ΗΕχοuμε να φτιάξοuμε ελειί8ερα αχολεία,

n εκnαί6εuαn είναι n Βάαη TOU αγώνα μαι;;Η

Matilde Felix Carrasquer

Η παρακάτω προσπάθεια προέκυψε μετά από επίσκεψη συντρόφων από τη Α

συλλογικότητα F.A.R.M.A και την κατάληψη κτήματος Πραποπούλου, για 3 ημέΒε· στο
. ελευθεριακό σχολείο Παιδεία στη Μέριδφτης Ισπανίας το Πάσχα του 2008. 'I//r

είναι μεταφράσεις από τα ισπα

Αλλπ μια μέρα στο σχολείο ...

Ξυιινήσαμε γρήγορα, ήιιιαμε ένα καφέ και κατεβήκαμε τρέχοντα; στο δρόμο
για να προλάβουμε το σχολικό. Οι αναμνήσεκ; από τα σχολικά μας χρονιά ήταν ήδη
εκεί, .. Περιμέναμε λίγο, παρέα με τους γονεις, τα παιδάκια και τα χαμόγελά τους.
Στο σχολικό γνωρίσαμε ένα σύντροφο από την Μαδρίτη που ήταν στο σχολείο για
ένα μήνα κάνοντας μια εργασία. Σπούδαζε παιδαγωνική η κάτι σχετικό. Ένα ένα τα
παιδιά άρχισαν να μας ρωτάνε «Από .αού είστε:» και «Τι κάνετε εδώ:». Αρχίσαμε την
κουβέντα και πλησιάζοντας αργά προς το σχολείο, οι αναμνήοευ; μας έφευναν και
ανοίγονταν μπροστά μας κάτι άλλο, ανθρώπινο, συντροφικό και ελεύθερο.
Φτάνοντας στο σχολείο κατεβήκαμε από το λεωφορείο και όλα τα μεγαλύτερα
παιδιά τιήραν από το χέρι τα μικρά (δυο μέχρι τεσοάρων χρονών) και σιγά σιγά
περπάτησαν προς το χώρο που περνάγανε την μέρα τους τα μικρά. Περιμένοντω;
και εμευ; έξω από το λεωφορείο, μας τιήραν και εμάς ααό το χέρι τα μικρά,
νομίζονταο από συνήθεια πως θα τα οδηγούσαμε κάπου αλλά στην ουσία, αυτά μας
οδηγούσαν με τα απλά τους λόγια και βήματα στο εσωτερικό του σχολείου.
Μααίνοντω; στις αίθουσα; και βλέποντας τα να κατεβάζουν τυ; καρέκλες, που είχαν
σχεδόν το ίδιο μέγεθος με αυτά, από τα τραπέζια που και αυτά ήταν στο ύψου; του
κεφαλιού τους, αρχίσαμε να μτιαίνουνε στο κλΙμα.
 πολλή έμπνευση και διάφορουξ τρόπους μιας και ήταν τιολύ μεγαλύτερα από αυτά,
μιλώντας, τρέχοντας, με χαρά,
Εμευ; στεκόμασταν εκεί, παρατηρώντας χωρϋ; να ξέρουμε τι να κάνουμε.
Aπoφασiσαμε να δράσουμε, Σταματήσαμε δυο κοριτσάκια και τα ρωτήσαμε ... «Τι
, κάνετε εδώ:». Αυτή ήταν η αφορμή για να μαζευτούν και να μας ξεναγήσουν στο
σχολείο. Μας εξήγησαν για τις συλλογικές ερνασίεξ, το τιαιχνίδι, τον κήπο, το
φαγητό, τις κάρτα; δεσμεύσεων, την συνέλευση, την διαχείριοη των οικονομικών και
την πνευματική εργασία. Αφού γυρίσαμε τους χώρουξ, ξαπλώσαμε στο πάτωμα και
κουβεντιάζαμε, Χρειαζόμασταν την ιιληροφορια αλλά πιο πολύ απ' όλα
χρειαζόμασταν τα ατιλά και τιαιδικά τους λόγια, τις κινήσεις τους. Κα/ι περίεργο είχε
αρχίσει να συμβαίνει όσο περνούσε η ώρα. Συνειδητοποιούσαμε πως αυτά τα
κοριτσάκια που μας έφταναν ίσα ως την τσέπη του παντελονιού, ήταν συντρόφισσες.
Αυθόρμητα (τρομάρα μας!) απoφασiσαμε να ττροβοκάρουμε.ι . Ρωτάμε ...
«Δηλαδή τι είναι η συνέλευοη:». «Η συνέλευση είναι όταν μαζευόμασrε όλοι μαζί και
συζητάμε για τα ιτράγματα που συμβαίνουν. Έρχονται όλοι όσοι θέλουν να
συμμετέχουν. Εκεί τιαίρνουμε όλες τις ααοφάσεκ; Είναι το μέρο; που κάνουμε τις
τιροτάοειξ. Είναι πολύ σημαντικές οι προτάοευ; Χωρίο αυτέ; δεν μπορούμε να
προχωρήσουμε ... »
Έχετε πάρει ποτέ μαθήματα ελευθεριακής σκέψη; και πραξης από ένα
εξάχρονο: Είναι ότι πιο απελευθερωτικό, ελπιδοφόρο και ουτοπικό μπορεί να
συμβεί, Δεν μπορέσαμε να πούμε κα/ι. Αιιλά θυμηθήκαμε τις ατελείωτες συνελεύσεις,
χωρίς τιροτάσεκ; χωρίς διάθεοη για διάλογο και σύνθεση, χωρίς αποτελέσματα. Για
να ξεπερασουμε την έκπληξη και την αμηχανία μας, ξεκινήσαμε ένα παιχνίδι με
τιαλαμάκια, το «Αν θέλευ; να χορέψεισ» που συνήθιζαν να παίζουν τα τιαιδιά ...
Περπατώντας στον χώρο, διαβάζαμε τα ρητά σroυς τοίχους. Miλαγαν για την
αλληλεγγόη, την ισότητα, την αυτοδιάθεση, την ελευθερία. Είχαμε μπει σε μια
διαδικασία μάθηοηξ, ρουφάγαμε την ουτοπία με όλες μας της αισθήσεις, το
συναίσθημα και την σκέψη.
Μετά το πρωινό, ήρθε η ώρα της πνευματικής εργασiας. Κάτιοια τιαιδιά ήταν
σε ένα μεγάλο τραπέζι και διάβαζαν, άλλα είχαν βιβλία στον κήπο, μόνα τους"ή σε
ομάδα; Εμείς πήγαμε σε ένα εργαστήριο (δηλαδή μάθημα) «Δημιουργικών
Μαθηματικών» με παιδάκια 5-7 χρ~cvών. Μόνα τους κάθονταν στα Θ'ρανια,
σηκώνονταν στον πίνακα, έπαιρναν TQVλόγο, έκαναν πραξεις, διόρθω CI~/r~tva το
άλλο, Εκεί βρισκόταν και μια ενήλι~ξ:\:Oταν Kόλλαγ~ψ:νKά.π~, q)Ky>V"S/~O χέρι,
έπαιρν~ τον λόγο ό;rως όλοι και :O~{'9>αι βοηθ0ύσε την Kατ~σr~.~ Με:α το
εργασrηριo της ζητησαμε να μας πε~~'!να 'όΥ!:α ~α το πως: λεΙΤθυργουν τα
εργαστήρια. 'Ήταν η πρώ"Q1μ~$~~ήαqιήμ .ενήλ:ΙΚζf,.α:ΡKετές ώQε (~αφΙξη μας
,
ολειο
.,ι/<:,;/~' - 'Ι;, ν: .'J! -Ζ, ' , '. ~
στο σχ . ~. 7,". ; . 3: """. ,., :;' ,
Κατεβαί νοντα %.ectω εt,9cφε,δυρ ορ τ3ακ'ια:.:ooγχιqμέν:α.-ΣQΝειδηJΟ οιήσαμε
πώς δεν είχαμε δε "έr ~ ρ~~"σ~/~ ';~Ψ:ι,~α ~~ιm~ζε~~~ α φω~αζει ώ,ςτότ~. Δεν
καταλάβαμε τι έ~.:ε ~"(m~ώρJ111ς γε -,,.'ς 00. '':'εQι;mςπoυ'1\έ~~lXετoΘ4ιΕΙ""'j~"; ~ 'ό,:
αλλ' 'δδ ~"I} (.Αλη" \, ~"~" ~'/ eV>,'<I.".:.....~
α ει αμε πωs ι ~, JΊKαντο nP~t-t .μα~\ Θ εν ~oριψEIΚΙ.προσπα 01)0 •..•α""'-~
πείσει το' ο πωJ:;έΠf2εΝενα μιλήσ01;;)P-~α αυτου εiΧ\~OlJμΑ1:Ψ εταξύ τους K&;sya
μην το Iff' !Jου-ν:άλυτο. Το άλλο κοριτσάκυδεν ή~ε f:a μιληαει και έτσι η ομάδα
στην οπο"" ~μμεliείXαντα κορίτσια, κ(;tλfσεμ'ιμό7tdgσυνε:Χευση. Κουβέντιασαν
,..
λίγο και, οφα9.2:αν
~
να το αφήσουν για την,f<εντ
,~~ ....ΡJ,-, =(Jυνέλευσητου σχολείου.
Aργφτει;jα \J;αθ~ε πως διαχειρίζονται τα πρoβXJΊματα σrις διαπροσωπικές τους
σχέ<ιεί υ~τΏ'
~' ?
Ι λογική πως πρέπει να λύνονται όταν προκύπτουν, με εργαλεία τον διάλογο και
χωρίς βία, γιατί αν αφεθούν τότε πολλααλασιάζονται σε άλλα, δηλαδή λειτουργούν
σαν αφορμές για προστριβές ξεχνωντας με τον καιρό το αρχικό πρόβλημα.
Ήταν ένας διόλογος και σκέψεις που δεν μπορούσαμε να τα μεταφέρουμε
ούτε καν σε μεγαλύτερες ηλικιες. Δεν είχαμε τις αναφορές. Πως διαχειρίζονταν έτσι
τα τιαιδιά τις σχέσεις τους; Πως διαχειριζόμαστε τις δικές μας; Έχουμε το θάρροο να
αντιμετωπίσουμε με ειλικρίνεια και διάθεση για λύση, χωρίς εξουσιαστικές σχέσεις,
ανταγωνισμούς και βία, τα τιροβλήματα που προκύπτουν ανάμεσα μας;
Η εμπειρία είχε αρχίσει να γίνεται ριζοσπαστική, η εμβάθυνση στην
ελευθεριακή σκέψη αναπόφευκτη και ιδιαίτερα ουναρπαστική μιας και οι οδηγοί
μας σε αυτό το ταξίδι ήταν οι πιο μικροί σύντροφοι και συντρόφισσες που είχαμε
γνωρίσει τιοτέ. .
Συνεχίσαμε να περιφερόμαστε, να μιλάμε, να παίζουμε, να ρωτάμε, ώοιιου
ήρθε η ώρα για την κεντρική συνέλευση της εβδομάδω; και σιγά σιγά άρχισαν να
συγκεντρώνονται τα παιδιά. Υπήρχε συντονιστή; που έδινε τον λόγο, κρατούσαν
τιρσκτικά (ένας από τους πιο σοβαρού; λόγους για να μάθουν να γραφούν και να
διαβάζουν, απ' ότι μάθαμε αργότερα), συμμετείχαν οι ενήλικο; ισότιμα με τα ιιαιδιά
και παραβρισκόμασταν και εμείς. Είδαμε πολύ μικρά και μεγάλα παιδιά να
παίρνουν το λόγο, σχεδόν όλα και να μιλάνε για τα θέματα που τους απασχολούν,
να κάνουν τιροτάσευ; για λύσεις, να σέβονται όποιον μιλούσε και να μιλάνε με
ειλικρίνεια. Είδαμε την αλληλεγγύη που υαάρχει μεταξύ τους, τα μικρά τιαιδάκια
που κάθονταν στα πόδια των μεγαλύτερων, τις πολύ ουσιαστικές τοποθετήσευ; των
ενηλίκων και την βροχή από ευρηματικό; τιροτάσευ; για λύση κάθε είδους θέματος
και προβληματος που προέκυπτε. Ήταν μια συνέλευση τριών ωρών που μέσα από
πολύ ανθρώαινεξ, αλληλέγγυεξ, μη βίαιες αλλά διαλεκτικές, οριζόντιες διαδικασία;
κατέληξε σε τιολλά αποτελέσματα για την καλύτερη αυτοδιαχείριση της
καθημερινότητας όλων στο σχολείο. Μια συνέλευση υαράδειγμα που θα κουβαλάμε
μέσα μας για πολύ καιρό.
Έτσι, και με τιολλά άλλα που θα ανακαλύψουμε στην πορεία, κύλισαν οι
τρεις μέρο; στο ελευθεριακό σχολείο «Παιδεία», ένα σχολείο και για εμας, το πρώτο
πραγματικό σχολείο, που μας βοήθησε να κατανοήσουμε καλύτερα τις ατομικέ; και
συλλογικές μας πρακτικές, στα πλαίσια της ελευθεριακή; σκέψης, στον μακρύ δρόμο
προς την αναρχική ουτοΠΙακαι την διερεύνηση - διεύρυνση της ελευθερίας.
Γυρνώντω; στην πόλη το απόγευμα ξαπλωσαμε στα γρασίδια ...
Προσπαθούσαμε να κ ε τ-0που είχαμε ζήσει, Τόσο ριζοσπαστικό και
ταυτόχρονα τόσο αθΟ'ΡΜιτ ό :ιι::tλεύθερo.Ο καθένας και η κάθε μια με το
δικό της και το δικόίτ t?:,~'~q, - -we~e αι όλες μαζί, προς την ελευθερία.
.. .και τότε ir· θ~":σ- α "'ά'ήιΊι η δική μας ανάμνηση, τα δικά μας σχολικά
,
χρονια, οι εξ'ετασεις, ••.. ι 'ηςι;
J Ι,
φ!:!σιε, το κου δ ουνι, . τα χριστιανικα. και εθ"νικα συμβολ α,
οι φωνές και τα όμ,ατά, ο ~~ιlό~ -_ 'EΠ~: ολη, η απάθεια και η υιιοταγή, η
'δ ' <0--- Υ' '\., '-.. , λ - , ,
αντι ραOIJtΆ"'Gιιε.χU&ια
.~ -- --
- ~.- - ~
_ie:--:-:::-- _.~ '-'"'- '--~........ ,ν.
""'-, - i(
α
~,
.,,\\\
~
ωqa, GV\.αγ.ι;uvtO}1~S7"';_
.. '''-
"
'-.,--
'- '-.....'
"- - -~
""-
- "-
\,JlD Ώ 0~
-
.,..>' ---.......;:;-
- - -~- ------
και σωματικη

