir dil olduundan onu doru kullanmann temel artlarndan
birisi, sralama ekseninde hata yapmamaktr.
Sralama ekseninde yer alan szckler bulunduklar konuma
bal olarak dil bilgisel (gramatikal) bir anlam kazandklar gibi,
nnde veya ardnda bulunan szcklere gre ve birbirlerine balan
biimlerine gre yeni anlamlar kazanr. Bu anlama, szcn sz
dizimi anlam diyoruz. Gz szc bir cmle iinde kendisinden
sonra gelen szce gre yeni anlamlar kazanr: Gz alc, gz
hekimi, gz hakk, gz hapsi, gz karar, gz koymak, gz n, gz
ya, gz yummak, gzden dmek, gze gelmek, gzden kamak,
gzden kaybolmak, gze girmek, gz tok gibi kullanmlarda gz
szc ok farkl anlamlarda kullanlmtr.
Sralama ekseninden baka, dilde bir de seme ekseni vardr.
Seme ekseni, sralama ekseninde yer alan szcklerin yerini
alabilecek szcklerin oluturduu listedir. Bir cmlenin znesinin
Mehmet olduunu dnelim. Bu cmlede Mehmet yerine o,
arkadam, kardeim, bizim yaramaz szcklerini kullanabiliriz.
Dilimiz bize, cmlede bulunan bir szcn yerini alabilecek bir
szck listesi sunar. Bu listeye seme ekseni adn veriyoruz. Dili
doru kullananlar bu listeden en uygun szc seenlerdir. Bu
szc seerken cmleye en uygun olann bulmamz nemlidir. Bu
szcn
seiminde
kiminle,
nerede,
hangi
artlarda
konutuumuzun veya yazda kime ve hangi artlarda yazdmzn
da gz nnde bulundurulmas gerekir. Bu konu doru anlatmn
temelini oluturur.
Dikkat edilecek olursa seme ekseninde yer alan szckler iki
zt zellii kendilerinde toplarlar: Onlar bir bakma e anlaml
szcklerdir. zne olarak bir cmlede Ahmet szcn
kullanabileceim gibi o zamirini de kullanabilirim. Bu durumda
Ahmet ve o ayn varl dile getirir ve e anlamldr. Dier ynden
Ahmetten Ahmet veya o diye sz etmemiz arasnda ince bir anlam
fark vardr. Ahmet szc ile o szc bir kartlk hli
4

iindedir. Seme ekseninde yer alan szckler bir ynden ayn, bir
ynden farkldrlar. Anlatm dediimiz ey bu listeden en uygun
olann semektir. Kiisel olarak szcklere bal seme
eksenlerimizin genilii dile hkimiyetimizin bir gstergesidir.
Seme Ekseni
Kardeim
Bizimki

hareket etti.

pazara

Ahmet

arya

yrd.
doru

gidiyor.

Sralama Ekseni
kinci rnek:
O

bayramda

burada

kalacak.

Ahmet

29 Ekimde

Ankarada

oturacak.

Bizimki

tatilde

evde

olacak.

Arkadam

o gn

evden

kmayacak.

Dilimizin szckleri, sadece sz dizimi ilikileri iinde deil,

anlam bilimi ilikileri iinde de bir kartlk sistemi yaratr:
Kart Szckler Sistemi
Fiyat
Ykselmek
Merdiven
kmak

At
Binmek

nmek
Lastik

Kartal

imek

Kalkmak

Bu tablo bize, szckleri tek bana renmenin pek de yararl

olmadn gstermektedir. Szlklerimiz bize szcklerin anlamn
verirken szcn sadece e anlamllarn sayar. Bu yararldr; fakat
yeterli deildir. nmek szcnn Trkede nasl kullanldn
bilmek iin onu btn kartlk sistemi iinde alglamak gerekmektedir.
Dil sistemlerinin incelenmesinden u sonu kmtr:
Szcklerin anlamlarn doru renmenin drt yolu vardr:
Tanmlarn reniniz, e anlamlarn reniniz, zt anlamlarn
reniniz, kartlarn reniniz. Birok soyut szcn anlalmas
ancak zt ve kart anlamlarnn bilinmesiyle mmkndr.
Trkenin sz dizimi yapsna bir rnek:
Yardmc Fiiller Seme Ekseni
Buradaki yardmc fiil listeleri birer seme ekseni
oluturmaktadr. Bu listeleri biliyor ve amacnza en uygun olan
seebiliyorsanz, dili doru kullandnzdan emin olabilirsiniz:
yardm

et- , yap- , gr- , al- , iste

yardm- da

bulun- , kusur etme- ,

yardm-

yap- , sala- , kabul et- , reddet- , bekle- ,

yardm- dan

holan- , yararlan- , ka- , ekin- , bk-

yardm- a

kalk- , gel- , bal ol- , katkda bulun- ,

yardm- la

yaa- , ilgilen- ayakta dur, grevlendiril- ,

C. Szck Bilgisine Sahip Olmak

Bizler gnlk yaammzda szckleri, nesneleri adlandrmak
iin onlarn zerine yaptrlm birer etiket gibi dnrz: u nesne
kapdr, u nesne kitaptr. deriz, geeriz. Szckler bize hep ayn ii,
adlandrma iini yapyormu gibi grnrler. Aslnda olgu hi de basit
deildir. nce bilimin kulland szcklerden, kavramlardan sz
edelim: rnein nsan szcn hem insann niteliklerini ifade
etmek iin kullanabiliriz hem insan kmesini, insan snfn anlatmak
iin kullanabiliriz. Ayrca tek ve somut bir insan adlandrmak iin
6

kullanrz. Bu kullanlarn hibiri szcn mecaz anlam deildir,

hlde de szck gerek anlamnda kullanlmtr. Birinci durumda
insan szc ilem (tazammun) hlinde insan ifade eder. Bir
kavram iine ald bireylerin ortak zelliklerini gsterirse o nitelikler
kavramn ilemini oluturur. Aklllk, hareketlilik, duyarllk gibi
nitelikler insan kavramnn ilemini oluturur. Bu durumda insan
szcnn tanm yle olacaktr: nsan: Akll, hareketli, duyarlkl
canl varlk. kinci durumda insan szc kaplam hlinde insan
ifade eder. Bir kavramn kaplam, iine ald fertler kmesidir, bir
szck tarafndan belirlenmi bir nesne snfdr. Bu ikinci durumda
insan szcnn tanm yle olacaktr: nsan: Ahmet, Mehmet,
Aye, Descartes, Aristoteles. rnek olarak ele aldmz szck aa
olsayd bu durumda tanm yle olacakt: am, grgen, mee, ard
aa adn alr. nc durumda insan kavram nesne snfnn bir
tek yesini belirtmek zere kullanlabilir: leride bir insan gryorum.
cmlesinde bu kavram tek ve belirli bir kiiyi ifade eder ve ilk iki
anlamndan tamamen farkl bir anlamda kullanlmtr.
Bu rnek bize unu gstermektedir: Tek bir szck olarak
grdmz kavramlar gerek anlamlarnda olmak artyla en
azndan ayr ekilde kullanlabilmektedir. Szcklerin doru
kullanlabilmesi iin bu ayr anlamn bilinli olarak birbirinden
ayrmamz gerekir.
Bilindii gibi szcklerin bir szlk anlamlar, bir de kullanm
anlamlar vardr. Szcklerin szlk anlamlar onlarn genel
anlamlardr, szlklerde szckler ou zaman ilemleriyle
tanmlanr. Bir szle bakldnda ayn szcn birok gerek ve
mecaz anlamnn olduu grlr. Buna karlk bir cmle iinde ok
anlaml bir szcn sadece tek bir anlam vardr. Ancak edeb
eserlerde szckler ok anlaml olarak kullanlabilir. Bilim eserlerinde
ve i banda szckler asl anlamlarnda kullanlmaldr.
. Cmle Bilgisine Sahip Olmak
Anlatmn temel birimi cmledir. Ses, hece, szck gibi birimler,
bir balarna bildiriim ya da anlatm arac olamazlar. Bunlarn
anlatmdaki ilevlerini yerine getirmeleri cmleyi yaplandrmalarna
baldr.
Cmle, anlatmn temel birimi olmas ynnden bildiriim arac
olarak dilin en st basamanda yer alr. nk, dilin yarg bildiren
anlaml tek birimidir cmle. Byle olunca szl ve yazl anlatmda
baarl olma, byk lde cmlelerimizin salamlna,
doruluuna, gzel ve etkili oluuna baldr.
7

Cmlenin Oluumu ve geleri

Bir dnceyi, bir dilek ya da duyguyu szle ve yazyla
anlatabilmemiz iin en az iki ge gereklidir. Bunlardan biri,
kendisinden sz ettiimiz, anlatmak istediimiz ey, teki de
kendisinden sz ettiimiz eyin ne olduu ya da ne yaptdr. Szn
ettiimiz kii, varlk ya da kavrama zne diyoruz. znenin ne
olduunu ya da ne yaptn belirtip aklayan geye de yklem adn
veriyoruz. te bir cmlenin olumas iin en az bu iki geye
gereksinim vardr. Bunlar olmadan cmle kurulamaz, daha dorusu
yarg oluamaz. ster istemez duygu, dilek ve dncelerimizi de dile
getiremeyiz.
u tmcelere bakalm:
Yolcular bindi. Tren kalkt. Annen geldi. Sen gelmedin.
Bu cmlelerin hepsi de birer yarg birimidir. Hepsinde de
yargnn olumas, cmlenin kurulmas iin zorunlu ge olan zne ve
yklem vardr. Bu zorunlu gelere cmlenin temel geleri denir.
Yklem: Cmlenin temeli yklemdir. Yklemsiz cmle
kurulamaz. Cmleye giren szckleri, szck beklerini genellikle
yklemin durumu belirler. yle ki dilimizde szckler anlatm
oluturmak iin tek tek kullanm alanna kt gibi, kavramlar
aklamak ya da belirtmek amacyla belirli kurallara gre bekleerek
de karlar. Szgelimi yolcular dediimiz gibi, stanbula gidecek
yolcular da diyebiliyoruz. Bylece szckten byk belirtme bekleri
oluturuyoruz. Bir bakma cmle de byle bir beklemenin rndr.
Szcklerin birbirine balan ya da bekleni biimi belli bir
kurala gre gerekleir. yle ki Trke anlatmda yardmc geler
nce, temel geler sonra gelir. Cmlenin temel gesi de yklem
olduu iin genellikle yklem sonda bulunur. Cmleye giren ya da
girecek olan btn szckleri, szck beklerini yklem ynlendirir.
Yklemler tek szckten oluabilecei gibi, szck bei
durumunda da olabilir. u rnekte olduu gibi:
Yataa girerken, bir dergide okuduum rakam sayma usuln
denemeye karar vermi bulunuyordum.
zne: Belirttiimiz gibi yklemin bildirdii ii, olu ve kl
yapan ya da kendisiyle ilgili bir durumu zerine alp gsteren geye
zne diyoruz. zneler kimi durumlarda ayr bir szckle belirtilmezler.
Cmlenin yklemi ekimli bir eylem, ahs (kii) taklar alm
ekeylemse bu taklardan zne anlalabilir.
zneler

ad

soylu

szcklerden
8

oluurlar.

Tek

szck

olabilecekleri gibi, szck bekleri biiminde de bulunabilirler: En

candan dostum ld. Amerikal, nl romanc, bir basn toplants
yapt.
Tmleler: Cmlenin olumas iin mutlaka gerekli olan
gelere temel geler demitik. Ne ki dndklerimizi, isteklerimizi,
duygu ve tasarlarmz her zaman bu iki geyle (yklem - zne)
anlatamayz. Cmlelerimize baka geler de katarz, bylece anlatm
geniletiriz. Ne ki cmleye kattmz bu geler, cmlenin olumas
iin zorunlu olmayan gelerdir, salt anlatm boyutlandrmak iin
gerekir. Byle gelere yardmc geler, bir baka terimle tmleler
diyoruz.
Anlatm, cmle dzeyinde boyutlandrp geniletmek iin
trl tmlece zaman zaman cmlelerimizde yer veririz. Bunlardan biri
dz tmle (nesne)dir. Dz tmle, znenin yapt iten etkilenen ya
da etkilenen varlkIa ilgili nitelii karlayan gedir: nce kurumu
dallar kestik. Bu cmlede kurumu dallar dz tmletir. znenin
yapt, yklemin belirttii iten etkileniyor. Yklemin anlamn bu
ynelen tmlyor.
Dz tmleler de (nesneler) sonlarna durum taks alp
almadna gre belirtili ve belirtisiz olmak zere ikiye ayrlr: Ikin
aac budadm. cmlesinde aac belirtili dz tmletir. nk,
bilinen, belirli bir aatan sz ediliyor. Oysa ayn cmle yle olsayd:
lkin aa budadm. Bu kez aa szc belirtisiz dz tmle
olacakt. nk sz edilen aa belirsiz bir varla gndermektedir
bizi.
ster belirtili ister belirtisiz olsun dz tmlelerin cmlede
bulunmas yklem olan eylemin zelliine baldr. Yklem geili bir
eylemse cmleye dz tmle girer, geisizse girmez.
Yklemin anlamn ynelme, bulunma, ayrlma ve kma
ynnden tmleyen, -e, -de, -den durum ekleriyle ykleme balanan
szck ve szck beklerine de dolayl tmle diyoruz. u cmlede
olduu gibi:
Hastay, eski bir jip iinde, kydeki evinden salk ocana
gtryorduk.
Bu rnekte olduu gibi, her yklem -eli, -deli, -denli tmleleri
tmyle istemeyebilir. Bunlarn tmceye girmesi, yklemi oluturan
eylemin durumuna baldr. Kimi eylemler -eli ve -denli dolayl tmle
istemezken, kimileri -eli, kimileri de hem -eli hem de -denli tmle
isterler.
Tmlelerin bir blm de yklemin anlamn zaman, nitelik,
9

nicelik ya da durum ynnden tamamlar. Bu trden tmlelere

belirte (zarf) tmleleri diyoruz: Akam inerken, trk syleye
syleye kye vardk.
geler Arasndaki likiler
Cmleyi oluturan geleri ve bunlarn ilevini tanma, doru,
salkl cmle kurabilmemiz iin gereklidir. nk cmlelerimizdeki
yanllklarn bir blm gelerIe ilgilidir. Daha dorusu bu geleri
yerli yerinde kullanmama ya da bunlar arasnda uyum salamama,
geleri birbirine yanl balama cmlelerimizin yanl kurulmasna yol
aar. Bu tr yanllklardan kurtulmak iin cmlelerimizi oluturan
gelerin arasndaki uyuma, birbirlerine balanna zen
gstermeliyiz.
zne - Yklem Uygunluu: Bir cmlede zne ile yklemin kii,
tekillik ve oulluk ynlerinden tutarl oluuna uygunluk diyoruz.
Szgelimi, Ben btn gn kitap okudum. cmlesinde zne birinci
tekil kii (ben)dir; buna bal olarak yklem de (okudum) birinci tekil
kiidir. Bu uyum, genel ve deimez kuraldr. Ancak bunun dnda
kimi durumlar vardr ki zne ile yklem arasndaki tekillik, oulluk,
kii uygunluu deiir. Bu deiiklikler nerelerde, ne zaman ortaya
kar? Bunlar tanmazsak ister istemez yanllklara deriz.
Balcalarn tanyalm:
1. Bir cmlede zne bir topluluk adna konuuyorsa yklem
birinci oul kiili olabilir: Derslerimizde grsel aralardan
yararlanmaIyz. (Bu cmlede konuan kii retmenler adna
konuuyor.)
2. zne bir kii de olsa, vnme, bbrlenme, karsndakini
kmseme amacyla birinci oul kii biiminde dnlmse
yklem de birinci oul kiili olur. u rnekte ki gibi: Bizim bylesi
szlere karnmz tok, baka kapya! (Bbrlenme, karsndakini
kmseme amacyla oluturulmu cmle.)
3. zne tek kii de olsa alakgnlllk gsterme amacyla
ben yerine biz ya da bizler kullanld m yklem de birinci oul
kiiye dnr: Biz bu konumamzda ayrntlara inmeden dilimizin
sz daarcndaki deimeleri ele alacaz. (Konumac ben
demekten kanyor.)
4. Konumada ve yazmada sze sayg, incelik anlam katmak
iin sen yerine siz zamirinikullanrz ya da byle dnrz. Bu
durumda yklem de ikinci oul kiiye dnr: Bu gece de bizde
kalnz. (Cmlede sen, siz biiminde dnlm.)
5. nc tekil kiilerde ar sayg gsterilmek amacyla bir kii
10

de olsa, yklem oul nc kiiye dnebilir: Byk hala geldiler.

Kapy ayorlar. (Cmlede sz edilen tek kiidir. Ama ar sayg
gsterme amacyla yklem oullatrlmtr.)
6. zne bir organn ya da organdan kan bir nesnenin adysa
bu ad oul durumunda olsa bile yklem tekil olur. u rneklerde
olduu gibi: Yukar kattan sesler, armalar geliyordu.
Gzlerinden boalan yalar, yanaklarndan yuvarlanyordu.
7. zne oul eylem adlarndan oluuyorsa. yklem tekil olur.
u rnekte olduu gibi: Sokakta glmeler, barmalar birbirine
karyordu.
8. Hayvan ve bitkiler zne grevinde ve oul durumda cmleye
giriyorsa, yklem tekil olur: ki yabancnn, yaklatn grnce
kpekler havlamaya balad., Tepede aalar biraz daha seyrek
duruyor.
9. zne cansz varlklardan oluuyorsa, oul durumunda
bulunuyorsa yklem tekil olur: Yamatan aa seller akyordu.
Ancak cansz varlklardan oluan oul zneye kiilik kazandrmaya
ynelik bir kullanm verilirse, yklem de oullar: Aalar, caddeler
sisin rtsne sarnarak gzden kayboldular.
10. oullatrlm zaman adlar zne greviyle kullanlrsa
yklem tekilleir: Gnler, haftalar, aylar byle geti., Dakikalar,
saatler birbirini izledi. Ancak zneye kiilik kazandrmaya ynelik
kullanmlarda yklem oullar: Gnler ne abuk geiyorlar.
11. Tekil durumda bulunan ve zne greviyle kullanlan topluluk
adlarnn yklemleri de tekil olur: Sr dald., Kalabalk uzun sre
bekledi.
12. Cmlede birden ok zne varsa, znelerden biri tekil ya da
oul birinci kii zamiri (ben, biz) ise, yklem birinci oul kii olur:
Uak nde, ben arkada ktk.
13. Cmlede birden ok zne bulunursa, znelerden biri tekil ya
da oul ikinci kii zamiriyse (sen, siz), yklem oul ikinci kii olur:
Ahmet, kardein Salih ve sen yarn baa gideceksiniz.
14. Cmlede birden ok zne bulunuyorsa, znelerden biri tekil
ya da oul nc kii zamiriyse (o, onlar) yklem oul nc kii
olur: Babas, days, o ve kk hala bize geldiler.
15. Cmlede birden ok zne bulunuyorsa, znelerden her ikisi
ya da tekil ya da oul birinci, ikinci, nc kii zamiriyse (ben,
biz, sen, siz, o, onlar), yklem oul birinci kii olur: Siz de, o da ben
de rahat ederiz.
11

zne-yklem ilikisi ya da uyumu doru, salkl cmle

kurmann temel koullarndan biridir. Ayn durum, tmleler iin de
sz konusudur.
Tmle-Yklem Uygunluu: nce de belirttiimiz gibi
tmlelerin tr ve nitelii, cmleye girileri ya da girmeyileri
yklemin niteliine baldr, yle ki sra ya da bileik yapl
cmlelerde baka baka tmleler almas gereken birden ok yklem
birbirine ba!anyor. Bunlardan yalnz birinin tmleci yazlyor. Bu
tmle teki yklemlerle de uyum salyor mu, aralarnda bir
uygunluk var m? diye dnlmyor. Bu da cmlelerde tmle
eksiklii diyeceimiz bir anlatm przne yol ayor. Szgelimi u
tmceye bakalm:
Buna ancak okurlar karar verir, uygular.
Buna tmleci karar verir yklemi iin dorudur, ama uygular
ykIemi iin doru deil. Yani, buna uygular denilemez. Bundan
dolay her iki yklemin de buna tmlecine balanm olmas
yanltr. nk karar verir eylemi geisiz, uygular ise geilidir.
Bu yzden cmlede tmle-yklem uygunluu salanamamtr.
Uygunluk salansayd cmleyi yle kurmak gerekirdi: Bunu ancak
okurlar kararlatrr, uygular.
Cmle Trleri
Anlatmmzn tek dzelikten kurtulmasnda deiik cmle
trlerini kullanmann nemli bir pay vardr. Bu deiiklii yklem yap,
anlam ve sz dizimi ynlerinden yaparz, daha dorusu cmleleri bu
alardan trlendiririz.
Ad Cmlesi: Yklemi ad, ad soylu szck ya da szck bei
olan bamsz bir yarg bildiren szck dizisine ad cmlesi diyoruz:
Anlatmn gc, szcklerde gizlidir.
Ad cmlelerinin yarg bildirii ekeylemle gerekleir. Yklemi
oluturan ad ve soylu szckler ekeylemle ekimlenerek yklem
niteliini kazanrlar: ok ok hastayd. Kimileyin de ek eylemin -dir
biimi gelir: Tiyatro, sz ve eylem sanatdr. rneklerden de
anlald gibi ad cmleleri, znenin ne olduunu ya da bir durumu
bildirirler.
Eylem (Fiil) Cmlesi: Yklemi ekimli bir eylemden oluan,
bamsz bir yarg bildiren szck dizisine eylem cmlesi denir. Eylem
cmlelerinde znenin ne yapt aklanr: Romanlarnda daha ok
ukurova yresini anlatyor.
12

Basit Cmle: Cmleyi bir yarg birimi olarak tanmlamtk.

Yalnzca tek bir yarg bildiren cmle trne yaln cmle ya da eski
terimiyle basit cmle diyoruz: Tevfik Efendi, banka nnde vezne
arabasndan indi., renciyim., Dn bizde toplandk:
Basit cmle tek szckten oluabilecei gibi birden ok
szckten de oluur. Cmlenin basitliini belirleyen szck says
deil, bildirdii yargdr.
Birleik Cmle: Dnce ve duygular, bamsz birer yarg
biiminde oluaca gibi, birbirine baml, neden-sonu ynnden
ilikili yarglar biiminde de ortaya karlar. Yarglarn bu balan,
neden-sonu ynnden birbirine zincirlenii bileik yapl cmlelerin
domasna yol aar. inde birden ok yarg barndran cmleye
bileik cmle denir: Klasikleri okurken her okuyucu, bilerek ya da
kendiliinden okuduklarn kolayca kendi dnyasna aktarr.
rnek cmleden anlalaca gibi, bileik cmlede ekimli bir
eylemle yklemlenen bir temel cmlecik vardr: Okuyucu... aktarr.
Bunun gibi bir ya da birden ok yan cmlecik bulunur: Klasikleri
okurken / bilerek / ... gibi. Yan cmlecikler tamamlanmam yarglardr,
bunlar deiik ilikiler iinde temel cmlecii tmler, onun gelerinden
biri olurlar.
Sral Cmle: Tek yargl basit ya da bileik yapl bamsz
cmlelerin anlam ya da ge ilikisiyle art arda gelmesi, (,) ya da (;) ile
birbirine balanmasndan oluan cmleler zincirine sra cmle
diyoruz: Islak bir sabah, yamur yok, rzgar yok, havada bir
kprdanma yok. Anne gld, adm syledi, beni tanm.
Uzattm paray geri itiyor, gazeteleri zorla elime vererek beni
dkkandan karyor.
Bal Cmle: En az iki bamsz cmleden oluan ve
aralarndaki anlam ilgisine gre bir balala birbirine balanan
cmlelere bal cmle adn veriyoruz: Geldi ve gitti., ok alt,
ama baaramad. gibi.
Olumlu Cmle: Eylemin ya da yargnn olduunu,
gerekletiini bildiren cmlelere olumlu cmle denir. Bu tr
cmlelerde yklem ya olumlu ekimli bir eylemdir ya da ekeylem
alm ad, ad soylu bir szck ve szck beidir: Roman okumay
ok seviyordu., Kenan, derinlii olmayan bir roman kiisidir.
Olumsuz Cmle: Eylemin ya da yargnn gereklemediini,
olmadn bildiren cmleIere olumsuz cmle adn veriyoruz: lk
roman bekledii kadar ok satmad., Byk halas sand kadar
varsl deildi.
13

rneklerden anlalaca gibi, eylem cmlelerinde olumsuzluk

-me olumsuzluk ekiyle, ad cmlelerinde ise deil edatyla yaplyor.
Soru Cmlesi: renme, bir soru ya da kukuyu giderme
amacyla kurulan ya da yargy soru yoluyla belirten cmlelere soru
cmlesi diyoruz. Bu tr cmlelerin anlatmna deiik anlam zellikleri
katacak kullanm biimleri vardr. Bunlarn bir blm mi soru
taksyla oluturulur: Batllamann gerekesi bu mu?, Anlattklar
doru deil mi?
Soru cmlelerinin bir dilimi de soru sfatlaryla, soru zamirleriyle
ve soru belirteleriyle (zarflarla) kurulur: Ziyafete ka kii gittiniz?,
Bu zavall kime derdini anlatacak?, Ne kadar cansz konuuyor?
Soru cmleleri her zaman bir eyi renme, bir merak giderme
amacyla kurulmaz. Soru yoluyla cmleye deiik anlam ve anlatm
zellikleri kazandrr. Anlatma renk ve canllk katlr. Sz gelimi kimi
soru cmleleri bir duyguyu, bir dnceyi karmzdakine onaylatmay
amalar. Bu tr soru cmlelerinin yant evet, hayr, var, yok trnden
tek szckldr: Eletirinin lmls m olurmu?
Soru cmlelerinin kimileri de yalanlama ya da benimsememe
anlam tar: Ben byle bir kabalk yapar mym? Bunun gibi olaslk
ve kuku, beenme, vme ve yceltme, ama, beklenmezlik,
bilmezlikten gelme, bilinmezlik, yaknma, acnma, zlem... gibi
anlamlar katar cmleye.
nlem Cmlesi: Korkma, acma, znt, hayflanma,
yaknma... gibi durum ve duygular anlatan cmlelere nlem cmlesi
adn veriyoruz: Grdn m yaptn ii!, Ah, nasl geri dnmek,
yine yaamak isterdi o gnleri!
art (Koul) Cmlesi: Bir eylemin yaplp yaplamayacan bir
baka eylemin oluumuna balayan cmleye koul cmlesi denir: Bir
arabam olsayd, basp gaza kentin dna giderdim.
Kurall ya da Dz Cmle: nce de belirttiimiz gibi, dilimizin
temel kurallarndan biri yardmc gelerin nce, temel gelerin sonra
gelmesidir. Dilin ileyiini ynlendiren bu temel kuraldr. Btn szck
bekleri, tmcede szcklerin dizilii bu kurala gre olur. Yklem de
cmlenin temel gesi olduu iin genellikle sonda bulunur. Yklemi
sonda bulunan cmleye, kurall ya da dz cmle adn veriyoruz.
Yklem, cmlenin zemberei durumundadr. Cmlede
nemsenip vurgulanmak istenen szck ya da szck bei ykleme
yaklatrr. Bu da cmledeki szcklerin kesin, demirba bir yeri
olmadn gsterir. Sz gelimi, Kyn erkekleri ka doru byk
kentlere gider. cmlesinde vurgulanmak istenen byk kentlere
14

szckleridir. Bu cmleyi, Ka doru byk kentlere kyn erkekleri

gider. biiminde oluturursak, kyn erkekleri gesini nemseyip
belirtmi oluruz.
Devrik Cmle: Yklemi sonda bulunmayan cmlelere devrik
cmle denir: Fikir adamym, bilim adamym ben., Bir iir
antolojisini kartrdm dn gece.
Trkenin temel kuralna, yardmc gelerin bata, temel genin
sonda bulunmas kuralna aykr bir grnm var diye, devrik
cmleyi bozuk ya da yanl saymamalyz. Devrik cmlenin de
kendine zg belli bir dzeni, belli bir yks vardr. Genellikle gnlk
konumalarda, iirlerde, roman, yk, oyun gibi yaznsal yaratlarda
kullanlr. Anlatm bir rneklikten kurtarr. Anlatma konumann tadn
katar. ama, acma, fke gibi ruhsal duygular aa vurmaya, sze
duygusallk deeri katmaya yarar.
Devrik cmleyi st ste ymadan kanmak gerekir. Bir anlatm
nasl salt dz cmlelerden oluunca tekdzeleirse, ayn durum.
devrik cmleler iin de dnlebilir.
Cmle Vurgusu
Szck vurgusunda belirttiimiz gibi, cmle iinde yada szck
beinde bir szcn tekilere oranla daha baskl bir biimde
syleme ve seslendirme iine vurgu diyoruz. Cmle iinde bir
szc ya da bei tekilere gre farkl syleme, onu nemsemenin
sonucudur. nemsediimiz geyi, vurgulamann ya da belirtmenin bir
yolu, onu ykleme yaklatrmaktr. Bunun dnda geleri yerli yerine
tam oturmu, dz bir cmlede vurguyu genellikle yklemin kendisi,
kimileyin de zaman bildiren zarf tmleci zerine eker.
Cmlede szcklerin diziliini bozmadan, deitirmeden de
cmleye deiik anlam katarz. Buna duyu vurgusu adn verenler de
var. Diyelim ki yle bir cmlemiz var: Ben size orada gerei
aklayacam. Bu cmleyi olduu gibi, dmdz sylersek,
szcklerin anlam dnda karnzdakine bir ey dndrp
sezdirmeyiz. Oysa cmleyi oluturan kimi szckleri ve bunlarn kimi
hecelerini vurgulayarak sylersek cmlenin anlamnda ve duygusal
tonunda birtakm deimeler yaparz. Ben size orada gerei
aklayacam. (Bakas deil, aklama iini ben yapacam.) Ben
size orada gerei aklayacam. (Baka birisine deil, size
aklayacam.) Ben size orada gerei aklayacam. (Baka bir
yerde deil, orada aklayacam. Ben size orada gerei
aklayacam. (Baka bir eyi deil, gerei aklayacam..) Ben
size orada gerei aklayacam. (Aklama iini mutlaka
yapacam...)
15

Kestirmeden sylemek gerekirse vurgu, sze duygu deeri

katar. Konumalarda olduu gibi, vurgusuz okumalarda anlamlar
yeterince belirginlik kazanmaz. Ayrca dinleyicilerin dikkati uyank
tutulmaz.
yi ve Doru Bir Cmlenin Nitelikleri
yi ve doru bir cmlenin ilk belirleyici nitelii dilbilgisi kurallarna
uygunluktur. Bu uygunluk, cmlenin geler arasnda tam bir uyumun
bulunmasyla, szcklerin yerli yerinde kullanlmasyla salanr.
Bunun iin nelere zen gstermemiz gerektiini yukarda belirtmitik.
Bunlarn dnda iyi ve doru bir cmleye ulaabilmek iin u nitelikleri
tanmal, onlar bozan etkenleri gidermeliyiz:
Dilbilgisi Kurallarna Uygunluk ve Bu Uygunluu nleyen
Etkenler: Dnce, duygu ve isteklerimizi yargya dntrp
cmleletirme geliigzel olmaz. Belirli bir dzen iinde gerekleir.
Bu dzeni biimlendiren dil kurallardr. Dil kurallarn renmek
yetmez. Bu kurallara, uygulamalara ilerlik, canllk kazandrmalyz.
Bunun iin de unlara dikkat etmeliyiz:
1. ok uzun cmleler kurmaktan kanmalyz. Uzunluk hem
anlalrl engeller hem de dilbilgisi kurallar ynnden birtakm
yanllklar yapmamza yol aar. u cmleye bakalm:
Devrimlerle asrlardr zlemini ektiimiz bir hukuk devletinin
kurulacana, btn sosyal ve ekonomik kurumlarn da demokratik
esaslara gre dzenleneceine, bu topraklar zerinde yaayan insan
olan hepimizin her eyden nce hak ve onurumuzun demokratik
yasalarla korunacana inanyor ve bekliyoruz.
Cmle olduka uzun saylr. lk okuyuta yazarnn ne demek
istediini anlayamyoruz. kinci, nc bir kez okumamz gerekir
cmleyi. Ayrca, dilbilgisi kurallarna da uygun deil bu cmle. yle
ki ... kurulacana, dzenleneceine, korunacana inanyoruz
diyebiliriz; ama kurulacana, dzenleneceine, korunacana
bekliyoruz diyemeyiz. nk bekliyoruz geili bir eylemdir, -ili
nesne ister. Oysa burada -eli tmlece balanyor. Bu da dilbilgisi
bakmndan yanltr. Bu yanllklara dmemek iin cmlelerimizin
ksa olmasna zen gstermeliyiz.
2. Trkemizde say ve belgisiz sfatlardan sonra gelen adlar
oul eki almaz. Cmlelerimizde yaptmz temel dilbilgisi
yanllklarndan biri de budur. Yani, bu tr sfatlardan sonra gelen
adlar oul biimleriyle kullanrz. u rnekte olduu gibi:
Kambiyo kaydnn mevcut olmad dnyada mstesna birka
memleketlerden biri de Lbnandr.
16

3. Cmlenin kurulmas iin mutlaka gerekli olan gelerine, temel

geler deriz. Bu gelerin yklem ve zne adn aldn biliyoruz.
Cmlemizin taml, bu gelerin bulunmasna baldr. Ancak,
anlatma eni katmak, deyite bir deiiklik salamak amacyla bu
gelerden biri bulunmayabilir. Byle cmlelere eksiltili cmleler denir.
Ne var ki eksiltili cmlelerde dncenin anlalrl kaybolmamaldr.
u rnee bakalm:
- stanbula gidecek misiniz?
- Hayr. (Bu cmlede hem zne hem de yklem dmtr.
Ama, szn geliinden cmlenin anlam tam olarak anlalmaktadr.
Bu cmlenin asl: stanbula gitmeyeceimdir.)
Bu tr rneklerin dnda, cmlemizden zne ve yklem
derse cmle bozulur, sylemek istediimizi tam olarak anlatamayz.
Aadaki cmlede bu tr bir yanllk vardr:
Memlekette bulanklk yok bugn. Tersine, alacakaranlktan
syrlm durumda.
kinci cmlede zne belirtilmemi. Oysa, bu cmle birincinin
devam olduuna gre, birinci cmlenin znesi olan bulanklk
almas gerekirdi. Ama almyor. Alacakaranlktan syrlm olan
memleket szyle, Memleket alacakaranlktan syrlm durumda
denmek isteniyor. Bunun tam belirtilmesi iin zne olan memleket
szcnn cmlede bulunmas gerekirdi.
4. Birleik bal cmleleri kurarken zellikle geler arasndaki
uygunlua dikkat etmeliyiz. En ok yaptmz yanllklardan biri de
ayn zneyi almayan eylemleri birbirine balamadr. u cmleye
bakalm:
Belediye tarafndan ina ettirilmekte olan dokuz
maazann inaat ekim aynda bitecek ve faaliyete geecektir.

katl

Bu sz, Maazann inaat bitecek ve faaliyete geecektir.

anlamna gelir. Bu yanl anlam, iki eylemin tek eyleme
balanmasndan douyor. Oysa, bitecek olan maazann inaat,
faaliyete geecek olan maazadr. Bu nedenle ikinci cmlenin
bana maaza znesini eklemek, cmleyi Belediye tarafndan ina
ettirilmekte olan dokuz katl maazann inaat ekim aynda bitecek
ve maaza faaliyete geecektir. biimine getirmek gerekir.
5. Bir zneye bal birka yklem ayn nesneyi almayabilir.
Cmlelerimizde genellikle nesneleri ayr ayr belirtmeyerek yanlla
deriz. u cmledeki yanllk bu trdendir:
17

almak, onlarn ereflerine halel getirmez, bilakis ykseltir.

Birinci cmle iin doru olan erefine tmleci ikinci cmle iin
yanltr. nk Bilakis erefine ykseltir. denemez. Bu bakmdan
cmleyi doru biime sokmak iin, erefine szcn de ikinci
cmleye katmak, cmleyi: almak, onlarn ereflerine halel
getirmez, bilakis ereflerini ykseltir. biimine sokmak gerekir.
u birka rnek de gsteriyor ki cmlemizin salaml dilbilgisi
kurallarna uyarl, bu ynden doruluu ile salanr. Cmlelerimiz
zerinde alrken bu noktadan onlar deerlendirmemiz gerekir.
Duruluk ve Duruluu Bozan Etkenler: yi ve salam bir
cmlenin niteliklerinden biri de duruluktur. Duruluk, cmlede gereksiz
szcklerin bulunmamasdr. Daha ksa bir deyile, dncemizi
olabildiince az szckle anlatmadr. Bu nitelii salamak iin
dncenin belirtilmesinde belli bir grevi olmayan szckleri
cmleden atmalyz. Cmlelerimizi bu gereksiz szcklerden
ayklama, hem sylemek istediklerimizi dorudan anlatmaya hem de
anlatmmza yalnlk ve doallk kazandrmaya yarar.
Gereksiz szcklerden kurtulmann en kestirme yolu,
dnceleri zihnimize doduu gibi yazmadr. Her trl yapmacktan
ve zentiden kanmadr. Bunun ls de u olmaldr: Cmleden bir
szc attmzda cmlenin anlamnda bir daralma, anlatm
gcnde bir zayflama olursa o szck gerekli; olmuyorsa o szck
gereksizdir. Cmlelerimizi bu lye gre deerlendirme, iyi bir
yazda bulunmas gereken zllk, yalnlk, duruluk ve etkililik gibi
olumlu nitelikleri de yazmza kazandrr.
Cmlelerimizde duruluu salamak iin yukardaki noktalarla
birlikte unlara da dikkat etmeliyiz:
1. Her trl ss ve zentiden kanmalyz. Bu bakmdan
dnceyi belirlemekten ok, sz uzatmaya yarayan szckleri
atmalyz. u cmleye bakalm:
Bu gzelim hayatn bin bir eit gzelliklerine veda ederek,
ezel ve ebed bir diyara, lm lkesine gt.
Bu cmlede anlatlmak isteneni tek szckle anlatabiliriz. Sz.
gelii, ld diyerek de cmlenin anlatmak istediini belirtebiliriz.
Demek ki cmlede yer alan br btn szckler gereksizdir.
2. Balayc geleri, balalar ve ilgeleri kullanmada titiz
davranmal, geliigzel kullanmaktan kanmalyz. Balalar ve
ilgeler, yerli yerinde ve gerektii zaman kullanlmazsa anlatma
tutukluk, cmleye arlk verdii gibi, doallk niteliini de engeller
cmlenin. u rnee bakalm:
18

Kum ve akl ve ta ve bunlarn hazrlanmasn bildirmitim.

