STANBUL TCARET ODASI

YAYIN NO: 1998/46

SORULARLA
ALIMA MEVZUATI
EL KTABI

stanbul, 1998

 Bu eserin tm haklar stanbul Ticaret Odas'na (TO)

aittir.
TO'nn yazarnn ismi kaydedilmek kouluyla yayndan
alnt yapmak mmkndr. Ancak, TO'nn yazl izni olmadan
yaynn tamam veya bir blm, kopyalanamaz, oaltlamaz,
ticari amalarla kullanlamaz.
Bu kitapta ne srlen fikirler eserin yazarna aittir.
stanbul Ticaret Odas'nm grlerini yanstmaz.
Temmuz 1998, stanbul
ISBN 975-512-276-1
TO Yaynlar iin ayrntl bilgi TO
Ticari Dokmantasyon ubesi'nden edinilebilir.
Tel: 511 41 50 - 2 2 5 / 3 0 3
Faks:513 88 27 -520 10 27
e-posta: dokumantasyon@tr-ito.com

Kapak Tasarm ve Bask:

Prive Ltd. ti.
Tel: (212) 527 33 24 - 526 37 27

NSZ
letmelerin faaliyetlerini srdrebilmek iin ihtiya duy
duklar personelin ie alm, altrlmas ve i ilikilerinin sona
ermesi aamalarnda uymakla ykml olduklar mevzuatn
bulunduu bilinmektedir.
ou kez iletme sahipleri doal olarak ilgili mevzuat
konusunda ayrntl bilgi sahip olamamalar nedeniyle uygula
mada glklerle karlalmakta hatta zaman zaman sorun
lar yaamaktadrlar.
hayatnn nemli bir paras olan ii-iveren iliki
lerini dzenleyen mevzuat ve zellikle uygulamaya ilikin
rneklerle sorularn cevapland yaynmzn iverenlerimiz
iin yararl bir rehber olacan dnmekteyiz.
Anlan almay Odamz adna gerekletiren Prof. Dr.
Murat Demirciolu'na teekkr ederim.
Prof. Dr. smail zaslan
Genel Sekreter

NDEKLER
Sayfa No:
SUNU
ALIMA YASALARI ve YASASININ KAPSAMI
1 - Trkiye'deki alma yaamna ilikin yasalar ile teki
hukuk kaynaklar hangileridir?
14
2- Yasas'nm konusu nedir?
15
3- Yasas'nm uygulama alan belirlenmi midir?
16
4- rak kimdir? raklar hakknda hangi yasa
hkmleri uygulanr?
17
HUKUKUNUN UYGULANACAI KLER ve YERLER
5- i kimdir?
20
6- veren kime denir?
21.
7- veren vekili kimdir?
21
8- Alt iveren-Asl iveren ilikisi nedir?
22
9- yeri kavramndan ne anlalr?
23
10-yerinin almas iin izin gerekli midir?
25
11-yerinin bildirilmesi ykmll var mdr?
25
HZMET SZLEMES
12- Hizmet szlemesi nedir?
13-Hizmet szlemesinde sre szkonusu mudur?
14-Srekli-Sreksiz i nedir?
15- Hizmet szlemelerinde deneme sresi
ngrmek zorunlu mudur?
16-Hizmet szlemesinin yaplmas iin yazllk bir
koul mudur?
17-Yazl hizmet szlemesi hangi hususlar ierir?
18-Yazl ekle uymamann hukuki sonular nedir?
19- Hukukumuza gre ksmi sreli (Part-time)
hizmet szlemesinin yaplmas mmkn mdr?

28
28
30
31
32
33
33
34

20-Ksmi sreli hizmet szlemeleri herhangi bir

sekile uyularak m yaplacaktr?
21-Ksmi almada cretin asgari oran, cret
eklerinden yararlanma, yllk cret, izin uygulamas
nasl belirlenecektir?
22- Mevsimlik ilerde ne tr bir hizmet szlemesi
yaplmaktadr?
23- yerinde sakat ve eski hkml ve terrle mcadele
balamnda altrma ykmll douran koullar
nelerdir?
24- Hizmet szlemesinin yaplmasnn yasakland
haller var mdr?....
,
25- i alma ve Kimlik karnesi nedir ve nasl
dzenlenir?
26-inin iverene kar rekabet etmeme borcu var
mdr?

34

34
35

36
38
39
40

CRET
27- cret nedir ve ka ekilde cret belirlenir?
42
28-cretin eitleri nelerdir?
43
29- kramiye nedir?
44
30-Prim nedir?
45
31-Komisyon nedir?
45
32-Yzde usul nedir, nasl hesaplanr?
46
33-Kardan pay alma eklinde belirlenen cret nedir?
47
34-plak cret, giydirilmi cret nedir?
48
35- cret pusulas veya defteri nedir?
49
36-cret pusulas nasl dzenlenir?
49
37- cret borcu nasl, kime, nerede ve ne zaman denir?..51
38-Avans nedir ve denme koullar nelerdir?
52
39-Asgari cret nedir? Nasl belirlenir, kimlere
uygulanr?
52
40-Asgari cret kuralna uymama halinde, iinin
haklar nelerdir? Bu durumda cezai yaptrm
szkonusu olur mu?
53

41-crette zamanam nedir, nasl hesaplanr?

54
42- Hafta tatilinde, ulusal bayram ve genel tatil
gnlerinde cret nasl denir.?
55
43- Hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde
iinin altrlmas halinde cret nasl denecektir?...56
44-inin hastal halinde cret nasl denir?
56
45-Askerlik halinde cret nasl denir?
57
46-Geici ifa imkanszlnda cret nasl belirlenir?
58
47-Geici ifay kabul imkanszlnda cret nasl
belirlenir?
58
48-Zarar karl kesinti nedir, nasl uygulanr?
59
49-cretten yaplan ceza kesintisi nedir, nasl
uygulanr?
60
50-verenin temerrdnde ii crete hak
kazanacak mdr?
61
51 - Kanuni grev ve lokavtn cret zerindeki etkisi
nedir?
62
52-cretin haczi mmkn mdr, hangi oranda cret
haczedilebilir?
63
SRES
53- sresi nedir, haftalk ve gnlk i sreleri ne
kadard+r?
66
54-Hangi sreler i sresinden saylr?
67
55-alma saatlerinin iyerinde ilan edilmesi gerekli
midir?
68
56-Ara dinlenmesi nedir, nasl uygulanr?
68
57-Gece almas nedir, nasl uygulanr?
69
58-Yasada yukarda belirtilenlerden baka altrlma
yasaklar ngrlm mdr?
70
59- Fazla alma nedir? Ka trl fazla alma vardr?
Fazla alma konusunda snrlamalar nelerdir?
Fazla alma creti nasl hesaplanr?
Fazla almaya ilikin ispat nasl gerekleir?
Fazla almann yasakland durumlar var mdr?
72

60-Yllk cretli izin nedir, kimlere nasl ve ne srede

uygulanr?
75
61-Hizmet szlemesi 'Fesih' yolu dnda nasl sona
erer?
78
62- Hizmet szlemesinin feshinde, feshi ihbarn
koullar ve ekli nelerdir?
79
63-Sreli Feshi hbar ne demektir, ihbar tazminat
hangi koullarda szkonusu olur ve nasl
hesaplanr?
80
64-Yeni i arama izni hangi koullarda ve nasl
kullandrlacaktr?
83
65-Hizmet szlemesinin feshi hangi durumlarda kt
niyetli saylr ve bu durumda tazminat denirmi?
84
66- inin ve iverenin sresiz feshi ihbar ne demektir?...86
67-iye sresiz fesih hakk veren hakl nedenler
nelerdir, nasl kullanlr?
87
68-verene sresiz ihbar hakk veren 'hakl nedenler'
nelerdir ve nasl kullanlr?
89
69-verenin szlemeyi sresiz ihbarla feshi belirli bir
sreye bal mdr?
93
70-veren fesih bildiriminde hakl nedenleri gstermek
ve bu nedenleri ispat etmek durumunda mdr?
94
SRESNN SONA ERMESNN SONULARI
71-Yeni ii alma yasa szkonusu mudur?
96
72- ten karma durumunda iverenin teki
ykmllkleri nelerdir?
97
73-Kdem tazminat hakknn koullar nelerdir?
98
74-Kdem tazminat iin szkonusu olan bir yllk
srenin hesab nasl yaplr?
100
75- Hizmet szlemesinde ara veremelerin olmas
durumunda kdem tazminat nasl hesaplanacaktr?...101
76- yerinin bir bakasna devri ya da baka bir yere
nakli durumunda iinin kdem tazminatn kim
verecektir?
102

77-Kdem tazminat nasl hesaplanr?

103
78-Kdem tazminat iin asgari ve azami miktar
ngrlm mdr?
105
79-Kdem tazminatnn zamannda denmemesi
durumunda gecikme faizi szkonusu mudur?
106
80-Kdem tazminat sigorta ettirilibilir mi?
106
81-Kdem tazminat zamanamna urar m?
107
82-braname nedir, nasl, ne zaman dzenlenir, konusu
ve ierii ne olmaldr?
107
83- bra belgesinin hkmszl hangi durumlarda,
ne kadar sre iinde ileri srlebilir ve bu hkmszlk
hangi aralarla ispat edilebilir?
108
84-alma belgesi nedir, kapsam, dzenleni biimi
nasldr?
109
SOSYAL GVENLK
85-506 Sayl Sosyal Gvenlik Kanununa gre sigortal
kimdir?
112
86-Sigortal altrmaya balayan iverenin
ykmllkleri nelerdir?
112
87-SSK'nn uygulanmas bakmndan iyeri ve iyeri
saylan yerler neresidir?
113
88-SSK'ya gre ii kazas nedir? Hangi haller i
kazasndan saylmtr?
114
89- yeri veya iyeri saylan yerler dnda meydana
gelen bir olay hangi koullar altnda 'i kazas'
olarak kabul edilir?
116
90-SSK'da iverenen iverenin i kazasndan dolay
sorumluluu nasl dzenlenmitir?
117
91-SSK'da meslek hastal nasl dzenlenmitir?
118
92-verenin meslek hastalklarndan doan
ykmllkleri nelerdir?
119
93-i sal ve i gvenlii kurullar nedir? Nasl
kurulur ve hangi amac tarlar?
119
94-SSK balamnda prime esas cret nasl hesaplanr?..120

95-Sigortalnn birden fazla iveren iin almas

halinde primi nasl hesaplanr?
96-Sosyal Sigorta Prim Oranlar nedir? Ve bunlar
kimler der?
97-Prim belgeleri nelerdir? verenin bunlarla ilgili
ykmllkleri nelerdir?
98- Prim belgelerini zamannda vermeyen ya da eksik
veren iverenlerin karlaacaklar hukuki sorunlar
nelerdir?
99-yeri Hekimlii Kurumu nedir?
100- yeri Hekimlerinin Hukuki Stats ve Atanma
Koullar nelerdir?
EKLER
KAYNAKA

121
121
123

124
125
126
128
145

SUNU
"Sorularla alma Mevzuat El Kitab" adn tayan bu
yaptn temel amac, alma yaam ile ilgili olaylarda ortaya
kabilecek problemlerin zm konusunda iadamlarna ge
reksinim duyacaklar pratik bilgileri kaln balkla, yayn bir e
kilde aktarmaktr. Bu balamda 100 sorunun yantnn arand
bu kitapta, arlkl olarak bireysel i hukuku zerinde du
rulmutur.
100 soruda nce alma yasalar ve i yasasnn kap
sam, i hukukunun uygulanaca kiiler ve yerler sonra hiz
met szlemesi, cret, iin dzenlenmesi, ayrca sosyal g
venlik konular yer almtr.
Kitabn hazrlanmasnda Aratrma Grevlisi arkada
larm Umut Deniz ile Pnar ztrk'n byk yardmlarn gr
dm kendilerine teekkr bor bilirim. Ayrca yazm iini st
lenen sekreterim Nilfer Gney'in katklarn unutamam.
Bu vesileyle bu almann gerekletirilmesini salayan
stanbul Ticaret Odas yetkilerine de ayrca kran duygula
rm ifade etmek isterim.
Prof. Dr, A. Murat DEMRCOLU
stanbul, 01.07.1998

ALIMA YASALARI ve
YASASININ KAPSAMI

1'Trkiye'deki
alma Yaamna likin Yasalar
teki Hukuk Kaynaklan
hangileridir?

ile

alma yaamma ilikin yasalarm bamda, ncelikle

dorudan Hukukunu ilgilendiren zel yasalar gelir. Bunlar
ise; 1971 tarihli ve 1475 sayl Yasas, 1967 tarihli ve 854
sayl Deniz Yasas ve 1952 tarihli 5953 sayl Basn Ya
salardr. Ancak i yasalar sadece dar anlamdaki bu i yasa
larndan olumamaktadr. Ayrca 1983 tarihli 2821 Sendikalar
Yasas ile 1983 tarihli 2822 sayl toplu i szlemesi Grev ve
Lokavt Yasas da Yasalarndan saylr.
te yandan alma Mevzuatnda uygulama alan bulan
Anayasa, Medeni Yasa ve Borlar Yasas (BK.md.313 vd) gi
bi genel yasalardan baka, Hafta Tatili hakknda Yasa; Ulusal
Bayram ve Genel Tatil hakknda yasa; Umumi Hfzshha Ka
nunu (md.173-180); Ereli Kmr Havzas maden iilerinin
haklarna ilikin 151 sayl yasa; Devlet ve ona bal kurumlar
la alan iilere ek deme yaplmasna ilikin 6772 sayl ya
sa; Trkiye'de Trk Vatandalarna Tahsis edilen Sanat ve Hiz
metler Hakknda Kanun; Trk Soylu Yabanclarn Trkiye'de
Meslek ve Sanatlarn serbeste yapabilmelerine, kamu, zel
kurulu veya , iyerlerinde altrlabilmelerine ilikin kanun;
le Dinlenmesi Kanunu; alma ve Sosyal Gvenlik Bakan
lnn Kurulu ve leyiine ilikin 3146 sayl Kanun; 1983 ta
rihli 2908 sayl Dernekler Kanunu; 1986 tarihli 3308 sayl
raklk ve Meslek Eitimi Kanunu; 1986 tarih 3320 sayl Me
murlar ve iler ile Bunlarn Emeklilerine Konut Edindirme Yar
dm Yaplmas Hakknda Kanun; 1988 tarih 3417 sayl al
anlarn Tasarrufa Tevik Edilmesi ve Bu Tasarruflarn Deer
lendirilmesine Dair Kanun ve Mahkemeleri Kanunu gibi ya
salar da alma yaamn yakndan ilgilendiren balca yasa
lardr.
Ayrca alma yaamnda yukarda szkonusu edilen
i yasalarnn uygulanmasn gstermek veya bunlarn ngr-

d ileri belirtmek zere tzkler karlmtr. Mevzuat

iinde yer alan bu tzklerin nemli olanlar unlardr: i a
lma ve Kimlik Karnesi Tz; Sakatlarn stihdam Hakkn
da Tzk; Eski Hkmlerin stihdam Hakknda Tzk; Fazla
alma Tz; Sreleri Tz; Salk Kurallar Bakmn
dan Gnde Ancak Yedibuuk Saat veya Daha Az almas
Gereken iler Hakknda Tzk; Hazrlama, Tamamlama, Te
mizleme leri Tz; Kadn ilerin Sanayie ait lerde Ge
ce Postalarnda altrlmas Hakknda Tzk; Haftalk Gn
lerine Blnemiyen alma Sreleri Tz; Postalar Halin
de i altrlarak Yrtlen lerde almalara likin T
zk; i Sal ve Gvenlii Tz; Parlayc, Patlayc,
Tehlikeli ve Zararl Maddelerle allan yerlerinde ve ler
de Alnacak Tedbirler Hakknda Tzk; yerlerinde in Dur
durulmasna veya yerlerinin Kapatlmasna Dair Tzk; i
Sal Gvenlii Kurullar Hakknda Tzk; Ar ve Tehli
keli ler Tz; Gebe veya Emzikli Kadnlarn altrlma,
Emzirme Odalar ve ocuk Bakm Yurtlarna Dair Tzk; ve
renlerin i steklerini i Bulma Kurumuna Bildirlemeri Hak
knda Tzk.
alma Yaamna likin Ynetmelik ise; yasalar ile
bunlara ait tzklerin uygulanmasn salamak zere yrrl
e sokulmutur. Bunlarn belli bal olanlarn yle sralayabi
liriz: Asgari cret Ynetmelii; Yzdelerle Toplanan Paralarn
ilere Datlmas Hakknda Ynetmelik; Yllk cretli zin Y
netmelii; Makine Koruyucular Ynetmelii; yeri Hekimleri
nin alma artlar ile Grev Yetkileri Hakknda Ynetmelik;
Gayri Shhi Messeseler Ynetmelii; Maden ve Taocaklarnn ve Tnel Yapmnda Tozla Mcadeleyle lgili Ynetmelik
2' Yasasnn

Konusu

Nedir?

Bireysel olarak ii ile iveren arasndaki hizmet szle

mesi ile ortaya kan hukuki iliki Yasasnn konusunu olu
turur.

Trk Hukukunda Temel Yasas 1971 tarihli 1475 sa

yl Yasasdr.
3'

Yasasnn

Uygulama

Alan Belirlenmi

midir?

Yasas md.2; Yasas md.5'de yer alan istisnalar d

nda tm iler hakknda Yasasnn Uygulanacan belirtir.
Yasasnn 5. maddesi ise, Yasasnn uygulanamayaca
ileri u ekilde sralamtr.
1 - Deniz ve hava tama ilerinde
Deniz Yasasnn uygulama alanna giren tama ile
ri Yasasnn kapsam dndadr. Ancak kylarda veya liman
ve iskelelerde gemilerden karaya ve karadan gemilere yap
lan, ykleme ve boaltma ileri ile denizlerde alan su rn
leri reticileriyle ilgili iler Yasas kapsamndadr. Hava ula
trma ilemi gren pilot, telsizci, hostes gibi personel Yasa
s kapsam dndadr. Havacln tm yer tesislerinde yr
tlen ilerde alanlara ise Yasas hkmleri uygulanr.
2- Tarm leri
Tarm ilerinde Yasas hkmleri uygulanmaz. Ancak
tarm rnlerinin ilenmesine ilikin tarm aletleri, makine par
alarnn yapld atelye ve fabrikalarda grlen iler, tarm
iletmelerinde yaplan tarm ileri, halkn yararlanmasna ak
veya iyerlerinin eklentisi durumundaki park ve bahe ileri
Yasas uygulama alanndadr.
Hayvansal ve bitkisel rnlerin elde edilmesi amacyla
topran ilenmesi, hayvan yetitirilmesi gibi dorudan ilerle,
bu saylanlarn yansra sulama, ilalama, gbreleme ve trak
tr srcl ise tarm ilerinden saylr. Ancak retim ve ye
titirme sreci tamamlandktan sonra yaplan ilerden olan rn
lerin tanmas, anbalajlanmas, datm tarm ii saylmaz Bu
ite alanlar hakknda Yasas hkmleri uygulanr.

3- Bir ailenin yeleri veya hsmlar arasnda dardan

baka biri katlmayarak evlerde ve el sanatlarnn yapld
ilerde
4- Ev hizmetlerinde
5-507 sayl Esnaf ve Kk Sanatkarlar Yasasnn 2.
Maddesinin tanmna uyan kiinin alt iyerlerinde
6-18 yan bitirmemi raklar hakknda 3308 sayl "
raklk ve Meslek Eitimi YasasT'na gre; raklk Szlemesi
esaslarna gre bir meslek alannda meslein gerektirdii bil
gi, beceri ve i alkanlklarn i ierisinde gelitirilen 13 ya
n doldurmam 19 yandan gn almam kiilere rak de
nilir. Sz konusu kiilerin faaliyetleri raklk ve Meslek Eiti
mi Kanunu iinde dzenlenmitir. Kural olarak raklar ii sa
ylmazlar. Yasasna gre 18 yan bitirilmi olmas duru
munda raklar hakknda Yasas hkmleri uygulanr.
7-Sporcular hakknda ancak spor kulplerinde profes
yonel sporcular dnda alanlar rnein profesyonel antre
nrler Kanunu balamnda ii saylrlar.
8-Yardm Sevenler Derneinin atlyelerindeki iler
9- Konutlarn Kapclk leri
10- Rehabilite edilenler
4- !rak Kimdir? ralclar Haki^nda Hangi
Hl^mlen
Uygulanr?

Yasa

1986 tarihli 3308 sayl raklk ve Meslek Eitimi Kanu

nuna gre raklk szlemesi esaslarna gre bir meslek ala
nnda meslein gerektirdii bilgi, beceri ve i alkanlklarn
i ierisinde gelitiren kiiye rak denir, raklk szlemesi
iyeri sahibi ile rak olacak kiinin velisi veya vasisi veya re
it ise rak arasnda yazl ekilde yaplr. Yasa raklk iin

ya snrlamas koymu ve 13 yan doldurmu olmak ve 19

yandan gn almam olmak koulunu ngrmtr, raklk
sresi 3-4 yldr. Ayrca raa yana uygun asgari cretin
yzde otuzundan aa cret denmez. cretler her trl ver
giden muaftr, raklara her yl tatil aylarnda bir ay cretli izin
verilir. 506 sayl Sosyal Sigortalar Yasas balamnda rak
lar hakknda analk, malllk, yallk ve lm sigortalar uy
gulanmaz, raklar sadece i kazas ve meslek hastal ve
hastalk sigortalarndan yararlanrlar.
te yandan 3308 sayl Yasa'ya gre; 50 ve daha fazlaii altran iletmeler, altrdklar ii saysnn yzde be
inden az, yzde onundan fazla olmamak zere meslek lise
si rencilerine beceri eitimi yaptrrlar.
letmelerde beceri eitimi gren renciye de asgari
cretin %30'undan aa olmamak zere cret denmez.

i HUKUNUN UYGULANACAI
KLER VE YERLER

5-^ ii

Kimdir?

Yasasnn 1. Maddesine gre Bir hizmet akdine da

yanarak herhangi bir ite cret karl alan kiiye lii
denir. u halde Yasasna gre almay konu alan istisna,
vekalet, adi irket vs. szlemeler Yasas kapsam dnda
kalmaktadr. Ayrca Sosyal Sigortalar Kanunu, Deniz Yasa
s, Basn Yasas kapsamna da yalnzca hizmet szleme
leri ile alanlar dahil edilmi, bu balamda da 2822 sayl Ya
saya gre toplu szleme ve grev haklar sadece hizmet sz
lemeleri ile alan iilere tannmtr. Ancak buna karn
2821 sayl Sendikalar Yasas ii kavramn geniletmi, hiz
met szlemesinden baka, bedenen almay konu alan nak
liye, neir, adi irket szlemelerine gre alanlar da. Sen
dikalar Yasas balamnda ii saymtr.
i iverene i yapmakla ykml gerek kiidir. Bura
da sz konusu i, kiinin ekonomik bakmdan i olarak deer
lendirilebilen her eit almasdr, alma bedensel veya
dnsel faaliyet eklinde olabilir. in nitelii ve sreksiz, ha
fif veya ar, yorucu veya basit ya da bilimsel, artistik bir i olu
u, iilik nitelii zerinde rol oynamaz.
i yapt i karlnda cret alr. in mutlaka iye
rinde grlmesi de gerekmez. rnein gazeteci, datmc,
propagandist gibi kiiler ii iyerinin dnda ifa ederler. cretin
szlemede aka kararlatrlmamam olmas ya da cre
tin zellikle elence ve konaklama iyerlerinde alan iile
rin yzde cretlerinin mteriler tarafndan denmesinde ol
duu gibi nc kiiler tarafndan salanmas ii saylmay
engellemez. Ayrca ii saylabilmek iin ii saylacak kiinin
iverene baml olarak almas gerekir. Yani iinin ivere
nin emir ve talimatlarna uygun biimde ve onun denetimi-gzetimi ve ynetimi altnda iini ifa etmesi gerekir.
Her ne kadar Yasasnda ii saylabilmek iin 'Hizmet
szlemesine dayanarak almanm gereklemesi aranm-

sa da, burada sz konusu olan 'geerli bir i ilikisinin? varl

dr. Hukuka, ahlaka aykr yrrlkteki hukuk dzeninin te
mel grleriyle badamayan bir i ilikisi geerli bir i iliki
si olarak saylamaz.
6'veren

Kime

Denir?

Bir hizmet szlemesine dayanarak herhangi bir ite c

ret karl ii altran tzel veya gerek kiiye iveren de
nir. veren gerek kii olabilecei gibi dernek, vakf, koope
ratif, sendika, irket, devlet ya da KT gibi zel hukuk ya da
Kamu Hukuku tzel kiisi olabilir. Bir kiinin iveren olarak nitelendirilebilmesi iin, ii altrd yerin kendi mlkiyetin
de olmas gerekmez. Bu yer rnein kiralanm da olabilir.
veren iiden igrme ve sadakat borcunu yerine ge
tirmesini ister. Bunu salarken emir ve talimat verme yetkisi
ni kullanr. Ancak kimi durumlarda bu yetkiyi iveren tek elden
kullanmayabilir. Dier bir deyile igrme borcunun yerine ge
tirilmesi le emir ve talimat verme yetkisi ayr kiiler de kulla
nlabilir. rnein, anonim ve limitet irketlerde ynetim kuru
lu emir ve talimat yetkisini kullanr. Bu durumlarda her iki yet
kiyi kullanan kii de iveren sfatna haizdir.
7- veren

Veldli

Kimdir?

yerlerinde iveren adna hareket eden ve iin ve iye

rinin ynetiminide grev alan kiilere iveren vekili denir. r
nein, iveren adna hareket eden fabrika mdr, personel
mdr, atlye efi, servis efi vs iveren vekilidir.
Oysa Sendikalar Yasasnda iveren vekili kavram ive
ren adna liletmenin btnn sevk ve idareye yetkili olan
lar? denilerek daraltlmtr. Bu balamda bir fabrikadaki per
sonel mdr, atlye efi ve servis efi Sendikalar Yasas an
lamnda iveren vekili saylmayacaktr.

iveren vekilleri iverene hizmet szlemesiyle bal ki

ilerdir. Bu balamda iveren vekillii sfat iilere tannan
hak ve ykmllkleri ortadan kaldrmaz. veren vekiline ve
rilen temsil yetkisi yazl olabilecei gibi; szl ya da iyerin
de srdrlen faaliyetlerden anlalr nitelikte de olabilir.
veren vekilinin bu sfatla iilere kar muamele ve y
kmllklerinden doan sorumluluk dorudan doruya ive
rene aittir.
te yandan i yaamnda iveren iin sz konusu olan
sorumluluk iveren vekilleri iin de uygulanr. Ancak iveren
vekilinin sorumluluu kendi ynetim yetkisi ve grev alan ile
snrldr. Bu balamda rnein, iyerinin m.uhasebe servisi
nin kdem tazminatnn yanl hesap edilmesi ve eksik den
mesinden doan sorumluluktan teknik mdr deil sadece mu
hasebe mdr sorumlu olacaktr. Yine rnein, ii sal
ve igvenlii hkmlerine aykrlk nedeniyle doacak sorum
luluk iverene ait olduu kadar, iverenin salk ve gvenlik
nlemlerini alma grevini brakt iveren vekiline yani teknik
mdre de ait olacaktr. Burada sz edilen iveren vekilinin
sorumluluu hukuki deil, cezaidir. veren vekilinin ilemle
rinden doan hukuki sorumluluk ise iverene aittir.
S- Alt iveren-Asl

iveren likisi

Nedir?

Bir iverenden belirli bir iin bir blmnde veya eklenti

lerinde i alan ve iilerini yalnzca o iyerinde ve eklentilerin
de altran kiiye alt iveren ad verilir. Alt iveren YasasTnda 'mteahhit' ve 'taeron' olarak adlandrmakta. Sosyal Si
gortalar Yasas'nda ise sz konusu kiilere 'arac' demektedir.
Uygulamada zellikle inaat, tama ilerinde bu yola
bavurulduu grlr. Alt iverenler altrdklar iiler iin
bamsz birer iverendir. rnein, bir iveren iyerinin bah
esinde yaptraca yemekhanenin inaatn baka bir ivere-

ne verebilir. Uygulamada 'mteahhit' denilen bu iveren ken

di iileriyle yapaca binann duvar ilerini baka iverenle
re de yaptrabilir (Bu durumda bu kiilere alt mteahhit tae
ron denir).
Asl iverenle alt iveren arasndaki szlemenin huku
ki nitelii farkl olabilir. Bu balamda asl iveren, alt iveren
arasndaki iliki istisna szlemesi niteliinde olabilecei gi
bi, kira ya da tama szlemesi de olabilir. Bunlarn her ikisi
de iveren olduu iin aralarndaki ilikinin hizmet szleme
sine dayanmas mmkn deildir. Bu balamda bunlar arasn
da Yasasna dayanan bir hak iddias sz konusu olamaya
caktr. Bunun iindir ki, asl iveren ile alt iveren arasndaki
uyumazlklara Mahkemeleri bakamayacaktr.
te yandan alt iverenin yklendii i asl iverenle ara
sndaki szlemede kararlatrlan belirli srenin sonunda bi
tebilecei gibi, nitelii gerei belirli sreli i trnde olabilir.
rnein fabrikann bahesindeki yemekhane inaatnn alt i
verence yapldnda iin ne kadar sreceini verilen iin ni
telii belirlerken, tekstil ii ile uraan asl iverenin boyama
iini iki yllna alt iverene verdiinde burada szlemede
kararlatrlan sre ise iki yldr.
Alt iverenin kendi iilerine kar o iyeriyle ilgili olan
ve Yasasndan veya bireysel hizmet szlemesinden doan
ykmllklerden, asl iveren de birlikte sorumludur. Bu ii
lere kar asl iverenlerin de sorumlu tutulmasnn temel ne
deni, iilerin iverenlerden olan alacaklarn gvence altna
almak, iilerin haklarn bir an nce almalarn salamaktr.
9' yeri Kavramndan

Ne

Anlalr?

