ISTANBUL TICARET

ODAS MECMUAS
Ayr Baslan: 10

DNYADA ve TRKYE'DE
BUDAY

Yazan :

Ziya EKEL
Ege Blgesi

Snlu

Ziraat

Aratrma

Estitnsti

I S T A N B U L
I 9 6 0

Mdr.

BRNC

KISIM

DNYADA

BUDAY

1 Budayn istihsal safhalar:

A

BUDAYIN

TARHES:

B u d a y medeniyetin inkiafnda
n e m l i bir ziraat

mahsuldr.

ilk

zamanlarda

mevcut

nsan gdas olarak dier

olan

mahsullere

n a z a r a n d a i m a birinci derecede ziraat yaplan bir m a h s u l olarak tarih

b o y u n c a g r l m e k t e d i r . E l d e m e v c u t delillere g r e b u d a y g i l l e r zira
atnn "Paleolithic" ta devrinde

mevcut

olmad

malm

olmakla

b e r a b e r 6 0 0 0 - 7 0 0 0 s e n e e v v e l **Neolithic " d e v i r d e z i r a a t n n b a l a m
olmas

muhtemeldir.

M s r d a yaplan kazlarda ehramlar ierisinde b u d a y

rastlanm olmas, b u d a y n eski
evvel)

Msrhlar

ziraat yaplan bir m a h s u l o l d u u

devrinde

fikrini

tanelerine

(3000

sene

kuvvetlendirmitir.

Filvaki yaplan incelemelerde, eski Msrllar d e v r i n d e b u d a y ziraat

nn geni mikyasta yaplmakta olduu ve Iskenderiyenin, o zamanlar
bir b u d a y ticaret merkezi b u l u n d u u , R o m a ve dier
b u r a d a n b u d a y ihracat yapld neticesini

memleketlere

vermektedir.

B u n d a n baka, yine kazlar neticesinde, ok eski tarihlerde Y a

fa v e K d u s d o l a y l a r n d a I b r a n i l e r

tarafndan b u d a y ziraatnn ya

p l m a k t a o l d u u . M i l a t t a n " 5 0 0 , , s e n e evvel Babillilerin v e

"Asuri,,

lerin v e d a h a sonralar eski Y u n a n v e R o m a l l a r n d a geni m i k y a s t a

b u d a y ziraat y a p m olduklar

renilmitir.

Dier taraftan, A s y a ' d a " T r k i s t a n , , d a yaplan kazlar s o n u n d a ,

Milttan

(300)

s e n e evvele ait devirlerde b u d a y daneleri

grlm

olmakla b u r a d a da b u d a y a gerei ekilde n e m verilmi olduu,

y i n e M i l t t a n ( 2 8 0 0 ) s e n e e v v e l **in"

ve

de ve ( 2 0 0 0 ) sene evvel de

Orta Avrupa'da buday

tespit

yetitirilmi ve ticaretinin yaplm

olduu

olunmutur.
B i l h a r e m e d e n i y e t i n ilerlemesiyle ziraat m a k i n a l a r n m icad, e

itli n a k i l v a s t a l a r n n
tesisini

mmkn

kefi m e m l e k e t l e r

klm ve makineli

arasndaki

buday

mnasebetlerin

ziraatna

giriilmi

olmas b u d a y e k i m sahasnn d a h a fazla g e n i l e m e s i n e v e haslatn

da a r t m a s n a birinci derecede amil o l m u t u r .
Amerikann

kefinden

sonra,

Amerikada

da buday

ziraatna

b a l a n m t r . lk d e f a A m e r i k a ' d a A t l a n t i k s a h i l l e r i n d e 1 6 1 8 s e n e s i n
de Colaney

Virginia,,da yetitirilmitir. B u n d a n

hir ve eyaletlere

Amerikann

b u d a y istihsali 8 4 , 8 2 3 , 2 7 2

olarak tespit edilmitir. B u z a m a n d a

V i r g i n i a , New^ Y o r k ,

n i a v e O h i o e y a l e t l e r i m e c m u i s t i h s a l i n %60
yirmi sene zarfnda
yhnda

dalmtr.