_ ~ I401Ytί~ '% aυ ,.~. Ό αυι~ς---ΤJ-s:-}iteε5~-~σ ε:ιο . υ β,ρισκ~μασταν;

τ-,

~1;γ:~ ι:rσταν",5 εΙΧανστεfπlσ.,εl'~<ΙΊ."'μ, αρνηθει ... Φυγαμε με

μια υπό ε .Θgμ& ότι j1IIORoUlJE,-y-\-G
",. '-..----. , '''"'''L.o
να , σουμε και εμείς τα ίδια
από τις επόμενες γε ς.. ~ ..•••..-...-,'"
"Ιν
 Αντί Επιλόγου

Στο κόσμο έχουν υπάρξει και υπάρχουν αρκετά ελεύθερα σχολεία,

δημοκρατικά σχολεία, ελευθεριακά .. πολλά από τα οποία είτε είναι λιγότερο
αυταρχικά από τα "κανονικά" και οι μαθητές-τριες συμμετέχουν στη λήψη αρκετών
ατιοφάσεων, αλλά ο έλεΥχος και η υττακοή είναι ορατοί, είτε δεν αμφισβητούν τις
κυρίαρχε; κοινωνικές δομές και δεν σκοπεύουν στη κοινωνική αλλαγή. Το
ελευθεριακό σχολείο Paideia από την ό:λλη, είναι ένα παράδειγμα όπου τα
ελευθεριακά, αντιεξουσιαστικά προταγματα. εφαρμόζονται _στην πραξη και
ταυτόχρονα γίνεται μια ριζοσπαστική κριτική της κοινωνική; κατάσταοηξ, του
πολιτικού ουστήματοξ, των οικονομικών σχέσεων, των σχέσεων μεταξύ φύλων και
κάθε σχέσης εξουσιας.
Η Paideia είναι ένας ζωντανός και υπαρκτός χώρος που δείχνει πως τα
τιροτάγματα και οι τιροτάοευ; μας για την κοινωνική οργάνωση δεν είναι κό:ποιες
ουτοπικές, ασαφευ; διακηρύξειξ, αλλά μπορούν να πάρουν σάρκα και οστά ακόμα
και οήμερα σε ένα τόσο εχθρικό περιβό:λλον. Είναι ένας τόπος όπου και εμεις οι ίδιοι
μπορούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα, να γνωρίσουμε καλύτερα και να αγγiξoυμε
τον κόσμο για τον οποίο παλεύουμε. Είναι ένα εργαστήριο ουνεχού; αειραρατιομού,
από όπου μαορούμε να μάθουμε λίγο περισσότερο τι είναι η ελευθερία: ατομική και
συλλογική, τί είναι ο διό:λογος, πώς να συμβιώνουμε χω ρις βία, τι είναι η οριζόντια
συνέλευση, να μάθουμε, να γνωρίσουμε ... Να μάθουρε και για τον ατομικό μας
δρόμο προς την ελευθερία, αλλά και για τον τρόπο με τον οποίον συμμετέχουμε και
συμβιώνουμε με ό:λλους ανθρώπους σε συλλογικές διαδικασi.ες περπατώντας μαζί
προς την κοινωνική απελευθέρωση.
Η κυρίαρχη εκπαίδευση ααοτελούοε και αποτελεί ίσως τον σημαντικότερο
μηχανισμό ελέγχου, χειραγώγησης και δημιουργίω; τιειθήνιων αροοωιτικοτήτων
μέσα από μια νεκρή διαδικασία που γεμίζει τους ανθρώπους με φoβiες, άγχη και
τους κάνει ανταγωνιστικού; Από την ό:λλη, όταν κομμάτια της κοινωνίω; τιαί νουν
την εκααίδευοη στα χέρια τους από τα κάτω, δημιουργούν διαδικασία; ζωντ
κάνουν τους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτές πιο ελευθερο.
ευτυχισμένους και συμβάλλουν στη, οινωνική αλλαγή, Τέτοια παρα ~,
,
υπαρχουν στα Ζαπατιστικα 'λ'σχο εια, 'λ' σχο εια ι θαγ Κ~
αυτοοργανωμενα
,Ι Ι, ι ίX~
οχι μονο, κινηματων ανα τον ο, σε εργαστηρια και μ~,ιtω~~
αυτοδιαχειριζόμενους χώρους και ψεις, σε π
όπως η Paideia.
Έτσι, είναι ιδιαίτερα αντιιq~~ίμq~
της δημιουργικότητας. μα ,m~y'_προ
χτίσουμε διαδικαοίο; ,.,- " ~\~~Q
" ' ," ,,,,.rJ.n!:
αποκτουν υποστα ηπ,· ',""'t".1 • α,
'. ,,Ι \
-,_~ .' .ν ~ I~
. - ~ ι., Ιι.

