Diksiyon

ve
Konuma Eitimi

Fulya TOPUOLU

Mehtap ZDEN

Yrd. Do. Dr. Fulya TOPUOLU - Yrd. Do. Dr. Mehtap ZDEN
DKSYON VE KONUMA ETM
ISBN 978-605-364-272-5
Kitapta yer alan blmlerin tm sorumluluu yazarlarna aittir.
2012, Pegem Akademi
Bu kitabn basm, yayn ve sat haklar
Pegem Akademi Yay. Et. Dan. Hizm. Tic. Ltd. tiye aittir.
Anlan kuruluun izni alnmadan kitabn tm ya da blmleri,
kapak tasarm, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayt
ya da baka yntemlerle oaltlamaz, baslamaz, datlamaz.
Bu kitap T.C. Kltr Bakanl bandrol ile satlmaktadr.
Okuyucularmzn bandrol olmayan kitaplar hakknda
yaynevimize bilgi vermesini ve bandrolsz yaynlar
satn almamasn diliyoruz.
1. Bask: Nisan 2012
Karakalem resimler: eyma Keeyapan ve Ebru Arslan
Yayn-Proje Ynetmeni: Arzu Batur
Dizgi-Grafik Tasarm: Selda Kl
Kapak Tasarm: Uur Sarer
Bask: Ayrnt Matbaas
(Ankara-0312-394 55 90)
Yaync Sertifika No: 14749
Matbaa Sertifika No: 13987
YAYINEV

DAITIM

adakale sokak 4/1 yeniehir-ankara

tel: +90 312 4306750-51 (pbx)
belge: +90 312 4354460
gsm: 0506 3451936 - 0541 9104545
- 0533 2055230
e-ileti: pegem@pegem.net

salk sokak 17/a yeniehir-ankara

tel: +90 312 4345424
belge: +90 312 4313738
gsm: 0506 3451937 - 0541 4345424
- 0533 2055231
e-ileti: siparis@pegem.net

YAZIMA
P.K.175 06442 yeniehir-ankara

internet:

Yrd. Do. Dr. Fulya TOPUOLU

Eskiehirde doan Dr. Fulya TOPUOLU, ilk, orta ve lise renimini Ktahyada tamamlamtr. Yksek renimini Dokuz Eyll niversitesi Trke Eitimi Blm ve ayn anda Anadolu niversitesi letiim Fakltesi Halkla likiler Blmnde 2004 ylnda tamamlamtr.
MEB bnyesinde eitli okullarda retmenlik yaptktan sonra Dumlupnar niversitesinde Aratrma Grevlisi olarak greve balamtr.
2006 ylnda Dumlupnar niversitesi Sosyal Bilimler Enstits
Trk Dili ve Edebiyat Blmnde yksek lisansn tamamlam, 2007
ylnda Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstitsne aratrma
grevlisi olarak grevlendirilmitir. Nisan 2010 ylnda Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Trke Eitimi Blmnde doktorasn tamamlam ve 2010 Mays aynda Dumlupnar niversitesindeki
grevine geri dnmtr.
Halen Dumlupnar niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi
Blmnde retim yesi olarak alan yazarn bu kitab dnda Ana
Dili retiminde Beceri Alanlar (lkretim kinci Kademe Trkiye ve
ngiltere rnei) adnda bir kitab ile yurtii ve yurtd eitli sempozyumlarda bildirileri yaymlanmtr.

Yrd. Do. Dr. Mehtap ZDEN

Tokatta doan Dr. Mehtap ZDEN, anakkale Onsekiz Mart
niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blmnden 2000 ylnda mezun olmutur. Yksek lisansn 2003te anakkale Onsekiz
Mart niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Trke Eitimi Ana Bilim
Dalnda, doktorluunu ise Marmara niversitesi Eitim Bilimleri Enstits Trke Eitimi Blmnde 2009 ylnda tamamlamtr.
Meslee 2000 ylnda stanbulda edebiyat retmenlii ile balamtr. Mehtap ZDEN 2000 ylnda anakkale Onsekiz Mart niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blmne aratrma grevlisi
olarak atanmtr. 2005 ylnda doktorluk eitimi almak iin Marmara
niversitesi Eitim Bilimleri Enstitsne aratrma grevlisi olarak grevlendirilmi, Eyll 2009 ylnda doktorluk eitimini tamamlam ve
2010 Mart aynda anakkale Onsekiz Mart niversitesindeki grevine
geri dnmtr.
Halen anakkale Onsekiz Mart niversitesi Eitim Fakltesi
Trke Eitimi Blmnde Yardmc Doent Doktor olarak grevine
devam etmektedir. Yazarn bu kitab dnda Kaynak Trke Metinler
adnda bir kitab, eitli dergi ve sempozyumlarda yaynlanm makale
ve bildirileri bulunmaktadr.