Yasasna gre iyeri 'iin yapld yer' olarak tanm

lanmaktadr. ( Y md.1) Yine ayn yasa 'iin nitelii ve yrtm bakmndan iyerine bal bulunan yerlerle, dinlenme,

ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm,

beden veya mesleki eitim yerleri ve avlu gibi sair eklentiler
ve aralar da iyerinden saylr' hkmne yer verir (md.1//ll).
Bu balamda iyerini 'iin yapld asl iyeri ile iyerine ba
l yerler ve eklentiler ile aralardan oluan ve iverenin belirli
bir teknik amacn gerekletirmek zere ortaya kan organi
ze bir btn olarak ' tanmlayabiliriz.
Buna gre fabrika binas, matbaa, atlye, lokanta gibi
yerler, iyerindeki mal ve hizmet retiminin yapld, teknik
amacn gerekletirildii yerler olduu iin buralar asl iin ya
pld yer olarak 'iin yapld yer' saylr. in kapal bir me
kanda veya ak bir alanda yaplmas veya kiralk olmas ya
da iverenin iin yapld yerin sahibi olmasnn nemi yok
tur.
te yandan iin nitelii ve yrtm bakmndan iyeri
ne bal bulunan yerler de iyerinden saylr ( Y.Md.1/2).
yerine bal yerlerde iin yapld yerler ile ayn ama
izlenecektir. Bu ama, i tekniine ilikin amatr. yerlerinin
belirli blmlerden olumas halinde farkl iyeri blmlerinin
iyeri btn ierisinde yer alabilmesi iin, bu blmler ara
snda ekonomik ve hukuki bir balantnn varl gerekir.
Burada esas alnacak olan, iin yrtm ve nitelii ba
kmndan balln iin teknik bir ama iin organize edilmi
ve bal olan iyerinin de bu organizasyon iinde ynetilmi
bulunmas ve bamsz bir ynetime sahip olmamasdr.
Gerek Yasas (Md.1/ll) gerek Sendikalar Yasas
(Md.2/9); dinlenme, emzirme, yemek, uyku, ykanma, muaye
ne ve bakm veya mesleki eitim yerleri ile avlu gibi yerleri i
yerinden saymaktadr. Yasada iyerinden saylacak bu eklen
tiler dnda benzeri yerlerde szgelimi garaj, otopark, sinama
salonu, sauna gibi eklentiler de iyerinden saylrlar. Ayrca

eklentilerin iyerinden sayiabilmesi iin, asl yeri ile ayn ara

zi paras zerinde bulunmas art da aranmaz.
Ayrca Yasaya gre aralar da iyerinden saylr. Sz
gelimi iyerine ait her trl tat ile vin, buldozer gibi i makinalar ara nitelii tayarak iyerinden saylr. Aralarn ive
renin mlkiyetinde olmas zorunluluu yoktur. Yine aralarn
iyerinin corafi snrlar iinde yer almas da gerekmez. An
cak aracn iyerinden sayiabilmesi iin, aracn iyerinin tek
nik amacna hizmet ediyor olmas yani iin yaplmas ve hiz
metin grlmesi iin kullanlyor olmas gerekir.
10-yerinin

Almas

in zin Gerekli

midir?

yerinin almasna izin vermeye yetkili makam beledi

yeler ve ilgili teki makamlardr. Bu konuda mar Yasas ve il
gili mevzuat uygulanacandan alta izin belediyelerden al
nacaktr. Ancak Yasas'na gre iyerinin kurulup almas
na izin vermeye yetkili belediyelerle ilgili makamlar iyerinin
kurulmasna ve iletilmesine izin vermeden nce, alma Bakanl'nca i mevzuatna gre verilmesi gerekli kurma izni ve
iletme belgesinin varln kontrol ederler. Bu izin ve belge
yoksa belediyeler ve teki ilgili makamlar kurma ve ama izni
veremez ( Y.Md.92).
11'yerinin

Bildirilmesi

Ykmll

Var mdr?

Yasas, iyerinin iverence Blge alma Mdrl

ne bildirmesini ngrmtr. (Bkz. Ek 1) Yasaya gre;
Yasasnn kapsamna girecek nitelikte bir iyeri kuran, her ne
suretle olursa olsun devralan, alma konusunu ksmen ve
ya toptan deitiren, yaplan iin tamamlanmas yznden ve
ya herhangi bir nedenle srekli olarak almasn brakan i
veren, iyerinin unvan ve adresini, altrlan ii saysn, a
lma konusunu, iin balama ve bitme gnn, kendi adn,
soyadn ve adresini, varsa iveren vekili veya vekillerinin ad,

soyad ve adreslerini bir ay iinde Blge alma Mdrl

ne bildirmek zorundadrlar ( Y.Md.3/1). Bildiri srekli iler
iin zorunlu olup, bu zorunlulua uymayan iveren, be iiye
kadar ii altryorsa yzbin, daha fazla ii altranlara
ise yzbin lira para cezas verilir. Ancak bu cezai yaptr
ma karn iverenin bu bildirimi yapmamas, iyerine Yasa
s hkmlerinin uygulanmasn engellemez. Bildirim yaplma
m olsa bile iyerleri, iverenler ve iiler iin Yasas h
kmleri bu niteliklerinin kazanld andan itibaren uygulanma
ya balar.
Sresi iinde yaplacak iyeri bildirimi zerine ilgili Bl
ge alma Mdrl, iyeri iin bir dosya aar, sicil numa
ras verir ve bu sicil numaras iverene iletilir.

HZMET SZLEIVIES

72- Hizmet Szlemesi

Nedir?

Yasalarnda hizmet szlemesi tanmna yer verilme

mitir. Buna karlk Borlar Yasasnda Hizmet Szlemesi ta
nmlanmtr. Borlar Yasas Hizmet Szlemesini Hizmet ak
di, bir mukaveledir ki onunla ii, muayyen veya gayri muay
yen bir zamanda hizmet grmeyi ve i sahibi dahi ona bir c
ret vermeyi taahht eder' biiminde tanmlamtr.
Burada hizmet (i) grme kavram bedensel ya da d
nsel nitelikteki her trl almay kapsar. te yandan, hiz
metin, bedensel veya dnsel olmas veya ii ynnden ko
lay ya da zor olmasnn da nemi yoktur. Yine, hizmet grme
nin, ii tarafndan belirli ya da belirsiz bir zaman iinde ifas
da, hizmet szlemesinin varln etkilemez.
Hizmet szlemesinin sz konusu olabilmesi iin gerek
li bir baka unsur, hizmet grmenin bir deme karlnda ya
plmasdr, nk hizmet szlemesi iki tarafa da bor ykle
yen bir szlemedir. Ancak hizmet szlemesinin varlnn
kabulnde bu demenin mutlaka para biiminde (yani cret)
olmas koul deildir. demenin eya biiminde bir karlk
olarak da yaplmas mmkndr. Yeme-imenin ve yatma ye
rinin salanmas demenin para dnda da yapld durum
lara rnek gsterilebilir.
Hizmet szlemesinin sz konusu olabilmesi iin nem
li olan bir baka nokta da; hizmet szlemesinin konusu olan
iin, iverenin emir ve talimatlarna uygun bir tarzda ve onun
kontrolnde yaplmasdr.
73- Hizmet Szlemesinde

Sre Sz Konusu

mudur?

Hizmet szlemesinin taraflar szlemeyi batladkla

r anda sona erecei zaman da isterlerse ak veya kapal ola
rak belirlerler. te taraflar hizmet szlemesini yaptklar an
da sona erecei zaman da belirlemilerse bu hizmet szle-

mesi 'belirli sreli hizmet szlemesi'olarak adlandrlr. Bu be

lirleme genellikle gn, hafta, ay, yl, ya da belirli bir tarih belir
lemek eklinde olabilir.
Hizmet szlemesinin taraflar szlemeyi yaptklar an
da sona erecei zaman belirlememilerse ve iin niteliinden
de szlemenin belirli sreli olmad anlalyora o takdirde
hizmet szlemesi 'belirsiz sreli hizmet szlemesi'dir.
Hizmet szlemesinin taraflar szlemeyi yaptklar an
da sona erecei zaman belirlememilerse ve iin niteliinden
de szlemenin belirli sreli olmad anlalyora o takdirde
hizmet szlemesi 'belirsiz sreli hizmet szlemesi'dir.
alma yaamnda belirsiz sreli hizmet szlemeleri,
asl, belirli sreli hizmet szlemeleri ise istisna durumunda
dr. Uygulamada hizmet szlemelerinin byk ounluunun,
belirsiz sreli hizmet szlemesi eklinde yapld grlmek
tedir.
Hizmet szlemesinin belirli ya da belirsiz srede yapl
masnn nemi kendisini Yasasnn kimi hkmlerinin uygu
lanmasnda gsterir. yle ki belirsiz sreli hizmet szleme
sinin yaplmas, hi bir ekle bal deilken, belirli sreli olan
ve bir yl ve daha uzun sreyi kapsayan szlemeler yazl e
kilde yaplmak zorundadrlar. Ancak baz durumlarda ise, her
iki szleme tr iin de Yasasndaki ayn hkmler uygu
lanmaktadr.
Her ne kadar hizmet szlemesinin taraflar, srenin
uzunluunu belirlemede kural olarak zgr iselerse de; kimi
durumlarda bu konuda snrlar ngrlmtr. rnein zel
Okul Mdrleri ile teki ynetici ve retmenlerle yaplacak
hizmet szlemelerinin sreleri asgari bir ylla snrldr (zel
OKK Md.32/1 C.2). Sreyi asgari ynde snrlamann yansra
hizmet szlemesini azami ynde snrlamaya ilikin dzenle-

meler de sz konusudur. rnein, B.K.M 343. de; yaamboyu veya on yldan uzun sreyle batlanan hizmet szleme
lerinde, iiye onuncu yln bitiminde szlemeden dnme hak
k tannmtr.
te yandan uygulamada iverenlerin bir takm yasal y
kmllklerinden kanmak iin belirsiz sreli hizmet szle
meleri yerine, ard ardna yenilenen belirli sreli hizmet sz
lemeleri batladklar grlmektedir.
Hizmet szlemesinin sreye balanmas olana 'zin
cirleme hizmet szlemesi' olarak nitelendirilen durumlarda
ktye kullanlm olabilir. Gerekten de belirli sreli hizmet
szlemesinin birbirini izler biimde yaplmasnda, her kere
sinde hizmet szlemesi szlemede ngrlen srenin sona
ermesiyle feshe gerek olmakszn sona ereceinden, iinin
feshe kar korunmas hkmlerinden kurtulmak istenilmi ola
bilir. 'Yasaya kar hile', 'iiyi gzetme borcuna aykrlk' kav
ramlaryla aklanan bu durumlar belirli sreli hizmet szle
mesinin belirsiz sreli hizmet szlemesi olarak kabul edilme
si gerekir.
14' Srekli-Sreksiz

Nedir?

Yasaya gre; nitelikleri bakmndan en ok otuz ig

n sren iler srekli, otuz ignnden ok sren iler de s
reksiz itir. Buna gre sreksiz i iin yaplan hizmet szle
melerine 'sreksiz hizmet szlemeleri', bunun dndaki hiz
met szlemelerine 'srekli hizmet szlemeleri' denir.
in srekli ya da sreksiz oluu konusunda, taraflarn
iradesi rol oyanamaz. Her olayda, durumun zellikleri gznnde bulundurularak, kararlatrlan iin nitelii otuz i g
nnden ok bir zamana gereksinim gsteriyorsa, i srekli i
tir. Srekli bir iin iverence ekip almasyla onbe gnde
bitirilmek istenmesi veya srekli bir i iin otuz gnden ksa

sreli bir hizmet szlemesinin yaplmas durumunda, hizmet

szlemesi sreksiz hizmet szlemesi haline gelmez.
15'Hizmet Szlemelerinde
Deneme
ngrmek Zorunlu
mudur?

Sresi

Taraflar, hizmet szlemesiyle kesin olarak balanma

larndan nce bir deneme sresini isterlerse kararlatrabilirler. Dier bir deyile, ii ve iveren hizmet szlemelerinde
deneme sresi ngrmede zgrdrler. Ancak taraflar hizmet
szlemelerinde bir deneme sresi kararlatrrlarsa, bu sre
nin uzunluu en ok bir aydr. Ancak, toplu i szlemelerine
konacak bir hkmle, bu sre aya kadar uzatlabilir. De
neme sresi iinin fiilen ie balamas ile birlikte balar. Ta
raflarn yasada veya toplu i szlemesinde ngrlen sre
den daha fazla bir deneme sresi kararlatrmalar durumun
da, bu sreler geersizdir ve sz konusu durumda yasada ve
ya toplu i szlemesinde ngrlen sreler uygulanr.
Taraflarn birbirlerini denemeleri iin hizmet szleme
sinde belirli bir sre kararlatrmalar durumunda 'Deneme S
reli Hizmet Szlemesi'nden sz edilir.
Deneme sresi iinde taraflar, hizmet szlemesini her
hangi bir sre vermeksizin her zaman feshedebilir ve tazmi
nat demezler. Ancak iinin alt gnlere ait creti ve te
ki haklar sakldr. Burada cretten kastedilen, i karl de
necek cretin yan sra ayrca iinin deneme sresi iinde hak
kazand hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil cretleridir.
Hatta koullar varsa ii ikramiye, prim gibi demelerden ve
sosyal yardmlardan da yararlanr.
Taraflarca ngrlen deneme sresi kesindir. O halde,
deneme sresi ierisinde iinin rnein hastalanmas nede
niyle ie devamszl kararlatrlan bu srenin uzatlmasn
zorunlu klmaz.

Deneme sresi bittikten sonra, hizmet szlemesi taraf

lar iin artk balaycdr. Yani deneme sresinin gemesin
den sonra szlemenin sona erdirilmesi durumunda belirli ve
belirsiz sreli hizmet szlemelerinin feshine ilikin genel h
kmler uygulanacaktr. Ayrca bu durumda iinin alt s
renin belirlenmesinin gerekli olduu tm durumlarda, yani ih
bar ve kdem tazminatlarnn, yllk cretli izin hakknn doum
vs. hesabnda deneme sresi gznnde tutulur.
16'Hizmet Szlemesinin
Bir Koul mudur?

Yaplmas

in Yazl lk

Genel olarak hizmet szlemesinin geerlilii, yasada

aksi belirtilmedike, hibir ekle bal deildir. Hizmet szle
mesini yapan ii ile iverenin yapacaklar hizmet szleme
sinin biimi, konusunda zgrdrler. Ancak Yasalarnda bu
kurala baz istisnalar getirilmitir.
Buna gre; Belirli sresi bir yl ve daha uzun sreli hiz
met szlemeleri ile takm szlemelerinin sresi ne olursa ol
sun yazl yaplmas zorunludur. Bunun dnda gazeteci ve
gemi adam ile bunlarn iverenleri arasnda yaplacak szle
meler de yazl biimde yaplacaktr. Ayrca zel okul ret
menleri ile zel okullar arasnda yaplacak szlemelerin de
yazl ekilde yaplmas gerekir.
Ancak taraflar, aralarnda yasa uyarnca yazl yaplma
s gerekmeyen bir hizmet szlemesinin yazl yaplmasn kararlatrabilirler. Yine Toplu Szlemelerine konulacak bir
hkm ile biim kouluna tabi olmayan bir hizmet szleme
leri iin de ekil koulu ngrlebilir.
Yazl szleme yaplmayan durumlarda iveren, iinin
istei zerine, kendisine genel ve zel i koullarn gsteren
ve imzasn tayan bir belge vermekle ykmldr.

77- Yazl Hizmet Szlemeleri

Hangi

Hususlar

erir?

Yazl ekilde yaplacak hizmet szlemesinde iveren

ile iinin ad ve kimlikleri, yaplacak i, iyerinin adresi, sz
lemenin sresi, cret ile deme biimi ve zaman, varsa ta
raflarn zel koullar, szlemenin yapld gn ve taraflarn
karlkl imzalar bulunur. (Bkz. Ek. 2)
Szleme uyarnca yaplmas zorunlu olan hizmet sz
lemelerinin resmi bir makamca dzenlenmesi ya da onaylan
mas koul deildir.
Yazl ekilde batlanan hizmet szlemeleri, damga ver
gisi ile her trl resim ve hartan muaftr. Ancak yazl yapla
cak hizmet szlemesinin noter tarafndan tanzimi ya da onay
lanmas konusunda taraflarn kendi aralarnda anlam olma
lar halinde gerekli noter cretinin denmesi szkonusu olur.
18' Yazl ekle Uymamann
Nelerdir?

Hukuki

Sonular

Bir kere Yasaya gre bir yl ve daha uzun belirli sreli

hizmet szlemesini yazl olarak yapmayan veya yazl sz
leme yaplmas zorunlu olan ancak yazl yaplmayan teki
durumlarda, yine yazl szleme yaplmayan durumlarda i
iye istedii yazl belgeyi vermeyen ve be iiye kadar ii
altran iveren veya vekiline yzbin lira, 5 iiden fazla i
i altranlara yzbin lira, fiili tekrar halinde ise bu ceza
larn iki kat kadar para cezas verilir.
te yandan belirli sresi bir yl ve daha uzun sreli hiz
met szlemelerindeki yazl ekil koulu Yargtay'a gre is
pat kouludur.
Ancak hizmet szlemesinin geersizlii kabul edilse bi
le, geersizlik bir kimsenin ii saylmasna engel oluturmaz.

Taraflar arasnda fiili i ilikisi kurulmu olduundan, bu ba

lamda iverenin yasal ykmllkleri devam eder.
19'Hukukumuza
Gre Ksmi Sreli
(Part-time)
Hizmet Szlemesinin Yaplmas Mmkn mdr?

alma yaammzda istihdam biimi, tam gn alma

ilkesine dayaldr. Yasalarna gre hizmet szlemesi, ya
salardaki haftalk ve gnlk i srelerine uygun olarak tam gn
alma esasna gre yaplr. Hukukumuzda ksmi sreli hiz
met szlemesine uygulanacak hkmler henz dzenlenmi
deildir. Buna karn Yasasnn tamamiyle tam sreli hiz
met szlemesine uygulanacak nitelikteki hkmleri dnda
tm kurallar ksmi sreli hizmet szlemeleri iin de aynen
uygulanr.
20- Ksmi Sreli Hizmet Szlemeleri
Sekile Uyularak m
Yaplacaktr?

Herhangi

Bir

Hukukumuzda ksmi sreli hizmet szlemesine ilikin

yasalarda dzenlemeler olmadna, bunlara Borlar Yasas
313 vd ile Yasalarnn hkmleri uygulanacana gre; Bu
balamda ksmi sreli hizmet szlemelerine tam sreli hiz
met szlemelerine uygulanacak biim konusunda Yasas
hkmleri uygulanacaktr. Yani ksmi sreli bir i iin yaplm
hizmet szlemesinin geerlilii herhangi bir zel ekle ba
lanm deildir. Ancak belirli sresi bir yl ve daha uzun olan
ksmi sreli hizmet szlemelerinin yazl biimde batlanma
s zorunludur.
21'Ksmi almada cretin Asgari Oran, cret
Eklerinden Yararlanma, Yllk cret, zin
Uygulamas Nasl
Belirlenecektir?

Ksmi statde alan iinin gnlk alma sresi az

olduundan alaca gnlk asgari cret, normal alma kar
l olarak saptanm asgari cretin saat bana den mik-

tannin allan saatle arpm kadardr. Ayrca haftada birka

tam gn alan iiye iveren,; aylk cret olarak, iinin a
lt gnler itibariyle almas gereken aylk asgari cretin al
tnda deme yapamaz.
Bu tr szlemelerle alanlar sosyal yardm ve ikra
miye gibi demelerde altklar sre gznnde tutularak ya
rarlandrlrlar. Ancak objektif olarak farkl davranmay gerek
tiren hakl bir durumun ortaya kmasnda, iveren tam gn
alanlar ile ksmi statde alanlar arasnda sosyal yardm
larn denmesinde ayrm yapabilir.
Ksmi sreli bir ite alan iiye tannacak cretli yl
lk izin sresinin uzunluu, Yasasnda ngrlen asgari izin
sreleri kadardr. Ancak izin srelerinin hesabnda; sadece i
grdkleri gnlerin yerine almadklar ignlerinin de katl
mas gerekir. te yandan ksmi sreli ite alan iiye de
necek yllk izin creti, yllk izin sresince almakla ykm
l olup da izinli bulunma yznden almayaca gnlerin kar
l tutarndadr.
22- Mevsimlik lerde Ne Tr Bir
Szlemesi
Yaplmaktadr?

Hizmet

Gda sanayi, konservecilik, ay, eker, ttn, fndk, r

r, eltik ve tula fabrikalarnda, plaj ve yazlk dinlenme te
sislerinde, kimi yap ve yol ileriyle ta ve kum ocaklarnda a
lmalar sadece mevsimlik olmaktadr. te bu gibi iyerlerin
de beki ya da bakm iileri olarak devaml alan iiler var
sa da, retim faaliyeti yln belirli aylarnda srdrlmektedir.
Mevsimlik bir i iin yaplan hizmet szlemelerinde, hiz
metin konusu, hizmetin mevsimlik bir sre iin yaplacan,
kampanya dneminin bitmesiyle hizmet szlemesinin askda
kalacan ve taraflarn bu dnemde ykmllklerini yerine
getiremeyeceini, yeni kampanya dneminde iinin tekrar ie

arlacan ak olarak belirtmelidir. veren, iyerinin yeni

bir kampanya dneminde tekrar almaya balamasyla, es
ki mevsim dneminde alan iilerine, uygun aralarla ie
baladn duyurmaldr.
Mevsimlik ilerde, her i mevsimi sonunda, iverenle i
i arasnda sresi belirli olmayan hizmet szlemesi tatile u
rar, ertesi i mevsiminde, iinin zamannda iyerine gitmesi
ne karn kendisine i verilmemesi durumunda hizmet szle
mesi feshedilmi saylr. Bu balamda ii iin ihbar tazmina
t ve ayet kdem sresine ilikin koul gereklemise, kdem
tazminat hakk domu olur.
Mevsimlik ilerde szlemenin sona ermesi Yasas
nn 13. maddesinin yansra hakl neden dolaysyla da yap
labilir.
23- yerinde Sakat ve Eski Hkml
Mcadele Balammda altrma
Douran Koullar
Nelerdir?

ve Terrle
Ykmll

verenler 50 veya daha fazla ii altrdklar iyerle

rinde %2 orannda sakat ve yine ayn oranda eski hkml ile
terrle mcadele yasasnda ngrlenleri altrmakla y
kmldrler. Yasa balamnda sz konusu olan hizmet sz
lemesi yapma zorunluluunun kapsamna bedensel zrleri
yznden, alma gnlerinin en az %40'ndan, en ok %70'inden srekli olarak mahrum bulunanlarla, en ok %70'in s
tnde mahrum bulunduklar halde bir ite verimli olarak al
abilecekleri salk kurulu raporuyla belgelenen sakatlar ile
alt aydan daha uzun sreli hrriyeti balayc bir cezaya h
km giymi ve cezasn infaz kurumlarnda tamamlam veya
cezas tecil edilmi yahut artl salverme yoluyla tahliye edil
mi olan eski hkmller girer. Terrle Mcadele Yasas ba
lamnda zorunlu altrlacak kiiler kapsamnda; ehit olan
veya alamayacak derecede mall olan kamu grevlileri ile

er ve erbalarn varsa eleri, yoksa ocuklarndan biri, ocuk

lar yoksa kardelerinden birisi veya mall olup ta alabilir
durumda olanlar da yer alr.
veren iyerindeki sakat ve eski hkmllerin alma
larn kolaylatracak nlemleri almak, onlar, meslek, beden
ve ruhsal durumlarna uygun bir ite altrmakla ykml
dr. verenin ayn il snrlar iinde birden fazla iyerinin bu
lunmas durumunda iverenin altrmakla ykml olduu
sakat ve ykml says toplam ii saysna gre belirlenir.
veren altrmak zorunda olduu sakat ve eski hkmlle
ri ve i Bulma Kurumu aracl ile salar. Ancak iyerinin
iisi iken sakatlanm olanlara ncelik tannr.
altrlacak sakat ve eski hkml saysnn saptan
masnda daimi ii says esas alnr. Yzdenin bulunmasn
da yarma kadar olan kesirler dikkate alnmaz. Yarm ve daha
fazla olanlar tama tamamlanr. rnein bir iyerinde daimi i
i says 155 ise, altrlacak sakat ve eski hkml says;
155 X 2=3.1 olarak bulunacaktr. Bu iyerinde 3 sakat, 3 eski
100
hkml ii ile 3 terrden zarar gren ii altrlacaktr.
yerindeki daimi ii says rnein 183 ise, altrlacak sa
kat ve eski hkml says; 183x2=3.66 olarak hesaplanacak
100
ancak yarmlar tama ibla edebileceinden iveren bu iye
rinde 4 sakat, 4 eski hkml ile 4 terrden zarar gren al
trmakla ykml olacaktr. Mkerrer su iledii belirlenenler
bu haktan yararlanamazlar. Yasa hkmlerine aykr hareket
le sakat ve eski hkml altrmayan iveren veya vekiline,
altrmad her sakat ve eski hkml bana ve altrma
d her her ay iin beyzbin lira para cezas verilir.
Ancak 1995 tarih ve 4131 Sayl Yasayla Terrle Mca
dele Yasasna eklenen maddeye aykr hareket eden iveren
veya vekilleri hakknda, altrmad kii bana ve altr-

madii her ay iin, o yl iin saptanan asgari cretin 10 kat tu

tarnda para cezas uygulanr.
24' Hizmet Szlemesinin
Yaplmasnn
Yasakland Haller
Nelerdir?

Kural olarak iverenler diledikleri iiler ile hizmet sz

lemesi yapmakta serbesttirler. Ancak mevzuatmzda ive
renlerin kimi durumlarda hizmet szlemesi yapmas yasak
lanmtr. Bu halleri u ekilde sralayabiliriz:
15 yandan kk ocuklarn altrlmas yasak
tr. Ancak ocuklarn salk ve gelimelerine, okul veya
mesleki eitim ve meslee yneltme programlarna de
vamlarna yahut renimden yararlanma kabiliyetlerine
zarar vermeyecek niteliklerdeki ilerde 13 yan doldur
mu ocuklarla hizmet szlemesi batlanabilir.
18 yandan kk ocuklarn bar, kabare, dans salon
lar, kahve, gazino ve hamamlarda altrlmas yasaktr.
Gazino, bar, kafeenton ve bunlara benzer iki kul
lanlan yerlerde banyo, hamam ve plajlarda 21 yandan
kklerin altrlmas yasaktr.
Maden ocaklar, kablo demesi, kanalizasyon ve t
nel inaat gibi yeraltnda ve sualtnda 18 yan doldur
mam erkek ocuklarn ve her yataki kadnlarn alt
rlmas yasaktr.
Ar ve tehlikeli ilerde 16 yan doldurmam o
cuklarla kadnlarn altrlmas yasaktr. Bununla birlik
te ar ve tehlikeli iler tzne gre kimi ar ve tehli
keli ilerde kadnlar alabileceklerdir.
Sanaiye ait ilerde 18 yan doldurmam erkek o
cuklar ile her yataki kadnlarn kural olarak altrlma-

lan yasaktr. Ancak iin zellii gerei kadn ii alt

rlmas mmkn olan ilerde, 18 yan doldurmu kadn
iiler iin hizmet szlemesi batlama yasa kaldrl
mtr.
te yandan alma yaammzda yabanclarn hiz
met szlemesi yapma serbestisi yllar nce karlm
1932 tarihli Trkiye'de Trk Vatandalarna Tahsis Edilen
Sanat ve Hizmetler Hakknda 2007 Sayl* kanunla snrlan
drlmtr.
25- i alma
Dzenlenir?

ve Kimlik Karnesi Nedir ve Nasl

veren hizmet szlemesi batlayp ie ald her ii

ye, en ge 15 gn iinde i altrma ve Kimlik Karnesi ver
mek zorundadr. Deneme sresine tabi hizmet szlemelerin
de 15 gnlk sre, deneme sresinin bitiminden sonra balar.
Bu karne ve i Bulma Kurumu tarafndan tek tip olarak bas
trlr ve para karlnda verilir (Bkz Ek 3).
yerinden ayrlan iilerin alma ve kimlik karnesi ge
ri alnmaz. yerinden ayrldktan sonra ii iin kimlik karne
si iinin iinden ayrld tarih ksm gn, ay ve yl verilerek,
son ald cret brt miktar yazlarak, iinin iteki meslek ve
pozisyonunun ne olduu belirtilerek, iyerinde grd kurs
lar sralanarak iveren veya vekili tarafndan doldurulup imza
lanmas gerekir (Bkz Ek.4).
26'inin verene
Var mdr?

Kar Rekabet

Etmeme

Borcu

Rekabet etmeme borcu ancak hizmetszlemesi taraf

larnn bunu aka kararlatrm olmalar durumunda szko
nusu olur. Bu bor; hizmet szlemesi taraflarnn, bu szle
menin sona ermesinden sonra iinin iverenle kendi adna
rekabet edecek bir i yapmamasn ya da rakip bir kurumda

almamasn veya byle bir kurum ile ortak sfatyla yahut

baka bir sfatla ilgili olmamasn kararlatrmas durumunda
vardr. inin ivereni ile hizmet szlemesinin bitiminden son
ra rekabet etmemeyi yklenmesi hizmet szlemesinde ng
rlebilecei gibi ayr ve zel bir szleme ile de dzenlenebi
lir.
Ancak bu konudaki anlamann, yazl biimde gerek
letirilmesi gerekir. Ayrca rekabet yasann i, yer ve sre
bakmndan snrlandrlmas zorunludur. te yandan Borlar
Yasasna gre rekabet etmeme koulunun iinin ekonomik
geleceini hakkaniyete aykr olarak tehlikeye sokmamas da
gerekir. (B.Y.md.349). Yani rekabet etmeme ykmll i
inin yaamn kazanmas ya da srdrmesi olanaklarn ma
kul olmayan bir tarzda smrlamamaldr.
Rekabet etmeme yasana aykr hareket zararn gider
mek zorundadr. Kald ki uygulamada genellikle rekabet etme
me yasann etkili hale getirebilmek iin, szlemeye, Bor
lar Yasasnn 158.maddesinde dzenlenen 'cezai koul' da ko
nulmaktadr. Bu durumda, yani hizmet szlemesine bu ya
sakla lgili bir cezai koul konulmu, ancak zarar bunu am
ise, ii fazlasn tazminle ykmldr.
Bu bor, borcun, ii tarafndan yerine getirilmesinde i
verenin artk bir yararnn bulunmadnn saptanmasnda son
bulur. Ayrca hizmet szlemesinin, iinin kusuru olmakszn
iveren, iverenin kusuru nedeniyle ii tarafndan sona erdi
rilmesi durumunda da bu bor sona erer (B.Y.md.352/11).
Doaldr ki hizmet szlemesinin yrrlk sresinde, i
inin iverene rakip olmas ayn ii gren baka bir iyerinde
almas kural olarak mmkn deildir. Ancak, yine de ii
iin zellii gerei kimi istisnalar dnda baka bir iverende
i saatleri dnda alyorsa ve iki ivereni ile ayn faaliyette
bulunuyorsa rekabet etmeme borcunu iniyor demektir.

CRET

27- cret Nedir ve Ka ekilde

cret

Belirlenir?