1839 senesinde

1939

sonra muhtelif

7 4 1 . 1 1 8 . 0 0 0 b u e l e , C)

Birleik
nihayet

Pensylva-

m y e t i t i r m e k t e idi. S o n

b u d a y zirat sr'atle garba d o r u

Amerika

buel

Devletlerinin

yaylmtr.

genel

1949 da 1.146.463.000

istihsali

buele bali

olmutur.
B BUDAYIN

BYOLOJK

HUSUSYETLER:

N e b a t sistamatiinde b u d a y " G r a m i n e a e , , familyasndan bir ot

o l u p * T r i t i c u m " c i n s i n d e n d i r . B u d a y n e b a t **baak'' , s a p , " k k " ol
m a k zere k s m a maliktir. Kkler n e b a t n **toprakta" beslenmesi
ne, sapta topraktan kkler vastasyle a l m a n gda maddelerini

baak

lara iletmesine v e ayni z a m a n d a m a h s u l n dik d u r m a s n a h i z m e t eder.

Buday

m a h s u l b a a a kalknca evvel iekler k e m a l e

gelir.

B e h e r iek ierisinde b u l u n a n e r k e k o r g a n l a r , dii o r g a n d l l e y e r e k

b u d a y tanesinin t e e k k l n e hizmet eder. Dllenme, ilkah kendi ken
dinedir. Y a n i b a k a b u d a y iei v e n e b a t n a ihtiya hasl

olmadan

bir b u d a y iei ierisindeki e r k e k o r g a n dii o r g a n dlleyebilir. D l

l e n m e ( 1 5 ) santigrat derecede sabah erken saatlerde vaki olur.
B u d a y baaklar 5-10 s a n t i m e t r e u z u n l u k t a o l u p birok

baak-

klardan mteekkildir. H e r baakkta o r t a l a m a iek vardr.

Bu

iekler kavuzlarla ihata edilmilerdir.

(O
Buel l, ngiltere
ve Amerikada
tanesmin
iriliiyie gre bir buel
budayn
27.100 kilo olarak kabul
edilir.

kullamlan
hacim
arl
deimekle

lsiidr.
beraber

Buday
takriben

B t n D n y a m e m l e k e t l e r i n e y z l e r c e eit o l a r a k d a l m b u
lunan budaylar genel olarak sekiz g u r u p altmda
1 ) T r i t i c u m V u l g a r e Vill, A d i

Buday

2 )

"

Compactum

3 )

"

T u r g i d u m L. ingiliz

4 )

"

Durum

3 )

"

Dicoccum sehr

6 )

"

Spelta

7 )

"

Polonicum, Polonya

3 )

"

Monococcum,

/ Triticum

smflandrlmtr.

Host, Topa

Dosf. Sert

buday

buday
buday

Vulgare

Buday

kaplca,

Adi

buday

Baak nisbeten uzunca, birok eitlerinde baakklar seyrek ve

b a a k k l a r d a 2-3 v e b a z a n

daha

fazla

iek

bulunur.

Baak

k a p l y a n d k a v u z u n alt k s m n n k u b b e l i v e s t k s m n n ise k e s k i n
olmas en karekteristik

vasfdr.

G v d e n i n ii b o t u r . Y a z l k

veya

klk ekilen eitleri o l d u u gibi h e m yazlk v e h e m d e klk ekilen

eitleri d e vardr. B u g u r u b u tekil e d e n

budaj^lar

mutedil iklim

l e r d e iyi m a h s u l v e r i r .
T, Vulgare budaylar baaklar zerindeki

baakklarnm

rek v e y a sk o t u r m a l a r n a , b a a k l a r n n r e n g i n e , t y l o l u p

sey

olmad

na gre de:
a ) Y a z h k krmz sert
b ) Klk krmz sert
c )

Klk krmz

yumuak

d ) B e y a z adi
b u d a y olarak eitlere ayrlmtr.
a

Yazlk krmz sert b u d a y l a r :

Ka m u k a v i m d i r . B y k bir ticar d e e r e maliktir.
sek
lidir.

protein

ihtiva

Bu sebepten

karlatrlarak
b

eder

ve

dnyada

ekmek
kalitesi

imaline
dk

Yk

elveri

budaylarla

kullanlmaktadr.

Klk krmz sert

bulaylar:

B y k bir ticar deere maliktir.

Mutedil v e scak blge-

lerde yetiir. T a n e s i sert v e u m u m i y e t l e

ihtiva eder. yi b i r e k m e k l i k

buday

mz sert" budaylardan sonra

Klk krmz y u m u a k
Geni miktarda

yksek

protein

o l a r a k 'V^zkk k r

gelir.

budaylar:

7 5 0 m m . ya olan rutubetli

yetiir. Fazla s o u k v e ktan

blgelerde

holanmaz.