N SZ
alma konuma becerisini gelitirmek isteyen herkes ve ayrca
eitim fakltelerinde okuyan retmen adaylar iin hazrlanmtr. almada Trkeyi kurallarna uygun akc ve anlalr konuma becerisi
kazanmak iin yaplmas gerekenler sralanmtr. Kiinin kendisini etkili bir ekilde ifade edebilmesi sesbilim asndan btn seslerin doru
karlmasyla sesin ve beden dilinin etkili bir ekilde kullanlmasyla ve
en nemlisi de topluluk nnde konuurken heyecann kontrol edebilmesiyle mmkndr.
Birinci blm konuma adn tamaktadr. Burada konuma sanat (diksiyon) zerinde durulmu, gzel konumann nemi vurgulanm, nitelikli bir konumada bulunmas gerekenler ayr balklar halinde
belirtilmitir. Daha sonra konumann unsurlar zerinde durulmutur.
Konuma organlar, nefes, diyafram nefesi ve nefes altrmalaryla
devam edilmitir. Ses ve seslendirme ile ilgili bilgilerden sonra rnek
seslendirme almalar verilmitir. Trkenin nl nsz btn sesleri
ve bunlarn meydana gelileri, seslendirilmeleri anlatlrken her ses ile
ilgili tekerleme almalar oluturulmutur. Blm Trkenin yaz dili
ile konuma dili arasndaki farklarn tespit edilip kelimelerin doru seslendirilmesi iin yaplan almalar ile tamamlanmtr.
kinci blm konumac adn tamaktadr. kinci blmde nitelikli konumacnn zellikleri ve beden diliyle ilgili olarak ayrntl bilgiler verilmitir. Daha sonra topluluk karsnda konuma korkusu ve
heyecan duymann sebepleri zerinde durulmu ve bu duruma zm
nerileri getirilmitir. Bu blmn sonunda konuma bozukluklar deerlendirilmi bunlarn sebepleri ve zmleri zerinde tartlmtr.
nc blm konuma trleri adn tamaktadr. Bu blmde
hazrlkl ve hazrlksz konuma trlerinin zellikleri anlatlmaktadr.

Drdnc blm Trke eitiminde konuma adn tamaktadr. Trke eitiminin ikinci kademesinde konuma becerisiyle ilgili
olarak Milli Eitim Bakanl tarafndan hazrlanan Trke retimi
program zerinde durulmu ve bu programn konuma becerisi ile ilgili blmlerine yer verilmitir.
alma ortak bir almadr. Yaplan dier ortak almalardan
farkl olarak kurulan her cmle, anlatlan her bilgi, yaplan her altrma ve seilen her metin birlikte hazrlanp tartlarak ve ortak paydada
buluularak yazlmtr. Bu sebeple blm yazarlndan sz edilemez.
Yazarlar
Mart 2012

NDEKLER
n Sz ....................................................................................................... v
Giri ........................................................................................................... xi

1. BLM
KONUMA
1.1. Konuma Sanat (Diksiyon) ............................................................ 2
1.1.1. Gzel Konumann nemi .................................................... 3
1.2. Nitelikli Bir Konumada Bulunmas Gerekenler ......................... 5
1.3. Konumann Unsurlar .................................................................... 13
1.3.1. Konuma Organlar ................................................................ 13
1.3.2. Nefes ......................................................................................... 14
1.3.2.1. Diyafram nefesi .............................................................. 16
1.3.2.2. Diyaframdan nefes alma almalar ........................... 18
1.3.3. Ses ve Seslendirme .................................................................. 23
1.3.3.1. Sesin iddeti (strength) ................................................. 27
1.3.3.2. Sesin ykseklii (frekans) ............................................. 27
1.3.3.3. Ses uzunluu (duration) ............................................... 30
1.3.3.4. Sesin rengi (tns/tembre) ............................................ 30
1.3.4. Ton ............................................................................................ 35
1.3.5. Durak ........................................................................................ 38
1.3.6. Ulama ....................................................................................... 41
1.3.7. Vurgu ........................................................................................ 42
1.3.8. Seslendirme Altrmalar ...................................................... 45
1.3.8.1. nller ............................................................................ 47
1.3.8.2. nszler ve nszlerin seslendirilmesi ...................... 53
1.3.8.3. Trkenin yaz dili ile konuma dili arasndaki
farklar ........................................................................................... 78