Hizmet Szlemesinde iinin edimi kararlatrlan iin

grlmesi, buna karlk iverenin edimi ise, yaplan i kar
lnda belirli bir deerin denmesidir. Buna gre cret, al
amad halde cret denmesini gerektiren durumlarn dn
da, yaplan bir hizmetin karl olarak, iveren veya nc
kiilerce iiye salanan ve para veya parasal deeri bulunan
menfaatlerden oluan bir gelir eididir.
cret, 'maa' kavramndan farkllk gsterir. Maalar,
aylk olarak ve pein denirken, cretlerin en ge ayda bir
denmesi koulu getirilerek, haftalk ve gnlk olarak da den
mesi olana tannmtr. Ayrca cret, iinin edimi karln
da dendii iin, crete hak kazanabilmenin koulu ncelikle
iinin kendisine den edimi yerine getirmesine baldr.
veren ayn iyerinde, ayn nitelikteki ilerde alan
kadn ve erkek iilere, yalnzca cinsiyet ayrl nedeniyle,
sendikal sakat ya da eski hkml olup olmamasna gre,
farkl cret deyemez ve toplu i szlemeleri ve hizmet sz
lemelerinde de buna aykr hkmler getirilemez.
cret, ncelikle yaplan bir iin karl olarak denir.
crete konu olacak olan hizmet yasaya ve ahlaka aykr olma
yan her trl hizmet olabilir. Bu anlamda bir fabrikada yneti
cilik yapan genel mdrden, vasfsz ii olarak alan kiiye
kadar herkesin yapt i crete konu olabilir. Bu balamda,
meslek renme iin alan raklarn yaptklar iler de 'hiz
met' kavramna girer. Nitekim, raklk Meslek Eitimi Yasa
snda, iyeri sahiplerine, iletmelerde mesleki eitim gren
raklara yalarna uygun asgari cretin yde otuzundan aa
olmamak zere cret demekle ykml klnmtr.
cret eitli ekillerde belirlenebilir. cret ilk olarak a
lma sresinin uzunluuna gre belirlenebilir. Zaman ls

olarak saat, gn, hafta veya ay esas alnabilir. cretin bu e

kilde belirlenmesinde, almadaki verimlilik ve elde edilen so
nu dikkate alnmaz. Zamana gre cret deme uygulamada
pratik olarak hesaplanmas kolaylk gsterdii iin en ok ter
cih edilen bir yntemdir.
Bir dier cret belirleme ekli, akort crettir. Akort c
ret, yaplan iin sonucuna gre hesaplanan crettir. Bu cret,
para says, byklk, uzunluk veya arlk gibi birimlere g
re saptanr ve belirli bir alma dnemine den cret, her bi
rim iin saptanan cretin birim says toplam ile arplmas so
nucu bulunur. Bunun uygulamada grlen en yaygn tr par
a bana crettir. Buna gre yaplacak her bir para iin be
lirli bir cret saptanr, parann byklk, arlk ve uzunluu
nem tamaz.
28- cret eitleri

Nelerdir?

cret, asl cret ve ekleri olarak iki ksmdan oluur.

iye salanan ikramiye, prim, sosyal yardmlar gibi yan men
faatler dnda kalan cret asl crettir. Buna gre asl cret,
iiye, iveren tarafndan kendisine yaplan iin (hizmetin) kar
l olarak denen paradr.
Asl cretin yannda yasa veya szleme uyarnca ii
nin hak kazand tm menfaatler, cretin eklerini oluturur.
Bunlar ikramiye, prim, komisyon ve kardan pay almadr.
Yasasnda baz durumlarda asl cretin, baz durum
larda da asl cretin yannda iiye salanan menfaatlerin de
cretin hesaplanmasnda gznnde tutulaca dzenlenmi
tir. rnein, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil gnleri ile
yllk izinlerde iinin cretinin esas alnaca dzenlenirken,
ihbar ve kdem tazminatnn hesabnda asl cret yannda asl
crete ek olarak iiye salanan para veya para ile llmesi
mmkn szlemeden ya da yasadan doan menfaatlerin t
mnn dikkate alnaca dzenlenmitir.

29'ikramiye

Nedir?

kramiye asl crete ek olarak kimi nedenlerle (noel, yl

ba, evlenme, bayram, iyerinin kurulu yldnm gibi) ve
rilen crettir. veren ikramiye verip vermemekte ya da kimi ki
ilere ve kimi koullar altnda vermek konusunda zgrle
sahiptir. rnein, bir iveren bir iyerinde alan belirli say
da ocuu olan kiilere ikramiye verilmesine karar verebilir.Bu
rada dikkat edilmesi gereken, iverenin ayn durumda bulu
nan kiilere farkl ilem yapmamas ve bazlarna ikramiye ve
rirken, dierlerine vermemesi, eit ilem yapma borcuna ay
kr davranmamasdr. rnein, bir iveren kendi iyerinde a
lan belirli bir yaa gelmi ve ayn iyerinde belirli bir sre
iinde alan kiilere ikramiye vermeye karar vermise, bu
koullar tayan kiilerin tamamna, ayn oranda ikramiye ver
mekle ykml olacaktr. Bu balamda iveren, ikramiye ko
nusunda iinin sendika yesi olup olmamasna gre de fark
l uygulama yapamaz.
kramiye, toplu szlemede ya da hizmet szlemesin
de kararlatrlabilir. Kimi durumlarda bunlarda kararlatrlmam olmasna karn, o iyerinde iverence devaml uygu
lamalar sonucu alma koulu haline gelebilir. te bu durum
larda ikramiye artk iverenin kendisinin iradesine kalm bir
durum olarak nitelendirilmez ve iiye bunlar talep hakk ve
rir. rnein bir iyerinde iveren, her yl banda iilere ma
alaryla orantl olarak bir ikramiye veriyorsa ve bu, birka yl
st ste tekrarlanmsa, bu durumda bunun bir alma kou
lu haline geldii ve iiye talep hakk verdii kabul edilir.
Toplu i szlemeleri ile kararlatrlan ikramiyelere ya
sal snrlama getirilmitir. Buna gre toplu i szlemeleriyle
getirilen ikramiyelerin, 6772 sayl Yasa uyarnca her yl iin
her biri bir aylk istihkaklarn gememek kouluyla toplu i sz
lemeler ile en ok iki ikramiye daha verilebilecei kararlat
rlabilir. 6772 sayl Yasann kapsam dnda kalan iyerlerin-

de alan iilere toplu i szlemeleri ile en ok drt, mn

hasran yer altnda alan iilere en ok be ikramiye de
nebilecei dzenlenm.itir.
30' Prim

Nedir?

Bir baka ek cret tr de primdir. Prim iinin bireysel

olarak veya bir grup iinde aba gstererek baarl bir ekil
de yapm olduu ii dllendirmek iin kendisine denen ek
crettir. Bir baka deyile, prim, stn bir aba gstererek i
inin yapt iin dllendirilmesi amacyla denen cret eki
dir. Bu niteliiyle prim ve ikramiyenin ayn eyi ifade ettii so
nucu karlabilir. Zaten uygulamada da bu iki kavram birbir
leriyle kartrlmaktadr. Ancak primi, ikramiyeden ayran zel
lik, primlerin nitelikli iileri, honut etmek iin cretlerini tat
minkar bir dzeye getirmek ve onlar iletmede tutabilmek iin
verilir. Ayn ikramiyede olduu gibi, prim denmesi iveren ta
rafndan kendiliinden yaplabilecei gibi, hizmet szlemesi
veya toplu i szlemeleriyle de kararlatrlabilir. Yine baz
durumlarda iverence tek tarafl olarak ve tekrarlanan prim
demeleri bir alma koulu haline gelebilir.
31'Komisyon

Nedir?

kramiye ve primden farkl olarak iinin grd hizme

tin sonuncunda iveren salad menfaatlerin deeri zerin
den yzde miktar ile denen karlk 'komisyon' (provizyon)
olarak adlandrlr. rnein, konfeksiyon maazasnda sat
eleman olarak alan kimseye, satn yapt mallarn de
eri zerinden belli bir yzde ile denmesi kararlatrlan mik
tar komisyon creti olarak adlandrlmaktadr.
Uygulamada iiye kimi durumlarda cret olarak yalnz
ca komisyon creti denirken, kimi durumlarda da iinin asl
cretine ek olarak komisyon creti dendii grlmektedir.
Hangi durumda olursa olsun komisyon cretinin denebilme
si iin bunun taraflar arasnda kararlatrlm olmas gerekir.

32- Yzde Usul Nedir, Nasl

Hesaplanr?

Otel, lokanta, elence yerleri ve benzeri yerler ile iki

iilen ve hemen orada yenilip iilmesi iin eitli yiyecek sat
lan yerlerde iilere yzde usulne gre cret denecei kararlatrlabilir. Bu durumda iinin creti, belirli bir yzdeye
gre belirlenen deerden oluur. Baz iyerlerinde iiye hem
alt zamana gre cret, hem de yzde usulne gre c
ret dendii durumlara rastlanmaktadr.
Yzde usul crette, mteriler kendilerine yaplan hiz
metin karl olarak bir miktar para derler. Bu miktar, hesap
pusulasna yaplacak demenin belirli bir yzdesi olarak ek
lenmesi suretiyle gerekleir. Yzde olarak hesaplanan bu
demeler iveren tarafndan alkonur ve yine iveren tarafn
dan iiye denir. Bu ynyle yzde usul cret ile bahi bir
birinden farkldr. yle ki, bahi, mterilerin isteine bal
olarak iiye braktklar paradr ve bahi olarak denen pa
ra ii tarafndan alkonur. Buna gre yzdelerin denmesi
mteri iin bir zorunluluk olutururken, bahi verilmesi ta
mamen mterileren isteine baldr. Eer, mteriler tara
fndan bahi ad altnda iilere braklan paralar iilere ve
rilse bile, iveren tarafndan, iiye bunlar alkoyma hakk ve
rilmedii durumlarda bahiten szedilemez. Bunlarn yzde
niteliinde kabul edilmesi gerekir. Baz iyerlerinde bu uygu
lamalara rastlanmakta ve mteriler tarafndan bahi olarak
braklan paralar, iverenler tarafndan alkonmakta ve biraraya getirilmekte ve dier iilerle birlikte belirli bir orana gre
paylatrlmaktadr.
Yasasna gre yzde usulne gre cretin belirlendi
i iyerlerinde, iveren iyerinde alan tm iilere eksiksiz
olarak demekle ykmldr. Buna gre, yzde olarak topla
nan bu paralardan sadece hizmeti dorudan doruya mte
riye salayan kiiler deil, o iyerinde alan tm iiler be
lirli oranlarda yararlanr. rnein, bir pastane iletmesinde

mterilerden yzde olarak alman miktarlar sadece garsonla

ra deil, smarlanan eyleri hizmete hazr hale getiren ya da
bunlarn imalatnda alan iilere de denir.
33-Kardan
Nedir?

Pay Alma eklinde

Belirlenen

cret

Hizmet szlemesiyle alan iilere, iletmenin belir

li bir dnem itibariyle elde edecei kara belirli oranlarda katl
malar halinde kardan pay alma eklinde belirlenen cretten
szedilir. veren kimi zamanlarda iilerin verimini arttrmak
iin bu yola bavurmaktadrlar. zellikle iyerinin retim, y
netim ve sat departmanlarnda alan kiilere bu olanan
tannd grlmektedir.
Uygulamada genellikle kara katlm crete ek olarak ka
rarlatrlr. Ancak istisnaen de olsa kimi durumlarda cret ye
rine kararlatrld da grlmektedir. Ancak cretin tamam
n kara balamak geerli deildir, nk, cret belirli dnem
lerde denmesi gereken bir gelirdir ve karn elde edilmesi ise
hesap devresi sonunda gerekleeceinden ve ayrca o ilet
me bakmndan o dnem itibariyle kar elde edilip edilemeye
cei nceden bilinemeyeceinden iinin almasnn kar
l olarak denen cretin byle tesadfi bir duruma balan
mas geerli deildir.
ilere iletmenin karna belirli oranlarda katlma ola
nann tannd durumlarda, bu durum ile iletmede alan
pay sahiplerine datlan karn karlatrlmas gerekir. let
medeki pay sahipleri ile eit haklara sahip bir ortaktr. Kardan
pay alan ii ise, kardan pay almasna karlk, iverene hiz
met szlemesi ile bal bir kiidir. Buradaki kardan ald pay
gerek anlamda crettir ve crete ilikin hkmlere tabidir.

34- plak cret, Giydirilmi

cret

Nedir?

piak cret, iinin i grmesi karlmda kendisine

nakden denen mebladr yani asl crettir. Buna uygulama
da 'kk cret', 'esas cret', 'temel cret' veya dar anlamda c
ret denildii grlmektedir. Giydirilmi cret ise, asl crete ek
olarak iiye salanan para veya parayla llmesi mmkn
szlemeden ve yasadan doan menfaatlerin dikkate alna
rak hesapland crettir. Buna gre asl crete ek olarak de
nen ikramiye, prim ve komisyonlarn yansra iiye yaplacak
sosyal yardmlar, rnein, evlenme, doum, lm yardmlar,
ocuk paras gibi yardmlar da giydirilmi cretin hesaplanma
snda dikkate alnacaktr. Bunlar dnda salanan menfaatle
rin mutlaka para eklinde salanmas koul deildir, parayla
llmesi mmkn ayni demeler de cretin hesabnda dikka
te alnacaktr. rnein, iilere k aylarnda verilen kmrler
parayla llmesi mmkn ayni yardmlardr.
Ancak cret denildiinde asl anlalmas gereken p
lak crettir. Buna gre giydirilmi cretin szkonusu olabilme
si iin yasada veya szlemede bunun aka belirtilmesi ge
rekir. rnein, Yasasnda ihbar ve kdem tazminatlarnn
hesabnda giydirilmi cretin esas alnaca aka dzenlen
mitir.
plak cret ile giydirilmi cret kavramlarnn daha iyi
aklanabilmesi iin bir rnek vermek gerekirse:
inin creti (aylk)

60 milyon TL.

Prim

20 milyon TL.

Aile Yardm (aylk)

10 milyon TL

Ar vasta zamm

5 milyon TL.

Yakacak yardm

5 milyon TL.

Buna gre, iinin plak creti 60 milyon TL. iken, giy

dirilmi creti 100 milyon olmaktadr. O halde ihbar ve kdem
tazminatlarnn hesabnda iinin creti 100 milyon olarak he
saplanacaktr.
35- cret Pusulas

veya Defteri

Nedir?

Yasasna gre, iiye yaplan her demede iveren,

iiye bir pusula vermek veya demeyi iinin yanndaki bir
deftere kaydetmekle ykmldr. cret hesabn gsteren pu
sulann imzal olmas veya iyerinin zel iaretini tamas ge
rekir. cret defterinin kullanlmas halinde ise, deftere kaydo
lunan bu hesaplarn ayn ekilde imzalanmas ya da iaretlen
mesi gerekir.
cret pusulas veya defterinde, demenin gn, ilikin
olduu dnem, fazla alma, hafta tatili, ulusal bayram ve ge
nel tatil cretleri gibi asl crete yaplan her trl eklemelerin
ve vergi, sigorta primi, avans mahsubu, nafaka, icra gibi her
eit kesintilerin ayr ayr gsterilmesi gerekir.
36' cret Pusulas

Nasl

Dzenlenir?

GELRLER
Normal alma Tutar
Vardiye (Varsa)
Prim (Varsa)
Sorumluluk (Varsa)
Yemek creti
Yakacak creti
Aile Zamm
ocuk Zamm
ocuk Paras
Ve Benzerleri

KESNTLER
SSK PRM % 14
Tasarruf Kesintisi % 2
Gelir Vergisi %25&%30
Damga Pulu (Binde 48)
Sendika Aidat

GYDRLM TOPLAM
GELR

NET ELE GEEN

TOPLAM KESNTLER
GYDRLM TOPLAM GELR
TOPLAM KESNTLER

Aklamalar:
Hesaplamaya ilk nce gelirler blmnden balanr.
1-Yevmiye x allan gn says= plak brt cret bulunur
2-Var ise kdem, vardiya, sorumluluk ve primler ilave edilir.
3-Var ise dier yardmlar (yemek, yakacak, aile, ocuk vb.) ila
ve edilir
4-Bylece aylk giydirilmi toplam gelir bulunur.
5-Bundan sonra kesintiler blmnn hesab yaplr. Bu ilem
leri,
6-Giydirilmi toplam gelirden (Yemek, aile, ocuk paralar d
lerek) SSK tavan ve taban dikkate alnarak %14 SSK pri
mi kesilir. Burada dikkat edilecek husus, kesilecek primin mik
tarnn SSK tavanndan ve tabanndan aada ve yukardan
kesilemeyeceidir.
01.01.1998 Tarihi itibariyle,
SSK: TAVANI: 82.964.100.TABANI: 50.052.000.-TL.'dir.
7-Daha sonra, tasarruf fonu ii hissesinin kesintisi hesap edi
lir. Giydirilmi toplam gelirden, yemek, aile, ocuk, yakacak gi
bi yardmlar dlr. Sonra ortaya kan cretten %2 tasarruf
kesintisi yaplr.
8-Gelir vergisini hesaplamak iin
a)Sigorta kesintisi
b)Tasarruf kesintisi
cjsendika aidat (bir yevmiye)
d)ocuk paras
e)Asgari geim indirimi (10.01.1998 tarihi itibariyle 9.450.000.TL.'dir)
f)Var ise askerlik borlanmasnn tamam
g)Var ise zel hayat sigortas,
kalemlerinin tamam toplanr ve giydirilmi toplam gelirden d
lr. Kalan ksm vergilendirilecek ksmdr. inin o yl ie
risindeki toplam (kmlatif)vergi matrah dikkate alnarak %25,
%30 veya %35 dilimlerden, hangisi uygunsa bu oranlardan

vergi kesilir, ve bylece gelir vergisi bulunmu olur.

9-Daha sonra toplam giydirilmi gelirden aile ve ocuk para
lan kartlarak bu rakamn zerinden binde 48 orannda dam
ga vergisi kesintisinin ilemi yaplr.
10-Kesintilerin kalemleri toplanr, bylece toplam kesintiler
miktar bulunmu olur.
11 -imdi sra net geliri hesaplamadadr.
Toplam giydirilmi gelirden, toplam kesintiler kartlarak net
olarak ele geen gelir tespit edilmi olur.
37' cret Borcu Nasl, Kime Nerede ve Ne Zaman
denir?

cret, hizmet szlemesinde gsterilen ii yapan, bu a

lmasnn karl denir. i cretinin nakden ve Trk pa
ras olarak denmesi gerekir. Buna gre cret, iiye mal ve
rilmek suretiyle denemez ve ayrca taraflar, hizmet szle
mesinde, creti yabanc bir para ile kararlatrm olsalar bi
le, cretin denmesinin deme tarihindeki geerli kur zerin
den Trk parasyla denmesi gerekir. Ancak bugnk uygula
mada cretlerin yabanc para ile de dendii grlmektedir.
Yargtay 1995 ylnda verdii bir kararda (Yargtay 9. HD'nin
E.1994/654, K.1995/15659 16.5.1995 tarihli karar) Yasas
madde 26 hkmne karn szlemede taraflarca Libya Dina
r olarak kararlatrlan cretin, Libya Dinar olarak aynen ve
ya fiili deme tarihindeki effektif kur zerinden Trk Liras ola
rak deneceine karar vererek, cretin yabanc bir para ile de
deneceini kabul etmitir. Nakit olarak denmesi gereken c
ret tedavl zorunlu olan para ile denecektir. Bunun dnda
senet veya kymetli evraklardan bono ve polie ile cret de
nemez. Ancak yine bir kymetli evrak olan ek ile demenin
yaplmasnn mmkn olduu kabul edilir, nk ek szko
nusu olduunda, ek bir deme arac olarak kullanldndan
bunun paraya evrilmesi bir glk gstermez.

cretin belirli aralklarla denmesi gerekir. Yasaya g

re cret, en ge bir ay iinde denmelidir. Bu sre, toplu i sz
lemeleri veya hizmet szlemeleri ile bir haftaya indirilebilir.
Uygulamada da kimi iyerleri haftalk cret derken, kimileri
aylk cret demesinde bulunmaktadrlar.
Toplu i szlemelerinde ve hizmet szlemelerinde c
retin nerede denecei kararlatrlabilir. Uygulamada sala
d kolaylk ve pratiklik nedeniyle cretlerin i yerlerinde den
dii grlmektedir.
38'Avans

Nedir ve denme Koullar

Nelerdir?

Avans, iinin gereksinimi olan dnemlerde, ileride ger

ekleecek hakkna mahsuben, alt gn karl kadar
iveren tarafndan nceden yaplan demedir. Bilinmektedir
ki hizmet szlemelerinde, crete hak kazanabilmek iin n
celikle iinin kendi edimini ifa etmesi gerekir. Ancak iiye
gereksinimi olan durumlarda iverenden 'avans' isteme hakk
verilerek bu kural bir lde yumuatlmtr.
veren, iinin her istedii tarihte avans vermekle y
kml deildir. inin avans isteyebilmesi iin, gereksinimi
nin bulunmas, istedii avans tutarn hak etmi olmas, avans
demenin ivereni zarar ve skntya drmemesi gerekir.
Gerekten uygulamada genellikle ay sonunda veya sonraki
ayn beine kadar kesin deme yaplmakta ve buna gre de
isteyen iilere ayn onbeinde veya yirmisinde aylnn ya
rs kadar avans verilmektedir.
39'Asgari cret Nedir? Nasl Belirlenir,
Uygulanr?

Kimlere

Asgari cret, iilerin insan onuruna uygun bir biimde

yaayabilmelerini ve yaptklar iin karlnda adaletli bir ge
lir dzeyi elde etmelerini salamak iin ngrlmtr. Buna
gre asgari cret, iilere normal bir alma gn karl

olarak denen ve iinin gda, konut, giyim, salk, ulam ve

kltr gibi zorunlu ihtiyalarn gnn fiyatlar zerinden asga
ri dzeyde karlamaya yetecek crettir. Asgari cretler, a
lma Bakanlnda toplanacak Asgari cret Tespit Komisyo
nu tarafndan saptanr. Bu komisyonun kararlar kesindir. Ko
misyon karar Resmi Gazetede yaymlanr ve yaynland ta
rihi izleyen aybanda yrrle girer.
Asgari cret, 16 yan doldurmu iiler ve bundan da
ha kk iiler bakmndan ayr ayr belirlenir. Asgari cret
Tespit Komisyonu, asgari cretin belirlenmesinde sosyal du
rumu, ekonomik durumu, cretliler geinme indeksini, fiilen
denmekte olan cretlerin, genel seyrini, ikolu ve ikollarnn
niteliini gznnde bulundurur. Asgari cret blgesel ya da
tm lke iin belirlenebilir.
Asgari cret bir gnlk cret olarak belirlenir. O iyerin
de aylk, haftalk, saat bana, para bana cret uygulanma
s halinde, belirlenen miktar bu durumlara uyarlanr.
Asgari cret bir kez belirlendikten sonra, bu miktar hiz
met akdi ile alan ve Yasas kapsamna giren her eit i
i ile gemi adam ve gazeteciler ile tarm iileri hakknda uy
gulanr. Asgari cretin uygulama kapsamna raklar da girer.
Ancak bu kiiler bakmndan asgari cret ykmll hafifletilmitir. letme sahibine, raa ie balad gnden itiba
ren Yasas gereince saptanan asgari cretin yzde otu
zundan aa olmamak zere cret demekle ykml kln
makla, bu kiilere denecek cretlerin belirlenmesinde de as
gari cretin esas alnaca dzenlenmitir.
40'Asgari cret Kural ma Uymama Halinde inin
Haklan Nelerdir? Bu Durumda Cezai Yaptrm
Szkonusu Olur mu?

Asgari cret Tespit Komisyonu tarafndan belirlenen c

ret, iiye denecek cretin alt snrn oluturur ve bunun al-

tnda deme yaplamaz, toplu i szlemelerinde veya hizmet

szlemelerinde kararlatralacak cretler asgari cretin altn
da olamaz. Asgari cret altnda bir cret kararlatrlmsa,
bunlar asgari cret miktarna ykseltilir. Ayrca iveren tara
fndan iilere salanacak sosyal yardmlar gereke gsteri
lerek de asgari cretten her hangi bir indirim yaplamaz.
Kendisine o dnemde geerli olan asgari cret miktar
nn altnda deme yaplan ii, iverenin bu ykmn yerine
getirmesini talep edebilir. Bunun temini iin iverene kar ifa
davas aar. Bu davann konusu, fiilen denenen cret ile as
gari cretin arasndaki farkn istenmesidir. Bundan baka as
gari cret deme ykmlln yerine getirmeyen iverene
kar ii, hizmet szlemesini Yasas madde 16 uyarnca
feshedebilir.
Yasasnda asgari cret deme ykmlln yeri
ne getirmeyen iveren hakknda cezai yaptrm getirilmi ve
komisyonun saptad asgari cretleri iiye demeyen veya
noksan deyen iveren ya da iveren vekiline beyzbin lira
para cezas verilecei dzenlenmitir. Bu ceza idari para ce
zas niteliindedir.
41' crette Zaman Am Nedir, Nasl

Hesaplanr?

iye zamannda denmeyen cretler iin zamanam

5 yldr. inin, iverene kar aaca dava 5 yl iinde al
maldr. Bu sre cret alacann doduu tarihten itibaren
balar. Her bir cret alaca iin zamanam ayr ayr hesap
lanr. rnein, ii 1998 ylnn Mays ayna ilikin cretine ili
kin zamanam bu tarihten itibaren balarken, iinin Haziran
ayna ilikin creti iin zamanam Haziran ayndan balat
larak 5 yl olarak hesaplanr.

42' Hafta Tatilinde, Ulusal Bayram ve Genel

Gnlerinde cret Nasl denir?

Tatil

veren, haftann 6 gn Kanundaki i srelerine uygun

olarak alm iilere haftann 7. gn izin vermek zorunda
dr. Bu 'hafta tatili' olarak adlandrlr ve genellikle Pazar gn
verilir. Ancak Pazar gn de allan iyerlerinde bu izin hak
k hafta iinde bir gn kullandrlmaldr. allmayan hafta ta
tili gnlerinde iveren tarafndan bir i karl olmakszn bir
gndelik tutarnda cret denmesi zorunludur. Bunun hesap
lanmasnda sadece plak cret (asl cret) esas alnr.
Yukarda sylediimiz haftalk ve gnlk cretle alan
iiler bakmndan geerlidir. Buna karlk aylk cretle al
an iilere, almadklar hafta tatili iin ayrca cret den
mez. Bu iiler bakmndan denecek hafta tatili creti, aylk
cretin iinde yer ald kabul edilir. Ancak hizmet szleme
lerine, toplu i szlemelerine veya iyeri i ynetmeliklerine
konulacak hkmlerle aylk cretli iiler bakmndan da a
lmadklar hafta tatili iin ayrca cret denecei kararlat
rlabilir.
Yine Yasasna tabi iyerlerinde, ulusal bayram ve ge
nel tatil gn olarak kabul edilen gnlerde allmayan gn
ler iin, bir i karl olmakszn o gnlere ait cretlerin tam
olarak denecei dzenlenmitir. Aylk cretle alan iiler
bakmndan, denen crete bu gnlere ait cretler de dahil ol
duundan iiler bu gnler iin ayrca bir cret isteyemezler.
Yine iinin creti kararlatrlrken, ii ile iveren arasnda,
szkonusu crete ulusal bayram ve genel tatil cretlerinin de
dahil olduu kararlatrlmsa, ii bu gnler iin ayrca bir c
ret isteyemez.

43-Hafta Tatili, Ulusal Bayram ve Genel Tatil

Gnlerinde inin altrlmas
Halinde cret
Nasl
denecektir?

Hafta tatilinde iinin altrlmas halinde, bu alma

normal i srelerinin dnda bir alma olduundan 'fazla a
lma' olarak nitelendirilir. Kanuna gre, hafta tatilinde alan
iiye gndeliinin ikibuuk kat cret denir. Bunun anlam,
iiye bir gndelii tutarndaki hafta tatili cretinin dnda, faz
la alma creti olarak yzde elli zamli cret denmesidir. Bu
na gre iinin gndelii 5 milyon TL.ise, hafta tatilinde al
trlmas halinde eline geecek cret 12.5 milyon TL olacaktr.
Ulusal bayram ve genel tatil gnlerinde iinin altrl
mas halinde ise, iiye gnlk cretinin bir kat tutarnda c
ret denecektir. Buna gre 5 milyon TL gndelii olan bir ii
nin, bu gnlerde almas halinde kendisine denecek olan
cret 10 milyon TL olacaktr.
Ancak ulusal bayram ve genel tatil gnleri hafta tatili
gnlerine rastlarsa ve ii bu gnlerde altrlrsa, iiye iki
buuk kati cret denecektir, nk, ulusal bayram ve tatil
gnlerinin hafta tatiline rastlamas sadece takvimsel bir rast
lantdan ibarettir.
44- inin Hastal
denecektir?

Halinde

cret

Nasl

inin kendi kasdmdan veya derli toplu olmayan yaan

tsndan yahut ikiye dknlnden doacak bir hastala^
ve ya sakatla uramas dnda iinin kendi kusuruna yk
letilmeyen hastalk, kaza gibi hallerde iveren iin, hastalk i
inin alma sresine gre 13.maddedeki bildirim nellerini
alt haftay amasndan sonra iverene hizmet szlemesini
bildirimsiz fesih hakk tannmtr. Kusuru olmakszn hastala
nan iinin hastalk dnemi sresince i szlemesi askda ka-

bul edildiinden iveren tarafndan iiye ijcret denmesi szkonusu olmayacaktr. Bu durumda iiye SSK'dan para yard
m yaplr ve hastalk nedeniyle igremez duruma den si
gortallara geici igremezliin nc gnnden balamak
ve 18 ay gememek zere her gn iin igremezlik denei
denir. Bu dnemde sigorta iiye verilen denek ile iinin
creti arasndaki fark, iveren tarafndan iiye denir.
45'Askerlik

Halinde cret Nasl

denir?

ilerin askerlikle ilikileri iki ekilde olabilir. Bunlardan

ilki iinin muvazzaf askerlik devine arlmasdr. Salkl
her erkek Trk vatandann yerine getirmesi gereken bu de
ve arlan ii hizmet szlemesini fesh ederek iten ayrlr.
Dolaysyla Yasasna gre bu kiilere cret demesi szkonusu olmaz. Bunun yansra Yasasnda muvazzaf askerlik
devi dnda geici bir sre iin manevra veya herhangi bir
nedenle silah altna alnan iinin hizmet szlemesinin sona
ermeyecei ngrlmtr. Anlan durumda iinin i grme
si olanaksz olduu iin hizmet szlemesi sona ermez ancak
askya alnm olur. Yani taraflarn arasndaki i ilikisi devam
eder fakat iinin i grme iverenin de cret deme borlar
askdadr. Yasaya gre iinin bu haktan yararlanabilmesi iin
o ite en az bir yl alm olmas kouldur. Bu durumdaki i
inin hizmet szlemesi 2 ay sonra feshedilmi saylr. 1 yl
dan ok almaya karlk her fazla yl iin ayrca 2 gn ek
lenir. Ama bu srenin tamam 90 gn geemez. Yasaya g
re bu sre iinde iinin creti ilemez
Mevzuatmzda gazeteciler iin farkl bir zm tarz ka
bul edilmitir. Basn Yasasna gre muvazzaf askerlik hiz
meti iin silah altna alnan gazeteciye askerlik sresinde son
ald cretinin yars iveren tarafandan denir. Talim ve ya
manevra dolaysyla silah altna alnan gazeteci bu sre zar
fnda, ksmi veya genel seferbirlik nedeni ile silah altna alnn
gazeteci ise 3 ay iin cret hakkn korur.