Beyaz adi budaylar:

Bu budaylar daha
kullanlmaktadr.

ziyade h a m u r ve ekmek

Harmanda

adi b u d a y

sanayiinde

eitlerinin

tane

leri b a a k k t a n k o l a y c a a y r l r l a r .

2 Triticum

Compactum

Host.

Topba:

B a a k ksa v e genitir. B u s e b e p t e n t o p b a denilmitir.

nin b y k v e ksa olmas y a t m a a m u k a v e m e t i n i arttrmtr.
klar a r a s n d a k i m e s a f e o k sktr.
Krmz ve beyaz tane

olarak

aneler baakktan kolayca

3 Triticum

Turgiclm

B a a k l a r klkl o l u p

Gvde
Baak-

Taneleri kk ve yuvarlaktr.

birok

eitleri

vardr.

Harmanda

ayrlr.

L. ingiliz
klklar

buday

ksa v e toplu bir

vaziyettedir.

T a n e l e r b y k , glten miktar azdr. B u s e b e p t e n ekmekilik b a k m n

d a n ingiltere hari d n y a d a b y k bir e k o n o m i k deeri yoktur. Yal
nz niasta v e irmik sanayiinde

kullanlr.

Hastalklara,

ge

ve y a t m a y a kar olduka m u k a v i m d i r . H a r m a n d a taneleri

ekime

baakk

t a n k o l a y c a ayrlr.

4 Triticum

Durum

Desf. "Sert

buday

veya

B a a k yass v e zerine taneler sk o t u r m u t u r .

makarna

buday''

Klklar dik v e

u z u n d u r v e y e l p a z e e k l i n d e almtr. T a n e l e r i n srt

kamburcadr.

Fazla m i k t a r d a glten ihtiva ederler. B u b a k m d a n m a k a r n a

n e e n m s a i t bir buda3^dr.
vimdir. H a r m a n d a
5 Triticum

Ka, p a s hastalna v e k u r a a

taneleri baakktan kolayca

Dicoccum

sanayii
muka

ayrlr.

Sehr,

B a a k orta u z u n l u k t a v e yassdr.

H a r i t e n iki s r a h

gzkr

Baakklar baakta ok seyrek oturmulardr.

Her

baakkta

t a n e v e iki k l k v a r d r . Y a t m a a , k a v e h a s t a l k l a r a

iki

mukavimdir.

B a a k l a r n n r e n g i n e g r e m u h t e l i f eitleri vardr. H a r m a n d a

taneler

b a a k k t a n g ayrlr.
6 Triticum

Spelta

L, -

B u g u r u p b u d a y l a r s o u k iklimlerde de yetiebilirler.

Baaklar

drt ke m a n z a r a s n gsterir. Baakklar b a a k t a seyrek

oturmu

lardr. B a a k l a r e t r a f n d a b u l u n a n k a v u z l a r b a a k k l a r o k sk sar
m olduklarndan harman

esnasnda

mazlar ve kavuzla beraber karlar.

t a n e l e r d e n k o l a y k o l a y ayrl
Y a z l k v e klk eitleri vardr.

H a r m a n d a taneler b a a k k t a n g ayrlr.
7 Triticum

Polonicum

Polonya

buday

B u g u r u b a dahil b u d a y l a r n gvdeleri u z u n v e saz gibidir. B a

aklar d a o l d u k a u z u n d u r . T a n e l e r i b y k v e serttir. B y k b i r ik
tisad deeri y o k t u r . B a a k v e t a n e renklerine gre eitlere
H a r m a n d a taneler baakktan kolayca
8 Triticum

Monococcum

ayrlr.

ayrlr.

Kaplca

Baakklar ierisinde tek bir t a n e vardr.Baa k k v e yass

dr. B a a k k l a r b a a k

z e r i n d e sk o t u r u r l a r .

Klklar

uzundur.

G v d e s i e l s t i k v e ii b o t u r .
Sert iklimlerde, zayf t o p r a k l a r d a v e dalk yerlerde yetiir.
C ~

BUDAY

YETSTRLMES:

B u d a y ihtiva ettii

fazla

eitlerinden dolay d n y a d a

imal arz dairesiyle 3 0 - 4 0 c e n u p arz daireleri a r a s n d a yetiir.

seviyesinden itibaren 3 0 0 0 m e t r e irtifaa malik
ziraati yaplabilmektedir.
ler b u d a y z i r a a t i n e

3 0 0 - 1 0 0 0 mm.

yerlerde de

senelik

20-60
Deniz
buday

yaa malik yer

elverilidir.