Cmlede ve balac geliigzel kullanlmaktadr. Bunun yerine ,
iareti koyarak cmleyi doal, etkili bir duruma getirebiliriz: Kum,
akl, ta gerektiini belirtmi; bunlarn hazrlanmasn istemitim.
3. Birka szcn anlamn karlayabilecek kimi ad ve
sfatlarla da gereksiz szckleri kullanmaktan kanr, duruluu
salayabiliriz. zellikle sekin szckler, kltme ekleriyle kurulmu
ad ve sfatlardan yararlanabiliriz. Szgelimi, Elmann tad birazck
eki gibi. cmlesini, Elmann tad ekimsi. biimine dntrebiliriz.
Ayn biimde ekice, ekimtrak szcklerinden birini kullanarak da
duruluu salayabiliriz.
4. Olmak, etmek, eylemek, klmak gibi yardmc eylemlerin
yerine, canl eylemler kullanarak da duruluu salayabiliriz. rnein,
Hasta oldu. yerine, Hastaland., Su bulank bir hale geldi. yerine
Su buland. diyebiliriz.
5. Ayn anlama gelen szckleri yan yana getirmekten
kanmalyz. rnein, yle bir cmle duru ve doal deildir:
Paras pulu ok, varlkl, zengin, yoksul diyemeyeceimiz bir
kiiydi.
Bu cmleyi, Zengin bir kiiydi ya da tek szckle, Zengindi
biiminde kurarak duruluu salayabiliriz.
Aklk ve Akl Engelleyen Etkenler: Cmle bir yarg
birimidir. Yukarda da deindiimiz gibi, bir dnce, bir duygu ve
istein tam anlatlmasdr cmle. Bu ynden iyi bir cmle, karlad
yargy, yani hkm tam olarak anlatr. Bu yargy aka anlatmas
gerekir. Yani, cmleden bir anlam karlmaldr. Byle olmaz da bir
cmle eitli anlamlara gelirse hem yle bir anlam kar hem de byle
bir anlam karsa, yani birden ok yoruma yol aarsa o cmle ak
deildir. Aklk, cmledeki anlamn. kolayca anlalma niteliidir. Bu
ynden zerinde zellikle durmamz gerekli noktalardan biridir.
nk, hangi trls olursa olsun, yazma, bir kimseye, bir ey
hakknda bir eyler syleme iidir. Bunun gereklemesi de
sylediklerimizin aklna ve anlalrlna baldr.
Yazmzn akln, anlalrln etkileyen trl etmenler
vardr: Sylediklerimizin soyut ya da somutluu, dncenin tam
gelitirilip gelitirilmedii, dncelerin iyi dzenlenip dzenlenmedii,
yani dnsel dzenin salanp salanmad nemlidir. Ama, akl
dorudan doruya etkileyen etmenlerden biri ve en nemlisi,
cmlelerimizin ak ve anlalr olmaydr. Cmlelerimizin akln
engelleyen noktalar nelerdir? Nelere dikkat etmeliyiz ki cmlelerimiz
ak ve anlalr olsun?
19

Bunlar ylece sralayabiliriz:

1. Cmledeki szcklerin ve gelerin yerinde kullanlmay,
sylenmek istenene tam kart bir anlamn ortaya kmasna ya da
anlalmamasna yol aar. u rnee bakalm:
Kt bir anlayn ve dncenin verimi olan dil devrimini
kknden ykma abalar hzland.
Bu cmleyi yazann erei, dil devrimini ykma abalarnn kt
bir anlay ve dncenin rn oluunu gstermektir. Oysa, bu
hliyle cmleden bu anlam kmaktadr. Cmleyi okuyan, ikizli bir
durumla karlamaktadr: Dil devrimi mi kt bir anlay ve
dncenin verimi, yoksa dil devrimini kknden ykma abalar m?
kisi de anlalyor cmleden. Bir cmle nce de sylediimiz gibi,
birden ok anlalmaya yol aarsa o cmlede aklk yok demektir.
Cmleyi yle kurarsak akl salam oluruz: Dil devrimini
kknden ykma abalar kt bir anlay ve dncenin verimidir. Bu
abalar hzlanmtr.
2. Noktalama iaretlerinin yerli yerinde kullanlmay da
cmlelerin akln engeller. Bu rnekteki yanllk bu trdendir:
Dana ahrna doru kotu.
Bu cmleden anlayacanz, filan kimsenin dana ahrna doru
komu olmasdr. Oysa sylenmek istenen bu deildir. Virgl
iaretinin kullanlmay byle bir yanlla ve belirsizlie yol amtr.
Sylenilmek istenen: Dana, ahrna doru kotu. cmlesidir.
3. Yanl yaplan karlatrmalar da cmlenin akln ve
anlalrln etkiler, ikili anlalmaya yol aar. rnein:
Ben, iiri Aliden daha fazla severim.
Bu biimiyle cmle ak deildir. Ondan karacamz anlam
udur: iiri de seviyorum, Aliyi de. Ama, iiri Aliyi sevdiimden daha
fazla seviyorum. Halbuki asl belirtilmek ve sylenilmek istenilen bu
kardmz anlama tam karttr: Ben de, Ali de iiri severiz. Ama
ben iiri, Alinin sevdiinden daha fazla severim.
Byle bir yanl anlalmann nne gemek iin cmleyi u
biimde kurabilirdik: Ben, iiri Alinin sevdiinden daha fazla
severim.
4. Zamirlerin belirli olmay da yanl anlalmalara yol aabilir.
u cmleye bakalm:
20

Nuri, matematik retmenini babasna ikayet etti ve onun

dersiyle ilgilenmesini istedi.
Dersiyle ilgilenmesini istedii babas mdr, yoksa matematik
retmeni mi? Belli deil. Cmleden ikisi de anlalabilir; nk
onun sz hem matematik retmeninin yerini tutmakta hem de
babann. Cmleyi bu ikili anlalmadan kurtarmak iin, bir zamiri, iki
ad karlayacak yolda kullanmamak gerekir.
Buraya dein sylediklerimiz, genellikle yazlarmzda cmle
rgs ynnden sk sk yaptmz yanllklar somutlatrmaktadr.
Gerekte, cmle bir yarg birimidir. Bu yzden de bu yargy
deiik biimde anlatma olana vardr. Bu, szckleri seme iidir.
Diyelim ki yle bir cmle kurduk: Hava gzel deildir. Bunu gene,
Hava kapaldr., Hava skntldr. biimlerinde de syleyebiliriz.
nemli olan, cmlelerimizin sylemek istediimizi tam karlayp
karlamadn bir tartdan geirmektir.
D. Doru ve Gzel Bir Trkeye Ulamann Yollar
Trkenin kurallar hibir dilde grlmeyecek kadar yaln ve
basittir. Dil renimi, ana dilimiz bile olsa dnyann en zor bilgi
alanlarndan birisidir. nk renilecek unsurlar sonsuzdur. Trke
dier dillere gre byk bir kuralllk sergilediinden greceli olarak
bize byk kolaylklar salamaktadr. Ancak Trkenin bize salad
bu kolaylk, dilimizin aleyhine bir durum yaratmaktadr. Dilimizi doru
kullanmak iin bir aba gstermemiz gerekmedii duygusuna
kaplyoruz.
Sizlere Trkeyi daha doru kullanabilmeniz iin onun hangi
alanlarna eilmeniz gerektiini ksaca hatrlatmak yararl olacaktr.
Trke, eklemeli bir dil olduundan ek sistemini ok iyi tanmak
gerekmektedir. nk bu eklerin ok ince grevleri vardr. Etkili bir
anlatma ulamak iin bu ek sistemini mkemmel olarak renmeniz
gerekmektedir. rnein Bul-u-n-du veya gl--n-d szcklerindeki
n ekinin veya Grld veya tutuldu szcklerindeki l ekinin
grevini doru tespit edemememiz olasdr. Gzel ve doru Trkeye
ulamann ilk art bu ek sistemini eksiksiz olarak bilmektir.
Gzel ve doru Trkeye ulamak isteyenlerin zerinde
alaca ikinci konu, Trkenin eylem sistemidir. Trkler, hareketli
bir millet olduundan dilimiz eylem ynnden ok zengindir ve
olaanst kolay ve kurall bir ekim sistemine sahiptir. Buna karlk
ad soylu szcklerimiz azdr. Bu da dilimizin zayf ynn oluturur.
21

Ancak Trke, fiillerden ad yaparak, yardmc fiillerden ve yineleme

beklerinden yararlanarak bu zayflktan bir zenginlik alan
yaratmtr. Bundan dolay fiillerin, Trkenin temelini oluturduunu
syleyebiliriz. Fiilleri, fiil yapm eklerini, fiil ekim sistemini, yardmc
fiilleri, fiilimsileri yani ba fiilleri ve sfat fiilleri gereince tanmadan
Trkeyi doru kullanmak mmkn deildir.
Nihayet Trkenin en nemli fiili olan cevher fiilinden,
gnmzdeki adlaryla ek fiilden yani u minicik i-mek fiilinden sz
amalyz. sim cmlelerinde ve birleik zaman ekiminde ortaya
kan bu fiil, Trkenin srlarndan birisini oluturur.
sim tamlamas, Trkeyi doru kullanmak isteyenlerin zerinde
en fazla duracaklar konulardan biridir. Bu, herkesin bildii basit bir
konudur; bununla birlikte tamlamalar bizi en sk yanltan alanlarn
banda yer alr. sim tamlamas uzadka ve dier sz gruplarn
iine aldka bize konumac hatta dinleyici olarak etin sorunlar
karr. Sizlere isim tamlamalarna hkim olmanz neririz.
Tamlamalara hkim olan, Trkede kolay kolay yanllk yapmaz.
Trke ok renkli bir dildir; yabanc uzmanlar, Tkenin bu
zelliini sk sk vurgulamlardr. Trkeye bu zelliini veren
deyimler ve ataszleridir. Eli ermemek, gz arkada kalmak, daldan
dala konmak, drt elle sarlmak deyimleri gerekten gzlerimizin
nne canl tablolar serer.
Trkenin inceliklerini renmek ve onu doru kullanmak
isteyenlerin Trke deyimleri, ataszlerini, trkleri, manileri,
bilmeceleri incelemeleri gerekir. Trkenin henz dil bilgisi kitaplarna
gememi btn gzelliklerini, btn kurallarn onlarda bulabilirsiniz.
Trkenin inceliklerini renmenin dier bir yolu klasik eserlerimizi
okumaktr. Bilim alannda en yeni kitaplar okuyunuz, sanat alannda
ise bayaptlar tercih ediniz.
Dili doru kullanmak ve doru anlatmak amacna ulamak iin
birka alanda bilgi sahibi olmamz ve bu sahalardaki bilgilerimizden
yararlanmamz gerekmektedir. Btn byk baarlar gibi dili doru
kullanma baarsna ulamamz da baz bilgi dallarna ilgi duymamza
baldr. Doru bir anlatma ulamak isteyenler, dnme sanatndan,
dil bilimi ve dil bilgisiden, kompozisyon sanatndan yararlanmak
zorundadr. Gnmzde dili doru kullanma anlay bunlarn da
tesine gemitir. ada anlay, artk bizden dilimizin oluturduu
soyut sistemi tanmamz, dilde l fikrini gz nnde
bulundurmamz ve dil ile dilin kullanld ortam arasndaki ilikiyi
sze yanstmamz istemektedir.
22

Dnme
sanat;
fark
etme,
seme,
snflandrma,
karlatrma, zmleme ve sentez yapma sanatdr. Bu sanat
renmek isteyenler dilin byl dnyasndan ie balayabilirler.

23

KNC BLM
LETM
A. letiimin Tanm ve nsan Hayatndaki nemi
letiim, terim anlamyla zihinler ya da insanlar arasnda
kurulan, dnce, niyet ve anlamlarn bir zihinden dierine
aktarlmasn salayan etkileim, belirli bir dnce ya da sylenimler
trnden fiziki aralarla, bir insandan kii ya da zihinden bir
bakasna aktarlmas sreci demektir. Bir dier deyile Belli bir eyi
anlatmak isteme, nermesel bir tavr (yani bir inan, arzu, znt vs.)
bir dinleyici ya da dinleyiciler topluluuna dilsel veya bakaca yollarla
aktarma eylemidir.
nsan, yap itibar ile sosyal bir varlktr. Kendini ifade etmek ve
dier insanlar anlamak ihtiyac iindedir. nsan; arkada edinme, aile
kurma gibi en temel amalar gerekletirebilmek iin iletiime
gereksinim duyar. Ksacas sosyal varlnn gelimesi iletiime
baldr. Bu da iletiimi insan yaam iin ok nemli bir konuma
getirir. nk insanolu; ac, sevin, fke, mutluluk gibi duygularn
paylaamad srece yaayamaz. Yaamasnn bir anlam kalmaz.
letiimin temel grevi sadece duygularn ifade edilmesi ile
snrl kalmaz. Ayn zamanda dnce ve bilginin aktarlmas
anlamna geldii iin de eitim ve retimin en temel unsurudur. Bir
toplumun eitim ve retim olmadan ilerlemesi kesinlikle mmkn
deildir. letiim olmadan bunlar gerekleemeyeceine gre sadece
insann deil toplumlarn da var olmas ve varln devam
ettirebilmesi yine iletiime baldr.
letiim, temel unsur zerinden gerekleir. Bunlar:
Konuma, yazma ve dinlemedir. Bu unsur zerinden insanlar
kendilerini ifade eder, birbirlerini anlar ve bildiklerini bakalarna
aktarabilirler. Ksacas bir insan kalabalndan topluma dnrler.
letiimin ana gesi vardr: Kaynak / gnderici, ileti ve dinleyici /
alc. Baarl bir iletiimin gerekleebilmesi iin alcnn sadece iletiyi
almas deil, iletiye kaynak tarafndan yklenen anlam da alglamas
gerekmektedir.
nsan yaam iin bu kadar nemli olan iletiim, zen
gsterilmesi gereken bir konudur. Sz konusu insan olduu iin
iletiimde hataya yer yoktur. nk bu yanllar zaman zaman tahmin
bile edilemeyecek kadar kt sonular dourabilir. Buna izin
vermemek amacyla, iletiimin temel unsurlarnn nasl doru ve etkili
kullanlacan bilmek gerekir. Elinizde tuttuunuz kitap bu amaca
hizmet etmek iin hazrlanmtr.
25

B. letiimde Dil Unsuru

Dil, insanlar arasnda iletiimi salayan en ksa ve etkili yoldur.
nsann kendini ifade edebilmesi ve karsndakini anlayabilmesi en
kolay dil ile gerekleir.
Dil, iletiimde tek yol olmamakla beraber, dier yntemlerden
ok daha ksa ve etkilidir. Dilin bu zellii insanlara verilmi doal bir
yetenek olmasndan kaynaklanr. rnein, bir olguyu konuarak veya
yazarak bakalarna ok rahat aktarabiliriz. Ancak ayn olguyu
resimlerle veya hareketlerle anlatmaya almann zorluu, dilin insan
yaam ve iletiimi iin ne kadar nemli olduunu ok iyi gsterir.
letiim, bugn tm dnyada en ok dil araclyla kurulur.
Bundan dolay dili doru kullanmak ok nemlidir. Etkili ve doru bir
iletiimin ilk gerei, kurallarna uygun olarak kullanlan bir dildir.
rnein, anlam karmaalar ile dolu bir konumann salkl bir
iletiim arac olmas mmkn deildir. Dili doru kullanmann ilk art
ise dile hkim olabilmektir. Bu da ancak dilin kurallarn, dil bilgisini iyi
bilmekle gerekleir.
Etkili ve doru iletiim kurmak isteyen bir kii, dili mutlaka doru
kullanabilmelidir.
C. Etkili letiimin lkeleri
letiimin nemini kavradktan sonra, baarl ve baarsz
iletiimin nedenlerini anlamak ve ortaya koymak nemlidir. Yaplan
hatalarn byk ounluu, etkili iletiimin be kuralndan birisinin
unutulmas sonucunda gerekleir. Bu blmde bu be ana ilkeden
bahsedilecektir.
1. Odaklanma: Konuyu aratrn, btn konuyu, ama sadece
konuyu! Etkili iletiimin ilk ve en nemli aamas konuya
odaklanlmasdr. Kaynak / gndericinin ak ve net bir fikri olmal, bu
amaca kilitlenmeli ve ondan ayrlmamaldr.
Akademik veya asker ortamlarda konuma ve yazma ilemi
genellikle retmen veya komutan tarafndan sorulan bir soruya yant
vermeyi gerektirir. Byle bir durumla karlaldnda yapmanz
gereken:
Soruya yant verin, tm soruya, ama sadece soruya.
Odaklanma sorunlar genel olarak ekilde karmza
kmaktadr:
a. Yanl soruya yant vermek: Bu genellikle, verilen grevin
veya dinleyicinin / alcnn renmek istedii bilginin yanl anlald
26

durumlarda ortaya kar. ok baarl olduuna inanlan bir yaznn,

konu yanl ele alnm veya konu anlalamyor eklinde eletiri
almas ya da sorulan bir soruya ok uzun yant alnmas ama cevabn
soruyla hi ilgisi olmamas gibi durumlar bu hataya rnek olarak
verilebilir.
b. Sorunun sadece bir ksmna yant vermek: Soru birka
blmden oluuyorsa bu durumda, bize kolay ve ilgin gelen ksm
detaylca inceleyip daha zor ve skc olan blmn yantlamay
unutmak, hatann en sk rastlanan eklidir.
c. Soruyla ilgisi olmayan bilgi eklemek: Bu tip hatada, soru
yantlanmtr; bununla birlikte yant ilgin, fakat konuyla ilgisiz
bilgilerle birlikte sunulmutur. Yant tam olsa bile, samanlkta ine
arar gibi yant bulup karmak gerekecektir.
Konuya doru ekilde odaklanamamak, personel arasndaki
iletiimi ciddi ekilde zedeler.
Szckleri dikkatli okumadmz veya sorulan soruya yeterince
dikkat etmediimiz iin her seferinde aba ve emeimiz boa
gitmektedir. Komutann imzalamadan geri gnderdii evrakn byk
ounluu, konuyla ilgili asl soruya yant verilmemesi nedeniyle geri
dnmektedir.
2. Dzenli Olma: Bilgi ve dncelerinizi dzenli olarak
sunun. Dzenli olmak, konunun manta dayal bir sra ile sistematik
olarak sunulmasdr. Bu dzen, okuyucunun yazy szcklerin
zerinden tekrar tekrar geerek okumadan, yazarn ne demek
istediini tahmin etmek zorunda kalmadan konumacy anlamasn
salar.
Dzenli hazrlanmam bir yaz veya konuma, kardaki insann
kolaylkla aklnn karmasna, sabrszlanmasna ve okumay / dinlemeyi
brakmasna sebep olabilir. Belirli bir dzene bal olmadan verilen
bilgiler ne kadar nemli olursa olsun alc / dinleyici bunun farkna
varamayabilir ve hem verilen bilginin hem de yazy / konumay
hazrlayann deeri debilir.
Dzenleme ile ilgili sorunlarn zm ise nispeten daha
kolaydr ve bu zmlerin ksa zamanda ok faydas grlr.
3. Ak ve Sade Olma: Her szcn hakkn vererek ak bir
iletiim kurun.
Bu ilke birbiriyle ilgili iki konuyu kapsar. Bunlardan ilki, ak ve
anlalr bir iletiim iin dilin kurallarnn, szcklerin yazlnn ve
okunuunun tam olarak bilinmesi zorunluluudur. kincisi ise
27

aktarlmak istenen dncenin szck

saklanmadan dorudan verilmesidir.

ynlarnn

arasnda

nsanlar, yazy hazrlayann veya konumacnn dili yanl

kullanmasn eletirmek noktasnda ok aceleci davranrlar. Byle bir
durum sizin inandrclnz ve anlatmak istediiniz dncelerin
kabul edilebilirliini kstlar. Yanl kullanlan szckler, etkili iletiimin
en nemli engellerindendir. Bu sebeple, Trkenin doru kullanlmas
bir zorunluluktur ve bu konuda bir eksiklik varsa mutlaka
giderilmelidir. yi bir dil bilgisine sahip olmak iin almak, kuvvetli
kaslara sahip olmak iin arlk almaya benzer; ancak kararl bir
alma ile geliim salanr. Unutmayn ki Amacmz gelimek olmal,
mkemmel olmak deil.
Dili dzgn kullanmak, baarmann sadece yarsdr. Dili doru
kullanmalarna karn konuma yapan ve yaz yazan pek ok insan
meslek argosu kullanarak byk, uzun ve edilgen cmlelerle
kendilerini baarszla mahkm ederler. Bu kt alkanlklar
mesajn anlalmasn zorlatrr.
4. Anlama (Farkndalk): Dinleyicinizi ve onlarn beklentilerini
zmleyin.
Dncelerinizi bakalar ile paylamak istiyorsanz onlarn
konu hakkndaki genel bilgi dzeyini, yaklamlarn ve ilgi seviyelerini
bilmek yararl olacaktr. Bir rapor yazmanz istendiinde ise raporun
biimini, istenen detay derecesini, raporu ne zaman teslim etmeniz
gerektiini ve komutann bu konudaki emrini bilmeniz yararl olacaktr.
Dinleyici / alc kitlesinin yanl deerlendirilmesinin iletiim
sorunlarna yol aabileceini grmek ok da zor deildir. u ana
kadar katlm olduunuz konferanslarda bu hatann yapldn birok
kez grmsnzdr.
5. Katk (Destekleme): Ana dnceyi vermek iin mantk ve
destek unsurlar kullann.
Yazlar ve konumalar genellikle kar kitleyi bilgilendirmek veya
ikna etmek amacyla hazrlanr. Burada karlalan zorluklarn byk
bir ksm iddialar destekleyecek bilgiyi toplarken ve dzenlerken
yaanr. Verilmek istenen mesajn desteklenmesi ve bir mantk
rgs iinde sunulmas hedef kitle zerinde gven ve inandrclk
tesis eder.
Yazm kurallarna uygun, ak ve sade olarak yazlm bir yazy
ancak ve ancak saptrlm veya yanl bilgi bozabilir. Bu bataklktan
kanmak deneyimli yazar ve konumaclar iin bile olduka zordur.
Bunun en nemli nedeni ise insann soyut dnme yeteneini
28

zorlamasn gerektiren mantk olgusunun, renilmesi ve

retilmesinin zor olmasdr. Kk yalarda edinilmi olan kt
alkanlklarn krlmas iin zel aba harcanmas gerekmektedir.
Genellikle yaplan yanllklardan kurtulmak ve mantk desteini
kullanarak yaz veya konumanz daha da gzelletirmek iin
yaplabilecek baz pratik teknikler dokman ierisinde verilmitir.
. TSKde letiim ve letiimin nemi
inde yaadmz biliim ve iletiim a ile birlikte gerek
bilgiyi arayan herkes gibi TSK personeli de byk bir bilgi denizinde
boulmaktadr. Basn kurulularnca srekli olarak elikili haberler
verilmekte, uluslararas elektronik posta, nternet ve dier iletiim
aralar hzla yaylmakta, bu durumda ortaya kan bilgi denizinden,
gereksinim duyulan doru ve gerek bilgiye ulalmas her geen gn
daha da zorlamaktadr. Bu nedenle gnmzde, iletiimin daha net
ve odaklanm olmasna her zamankinden daha ok gereksinim
duyulmaktadr.
letiim, XXI. yzyln bilgi toplumunda TSK iin vazgeilmez bir
aratr. Grevi arayan, bulan, stlenen, aratran, grevin
baarlmasna kendini adayan, zmleyici dnme becerisine
sahip, katlmc ve paylamc, istekli; her bakmdan gl ve
sorumluluk duygusuna sahip TSK personeli bu arac en iyi ekilde
kullanmaldr.
Kader arkadal, dayanma, sayg ve sevginin ok zel bir
anlam ifade ettii TSKdeki her trl grevin baaryla yerine
getirilmesinde etkili iletiim kurma becerisi ok nemli bir yere
sahiptir. Baarmz, bu konuda sahip olduumuz bilgi, deneyim ve
yeteneklerimizi ne kadar etkili ve doru kullanmamz ile yakndan
ilgilidir. Kendimizi ifade edebilmek, dinletebilmek, ikna edebilmek,
kabul grmek, nemsenmek, tercih edilmek ve baarmak iin doru
ve etkili iletiim kurabilme yetenei ilk admdr.
Personel arasndaki salkl ilikinin varl ve devam btnyle
iletiime baldr. Bundan dolay iletiim yaamn her alanna yn
vermektedir. Meslek yaamnn da vazgeilmezlerindendir. nk
mesleki baar, ekip olabilmekten geer. Ekip ruhu da ancak salkl
ve doru bir iletiimle kazanlabilir. Ekip ruhunu ise doru ve hzl bir
iletiim olanakl klar. letiim, daha nce de belirtildii gibi yaamn
her alannda ok nemli bir yere sahiptir. Ancak bu nem, birlik
grevlerinde ok daha farkl bir boyut kazanmaktadr. nk doru
iletiim, sistemin ileyiini en st dzeye karrken yanl veya eksik
iletiimin ok ciddi ve tehlikeli sonular dourabilecei gzden uzak
tutulmamaldr.
29

TSKnin yaps, farkl corafyalardan gelen, farkl eitimlerden

geen, deiik kademelerdeki personelden olumaktadr. Bu
farkllklara sahip personelin ekip olabilmesi ve grevini en iyi ekilde
yerine getirebilmesi iin iletiimin doru ve hzl ekilde kurulmas
esas alnmaldr. Personelin kendini ifade edebilmesi, birbirini
anlayabilmesi ve bunun sonucunda bir ekip ruhu oluturabilmesini
salayan, salkl iletiimdir. Bu nedenle personelin doru iletiimi
nasl kuracan renmesi gerekmektedir.

30

NC BLM
LETMN TEMEL BECER UNSURLARI
A. Konuma
1. Konumann Tanm ve Genel zellikleri
a. Konumann Tanm
Dnce ve duygularn, bakalarna szl olarak bildirilmesine
konuma ya da szl anlatm denir. Konuma, insann evresiyle
dorudan iletiim kurmasnn en etkili yoludur. Konumaya, sesli
dnme de denir. Buna gre insanlar dncelerini bakalarna
seslerle iletirler. Ancak bunu yaparken de szlerini etkili klmak iin
jest, mimik, tonlama, vurgulama gibi konumay tamamlayc gelere
bavururlar. Konuma olgusu; dil, dnce, duygu, ses ve konuma
organlar gibi gelerle dorudan ilgilidir. Bunlardan birinin eksiklii ya
da yetersizlii, eitli konuma kusurlarna yol aar.
b. Konumann Yaammzdaki Yeri
Konumak, dz bir iletiim arac deildir. Kiinin tm
duygularnn yan sra dncelerini de evresine ulatrabildii en
etkin yoldur.
Yaln bir tanmla konuma, duygu ve dncelerimizi, grp
yaadklarmz karmzdakilere szle iletme iidir. Bu balamda
gnlk yaammzn bir paras gibidir. Tpk solumak, yemek yemek,
su imek, yrmek gibi... Sabahn ilk saatlerinden yatma zamanna
dein sradan bir gnmz dnelim; bu sre iinde konumann
byk bir yer tuttuunu grrz. Yaknlarmz ile, evremizdekilerle,
dost ve arkadalarmz ile gnn olaylar zerinde konumuuzdur.
Karlkl olarak gazetelerde okuduklarmzdan, duyduklarmzdan,
kiisel ve toplumsal sorunlarmzdan sz etmiizdir. Bu sorunlar
zerindeki dncelerimizi, grlerimizi aklamzdr. Bylece
dnce alverii yapm, yaantlarmz paylamzdr. Bu, toplum
iinde yaaymzn doal bir sonucudur. Gnlk bir gereksinimdir.
Konuma, gnlk bir gereksinim olduu gibi iimiz ve uramz
ynnden de bir gereksinimdir. Kimimiz renciyizdir; konular
arkadalarmz ile birlikte tartrz. Hazrladmz bir konuyu snfa ve
retmenlerimize sunarz. Konumuz ile ilgili bize yneltilen sorular,
eletirileri yantlarz. Kimimiz retmenizdir; ders anlatrz,
rencilerin sorularn karlarz. Kimimiz i adamyzdr; bir i
toplantsna katlr, bu toplantda deiik projeler zerine grlerimizi
aklarz. Kimimiz satcyzdr; satacamz maln niteliklerini alcya
anlatr, onu iyi bir mal alacana inandrmaya alrz. Kimimiz
31

avukattr; stlendiimiz davann savunmasn yaparz. Kimimiz

doktordur; hastalarmza hastalnn zelliklerini aklar, iyilemesi
iin izleyecei yolu gsteririz. Ksaca, her birimizin bir ii, bir ura
vardr. Bu i ve urann gerektirdii konumalar yaparz. Bunlar,
gnlk i ve ura konumalardr. Her i ve urada baary
etkileyen etkenlerden biri de konuma becerimizin o alandaki
gelikinliine, yetkinIiine baldr. Hele kimi i dallar zellikle
konuma sanatnda ustalk gerektirir. Avukatlk, retmenlik,
politikaclk, tantclk ve satclk gibi... te yandan kimi i ve
almalar da takm hlinde almay gerektirir. Sz gelii tp
alanndaki uygulama ve almalar bu trdendir. Bilim ve uygulaym
(teknik) alanlarndaki yeni bulular, gelimeler de bu alanlarla ilgili
kiilerin sk sk bir araya gelmesini zorunlu klar. Konumalar,
konferanslar, ak oturumlar, masa ba tartmalar (paneller), toplu
tartlar (forumlar) dzenlenir. Ksaca, setiimiz ite baar yolu
zerindeysek bu tr etkinlikIere katlmamz gerekecektir. Katldmz
bu etkinliklerde varlmz kantlamak, kendimizi kabul ettirmek de
konumamzn, dncelerimizi aklamadaki ustalmzn gcne
baldr.
Deindiimiz gibi konuma, bir dnce alverii; baka trl
sylemek gerekirse, yaantlarmz bakalaryla paylama iidir.
Demokratik bir toplumda toplumsal yaama bu yolla katlabiliriz.
Dncelerimizi, duygularmz, olaylar ve sorunlarla ilgili
grlerimizi aklarz. uras ak bir gerektir ki susan bireylerden
oluan toplumlarda salkl bir demokratik yaamdan sz edilemez.
nk demokratik yaam, dncelerin, grlerin zgrce
sylenebildii, zgrce tartlabildii bir ortam gerektirir. Bu ortam da
dncelerimizi, grlerimizi kendi iimizde saklayarak deil, bunlar
her olanaktan yararlanarak ortaya koymakla salayabiliriz. Bu da
bizden konuma gc ister. Susan, dinleyen, sadece onaylayan
bireyler olarak deil konuarak demokratik yaama hizmet edebiliriz.
Grlyor ki konuma, gnlk yaammzn bir gereksinmesi
olmaktan te bir yer tutuyor yaamamzda. Demokratik yaam
oluturmada bir etken, bu yaama katlmamz iin de hem bir olanak
hem de bir sorumluluk oluyor.
yle insanlar vardr ki etkili konumalar sayesinde bulunduklar
her ortamda ksa bir srede insanlar etraflarna toplamay baarrlar
ve evreleri zerinde kskanlacak bir etki brakrlar.
rnein iveren, personelini ie almadan evvel bir mlakattan
geirir. Burada amac, snrl bir srede karsndakini en iyi ekilde
tanmaya almaktr. Bu grmelerin sonunda bazen bir bakarsnz
32

sizden ok daha az zelliklere sahip birisi, o ok istediiniz ie

alnmtr.
Bu iin srr nedir? diyecek olursanz bu sorunun yant son
derece aktr: Gzel konumay becerebilmek...
nk konumak, yalnzca dz bir iletiim arac deildir. Kiinin
tm duygular yan sra tm dncelerini de evresine ulatrabildii
en etkili yoldur.
Gzel konumak iin, Psikolog Jack Marrison Pollack diyor ki:
nce dinlemeyi bilin: Biroumuz, ne syleyeceimizi
dnmekten, bakalarnn sylediklerini doru drst dinlemeyiz. Siz
onlar dikkatle dinlerseniz, onlar da sizi ilgiyle dinler.
Bakalarn ilgilendiren konulardan sz edin: Karnzdakine
yetenekli olduu konuda konuma olana verirseniz, skntl bir
sessizlii nlersiniz ve ounlukla karnzdaki, anlattklarna o denli
dalar ki iki insann konumasna en ok engel olabilecek sklganl
unutmu olur.
Skc ayrntdan kann: Konuurken en kk ve gereksiz
hibir noktay atlamadan anlatrsanz, siz ana konuya gelinceye kadar
karnzdaki kii sklr ve bu kiinin ilgisi dalr.
Kesin ifadelerle konumaya aln: Konumaya balamadan
durup nce aklnzda szckleri sein. Bir konudan tekine atlamayn.
Konuurken konutuunuz kiinin yzne bakn, mrldanmayn.
Sorularnz yerinde sorun: Bir soruyu akllca sorarsanz
karnzdaki kiinin almasn salarsnz. ler nasl? ya da Ne
haber? gibi sorular gereksizdir. Fakat e nasl baladnz? veya
Sizce nasl? gibi sorular karnzdaki kiiyi konuturur ve sizin de
gerekenden fazla konumanz nler.
fkelendirmeden kar kmay renin: ou kez ne
konutuunuz deil de nasl konutuunuz nemlidir. Dosta bir
tartma konumay zenginletirir; fakat serte sylenen bir sz, iki
tarafn da hrsa kaplp birbirlerinden uzaklamalarna sebep olur.
Kimsenin szn kesmeyin: Biri konuurken konumaya
girmeniz gerekirse konumay keserken yumuak bir cmle
kullanmanz gerekir.
Hogrl ve anlayl olun: ou kez bizi sinirlendiren ve
rahatsz eden kiilerle konumak zorunda kalrz. Byle durumlarda
konuulan konu ile ilgilenmeye aba harcayn.
33

vg, ou zaman ie yarar: Birini hakl olarak vmek onun

ilgisini kazanmak olur. nsanlara iltifat etmeyi rendiiniz an,
sohbetiniz de daha zenginleir.
Kendinizi birok konuda gelitirin: Kitap okuyun, ura
alanlar (spor, mzik vb.) bulun, aratrc olun. Bylece sohbetleriniz
zenginlik kazanr.
c. Konuma Gl ekiyor muyuz?
Konuma gcn nice yllar sonra kazanan Helen Keller,
konuamad yllar suskunun klelii diye adlandrmtr. Bu
adlandrmada gerein pay byktr. Nesneler, varlklar, olaylar,
ksaca bizi kuatan doal ve toplumsal evre karsnda
dndklerimizi, duyduklarmz sese, sze dntremediimiz
zaman kleyizdir. Varlmz kantlamada, d dnya ile balantmz
kurmada konumann bize sunduu olanaklardan yararlanrz. Acaba
bu olanaklar gerektii gibi kullanabiliyor muyuz? Nasl konuuyoruz?
Konuma gl ekiyor muyuz? Sylemek istediklerimizi
karmzdakilere etkili, gzel bir biimde anlatabiliyor muyuz?
Anlatmmz engelleyen birtakm yanl alkanlklarmz var m? Bu
konular zerinde belki de hi dnmemiizdir. yle bir deney
yapsaydk nasl bir sonula karlaabilirdik? Varsayalm ki sradan
bir gnmzn filmi yaplyor ve yaptmz her trl konuma da bir
teybe alnyor. Bylesi bir kayt, nasl bir sonu gsterecektir?
Bu kayttan, ncelikle gnn ilk saatlerinden gecenin ge
saatlerine dein trl amalarla yaptmz konumalar btn
ynleriyle gzlemleyebiliriz. Konuma gl ekip ekmediimizi,
dnce ve duygularmz rahata anlatp anlatamadmz,
karmzdakilerle doal bir iletiim kurup kuramadmz anlayabiliriz.
Konuurken hangi trden yanllar yapyoruz, sylemek istediklerimizi
tam verebiliyor muyuz, bunlar reniriz.
Konuma srasnda yaptmz yanllarn ayrmna varamayz.
Bunlar ancak karmzdakiler, bizi dinleyenler bilebilir. Oysa byle bir
denemede kendi kendimizin dinleyicisi olacamz iin yanllarmz
somut rnekleriyle grebiliriz. Belki tekdze ya da atlak, rahatsz
edici bir ses tonumuz vardr. Belki szckleri azmzn iinde
yuvarlyoruz, gerekli vurgu ve tonlamay yapmadan st ste
sylyoruz. Belki amacmz tam karlayacak uygun szckleri
seemiyor; anm, kullanmdan dm szckler seiyoruz. Belki
tam cmle kuramyor, birtakm dil bilgisi yanllar yapyoruz. Belki
konudan sapyor, daldan dala atlyoruz. Belki el, kol, yz
hareketlerimizi, bedensel davranlarmz konumann akna
uyduramyoruz.
34

Bu belkiler daha da oaltlabilir. nemli olan, kendimizi ve

konumamz tanmak konuma gcmz bir eletiriden geirmektir.
Bu da Nasl konuuyorum? sorusu zerinde yeterince durmak,
dnmekle olur. te yandan evremizdeki kiilerin konumalarn bu
sorulara gre dinleyerek de byle bir deerlendirmeyi yapabiliriz.
Hibirimizin konumas tpatp birbirine benzemez. nk
dnsel ve dilsel yetkinlememiz tam bir zdelik gstermez. Bunda
yetimemizin, iinde bulunduumuz toplumsal ortamn da pay
byktr. Eitimci, H. A. Overstreet bir gerei yle belirtir:
ocuklarn tm, evrelerindeki kiilerin diliyle konumaya
balarlar, daha dorusu konumay onlardan renirler. Bunlardan
ancak bir blm yaamlar boyunca szl anlatm becerilerini
gelitirebilirler. Yetikinlik dnemlerinde konuma sanatnn
inceliklerini kullanabilen; durumlara ve konulara gre ak, etkili, gzel
bir biimde konuabilen bir dzeye eriirler. yi bir konumann
baary hazrlayan etkenlerden biri olduunu anlarlar. Bir blm ise
evrelerinden rendikleri konuma biimini olduu gibi srdrrler.
uras ak bir gerektir ki kiiliimizi de dnsel geliimimizi de
belirleyen ana lt, konumamzdaki yetkinliimizdir. Bunun
yarglardaki gerek payn yadsyamayz. Halk ya da bir topluluk
nnde konumay bir yana brakalm, bu gerei kiiler arasndaki
gnlk konumalarda, sylemelerde de aka grebiliriz. Kimi
kiiler sradan nemsiz bir konu zerinde bile karlarndakileri
azlarna baktrarak konuurlar. Kendilerini byk bir dikkatle
dinletebilirler. ok gzel konuan byleleri iin, azndan bal akmak
deyimini kullanrz.
Konumalarnn renklilii, anlatlarndaki doallk ve itenlik,
konumalarna kattklar fkra ve glmece geleriyle bylerler bizi.
Bunun yan sra, kimi kiiler de vardr, ayn konu zerinde konuurlar,
fakat doru drst syleyemezler syleyeceklerini. Azlarndan
dklr szckler. Azlarna kira isteyen bir durumlar vardr.
Mrldanr, mzmzlanrlar sanki. Neyi, niin anlattklarnn ayrmnda
deillerdir. Ya bir sz, bir dnceyi yineleyip durur ya da daldan
dala atlarlar. kide bir, Ne diyordum? Haa! Gelelim meseleye...
gibisinden zikzaklar izerler. Bu da dinleyicilerini bktrr, usandrr.
Hele kimileri de vardr ki karsndakilere az atrmaz. Szn ucunu
bir kez ellerine geirdiler mi konuur da konuurlar. Konu d,
gereksiz szlerle dinleyicilerin kafalarn allak bullak ederler.
Konuma asndan belirttiimiz bu tipleri, yle alc bir gzle
bakarsak, kolayca bulabiliriz evremizde. Ancak nemli olan, kendi
konumamz, konumamzdaki eksiklikleri tanmaktr. Bu da sanId
35

gibi kolay bir i deildir. Bakalarnn eksikliklerini kolayca grebiliriz

de kendimize gelince i atallar, gleir. nk bir tartdan, bir
lden kendimizi geirmeye almamzdr. Ne var ki gzel ve etkili
konuma sanatn renmenin ilk adm, kendi konumamz
tanmaktr. Eksikliklerimizi bilmezsek bunlar gideremeyiz. yleyse u
sorunun zerinde duraIm: Konuma gl ekiyor muyuz?
Aadaki sorular, bunu anlamamza bir lde yardmc olabilir:
- Sylediklerimi karmdakiler kolayca anlayabiliyor mu?
- Dncelerimi ak ve etkili bir biimde belirtebiliyor muyum?
- SzckIeri sylerken syleyi ve dil yanllar yapyor muyum?
- Sesimi, duygu ve dncelerimi besleyecek, zenginletirecek
bir ynde kullanabiliyor muyum?
- Tekdze mi yoksa canl ve hareketli bir biimde mi konuuyorum?
- Konuurken baklarm beni dinleyenlere yneltiyor muyum?
- El ve yz hareketlerimi kullanrken birtakm yapmack durumlara
dyor muyum?
- Beni dinleyenlerin ilgisini datacak, gereksiz ayrntlardan, laf
kalabalndan kanabiliyor muyum?
- Anlattklarmn nemine, deerine inanyor muyum?
- Sz baka alanlara kaydryor, amatan ve konudan sapyor
muyum?
Kukusuz bu sorular kendi konuma durumumuzu kabaca
tanma asndan birer ipucudur. Bu eksiklikler zerinde ileride ayr
ayr duracaz.
. Konuma Gcmz Gelitirebilir miyiz?
Diyelim ki konuma gl ekiyoruz. Birtakm temel
eksiklerimiz var. Bunlar da biliyoruz. Bakalar gzel ve etkili bir
biimde konuuyor; ama biz yle konuamyoruz. Biz de bu
eksiklerimizi giderebilir, gzel ve etkili bir biimde konuabilir miyiz?
Biroklar bu soruya olumlu bir yant vermezler. Onlara gre gzel
konuma sanat almakla, zel bir aba gstermekle renilemez.
nk bu bir yetenek iidir. Tanr vergisidir. Nasl insanlarn kimileri
mavi gzl, sar sal, esmer tenli douyorsa, bunlar deitirmek
insann elinde deilse, konuma iinde de bu byledir. Kimi kiiler de
stn konuma yeteneini doutan getiriyorlar, bunu sonradan
kazanmyorlar. Gzel ve etkili konuan nice kiiler var ki bunlarn
hibiri belli bir konuma eitiminden gemi deildir. yleyse
36

konumada yetenei de, yeteneksizlii de Tanr vergisidir. Bu yanl

bir gr ve dntr. nk bundan nceki aklamamzda da
belirttiimiz gibi konumay ilk ocukluk yllarmzda hibir aba
gstermeden, evremizdeki kiilerden reniriz. Baka adan
bakldnda ise konuma doutan getirdiimiz bir yetenek deildir;
sonradan kazandmz bir alkanlk, bir beceridir. Her beceri, her
alkanlk gibi bunu da zamanla ilerletir, gelitiririz. Nitekim Brayn adl
bir dnr yle der: yi ve gzel konuabilme yetenei, Tanr
vergisi deil, almakla, konuma denemeleri yapmakla elde edilen
bir beceridir.
Etkili ve gzel konuma da bir bakma sanattr. Nasl ki her
sanatn yerleik, temel kurallar varsa konuma sanatnn da kendine
zg birtakm kurallar vardr. Nitekim birok lkenin okullarnda,
niversitelerinde konuma sanatn reten zel blmler, konuma
laboratuvarlar vardr. Buralarda konuma sanatnn kurallar, ilkeleri,
yntemleri uygulamal bir biimde retilmektedir
2. Gzel ve Etkili Konumann Nitelikleri
a. Gzel ve Etkili Konuabiliyor muyuz?
Konuma, karlkl olarak gerekletirilen etkileimsel bir sre
olduuna gre gzel ve etkili bir konumann nitelikleri zerinde duran
konuma uzmanlar da bu srecin eksiksiz gerekleip
gereklemediine bakarlar. yle ki konuma karmzdakinde ya da
karmzdakilerde bir yank uyandrma, onlar etkileme ii olduuna
gre onlar zerinde bunu yapabiliyor muyuz? Konumac olarak
beklentimiz gereklemi oluyor mu? Sylediklerimizin doruluuna
ve geerliine bizi dinleyenler inandlar m? Sylemek istediklerimizi
tam olarak iletebildik mi?
Bu ve bunlara benzer sorularla konumamz deerlendirmek
iin ncelikle gzel ve etkili bir konumada bulunmas gerekli
nitelikleri, bu tr konumalarn dayand ilkeleri tanmamz gerekir.
b. Gzel ve Etkili Konumann lkeleri Nelerdir?
Konuma uzmanlar, gzel ve etkili konumann on temel
ilkesini belirli balklar altnda toplamlardr. Kukusuz, bunlar
donmu, deimez ilkeler deildir. Ancak bu ilkeleri yapacamz bir
konumay kendi kendimize deerlendirme, dinlediimiz bir
konumay eletirebilme asndan birer lt olarak kullanabiliriz.
1) yi Bir Konuma Ykc Deil, Yapcdr: nsanlar
etkilemede nemli aralardan biridir konuma. Bu etkileme onlarn
duygularn kamlama, yanl ynlere yneltme biiminde
olmamaldr. ster halk ya da topluluk nnde konualm ister
37