viii

Diksiyon ve Konuma Eitimi

2. BLM
KONUMACI
2.1. Nitelikli Konumacnn zellikleri ................................................ 92
2.2. Beden Dili.......................................................................................... 98
2.2.1. D Grn ............................................................................ 99
2.2.2. Jestler (Davranlar) ve Mimikler ......................................... 100
2.2.2.1. Ba.................................................................................... 102
2.2.2.2. Gzler .............................................................................. 103
2.2.2.3. Yz ................................................................................... 104
2.2.2.4. Eller ve kollar ................................................................. 105
2.2.2.5. Ayaklar ve bacaklar ....................................................... 110
2.3. Topluluk Karsnda Heyecan ve Korku Duyma .......................... 111
2.3.1. Topluluk Karsnda Konuma Heyecan ve
Korkusu Duymann Sebepleri ......................................................... 112
2.3.2. Topluluk Karsnda Konuurken Korku ve
Heyecanla Baa kma ..................................................................... 114
2.4. Konuma Bozukluklar .................................................................... 119
2.4.1. Geveklik .................................................................................. 119
2.4.2. Pelteklik .................................................................................... 119
2.4.3. Tutukluk ................................................................................... 119
2.4.4. Atlama ...................................................................................... 120
2.4.5. Kekemelik ................................................................................ 120
2.4.6. Gereksiz ses ve kelime kullanm .......................................... 120
2.4.7. Yresel az kullanm............................................................. 120

indekiler

ix

3. BLM
KONUMA TRLER
3.1. Hazrlksz konumalar .................................................................... 124
3.1.1. Sylei - Sohbet ....................................................................... 124
3.1.2. Tantma - Tanma- Tantrma ............................................ 124
3.1.3. Soru Sorma ve Cevap Verme ................................................. 125
3.1.4. zr Dileme - Teekkr Etme .............................................. 125
3.1.5. Ziyaretlerdeki Konumalar .................................................... 126
3.1.6. Adres Sorma - Yer Tarif Etme ............................................... 126
3.1.7. Telefonla Konuma ................................................................. 127
3.2. Hazrlkl Konumalar ..................................................................... 127
3.2.1. Tek Kiinin Yapt Hazrlkl Konumalar .......................... 128
3.2.1.1. Konferans........................................................................ 128
3.2.1.2. Nutuk (Sylev) ............................................................... 128
3.2.1.3. Deme ............................................................................. 129
3.2.2. ki ya da Daha Fazla Kiinin Yapt Hazrlkl
Konumalar ........................................................................................ 129
3.2.2.1. Panel ................................................................................ 129
3.2.2.2. Bilgi leni (Sempozyum) ............................................ 130
3.2.2.3. Ak oturum ................................................................... 131
3.2.2.4. Mnazara ........................................................................ 131
3.2.2.5. Forum .............................................................................. 132

Diksiyon ve Konuma Eitimi

4. BLM
TRKE ETMNDE KONUMA
4.1. Trke retimi Programnda Konuma Becerisiyle lgili
Ama ve Kazanmlar ............................................................................... 138
4.2. Trke retimi Programna Gre Konuma Becerisi
le lgili Etkinlik rnekleri ..................................................................... 140
4.3. Trke retimi Programnda Konuma Becerisi
le lgili Yntem ve Teknikler ................................................................ 144
4.4. Trke retimi Programnda Konuma Becerisini
lme ve Deerlendirme ....................................................................... 148
KAYNAKA ............................................................................................ 152
DZN ....................................................................................................... 155