Buday Amerikada

**50'', s v e t e * * 5 8 ' \ R u s y a d a

**60*\

d i n a v y a d a d a **64" i m a l a r z d a i r e l e r i n e y a y l m t r . A l p
'M 6 0 0 ' ' m e t r e y k s e k l i k t e b u d a y

Iskan-

dalarnda

yetimektedir.

B u d a y z i r a a t n d a t o p r a k t a k i r u t u b e t i n o k b y k bir rol var

dr. n k h e r

nebatta

o l d u u gibi b u d a y d a gdasn, t o p r a k ie-

v i s i n d e m e v c u t r u t u b e t s a y e s i n d e , s u i i n d e e r i m i o l a r a k alr. B u b a
kmdan topraktaki rutubetin

mevcudiyeti ehemmiyetlidir.

Bilhassa

k a m l a n m a d e v r e s i n d e y a a n y a m u r l a r b u d a y n iyi b i r h a s l a t v e r
mesine yardm

eder.

B u d a y , t a r l a s n n iyi h a z r l a n m a s n i s t e r . T a r l a n n n a d a s k a l m a
s h a s l a t n a r t m a s n a v e k a l i t e n i n y k s e l m e s i n e a m i l o l u r .
Amerikada Garbi Kansasta yaplan

(1907^1927)

yllarndaki

t e c r b e v a s a t i l e r i n e S2fre:
Ortalama
Yaplan

nadas

G e Sonbahar nadas

68.6

E r k e n S o n b a h a r nadas

106.7

Y a z nadas

165.0

u halde nadasa

mahsl

Kg.

braklan

tarlalar y a z n s r m e k v e

otlandka

i k i l e m e k m u h a k k a k ki iyi m a h s u l a l m a d a m h i m b i r m i l o l m a k t a d r .
O r t a d e r e c e d e h m s i h t i v a e d e n t m l v e t m l killi

topraklaWa

b u d a y gayet gzel yetimektedir. K u m l u topraklar az rutubet tuttuk

l a r n d a n b u d a y ziraati iin ideal t o p r a k l a r deildir. B u d a y , yetitii
topraklarda kire miktarnn u y g u n nisbette olmasn arzular.
o k a r killi, t u z l u

t o p r a k l a r iyi b u d a y y e t i t i r e m e z l e r .

Bu

t o p r a k l a r d a n iyi b u d a y m a h s u l a l m a k iin t o p r a k l a r n slah edilmesi

b i l h a s s a iftlik g b r e s i v e y e i l g b r e ile t a k v i y e g r m e s i

lzmdr.

B u d a y t a r l a y a a r k a a r k a y a e k m e k iyi d e i l d i r . B u d a y y a n a
dastan v e y a baklagiller v e y a h u t t a apa nebatlarndan

sonra

gelirse

iyi m a h s u l v e r i r . B u s u r e t l e t a r l a d a y a b a n i o t l a r d a t e m i z l e n m i o l u r .
B u d a y tarlasn iyi i l e t m e k lzmdr. N a d a s a b r a k l a n

tarlalar

}/az m e v s i m i n d e b i r iki d e f a d e r i n s r m e k v e m u h t e l i f k e r e l e r i k i l e
m e k suretiyle topran havalanmasn ve kuvvetlenmesini

salamak

lzmdr.
Buday

e k i m i n d e n evvel tarlada k y a m u r l a r n n

birikmesine

msait u k u r yerleri dzlemek, y a m u r sularnn tarla sathnda u k u r

yerlerde birikmesinden
m e s i iin l z u m l u d u r .

mtevellit b u nebatcklarnn zarar

grme

B u d a y toprak harareti

12-15 derece olduu z a m a n t a v d a

lir. E k i m d e r i n l i i 5 - 1 0 s a n t i m

arasmda

olmas lzmdr.

eki

20 santim

s r a l a r a r a s m d a m a k i n a ile e k i l m e s i a y a n t a v s i y e d i r . B u s u r e t l e h e m
d z g n bir i m l e n m e v e h e m d e t o h u m d a n

tasarruf

terhin

edilmi

olur.
K u l l a n l a c a k b u d a y t o h u m u n u n d a saf, t e m i z , g b r e s i z v e ill
olmasna azami derecede dikkat e t m e k icap eder. T o h u m l u k l a r

Zira

at Vekleti Messeselerinden almak daha emniyetlidir.

halde

ekilecek t o h u m u m u h a k k a k
day

Aksi

selektrden geirmek ve ilalamak

fay

muciptir.
Dekara

1 5-20 kilo olarak tarlaya ekilen b u d a y t o h u m u

artlarda 5 1 0

g n zarfnda imlenir.

v e bir m d d e t s o n r a t e k r a r
Gzlk

Bilhare

nevnema

uygun

yavalar

hzlanr.

e k i l e n buda3^1ar

yazlklara nazaran daha ok

mahsul

verirler. B u n u iin g z l k b u d a y eidi k u l l a n m a k faydaldr.