arkada, e dost evrelerinde; bizi dinleyenlerin inanlarn, deer

yarglarn gz nnde bulundurmalyz. Bunlar hie sayan ya da
yadsyan bir konuma, tepkilere yol aar. Elbette ki her konumann,
bir iletisi (mesaj) vardr. Dinleyicilerimizi belli bir gre, belli bir
davrana eritirmek isteriz. Bunun iin de onlarn duygularn
smrmekten, zellikle kanmalyz. Dinleyenleri avlamaya,
gerekleri bir yana atp salt duygulara ynelen bir konuma, yapc bir
nitelik tamaz. Yapc konuma, dinleyicilerin inanlarn, deer
yarglarn, dncelerini olumlu bir ynde deitirmeyi amalar.
2) yi Bir Konuma, lgin ve Deerli Konular Kapsar:
Seeceimiz konu, hem kendimiz iin hem de dinleyicilerimiz iin
ilgin olmaldr. Ak bir gerektir ki ilgi duymadmz bir konuda
rahata konuamayz. zerinde konuabileceimiz konular sayszdr.
Sz gelimi, gnlk olaylar, yurt ve dnya sorunlar, hayaller, umutlar,
dler, korkular... vb. gibi. Bunlar, herkesin ilgisini ekecek nitelikteki
konulardr. ki kii bile bir araya geldiinde sz dnp dolap
bunlardan birine gelir. Konumann dzeyini belirlemede de seilen
konunun byk bir pay vardr.
3) yi Bir Konuma, Konumacnn Kiilii ile Btnleir:
Konumacnn kiisel nitelikleriyle konuma arasnda sk bir etkileim
vardr. Sz gelimi, yalancl, ikiyzll herkese bilinen birinin
yalancln ktlkleri zerinde yapaca bir konuma, kimseyi
inandrmaz. Bunun gibi, konumacnn kiisel grnyle szleri
arasnda da bir balant kurmak ister dinleyici. Bu ynden,
konumann
inandrclnda
konumacnn
kiilii
nemli
etkenlerden biridir.
4) yi Bir Konuma, Belli Bir Amaca Ynelir: Yaln bir tanmla
ama, dinleyiciler zerinde konumacnn brakmak istedii etkidir.
Dinleyicilerimize neyi vermek istiyoruz? Onlar neye, hangi geree
ynelteceiz? Konumamz sresince bu sorular gz nnde tutmak
zorundayz. Bir amaca ynelmeden yapacamz konuma, dank,
etkisiz kalacak, dinleyicilerimizde bir karlk uyandrmayacaktr.
5) yi Bir Konuma, Konumay Etkileyen Etkenleri
zmleyerek Oluur: Konumay etkileyen etkenler unlardr:
Konu, dinleyici, ortam ve konumac. yi bir konuma yapabilmek iin
bu geleri ayr ayr, bir btn olarak deerlendirmeli, zmlemeliyiz.
zerinde konuacamz konunun boyutlar nelerdir? Dinleyicilerimiz
ynnden nemi nedir? Kimler iin konuacaz? Konuacamz
kiilerin toplumsal, kltrel, ekonomik durumlar, ya, cinsiyet
zellikleri nedir? Nerede, ne kadar sreyle konuacaz? Konumac
olarak kendi durumumuz nedir? Bu sorularn zerinde durup bir btn
38

olarak bunlar deerlendirmemiz gerekir. Konumamz dzenleme,

hazrlama aamasnda bu sorular gz nnde tutmazsak baarl
konuma yapamayz.
6) yi Bir Konuma, Salam Bir Konuma Yntemi zerine
Kurulur:
Yntemimizi,
amacmza
ve
konuma gelerini
deerlendirmemize gre seeriz. Genellikle konumalarda drt ana
ama ve bu amalara ynelik drt ana yntem vardr: Tartma,
savunma, retme ve duyguIandrma. Amala yntem arasndaki
balanty kurmak, baarl bir konumann n koullarndan biridir.
Konumann hazrlan blmnde bu amalar ve yntemler
zerinde ayrntl bir biimde duracaz.
7) yi Bir Konuma, Dinleyicilerin lgi ve Dikkatini Toplar:
Hangi konuda olursa olsun, ilgi ve dikkat dald zaman iletiim de
durur. lgi ve dikkatin diri, canl kalmas da dinleyicilerimizi
bilinlendirmeye, onlarn meraklarn ayakta tutmamza baldr.
Baka bir deyile, onlar bizi dinlemeye, sylediklerimizi bizimle
paylamalarn salamaya baldr. Bu da ncelikle dinleyicilerimizi iyi
tanmakla, sylediklerimizle onlarn ilgileri arasndaki balanty
kurmakla salanr.
8) yi Bir Konuma, Salam Bilgilere Dayanr: Hangi konuyu
seersek seelim, o konu zerinde rahata, doal bir biimde
konuabilmemiz, konunun gerektirdii bilgileri, ara ve gereleri
edinmemize baldr. Dncelerin dinleyicilere etkisiz ve etkili bir
biimde aktarlmas salt szcklerle, szel simgelerle olmaz. Bunlar
konunun ve durumlarn gerektirdii gerelerle de somutlatrmak
gerekir. Varsayalm ki kylerden kentlere g olay zerinde
konuuyoruz; kullanacamz saylar, resimler daha arpc, daha
etkili klar konumamz. nk konuma, grsel ve iitsel simgelerle
oluturulan bir iletiim iidir.
9) yi Bir Konuma, Etkili Bir Ses Tonu, El ve Yz
Hareketleri Gerektirir: Etkili bir ses tonuna dayanmayan, el ve yz
hareketleriyle beslenip renklenmeyen bir konuma, l bir
konumadr. Szcklerin anlam ve duygu yk, ses tonumuz, el ve
yz hareketlerimizle zenginleir. nsan sesinin deiik biimler,
boyutlar kazanmas ynnden olduka geni olanaklar vardr. Bu
olanaklardan yararlanarak iletmek istediimiz dnce ve duygular
canl klabiliriz. Baka bir deyile sz, gze ve kulaa daha iyi
iletebiliriz. Bu da konumamzn baarsn artrr.
10) yi Bir Konuma, Canl Bir Dil, Hareketli Bir slup
Gerektirir: Konuma, geni anlamda szl bir iletiim biimidir. Byle
olunca temel arac szcklerdir. Canl, diri, amacmza uygun
39

szckleri seme, bunlar cmle iinde yerli yerine yerletirme, her

birinin ses ve anlam hakkn vererek doru syleme, konumamzn
etkisini, gzelliini artrr. Cmlelerimiz iin de bu byledir. Ksa,
youn, hareketli cmleler kurma, bunlar arasndaki geileri doal bir
biimde salama, anlatmz canllatrr.
Sraladmz bu on temel ilke, gzel ve etkili konumann
belirleyici zellikleridir. Bir konumay, bu ilkelerin dorultusunda
deerlendirirsek, onun baars zerinde bir sonuca ulaabiliriz.
yleyse bu ilkeleri kendi konumalarmza uygulamaya almak,
bunlara ne lde uyup uymadmz aratrmak, konumamz
gelitirmenin ilk admdr. Ne var ki saptanan bu on temel ilke, gzel
ve etkili konumann temel noktalardr. Bunlar, kendi ilerinde de
birtakm temel noktalar iermektedir. Sz gelimi, konumann geleri
olan dinleyici, konuma ortam, konumac; konumann hazrlann
ieren amacmz saptama, amacmza gre konuma trleri ve
yntemleri, konumann gerektirdii bilgi ve verilerin toplanmas,
konumann dzenlenmesi (planlanmas; konumann sunuluunu
kapsayan) sunma, bedensel davranlar, sesin idaresi, konumada
seilecek dil ve anlatmn zellikleri... gibi. Bunlar zerinde de ileriki
blmlerde ayr ayr duracaz.
Grlyor ki konuma da bir sanattr. Bu sanatn uzun
deneyimler sonunda elde edilen ilkelerini, kurallarn tanr, bunlar
biIinle uygularsak konumamz gelitiririz.
Bir kez daha belirtelim ki gzel ve etkili konuma sanat,
doutan getirilen Tanr vergisi deildir. Bu, denemelerle, almalarla
sonradan kazanlan bir beceridir. Deneyerek, alarak, konuma
glklerinin, zrlerinin kolayca stesinden gelebiliriz. Sesimize,
szmze egemen olabiliriz. Hibir bedensel zr olmayanlar bir
yana brakalm, bugn nice kekemeler bile alarak kekemelii
yenmekte, gzel ve etkili konuma sanatnn inceliklerini
renmektedir. Yeter ki bu renme isteini duyalm...
c. yi Bir Konumacnn Niteliklerini Tayor muyuz?
Gzel ve etkili konuabilmek iin, zellikle halk nnde ya da bir
topluluk karsnda yaplan konumalarda, dinleyicilerimizi, konuma
ortammz tanmamz, bunlar iyi deerlendirip zmlememiz
gerektiini belirttik. Bunu ne denli iyi yaparsak yapalm, yetmez.
nk konumay oluturan ana gelerden biri de konumacdr.
Acaba konumac olarak gzel ve etkili bir konuma yapabilecek
nitelikleri tayor muyuz? Bu nitelikler nelerdir?
40

Bundan nceki blmde iyi bir konumann ilkelerini on ana

noktada toplamtk. Denilebilir ki iyi bir konumac, bu on ana ilkeyi
tanyan, bunlarn buyruklarna uyan kiidir. Bununla birlikte yer yer o
ilkeleri de kucaklayan, gzel ve etkili konuma sanatnn inceliklerini
bilen bir konumacda bulunmas gerekli olan kimi nitelikleri de ksaca
aklayalm:
Sorumluluk Duygusu: Ahlaki deerlere ballk, iyi bir
konumacnn bata gelen niteliklerinden biridir. Bu da bize hem
kiilere hem de topluma saygl olmay buyurur. Sorumluluk
duygusundan yoksun bir kii ise bunu umursamaz. Topluma ve
bireylere nasl bir katkda bulunaca, hangi deer yarglarn, hangi
duygu ve dnceleri alayaca bir sorun deildir. Bu yzden de
szleriyle edimleri arasnda bir uyum yoktur. Oysa, dinleyicilerimizin
bize inanabilirlii, saygnlmz ilk elde buna baldr. Yaptmz iin
nemine, sorumluluuna inanmazsak, dinleyicilerimizle aramzdaki
iletiim kopar. te yandan sorumluluk duygusundan yoksun bir
konumac, gerekleri kolayca arptabilir, szcklerin gcne
snarak kimi durumlarda dinleyenleri aldatabilir. Bylelikle bir lde
baar da salayabilir; ancak, bunlar gelip geicidir. Saygnlk
kazanan, dinleyicisinin yreinde ve belleinde iz brakan
konumaclar, iine kar, dinleyicilerine kar, toplumsal ve ahlaki
deerlere kar sorumluluk duygusuyla davranabilenlerdir.
Salam Bir Kiilik: yi bir konumac, dinleyicilerine tepeden
bakmaz. Dncelerini, duygularn, baka bir deyile, konumasnn
iletisini onlarla dosta paylamak ister. Bu da salam bir kiiliin
belirleyici iki ynne, itenlik ve drstle sahip olmay gerektirir.
tenlik, dinleyici karsnda olduumuz gibi grnmek ya da
grndmz gibi olmaktr. nandmz sylemekten kanr,
sylediimize kendimiz inanmazsak, dinleyicilerimizi de kendimize
inandramayz.
tenlikle drstlk i ie yrr. Dinleyicilerimize syleyeceklerimizi
dolaylamalara bavurmadan, dorudan doruya anlatmalyz. Drst
bir konumac, konuma sanatn birtakm arpc sz oyunlar olarak
grmez. Sz cambazlna srt evirir, syleyeceklerini en yaln
biimde, yapayla, yapmackla dmeden verir. Yalnlk da salam
bir kiilii oluturan nitelikler arasnda yer alr.
Dinleyicilerimizi byleme, kendimize balama; sz cambazl,
sz oyunlaryla deil, kendimize ve onlara gvenmemizle gerekleir.
Dinleyenlerimizin i evrenlerine girme, onlarn yaantlar, sz
daarcklaryla antenlerimizi birletirme ancak kendi duyarlmz
yapayla dmeden dlatrmamzla olabilir.
41

tenlik, drstlk, yalnlkla birlikte, dinleyicilerimiz bizden

hareketli, canl, renkli bir syleyi de bekler. Kukusuz bunlar da
salam bir kiiliin belirleyici zelliklerindendir. Konumamz duygusal
gelerden yoksun, dmdz, l ise dinleyicilerimizle aramzdaki
iletiim kopar. Bu kopuu yanstan en iyi ayna da dinleyicilerimizin
yzleridir. Etkileyen gcmz, sylediklerimizi dinleyicilerimizin
bizimle paylap paylamadn bu aynada grebiliriz.
tenlik, doruluk, nesnellik, yalnlk, canllk gibi niteliklerin yan
sra glmece ya da eski deyile, mizah duygusu da salam bir
kiiliin belirleyici ynlerindendir. Konumamza yumuaklk, esneklik
kazandrma, renklilik ve tazelik vermede bu duygunun nemli bir
katks olabilir. Konumamzn ak iinde zaman zaman bu
duygudan yararlanma, dinleyicilerimizi gerginlikten kurtarr. Onlarn
ilgilerini toplar. Ancak bu, ileride de deineceimiz gibi ilevsel bir
zellik tamaldr.
Dnsel Olgunluk: Etkili bir konumac, ncelikle zerinde
konuaca konu zerinde dnsel bir olgunlua kavumu
olmaldr. Bu kitap boyunca sk sk deineceimiz gibi belli bir bilgi
birikiminden yoksunsak, syleyeceimiz sz yoksa, konuma
sanatnn kurallarn, ilkelerini ne denli iyi bilirsek bilelim yine de etkili
ve gzel konuamayz. Dnsel olgunluumuz da bilgi
daarcmzn zenginliine baldr. Konumuzu semeden, konunun
gelitirilmesinde kullanacamz verileri aklamada gstereceimiz
baar, dnsel olgunluumuz ve bilgi daarcmzn zenginliiyle
orantldr.
Bilgi daarcmz, salt renim yoluyla edindiklerimizden
olumaz. Gzlemlerimiz, yaantlarmz, ksaca edintilerimizin
tmdr bu daarck. Ancak her konu, zel bilgiler gerektirir. Bu da
bizi, aratrmaya, okumaya yneltir. Bu nokta zerinde bundan
sonraki blmde ayrntl bir biimde duracaz.
Konuma Ynteminde Ustalk: Etkili ve gzel konuma,
konuma sanatnn ilkelerini tanmay, bunlar konuma sresi iinde
uygulamay gerektirir. Konumac olarak bu ilkeleri tanyacak,
konumamz bunlarn klavuzluunda hazrlayacaz. Her konuma,
zellikle halk ya da belli bir topluluk nnde yaplan konumalar,
belirli aamalardan geerek hazrlanr. Her aamada yapmamz,
uymamz gereken iler, kurallar vardr. rnein, konumuzu seme,
amacmz belirleme, amacmz dorultusunda bilgi toplama, bilgileri
dzenleme, konumamz sunma gibi... Bundan sonraki blmde
bunlar ayr ayr ele alacaz. yi bir konumac, bu noktalarda belirli
becerileri kazanm olan kiidir.
42

Buraya dein sylediklerimiz, konumay etkileyen etkenler

zerinde birtakm kuramsal tler ve saptamalardr. nemli olan,
bunlar ie, uygulamaya dntrmektir. Daha dorusu, alkanlk
durumuna getirmektir. Bu da gzel ve etkili konumann ilkelerini,
kurallarn tanmay aan bir itir. Tek bana tanmak yeterli
deildir. Tandmz bu kurallar, ilkeleri uygulayamazsak bunlar,
birer ss bilgi olmaktan teye geemez.
Konumay etkileyen etkenlerle ilgili olarak sylediklerimiz,
gzel ve etkili bir konumann ilkeleri diye gsterdiklerimiz
gerekte bugne dein yaplm birtakm denemelerin rndr.
Yine,
bunlar,
baarl
ve
baarsz
konumalarn
deerlendirilmelerinden, eletirilerinden karlm sonulardr.
Bize gemiin bir mirasdr. Bu mirastan yararlanmamz, bizi
baarszla dmekten kurtarr.
3. Etkili Konumada Dikkat Edilmesi Gereken Konular
a. Yz Yze Konuma
nsan beyni doduunuz andan itibaren almaya balar ve
toplum karsnda konumaya kalktnz ana kadar durmaz.
George Jessel
Er ya da ge bir topluluk karsnda konumak zorunda
kalacaksnz. Hele ordudaysanz bu kanlmazdr, engel olma
olaslnz dktr ve konumunuz ykseldike de kanlmaz
olacaktr. Bu durum sizi dndryor ve skntya sokuyorsa yalnz
deilsiniz. Aratrmalara gre ou insan, topluluk karsnda
konumay lm korkusundan sonra ikinci sraya koyar.
Deneyimsizseniz; bu blmdeki konuma ipular ve esaslar, size bu
konuda yardmc olacaktr. Baarl bir konumacysanz, bu blm
tekrarlama asndan gzden geirin ya da atlayn.
Hedeflerinizden biri, konuma dncenizi gelitirmek olmaldr.
Olumlu dnn ve mkemmel olmak zerine deil gelimek zerine
odaklann. Konuma da dinleme gibi bir beceridir; bir kere temelini
kaptnz zaman geri kalan; uygulama gzelletirme ve tarzdr. lk
hatalarnzdan utanabilirsiniz; fakat yaamaya devam edersiniz.
oumuz konumac olmayabiliriz; fakat temel ltleri renirsek
hepimiz daha etkili konuabiliriz. Mmknse evrenizdeki baarl
insanlardan konuma ipularn reniniz. Zaten baarl bir
konumacysanz bildiklerinizi dierleriyle paylan. Herkes nesnel ve
zamannda geri besleme alrsa konumasn gelitirebilir.
43

b. Her ey Konuma Tarznda Balar

1) Szl letiim
Bilginizi ve dncelerinizi iletmek iin sesinizi nasl etkili
kullanrsnz? Konuma hznda, ses tonunda, vurgulamada, durmada
ve sesinizin dier etkenlerinde kontrolnz vardr. O zaman
sunumunuzun ilgin olmas iin sesinizi kullann. Ne demek
istediimizi anlamak iin bu blm dikkatli okuyun.
Konuma Hz (Oran / Ritim)
Her konumaya uyan bir konuma hz yoktur. Yine de
unutmayn, insanlar bir dakikada konuulan 120 szcn 4 - 5 kat
daha hzl dinleyebilir. Bu yzden ok yava konuursanz, sizin
konumanzdan daha hzl bilgi alan birinin dikkatini ve ilgisini
kaybedebilirsiniz. Dier taraftan, her zaman ayn konuma hzn
kullanmak istemeyebilirsiniz. Sunumunuz esnasnda neye vurgu
yapmak istiyorsanz orada ses seviyenizi ykseltin.
Ses Seviyesi / Grlt
Ses seviyesi konumanza vurgu yapabileceiniz baka bir
szl tekniktir. Mmknse oday hangi ses seviyesi kullanacanza
dair kontrol edin ve unutmayn ki kalabalk ortamlar sesi yutar. Seyyar
mikrofon, zellikle byk salonlarda, alak sesli konumaclar iin iyi
bir zmdr. Bir noktaya vurgu yapmak iin sesinizi alaltn veya
ykseltin. Sesinizi alaltmanz ve yumuatmanz, vurgu yapmak iin
daha etkili bir yoldur.
Vurgu / Ayar
Vurguyu etkili kullanmak iin bir mzisyenin yeteneklerini pratik
yapmanz gerekir. Vurgu, ses perdesindeki notalarn kullanmdr.
Sizin iin uygun bir ses seviyesinden balayn ve daha sonra vurgu
iin sesinizi alaltn veya ykseltin, bunu da sesli - sessiz harflerdeki,
szcklerdeki ve cmlelerdeki vurgulara dikkat ederek yapnz.
Konumanzdaki kesinlik ifadelerinde yksekten alaa, phe
ifadelerinde ise alaktan yksee tonlama kullann. Tonlamadaki bu
deiiklikler konumanz tekdzelikten kurtarr ve dinleyicinin ilgisini
toplar.
Durak / Nefes Kontrol
Duraklar size nefes alma, dinleyicilere de sizin dncelerinizi
anlama frsat verir. Asla acele etmeyin. Ara sra durun ki izleyici ne
demek istediinizi anlasn. Burada nemli soru, nerede duracanzdr.
44

Konumadaki durular, yazdaki noktalamalar gibidir. Ksa

durular cmledeki iki ayr noktay, uzun durular da cmlenin bittiini
anlatr. Ayn zamanda uzun durular da bir dnceden dier
dnceye geerken kullanlabilir. Bu durular size uzun gelebilir;
fakat genelde sizin dndnzden ok daha ksadr.
Dinleyicileriniz de bundan memnun olacaktr. Fakat konumanz
gereinden ok duraklamalarla da blk prk bir hle getirmeyin!
Telaffuz ve Trke
Telaffuzunuz Trkeye olan hkimiyetinizi gsterir. Syleyi,
szckleri anlalr bir ekilde ifade etme sanatdr. Telaffuz ise
szckleri doru syleme sanatdr. Dncelerinizi iyi ifade
edebilirsiniz; fakat yine de szckleri yanl telaffuz edebilirsiniz. Ne
yazk ki ou insan szck telaffuzunu veya yanl telaffuzu zeknzla
doru orantl dnecektir. Kendinizi dinleyin, szcklerinizi
netletirin ve dilinizi anlalabilir ve izleyicilere uygun hle getirin.
Telaffuzdan emin deilseniz, iinize balamadan nce szle
baknz. Ayrca nternetteki baz szlklerden de szc telaffuzuyla
dinleyebilirsiniz.
Uzunluk / Zamanlama
Sunuculuk retmenlerinin zamanlama konusu zerinde
neden ok durduunu hi merak ettiniz mi? nk sunumun
uzunluu ok nemlidir. Asker ortamda dncelerinizi ksa ve etkili
ifade etmelisiniz. Szl iletiimde ana kural konumay ksa ve ho
tutmaktr. Gereksiz yere vaktini alan birini ho grecek ok az kii
vardr. Konumadan nce elinizdeki malzemeyi toplayn. Ne
sylemek istediinizi bilin. Aklnzn bir kesinde her zaman
amacnz ve izleyicinizi tutarak konuun. Konuma yaparken sesinizi
kontrol etme ve ynetmek iin gerekli noktalara deindik. Bu
tavsiyelerimize uyarsanz herkesin imrenecei bir radyo sunucusu
sesine sahip olursunuz. Fakat hepsi bu kadar deil. Toplum iinde
konumak iin sesinizi ynetmekten daha fazlasn yapmalsnz.
Jestlerinizi, mimiklerinizi, hareketlerinizi heyecannz kontrol altna
almalsnz.
2) Szsz letiim
lk izlenimi vermek iin ikinci bir ansn yoktur.
Birok alma gstermitir ki insanlar szl olarak anlatlanlarn
%10unu hatrlarlar. lk izlenim ise daha ok szsz iletiime baldr.
Szsz iletiimin unsurlar kyafetiniz, kendinizi nasl tadnz,
mimikleriniz ve dier beden dilleridir. Karlaacanz en byk sorun
endieleriniz olacaktr. Bu yzden sahne korkusunu zerinizden
45

atmaya hazr olun. Sahne korkusu, yanl ynlendirilmi enerjimizden

baka bir ey deildir; hissettiimiz endie veya heyecan bakalarnn
grecei bir ekilde ortaya kar. ounuz ok gzel bir sunumun
sadece heyecan kontrol edememekten dolay kt bir sunuma
dnmesine ahit olmusunuzdur. Aada, sahne korkusunu
yenebilmeniz ve en iyi adm atabilmeniz iin size bir kontrol listesi
verilmitir. En azndan bu ipular ile izleyicilerinizi aldatabilirsiniz.
Unutmayn; heyecandan tamamen kurtulmak imknszdr. Fakat
heyecannzn mesajnz etkilemesini engelleyebilirsiniz.
Terli Eller Korkusunu Yenmek
- zleyicilerinizi zmleyin: Dinleme zellikleri, gereksinimleri,
davranlar ve eitim gemileri... Bu sizin bilinmeyen sebepsiz
korkunuzu yenmenizi salayacaktr.
- Konuma yaptnz yeri kontrol edin. Gelecek izleyiciyi alacak
kapasitede mi?
- Tahtas var m? Grsel yardmclarnz kullanabileceiniz yer
var m? Masalar, sandalyeler, havalandrma, k, kalemler, kt,
telefonlar, fazladan projeksiyon lambas, vb... Bu yardmclar dzgn
alyor mu?
- Uygulama! Uygulama! Uygulama! Teyp, kamera, uzun ayna,
hatta arkadalarnz kullanarak uygulama yapn. Ofiste veya baka
bir yerde kuru gei yapmay deneyin. Uygulama her eydir.
- Konuya giriinizi ve ana meseleye geiinizi unutmayn. Bu
size her zaman ilk ve en zor anlarda yardmc olacaktr.
- Her zaman gler yzl ve olumlu olun. zleyicileriniz sizden
baarmanz bekliyor.
- Endielerinizi ve heyecannz iinizde saklayn. Hatalar siz
sylemedikten sonra dinleyiciler anlamayacaktr.
- Sahneye kmadan hemen nce ksa bir yry yapn ki bir
miktar enerjinizi alsn.
- Mesaj verin. Dikkatleri mesajn stne ekin, kendi zerinize
deil.
- Gz temasnda bulunun ve geri besleme aln. zleyicinizle
oynayn. zleyicileriniz onlara konutuunuzu ve baktnz bilsinler.
Bu onlarn dikkatini ekecektir. Sadece notlarnza bakarsanz
izleyicilerin ilgisini kaybedersiniz. Onlarn uyuduklarn bilmezseniz,
onlar uyandramazsnz!
46

- Konumaclarn seviyesine uygun dil kullann. Ksaltmalar

kullann ve cmleleri ksa tutun. Soyut ve karmak meseleleri
anlatyorsanz anahtar szckler zerinde durun ve ayrntl, zel
rneklerle aklayn.
- Sunumunuzu gazete kupr, karikatr, mzik, uygun ve ilgili
szler kullanarak zenginletirin.
- Enerji fazlalnz doal yollarla harcayn. Yz ifadeleriyle,
jestlerle, yryerek ve parmaklarnz krsye veya sandalyeye
bastrarak yz ifadenizi, ellerinizi ve kollarnz konumanz etkili
klmak amacyla kullann; ama kesinlikle arya kamayn. Geri
yaslanmak, vcudu ileri itmek veya saa sola yatmak ya da ayaklar
bkmek enerjiyi atmak iin geerli bir davran tarz deildir. Bu
endie verici durumlarla ilgili daha fazla bilgiyi yeri geldiinde
vereceiz.
- yi grnmek, zgven oluturur ve izleyicilere kar kredinizi
artrr. Sa trana ihtiyacnz var m? niformanz tl m?
Rtbeleriniz ve isimliiniz dzgn olarak taklm m? Dmeler takl
m? Ayakkablar boyal m? Dik, uyank ve sakin misiniz? Unutmayn,
dank bir niforma ve akn davranlar, dank ve akn bir
konumac demektir. Adil veya deil; ama izleyicinin beyni byle
alr. Hepimiz doal birer eletirmeniz!
Garip Davranlar
Endieyle ilgili son birka sz daha. Gz nnde olduumuzda
oumuzun yaygn olarak kulland garip davranlar olur. Burada
nemli olan kendi garip davranlarmz bilmek ve bunlarda arya
kamamaktr. Her zaman kendinizi kontrol ediniz ve geri besleme
alnz. Zaman iinde bunu sanata evireceksiniz. Biz aaya birka
tanesini kardk. Bunlardan hangisi size uyuyor?
- Filika: Bu tr konumac kendisini, cann kurtaracakm gibi
sahneye veya krsye balayan kiidir. En byk korkusu, nnde
kendisini gven ve huzur iinde hissettii tahtay terk etmektir; bu
yzden de mitsizce iki eliyle krsye sarlr. Bu konumac iin
sahnede yrmek dnlemez bile.
- ncir yapra: Bu konumac yukardaki durumdan biraz
kurtulup ara sra izleyici nnde tur atan kiidir, fakat ellerini ne
yapmas gerektiini hl bilmez. Bu konumac hzla, filika olan
krsye dnmek ister; ama onun yerine sabit duran kollarnda incir
yapra gibi bir el dierinin zerindedir ve eller dinlenmededir. Bu
resmi canlandrabildiniz mi?
47

- EI ykayanlar: Bunlar, tm heyecann elinde tutan

konumaclardr. Bunlar konuurken ellerini ykarlar da ykarlar. Tm
bu srtnme sonunda ellerinde sdan dolay yara olacan
sanrsnz; fakat onlara bir ey olmaz! Onlarn bu davranna
odaklanr, asl konumay karrsnz.
- Kafesteki kaplan: Bu konumaclar dinlemek tenis ma
izlemek gibidir. Bu konumaclar sahnenin bir tarafndan dier
tarafna volta atarlar, nabzlarn lmek iin bile durmazlar. O kadar
ok enerji harcarlar ki sunumlar bedensel bir alma olarak
adlandrlabilir. Bu teknii el ykamayla birletirirlerse kalori
harcamalar ok daha fazla olur.
- Sallananlar: Sallananlar, zgrlklerine kavumak isteyen
kaplanlar gibidir. Sahne korkusunun en yksek basamaklarn
yaamlardr ve onlarda artk terleme ve az kuruluu yoktur. Onlar
sadece sahnede konuamama ve ayakta sabit duramama sorunu
yaarlar. Konuma deneyimleri onlar eitmitir; fakat bu sanat
istenilen rahat konuma noktasna kadar getirmemitir. ki tr vardr:
leri - geri ve saa - sola.
- Cep dknleri: Evet, kurallara uymuyor belki; ama bu trler
kesinlikle ceplerini diktirmelidirler. nk ne zaman konumaya
balarlarsa, akam yediklerinden ocukluklarna kadar her eyi
anlatrlar. Bu trler mitsizce, el ykayanlar veya incir yapra grubuna
dhil olmak istemediklerinden ellerini ceplerine hapsederler. Bu
hareketin seyirciyi kzdrp dikkatlerini datacan unuturlar. Bu
konumaclar ellerinde bir ey tutmann onlar el ykayanlar grubuna
dhil etmeyeceine inanrlar.
- Kalemle oynayanlar: Bu konumaclar cep dknlerine
benzerler. Elleriyle bir ey yapyor olmak zorundadrlar. Btn
kalemler ve benzer nesneler bu konumac sunumunu yapmak iin
ayaa kalkmadan nce krsden kaldrlmaldr. Kendilerini
ellerindeki bir kalemle oynamak zorunda hissederler ve bu da
genellikle izleyiciden iyi puan almaz.
Bu hareketler kendi balarna bir konumacnn baarszlna
sebep olmaz; fakat arya kaarsa sorun oluturabilirler. zleyiciler
konumacy dinlemek yerine onun hareketlerine taklabilir. Bir kez
daha belirtelim, bu tarz hareketleri herkes bir veya birka kez yapar.
Davranlarnzdan haberdar olun, onlar kontrol edin ve onlarn
srekli davranlarnz olmasna ve mesajnzn etkisini azaltmasna
izin vermeyin.
48

4. Konuma Biimi: Doalama, Hazrlkl ve Yazl Metin

Szl iletinizi ulatrma biimi, hazrlanmanz gereken
zamandan, iletinin doasna kadar birok etkenden etkilenebilir.
Genel olarak kullanlan yaplar aada ifade edilmitir:
Doalama: Doalama, bir soruyu yantlanrken veya
sahneye kmak zorunda olduumuz zamanki konumadr. Haberimiz
olmadan birka dakikalna yaptmz konuma eklidir. Bu ii ok
iyi baarabilmeniz iin z gveninizin ok yksek, konuya
hkimiyetimizin ok iyi ve ayaklarnz zerinde dnebilme
yeteneinizin olmas gerekir. Mkemmel bir konumac, szl
iletiimde en yksek noktaya ulam kiidir.
Hazrlkl Konuma: Bu tr konumalar hazrlanmaya frsat
bulduumuz zaman yaptmz konuma tarzlardr. ou asker
konuma bu ekilde yaplr. Bu, bir eyler yazp ezberlememiz
anlamna gelmez; fakat genellikle iyi bir planlama ve n hazrlk
gerektirir. Anlk ve doal olarak, konuma esnasnda zel szck ve
kalplar kullanlr.
Yazl Metinden Konuma: Bu tr konumalar kesinlikle her
szcn mkemmel olmas gerektii yerlerde kullanlr. Bu tr bir
konumay yapabilmek iin sylenecek her eyin ok iyi belirlenmesi
ve kelimesi kelimesine bir hazrlk yaplmas gerekir. Daha ok st
dzey toplantlarda, ok karmak ve tartmac bir dil kullanlaca
zaman kullanlr. Ayn zamanda senede birka kere yaplmas
gereken rutin brifingler iin ya da ok resm kutlamalarda (emeklilik
veya madalya trenleri gibi) yaplr. Yazl metin ile konuma
yapmann avantajlar yledir:
- Temel konunun atlanmayacan garanti eder.
- Hazrlksz bir konumada olabilecek hatalar bu konuma
trnde olmaz.
- Gerekliyse kesin tanm ve tam cmleyi verir.
- Fazla youn hazrlanmadan ve prova yapmadan, konuya hkim
olmayan bir personelin de byle konser ve brifing verebilmesini salar.
UYARI: Yazl bir metinden konuma brifinge tat katar m?
Kesinlikle hayr. Yetenekli bir konumac deilseniz ve szckleri
olduu gibi okuyorsanz bu kesinlikle ok skc olur. Konumaclar
genellikle uyaranlardan yoksun, gz konta kurmadan ellerindeki
metni alp krsnn arkasna geerler. zleyiciler sizin konuma
metninin arkasna saklandnz ve kesinlikle hibir ey bilmediiniz
bir konu hakknda konutuunuzu dnrler. Ayrca dinleyicilerinizi
49

bilirsiniz. Sizin okuduunuz bu metni kendilerinin de okuyabileceini

dnrler. Bir konuma metnini dzgn okuyabilmi ve bittiinde
hl izleyicilerinizle dorudan gzle iletiim kurabiliyorsanz baarl
bir konumacsnz demektir.
yi bir konuma ve gzel bir hazrlk iin baz temel esaslar
yledir:
- Brifingi hazrlamak:
Okunmas kolay, en az 12 puntodan oluan bir metni sanki
konuuyormu gibi yaznz.
Hazrladnz sayfann sadece stten 2 / 3ne yaznz ki
gzleriniz aaya dp de izleyicilerinizle gz kontanz kopmasn.
Boluklar iki veya yapnz ve kesinlikle satr sonunda bir szc
veya sayfa sonunda bir tmceyi blmeyiniz.
Sayfay kaln harflerle numaralandrnz.
Vurgu yapmak istediiniz szcn altn iziniz ve uzun bir
duru yapmak istediiniz yeri iaretleyiniz.
Grsel
iaretleyiniz.

yardmclar

kullanacanz

yerleri

belirleyiniz

ve

- Uygulama yapnz.
- Yazy tekrar tekrar neredeyse ezberleyinceye kadar okuyunuz.
- Ses, gz temas ve vurgular kullannz.
- Sylenmesi zor szcklerden ve uzun cmlelerden kannz.
- Cmlelerinizi bitirirken ve duygusal bir eyler sylerken
izleyicilerinize baknz.
- EI hareketlerini kullanmaynz ve heyecannz yenmek iin
urata bulununuz.
- Grsel yardmclar kullannz.
- z gvenle bitiriniz.
- Neden okumay tercih ettiinizi kesinlikle belirtmeyiniz. Gzel
hazrlanmsanz fark edilmeyecektir.
- Esnek olunuz. Gerektiinde baz yerleri de konuma esnasnda
kaldrabilirsiniz.
Sonu olarak cmlesinden sonra konumanz kesinlikle
uzatmaynz.
50

Sonu blmnde konumanza yeni bilgiler eklemeyiniz.

sunum eklini de (doalama, hazrlkl ve yazl metinden)
iyi kullanan birisi her zaman ok kskanlr. Konumac olarak bilgili,
gvenli olarak grlrler; nk ev devlerini ok iyi yapmlardr.
Konularnda uzman olabilirler ve dncelerini ak ve net bir ekilde
dinleyicilerine aktarabilirler. Sunumlarn iyi aratrm, iyi
hazrlanmlardr. Konumadan nce kesinlikle ok dikkatli dnrler
ve her zaman ana dncelerini ortaya koyar, ne sylenmesi
gerekiyorsa onu sylerler. En nemlisi susacaklar zaman bilirler.
Hazrlanmann, pratik yapmann ve almann yerini tutacak baka
bir ey yoktur. Hazrlanmaya vaktiniz varsa kesinlikle hazrlannz.
5. Konuma Trleri
Yapllarna ve yaplarna gre konumalar iki ana trde
toplayabiliriz: Hazrlkl konumalar, hazrlksz konumalar. Hazrlkl
konumada bildiimiz gibi, konumuzu nceden seiyor, amacmz
belirliyor, bilgi topluyor, topladmz bilgileri dzenliyor, sonra da
bunlar konuma metnine dntryoruz. Baka bir deyile, ne
syleyeceimizi, nerede syleyeceimizi, kimlere syleyeceimizi
biliyoruz nceden. Oysa, kimi durumlarda byle bir n hazrlk
yapmadan konumak zorunda kalabiliriz. Diyelim ki bir anma ya da bir
okulun bitirme trenine katlm olabiliriz. Bizden de o anda bir
konuma yapmamz isteyebilirler. Yapacamz konuma iimizden
geldii gibi olacaktr. Bir de gnlk, yani karlkl konumalarmz
vardr. Bunlarn tmn burada ele alacak deiliz. Balcalarn genel
izgileriyle belirtmekle yetineceiz.
Konumalar belirli trler iinde toplarken onlarn amacn,
yapl biimlerini, oluumunu gz nnde bulunduruyoruz. Yoksa
bunlar kesin izgilerle birbirinden ayrlmaz. Dahas yer yer birbirleriyle
de kesiirler. Bu ayrmada konumann ilevini de bir lt olarak
alabiliriz. Ama, ilev, yapl ynnden balca konuma biimlerini
belirli adlar altnda toplayabiliriz:
a. Gnlk Konumalar
Evde, yolda, sokakta, okulda, i yerinde, kahvede veya parkta
ksaca gnlk yaamn her kesiminde arkadalarmzla ve
evremizdeki dier insanlarla karlar, merhabalar, selamlap
esenleerek uradan buradan konuuruz. Bu konuma, teki
konuma biimlerine gre yaammzda daha ok yer tutar. Belli bir
amaca ynelik olanlar da vardr olmayanlar da vardr.
1) Geliigzel Konuma ve Sylemeler: Bu, tandklarmz,
e ve dostlarmzla olduu gibi herhangi bir ortamda yeni tantmz
51

kiilerle de dereden tepeden, uradan buradan, daldan dala atlayarak

yaptmz konuma biimidir. Adlandrmamzdan da anlalaca gibi
yle nceden amac belirlenmez, zel bir hazrlk gerektirmez.
Kukusuz zel bir hazrlk gerektirmez ama yine de uymak ya da
izlemek zorunda olduumuz kimi ilkeleri vardr. yle ki bu tr
konumalar geliigzel biimde balar; ama daldan dala atlanarak
deiik konularn kapsn alarz. Sanattan siyasete dein bin bir
trl konuyu geliigzel konuuruz. Sylei havas iinde urasndan
burasndan irdelenir.
Geliigzel konuma ya da sylemelerde kendimizi
dinletebilmek iin dinlemeyi bilmeliyiz. Karmzdakine sayg ile
davranmal, iten olmalyz. Bu tr konumalar ballandran bu
itenliktir. tenliin yan sra u noktalar da aklmzda tutmalyz:
- Konuurken kendimizden ok sz etmemeli, ben yleyim,
ben byleyim cmlelerinden saknmalyz.
- Hep kendimiz konumamal, karmzdakine de konuma
olana vermeliyiz.
- Karmzdakinin szn azndan almamal, konumasn
kesmemeliyiz.
- evremizdekileri ya da karmzdakini incitici, kaba, argo
szck ve deyimleri kullanmaktan kanmalyz.
- Sesimizi, ses tonumuzu iyi ayarlamal bararak konumaktan
ekinmeliyiz. Bunun gibi duygu, dnce ve yaantlarmz anlatrken
her trl abartdan zellikle kanmalyz .
- ki kii konuuyorsa konumaya katlmann uygun zamann
beklemeliyiz. Bu da karmzdakilerin konutuklar konuda
dncelerimizi, grlerimizi sormalaryla ortaya kar.
2) Grmeler (Mlakatlar): Grme, gnlk konumalarn
bir amaca ynelik zel bir trdr. Grmelerin hangi amala
yaplacan, grmeden nce ne gibi bir n hazrlk yapmamz
gerektiini daha nceki blmlerde ksaca belirtmitik. Yapacamz
grmenin verimli ve baarl olmas, kimi noktalara uymamzla
gerekleir.
nce
kiminle
greceimizi
kararlatrmal,
greceimiz kimseyle nerede ve ne zaman, hangi konuda
greceimizi belirtmeli, gerekli hazrlklar yapmalyz. Bu konudaki
yaynlar olanaklar lsnde gzden geirmeliyiz. Ne soracamz
saptamal, her soruyla neyi renmek istediimizi ak seik
saptamalyz. Sorular sorarken aldmz yantlara gre gerekirse
yeni sorular sorabilmeliyiz.
52

3) retici ve Tartmac Boyutlu Konumalar: Dinleyici ya

da konumac olarak katldmz konumalarn byk bir blm de
retici ve tartmac boyutlar tar. Bir gerei retme, bir dnce
ya da bilgiyi yayma dorultusunda olabilecei gibi kimi gerekleri
ortaya karma, yerleik kan ve dnceleri deitirme ynnde de
olabilir. Bunlarn balcalarn ana noktalaryla tanyalm:
a) Rapor ve Konferanslar: Bizi konumaya iten temel
amalardan biri de retme, bir dnceyi, bir duygu ya da yaam
gereini karmzdakilerle paylama isteiydi. te bir dnceyi, bir
duyguyu, bir insan ya da toplum gereini dinleyicilere aklama,
onlar bilgiyle donatma ereiyle yaptmz konumalar, rapor ve
konferans adyla adlandrlr.
Bu tr konumalarda baar salama ne iin, kimin iin
konuacamz bilmeye baldr. Dinleyicilerimizin dzeyini, onlarn
hangi trden bilgiye gereksinim duyup duymadn bilmeyi gerektirir.
Bu balamda deiik rapor trlerinden sz edebiliriz. Sz gelii bir
retmenin snfnda verdii ders, bir tr szl rapordur. Ama,
rencilerin bilgi daarcn zenginletirme, bilgi dzeyini
ykseltmedir. Bunun gibi, bir irket ya da dernein sorumlu yneticisi,
dernek ya da irketin siyasetini belirleyecek ynetim kuruluna rapor
verir. Bu durumda onlar kolayca karar alp uygulayacak bilgiyle
donatr. Bazen de bir kurum ya da kuruluun danman deiik soru
ve sorunlar zerine rapor dzenler, ilgililere sunar.
yi bir rapor, bilgileri tam, ak ve aydnlk, ilgi ekici bir biimde
yanstmaldr. Bunun iin de daha nceki blmlerde deindiimiz bir
konuma metninin hazrlanmasnda uyulacak kurallara bal
kalnmaldr. Sorun snrlandrlarak ele alnmal, ak ve anlalr
biimde blmlere ayrlmal, ne srlen dnceler ve iletilecek
bilgiler genellemelerden uzak, zel ve somut biimde yanstlmal,
ana ve yardmc noktalar ieren bir cmle plan hazrlanmal,
hazrlanan plan aklama, betimleme ve ykleme yollarndan
yararlanlarak hazrlanmaldr.
Raporlar gibi konferanslar da retici, aklayc amaca
yneliktir. Konferans; sanat, bilim, eitim, teknoloji, uzay almalar,
insan ilikileri, uluslararas ilikiler gibi deiik alanlardan seilecek bir
konu zerinde konumaktr. Konferansta o sorunla ilgili deiik
boyutlar, gelimeler, sorunu zme gtrecek neriler, aklamalar
bir btnlk oluturacak ynde ele alnr.
Konferans, alannda tannm uzman kiidir. yi bir
konumacnn daha nceki blmlerde belirttiimiz niteliklerini tar.
53