GR
Gzel konuma (diksiyon) yani eskilerin deyimiyle belgat bir sanattr. Hi kimse doutan gzel konuma yeteneiyle ya da daha doru
bir ifadeyle hatip olarak domaz. Zamanla hitabet sanatnn incelikleri
renilerek konuma yetenei gelitirilir. Kiinin i ve zel hayatndaki
baars hitabet sanatnn inceliklerini bilmesine ve bylece insanlar etkilemesine baldr.
Mesleki adan retmenler, retim yeleri, sat temsilcileri,
yneticiler, i adamlar, bilim adamlar, siyasi parti veya dernek mensuplar vb. daha birok meslek grubu gzel konumak durumundadr.
Sosyal bir varlk olan insan ada ve evresine duyarl bir birey olmak
iin gzel konuma becerisine sahip olmaldr. Konumaclarn topluluk
karsnda yaptklar konumalarda dikkat etmesi gerekenler bu almada anlatlmtr.
ilse iilmez, geilse geilmez, n engin dibi derin bir deniz. Bir
tuzlu su ki itike susatr, susattka iirir. Sonunda kiiyi kendisinden
geirir. Bir yce da ki ykseklii kmakla almaz, alannda armak,
beleninde kslmak kanlmaz.
Bu denizi gemeyi becerenler bu da amay baaranlar olmusa da
da da deniz de yerinde durmakta, zaman zaman buna trmanma hevesine kaplanlar bulunmakta. Onun yokuunda yorulmadka onun duldasnda solumadka bu gzellii uzaktan seyretmekle, bu gzellii kulaktan
dinlemekle kim doyar ki? Trkenin Atatrk tarafndan kurulmu ve
korunma altna alnm kurumu olan Trk Dil Kurumunun bakan
kymetli hocamz Prof. Dr. Mustafa S. KAALNin bu dncesinden
yola kp Trke eitimini bir deniz olarak grdk ve bu derin denize
dalma cesaretini gsterdik.
Konuma eitimi alannda bugne kadar pek ok deerli bilim
adamnn eseri bulunmaktadr. alma Trke eitimine katk salamak, Trkenin doru kullanlmasna rehberlik etmek ve bunu yapabilmek iin hangi bilgilere, hangi becerilere sahip olunmas gerekiyorsa
onlar vermeye yneliktir.

Konuma eitimi ile ilgili bu alma hazrlanrken sadece bilgi verilmemeye dikkat edilmi, seslerin doru karlmas, doru nefes alnmas, konuma dilinde bulunan genel yanllarn dzeltilmesi zerinde
ayrntlaryla durulmutur. nk konuma eitimi sadece konumann
ve konumacnn ne olduu, konumann trleri ile snrlandrlabilecek
bir alan deildir. Konuma trlerini seslendirecek olan konumacnn
doru sesi karmas iin doru nefes alabilmesi gerekir. alma dier
baz almalardan bu ynyle ayrlmaktadr.
Trke eitimi alannda alanlara, rencilere, Trkeyi doru,
gzel konumak ve kendisini doru ifade etmek isteyen btn Trke
sevdallarna faydal olmas dileiyle
Yrd. Do. Dr. Fulya TOPUOLU

Yrd. Do. Dr. Mehtap ZDEN

1. BLM
KONUMA

Ezop, Sisam Adasnn Kral Ladmonun klesi olmadan nce, an

tannm bilginlerinden Ksantusun klesi imi. Ksantus, bir gn Ezopa
demi ki: arya git, bu akamki misafirlerime en iyi, en lezzetli yemekleri yapmak iin ne gerekiyorsa satn al. Ezop, Ksantusun misafirleri erefine verdii ziyafette btn yemekleri dilden yapm. Ksantus, Ezopu
misafirlerinin nnde azarlam.. Nedir bu rezalet? Ben sana en lezzetli,
en nefis yemekleri yap, dedim. Sen hepsini dilden yapmsn.
Ezop Evet efendim, en lezzetli yemekleri hep dilden yaptm demi.
nk dnyadaki en gzel, en tatl ey dildir. nsanlar dilleriyle anlarlar, dilleriyle dua ederler, dierlerine kar sevgilerini dille anlatrlar.
Dil olmasayd, insanlarn hli ne olurdu? Aradan zaman gemi; Ksantus, bu defa pek sevmedii kiilere ziyafet vermek istemi; ama bu defa
Ezoptan, en kt yiyecekleri hazrlamasn istemi. Ezop, bir nceki ziyafet gibi, orba dahil btn yiyecekleri dilden yapm ve efendisi azarlamadan kulana fsldam. Dnyadaki en ac, en irkin, en kt ey
dildir. nsanlar, birbirine dren, kavga ettiren, aralarn aan, savalar
kartan dildir. nsann bana gelen pek ok felaketin sebebi, dildir.
EZOP

Diksiyon ve Konuma Eitimi

Konuma ile ilgili bugne kadar yaplan almalarda ya konuma

eitimi ya da gzel konuma (diksiyon) zerinde durulmutur; ancak
gzel konumay konuma eitiminden ayrmak mmkn deildir. Gzel konuma bilgisine ve becerisine sahip olmayan bir kiinin ald konuma eitiminden tam olarak faydalanmas sz konusu olmayacaktr.
Gzel konuan ya da gzel konumay bilen bir kii;

Trkenin btn seslerini tanmal ve bunlar doru seslendirmeyi bilmelidir.