Gz

l k b u d a y l a r n umum3^etle e k i m a y n d a t o p r a a a t l m a l a r l z m d r .
Buday, topran olduka kuvvetli olmasn arzular. Yaplan de
n e m e l e r e gre bir d e k a r b u d a y t a r l a s n d a n ( 3 0 0 ) k g . b u d a y
Rmd z a m a n

t o p r a k t a n 8 k i l o a z o t **N" , 4 k i l o f o s f o r **P>Oi ' v e

7 kilo potas^^KiO'' m a d d e s i s a r f e d i l d i i
Buday

tanesi

grlmtr.

t o p r a k t a n ald b u besin m a d d e l e r i n d e n azot v e potas

b a a k l a n m a devrine kadar aksam ahsiyesini y a p m a d a , b u n a

muka

bil f o s f o r u b a a k l a n m a d e v r e s i n d e n s o n r a t a n e l e r i n t e e k k l n d e k u l
lanr.
B u s e b e p t e n b u d a y tarlasnda miktar kfi azot, potas v e
maddelerinin bulunmas
D BUDAYIN

fosfor

lzmdr.
HASAT

VE

HARMANI:

B u d a y h a s a d n d a , h a s a t z a m a n n n iyi s e i l m i o l m a s l z m d r .
Z a m a n m d a n evvel biilen
g e l m e d i i iin zayf kalrlar.
men kuruyacandan

buday

taneleri, h e n z kemal

devresine

G e biilen b u d a y m a h s u l d e

tanelerin b y k bir ksma d k l m e

tama

tehlikesine

m_aruz k a l r .
E n u y g u n hasat zaman nebat ve baaklarn t a m a m e n

sarard,

t a n e l e r i n d e o l g u n l u k d e v r e s i n e ulat, ele a l n d k t a o l d u k a sert bir

d u r u m a geldii

zamandr.

D n y a memleketlerinin

baka baka iklim m m t a k a l a r n a

dahil

b u l u n m a l a r dolayisiyle sene iinde her a y hasat yaplmaktadr.

Buna

gre aada hangi aylarda hangi m e m l e k e t l e r d e hasta o l d u u n a iaret

edilmitir.
Ocak

Aynda

: A r j a n t i n , U r u g u a y , ili v e A v u s t r a l y a .

ubat

"

. Yukar Msr ve C e n u b

Mart

"

Nisan

"

: ran, K k A s y a v e

Mays

"

: Cezayir, T u n u s , Merkez ve C e n u b A s y a , Georgia,

Msr, T r a b l u s g a r p , F a s v e

Teksas,

"

: Yunanistan,

Hindistan.

Meksika.

CenubArizona,

Ege ve Cenub
Haziran

Hindistan.

Cenub

Kalifornia

ve

Anadolu.

talya,

ispanya,

Fransa,

Cenubi

A.B.D. ve Ege.
Temmuz

"

: Fransa, Merkez Avrupa, Cenub Rusya, Merkez,

A.B.D, Orta

Austos

"

. imal A . B . D , C e n u b K a n a d a , R u s y a ,
Almanya,
ve ark

Eyll

"

Anadolu.

Belika,

Hollanda,

ngiltere,

Danimarka,

Orta

Anadolu.

: sve, N o r v e ,

Sibirya,

Kanada,

Muniasotann,

Simoil ksm. C e n u b D a k o t a ve M o n t a n a v e ar
k A a n a d o l u .
Ekim

: skoya, sve, N o r v e , imal R u s y a , imal Ka

nada.

Kasm

'

Arahk
Buday

: Peru ve Cenub
: Burma ve
hasad ya orak

v e y a bier balar makinasiyle

Afrika.

Arjantin.
veya

t r p a n ile v e y a o r a k

makinas

v e y a h u t t a bier der makinalar

ile

3^aplmaktadr.
O r t a v e t r p a n ile y a p l a n h a s a t t a m a l i y e t y k s e k t i r . B u n a

mu

k a b i l o r a k v e y a b i e r b a l a r m a k i n a l a r ile y a p l a n h a s a t l a r d a m a l i y e t
n i s b e t e n d k t r . E n e k o n o m i k h a s a t b i e r d e r m a k i n a l a r ile y a
plan hasattr.

