iSTANBUL

TicARET ODAS

LKE ETDLERi Dizisi No. 9

RAN

istanbul, 1979

Dizgi,

bask,

cHt,

Aaolu

Yaynevi

Tesisleri

TeL.:

277337

iiNDEKLER

SAYFA
i -

RAN LE LGL SOSYAL BLGLER.

1 ran Tarihi
2 - ran Corafyas ve klimi. . . .

3 -- Nfus, ehirleme, Dil ve Din. . .

4 - Anayasa, Siyasal Rejim ve Ynetin
5 - Basn, Yayn, Eitim ve Sal1{
II -

7
7
8

9
10
11

EKONOMK BLGLER

Planl KalknmG::.

13

2-

Gayri Safi Milli Hasla

a) Tarm Kesimi
b) Sanayi Kesimi
c) Petrol

15

d)

Ulatrma

3 - Uluslararas Ekonomik likiler

a) GenelOlarak . .
b) Trkiye ile likiler .
4 - Para ve Fiyatlar
5
Kamu Maliy'e,si .
6- cretler

7-

Yabanc

Sermaye

17
~O

22
23

26
26

29
32

34
34
35

 N SZ

lke Etdleri Dizisinin 9'uncusu komumuz ran'a

tahsis edilmitir. B u Et dde ran'la ilgili sosyal ve ekonomik bilgiler ve bu arada Trkiye-ran Ekonomik ilikileri ele alnmtr.
'
Etd gerekletiren t .ktisat Fakltesi, Avrupa
ve Ortadou Ekonomik ve Sosyal likiler Aratma Enstitsne ve aratrmaclarna teekkr bir bor bilitim.
Sayglarmla.

GENEL KATp

 R'A N

i,

RAN LE LGL SOSYAL BLGLER

1. ran tarih

Arkeolojikbulgular, ran'da t. 400 yllarna uzanan bir uygarlk bulunduunu kantlamaktadr. Bu

dahaok tarIlna dayanan bir uygarlk olmutur. t.2000
yllarnda blgeye gelen Ari'Ier, Medler ve PersIer olarak
lkeyi uzun yllar ynetmlerdir. Daha sonralar, yaklak olarak t.550 yllarnda Byk Sirus tarafndan
Pers mparatorluu kurulmutur. mparatorluk snrlan
n nceleri ok geniletmi, ancak sonra devam.! istilalar
altnda kalmtr. Uzun yzyllar boyunca devaml siyasal kargaaln sregeldii bu blgede ancak Safaviler
dneminde nisbi bir istikrar kurulabilmitir. kiyzyl
akn bir sre (1499-1736) devam eden bu nisbi istikrardan sonra Nadir ah (1736-1747) Safavi egemenliine
son verm,, Aga Muhamn1et Han ise Avar egemenlii
yerine Kaar hanedan egemenliini getirmitir (1794).
Ondokuzuncu yzylda yine siyasal istikrarszln ba
la,d lkenin nemli kasmlarn! Rusya ve Afganistan
igal etn1itir.

Yirminci yzyln banda lkede petrol 'bulunmu

tur. Daha sonra lke ngiliz ve Rus nfuz alanlarna blnmtr(1907). 1925 ylnda ran ordusu subaylarn
dan Rza Han. bir darbe yaparak Kaar Hanedann h7

kmranlktan uzaklatrm, ah seilmi

ve Pehlevi hanedann hkmran klmtr. kinci Dnya Savann

ortalarnda (1941), Almanyann ran zerindeki emellerini engellemek gerekesiyle Rus ve ngiliz ordular
ran' igal etnitir. Rus ordular savan bitiminde geri
ekilmi, ancak yan resmi ngiliz etkisi devan etmitir.
Sava sonras dnemde Babakanlk grevini yklenen
Musaddk 1951-1953 dneminde sanayi kurulularnn
milliletirmi ancak daha sonra bir dizi siyasal kark
lk sonucu grevden uzaklatrlmtr. Daha sonraki yl
larda petrol sanayi konusunda bir uluslararas uzlama
salanmaya allm ve 1954 ylnda anlamaya varl
mtr. Anlamaya gre sekiz byk petrol irketinden
oluan bir konsorsiyum yinnibe yl sreyle petrol arama
ve karma hakkn elde etti. Elde edilen kar ran hkmeti ve ad geen konsorsiyum tarafndan eit olarak paylalacakd. Bu anlamayla birlikte ran, bat lkeleri ve
zellikle A.B.D. ile ilikiler kurmu, bu arada Sovyetler
Birliinden de iktisadi yardm almtr. 1960 ylndan
sonra ran ah, bir dizi reform hareketini balatmtr.
2. ran corafyas ve iklimi
ran

toprak genilii asndan olduka byk bir

lkedir. Yzlm 1 milyon 645 bin kilometre kareye
varmaktadr. Kuzeyinde Sovyet Sosyalist Cumhuriyetlen
Birlii olup bu lke ile snr 2~OQ km. tutmaktadr. Dousunda Afganistan ve Pakistan olup bu lkelerle sn
r srasyla 850 ve 830 km dir. ran'n bat komusu Trkiye'nin ran ile snr 470 km. dolayndadr. Gney bat
komusu Irak ile ran'n snr 1280 km.dir. lkening
neyinde Basra krfezi ve Hint Okyanusu yeralmaktadr.
ran, esas itibariyle dalk bir lkedir. lkenin orta
ksm kuzeyde Elburz dalar, batda Zagrus dalar ta8

rafndan evrilmi

yksek bir yayladr. En yksek da,

bakent Tahran'n 60 km. kuzeydousunda 5100 n yksekliinde snn bir volkan olan Damavand dadr.
Ova niteliindeki alak toprak paralar yalnzca Hazar
denizi ve Basra krfezi kylarndadr. lkenin yzde 9
ksm 0-300 m. yksekliktedir. Yzde 55 i 300 - 1500 n.,
yzde 36 s 1500 m. den fazla yksekliktedir.
K mevsiminde lkenin birok blgesi souk olup
genelikle az ya alr. Orta yayla b~lgesinde yllk yalar pek seyrek200 mm.yi geer.
Elburz ve Zagros
dalarnn yksek ksmlarnda ou kez kar ya olmak zere, yalar 600 mm.yi bulur. Ancak Hazar denizi kylar tm mevsimler boyunca ya alr ve yllk
yalar 1000 mm.yi geer. lkenin ana iklim karakteristi uzun ve kurak yaz mevsimidir. orta yayla blgesinde scaklk 45 Santigrad bulur. Kz aylarnda ise
yayla blgesi ile dalk ksmlarda don olay yaygndr.
Hazar denizi kylarnda ise klar daha mutedil geer.
3. Nfus,