46- Geici fa mkanszlnda

cret Nasl

Belirlenir?

fa imkanszl, iinin belirli nedenlerin ortaya kma

s nedeniyle, hizmet edimini yerine getirememesidir. Bu du
rumda ii, kendisinden kanlmayan nceden ngrlemeyen ve dtan gelen bir durum nedeniyle iini geici olarak ye
rine getirememektedir. Bu durumlar Yasasnda iyerinde i
iyi bir haftadan fazla sre ile almaktan alkoyan bir zorla
yc nedenin ortaya kmas olarak tanmlanmtr. Buna gre
rnein, iyerini su basmas, iyerinin yanmas gibi olaylar zor
layc neden olarak kabul edilecektir. Bundan baka hastalk,
gebelik, askerlik gibi nedenlerde ii bakmndan geici ifa im
kanszl oluturabilecektir.
Geici ifa imkanszlndan szedebilmek ve iinin bu
sre iinde crete hak kazanabilmesi iin, iinin ediminin ifa
sn imkansz klan olayn, edimin ii tarafndan sonradan ye
rine getirmesi olanan tamamen ortadan kaldrmamas ge
rekir. Eer ortaya kan neden bu olana tamamen ortadan
kaldryorsa devaml imkanszlktan szedilir. Ayrca geici ifa
imkanszln yaratacak engelin douunda iinin kusursuz
olmas gerekir. Buna gre iinin zel yaantsna dikkat et
medii iin hastalanmas halinde, bu duruma kendi kusuru ile
yol atndan crete hak kazanamayacaktr.
Zorlayc nedenlerin ortaya kmas halinde, zorlayc
neden, iinin alt iyerinde bir haftadan fazla sre ile
iin durmasn gerektiriyorsa veya iyerinde iiyi bir haftadan
fazla sre ile almaktan alkoyacak ekilde ise, almayan
veya altrlamayan iiye bu bekleme sresi iinde bir haf
taya kadar olmak zere her gn iin denir.
47- Geici fay Kabul mkanszlnda
Belirlenir?

cret

Nasl

Ayn iinin ediminin ifasn imkansz klan bir nedenin

ortaya kmasnda olduu gibi, kimi nedenlerin ortaya kma-

SI halinde, iilerin ii yapmaya hazr olmalarna karm, ive

renin ifay kabul imkansz hale gelmi olabilir. Bu balamda,
deprem, su basmas ya da idari bir ilem sonucu iyerinin ka
patlmas durumlarnda geici ifay kabul imkanszlndan szedilebilir.
Bir durumun geici ifay kabul imkanszl olarak kabul
edilebilmesi iin, szkonusu nedenin iinin alt iyerinde
ortaya kmas gerekir. rnein, iyerinde hammaddenin za
mannda temin edilememesi sebebiyle iin durmas byle bir
nedendir. Bundan baka imkanszln geici olmas ve ive
renin byle bir engelin doumunda kusursuz olmas gerekir.
Geici ifay kabul imkanszl halinde, ayn iinin ge
ici ifa imkanszlnda olduu gibi iiye, bir haftaya kadar,
hafta tatili de dahil olmak zere her gn iin yarm cret den
meye devam edilir.
48'Zarar

Karl

Kesinti Nedir, Nasl

Uygulanr?

verenlere iinin ii grrken verecekleri zararlar kar

lamak zere, belirli bir oranda kesinti yaparak alkoyma ola
na tannmtr. Yasaya gre iverenin geici olarak alkoya
ca miktar on haftada eit taksitlerle kesilmek zere ii
nin on gnlk creti tutarndan fazla olamaz. Bylece bu
kesintiye bir st snr getirilmi bulunmaktadr. Buna gre top
lu i szlemeleri ve hizmet szlemeleri ile bu kesinti rne
in, iinin 5 gnlk creti tutarnda olaca kararlatrlabilir.
Yaplacak kesintiler btn alma sresi iin yaplr ve
bu miktarda bir azalma olduunda ayn esaslarla yeniden ke
sinti yaplabilir.
veren yapt bu kesintileri en ok 3 ay iinde milli bir
bankaya yatrmak ve ii iinden ayrldnda kesilen para,
faiz ve dier gelirlerini iiye iade etmekle ykmldr. Bu pa
radan bir blm kullanlrsa yine ayn usulle kesinti yaplr.

49' cretten Yaplan Ceza Kesintisi

Uygulanr?

Nedir,

Nasl

Yasasnda, iverenin toplu szleme veya hizmet sz

lemelerinde gsterilmi olan nedenler dnda iiye cret ke
sintisi cezas veremeyecei dzenlenmitir. Yasada, ayrca, i
i cretlerinden ceza olarak yaplacak kesintilerin iiye hemen
nedenleriyle beraber bildirilmesi gerektii ngrlmtr. Bil
dirimin yazl ve imza karlnda yaplmas gerekir. Bildirimin
amac yanlma veya keyfilie kar iiye itiraz olana vermek,
yaplan bir sulama karsnda iinin kendisini savunmasna
olanak tanmaktr. i iveren nezdinde yapaca itirazdan so
nu alamazsa uyumazl dava konusu yapabilecektir.
Yine Yasada ii cretlerinden yaplacak kesintilerin bir
ayda gndelikten fazla olamayaca hkme balanmtr.
Burada ama, iinin eline geecek parann belli bir snrn al
tna dmesini nlemektir. Bu nedenle yasa, bir ay iinde
gndelii aan cret kesintisi cezas verilmesini deil, bunla
rn fiilen cretten kesilmesini yasaklamtr.
i cretlerinden bir ay iinde gndeliinden fazla
ceza kesilmesini gerektirebilecek durumlar iki ekilde kar
mza kabilir. lk olarak ii birden fazla disiplin suu ileye
rek toplam gndelikten fazla ceza alabilir. Bu halde iiden
bir ay iinde gndelik kesilebileceini, bunu aan miktarla
rn ise gelecek aylara aktarlabileceini kabul etmek gerekir.
Aksi takdirde, iveren disiplini bozan iinin bu davranna
katlanmak ya da i akdini feshetmek gibi aslnda ii aleyhine
olan bir durumla kar karya braklacaktr. kinci olaslk ise
taraflarn szlemede bir disiplin suu iin gndelikten faz
la bir cret kesintisi kararlatrm olmalardr. Taraflarn z-^
gr iradeleriyle byle bir dzenleme yapmalarna engel yok
tur. Ancak, yine bir ay iinde sadece gndelik tutarnda ke
sinti yaplabilecek, aan miktar gelecek aylarda iinin cre
tinden kesilecektir.

i Yasasndaki bu dzenleme emredicidir. Taraflar bu

nun aksine hizmet szlemeleri ya da toplu i szlemeleri ile
dzenleme yapamazlar. verenin buna aykr davran idari
para cezas yaptrmyla karlar. te yandan cretleri hak
sz olarak kesilen iiler de i akitlerini hakl nedenle feshede
bilecekleri gibi, kesilen parann iadesini de talep edebilirler.
50'verenin
Temerrdnde
Kazanacak
mdr?

i crete

Hak

inin i yapmaya hazr olmasna ramen, iverenin bu

nu hakl bir nedene dayanmakszn kabulden kand haller
de iverenin temerrdnden szedilir. Buna gre iinin hiz
met szlemesine uygun olarak ii yapmaya hazr olmas, bu
na karlk iverenin iiye i vermemesi veya iin yaplmas
n salayacak baz alet edevat vermemesi, onun ii kabulden
kanmas sonucunu dourur. Yeter ki, iverenin bu davran
hakl bir nedene dayanmasn.
Akort cretle iverenin temerrd ii iin hakl fesih ne
denidir.
Grld gibi iverenin temerrd ile iverenin geici
ifay kabul imkanszl birbirinden farkldr. verenin temer
rd, iverenin kendi iradesiyle, kendi isteiyle gerekleir
ken, geici ifa imkanszl, iverenin istei dnda, onun elin
de olmayan bir sebepten kaynaklanmaktadr.
verenin temerrd halinde, iiye creti, ii borlan
d ii yapmaya mecbur olmakszn, szlemede kararlat
rlan crete tam olarak hak kazanacaktr.
Uygulamada sklkla karlalan haksz iten karma
olaylar da iverenin ii kabulden kanmas olarak kabul edil
mektedir. yle ki, uygulamada iverenlerin hizmet szleme
lerini fesih yoluyla sona erdirdikleri, fakat bunun yasaya ayk
r olduu durumlarda, iiler tarafndan szlemenin geerli

olarak devam ettiinin ileri srld ve iinin hizmete hazr

olduunu iverene bildirdii durumlara rastlanmaktadr. Bu du
rumlarda ii, iveren tarafndan kendisine i verilmemesi ha
linde, ii yapmayarak crete hak kazanabilecektir. Byle bir
durumda belirsiz sreli hizmet szlemelerinde, ii karld
tarihten itibaren balamak zere, normal olarak szleme
nin Yasas madde 13'e gre sreli fesih bildirimi ile sona er
dirilmesi ve belirlenen sre sonunda szlemenin sona erece
i tarihe kadar olan sreye ait creti isteyecektir. Buradaki c
ret giydirilmi crettir ve ikramiye ve dier ekonomik deeri
olan tm haklar cret kapsamna girecektir.
Ancak ii, bu arada baka bir ie girmise, yeni ite al
d cret mahsup edilecektir. Ayn ekilde iinin kastl ola
rak makul bir neden olmakszn bir ie girmemesi halinde, ie
girmemekle feragat ettii cretin de mahsup edilmesi gerekir.
51-Kanuni
Nedir?

Grev ve Loicavtn cret zerindelci

Etlcisi

Trk hukukunda, kanuni grev ve lokavtn hizmet szle

melerini ortadan kaldrmad, grev ve lokavt sresince bun
larn askda olduu kabul edilir. Buna gre hizmet szleme
si askda olduu iin ii bu sre ierisinde hibir hizmet edi
mini yerine getirmediinden, iverenin, iinin hizmet edimi
nin karl olan cret deme borcu domayacaktr. Bu, hem
asl cret hem de cret ekleri iin geerlidir.
Grev ve lokavt sresince hizmet szlemeleri askda
olan bu dnem iin iveren tarafndan cret denmeyecei
hkm emredici bir kuraldr. Ve toplu i szlemeleri veya hiz
met szlemeleri ile de bunun aksi dzenlenemez.

52- cretin Haczi Mmicn mdr, Hangi

cret
Haczedilebilir?

Oranda

cret, iiler ile ailelerinin tek geim kayna olduu iin,

ijcret bakmndan getirilen yasal gvencelerden biri de iile
rin aylk cretlerinin drtte birinden fazlasnn haczedilemeyeceinin ngrlmesidir. O halde iinin cretinin haczedilebilmesi mmkn olmakla birlikte, bunun cretin drtte birini ge
emeyecei dzenlenerek, iileri ve aileleri iin bir koruma
getirilmi olmaktadr.

SURES

53- Sresi Nedir? Haftalk ve Gnlk Sreleri Ne

Kadardr?

sresi, iinin i szlemesi uyarnca ykml bulun

duu ii grmek iin, iverenin emrine girdii andan kt ana
kadar geen sredir.
Haftalk i sresi en ok 45 saattir. Yasas kapsam
na giren iyerlerinde 45 saati aan haftalk i sresi sz konu
su olmaz.
Gnlk i sresi ise, haftalk i sresinin Cumartesi g
n alma yaplp yaplmamasna gre, haftann alma gn
lerine eit olarak blnmesi ile hesaplanr. Cumartesi gn a
lma yaplmayan bir iyerinde, gnlk i sresi, haftalk a
lma sresinin 5'e blnmesi ile bulunacaktr. Cumartesi g
n ksmen alma yaplan iyerlerinde ise, Cumartesi gn
allan sre, haftalk i sresinden karldktan sonra arta
kalan srenin 5'e blnmesiyle gnlk sresi i hesaplanmak
tadr. Cumartesi gn tam gn allan iyerlerinde ise,gn
lk alma sresi, haftalk i sresinin 6'ya blnmesi ile bu
lunacaktr.
Bir rnek verilmesi gerekirse bir iyerinde:
Eer Cumartesi gn hi alma yaplmyorsa, gnlk
i sresi 45:5=9 saattir.
Eer, rnein Cumartesi gnleri 4 saat alma yapl
yorsa 45-4=41 saatin 5'e blnmesi ile bulunan 8 saat 12 da
kika gnlk i sresidir.
Eer Cumartesi gn tam gn alma yaplyorsa
4S:6=7,5 saat gnlk alma sresidir.
Ancak kimi ilerde salk kurallar bakmndan gnde en
fazla 7,5 saat veya daha az allmas gerekir. Bu ilerin ne
ler olduu alma Sosyal Gvenlik Bakanl ile Salk ve Sos
yal Yardm Bakanl'nm birlikte hazrladklar bir tzkle gs-

terilmitir. Bu tze gre; kurun ve arsenik ilerinde, cam

sanayi ilerinde, civa sanayi ilerinde, imento sanayi ilerin
de, havagaz, kok fabrikalar ve termik santraldeki ilerde, yi
ne demir elik ve sanayi dkm sanayi, karpit sanayi ilerin
de, kaplamaclk, asit ve akmlatr sanayi, kaynak, maden
lere su verme, kauuk ilenmesi ve yeralt ilerinde, ayrca
radyoaktif ve radiyonizan maddelerle yaplan iler ile su altn
da basnl hava iinde almay gerektiren ilerde ve pnmkonyoz yapan tozlu ilerde, tzkte belirtilen ekilde al
an iiler iin gnlk alma sresi en ok 7,5 saat olabilir.
7,5 saatten az allmas zorunlu olan iler de, ayn tzkte
allabilecek en fazla sreler ile birlikte belirtilmitir.
54- Hangi Sreler Sresinden

Saylr?

sresi, iinin ite alarak geirdii sredir. Ancak

aada belirtilen durumlarda, iinin ite geirmedii u hal
ler de i sresi ierisinde kabul edilecektir.
Madenlerde, ta ocaklarnda veyahut ne eit olursa ol
sun yer altnda veya su altnda allacak ilerde, iilerin ku
yulara, dehlizlere veya asl alma yerlerine inmeleri veya gir
meleri ve bu yerlerden kmalar iin gereken sreler, iilerin
iveren tarafndan iyerlerinden baka bir yerde altrlmak
zere gnderilmeleri halinde yolda geen sreler.
Emzikli kadn iilerin ocuklarna st vermeleri iin be
lirtilecek sreler.
Demiryollar ve sair yollar ve kprlerin yaplmas, ko
runmas, onarlmas gibi ilerde sz konusu olduu zere, s
rekli olarak ayn yerde yaplmayan ve i grldke baka alan
lara geen ilerde, iilerin ikametlerine uzakta olan iyerleri
ne topluca veya tek tek gtrlp getirilmeleri srasnda ge
en sreler, gnlk i sresi iinde kabul edilir.

iin niteliinden domayp da, iveren tarafndan srf

sosyal yardm gayesiyle iilerin iyerine gtrlp getirilme
si srasnda geen sreler, i sresinden kabul edilmez.
55'alma
Gerekli

Saatlerinin
midir?

yerinde

lan

Edilmesi

Yasaya gre; alma saatleri memleket saat ayarna

gre dzenlenecek, iin balay ve biti saatleri ile dinlenme
saatleri iyerinde aslacak levhalarla ilan edilecektir.
Postalar halinde alma yaplan iyerlerinde de ive
renler ve iveren vekilleri iilerin ie balama ve k saat
lerini, ara dinlenmelerini ve hafta tatillerini dzenliyerek iye
rindeki iilerin kolayca grp okuyabilecekleri levhalarda ilan
etmek ayrca posta says ile her postann ie balama ve bi
tirme saatlerini Blge alma Mdrlne bildirmekle y
kmldrler.
56'Ara

Dinlenmesi

Nedir, Nasl

Uygulanr?

Ara dinlenmesi, iilere alma sresi iinde dinlenmek

ve yemek, imek gibi gereksinimlerin giderebilmesi iin ng
rlen sredir. Ara dinlenmesinin, normal olarak i sresinin or
talama bir zamannda verilmesi gerekir. Bu zamann tayinin
de o yerin adetleri ve iin gerekleri gz nnde tutulur. Ara din
lenmesi sreleri, Yasasnda yle belirlenmitir.
4 saat ve daha ksa sreli ilerde 15 dakika,
4 saatten fazla ve 7,5 saate kadar (7,5 saat dahil) sre
li ilerde yarm saat,
7,5 saatten fazla sreli ilerde 1 saat ara dinlenmesi ve
rilir.
Yasada belirtilen bu sreler, aralksz olarak verilir. An
cak iklim, mevsim, o yerdeki rf ve gelenekler veya iin niteli
i gz nne alnarak toplu i szlemesi veya hizmet szle
meleri ile bu sreler aral olarak kullanlabilir.

Ara dinlenmesi sreleri, i sresinden saylmaz. Bu ne

denle iveren ara dinlenmesi iin iiye cret demek zorun
da deildir. Ancak ara dinlenmesini alarak geiren iinin
dinlenme sresi i sresinden kabul edilir. iler, ara dinlen
melerini serbeste kullanabilir, hatta dinlenme sresini iyeri
dnda bile geirebilirler. Ancak iverenin, iilerin ara dinlen
mesi srasnda iilerin gereksinimlerini giderecek tm ola
naklar salamak koulu ile, iilerin zamannda iba yap
malarn salayabilmek iin iilerin ara dinlenmelerini iyeri
iinde geirmesini talep etme hakk vardr. Ara dinlenmesini
iyeri iinde geiren ii, bu sre iinde bir i yapmasa dahi
iverenin emir ve talimatna hazr bir ekilde beklerlerse, bu
sre i sresinden saylr.
57- Gece almas

Nedir, Nasl

Uygulanr?

Gece almas, 'gece' yaplan almadr. Yasasna

gre, 'gece' en ge saat 20.00'de balayarak, en erken sabah
saat 6.00'a kadar geen sredir. Gece sresi, her halde en
fazla 11 saat srer, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl ge
rekli grd halde erkek, kadn ve ocuk iiler iin deiik
gece saatleri belirleyebilecei gibi, kimi ilerin niteliine veya
kimi blgelerin iklim ve adetlerine gre gece balangcn ge
riye alabilir.
Gece yaplan almalar 7,5 saati geemez, bu yzden
de gece ilerinde fazla alma yaplamaz.
Gece ve gndz iletilen ve nbetlee ii postalar kul
lanlan ilerde, gece postasnda alan iiler ile gndz a
ltrlan iiler en ok 1 i haftas sonunda deitirilir. Yani ge
ce postasnda altrlan iiler, en ok 1 i haftas sonunda
gndz postasna geirilmelidir. Bu posta deiiminde iiler,
srekli olarak en az 8 saat dinlendirilmelidir. Postalar halinde
allan iyerlerinde, iilere haftann bir gnnde 24 saat
ten az olmamak zere nbetlee hafta tatili izni verilmesi zo
runludur.

Sanayie ait ilerde, 18 yan doldurmam erkek ocuk

larla, her yataki kadnlarn gece altrlmalar yasaktr. An
cak zellii dolaysyla kadn iilerin almas gereken baz
ilerde, kadn iilerin gece postalarnda altrlma esaslar
bir tzk ile belirlenmitir. Gece postalarnda kadn ii al
trmak isteyen iverenler, bu isteklerini yazl olarak iyerinin
bal bulunduu Blge alma Mdrlne bildirirler. Ba
vurusu uygun bulunan iverenlere, bavuru tarihinden itiba
ren 15 gn iinde gerekli izin verilir.
5S- Yasada, Yukarda Belirtilenlerden
altrma Yasaklar ngrlm

Baka
mdr?

Yasas, kk yataki iilerin saln, renim du

rumlarn ve ahlakn korumak iin baz hkmler koymu bu
lunmaktadr.
Bu dzenlemelere gre, 15 yandan kk ocuklarn,
bir i szlemesine dayanlarak altrlmas yasaktr. Ancak
yasa, salk ve geliimlerine, okul veya mesleki eitime de
vamlarna veya renimden yararlanma yeteneklerine zarar
vermemek koulu ile hafif ilerde 13 yan doldurmu ocuk
larn altrlabilmesine izin verilmitir. 13 yandan kk bir
ocuun ise hizmet szlemesi yaparak almas hi bir e
kilde mmkn deildir.
Yasada yer alan dier bir yasaklama ise 'yer ve su al
tnda' grlen ilerle ilgilidir. Maden ocaklar ile kablo de
mesi, kanalizasyon ve tnel inaat gibi yer altnda ve su al
tnda allacak ilerde, 18 yan doldurmam erkek ve her
yataki kadnlarn altrlmalar yasaktr. Bilindii gibi 18 ya
n doldurmam erkek iiler ile kadnlarn sanayie ait iler
de 'gece' altrlmas da yasaktr.
Bunun gibi 16 yan doldurmam ocuklar da 'ar ve
tehlikeli ilerde' altrlamaz. Hangi ilerin 'ar ve tehlikeli
i' olduu ve kadnlar ile 16 yan doldurmu ancak 18 ya-

n bitirmemi ocuklarn altrlabilecei bu tr iler ile ilgili

esaslar bir tzk ile gsterilmitir. Bu tze gre, kadnlar ile
16-18 ya aras ocuklarn, tzkte almalarna izin verilen
ler haricindeki ar ve tehlikeli ilerde almas ancak bunla
rn o ile ilgili meslek veya uzmanlk eitimi veren okullar bi
tirip, o ii 'meslek edinmi' olmalar halinde mmkndr. Ar
ve tehlikeli ilerde alacak iilerin ie girilerinde ve iin de
vam sresince, bedence bu ilere elverili ve dayankl olduk
larn belirten, hkmet ve belediye doktorlar tarafndan ve
ya iyeri hekimi, ii sal dispanseri veya en yakn Sosyal
Sigortalar Kurumu veya salk oca tarafndan verilecek 'sa
lk raporu' almalar zorunludur. Bu raporlar yetkili memur tara
fndan istendiinde iveren tarafndan gsterilmelidir. Bu ra
porlar her trl resim ve hartan muaftr. Salk raporu olmak
szn bu gibilerin ie alnmas ve altrlmas yasaktr.
Yine benzer ekilde 18 yandan kk btn iiler iin
ie girilerinde ve 18 yan doldurana kadar her 6 ayda bir
salk raporu alnmas zorunludur.
Yasadaki dier bir altrma yasa 'analk' haline ili
kindir. Buna gre kadn iilerin doumdan nce ve doum
dan sonra 6 hafta olmak zere 12 haftalk sre iin altrl
malar yasaktr.
Polis Vazife ve Selahiyet Kanununa gre 21 yandan
kkler, bar, kahve, dans salonlar, kabare, gazino, hamam
ve benzeri yerlerde altrlamaz.

59- Fazla alma Nedir? Ka Tr Fazla alma

Vardr?, Fazla alma Konusunda
Snrlamalar
Nelerdir? Fazla alma creti Nasl Hesaplanr?
Fazla almaya likin spat Nasl
Gerekleir?
Fazla almann Yasakland Durumlar Var
mdr?

Fazla alma, iilerin gnlk alma srelerinin ze

rinde yaptklar almadr. rnein, Cumartesi gnleri tama
myla allmayan bir iyerinde, haftada toplam 35 saatlik a
lma yaplyorsa, bu iyerinde gnlk i sresi 35:5=7 saat
tir. Burada alan bir iinin gnde 7 saati aan almalar,
'fazla almadr'. Fazla almann sz konusu olabilmesi
iin, o iyerindeki toplam haftalk alma saatinin 45 saatten
az veya ok olmas nemli deildir. nemli olan gnlk i s
resinin zerinde yaplm almadr. Bu nedenle rnein haf
tada 6 ign alma yaplan bir iyerinde, iilerin hafta ta
tili gnnde dinlenmeyerek altrlmas halinde 'fazla al
ma' sz konusu olmaz, nk burada gnlk alma sresi
zerinde yaplan bir alma yoktur.i, burada bo gnnde
almaktadr. Bu durumda ii, fazla alma creti deil o
gne ait tatil creti + alma karl creti olmak zere ay
n gn iin 2 gnlk crete hak kazanr.
Fazla alma nedenleri, yasada saylmtr. Bu neden
ler balamnda 3 farkl tr fazla alma szkonusudur.
"Normal fazla alma", lkenin genel yararlar, iin ni
telii, retimin arttrlmas gibi nedenlerle yaplan almadr.
"Zorunlu fazla alma", bir arza srasnda veya bir
arzann mmkn grlmesi halinde veya iyerindeki makine
ve aletler iin hemen yaplmas gereken acele ilerde yaplan
fazla almadr.

"Olaanst fazla ahma", seferberlik srasnda

memleketin savunmasnn gereksinimlerini salayan iyerle
rinde ngrlen fazla almadr.
Normal fazlaalma iin iverenin, iinin onayn alma
s gerekir. Bu onay ii ie girerken nceden veya daha sonra
hizmet szlemesine konulacak bir hkm ile alnabilir. Ayrca
iveren Blge alma Mdrlne bavurarak, "fazla al
ma izni" de almak zorundadr. veren yapt bu bavuruda
yaptrmak istedii fazla almann nedenlerini, fazla alma
nn balayaca gn ve ka gn sreceini, ka saatlik fazla
alma yaptracan ve ne oranda fazla cret deyeceini, iz
nin iyerinin tm iinmi yoksa bir blm iin mi istendiini be
lirtmelidir. inin onaynn alnmas ve Blge alma Mdr
lnn izin vermesinin ardndan durumun iilere bildirilmesi
zerine, iilerin fazla alma ykmll doar.
Normal fazla almada, fazla alma sresi gnde 3
saati aamaz. Fazla alma yaplacak gnlerin toplam bir
ylda 90 ignn aamaz. 90 ign, her ii iin ayr ayr
hesaplanr. Bu snrlamalara uymayan iveren, para cezasna
arptrrlr.
Zorunlu fazla alma iin ise, iveren nceden iinin
onayn almak zorunda olmad gibi. Blge alma Mdrl
nden de nceden izin almas szkonusu deildir. Ancak zo
runlu fazla alma yaptrldktan itibaren 48 saat iinde ive
ren, bu almay Blge alma Mdrlne bildirecektir.
Olaanst fazla alma iin ise ncelikle Bakanlar Ku
rulunun buna gerek grmesi kouldur. Bakanlar Kurulu tara
fndan fazla alma izni verilen iyerlerinde Blge alma
Mdrlklerinden ayrca izin almak gereklidir.
Zorunlu ve olaanst fazla almann en ok ne ka73

dar sreceine ilikin belirli bir saat snn yoktur. Zorunlu faz
la alma, iyerinin normal almas salanana kadar devam
edebilir.
Olaanst fazla almada ise Bakanlar Kurulu, al
ma sresini "iinin en ok alma kabiliyetine" karabilir.
Hangi nedenle olursa olsun ve ka saat srerse srsn,
fazla alma yapan iiye, her fazla saat almas karlnda saat bana den cret miktar %50 orannda arttrlarak
denir. Bu yzden ncelikle iinin saat bana den creti
hesaplanmaldr. Aylk cret alan iinin gnlk cretinin, gn
lk i sresine blnmesiyle de saatlik cret bulunacaktr. Par
a ba cret denen hallerde ise, saatlik cret, her bir saat
iinde yaplan paray veya i tutarn karlayan cret olarak
saptanr.
Bu tr fazla alma yannda, yasada ve ilgili tzk
te bir de "hazrlama, tamamlama ve temizleme" ilerinde a
lan iilere ynelik zel dzenleme yer alr. Buna gre bir i
yerinde asl iin dzenli olarak grlebilmesi iin hep ayn e
kilde srp giden hazrlama, tamamlama ve temizleme ileri
yaplmas gerekli ise ve bu iler de, oradaki ilere asl ie ek
olarak yaptrlyorsa, bu durumda da bir fazla alma sz ko
nusu olacaktr. Hazrlama, tamamlama, temizleme ilerini g
recek iiler, gnlk alma sresi dnda en ok 2 saat a
ltrlabilir. Bu saatler iin ii, normal saat cretinin %50 faz
lasn alr.
Fazla almann ispat konusuna gelince; fazla al
ma yaptn iddia eden ii, bu iddiasn ispat etmek zorun
dadr. i fazla alma yaptn her trl delil ile bu arada
tank dinleterek ispatlayabilir. Bunun karsnda iveren ise
fazla alma karlnda cret dedii iddiasn ispatlamaldr. Fazla almann yaptrldnn kesin olarak ispatland
durumlarda iveren, fazla alma cretini dediini yazl bir

belge ile ispatlamaldr. inin cret bordrosundaki fazla a

lma stununu bo olmas, iinin fazla alma yapmad
nn kant oimaz. Byle bir bordronun ii tarafndan herhangi
bir n koul olmakszn imzalanmas, iinin bu haktan fera
gat ettiini gstermez.
Baz hallerde iilere fazla alma yaptrlmas yasa ve
ilgili mevzuat ile yasaklanmtr. Bu dzenlemelere gre:
-Gnde en fazla 7,5 saat veya daha az allmas ge
reken ilerde
-"Gece" saylan gn dneminde
-Yer ve su altnda allan ilerde
-15 yandan kk iilere
-Salk raporlarnda fazla alma yapamayaca belir
tilen iilere fazla alma yaptrlamaz.
60- Yllk cretli zin Nedir, Kimlere Nasl ve Ne
Srede
Uygulanacaktr?