4
τιατερναλιστικούο. Το Ελεύθερο Σχολείο εφαρμόζει και χρησηιοαοιεί την ατομική
και συλλογική Ελευθερία αάνω στη βάση της λήψη; ευθυνών σύμφωνα με τις
δυνατότητες του κάθε ανθρώαου. Υαερασαίζεται και καθιερώνει τη Δικαιοσύνη την
οτιοία θεωρεί ως «συνειοφορά του καθενός και καθεμίω; ούμφωνα με τις δυνατότητέξ
του-της προς καθένα και καθεμία σύμφωνα με τις ανάγκο; του-της». Η
Δημιουργικότητα λειτουργεί ως αναζήτηση νέων τρόπων ζωης και κοινωνικής
οργάνωοηξ, η αυτοδιαχείριση ως εναλλακτική στην ιεραρχία και η συνέλευση ως
αποφασιστικό και συμβουλευτικό όργανο για κάθε τι που αφορά τη συλλογικότητα.
-Μια θεμελιώδης αλλαγή σrη δομή της παραδοσιακής οικογένειας
-Σεξουαλική ελευθερία των παιδιών, των εφήβων και των νέων
-Απελευθέρωση της γυναίκας _
-Προσωπική αυτονομία, νοητική και συναισθηματική
-Ατομική και συλλογική ελευθερία
-Οικονομική αυτοδιαχείριση και αυτοδιαχείριση της ζωής
-Υπευθυνότητα και αναζήτηση δημιουργικής εργασίας
-Σχέσεις βασισμένες στον διάλογο
-Εξάλειψη των βίαιων και ανταγωνιστικών σχέσεων

Είναι σαφές πως για να υπάρξει μια κοινωνική αλλαγή είναι απαραi.τητο
πρώτα να υπάρξει μια αλλαγή σrη προσωπικότητα των ανθρώπινων όντων και στη
συνέχεια για να μπορέσει η προσωπική αλλαγή να γενικευτεί χρειάζεται να
στηρίζεται σε ουσιαστικό; αλλαγές σrη δομή της κοινωνίας και σrη δομή της
πολιτικής και οικονομικής εξουσίας.
Το παραδοσιακό σχολείο με τα προγράρματα του, τη γραφειοκρατία του, τα
επίπεδα και τις εξετασεις του, έχει τα απαραίτητα μέσα για να εαιτύχει του; οκοαούο
του, για αυτό και πρέπει να εξαλείψουμε κάαοια στοιχεία του και να
προσαρμόσουμε άλλα, ώστε να αποφύγουμε την αποτυχία του Ελεύθερου Σχολείου
και να επιτύχουμε τη διατήρηση και την επιρροή του.
Σε αυτή τη δική μας ιστορική στιγμή, γνωρίζουμε πως η αναρχία είναι η
μόνη ζωντανή ουτοπία που έχει απομείνει και πως ο κόσμος για να συνεχίζει να
προοδεύει χρειάζεται μια ουτοπία. Όμως, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να
αρχίσουμε να την χτίζουμε από τα κάτω, σιγά-σιγά αντί να καταναλώνουμε την
ενέργεια μας σε αγώνες που δεν πρόκειται να κερδίσουμε.
Η εξουσία, το γνωρίζουμε, μας κάνει εξαρτημένους και μας δίνει ασφάλεια,
για αυτό είναι τόσο αποτελεσματική και αποδεκτή. Η ελευθερία μας γεννά φόβο και
ανασφάλεια, η οποία όμως αντικαθίσταται από την συλλογική αλληλεγγύη, την
αμοιβαία βοήθεια.
Για να αγαπήσουμε την ελευθερία πρέπει να μάθουμε να την ασκούμε,
πρέπει να μάθουμε να την κατανοούμε, πρέπει να μάθουμε., Όπως όλα στο
ανθρώπινο εi.δος, το να είσαι ελεύθεροο-η μσθαίνεται, δεν γίνεσαι ελεύθερος-η
αυθόρμητα, όπως δεν γίνεσαι γνώσrης αυθόρμητα, όπως δεν γίνεσαι τίποτα σε αυτό
το κόσμο αν δεν το μάθευ;
Συνεχίζουρε
μονοτιάτι, Το να δι
τρόπος για να διδά
Τα εμπόδια
ζωή, όταν πρόκειται
πολλές δυσκολίε
συνεχi.ζoυ Q.,~
.••",-..,.\.~ ρ

__ .UVςη.tα/, ,Ι{!:
-'.... ....- .•. ~
~.,..
 Η αυτοδιαχειριζόμενη εκηαίδευση

Η αυτοδιαχειριζόμενη εκααίδευοη βασίζεται στον άρρηκτο σύνδεσμο

δουλειάς και διερεύνησης, παιχνιδιού και ττερτουλλογήξ, θεωρίω; και πρακτικής,
χειρονακτική; και πνευματική; εργασi.ας, προσωπικών εμπειριών και βιωμάτων
οποιοδήποτε τύπου και συνειδητοαοίηοη αυτών που βλάπτουν τη διαδικασία της
ατομικής και συλλογικής ωρΙμανσης.

Η αυτοδιαχειριζόμενη εκπαi.δευση αντιτίθεται σε εκπαιδεύσεις:

ταξικές
ανταγωνιστικές
που κάνουν διακρίσευ;
αυταρχικές

Για το λόγο αυτό προωθούμε μια ολοκληρωμένη και εξισωτική εκπαi.δευση.

Αυτού του είδου; η ελευθεριακή εκπαίδευση βασi.ζεται στην αμοιβαία

βοήθεια, με στόχο να ενισχύει και να δέχεται την διαφορετικότητα και τη
δημιουργικότητα κάθε ατόμου. Ο πλούτος των ατομικών διαφορών αντιτίθεται στην
ομοιομορφία της παραγωγικής αλυσi.δας, τη μαζοαοίηοη και την αυτοματοτιοίηοη
των ανθρωπίνων ομάδων. Η προσωπική πρωτοβουλία και όχι η υποταγή στην
εξoυσi.α πρέπει να στηρίζει την εκιιαιδευτική δυναμική.Ο ρόλος των εκπαιδευτικών
έγκειται στο να κάνουν αισθητή την αναγκαιότητα εμπλουτισμού της περιέργειας,
σχετικά με τον κόσμο και τους ανθρώπους, και των τρόπων ετιικοινωνίω; των
σκέψεων και των ενδιαφερόντων.
Το Ελευθεριακό σχολείο «Παιδεία», ενάντια στον ιδεολογικό
ολοκληρωτισμό, υαεραοτιίζεται την ελεύθερη έκφραοη και την συνεχή κριτική μέσω
του πλουραλισμού των ιδεών, με τρόπο ώστε κάθε άτομο να μπορεί κάθε στι 'να
ξαναδημιουργησει την προσωπική του/της αντίληψη για τον κόσμο και την ζ
να αμφισβητήσει όλη την καθεστηκυία κουλτούρα. Έτσι η διαρκή; εκπαίδε "
ατόμων μετατρέπεται σε ένα εργ ,ίο με το οτιοίο μια αυτοδιαχει Ζ,"~
.κοινωνία/ κοινότητα αμφισβητεί και δημιουργεί συνεχώς τον εαυτό
Όσον αφορά την οικονομ , διαχείριοη, αυτή πρ ατοπο
ακόλουθο τρόπο: Η συλλογικότητα ίται από ανθ που zi-'P
στο σχολείο και άλλους που δουλεύ πσ ;ΆAoιιJιJ,~.
μέσα στο σχολείο λαμβάνουν ο μ
μαθητικού σώματος, όταν ~x..~tJ~ υ
εκτός σχολείου συνεισ ",~y1\~α:,~,α' "'σο
από πριν και καλύ . ..{#:. ~ .ξι ου ' cfn'
υ λ ικου,' κου ζ'ινικ ." .,
j .
), !!J.ο ο
•