ehirleme,

dil ve din

lkenin toplam nfusu 1976 yl tahminlerine gre

34.1 milyondur. Ylk ortalama nfus art yzde 3 olduuna gre 1978 yl nfusu 36.2 ,milyon olarak tahmin
edilebilir. Nfus younluu km2 bana 22 kiidir. Nfusun 2000 ylnda 67 milyona varaca tahmin edilmektedir. Genel nfus iinde 15 yandan kk olanlarn
oran yzde 46.7 dir (15.3 milyon). 15 - 64 yalar arasnda olanlarn says 16.5 milyon, genel nfus iindeki orani yzde 50.3 dr 65 yandan byk olanlarn oran ise YZde 3 dolayndadr.
lkenin en kalabalk ehri Tahran olup nfusu 4.4
milyondur. kinci, nc, drdnc ve beinci byk
ehirler srasyla sfahan, Mahad, Tebriz ve iraz olup
nfuslar 800 bin, 600 bin, 550 bin ve 380 bindir. B9

yklk itibariyle daha sonra gelen Ahvay ve Abadan'n

nfuslar 350 er bindir. Toplam nfusun yzde 43 e
hirli nfus saylabilir.
lkenin egemen dili Faris olup bu dili 17.5 milyor"
kii konumaktadr. Trke de yaygn bir dil olup yaklak 5.5 milyon .kii tarafndan konuulmaktadr. Arapa, Ermenice, Krte dier konuu.lan diller arasnda
dr.

Nfusun yzde 90 ildir. lkede 380 bin

35 bin Suryani, 90 bin Musevi vardr.

Errnen,

4. Anayasa, Siyasal ve Rejim ve Ynetim

:ran bir merutimonaridir. Devlet ayr fonk-

siyondan olumutur: Yrtme, yaama ve yarglaua.

ah devlet bakandr. Hkmdarlk babadan en byk
oula gernektedir. ah, ayn zamanda silahl kuvvetlerin bakonutandr. Bakanlar tayin ve azil etme,
m.eclisi olaanst toplantlara arma ve datn1a yetkisi vardr. Yasana fonksiyonu ift meclis tarafndan
yrtlmektedir: Mill stari Meclisi ve Senato. }\[ecHsin ye says lke nfusu ile orantldr. Senato ise 60
yeden olu111utur. Yrtu'1e yetkisi hkuettedir. Ba
bakan Parlamento tarafndan seilir ve ah tarafndan
atanr.,

Hkmet'de 18 bakanlk vardr. Bunlar srasyla

Tanin ve Doal Kaynaklar, Ticaret, Kltr ve Sanat,
Ekonomi ve Maliye, Eitim Enerji, Dileri, Salk ve
Sosyal Refah, Konut ve ehir Planlamas, Enformasyon
ve Turizn, ileri, Sanayi ve MadenIer, Adalet, alma:
P.T.T., Karayollar ve Ulatrma, Bilim ve Yksek Ei
tim, Sava bakanlklardr.
Adalet sistemi Fransz adalet sisteminden esinlenmitir. Fakat sistemde sonradan ngiliz sisternine benze~

10

yen

baz deiiklikler yaplmtr. Basavc, savc

yardncs ve 44 yargtan oluan bir yksek mahkeme, ba- .

kanlar ve hkmet makamlar aleyhine davalara bakakla ykmldr. Bunun yannda istinaf, asliye, sulh,
yerel ynetim mahkeneleri mevcuttur. Ayrca zel ih~
tisas mahkemeleri ve er mahkemler de bulunmaktadr.
lkede 20 vilayet vardr. Her vilayet bir Genel Vali
ile ynetilmekte ve Valiler, dorudan hkmete sorumlu bulunmaktadr. Beinci Kalknna Plan sonunda' lkenin SOvilayete blnmesi ngrlmektedir.
Beinci Kalknma Plan dneminde
( 1974-1978)
toplam yatrm harcamalarnn yzde 31,5 kadar ksm
savunma amacyla yaplacaktr. Askerlik sresi 2 yldr.
1976/1977 bte ylnda 9.5 nilyar dolarlk savunma
harcanas yaplntr. Kara ordusu 200000 personelden olumutur. zrhl tmen, drt piyade tnen,
drt bansz tugay, bir SAM taburu vardr. Deniz Kuvvetlerinde 18500 persone, Hava Kuvvetlerinde 81 500
personel ve 317, uak neveuttur.
5.

Basn~ Yayn, Eitim

ve

Salk

ran'da yayn organlarnn tirajlarn

tespit gtr.
Gnlk gazetelerin toplam tiraj yaklak 720 bin olup
ounluu Tahran'da yaymlanmaktadr. En byk
gazet ve tirajlan yledir:
Kayhan - 300 bin; Ettela'at - 200 bin; Rastakhiz 100 bin. lkede iki adet de ngilizce gazete yayn11an
maktadr: Kayhan International - 15 bin
ve Tahran
Journal - 10 bin. En byk haftalk dergiler Zen-e-Ruz
ve Ettela'at Banovan adlarn tanaktadr; Basn 1963
ylnda tadil edilen 1955 tarihli Basn Yasasna gre ynetilnektedir.

Radyo ve televizyon 1971

ylnda,

daha nceki rad11

yo ve televizyon kurulularnn birlemesiyle oluan ran

Ulusal Radyo ve Televizyon Kur.mu tarafndan ynetilmektedir. Drdnc Kalknma Plan sonunda nfuun drtte , 30 blgesel verici postadan oluan ulusal ebekenin yaynlad programlardan yararlanabilir.
duruma gelmitir. 1978 yl iinde tm yaynlardan yararlanaca tahmin edilmektedir. 1976 yl tahminlerine gre lkede 6.5 milyon radyo vardr. Byk ehirler
de hane halknn yzde 90 nda, toplam krsal nfusun
yzde 45 inde radyo bulunduu tahmin edilmektedir.
Yine 1976 tahminlerine gre lkede 1.5 milyon televizyon cihaz olup bunun yars Tahran'dadr. Beinci Plan
dnemi sonunda toplam nfusun yzde 70 inin televizyon yaynlarndan yararlanabilecei sanlmaktadr. Baz krsal alanlarda elektrifikasyonun bulunmamas daha geni yararlanmay engellemektedir. Tahran'da 1975
ylnda renkli yaynlar ve ngilizce yayn yapan televizyon kanal faaliyete balamtr.
1976 tahminlerine gre yaklak olarak ana okullannda 90 bin, ilkokullarda 4 milyon, orta okullarda 1 milyon, liselerde 2 milyon, meslek okullarnda 100 bin,
retmen okullarnda 50 bin ve yksek renimde 150 bin
renci bulunmaktadr. Devlet okullarnda eitim paraszdr. Okul andaki 3 milyon ocuun eitli nedenlerle okula devam edemedii tahmin edilmektedir. Yksek
renim, Bilim ve Yksek renim Bakanlnn denetimi altndadr. Tahran niversitesi lkenin en byk niversitesi olup 1200 retim yesi, yardmcs ve grevlisi
ile 17 000 renciyi kapsamaktadr.
1975 tahminlerine lkede LL 373 doktor ve 1600 di
doktoru bulunmaktadr. Tahran'da600 kiiye bir doktor
dmektedir. Uzak blgelerde ise bu say 1200 kiiye kadar kmaktadr. '560 hastahane ve doumevi, 50 sana-