Yllk cretli izin, iilere cretli olarak verilen ve asgari

sresi yasada belirtilen dinlenme hakkdr.
inin yllk cretli izne hak kazanabilmesi iin fiilen e
balad tarihten itibaren en az 1 yl alm olmas gerekir.
Eer szlemede bir deneme sresi ngrlmse, bu dene
me sresi de 1 yllk alma sresi ierisinde kabul edilir.
inin 1 yldan az almas iin orantl olarak daha az izin s
resi szkonusu olamaz. Yani 1 yldan az alan iinin, yllk
cretli izin hakk yoktur. Yasada saylan nedenler olmadan ya
plan devamszlk ve grevde geen sre, iinin yapt 1 yl
lk alma sresi hesaplanrken gznne alnmaz. rnein
1 Temmuz tarihinde ie balayan bir ii, normalde sonraki y
ln 1 Temmuz"unda izine hak kazanm olacaktr. Ancak bu i
i, bu sre iinde aralkl olarak 15 gn izin almadan ie gel
memise, izin hakk 16 Temmuz"da domu olacaktr. zin hak-

kn kullanmaya balayan bir ii iin, bir dahaki izin hakk a

sndan gznne alnacak 1 yllk almas, izne balad
gnden itibaren saylmaya balanr.
inin, bir yllk almay, iverenin ayn iyerinde geermesi gerekmez. inin ayn iverene ait farkl iyerlerinde
alt sreler birletirilerek hesap edilir. Yine bunun gibi ay
n iverene ait iyerinde aralkl olarak alan iinin de n
ceki almalar, izin hakk iin aranan 1 yln hesabnda g
znne alnr. rnein bir iverenin yannda 9 ay altktan
sonra ayrlan bir ii, ayn iverenin yannda yeniden ie gi
rerse, bu ii yeniden ie girdikten itibaren 3 ay getikten son
ra, izin hakk iin aranan 1 yllk almay gerekletirmi olur.
Niteliklerinden tr 1 yldan az sren mevsim ve kam
panya ilerinde alanlar, yllk cretli izin haklarndan yarar
lanamazlar.
ilerin kullanabilecei yllk izin srelerinin alt snr,
iilerin kdemi gznne alnarak yasada belirtilmitir. Yasa
ya gre, 1-5 yl aras alm iilere ylda 12 gn, 5 yldan
daha fazla 15 yldan az alm iilere ylda 18 gn, 15 yl
ve daha fazla alm iilere ylda 24 gn cretli izin veril
melidir. Bu izin sreleri alt snrdr. Bunun yannda 18 yan
daki ve daha kk iilere bunlarn kdemi ne olursa olsun 18
gnden az yllk izin verilemez.
Yllk cretli izin gnlerinin hesabnda, izin sresine rast
layan ulusal bayram, hafta tatili ve genel tatil gnleri izin s
resinden saylmaz. Bu gnler, yukarda belirtilen ekilde he
saplanan izin sresine eklenir. rnein, yllk izin sresi 30
gn olan bir ii, iznini 20 Nisan -20 Mays arasnda kullana
cak olduunda, resmi bayram gn olan 23 Nisan ve 19 Ma
ys gnleri izin sresi iinde kabul edilmeyecek, bu iinin izin
sresine 2 gn daha eklenecektir. Yasada belirtilen sreler, i
szlemeleri veya toplu hizmet szlemeleri ile arttralabilir.

iznini iyerinin bulunduu yerden baka bir yerde gei

recek olan iiler talep ettikleri halde, iveren onlara 7 gijne
kadar ek bir "yol izni" vermek zorundadr. Yol izni sresince,
iinin creti ilemez. Yol izni almasma karm, iznini baka
yerde geirmeyen iinin szlemesini, iveren hakl nedene
dayanarak feshedebilir.
zin sreleri iveren tarafndan blnemez. Ancak iye
rindeki kdemi 5 yldan fazla olan iilerin en az 18 ve 24 gn
lk izinleri, bu iilerin de onay ile bir blm 12 gnden az
olmamak zere 2 ye blnebilir. Bu halde, iveren iiye c
retsiz yol izni vermek zorunda deildir.
zin hakkn kazanan ii, bu hakkn kullanmak istedii
zaman, en az bir ay nce iverene yazl olarak bildirmelidir.
Eer iyerinde 100 den fazla ii alyorsa iveren ve iki i
i temsilcisinden oluan bir izin kurulu kurulabilir. Bu durum
da ii, yazl bildirimi bu kurula yapmaldr. veren veya ku
rul, iinin isteine uymak zorunda deildir. veren veya ku
rul, iinin iznini ne zaman kullanacan saptama yetkisine
sahiptir. Ama bu saptamay yaparken, iinin istei mmkn
olduu kadar gznnde tutulmaldr. inin izin dilekesini
brakmas, kendisine o an izin verildii anlamna gelmez. i,
iveren tarafndan belirlenen tarihte izne balayabilir.
verenler, iyerinde alan iilerin yllk cretli izinle
rini gsteren bir kayt tutmak zorundadr. ilere yllk cretli
izinlerini kullandrdn iddia eden iveren, bu iddiasn ancak
tuttuu bu kaytlarla veya iiden alnan imzal bir belge ile is
pat edebilir.(Bkz. Ek. 5 )
zin sresi boyunca, iinin creti ileyecektir. iye,
izin sresi boyunca denecek cret,, plak crettir. Yani izin
sresi iin iiye denecek gnlk cret hesap edilirken prim,
ikramiye, sosyal yardmlar ve benzeri demeler, izin sresi iin
iiye verilecek cretin hesabnda gznnde tutulmaz.

iveren, izin hakkn kullanan iiye, hak kazand izin

cretini, ii izine balamadan nce pein olarak demek ve
ya avans olarak vermek zorundadr.
Yllk cretli iznini kullanmakta olan bir iinin, bu sra
da cret karl baka bir ite alt anlalrsa, izin sresi
iin verilen cret, iveren tarafndan geri istenebilir.
i yllk cretli izine hak kazanp da bunu henz kul
lanmadan szlemesi iveren veya kendisi tarafndan feshedilirse, bu dnem iin hak kazand izin creti ayrca denir.
61-Hizmet Szlemesi,
Sona Erer?

"Fesih" Yolu Dnda

Nasl

Hizmet szlemeleri "fesih" yolu dnda, taraflarn an

lamas, lm ve belirli sreli szlemelerde srenin sona er
mesi yolu ile sona erer.
Taraflar, yani ii ve iveren anlaarak szlemeyi her
zaman sona erdirebilirler. i ve iveren, bu konuda aka
bir anlama yapabilecei gibi, birbirlerine kar davran ve
hareketleri ile bu ynde bir anlamaya varabilirler. rnein i
inin iverene ii brakmay dndn bildirmesi ve ive
renin buna memnun olduunu yazl olarak bildirmesi halinde
byle bir anlamadan sz edilebilir. Eer taraflar, sona erdir
me anlamasnda szlemenin ne zaman sona ereceini kararlatrmamlarsa, bu anlama ile szleme, anlamann ya
pld gn sona erer.
Szlemeyi sona erdiren dier bir neden de "lm" ola
ydr. Hizmet szlemesi iinin lm ile kendiliinden sona
erer. len iinin miraslarnn veya iverenin ayrca fesih be
yannda bulunmasna gerek yoktur. Szlemenin, iinin l
m ile sona ermesi halinde, iinin kdem tazminat hakk mi
raslarna geer. verenin lm ise kural olarak hizmet sz
lemesini sona erdirmez, szlemeden doan hak ve borlar

iverenin miraslarna geer. Ancak eer hizmet szlemesi,

iverenin kiilii gznne alnarak yaplmsa, bu halde i
verenin de lm, szlemeyi sona erdirir. rnein, hasta olan
iverene bakmak iin hastabakc ile hasta iveren arasnda
ki szleme, hasta iverenin lm ile sona erer.
Belirli bir sre iin yaplm olan hizmet szlemeleri,
kararlatrlan srenin bitmesi ile kendiliinden sona erer. Bu
nun gibi sona ermesi bir kuyunun almas, mozaik ilerinin ta
mamlanmas, bina yapmnn bitmesi gibi ne zaman tamamla
naca belli olaylara balanan hizmet szlemeleri, bu olayn
gerekletii an kendiliinden sona erer. Ancak, belirli bir s
re iin yaplm i szlemesinin sresi dolduktan sonra, ii
szleme sanki sona ermemi gibi olaan almasna devam
eder, iveren de buna ses kartmazsa, szleme ayn sre
iin ancak en ok 1 yllna yenilenmi saylr. rnein sekiz
aylk belirli sreli bir szlemenin sonunda ii almaya de
vam eder, iveren de bunu kabul ederse bu halde aralarnda
8 aylk yeni bir szleme gereklemi olur. Ancak nceki sz
leme 3 yllk idiyse, bu ekilde yenilenen szleme 1 yllk bir
szleme olur. Eer taraflar belirli sreli szlemenin srenin
bitmesi ile sona ermesi iin ayrca bir fesih bildirimi koulu n
grmse, yenilenen szleme nceki szleme ile ayn sre
iin yenilenir. rnein yukarda belirtilen rnekteki 3 yllk sz
leme, feshi ihbar koulu ngrlmse yenilendii zaman tek
rar 3 yl iin yenilenmi olur.
62' Hizmet Szlemesinin Feshinde,
Koullar ve elcli Nelerdir?

Feshi

hbarn

Feshi ihbar, (sona erdirme beyan) hizmet szlemesi

ni bunu kullanan tarafn tek tarafl beyanyla sona erdirmesini
ifade eder. Feshi ihbarn, szlemeyi sona erdirebilmesi iin
kar tarafn bunu kabul etmesi, buna izin vermesi aranmaz.
Belirli ve ak bir ekilde yaplan feshi ihbar, kar tarafa var
makla hkm ve sonularn dourmaya balar. Feshi ihbar

bir kere kar tarafa vardktan sonra sonularn dourmaya

balayacandan, varma anndan sonra bundan dnlemez,
vazgeilemez.
Yasaya gre, feshi ihbar ister ii tarafndan kullanlsn
isterse iveren tarafndan kullanlsn, yazl olarak ve imza kar
lnda yaplmaldr. Kendisine ihbarda bulunulan kii bunu
imzalamaktan kanrsa, bu durum o yerde tutanakla saptanr.
Feshi ihbarn yazl olarak yaplmas, bunun ispat arand
takdirde nem kazanr. Yoksa feshi ihbarn yazl yaplmama
s onun geersiz olmasn gerektirmez. Feshi ihbar iyeri ve i
sreleri iinde ve dndan herzaman yaplabilir.
63-Sreli Feshi hbar Ne Demektir? hbar Tazminat
Hangi Koullarda Szkonusu Olur ve Nasl
Hesaplanr?
Sreli feshi ihbar Yasasnn 13. Maddesinde dzen
lenmitir. Bu dzenlemeye gre belirsiz sreli i szlemele
ri, ii veya iveren tarafndan her zaman, herhangi bir neden
gstermeye gerek olmakszn sona erdirilecektir. Bu hak, ta
raflardan birisince kullanldktan itibaren, szleme yasada be
lirtilen srenin gemesi ile sona erer.
Belirtilmelidir ki, sreli feshi ihbar hakk ancak ii ile i
veren arasndaki szleme belirsiz sreli ise kullanlabilir. Be
lirsiz sreli szlemeler, ne zaman sona erecei kesin ve ak
olarak taraflarca kararlatrlmam olan szlemedir. Bu yz
den rnein 2 yllk bir sre iin yaplm bir szleme veya
sona ermesi inaa edilen bir binann tamamlanmas ile ger
ekleecek bir i szlemesi sreli feshi ihbarla sona erdirile
mez. Aksi halde feshi ihbarda bulunan taraf, kar tarafa taz
minat demek durumunda kalr. Ancak, yasa 10 yl ve daha
fazla olarak yaplm belirli sreli szlemelerin de istisnaen
sreli feshi ihbarla sona erdirilebileceini belirtmitir.

Sreli feshi ihbarda bulunan taraf, kar tarafa bir neden

gstermek zorunda deildir. Yani, bu hakk kullanan taraf, sz
lemeyi sona erdirmek iin hakl bir nedene dayanmayabilir.
Ancak feshi ihbarda bulunan taraf, feshi ihbar iyiniyet
kurallarna uygun bir ekilde yani kar tarafa zarar vermeme
ye zen gstererek kullanmaldr.
Sreli feshi ihbarda bulunulduu takdirde, szleme i
inin alm olduu sreler gre tespit edilen bir srenin ge
mesinden sonra sona erer.
Bu sreye "ihbar neli" denir Yasaya gre bu sreler (Y
md.13):
0-6 ay alm bir ii iin 2 hafta
6 ay-1,5 yl alm bir ii iin 4 hafta
1,5yl-3 yl alm bir ii iin 6 hafta
3 yl ve daha fazla alm bir ii iin 8 haftadr.
Belirtilen bu sreler en az srelerdir. Bu sreler hizmet
szlemesiyle arrtrlabilir ancak azaltlamaz. Bu sreler, fes
hi ihbarn kar tarafa varmasndan itibaren ilemeye balar.
Bir rnek vermek gerekirse: Bir iyerinde 5 aydan beri belirsiz
sreli bir szleme ile almakta olan ii (A), hakl bir neden
olmakszn sreli feshi ihbar hakkn kullanmak isterse; bu i
i 5 ay sre ile alt iin yasa uyarnca szlemesi, feshi
ihbar iverene ulatktan itibaren 2 hafta sonra sona erecek
tir. Yani, rnein, 1 Nisan aramba gn feshi ihbarn yapan
bu iinin szlemesi 15 Nisan aramba gn sona erer. Eer,
feshi ihbar iveren yapm olsayd, yine ii (A)"nn 5 aylk
alma sresi karl olan 2 hafta sonra szleme sona ere
cekti. Ancak, rnein ii (A) o ite 1 yldan beri almakta
idiyse, bu halde feshi ihbar, yapld tarihten 4 hafta sonra
szlemeyi sona erdirecektir. Szlemeyi fesheden taraf ister
i isterse iveren olsun, bu ihbar neline uymak zorundadr.

Feshi ihbarn kar tarafa varmasndan itibaren ileme

ye balayan ve uzunluu iinin kdemine gre belirlenen bu
ihbar nelleri sresince ii ve iverenin hak ve borlarnda
bir deiiklik olmaz. i eskisi gibi iini grr, iveren de c
retini demeye devam eder. Ancak iveren, feshettii bir sz
lemede, iiye ihbar nellerine ait creti pein deyerek i
iyi derhal yani feshi ihbarda bulunduu an isten kartabilir.
rnein, iyerinde 2 yldan beri belirsiz sreli szleme ile a
lmakta olan ii (A)"nn szlemesini sona erdirmek iin fes
hi ihbarda bulunan iveren, normalde ihbardan sonra 4 hafta
gemesiyle szlemeyi sona erdirebilecektir. Ancak iveren,
bu iiye ihbar neli olan 4 hafta boyunca ileyecek cretini,
feshi ihbar yapt anda pein deyerek, szlemeyi derhal
sona erdirebilecektir.
Yasada belirtilen ihbar nellerine ve dier koullara uy
madan ii terkeden ii ya da ayn ekilde iinin iine son ve
ren iveren, yasada ngrlen ihbar nellerine ilikin cret tu
tarn tazminat olarak kar tarafa demek zorundadr. Bu taz
minata "ihbar tazminat" denir. rnein bir iyerinde 2 yldr
almakta olan iinin szlemesini sreli feshi ihbarla sona
erdirmek isteyen iveren, eer sona erme iin beklemesi ve
iiyi altrmas gereken 4 haftalk yasal ihbar neline uy
mazsa, iiye 4 haftalk creti kadar tazminat deyecektir.
hbar tazminat miktar, iinin fesih neline ilikin gn
says ile giydirilmi bir gnlk cret miktarnn arplmas ile
bulunur. hbar tazminatna esas alnacak bir gnlk cret he
sap edilirken, iiye almas karl olan cretin yannda,
para ile veya mal olarak denen prim, ikramiye, ocuk yardmr,_ yakacak yardm, konut yardm gibi sosyal yardmlarda
gznne alnacaktr.

RNEK:
Bir iyerinde 1 yl 8 aydan beri almakta olan ii ()"nin ihbar tazminatn hesaplamak iin ncelikle iinin aylk
giydirilmi cretini hesap etmek gerekir.
aylk
aylk
aylk
aylk

Brt cret:
i tazminat:
ilave tediye:
sosyal yardm:
yemek yardm:

33.333.000
85.419.000
89.584.000
3.000.000
5.500.000
166.836.0 TL

Bu iinin 1 aylk giydirilmi cretidir. Bu iinin alma

sresi 1,5-3 yl aras olduu iin
Y md.13 uyarnca uyulmas gerekli ihbar neli (sresi)
6 haftadr. Yani
6x7=42 gn
Bu iinin ihbar tazminat hesab yle olacaktr.
166.836.000:30x42=233.570.000 TL.
64- 'Yeni i arama izni" Hangi Koullarda
Kullandrlacaktr?

ve Nasl

Sreli feshi ihbarda, szlemeyi sona erdirmek isteyen

taraf ister ii olsun isterse iveren, taraflar iinin kdemine
gre hesap edilecek olan "ihbar nelleri (sreleri)" boyunca i
ilikisini devam ettirmek durumundadr. Yani bu sre iinde i
i eskisi gibi iini grecek, iveren de karlnda cret de
yecektir. Ancak iveren, szkonusu ihbar neli (sresi) ieri
sinde iiye her i gn "yeni i arama izni" vermek zorunda
dr. veren, iiye bu izni, gnlk alma saatleri iinde ver
mek durumundadr. verenin iiye verecei yeni i arama iz
ni, gnde iki saatten az olamaz. veren, alma saatleri iin
de verdii bu izin nedeniyle, iinin cretinden kesinti yapa
maz. Eer iveren, iiye yeni i arama iznini hi vermez ve-

ya cretten kesinti yapmak suretiyle gerektii gibi vermezse

iiye kar "ihbar tazminat" ile sorumlu olur.
i, eer isterse, yeni i arama izinlerini toplu olarak bir
letirerek kullanabilir. Ancak toplu olarak kullanca bu izinle
ri, iten ayrlaca gnden hemen nceki gnlere denk getir
mek ve bunu iverene bildirmek zorundadr.
Szlemenin ii tarafndan sreli feshi ihbarla sona er
dirilmesi, onun "yeni i arama izni"nden yararlanmasn engel
lemez.
65' Hizmet Szlemesinin
Feshi Hangi
Ktniyetli Saylr ve Bu Durumlarda
denir mi?

Durumlarda
Tazminat

Hizmet szlemesini sreli feshi ihbarla sona erdirirken

taraflar bir neden gstermek zorunda deildir. Fakat buna ra
men taraflar, bu hakk iyiniyet ile kullanmak ve srf kar tara
fa zarar vermek iin kullanmamak zorundadr.
Yukarda aklanan yasal koullara, usul ve srelere uy
gun olarak yaplmasna ramen, feshi ihbar hakk kt niyet
le kullanlm olabilir.
Yasaya gre; "iveren " Sreli feshi ihbar hakkn kt
niyetli olarak kullanrsa, bu halde iiye "kt niyet tazminat"
deyecektir.
Yaplan feshin ne zaman ktniyetli saylacana ilikin
yasada baz rnekler verilmitir. Bunun gibi uygulamada da
baz rneklere rastanlmaktadr. rnein, iinin ivereni hak
knda ikayette bulunmas nedeniyle iverenin iiyi iten
kartmas, iverenin yasalarda ngrlen mali bir ykmllk
ten kurtulmak iin iiyi iten karmas, iinin bir siyasi par
tiye ye olmas, su saylmayan bir dini veya felsefi inanca sa
hip olmas nedeniyle iverenin iiyi iten kartmas, iinin

kdem tazminatna hak kazanmak iin almas gereken 1 yl

lk srenin dolmasna ok ksa bir sre kalmken veya iinin
imzalanmak zere olan toplu i szlemesinden yararlanma
sn engellemek amacyla iinin iten karlmas, "kt niyet
li fesih" olarak kabul edilecektir.
veren, szlemeyi kt niyetli olarak feshettii takdir
de, iiye ihbar nellerine (sresine) ait cretinin 3 kat tuta
rnda "ktniyet tazminat" demek zorundadr. Eer ivere
nin yapt feshi ihbar hem yasadaki usul ve sre koullarna
aykr ise hem de ktniyetli ise iveren iiye ihbar tazmina
tnn yan sra bunun 3 kat tutarndaki ktniyet tazminatn
da ayrca deyecektir.
verenin szlemesini kt niyetle sona erdirdiini iddai eden ii, kt niyet oluturduunu iddia ettii olay veya
olguyu ispat etmek durumundadr. Yani iverenin ktniyetli
olduunu ispat yk iindedir.
Belirtmek gerekir ki, iinin sendikaya ye olup olma
mas veya sendika ve konfederasyonlarn faaliyetlerine katl
mas nedeniyle iverenin szlemeyi feshetmesi de bir kt
niyet rneidir. Ancak sendikal nedenlere dayanarak byle bir
feshi yapan iveren, bunun yaptrm olarak ktniyet tazmi
nat deil, daha ar bir tazminat olan "sendikal tazminat" de
yecektir. Ktniyet tazminatnn zel bir nedene dayanan zel
bir tr olan sendikal tazminatn miktar, iinin bir yllk cre
tinin toplamndan az olamaz. veren sadece iinin szle
mesini feshettiinde deil, sendikaya ye olup olmamas ve
ya sendikal faaliyet gstermesi sebebiyle iiye dier iilere
nazaran farkl muamelede bulunduu takdirde de "sendikal
tazminat" demek zorundadr.

66'iinin
ve verenin
Demektir?

Sresiz Fesli i hbar Ne

i ile iveren arasnda bazen yle durumlar meydana

gelir ki, artk, taraflar asndan bu ilikiyi devam ettirmek bek
lenemez hale gelir. Yani, szleme ilikisini devam ettirmek,
szleme taraflarndan birisi iin ekilmez hale gelebilir.
i ile iveren arasndaki szleme ister belirli sreli ol
sun isterse belirsiz sreli olsun, byle bir durum ortaya kt
nda ii veya iveren o szlemeyi feshedebilir. Szleme
nin devamn beklenemeyecek hale getiren nedenlerin neler
olduu yasa tarafndan ii iin ve iveren iin ayr ayr sayl
mtr. Byle bir neden ortaya kt takdirde, ii veya ive
ren, bu nedene dayanarak szlemeyi derhal, nel (sre) ver
meksizin feshedebilir. Yani yasada belirtilen nedenlerden bi
risi gerekletiinde ii veya iveren bu nedene dayanarak
ve herhangi bir sre beklemeden derhal szlemeyi sona erdirebilir. te byle bir hakl nedene dayanarak yaplan fesih
lere "sresiz feshi ihbar" denmektedir, nk burada sreli fes
hi ihbardan farkl olarak taraflar szlemenin sona ermesi iin
bir sre beklemek zorunda deildir. Bu hakkn kullanlmasy
la, szleme derhal sona erer. Sresiz feshi ihbarda, bu hak
k kullanan taraf, kar tarafa ynelttii feshi ihbarnda "hakl
bir nedene" dayandn belirtmelidir. Bu hakl nedenin ne ol
duunu somut olarak belirtmek zorunda deildir. rnein "i
veren bana hakaret ettii iin
" denme
si gerekli deilken, bildirimde sadece "hakl nedene dayana
rak
" denmesi yeterlidir. Ancak kar ta
raf, dayanlan hakl nedenin ne olduunu sorduunda, bunun
aklanmas gerekir. Yine bunun gibi, feshi ihbarnda somut
olarak hakl nedenin ne olduunu belirten taraf daha sonra bu
nu deitiremez. rnein, iinin kendisine aslsz sulama
larda bulunduu iddiasyla sresiz feshi ihbarda bulunan ive
ren, bu konuda bir uyumazlk ktnda ne srd nede-

ne baldr. Bu nedeni deitiremez. Yani rnekte sz geen

iveren daha sonra yapt feshi ihbar iinin hrszlk yapma
s nedenine dayandramaz.
Sresiz feshi ihbarda bulunmak isteyen taraf, birden faz
la hakl nedene dayanabilir. Bu nedenlerden sadece birisinin
gereklemi olmas sresiz feshi ihbar hakkn kullanmak iin
yeterlidir.
Belirtilmelidir ki, hakl nedenin gereklemesi tek ba
na szlemeyi sona erdirmez. Bunun bir feshi ihbar (fesih bil
dirimi) ile kar tarafa bildirilmesi gerekir.
67- iye Sresiz Feshi hbar Hai<lc Veren
nedenler" Nelerdir, Nasl
Kullanlr?

"haldi

Yasas, iiye ve iverene sresiz feshi ihbar hakk

veren "hakl nedenleri" ayr ayr saymtr. Yasada saylan bu
sebeplerden bazlarnn hakl neden saylmayacana ilikin
taraflarn yapacaklar anlamalar geersizdir. Bunun gibi ta
raflar, yapacaklar anlamalar ile yasada hakl neden olarak
gsterilmemi bir nedeni, hakl neden olarak kabul edemez
ler.
iye sresiz feshi ihbar hakk veren "hakl nedenler",
yasada 3 balk altnda toplanmtr. Bunlar salk nedenleri,
ahlak ve iyiniyet kurallarna aykrlk yaratan haller ve zorlay
c nedenlerdir.
Yasada iiye sresiz fesih hakk veren salk nedenle
ri 2 tanedir. Bunlardan ilki, iinin grd iin yaay ve sa
l asndan tehlikeli olmasdr. Ancak bu durumun bir hakl
neden yaratmas iin bu tehlikenin iin niteliinden domas
ve iinin szlemeyi yapt srada byle bir tehlikeyi bilme
mesi gerekir. Dier salk nedeni ise, iinin srekli olarak g
rt ve dorudan temas iinde olduu iverenin ya da di
er iilerden birinin bulac veya iinin iiyle badamayan

bir hastala tutulmasdr. Bu durumlardan birinin gerekle

mesi, iiye sresiz feshi ihbar hakk verir.
Ahlak ve iyiniyet kurallarna aykrlk yaratan haller de
yasada ayrca saylmtr.
Bunlar u balklar altnda toplayabiliriz:
-Yanltma: szlemesi yaplrken, iverenin hizmet sz
lemesinin esasl unsurlarndan birisi hakknda yanl veya
geree aykr beyanlaryla iiyi yanltmasdr. rnein ii
nin creti, grecei iin ne olduu, iyerinin nerede olduu,
iin nerede grlecei gibi konulardaki yanl beyanlar bu kap
samdadr.
-verenin, iinin veya ailesinin eref ve namusuna do
kunacak szler sylemesi veya davranlarda bulunmas
-verenin iiye veya ailesine satamas, onlar tehdit
etmesi, onlara kar hapsi gerektiren bir su ilemesi, onlar
hakknda eref ve haysiyet krc ar ve aslsz ithamlarda bu
lunmas veya iiyi veya ailesini yasa d bir davrana te
vik etmesi
-verenin, iinin cretini kararlatrld miktarda ve
zamanda dememesi veya hi dememesi
-verenin para ba cretle alan iiye eksik i ver
mesi
-verenin, alma koullarn (rnein alma saatle
rini, grlen ii, iyerini, iinin iyerindeki mevkiini, iinin
onay olmakszn esasl olarak deitirmesi
Yasada, iiye sresiz feshi ihbar hakk veren dier bir
hakl neden ise zorlayc nedenlerdir. Buna gre iinin al
t iyerinde, bir haftadan fazla sre iin durmasn gerektire
cek zorlayc bir neden ortaya ktnda, bu durum szleme-

nin sona erdirilmesinde ii iin bir hakl neden olacaktr. Bu

bir haftalk sre iinde, iveren iiye cretinin en az yarsn
demek zorundadr.
Bu nedenlerden "ahlak ve iyiniyet kurallarna aykrlk"
yaratan bir durum ortaya ktnda, ii sresiz feshi ihbar
hakkn, iverenin byle bir davranta bulunduunu rendik
ten itibaren 6 i gn iinde kullanmak zorundadr. Aksi hal
de bu hakk kullanamaz. Yine bunun gibi szkonusu olayn
gereklemesinin zerinden 1 yl gemise, ii yeni bu ne
deni kullanamayacaktr.
i, hakl nedeni rendikten itibaren 6 gn iinde sz
lemeyi sona erdirme iradesini ve hakl bir nedene dayand
n, yazl olarak iverene bildirmek zorundadr. Buna "feshi ih
bar" denir. Bu feshi hbar, iverene vard an, herhangi bir s
re beklenmeksizin szlemeyi derhal sona erdirir.
68'verene
Sresiz hbar Hakk Veren "hakl
nedenler" Nelerdir, Nasl
Kullanlr?