Sahip olduu ses bilgisini etkili biimde kullanabilmelidir.

Trkenin ekil ve cmle yapsna uygun akc ve anlalr konuabilmelidir.

Jest ve mimiklerle ifade edilen beden dilini etkili bir ekilde

kullanabilmelidir.

Kk veya byk kitleler karsnda konuurken heyecann

denetlemesini bilmelidir.

Son olarak yukarda bahsi geen zellikleri edinerek kii, kendisini etkili bir ekilde anlatabilmelidir.

1.1. Konuma Sanat (Diksiyon)

nsann dnce ve duygularn evresine aktarmada kulland
iletiim aracna konuma denir. Konuma; 1. Konumak ii. 2. Grme,
danma, mzakere. 3. Dinleyicilere bilim, sanat edebiyat vb. konularda bilgi vermek iin yaplan sylei, konferans (TDK, 1212b). Konuma
eitimi bu tanm iine alan bir eitimdir. Konuma eitimi alm bir
kii kulland dille konumak iini yapabilen, yaad sosyal evrede
insanlarla grebilen, danabilen ve mzakere edebilen kiidir. Dinleyicilere bilim, sanat, edebiyat yani uzman olduu alanda konuma iini
yapabilen ve bunun sonucunda insanlar ikna edebilen kii ise konuma
eitimi ve becerisine tam olarak sahip olan kiidir. Yani konuma,
aamaldr. Birincisi bir bebein konumay renmesiyle rneklendirilebilecek olan konuma; ikincisi kiinin iinde yaad sosyal evre-

Konuma

sine (aile, akraba, arkada, i vs) kendisini ifade edebilmek iin yapt
konumalar; ncs ise uzman olduu alanda dinleyicilere yapt
konumalardr.
Gzel konumak ise bir sanattr. Gzel konuma becerisini edinmi kiiler, evrelerindeki insanlar ksa srede etkileme, kendi duygu
ve dncelerini ifade edebilme ve bylece karlarndaki insanlar tarafndan kabul edilme gcne sahiptirler. Hatta yle ki bu insanlar dost
sohbetlerinin yegne aranan isimleridirler. Girdikleri ortamda onlar
konuurken insanlar etraflarnda bulunmak, onlar merkeze almak isterler.
Gzel konumak hem zel hayatta hem de i hayatnda kendini kabul ettirmenin ve baarnn srrdr. hayatnda baarl olabilmek iin
kiinin ksa srede kendisini karsndakine tantmaya, iiyle ilgili bilgisini ve becerisini gstermeye yetkin olmas gerekir ki bu da konuma
becerisiyle yakndan ilgilidir. zel hayatta da mutluluu yakalayabilmenin, aileyle arkadalarla iletiim kurabilmenin yolu gzel konumaktan
geer.
1.1.1. Gzel Konumann nemi
Sosyal bir varlk olan insan, kk veya byk ama mutlaka bir
topluluk karsnda konuma gereksinimi duyar. Bugn iinde yaanlan toplum dzeninde her insana konuma hakk verilmektedir. Bu sebeple gzel konuma almalar toplum iinde yaayan her birey iin
faydaldr. Ayrca gnmzde artan eitim olanaklar sayesinde insanlar
eitim alma frsatna daha ok sahip olmakta, bu eitimler sonucu kazandklar bilgileri toplumla paylama ihtiyac duymaktadrlar. Bu paylam iin dzenlenen altay, konferans, bilgi leni (sempozyum) gibi
bilim faaliyetleri de gzel konuma becerisini gerektirir.
Topluluk karsnda konuan baz insanlar yerel az kullanmamaya yahut konumalarnda yabanc kelimelerden arnmaya gayret
etmezler. Trkeyi doru ve gzel konuma abasna girmezler. Gzel
konumann nemine dikkat etmezler. Gzel konumak iin aba sarf