Alanndaki gelime ve deimeleri yakndan izleyen, bilgi dzeyine

gvenilen kimsedir.
Konferanslarda konumac, dinleyicilerin yreklerinden ok
kafalarna seslenmeyi amalar. Cokulandrmay, duygular
devindirme yerine bilgilendirmeyi, renmeye kar gdlemeyi
dnr. Konferansn da bu dorultuda dzenler. Konferans
metinlerindeki dilin arbal olmas, terimsel bir doku tamas,
duygusallktan uzak olmas da bundandr ite.
b) Sylevler: Bu tr konumalar da retici bir boyut tar.
Ancak konferans nitelii tamaz. Buradaki retmenin amac, bilgileri
zenginletirme deil, duygular devindirme, dinleyenlerin duygu ve
belirli
bir
ama
dorultusunda
etkilemedir.
davranlarn
Konumacnn amac, dinleyicilerinin yreklerinde titreimler yaratma,
onlarn duygu evrenlerini kamlamadr. Bunu yaparken ister istemez
kimi eyleri de retecektir. Ancak bu, kupkuru bir renme deildir.
te sylevin konferanstan ayrld nokta burada balar. O,
dinleyicisinin saIt kendi gibi dnmesiyle yetinmez, kendisi gibi
duymasn, davranmasn da ister. Bunun iin de onlarn d gcn
devindirmeyi, bu gc kamlamay amalar. Sylevin sz ve cmle
rgsn, konferansnkinden ayran yn de buradan gelir. Bu,
vurgulamaya altmz gibi dinleyicilerin d ve imgeleme glerini
devindirmeye ynelik bir sylem biimidir.
c) Kmesel Konumalar: Bu tr konumalar byk lde
tartmaya
dayanan
konuma
trleridir.
nk
karlkl
konumalarnzda ve bir topluluk karsnda yaptmz konumalarda
sk sk bavurduumuz bir konuma biimi de tartmadr.
Tartmalara genellikle karmzdakilerin kanlarn deitirmek, onlar
doruluuna ve gerekliine inandmz dncelere ulatrmak iin
giriiriz.
Uygulamada deiik biimleri vardr tartmann. Sz gelimi, bir
yarg zerinde iki kii tartr. Buna zel tartma denir. Bunun gibi bir
topluluk karsnda, bir kme iinde tartrz. Buna da kme
tartmas ad verilir. Kme tartmalar da bugn, deiik adlar
altnda uygulanmaktadr. rnein, paneI, forum, ak oturum
gibi... Biimi ne olursa olsun, salkl bir tartmann olumas iin
tartmay oluturan kimi noktalar ok iyi bilmemiz gerekir.
Tartmann ilk adm, ortaya bir nerinin atlmasdr. Bu,
dinleyicimizin ya da karmzdakilerin kabul etmesi iin ne
srdmz yargdr. Bu yarg, olumlu ya da olumsuz olabilir. Ancak
ister olumlu ister olumsuz, nerimizin kimi nitelikleri tamas gerekir.
Bir kez nerimiz tek ynl olmal, tartmay deiik ynlere
54

srkleyecek nitelik tamamaldr. Belli bir dnceyi yanstmal,

tartma noktas aka belli olmaldr. Hemen belirtelim ki neri
olarak ne srdmz yarglar, ok kez karmak bir nitelik tar.
rnein, Bu gl krmzdr. yargsn eIe alalm. Bu yaln yargnn
bile iki boyutu vardr: Bu gldr.ve Bu krmzdr. Ancak burada
tartlacak olan krmzlktr.
Tartmann baarl olmas iin nce ne srdmz nerinin,
baka bir deyile, tartlacak dncenin ak seik olmas gerekir.
Ak bir neri, sylemek istediklerimizi tam karlayandr. Daha nceki
blmlerde de zaman zaman belirttiimiz gibi aklk, szcklerin
seimi, cmledeki yeri, onlara yklenecek anlamla ilgili bir durumdur.
Anlamsa kolayca snrlandrlp belirtilemez. Nesnel kavramlarda bile
byledir. Bu durum, kavramlarn ve anlamlarnn kiiden kiiye
deimesi, soyut konularda gzel, irkin, doru gibi kavramlarda
daha da belirginleir. Bu yzden tartmay olumlu biimde
yrtmenin yolu, szcklere ve terimlere belirgin anlamlar ykleyerek
szckleri kullanmaktr.
Tartmada neri ortaya atldktan sonra ikinci adm onu
kantlamaktr. Bu da kantlarmz iyi semeyi gerektirir. Genellikle iki
trl kanttan yararlanrz: Gerek ve kan. Gerek; gzlenen,
deneylerle dorulanabilen olgu ve dncelerdir. Sylediklerimizi
gereklere yaslama, karmzdakilerin kan ve dncelerini deitirir.
Kan ise kiiden kiiye deien, deiik yorumlara ak olan yarg ve
dncelerdir. Salt kanlara dayanan bir tartma, ereine ulamaz.
Tarttmz konuda ne srdmz neriyi inandrc
klmann bir baka yolu da tank gstermedir. Tank gstereceimiz
kimse, tarttmz alanda tannm, yetke sahibi biri olmaldr.
Yetkelik, genellikle bir kimsenin belli bir alandaki baarsna dayanr.
Sz gelimi, zengin bir tccar, para kazanmann yolunu, nl bir
ressam resim yapmann tekniini, tannm bir greinin de grein
yolunu yordamn ok iyi bildii varsaylr. nk baar, baary
kazanm kiiye kar bizde gven duygusu yaratmtr. Bylece onun
szlerini daha inandrc buluruz. Bu nedenle zerinde tarttmz
konuda tannm kimselerin adn anarak, szlerini ve dncelerini
kendi syleyeceklerimize destek olarak seme, sylediklerimizin
inandrcln artrr.
Tartmaya dayal kmesel konumalar biimsel ynden byk
lde birbirini andrr. Bunlarn kimi ynleri ortaktr. Ancak ama,
tartmaya katlanlarn says, dinleyicilerin durumu gibi ynlerden
aralarnda kk ayrmlar da yok deildir. te bu ayrmlar gz
nnde bulundurarak konuma alannda alan uzmanlar bunlar da
trlendiriyorlar. Kmesel konumalarn balcalar unlardr:
55

(1) Panel: Bir sorunu ortaya koyma, o sorunun zm

konusunda deiik grler ne srmeye dayanan bir kme
tartmasdr. Panele katlan konumac says drt sekiz kii arasnda
deiir. Dinleyicilerin tam karsna decek ykseke bir yerde, bir
masa etrafnda yarm ay biiminde oturulur. Panel bakan
(konumaya katlanlardan biri) konumay aar; dinleyicilere panelin
konusunu, nasl bir yol izleneceini, panele kimlerin konumac olarak
katldn syler. Sonra da konuyu amaya, sorunu belirlemeye
ynelik sorular srayla sormaya balar.
Her konumac, soruyla ilgili grlerini ortaya koyar. Kukusuz
grlerin birbiriyle rtmesi beklenemez. Ancak konumaclarn
deiik yaklamlar iinde de olsa bir dnce alverii iinde
olduklarn unutmamalar gerekir. Konumaclar grlerini syleyip
bitirdikten sonra dinleyiciler de konumaclara soru yneltip kendi
dncelerini aklayabilirler. Ne var ki bu soru ve aklamalarn
konuya ynelik olmas, ksa ve zl bir nitelik tamas gerekir.
Dinleyiciler de soru ve aklamalarn bitirdikten sonra bakan,
sylenenleri derleyip toparlar; zetleyerek paneli balar.
(2) Sempozyum: Sempozyum, says be kii arasnda
deien bir konumac kmesinin belli bir dinleyici topluluu nnde
herhangi bir sorunla ilgili nceden hazrladklar ksa konumalar
sunma iidir. Panelden ayrld yn, bir kme tartmas olmaktan
ok, halk nnde yaplan birer konumalar toplam olmasdr. Amac
da dinleyicileri cokulandrma, duygu ve davranlarn etkileme deil,
onlar bilgilendirmedir. Bir konuda deiik konumaclarn neler
dndklerini grp renmeleridir. Sempozyum, zerinde
konuulacak sorunun ortaya konmasyla balar. Konumaclar iin en
salkl yol, sorunu bir btn olarak ele almalar, grlerini bir btn
olarak yanstmalardr. Sorunu deiik boyutlaryla ele alma, bunlara
yeri geldike aklama getirme, konumay etkisiz klar.
Sempozyum yneticisi, konumaclar tantr; tartlacak
sorunun nemini birka tmceyle vurgular. Konumaclar, konuma
sralarn bitirince de dinleyicilerin sorularn yantlar.
(3) Ak Oturum: Deiik grler tayan kk bir konumac
kmesinin ( be kii) belli bir konuda ve dinleyiciler nnde
tartmasdr. zerinde tartlacak konu; bilim, sanat, siyaset,
toplumsal sorunlarla ilgili olabilir. Kimi zaman da bu tr ak
oturumlar, radyoda ve televizyonlarda dzenlenir. Ak oturum
bakan, nce ak oturumun konusunu dinleyicilere aklar, ak
oturumun nasl bir yolla gerekletirileceini belirtir; sonra da ak
oturuma konumac olarak katlanlar tantr. Srayla konumaclara
56

sz verir. Ak oturumu yneten kiinin konumaclara eit sreyle

sz vermesi, gerekmedike konumann akn kesmemesi gerekir.
Sreyi iyi ayarlamas, konumaclara ayrlan sreyi iyi
deerlendirmesi; ak oturumun sonunda, zerinde tartlan sorunun
hangi ynlerinde ortak grlere varld, hangi ynlerinde
varlmadn belirtmesi zorunludur.
(4) Mnazara: Ortaya atlan bir savn doru ya da yanl
olduunu bir dinleyici topluluu nnde tartmadr. Diyelim ki ortaya
yle bir sav atlyor: Kadnlar almal m almamal m? Savn
olumlu ynn bir kme, olumsuz ynn de bir kme tartyor.
Ancak kmeyi oluturan konumaclarn tmnn konumac olmas
gerekmez. lerinden birini seerler. Seilen szclere srasyla sz
verilir. Kimi zaman da takm olarak mnazara yaplr. Takm
oluturan yeler kendi aralarnda grev blm yaparlar. Sorunun
hangi ynn tartacaklarsa o yn belli alardan blrler.
Bir zamanlar rencilerin konuma gcn gelitirme ynnden
okullarda sk sk mnazara yaplrd. Mnazara, bir dnme ve
konuma sporu olarak ele alnmaldr. Yanl doru diye
benimsetme, yaamn akna ters den konular tarttrma
mnazarann zararl yanlar olarak sylenebilir.
(5) Forum: Kmesel tartma ya da konumalarn bir tr de
forumdur. Szck kkensel ynden eski Romaya dein uzanr.
Forum; halkn topland, toplumsal sorunlarn tartld yer
anlamna gelir. Kimi sorunlarn irdelenerek karara baland toplant
anlamnda da kullanlmtr. Gnmzde de bu anlamn
korumaktadr. Bir sorunun dinleyicilerin daha etkin olduu, sorular
sorup gr belirttii bir toplantda tartlmasdr. Foruma katlacak
konumac says konunun ve sorunun zelliine gre be yedi
arasnda olabilir. Forumu ynetecek kiinin sorumluluu byktr.
Konumann akn ve szn ipini avucunda tutacak, konuma
inceliklerini iyi bilen biri olmaldr. Konumaclara soraca sorular
ustalkla dengelemeli, konumaclarn konu dna kmasna,
gereksiz laf kalabalna ve konuyu bountuya getirmemelerine zen
gstermelidir.
Kmesel tartmalarn hemen tm (panel, sempozyum, ak
oturum) bir dinleyici topluluu gerektirir. Bu topluluun salt
konumaclara bakan, onlar izleyip onaylayan, edilgen kimseler
olmas beklenemez. Beklenen, dinleyicilerin de tartmalara
katlmasdr. Bunun iin de teki kmesel konumalarda olduu gibi,
forumdan sonra da bir sorular ve yantlar sresi ayrlmaldr. Sorular
yazl veya szl olarak sorulabilir. Bunu forumu ynetecek kii,
ortama gre belirler.
57

Tartmamzn konusu ve tr ne olursa olsun, tartmay

salkl bir biimde yrtmek iin kimi noktalara uymalyz. Bu
noktalar, tartmay baboluktan kurtarr, tartmann azarak baka
alanlara kaymasn nler. Uymamz gereken bu noktalar ylece
toplayabiliriz:
- Sesimizi iyi ayarlamal, bizi dinleyen ya da izleyenlerin
duyabilecei bir sesle konumalyz.
- Kar ktmz, benimsemediimiz ya da deitirilmesini
istediimiz durum, yarg, dnce ve nerilerin zerinde durmal;
bunlar ne srenlerin kiilii ile oynamamalyz.
- Sert ve krc bir dil kullanmaktan kanmal, hogrl
olmalyz. Dnceye sayg, baarl bir tartmann can damardr.
- ten davranmal, karmzdakilere tepeden bakmamalyz.
tenlik, soukkanllk, alakgnlllk baarl bir tartmacnn en
nemli niteliklerindendir.
- Karmzdakiler konuurken onlar dikkatle izlemeli, not almal,
baka eylerle uramamalyz.
- Baka tartmaclarca ne srlen dnceleri ya da konuma
srasnda daha nce belirttiimiz dnceleri yinelemekten
kanmalyz.
- Konu dna kmaktan, konuyu arptp baka alanlara
kaydrmaktan saknmalyz.
- br tartmaclarn szlerini kesmemeli, sylediklerimiz
eletiriye
uramsa,
tartma
yneticisinden
sz
alarak
syleyeceklerimizi sylemeliyiz.
b. zel Durumlar in zel Konumalar
Bir topluluk karsnda konumalarmz nasl deiik biimler ve
zellikler tayorsa, kimi zel durumlarda yapacamz konumalar da
o durumu iinde barndran zel nitelikler tar. Bu demek deildir ki
zel durumlarda yaplacak konumalar konuma ediminin dnda,
genel anlamda konumalarmzn dokusundan ve rgsnden farkl
bir zellik tar. Elbette bunlar da konumann dokusu ve rgsne
uygun olarak gerekleecektir. Ancak zel durumlar olduundan,
sylemsel ynden kimi ayrlklar vardr.
1) Tantmalar: Bir dinleyici topluluuna bir konumacy tantma
grevi bize verilebilir ya da byle bir grevi yerine getirme durumu ile
kar karya gelebiliriz. Tantma byle bir durumda yapacamz
58

konumann addr. Konumamzn doru, ilgi ekici olabilmesi,

konumacyla dinleyicisi arasnda bir yaknlk oluturmamz, kimi
bilgiler edinmemize baldr. Olana varsa tantacamz kiiyle, onu
tanyanlarla konumalyz. Yaam yksyle ilgili bilgiler toplamalyz.
Onun nasl biri olduunu aydnlatacak, dinleyicilerinin kafasnda
somutlatracak bilgilerle konumamz donatmalyz.
2) Karlama ve Uurlamalar: Bir kurum ya da kuruluta kimi
konuklar karlama, bunlar gezdirip uurlama grevini stlenebiliriz.
Bu durumda ksa da olsa konuklara Ho geldiniz. ya da Gle gle.
anlam ieren konumalar yaparz. Konumamzn konuklar
holandracak, rahatlatacak bir havas olmal. Onlar arlamaktan,
aramzda grmekten duyduumuz memnuniyeti dile getirmeliyiz.
Konumamz, bu tr konumalarn beylik kalplarn kullanma yerine,
duygularmz itenlikle dile getiren, karladmz ya da
uurladmz kiilerin deerini belirten noktalar iermelidir.
3) Anmalar ve Yl Dnmleri: nemli kiilerin doum ve lm
gnlerini anma, belirli olaylarn yl dnmlerini kutlama trenlerinde
yapacamz konumalar bu trdendir. rnein, her 10 Kasmda
Atatrk anarz. Bunun gibi, 19 Mays, 29 Ekim, 23 Nisan gnlerinde
de kutlama trenleri dzenleriz. Konumamzn kuru olmamas
birtakm gerekleri yineleyen bir kusur tamamas iin
dinleyicilerimizi cokulandracak yollara bavurmalyz.
Yukardaki rnekler, daha da oaltlabilir. lmlerde bir dost
ve arkadamzn mezar banda, yaknlarmzn nian ve dn
trenlerinde konumamz gerekebilir. Her durumun gerektirdii uygun
szleri seebilme, basmakalp olanlardan kanma, itenlikli olma, bu
tr zel durum konumalarnda dikkat edeceimiz noktalardr.
B. Yazma
1. Yaznn nemi
Sz yazdan eskidir; ancak szn bir duyguyu, bir dnceyi
yaymadaki gc snrldr. Duygu ve dncelerimizin kalcln da
salayan yaz; duygu, dnce ve isteklerimizin yaylmasna,
iletilmesine de yardmc olur.
ok eski alarda insanlar yasalarn, inanlarn, efsanelerini,
anlarn, kitaplarda deil, belleklerinde saklamak zorundayd.
Anlamak iin her toplum, birbirinden farkl sistemler gelitirmek
durumunda kalyordu. Kltrel deerler azdan aza, kulaktan
kulaa geerken eklemeler yaplyor, unutulanlar oluyordu. te
yaznn bulunuu her eyden nce insanolunun unutma zayflna
59

kar en kesin are oldu. Yaznn en byk grevi; dnceyi kalc

klmas, tamas ve yaymasdr.
Uygarln simgesi olan yaznn bulunuu ile:
- Bilgi, duygu, dnce ve isteklerin tam olarak saklanmas ve
aktarlmas mmkn olmutur.
- nsann dncesi gelimi, yeni boyutlar kazanmtr.
- letiim kolaylam, duygu ve dnce alverii hzlanmtr.
- Dnce ve sanat rnlerinin hazrlanmas ve yaylmas
hzlanmtr.
- Kitabn douuna temel hazrlanmtr.
- Kalem, kt, mrekkep gibi yaz malzemeleri, matbaann
bulunmas gibi gelimeler yazyla kout bir gelime izlemitir.
2. Doru ve Gzel Yazmann nemi
Buraya kadar uygarln anahtar kabul edilen yaznn tanm,
nemi, bulunuu ve tarih geliimi zerinde durduk. nsanlar yaznn
nemini her dnemde kabul etmiler ve ondan, doru ve gzel
yazarak yararlanmaya almlardr. Hepimizin bir tablo olabilecek
kadar gzel yaz yazmas elbette beklenemez. Ama yaz yazmann
da bir sanat olduunu, tablo olabilecek nitelikte gzel yazlar
yazldn da unutmayalm.
ok yaz yaza yaza yazm bozuldu. eklindeki savunmalar
artk inandrc deildir. Yaz uzmanlar insann yazsndan
karakterinin okunabileceine inanyorlar, yaznn insann i dnyasn
ele verdiini ileri sryorlar.
Gnmzde insanlar arasnda doru ve okunakl yaz yazan
pek az kimse vardr. Yaplan incelemeler yalnzca sradan insanlarn
deil aydnlarn da yazlarnn giderek bozulduunu gstermektedir.
Gzel bir yaz yazma alkanl kazanan kiiler, dzeni ve
disiplini alkanlk hline getirir, eitim yaam boyunca ve yaamn
her dneminde baarl olur.
yleyse kiinin doru ve gzel yazmay renebilmesi iin
kendisinin de;
- Yaz almalarnn ilgi ekici ve bilinli bir alma olduunu
bilmesi,
- Eletiriye, kontrole ve tevike olanak salad iin kiilerin
ihmalini nlediine, kt alkanlklarnn nne getiine inanmas,
60

- Yaznn, insann iradesini kuvvetlendirdiini, kendi kendisini

yetitirmesine katkda bulunduunu kavramas,
- Yaznn bireyler ve kmeler arasnda faydal bir yarma
dourduunu, eletiri ve eletiriyi iyi karlama alkanl
kazandrdn kabul etmesi,
- nsanlara sanat zevki ve el becerisi kazandrdnn bilincine
varmas gerekir.
3. Gzel Yaz Yazmann Altn Kurallar
Gzel yaz nasl yazlr? Bu sorunun cevabn vermek iin
aadaki kurallar renmek ve bu kurallar uygulamak zorundayz.
Her insan deiik yazsa da herkes kendi apnda gzel yaz yazmak
ister.
a. Yazmaya balamadan nce neyi, ne iin, kime ve ne kadar
uzunlukta yazacamz dnmeliyiz. Baz kimseler ok konuur,
hibir ey sylemez. Bazlar da ok yazar, hepsi amasz ve
faydaszdr.
b. Yazdmz konuyu sevmeliyiz! Konuyu ok iyi tanmal ve
ona sadk kalmalyz: lk nce sorunu yazmal, sonra dier ayrntya
girmeliyiz.
c. Yazmaya balarken kendimize bir yol haritas izmeli, konuyu
adm adm ele almalyz. En nemlisi konunun ana hatlarn
belirlemeliyiz.
. Kendimiz iin yazmamal, okuyucuyu dnerek yani basit ve
sade yazmalyz. Her insan kendi dilini konuur. Kimi zaman insanlar
bilimsel yazar ve kimse bir ey anlayamaz kimi zaman da basit yazar,
ok ey anlalr. Hepimizin ok sevdii bir dil vardr. Kullandmz dil
basit, anlalr, sade, ak ve yanl anlalmayan bir dil olmaldr. Bu
olduka zor bir itir. Schoppenhauer bu zorluu yle
tanmlamaktadr: Hibir ey anlaml dnceleri herkesin
anlayabilecei ekle getirmek kadar zor deildir.
d. Sadece parmaklarmzla yazmamal, be duyu organmzn
beini de kullanmalyz. Yazarken okuyucunun be duyusunu
canlandrmalyz.
e. Yabanc szck kullanmamal, Trke yazyorsak Trke
yazmal, Almanca yazyorsak Almanca yazmalyz. Kimseye yabanc
szck bilgimizi kantlamak zorunda deiliz.
f. Yklem nesnenin yerine gememeli, isim cmleleri yerine fiil
cmleleri kullanlmal, gereksiz aklamalardan saknmalyz. Fiiller
61

her zaman cmlelerin can damardr. Basit,

okunabilecek Trke ile yazmay renmeliyiz.

sade,

keyifle

g. Yazdmz metin akc olmal, yazdmz okuyucuya keyif

vermelidir. Voltairein syledii gibi: Yaz her eit yazlabilir, bir tek
skc yazlamaz! Yaz okunmak iin yazlyorsa, kendi kendine
konuur gibi yazlmamaldr. Okuyucunun anlayabilecei biimde
yazlmaldr.
h. Cmlelerimiz metin iinde yerli yerine oturmal ve ayn zamanda
birden ok dnceyi vermemelidir. Okuyucudan iki veya daha fazla
dnceyi anlamas beklenmemelidir.
. Paragraflarn uzun olmamasna zen gstermeli, okuyucuya
dnme zaman tanmalyz.
i. Yazlarmzda ne dnrsek dnelim, yazdklarmz herkes
anlayabilmelidir. Ak ve basit bir dille konuulan veya yazlan hibir
ey kt olamaz. Ne zaman ki gzel yazmay renirsek, o zaman
aka dnmeyi ve konumay da renmi oluruz.
4. Gzel Yaz Yazmay renmek
Okula giden her insan az ok okuma ve yazma renir. Ancak
gzel yazabilmek farkl bir olgudur. Yazma sanatn becerebilen
insan, ne demek istediini ak bir dille ifade edebilir ve okuyucusunu
ikna etme kabiliyetine sahiptir. Yazmak, doutan gelen bir beceri
deildir. nsanlar arasnda beceri fark bulunsa da yazma sanatnn
tekniini ve ana hatlarn renmek gerekir.
Konuma sanat ile yazma sanat arasndaki farka baktmzda
yazma iinin daha zor bir sanat olduunu grrz. Baz insanlar
tanrz, toplumda saatlerce konuup, gn boyu hi zorlanmadan
herkesi elendirebilirler. Bu tr insanlarn sohbetine doyum olmaz,
nk evrelerindeki insanlara ok ey verir, onlar hem gldrp
hem de alatabilirler.
Ne var ki gzel konuabilen herkesin gzel yazabilme
becerisine de dorudan sahip olmas beklenemez. Konuurken
karmzda bir veya birden fazla insan bulunur ve onlarn gsterdii
tepkilerinden nasl konutuumuzu fark ederiz. Konumamz skc ise
aramzdaki iletiimden bu konumann ne yne gittiini anlarz. lgi
ekici bir eylerden konuuyorsak, yine ayn ekilde karmzdaki
insann tepkisinden bunu hemen fark ederiz. Konuurken sadece
szckler deil, baklarmz, ellerimiz, yz ifademiz, hareketlerimiz
de birlikte konuur. Konuma hzmz, vurgulama yntemimiz, arada
nefes almalarmz ve duraksamalarmz hep karmzdaki insana
hitap eder.
62

Neden konutuklarmz yazamayz? Elimize bo bir kt

aldmz zaman veya bilgisayarmzn ekrann atmzda,
dakikalarca ne yazacamz ve nasl balayacamz hakknda
dnr dururuz. Szckler yle kolay akmaz, konuur gibi
dnceler yamaz. Bazen beynimiz durur gibi olur, kalem tutan
elimiz ise sanki bir anda fel olmu gibi hareket etmez. Neden acaba?
nk konumay kesintisiz ve uzun sre deneyerek reniyoruz.
Yazarken yukarda sraladmz koullar yoktur. Kendi
kendimizle ba baa olduumuzdan, bize herhangi bir tepki gelmez.
Bu bakmdan kullandmz dilin okuyucuya ne ekilde yansdn
gremeyiz, sadece kendi yazdklarmzdan sezinleyebiliriz.
Yazma sanatn reneceklerin dikkat etmesi gereken en
nemli nokta Trkeye hkim olabilmeleri ve onu doru
kullanabilmeleridir. Trke dnyann en gzel ve en canl dillerinden
biridir. Bu gzel dili kullanrken cokulu ve tutkulu olmaya zen
gstermeliyiz.
Hatasz yazabilmek, etkili yazabilmek deildir. Her yaz yazann
etkili yazabilmeyi renmesi gerekir. Bunu yapabilmek demek, byk
admlarla yrmek, dnceleri anlaml bir biimde dzene
sokabilmek ve doruk noktalara kabilmekle olanakldr.
5. Yazya Nasl Balanmal?
lk nce yazacamz konu hakknda fikir sahibi olmanz gerekir.
Yani sonra bu konu hakkndaki dncelerimizi biimlendirmelisiniz.
Varlan sonu ile takip eden ana konuya gei zemini hazrlaynz.
Eski yazarlar genellikle el yazsyla yazmlardr. Bu yntemi
kullandklar iin hep yazdklarnn yan taraflarna notlar almlar,
nemsiz yerlerin zerini izmilerdir. Bir yazya son eklini vermeden
nce drt kez denetimden geirmilerdir. Bu nedenle yazlar
bilgisayara geirmeden nce kda yazmann birok fikrin
kaybolmamas asndan nem tadn unutmamak gerekir.
Bilgisayar anda alkanlk sonucu hemen bilgisayara
dncelerimizi aktarmay seiyoruz. Ancak bazen bir yazy tam
bitirmek zereyken aniden hepsini kaybettiimiz veya bir eyi sildikten
sonra bir daha asla geri getiremediimiz de olabiliyor.
nemli olan ilk admlarn mkemmel olmas deil nemli olan
iyi bir balang yapabilmektir. Balangta konu tespiti yapmadan
hibir ey yazlamaz ve hibir dnce retilemez. Hazrlk
yapmadan, not almadan veya herhangi bir konuda birka fikir
retmeden de ierik oluamaz. erik oluturulmadan da bir yazya
biim verilmez. Yazarken btn bu admlar dikkate alnmaldr.
63

Yazmak, anlatabilme sanatdr. Yaz yazan kii kendisini

okuyana yle anlatmal ki okuyucu yazlandan bir akntda srklenir
gibi etkilenebilsin.
Yaznn amac nedir? Ana konular nelerdir? ncelikli olarak ana
konulardan birincisini ifade ediniz. Ana konuyu destekleyen cmleler
yaznz. Gerekler, grler, saysal deerler gibi rnekler kullannz.
Sonu olarak, amac baka szcklerle tekrar ifade ediniz. Bunun iin
ana noktalar tekrar hatrlatmaya ortam hazrlaynz. Son cmle olarak
gl mant olan bir bitiri yapnz.

64

DRDNC BLM
LETMN DESTEK UNSURLARI
A. Okuma
1. Okumann Tanm
Okuma, dil kurallarna uyarak yazl iletiimleri, szl iletiim
hline getirmek, kavramak, kyaslamalar yapmak, yorumlamak, fikir
yrtmek ve yargya varmaktr. Okuma srasnda, okuyann zihninde
okuduu szckler deil szcklerin anlamlar belirir. Okuma ilemi
srerken hem okuduumuzun anlamn kavramaya alr, doru
okuyup okumadmza dikkat eder hem de okuduklarmzn ne
oranda geree uygun olduunu aratrrz. Demek ki okurken
anlamann yan sra kyaslama, yorumlama ve yarglama da iin iine
girmektedir.
Btn yazl iaretler bir ileti (mesaj), bir anlam tarlar, bunlar
kavrayamadktan sonra, iyi okuma tekniine sahip olmann pek yarar
yoktur.
zetle okuma, basl iletileri duyu organlar yoluyla alglayp
bunlar yorumlama, anlamlandrma amac ile zihnimizin duyu
organlarmzla ortaklaa yapt bir etkinliktir. Okuma ileminde esas
ama, iaretlerden dncelere hzla gemeyi salamaktr. u hlde
okuma ileminde iki aama vardr:
a. Duyu organlar ile basl harflerin, szcklerin veya saylarn
tannmas, birbirinden ayrt edilmesi: Gz Etkinlii.
b. Beyin etkinlii ile bu grntlerle konuulan dilin duyma
uyarlar arasnda arm yapma: Beyin Etkinlii.
Gz etkinlii, okumann arac, beyin etkinlii ise amacdr.
Dier bir tanmla okuma, bireylerin simgesel (sembolik) bilgilerle
karlkl iletiim btn veya yazl iaretlerden (sembollerden) anlam
karma ilemidir. Okuma ilemini, yazl iaretlerle gerekletirilen
iletiim yollarndan birisi diye tanmlamtk. letiim ilemi ise bir
kiinin duygu ve dncelerini bakalarna eitli aralarla aktarma
ilemi olduuna gre okuma ileminin gereklemesi iin aada
saylan unsurlarn olmas gereklidir:
1. Simgele (semboller) (okunan metindeki harf, say, szck,
say ve szck kmeleri),
2. Kaynak (haberleme ileminin kitap, dergi vb. unsurlar),
3. Alc (kaynak ve sembolleri okuyan kii).
65

2. Niin Okuyoruz?
renim yaammzda, ura alanlarmzda ve zevk iin
okumada, okumann nemli bir nedeni zihnin yetenek ve gcn,
kuvvetli dncelere kar kullanmak suretiyle gelitirmektir. Srekli
olarak bilinli ve dzenli bir okuma uygulamas ile deiik dnceleri
yarglamada; bunlar zerinde kurulmu mantk ve muhakemeyi tespit
etmede yetenek kazanlm olacaktr. Dnyaya bakmz okumayla
geniletiriz, bilgilerimizi, doadaki gzelliklerin inceliini, dnce
abukluunu okumayla artrrz. Kltrl bir insan olmann en etkili
yolu okumaktr. Bireyleri gerek anlamda okuyan toplumlar ileri, uygar
toplum olurlar. Bilgi a denilen aa uyum salama anslar artar.
Her meslek sahibinin, okuduu ve iittii dnceleri tespit etmek ve
deerlendirmek iin okumada srekli uygulama yapmas gerekir.
nk bilgilerimizin % 80ini okuyarak elde ediyoruz. nsan zihni bir
izlenim deposudur. Bu depo eitim, retim, okuma, gzlem,
dnme ve hayal kurma ile elde ettiimiz malzeme ile doludur. Bo
uval dik durmaz. demi atalarmz. Bilgi daarc bo, dnce ve
duygu dnyas ksr, hayal ufku dar olan bir insan, bir konu zerine ne
kadar dnrse dnsn bir bulu yapamaz.
Ksaca okuma:
a. Dnceyi besleyen, gelitiren ana kaynaklardan birisidir.
b. Bilgi daarcmz zenginletirme yollarndan birisidir.
c. Anlama gcmz gelitirmede yararldr.
Her trl yazy ayn amala okumadmz gibi, ayn tr yazlar
da deiik zamanlarda farkl amalarla okuyabiliriz. Amacmza gre,
okumann biimi deiir:
a. Bilgi edinmek ve renmek iin okumak.
b. Dnce ufkumuzu geniletmek iin okumak.
c. Genel kltrmz artrmak iin okumak.
. Daha nce renilen bilgileri yinelemek iin okumak.
d. Bo zamanlarmz deerlendirmek ve zevk almak iin okumak.
e. imizle ilgili veya herhangi bir konuda aratrma, gelitirme
almalar yapmak iin okumak.
f. Gzel Trkemizi daha gzel konumak iin okumak.
Bir de daha nemli olan, bilgi a dediimiz aa uyum
salayabilmek iin okumamz arttr. Yukarda saylan okuma
amalarn kmede zetlersek:
66

1) Gnlk yaantdan kopmamak iin okumak (kltrel ve

magazin tr okumalar).
2) Okuma zevkimizi karlamak iin okumak (roman, yk, tutku
alanmza giren okumalar).
3) Mesleimizle veya okulumuzla ilgili okumalar (ders kitaplar,
raporlar, aratrma, gelitirme tr okumalar).
3. Okumaya Gdleme
Gen okuyucu, okumann nemini anlad iin deil daha ok
kiiliine ve zihinsel dzeyine uygun gdler ve ilgiler nedeniyle okur.
Bu gd ve ilgilerin kavranmas, retmenlerin rencilere
doru okuma materyalleri sunarak baarl gen okuyucular yetitirme
grevini hafifletir. Bylece de baar yalnzca iyi okuma becerisini
deil ayn zamanda okuma ilgisini mr boyu gelitirmeyi de kapsar.
4. Okuyucu Trleri
Okuma gd ve ilgileri yalnzca eitli ya gruplar ile deil
belirli okuyucu trlerine gre de deiir. Snflandrma, okuma
tekniklerine ve eilimlerine ya da belli bir malzeme trnn tercihine
gre yaplr. Bu sonular, okumay gdleme ve bu alanda alkanlk
oluturma asndan nem tayan yeni bir aratrma alan olarak
kabul edilebilir.
a. Romantik tip: Byleyiciyi tercih eder. Bu tip ounlukla
baka ocuklarn evresi ile ilgili yklere ve edeb olmayan eserlere
duyarl olan 9 - 11 ya ocuklar arasnda zellikle gze arpar.
b. Gereki tip: Her eyden nce hayal kitap ad verilen Alis
Harikalar lkesinde, Don Kiot, benzerlerini reddetmesi ile
tannabilir. Peri masallar ve hayal macera romanlarn sevmez. Bu
tr kiiler zellikle ikinci ve drdnc okuma aamasnn istisnalar
olarak belirginleir.
c. Entelektel tip: Nedenleri aratrr. Her eyin anlatlmasn
ister. retici malzemeden ok holanr. Bu yknn verdii dersi
veya uygulamadaki yararn arar. Bu nedenle edeb olmayan eserleri
tercih eder ve daha erken yata renmek ister. Her eyin tesinde
drdnc ve beinci okuma dneminde orta dzeydeki okuyucu
arasnda kendini gsterir.
. Estetik tip: Szcklerin seslerinden, ritminden ve kafiyesinden,
zellikle de iirden holanr. iirleri ezberlemeyi sever. Kitaplarn gzel
ksmlarn kopyalar. ou zaman kitaplar tekrar okur. Sklkla olmasa
da her ya grubunda bulunur.
67

Bu tipler seyrek olarak saf biimde ortaya karlar.

Uygulamada u veya bu eitimin egemen olduu kark tipler yer
alr.
Bir aratrma projesi, okuma baars ve okuma alkanlklarnn
gelitirilmesinde srasyla aadaki etkenlerin rol olduunu ortaya
koymutur.
1) ocuun grd kitaplarn says,
2) Dil geliiminin dzeyi,
3) Zeks,
4) Sosyoekonomik durumu.
5. Gdnn Gstergesi Olarak Balca Okuma Tipleri
Okuyucu trleri okuma gdleri ile yakndan ilikilidir. Egemen
olan gdye veya okuma amacna gre bu tipler:
a. Bilgi verici okuma: Bu yalnzca yetikinler iin geerlidir.
Bilgi verici okumann balca gds yaama ve dnyaya uyum
salama ihtiyacdr.
b. Gereklerden ka okumas: Bu okumann esas isteklerin
gerekletirilmesi ihtiyacdr. Bu tr okuma zellikle ocuklarda
yaygndr.
c. Edeb okuma: Gerein tesinde bir araytr. yi okuyucuyu
dndmzde, okumay estetik bir deneyim olarak nitelendiren
edeb okuyucu aklmza gelir.
. Kavrayc okuma: Felsefe ile ayn gdye sahiptir; bu gd
insann kendisi, bakalar ve dnya hakknda bilgi edinme ve onlar
anlama arzusudur. Kavrayc okuma, temelde, byk lde
okuyucunun zihinsel faaliyetlerini, eletirici ak fikirliliini ve alma
yeteneini gerektiren soruturucu okumadr. Bununla birlikte,
kavrayc okuma yalnzca felsefe ile snrl deildir. Bilimsel kaynaklar,
din materyal ve yakn edebiyat kadar bir gazetedeki bilgi de
dnmeye yol aabilir.
6. Okuma Zevki ve Kiilik
ok okuyarak deneyim kazanrsak, zihindeki bilgi yaplar
eitlenir ve esnekleir, elimize aldmz kitab kolay anlarz.
Sylenenleri ve okunanlar kolayca yorumlamay, anlamay, daha
nce edindiimiz bilgilere dayanarak salarz. Okuma ilk balarda
insan sksa bile, yava yava anlamaya alrsak isteimiz artar.
Anlama zevki okumann anahtardr. Anladka, okuduka okuma
68

deneyimi artar. Szck daarc zenginleir, ufkumuz geniler,

dikkatimiz younlar. Bilgiler oaldka, eitlendike ve
yaplandka dnceler de esnekleir, bildiklerimize dayanarak yeni
okunanlardan sonu karma yeteneimiz artar. Trkeyi gzel
konumak her Trkn grevi olmaldr. Akc ve etkili konumann
ana unsurlarndan birisi de etkili ve iyi okuma sanatn bilmektir.
nsanlar, bilgisizliin ve yanl inanlarn penesinden ancak okuma
gc kurtarr. Okuma; davranlarmz, duygu ve dncelerimizi
geni lde etkiler. Kiiyi gnlk yaamn boucu ve renksiz
havasndan uzaklatrr. Yeni ufuklara ynlendirir. Kltrl bir insan
olmann, renmenin, en etkili yolu okumaktr. Okuma, insanl yce
lklere ulatrmay salayan bir aratr. Okuma ilemi ile zihinsel
eksikliklerimizi ortadan kaldrma ansmz vardr. Trlerine gre ayrm
yapacak olursak:
- Tarih, insan bilge klar.
- iir, i zenginliimizi artrr.
- Matematik, titizlik kazandrr.
- Doal bilimler, derinlik kazandrr.
- Mantk, sz syleme sanatn kavray, ayrmlar grme
yeteneini gelitirir.
- Hukuk, bir konuyu aydnlatmada, baka bir konunun
delillerinden yararlanmay retir.
7. Okumann Kurallar ve Okuma ile lgili tler
Hepimizin kendine gre okuma alkanlklar vardr. Ancak iyi bir
okuyucu olmak iin bu alkanlklarmzn gzden geirilmesi
gereklidir. amzda yeni eitimin temel amalarndan birisi,
genlere bu sanat retmektir.
Andr Maurois, genler iin yazlm en gzel kitaplardan birisi
olan Yaama Sanat adl o gzel kitabnn bir blmn okuma
sanatna ayrmtr. Mauroisya gre genelde tip okuyucu vardr.
Birinci tip okuyucular, durmadan okuyan, ne bulursa okuyanlardr:
Bunlar okumakta ne dnce ne gerekleri ararlar, ancak dnyay ve
ruhlarn maskeleyen o szckler dizisinin peindedirler. Okuduklarnn
znden, ana dncesinden pek azn akllarnda tutarlar; bilgi
kaynaklar arasnda hibir deerlendirme yapmazlar. Onlarn yapt
okuma, tamamen edilgendir; sadece yazlara boyun eerler,
okuduklarn yorumlamazlar, akllarnda bunlara yer amazlar, bunlar
sindirmezler.
69

kinci tip okuyucular, zevk iin okuyanlardr. Bu daha aktif bir

okumadr. Bu tr okuma merakls romanlar, gzel ifadeleri ya kendi
duygularnn uyann ve heyecana gelmesini ya da yaamda
bulamad servenleri arad iin yani zevki iin okur. nsan
dertlerinin yzyllardr ayn kaldn grmek onu rahatlatr. Bu tr,
zevk iin okuma, salkl bir okumadr.
nc tip okuma, i iin okumadr. Bu, bir kitapta belirli
bilgileri, ana hatlarn tasarlad hlde zihinde bir yapy
tamamlayabilmek iin gereken ham maddeleri bulmak iin okuyan
adamn okumasdr. Bu tip okumaya girienlerin mutlaka not tutmas
gerekir.
Mauroisya gre her alma gibi, okumann da kurallar vardr.
Bu kurallar, kn souktan korunmak iin giydiimiz kaln kumatan
yaplm paltolar gibi canmz skabilir; ancak yararldr.
Birinci kural: Birka yazar ve birka konuyu eksiksiz bilmek,
birok yazar ve birok konuyu stnkr bilmekten daha iyidir: Bir
eserin gzellikleri ilk okuyuta hibir zaman tam olarak anlalamaz.
Genlikte, tpk yaamda olduu gibi, kitaplarn arasnda dost aramak
iin dolamaldr; ama bu dostlar bulunup seilip benimsenince
onlarla ba baa kalmak gerekir. Montaigne, Saint - Simonun,
Retzin, Balzacn veya Proustun yakn olmak, bir yaam
zenginletirmeye yeter. der.
kinci kural: Yaam, yeterince ksa olduu ve btn eserleri
okuma imkn bulunmad iin eletiri szgecinden gemi olan ba
yaptlar, aheserleri ncelikle okumak; aheserlerin says zaten o
kadar oktur ki hepsini tanmamza asla imkn olmayacaktr. Biz de
yzyllarn yapt seime gvenelim. Bir insan yanlabilir, bir kuak
yanlabilir, insanlk yanlmaz. Bu grten, sanat kitaplarnn
seiminde de bilim kitaplarnn seiminde de yararlanabiliriz.
nc kural: Size seslenen yazarlar bulunuz. Sizin
yazarlarnzn kimler olduunu tanmay reniniz. Sizin yazarlarnzn
dostlarnzn yazarlarndan farkl olduunu greceksiniz. Maurois, bu
konuda Edebiyatta da akta olduu gibi bakalarnn seimi insan
artr. diyor. Size uygun gelen yazarlar bir defa bulduktan sonra,
onlar kendinize birer dnce merkezi yapn.
Drdnc kural: Frsat bulduka okumamz gzel bir
konserin, soylu bir trenin saygl ve sessiz havasna brndrmeliyiz.
Bir sayfaya gz atmak, telefona yant vermek, sonra, akl baka
yerdeyken kitab tekrar eline almak, sonra ertesi gne kadar bir yere
brakmak, okumak deildir. Gerek okuyucu, kendisine uzun, yalnzlk
70

iinde akamlar hazrlar; ok sevdii u yazara, bir k pazarnn

leden sonrasn ayrr
Beinci kural: Kendinizi byk kitaplara layk hle getiriniz.
nk, diyor Maurois, onlarn okunmas da tpk spanyol hanlar ve
ak gibidir: nsan ancak kendi getirdiini bulabilir. Bugn
anlamadmz bir kitab pekl, yaam ve okuma tecrbemiz
arttktan sonra anlayabiliriz.
Konuyu yine Mauroisnn u cmlesiyle bitirelim: Okuma sanat,
her eyden nce, yaam kitaplarda bulmak ve kitaplar sayesinde onu
daha iyi anlamak sanatdr.
- Szckler iin deil, dnceler iin okuyun.
- Bir ama iin ve ncelikle ana dnceyi yakalamak iin
okuyun.
- Yksek sesle okumay, dudak kprdatmay, iten seslendirmeyi
ve mrltlar, geri dnleri, ayrntlarla uramay brakn.
- Tm dikkatinizi anlamak iin younlatrmaya yneltin.
- Yaznn iskeletini ya da dzenleniini tespit edin, yazarn asl
amacn anlamaya aln.
- Allmadk ve anlam kesinlikle bilinmeyen szckleri, nce
anlamaya aln ve sonra szlkten bulun, szlk anlamn yazdktan
sonra okuyun. Bu arada yeni rendiiniz szc, yksek sesle
tekrarlayp, bir cmlede ve konumalarnzda kullann.
- izelge, grafik, resim, istatistik tablosu ve haritalar sakn
atlamayn.
- Yazarla uyum ve uyumsuzlua dtnz noktalar belirleyin.
- rendikleriniz zerinde dnn, yorum yapn, konuun ve
onlar uygulamaya aln.
- Okurken gz salnza dikkat edin.
8. Okuma Yanllar
- Sesli okuma (dudak kprdatma, ses tellerini titretme ve iimizden
her szc, hatta her heceyi seslendirme).
- Szckleri teker teker okuyarak ilerleme.
- Geri dnler yapma, ayrntlara taklma.
- Edilgen okuma.
- Hzl okursam anlayamam. diye artlanma.
71

- Gz eitimsizlii (aktif grme alanndan yararlanamama).