Yasada tpk ii gibi, iveren iin de sresiz feshi ihbar

hakk yaratan "hakl nedenler" saylmtr. Taraflar iveren iin
saylan bu nedenlerden kimilerinin kendileri iin geerli olma
yacan yani byle bir neden doduunda iverenin szle
meyi sona erdirme hakkn kulllanamayacan kararlatramaz. Yine bunun gibi, yasada belirtilmemi bir olayn, ivere
ne sresiz feshi ihbar hakk vermesi dnlemez.
Yasas iveren iin sresiz feshi ihbar hakk yaratan
"hakl nedenleri" salk nedenleri , ahlak ve iyiniyet kurallar
na aykrlk yaratan haller ve zorlayc nedenler olmak zere 3
grup halinde saylmtr.
Bunlardan ilki iinin kendi kasdmdan veya derli toplu
olmayan yaayndan yahut ikiye dknlnden doacak
bir hastala veya sakatla uramas halinde bu nedenle ar-

d ardna 3 ign veya bir ay iinde 5 i gnnden fazla de

vamszlkta bulunmas halidir. Burada nemli olan iinin de
vamszlnn, kendi kusuru sonucu doan bir hastalk ya da
sakatlktan domasdr. Yasada bir ay iinde 5 ign devam
szlk yaplmas hakl bir neden olarak gsterilmitir. Yasada
"bir ay " eklinde belirtilen sre takvim ay deildir. "Bir aylk"
sre, iinin belirtilen nedenlerden dolay ie gelemedii ilk
gnden balayp bir dahaki ayn ayn tarihine rastgelen gn
sona erer. rnein ii kendi kusuruyla yakaland bir hasta
lk yznden 12 Nisan tarihinde ilk devamszln yapan ii,
eer 12 Mays tarihine kadar 4 ign daha devamszlk ya
parsa, iveren iin sz konusu hakl neden gereklemi olur.
veren, iinin yakaland hastalk veya kaza kendi ku
surundan domuyorsa bu hakl nedeni kullanamaz. Eer ii
kendi kusuru olmakszn bir hastala yakalanmsa, iveren
bu hakl nedeni kullanamaz. Eer ii kendi kusuru olmaks
zn bir hastala yakalanmsa, iveren onun szlemesini an
cak sreli feshi ihbar hakk, iinin hastalnn kdemine g
re belirlenecek ihbar nelinin (sresinin) cretine eklenecek 6
hafta boyunca srmesi halinde doar. rnein bir iyerinde 5
aydr almakta olan bir iinin szlemesini fesih iin ive
renin uygulayaca ihbar neli 2 haftadr. Bu iki haftaya 6 haf
ta eklenince ortaya 8 haftalk bir sre kar. te iveren an
cak bu 8 haftann sona erdii tarihten itibaren iinin szle
mesini sreli feshi ihbarla sona erdirebilir. Bu 8 haftalk sre
ierisinde iveren, hastal nedeniyle ie gelemeyen iinin
szlemesini feshedemez. e devam edilmeyen bu sre iin,
iveren iiye cret demek zorunda deildir. Bunun gibi do
um yapan kadn ii iin ise belirlenecek ihbar neli (sresi)
zerine doumdan nce 6 ve doumdan sonra 6 hafta olmak
zere 12 haftalk devamszlk sresi eklendikten sonra ive
ren sreli feshi ihbar hakkn kullanabilecektir. veren iin hak
l neden yaratan dier salk nedeni ise iinin bulac veya
ii ile badamayacak derecede tiksinti verici bir hastala tu-

tulmasdr. rnein bir frn iisinin ya da pastacnn sedef

hastalna tutulmas, ii ile badamayacak derecede tiksin
ti verici bir hastalk olarak kabul edilebilir.
veren iin hakl fesih nedeni yaratan "ahlak ve iyiniyet
kurallarna aykrlk douran " haller ise unlardr:
-Yanltma: Eer ii, szleme kurulurken geree ay
kr ve yalan beyanlarla ivereni szlemenin esasl unsurla
rndan birisi hakknda yanltrsa bu durum gerekleir. rne
in szleme kurulurken iverene makine mhendisi olduu
nu belirten iinin daha sonra aslnda byle bir niversiteden
mezun olmadnn anlalmas gibi
-inin, iverenin kendisine veya ailesine eref ve na
musa dokunacak szler sylemesi, davranlarda bulunmas
-inin iveren hakknda eref ve haysiyet krc aslsz
isnat ve ihbarlarda bulunmas
-inin, iyerine iini grmesini engelleyecek derecede
sarho veya uyuturucu madde alm olarak gelmesi
-inin iyeri iinde uyuturucu veya alkoll iki kullan
mas
-inin sadakat borcuna aykr davranlar bu duruma
rnektir. Bunun gibi iinin, iverenin gvenini ktye kullan
mas, mesleki srlar aklamas, hrszlk yapmas gibi doru
luk ve balla uymayan davranlar bu duruma rnektir. Bu
nun gibi iinin, ak ve kesin talimatna aykr davranmas da
iverene sresiz fesih hakk verir. inin raporlu olduu sre
iinde baka bir ite almas, iverenin bilgisi dnda ayn
ikolunda faaliyet gsteren baka bir iveren iin ayn ite a
lmas da sadakat borcuna aykrlk yaratan durumlardr.
-inin iyerinde yedi gnden fazla hapisle cezanlandrlan ve cezas ertelenmeyen bir su ilemesi
-inin iverenden izin almakszn veya hakl bir nede
ne dayanmakszn ard ardna iki gn veya "bir ay iinde" iki
defa herhangi bir tatil gnnden sonraki ign, yahut bir ay
da 3 ign iine devam etmemesi. Burada belirtilen sayda

gn kadar yaplan devamszlk eer hakl bir nedene dayan

mazsa veya ii bu hakl nedeni iverene bildirmezse, ivere
nin szlemeyi sona erdirme hakk doar. Eer iinin devam
szl kendisinin yakaland bir hastalk nedeniyle doarsa,
iveren bu maddeyi kullanamaz. Bu durum yukarda akla
nan "salk nedenleri" ierisinde yer alr. Ayrca iinin devam
szl akrabalarndan birinin lm, dini grevlerini yerine ge
tirmesi, tanklk etmesi, seime katlmas, einin doum yap
mas, einin veya ocuunun hastalanmas gibi hakl neden
lere dayanyorsa ve ii bu durumu iverene bildirmise, ive
renin szlemeyi fesih iin hakl nedeni domaz.
inin yapmakla ykml olduu grevleri kendisine ha
trlatld halde yapmamas, iinin iini yapmamasnn hak
l bir nedeni olmas iin ncelikle iverenin onu uyarm olma
s gerekir. Bu uyarnn yazl olarak yaplmas, ispat asn
dan kolaylk salayacaktr.
-inin kasten veya kusuru ile i gvenliini tehlikeye
drmesi
-inin kasten veya kusuru ile iverenin mal olan veya
eli altnda bulunan makine, tesisat ve i ara ve gerelerini 10
gnlk cretinin tutar ile karlanamayacak derecede zarara
uratmas.
Yasada bir de iveren iin hakl neden oluturan "zorla
yc nedenler" dzenlenmitir.
Buna gre, iiyi iyerinde bir haftadan fazla almak
tan alkoyan bir nedenin domas, iverene fesih hakk verir.
Burada szkonusu zorlayc nedenler, etkisini iyeri zerinde
deil ii zerinde gstermektedir. rnein, iddetli yamur
yamas veya dmesi nedeniyle yollarn kapanmas y
znden retime devam etmekte olan iyerine gidememesi bu
anlamda bir zorlayc nedendir.

iveren, zorlayc neden dolaysyla ie gelemeyen ii

ye, bir hafta boyunca cretinin yarsn demek zorundadr. Bir
haftalk sre getikten sonra iverenin fesih hakk doar.
Yasada belirtilen bu durumlarn gereklemesi, sz
lemeyi kendiliinden sona erdirmez. Szlemenin sona re
bilmesi iin iverenin iiye bir "feshi ihbarda" (fesih bildirimin
de) bulunmas gerekir. veren, feshi ihbar yazl olarak yap
maldr. Yazl olarak yaplan feshi ihbar, iverene ispat bak
mndan kolaylk salar. Feshi ihbarnda iveren iinin szle
mesini, "hakl bir nedene" dayanarak sona erdirdiini aka
belirtmelidir. Feshi ihbar, hakl nedene dayanarak yapld
takdirde kar tarafa vard an, derhal szlemeyi sona erdi
rir. veren feshi ihbarnda birden ok hakl neden gsterebi
lir. Bunlardan sadece birisinin gereklemi olmas yeterlidir.
69'verenin
Szlemeyi Sresiz hbarla
Belirli Bir Sreye Bal mdr?

Feshi

veren, eer "ahlak ve iyiniyet kurallarna aykrlk ya

ratan hallerden" birisine dayanarak szlemeyi sona erdirmek
istedii halde, bu olay ve olayn tarihini rendii tarihten iti
baren 6 ign iinde bu hakkn kullanmak zorundadr. Eer
szkonusu olayn varln ortaya karmak iin bir sorutur
ma yapmak gerekiryorsa, 6 gnlk sre bu soruturmann bit
mesinden sonra balar. Eer szkonusu olay tekrar ederek
sregelen bir olaysa (rnein iinin srekli olarak bir ka ay
boyunca zimmetine para geirmesi gibi) 6 gnlk sre, eyle
min son bulduu tarihten itibaren ilemeye balar.
6 gnlk srenin yannda bir de 1 ylllc sre szkonu
sudur. Eer ahlak ve iyiniyete aykrlk yaratan olayn gerek
letii gnn zerinden 1 yl gemise, iveren bu nedeni kul
lanamayacaktr. yleyse iveren, byle bir hakl nedeni ola
yn gereklemesinden itibaren en ge 1 yl ve olay renme
sinden itibaren en ok 6 gn iinde kullanmas gerekir. Bu s-

releri geiren iveren, szkonusu nedene dayanarak szle

meyi feshedemez.
Ahlak ve iyiniyete aykrlk dmdaki hakl nedenleri ise
kullanmak iin iverene kesin bir sre verilmi deildir. Ancak
hakl nedeni renen iveren, dnp karar vermeye yete
cek "uygun bir sre" ierisinde bu hakk kullanmaldr. Yoksa
bundan vazgemi saylr.
70- veren Fesih Bildiriminde Hakl Nedenleri
Gstermek ve Bu Nedenleri spat Etmek
Durumunda
mdr?

Sresiz feshi ihbar yapmak isteyen iveren, feshi ihba

rnda hakl bir nedene dayandn belirtmek zorundadr. An
cak bu nedenin bildirilmesi veya somut bir olay gsterilmesi
koul deildir. Neden belirtilmeyen bu durumlarda ii nede
nini sorduu zaman, iveren ona bu nedeni bildirmelidir. Fes
hi ihbar ile belirtilen veya sonradan bildirilen bu neden ile i
veren baldr. Daha sonra ortaya kan veya o anda mevcut
olup iverence bilinen baka bir nedene dayanlmaz. Feshi ih
bar ile birden ok neden gsterilmise, bunlardan sadece bi
risinin gereklemi olmas yeterlidir.
Hakl bir nedene dayanarak sresiz feshi ihbarda bulu
nan iveren, uyumazlk kmas durumunda, fesih annda hak
l bir nedenin varln ispat etmekle ykmldr. veren hak
l neden yaratan olaylar tuttuu tutanaklar, iyeri kaytlar ve
tank beyanlaryla ispat edebilir. Bu durumda kar taraf da bu
nun aksini rnein belirtilen nedene dayanlmadn veya bir
nedenin bulunmadn ispat etmeye alacaktr.

SONA ERMENN SONULARI

71' Yeni i Alma Yasa Szkonusu

mudur?

veren, yasada belirtilen kimi durumlarda, iten kart

t iilerin yerine belirli bir sre yeni ii alamayacaktr.
Yasaya gre:
-veren, iinin szlemesini sreli feshi ihbar ile (Y
md.13) sona erdirilirse
-veren, "salk nedenlerinden" birisi olan "iinin bu
lac veya iiyle badamayacak derecede tiksinti verici bir
hastala yakalanmas" nedeniyle iinin szlemesini sre
siz feshi ihbar ile sona erdirirse
-veren, iinin iyerinde 1 haftadan fazla almama
sna yol aan bir "zorlayc neden"sebebiyle iinin szleme
sini sresiz feshi ihbar ile sona erdirirse
-i, iyerinde iin 1 haftadan fazla durmasna yol aan
bir "zorlayc neden" sebebiyle hizmet szlemesini kendisi
sona erdirirse,
iveren, szlemenin sona erme tarihinden itibaren 6 ay iin
de iten kan veya kartlan ii yerine yeni ii alamaz.
yerinin el deitirmesi veya kapatlp yeniden faaliye
te gemesi halinde ya da mevsim veya kampanya nedeniyle
kapanan iyerinin yeniden iletilmeye balanmas halinde de
yeni ii alma yasa uygulanr. rnein, iveren (A), ii ()"nin i szlemesini, herhangi bir nedene dayanmakszn s
reli feshi ihbar yolu ile feshetmitir. Bu olaydan 2 ay sonra da
iyerini (B)"ye devretmitir.Bu durumda yeni iveren (B), 4 ay
boyunca, iveren (A)"nn szlemesini feshettii ii ()"nin ye
rine yeni ii alamayacaktr. Ancak belirtilmelidir ki, hizmet
szlemesi yukarda belirtilen nedenlerle sona eren ii, emek
lilik yan doldurmu ve ayn zamanda yallk ya da emekli
lik aylna hak kazanmsa, iveren bu yasakla bal deildir.
Yallk ayl alan eski iinin yerine yeni ii alabilir.

iverenin, yukardaki nedenlerle szlemesi sona eren

iilerin yerine 6 ay boyunca yeni ii almasnn yasaklanma
s, mutlak bir yasak deildir. Eer iveren bu 6 aylk sresi ie
risinde iten ikan-kartlan ii yerine ayn nitelikteki i iin
yeni bir ii almak isterse, durumu uygun aralarla yaynlamak
ve ayrca iinin kaydettirdii adresine noter aracl ile du
yuru yapmak zorundadr. Bu duyuruyu alan eski ii, duyuru
nun kendisine teblii tarihinden itibaren 15 gn iinde iyeri
ne bavurursa, iveren onu ie almak zorundadr.
veren, yasada yer alan yeni ii alma yasana aykr
davranrsa veya eski iisini yeniden ie almazsa, Yasas
Md.98/B"de belirtilen para cezasna arptrlacaktr.
72'ten karma Durumunda verenin
Ykmllkleri
Nelerdir?

teki

Yukarda belirtildii zere i szlemesi herhangi bir ne

denle sona erdiinde iveren tarafndan iiye bir "alma bel
gesi" verilmek zorundadr.
Bunun yannda hizmet szlemesinin sona ermesinin,
ivereni yerine getirmekle ykml kld dier ykmllk
ler unlardr:
-Koullar gerekletii halde iiye "kdem tazminat"
denmesi (Y md.14)
-inin ilemi creti ile szleme ve yasadan doan
para ve para ile llmesi mmkn menfaatlerinin (rnein ik
ramiye, prim, yakacak, yol, ocuk yardm gibi sosyal yardm
lar v.s.) tam olarak denmesi (Y md.26)
-iye ait eya ve belgelerin geri verilmesi
-inin verecei zararlarn karl olmak zere kesi
len milli bir bankaya yatrlan 10 gnlk cretin iiye faiz ve
dier gelirleriyle iade edilmesi (Y md.31)
-inin hak kazanp da kullanamad cretli yllk izine
ait cretin szlemenin sona erdii tarihteki cret zerinden
hesaplanp iiye denmesi (Y md.56)

-Szlemesi sona eren iinin, sona erme tarihini izle

yen, aym 15"ine kadar iyerinin bal olduu Blge Mdrl
ne ve alma ve Sosyal Gvenlik Bakanlna bildirilmesi
(Sen.K md.62)
-ine son verilen ii says 10 ve daha fazla olduu hal
de, bu iilerin isim ve niteliklerinin, karma tarihinden en az
1 ay nce ve i Bulma Kurumu"na bildirilmesi
73'Kdem

Tazminat

Halcl(inn Koullar

Nelerdir?

Kdem tazminat, belirli bir sre alp hizmet szle

mesi sona eren iiye, yasada saylan durumlarda denmesi
gereken paradr. Kdem tazminatnn miktar iinin almakta
olduu cret ve hizmet sresine gre deiir.
Kdem tazminat, ancak Yasas, Deniz Yasas ve
Basn Yasasna tabi olan bir ite, "ii" nitelii ile alanla
rn yararlanabilecei bir tazminattr. Bu yzden rnein Me
murlar ve Borlar Yasasna bal olarak alan iiler bu taz
minattan yararlanamaz.
Kdem tazminat hakk iin aranan ilk koul, iinin en
az 1 yl ayn iverene bal olarak alm olmasdr. 1 yllk
bu sre, hizmet szlemesinin yapld deil, iinin fiilen a
lmaya balad tarihten itibaren ilemeye balar.
Kdem tazminat hakknn doabilmesi iin gerekli ikin
ci koul ise, hizmet szlemesinin yasada belirtilen hallerden
birisi ile sona ermesidir. Yasada belirtilen bu sona erme hal
leri dndaki bir ekilde sona eren hizmet szlemesi, iiye
kdem tazminat hakk kazandramaz. Yasada belirtilen bu so
na erme hallerini 3 balk altnda toplamak mmkndr.
Szlemeyi iveren feshetmise:
verenin, szlemeyi "ahlak ve iyiniyet kurallarna ay
krlk yaratan haller" sebebiyle sresiz feshi ihbar ile sona er-

dirmesi dnda, iverenin her trl feshi ihbar iiye kdem

tazminat hakk verir.
rnein iveren, hizmet szlemesini "sreli feshi ih
bar" sona erdirmesi halinde ii kdem tazminatna hak kaza
nr. Bunun gibi iverenin "salk nedenleri" ile veya "zorlayc
nedenler"dolaysyla yapaca "sresiz feshi ihbar" durumu da
iiye kdem tazminat hakk kazandrr.
Yasal kayna farkl olmakla beraber belirtilmelidir ki, i
verenin, kusurlu olarak yasa d greve katlan iilerin sz
lemelerini bu nedenle derhal sona erdirmesi halinde, bu ii
ler kdem tazminatna hak kazanamayacaktr.
Szlemeyi ii feshetmise:
i, hizmet szlemesinihakl nedenlerle dayanarak
sresiz feshi ihbarla sona erdirdii btn hallerde kdem taz
minat almaya hak kazanr. Yasa, iinin dayand hakl ne
denler arasnda herhangi bir ayrm yapmamtr. yleyse i
inin sresiz feshi ihbarda dayand hakl neden ister bir "sa
lk nedeni" olsun, ister bir "ahlak ve iyiniyet kurallarna aykrrlk" olsun, isterse de bir "zorlayc neden" olsun, ii kdem
tazminat almaya hak kazanacaktr.
i, szlemeyi hakl bir nedene dayanmakszn "sre
li feshi ihbar" ile sona erdirdii durumda kural olarak kdem
tazminatna hak kazanamaz. Ancak Yasas uyarnca baz
istisnai hallerde hakl^Dir nedene dayanmakszn sreli feshi
ihbar ile szlemeyi sona erdiren ii, kdem tazminat alabi
lecektir. Bu istisna haller unlardr:
-inin hizmet szlemesini "muvazzaf askerlik" gre
vini yerine getirmek iin sreli feshi ihbarla sona erdirmesi
-inin bal bulunduu, yasayla kurulmu olan kurum
ve sandklardan yallk, emeklilik veya sakatlk ayl veya
toptan deme alma amacyla szlemeyi sreli feshi ihbarla
sona erdirmesi

-Kadn iinin, evlendii tarihten itibaren 1 yl iinde

kendi istei ile szlemeyi sreli feshi ihbarla sona erdirmesi
halinde, szkonusu ii kdem tazminat almaya hak kazana
caktr.
inin lm:
inin lmesi nedeniyle hizmet szlemesi sona erdii
takdirde, iinin miraslar, len ii en az 1 yl alma kou
lunu yerine getirmise, kdem tazminatn almaya hak kaza
nrlar. verenin, iinin miraslarna kdem tazminat de
mesi, iinin lmne yol aan olayda kusuru olup olmamas
na bal deildir. i, lme yol aan olay kendi kusuruyla
yaratm olsa bile, iveren, miraslarna kdem tazminat der.
74-Kdem Tazminat in Szlconusu Olan 1 Yllk
Srenin Hesab Nasl Yaplr?

inin kdem tazminat alabilmesi iin gereklemesi

gereken 1 yllk almas hesaplanrken iinin fiilen al
maya balad tarihten hizmet szlemesinin sona ermesine
kadar geen sre gznne alnacaktr. Burada kastedilen "y1" takvim yldr. rnein fiilen almaya 2.3.1997 tarihinde
balayan bir ii, bu tarihten itibaren 1 tam yl gemesi ile ya
ni 2.3.1998 tarihinde kdem tazminat iin gereken kdem ko
ulunu gerekletirmi olur.
Bu bir yllk sre hesaplanrken, hizmet szlemesinin
srd tm dnemler gznne alnacaktr. inin bu d
nemde alarak geirdii gnler yannda, hizmet szleme
sinin devam etmesine karn almad sreler de gzn
ne alnr. rnein iinin almad hafta tatili, ulusal bay
ram, genel tatil, cretli yllk izin, cretsiz izin, i kazas ve mes
lek hastal nedeniyle izinli geen sreler, kadn iilerin do
um nedeniyle altrlmadklar sreler veya zorlayc neden
ler dolaysyla allmayan haftalk sre gibi hizmet szle-

meinin askda kald tm sreler, 1 yllk kdemin hesabn

da gznne alnacaktr. Saylan bu allmayan gnler, dik
kat edilirse hizmet szlemesi devam etmekteyken geen s
relerdir. Hizmet szlemesi sona erdikten sonra geen s

reler kdem hesabnda dikkate alnmaz.

Ancak yasal grev ve lokavt srasnda iilerin hizmet sz
lemeleri sona ermemesine karn, bu dnemde geen sre
ler 1 yllk kdemin hesabnda gznne alnmaz.
Belirtmek gerekir ki, eer bir ii, iveren ile haftann ve
ya her ayn sadece belirli gnlerinde almak zere hizmet
szlemesi yapabilir. Bu halde iinin 1 yllk kdemi hesapla
nrken sadece alt gnler gznne alnmaz. inin a
lmad gnler ile birlikte hizmet szlemesi eer 1 tam yl
srmse, ii kdem tazminat iin gereken koulu salam
olur.
75-Hizmet Szlemesinde
Ara Vermelerin
Durumunda Kdem Tazminat
Nasl
Hesaplanacaktr.

Olmas

Yasasna gre iinin kdemi, hizmet szlemesinin

devam etmi veya aralklarla yeniden yaplm olmasna ba
klmakszn, ayn iverenin bir veya deiik iyerlerinde al
t sreler birlikte gznne alnarak hesaplanr.
Yani bir ii, ara vererek ayn iveren yannda alm
sa, daha nce yapt alma sreleri, en son alma sre
sine eklenerek iinin kdem tazminat hesabna esas kdemi
bulunacaktr. rnein veren (A)"nn yannda 1993 ylndan
1995 ylna kadar alp, szlemeyi sona erdiren bir ii 1997
ylnda iveren (A) ya ait herhangi bir iyerinde yeniden al
maya balam ve szlemesi 1998 ylnda sona ermitir. Bu
iinin toplam kdem sresi 1993-1995 arasndaki 2 yllk a
lmas + 1997-1998 arasndaki 1 yllk almas = 3 yldr.

Eer, iinin son alma dneminden nceki alma

dnemindeki almas karl ona kdem tazminat verilmi
se, iinin hak kazanaca kdem tazminat toplam alma s
resi zerinden hesaplanr. Ancak nceden denen kdem taz
minat miktar, toplam alma sresine gre hesaplanan k
dem tazminatndan dlr, nk bir iiye ayn alma d
nemi iin bir kereden fazla kdem tazminat denemez. rne
in yukardaki iiyi ele alrsak; bu iinin 1997-1998 tarihleri
arasnda son brt creti 45.000.000. TL. ise, bu ii
45x3=135.000.000.TL kdem tazminat alacaktr. Ancak bu i
i eer 1993-1995 tarihlerindeki almas iin rnein
30.000.000.TL. kdem tazminatn nceden alm ise, toplam
3 yllk bu almas iin 135-30=105 Milyon TL.kdem tazmi
nat alabilecektir.
76'yerinin
Bir Bakasna Devri ya da Baka Bir
Yere Nakli Durumunda inin Kdem
Tazminatn Kim
Verecektir?

yerinin el deitirmesi veya nakli halinde tpk hizmet

szlemesine aralklara devam etmesinde olduu gibi iinin
kdemi kesilmez. rnein veren (A) dneminde ona ait iye
rinde
1 yl alan bir ii, iyeri iveren (B)"ye devredildikten
sonra kdeminin hesaplanmasn istediinde, iveren (A) ve
iveren (B) dneminde yapt almalar birlikte gznne
alnr.
Kdem sresi bu ekilde belirlenen iinin kdem tazmi
natn kim deyecektir? Yeni iveren mi yoksa iyerini devre
den eski iveren mi? ncelikle bu durumda, iinin son ald
brt cret zerinden hesaplanacak kdem tazminat iin ii
bir bavuruda bulunduu zaman, bu demeyi "yeni iveren"
yapacaktr. iye, son ald cret zerinden tm kdem taz
minat miktarn deyen yeni iveren, iinin eski iverenine

bavurarak ondan devir tarihine kadar ileyen kdem tazmina

t miktarn isteyebilir. Eski iveren, devir tarihinde iinin al
d cret miktar zerinden eski alma dnemi iin, yeni i
verene kar sorumludur. rnein; ii, iveren (A)"nn yann
da ie girmi, 1 yl almtr. Tam bu srada iveren (A)
2.2.1996 tarihinde iyerini iveren (B)"ye devretmitir. i, i
veren (B) iyerini devraldktan sonra 2 yl daha alm ve
2.2.1998 tarihinde kdem tazminat almaya hak kazanacak bir
ekilde iten ayrlmtr. Burada iinin kdemi eski iveren +
yeni iveren yanndaki toplam alma sresi yani 1+2=3yldr. 2.2.1998 tarihinde iten ayrlrken bu inin almakta oldu
u son brt cretinin 45.000.000.TL. olduu varsaylrsa, i
inin almaya hak kazand kdem tazminat miktar 45x3=135
milyon TL. olacaktr. Bu miktar ii yeni iverenden ister. Ye
ni iveren bu tazminat dedikten sonra eski iverene, iinin
kendinden nceki alma dnemi iin dedii kdem tazmi
nat miktarn almak iin bavurur. Olaymzda iyeri 2.2.1996
tarihinde devredilmitir. Eski iveren, iiye bu tarihte denen
cret miktar ile sorumludur. Yani ii bu tarihte 20.000.000.TL.
almakta ise, eski iveren 20.000.000 x iinin devirden nce
alt tam yl says miktarnda yeni iverene deme yapar.
Burada bu miktar 20x1=20 Milyon TL.dir. yleyse iiye 135
milyon kdem tazminat deyen yeni iveren, bunun 20 milyo
nunu eski iverenden isteyebilir.
77- Kdem Tazminat

Nasl

Hesaplanr?

Kdem tazminat miktar, iinin ie balad tarihten iti

baren hizmet szlemesinin devam sresince geen her tam
yl iin 30 gnlk brt cret tutardr. Bir tam yldan artan
sreler iin de ayn oran zerinden deme yaplr.
Tazminatn hesap edilmesinde gznne alnan c
ret, iinin almakta olduu son crettir. Bu miktar iine ii
ye denen prim, ikramiye, ocuk zamm gibi demeler ile ye
mek ve vasta yardmlar gibi parayla llebilen ve devamh-

Ilk gsteren sosyal yardmlar da eklenecektir. Bu sosyal yar

dm, prim ve ikramiye 1 sene iin toplam ka TL. dendiyse bu
rakam 365"e blnecek ve bulunan sonu, iinin 1 gnlk
"plak (asl) cretine" eklenerek, iinin 1 gnlk brt creti
bulunacaktr. inin 1 gnlk brt cret x 30, iinin kdem
tazminatna esas alnacak son cretini gsterir.
RNEK 1
i ()"nin brt (plak) aylk creti 5.990.000 TL. ve
ie giri tarihi
1 11
1987
iten ayrl tarihi 12 4
1994 dr.
11 gn 5 ay 6 yl alan bu iinin kdem
tazminat hesabna esas tutulacak aylk giydirilmi creti u
ekilde hesaplanr.
Brt aylk cret
Toplam yllk ikramiyeden
brt aya (5.990.000=12 ay)
Toplam yakacak yardmlarndan
brt aya(3.750.000=12 ay)
ToplamYemek yardmlarndan brt
aya(20.000x26gnx11 ay=12)

5.990.000
499.000
312.000
476.000
7.278.0 TL

inin iinden ayrld dnem iin kdem tazminat, tavan"n

13.267.500 TL.olduu dnlrse, iinin kdem tazminat
na esas creti bu tavan"n altndadr.
yleyse bu iinin kdem tazminat alaca:
6 yl iin=7.278.000x6=
43.672.000TL
5 ay iin=7.278.000:(12ay)x5=
3.032.000 TL
11 gn iin=7.278.000:365gn)x11 +
219.400 TL
46.925.0 TL

RNEK 2
ii (A)
iten ayrl:
e girii:
Grev-Lokav

19
22
27 gn
-- gn
27 gn

02
05
08 ay
-- ay
08 ay

1998
1996
01 yl
-yl
01 yl

33.333.000 cret
85.419.000 i tazminat
39.584.000 ilave tediye
3.000.000 sosyal yardm
ek i tazminat
vardiya % 3 l
5.500.000 yemek bedeli
lisan tazminat
166.836.000 Yekn
Bu dnem iin kdem tazminat Tavan:149.990.000
TL.olduu iin iinin aylk kdem tazminat miktar bu tavan
geemez. Bu yzden:
kdem tazminatna esas cret
149.990.000 x 01 = 149.990.000 yllk kdem tazmint
12.499.166 x 08 = 99.993.000 aylk kdem tazminat
416.638 X 27 = 11.249.226 gnlk kdem tazminat
261.232.554 denecek kdem tazminat
233.570.400 denecek ihbar tazminat
494.802.954 denecek toplam tazminat
78'Kdem Tazminat in Asgari
ngrlm
mdr?

ve Azami

Militar

Evet, Yasas uyarnca, iverenler iilerine "asgari

cretin" altnda cret deyemeyecei iin, 1 tam yl karl

denecek kdem tazminat miktar, asgari cretin 1 aylk net

miktar altnda olamaz Bu miktar u an 16 yan doldurmu
olan iiler iin aylk 35.437.500.- TL., 16 yan doldurmam
iiler iin ise 29.925.000.-TL.dir.
Kdem tazminat azami miktar iin de bir snrlama ge
tirilmitir. Yasasna gre, kdem tazminatlarnn yrllk miktan Devlet Memurlar Yasasna tabi en yksek devlet memu
runa Emekli Sand Kanunu hkmlerine gre 1 hizmet yl
iinde denecek azami emeklilik ikramiyesini aamaz. Yani i
iye alt her tam yl iin denecek 1 yla denk gelen taz
minat miktar, en yksek derecede devlet memuruna denen
1 yllk emeklilik ikramiyesini aamaz. Bu miktar u an
149.990.000TL.-dir.
79-Kdem Tazminatnn Zamannda
denmemesi
Durumunda Gecil<me Faizi Szkonusu
mudur?

Kdem tazminatnn zamannda denmemesi durumun

da ii ya da iinin lmnde yaknlarnca alacak davann
sonucunda yarg, gecikme sresi iin denmeyen sreye g
re mevduata uygulanan en yksek faizin denmesine karar
vermek zorundadr. Szkonusu gecikme faizi hizmet szle
mesinin feshi tarihinden itibaren hesaplanr. Mevduata uygu
lanan en yksek faizin hesabnda ise, faiz miktarnn yllk d
nemler itibariyle gz nnde bulundurulmas gerekir. Yine ge
cikme faizine tekrardan faiz yrtlemez.
Kdem tazminatnn taksitle denmesini kabul eden i
i, gecikme faizi hakkn sakl tutmad takdirde, sonradan bu
nu iverenden isteyemez.
80- Kdem Tazminat

Sigorta Ettirilebilir

mi?

Kdem tazminatnn alacakls, sal sresince ii,

lm halinde ise yasal miraslardr. Borlusu ise iveren
dir. vrenin kiisel olarak bu sorumluluunu baka ahs ve-

ya irketlere devretme olana da bulunmamaktadr. Bu ba

lamda Yasas "kdem tazminatndan doan sorumluluu i
veren ze! ahslara veya sigorta irketlerine sigorta ettire
mez" diyerek bu hususu aka hkm altna almtr. Hizmet
szlemesinde ya da toplu i szlemelerinde kdem tazmina
tnn sigorta ettirilmesi yolunda bir hkm konulmu ise, bu h
km geersizdir.
81'Kdem

Tazminat Zamanamna

Urar

m?

Kdem tazminat isteme hakk, on yllk zamanam s

resine tabidir. Yani hizmet szlemesinin feshi tarihinden iti
baren on yl iinde kdem tazminat isteminin dava edilmesi
gerekir.
82' braname Nedir? Nasl, Ne Zaman
Konusu ve erii Ne Olmaldr?