Gerek trpan veya orak, gerek orak

l a r ile y a p l a n h a s a t

makinas veya bier ba

neticesinde elde edilen saplar d v e n v e y a

har

m a n m a k i n a l a r m d a n g e i r i l m e k s u r e t i y l e b u d a y t a n e s i e l d e edilir.
B u n a m u k a b i l b i e r d e r ile y a p l a n h a s a t t a b i r t a r a f t a n

buday

biilir v e d i e r t a r a f t a n a y n m a k i n a d a h a r m a n y a p l a r a k t a n e l e r
tlara yklenir. B u suretle h a s a t ve h a r m a n maliyeti asgariye

ta

r l m ve ayn z a m a n d a , z a m a n d a n da kazanlm olur.

D i e r t a r a f t a n h a r m a n m a k i n a l a r ile y a p l a n b u d a y

harmann

da, h a r m a n m a k i n a l a r m d a m e v c u t b u l u n a n h a p a y vastasiyle

saplar

k k k k paralara b l n e r e k s a m a n haline getirilmi olurlar.

T o h u m l u k olarak kullanlacak b u d a y tanelerini

muhakkak

l e k t r d e n g e i r m e k s u r e t i y l e clz v e k r k t a n e l e r l e y a b a n c

se

maddele

rin ayrlmas h e m g r b z t o h u m elde e t m e k v e h e m de imlenmiyecek taneleri ayrarak k y m e t l e n d i r m e k b a k m n d a n

lzumludur.

E k i l e c e k t o h u m l a r m a n t a r h a s t a l k l a r d a n k o r u n m a k iin m u h a k
kak ilalamak

lzmdr.

H a r m a n n e t i c e s i n d e elde edilen b u d a y t a n e s i n i n t o p r a k v e ik
lim

artlarna,

eitlere

gre

sapa

nispeti

% 25 - 40

deimektedir. T a t b i k edilen ziraat usullerinin u y g u n l u k

arasnda
derecesine,

topra verimliliine gre bir d e k a r b u d a y tarlasndan 7 5 - 3 5 0 kiloya

k a d a r t a n e m a h s u l elde edilebilir.
Bir ksm A v r u p a D e v l e t l e r i n d e bir d e k a r a r a z i d e n istihsal edilen
ortalama

buday

tanesini

gsterir

aadaki rakamlar bu

konuda

b i z e bir fikir verebilir.

Dnme buday
Memleketler

Dnme buday

tanesi

Memleketler

tanesi
kg.

kg.
Hollanda

365

Almanya

224

Danimarka

356

sve

214

Belika

333

Trkiye

svire

251

(Trk

Ansiklopedisi

Sayfa

97

516)

II. B U D A Y S T H S A L N N D N Y A
GRE

MEMLEKETLERNE

DAILII

B u d a y , d n y a d a m e v c u t m i l y o n l a r c a i n s a n m birinci d e r e c e g
d a m a d d e l e r i n d e n e n nemlisini tekil e t m e s i itibariyle, geni m i k y a s t a
y a y l m v e kesif bir ziraat s a h a s n a m a l i k bir m a h s u l d r .
D n y a n n h e m e n her yerinde muhtelif milletler tarafndan
ati y a p l a n

budayn

aada gsterilmitir.

kaplad ekim sahas muhtelif senelere

(Rakamlar:

Hektar

olarak)
1956

1957

1958

Avrupa

27980

27180

29710

29590

Amerika

4580

38820

34920

33199

6050

7340

7330

7280

48700

61280

62080

59560

4670

3210

3510

4070

133.B00

137.830

137.550

133.699

Asya
Okyanusya

Dier taraftan

ayn seneler zarfnda bu be d n y a

ktasndan

elde edilen t a n e b u d a y haslat, yine ayn k a y n a k t a n a l m a n

lara gre, aadaki cetvelde

gsterilmektedir.

(1000
Ktalar

1951/52

T o n oll a r a k )
1956

1957

1958

Avrupa

41340

42840

53740

51040

Amerika

52500

54490

46590

60800

4300

5890

5240

5350

36900

52210

54620

67580

5300

3740

2700

5390

140.340

159.170

162.810

190.160

Afrika
Asya
Okyanusya

et

alnmtr.)