- Bilgi ve kltr dzeyi eksiklii.
- Dil bilgisi ve szck daarc yetersizlii.
- Kendini okuduu yazya yeterince verememe.
9. yi Okuma Konusunda Baz neriler
- Gz salnza dikkat edin. Okuyacanz yaz ile gzleriniz
arasnda 30 - 35 cm aralk olsun ve sayfay ku bak egemen
olabileceiniz bir a ile tutun.
- Ik gzlerinize deil, dorudan okuduunuz yazya gelsin.
Parlak ktlardaki yazlar lo, mat ktlardaki yazlar parlak kta
okuyun.
- Srtst yatarak, yzst uzanarak okumayn. Okuma ilemini
dinamik bir oturula yapn.
- Belleinizi gelitirmek iin bol bol beyin frtnas yapn.
- Kavrama ve anlama yeteneklerinizi gelitirmek iin sz
daarcnz, bilgi ve kltr dzeyinizi gelitirin.
- Zihin ve beden olarak son derece uyank ve dinamik olarak
okuyun. Btn duygularnzla, okunan yazya ynelin. Asla dalgn
biimde okumayn.
- Elden geldiince hzl kavramann, en iyi kavrama olduunu
aklnzdan karmayn.
- Okumalarnzda esnek olun. Her yazy ayn hzla okumayn,
koullara gre okuma hznzda, esnek okuma, grme, grme / duyma
arlkl okuma hzlar uygulayn.
- Okuma altrmalarnzda, nce ksa ve kolay metinler, sonra
zor ve uzun metinlerde uygulamalar yapn.
- Okuma olaynn, ayn zamanda dnmek olduunu unutmayn.
- renme arlkl okuma yaparken dinlenme gereksinimi duyar
duymaz, okuma hznz drn; nk, bu durumda ilgi azalacak,
aklnz ilevini yerine getiremeyecektir. Bu tr yazlar uygun
koullarda, dingin bir kafayla okuyun.
- n yarglarnz atn. Kendi dncelerinizi yitirmeksizin,
bakalarnn dncelerine ak olun. Dncelerinize ters gelen
veya dncelerinizi zorlayan metinleri ylmadan, mutlaka bir eyler
reneceim diye okuyun.
72

- yi okuyucu etkin olarak okur, ipoteksiz, n yargsz bir beyinle

duruca dnr.
- Okuyacanz her trl yazy, nce n okuma ile okuyun. Ana
dnceyi, yazm biimini, ieriini, yazarn yazma amacn aln ve
zihni canl, okuma amacn net bir biimde belirleyerek ve neyi nerede
arayacanz bilerek okumaya balayn.
- Yazy ierik ve dil akcl ynnden, size zor veya kolay
geliine gre, esnek okumayla gz akl uyumunu salayarak
okuyun.
- Zaman zaman ara verin, okuduklarnz aklnzdan zetleyin ve
tekrar okumaya devam edin. Verilen aralarda, zihninizde kyaslar ve
yorumlar yaparak bilgileri zmlemeye aln.
- nemli yerlerin altn izin, sayfa kenarlarna notlar aln veya
kendi ynteminizle hatrlatmalar karn.
- nemli yerlerin nce, ayrntlarn sonra geldiini unutmayn.
- Anlamn bilmediiniz szcklerin, deyimlerin, glk ektiiniz
say vb. kavramlarn altn, dikkat ekecek trde izin; szlkten,
anlamlarn yazacaklarnz yazn ve okumaya yle balayn.
- Her okunan ezberlemeye kalkmayn.
- Okuma ilemi bittii zaman, mutlaka yazlanlarla uyum ya da
elikide olduunuz yerleri net olarak belirlemeye aln. Ksa ksa
notlar aln.
10. Hzl Okuma
Hzl Okuma Nedir?
Hzl ve etkili okuma, geleneksel okuma eklinin yerine geen
farkl ve ada bir okuma eklidir.
Hzl okuma, adndan da anlalaca gibi normalden daha ksa
sre iinde daha ok ey okumak amacyla yaplan bir okuma
trdr. Bu ynyle hzl okumadan bahsedildii zaman,
dinleyenlerde srekli kukuya yol amaktadr.
Hlbuki hzl okuma bunlarn tamamen aksine, dikkatin ve
anlama gcnn ok yksek olduu, zihnin son derece uyank
bulunduu, byk disiplin isteyen bir okuma eklidir. rnek olarak,
okuma hzn bir katna karan bir okuyucunun anlama hznda
ortalama % 12lik bir art grlmtr.
2000li yllarn eiinde okumann bir gereksinim olduu
tartlamaz. Ancak bu hz anda dakikada 150 - 200 kelime
73

okuyarak da bir yere varmamzn zor olduunu kabul etmemiz

gerekir. ok ksa bir rnek ile kaybedilen zamana gz atarsak; 300
sayfalk bir kitapta yaklak 72.000 kelime vardr. Dakikada 150
szck okuyan bir kii bu kitab 8 saatte; 500 kelime okuyan kii 2,5
saatte; 1000 kelime okuyan bir kii ise 1 saat 12 dakikada okuyabilir.
Unutmamalyz ki en stn bilgi alma yolu okumayla
yaplmaktadr. nk kiiliimiz okuduklarmzla olumutur. Bir
konferansn, bir plan, bir radyonun dinleyicisi, bir televizyon veya
film seyircisi, konumacnn (retmen, gazete, aktr) saatte ancak
9000 szck ritimle verebildii bilgileri, iitme duyusu araclyla
saatte 27.000 szck olarak alr.
Bir metni tam okuyan ortalama okuyucuda, 1e kar 3 olarak;
bir metni kayman alma yntemiyle okuyan okuyucuda ise 1e
kar 18 ve 200 olarak kendisini gsterir.
Kltr alannda da mesleki bilgi alannda da amzn insanlar
olmak istiyorsak, lnceye dek renci kalmaya mahkm
olduumuzu kavramalyz.
Okuma renmeyi yzme renmekle e deer tutan uzmanlar
Kt ve zararl okuma alkanl edinmek, bir glde kendi kendine
yzme renmekle ayn ey... Nasl ki tekniklerini renince
yorulmadan kolayca, zevkle yzyorsanz, zararl okuma
alkanlklarndan
kurtulunca
ayn
sonuca
ulayorsunuz.
demektedirler.
Hzl okuma konusunda zihinlere taklan en nemli soru, anlama
orannn dp dmeyeceidir. Uzmanlar buna Kesinlikle hayr!
cevabn veriyorlar. Tam tersine hzl okuma alkanln kazananlar
anlama yeteneklerini de gelitiriyorlar. Yaplan almalarda ilk anda
% 20lere den anlama oran, beynin yazlar bir fotoraf makinesi
gibi kaydetme alkanl kazanmasyla % 100e ulayor. Doal
olarak hzl okuma gibi okumann tmn anlama yetenei de
insanda zamanla geliiyor.
11. Hzl Okuma Teknii le lgili Kavramlar
Hzl Okuma: Gzmz tembellikten kurtarp hzl ve evik
grmeye, grme alann geniletmeye, okurken gze belli bir ritim
kazandrmaya ve btn bunlara bal olarak gzle beyin arasnda
abukluk, kavrama, belleme ilikilerindeki en verimli uyumu
salamaya ynelik bir dizi teorik anlatm ve uygulamal almalarla
okuma ve anlama dzeyimizi ykseltme tekniidir.
74

Grme Alan: Bir bakta, bakma noktasnn yukarsndan,

aasndan, sandan ve solundan grebildiimiz alan (normal bir
insan iin 150 derecelik bir a)dr.
Aktif Grme Alan: Grme asnn sayfa zerindeki iz dm,
gzn tam olarak kavrayabildii szck veya say kmesi (grme
alanmzn iindeki, kavrayabildiimiz szck veya say kmesi)dir.
Grme As: Gz ile gzn bir bakta kapsad szckler ya
da saylar arasndaki a.
abukluk: Gzn daha az zamanda enine ve boyuna daha
fazla say ve harf karakterlerini daha hzl grmesidir. Sk sk
yenilenen bilgilerin snrsz deeri vardr.
Kavrama: Okuduumuzu, iittiimizi ve grdklerimizi alglamak,
algladmz dnceler arasnda balantlar kurmak ve sonular
karmaktr.
Belleme: Kavranlan bilgilerin karlatrmalarla salkl ve
kalc bir ekilde zmlenmesi, zihnimizde saklanmas ve yeri
geldiinde uygulanmasdr.
Grnme
Frekans:
Gzmz
satra
sabitletiinde
gzmzn satrda grebildii say veya szck kmesidir.
Seslendirme Uzakl: Gzn bir yere sabitletiinde
grebildii say ya da szck kmesinin seslendirilebilen ksmdr.
12. Hzl Okuma Yntemleri
Gz Devinimlerimiz: Daha hzl okumak, etkili bir okuyucu
olabilmek iin gzlerimizle aklmz birlikte almaya altrmamz
gerekiyor. Okuma srasnda, gzmz satrlar zerinde soldan saa,
sadan sola, yukardan aaya (bazen aadan yukarya) gz
sramalar ile ilerler. Okuma olay, ite bu sramadaki duraklamalar
(saplama) srasnda, yakalayabileceimiz szck kmesini alglayarak,
gerekletirilir. Bu yzden hzl ve usta bir okuyucu olabilmek iin, gz
sramalarn hzlandrmak, duraklama sresini ksaltmak, duraklama
sresince ok sayda szck grebilmek (drt be szck) yani
grme yelpazemizi geniletmemiz gerekiyor. Bu zellii
denetlemek beynin iidir. Zihnimizin denetimi dnda gerekleen
srama ve duraklamalardan gr alanna girenleri alglamak
olanakszdr. yleyse aklmz srekli emir veren, kontrol eden ve
gnderilenleri alglayacak biimde hazrlkta ve ilerlikte olmaldr.

75

Sapmalar: Daha ok sayda szck kmesini alglamak iin

szck kmelerinde gzn nce belli bir noktaya sapmas, sonra bu
sapt noktann sandan ve solundan mmkn olduunca ok
sayda szc alglamas gerekir.
Kolon Okuma: Gnmzde metinler gittike daha dar kolonlar
hlinde baslmaktadr. Gazetelerde, dergilerde ve byk magazinlerde
bu kolonlara daha sk rastlanmaktadr. Bu kolonlar, ortalama 5 - 7
cmden meydana gelmektedir. Dar kolonlar byk bir gidi gelii
zorunlu klan geni satrlardan daha kolay gzden geirilmektedir.
Dier yandan yukardan aaya doru okuma, dikkati daha ok
uyarmaktadr. Dar kolonlar genellikle her satrda bir ya da iki sapmay
gerektirdiinden, ritim konusunda byk yarar salamaktadr.
Gz Gezdirme: Grme yelpazeniz geniledike metnin
btnn dikkatli bir ekilde grme, dnceleri yakalama hzna da
ularsnz. Etkili okuyucu, metnin zelliklerine gre hzn
ayarlayabildii gibi, her metinle ilgili gereksinim ve amalarnn fark
olacan kabul eder. Amacn belirledikten sonra metnin btnne
ynelik yapt gz gezdirme teknii ile dikkatli bir okuma yapabilir.
Gz gezdirme ile ok yksek hzlar elde edersiniz. Neye ve nasl gz
gezdireceimizi iyi belirlersek bu hz kavraymz drmez. Gz
gezdirme, bir metni okumaya balamadan nce yaplan gz atma
dan farkldr. Gz gezdirmede amacmz belirli olduu iin daha
dikkatli bir inceleme yaparz. Okunan metin ok kolaysa ve
okuyucunun bildii bir konuyu ieriyorsa gz gezdirmede yeterli bilgi
edinilebilir. Etkili bir gz gezdirme davrannda kii; metin baln,
alt balklar, giri ve ilk paragraf, sonraki paragraflarn ilk ve son
cmlelerini, numaralar, byk harfle ya da italik yazlm yerleri, son
paragraf ve varsa zeti okumaldr.
Esnek Okuma: Okuma yntemimizi ve hzmz belirlemede
okuma amacmz ve metnin zellikleri nemli rol oynamaktadr. Etkili
okumada okuyucu, her durumda uygun okuma tutumunu alabilmelidir.
Uygun okuma tutumunu alabilmek, esnek okumay gerektirir. Eer
gnlk yaamda karmza kan yeni bilgilerden gereince ve uygun
bir ekilde yararlanmasn bilmezsek, birok eyi karr, nemli
bilgileri edinemeyiz. Ayrca daha az zaman ayrarak yapacamz
okumay, hem daha fazla zaman harcayarak yapar hem de
okuduumuz metinden yeterince doyum alamayz. Oysa okuma hzn
ve yntemini, okuma amacna ve metnin zelliklerine gre
ayarlayabilen, yani esnek okuma yapabilen bir okuyucu en ksa
zamanda, en ok bilgiyi alabilir.

76

Her gn karlatmz yeni okuma durumlarn incelediimizde,

esnek okumay daha iyi anlayabiliriz. Okunacak eyler deiik trde
olduundan, bunlar okuma amacmz da deiir. Farkl teknikler
kullanrz. rnein gne gazete okuyarak baladnz dnelim.
Ancak zamannz snrl, derse yetimek durumundasnz. O zaman
sadece balklara bakar, ilginizi eken haberlere de yle gz
atarsnz. Okula gittiinizde, derse girmeden nce eer konu
anlatacaksanz, bildiiniz eyleri eleyebilmek iin gz gezdirirsiniz.
Bildiklerinizi atlar yeni bilgileri okursunuz. leden sonra arkadanz
size bir dergiyi verdi diyelim. lgin bir makale var m diye dergiyi
tararsnz. lginizi eken bir makale bulduunuzda, yeni bir bilgiye
rastlamak iin gz atarsnz. Akam iyi bir film ya da program
bulabilmek iin gazetelerden programlar tararsnz. Yarnki dersinizi
hazrlama durumunda ise, metindeki her eyi okumanz gerekmedii
dncesinden hareketle kitabnzn o blmne gz atar, elde etmek
istediiniz bilgilere gre nemli balk ve alt balklar belirlerseniz.
Konusunu ana fikir ve ayrntlarn aratrr, nemli ksmlar zerinde
daha ok zaman harcayarak, ayrntlar zerinde daha hzl geerek ya
da ayrntlar atlayarak okumanz srdrrsnz. Grdnz gibi
okuduunuz bu eitli trden malzemelerin her birine gre okuma
amacnz da farkl olacaktr. Yine malzemenin trne gre yntem ve
hznz da deitirmeniz gerekecektir. Eer bunu uygun bir ekilde
yapmay baarrsanz esnek bir okuyucusunuz demektir.
Esnek okuyucu, nasl okuyacana karar verirken metnin trn
de dikkate alarak zaman zaman teknik deitirebilir. Metin, ak bir
dille yazldnda ve izlenmesi kolay bir anlatm olduunda, hzl bir
okuma yaplabilir. Ancak metin ak bir dille yazlmamsa ve anlatm
kolayca izlemeye elverili deilse daha yava ve dikkatli bir okuma
yaplabilir. Eer bu ekilde esnek davranamazsak, amacmza
ulaamadmz gibi zamanmz da boa harcam oluruz. Esnek
okuyucu, okuma yntemini kararlatrrken zamann dikkate alr.
rnein bir metni ne kadar dikkatli okumas gerekirse gereksin, eer
yeterli zaman yoksa metnin ya bir ksmn okur, bir ksmna gz atar
ya da batan sona dikkatle gz gezdirir. Ayrca, eer o anda fiziksel
bir rahatszl varsa, genel dnceyi anlamak iin sadece gz atar.
zetle esnek okuyucu, durumuna gre hzlarn bilen ve uygulayan
kiidir.
Kavrama ve Sezme: Grme, her szc anlamanz iin yeterli
deildir. Grme yetenei, anlama, grme ve zihin yeteneklerinin
birleimi sonucunda ortaya kmaktadr. Bunun sonucunda, yazl bir
szc grr grmez tahmin ediyor, tamam olmadan biimini ve
dier zelliklerini tamamlyor, bylece grnz kontrol etmi
77

oluyorsunuz. Okuma srecinde, szckleri sadece grmek yeterli

deildir. Ayn zamanda bir szc dierinden ayrmak gerekir.
Yazmada ise dil bilgisi ve szckleri birletirmede kullanlan balama
kurallar etkili olmaktadr. Sonu olarak okumak, soyut ve gze dayal
anlamlar retmektir. Bu retimi szcklerin doru seimi, szcklerin
anlamlar, tipleri, trleri ve yaptklar belirlemektedir.
yi bir okuyucu olmak iin sizin etkili okumanz salayacak
eitli teknikler uygulamanz gerekmektedir.
Seici Okuma: Bundan nceki blmlerde etkili ve hzl
okumay gelitirmek, okuma verimini artrmak iin birtakm yntemler
gelitirdik. Bu aamadan sonra hedefimiz, okumaya ayrdmz
zaman daha verimli kullanabilmek, ksa zamanda daha ok bilgi
edinebilmektir. Bu hedefe ulaabilmek, hzl ve seici olmay
gerektiriyor. Aslnda her okuma da seici olunmaldr. Ancak hzl
okurken buna daha ok ihtiyacmz var. Okumada nemli olan,
yazarn iletmek istedii mesaj, okuyucunun yazl szckler
arasndan bulup karmasdr. Daha nceki blmlerde, yazarn
dncesini kavramada etkili olan birtakm etkili okuma tekniklerinden
bahsetmitik. Bu tekniklerde hz, abukluk, esneklik derecelerine nasl
ulaacamz, okumamz nasl dzelteceimiz konularnda
younlatk. Ancak bu tr okumalarmzda gzmz temel olan
noktay, birok ayrntyla birlikte kavrama durumunda kalabiliyordu.
Seici okuma ad altnda imdi aklayacamz teknikte ise
ayrntya girmeden, daha az szck okuyarak, yazarn dnce
btnln yoklamamz hedeflenir. Burada nemli olan herhangi bir
metni mikroskopla incelemek deil genel hatlaryla bilmektir. Bu
teknik, kolay okumamza byk yarar salamakta, bize zaman
kazandrmaktadr. rnein, on be dakikada gnlk gazeteyi
okuyabilmek, saatte be yz sayfalk bir yaptta bulunan bilgileri
yakalamak gibi...
Buraya kadar yaplan aklamalar zetlemek gerekirse:
1. Gznzle ve beyninizle okuyun. (Dudaklarnz ve ses
telleriniz kmldamasn.)
2. Gznzle kelime beklerini grmeye aln. (birden fazla
kelime)
3. Okurken yazya younlamaya aln. (Geri dn yapmay
kendinize yasaklayn.)
4. Her kelimeyi okumak yerine, asl anlam veren szckler
zerinde younlap, gereksiz kelimeler zerinde durarak bu
kelimeleri atmaya aln.
78

5. Kendinizi hzl okumaya zorlayn.

6. Kendinize okurken belli bir sre vererek okuduunuzu o
sre iinde bitirmeye aln.
7. Frsat bulduka deiik tipte yazlar okuyun. (Kendinize
mutlaka okumak iin zaman ayrn.)
8. Gereksiz ayrntlar yerine ana fikir iin okuyun. Ana fikri
bulmak iin;
a) Birinci paragrafta yazarn slubunu karmaya aln.
b) Ana fikri nereye yazm olabileceini dnn. Her paragrafta
bunu bulmaya aln.
c) Ana fikrin her paragrafta bulunabileceine dikkat edin.
Balangta bunlar uygulamanz ve hatta baarmanz size ok g
gelebilir. Ama unutmayn ki bunlar baarp bilginin zne ok daha
pratik, ok daha ksa srede ulaabilen insanlar ok saydadr. Neden
biz de onlardan biri olmayalm? Yaplmas gereken tek ey midimizi
yitirmemektir. natla uygulama yapn. Sonucun size adm adm
geldiini greceksiniz.
B. Dinleme
1. Etkili Dinleme Stratejileri
Karnzdakini dinliyor musunuz, yoksa konumak iin sra m
bekliyorsunuz?
Schiller
Dinleme, daha az sayg gren, daha az dikkat eken ve ihmal
edilen fakat ok nemli bir iletiim aracdr. Bazlarmz bir sunu iin
saatlerce hazrlanrz; fakat, hibirimiz bir brifingi dinlemek iin saatler
harcamayz. nk genellikle dinlemeye gereken nemi vermeyiz. Bu
arada ncelikle dinlemenin nemini anlatacaz, daha sonra nasl
dinlememiz gerektiine dair bilgiler vereceiz.
a. Duymay ve Dinlemeyi Anlama
Dinleme srecini daha iyi anlamak iin ncelikle dinleme ile
duyma arasndaki fark belirtelim. Duyu, kulaklarmz bir sesi
algladnda ve baka bir konumac veya baka bir kaynak
tarafndan ses iletildiinde olur. Duyu olmas iin sadece bir ses
kayna ve bunlar alglayabilecek kulaa gereksinim vardr.
Duymada alglanan sesi zmek iin dikkate gerek yoktur. Her gn
yzlerce ses duyarz, asansrdeki fon mzii, bir bilgisayarn
uultusu, dardan geen aralarn sesi, hatta bakas sizi
uyarmadan alglamadnz bir sr ses...
79

Dinleme ise bize ne gelmise onlar alglamay, zmeyi ve

deerlendirmeyi ierir.
Dinleme, sadece duymay iermez; dinleme ayn zamanda
dikkat etmeyi ve duyduunu dnmeyi de ierir. Dinlerken sesleri
duyar ayn zamanda bilinli olarak da deerlendirirsiniz. Etkili dinleme
aktif bir sretir ve aktif dinleme de enerji harcamay, dzgn bir
ekilde yant vermeyi, deerlendirmeyi ve duyduunu hatrlama
srelerini ierir.
b. Dinlemenin nemi
Genellikle eitim sreci iinde dinleme gz nne alnmasa da
aslnda iletiimin en nemli unsurlarndandr. Uyank durumda
olduumuz gnlk yaammzn % 70i iletiimle gemektedir. Bu
srenin % 10u yazarak, % 15i okuyarak, % 30u konuarak ve % 45i
de dinleyerek gemektedir.
Konumaclar ve dinleyiciler, dinlemede baarsz olurlarsa
sonular ok kt olabilir.
Uaklar debilir, birliin morali bozulabilir, rutin operasyonlar
ok kt sonulanabilir ve aileler yklabilir. Biz, her ne kadar iletiim
iinde konumaclara odaklansak da bir iletiimin baarl olup
olmadn dinleyici belirler.
Yaplan bir aratrmaya gre, i adamlarna i yerinde en ok
kullandklar ve okullarda okumak istedii dersler sorulduunda her iki
soruya verdikleri yant dinleme olmutur. zellikle TSKde dinleme
ok nemlidir. Baar, lm kalm meselesidir. Alglama, anlama ve
hatrlama szl iletiim iin ok nemlidir ve herhangi bir ufak yanl
anlama felaketle sonulanabilir. Etkili dinleme, bizim iimizde gerekli
olan gven ve karlkl sevgiyi oluturmamz salar. Asker personel
astlarn ve durumu ok iyi anlamaldr. Dinleme zellii ok iyi olan
komutanlar her zaman daha doru kararlar alrlar ve personeliyle
daha iyi iliki kurarlar.
zetlersek, dinleme bizim gerekleri renmemizi, takm
arkadalarmz anlamamz salar ve dierleriyle aramzda gven
oluturur. Bunlarn hepsi ok nemlidir; fakat neden ok az insan iyi
dinleyicidir? Neden dinlemek zordur? En nemlisi daha iyi nasl
dinleriz?
c. yi Dinlemenin nndeki Engeller
Dinleme ok enerji gerektirir. Bu enerjiyi harcamadaki
istekliliimiz younlamamz artrr. Younlamamz artrmadan
dinleme tekniklerini bilmemiz hibir ie yaramaz.
80

Dinlemeye younlamanz deerlendirmek iin aadaki

kriterleri gzden geiriniz:
- Dinliyormu gibi yapyor muyum?
- Dikkati baka yne ekiyor muyum?
- Konumaclar eletiriyor muyum?
- Konular ilgin bulmuyor muyum?
- Konumacnn mesajna kar n yargl mym?
- Zor ve karmak konulardan kanyor muyum?
- Konumacnn dikkat ektii kk ayrntlara taklyor muyum?
- Konuma srasnda kendi yantm hazrlarken konumacnn
konumasn karyor muyum?
- Dierlerinin szn kesiyor muyum? Byle yaptma dair
uyar aldm m?
- Toplant ve sosyal olaylarda vaktimin ounu konumaya m
ayryorum?
- Karnzdaki konumacnn anlatt her olay sanki sizin
banzdan gemi gibi mi geliyor?
Her ne kadar yukardakiler en az bir kere bamza gelse de
ve daha fazlasna evet cevabn verdiyseniz aadaki blmlerden,
kendi z younlamanz gelitirmek iin faydalanacaksnz.
Dinleyiciler olarak kr noktalarmz vardr ve baarmz yanl
tahmin ederiz. nsanlar kendileri iin dinleme puanlarna 10 zerinden
7,5 verirken, dier insanlarn bunu 4,1 olarak deerlendirdii dikkat
eken bir konudur. Bu bilgi de gsteriyor ki insanlar, dinleme
sorunlarn dier insanlarda olduunu, kendilerinde olmadn
dnmektedirler.
Burada i yeri ortam ile ilgili dnlmesi gereken birka soru
sorulmutur. Bu sorularn ouna evet cevab verirseniz, insanlarla
nasl iletiim kurduunuzu ve onlar nasl dinlediinizi bir daha gzden
geirmelisiniz:
- Konutuunuz insanlar ile ilgili sorunlarn bakalaryla m
gryorlar?
- Olaylar hep sonradan m reniyorsunuz?
- Kendinizi her zaman dzenleme sorunlar iinde mi bulursunuz?
- ok karmak grevlerle nadiren mi grevlendirilirsiniz?
81

- Szl iletilmesi gereken bir sr bilgiyi, yz yze grlmesi

gerekenler de dhil, yazl olarak m alyorsunuz?
Bazen dinlemek iin kendimizi gdlemek gerekten de ok zor
olabilir. Bugnn kltrnde, iyi bir iletiimci her zaman gzel
konuan kii olarak grlmtr ve dinleme fazla nemli
grlmemektedir. Bugnn etkili dinleyicileri sayg ve takdir grrler;
nk dinleme, sorun zme ve karar vermede yaamsal bir neme
sahiptir.
. Dinleme eitleri
Dinlemenin nemli olduu ve dinlemek iin deiik sebeplerin
olduu farkl durumlar vardr. Bu farkllklar kabul etmek ve
belirlemek nemlidir; nk bir durumda doru olan dinleme ekli
dier bir durumda yanl olabilir.
Dinlemede karlalan sorunlardan biri de hangi durumda ve
hangi cevabn daha doru olduunu bilmektir. Bu soruna
yaklamdaki ana nedenlerden biri, niin dinlediimizdir.
Bilgilendirici Dinleme: Dierlerinden bilgi almak iin dinleriz.
- Gzel yazma teknikleri hakknda bir retmeni dinleriz.
- Atama srecinde deiikliklerle ilgili brifing alrz.
- Bir doktordan tbbi bilgiler alrz.
- Gemide telsizden bilgi alrz.
- Beklentilere dair bilgiler alrz.
Eletirel Dinleme: Bir durumu deerlendirmek - yarglamak ve
karar vermek iin dinleriz.
- lmcl bir kaza ile ilgili dinleriz.
- aylk dln kime verileceine dair karar vermek iin
dinleriz.
- Yeni silah sistemiyle ilgili zelliklerin belirlenmesi iin dinleriz.
- Ynetimle ilgili hangi disiplin ileminin uygulanacana karar
vermek iin dinleriz.
1) Bilgilendirici Dinleme: Bilgilendirici dinlemede birinci ncelik,
konumacnn aktard bilgileri, aktarld biimde anlamaktr.
Baarl bir dinleme, konuann anlatmaya alt meseleyi,
konumacnn niyet ettii gibi anlamaktr. Bu tr dinleme daha ok bir
otorite tarafndan yaplan konumalar ve tartmaya ak olmayan
bilgiler aktarlrken yaplr.
82

rnein, teknik bir meseleyi dinlerken amacmz sadece konuyu

anlamak olmaldr.
Kurallarn sama olduuna dair tartmalar iine kesinlikle
girmememiz gerekir. Resm bir eitim alyorsak ve sonunda snav
olacaksa burada sadece konuyu renmemiz gerekir. Bu tr bir
eitimin bu aamada gerekli olmayacana dair tartmalara
girmemize hi gerek yoktur.
Bilgilendirici dinlemeyi gelitirmenin yollar:
- Zihniniz ve alclarnz ak olsun. lk amacmz mesaj
anlamaksa, konu hakkndaki n yarglarmz bir kenara atp sadece
dinlememiz gerekir.
- retmek zorundaymsnz gibi dinleyin. Birok eitim uzman
bu yntemi nerir. Biz, bir eyi bakalarna retmek zorunda
olduumuz zaman daha ok renmeye alrz. Bu yaklam gz
nnde bulundurursak daha fazla younlaabilir, konuyu
anlamadmzda sorular sorar ve konu hakknda daha derinden
dnebiliriz.
- Notlar aln. Ana noktalar zerinde odaklanmaya aln, her
eyi not almaya almayn. Bu klasik yntem, tarafsz bilgiler almaya
altmz zamanlarda; rnein snflarda, personel toplantlarnda
kullanlr. Unutmayn; dinleyiciler ve konumac resm olmayan bir
ortamdaysalar, bu durumda not almak ok kaba bir davran olarak
grlebilir. Bu nedenle ortamn uygun olup olmadna dair
deerlendirmeyi ok iyi yapmak gereklidir.
- Konuma zaman ile dnme zaman arasndaki zaman iyi
kullann. Ortalama konuma hz dakikada 180 szcktr. Fakat ou
dinleyici dakikada 500 szck dnebilir. Bu fazla zaman dnme,
tekrarlama, tahmin, zet ve konumacnn notlar olarak alabilirsiniz.
- Dzgn yantlar verin, sorular sorun. Gzel soru sormak sizin
konuyu daha iyi anlamanz ve konuyu netletirmenizi salar.
Unutmayn, mmkn olduunca daha fazla bilgiyi almaya ve daha az
yarglamaya vakit ayrmalsnz. Aada size uygun sorular ve
yantlar var:
Konumacya emirlerini olduu gibi geri okuyunuz (daha ok
telsiz konumalar iin).
Toner, kt, dosya lazm, hemen imdi getiriyorum eklinde
emir tekrar nemlidir.
Kendi szcklerinizle ifade edin.
83

Anladm kadaryla...
Detay hakknda daha ok soru sorunuz.
Bu taslan 15 Nisana miatl olduunu sylyorsunuz, pekl
e gdm srecinden nce mi sonra m?
Baka bir ordu mensubuyla evliyseniz bu durum nasl deiir?
Netletirmek amacyla bir rnek isteyiniz.
Gzel sorular sormak, dinleme becerisini artryorsa, buna bir
rnek verebilir misiniz?
2) Eletirel Dinleme: Eletirel dinleme, bilgilendirici dinleme ve
eletirel dnmenin birleimi olabilir. Bu durumda dinleyici aktif
olarak mesaj zmler, deerlendirir ve dinleme baars mesaj
anlama ve yazya aktarma eklinde olur. Dinleyici, konumac
tarafndan sunulan yardm deerlendirir, onun ana dncesine
katlr veya katlmaz.
Eletirel dinleme bir karar vermeye alrken alan personelin
durumunu deerlendirirken ve astlarn kabiliyetlerini deerlendirirken
kullanlabilir. Eletirel dinlemeyi gelitirmenin yollar:
Eletirel dinleme, dnce ve sonu oluturmada dikkatli bir
ekilde yarglama srecidir.
Eletirel dinleme dnme kalitesini artrr.
Bilgilendirici dinleme iin geerli olan yntemlerin hemen hemen
hepsi eletirel dinleme iin de gereklidir: Sadece verilmek istenen
mesaj doru anlamak ve irdelemek gerekir.
- Notlar aln.
- Sanki not vermek zorundaym gibi dinleyin. retmek ok zor
bir itir; fakat baka birisinin sunduu konuya not vermek daha da
zordur. leti ak ve net mi? Destekleyiciler konuyla ilgili ve ikna edici
mi? Etkili mi? Bu tr mantkl sorulara yant vermek sizin
konumacya younlamanz salar.
- Konuma ve dnme arasndaki zaman kullann. Mesajda
belirtilen zaman farkn iyi kullann. nce anlayn, sonra deerlendirin.
Hatta eletirel bir dinleme yaparken bile konumac konumasn
bitirmeden tartmaya girmeyin.
- Uygun sorular sorun. Kritik sorular sormak da konumacnn
konumasn zetleyecektir.
Doruluk: Bunu nasl test edebilir veya bunun doruluunu
nasl kantlarz? Dierleri de ayn sonucu veriyor mu?
84

Balant: Bu gerek sorunla nasl balantldr?

Genilik: Baka bir noktadan dnmemiz gerekir mi?
Mantk: Sonularmz delillerden mi ortaya kyor? nemlilik:
Ana dnce bu mudur? En nemli sorun nedir?
Adalet: Burada hi hakkn vermediimiz konu var m?
Rakiplerimiz bu konuyu nasl greceklerdir?
3) Duygusal Dinleme: Duygusal dinlemede karmzdaki kiinin
penceresinden bakar ve o niyetle meseleyi inceleriz. Konuma
duygusal olduunda veya sadece arada dnce ileten bir durum
varsa bu tarz bir konuma geerlidir. Genellikle dinlemenin ilk
admnda, eletirel bir konumada ya da gayriresm bir konuma
olduunda bu tarz bir konuma yaplr. Bu tr bir konuma
danmanlk meselelerinde ve zellikle de aile iinde geerlidir.
Duruma gre fikir alveriinde bulunma ve takm kurma
almalarnda da bu tr bir dinleme geerli olabilir. Her ne kadar
ou insan duygusal dinlemenin ele veya ocukla urarken
kullanl olduunu dnse de bazlar bu tr dinlemenin asker
ortam iin fazla duyarl olduunu syler.
Unutmayn bu tr dinlemeyi aile iinde gerekli klan sebepler
asker ortamda da gereklidir. Duygusal dinleme gven oluturur ve i
birliini destekler, kk grup uyumunu salar. Takm uyumu iin
nemli etken, kavga ve kriz durumlar iin de nemlidir. Elbette
kurunlar havada uarken duygusal dinleme yapamazsnz; fakat,
duygusal dinleme baarnn en nemli etkendir.
Etkili nsanlarn Alkanlklar adl kitabnda Dr. Stephen
Covey, dinleme iin; dier insanlarla ilgilenirken; Tedavi etmeden
tehis et., nce anlamak iin aratr, sonra anlalmak iin ura.
demektedir. Duygusal dinleme, insanlar anlamak ve onlarla iyi
ilikiler kurmak iin iyi bir ara olarak grlr. Hem ierii anlar hem
de bunu hissederseniz ve sonra bunu geri yanstabilirseniz bir sr
verimli sonu ortaya kacaktr:
- Dinleyici konumacnn ne hissettiini doru anlar.
- Konumac anlaldn hisseder.
- Dinleyici daha iyi tavsiye verebilir.
- Konumac dinleyiciye kar daha ak olur.
Duygusal Dinlemeyi Gelitirmenin Yollar: Duygusal dinlemenin
85

baarl olmas iin dinleyicinin konuma ieriini anlamas ve

konumacnn anlaldn hissetmesi gerekir. Konumacya
anlaldn hissettirmek ikinci basamaktr ki bu da baz beceriler
gerektirir.
Mesajnz bildiklerini ifade ettiklerinde veya konumanz blp
tavsiye vermeye baladklarnda bundan nefret etmez misiniz?
Duygusal dinleme ekillerinizi gelitirmek isterseniz aadaki
saldrgan
yantlardan
kannz.
Bu
yantlar
anlamanz
engelleyecektir.
Yaam ykleri: Senin bu durumunun ayns bana da
olmutu. diyerek yant vermek.
Tavsiye: stenilse de istenilmese de kendi deneyimlerinize
dayanarak yant vermek.
Soruturmak: Kendi penceremizden sorular sormak.
Deerlendirme: Hemen kabul veya reddetme.
Bu tr geri beslemeler onaylanamaz; nk konumacnn
dikkatini datr, baka noktalara eker ve dinleyicinin de konu dna
kmasna sebep olur. Da dnk kiiler ie dnk kiilerden daha
fazla otobiyografilerini anlatma eilimindedirler. Anne ve babalar da
bu tr sorular sorarlar; fakat, burada nemli olan ne kadarn ar
olduunu bilmektir. Bu tr sorular dinleyici anlaldn anladnda
ve uygun bir yant beklediinde uygundur. Bu noktaya kadar
beklemekte yarar vardr. Konuma tekrar duygusal bir hl aldnda
dinleyici tekrar duygusal dinlemeye balamaldr.
Duygusal dinlemede yer alan beceriler aklda ok kolay kalr;
ancak, bunlarn uygulamas ok zordur. te ipular:
- tenlikle dinleyin,
kiiliine de nem verin.

konumann

ierii

kadar

dinleyicinin

- Konuann szleri kadar duygularn da dinleyin.