αλληλεγγύης , . ου ~, .\ ο
περισσότερο .
Τ FI
στις 6 T0Al:J~:WJ4(r.~
κολατ C.y.l~.LMIVF
σχολ ,ο ~@<n~g."",p.
το ~ '~9:9V1,~~
πε .:σσ 1'b
'~:Ό~~~~:~-

8
 να αντιμετωπίσει τα τυχόν ιτροβλήματα έτσι ώστε όλα να λειτουργούν όσο το
δυνατόν καλύτερα.
Οι μαθητές που είναι στον τελευταίο χρόνο και θα τιάνε τον επόμενο χρόνο
στα κρατικά σχολεία μένουν ως τις 8 το βράδυ για να πάρουν μια εκπαίδευση πιο
σύμφωνη με τα κατεστημένα πρότυπα και να μην αντιμετωπίσουν πρόβλημα
ελλιιτού; γνώοηξ. Αυτή η επιμήκυνση του ωραρίου, επιλέχθηκε από αυτού; που
βρίσκονται σε αυτή τη κατάσταση επειδή δεν ήθελαν να στερούνται αυτό; τις γνώσει;
και τους δίνει σιγουριά για να ανταπεξέλθουν καλύτερα στην αλλαγή. Πρέπει να
λάβουμε υπόψη ότι δεν θέλουν να τους κατηγορήσει κανείς ότι δεν ξέρουν αυτά που
απαιτούν τα "αρογράμρατα οτιουδών" τους, αλλά ξέρουν και αυτά και πολλά
παραπάνω. Αισθάνονται την ευθύνη να δείξουν πως μια ελευθεριακή εκπαίδευση
είναι καλύτερη από τις συμβατικές. Έτσι αυτοδιαχειρίζοντm τη μόρφωοη τους και
τιρσγματοτιοιούν μια ακόμη mυχή της αυτοδιαχειριζόμενης εκπαίδευσης.

Η αυτονομία των μαθητών

Η έννοια της αυτοδιαχείριση; αναφορικά με τους μαθητές ξεκινά από την

προσωπική αυτονομία και την άσκηση της ελευθερία; στις αποφάσεις και στη
συσχέτιση με άλλους ανθρώιιουξ, που αρχίζει στο σχολείο από την ηλικία των
ενάμιση με δυο ετών .

γίνονται με τη συμμετοχή όλων των

ο
 Οι δεσμεύσευ;που αναλαμβάνουν τα παιδιά ισχύουν γιατί αναγνωρίζουν
πως αυτός που δεν ανταποκρίνεται στις δεσμεύοευ;του δεν είναι ελεύθερο; και έτσι
καταβάλλουν προσπόθεια στον τομέα των αξιών, της εργασίας και της ειρηνικής και
αλληλέγγυας συμβίωσης (ακολουθεί παρόδειγμα κειμένου δεσμεύσεων). Η
διαδικασία εισάγει την ιδέα πως όποιος δεν είναι υπεύθυνο; δεν είναι ελεύθερο; και
για αυτό επιλέγει να είναι «mandado» (δηλαδή να δέχετm εντολέξ), αντί να
αυτοδιαχειρίζεται τη ζωή του. Επίσηςι τα παιδιά ξέρουν πως η ελευθερία είναι μια
διαδικασία στην οποία κάθε άτομο προχωρό σύμφωνα με τις δυνατότητες και την
ωριμότητα του. Ετσι, όταν συστηματικό κόποιο άτομο δεν τηρεί τις δεσρεύοε«; του,
ιιερνά στη κατάσταση «mandado», δηλαδή δεν μπορεί να επιλέξει ούτε να
αποφασίσει για τον εαυτό του και βρίσκεται στη θέση να πρέπει να κάνει αυτό που
κάιιοιο άλλο άτομο ααοφασίζει για εκείνο. Με αυτόν τον τρόπο γνωρίζει την
εμπειρία της ελευθερίας ως μια υπεύθυνη προσπάθεια και την απουσία ελευθερίας ως
επιβολή άλλων ατόμων πάνω του.
ι
Κάρτες Δεσμεύσεων

Προκειμένου να διευκολυνθούν τα παιδιά στον τομέα της υτιευθυνότηταξ,

τους δίνουμε κόποιες κάρτες που ονομάζονται «κόρτες δεσμεύσεων», τις οτιοίο;
συμπληρώνουν σε κάαοιο χρονικό διάστημα και τις παρουσιόζουν στη λεγόμενη
«Συνέλευση Παρουσίαοη;», Σε αυτή τη συνέλευση κάθε άτομο παρουσιόζει τι έχει
μάθει στον τομέα της πνευματική; εργασίαξ, ώστε οι σύντροφοι και συντρόφισσες
του να μπορούν να συμμετέχουν σε αυτό. Κάθε άτομο παρουσιάζει τις γνώσευ; που
πραγματικά απέκτησε και ποιές όχι και στη συνέχεια δείχνει ποιές δεσμεύοευ;
εκπλήρωσε όσον αφορά τις εργασία; τις αξίες, την αυτοδιαχείριση, τη συμβίωση -
ώστε να καθοριστεί μεταξύ όλων των συντρόφων και συντροφισσών αν το άτομο
είναι ελεύθερο επειδή πληρεί τις δεσμεύσευ;του. Δηλαδή, προοδεύει στην ελευθερία
του αν έχει τηρήσει περισσότερες από ότι στο παρελθόν η δεν είναι ελεύθερο επειδή
αρνείται να εκτιληρώσειτις δεσμεύοευ;του.
Ακολουθεί ένα παρόδειγμα (από πολλό) «κάρτω; δεσμεύσεων» ώστε να
υπάρξει καλύτερη κατανόηση της χρησιμότητας τους.
 ΚΑΡΤΑ ΔΕΣΜΕγΣΕΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝ ΗΛΙΚΙΩΝ

ΟΝΟΜΑ:
ΕΠΩΝΥΜΟ:
ΗΛΙΚΙΑ:
ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΓΕΝΝΗΣΗΣ:

ΔΕΣΜΕΥΟΜΑΙ:

Να είμαι αλληλέγγυος-α, να μην είμαι ανταγωνιστικός-η:

Να είμαι υτιεύθυνοο-η:

Ν α μην χρησιροαοιώ βία:

Να σέβομαι τα άλλα άτομα:

Να εργαστώ στην κουζίνα:

Να συμμετέχω στις συλλογικές εργασίεσ

Να καθαρίζω:

Να πηγαίνω στα

11
 Χρήση του Διαλόγου

Ο τρόπος η το εργαλείο για να μπορέσουμε να φτάσουμε σε μια κοινωνία

πιο δίκαιη και ελεύθερη είναι ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ, και λέμε διάλογο γιατί υπάρχει το
λάθος να νομίζουμε πως το να μιλάμε σημαίνει διάλογο, όταν στις περισσότερες
αεριατώοευ; το να μιλάμε είναι μια πράξη εξουσίας και επιβολης. Διάλογος σημαίνει
να βάζεις τον εαυτό σου στην οπτική του-της άλλου-ης, να ακούς, να καταλαβαίνεις,
να στοχάζεσm και να αναλύεις και ταυτόχρονα να είσαι ανοιχτός σε αλλαγές, σε
διορθώσεις και στο να φτάσεις σε ελεύθερες συμφωνίες. Αλλά και στην περίmωση
αποκλίσεων να σέβεσαι τις επιλογές των άλλων και να εmτρέπεις χωρίς να ασκείς
βία σε κάθε ανθρώπινη ομάδα να πραγματοποιεί αυτό που mστεύει, χωρίς τιιέσευ;
και καταναγκασμούξ, χωρίς δόγματα και απόλυτες αλήθειεξ.
Κάθε άτομο και κάθε ομάδα έχει την δυνατότητα και το δικαίωμα να βαδίζει
στο δρόμο που επιλέγει, όμως ταυτόχρονα έχει την υποχρέωση να σέβεται τις
διαφορετικές επιλογές και την ελευθερία των υπολοίπων.

Πώς μεταφέρεται η γνώση; .

Σε αντίθεση με την καθιερωμένη από τις εξουσία; άποψη πως μαθαίνεις

μόνο με ένα τρόπο, μέσω καθιερωμένων προγραμμάτων, εμείς πιστεύουμε πως
μαθαίνεις να ζεις ζώνταξ, να μιλάς μιλώνταξ, να σκέφτεσαι όντας σκεmόμενoς, να
καταλαβαίνεις τιροσααθώντω; να καταλάβεις κτλ..
Τα δεδομένα, τις εαιστήμα; τις γνώσευ; τις μαθαίνουν τα παιδιά με το δικό
τους τρόπο, γιατί κάθε άτομο έχει ένα προσωmκό ρυθμό και κάποια ενδιαφέροντα
που πρέπει να σεβαστούμε, όμως προσπαθώντας να είναι η δουλειά όσο γίνεται πιο
αντικειμενική, πρέπει να φτιάξουμε για κάθε ένα από τα παιδιά μια ύλη εργασίας,
την οποία αυτά προχωρούν σύμφωνα με τις δυνατότητες τους, και ταυτόχρονα
αροοααθώντω; να εξαλείψουμε από αυτά στο μέγιστο δυνατό βαθμό
προκαθορισμένες ιδέες, καθιερωμένες γραμμές, χειραγωγούμενα ενδιαφέροντα και
παραμορφωμένη πληροφορία.
Για αυτό και πρέπει να ν<!Ισκευάσουμετη πληροφορία
προσαρμόσουμε στα άτομα που θα την δ\χτούν.
 Αφότου αποκτήσουν κάποια εμπειρία σε αυτό το πεδίο, αρχίζουν να
συμμετέχουν σε γενικές συνελεύοευ; είτε για να συζητήσουν και να επιλύσουν
προβλήματα συλλογικού χαρακτήρα είτε για να επιλέξουν δραστηριότητες, εργασίες,
παιχνίδια η οαοιαδήτιοτε άλλη κατάσταση που απαιτεί συμμετοχή στηριζόμενη στην
αυτοργάνωση.