Dzenlenir,

bra szlemesi ya da yaygn kullanmyla ibraname;

mevcut olan bir alaca ortadan kaldrmay salayan bir sz
lemedir. hukuku balamnda ibraname ise; iinin iten ay
rlrken cret, fazla alma, yllk cretli izin alaca, ihbar ve
kdem tazminat vb gibi alacaklarn aldna, baka bir alaca
nn kalmadna ilikin olarak imzalayarak iverene verdii
belgeye denir. branamenin yazl olarak dzenlenmesi koul
dur. Kural olarak ibraname hizmet szlemesinin sona erme
si annda dzenlenir. Hizmet szlemesi sona ermeden nce
ii alrken iiden alnan ibraname geerli deildir. Byle
bir ibraname dava ve talep hakkn ortadan kaldrmaz. brana
menin daktiloyla ya da elle yazlmas veya noter huzurunda
dzenlenmesi konusunda hibir snrlama szkonusu deildir.
branamenin iverene teslim edilmi olmas kouldur.
Ayrca ibra szlemesinin hak drc nitelii yznden, ib
ranamenin temyiz gcne sahip ve reit iilerce verilmesi ge
rekir. rnein 18 yandan kk olan bir iinin yasal temsil
cisinin rzas olmadan verdii ibraname geersizdir.

ibranamenin, phe ve tereddtlerden uzak bir aklk

la dzenlenmesi gerekir. Yani ibra edilen alacaklarn, rnein
fazla alma cretleri, genel tatil cretleri, yllk cretli izin, ih
bar tazminat, kdem tazminatnda olduu gibi nitelikleri ve mik
tarlar ayr olarak pheye yer brakmayacak tarzda ibrana
mede gsterilmesi gerekir. branamede alacaklarnn neler
den ve ne miktardan ibaret olduu aka belirtilmemise bu
durumda bu belge, sadece ierdii miktar itibariyle makbuz
hkmndedir. Yoksa ibraname olarak kabul edilemez. Yine
deme ve hesap eklini gsteren belgeden bakaca hakk kal
madn ieren bildirim de ibraname deildir. Bu ekilde ii
tarafndan yaplan bildirim hukuki balamda, sadece ierdii
miktar itibariyle makbuz hkmndedir. O halde bu makbuzun
kapsam dnda kalan alacaklar ii tarafndan talep edilebi
lir. Ayrca iinin iverenden olan gerek alaca ile ibraname
de belirtilen miktar arasnda belirgin bir oranszlk szkonusu
ise, bu durumlarda bu belge ibraname olarak deil, yalnzca
denen miktara ilikin bir makbuz olarak kabul edilir.
Henz domam haktan ibra alnmas szkonusu de
ildir (Bkz Ek.6).
S3- bra Belgesinin Hkmszl Hangi Durumlarda.,
Ne Kadar Sre inde leri Srlebilir ve Bu
Hkmszlk
Hangi Aralarla spat
Edilebilir?

branamenin zgr iradeyle deil, aldanma, aldatma,

korkutma sonucu dzenlenmesi durumunda, ibra belgesinin
hkmszlnden sz edilir.
inin ibranameyi baka bir belge sanarak imzalamas
ibra szlemesi konusu hakknda aldanmasdr. Yine ibrana
menin ii tarafndan bakaca bir alacann kalmad, ka
rlan hesabn doru olduu zansyla imzalanmas durumun
da da, ibranamenin ierii ile ilgili aldanmadan sz edilir.
verenin iiyi ibra szlemesinin konusu ve ierii hakknda
bilinli olarak yanltmas ise aldatmadr.

te yandan iveren iiye iten ayrlrken, tm haklar

n aldna ilikin bir ibraname imzalamas kouluyla, haklar
nn bir blmn deyeceini aksi halde, kendisine hibir hak
kn demeyeceini syleyerek iiyi byle bir ibraname im
zalamaya zorlarsa bu korkutma saylr.
te aldatlarak, korkutularak ya da hile ile elinden ibra
name alnm ise, bu durumda ii, aldatlmay, hileyi ren
dii ya da basknn kalkt tarihten itibaren bir yl iinde, ira
de bozukluu nedeniyle ibra belgesinin hkmszln ileri
srebilir. Bir yllk sre hak drc sredir. Hkmszl
ii tankla ispat edebilecei gibi ayrca iyerinin ticari kayt
larna vb geip gemediinin aratrlmasn da talep edebilir.
84- alma Belgesi Nedir, Kapsam,
Biimi
Nasldr?

Dzenleni

Hizmet szlemesinin herhangi bir nedenle sona erme

si, yani iinin iyerinden ayrlmas durumunda iveren, ii
ye ne i yaptn ve iyerinde ne kadar sre ile altn be
lirtir bir belge vermekle ykmldr. Bu belgeye alma bel
gesi denir (Bkz. Ek 7).
Belgeye yaplan iin ne olduu ve alma sresinin gs
terilmesi yansra ii yapan iinin kimlii yani ad soyad, ba
ba ad, doum yeri, yl, iyerinin unvan ile adresinin de ya
zlmas da gerekir. verenin ykmll, yasada belirtilen
yukarda sraladmz bilgileri ieren bir belgeyi vermekle s
nrldr. Bunun dnda iveren, iinin alma tarz iyerin
den ayrl nedeni, creti gibi bilgileri belge zerinde gster
mek zorunda deildir.
veren, iinin istedii alma belgesini vermemekte
direnirse ya da belgeye doru olmayan bilgiler yazarsa, ii
nin veya yeni iine girdii iverenin istei zerine o yerdeki
Muhtar ya da Mlki Amir taraf ndan yaplacak aratrma sonu
cunu gsteren belge iiye veya yeni iverene verilir. vere-

nin, iiye alma belgesi verme ykmll 10 yl ile snr

ldr.
Belgenin zamannda verilmemesinden veya belgede
doru olmayan yazlar bulunmasndan tr zarar gren ii
veya yeni iveren, eski iverenden zarar ziyan talep edebilir.
te yandan alma belgesini iiye vermeyen veya b*
belgede geree aykr bilgi veren, be iiye kadar ii al
tran iveren veya vekiline yzbin lira, daha fazla ii alt
ranlara yzbin lira para cezas, tekrar halinde belirtilen bu
cezalar iki kat olarak verilir.

SOSYAL GVENLK

85-506 Sayl
"sigortal"

Sosyal Sigortalar
kimdir?

Kanununa*

gre

SSK"ya gre "sigortal" saylmak iin koulun birarada bulunmas gerekir:

-almann hizmet szlemesine dayanmas
-in iverene ait bir iyerinde yaplmas
-Kiinin madde 3"de saylanlar arasnda bulunmamas
(Madde 3"deki istisnalar iin (Bkz Ek. 8 )
Hizmet szlemesi iinin, bir cret karlnda ivere
ne baml olarak i grmeyi borland szlemedir. Bu ne
denle rnein, sekreterler, vasfsz iiler sigortal saylrlar.
Buna karlk ticaret irketlerinde temsil ve idare yetkisi bir ir
ket ortana brakldnda aradaki iliki vekalet szlemesi
ne dayand iin sigortallk szkonusu olmayacaktr.
Sigortal saylabilmek iin ayrca almann iverene ait
bir iyerinde yaplmas gerekmektedir. Bu nedenle rnein,
iini kendine ait bir broda yerine getiren muhasebeci veya
mali mavir sigortal saylamayacaktr.
Bundan baka SSK"da m.3"de birok istisnalara yer ve
rilmitir. Bunlardan bazlar zaten hizmet (i) szlemesine g
re almayan kiilerdir. Bazlar ise, hizmet szlemesine g
re alsalar bile sigortal saylamayacak olan kiilerdir. Bun
larn bir ksm tamamen sosyal sigortalar kapsam dnda ka
lrken bir ksmnn birtakm sigorta kollarndan yararlanabile
cekleri ngrlmtr. rnein, iverenin cretsiz alan ei,
tamamen SSK kapsam dnda kalrken, raklar hakknda sa
dece i kazas ve meslek hastal sigortas ile hastalk sigor
tas hkmleri uygulanr.
86- Sigortal altrmaya Balayan
Ykmllkleri
Nelerdir?

verenin

veren, eer o iyerinde ilk defa olarak sigortal al

trmaya balamsa, iyerini rnei Kurum"ca hazrlanacak bil-

dirgesiyle (Bkz.Ek 9) sigortal altrmaya balad tarihten

itibaren en ge 1 ay iinde Kuruma bildirmekle ykmldr.
Bu bildirgenin verilmemesi veya ge verilmesi SSK" da belir
tilmi olan hak ve ykmllkleri ortadan kaldrmaz.
*Bundan sonra bu kanun iin "SSK" ksaltmas kullanlacaktr.

Bu nedenle dier ykmllklerini yerine getirmeyen i

veren, buna aykr davranmas nedeniyle sorumlu tutulabile
cektir. Ayrca bu ykmlle aykr davranan iverene aylk
asgari cretin 3 kat tutarnda idari para cezas verilir.
veren ayrca altrd sigortallar rnei Kurumca
hazrlanacak bildirgelerle (Bkz. Ek 10 ) en ge 1 ay iinde Ku
ruma bildirmeye zorunludur. ilerin Kuruma bildirilmemesi
halinde iverenler herbir sigortal iin bir aylk asgari cret tu
tarnda idari para cezas derler. Ancak sigortalln balan
gc, bu bildirimin yapld tarih olmayp, altrlan kiinin fi
ilen ie balama tarihidir. Bunun anlam sigortalln balan
gc asndan nemli olan alma olgusu olduudur. Bu ba
lamda, bir iyerinde ie alnm olan kimse, o iyerinde fiilen
alm bulunmamas halinde bu sfat kazanamayacaktr.
87'SSK"nm
Uygulanmas
yeri Saylan Yerler

Bakmndan
Neresidir?

yeri ve

SSK"nn uygulanmas bakmndan iyeri "sigortallarn

ilerini yaptklar yer" olarak tanmlanmtr. Bundan baka iin
nitelii ve yrtm bakmndan iyerine bal bulunan yerler
ile dinlenme, ocuk emzirme, yemek, uyku, ykanma, muaye
ne ve bakm, beden veya mesleki eitim yerleri, avlu, bro gi
bi dier eklentiler ve aralar da iyeri kavramnn kapsamna
alnmtr. Buna gre asl iyerine bal bulunana yerler, ek
lentiler ve aralar da iyerinden saylmtr.
-Asl iyeri: yeri sigortalnn ilerini yaptklar yer bii
minde tanmlandndan, bir yerde sigortalnn almaya ba
lamas ile o yer iyeri nitelii kazanr.

-Asl iyerine bal yerler: in nitelii ve yrtm ba

kmndan asl iyerine bal olan yerler iyeri kavramna dahil
edilmitir. yerine bal olan yerlerin neresi olduu her somut
olaya gre deerlendirilmesi gereken bir husustur. Denilebilir
ki, bir iverene ait eitli iler grijlen yerlerin tek bir iyeri saylabilmesi iin bu yerlerde grlen ilerin ayn teknik amaca
ynelik olmalar ve ayn ynetim altnda rgtlenmi bulunma
lar gerekir. rnein, bir konserve fabrikasnda bulunan kon
serve sat brosu asl iyerine bal bir yer olarak kabul edi
lir.
-yerinin eklentileri: yeri eklentileri, dinlenme, ocuk
emzirme, yemek, uyku, ykanma, muayene ve bakm, beden
veya mesleki eitim yerleri, avlu ve bro gibi yerler iyerinin
eklentileridir. Buna karlk, bir iyerinde bulunan lojman, iin
grld yer ile ayn binada olsa da iyerinden saylmaz
Aralar: SSK"ya aralar da iyerinden saylmaktadr.
Ara deyiminden iyerine ait kamyon, otomobil ve otobs gibi
tat aralarnn yansra sabit vin, boldozer, dozer, grayder
gibi makine ve aletler de ara kavramna dahildir.
verenin mutlaka bu aralarn sahibi olmas gerekmez.
veren bu aralar kiralam ya da dn alm da olabilir. Ay
rca aracn mutlaka iyeri snrlar iinde de bulunmas zorun
luluu aranmamtr. rnein, iileri iyerine tayan servis
minbs de bu balamda iyerinden saylacaktr.
88- SSK"ya Gre " kazas" Nedir? Hangi Haller
Kazasndan
Saylmtr.

kazas, sigortalnn iverinin otoritesi altnda bulun

duu bir srada grd i veya iin gerei nedeniyle aniden
ve dtan meydana gelen bir etkenle onu bedence ya da ruh
a zarara uratan bir olay olarak tanmlanabilir.

Yasada hangi durumlarda "i kazasr"ndan szedilebilecei dzenlenmitir. Buna gre:

a) Sigortalnn iyerinde bulunduu srada,
b) veren tarafndan yrtlmekte olan i nedeniyle,
c) Sigortalnn, iveren tarafndan grev ile baka bir ye
re gnderilmesi yznden asl iini yapmakszn geen zaman
larda,
d) Emzikli kadn sigortalnn ocuuna st vermek iin
ayrlan zamanlarda,
e) Sigortalnn, iverence salanan bir tatla iin yapl
d yere toplu olarak gtrlp getirilmeleri srasnda meyda
na gelen ve sigortaly hemen v-eya sonradan bedence veya
ruha arzaya uratan olay "i kazas" olarak kabul edilecek
tir.
Grld gibi i kazas olarak kabul edilen olayn olu
tuu yer ve zaman geni olarak dzenlenmi ve bu konuda i
iye mmkn olan azami koruma salanmaya allmtr. Bu
na gre sigortalnn hangi nedenle olursa olsun, iyerinde bu
lunduu srada geirdii kaza i kazas olarak kabul edilecek
tir. Olayn mutlaka fiilen iin yapld srada (i saatleri iin
de) meydana gelmesi koulu da aranmam, alma saatleri
dnda rnein, iinin iyeri saylan bir yerde voleybol oy
narken dp, omzunu krmas i kazas olarak kabul edile
cektir.
Yine emzikli kadnlar iin iyerlerinde tahsis edilen em
zirme odalarnda ya da bu i iin kendisine tannan sre iin
de (gnde iki kez olmak zere 45"er dakika) meydana gelen
kazalar i kazas saylacaktr. rnein, sigortalnn emzirme
sresi iinde iyerine gelmek zere yoldan kardan karya
geerken bir aracn arpmas sonucu lmesi i kazasdr.

Bunlardan baka sigortalnn iverence salanan bir ta

tla iin yapld yere toplu olarak gtrlp getirilmesi sra
snda meydana gelen kazalar da i kazas saylr. Bunun iin
iki koul aranr: verence salanan bir tatn bulunmas ve
sigortalnn iin yapld yere bu tatla toplu olarak gtrlp
getirilmeleridir. rnein, bir fabrikada alan iilerin ulam
larnn salanabilmesi iin iveren tarafndan tahsis edilen minbsn yolda kaza yapmas i kazas olarak saylacaktr.
O halde i kazasndan szedebilmek iin, kazaya ura
yan kiinin SSK anlamnda "sigortal " olmas ve olayn yuka
rda a, b, c, d ve e bentlerinde saylan yer ve zamanlarda mey
dana gelmesi ve son olarak kaza olay ile sigortalnn uram
bulunduu bedensel veya ruhsal zarar arasnda bir ilikinin
bulunmas yani zararn ilgili kaza sonucu meydana gelmi ol
mas gerekir.
89' yeri Saylan Yerler Dnda Meydana Gelen
Kazalar Hangi Koullar Altnda " Kazas "
Olarak
Saylr?

SSK"da sadece iyeri ve iyeri saylan yerlerde meyda

na gelen kazalar deil, kimi koullarn gereklemesi duru
munda, bu yerler dnda oluan gelen olaylar da i kazasn
dan saylmtr. Bunlardan ilki, sigortalnn iveren tarafndan
yrtlmekte olan i nedeniyle kazaya uramasdr. Buna g
re kaza iyerinde cereyan etmemi olsa bile, iverenin sigor
taly iyeri dnda bir grevle baka bir yere gndermesi ve
ya sigortalnn iin gerei olarak iyeri dna kmas halinde
urad kaza i kazas olarak kabul edilecektir. rnein ive
ren tarafndan ek bedelinin tahsili iin bankaya gnderilen si
gortalnn yolda trafik kazas geirmesi bir i kazasdr.
Yine sigortalnn, iveren tarafndan grev ile baka ye
re gnderilmesi halinde, kiinin bo zamanlarnda olaan ya
antsn srdrrken meydana gelen kazalar da i kazas ola-

rak kabul edilebilecektir. Burada grevli olarak gnderilmesi

ayn veya baka bir ilde ya da yabanc bir lkede olmas fark
yaratmaz. rnein, iinin bo zamanlarn deerlendirmek
zere sinemaya gitmesi ve burada elektrik kontandan kan
yangn sonucu, yaralanmas da i kazasndan saylr.
90'SSK"da verenin Kazasndan
Dolay
Sorumluluu Nasl
Dzenlenmitir?

kazasnn meydana gelmesi halinde SSK"ya gre i

veren, bu i kazasn o yer yetkili kolluk gcne derhal ve Ku
ruma da en ge kazadan sonraki 2 gn iinde yaz ile bildir
mekle ykmldr. Bu ykmlln getirilmesinin nedeni, ka
zaya urayan sigortalnn, onun lmnde dier hak sahiple
rinin Sosyal Sigortalar yardmlarndan yararlanabilmesi iin
ncelikle bu olaydan Kurumun haberdar edilmi olmas ve ay
rca Kurumun bu olay i kazas olarak kabul etmi olmas ge
rekir.
verenin bu bildirim ykmll rnei Kurumca ha
zrlanan "haber verme kadTnm Kuruma verilmesi ile yerine
getirilir. kazasn zamannda ve usulne uygun olarak bil
dirmeyen iveren Kurumun bu nedenle urayaca zararlar
dan sorumlu tutulur. Ayrca iveren bunun yannda i kazas
na urayan sigortalya Kurumca ie el konuluncaya kadar, ge
rekli salk yardmlarn yapmak zorundadr. verinin bu ama
la yapt masraflar, daha sonra belgelerle ispat edilebildii
takdirde Kurum tarafndan iverene denir. Yani iveren bu
ikinci ykmlln yerine getirmedii takdirde Kurumun za
rarlarndan sorumlu olacaktr.
Kuruma i kazasnn bildirilmesinden 3onra Kurum "ha
ber verme kadnda" i kazas olarak belirlenen olayn ger
ekten i kazas saylp saylmayacan aratrabilir. Sigorta
mfettilerince yaplan soruturma sonucunda haber verme
kadnda yazl olan hususlarn geree uymad ve olayn

i kazas olmad anlalrsa Kurumca bu amala yaplan mas

raflar iverenden tahsil edilir.
91'SSK"da

Meslek Hastal

Nasl

Dzenlenmitir?

Sosyal Gvenlik sistemimiz, i kazalar gibi meslek has

talklarn da sosyal bir risk olarak kabul etmitir. Meslek has
tal, mesleki bir faaliyetin yrtm yada kimi tr ilerde s
rekli olarak almann kiilerde yol at hastalklardr.
SSK"ya gre meslek hastal "sigortalnn altrld
iin niteliine gre tekrarlanan bir sebeple veya iin yrtm
artlar yznden urad geici veya srekli hastalk, sakat
lk veya ruhi arza halleri" olarak tanmlanmtr. Bu kiilere
Kurum tarafndan i kazas ve meslek hastal sigortas ba
lanr. Sigortalnn bu sigortadan yararlanabilmesi iin hi p
hesiz ncelikle SSK anlamnda "sigortal" olarak kabul edilme
si gerekir. Ayrca meslek hastalna yakalanan sigortalnn bu
hastaln bir sonucu olarak geici veya srekli olarak beden
sel veya ruhsal bir zarara uramas gerekir. Eer ortaya
kan zarar, baka bir nedenden kaynaklanyorsa meslek has
talndan szedilemeyecektir.
Dikkat edilirse meslek hastalndan szedebilmek iin
sadece vcudun fiziki btnl deil, ruh ve sinir sisteminde
meydana gelen arzalar da dikkate alnmaktadr. Yeter ki, mey
dana gelen arza yaplan i nedeniyle ortaya ksn. Bu ba
lamda, madenlerde alan kiilerde grlen "Pnmkonyoz"
hastal bir meslek hastaldr, nk, madenlerdeki i ko
ullar ve bu ortamda srekli bulunulmas bu hastala neden
olmaktadr.
Hukukumuzda hangi hastalklarn meslek hastal ola
rak kabul edilecei dzenlenmitir. Bu konudaki liste Sosyal
Sigortalar Salk leri tarifesinde eklidir. Ancak bu liste mut
lak deildir. Baka bir deyile, meslek hastalklar listesinde
yer almayan fakat grlen i ve grev sonucu ortaya kt

belirlenebilen dier enfeksiyon hastalklar da meslek hastal

saylacaktr. Bununla ilgili kabilecek uyumazlklar Sos
yal Sigorta Yksek Salk Kurulu tarafndan karara balanr.
Ayrca meslek hastalna yakalanm sigortalnn Ku
rum yardmlarndan yararlanabilmesi iin Kurum hekimleri ta
rafndan bir raporla tannmas da gerekir.
92' verenin Mesleic Hastalklarndan
Ykmllkleri
Nelerdir?

Doan

Tpk i kazalarnda olduu gibi meslek hastalklarna

yakalanan sigortalya gerekli yardmlarn yaplabilmesi SSK"nn durumdan haberdar edilmesi gerekir. Bu nedenle ivere
ne Kurumca hazrlanan "haber verme kad" (Bkz Ek 11) ile
Kuruma bildirmekle ykmldr. veren bu ykmll, has
tal rendii gnden balayarak 2 gn iinde yerine getir
melidir. Bu ykmll yerine getirmeyen, eksik veya yanl
bilgi veren iveren SSK"ya kar sorumlu olacaktr. Bu bildiri
mi zamannda ve gerei gibi yapmayan iveren, Kurumun bu
nedenle urayaca zararlardan sorumlu olacaktr.
93'i Sal ve Gvenlii Kurullar
Nedir?
Nasl Kurulur ve Hangi Amac Tar?

alma Bakanlnca belirlenen esaslar erevesinde

kimi iyerlerinde ii sal ve i gvenlii kurullarnn kurul
mas ngrlmtr.
Bu kurullarn kurulmasnn zorunlu olduu iyerleri
Yasas madde 6 uyarnca sanayiden saylan ve devaml ola
rak en az 50 ii altran (50 dahil), alt aydan fazla srek
li ilerin yapld iyerleridir.
Eer ayn iverinin bu koullar tayan birden ok iye
ri varsa, bunlarn herbirisinde ayn birer ii sal ve i g
venlii kurulu kurulur.

-ii sal ve igvenlii kurullar:

-veren veya iveren vekili
-yeri gvenlik efi, yoksa iyerinde ii sal ve i
gvenlii konularnda grevli teknik bir kii,
-yeri hekimi,
-Sosyal iler danman, yoksa personel veya sosyal i
leri yrtmekle grevli bir kii,
-Varsa sivil savunma uzman,
-yerinde grevil formen, ustaba veya usta,
-yerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi arala
rndan seecekleri bir ii, iyerinde sendika temsilcisi yoksa,
o iyerlerindeki iilerin yardan fazlasnn katlaca toplant
da ak oyla seilecek bir iiden oluur.
Bu kurullarn amalar iyerlerinde ii sal ve i g
venlii konularnda o iyerinde alanlara yol gstermek, ge
rekli nlemleri almak, bu konuda eitim ve retim faaliyetleri
ni planlamak, iyerlerinin zelliklerine gre iilerin periyodik
muayene ve kontrollerinin yaplp yaplmadn izlemektir.
94- SSK: Balamnda
Hesaplanr?

Prime Esas cret

Nasl

Sosyal sigorta primi, yasann gvence salad sonu

risklerden birinin gereklemesi halinde yaplacak sigorta yar
dmlar ile Kurum ynetim giderlerinin karl olarak sigorta
l ve iverenden, sigortalnn kazancnn belli bir yzdesi ze
rinden alnan paray ifade eder. Bu primler zorunlu olarak si
gortal adna ve hesabna Sosyal Sigortalar Kurumuna denir.
Sigortallara iverenlerin 1 ay iinde deyecekleri
primlerin hesabnda:
a) Sigortallarn o ay iin hak ettikleri cretlerin,
b) Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her eit istihkaktan
sigortallara o ay iinde denenlerin,

c) idare veya yarg makamlarnca verilen karar gerein

ce (a) ve (b) fkralarndaki yazl kazanlar niteliinde olmak
zere sigortallara o ay iinde yaplan demelerin brt topla
m esas alnr.
Yolluklar, ocuk ve aile zamlar, lm, doum ve evlen
me yardmlar ile ayni yardmlar bu toplamda dikkate alnmaz.
SSK" da asl olan prim deme gn says olduu iin bu
ilemlerin hesabnda esas tutulacak gnlk kazancn bulun
mas gerekmektedir. Bu da sigortalnn 1 ay iinde prime esas
tutulan kazancn 1/30"udur. Gnlk kazancn hesabnda esas
tutulan ay ierisindeki kimi gnlerde almam, almad
gnler iin cret almamsigortalnn gnlk kazanc o ay iin
de prime esas tutulan kazanc cret ald gn saysna bl
nerek hesaplanr.
95'Sigortalnn
Halinde Primi Nasl

Birden Fazla veren in

Hesaplanr?

almas

Bir ay iinde eitli iverenlerin iinde alan sigortal

nn prim.lerine esas tutulacak aylk ve gnlk kazancnn be
lirlenmesinde her iverenden elde ettii aylk ve gnlk kazan
tutar ayr ayr dikkate alnr ve primler buna gre hesaplanr.
96'Sosyal Sigorta Prim Oranlar
Bunlar Kimler der?

Nelerdir?

ve

a) kazalar ve meslek hastalklar sigortas primi:

Bu oran yaplan iin i kazas ve meslek hastal bak
mndan gsterdii tehlikenin arlna gre saptanr. kolla
r tehlikenin arlna gre snflara, bu snflarda zel i ko
ullarna ve tehlikeyi nlemek iin alnm nlemlere gre de
recelere ayrlr. Hangi i kollarnn hangi tehlike snfna girdi
i tehlike, snf ve derecelerine ait prim oranlarnn ve tehlike
derecelerinin saptanmasnda uygulanacak ilkeleri gsteren bir

tarife vardr. Bu konuyla ilgili Kazalar ile meslek hastalkla

r sigortalar isim tarifesi 31.3.1998 gn ve 172.96 sayl Res
mi Gazete"de yaymlanmtr.
Kurum iyerinin girdii tehlike snf ve derecesini ve de
necek olan i kazalar meslek hastalklar sigortas primi ora
n iverene yaz ile bildirilir. gvenlii mevzuatndaki hkm
lere uygun olmad saptanan iler Kurumca daha yksek prim
ler derecelere konabilir.
Saptanan tehlike snf ve derecesi Kurum tarafndan re"sen takvim ylndan en az 1 ay nce iverene bildirilmesi ge
rekir. veren de tehlike snf ve derecesinin deitirilmesi iin
talepte bulunabilir. Bu deiiklik isteinin takvim ylndan en
az 2 ay nce Kuruma bildirilmesi zorunludur. Yaplan deiik
lik takvim yl banda yrrle girer.
b) Hastalk sigortas primi:
Bu prim, sigortalnn kazancnn %11"i dir. %5"i sigorta
l, %6"s da iveren tarafndan denir, raklar iin zel dzen
leme getirilmi ve bu oran raklar iin kazancn %4"dr. %2"si
rak, %2"si iveren tarafndan denir.
o) Analk sigortas primi:
Bu primin tamam iverenler tarafndan denir. Sigorta
lnn kazancnn %1"i tutarndadr.
d) Malullk, yallk ve lm sigortalar primi
Sigortalnn kazancnn %20"sidir. %9"u sigortal, %11"i
iveren tarafndan denir. Ancak maden iyerlerinin yeralt i
yerlerinde alanlar iin bu oran, sigortalnn kazancnn %22"sidir. %9"u sigortal, %13" iveren tarafndan denir.

97'Prim Belgeleri Nelerdir? verenin

lgili Ykmllkleri
Nelerdir?