12

toryun,

3000 klinik, 300 salk merkezi, 2000 eczane vardr; yatak says 46 bindir. 1976-1977 btesinden salk
ve beslenme hizmetlerine yaklak 900 milyon dolar ayrlmtr. Azami yaam sresi 1962 ylnda 41 yl iken,
1977 ylnda 54 yla ykselmitir. 1974 ylnda parasz
salk hizmeti karar alnmtr. Bu karar yeterli eitil
mi personel saysna varldnda uygulanacakdr. 1976
yl tahn1inlerlne gre lkede 22 bin doktor a vardr.
II. EKONOMK BLGLER

1.

Planl Kalknma

ran'da planl kalknma abalar hemen kinci Dn-

sonra balad. Uygulamaya konan eitli

planlarnn finansman kayna petrol gelirleri oldu. Planlarn ana karakteristii giderek hzla artan harcamalar
ya

savandan

dr.

Dnem

Birinci Plan
kinci

Plan
nc Plan
Drdnc Plan
Beinci Plan

1948-55
1955-62
1963-67
1968-73
1973-78

Yatrm harcamlar

(milyon $)

68
979
2728
10853
68600

Birinci Yedi Yllk Plan dneminde yatrmlarn yzde 25 i tarm kesimine, yzde 24 ulam hizmetlerine ve
yzde 19 II sanayi kesimine ayrlnt. Ancak Anglo 1ran1an petrol irketinin milliletirilmesini izleyen petrol
boykotu bu hedeflerin elde edilmesini geciktirmitir. 1954
de petrol konsorsiyumunun kurulmasyla petrol gelirleri
tekrar artmaya balam ve kinci Plan dnemine geilmitir. Bu plan dneminde byk baraj ve sanayi projeleri gerekletirlnitir. nc Plan dnemi ise Beyaz
Devrim ad verilen reformlann gerekletirildii dnem13

dir. Bu reformlarn en nemlisi 1962 ylnda balayp 1971

ylnda bitii kabul ednen toprak reformudur.
Reform
uygulamas srasnda 2.2 milyon topraksz aileye toprak
datln, birok tarm kooperatifi ve tarn1 sat teek
kl kurulmutur. Ancak sat teekklleri uygulamas
nn baarl olduu sylenemez.
Drdnc Plann yllk byme hz hedefi yzde 9
olarak belirlenmitir. Tarmda byme hz hedefi olarak yllk ortalama yzde 5, sanayide byme hz hedefi
olarak yllk ortalama yzde 13 belirlenmitir. Plan dnem.i boyunca petrol gelirleri lkenin en nemli finansman kjiyna ohnutur. Tm nemli petrol yataklan Kuzestan blgesindeki Zagroz dalarnn gneyibat eteklerinde bulunmaktadr. Petroln yzde 90 ran Petrol
Servisleri tarafndan karlmaktadr. Dier kk mstahsiller LAPCO~ IPAC, SIRLP, IMINOCO ve NIOC ir
ketleridir. Petrol hracatnn nemli ksm Basra Krfezinde bulunan Karg adasndaki tesislerden yaplmak
tadr. Dier tesisler Abadan'da ve Lavan
adasndadr.
Petroln halen ok kk bir ksm ran'da ilenmekte
dir. En byk rafineri Abadan'dadr. Dier rafineriler S1rasyla Tahran, Kermanah ve iraz'dadr. Tebriz'de ye1.i bir rafineri ina edilmekte, sfahan ve Neka'da da iki
yeni rafineri planlanmaktadr. Balca petro - kimya tesisleri ahpur, iraz, Abadan ve Karg'da yeralmaktadr.
Son ya da Beinci Plan 1973 deki petrol zammndan
nce yrrle konmutur. Zamdan sonra petrol gelirlerinde nemli art ihtimali belirince ad geen Plan tekrar gzden geirnmi ve orjinal plandaki yatrm harcamalar iki katna kmtr. Plan dnemindeKamu yat
rmlarnn y:ade 14.2 si haberlemeye, yzde 12.4 sanayie, yzde 11.7 si petrol alannda, yzde 8.4 tarm kesimine ve yzde 8.4 elektrik retimine ayrlnlltr. Sa-

14

nayi kesini hzla bymekte olup ar ve temel sanayie,

zellkle elik, demir d metal, kimyasal maddeler ve
petro kimya rnleri sanayilerine byk nem ver ilm.ektdir.
2. Gayrisafi milli

hasla

sonra gayrisafi milli has

laya sektr katk oranlarnda nemli dei.iklikler olmu
ve katknn yaklak yars petrol gelirlerinden gelmeye
balamtr. Baka bir deyile ekonomi giderek petrole daha ba'lIDl hale gelmitir.
1973 .petrol

zammndan

Drdnc Plan
Sonu

Petrol
Sanayi ve
Hizmetler
Tarm

nadenler

19.5
22.3
.40.0

18.2

Plan
Sonu

Beinci

48.7
16.1
27.2
8.0

Drdnc Plan dneminde gayrisafi milli hasla yl

da ortalama (sabit fiyatlarla) yzde 11.2 artmtr. Beinci Plan dnem iin bu oran yzde 26 tahmin edilmektedir. Bu olaanst byk rakaml tahminin ana da~
yana petrol fiyatlarndaki artlardr.
Oysazellikle
son yllarda petrol gelirlerinin salad byk harcamalar bir ok problemi zerken baka problemler yaratmtr.