Diksiyon ve Konuma Eitimi

etmedikleri iin baarszla urarlar ama yine de gzel konumann

nemini idrak edemezler. yle ki gzel konumaya almay gereksiz
bulurlar.
Bugne kadar byle gelmi, bugnden sonra da byle gider dncesiyle gzel konumada rnek olmas gereken retmenler, zellikle de
Trke retmenleri, gzel konumaya almaya veya gzel konuma
dersi almaya ihtiya duymamaktadr. Gzel konuma (diksiyon) dersi almadan gzel konuma becerisine sahip insanlar rnek gstererek
dersin gereksizlii zerinde durmaktadrlar. Oysa bu kiiler, ancak ve
ancak gzel konuma dersi aldklarnda yaptklar bariz ve basit hatalar grrler. Bu trl retmenler okuduklar bir metnin, anlattklar
bir konunun anlamn renciye ifade edemez, rencinin konu zerinde dikkat toplamasn salayamazlar. Bunu konu hakknda bilgisiz
olduklar iin deil anlatlmak istenen dnceyi kt konumalaryla
anlalmaz hale getirdikleri iin yaparlar. Aslnda bahsedilen bu durum,
yalnzca Trke retmenleri iin deil; btn eitimciler, ebeveynler,
politikaclar, sanatlar, yksek mevki sahipleri, esnaf yani halkn her
kesimi iin geerlidir.
Siyasi liderlerin bir ksm hitap ettikleri kitleye sadece yksek sesle
hitap ettiklerinde onlar ikna ettiklerini ve iyi konuma yaptklarn dnmektedirler. Oysa gzel konumak ve iyi anlatmak yksek perdeden
konumak demek deildir. nsanlarn iitme gl ektiini dnr
gibi konumak gzel konumak anlamna gelmez.
Televizyonun olmad dnemlerde insanlar hoa vakit geirebilmek iin evlerde, kahvehanelerde, ky odalarnda vs. toplanrlard.
Gelenek gerei her gece bir kitabn bir blm sesli olarak okunurdu.
Bugn de ocuklara okuma alkanl kazandrabilmek iin ebeveynlerin sesli kitap okumas nerilmektedir. te bu nerinin salkl bir ekilde hayata geirilebilmesi de gzel konuma (diksiyon) ile mmkndr.
Bu ekilde bireyler hem Trk dilinin zeliklerine ve gzelliklerine sahip
olurlar hem de okunulan kitaplarda iirler, hikyeler, romanlar vb. ile
tanrlar.

Konuma

Bu tr okumalar daha geni topluluklara dahi uygulanabilir ve

bahsedilen faydalar daha geni topluluklarda grmek mmkn olabilir. Okul ncesinden ilkretime, ortaretimden yksekretime hatta
rgn eitime dhil olmayan halka dahi bu tr okumalar yaplarak hem
okuma alkanl kazandrlr hem de dilin doru ve gzel kullanm
rnekler zerinde paylalarak gzel konuan bir topluma ulalabilir.
Bunun iin ok byk imknlara sahip olmaya da gerek yoktur. Dinleyenlerin, okuyucuyu ya da anlatcy grebildikleri ve rahata oturabilecekleri bir yer yeterli olacaktr.
Okuma srasnda eserde geen kahramanlarn zelliklerine gre
ses tonu ayarlanr. Bu da yine gzel konuma becerisine sahip olmaya
baldr. Eer gzel konuma becerisine sahip olunursa, okunulan roman, hikye yahut tiyatro eseri dinleyenler iin canlandrlm havas
verecektir. Aksi halde tekdze ve niteliksiz okunan metinler, dinleyiciyi
skacak ve metinden tat alnmasn engelleyecektir.
Bir eserin zihinde canlandrlmas ile tiyatro veya sinemaya aktarlmas arasndaki fark, okuduu bir eserin canlandrld gren her
okur fark eder. Sinema ve tiyatronun imknlar insann hayal gcyle
karlatrldnda ok daha snrl kalmaktadr. nk hayal gcnn
snrlar yoktur. Maddi imknszlklar sz konusu deildir. Okunulan
eserde yaanlan yer, kiiler, zaman, evre, konusunda herhangi bir snrlama olmad iin kii okunan metinden ok daha fazla zevk alr. Bu
sebeple yksek sesle toplum karsnda yaplan okumalardaki romanlar,
tiyatrolar, hikyeler hatta iirler nitelikli okunduunda dinleyiciye ok
daha fazla zevk verecektir.