- Tavsiye
vermekten,
yaam
yknz
deerlendirme yapmaktan kann, konuyu asla
deitirmeyin.

anlatmaktan,
blmeyin ve

- Konumac anlaldn hissedinceye kadar konuyu ve

duygular geri yanstn.
2. Dinlemeyle lgili Son Dnceler: Gdlenme
Bir konumay ok dikkatle dinlediiniz anlar dnelim. Neden
bu kadar dikkatli dinlediniz? Sebeplerden birisi de byk olaslkla
86

gdlenmenizin yksek olmasdr. Aada, gelecekte bamza

gelecek bu tr sorunlarla ilgili olarak gdlenmenizi artrmann birka
yolu anlatlmtr:
a. Dinlemenin Neden nemli Olduunu Hatrlamaya aln
Dinleyiciler bu konumann neden nemli olduunu hatrlamaya
almal, konumaclar dinleyicilerine dinlemenin neden nemli
olduunu hatrlatmaldrlar.
Bilgilendirici Dinleme
- Grevin baaryla sona ermesini ve benim iimi daha iyi
yapmam salayacak m?
- Bu dinleme daha iyi karar almam salayacak m?
- Bu ii kt yaparsak birileri zarar grecek mi?
- Bu ii anlamazsam takmmz kt grnecek mi? Ben kt
grnecek miyim?
- Bunu daha sonra tekrar tartyor olacak myz? Bunu baka
birine retmek zorunda kalacak mym?
- Bunu anlamak benim, kurumumun ve ailemin amalar iin
nemli mi?
Eletirel Dinleme
- Hangi pozisyonu almam konusunda karar vermek zorunda
mym?
- Deliller gl m ve mantkl grnyor mu?
- Bu sorun hakknda yantlanmam sorular neler? Bu konuda
sylenmeyen eyler var m? Varsa neler?
Duygusal Durumlar
- Konumac gl hisleri nedeniyle gerekleri anlatabiliyor mu?
- Bu i arkadamla aram iyiletirmek zorunda mym?
- Bu mzakerede kar taraf iin gerekten nelerin nemli
olduunu biliyor muyum? Bu aile yesi duygusal destek konusunda
bana gveniyor mu?
- Bu kiiye kar kiisel bir sorumluluum var m?
b. Dinleme Gdlenmesi in Engelleri Belirleyin ve Kaldrn
Hem konumac hem de dinleyen dinlemeye engel olan
etkenlerden yararlanabilir. Hangi etkenleri engelleyebilirsiniz? Hangi
87

etkenleri
yaamak
dzeltemediini de bil!

zorundasnz?

Dzeltebildiini

dzelt,

Fiziksel engeller dinlemeyi zorlatrabilir. Grltl ortam, grsel

engeller gibi... Mmkn olduka engelleri kaldr, mmknse ne otur!
Bu sizin ve konumacnn arasndaki engelleri kaldrr ve grselleri
daha iyi grmenizi salar. Konumacnn karsnda sessiz oturmakla
da insanlar size yardmc olabilir.
Kiisel engeller; yorgunluk, hastalk ve rahat olmama gibi
fiziksel etkenler de psikolojik etkenler gibi (i, aile, ekonomik sorunlar
vb.) dinlemeyi etkiler.
Kullanlan dilden kaynaklanan engeller de sorun oluturabilir.
Birden fazla anlam olan szck ve szck kmeleri; dnceler,
nesneler veya birden fazla anlamdan oluan resimler; argo, mesleki
argo veya kurum dili. rnein, Trakya Blgesinde yaygn kullanlan
bir szck, Dou Anadolu Blgesinde daha farkl bir anlama gelebilir.
c. Ortak Bir Zemin Aratrn
Dinleme
kmsediimiz
cinsiyetiyle veya
konunun ilgisiz,
verdiniz mi? Bu
olabilir.

gdlenmemiz,
konumacy
veya
konuyu
zaman azalr. Konumacnn yayla, milliyetiyle,
kiisel grnyle ilgili n yargnz var m? oktan
skc veya seviyenizin altnda olduuna karar
tr bir dnce tarz dinleme iin byk bir engel

Yukardaki rnekte verilen engelleri ortadan kaldrmak iin

kendinize birka soru sorunuz. Kendi dncelerinizle konumacnn
dnceleri arasnda ne gibi ortak noktalar ve ortak ynler var?
Konuyu kendi ilgilerinizle ilikilendiriniz. Bazen bu kk egzersiz,
ilgin bir kpr oluturur ve uurumu ortadan kaldrr.
. Dinlemeyi Bir renme Frsat ve Entelektel Frsat
Olarak Grn
lk bata ilgisiz, skc ve sama gelen bir konuya kar nasl
motive olabilirsiniz? Uzman olduunuz bir konuda dinleme
yapyorsanz konuyu baka birilerine retme kabiliyetini artrmak iin
konuyu daha iyi renin. Konumac konumasn nasl dzenledi?
Hangi kavram ve terimler tanmland? Konumac sizin de ileride
bakasna retirken kullanabileceiniz gzel bir szck kulland m?
Konumac gizemini kaybetmeye baladnda kendinize onu
daha iyi nasl yapabileceinizi sorun. Baz notlar aln ve daha sonra
akllca ve yapc eletiriler getirin.
88

Sorunu baka birine anlatn. Etkili dinleme, eletirel dnme

de bir altrmadr; konuya younlama becerinizi gelitirir. Kendinize
bir hatrlama oyunu ve dinleme altrmas gelitirin.
Biz, her zaman dinleme yaparken unu unuturuz. Her zaman
bildiimizden daha fazlas mutlaka anlatlann iinde vardr. Dinleme
hak ettii ilgiyi gremeyen bir iletiim becerisidir. Yanl anlama ve
hatalar ne yazk ki lmcl olaylara neden olabiliyor. Bu nedenle
insanlar arasnda gven duygusunu gelitiren etkin dinlemeyi mutlaka
renmeliyiz.

89

BENC BLM
ETKL LETMN BASAMAKLARI
Baarnn yolu insanlarla nasl iletiim kurabileceini bilmektir.
Bu blmde hedefe ulamak iin yedi basamakl bir yaklam
anlatlacak, byk resim tanmlanacak, ilerleyen blmlerde
tanmlanan bu basamaklarn her biri ayrntlaryla anlatlacaktr.
Anlatlan bu basamaklar kendi kullanm eklinize gre
deitirebilir ve kendinize uyarlayabilirsiniz. Ancak unutmamanz
gereken konu her bir basaman tamamlanmasnn sizin konuma ve
yazma etkinliinizi artracadr. Bu basamaklar her zaman birbirini
takip edecek ekilde kullanlmayabilir, hatta uzun ve karmak
grevlerde basamaklar arasnda bir ileri bir geri gidip geldiinizi
grebilirsiniz. Merak etmeyin, bu durum normaldir, yaplm olan bir
plandan sapmanz, hibir plannzn olmamasndan daha iyidir.
A. Yazma ve Konumaya Hazrlanmak: lk Drt Basamak
Birok alanda olduu gibi iyi bir iletiim nceden hazrlk
gerektirir. Bu kapsamdaki ilk drt adm ise taslak hazrlama
aamasnn temellerini oluturmaktadr. Burada anlatlanlar size doal
bir sre gibi grnse bile insanlarn byk ounluunun bu hazrlk
aamasn atlayarak cmle ve paragraflar dorudan yazma
aamasna getiklerini grdnzde sakn armayn. Ama siz asla
bunu yapmayn! yi konumak ve yazmak tpk bir ev ina etmek
gibidir. Salam bir ev yapabilmek iin iyi bir plana gereksinim vardr.
1. Ama ve Dinleyici / Hedef Kitlenin rdelenmesi
Yazarlarn byk ounluu amalarn veya okuyucularn
beklenti ve gereksinimlerini net olarak ortaya koymadan yazmaya
balamaktadr. Aslnda bu iyi bir durum deildir. Bu aamada
harcanacak birka dakikalk bir alma sonradan harcanacak saatler
dolusu skntl almay nleyebilecektir. Neye veya kime nian
aldnz bilirseniz hedefi vurma olaslnz o lde yksek
olacaktr.
Amacnz dikkatli olarak irdelemeniz konuya odaklanmanz
sizin baarl olmanza byk katk salayacaktr. Baz durumlarda,
amaca dikkatli ve derinlemesine baktnz zaman resm bir yazya
veya herhangi bir brifinge gereksinim olmadn grebilirsiniz.
Kararghlarda bir gn iinde ne kadar ok resm yaz veya brifingin
hazrlandn bilseniz herhlde ok arrdnz. Gereksiz resm
iletiim zaman, gayret ve kaynak israfna yol aar.
91

Biraz zaman ayrarak dinleyicileri anlarsanz ve onlarn bilgi

dzeyi, ilgi alanlar ve gdlerini aratrrsanz, amacnz
gerekletirmek iin mesajnz onlarn anlayabilecei ekilde
dzenleme olanana kavumu olursunuz. Kar gre sahip bir
dinleyici topluluunu eitmek, konuya scak bakan ve ortak deerlere
sahip dinleyicileri eitmekten ok daha zordur. Ayn ekilde
Genelkurmay Bakannn imzasna sunulacak bir yazy hazrlamak
albay rtbesindeki bir komutann imzasn almak iin hazrlanacak bir
yazdan ok daha zenli alma gerektirir.
2. Konunun Aratrlmas
Etkili iletiim ilkelerinden katk ile konunun desteklenmesi
gerektiini hatrlayn. Bu noktada ikinci basamak size konunuzu
oluturmanz iin gereken altyapy salar.
Biroumuz iin aratrma szc, belki daha nce yaanm
baz deneyimler, belki de konuya fazla hkim olmamaktan dolay
biraz rktc gelebilir. Sakn aratrma dncesinin sizi
korkutmasna izin vermeyin. Yedi basamakl yaklam grnde
aratrma; iletiim hedeflerinize ulamanz salayan destekleyici
bilginin bulunmas aamasdr. Bunu ev devi olarak da
deerlendirebilirsiniz.
3. Dncelerinizin Desteklenmesi
letiimde genellikle kar taraf bir konuda ikna etmek
hedeflenir. Bu durumda dinleyicilere sadece bilgi vermek yeterli
olmaz. Dncelerimizi destekleyen unsurlarn bir araya getirilerek
dzenlenmesi gerekir. Aratrma aamasnda elde edilen farkl bilgiler
mantksal bir iddia oluturacak ekilde dzenlenebilir. Mantksal iddia
anlamazlk veya tartma deildir. Sorunlar zmek ve karar
verebilmek iin bilgilerin bir araya getirilmesidir.
Biz bakalarn ikna etmek iin urarken bakalar da bizi ikna
etmek iin uramaktadrlar. Mantksal tutarszlk, iddiann
mantndaki bir hata veya zayflktr.
Mantksal iddialarn oluturulmas aslnda gnlk yaammzn
bir parasdr. Mesela yeni bir araba alacamz zaman hangi marka
ve modeli alacamz, en baarl personelin seilmesi aamasnda
kimin bu dl hak ettiini veya btemizi ayarlarken hep mantksal
olarak konuyu irdeleriz.
4. Dzenleme, Planlama ve Ana Balklar Ortaya Koyma
Amacnz
ve
dinleyici
kitlesini
tanyorsunuz,
btn
hazrlklarnz yaptnz. Artk mesajnz verme zaman deil mi? O
92

kadar abuk deil! Cmleleri ve paragraflar yazmaya balamadan

nce (veya konumaya balamadan nce), dncelerinizi
dzenleyerek ve sunumu nasl yapacanz planlayarak iinizi
kolaylatrmalsnz.
Baarl iletiimciler, ellerindeki bilgileri, dinleyicileri bir noktadan
brne gtrecek ekilde mantksal olarak dzenlerler. Mantksal bir
yol izlenmedii takdirde dinleyiciler konumac veya yazardan
koparlar. Yeterince dzenlenmemi yazlar, hem sivil hem de asker
ortamda en ok karlalan hatalardandr. Kendinize ve dinleyici
kitlenize bir iyilik yapn ve bu dokmann ilerleyen blmlerinde
verilen dzenleme yntemlerini okuyarak yaz veya konumanz
nasl daha iyi dzenleyebileceinizi renin.
Birinci blmde anlatlan ikinci prensip olan dzenli olmak,
dinleyicinin sizin vermek istediinizi alabilmesi iin dncelerin ve
sunumun dzenli olmasn ifade etmektedir. Yazmaya balamadan
nce dzenleme ve konunun nasl hazrlanp sunulacana ynelik
planlama iin zaman ayrarak bu prensibi baarmaya ynelik ilk
admlar atm olacaksnz.
B. Taslak Oluturma ve Yazma: Dier Basamak
lk drt basamak yazma ve konuma grevleri iin ayndr;
ancak taslak oluturma ve yazma ilemleri bu iki farkl iletiim iin
biraz farkllk gsterir. Bu blmde konu yaz hazrlama asndan ele
alnacaktr. Dier blmlerde ise TSKde konuma yapmak iin bu
admlarn nasl deitirilmesi gerektii zerinde durulacaktr.
1. Taslak Oluturma
Yazmak denilince ilk olarak cmlelerin ve paragraflarn kda
geirilmesi akla gelir. Yazmak konusunda yeterli tecrbeniz yoksa
yaznn taslan hazrlamak genellikle gerilmenize neden olacaktr.
Taslak hazrlamann daha rahat ve etkili olmasn salamak iin ilk
drt basama uygulamanz yararl olacaktr.
n hazrlnz tamamlayarak yazmaya hazr olduunuzda,
okuyucunuza ulaabilmek iin birok kullanl yntem vardr.
- lk olarak amacnz verin. Bir veya daha fazla giri paragraf
kullanarak amacnz en batan belirtin. TSKdeki okuyucu kitlesinin,
romanlardakine benzer ekilde sonu srprizlerle dolu bir yazy
okumak iin ne zaman ne de sabr vardr.
- Daha sonra, paragraflarnz okuyucunuzu ynlendirecek
ekilde dzenleyin ve paragraflar aras gei cmleleri kullanarak
onlarn konudan kopmasn engelleyin.
93

- nc adm olarak, cmlelerinizin doru ve ak olmasna

zen gsterin. Mesleki terminoloji, olumsuz ve edilgen cmle yapsn
terk edin, anlatmak istediiniz konu hakknda gzel szlerle laf
kalabal yapmayn.
- Son olarak daha nce vermi olduunuz bilgileri birletiren ve
vermek istediiniz ana dnceyi zetleyen bir sonu paragraf ile
yaznz tamamlayn.
2. Yazya Dkme
Deneyimli yazarlar, yazmann taslak hazrlamaktan ayr ve zen
gsterilmesi gereken bir ilem olduunu bilirler. Taslak hazrlarken
yeni bir ey oluturuyorsunuz. Yazmaya baladnzda ise artk
hazrladnz tasla eletirme aamasna geiyorsunuz. Bu rol
deiiklii bazen ok zor olabilir; nk kimse kendi bebeinin irkin
olduunu kabul etmek istemez. Unutmayn ki eletiri ve yarglama,
iletiimde kanlmas mmkn olmayan gereklerdir. Kendi
taslanz eletirirken ne kadar acmasz ve gereki olursanz
bakalarnn sizin yaznz eletirebilecei o kadar az nokta brakm
olursunuz.
Yazmann iki nemli yn, neden yazdnz ve etkin olarak
nasl yazabileceinizdir. Ne iin yazdnz, birinci blmde anlatlan
ilkelere gre hazrladnz takdirde kolaydr. Nasl yazlaca ise
biraz daha karmaktr. Biz byk resimden balamanz ve kk
detaylara doru devam etmenizi tavsiye ediyoruz. Her nedense
insanlarn birou bunun tam tersini yapmakta ve ncelikle kk
detaylara saplanmaktadr. Hatta bazlar yazmann en nemli
blmnn detaylarda gizli olduunu dnmektedir. Hibir ey,
gerekten bu kadar sapm olamaz; zor detaylar yaznn sadece bir
parasdr, dier bir ifadeyle yapboz paralarndan sadece birisidir.
3. Geri Besleme ve Onay
Yazma ilemini tamamlayarak iletiiminizi gelitirmek iin
yapabileceiniz her eyi yaptktan sonra, artk dar karak geri
besleme almann zaman gelmi demektir. Hepimizde kendi
yaptmz ii eletirme noktasnda bir zayflk sz konusudur. Bu
yzden bazen dardan birinin farkl bak as, bizim kendimizi
gelitirmemiz ve iletiimimizi glendirmemiz iin ok yararl olabilir.
Sizin hedefiniz retilebilen en iyiyi ortaya koymak olmaldr. Kibir ve
gururun sizi etkilemesine ve eletirilme korkusu nedeniyle insanlarn
grlerine kapal kalmaya kar beyninizi koruyun. Unutmayn ki i
ortamnda syledikleriniz ve yazdklarnzn makam zinciri iinde
deerlendirilmesi ve onaylanmas gerekmektedir. Yani hazrladnz
94

yazy birinci sicil amirinizden itibaren sral komutanlarn grmesi ve

onaylamas gerekmektedir.
C. Etkili letiimin Ayrntlar
Ne kadar bilirsen bil, sylediklerin, karndakinin anlad
kadardr.
Mevlana
lk blmde iletiim kavramn ve iletiimin temel unsurlarn
incelemitik. Bu blmde, etkili iletiimin temel yedi basaman
inceleyeceiz. Bu basamaklar, konuma ve yazmaya genel hazrlk
aamalardr. Bu admlar ilkinden balayarak detayl olarak
inceleyeceiz.
1. Ama ve Hedef Kitlenin rdelenmesi
lk nce kendinize, yans hazrlama, and hazrlama, toplant
yapma, telefon grmesi, elektronik posta gnderme veya herhangi
bir baka eyin, grevin yerine getirilmesine katks olup
olmayacan sorarak ie balayn. Gnmzn hzl i ortamnda
bakalar iin gereksiz i karmaya ihtiyacnz yoktur.
letiim iin gerekli olan gereksinimden emin olduktan sonra
birinci adm gerei amacnz ve hedef kitleyi bilmeniz gerekmektedir.
Bu ksmda greceiniz gibi ama ve hedef kitle birbirinden ayr
eyler deildir. Hedef kitlenin zellikleri mesajnzn btnn
etkileyecektir ve amacnz genellikle hedef kitleyi etkilemekle ilgili
olacaktr.
a. Anahtar Sorular
letiim sanatnn ustalar, belirledikleri amaca odaklanrlar ve
karlarndaki kitlenin irdelenmesini ciddiye alrlar. Siz de karnzdaki
kitle hakknda ne kadar ok ey biliyorsanz veya rapor sunacanz
komutann bu rapordan ne istediini tam olarak anlamsanz
konumanz / yaznz hazrlarken o kadar rahat olursunuz. Siz buna
gre neredesiniz? Aada amacnzn ve hedef kitlenin irdelenmesi
srecinde kendinize sorabileceiniz birka temel soru verilmitir.
Dier birok soru ksm boyunca detayl olarak incelenecektir.
- letiimin amac nedir? Hedef kitlede bir davran deiiklii
yaratmak istiyor musunuz? Yoksa sadece bilgilendirmek amacyla m
yazyorsunuz?
- Amacnz aklamak iin bir cmle yazma veya otuz saniye
konuma hakknz olsa ne yazar / sylerdiniz?
- Nasl bir biim kullanacaksnz?
95

- Hazrlanmak iin ne kadar zamannz var?

- letiim esnasnda zaman veya mekn ile ilgili allmadk bir
durum var m? Mesela konumanz cuma gn leden sonra
16.00da m yapacaksnz? Cuma gn leden sonra ge vakitte
gnderilmi bir elektronik posta takdir edilmeyebilir hatta daha da
kts okunmayabilir.
- Bu yazy / konumay kim okuyacak / dinleyecek? stnz
m, astlarnz m, siviller mi? Bu soruya verilecek yant, iletilen
mesajn resmiyet derecesini ve niteliini dorudan etkileyecektir.
- Okuyucularn / dinleyicilerin eitim seviyeleri ve uzmanlk
alanlar nedir?
- ncelikle konu hakknda bir n bilgi (kavramlarn anlamlar vb.
bilgiler) vermenize gerek var m? Karnzdakiler, sunduunuz
dnce hakknda deneyim sahibi mi?
- Hedef kitlenin sizin hakknzdaki grleri nelerdir? Onlarn
gznde tannan ve gvenilen bir kimse misiniz?
- letinizi dinlemek / okumak iin istekliler mi? Mesajnz
koordine etmeye gereksinim var m?
Kurumunuzun tutmasn gerektirecek szler veriyor musunuz?
b. Amacm Ne?
Trk Silahl Kuvvetlerinde oluturulan ou yazl ve szl ileti,
u drt ama snflandrmasndan birinin iinde yer alr:
1) Emir vermek.
2) Bilgi vermek.
3) kna etmek.
4) Tevik etmek.
Size den grev ise ileteceiniz ana dnce ve amacnzn
ne olduuna karar vermektir. Baz iletilerin birincil ve ikincil amalar
olabilir. Bu nedenle, mesajnz bu snflardan birine uydurmak iin
zorlanmayn. Amacnza karar verdiyseniz, nerede vurgulama
yapacanza ve hangi nitelikleri tayacak bir ileti hazrlayacanza
karar verebilirsiniz. letinizin amac aadakilerden birisi olabilir:
1) Emir vermek: Hedef kitleye yapmalarn istediiniz bir
aksiyonu tanmlayan bir bilgi verirken genellikle emredici ileti
kullanlr. Emredici iletide vurgu aktr, ksa komut ierir ve beklentiyi
ortaya koyar.
96

2) Bilgi vermek: Bilgilendirici iletinin amac, hedef kitleye bir

bilgiyi sunmaktan ibarettir.
Bu durumda hedef kitle, ileti gndericinin ykledii anlam
aynen verebilirse iletiim baarl saylr. Bilgilendirici iletiimde hedef
kitlenin eitim ve beceri seviyesine uygun, doru ve tam bilgi
vermelidir. Hedef kitlenin geri beslemesi ve srece katlm, verilmek
istenen iletinin alnp alnmadn deerlendirirken faydal olur.
3) kna etmek: kna edici ileti, hedef kitleye yeni bir dnce,
yeni bir politika, yeni bir rn veya mevcut uygulamalarda bir
deiiklii satmak iin kullanlr. Duygular insanlar ikna etmek iin
bir ara olmakla birlikte; en ikna edici iletiim ekli, birtakm somut
delilleri mantkl bir dzen iinde insanlarn nne koymaktr. leri
srlen deliller her birey iin farkl anlamlar ifade edeceinden hedef
kitlenin irdelenmesi olduka nemlidir. Amacnz dinleyicileri belli bir
hareket tarzna ynlendirmek olduuna gre, ses tonunuz ve sunum
biiminizi gz ard edemezsiniz. Bu konuda, dncelerin
desteklenmesi ilkesi ikna yeteneklerinizin nasl gelitirilebileceini
anlatmaktadr.
4) Tevik etmek: Yazl ve szl anlatmn son amac, genellikle
fazla dikkate alnmayan, ancak asker ortamlarda sklkla kullanlan
teviktir. Liderlik basamaklarn trmandka sorumluluunuzda
alanlar tevik edici konuma yapma sklnz artacaktr: Emekli
olanlarn vedasnda, terfi trenlerinde, komutanlar toplantsnda vb.
zamanlarda, tevik amal yaplan bir iletiimde, metodunuz, konunuz
ve karnzdaki topluluk hakkndaki bilginizin taml nem
kazanacaktr. Her ne kadar protokol ube bu konumalarn bir ksmn
hazrlasa da nnze gelen bu frsat karmamalsnz. Duygusal
iletiimde nemli olan konutuunuzda, konunun ve dinleyicilerin
tannmasdr.
Amacnz ister emir vermek, ister bilgi vermek, ikna etmek veya
tevik etmek olsun bunlarn hepsi iin geerli temel baz kurallar
vardr. Bu blmn sonundaki baar iin ipular ksmnda zet bilgi
sunulmutur.
c. Ana Dnceniz
Cmlesinin Yazlmas

Konusunda

Ak

Olun:

Ama

Anlatmnzn muhtemel genel amac hakknda bir grnz

olutu (emir, ikna, bilgi veya tevik); ancak, hedef kitleye ileteceiniz
ana dnce ne olacak? Siz amacnz tespit etmekte
zorlanyorsanz, emin olun ki hedef kitle de amacnz anlamakta
zorlanacaktr.
97

Amacnz ak olarak ortaya koyabilmenin bir yolu, ne yapmak

istediinizin zn anlatan bir ama cmlesi yazmaktr. Bu cmle
size sadece bir cmle yazmak iin izin verilseydi yazacanz o cmle
olacaktr.
Ama cmlesi yazmak, size iki ekilde yardmc olur. Birincisi,
iletinizi hazrlarken sadece konu zerinde younlamanz salar;
ikincisi, iletinizi gnderirken hedef kitle sadece vermek istediiniz ana
dnceye younlar.
Ak bir ama cmlesi yazmak size iki ekilde yardmc olur:
- Mesajnz gelitirirken sizin odak olmanz salar. Mesajnz
verdiinizde alclarn odak olmasn salar.
- Karnzda st rtbeli subaylarn olduu bir ortam dnnz.
Zaman ayrmalar ve ncelik vermeleri gereken bir yn iin arasnda,
sizin bir an evvel nereye varmak istediinizi gsteren bir ama
cmlesi arayacaklardr.
rnek olarak verebileceimiz birka ama cmlesi yle olabilir:
Ama Cmlesi: stihkm taburu personelini, tehlikeli atklarn
atlmas konusunda yeni uygulamalar hakknda bilgilendirmek.
Ama Cmlesi: rencileri, almak, okula gitmek ve gelecek
ile ilgili umutlu olmalar konularnda tevik etmek.
Ama Cmlesi: ube mdrnz resm seyahatlerde
kullanmak zere adet diz st bilgisayar alma konusunda ikna
etmek.
. Dier Konular
Ana dncenizi bilmek, amacnz belirlemek iin yeterli
deildir. Eitliin her tarafna baktnz anlamanz iin sormanz
gereken baz sorular unlar olabilir: Sorulara vereceiniz yantlar,
amacnz tekrar belirlemek ve projenizi yeniden ekillendirmek adna
nemlidir.
- letiim iin hangi biimi kullanacam? Gnmz komutanlar,
birliklerinin ve kendi zamanlarnn kullanm ile ilgili olarak artan
oranda daha hassastrlar. letiimin gerekli olduundan ve mesajn
iletimi iin doru biimin seildiinden emin olun. Konuyu
derinletirmeden ne kadar zaman harcanacan tespit edin. Bir saat
sonra balayacak komutan toplantsnda iki dakikalk zamannz
olacak m?
- Mesajm hazrlamak iin ne kadar zamanm var? Amirinizin
yarn isteyecei bir raporun genilii ve derinlii, mali yln sonunda
98

istenecek bir karargh etdnden farkl olacaktr. Sreniz nedir?

Raporu yazmanz ne kadar srer? Amacnzn belirgin olmas ile ilgili
baka konular da vardr. Bunlardan biri insan unsurudur ki bu iletiim
oyununda hedef kitlenin irdelenmesi anlamna gelir.
d. Hedef Kitlenin rdelenmesi
Bu blmde belirtildii zere, iletiim srecinde temel
geden bahsedilir. A kiisi bir ileti hazrlar ve B kiisine gnderir. B
mesaj alr. Bylece iletiim sreci tamamlanm olur. Esasnda, bu
noktada iletiim sreci ilgin bir hl almaya balar. Acaba ileti B kiisi
tarafndan, Ann gnderdii anlamda m alnmtr? Ayn anlamda
alnmadysa Neden alnmamtr? te bu noktada hedef kitle
irdelemesinin derinliklerine doru bir yolculuk yapmak gerekir. letiyi
sunan kii, hedef kitle irdelemesinde kendini, iinde bulunduu
organizasyonu ve hedef kitleyi iyi incelemelidir.
1) Kendinizi Tanmak
Hedef kitle irdelemesine balamadan nce, aynada kendinize
bir bakmanz gerekir. Kendi gl ve zayf ynlerinizi bilmeniz,
iletiimde istediiniz hedefleri gerekletirmenizde yardmc olabilir.
rnein:
- Baz iletiim biimlerinde, dier biimlere gre daha baarl
olabilirsiniz. Kuvvetli yanlarnz biliniz. Toplum karsnda konumak
sizin iin ok azap vericiyse ve mesajnz yazl olarak vermek gibi bir
seeneiniz varsa yazl anlatm tercih etmelisiniz.
- Yazl nota gereksinim duyan deneyimsiz bir takdimciyseniz ve
dinleyicilerin arasndaki komutan dikkatli bir ekilde brifinginizi
dinleyip alnnzdan boncuk boncuk damlayan terleri seyrediyorsa
elinizde rahatlkla okuyabileceiniz notlarn olduundan emin
olmalsnz.
- Konunuzda uzmansanz, sakn karnzdaki kitleyi mesleki
terimlere bomayn.
Mesleki terimleri kullanmak size ho gelebilir; fakat herkes
sizinle ayn dncede olmayabilir. Dier taraftan, konu hakknda
uzmanlk bilginiz yoksa yeterli seviyede aratrma yapmalsnz.
Unutmayn ki hedef kitlenin iinde konuyu en az sizin kadar bilen
insanlar olabilir.
- Hedef kitle ile banz nedir? Onlar kiisel olarak tanyor
musunuz? yle ise daha rahat bir sunum veya resmiyeti gereksiz
yere ykseltmeyecek bir belge hazrlayarak hedef kitleye daha iten
yaklaabilirsiniz.
99

2) altnz Kurumu Tanmak

Kendinizle ilgili konular gzden geirdikten sonra, altnz
ortam ve kurumu deerlendirmelisiniz. TSKnin bir personeli olarak,
yazl ve szl anlatmlarnz d dnya ile ilikisi kesilmi bir ortamda
yapamazsnz. letiim esnasnda dhil olduunuz kurumu, birlii,
snf ve uzmanlk alannz temsil edersiniz ve yazdklarnzda /
sylediklerinizde bu ilgi alanlarnn hkim grn, yeteneklerini ve
kayglarn dikkate almak zorunda kalrsnz. Kurumunuzla ilgili dikkat
etmeniz gereken konular n plana karan birka soru rnei
aada sunulmutur.
- Kurumunuza, amirlerinize veya personelinize
getiremeyeceiniz bir szde mi bulunuyorsunuz?

yerine

- Vaat / teklif ettikleriniz imdiye kadar sergilediiniz durua ve

uygulamalara uygun mu? Uygun deilse, ikna edici biimde
hazrlanm bir anlatmla byle bir deiiklie niin gerek
duyduunuzu aklamalsnz.
- Bu konuda kiminle e gdmde bulunmanz gerekir. Bu konu
baka kimin ilgi ve etki alanna giriyor? E gdm faaliyeti labirent
gibidir, nemli bir makam devre d brakrsanz bu konuda mutlaka
eletiri ve geri besleme alrsnz.
3) Hedef Kitleyi Tanmak
Hedef kitle drt gruba ayrlarak incelenmelidir. letiimin ekline
ve e gdm seviyesine bal olarak her bir grup ile ilgilenmek
zorunda kalmayabilirsiniz.
- Birincil alclar: Szel ve yazl olarak dorudan iletiime
girdiiniz kiilerdir.
- kincil alclar: Birincil alclar araclyla dolayl olarak
iletiime girdiiniz kiilerdir.
rnein, siz bir birlik komutansnz ve sosyal faaliyetlere ilikin
hazrladnz bir yazy idari astsubaynza verip gereini yapmasn
ve personeli de bu konuda bilgilendirmesini istediniz. dari
astsubaynz gereini yapp bu yazy belletene ast. Belletendeki
yaznz okuyan personel tali (ikincil) alcdr.
- Karar vericiler: Karar vericiler, hedef kitlenin iindeki en gl
yelerdir. Bu kiilerin konuya bak asn ve beklentilerini bilmek,
geni katlml brifinglerde ve st makamlara gidecek dokmanlarda
dikkatinizi younlatracanz konu hakknda yol gsterici olabilir.
100

- lgililer: Mesajnz, hedeflediiniz kitleye ulamadan nce

iletiniz zerinde n inceleme yapan kiiler, ilgililerdir. Bu kiilerin
zelliklerini ve beklentilerini bilmek hedef kitle ile takiben gireceiniz
iletiimde yaayabileceiniz skntlar nceden gidermenize yardmc
olabilir. Sral amirleriniz, st dzey ynetim kademesinin emir
subaylar ve komutann genel sekreteri, hedef kitlenin ncelikleri ve
tercihleri konusunda sizden daha bilgili olabilirler. Onlarn girdilerini
dikkate almalsnz.
4) Baarl Bir Hedef Kitle rdelemesi in pular
- Hedef kitlenin rtbesinden korkmaynz. Rtbe fark zaman
zaman iletiimi olumsuz etkileyebilir. rnein, kimi zaman rtbece
kdemli bir kitle karsnda diliniz tutulabilir veya rtbece kdemsiz bir
kitle karsnda ifadeleriniz geliigzel veya davranlarnz sabrszca
olabilir. Kendinize srekli olarak, herkesin bu iletiim faaliyetinde eit
arlkta birer ge konumunda olduunu ve herkese kar drst,
doru ve saygl olmanz gerektiini hatrlatmalsnz.
- Mesleki terimleri hedef kitleye gre ayarlaynz. Onlarn konu
zerindeki uzmanlklarn veya bilgilerini abartmaynz ya da
kmsemeyiniz. Uzmanlk alannzla ilgili terim ve ksaltmalarla dolu
ifadelerle hedef kitlenizin ilgisini datmaynz. Mesleki yaantnzda
bunlar ok normal olabilir; ama mesleki dili bilmeyenler iin ayn ey
sylenemez.
- Hedef kitle iindeki olas farkllklar dikkate almazsanz rk,
din, etnikilik ve cinsiyet ayrm gibi iletiim tuzaklarna derek, hedef
kitle iindeki bir ksm insan istemeden dlayabilirsiniz. Bu konu
grsel yardmclarn, rneklerin ve mizahn kullanlmasnda da dikkate
alnmaldr. Meslek, cinsiyet ve rk ierikli genellemelerden uzak
durun.
- Konuma slubu, sadece ne sylediinizle deil nasl
sylediinizle de ilgilidir.
slup, iletiimde gttnz ama ile hedef kitle arasndaki
badr. Konumaclar, iletiim arac olarak ses, vcut hareketleri ve
mimik kullanrlar. Yazda ise sadece kt zerindeki szckler vardr.
Kurumlarn yanl anlalm bir basn aklamas yznden zr
dilerken ekilden ekle girdiini grmsnzdr. Bunun sebebi, yz
yze iletiimde kullanlan jest ve mimiklerin yazl anlatmda
kullanlamamasdr. Yazl anlatmdaki bu dezavantajn farknda
olmal ve gereken zeni gstermelisiniz. ma dolu szler, olumsuz
ifadeler ve ho olmayan yaktrmalar, amacnza ulama
abalarnza zarar verebilir.
101

- Kibar olun. Yaz yazmann ilk kural kibar olmaktr.

Kzgnlktan, eletirmekten ve dalga gemekten vazgein; mantkl ve
ikna edici olun. Szcklerinizi daha zenle sein. Kimseyi kasten zor
duruma drmeyin. Kabalk, zayf bir insann g gsterisidir.
- Okuyucu veya dinleyici ile yaknlk kurabilmeli, onlara ilgi
gstermeli ve iletiim srecinin iinde kalmalarn salamak iin
zamirlerden faydalanmalsnz. Zamir kullanm ayn zamanda iletinizi
tekdzelikten ve soyutluktan kurtarr. En ok kullanlacak zamirler siz,
sizin, biz, bize ve bizimdir. Ben, beni ve bana gibi zamirleri ok az
kullanmalsnz.
- Olumlu bir yaklam sergilemelisiniz. vg hak ediliyorsa
vmelisiniz. Ek iyiletirmelere girimeden nce, o ana kadar
yaplanlarn kabul edilebilir olduunu aklamalsnz. Yaplan ii
deerlendirirken yapc soru, neri, istek, teklif biiminde ya da ak
ve anlalr emir eklinde ifadeler kullannz. Kt haber vermeniz
gerekiyorsa, ilk sz olarak bu haberi vermektense nce tarafsz
yorumlarda bulunmay tercih ediniz. zm alternatifleri sunarak
olumlu yaklamnz srdrnz. Basmakalp ifadelerden, tekrarl
reddedilerden, kt haberi szcklerin arasna gizlemekten ve
uygun olmayan zr dileme ekillerinden uzak durmalsnz. Hedef
kitle, samimiyeti ve drstl her zaman takdir edecektir.
Olumlu yaklam ile ilgili aadaki rneklere bakalm:
Komutanlar, eitim iin sadece nitelikli personeli seecektir.
(Yapc)
Komutanlar, eitim iin nitelikli olmayan personelden seim
yapmayacaktr. (Ykc)
Olumlu

Olumsuz

Ho geldiniz

Bekleme odas

Yerlemi uygulamalar

Eski uygulamalar

Program deiiklii

Erteleme

Miad teyit etme

Miad hatrlatma

Sk mcadele

Kstl imkn

yi yazmaya bala

Kt yazmay brak

Uzun vinci kullan

Ksa vinci kullanma

Bardan yars dolu

Bardan yars bo

102

- Farkl iletiim ortamlar farkl resmiyet derecesi gerektirebilir.

Resm olmayan bir iletiimde, karnzdaki kitle ile konuuyormu gibi
ak, doru ve etkili bir dil bilgisi kullanlr. Resm iletiimde ise resm
bir dil kullanlr. Asker yazlarda genellikle resm karakterli ifadeler
kullanlmaktadr. Mesajnz ister resm olsun ister olmasn Trke dil
kurallarna uymak zorundadr. Dolaysyla, her durumda mesajnz
ak, z ve basit olmaldr.
2. Konunun Aratrlmas
Doru yolda giden kaplumbaa, eri yolda giden yar atn
geer.
Bu blmde;
- Ktphanede
plannn yaplmas,

aratrmaya

balamadan

nce

aratrma

- Bilgi toplama kaynaklarnn belirlenmesi, nternet aratrmalar,

- Kaynaklara ait ipularnn bulunmas,
TSK personeli
anlatlmaktadr.

iin

yararl

kaynaklarn

aratrlmas

Yapacanz iletiimin amac bilgilendirmek veya ikna etmek

olabilir. Ancak, amacnz ne olursa olsun uygun bir tarzn yannda
baz somut verilere de ihtiyacnz olacaktr. Amacnz ve hedef
kitlenizi belirledikten sonra, iletiim amacnz destekleyecek konular
aratrmak ihtiyac duyacaksnz.
Tarih boyunca aratrma yapmak her zaman kolay olmamtr.
Nitekim, 20 yl ncesinde olanaksz olarak grlen birok bilgi bugn
nternet zerinden elde edilebilir. Fakat, her yeni olanak, beraberinde
baz sorunlar da getirmektedir. Kaynan gvenilirlii, nternet
zerindeki birok bilgi arasndan bizim ihtiyacmz olan verilerin
ayklanmas, bu sorunlardan bazlardr. Bu blm, herhangi bir
greve ilikin yapacamz aratrmalar esnasnda takip etmemiz
gereken yntemler hakknda tavsiyelerde bulunmaktadr.
a. Aratrma Plannn Yaplmas
Bilgi toplama faaliyetine balamadan nce basit bir toplama
plan yapmanz, aratrmanzn etkinliini artracaktr. Basit bir konu
iin toplama plan demek, grevin zelliine ynelik dnsel bir n
hazrlk demektir. Daha geni ve detay gerektiren bir konuda ise
detayl bir aratrma plan kaleme almanz gerekebilir. Konunun
kapsamna bakmakszn zerinde dnmeniz gereken konular
unlar olabilir:
103

- Amacnz ve konunun kapsamn tekrar gzden geiriniz.