15

GAYRSAF MLL HASILA (cari fiyatlarla milyar riyal)

1974/75
Tarm

Petrol
Sanayi
tmalat, madencilik
n.aat

Su ve enerji
Hizmetler
Ulatrma, haberleme

Banka., sigorta
Ticaret
Konut sahiplii
Kamu .hizmetleri
zel 'l:2,meiler
Gay:Msafi yurtii hasla (Fak. fiy)
Petrol d gayrisafi yurtii hasla
Net yurtd gelir
Net dolayl vergiler
Gayris,afi yurtii hasla
Anm'a ve eskime
Net dolayl vergiler
Safi milli ,gelir

303.3
1338.0
474.8
312.7
136.4
25.7
918.2
9,6.2
137.2
158.7
168.2
273.6
84.3
3084.3
1696.3
18.3
48.3
3150.9
122.1
48.3
2980.5

%
)9.8

1975/76

29.8

333.9
1311.7
689.7
383.6
276.5
29.6
1231.8

3.1

131.1

4.4
5.2
5.5
8.9

202.0
198.0
235.0
359.4

2:7

104.3

100.0

3567.1
2255.4
10.8
59.1
'3637.0
162.0
59.1
3415.9

45,0
15.4
10.2
4.4

0.8

%
9.4
36.8
19.3
10.8
7.7

0.8
34.5
3.7
5.7

5.5
6.6
10.1
2.9
100.0

Son

yllarda

a-

Tarm

lkede, petrol rezervlerinin tkenmez

olmad drak edi1neye balanmtr. Ancak petrol geUrlerinden nemli bir blmn sanayie yatrlmam olmasnn !byme potansiyelinn tm kullanmn engelledii aktr. imdi,gayrisafi milli haslaya katkda bulunan kesimleri ksaca inceleyelim:
Kesimi

yzde 30 u orman, hayvanclk

ve tarma elverili blgelerdir. 1'65 milyon hektar arazinin ancak 7 milyon hektar tarm ve iki milyar hektar
hayvancl elverilidir. Ekim yaplan topraklarn yzde 40 nda sulu, yzde 60 nda kuru tarm uygulanmaklke

topraklarnn

tadr.

TOPRAK KULLANIMI (Mi"lyon hektar)

Ekili

Nadasda
Ekilebilir Orman
Mera

8.3
11.9
kullanlmyor

30.6
14.9

11.0
82.0

, bozkr
Dier

5.3

HAYVAN STOKU (1000

Koyun
Kei
Sr

ba)

1974/75

1975176

27.819

27.500
14.000
5.600

14.392

8.291

17

PROTEN RETM

:S t ve stl besinler
Koyun eti
Sr eti
Yumurta
Tavuk
Balk

Tarm

(1000 ton)

1976

1995

1700
174
115
105

8100

63

303

17

56

618

387
319

kesiminde elverisiz koullarn giderilmesi iin

1963 ylnda bir toprak reformu uygulamasna geilrn
ve tevik tedbirleri knulmutur. Btn bu abalar olumlu sonular vermekle beraber, tarmsal retim yine de hava koullarnn geni apta etkisine bal kalma;ktadr.
rnein 1972 ylnda hava koularnn ok uygun ohnas
tarmda :byme hzn yzde 8 gibi olaanst bir dzeye kartn11tr. Oysa bir yl nce tarmda byme hz
yzde - 6 idi.
Drdnc Kalknna Plannnda tarmda hedef al
nan yllk 'ortalama byme hz 4.4 dr. Ancak zellikle
1971 ylndaki geri kalmalar nedeniyle yllk ortalam.u
gE;~~'ekleme yzde 3.9 dlaynda kalmtr. Ayrca mal
o13,rak tarmsal retimde, pamuk dnda hibir rnde
plan hedefleri gereklemen1itir.
Beinci Plan Dneminde ise arpa, buday, yal tolunlar retiminde nemli gelimeler olmu, fakat pirint
fasulya, soan, patates retimi ok yava artarken pamuk
retmi gerilemiti.r. 1975-7'6 dneminde tarm kesinin
de c~tri fiyatlarla yzde dolaynda art olmutur. Bu
cari fiyatlarla art oran, lkedeki hzl enflasyon d.
nldnde yeterli deildir. Ayn dnemde tarmn gayri safi yurtii hasla i'inde oran yzde 9.8 den yzde 9A
e dmtr.
18

Tarm

kesiminde rnn deerlendirilmesi, verIllin

arttrlmas, reticilerin korunmas iin kooperatiflerin
v!e retici birHklerinin kurulmas tevik edilmitir. Kurulan kooperatiflerin says sekiz bini, ye says 2 milyonu
gemektedir.
BALCA TARIMSAL URUNLER (bin ton)

Buday

Arpa
Pirin
Pamuk
ekerpancar

Yal

tohumlar

.ay
Patates
Soan

Fasulye

1974/75

1975176

4700
863
1310
715
4300
79
96
533
305
210

5500
1300
1500
572
4600
155

100
600
330
240

b - Sanayi Kesimi
Sanayi, ekonominin en hzl byyen kesimidir.
1975-76 dnenlinde snai byme hz yzde 25 olmutur.
Ba ehir Tahran'da hzl sanayilemenin yaratt ve
ilerde yarataca sorunlar nedeniyle, snai tesis yapm
slnrlanmltr. nmzdeki yl iinde gerekletiril
mesi programlanan 160 sanayi projesi Tahran blgesi d
na alnmtr.

SINA RETM (adet ve ton)

~otorlu

aralar

Ha valandrn1a

Gaz sabas
Televizyon
Buzdolab

cihaz

1974175

1975/76

98887
44000
307000
325000
3400'0'0

115000
160000
320000
340000
510000
19

SNAi RETiM

Traktr
imento
eker

Biskui
Konserve meyva ve sebze
Pastarize st
Triko

(DEVAM)
1975-76
1974-75

8000
4500000
720000
45000
25000.
87000
43600

9000
4700 ono
720000
45000
30000
88000

45000

Beinci kalknna plannda

demir - elik, kimya, petro~kinya, n akine , elektrik, elektronik, selloz, denir d

rn.etal gibi ar ve temel :sanayilere zelnem. veriln1tir.
Bahls konusu plan dnemJ iinde gerekletirilecek sanayi yatrmlarnn, snai retim deerini 1972-73 deki
500 milyar riyallik dzeyinden 1977-78 de 1130 milyar
riyale karmas beklenmektedir. Bylecle sanayi keshninin yllk ortalama byme oran yzde 17 oln1aktadr.
Dnemin sanayi kesimindeki toplam sabit sermaye yat
rmlar 780 milyar riyal (11.,6 milyar dolar) olarak ngrlmtr. Bu yatnn11arn 277 milyar riyalik
ksmn;
kamu kesimi, 503 nilyar riyallik ksmn ise zel sektr
gerekletirecekdir. Sanayi daha ok byk yerleme merkezlerine yakn blgelerde, zellikle Tahran dolaylarnda
younlamtr.
Balca sanayiler besin, iki ve ttn,
dokuma, ID.akine inalat, motorlu tat aralar, ayakkab,
odundan mamul eya, kat, ar metal sanayileridir.
Aadaki tabloda tm ekonomide sabit sermaye yatrm
laryla ilgili zet bilgi verilmitir.
SABT SERMAYE YATIRIMLAR
(cari fiyatlarla milyar dolar)