1.2. Nitelikli Bir Konumada Bulunmas Gerekenler

Gerek i gerekse zel hayatta baarl olabilmek, dzgn ve etkili
konuabilmeye, insanlarla iletiim kurabilmeye baldr. Bu da gelimi
bir konuma becerisine sahip olmay gerektirir. Nitelikli bir konumada
bulunmas gerekenler yle sralanabilir:

Diksiyon ve Konuma Eitimi

1. Nitelikli bir konuma dinleme becerisiyle ilintilidir.

yi konuabilmek iyi dinlemekle mmkndr. Mevlana
Mesneviye Binev! yani Dinle! diye balar. Birok insan karsndakini, pek ok sebepten dinlemez. Kii konutuklarnn karsndakiler
tarafndan kabul edilmesini salamak iin ncelikle onlarn kendisinden beklentilerini ve ihtiyalarn bilmelidir. Bu da karsndakini dinlemekle olur.
htiyar bir adam varm, evinde onu ne kars ne ocuklar dinlemezmi. Bu ihtiyar evde bunaldka kahveye gidip aycyla konuur, dertlerini ona anlatrm. ayc da elinden geldiince dikkatle dinlermi. htiyar
adam maandan, damadndan, karsndan, evlatlarndan epeyce dertliymi. Bir zaman sonra ihtiyar adam lm ve geride bir vasiyet brakm.
Ailesi vasiyeti am ve birde ne grsn. Bir hayli zengin olan yal adam
btn maln mlkn kendisini dinleyen aycya brakm. Birbirini
dinlemenin nemi zerine bu hikye dikkate deerdir.
2. Nitelikli bir konuma bir ama iin yaplr.
nsann yapt her ey bir ama iindir. Bu durum yaplan herhangi bir konuma iin de geerlidir. Konumada konusu ne olursa olsun bir ama vardr. Ama dinleyeni ikna etme, anlatlanlara inandrma
istei olabilir. Ama belirlemeden yaplan bir ite baar salamak pek
mmkn deildir. Bu nedenle nitelikli bir konumann vazgeilmezi de
amacn kesin olarak belirlenmesidir.
3. Nitelikli bir konuma planl olmaldr.
Hazrlksz konuma yaplyor bile olsa aklda konuulacak konuyla ilgili ana hatlaryla bir plan oluturulmaldr. Konuma bu plana gre
daldan dala atlamadan srdrlrse konuda btnlk, anlatlmak istenilen her hususun uygulanmas da salanm olur.
4. Nitelikli bir konumann konusu dinleyen ve konuan iin
nemli olmaldr.
Yaplacak konumann konusu dinleyen ve konuan iin nem arz
etmelidir. Kiilerin konulara kar duyduklar ilgi ve konunun kii iin
nem derecesi ise pragmatist yaklamla ilikilidir. Gnmz insan i

Konuma

veya zel hayatnda kendisine fayda getirmeyecek herhangi bir eyle

zamann harcamay nemsiz bulmaktadr. Bu 20. yy insannn faydac
(pragmatist) bak asnn bir sonucudur. Her eyin hzl bir ekilde yaand ve abuk tketildii gnmz toplumunda kii kendisine fayda
getirmeyecek eylere nem vermiyor diye de yarglanmamaldr.
5. Nitelikli bir konumada konumac konusuna hkim olmaldr.
Gerek karlkl konumalarda gerekse topluluk nnde yaplan
konumalarda konumann konusu hakknda ne kadar ok ve derinlemesine bilgiye sahip olunursa dinleyicilerin zerindeki etki o derece
artar. Konusuna hkim bir insan kendisine gveneceinden konuma
esnasnda daha rahat davranr ve bu rahatlk dinleyiciye de yansr.
6. Nitelikli bir konuma bilgi birikimi gerektirir.
Anlatmak, bilmekle mmkndr. Kiinin sahip olduu bilgi ve
kltr birikimi ne kadar fazla olursa konumas da o kadar zengin olur.
Bu sebeple bol bol kitap okumal, aratrma yapmal, ilgi alanlar gelitirilmelidir.
7. Nitelikli bir konuma doru ve kesin bilgilerle oluturulmaldr.
Konumac, yapaca konumasnda bilgilerini doru ve kesin kaynaklardan edinmeli, dinleyicilerin aklnda soru iareti olumasn engellemelidir. Anlatlan konunun doruluu hakknda kaynak gsterilmesi
konumacnn inandrcln ve etkililiini artracaktr.
8. Nitelikli bir konuma hem konumac hem de dinleyiciler
iin ilgi ekici olmaldr.
Konumac iin ilgi ekici olmayan bir konu hakknda konuma
yapmak ne denli zorsa, dinleyici iin de bu konuyu dinlemeye almak
o denli zordur. Bu sebeple dinleyici kitlesini gz nne alarak onlarn
ilgilerini ekebilecek konularda konuma yapmaya allmaldr. rnein ilkretim ikinci kademe seviyesindeki rencilere Trkiyenin