Aratrmanza balamadan nce neye ihtiyacnz olduunu
bilmelisiniz. Bununla birlikte, aratrmanz derinletike amacnz ve
konu kapsamnz da geliebilir. Karmak bir konu aratryorsanz; ne
kadar ayrntya ineceiniz, ne yapabileceiniz ve nerede duracanz
hakknda bir fikriniz olmaldr.
- Aratrmay tamamlamak zere bir sre belirleyiniz.
Aratrma srecinin iinde kaybolmak mmkndr. Zamannzn
byk bir ksmnda mkemmel bir bilgi toplama almas
gerekletirip, arta kalan ksa srede sradan bir sunum hazrlamayn.
- Amirinize farkl bir emri olup olmadn sorunuz. Amiriniz
altndan kalkabileceinize inand iin bu konuyu size vermitir.
Bununla birlikte, tek banza cevab nasl ve nereden bulacanz
bilseniz bile, nereden balamanz gerektiine ynelik amirinizin emrini
almak size zaman kazandracaktr.
- Konu hakkndaki bilginizi ve tercihlerinizi gzden geiriniz.
Verilen grev hakknda ok deerli bilgilere sahip olabilirsiniz; ancak
sonuca ynelik n yarglarnz ve tercihleriniz hakknda dikkatli
olmalsnz. Esasen, n yargsz bir tutum sergilemek olduka zordur
hatta konu hakknda hi bilginiz yoksa hemen hemen olanakszdr.
in sevindirici yan, konu hakknda tercihleriniz olduunun
farkndaysanz; kiisel felsefenizle uyumayan bir bilgiyi dorudan
eleme olaslnz az olacaktr.
b. Bilgi Toplama Kaynaklarnn Belirlenmesi
Bilgi toplama srecine yaklamnz olaslkla u konu
etkileyecektir: Birincisi aratrma konunuz, ikincisi aratrmaclk
deneyiminiz ve bu aratrma konusundaki uzmanlk dereceniz
sonuncusu da nternet ve elektronik veri tabanlarna ynelik
deneyiminizdir.
Herkesin eriimine ak bir konuda aratrma yapyorsanz ve
elektronik bilgi toplama aralaryla aranz iyiyse, byk olaslkla ilk
bavuracanz kaynak nternet olacaktr. Blgesel bir sorun veya
hassas bir konuda aratrma yapyorsanz ya da aratrma sreci
veya teknolojisi ile ilgili bir rahatszlk duyuyorsanz, olaslkla baka
bir kiiye danarak aratrmaya balamay tercih edersiniz. Konu
veya aratrmacnn zelliklerine bakmakszn drt ana bilgi kayna
aada srlanmtr:
1) arkadalar ve kurum personeli: Her an yz yze
grme frsat bulabileceiniz i arkadalarnz ve kurumunuzda
grevli dier personel, aratrma yapacanz konuda uzman
104

olabilirler; uzman deillerse de aradnz bilgiye nasl ulaacanz

konusunda size yardmc olabilirler. Ek olarak, size bu aratrma
konusunu veren amiriniz de bir kaynak olabilir. Bakalarndan bilgi
isterken byk resim hakknda ak ve anlalr olmalsnz. Bu
ekilde herkesin zamanna sayg gstermi olursunuz.
2) yerinizdeki dosya ve belgeler: Arive kaldrlm
dokman ve yerel ada bulunan ortak bilgiler, aratrma yaptnz
konuda deerli bilgiler ieriyor olabilir. Belki de o konuda yaplm bir
alma veya yazma mevcut olabilir. Bu sebeple arivi aratrmak
yerinde olacaktr.
3) nternet: nternetin gnlk yaammzn ayrlmaz bir paras
olduu u gnlerde, masamzdan kalkmadan elde edebileceimiz
bilginin miktar inanlmaz derecede artmtr. Buna ramen bilgisayar
ile ili dl olmayan kiiler iin web, korkutucu gzkebilir; ancak bu
korkular derhl bir kenara braklmaldr. Elde edeceiniz ganimet
gstereceiniz abaya deecektir.
nternet ile gelen iki zorluktan bahsedilebilir: htiya duyduunuz
bilgiye ulamak ve ulatnz bilgilerden hangisine inanp hangisine
inanmayacanz. Unutmaynz ki gnmzde herkes bir web sitesi
kurabilir ve kurulmu bir web sitesi hibir iz brakmadan ortadan
kaybolabilir. Ayrca, bu sitede yer alan bilgilerin doruluunu kontrol
eden bir mekanizma da mevcut deildir.
4) Ktphaneler: Ktphaneler aratrmaclar iin esiz
imknlar sunar. nternet bir bilgi kayna olarak ok uygun olsa da
ciddi bir aratrma sadece nternetten gerekletirilemez. Gerekli bilgi
hl kitaplarda ve sreli yaynlardadr. Ktphaneler yeni kan
kitaplar ve sreli yaynlar takip eder, gerekli olanlar satn alr ve
sizlerin imknna sunar.
Halka ak ktphaneler ile niversite ktphaneleri de
aratrmanzda kaynak olarak kullanabileceiniz en nemli bilgileri
barndrabilir. Belki buralardan dn kitap alamazsnz ama kitap
okumak ve aratrma yapmak zere buralar ziyaret edebilirsiniz.
Elektronik ktphaneler dier bir nemli bilgi kaynadr. Ayrca
bu html adresi, baka ktphanelere eriim salayan arama motorlar
ierir. Elektronik ktphanelere web zerinden ulalmasnn yannda,
sunulan bilgilerin gvenilirlii fiziksel ktphanelerin sunduu bilgilerin
gvenlii ile e deer kalite standardna sahiptir.
105

3. Dncelerin Genel Hatlaryla Ortaya Konulmas ve

Dzenlenmesi
Dnmeden renmek faydasz, renmeden dnmek
tehlikelidir.
Konfyus
lk adm tamamladktan sonra yazl veya szl rnnz
hazrlamak konusunda epey yol aldnz. imdi ise yazma hazrl
blmnn son adm olan dncelerinizin genel hatlarn ortaya
koymak ve dzenlemek aamasna geldik. Dncelerinizin genel
hatlarn ortaya koymak; elinizdeki malzemeyi mantksal olarak
dzenlemeye, dnceler arasndaki ilikileri grmenize ve tasla
olutururken hedeften ayrlmamanza yardmc olur. Bunu, iletiim
rnnzn inaat plan olarak dnebilirsiniz ve yaznz yazmaya
baladnzda bunun faydasn greceksiniz.
a. Ama Cmlesinin ve Ana Dncenin Sonlandrlmas
Neden ama cmlesinden ok sk ve tekrar bahsediyoruz?
Bazen konunun aratrma sreci esnasnda (ikinci basamakta)
elde edilen bilgiler bizi beklenmedik bir tarafa ynlendirebilir. Bu
durumda verileri orijinal amaca uyduracak myz? Hayr. Bu durumda
mantkl olarak destekleyebileceimiz ekilde ama cmlemizi
deitireceiz.
Ama
cmlemizi
yazp
sk
sk
ona
bavurursak,
dncelerimizin genel hatlarn ortaya koyarken hedeften sapma
olaslmz azalr. Genel hattaki her ana dnce ve yardmc
dnce ama cmlemizi desteklemelidir. lgisiz bilgiler ve dnceler
elenmelidir. Bu aamadaki disiplin bizi daha sonraki birok skntdan
kurtaracaktr.
Tez cmlesi, akademik yazda kullanlan zel bir ama
cmlesidir.
Tez cmlesi, tartmal bir konuda yazarn tezi boyunca
savunduu bak asdr. Tez cmlesi genellikle aratrma
srecinden sonra son hlini alr.
b. Ana Dncenin Balangta Ortaya Konulmas
Hemen hemen her iletiim durumunda ana dncenizi
balangta ortaya koymanz gerekir.
Dorudan yaklamda dinleyici, mesajnzn detaylarn
hazmetmeye daha iyi hazrlanr ve aklnda mantksal balantlar
kurar.
106

Ancak, dncenize kar olduunu bildiiniz bir dinleyici

kitlesine kar daha dolayl bir yaklam izlemek gerekebilir. Bu
durumda ana dncenizi nceden sylerseniz dinleyicilerin daha
sonra syleyeceklerinizi dinlememe riski de vardr. Bu durumda nce
gerekeleri ifade eder, sonra ana dncenizi belirtirsiniz.
Bazen bu, dinleyicilere dncelerinize snma ve kabullenme
frsat salar.
Dolayl yaklamda da bir giri blmne gerek vardr. ki ama
cmlesine rnek verecek olursak:
Dorudan yaklam: Kadnlar savaa katlabilmelidirler nk...
Dolayl yaklam: Kadnlarn savaa katlmas konusu ok
tartlan bir konudur ve bu konuyu tartan taraflarn hakl gerekeleri
vardr.
Dolayl yaklam saknarak kullann. nk ileri dzey bir
tekniktir ve dinleyicinin kafasn kartrmadan bunu uygulamak
zordur. Akademik bir ortamda, devlerinizde bu yntemi kullanmadan
nce danmannzn fikrini alnz.
c. Genel Hat: Neden htiyacm Var?
Baz insanlara dncelerini genel hatlaryla ortaya koymak bir
angarya gibi gelebilir.
Genel hattn ortaya konmas zaman gerektirse de aslnda
zaman kazandrr. Bir ana hatta, ana dnceleriniz ve yardmc
dnceleriniz mantkl bir sra ile yer alr. Tm cmle ve paragraflar
yazmadan nce dncelerinizi ve yaznn genel akn grmenizi
salar. Baz dnceler birbiriyle uyum salamyorsa, fazla aba
harcamadan onlar dzenlemenizi salar. Bir evin plan gibi inaat
srecinin daha etkin olarak yrtlmesini salar.
Her yaz birok ayrntya
hazrlanmasn gerektirir mi? Hayr.

sahip

detayl

bir

genel

hat

Ksa bir mektup, ileti veya rapor yazacaksnz, ana dncelerin

listesi yeterli olabilir. Daha uzun yaz, rapor ve ettler iin detayl bir
genel hattn vazgeilmez bir yardmc olduunu greceksiniz.
. Genel Hat: Paral Yap
Kitabn ilerleyen blmlerinde yaz ve konumalarn genel
olarak giri, gelime ve sonu blmlerine ayrld anlatlacaktr.
ounlukla gelime blmnn genel hatlaryla ortaya konmas
yeterli olacaktr. Ancak uzun bir yazl rn iin detayl veya resm
genel hat oluturuyorsanz giri ve sonu blmlerini de buna dhil
107

etmeniz nerilir. Ksa bir dev iin gayriresm genel hat hazrlayan
becerikli bir iletiimci, sadece gelime blmnn genel hatlarn
karp giri ve sonu blmlerini taslak srecinde yazabilir.
d. Genel Hat Biimleri: Resm Genel Hatlarda Kullanlan
Yap ve Balklar
Birok genel hatt sizden baka kimse grmese de baz
durumlarda resm bir genel hat oluturmanz gerekebilir.
rnein;
- Amiriniz yaz plannz grmek isteyebilir,
- Yaznzda numaral balk ve alt balklar olacaktr.
- Birlikte almas gereken birden fazla personelin abalarn
dzenliyorsunuzdur.
Bu durumlarda genel hattnzn numaralandrlmas veya
harflendirilmesinde tutarl bir yaklama sahip olmak gerekir.
Bir seenek, genel hatta seviyelerini belirtmek iin saysal
yapy kullanmaktr. Asker ynergeler gibi karmak belgelerde,
okuma kolayl iin bu seviyeler balklar olarak da kullanlabilir.
Genel hattn baz blmleri dierlerinden daha ayrntl olabilir.
Blnen bir konu en az iki paraya ayrlmaldr. Hibir zaman ikinci
blm yoksa birinci blm oluturmayn.
Bunlar sadece iki biim rneidir. Son rnnz balklar veya
dzen iin belirli bir biim gerektiriyorsa (rnein, bilimsel dergiye
yazlan makale gibi) genel hattnz iin bu biimi kullanmak size
zaman kazandracaktr. Byle bir durum yoksa tutarl her yaklam ie
yarayacaktr.
Baz insanlar genel hatta ar zen gsterirler. Unutmayn ki
genel hattn amac dncelerinizi dzenlemektir. Bu yzden rahat
olun ve sizin iinize yarayan bir biimi kullann.
e. Gelimenin Genel Hatt: Bir Yntem Sein
Bir sonraki adm, dncelerinizi mantkl ve sistematik bir sra
iinde balangtan sonuca gtrmektir. En yaygn yntemler aada
listelenmitir. Amacnz, dinleyiciler ve konunun doas, yntem
seiminizi etkileyecektir.
1) Konusal Yntem: Bu kayna genellikle dnceleri,
nesneleri veya olaylar snflar hlinde sunmak iin kullanabilirsiniz.
Bu biim ounlukla genel dncelerden sonra alt konularn
sralanmasnda kullanlr.
108

Konusal yntem genellikle, konunun doasndan gelen sray

veya amac takip eder.
rnein, helikopterler hakknda bir sunum yapyorsanz konuyu
hafif, orta ve ar yk kapasitesine sahip olanlar eklinde
snflandrabilirsiniz. Hafiften ara veya tam tersi bir anlatm sras
takip edebilirsiniz.
pucu: Okuyuculara karmak veya yabanc olduklar bir
konudan bahsedecekseniz. En basit veya en bilinen konudan
balamak anlalmay artracaktr. Bu yntemi kullanrken dinleyicilere
en uygun dzenlemeyi zaman iinde bulmaya aln.
2) Karlatrmal Yntem: Konular, kavramlar veya dnceler
arasndaki benzerlik veya farkllklar tanmlarken kullanabilirsiniz. Bu
yntemde madde madde fark veya benzerlikleri sunmanz okuyucuya
daha fazla yardmc olur.
3) Zaman Sral (Kronolojik) Yntem: Bu kayna kullanrken
olay, sorun veya sreleri olduu veya olmas gereken sra ile
sunarsnz. Bu yntem genellikle tarih, geliim sreci, sorunun
tanmlamas gibi yazlarda kullanlr.
Bu yntem basit olmakla birlikte hangi olaylarn dhil edilip
hangilerinin hari tutulacan iyi deerlendirmek gerekir. rnein, bir
misafir konumacnn z gemiini hazrlarken konuun uzmanln
ve deneyimlerini ne karp baka nemli ancak ilgisiz blmleri
konuya dhil etmeyebilirsiniz. Kukuya dtnzde amacnz ve
dinleyici kitlesini deerlendirerek karar verin.
pucu: Tartmal bir konuyu zaman sral yntem kullanarak ele
almay dnebilirsiniz.
Birok konumac / yazar nce konunun tarihini inceleyelim
diyerek ie balar. Bylece konumaya tarafsz bir biimde balanm
olur. Bu dolayl bir yaklam olup dikkatle kullanlmaldr.
4) Sralama Yntemi: Sralama veya adm adm yaklam,
zaman sral ynteme benzer. Teknik bir usul veya sreci aklarken
bu yntemi kullanabilirsiniz. Genellikle admlarn yapl sras yapl
zamanndan daha nemlidir. Etkili Ietiimde Yedi Adm bal buna
bir rnektir.
Sralama yntemi genellikle el veya ders kitaplarnda kullanlr.
rnein, bir silahn muayenesi, doldurulmas, atelenmesi, paralara
ayrlmas ve temizlenmesi bu ynteme uygundur.
pucu: Bir usul anlatrken dinleyicinin dikkatini sralandrmaya
ekmeniz zihinsel olarak hazrlanmalarna yardmc olacaktr.
109

5) Konumsal / Corafik Yntem: Bu yntemde bir yerden

balayp srayla dier yerlerden bahsedilir. Bu yntem, dayal bir yol
izler (kuzeyden gneye, doudan batya, saat dorultusunda,
yukardan aa gibi). Pilotlara hava durumu brifingi verdiinizi
dnelim. nce kendi meydannzdan balayp dier meydanlardaki
ve rotadaki hava durumundan bahsedersiniz.
pucu: Konumsal ilikilerde izlediiniz sray belirtmeniz ve
geilerde bunu belirtecek balalar kullanmanz nemlidir. Yoksa
dinleyicilerin kafasnn karmas veya dikkatinin kaybolmas kolaydr.
6) Sorun / zm Yntemi: Bir sorunu tanmlamak ve bir /
birka zm sunmak iin bu yntemi kullanabilirsiniz.
Sorunun tm ynlerini tartn (yntemi, zellikleri, sonular).
nerilen zm sunarken okuyucular zmn uygulanabilir,
maliyet ve etkinlik bakmndan uygun olduuna ikna etmek iin
destekleyin. zmnz sunduktan sonra zm uygulamak iin
gerekli nlemleri sralamanz da uygun olacaktr.
Bu yntem eitli ekillerde kullanlabilir:
- Tek zm: Sorunu sunar, arkasndan en mantkl tek zm
sunarsnz.
- oklu zm: Sorunu sunar, arkasndan birka zm
etkileriyle sunar ve tavsiyenizi belirtirsiniz.
- oklu zm art / eksi: Her bir zmn yararlar / zararlar
tartlr.
7) Mantk Yntem: Bu yntemde dncenizi nce ortaya
koyar daha sonra bu dncenizi desteklersiniz. mantksal iddia
yntemidir. Bu yntemi sadece sorunu tartmak ve zmler
sunmann tesinde dinleyicileri sizin bak anza yaklatrmak
istediinizde kullann.
pucu: Dinleyici irdelemesini hatrlayn. Dinleyiciler dnce
olarak size kar tavr alyorlarsa kabul etmeleri en kolay dncelerle
sze balayn ve daha tartmal konulara yava yava ilerleyin.
8) Sebep / Sonu (Nedensellik) Yntemi: Bu yntemde bir
dnce, eylem veya durumun dierlerine nasl sebep olduunu
ortaya koyarsnz. Bu kaynan iki deiik biimi vardr:
(a) Sonula balayp sebeplerini sralayn.
(b) Sebeplerle balayp sonularn ortaya koyun.
Hangi ekli seeceiniz, tartma durumuna gre deiebilir.
110

Bazen sonu - sebep ilikisi, nedeni ortaya koymak iin

kullanlr. Ne zaman bu yaklam kullanabilirsiniz? Kaza emniyet
kurulu bakan olduunuzu dnelim. Bir kazann neden olduunu
aratrrsnz. Raporunuzda nce kazay tarif eder daha sonra
nedenlerini sralarsnz.
Bazen sebep sonu ilikileri, imdiki hareket ve kararlarn
gelecekteki sonular tahmin edilirken kullanlr. rnein baz
sebeplerin, (personelin ayrlmas, az sayda personel yetitirilmesi,
zorunlu hizmetin azaltlmas) istenmeyen sonular (personel zafiyeti)
dourabileceini ortaya koymak iin kullanlr.
9) Taslan Yazlmas:
almakszn, dnsel ve ahlaki olgunlama olanakszdr.
M. Kemal ATATRK
Bu blmde unlar incelenecektir:
- Ana felsefenin oluturulmas.
- blml yapnn oluturulmas.
- Paragraflarn oluturulmas.
- Konu cmlesinin oluturulmas.
- Paragraflar aras geiler.
- Kantn zellikleri.
Gzden geirme evresini takiben, birinci derece haberleme
rnn ortaya koymak iin gereksinim duyduunuz eylere
sahipsiniz. Artk, ilk tasla yazmak iin hazrsnz. Bu blmde, taslak
yazmak iin batan aa tm konular kapsayacak bir yaklam
mevcuttur. ncelikle, byk resim ile balayacaz; giri, gelime ve
sonu blmlerinden oluan paral yapy aklayacaz. Bunu
takiben,
btn
iindeki
paragraflar
nasl
yazacamz
tanmlayacaz. Son olarak paragraflardaki cmle ve szckleri
irdeleyeceiz.
a) Ana Felsefenin Oluturulmas: Yaznzn taslan
yazmaya balamadan nce birka noktay gz nnde
bulundurmalsnz. Yazmaya baladnz yaz, tamamlanm rnn
sadece bir tasladr ve her bir cmle mkemmel olmak zorunda
deildir. Younluunuzu, dncelerinizi kda aktarmaya
vermelisiniz. Dil bilgisi ve yazm kurallar ile urap, grdnz her
hatay dzeltemeye alarak zaman kaybetmemelisiniz. Bu ilemler,
yaznn gzden geirilmesi evresinde yaplacaktr.
111

Bununla birlikte, taslanz yazarken hazrladnz taslak

plannz srekli gz nnde tutmalsnz. Belirli aralklarla,
yazdklarnzla
taslak
plan
karlatrmanz,
amacnzdan
uzaklamanza ve ilgisiz bilgileri yaznza eklemenize izin
vermeyecektir.
Peki yaznz nasl bir ey olacak? Birka uzun paragraf yazmak
yeterli olacak m?
Kesinlikle hayr. Yaznz blmden oluturacaksnz: Giri,
gelime ve sonu. Giri blm, hedef kitlenin dikkatini konuya
toplamal, hedef kitle ile yaznn sahibi arasnda scak bir yaknlama
oluturmal ve yaznn asl amacn ifade etmelidir. Gelime
blmnde dnceler paragraflarla mantksal bir ahenk iinde
istenen etkinlii salamak zere sralanmaldr. Sonu blmnde
ise, gelime blmnde aktarlan ana noktalar zetlenmeli ve
yumuak ifadelerle konu kapatlmaldr.
b) Blml Yapnn Oluturulmas: Hazrlayacanz
taslan bykl ok kapsaml olmamal ve taslak, giri, gelime ve
sonu blmlerinden olumaldr. Giri blm amacnz belirtmeli ve
dinleyicilerin dikkatini ekmelidir. Gelime blmnde, dnceler
mantk srasna uygun olarak paragraflara aktarlmaldr. Sonu
blmnde ise, gelime blmnde belirtilen konularn ksa bir zeti
ve genel sonular belirtilmelidir. Sonu blmne asla yeni bilgiler
eklenmemelidir.
(1) Giri Blm: Giri blm, sahne, ses ve k dzeninin
ayarlanmas gibidir. Giri blmnn ierii yerine getireceiniz
greve gre deimekle birlikte, bu blmde en azndan nihai
amacnz ve okuyucular hangi hedefe ulatracanz belirtmelisiniz.
- Hazrlk, mesajn rengini gsterir; hedef kitlenin dikkatini toplar
ve yaznn tamamn okumak iin istek uyandrr. Bu bileeni
kullanmak, istee baldr. Ksa yazlarda kullanlmayabilir. Giri
blmne renk katmakla birlikte; okuyucunun hazrlk cmleleriyle
ama cmlesini birbirinden ayrt edebilmesi salanmaldr. Daha
nceki yazlarnzda ana dncenizin anlalmasna ynelik olumsuz
kritik aldysanz, giri blmnde hazrlk cmlelerine fazla yer
vermeden dorudan konuya girmeyi deneyebilirsiniz.
- Ama cmlesi, ana dncenizi, amacnz veya tezinizi ak
ve anlalr ekilde belirten tek bir cmledir.
- Yol haritas, yaznzda vereceiniz temel noktalar ve
paragraflarnzn srasn aka ifade eder. Ayrca temel noktalar ile
amacnz arasndaki ba oluturur.
112

Aada, bu bileenden olumu bir giri blm rnei

sunulmutur:
letiim, grevin baarlmasnda olmazsa olmaz artlardan
birisidir ve tm TSK personeli istedii etkiyi yaratabilecek nitelikte yaz
yazabilme yeteneinde olmaldr (Buraya kadar hazrlk ksm). Bu
ders notunda asker eitim kurumlarnda ve kararghlarda
kullanlmak zere yazl / szl anlatm esaslar ve belli bal yazm
biimleri incelenmitir (Bu cmle de ama cmlesidir.). Ders notu,
asker iletiim ortamnn tanmyla balayarak sonrasnda yazl /
szl anlatm becerisini gelitirecek teknik ve usulleri belirtir. Son
blmde de yazl / szl anlatmda kullanlacak balca biimler
hakknda bilgi verir.
Her ne kadar okuyucular ilk nce yaznzn giri blmn
okuyacak olsalar da siz giri blmn ilk i olarak yazmak zorunda
deilsiniz. Girii yazmakta zorluk ekiyorsanz yaznzn gelime
blmne geiniz ve daha sonra bu blme tekrar dnnz. Bazlar
da tersten gider ve yaznn tamamn yazp giri blmn son i
olarak yaparlar. Giri blmn ne zaman yazarsanz yazn; ancak
amacnz ve birazdan nelerden bahsedeceinizi bu blmde
kapsadnzdan emin olunuz.
(2) Gelime Blm: Gelime blm yaznzn kalbi gibidir.
Gelime, temel noktalar ve her birini destekleyen detaylar ierir.
Gelime birka paragraftan oluturulur. Paragraf says amacnza ve
konuya bal olarak deiecektir.
Genel kural olarak her bir paragrafta baka bir temel noktaya
deinmelisiniz. Bir paragrafta birka temel dnceyi sunarsanz
okuyucularn kafasn kartrabilirsiniz. Uzun yazlarda ise bir temel
konu iin birden fazla paragraf yazmak durumunda da kalabilirsiniz.
(3) Sonu Blm: Yaznn sonu blm
nemsenmeyen blmdr. Bu, byk bir hatadr.

genellikle

Bazlar, iletmek istedikleri temel noktalar yazmay bitirince

yazy sonlandrrlar. Oysaki sonu blm, mesajnz zetlemeniz ve
hedef kitleye vermek istediiniz ana dnceniz iin son bir anstr.
Etkin bir sonu yazmak iin, konunun tamam ve gelime
blmnn temel noktalar zetlenmelidir. Basit ve kolay anlalacak
bir ama iin yazyorsanz, sonu blmnde ama cmlenizi deiik
szcklerle tekrar ifade edebilirsiniz. Karmak bir amacnz varsa
temel noktalar tekrar vurgulamal ve nerilerinizi ya da vardnz
sonucu ifade etmelisiniz.
113

Etkin bir sonu yazmak iin, temel noktalar veya bulgular

tekrar ifade etmeli ya da gelime blmnn dayanaklarn tekrar
vurgulamalsnz. Hibir artta, yaptnz veya sandnz
olumsuzluklar iin zr dilemeyiniz. Yaznz, sunmaya altnz
ana dnceye ynelik olumlu ifadelerle sonulandrnz. Gelime
blmnde bahsetmediiniz yeni dnceleri asla sonu blmnde
ortaya atmaynz. Bu, okuyucunun kafasnn kartrlmasndan baka
bir ie yaramayacaktr.
Giri ve sonu blmleriniz birbirinin ayns olmamak kaydyla
aralarnda kesinlikle bir denge olmaldr. Yazdnz sonucun giri
blmnden treyip tremediini ve amacnza hizmet edip
etmediini kontrol etmek iin nce girii okuyup hemen arkasndan
sonucu okuyunuz. Etkin bir sonu, yaznn sonunda sizin hakl
olduunuz hissini vermelidir.
Yukarda giri iin yazlan rnekten hareketle sonu paragraf
u ekilde yazlabilir:
Trk Silahl Kuvvetlerinin bir personeli olarak, etkin bir iletiim
kuramadan grevimizi baarmamz pek mmkn deildir. Bu ders
notu szl ve yazl anlatm bata olmak zere iletiim becerilerimizi
gelitirecek baz kullanl bilgiler vermektedir. Bu ders notunu her
zaman elinizin altnda bulundurmanz ve yazl / szl anlatm
hazrlarken sk sk ona bavurmanz baarnz artracaktr.
(4) Paragraflarn Oluturulmas: Paragraflar, yaznzda
dncelerinizi ina edeceiniz asl unsurlardr. Paragraflar amaca
hizmet ederler:
- Birbiri ile ilgili dnceleri tek bir dnce grubu olarak
birletirmek.
- Farkl dnce gruplarn birbirinden ayrmak.
- Yaznn, konu ile ilgili baka bir blmne geildiine dair
okuyucuya zihinsel uyar salamak.
Etkili bir paragraf, temel bir nokta etrafnda toplanm dnce
beklerinden olumu, ncesi ve sonras ile ba kuran ilevsel
paradr. Geliigzel bir araya getirilmi cmleler deildir. Bir paragraf
tek bir temel dnce veya noktay ifade eder, bir olay tanmlar ya da
bir izlenim yaratr.
Birok asker yazda paragraflar ila yedi cmle uzunluunda
olur. Sizin paragraflarnz da bu kurala uyarsa daha ak ve okumas
kolay paragraflar yaratm olursunuz. Her bir paragraf, kendi
zelliine gre farkl sayda destekleyici detay ierecei iin
uzunluklar birbirinden farkl olabilecektir.
114

(5) Konu Cmlesinin Oluturulmas: Asker yazlarda her bir

paragrafa, paragrafn konusunu veya temel noktasn gsteren konu
cmlesi ile balamak faydal olacaktr. Konu cmlesi, okuyucular
paragrafn geri kalan ksmna hazrlar ve onlarn sunulacak
destekleyici dncelere, gereklere, ekillere ve grafiklere
younlamalarn salar.
Gelime blmnde oluturduunuz paragraflarn konu
cmlesini okuyucularnza aratmayn. Paragrafn konusunu ve temel
dncesini yanstt iin konu cmlesini n plana karmak uygun
olacaktr. Bunun iin de en uygun yer paragrafn ilk cmlesidir. Bu,
yaznza aklk kazandrr ve okuyucu iin ileri kolaylatrr. Baz
uzun yazlarda, kitaplarda ve raporlarda sadece her bir paragrafn ilk
cmlesini yani konu cmlesini okuyarak genel bir dnceye sahip
olmak isteyen okuyucular iin de bu ekliyle idealdir. Tabi ki daha
fazla detay isteyen okuyucu paragrafn tmn okuyacaktr.
Paragrafn konu cmlesi ile son cmlesi arasnda kalan dier
cmleler,
konu
cmlesini
geniletecek,
vurgulayacak
ve
destekleyecek ekilde birbiriyle ilikili olmaldr. Baz paragraflarda,
son cmle, paragraf zetlemek, temel dnceyi okuyucunun
kafasna kazmak veya bir sonraki paragrafa gei yapmak amacyla
kullanlr. Bu fonksiyonu yerine getirmeyen cmleler atlmaldr ya da
deitirilmelidir.
Birok yazar her bir paragraf bir oturuta yazmakla birlikte,
dier bir strateji de her bir paragrafn konu cmlesini yazp tm
paragraflar oluturmak ve sonra tekrar baa dnp paragraflar
tamamlamaktr. Konu cmlelerini ncelikle yazmak, yazy
hazrlayann srekli olarak byk resmi dikkate almasn gerektirir ve
gzel dzenlenmi bir taslak ortaya kabilir. Bu teknik, uzun yazlarn
yazlmasnda ve zellikle yazsn dzenlemekte zorluk ekenler iin
tavsiye edilir.
Paragraflar hakknda sylenecek szn z udur: Her bir
paragraf, tercihen ilk cmleye yerletirilmi konu cmlesinde ifade
edilen tek bir noktay veya dnceyi ifade etmelidir. O paragrafta
ifade edilmek istenen ana dnceyi destekleyici, gelitirici ve
aklayc cmleler kullanmaldr. Paragrafn oluumunda ama,
paragrafn cmleler topluluu deil, belli bir kurala gre btnlemi
ge olduunu okuyucunun grmesine yardmc olmaktr.
(6) Paragraflar Aras Geiler: Paragraflarn akn salamann
tek yolu szck, cmlecik veya cmlelerle yumuak geiler yapmaktr.
Dhil geiler, paragraf iindeki cmleler aras geii salarken haric
geiler ise birbirinden ayr paragraflar arasnda kpr vazifesi grr.
115

(a) Dhil Geiler: Dhil geiler, paragraf iindeki farkl

dnceler arasndaki ilikiyi kuran bir veya iki szcktr. Yaznzda
kullanacanz dhil geiler, dnce aknzn okuyucular
tarafndan daha rahat anlalmasna frsat verir. rnein:
Cumartesi gn iin yaptmz plan, hem iimize hem de
zevkimize hitap ediyor. lk nce, herkes evde toplanacak ve le
yemei yiyeceiz. Daha sona, hep birlikte evi temizleyeceiz. Sonra
da sinemaya gideceiz.
Baz dhil geiler, tek bir cmle iindeki iki unsuru birbirine
balar. rnein: nce eve git, sonra beni ara.
(b) Haric Geiler: Haric geiler, okuyucuyu bir paragraftan
dier bir paragrafa veya bir blmden dier blme tayan cmleler
veya paragraflardr. Gei paragraflar genellikle kitap, uzun rapor
veya dokmanlar gibi oklu blmler ieren yaplarda kullanlr. Bu tip
geiler, bir blm zetleyip dier blme geii salarlar veya bir
sonraki blme bir giri yapp nceki blmle olan ilgisini aklarlar.
Gei paragraflar asker yazlarda pek grlmez.
Gei cmleleri genellikle ayr iki paragrafn temel noktasn
birletirmek iin kullanlr.
Paragraf - 1 ile Paragraf - 2yi birbirine balamada seenek
sz konusudur: Gei cmlesi:
(1) Paragraf - 1in sonunda tek bir cmle olarak kullanlabilir.
(2) Paragraf - 2nin ilk cmlesi olarak kullanlabilir. Bu durumda
konu cmlesi ikinci cmle olur.
(3) Paragraf - 2nin konu cmlesi ile kaynatrlabilir.
Aadaki rnekte iki paragraf verilmi ve gei cmlesi
seenekleri irdelenmitir.
Farz edelim ki elinizde iki paragraf var: Paragraf - 1 park yeri
sorunlarn tanmlyor; paragraf - 2 olas zmler neriyor. Gei
cmlesi ise yle olsun: Bereket versin ki insanlar zel aralarn
dnml olarak kullanmaya tevik edilirse bu sorun ksmen
zlebiliyor.
Bu gei cmlesi paragraf - 1in son cmlesi olarak kullanldysa
(seenek - 1) paragraf - 2 iin yle bir konu cmlesi yazlabilirdi:
Personelimizi zel aralarn dnml olarak kullanmalarna tevik
etmek zere farkl tevik uygulayabiliriz: sme tahsis edilmi park
yeri, esnek alma saatleri ve i birlii yapmayanlar iin uzak park
yerleri.
116

Gei cmlesi paragraf - 2nin banda kullanlrsa (seenek - 2)

paragraf - 2nin konu cmlesi ikinci cmle olarak u ekli alabilirdi:
Bereket versin ki insanlar dnml olarak zel aralarn
kullanmalarna tevik edilirse bu sorun ksmen zlebiliyor. Biz de
personelimize nermek zere farkl tevik uygulayabiliriz: sme
tahsis edilmi park yeri, esnek alma saatleri ve i birlii
yapmayanlar iin uzak park yerleri.
nc seenek olarak gei cmlesi paragraf - 2nin konu
cmlesi ile kaynatrldnda ise u ekli alr. Bereket versin ki park
yeri sorununu personelimize zel aralarn dnml olarak
kullanmalarna ynelik deiik neride bulunarak zebiliyoruz:
sme tahsis edilmi park yeri, esnek alma saatleri ve i birlii
yapmayanlar iin uzak park yerleri.
(c) Balklar: zellikle uzun yazlarda bir ana blmden
dierine gemenin en etkili yolu balk kullanmaktr. Bu durum
okuyucunun bir bakta yazy takip edebilmesine yardmc olur. Ayn
zamanda balklara ayrmak, konular eitlilik gsterdiinde yararl
olacaktr. Balk kullanrken mmkn olduu kadar aklayc olun ve
sadece bir veya iki st kapal szce bal kalmaktan kann.
Balklarn bu kitapta etkili kullanldn greceksiniz!
Mademki u ana kadar rendiiniz bilgiler ile giri, gelime ve
sonutan oluturduunuz byk resmi nasl izeceinize dair iyi bir
fikriniz olutu; o zaman biraz daha ayrntlara inmenin tam zaman.
Artk
paragraflarnzn
iinde
arpc
cmleler
kurmaya
younlaabilirsiniz.
() arpc Cmleler Kurmak: arpc cmleler kurmak iin
cmlelerinizi olutururken ak ve zl szckler kullann. Bu
blmde, arpc cmleler yazmann en nemli konularndan
bazlarna gz atacaz. Bu konular; etken cmle yaps, paralel yap,
yanl kullanlan niteleyiciler, doru szck kullanma ve gereksiz
szck ve yaplardan kanmadr. O zaman muhtemelen ak ve zl
cmleler kurmakta en ok dlen hata olan etken cmle yapsn
kullanmama ile balayalm.
(1) Etken Cmle Yapsn Kullann: Yklemden nce zne:
Etken cmle yaps zneyi ii yapan olarak gsterir. rnein: Kz
arky syledi. Etken aty kullanrsanz yaznz ak, zl ve canl
olur. Bylece okuyucuya dorudan ular ve daha az szckle konuyu
aklarsnz.
(2) Edilgen Cmle Yapsnn Belirtileri: Bir cmlenin edilgen
olup olmadn nasl tespit edersiniz? Edilgen aty tanmak iin dil
117

bilimci olmanza gerek yok. nce kendi kendinize Bu cmlede ne

oluyor? sonra da i kim yapyor? sorusunu sorarak zneyi
bulabilirsiniz.
Birok yazar, edilgen aty gereinden fazla kullansa da
aslnda bazen kullanmak da yerinde olur. Ak ve zorlayc dil
kullanm, diplomasi ve politik grmelerde uygun olmayabilir.
Edilgen at ayn zamanda kt haberlerin yumuatlmasnda veya ii
yapann (znenin) bilinmedii, nemsiz olduu ve isimlendirmenin
gerekli olmad ve yapann zaten belli olduu durumlarda kullanlr.
te birka rnek:
Bavurular 1 Haziranda gnderildi. (yapan nemli deil)
Cumhurbakan yedi ylda bir seilir. (yapan zaten belli)
(3) st Kapal Fiillere Dikkat Edin: Fiillerin ii sizin iin
yapmasn salayn. Zayf yaz, anlamlarn tamamlamak iin ek bir
szce gereksinim duyan szcklerden oluur. Yapmak fiilini
seim szc ile birlikte kullanmak yerine semek fiilini
kullanabilirsiniz. rnein:
Genel Kurul basl yayn faaliyetlerini kararlatrmak iin
topland.
Onaylamay kararlatrdlar.
(4) Kout (Paralel) Yapy Kullann: Listeleme yaparken uygun
kalplar kullann. Cmleniz virgllerle ayrlm maddeleri ieriyorsa, dil
bilgilerinin ayn olmasna dikkat edin. rnein; maddenin ikisinde
fiil varsa ncsnde de mutlaka fiil olsun. Yazar, olgular ile olaylar,
dz cmleyle soru cmlelerini ve etken ile edilgen cmle yaplarn
kartrrsa, uyumsuzluk meydana gelir. in pf noktas uygun kalplar
kullanmadadr.
(5) Doru Szc Kullann: Somut olun! Komutan rehberlik
edecek. veya Aracn istenen zellikleri karlamas gerekir.
yazarsanz, okuyucularnz ne tr bir rehberlik olduunu veya nasl bir
zellik olduunu merak edebilir. Ayrnty gzetmediinizde ne siz ne
de okuyucunuz sorunla ba edebilir. Koullarn elverdii lde somut
olun. Sadece okuyucunun gereksinim duyaca bilgileri verin ve bu
bilgileri gereinden fazla szckle ifade etmeyin.
- Komutan yerine tabur komutan,
- Ba ars yerine migren,
- Araba veya ara yerine marka ad!
- Duygu yerine sevgi,
118

- Uak yerine F - 16, kullann.

(a) Szce Yklenen Anlamn eitli Ynlerini Bilin: Anlamn
eitli ynlerini vurgulamak iin farkl szckler kullann. Uygun szc
kullanan bir yazar, hepsi iin genel bir kokunun yerine puronun
aromasndan, bir ieinin gzel kokusundan, parfmn ho
kokusundan veya gazn kt kokusundan bahsedebilir.
(b) Meslek Dilini (Jargon) lI Kullann: Tm iletiimlerin
amac kiisel iletiimi mmkn olan en basit biimde gerekletirmek
ve bunu gerekletirmede en basit yol gnlk tandk szckler
kullanmaktr. Ancak bu basitlik en az terminolojiyle zel durumlara
uygulanabilir olmaldr. Terminoloji, ayn gruptan olan bireylerin ortak
anlamlar ykledikleri ksaltlm szckler, szck bekleri ya da
ksaltmalardan meydana gelir. KGK (Konu Gsterge Kodu), MEBS
(Muhabere Elektronik Bilgisayar Sistemleri) gibi ksaltmalar asker
terminolojiye rnektir. Elbette ki her meslein kendine zg dili vardr.
Yazarlar cmlelerinde genellikle mesleki dili, boluklar doldurmak ve
okuyucuyu etkilemek iin kullanrlar. Maalesef, meslek dilinin ar
kullanm okuyucunun kafasn kartrmas bakmndan geri tepebilir.
Meslek dilini kullanmadan nce okuyucuyu iyi deerlendirin.
Yazlarnzda gnlk yaamda ska ifade edilen szckleri basite
kullann veya en azndan kullanmanz gereken terimleri mutlaka
aklayn. Ksaltma kullanyorsanz ilk kullanmnzda terimin ak
anlamn mutlaka yazn ve syleyin.
Ak ve net cmlelerin nasl yazlacayla ok uratk (ne
yaplmal, nelerden kanlmal gibi). Bu blm bitirmeden nce
bakmamz gereken ve anlalrl etkileyen iki konu var; cmle
uzunluu ve soru kullanma.
(c) Cmle Uzunluu: Kt zerindeki szcklerin amac,
dncelerin en sade ve en ak biimde aktarlmasdr. 20 szcn
zerindeki karmak ve uzun cmlelerden kanmalsnz (ortalama
17 szck). Uzun ve skc szckleri ksa cmlelere ayrarak veya
listeleme yaparak bln. Ksa cmleler akcl artrrken uzun olanlar
drr. Hep ayn kalb kullanmak monoton olacandan kalplarn
eitlilii artrlmaldr.
4. Yazma
Bir insan hangi limana ulamak istediini biliyorsa, onun iin
her rzgr uygundur.
Seneca
Kendi yaznzdaki hatalar ortaya karmak kolay deildir.
119

Biroumuz yazdklarmz ok beenir ve yazdklarmzda hata

olabileceini kabullenmeyiz. Kontrol edip szckleri, yapy, konu
snrlarn veya yazllarn, noktalamay veya herhangi baka bir eyi
deitirmek istemeyiz ve genellikle dzeltmek iin zaman ayrmada
sorun yaarz.
Fakat dzenleme nemlidir.
Okuyucularn anlayabilecei tutarl, ak, hatasz bir rn elde
etmek iin zaman ayrn.
a. Bakasndan Yardm Almaktansa Kendin Dzenle
Etkili letiim in Yedi Admda, bakasnn yardmn
istemeden nce, kendi yaznz yazmanz tavsiye ederiz. Bunu
yapmak iin birok sebep vardr.
Birincisi: Bu sizin dzenleyebilme yeteneinizi gelitirir ve ikinci
bir kiiden yardm alamayacanz zamanlar iin sizi hazrlkl klar.
kincisi: Kontrol etmesini istediiniz kiiye saygy ifade eder. Siz
kendiniz dzenleme yapmak iin istekli deilseniz, sizin yaznz
gelitirmek iin neden bakas zaman ve aba harcasn ki?
Sonu olarak: En kt hatalar siz yakalayacaksnz, i
arkadalarnzn nnde mahcup duruma dmekten kurtulacaksnz.
1) Dzenlerken Amacmz Nedir?: Bu en kolay blmdr.
Birinci blmn ilkelerini hatrlyor musunuz? yi bir dzenleme
tamamyla bu ilkelerle ilikilidir ve size etkili bir yazm iin bu admlar
ne kadar iyi takip edeceinizi anlatr. Bu blm boyunca dzenleme
ile ilgili okuduklarnzn temel noktalarn aklnzda tutun. te tekrar
gzden geirmeniz iin ilkeler.
2) Dzenlemenin Temel Unsurlar: Yazarken hatrlanmas
gereken birka anahtar kural vardr:
a) Dzenlemeyi Din Gzlerle Yapn: Yaz yazdktan sonra
dzenleme yapmak iin biraz ara verin. Yazdnz yaz kk bir
hacme sahip ise birka saatliine smen altnda bekletin. Ama
uzunca bir yaz hazrlamsanz en az bir gn boyunca yazy
dinlenmeye almanzda yarar var. Bekleme sresince kafanz
toplamanz mmkn olacak ve dzenleme iin istekliliiniz artacaktr.
b) Temel Unsurlar Gzden Geirin: Zamannz, temize
ekme ve cmle seme, genel dil bilgisi hatalar gibi size sorun olarak
gzken dier konulara ayrn. Dzenleme, sizin nceki blmlerde
okuduunuz temel unsurlar uygulamanz iin son ansnzdr.
120