τους, σταν
ενήλικων ατόμων.
Σε ορισμένο; περιmώσεις, ό

13
 προβλήματα με τα άτομα που την αποτελούν, καλούν άλλα άτομα
μεγαλύτερης ηλικίας, και μόνο αν παρόλα αυτό δεν καταφέρουν να λύσουν τα
προβλήματα, ζητάνε βοήθεια από την γενική συνέλευοη, ώστε μεταξύ όλων,
συμαεριλαμβανομένων και των ενηλiκων, να μπορεί να διευκολυνθεί η εύρεση
λύσης.
Όταν παρόγεται μια συγκρουσιακή κατάσταση μεταξύ δυο ή αερισσοτέρων
ατόμων, σε ηλικίες από εξι ετών και τιάνω, συνηθίζεται να προσπαθούν να τη λύσουν
χωρίς την εμπλοκή μεγαλύτερων συντρόφων/ ισσών, μοναχό όταν δεν τα
καταφέρνουν φέρνουν το ζήτημα στην γενική συνέλευση.
 παρατήρησαν ώστε να ιτροοτιαθήσουμε να τις λύσουμε. Κάθε ομάδα θα επιλέγει τους
εκαροσώτιου; της με σκοπό κάθε άτομο να αναλαμβάνει αυτή την ευθύνη.
Οι γενικοί παρατηρητές θα πρέπει να αξιολογούν την εργασία των
τιαρατηρητών των ομάδων και η γενική συνέλευση θα αξιολογεί τη διαχείριση των
γενικών παρατηρητών.
Κάθε ομάδα οφείλει να καταλήξει σε μια διακήρυξη σχετικά με τις αρχές, τις
ηθικές αξίες, τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερία; που την απασχόλησαν, όπως και
τους τρόπους που χρησιμοηοιήθηκαν για τη διστήρηοη; της δικαιοσύνης, την
ααοφυγή της βίας και των διακρίσεων και την αναζήτηση νέων τρόπων συμβίωσης.

~Ύαείναι με μια ομάδα για να τη συντονίζει, με

οσμος συμμετέχει ενεργά και κανένας δεν
αι από τους ό:λλους. Ο ρόλος του-της
ιασφαλίζει πως η διαδικασία εξελίσσεται όπως έχει
ταυτόχρονα θα πρέπει να καθορίζει τη
ι.. '_~;Uv/
-; ~.~ μαθημάτων π~υ θέλ?υν
.·Qηπι:'1'Ιως~6f)ε.~~(ψt~ ιθυμει να λαβει
,"'-""'" ~" ,.,.,":.:" , '-._~~ ~'1

οία θα φτάσουμε
σι κανείς δεν θα τα
ξεχναει και άτομο ώστε να το
συμβουλεύεται και ν σμεύοευ; του.
Κάθε άτομο θα εξ ευση τί θέλει να λάβει και τί θα

15
 δώσει ώστε να λειτσυργούμε δίκαια.
Έχοντας υπόψη ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ελευθερία είναι ο εγωισμό ς,
πρέπει να δώσουμε ιδιαίτερη οημασία σε αυτό και στο πότε και πώς λειτουργούμε με
αυτό τον τρόπο, ώστε να βρίσκουμε προοδευτικές λύσεις.
Αν κάποιο; δεν είναι διαθέσιμο; να συμμετέχει σε μια αυτοδιαχειριζόμενη
συμβίωση θα πρέπει να το πει στη πρώτη συνέλευση ώστε να ξέρουν όλοι πως δέχεται
μια εξουσιαστική σχέση. Εαίοτκ, κάθε άτομο που συμμετέχει στην αυτοδιαχείριση θα
πρέπει να θέτει τον εαυτό του υπεύθυνο για τη μόρφωση του.
Εφόσον επιπλέον σε αυτό το τρίμηνο θα γίνουν δημοτικές και πολιτειακές
εκλογές, θα δουλέψουμε αυτό το ζήτημα, ώστε να γνωρίζουν όλοι αυτή τη
διαδικασία, τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίο; της, τα κίνητρα των υτιοψηφίων
κτλ... Θα έχουμε μια εμπειρία σε αυτό το χώρο με τον ακόλουθο τρόπο:
Κάθε ομάδα θα διαλέξει ένα συγκεκριμένο κόμμα που υιιάρχει στην πόλη, θα
1 το μελετήσει και θα τιροσααθήσει να συνεχίσει τη διαδικασία που συμβαίνει στη
πόλη, ώστε έτσι να γνωρίσει στην τιράξη τι είναι οι εκλογές σε μια αστική
J δημοκρατία, τα τιρογράμρατα τους και τους τρόπους τους για να αποκτούν ψήφουξ,
Θα δίνονται λόγοι ταυτόχρονα με αυτούς στη πόλη κα θα δούμε τι θα ακολουθήσει,
Θα δουλέψουν τιάνω στις ιδεoλoγi.ες, τα ιτολιτικά κόμματα, το καπιταλιστικό
σύστημα και την παρούσα κατάσταση. Θα ερευνήσουν στους δρόμους για να
γνωρίσουν τη διαδικασία, ώστε να δουν τις διαφορές μεταξύ μιας άμεοη;
δημοκρατία; Κα/ μιας αντιπροσωπευτική-κοινοβουλευτικης.
Άλλο θέμα που θα δουλέψουμε είναι ο πόλεμος, δεδομένου πως τώρα υτιάρχει
ένω; πόλεμος και πρέπει να τον ερευνήσουμε, να βρούμε τις αιτία; τα αποτελέσματα
και τα κίνητρα πίσω από αυτόν.
 νωθρότητας.
Είναι απαραίτητο να σπάσουμε την κατεστημένη διαδικασία που τείνει να
επαναλαμβάνετm και να προσπαθήσουμε να ψάξουμε νέου; τρόπους
αυτοδιαχείρισης.
Δεχόμαστε ένα τύπο δικαιοσύνης που δεν είναι πραγματικός, γιατί τα άτομα
σκέφτονται πως δικαιοσύνη είναι το κάθε άτομο της συλλογικότητω; να δίνει το ίδιο
και όχι να δίνει σύμφωνα με το μέγιστο των ικανοτήτων του.

.·,~
Ι:
Συνοψίζοντας
 ενδιαφέρον, ώστε να ααοφύγουμε την ομοφωνία που μαορεί να παράγει αδιαφορία.
Θα είναι καλό να παρακολουθούν τα εργαστήρια αυτά που το επιθυμούν και τα
υπόλοιπα να αναφέρουν τι θα κάνουν εκείνη την ώρα.
Αν κάποιος-α δεν εαιθυμεί να πηγαίνει σε κανένα εργαστήριο τιρέαει να το
σεβαστούμε, όμω; αρέαει να δεσμευτεί πως θα κάνει κάτι σε εκείνο το χρόνο. Οι
ομάδα; τιρέιιει να συγκεκριμενοποιήσουν τιοιέ; συλλογικό; εργασία; θα κάνουν και
τον χρόνο που θα αφιερώνουν για αυτά; έτσι ώστε να αποφεύγονται επαναλήψεις
εργασιών.
Θα αρέσει να συζητήσουμε την αναγκαιότητα διαφoρoπoi.ησης της
διαδικασίω; των συλλογικών εργασιών, αλλάζοντας ώρα, μεταβάλλοντάς τις,
προσπαθώντας να σπάσουμε τη μονοτονία της καθημερινότητας. Είναι mo χρήσιμο,
να δοκιμάσουμε να αλλάξουμε τον χρόνο -για παράδειγμα - εκπόνισης μιας
εργασίω; , παρά τη σύνθεση της ομάδας .Η μιξη των ομάδων έτσι ώστε να
αποτελούνται από ανθρώπους διαφορετικών ηλικιών, αροκαλεί ετιιαλέον
κοκομεταχείριοη και αδικία, γιατί τα άτομα μεγαλύτερων ηλικιών αφήνουν στους
μικρότερου; τις δουλειέ; που τους αρέσουν λιγότερο, και αυτό αέρα του ότι είναι
άδικο, ιιροκαλεί πολλά προβλήματα.