1975/76

Toplam s.s. yatrmlar

zel kesim
Kamu kesimi

15.7
6.5
9.1

1976/77
19.8
9.2
10.6

1977/78
28.6
11.6
14.4

ran'da inaat

kesiminde de nemli gelimeler olmu,

zel kesimin bu faaliyet alarunda nemi artmtr. Aa
daki tablolarda inaat yatrmlar ile ilgili zel bilgiler
verilmektedir.
NAAT YATRMLAR (1975/76, milyar riyal)

Miktar

Yzde

637.7
181.3
456.4

100.0
28.4
7.6

Toplam in. yatrmlar

zel kesim
Kamu kesimi

zel kesim-in kentlerde inaat yatrmlar

(1975/76 milyar riyal)
Miktar
Yzde

--------------------------.--------71.2

Tahran
Dier byk kentler
Kk kentler
Toplam kentler

35.0
44.7
150.9

47.2
23.2
29.6
100.0

ran'da

madencilik son ylarda nem kazanm, yabanc uzman ve teknisyenlerden de yararlanlarak maden aran1a ve karma faaliyeti hzlandrlmtr. Bu almaJar zelikle demir, bakr, kurun, inko, maden kn1T, gibi alanlara yneltilmitir.
BAZI lVfADENLERN BLNEN REZERVLER
,

Saflk

Miktar

114.31 milyon ton

)

1000
Bakr

Kurun ve inko 10
)}
12
!Antiman
hin
)}
)
Manganez
720
)
1Krom
7
n1ilyon
})
bin
Altn
158

Demir

Kmr
Kkrt
Demiroksit

300
12
1.5

milyon

derecesi
35-62
2-10
2-20
40-50

44
35-50

ELEKTRK RETM (milyon kilovatsaat)

Yllara

gre, retim

Enerji Bakanl

1973/74
19 14/75
1975176
F

zel Kesi1n

Toplan

9324
11165

2840

12093
14005

12778

2925

15703

2769

TRLERE GRE URETM (enerji .bakanl 1975/76)

Hidroelektrik
Buhar gcyle
Benzinli gen.
Dizel gen.
Toplam

Miktar

Yzde

3445
7785

27.0
60.9
7.5
4.6

995
593
12T78

100.0

Elektrik retiminde de nemli gelimeler olmutur.

Bu gelineler ilgili tabloda bir ,arada zet olarak gsterilmitir.

c - Petrol

ilk kez 1908 ylnda Mescid Sleyman'da bulunm.u ve hemen retime geilmitir. Balca pe
rol yataklar Kuzestan'da yeralmaktadr. 1954 den bu yana hzla genileyen petrol retimi 1974 ylnda 302~2
milyon ton ile en yksek dreyine kmtr. Daha sonra
petrol fiyatlarna yaplan zam dnya petrol talebinde
topyekn bir daralma yaratm ve buna paralelolarak
ran'da petrol retimi 1975 ylnda hemen 268.7 milyon
tona dmtr.
ran, Ortadoublgesinde Suudi Arabistan'n hemen ardndan ikinci byk petrol reten lkedir. Petroln ou ran Petrol Hizmetleri tarafndan karlmakta
dr. Petrol retiminin yllar boyu durumu aadaki tabloda verilmitir.
22
Petrol

ran'da

PETROL RETM (milyon ton)

Yllar
retim

..

1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976

190.9
226.7
251.6
293.9
302.2
268.7
293.9

blgeler gre dalm ilgili tah

loda verilmitir. ran petrolnn en byk ithalat.s
yzde 46,6 oranyla Bat Avrupa'dr. Japonya ise tek }ke olarak ikinci byk ithalatdr (ran'n tm petr.,J
ihracatnn yzde 27. i kadar).
Petrol

d-

ihracatnn

Ulatrma

Drdnc Plan sonunda asfaltlanm yollarn uzunluu 12 10'0 km., Stabilize yol 22 800 km., toprak yollar
8400 kr. dolayndadr. Beinci Plan sonunda 730 kn.
daha yolun asfaltlanaca tahmin edilmektedir. En nemli yol projesi Kun1 - Ahvaz - Bandar ahpur'u balyacak
karayolu inaas projesidir. Drdnc plan sonunda demiryollar 5229 km. dir. 1986 ylnda demiryolu ann
10000 km. ye varmas ve baz hatlarn elektrifikasyonu
programlanmaktadr.

ran tmanlarnda

ykleme boaltma kapasitesi 1975

ylnda yaklak 10 milyon tondur. Oysa bir nceki yl
yklenip boaltlan yk ancak 7 milyon ton olmutur. Limanlama faaliyetinin bir ylda yzde 45 ya da 3 milyon
ton genilemesinin balca nedeni ithalattaki hzl art
dr. thalat sonraki yllarda hzla artmaya devan ettike
limanlarda tkanmalar, ykleme ve boaltmalarda gecikmeler balamdr.
23

LIMANLARA GRE YKLEME - BOALTMA (bin ton)

1973174

1974175

Bandar Pehlevi
Novsahr

2814.2
2437.4
313.5
584.0
121.7
498.4
168.0

3337.0
3398.8
635.4
1460.8
421.1
435.9
139.3

Toplam

6937.2

9828.3

Kurramah
ahpur

Abadan
Bandar Ahbas
Buire

Bu arada baz limanlarn kapasitelerinin geniletHmesine allmaktadr. rnein Bandare ahpur limannn 2.5 nilyon tonluk kapasitesini 15 milyon tona,
Bandare Buehr limannn kapasitesini 20 milyon tona,
Bandar Abas limannn 1.2 milyon ton 'olan kapasitesini
24 milyon tona ykseltme almalar yaplmaktadr.
Bandar Pehlevi ve Novehr limanlarnn kapasiteleri de
er milyon ton arttrlaca:kdr.
ran'da be

adet uluslararas hava liman vardr. Bunlar srasyla, Tahran, !sfahan, iraz, Bandar Abbas ve
Abadan hava limanlardr. lke'de 18 dolaynda i hatlarda kullanlan havaliman mevcuttur. ran Havayollar
lkenin ulusal havayolu kuruluudur. 700 bini ihatlarda olmak zere ylda milyon yolcu tand tahmin
edilmektedir. Tahran'dan 36 km. uzaklkta yeni bir havaliman planlanmakta ve bu hava limannn 1980 de
alabilecei t.ahmin edilmektedir.