Dzenlemeye baladnzda anlan unsurlar kafanzda net bir ekilde

yer almsa, dzenlemesini yaptnz yaznn sorunlarn fark etmeniz
daha kolay olacaktr.
c) Yavalayn ve Zaman Ayrn: Bir yarta deilsiniz. Normal
hznzda okursanz, ok byk olaslkla hatalar gremeyeceksiniz.
Yksek sesle okumay ve sayfann geri kalann bir kapak ile
kapatarak tek bir satr okumay da kapsayan, kendinizi yavalatacak
yaklamlar gelitirmeye aln. Szcklerin yazllarn kontrol
ediyorsanz, cmle iindeki son szckten balayn.
) Okuyucularnz Unutmayn: Dzenlemeyi yaparken kendinizi
okurlarnzn yerine koymaya aln. Okuyucularnzn bak as ve
bilgilerini dikkate alarak okursanz dzeltilmesi gereken daha baka
blmler de bulabilirsiniz. Ayrca, ikincil okuyucularnz da gz nnde
bulundurun. nk ncelikli okuyucu kitlenizi doru olarak belirlemi
olsanz bile, yaznz okumay brakanlara gereksiz yere saygszlk
yapm olmuyor musunuz?
d) Parann Btn le Balayn: Sonra detaylara doru
almanz ynlendirin. Dzenlemeye baladnz zaman, gereksiz
eylere odaklanp kalmayn. lk nce parann btnne bakn. Sizin
yaznz btnlkten yoksun, iyi dzenlenmemi ya da ak bir ama
ifadesi iermede baarsz ise szcklerin yanl kullanlm olmas o
kadar da nemli deildir. Yine herkes yazm kontrol yapabilir; fakat,
iyi dzenlenmi bir kt ok daha fazlasn gerektirir ve resmin
tamamnn oluturulmas ile balar.
b. Hzl ve Etkili Dzenleme - Adm Yaklam
Etkili bir dzenleme yaptnzdan emin olmann ve rnnzn
batan savma yaplm bir rn olmasna sebep olabilecek sorunlu
alanlara dikkatlice bakmanzn en etkili yolu, dokmannz en az
kere okumaktr. lk seferde, resmin tmne bakn; ikinci seferde,
paragraf yapsna bakn ve son seferde de cmlelere, ifadelere ve
szcklere bakn.
1) lk Adm Byk Resim: lk admda dncelerin ak ve
dzenlenmesine dikkat ediyor olmanz gerekir. zerinde durulmas
gereken baz alanlar unlardr:
a) Vazifeyi ve amac kontrol edin:
Ben kimim, benden ne isteniyor?
b) Benim asl vazifem neydi? Anlatm biimini bir kez daha
kontrol edin.
121

c) Benim ama ifadem nedir? Ksa yazlarda, altn izin. Uzun

yazlarda, ayr bir kda yazn ve dzenleme ilemi sresince buna
bavurun.
) Ama ifadesi amaca hizmet mi ediyor? Yoksa konunun
dna m kyor?
(1) n sz kontrol edin:
(a) n sz mevcut mu ve benim amacma uygun mu?
(b) n sz uygun uzunlukta m?
(c) Benim ama ifadem ve n szm okuyuculara ne okumak
zere olduklarna dair iyi bir fikir veriyor mu?
(2) n sz ve sonucu karlatrn:
(a) lk nce n sz daha sonra da sonucu okuyun.
(b) Tamamyla ayn olmakszn birbiriyle balantl olarak m
gidiyor? n sz amacnz bildiriyor mu? Sonu blmnz
okuyuculara amacnza baaryla ulatnz gsteriyor mu?
(c) Okuyucularnzn yava yava ilerlemesine izin veriyor
musunuz? Yoksa ani bir hareketle veya okla onlar artyor ve
durduruyor musunuz?
() Sonu blm konuyu toparlyor mu? Bu blmde yeni
dnceler sunmayn; yoksa okuyucularnz belirsizlie, kmaza
srklersiniz.
(3) Tm sayfa toplamn ve uzunluunu kontrol edin:
(a) Sayfa toplamyla ilgili olarak okuyucularnzn beklentileri
nelerdir? Doru hedef zerinde misiniz? Tasla daha ksa m yoksa
uzun mu yazsanz daha anlaml olur?
(b) Metin iindeki paragraflarn akn ve ieriini kontrol edin.
(c) Paragraflar ana dnceyle balantl m?
() Baz paragraflar konu ile ilgisiz veya gereksiz mi?
(d) Bu almada baz temel noktalar atlyor musunuz?
(e) Paragraflar uygun bir dzen iinde sralanmlar m?
(f) Taslanz plannzla ne kadar balantldr?
2) kinci Adm Paragrafn Yaps ve Akl: lk admda
kdn ne ierdiini ve neyin eksik olduunu renirsiniz. kinci
admda paragraflardaki ana dncelerin ve yardmc dncelerin
uygun yerlerinde kullanlp kullanlmadn kontrol edersiniz.
122

Gelime blmnzdeki paragraflar ayr ayr inceleyin. Her

paragraf iin aadaki sorular sorun:
a) Dnce Birlii:
(1) Paragrafn ana dncesi tek mi?
(2) Paragraftaki btn bilgiler tek bir paragraf oluturacak gibi
birbiriyle ilikili mi?
(3) Her paragrafn ana dncesini aklayabilir misiniz?
b) lk Cmle:
(1) Paragrafn ana dncesini tayan tek bir cmle var m?
(2) Ana dnceyi barndran cmle paragrafn ilk cmlesi mi?
(Ya da paragrafa gei cmlesiyle baladysanz ikinci cmle mi?)
(3) Destekleyici Dnceler:
(a) Cmleler paragraftaki ana dnceyi ac, aklayc ve
vurgulayc m?
Amacnz okuyucunuzu ana dnceye yumuak biimde, adm
adm ulatrmaktr.
(b) Paragrafta ana dnceyi destekleyecek yeterli ayrnt var
m?
(c) Ana dnceye uymayan gereksiz ve fazla olduunu
dndnz cmleler var m?
() Btn balalar, szck bekleri veya cmlecikler akcl
destekliyor mu ve aralarnda tam bir iliki var m?
(d) Paragraflarn ou cmleyle yedi cmle arasnda m?
Bu admda paragraflarda ok dzeltme yaptysanz ilk admdaki
byk resimle ilgili dzenlemeler yapn (sadece doru yolda
olduunuzdan emin olmak, byk resmi karmamak ve amatan
uzaklamamak iin).
3) nc Adm Cmleler ve Szckler: imdi ayrntya
girebilirsiniz. Genel bir neriyle balayalm: Yazy sesli okuyun. Sesli
okuma hatay bulma ansnz artracaktr. nk sesli okuma yava
olmanz salayacak, grme ve iitme olmak zere iki duyunuza hitap
edecektir. Bir duyunuzun kardn dieri yakalayabilecektir.
Szckleri, bekleri ve cmleleri dinleyin. Unutmayn ki
okuyucularnz yaznz okur okumaz anlarsa, yaznz iyi demektir.
Cmleyi iki veya daha fazla kez okumak zorunda kalyorsanz
123

okuyucunuzun da bunu yapmas olasdr. Yazdnz yazy kendiniz

bile anlamyorsanz, baarsz olacanz kesindir.
c. Geri Besleme ve Onay
Siz kendinize inann, bakalar da size inanacaktr.
Montaigne
Geri besleme iin mcadele etme ve iletiiminiz iin onay alma
TSKdeki yaamnzn bir parasdr. Geri besleme iin
uratnzda, gnll olarak yazl ve szl rnleriniz iin
bakalarnn grlerinin peine dersiniz. Geri besleme ok
gayriresm olabilir ve katlanlarn rtbeleri de ok yksek olmayabilir.
Personelin onayn aldnzda, iletiim projeniz bireylerin
yorumlamalarna ve gzden geirmelerine sunulmu olur. Geri
besleme ve e gdm, birbirleriyle ok yakndan ilgilidir. Geri besleme
iin urarken iinizi iyi yaparsnz, e gdm srecinin iinizi
kolaylatrdn greceksiniz.
1) Geri Bildirim in Mcadele
a) Neden Geri Besleme in Mcadele Etmelisiniz?: Evet
neden geri besleme iin mcadele etmelisiniz? Belki de
almalarnz zerinden baka gzlerin gemesi (ikinci kontrol) en
faydal eydir. En iyi yazarlar ve konumaclar bile nerede daha gl
olabileceklerini gremeyecek kadar sistem krl iinde olabilirler.
Yaamsal bir bilgiyi karabilirler. Tezlerindeki zayfl gremezler ya
da sadece iki blm arasndaki gei noktalarna gz atabilirler.
almalarna yakn olma ve yazarlk gururu onlarn gr alarn
kreltebilir. Nazik iletiimciler bunun farkndadrlar ve farkl gzlerden
tarafsz bir geri besleme iin frsat ararlar. Geri besleme yaparsanz
daha dzgn ve anlalabilir iletiim ortaya koyarsnz, bu durum
dinleyicilerin houna gider.
Geri beslemenin bir dier sonucu da sre iinde zaman
kazanmanz salayabilir. ster haftadr zerinde altnz bir
proje olsun, ister iki gn sonra sunmanz gereken brifing olsun,
bakalarnn bak as sizin daha dzgn i yapmanz
salayacaktr. Bakalarnn grlerini almann etkin bir iletiimde en
nemli faydas ise udur; insanlar, nceden bilgi alr ve gr
bildirirlerse, ileride almanz savunmak zorunda kaldnz zaman
sizinle ayn fikirde olacak ve sizi destekleyeceklerdir.
b) Nereden Geri Besleme Alabiliriz?: Anlaml geri besleme
birok kaynaktan alnabilir. rnein, i arkadalarnz iyi bir kaynak
olabilir. nk ayn meselelere hkimsinizdir. Belki ayn meselelerle
ilgili daha nce yaz yazmlardr ve size ipucu verebilirler. Ayrca
124

baka insanlara da bavurabilirsiniz. rnein dil bilgisi konusunda

veya ierikle ilgili bilgi sahibi ve yetenekli olanlardan
faydalanabilirsiniz. Hatta mesele hakknda hibir bilgisi olmayan
dardan birine de danabilirsiniz. nemli olan farkl bir gzle
baklmasn salamak ve bu farkn nerede olduunu tarafsz olarak
tespit edebilmenizdir.
c) Ne Tr Bir Geri Besleme stemelisiniz?: Geri besleme
kaynaklarnz belirledikten sonra, ne tr bir geri besleme alacanza
karar verin. Geri besleme alacanz kiilere detayl bilgi vermezseniz
sadece dil bilgisi ve yazm kurallarna odaklanabilirler. Bunlar da
nemlidir; ancak, daha ok byk resimle ilgili geri besleme nem arz
etmektedir ve zor olan da budur. Aada geri besleme vereceklerden
ne istememiz gerektiine dair birka rnek verilmitir.
Amacnz ak m ve dinleyicilerinizi doru semi misiniz? Geri
besleme yapacak olanlara dinleyicilerinizin kim ve amacnzn ne
olduuna dair bir fikir vermek gerekir. almanz gzden geirdikten
sonra geri besleme verenlere en etkileyici cmlenizin hangisi
olduunu sorun. Sizin dndnzle ayn olup olmad en nemli
noktadr! Ayrca vermek istediiniz mesaj dinleyiciler olumlu
karlayacak m? sorusunun cevabn aln.
Konuyu istenen seviyede mi vermisiniz? Ar detay mesajnz
engelleyebilecei gibi kabaca yaplm genellemeler de sorulara
sebep olabilir. almanz inceleyene, konuyu fazla detay ve
ayrntlara girmeden anlatp anlatamadnz sorun. Ayrca onlarn da
size almanz hakknda soru sormalarn salayabilirsiniz.
Beklediiniz sorular m geldi? Bu sorular bile yantlarken
zorlanyorsanz geri dnp daha fazla aratrma yapmalsnz. Ayrca
gzden geirenlerden net olmayan ve elikili blmleri zellikle
belirtmelerini isteyin.
Dnmem gereken, gzden kardm baka bir nokta var
m? Neticede gzden geirme esnasnda almanz ile ilgili farkl bir
bak as ortaya kabilir. Byle bir durum oluursa, aklamak iin
gerekirse konuyu tespit edenlerin dncelerini aln. Asla geri
besleme yapan kiiyle tartmayn. Bunun yerine ne srlen
dncelerin ileride karnza kp kmama ihtimalini kendinize
sorun. Karnza kabilecekse o zaman bu noktalar ekleyin.
Geri besleme alabilmenin en nemli art ise ak fikirli ve
eletiriye ak olmaktr. Hibir durumda yorumlar kiisel alglamayn.
Geri besleme almaya gnll olun ve bunu yapc olarak kullann.
Bilin ki bu faaliyet sizin kaliteli bir rn elde etme srecinizin en
nemli parasdr.
125

) Nasl Geri Besleme Vermelisiniz?: Geri besleme yaparken

aklmzda tutmamz gereken nemli noktalar vardr. ncelikle geri
besleme tutarl, objektif ve belirtilen amaca uygun olmaldr. Herhangi
biri sizden geri besleme istediinde, o kiinin ne istediini ok iyi
anlayn ve ona bal kaln. kinci olarak istenen gerekli ve gereksiz
deiiklikleri ayrn. Krmz kalemle yaplm dzeltmelerle dolu bir
yazy anlamak ok zordur. Bunun yerine yazara neleri deitirmesi
gerektiine dair bilgiler verin. Cmle yaps zerinde daha fazla
alman gerek. ifadesi, bozuk cmlenin altn izmek kadar yararl
deildir. Son olarak yazarn ana dncesine younlamalsnz.
Yaznn tarzna veya yazarn kiisel tercihine eletiriyi, ancak yazar
sizden zellikle bu konularda istekte bulunduu zaman yapn.
d) Geri Beslemenin Felsefesi: Geri besleme, yarglamaktan
ok, aklayc olmaldr: Yazarlar daha ok dinlemeyi severler ve geri
besleme yapc olursa i birlii yaparlar. Yarglayc ifadelerden uzak
durun. nk bu durumda insanlar savunma konumuna geerler.
Unutmayn ki geri besleme insanlarn kiiliine deil, ortaya
koyduklar eserlere veya davranlara yaplmaldr.
Geri besleme hem olumlu hem de olumsuz olabilir: Bakalarnn
almalarn dengeli incelemek, o iin gl ve zayf ynlerini de
ortaya koymaktr. Her ikisi de insanlara almalarn dzeltmek ve
gelitirmek adna faydaldr.
Geri besleme genel olmaktan ok zel olmaldr: nsanlarn
almalar hakknda genel ifadeler kullanmak, bu insanlara
deitirmeleri gereken verim gcn ve rnek olabilecek unsurlar
onlara gstermede yararszdr. Yazarn dikkatini ekmek istediiniz
blmlerin altn iziniz veya renkli kalemle stn karalaynz ve
boluklara bununla ilgili yorumlar yaznz.
Geri besleme hem kontrol edenin hem de kontrol ettirenin
gereksinimlerini karlamaldr: Geri besleme genellikle kontrol edenin
dncelerini yanstr, iin kalitesini deil. Bakasndan geri besleme
istiyorsanz, uygun zamann kollayn ve geri besleme iin verdiiniz
srenin de gereki olmasna dikkat edin. Ayn ekilde almay
kontrol edenlerin de geri besleme iin almay incelemeden nce
kafalarnn din olmasna dikkat etmeleri gerekir.
Geri besleme etkin bir iletiim eklinde irdelenmelidir. Yanl
anlamalar ortadan kaldrmak iin geri beslemeleri tartmak veya
netlie kavuturmak gereklidir. Gnderenin vermek istedii dnce,
zaman alann istedii dnce olmayabilir.
Geri beslemeler emrivaki olarak deil, (st - ast durumu
dnda) talep edildii durumda yaplmaldr. Geri besleme en fazla
126

onu alacak kiinin istemesi durumunda faydal olacaktr. Bu durumda

geri besleme alan kii zerine vazife mi? sorusunu sorabilir ve
girdilerinize daha duyarl hle gelebilir.
2) Onay Almak
Resm e gdm sreci, insanlara konuma projesi ile ilgili
katkda bulunma frsat verir. Her ne kadar ou personel e gdm
yazya dayandrsa da nemli brifingler resm olarak gzden
geirilmek zorunda kalabilir. Resm e gdm insanlara yorum yapma
imkn verir ve karar vericilere en iyi hareket tarznn seildiine dair
gvence oluturur. E gdm, ayn zamanda karar vericiye kttaki
durumu kimin desteklediini, buna kimin katlmadn ve kendi
sorumluluk alanlar ile ilgili gelecekteki olas tutumlarn ortaya koyar.
E gdm genellikle ok fazla zaman ve gayret isteyen zor bir
itir. E gdm edilecek dosya, ilgili personel tarafndan yakndan
takip edilmeli ve ilgili herkesin grdnden emin olunmaldr. E
gdm esnasnda sorunlar azaltacak bir sr dnce, e gdmde
bulunduunuz karar vericilerle alrken banzn arsn
hafifletecek birok konu vardr.
a) E Gdmn (Koordinasyon) Kimi: Dosyanz onaya
sunduunuzda en ok dikkat edeceiniz noktalardan biri, dosyay
kimin grmesi gerektiidir.
Kurumunuzun e gdmle ilgili politikasn gzden geiriniz.
Birok organizasyonda rutin yazmalar iin e gdm gereksinimine
dair politikalar mevcuttur. Sizin almanzn bu kategoriye girip
girmediini kontrol ediniz. Amirinizde sizin hazrladnz bu paketleri
grmesi gerekenlerin listesi mevcut olabilir. Ayrca elektronik olarak
da ne tr bir rehberin olabileceine bakmak gereklidir ki birok birim
de a sayfalarnda konuyla ilgili rehberleri yaymlamaktadr.
Yaznz / dosyanz kurum iindeki anahtar kiilerle gzden
geiriniz. Kurum iindeki balantlar e gdm listesi oluturma
srecinde ok yararl olabilir. Arkadalarnz, yneticiler ve sekreterler
dosyanz zerinde kimlerin balantsnn bulunmas gerektii
konusunda neride bulunabilirler. Bu kiiler aklnzdan gemeyen
birini de size nerebilirler. Ayrca bu kiiler patronunuzun neleri kabul
edecei, neleri etmeyecei ile ilgili de bak as verebilirler. Sz
konusu kiiler ile iyi ilikiler kurduunuz takdirde bu durumu
avantajnz olarak kullanabilirsiniz.
Zamanla e gdm listesinin genileyebileceinin farknda olun.
E gdm sreci devam ederken baka birimlerden de yaz /
dosyanza eklemelerin / girdilerin olmasna armamak gerekir.
127

Konudan, (projeye veya ilgilendiiniz personelin seviyesine bal

olarak) dosyanz grmesi gereken personelin haberi olmayabilir.
E gdm listenizde ok sayda etkili insan m var? E gdm
hazrlarken kimin olduunu belirleyiniz. E gdm sreci iinde
plannz kim bozabilir? Bu tr insanlara ne zaman ve nasl
yaklalacana dair birtakm tecrbeler vardr. Bazlar srpriz
dosyalar sevmez ve ilk danlan olmak isterler. Bu durumda bu tr
insanlara erken danp sorunlar nlersiniz. Bazlar, bu tr kararlar
kendi masasna ulamadan dier insanlarn ne dndklerini merak
ederler. Bu tr insanlarn kim olduklarn bulun ve kendilerine nasl
yaklalmasn istediklerini renin.
b) E Gdmn Nasl: Dosyanz deerlendirecek kiilere
karar vermeden nce e gdm iin yapacanz baka iler de
vardr.
Taslak bir kopyasn gndermek ister misiniz? Olas e gdm
edecek kiilere nceden bir taslak dosya gnderebilirsiniz. Bunu
zellikle karmak konularda veya projeniz iin gereksiz katklar
yapacak birimler iin uygulayabilirsiniz. Byle yapmak resm (asl) e
gdm iin vakit kazandrr. Ayn zamanda daha az hacimli dosyalar
iin de konudan haberdar insanlarla n grmeler yapabilirsiniz.
almalarnzn
kopyalarn
baka
birimlere
nasl
ynlendireceksiniz? almalarnz nasl gndereceinizi dnmeniz
gereklidir. lgili birimlere sadece bir kopya m gnderilecek? Bu
uygulama zellikle yksek seviyeli birimler iin daha uygun olabilir.
Listeye ne kadar ok birim eklerseniz o kadar ok vaktinizi alacaktr.
Bunun yerine belirleyeceiniz birka birim, kendi altlarndaki birimlere
de iletir ve bylece zaman kazanrsnz. Bu yntem, sreci
hzlandracaktr. Fakat incelemeniz gereken bir sr kopya olacak ve
farkl birimlere farkl kopyalar gnderdiiniz iin hi kimse dier
birimin ne yazdn gremeyecektir. zel durumlar iin hangisinin
uygun olacana karar vermek zorundasnz. Ayn zamanda kilit
elemann da ne zaman karacan unutmamalsnz.
Amirinizi ve programlarnz dikkate aln. Hepsi bitmedi, e
gdm ilerletmek iin yapmanz gereken daha ok i var. Amirinizin
sizin sylediklerinizi onaylayacana emin olmanz gerekir.
Yetitirilmesi gereken, byk olaslkla neri niteliinde bir program
hazrlamak istiyorsunuz. E gdm tamamlamak iin bir miat sz
konusu ise gzden geirmeler, deiiklikler ve tekrar e gdmler iin
bu noktadan geriye doru bir program hazrlamalsnz. Plannzn bir
paras olarak, dosyanzn zerinde alan herhangi bir personelin
proje subay olup olmayacan dikkate aln.
128

almalarnz gndermek iin e-posta kullanyorsanz u

konulara dikkat edin:
Kiminle e gdm yapacanz, kime bilgi ve kime gerei iin
gndereceinizi belirleyin. E GDM, BLG ve ONAY gibi
anahtar szckleri Konu blmnde belirtin. Talimatlar ak olarak
belirtin. rnein dokmana nasl girdi yaplacan ya da alan
makamn ne yapacan ak olarak belirlemelisiniz. Son olarak
e-postanza alma ile ilgili ekleri eklemeyi unutmayn.
Son bir kontrol: Gnder dmesine basmadan nce sizin iin
postay kontrol edebilecek birine gnderin ve daha sonra gerek
alclara gnderin.
c) Gnderinizi Takip Edin: Paketinizin ne zaman nerede
olduunu takip edin. Sekreterleri, balantlar, otomatik izleme
sistemlerini kullann ve mutlaka gnderinizi takip edin. st makamlar
fazla megul etmek istemeyiz ancak almann gerekli yerlere
ulamas ve durumun aktarlmas iin bu gereklidir. Gnderinizi geri
aldnz zaman btn yazmalar saklayn ve imzaya karken
kesinlikle tm balantlar yannza aln. Yaplan yorumlardan uygun
olanlar almanza dhil edin ve girdileri st makama karken
yannzda zet olarak bulundurun.
) Gr Ayrlklar: Gr ayrlklarn nasl giderirsiniz?
Genellikle almalarnz kout gr bildiren birimlere gndermek
istersiniz. Farkl grler ok sayda ise almanz m deitirirsiniz
yoksa farkl grleri son kopyada m belirtirsiniz? Bu durum, kar
gr kimin grdne bal olarak deiebilir. Byk olaslkla
almanz kolaylkla kabul edecek birine ynlendirirsiniz. Aksi
takdirde almanz l demektir. Ksaca ne yapabilirsiniz? Dierlerini
ikna etmeye alabilirsiniz. kna edemezseniz kk tavizler mi
vereceksiniz? Yoksa hi dn vermeyecek misiniz?
Kar durmaya karar vermeden nce olas birka konuyu
gzden geirmeniz gerekecektir. Bunlardan bir tanesi geri adm atp
atmayacanzdr. unu hatrnzdan karmayn; u an atacanz bir
geri adm ileride sizi etkileyecektir. Savanz dikkatli verin; kesin
noktalar, dn vereceiniz konular ve miktarlarn iyi belirleyin. Son
olarak amirinizin destei var m? Sizin seviyenizde zlemeyen baz
sorunlar st seviyelerde zlebilir.
d) Batan Balama: ok fazla kk deiiklik, e gdm
srecinin batan balatlmasn gerektirir.
almada gerekli deiiklikleri yaptktan sonra tekrar e gdm
gerekip gerekmediine siz karar vereceksiniz. Tekrar balatmay
129

dnrseniz, zgn ve deiiklik yaplm kopyay, deiikliklerin

neden yapld ile birlikte gndermelisiniz.
e) Sonlandrma: Pes etmeyin. Zincirin son halkasndaki
dinleyiciye ulaana kadar alacaksnz.
Balangta sylediklerimizi hatrlayn; tamamen e gdm
edilmi hle getirmek ciddi bir alma ve ok zaman gerektirir. Bu
sizi engellemesin. in sreci iinde, dosyanzn gelitirilmesi iin pek
ok neri de alsanz, ilk nce bu evrak niin hazrladnz hatrlayn:
Amirinize en iyi hl tarzn, bu konuda kimlerin hemfikir
olduunu ve kimin ne girdilerinin olduunu sunmak balca
sorumluluklarnz arasnda yer almaldr. Sonuta, komuta zinciri
iindeki dier yneticiler ve amirinizin daha nce vermi olduu ara
girdiler ile sizin hazrladnz evrakn rttn grdnzde
armayn.
f) Ya Siz E Gdm Yapyorsanz: Herhangi birinin dosyasn
deerlendirmeniz istendiinde bunu ertelemeyin. Gzden geirin,
girdilerinizi yapn ve devam ettirin. Bu, elinizde i kalmamasn
salayaca gibi dier kii de sizin dosyanz aldnda sizin
abalarnz hatrlayacaktr. Ayrca evrakn miadn amaktan
kurtaracaktr. Gzden geirmek iin daha fazla zamana gereksinim
duyarsanz ek sre isteyin. Fakat sre istemek iin miadn sonuna
kadar beklemeyin, n alc olun. Sonu olarak dosyanzla ilgili ayn
dncede olmadklar noktalar sorun; farkllk varsa onlar da gz
nnde bulundurun.

130

ALTINCI BLM
YAZIMALARDA DKKAT EDLMES GEREKEN KONULAR
A. Genel Esaslar
1. lemlerin planlama ve yapm aamasnda, yaz ilerinin
azaltlmas amatr. ok yaz ve ok neri, ihmal ve ilgisizlik dourur.
Herkesin kanun, tzk, ynerge ve idari emirlerle belirlenmi olan
grevlerini iyi renmesi ve doru uygulamas, yaz ilerinin
azaltlmasnda nemli bir etkendir.
2. Yaz ilerinin belirli (standart) yntemlere bal olarak
yrtlmesi, karargh ve ktalar arasndaki ilemlerin aksaksz
yrtlmesini, karlkl anlama, gven ve i birliini kolaylatrr.
3. Ktay yaz ileri ile en az megul eden karargh, grevini iyi
yapm saylr.
B. Asker Yazma Esaslar
a. Yabanc szckler bilimsel szgeten geirilmeksizin Trke
kelimelermi gibi kullanlmamaldr.
b. Kullanmnda kuku duyulan szckler iin Trk Dil Kurumu
(TDK) yaynlarndan son Yazm Klavuzu ve / veya Trke Szlke
baklmaldr. Yazm Klavuzu ve szlk kullanm alkanlk hline
getirilmelidir.
c. Asker terim ksaltmalarnda, Mterek Asker Ksaltmalar
Szl kullanlmal; ancak asker olmayan terimlerin ksaltmalarnda,
birlik salamak amacyla, TDKnin en son basm Yazm Klavuzu
esas alnmaldr.
. Trkenin yazmnn tek olduu unutulmamal, TDKnin
Yazm Klavuzuna uyulmal, bylelikle dil birliimiz pekitirilmeli,
dilimizdeki kirlenmenin nne geilmelidir.
d. Asker yazmalarda, szcn okunuunda ve anlamnda
deiiklik yaratan yaygn adyla inceltme (dzeltme) iareti TDKnin
basm olan Yazm Klavuzunda yer ald biimiyle kullanlmaldr.
e. Ayr yazlmas gereken birleik szckler (arz etmek, terk
etmek, yurt ii vb.) hata sonucu bitiik yazlarak tek bir szck gibi
alglanmamal ve telaffuzunda vurgunun yeri deitirilmemelidir.
f. Asker yazmalarda birleik szcklerin ayr veya bitiik
yazmna zen gsterilmeli, yazlan szcn doruluu yazm
klavuzundan kontrol edilmelidir.
131

g. Trkesi bulunan szckler iin yabanc karlk

kullanlmamaldr. Dilimizdeki yabanc szcklere, TDKnin bulduu
Trke karlklar verilmelidir. (e-mail yerine eposta veya elmek,
faks yerine belgegeer vb.).
. TSK genelinde yaymlanan dergilerde yer alacak makale ve
incelemeler, TDKnin en son yaymlad szlk ve yazm klavuzuna
uygun olarak hazrlanmal ve uzman denetiminden geirilmelidir.
h. Kanun, ynetmelik ve ynergeler yabanc szck kullanm
ve yazm kurallar bakmndan denetlenmelidir.
. Asker terim ve asker ksaltma szlklerinin hazrlanmasnda
grev alacak uzman personel arasnda Trk dili uzman personel de
bulunmaldr.
C. fade Yntemi
1. Btn yazlar ak bir ifade ile yazlmal ve herkes yazlan
kolayca anlayabilmelidir. fade sade ve kesin olmal, birka anlama
gelen szck ve ifadelerden kanlmaldr. Yabanc szck ve
terimler yerine Trke karl bulunan szckler kullanlmaldr.
2. Yazlarda, karmak ve ssl ifadelere, uyumsuz cmlelere,
vg ifadelerine yer verilmemeli; cmleler birbirlerini anlam ve kavram
asndan mantkl bir sra iinde izlemeli ve tamamlamaldr.
3. Gereksiz aklama, anlamsz szckler, asker edebiyata
uymayan terimler kullanlmamal, yazlar ksaltmak iin kabul edilmi
olan ksaltmalardan yararlanlmaldr.
. Yazm Kurallar
1. Btn yazlar okunakl yazlmaldr. Satr aralar birbirine eit
olmal ve ok sk veya ak yazlmamaldr. Taslak yazlarda, satr
aralklar, dzeltme ve ek yaplabilmesi iin iki satr aral olmaldr.
2. Her trl yazmada, Trke dil bilgisi, yazm ve noktalama
kurallarna uyulmaldr.
3. Trkenin yazmnda temel kural sylendii / okunduu gibi
yazmaktr. Bu temel kurala kout olarak aada belirtilen kurallara da
dikkat edilmelidir:
a) Tarih bildirenler ve birlik numaralar dnda cmleye rakamla
balanmamaldr.
b) Yaznn metin ksmnda yukarda belirtilen konularn dnda
kalan, bir ve iki rakaml saylar ile tm saat bildiren rakamlar yazyla;
132

 ve daha fazla rakaml saylar ile zaman saat / dakika / saniye

olarak bildirenler rakamla yazlmaldr.
c) Metin iinde tarih bildiren ifadelerin tamam (gn, yl)
rakamla; aylar yaz ile veya rakamla yazlabilir. (rnek: 22 Ocak
2007, 22.01.2007 gibi) Belli bir tarih bildiren ay ve gn adlar byk
harfle balar (29 Mays 1453 Sal gibi)
) zel adlar ve trevleri, byk harfle balanarak ve taklar
kesme iareti () ile ayrlarak yazlmaldr. Satr sonuna smayan
taklar iin kesme iareti () kullanlmamaldr.
d) Madde balklarn oluturan szcklerin ilk harfleri byk
yazlmaldr.
e) Baka bir yerden alnan ifadeler metinde trnak iinde
gsterilir ve bu ifadeler kesinlikle deitirilmemelidir. (Asl yanl ise
olduu gibi alnmal, dzeltme dipnotta gsterilmelidir.)
f) Kaynak gsterilmesi gereken hllerde, bunlar az ise, o
sayfann altna ve yldzla (*) belirtilerek; ok ise, rakamla (1), (2) vb.
iaretlenerek, metnin sonunda (varsa) kitabn ad, yazarn ismi, basm
yeri, yl, dizi ad, yararlanlan sayfa numarasyla belirtilmelidir.
g) Metin iinde, metnin ifadesine bal olmayan aklamalar
ayra iinde yazlmaldr.
) Noktalama iaretlerinin ses, anlam, yazm deerleri dikkate
alnmal ve bunlar titizlikle uygulanmaldr.
h) Devlet, corafi blge, yerleim yerleri, deniz, gl, nehir, da,
yaklama istikameti gibi adlar byk harfle balamaldr. (Fransa,
Arnavutluk, Akdeniz, Karadeniz, Kzlrmak, Yeilrmak gibi).
) Btn mill yazmalarda; madde, fkra, bent, kk bent,
ksm, kk ksm ve eklerin harflendirilmesinde 29 harfin tamam
kullanlmaldr.
6. Ksaltmalar
a. Terim Ksaltmas: Birden fazla szckten meydana gelen ve
ortak olarak kullanlan terimlerin ksaltmasdr.
b. Szck Ksaltmas: Ortak olarak kullanlan szcklerin
ksaltmasdr.
D. Asker Ksaltmalarn Tretilme ve Kullanlma Esaslar
1. Resm yazmalarda ve szl iletiimde kolaylk, zaman
tasarrufu salamak amacyla, asker terim ve szcklerin ksaltmalar
kullanlr.
133

2. Anlalmasnda glk ekilebileceine inanlan terim ve

szck ksaltmalarnn bir yazma iinde ilk defa kullanmnda,
yanna parantez iinde ak ekli de yazlr, takip eden kullanmlarda
ise sadece ksaltmas yazlr.
3. Yazl uzun ve metinde sk sk geecek szck ve terimler,
metin iinde ilk defa geilerinde ak ekli ve ayra iinde ksaltmas
ile beraber yazlr. Bundan sonra sadece ksaltma olarak yazlr.
rnek: Zrhl personel tayc (ZPT) terimi sonraki satrlarda sadece
(ZPT) olarak yazlr.
4. Bir ksaltmann retilmesinde, zorunlu olmadka terim ve
szck ksaltma yntemleri birlikte uygulanmaz.
5. zel ksaltmalar ancak zorunlu hllerde kullanlr. Bu
durumda, kullanlan ksaltmalarn aklamal bir listesi ilgili dokmana
eklenir. Sivil makamlarla yaplan yazmalarda zorunlu olmadka
asker ksaltmalar kullanlmaz veya aklamalar ilgili dokmana
eklenir.
6. Terim Ksaltmalarn Tretme ve Kullanma Esaslar
a. Bir terimin ksaltmas yaplrken, ilk etapta terimi oluturan
szcklerin ba harfleri alnarak yan yana byk harfle yazlr, aralara
ve sona nokta konmaz. Terim kullanmlarnda balalar ekler kesme
iareti ile ayrlarak yazlr. (HSHMnin vb.)
b. Terim ksaltmalarnn tretilmesinde; ikilemleri nlemek,
terimleri anlalr veya okunur klmak ve kullanm kolaylatrmak
amacyla terimi oluturan szcklerin ilk harfini takip eden dier
harfleri de kullanlr.
c. Terim
(Okunmas)

ksaltmalarnn

Szl

letiimde

Kullanlmas

1) Ksaltmann Trke yazm kuralna gre kullanlabilir bir

szck oluturmas hlinde, ksaltlm ekliyle yazld biimde
okunmas esastr. (Harekat Gnlk Durum Raporu = HAGNDURAP
= hagndurap, Avrupa Konvansiyonel Kuvvetler Mzakereleri =
AKKUM = akkum gibi).
2) Ksaltmann Trke yazm kuralna gre okunabilir bir szck
oluturmas hlinde ksaltmada kullanlan harflerin adlarna gre
okunmas esastr (Taktik Harekat Merkezi = THM = te he me).
3) Szl takdimde, ksaltmann herkes tarafndan bilinen yaygn
bir szck olmas durumunda, komutan izni ile zamandan tasarruf
salamak amacyla; ksaltma, kullanlan harflerin Trke olarak
okunmas ile yaplr.
134

E. Szck Ksaltmalarn Tretme ve Kullanma Esaslar

1. Yazmalarda sk kullanlan ve harften fazla saydaki
harften oluan szcklerin ksaltmalar mmkn olduunca az harf
kullanlarak yaplr.
2. Szck ksaltmalarnn sonuna nokta konulur.
3. zel isimlerin ve zel nem arz eden, zel bir tarih veya
zaman, kii, grup, birlik, snf veya zel hizmetleri tanmlayan szck
ksaltmalar byk harfle balar (1 nci Amf. Tk., 1 nci Zh. Tug.,Tnk.
tm. gibi.).
4. zel birleik adlarn ksaltmalar, ad oluturan szcn ba
harfleri yan yana byk harfle yazlarak oluturulur, araya ve sona
nokta konulmaz (SEYRSEFER: S / S, GNEYDOU: GD vb.).
5. Szck ksaltmalarnn ve szck ksaltmalar yan yana
getirilerek yaplan ksaltmalarn szl iletiimde kullanlmas
(okunmas): Bu ksaltmalar sadece yazmalarda kullanlr. Szl
iletiimde ksaltma yaplmakszn szck tam olarak okunur. (Atm.:
Astemen, Bl.: Blk, r. Bk.: retim Bakan gibi)
6. Bir yaznn tamamnn byk harfle yazlmasnn gerektii
durumlarda (kitap cilt kapaklar, yazlarnn balklar yahut madde
isimleri gibi) szck ksaltmalarnn tamam byk harfle yazlr
F. Terim ve Szcklerden Oluan Bir barenin Ksaltmas
1. ncelikle bir terim ksaltmas oluturulur. (Muhabere
Elektronik ve Bilgi Sistemleri: MEBS, Harbe Hazrlk ubesi: HH
gibi). Bu uygun grlmedii takdirde ksaltmalar yan yana getirilerek
yaplan usul kullanlr. (Hrp. Hzl. .)
2. Szlkte yer alan millletirilmi yabanc asker ksaltmalarn
kullanlmas gereken durumlarda, terimin nce Trkesi ak olarak
yazlr, daha sonra yanlarna parantez iinde ngilizce-Almancalar vb.
yazlr [Kitle mha Silahlar (KS)nn Yaylmasnn nlenmesi Giriimi
(Proliferation Security Initiative-PSI)].
3. Benimsenmi ve yerlemi asker ksaltmalar aynen korunur.
(NATO vb.)
a. Metin iinde geen tarihlerde; gn ve yl rakamla, ay ise
yazyla veya rakamla yazlmaldr.
b. Metin iinde geen iki basamakl rakamlar ile tam saat
bildiren rakamlar yazyla; haneli rakamlar ile dakika / saniye
bildirenler ise rakamla yazlmaldr.
135

c. Birlik isimlerini gsteren rakamlarla, metin iinde geen sra

bildiren, tekrar ifade eden ve madde numaras bildiren rakamlarn
sonuna nc, nci, ncu, nc ekleri eklenmelidir.
. Trke szcklerde sert nszler (f, s, t, k, , , h, p)den
sonra yumuak sreksizler (c, d, g) gelmez; bunlarn yerlerine sertleri
(, t, k) gelir. Yapm ve ekim ekleri de bu kurala uyar. Bu kural, sert
nszlerin benzemesi olarak da tanmlanr.
d. Saylar yazyla yazldklarnda her szck ayr yazlr.
e. Bankaclk ilemlerinde, eklerde, senetlerde -araya baka
szckler yazlamamas iin- saylar bitiik yazlr:
f. Saylardan sonra gelen ekler kesme ile ayrlr:
g. kilemeyi oluturan szckler daima ayr yazlr ve araya
herhangi bir iaret konulmaz.
. Banda ve sonunda iki nsz bulunan yabanc szcklerin
yazmnda nszler arasna nl girmez.
Aklama: Bala olan de szckten ayr yazlr ve cmleden
karttmzda cmlenin anlamnda her ne kadar daralma olsa da
cmlenin anlam bozulmaz. smin hl eki olan ve szce bitiik
yazlan da cmleden atldnda ise cmlenin anlam bozulur. Ayrca
bala olan de nin te, ta ekli yoktur. smin hl eki olan -da, -de
nin ise -ta, -te ekli vardr.
h. ki balac bamsz bir szcktr ve daima dier
szcklerden ayr yazlr. ki balac genellikle fiillerden, yarg
bildiren ifadelerden ve zne grevli szcklerden sonra gelir:
Uyar: -ki eki dilimizde ilgi zamiri ve sfat tretme eki greviyle
kullanlr. Bu eki alan szckler kiminki, neyinki, neredeki, ne
zamanki sorularna yant verirler.
Onunki pek gzel deil.
Bahedeki tavuklara yem verelim.
. mi soru edat cmleye ister soru anlam katsn isterse
katmasn dier szcklerden daima ayr yazlr:
Uyar: mi li soru cmlelerinde mi den sonra gelen ekler, mi
ye bitiik yazlr.
i. Dzeltme iaretinin (^) kullanlmamas da yanllklara yol
amaktadr: Adem (yokluk), dem (insan); adet (say), det (gelenek),
alem (bayrak), lem (dnya, evren); ak (ayak bileindeki kemik),
k (vurgun, tutkun); hakim (hikmet sahibi), hkim (yarg); hali
136

(pazar yerini), hli (durumu, vaziyeti); hala (babann kz kardei), hl

(henz)
G. Dier Konular
1) Metin iindeki cmlecikler cmleye, cmleler ve paragraflar
da birbirine uyumlu ve akc olmaldr. rnein bir paragrafn son
szc yaplr, dier paragrafn son szc yaplacan
eklinde olmamaldr.
2) st makamlara gnderilen yazlar iliikte sunulduunu, ast
makamlara gnderilen yazlar da iliikte gnderildiini eklinde
olmaldr.
3) Gelen evrakn n yzne evrak kayt ilemi yaplmaz, not
yazlmaz. Kayt ve not yazma ilemi evrakn arka yzne yaplr.
4) Asker birliklerde kendiliinden oluan (tretilen) ve Trk
dilinde yeri olmayan szck ve ifadeler gerek konumada gerekse
yazmalarda kullanlmamaldr. (Arazi olmak, kolluum var vb.)

137

138

KAYNAKLAR
A. Kitaplar
ADAIR, John; Etkili letiim, BKY, stanbul, 2003.
BAYKIZI, Murat; Etkili ve Gzel Konuma Teknikleri, Kar
Yaynlar, stanbul, 2003.
CARNEGIE, Dale; Etkili Konuma Sanat, Alkm Yaynevi,
Ankara.
FLZOK, Rza; Okuma Sanat, Ege niversitesi Yaynlar.
FLZOK, Rza; Trkenin Doru Kullanm, Ege niversitesi
Yaynlar.
Hava Harp Akademisi Komutanl, Etkili Konuma ve Yazma
Rehberi.
NURAY, Lale; Gzel Yaz Yazma Sanat.
NEN, Akn; Trkeyi Trke Konumak, nklap Kitabevi,
stanbul, 2004.
ZDEMR, Emin; Szl Yazl Anlatm Sanat Kompozisyon,
Remzi Kitabevi, stanbul, 1992.
ZDEMR, Emin; Gzel ve Etkili Konuma Sanat, Remzi
Kitabevi, stanbul, 2006.
ZDEMR, Emin; Yazma retimi ve Yazma Sanat, Papirs
Yaynlar, stanbul, 2005.
PLANCI, Hlya; Yaz Yazma Teknikleri, AF Yaynlar.
RAIN, Anthony; Anlayarak Hzl Okuma Teknikleri, Pegasus
Yaynlar, stanbul, 2006.
RUEN, Mustafa; Hzl Okuma, Alfa Yaym Datm, stanbul,
2005.
STUART, Christina; Etkili Konuma, Alfa Basm Yaym,
stanbul, 1999.
TUNALI, Murat; Anlayarak Hzl Okuma ve renme, Yakamoz
Yaynlar, stanbul, 2004.
VURAL, Birol; Etkili ve Baarl Konuma, Hayat Yaynlar,
stanbul, 2004.
B. Szlkler
Trk Dil Kurumu, Trke Szlk, Ankara, 2005.
Trk Dil Kurumu, Yazm Klavuzu, Ankara, 2005.
139