19
Εργαστήρια (Μαθήματα) του τρίτου τριμήνου 1997-1998

Ομάδα 1: από 6 μέχρι 8 ετών

Ιστορία της τέχνης

Παρακολούθηση σινεμά και τηλεόρασης
Δημιουργικά μαθηματικά
Μουσική
Σχέδιο και ζωγραφική
Άλλες κουλ τούρα;
Βοτανική ή ανατομία

Ομάδα 2: από 9 μέχρι 10 ετών

Σωματική έκφραοη
Πώς να κάνουμε μια εφημερίδα
Πώς να κάνουμε μια έρευνα
Παρακολούθηση σινεμά και τηλεόρασης
Μουσική
Γαλλικά
Ανατομία

Ομάδα 3: από 11 μέχρι 13 ετών

Γαλλικά ή Αγγλικά
Σχέδιο και ζωγραφική
Παρακολούθηση σινεμά και τηλεόρασης
Σωματική έκφραοη
Γλώσσα και λογοτεχνία
Σύγχρονη ιστορία
Ανατομία και σεξουαλική εκπαίδευ
Διατροφή και φυσικέ; θεραπείες
Αυτογνωσία και αυτοεκτίμηση

20
 Ακολουθουν 3 αποσπάσματα από (3ι{3λiο της συλλΟΥικότητας με πω θεωρητικά και ιστορικά
ζητηματα.

Εκπαίδευση και Ιδεολογία

Δεν γίνεται να διδάξεις χωρίς μια ιδεολογία γιατί η εκπαίδευση

αναγκαστικά έχει ένα σκοπό και αυτός ο σκοπός καθορίζεται από τον τύιιο της
κοινωνίας και των ανθρώπων που θέλευ; Δεν υπάρχει ουδέτερη παιδαγωγική η
απολιτική, και πολύ λιγότερο μη ιδεολογική. Ένα σύνολο από ιδέο; είναι κάτι που
κάθε λογικός άνθρωπος κατέχει. Στην εκπαίδευση, είτε το θέλευ; είτε όχι, συνειδητά η
υποσυνείδητα τις μεταδίδεις και για αυτό εκπαιδεΌεις με τον έναν η τον άλλο τρόπο,
γιατί επιθυμείς έναν τιολύ συγκεκριμένο τρόπο ζωης και σκέψης.
Όταν οι ιιρώτοι μαθητό; μας είχαν τελειώσει το σχολείο μας περιμέναμε να
μάθουμε τι είχαμε κάνει. Όταν αναλύσαμε τα αποτελέσματα, είδαμε πως αρκετοί
άνθρωποι που είχαμε βοηθήσει να δημιουργηθούν δεν ήταν όπως σκεφτόμασταν και
έτσι ήταν προφανές πως είχαμε κάνει περισσότερα λάθη από ότι νομίζαμε.
Το βασικό μας λάθος ήταν πως υιστεύαμε πως δεν έπρεπε να εισάγουμε στο
μυαλό των μαθητών τις ιδέες μιας συγκεκριμένης ιδεολογίας: της δικης μας, αλλά
πως αν εκτιαιδεύονταν σε αυτό; τις αξίες θα την τιαρήγαγαν από μόνοι τους. Αρκετό;
από αυτό; τις αξίες βρίσκονταν στη προσωπικότητα τους, όμως δεδομένου πως
έφευγαν από το σχολείο σε ηλικίες της εφηβείας, κάαοιο; αξίες δεν είχαν
κατασταλάξει και για αυτό άλλες έπαιρναν τη θέση τους.
Άλλο λάθος που κάναμε ήταν η πεποίθηση μας πως οι οικογένεια; τους
ενστερνίζονταν τις αξίες που προτείναμε. Επίσης δεν λάβαμε υπόψη μας την
εκπαιδευτική λειτουργία των έμμεσων μέσων εκπαίδευσης όπως κοινωνικό; ομάδες,
μέσα μαζικης επικοινωνίας, παρέες κτλ τα οποία με τρόπο υποσυνείδητο είχαν
επηρεάσει τις προσωπικότητες τους.
Έπρεπε να ωιοδεχτούμε μια καινούργια ιδέα και να απορρίψουμε μια
άλλη. Η καινούργια ιδέα ήταν πως ο άνθρωπος δεν είναι ελεύθερο; αλλά «μαθαίνει
να είναι ελεύθεροο-, για αυτό το να «δωρίζειο- την ελευθερία το μόνο πράγμα που
πετύχαινε ήταν να φτιάξει ανθρώιιουο ηδονιστό; και εγωιστέτ, που αγαπούν μόνο
την ΔΙΚΗ τογΣ ΕΛΕγΘΕΡΙΑ, αλλά υαοτιμούν η αγνοούν την ελευθερία των άλλων.
Είδαμε πως υπάρχει μια ιιολύ λεατή νραμμή ανάμεσα στο σεβασμό στην ελευθερία
του τιαιδιού από τη μία και στην ικανοποίηση των καπρίτσιων και των εγωισμών του
από την άλλη. Για αυτ ' , .α"".δΘυλέψουμετην ισορροπία ανάμεσα στα δυο
και να δράσουμε Ό: χωρίς να μειώνουμε την ιιροσωαική
ελευθερία. Αν όμω λύοεκ, δεν θα ήταν ικανά να αγωνιστούν
\
ι για την κατάκτησηυΘερίας για αυτό θα γίνονταν ωταθή.
Είδαμε επί .llάρχει μια συγκεκριμένη διαφορά μεταξύ απόλαυση ς
και ευτ~xίας K~,,~.: .:~~~~ απόλαυση ώστε να πετύχουμε
περισσo~η:~"O~~Xl .: ~OQS. ,,~~~
erιIC[TηEt1~dR . .fιπO~β.ι1ι:νρυ οτελέσματα μια
'ν.,Γ......,-·I" ".~ "<, ••. -

rr~CQVGY τις", πως η

. ισόΉμα,ηJ3.ιΚαιGριJ ~'" νισμός.
υς ηΕWψ\τια πλε()\ΤεΚ"
f ,-'''.~_ ι~-_···1.~_
ι
υ δικού μας
υ)''ΚC(!τουυπαρχ . ουσιαστικου) και

21
δημιούργησαν ένα ιβρύδιο μεταξύ του ενός και του άλλου τρόπου ζωης.
Η αστική εαιρροή ήταν μεγάλη στους μαθητές και τις μαθήτρια; και για
αυτό πάνω από όλα εΊχαμε την ευθύνη να αλλάξουμε και να αροχωρήσουμε προς
την δημιουργία ανθρώπων που θεωρούσαμε πως θα μπορούσαν να μεταβάλλουν την
παρούσα κοινωνική δομή, να δημιουργήσουμε ανθρώαου; ικανούς να εισέλθουν σε
αυτή τη κοινωνία και να συμβάλλουν στην αλλαγή της.
Και έτσι αλλάξαμε ...

Η Ελεuθεριακή Παιδαγωγική

.:ΠΑΥΤΑΡΧΙΣΜΟΣ: η απόκρουση της υτιοταγήο ως μέσου καταιιίεοη;

 Ο Γκόντγουϊν εμβαθύνει στους κινδύνουξ που υπάρχουν στο να
πραγματωθεί ένα σχολικό σύστημα εξαρτώμενο από την κυβέρνηση, γιατί έτσι αυτή
βοηθιέται να δυναμώσει και να διαιωνιστεί.
Ο Ρικάρδο Μέγια και ο Φερέρ Γκουάρδια διαφωνούν σχετικά με την
Ι αίσθηση της ελευθερίας και για την εκπαίδευση στην ελευθερία και για την
ελευθερία. Ο Μέγια από τη μία είναι οπαδός του να μην υπάρχει κανένας
περιορισμός. Ο Φερέρ, ουμφωνεί με τον Μιιακούνιν, είναι οπαδός της άποψης «οι
μαθητές να δέχονται προοδευτικά την ελευθερία». Επισης δέχεται την εαίδραοη του
Πολ Ρομαέν και δεν θεωρείται από τιολλού; (ο Φερέρ) σαν αυθεντικό; αναρχικός.
Ο Τολστόι συμφωνεί με τους αναρχικού; παιδαγωγικού; οχεδιασμούξ, αν και
δεν είναι αναρχικός.
Ο Μτιακούνιν δηλώνει ότι «η ελευθερία κατορθώνεται μόνο με την ελευθερία
και κάθε πρόβλημα που λύνεται με την βία εξακολουθεί να είναι ένα πρόβλημα».
Στον Κεμπουίς ο Πολ Ρομαέν δηλώνει ότι οι ενήλικοι οφείλουν να έχουν
μεγαλύτερο σεβασμό στην ελευθερία του τιαιδιού, γι' αυτό αποκρούει το μίσος στην
αυθεντία και το πνεύμα της επανάστασης.
Στο Λα ρους ο Φάουρε επιμένει ότι το ιταιδί ανήκει μόνο στον εαυτό του.
Ο Φερέρ θα επιμείνει περισσότερο στον λαϊκό και επιστημονικό παράγοντα παρά
στην ελευθερία.

ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕγΣΗ: Σημαίνει «να ανατιτύσσευ; όλες τις ικανότητα;

του τιαιδιού».