24

HRACATIN LKELERE GRE DAG1LIMI

(milyon dolar)

%
Sovyet Rusya
B. Almanya

18.6
13.6
7.8
5.0
4.4
3.9
3.9
3.3
2.9
2.9
2.'6
2.4
28.7
100

110.4
80.7
46.4
29.4
25.8
23.2
22.8
19.5
17.1
17.0
15.3
14.3
170.3
592.2

A.B.D.
talya
K1veyt

Macaristan
Kta ini
Japonya
Fransa
Suud Arabistan
Msr

ngiltere
Dier

Toplam

PETROL HRACATININILKE GRUPLARINA) GRE

DAGILIMI %

1974

1975

Avrupa
Japonya

44.5
26.9
5.0
16.7
5.3
0.2
0.5
0.9

46.6
27.1
2.3
15.0
6.8
0.7
0.4
1.1

Bat

Asya
Orta ve Kuzey Amerika
Afrika
Avustralya
Gney Amerika
Dier

' r

25

3. Uluslararas Ekonomik likiler

a

. GenelOlarak

ran'n d ticareti zelikle petrol

fiyatlarna zam

yapldktan

.sonra 1973 den balyarak hzla genilemi

tir. Bu genilemede en nemli pay ta-biidir ki ithalattadr.
DI TcA.RET
Ylar

1972/73
1973174
1974/75
1975/76

(milyon dolar)

hracat (Petrol-d)

439.8
634.7
581.5
592.2

thalat

2570
3737

6614
11696

Tablodan da grlecei gibi ihracat ok yava geliirken, ithalat drt ylda drt katrlan fazla artmdr. ithalatn ual gruplarna gre daln i,eren tablodan da
anlalaca zere ithalatta n sralan tat aralar, besn maddeleri, kin1yasal maddeler vs. almaktadr. ithalatn byk ksm A.B.D .. Bat Almanya, Japonya ve ngn
tere'den yaplmaktadr (toplam yzde 62 dolaynda). h
racatn lkelere gre blnnde ise n sralarda Sovyet Rusya, Bat Alnanya, A.B.D., talya, Kuveyt, Macaristan, Kta ini ve Japonya'dr. (Toplam yzde 61 dolaynda) .
Bqinci Plan dnemine ait deneler dengesi tablosu
gzden geirildinde petrol ihracatnn salad ve sa
Hyaca' byk olanaklar henen gzearprnaktadr. Mal
ve hizmet ihracatna ait tahminler pek gereki olmasa
da petrol ihracp,tr demeler dengesinin en nemli kalemi
ohnaya ve lkenin d ekonomik ilikilerinde nemli finansman olanaklan salamaya devam edecektir.
26

THALATIN MAL GRUPLAR/NA GRE DAG/L/M!

1975/76 (milyon dolar ve

%)
%

Besin maddeleri ve

canl

hayvan

1.555
ki ve ttn
2'6
Besin d hammaddeler
369
Minareller, yaktlar vs.
17
Bitkisel ve hayvansal yalar
291
Kimyasal maddeler
835
Hammaddesine gre snflanan mallar 3.342
(demir ve elik)
(1.845)
Tat aralar
4.973
(elektrikli olmyan makineler
(2.539)
eitli m,a.llar
286
Snflanmayan mallar
2

13.3

0.2
3.2

0.1
2.5
7.2
28.6
(15.8)

42.5
(21.7)
2.4

THALATIN LKELERE GRE DAGILIMI (1975176

(milyon dolar ve 0/0)

%
A.B!D.

B. Almanya

Japonya
nglltere

Fransa
Hindistan

2286.5
2024.0
1853.1
1033.2
515.4
435.2

talya

U6.7

Hollanda
Belika

330.0
295.2

svire

270.9

Avustralya
Sovyet Rusya
Dier

Toplam

191.6
168.2
1875.6

11695.6

19.6
17.3
15.9
8.8
4.4
3.7
3.6
2.8
2.5
2.3
1.6

1.5
16.0
100.0

27

DEMELER DENGES (Beinci Kalknma Plan - milyar dolar)

1. CAR LEMLER
1. DI TICARET
thalat
hracat

Petrol ihracat
Denge
2. GRNMEYENLER
Hizmet ithalat
Bor servisi
Hizmet ihrac'at
Dardan kar transf.eri
Denge
OAR LEMLER DENGES

II. SERIVfA:YE HAREKETLER

1. Kamu bor taksidi
2. zel bor taksid
v'e sermaJe k'

3. Resmi krediler
4. zel yabanc sermaye
SERMAYE HAREKETLER DENGES
GENEL DENGE

79.1
4.9
102.2
28.0

14.3
1.3
4.9

2.0
8.7
19.3

6.5
0.5
2.2
2.5
2.3
17.0

Cari
Cari
Cari

lem

gelirleri

ilem harcamalar
ilemler

dengesi

114.0
-84.7
19.3

Sermaye girileri
Sermaye klar
Sermaye har. dengesi

-7.0
-2.3

Cari ileemler dengesi

Sermayehar. dengesi
demeler dengesi faz.

19.3
-2.3
17.0

4.7

b-

Trkiye le likiler

ran

ile Trkiye arasndaki d ticaret ilikilerinin

ok sk 'Olduu sylenemez. Aadaki Tabloda ran'n
Trkiye ile ticaretinin seyri gsterilmektedir.
RAN'IN TRKYE LE TicARET (milyon dolar)

1971
thalat
hracat

1972

1973

1974

1975

1976

4.1 12.0 11.9 14.7 37.0 33.5

4.6 14.6 14.7 42.3 26.1 109.4

75.9
11.9
ki lke arasndaki ticaret ilikilerinde 1975 yl d

0.5

2.8

27.6

nda ran

hep fazlalk vermitir. Ya da baka bir deyi

le bu kk boyutlu ticarette bile Trkiye devan ak
vermektedir.
Trkiye ile ran arasndaki turizn ilikilerinin de
pek canl olduu sylenemez. Durum aadaki tablodan
topluca jzlenebilir.
RAN LE TRKYE ARASINDA TURzM
HAREKETLER

1971
randan rrr'kiye'y1e

giden
Trkiye'den ran'a gelen

1972

1973

1974

1975

15751 17478 24609 38709 51856

2144 4215 2498 3060 3166

'dan Trkiye'ye gidenlerin

amalarna

gre da-

1m :yledir:
Eitim

alma

Dier

------------~----2
11
801
Ancak burada yer alan turizm rakamnn yorumunu
yapmak gerekir. nk Trkiye hem karayolu ve denir
yolu olarak, hem de havayolu ura olarak ran iin bir
transit lke durumundadr. Bu nedenle turizm amacyla
Trkiye'ye gelenlerin hangi oranda transit geii amaladklarn bilmek gerekir. Bunun en iyi ls Trkiye'de kal sresinegre dalm tablosudur.
2342