1948-1952

Afrika

gre

Bulletin Mensuel Economic

Statistiques Agricoles, vol, M a r s , 1 9 5 9 d a n

(1000

zira

rakam

G r l y o r k i ktalar arasmca e n fazla b u d a y e k i m sahas olarak

A s y a , b i l h a r e , s r a ile A m e r i k a , A v r u p a , A f r i k a v e O k y a n u s y a

gel

mektedir.
Dier taraftan ktalar a r a s n d a istihsal edilen y e k n b u d a y t a n e
si h a s l a t o l a r a k b i r i n c i d e r e c e d e A m e r i k a , m t e a k i b e n s r a ile A s y a ,
Avrupa, Afrika ve O k y a n u s y a

gelmektedir.

Ktalara g r e e k i m sahas v e istihsal edilen

buday

b u ekilde ksaca tebarz

ettirdikten

ile t a n n m m e m l e k e t l e r

zerinde de biraz d u r m a k

miktarlarn

sonra dnyada buday

faydal

ziraati
olaca

kanaatmdayz.
Buday ekim
( 1 0 0 0 Hektar

sahalar
olarak)

1948/52

1956

Amerika

27756

20147

17727

21682

21828

in

23234

28600

27570

26730

26534

Kanada

Memleketler

1957

1958

Vaat

10513

9219

8511

8457

9175

Hindistan

9290

12367

13589

12002

11812

Trkiye

4770

7458

7275

7570

6768

Avustralya

4620

3186

3480

4047

3833

Pakistan

4217

4561

4725

4761

4566

Arjantin

4487

5392

4394

....

4758

talya

4705

4877

4911

4838

4833

Fransa

4264

2745

4668

4609

4071

97856

97552

96850

134696

Y u k a r d a muhtelif memleketlerin e k i m sahalarndan elde edilen

ane

buday

velde tebarz

haslat y i n e o y n senelerde o l m a k zere, aadaki cet

ettirilmitir.
T a n e b u d a y istihsli
(if 00 Ton olarak)

Devletler
Rusya

1951/52

1956

1957

1958

Vasati

75300

Amerika

31066

27332

25873

39796

31017

in

15915

24800

23650

39500

25966

Kanada

13472

15596

10084

10035

12297

Hindistan

6087

8760

9463

7777

8022

Trkiye

4771

6510

8419

8670

7092

Avustralya

5161

3659

2613

5307

4185

Pakistan

3682

3390

3642

3715

3607

Arjantin

5175

7100

5810

6450

6134

talya

7170

8684

8449

9815

8529
8533

Fransa

7791

5683

11082

9577

100290

111514

109085

215942

G e r e k ekili s a h a l a r v e g e r e k istihsal e d i l e n b u d a y

bakmn

d a n h e r ikisi a r a s n d a b i r m u k a y e s e y a p m a k f a y d a d a n h a l i d e i l d i r .
Dnyada

buday

istihsal e d e n

balca memieketer

1 9 4 8 - 1 9 5 2 o r t a l a m a s ile 1 9 5 6 , 1 9 5 7 v e 1 9 5 8

yllar

arasnda

yekn

ortala

m a s n a g r e eki, istihsal v e h e k t a r b a n a d e n t a n e istihsali aa

daki cetvelde tebarz

ettirilmitir.

Memleketler

Ekili
lOOO H e k t a r

Amerika

21818

31017

26534

25966

978

9175

12297

1340

Hindistan

11812

8022

670

6/68

7092

1047
1092

Avustralya

3833

4185

Pakistan

4566

3607

790

Arjantin

4758

6134

1289

italya

4833

8529

1765

Fransa

4071

8533

2096

edilirse

m e m l e k e t l e r d e ekili s a h a s v e t a n e istihsali cetvelleri

Amerika

lan vasatisine gre

kabul

1421

Trkiye

Muhtelif

azalmalar

Hektar
Kilo

in
Kanada

tetkik

stihsal
lOO T o n

1956, 1957 ve

grlm ve

edilirse

Birleik
1948-1952

bu azalmalar

Devletlerinde,

1940-1952

yl

1 9 5 8 y l l a r n d a ekili s a h a l a r n d a
yllar v a s a t i ekili s a h a s

1956 da % 3 7 ,

100

1957 % 6 4 ve 1958 de

% 7 8 n i s b e t i n d e t a h a k k u k etmitir. B u n a m u k a b i l istihsal,

1948-1952

vasatisi 100 o l d u u n a gre, 1 9 5 6 d a % 8 8 , 1957 d e % 8 3 v e 1 9 5 8 d e

% 128 dir.
Ekiliteki azalmalar y z d e nispetleri itibariyle, m a h s u l
daki nisbi azalmalarla paralel g i t m e m e k t e d i r . H a t t

haslatn-

1958 ylnda eki-

lite a z a l m a % 7 8 o l m a s n a r a m e n istihsal % 1 2 8 e bali o l m a k t a d r k i

b u d a h e k t a r b a n a elde edilen

haslatn

yksek olmasndan

vellit A m e r i k a z i r a a t i n d e bir hayli inkiaf m e v c u t b u l u n d u u

tini o r t a y a

mte
hakika

koymaktadr.