Ti.πoτε δεν έχει να κάνει η ολοκληρωμένη εκτιαίδευοη με μια συσσώρευοη γνώσεων,

αλλά αναφέρετσι περισσότερο σε μια αρμονική ανάπτυξη όλων των ικανοτήτων του
τιαιδιού (Ρομτιέν), ώστε να φτάσει με τον τρόπο αυτό στην πρακτική του να
παρέχεται η εκααίδευοη, ισότιμα σε όλο; τις κοινωνικό; τάξεις.
Ο Προυντόν δεν έχει γράψει τίποτα εξειδικευμένο στα παιδαγωγικά, αλλά
έχοντας μεγάλη ανησυχία για τη μόρφωοη του λαού, διατύαωσε την ιδέα να μην
υπάρχουν διαφορέξ ανάμεσα στην εργασία και άσκησε κριτική στην μεγάλη
εξειδίκευοη που σκοπό έχει να περιλαμβάνει μόνο βέβαιες οφαίρε; της γνώση; αολύ
μηχανικές, γιατί φτωχαίνει την ολοκλήρωση του ατόμου.
Ο Κροιιότκιν είναι αυτό; που εφιστά την προσοχή κυρίως στα προβλήματα
που δημιουργεί μια άνιση εκπαίδευση που χωρίζει τα παιδιά σε χειρωνάκτες και
διανοούμενου; εργάτε Α υ πρέπει να ακολουθήσει μετά από μια γενική
~-
εκααίδευοη στην οτπ . ιερ .,-_ Υτ . .όσο η επιστήμη όσο και η χειρωνακτική
εργασία. .... 'Ι. ~~_.;;;;.;......ιιιιι.~~
Ο Ρους ντε . -t!.: .~ ως'~~~
ολοκληρωμένη εκπαί ε' -,.;ο ακριά βρισκόταν ο Φερέρ,
Οι αναρ θ' _ ~~:&~~ • ρήγορες και βίαιο; επαναστάσεις.
. .' ~ ,~",,",- ._Α <, ~ • •
Η επαναστ &ιιρ ε .o.,~ .ιφτω, . -~ , ς τα ατομα να
• - <.... -, "Α '- --...." '---~
_~~~:Ot~ Ου.Q.ω-~~<~U:Ι:::τ/\t KOινωνi.α άλλες,
- Γ~' " ''Yώ~~,σ~Ήα~~~α . ακώ; κείμενα της
ρν τον ρ:γωMCΙ: r:CΙ:"i1 ..~ ιοινωνια.
ρ.~ε~δi1PτουRr,Ίθ(;)υ ικανά να αποφασίζουν
εΥγυc.ι.μ~ςΘΠQ,ΧΟ
~ιν

23
 Άλλο γενικό σημείο είναι ότι, παρά τη σημασία που αποδίδεται στη
μόρφωση, σημαντικό είναι να σκεφτόμαστε ότι αυτή δεν είναι από μόνη της ικανή
να γενικεύσει μια ριζοσπαστική αλλαγή, μια επανάσταση.
Η ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΛΕΙΔΙ ΟΛΗΣ ΤΗΣ ΑΝΑΡΧΙΚΗΣ
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ, Η ΟΠΟΙΑ ΕΠΙΣΗΣ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΖΕΤΑΙ ΣΕ ΠΑΙΔΑΓΩΠΚΗ
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ.
ΙΣΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΟΧΙ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ!
«ΣΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΤΟΥ, ΣΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ,
ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΙΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ», το κορυφαίο αναρχικό μήνυμα που
έδωσε ο Προυντόν σε αντίθεση με το μαρξιστικό «ΣΤΟΝ ΚΑΘΕΝΑ, ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ
ΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ».
Η κλιμάκωση των αναρχικών αξιών είναι μέρος της ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ.
Σύμφωνα με τον Μέγια: τίποτα δεν έχει σημασία ακόμη και η ελευθερία. Πρέπει να
σκεφτόμαστε ότι η αλήθεια της μιας μέρας είναι το λάθος της επόμενης μέρας.
Ο Πολ Ρομπέν διηύθυνε από το 1880 ως το 1894 το Ορφανοτροφείο του
Κεμπουίς όπου παρείχε μια λαϊκή, ορθολογιστική και αντιδογματική διδασκαλία,
ολοκληρωμένη και χωρίς ιεραρχίες.
Ο γάλλος Σεμπαστιάν Φορ διηύθυνε το Ρούτσε από το 1904 ως το 1917 με ένα
πλάνο ολοκληρωμένης εκπαίδευσης.

Ελευθεριακή Σκέψη

Οι εκπαιδευτικές αρχές του ισαανικού ελευθεριακού κινήματοξ εκφράζονται

σε μια Αρχή: το ορθολογιστικό σχολείο.
Με αφετηρία το παράδειγμα του Φερρέρ Γκουάρδια και του Μοντέρνου
Σχολείου του, οι διαδικασίες της εκπαιδευτικής και πολιτιστικής πραγμάτωσης των
διαφόρων αναρχοσυνδικαλιστών περιελάμβαναν συνήθω; ανάμεσα στους στόχους ,
τους, το άνοιγμα ενός κέντρου ορθολογιστική ς διδασκαλίας.
Αυτό το πλάνο βρίσκει επίσημη υποστήριξη στα διάφορα συνέδρια της
Στο ιδρυτικό συνέδριο της Βαρκελώνη; το 1910 ουμαεριελήφθει στο θέμ
αναγκαιότητα της ίδρυσης σκολείων μέ α στα εργατικά συνδικάτα». ί/Ιι
Στο συνέδριο της Κομέντια η-ι αδρίτης το 1919, γίνεται επίση
στην ορθολογιστική διδασκαλία, ., α μεταξύ των άλλων προτείνετ ',,;
«θα ήταν ενδεδειγμένο εκείνα τα συ α που έχουν .~ " υ ατ ~,5:>' " "!€Ι: μέσα
να συμβάλλουν άμεσα στην ίδρυση τ iiti χ6Χέί\ V"

Στο «Ομοσπονδιακό Σ έδιο 1:)8 ριακο' Κομμο ~4,,,"=!7~

χώρα στο συνέδριο της' ,1?tt~"'et ο το 2€r,- .ό
παιδαγωγική, στην τ' ,,Ο /~ iiy \mι ,·e:
. ,,'.~:\~,
υποστηρίζεται μια η'Ο, IXΘifuJιh1!a,
,λ δ t Ι\Υ..· ~ ~α 1ίι\ ,
φυ α, που σημα . . εΙ! !Ζ ιι-ι:α
Ι.!.
ι α
έχει σημασία ~:r;ι:(!:φ'~',{''''~'''
γνώση; συνδ' ι

για την
 Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Περιοδικά και Μπροσούρες

1η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, συλλογή κειμένων, εκδόσεις

Ελευθεριακή Κουλτούρα, Φλεβάρης 1991
2η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, Summerhil, Kinokuni,
Bonaventure, Σεπτέμβριος 1995
3η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, Άνοιξη 1997
4η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, Καλοκαίρι 1998
5η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, Άνοιξη 1999
6η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, 2000 (περιλαμβάνει το άρθρο
«Escuela Paideia, Μοντέρνο Σχολείο στην Ισπανία»)
7η Επίσκεψη στο Νησί της Αλφαβήτου, Χειμώνας 2001
Όλα τα τεύχη "το Νησί της Αλφαβήτου βρίσκονται στο:
http://b/ack-tracker.gr/detai/s.php?id=266
Εκπαίδευση και Εξουσία, ΚΤ-ΠΟΦΠΠ,Μάιος 2004
Για ένα ελεύθερο πανεπιστήμιο σε μια ελεύθερη κοινωνία,
Αντιεξουσιαστική Κίνηση, resistance2003.gr
Συμβολή στην κριτική του σύγχρονου σχολείου μέσα από το φως των
απόψεων του Ivan Illich, Βοο, Αθήνα, lούνης 2004