Diksiyon ve Konuma Eitimi

iinde bulunduu siyasi durum hakknda konumak onlarn ilgisini

ekmeyecektir. Burada nemli nokta hitap edilecek dinleyici kitlesinin
seviyesini belirlemek olmaldr.
9. Nitelikli bir konuma gereksiz detaylardan arndrlmaldr.
Dinleyen asl anlatlacak mesele dndaki gereksiz detaylarla sklrsa, konumac ne kadar ok bilgi verirse versin, konuma amacna
ulaamaz. nk bu konumadan ayrntlar sebebiyle sklan dinleyici
esas meselenin farkna varamadan konudan kopar.
10. Nitelikli bir konumaya dikkat ekici bir girile balanmaldr.
Konumaya ksa bir hikye, fkra, an vb. ile balamak hem dinleyeni hem de konumacy rahatlatr ve hazrlar. Konumann balangcnda metinden okunan konumalar yerine konumacnn yaad bir
durumu ya da deiik bir hikyeyi paylamas dinleyenleri konuya daha
ok balar. Dikkat edilirse btn nl hatiplerin konumalarnda buna
zen gsterdikleri fark edilecektir. Hatta konumalarda atasz, deyim,
zdeyi, mani, iir vs. gibi dil unsurlarn eklemek de tercih edilmelidir.
11. Nitelikli bir konumada mulk ifadeler kullanlmamaldr.
Konumac zerinde konutuu konuya hkim deilse bahsettii
konuda kulland belirsiz ifadeler dinleyene gven vermeyecektir. Bu
mulk ifadeler konumann inandrcln yitirdiinden dinleyenin
ilgisinin azalmasna ya da yok olmasna sebep olur.
12. Nitelikli bir konumada konumac sesini, jest ve mimiklerini iyi kullanmaldr.
Bir konumada ses tonu etkili kullanlmaz ve beden diline bavurulmazsa konuma canlln yitirir. Konumann nitelikli olabilmesi
iin konumac konumann ierik ve trne gre sesini ynetebilmeli,
beden dilini, duruunu, jest ve mimiklerini ayarlamaldr. Duygusuz ve
ruhsuz yaplan konumalarda konuma baarya ulaamaz.

Konuma

13. Nitelikli bir konumada akc, iten, duru, zgn syleyi

tarz seilmelidir.
Kimi konumaclar yle akc konuurlar ki konumalarn ieriinden ziyade anlatm tarzlar dikkat ekicidir. Dinleyiciler sklmadan
onlar dinleyebilirler. Konumacnn ne konutuundan ziyade nasl
konutuu nemlidir. Dinleyici kendisi iin ok da gerekli olmayan bir
konuyu konumacnn akc, duru, iten, zgn slubu sayesinde dikkatle dinleyebilir. Baz yazarlarn ayn konuyu ilemelerine ramen dier yazarlardan daha ok okunmas bu sebepledir. Yazdaki bu durum
konuma iin de geerlidir. Konuma ksa, iten, duru, akc ve zgn
cmlelerle hatta arada soru ve nlem cmleleri de ekleyerek yaplmaldr.
14. Nitelikli bir konuma doru yntemle baarya ular.
Konumann konusunu ve ieriini en uygun ve etkili ekilde
dinleyiciye sunmada gerekenlerden biri de konumann yntemini
belirlemektir. Kullanlan konuma yntemi, bilgiyi dinleyiciye kavratabilmelidir. Konumada birok retim ynteminden faydalanmak
mmkndr. Konumalarda genellikle ezberleme yntemi, doruyu
bulma (Sokrat) yntemi, soru yant yntemi, Aristo yntemi, anlatm
yntemi, sorun zme yntemi, gsteri (demonstrasyon) yntemi gibi
yntemler kullanlmaktadr.
Hikye ya da masal anlatlacaksa ezber ynteminin faydalar grlr. Karmzdakine soru sormak bir ustalk iidir. Konumac soru
sorma ustaln edinmise anlatlanlarn dinleyiciler tarafndan aklda
canlandrlmas ya da doru cevabn bulunmas srasnda konumaya
katlma, doruyu bulma yntemi ile yaptrlabilir. Bu yntemi soru yant ynteminden ayran en nemli zellik, dorularn dinleyiciye buldurulmas iin sorularn sorulmasdr. Aristo, Szler belirli nesneleri
anlatan sembolik iaretlerdir demektedir. Konumada Aristo yntemi
kullanldnda nceki bilgileri hatrlama, sonraki konuyla iliki kurma,
benzerlik ve armlardan yararlanma, konular aras balant kurma
ve dinleyiciyi aktif duruma geirme daha kolay hale gelecektir.