RAN'DAN TORKYE'YE GiDENLERN KAL

SRELERNE GRE DAGILIMI (gn)
1-3

4-7

8-15

7859

8329

23'78

16-30

31-60

61-90

823

191

167

91-18

80

180

84

Tablodan da anlald gibi ran'dan Trkiye'ye gidenlerin yaklak yzde 40 en ok gn, yzde 80 i en
ok bir hafta kalmaktadr. Baka bir deyile genel ama
transit gemedir ve sonu olarak iki lke arasndaki turizm ilikilerinin pek gl olmad' yargs zerinde
t~krar d urulabilir.
.
ran ile Trkiye arasnda ilikilerin bir nemli yan
da transit tamacldr. ran'n 1976 ylnda Bat Avrupa lkelerinden ithalat 1.768 bin tondur. Bu rakan1
1981 ylnda 2.315 bin tona varacakdr. Ayrca ekoslovakya, Macaristan, Polonya, Bulgaristan ve Dou Almanya ile Romanya'dan yaplan ve yaplacak yaklak
260 ve 350 bin tonluk ithalat da bu toplarnn stne eklennelidir. Ayn lkede sz konusu lkelere ran'n ihracat yaklak 470 ve 560 bin ton olarak tahmin edilebilir. Ttkiye'nin bu mal gidi gelilerinde zellikle Avrupa'dan ran'a giden 1896 km.lik Kapkule - stanbul Ankara - Erzurum - Ar - Grbulak karayolu aracly
la nemlice olanaklar salayabilir. Ancak Trkiye'nin
bu olanaklardan yararlanabilmesi iin karayolu ve demiryolu ulatrnaclnda, limanlarna, ykleme ve boaltma kapasietlerinde belli oranda gelime
sala..mas
gerekir. Karayollarnda, demiryollarnda ve limanlarda
bu gelimelerin yaplabilmesi iin 1975 yl fiyatlaryla 72
milyar TL. dolaynda ek fona ihtiya vardr. Bu abay,
Trkiye'nin kendi olanaklaryla baarabilm.esi imkansz~
dr. u halde Trkiye'nin transit yollarndan yararlanan
Ortadou lkeleri ve zellikle ran yararlanma orannda
bu maliyet ykne katkda bulunmaldr.
30

Trk-ran

iktisadi ibirlii anlamasna gre Trkiye tm ilgili transit yollarn ve limanlarn her mevsim
a:k ve iler durumda tutma ykmliiln aln11tl'.
Ykmlliin yrtlmesine her iki lke de katkda
bulunacakdr. Ayrca ran'a transit yolun ksaltlmas
n Zigana'da 1960 metrelik bir tnel almaktadr. Bu
tnel yalnzca yolu ksaltmakla kalmamakta, yolun dzeyini drp k mevsiminde ak olma yzdesini arttr
maktadr.

ran

ile Trkiye arasnda 6 Haziran 1975 tarihinde

iktisadi, teknolojik ve snai ibirliini ieren ibir anlama
imzalaruntr. Anlamaya gre iki lke arasnda d ticaret dndaki ekonomik konularda da, rnein teknoloji transferi ve teknik personel transferinde ibirlii yaplacakd!". Bunun iin ortak yatrmlara giriilecek, i
birlii yaplacak konular akca belirlenecek, anlana
nn yrtlnesi ve belirebilecek sorunlarn zm iin
ortak komiteler kurulacaktr. Anlama tarm, sanayi ve
turizm alanlarnda nemli bir proje hizmet ibirlii potart,:yelini ngrn1ektedir. Ancak bu potansiyelin tespiti
iin taraflar ayrntl aln1alar yapacaklar ve gerektiinde nc lkelerin yaratabilecei potansiyelleri de
dikkate alacaklardr. Ayrca taraflar, ibirliinin glenm.esi iin danma, mhendislik ve taahht hiznetlerin
deki gelirneleri de tevik edeceklerdir. Bu geUn:eler
zelikle alt yap inaas ve turizm. yatrmlarna ynelecektir. Transit tarnaclnn hzlanmas ve etkinliinin
artmas tin de tedbirler alnacaktr.
Burada fazla ayrntyagirmeden, blgedeki ibirlii
potansiyelinin tartlmasnda karamsar deerlendirn1e
lere neden olan bir giriime, ksaca Kalknma in Blgesel birlii'nin (ReD'nin) geliimine de deinmek gerekir. Trkiye, ran ve Pakistan'nye olduu bu rgt
31

bir gmrk birlii halini alamam ve ye lkeler arasnda gerek ibir ekonomik ibirliini gerekletirememi
tir. iis1nda bu tr anlamalarn nihai amac, ye lkelerin ticaretini anlama inedoru ynlendirmek ve ye
lkeler arasndaki ekonomik ilikileri gelitirmekdir. Ancak ye lkelerin ekonomik yaplar ile ithal gerekleri ve
belli bir lde politik nedenler bu tr gelimeyi engellemitir. Trkiye, Ortak Pazar lkelBri ile ReD arasnda,
kendinden belki de abartmal olarak beklenen kpr grevini yerine getirememi, dier lkeler ise Bat ile olan
ilikilerini Trkiye'yi atlyarak srdrmeyi tercih etmi
lerdir.
Trkiye ve rellikle ran, yakn dnemlerde iktisadi
yap asndan RCD anlamasnn
amacna uygun bir
ibirliin salyacak duruma geldiler. Nitekim ran, rgtn geniletilerek Irak, Afganistan ve Hindistan da
kapsamasn nermitir. Ancak ReD anlailas, bir gm-
rk birlii ya da serbest ticaret blgesi haline gelemezse
ye saysnn artnas yalnzca ilikilerin daha da g',lkle yrtlmesine neden olabilir. Nitekim ReD'nin 1976
Nisan ay zirVe toplantsnda, rgtn serbest ticaret
blgesine dntrlmesi karar alnmtr.
4. Para ve Fiyatlar
ran'n para birimi riyal'dir. 1 dolar 68 riyal etmektedir. .ran'n merkez bankas Bank Markaz adn tar.

nemli bankalar yle sralanabilir:

Uluslararas ran ve Japon Bankas, Sanayi Kredi
Bankas, ran B ank:as , ran ipotek Bankas, i Refah
Bankas, ran Sanayi Bankas, ran Tarmsal Gelime
Bankas, han Sanayi ve Madencilik Gelime
Bankas,
ran Kalknma ve Yatrm Bankas, Bank Darm. Bank
Kar, Bank Saderat ran, Bank ahriyar.
32

PARASAL GSTERGELER (mil'yar riyaZ)

1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977
Para
Para benzeri lik.