Βιβλία

Βανεγκέμ Ραούλ, Το τέλος της εξάρτησης, προειδοποίηση προς τους

μαθητές γυμνασίου και λυκείου, εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, 1996
Βεργίδης Δημήτρης, Από την Εκπαιδευτική Μεταρρύθμιση στον
αυτοδιαχειριστικό πειραματισμό, εκδόσεις Ανδρομέδα, 1983
Το σχολείο της οδού Βιτρύβ, ...έξω από το σχολείο (απόπειρα για μια
άλλη παιδαγωγική), εκδόσεις Ανδρομέδα, 1983
Γιόργκενσεν Μόσε, Το σχολείο ανήκει στους μαθητές του, το
πειραματικό λύκειο του Όσλο, εκδόσεις Ανδρομέδα, 1984
Γκούντμαν Πωλ, Ντάννισον Τζωρτζ, Εκπαιδευτικός Ζουρλομανδύας
ή Σχολεία του Δρόμου, Αυτόνομες Εκδόσεις 1982
Γκούντμαν Πωλ, Κριτική της κατεστημένης παιδείας Υποχρεωτική
Δυσεκπαίδευση, εκδόσεις Καστανιώτης, 1977
IlIich Ivan, Κοινωνία Χωρίς Σχολεία, εκδόσεις Νεφέλη, 1976
IIlich Ivan, Μετά την Κοινωνία Χωρίς Σχολεία τί, πολιτική
αντιστροφή, εκδόσεις Σπηλιώτη, 1973
Κριβάς Σπύρος, Παιδαγωγική Επιστήμη: Βασική θεματική, εκδόσεις
Gutemberg, Αθήνα 2000
Μάντελ Ζεράρ - Βόγκτ Κρίστιαν, Το παιδαγωγικό μανιφέστο (10
μέρος), εκδόσεις Ανδρομέδα, 1980
Νηλ Α. Σ., Ελευθερία - Όχι Αναρχία!, εκδόσεις Μπουκουμάνης, 1975
(κάκιστη απόδοση του αγγλικού τίτλου Freedom - Not Lίcense!)
Νηλ Α. Σ., Θεωρία και πράξη της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης
\ (Σάμμερχιλ: το επαναστατικό παράδειγμα ενός ελεύθερου σχολείου),
εκδόσεις Μπουκουμάνης, 1972
Ντιούι Τζων, Εμπειρία και εκπαίδευση, εκδόσεις Γλάρος, 1980
 -
Ντιούι Τζων, Το σχολείο και η κοινωνία, εκδόσεις Γλάρος, 1982
Πόστμαν Νηλ - Βα'ίνγκάρντνερ Τσαρλς, Η εκπαίδευση σαν μέσο
ανατροπής του κατεστημένου, εκδόσεις Μπουκουμάνης, 1975
Ρεϊμερ Ε., Το σχολείο είναι νεκρό, εκδόσεις Βέργος, 1971
Σμιτ Ζ., Οι δάσκαλοι σύντροφοι, εκδόσεις Ανδρομέδα, 1984
Σπρίνγκ Τζόελ, Το Αλφαβητάρι της Ελευθεριακής Εκπαίδευσης,
εκδόσεις Ελεύθερος Τύπος, 1987
Στίρυερ Μαξ, Οι λανθασμέυετ; αρχές της παιδείας μας, εκδόσεις
Ελεύθερος Τύπος, 2000
Συλλογικό, Η ιδεολογία της Εκπαίδευσης και η μάθηση της
Ελευθερίας, εκδόσεις Καστανιώτης, 1979
Freire Paulo, Δέκα επιστολές προς εκεϊνουτ; που τολμούν να
διδάσκουν, εκδόσεις Επίκεντρο, 2006
Freire Paulo, Η αγωγή του καταπιεζόμενου, εκδόσεις Ράππα, 1977
Freire Paulo, Πολιτιστική δράση για την κατάκτηση της ελευθερίας,
εκδόσεις Καστανιώτης, 1977
Χολτ Τζων, Το σχολείο φυλακή και η ελεύθερη μάθηση, εκδόσεις
Καστανιώτης, 1978 .

Ενδεικτικοί Αιαδυκτιακοί Σύνδεσμοι Σχολείων, Συλλογικοτήτων,

πανεπιστημίων:

Ελευθεριακό παιδικό στέκι ΕΙ Paso (Θεσσαλονίκη):

www.el-paso-thessaloniki.blogspot.com
Κατάληψη Επιταχυντής Ελευθερονίων (Αθήνα): www.eleftheronio.org
Underground Free University (U.F.U, Αθήνα): www.ufu.gr
ΣΥΝ ΑΠΕΙΡΟ - Ελεύθερα σεμινάρια κοσμήματος (Αθήνα):
www.synapeiro.gr - Δραστηριότητες
Paideia (Μέριδα, ίστιανία): www.paideiaescuelalibre.org
Trapese, popular education collective (Αγγλία-Ισπανία):
trapese.clearerchannel.org
Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας (Η.Π.Α.): WWw.social-ecology.org
Summerhill (Αγγλία): WWW.summerhillschOOI.CO.uk·
The Directory of Democratic Education:
www.democraticeducation.com
Πανεπιστήμιο Vincennes (Γαλλία μετά το Μάη του 68):
http://julienas.ipt.univ-paris8.fr/h ist
Ζαπατιστικά σχολεία (Μεξικό):
www.ufu.gr/files/paideia/zapatistas_education.zip
Πανεπιστήμιο της Γης - Universidad de la Tierra (Μεξικό):
www.unitierra.org
KΊVημα των χωρίς Γη, εκπαίδευση (MST, Βραζιλία):
www.mstbrazil.org/?q=educationsector,
www.mstbrazil.org/education.html
Λαϊκό Πανεπιστήμιο των μητέρων της πλάτείας του Μαίου
(Αργεντινή): www.madres.org/univupmpm/univumpm.asp
 Σχολεία ιθαγενικών κοινοτήτων του κινήματος ενάντια στα
φράγματα στον ποταμό Narmada (ΝΒΑ, lνδία):
www.narmada.org/ALTERNATlVES/jeevanshalas.html
Barefoot college (Ινδία): www.barefootcollege.org

Επίσης, στον ελλαδικό χώρο λειτουργούν το παιδικό στέκι Εξαρχείων

(paidikosteki@yahoogroups.com), η παιδική ομάδα «φτου ξελευθερία»
στην κατάληψη Villa Amalias και το παιδικό στέκι Ρεθύμνου.

Άρθρα και Κείμενα:

Παιδαγωγικά υβρίδια και η αναζήτηση του Καλού Σχολείου (Matt

Hern): www.eutopia.gr/keimena/13/kaloSxoleio.htm
Αντί Εισαγωγής: vrahokipos.gr/V2/index.php/eleitheriaki-
ekpaideisi/to-nisi-tis-alfabitou-episkepsi-proti-l/anti-eisagogis.html
Γιατί έχουμε να μάθουμε πολλά ακόμα, Trapese (από την συλλογική
μετάφραση στα ελληνικά του βιβλίου ΟΙΥ:Α handbook for changing
ουΓ world): www.ufu.gr/files/paideia/Why we still have a lot to learn -
ΟΙΥ handbook.pdf
- Toward a Historical Perspective of Lίbertarian and Anarchist
Education ίπ the United States: WWw.social-
ecology.org/harbinger/VoI2nol/education.html
Anarchy revisited, an inquiry into the publίc education ,dilemma:
www.mises.org/journals/jls/2_4/2_4_7.pdf
The Emergence of Compulsory Schooling and Anarchist Resistance
(Institute for Social Ecology March 03):
www.mindfully.org/Reform/2003/Compulsory-Schooling-
AnarchistMar03.htm
- The manufacture of subjection: Α critique of compulsory state
education: www.libertarian.co.uk/lapubs/educn/educnOll.pdf
Leo Tolstoi: flag.blackened.net/daver/anarchism/tolstoy
- The origin and ideals of the modern school by Francisco Ferrer:
dwardmac.pitzer.edU/Anarchist_Archives/bright/ferrer/origin.html
Francisco Ferrer and the Modern school by Emma Goldman:
dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/goldman/aando/ferrer.html
Ivan Illich: www.infed.org/thinkers/et-illic.htm
 Το ελεuθεριακό oxoltio (CPAIDEIA»
Εκδήλωση για το ελευθεριακό σχολείο PAIDEIA στη ~ -- .ι
..
"- - Meridα της Iσrιαυίας. ..ιιffP ~
'Η ;<;;.: J Συζήπιση με συvφόφους .~ ~'--,'I-'Iiι--'"

~.-. ~ που βρέθηκαυ εκεί)

προβολή βίυτεο)
, ,
μεταφρασμευα κειμευα
Κυριακή 15/6
20:00 στο
Πολυτεχυείο
<ιί}εvμπορώ, μα τη ζωή μου,
va καταλά.,8ωΥΖατίΧιλιάδες
δάσκαλοι δεv μπορούv va
έχουv σχολεία που va είυαι
ελεύθερα και ευτuχισμέvα.
Δε χρειάζεται va είυαι καvείς
διάvοια' δε χρειάζεται va είυαι
καvείς υπεράvθρωπος-μόvο μια yvvaiκa ή έvας άvφας χωρίς τηv
ετηθυμία va λέει στους άλλους πώς va ζήσουv.)) Α. S. Neil
 ΕΚΔΗΛΩΣΗ
I'a 10 Ε εu8εριaκό Σχολείο, PAIDEI
,σιη Μέρ α lης Ισπανίας
-,
,v

..
.

, \
ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ,\

~\ '
\ ~

από συνιρόφους \\\

που ΙΙρέΙηκαν εκει, ..
\\)

-+.π.6Βρ"ΛΗ
Α ~ jf',;"
VIDIZ-
• ΜεlΑφ,ΛIΜεΝΑ
~..
ι '\

ΣΥΙΗΤΗΣΗ
'-ή
Υιαιην προοπιικ '
ιης ελευΙεριcιιίή .
εκπαίδευσης
εδ•..•
,/~7Iγ
/ •~,,'" '\\
~
. )aS
.
",

ΚατάληφΙη Κτήατο( ραποπούλου

πεζόδρομος Προφ. ΗΑία, ΧαΑάνδρι
απέναντι από το θέατ ο Ρε α.τιά(
ΕΚΔΗΛΩΣΗ Δευιέρο 24/11, 15:00
το ~λεuθερlaKό σχολείο

Ενημέρωση

ΥΙΟ την προοπτική

της ελευθεριοκής
εκποίδευσης εδώ
'Έντυπο υλικό

Προβολή νideo
Ενημέρωση

νιο την ηροοηIlκή

της εΑευ8εριοκής
εκηοίδευοης εδώ
#Εντυπο υλικό

Προβολή video