Bunlarla

SSK"da iverenin 1 ay iinde altrd sigortalnn si

gorta primleri hesabna esas tutulan kazanlar toplam ve prim
deme gn saylar ile sigorta primlerini gsteren prim belge
lerini ait olduu ay takip eden ayn sonuna kadar SSK"ya ver
mekle ykmldr. Ayrca Kurumca istenilmesi halinde bu bel
gelerin ieriini dorulayacak geerli iyeri kaytlarn da ver
mek zorundadr. veren sigortal altrmyorsa bu durumu
da yazl olarak nceden Kuruma bildirmelidir.
Bu belgelerin rnekleri ve neler olduklar 30.10.1987 ta
rih ve 19619 sayl Resmi Gazete"de yaymlanan Sosyal Si
gorta lemleri Ynetmelii"nde gsterilmitir.
Prim belgelerinden ilki "Aylk Sigorta Primleri Bildirgesi"dir. Bu bir takvim ay iinde altrlan sigortallarn sigorta
primlerine esas tutulan kazanlar toplamn, kendilerine yap
lan her trl ayni ve nakdi yardm tutarn, prim deme gn sa
ylarn ve dier bilgileri ierir. Bildirge ik nsha olarak dzen
lenir. Birinci nsha Kuruma verilir, dieri iveren tarafndan
saklanr.
Prim belgelerinin dieri,"Drt Aylk Sigorta Primleri Bordrosu"dur. Bu belgede de sigortalnn ad, soyad, sigorta si
cil numaras, alt sre, sigorta pirimin hesabnda esas tu
tulan kazanlar toplam yer alr. Ocak-Nisan, Mayrs-Austos
ve Eyll-Aralk dneminde olmak zere ylda defa bordro
verilir. Belge nsha olarak dzenlenir. Birinci nshas Ku
ruma gnderilir. kincisi iveren tarafndan saklanr; nc
nsha da iyerinde iiler tarafndan grlebilecek bir yere as
lr.
Son alarak Kurumdan yallk ayl almakta iken sos
yal gvenlik destek primine tabi olarak alanlar ile dier sos-

yal gvenlik kurumlarndan malllk veya yallk ayl almak

ta olanlar altran iverenler her takvim ay iin "Aylk Sos
yal Gvenlik Destek Primi Bordrosu" vermekle ykmldrler.
Bu kiiler iin ie giri bildirgesi ve drt aylk sigorta primleri
bordrosu dzenlenmez.
98' Prim Belgelerini Zamannda Vermeyen ya da
Eksik Veren verenlerin
Karlaacaklar
Hukuki Sorunlar
Nelerdir?

verenlerin prim belgelerini yasal sresi iinde Kuru

ma vermemeleri ya da noksan vermeleri halinde bu belge
ler Kurumca re"sen dzenlenir ve bu belgelere dayanarak de
necek olan sigorta prim miktarlar yine Kurum tarafndan sap
tanr.
veren Kurumca bu ekilde saptanan ve zerine tebli
edilen prim borcuna kar tebli tarihininden itibaren bir ay iin
de ilgili Kurum nitesine itiraz edebilir. tiraz tahsilat durdu
rur. Yaplan itirazn reddedilmesi durumunda iveren red ka
rarnn teblii tarihinden itibaren bir ay iinde yetkili i mahke
mesine bavurabilir. Mahkemeye bavurmas tahsil ve takibi
durdurmaz.
Yine sigortasz ii altrd, prime esas kazancn
ve prim deme gn saysnn dk gsterildii Sigorta Mfet
tii tarafndan yaplan denetim sonucu ortaya karlrsa prim
hesabnda dikkate alnacaik kazanlar toplam Kurumca re"sen hesaplanr ve buna gre bulunacak olan sigorta primleri
tahsil edilir. Bu ekilde re"sen tahakkuk ettirilerek tebli edi
len prim borlarna kar iveren tebli tarihinden itibaren 15
gn iinde yetkili i mahkemesinde dava alabilir. Mahkeme
ye bavurulmas tahsil ve takibi durdurmaz.
Prim belgelerini yasal sresi iinde Kuruma vermeyen
lerin karlaacaklar bir baka hukuki sorun da Kurum tara-

fndan verilecek idari para cezalar olacaktr. Bu durumda Ku

rumca her fiil iin ayr ayr aylk asgari cretin iki kat tutarn
da para cezas verilir. veren idari para cezalarn tebli tari
hinden itibaren 7 gn iinde Kurumun ilgili nitesine itiraz ede
bilir. tiraz takibi durdurur. tirazn Kurumca reddedilmesi ha
linde kararn teblii tarihinden itibaren 7 gn iinde yetkili sulh
ceza mahkemesine bavurulabilir. Mahkemeye bavurulmai
cezann takip ve tahsilini durdurmaz.
Prim belgelerini zamannda vermeyen ya da eksik ve
ren iverenler yanlarnda altrdklar sigortallar tarafndan
alacak sigortal hizmetin tespiti davasna da maruz kalabilir
ler. Yasaya gre prim belgeleri iveren tarafndan verilmeyen
ayn altklar Kurumca tespit edilemeyen sigortallar al
tklarn, hizmetlerinin getii yln sonundan balayarak 5 yl
iinde mahkemeye bavurarak ispatlayabilirlerse bunlarn mah
keme kararnda belirtilen aylk kazan toplamlar ile prim de
me gn saylar Kurumca nazara alnr. Bu durumda Kurum i
verenlerden kendilerine den prim paylarn tahsil eder.
99' yeri Hel<imlii Kurumu

Nedir?

sal hizmetlerinin ilevleri ve etkinlikleri bu hizmet

lerin tbbi ynn de ortaya karmtr. Bu balamda da bu
hizmetlerin hekim talimatyla ve hekim sorumluluu altnda y
rtlmesi gerekmektedir. yeri hekiminden amalanan, iye
ri hekimliinde uzmanlam, hizmet ettii iyerinin ve iinde
bulunduu sektrn salk sorunlar hakknda bilgi sahibi olan
ve ii sal, i kazalar ve meslek hastalklar ile ii sal
hizmetleri hakknda yeterli bilgiye sahip hekimlerdir. yeri
hekimi, mevzuatmza gre, srekli olarak en az 50 ii al
tran iyerlerinde Sosyal Sigortalar Kurumunca salanan te
davi hizmetleri dnda iilerin salkdurumlarn denetlemek,
ilk yardm, acil tedavi ve dier koruyucu salk hizmetlerini y
rtmek zere iverenin Umumi Hfzzshha Kanunu"nun ve
SSK"ya gre ykml bulunduu hekim salama zorunluluu

nedeniyle kendisiyle hizmet szlemesi yaplan i hekimlii

alannda belirli deneyim sahibi hekime denir.
100'yeri Hekimlerinin Hukuki Stats
Atanma Koullan
Nelerdir?

ve

yeri hekimleri hizmet szlemesi ile ve bir "cret" kar

lnda "iyeri salk birimi"nde grev yaparlar. cretlerinin
miktar ve deme biimi szlemelerinde gsterilir. Bu ba
lamda iyeri hekiminin hukukumuza gre mesleksel stats
"ii"dir. Bir bakma iveren adna belli hizmetler grd iin
de "iveren vekili" niteliini tamaktadr. Ancak iveren vekil
lii sfat, iilikten doan hak ve ykmllkleri ortadan kal
drmaz.
yeri hekimi olabilmenin koullar:
-gvenlii Mfettiliinde en az 3 yl alm hekim
igvenlii mfettilii niteliini tamak,
-Yetkili bir makam tarafndan verilmi bir i hekimlii ser
tifikasna sahip olmak,
-Yukarda birinci ve ikinci srada belirtilen nitelikte he
kim bulunmad takdirde, iyeri hekimliine istekli herhangi
bir hekim ile szleme yaplabilir,
-Ayrca iveren yerel tabip odasnn aracl ile yukar
da nitelikleri belirtilen iyeri hekimi ile szleme yapabilir.
verenin bavurusu zerine, ilgili tabip odas iyeri hekimi ola
rak grev almak isteyen hekimlerin adlarn iverene bildirir.
veren bu adaylardan iyeri hekimlii niteliine uygun olan
lar ile szleme yapmakta serbesttir.

EKLER

YER BLDRGES
1-yerinin unvan ve
adresi
2-verenin Ad, Soyad ve
ev adresi
3-veren vekilinin ad soyad ve
adresi
4-alma konusu
5-i says

Erkek

6-yerinin faaliyet
sresi

Daimi

Kadn

ocuk

Geici

Toplam

Mevsimlik

7-e balama tarihi

8-in bitecei tarih
(Biliniyorsa)
9-Esnaf ve dernei kayt no
10-Tic.ve Sanayi Odas
kayt no.su
Yukardaki suallere verdiim cevaplar dorudur. Bu
cevaplardan dolay her trl sorumluluu kabul ederim.
veren
(mza)

/
/199
veren Vekili
(mza)

Ek2/a
HZMETSZLEMES
Bu hizmet szlemesi
VEREN olarak anlacaktr) ile

( bundan byle

adresinde oturan
olu/kz
(bundan byle RKET
ELEMANI olarak anlacaktr) arasnda aadaki koullar
iinde tanzim ve imza olunmutur.
1.RKET ELEMANI, VEREN"in
iyerinde
olarak alacaktr. VEREN, RKET
ELEMANT'nm nceden rza ve onayn almaa mecbur olmak
szn istihdam edildii hizmetin nev"ini deitirmek veya R
KET ELEMANT'n baka bir ite veya iyerinde altrmak hak
kn haizdir. VEREN dilerse RKET ELEMANI"n geici ve
ya devaml olarak Trkiye iinde veya dnda altrabilir. Bu
gibi hallerde RKET ELEMANI, bu hizmet szlemesinde ko
ullar dairesinde ve ayn cret karlnda kendisine verilen
ii eksiksiz ve verimli yapmay kabul ve taahht eder.
2,VEREN, RKET ELEMANI"na hizmetlerine kar
lk olarak ayda brt
(ylda
TL.
brt) TL. demei kabul eder. Bu cretin iine hafta tatili, res
mi ve dini tatil gnlerine ait creti de dahildir.
Ayrca RKET ELEMANI, grev yapt srece sat
faaliyetlerine ve hedeflerine* dayal hak edecei nakdi prim
demeleri ile ikramiyelere dair VEREN"in saptayp tebli
edecei ve uygulayaca politika, prosedr ve plan kabul et
tiini ibu hizmet szlemesi ile de taahht eder.
3.Bu hizmet szlemesi belirsiz sreli hizmet szlemesidir. e giren her RKET ELEMANI bir aylk deneme sre
sine tabidir.
doumlu

4.RKET ELEMANI haftada 45 saat verimli almak

mecburiyetinde olup, i koullar gerektirdii ve VEREN ta
lep ettii takdirde fazla mesai yapmay, genel tatil ve hafta ta
tili gnlerinde almay peinen kabul eder. VEREN"in ya
zl talebi olmadan veya nceden izin
*Bu fkra sadece sat elemanlar iin kabul edile
cektir.
alnmadan RKET ELEMANT'nm kendi arzusu ile yapt a
lmalarn veya kendi faaliyet ve ilevlerinin ngrd bu s
reyi aan almas grevlinin sorumluluu ierisinde kabul edi
leceinden bu tr almann fazla mesai saylmayaca ve faz
la mesai cretine hak kazandrmayaca RKET ELEMANI ta
rafndan bu hizmet szlemesi ile kabul ve taahht edilmitir.
5.RKET ELEMANI, kendisine verilen veya her ne su
retle olursa olsun, bilgi edinecei ie ait veya ile ilgili ve da
hili ilemlere ait herhangi bir bilgiyi, vesikay, VEREN"ce izin
verilen veya yetkili klnan kiilerden baka kimselere ifa et
meyecek ve vermeyecektir.
Ayrca RKET ELEMANI irkete ait sat faaliyetlerinin
yrtlmesi srasnda ve bu * ibu hizmet szlemesi VEREN"e bal bulunduu srece, baka bir unvan altndaki n
c ahslara ait bakaca mamul veya hizmetlerin sat ve pa
zarlamas faaliyetlerinde bulunamaz. RKET ELEMANI bu
na uymad takdirde yasalarn ngrd hukuki yaptrmla
rn kendisine uygulanmasn kabul eder.
e.cret ayda bir ve her aym son gn i saatleri iinde
denir. Eer saptanan deme gnleri hafta tatili, ulusal bay
ram ve genel tatil gnlerine rastlarsa, deme bu tatilleri izle
yen iki i gn iinde yaplr. VEREN demeden nce R
KET ELEMANCnm cretinden halen mevcut ve ileride olua
cak her trl vergi ve resimleri muhtelif sigorta primlerini, ya
salar gerei yaplmas gereken tm tevkifat ve kesintileri yap
maya yetkilidir.

7.RKET ELEMANI, VEREN"ce tayin ve iyerinde

tebli olunan saatlerde iyerinde iba yapmaya ve iveren
tarafndan saptanan ara dinlenmesi ve i bitim saatlerine uy
maya mecburdur. Ara dinlenme zaman, alma sijresinden
saylmaz.
8.RKET ELEMANI, haftann allan gnlerine tak
simi suretiyle i saatlerinin dzenlenmesi, paras ve sosyal
haklar, disiplin ile personelin genel sorumluluk ve ykml
lkleri balamnda VEREN tarafndan karlan veya ileri
de karlacak olan ynetmeliklere aynen uymay kabul eder.
Ynetmeliklerle belirlenen BU YER KURALLARI bu sz
lemenin ayrlmaz bir ekidir.
9.Bu hizmet szlemesinin yorum ve uygulamasndan
doacak uyumazlklarda
Mah
kemeleri ve cra Daireleri yetkili olacaktr.
Bu hizmet szlemesi ve szlemenin ayrlmaz eki olan
iyeri kurallar gerek VEREN ve gerekse RKET ELEMA
NI tarafndan okunarak, imza edilmi olup
tarihinde yrrle girer.

VEREN

SM

MZA

Ek2/b
HZMET SZLEMES RNE
HZMET SZLEMES
YERNN
Unvan
Adresi

VEREN veya VEKLNN

Ad ve Soyad
Baba Ad
Doum Yeri ve Yl
kametgah Adresi
NN
Ad ve Soyad
Baba Ad
Doum Yeri ve Yl
:
kametgah Adresi
:
1 -Szlemenin balang tarihi
2-Szlemenin sresi
3-Yaplacak iin konusu
4-denecek cret
:
5-zel koullar

Bu szleme,
tarihinde iveren,
ile ii
arasnda, saylan koullar kabul edile
rek birlikte dzenlenmi ve imzalanmtr.
veren veya vekili
(mza)

i
(mza)

KMLK KARNES RNE

Sra No :
Seri No: .
Fotoraf

ALIMA VE KMLK KARNES

Ad
Soyad
Baba ad
Doum yeri
Sigorta sicil No
yerinin unvan
yerinin adresi

Aklama:
1- Bu karne iveren tarafndan ie ald her iiye en ge
15 gn ierisinde doldurulup verilir.
2- Karneyi, ii yannda bulunduracaktr.
3- inin "iyerinden ayrlncaya kadar alt ksm ve
atlye" ksm kalifiye iiler iin doldurulur.
Not:bu karne 25/8/1971 tarihli ve 1475 sayl Yasasnn
21 inci maddesi gereince ve i Bulma Kurumu Genel
Mdrl tarafndan bastrlmtr.

ALIMA BELGES

1-inden ayrld tarih :

2-Son ald cret
3-yerinden ayrlncaya
kadar alt ksm ve
atlye
alt
ksm veya atelye
abcd-

Yapt teki
Meslek ve Pozisyonu

Sresi

4-yerinde grd mesleki kurslar

Tr

5-veren veya iveren vekilinin:

a-Ad, soyad :
b-nvan
:
c-mzas
:

Sresi

TRK HAVA YOLLARI

PERSONEL ZN F RNE

SCL NO
ADI SOYADI
UNVANI
UBES

27643
Ik Tzn
Doktor
Salk Md. Ankara Hek.,

(Senelik)
ZN
AYRILMA TARH 29.06.1998.
E BALAMA TARH 22.07.1998.
GN/GN SAYISI
Yirmi (20) i gijn...

DNCELER:
ADRES
ZN TALEP EDEN
Dr.nver BYKMRZA
Salk Mdijr

OLUR
Tuncer T Z M E N
Personel Bakan

ONAY

BRA SZLEMES

YERNN
Unvan
Adresi

NN
Ad ve Soyad
Baba ad
Doum yeri ve yl
kametgah adresi
Yukarda adresi ve unvan yazl iyerinde
ve
tarihleri arasnda alarak iten ayrldm
altm sreyle ilgili olarak tm normal cretlerimi, yapt
m fazla almalarn karl olan cretlerimi, hafta tatili,
genel tatil ve ulusal bayram gnlerinde yaptm almalara
ilikin cretlerimi, ikramiyelerimi, hizmet szlemesinin sona
ermesiyle doan
TL. ihbar ve
TL.
kdem tazminat haklarmn pein olarak ve tamamen taraf
ma dendiini bildiririm.
Bylece iyerinden hibir hak ve alacamn kalma
dn, bu ibranameyi herhangi bir maddi ya da manevi bask
altnda kalmakszn kendi rzamla imzaladm kabul ve be
yan ederim.
i
Ad ve Soyad
(mza)

Ek6/b

BRANAME
Ben smail Hakverdi DHY-THY"de greve baladm 11.10.1970 ta
rihinden emeklilik nedeniyle Trk Hava Yollar A.O"dan iliiimin kesildii
14.1.1991 tarihine kadar toplam altm 20 yl
ay 14 gnlk hizmet d
nemine ilikin btn aylklarm ve yan demelerimi, fazla mesai cretlerimi,
ulusal bayram ve genel tatil cretlerimi, 6772 sayl yasa. Ortaklk Ynetme
likleri ve Toplu Szlemeleri ile tannan 13, 14, 15 ve 16.ci ilave tediyele
rimi. Sosyal yardmlarm ve izin haklarm bir baka deyile yasalarla, Toplu
Szlemeleri, Ortaklk Ynetmelikleri ve kararlaryla i akdimle tannan her
trl nakit ve ayn haklarm zamannda ve eksiksiz aldm,
ATL. zerinden
haftalk
TL.
tutarndaki ihbar tazminatm,
B- Ayrca cret tanmna giren haklarmn aylk ortalamas olan 2. 271.826
a-DHY, THY ve Askerlikteki 22 yl , 14 gnlk hizmetime ilikin 50.068.512
TL. kdem tazminatm,
b-Bu h i z m e t i m d e n nceki kamu k u r u l u l a r n d a g e e n
yl
ay
gnlk hizmetime ilikin
TL.
kdem tazminatm,
c- Kazas, Maluliyet ve lm Tazminat olarak
TL. aldm,
Hizmet szlememden dolay, Trk Hava Yollar A.O"dan u veya bu ekil
de hibir alacam kalmadn Trk Hava Yollar A.O"n maddi ve manevi
btn klfetlerden bari klmak zere ibra ettiimi kabul ve taahht ederim.
Ad ve Soyad :
Sicil No
:
Pul (TL)

ADRES

 ALIIVIA BELGES

YERNN
U n v a n

Adresi

Fotoraf
NN
Ad ve Soyad
Baba ad
Doum yeri ve yl
Yapt ii
e giri tarihi
Ayrl tarihi
Sigorta Sicil No.

:
:

Yukarda kimlii ak olarak belirtilen

iyerimizde
grevinde alm, anlan tarihte iyerinden
ayrlmtr.
Bu belge, 1475 sayl Yasasnn 20.maddesine uy
gun olarak dzenlenerek kendisine verilmitir.
veren veya Vekili
tarih
(mza)

(1 1 .8.1 977-21 10,29.6.1 978-21 6 7 , 2 4 . 1 0 . 1 9832934,29.4.1986-3729,20.6.1987-3395 ile deiik)-!.Aada

yazl kimseler bu kanunun uygulanmasnda sigortal sayl
mazlar.
A a)Kamu sektrne ait tarm ve orman ilerinde
cretle,
b)zel sektre ait tarm ve orman ilerinde cretle
ve srekli olarak,
c)Tarm sanatlarna ait ilerde,
d)Tarm iyerlerinde yaplan ve tarm ilerinden
saylmayan ilerde,
e)Tarm iyeri saylmayan iyerlerinin park, bahe,
fidanlk ve benzeri ilerinde.
alanlar hari olmak zere tarm ilerinde alanlar,
B-verenin cretsiz alan ei,
C-Ayn konutta birlikte yaayan ve nc dereceye
kadar (nc derece dahil) olan hsmlar arasnda ve
aralarnda dardan baka kimse katlmayarak bu
konut iinde yaplan ilerde alanlar,
D-Ev hizmetlerinde alanlar (cretle srekli olarak
alanlar hari),
E-Askerlik hizmetlerini yapmakta olan ykmller
(27.2.1962 tarihli 33 sayl kanun hkmlerine gre
alanlar hari),
F-Kanunla kurulu emekli sandklarna aidat demekte
olanlar,
G-Yabanc bir memlekette kurulu herhangi bir messese
tarafndan ve o messese nam ve hesabna Trkiye"ye
bir i iin gnderilen ve yabanc memlekette sigortal
olduunu bildiren yabanc kimseler.

H-Resmi meslek ve sanat okullaryla, yetkili resmi

makamlarn msadesiyle kurulan meslek veya sanat
okullarnda tatbiki mahiyetteki yapm ve retim ilerinde
alan renciler,
l-Yalnz ceza ve slah evleri iindeki atlyelerde
altrlan mahkumlar,
J-Salk messeselerinde ie altriimakta olan hasta
veya malller,
K-Herhangi bir iverene hizmet akdiyle bal olmakszn
kendi nam ve hesabna alanlar,
L-Ky snrlar iinde, anahtar teslimi veya ihale
suretiyle bakasna verilmeksizin, turistik, ticari veya
dinlenme gayesi dnda, ksmen inaat sahibi ve aile
fertelerinin almas, ksmen de hariten ii altrl
mas suretiyle kendi ihtiyalar iin yaplan inaat,
tamirat, tadilat ve benzeri ilerde alanlar,
ll-Aada belirtilenler hakknda baz sigorta kollar
uygulanmaz:
A)Malllk, yallk ve lm sigortalar bir iveren
emrinde alan ve Trk uyruklu olmayan kimselerden
Kurumdan yazl istekte bulunanlar hakknda ve istek
tarihinden sonraki ay bandan balanarak uygulanr.
B)zel kanunda tarifi ve nitelikleri belirtilen raklar
hakknda, raklk devresi saylan sre iinde analk,
malllk, yallk ve lm sigortalar ile bu kanunun 35
inci maddesi hkmleri uygulanmaz..
C)Kanunla kurulu, sosyal gvenlik kurumlarndan
malllk veya emekli ayl almakta iken bu Kanuna
tabi sigortal bir ite alanlarn 78 inci maddeye gre
tespit edilen prime esas kazanlar zerinden 63 nc
madde hkmne gre Sosyal Gvenlik Destek Primi
kesilir.

Sosyal Gvenlik Destek Primi denmi sreler, bu

Kanuna gre sigortallk sresinden saylmaz ve
24.5.1983 tarih ve 2829 sayl Sosyal Gvenlik
Kurumlarna tabi olarak geen hizmetlerin birletirilmesi
hakknda Kanun hkmleri uygulanmaz, 64 nc madde
hkmne gre toptan deme yaplmaz. Ancak i kazas
veya meslek hastal halinde 12 inci madde hkmleri
uygulanr.
Bunlardan kendi kanunlarna gre grev malll
ayl balanm olanlar Kurumdan yazl talepte
bulunurlarsa, bunlar hakknda talep tarihini takip eden
aybandan itibaren, malllk, yallk ve lm
sigortalar da uygulanr.
D)EI halcl dokuma ilerinde alanlar hakknda
yalnz i kazalar ile meslek hastalklar, analk ve
hastalk sigorta kollar uygulanr. Ancak, bunlar
istekleri halinde malllk, yallk ve lm sigorta
kollar bakmndan 85 inci madde hkmne gre
istee bal sigortal olabilirler.

SOSYAL SGORTALAR
KURUMU

YER BLDRGES
YER SCL No (Kurumca doldurulacaktr.)

kolu kodu

Sra No

hkodu

le kodu

1
Gio
ve mevsimlik

(Kare ierisine X koyunuz)

Tabi olduu s e k t r :

(Kare ierisine X koyunuz)

Soyad
Doum yeri

Kanuni ikametgah adresi

Doum tarihi

Nfusta kaytl olduu y e r :

Sigortal altrlmaa
baland tarih

Kanuni ikametgah adresi

altrlan
sigortal says

Sigortallara denen gnlk kazancn

En ok haddi

5
iyerinde yaplan iin mahiyeti
(etraflca aklanacaktr)

Ayn ehir kasaba veya kyde baka iyeriniz varsa

altrlanlar
Says

ADRES

yeri bildirgesinin alndn gsterir belgeyi aldm

Ad

/19

verene veya iveren vekilinin imzas ve varsa iyerinin

mhr veya kaesi baslacaktr.

Sosyal Sigortalar Kanununun 8'inci maddesi gereince iveren tarafndan dzenlenip

Sigortal altrlmaya
balanlan tarih

Bildirgede yazl bilgilerin geree uygun olduunu

beyan ederim
-/

mza;

/19 tarihinde Kurumumuza verilen iyeri bildirgesi alnmtr.

LK
- G R BLDRGES
SGORTALI E TEKRAR

Fotoraf

SGORTA SCL NO
ube

Nfusa kaytl olduu yer

l/le
Doum Yeri
Doum Tarihi

Cz. Kayt No

Cinsiyeti

Verili Tarihi

Uyruu
Bu iyerine girmeden nce sigortaya tabi olarak alm ise son iyerinin
Adresi

SGORTALI ALE FERTLER

Yukarda kaytl hususlarn geree uygun bulunduunu

ve olacak deiiklikleri derhal kuruma ve iverene haber
vereceimi bildiririm.

E, ad-soyad
ocuk, ad-soyad
ocuk, ad-soyad

Sigortal
(mzas)

KAMET ADRES

YER SCL NUlVARASI

SGORTALI E ALINDII TARH

11

Sra No

M ikolu Kodu b. Kd,

1 1

1 1 1 1 I 1

il Kodu

ile Kd.

YERNN

YAZIMA ADRES
Yukanda 1-9 numaral hanelerde yazl husullarn sigortalnn
/
/19
tarih
sayl nfus hviyet czdanndaki veya bu czdan yerine geen resmi
belgelerdeki kaytlara uygun bulunduunu, 11-12 numaral hanelerde yazl hususlarn da doru olduunu ve ad geen
iyerimizden ayrlrsa durumu SSK'na usulnce duyuracam bildiriri, onaylarm.
verenin imzas ve varsa
mhr veya kaesi
/

/199

EK: 11
i yerinin Unvan:

VZTE KAIDI
/

SGORTALIYA AT

/19

Sigortal Tedavinin yaplabilmesi iin sicil karln gstermesi zorunludur.

2) Ad ve Soyad
3) Doum Tarihi
4) ie Giri Tarihi
5) Viziteye l<mak iin iyerinden
ayrld tarih ve saat
6) Geindirmel^le yi<ml oluduu
kimsenin bulunup bulunmad: (A)
7) Olay tarihindeki ii says
8) Sigortalnn yapt i ve bu iin
mahiyeti
9) kazasnn olu ekli
vuku bulduu yer, tarih ve saati:
10) Olay gnndeki iba saati:
11) Tanklarn Ad ve Soyadlar
12) Sigortalnn prim deme halinin sona erip
ermedii, ermise tarihi: (B)
Prim deme
gn says

OCAK

199

UBAT

199

MART

199

NSAN

199

MAYIS

199

HAZRAN

199

TEMMUZ

199

AUSTOS

199

EKM

199

ARALIK

yeri No:

Hakettii
cretler

Prim veya ikramiye

gibi ek demeler

Iyerince veya
mahkemelerce
denmesine karar verilen
cret, prim ve ikramiyeler

(E)

(C)

veren veya vekilinin

Ad, Soyad ve mzas

KAYNAKA
CANBOLAT, Talat: Trk Hukukunda Asl veren-Alt
veren likileri, stanbul 1992
CENTEL, Tankut: Hukukunda cret, stanbul 1988
CENTEL, Tankut: Ksmi alma, stanbul 1992
CENTEL, Tankut: Hukuku, Cilt:! -Bireysel Huku
ku, stanbul 1994
CUHRUK, Mahmut: Kdem Tazminat ve Uygulamas,
Ankara 1978
ELK, Nuri: Hukuku Dersleri, stanbul 1996
ENBERC, Mustafa: Kanununu erhi, Ankara
1984
DEMR, Fevzi: Mukayeseli Hukukta ve Trk Hukukun
da alma Hakknn Korunmas ( Gvencesi), stanbul
1986
DEMRCO-LU, A.Murat, CENTEL, Tankut: Hukuku
stanbul 1997 Ekim (S.Bas)
EKONOM, Mnir: Hukuku I - Ferdi Hukuku, s
tanbul 1987
ELBR, Halid Kemal: Hukuku, stanbul 1987
ESENER, Turhan: Hukuku Ankara 1978
EYRENC, ner: Uygulama ve Hukuku Asndan
Ksmi Sreli almalar, stanbul 1989
GZEL, Ali: verenin Deimesi- yerinin Devri ve
Hizmet Akitlerine Etkisi, stanbul 1987
NARMANLIOLU, nal: Hukuku 1. Ankara 1994

NARMANLIOLU, nal: Trk Hukukunda Kanundan

Doan Kdem Tazminat, stanbul 1973
ODYAKMAZ, A.Nevzad/BAYAZIT, Sancar/BAYER, s
mail: Kdem Tazminat, Ankara 1985
RESOLU, Safa: 1927 Sayl Yasa Asndan Kdem
Tazminat, Ankara 1976
RESOLU, Seza: Hizmet Akdi, Ankara 1968
SAYMEN, Ferit Hakk: Trk Hukuku, stanbul 1954
SOYER, M.Polat: Genel Koullar, stanbul 1987
SZEK, Sarper: Akdini Fesih Hakknn Ktye Kulla
nlmas, Ankara 1976
SZEK, Sarper: Akdinin Askya Alnmasnn Genel
Teorisi, Ankara 1989
SZEK, Sarper: Gvenlii Hukuku, Ankara 1985
TAKENT, Sava: verenin Ynetim Hakk, stanbul
1981
TAKENT, Sava: Gvencesi (inin Feshe Kar
Korunmas), stanbul 1991
TUNCAY, Can: Hukukunda Eit Davranma lkesi,
stanbul 1982
TUNOMA, Kenan: Hukukunun Esaslar, stanbul
1989
ULUSAN, lhan: verenin iye Gzetme Borcu, s
tanbul 1990

STANBUL TCARET ODASI YAYINLARI (1998)

YAYIN NO:

YAYIN ADI

Mermer Aratrmas

Trk Gda Kodeksi Ynetmelii

Macaristan lke Profili, Gda Piyasas ve

Trkiye Macaristan Serbest Ticaret Anlamas

Bakkaliye Sektrnn Profili ve rekabet Olanaklar

Turkey The Land Of Business Opportunities

1998-1999 Yurtii Endstriyel ve Sektrel Fuarlar Takvimi

1988-1999 Calender of Industrial & Trade Fairs in

Turkey

ngiltere'deki Trk Giriimcileri

10

Sorularla D Ticaret Mevzuat Rehberi

CE Rehberi

11

1998 Yurtii ndirimli Oteller Katalogu

12

1988 Yurtd ndirimli Oteller Katalogu

13

Hindistan lke Etd

14

1998/1999 Yurtd Fuarlar Kitab

15

Etiyopya lke Profili

16

1998 ndirim Salayan Salk Kurulular

17

2000'li Yllarda stabul'un Altyap Beklentileri ve

Mekansal rgtlenme

18

Dou Anadolu'da K Turizmi ve Gelime Olanaklar

19

Yksek renim Kurumlarnn Blgeleraras G e l i m e

Farkllklar Asndan levi

20

stanbul Kk Sanayi Kapasite Kullanm Aratrmas

21

Japon irketlerinde Karar Alma Yntemleri

22

Slovenya lke Etd

23

Japon irketlerinde Personel Ynetimi

24

Bosna Hersek lke Etd

25

stanbul Atatrk Hava Liman Tarifeli Uular Rehberi

26

Trkiye'de Fiyat ndeksleri Hesap Yntemleri ve

Uygulamalar Paneli

27

Polonya lke Profili, Mevzuat ve Trk Giriimcileri

28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47

Gmrk Mevzuat
Rakamlarla Trkiye Ekonomisi
Turkey in Figures
Altm Bankacl, Borsas, Rafinerisi ve Trkiye
Avusturya'daki Trk Giriimcileri
Rusya Federasyonu
Brezilya lke Profili
Slovakya lke Profili ve Trkiye Slovakya Serbest
Ticaret Anlamas
ek Cumhuriyeti lke Profili ve Trkiye ek
Cumhuriyeti Serbest Anlamas
Hrvatistan lke Etd
stanbul'un Ekonomik ve Sosyal Gstergeleri
Social and Economic Indicators of Istanbul
Bulgaristan lke Profili, mevzuat ve Trk Giriimcileri
Trk Gda Mevzuat Semineri
stanbul'un Ulam Sorunlarnn zm in Ksa
ve Orta Vadeli zm nerileri
Tarihi Yarmada'nn Ulam sorunlar ve Acil zm
nerileri
Danimarka'daki Trk Giriimcileri
alma Mevzuat Bilgilendirme Semineri
Sorularla alma Mevzuat El Kitab
Asya Krizi, Uzakdou lkelerindeki Krizin Yabanc
Sermaye zerindeki Etkileri