155
154

214
204

278
268

381
398

458
592

668
843

822
1083

Para arzndaki art olduka hzl bir seyir gstermektedir. Bu nedenle hem fiyatlar genel dzeyi hem de
geinme endeksi nemli oranda bir enflasyonist eilime
iaret etmektedir.
FYATLAR

Toptan

Geinme

fiyatlaryla
Yllar

(1969170=100)

1959/60

84.7

1970/71
1971/72
1972/73
1973/74
1974/75

103.4
110.7
117.0
123.5
139.0

indeksi
Yllar

1960
1965
1970
1971
1972
1973
1974
1975

(1960=100)

100
117
126
131
138
149

154
167

Tahran'da fiyatlar dnyann herhangi bir metorpolindekine benzer hzla ykselmektedir. rnein Tahran'n iyice bir semtinde bir ufak yatak adal darenin kiras
ayda 1000 dolar dolayndadr. Tahran'daki otomobil says bir milyonu gemi, trafik ve 'hava kirlilii sorunlarnn basksn arttrmaya balamtr. Tahran'n nfusu ylda yzde 6 artmaktave be milyona hzla yakla
maktadr. Nfus bu hzla artarsa ehirde hereyden n~
ce byk br me, kulanma ve sanayi suyu sknts Iba
gsterecekdir. Tahran'da gelir dalmnn durumu aa
daki tabloda verilmitir.
33

TAHRAN'DA GELR GRUPLAR

Gelir

gruplar (yllk)

H ane

halk

80 bin riyalden az
80 - 240 bin riyal
240 ~ 500 bin riyal
500 bin riyalden ok

yzdesi

44
44
11

5. Kamu Maliyesi
.lgili

tablodan da ,grlecei zere kamu gelirlerinin

nemli ksmn (yaklak yzde 73) petrol ve gaz retim
ve satlarndan elde edilen gelirler oluturmaktadr. Dier gelir kalemlerinin, rnein vergilerin (yzde 16) bile
petrol gelirleri yannda nemsiz grnmesi ilgintir. Harcamalar arasnda ise savunma masraflarnn ykseklii
hemen gze arpmaktadr (yzde 27). Bunu ekonomik i
.Icre ynelmi harcamalar (yzde 27), sosyal harcamalar
(yzde 19) ve kamu ilerine ynelmi harcamalar (yzde
12) izlemektedir. Btenin ylara gre seyri yledir:
BTE (milyar dolar)

1975176
Genel bte
Konsolide bte

25.9
33.0

1976177
29.2
44.6

1977178
32.7

49.0

6. cret~r

lkede nitelikli igc eksiklii nemli bir problen1

olmaya devam etmektedir. Nitelikli emek gerksinme tahmini yaklak 600 bin kiiye varmaktadr. Bu tr ,bir i
gc talebi fazlal 1975/76 ylnda ortalama cretlerin
yzde 35 ykselmesine neden olmutur. Aadaki ta:blo'da 1976/77 yllarnda kesimler gre asgari cretler gsterilmektedir.
34

KESMLERE GRE ASGAR CRETLER

( gndelik-riyal)
eker

ve nebati ya sanayii
Imento, radyo, televizyon sanayii
Otomativ ve oto lastik
Genel
7.

Yabanc

156 -169
198-161
204
141-152

Sermaye

. ran hkmeti genelikle yabanc yatrmlar arttr

maya isteklidir. Ancak bu isteinde giderk selektif olmaya balamtr. sermayenin faaliyette bulunduu
alanlarda yabanc sermaye lisanslar giderek dal g
verilmektedir. Yabanc sermaye paynn en ok yzde 45
ile snrlandrlmas eilimi vardr. En byk yabanc
sermaye yzde 25 oran ile A.B.D. nindir. Onu yzde 15
ile Bat Almanya ve ngiltere, yzde 11 ile Japonya, yzde 9 ile Fransa izlemektedir.
1975-1976 arasnda izin verilen projelerin tutan 1.2
milyar dolar bulmutur. Ancak yabanc sermaye girii
hala yeterli bir dzeyde degildir (197:6 da yaklak 200
milyon dolar). Beinci Kalknma Plan yeniden gzden ge
irilip dzeltilirken zel ya,banc sermaye girii be yl
iin toplam 2.5 milyar dolar olarak tahnin edilmitir.

*
.35

Genel BTE (milyon riyal)

1976177

1977178

313.6
1409.0
30.1
19.5
67.5
80.0

420.8
1327,7
-30.3
28.0
94.4
100.0
150.0
20.3

Gelirler

Vergiler
Petrol ve gaz
Kamu monopolleri
Mal, hizmet satlar
Dier

borlanma
borlanma

D yatrmlardan

faiz

13.5

Toplam
Dio-er
~
~

1933.2
5.5

2216.5

Genel toplam

1938.7

2216.5

Bor servisi
Bor demesi
Yurtd yat.

252.6
566.4
400.1
579.5
60.6
57.2
61.4
105.0

200.8
560.5
455.0
814.7
35.8
66.3
58.5
80.0

Genel toplam

2082.8

2331.6

Harcamalar

----_....---,.

Kamu ileri
Savunma
Toplum ileri
Ekonomik ler
Dier

36

\ Lzumlu Adresler:

rrRKYENN TAHRAN
BYKELLG

Ambassade de Turquie
Khyaban Ferdovsi; No: 314
Tahran-ran

P.O. Box : 3473

Tel: 31 52 99 - 31 89 97
Telgraf: Turkel, Tabran
Residans adresi:
Role Roumi, Chemiran
. TcARET

ATEEL

TAHRAN TcARET
ODASI

Tel: 30 34 92
254 Takht Jamshid Ave.
Tehran .
Tel: 83 60 31-4
Telgraf: OTTAG

B B L YO G RAF Y A

Kuvat

Fund For Arab Economic Development

The Arab world; Key Indcators ~ 1975
- SRI International - International Economic Indicator.s - 1977
-World Batk - PopuZation, per capita product,
growthrates - 1977
- Middle East Magazine -. (eitli saylar)
- Middle East Yearbook - 1977, 1978
- TUSLAD - ran Ekonomisi - 1975

37

ran Raporu -

TUSIM> -

1975

Internatonal Financal

IGEME 1978

Ekonomik ve Sosyal Etdler Konferans Heyeti

Statistics - Temmuz 1978

Ortadou lkelerine hracat Olanaklar -

Or-

tadou ktisadi birlii - 1975

- ' Odalar Birlii - Trkiye ile slam lkeleri Arasnda
Snai birlii - 1977
- Odalar Birlii - Trkiye ile slam lkeleri Arasnda
Ticari birlii - 1977
- stanbul Ticaret Odas Mecmuas ~. Ortadou lkeleri ile Ekonomik likiler. Ocak-Mart 1978

38

1
1

1
1

1
1
1

1
1

1
1
1

1
1

1
1
1

1
1

1
1
1

1
1

1
1
1

1
1

1
1

1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1