B u n a mukabil Asya'da, "in'' de 1956, 1957 ve 1958 yllarnda

ekili sahalar,

1958-1952

yllar v a s a t i s i n e

gre aa yukar

ayn,

n i s b e t t e bir y k s e l m e g s t e r m i o l m a s n a r a m e n , idrak edilmi bulu

n a n t a n e b u d a y haslatnda 1 9 4 8 - 1 9 5 2 yllar v a s a t i s i n e g r e olduk-

a art k a y d e d i l m i bilhassa

1958

ylnda

tane

buday

istihsali

dier senelere n a z a r a n ok d a h a fazla a r t m b u l u n m a k t a d r .

Fakat

o r t a l a m a bir k y m e t o l a r a k ifade edildiinde istihsalin h e k t a r

bana

9 7 8 kiloyu gemekte olduu

grlmektedir.

C e t v e l i n t e t k i k i n d e n d e a n l a l a c a z e r e , e k i l i s a h a s ile i s t i h s a l
edilen

t a n e b u d a y haslat b a k m n d a n ,

rinci

derecede

Fransa

cede

t a l y a **hektara

"hektara

o n m e m l e k e t arasnda bi

2 0 9 6 kilo o l a r a k "

, ikinci dere

1765 kilo olarak'', n c derecede

Amerika

" h e k t a r a 1421 kilo olarak'' , d r d n c derece K a n a d a " h e k t a r a

kilo o l a r a k " , beinci d e r e c e d e A r j a n t i n

"hektara

ve nihayet yedinci derecede Trkiye "hektara

alm

1289 kilo

1340

olarak"

1047 kilo o l a r a k "

yer

bulunmaktadr.
H e r z i r a a t m a h s u l n d e o l d u u gibi b u d a y z i r a a t n d a d a h e k t a r a

elde edilen t a n e b u d a y haslat n e k a d a r fazla o l u r s a b u t a k t i r d e

m e m l e k e t t e istihsalin e k o n o m i k v e r a s y o n e l bir yol t a k i p ettii v e a y n

z a m a n d a kalitenin de ykselmekte olduu kanaatim
Netice olarak denilebilirki:
buday yetitiren

yukardaki

memleketler arasnda

dourmaktadr.

cetvellerde zikredilen

1948-1952,

1956,

1957

ve
ve

1 9 5 8 yllar u m u m v a s a t i s i n e g r e , ekili sahalar itibariyle i n , A m e

rika ve Hindistan bata

gelmekte

t a n e b u d a y istihsalinde ise sra

Amerika, in ve K a n a d a eklinde deimektedir. Hektar bana

b u d a y i s t i h s a l i n d e ise F r a n s a , t a l y a v e A m e r i k a Birleik
gelmekte olduu cetvellerin tetkikinden

anlalmaktadr.

tane

Devletleri

mukabil

istihlk

budaym

hemen

h u s u s u n d a h e r devlet t a r a f m d a n istihsal edilen

hepsi

edilmi ve ayrca ithalt

1958 yhnda kendi memleketlerinde

istihlk

s u r e t i y l e d a r d a n g i r e n b u d a y ile b i r l i k t e

d n y a istihsalinin % 2 1 i in, % 5 . 6
kiye tarafndan istihlk edilmi

s H i n d i s t a n v e % 4 . 7 si d e T r

bulunmaktadr.

A v r u p a ktiasnda e n fazla b u d a y istihsal e d e n m e m l e k e t l e r m e yanmda

1 9 5 8 yl D n y a i s t i h s a l i n i n % 5 i

itibariyle F r a n s a v e yine

% 5 i itibariyle talya gelmektedir. B u n a m u k a b i l D n y a d a istihsal edi

len b u d a y n % 4 F r a n s a d a ve % 5 i de italya'da istihlk edilmitir.
Amerika

Birleik

Devletleri

yetitirmi olmasma r a m e n
istihsaline
%

mukabil

2 sini istihlk
Dier

%0.7

dnya

istihsalinin

% 22

% 15 i n i i s t i h l k e t m i t i r . K a n a d a

sini, A r j a n t i n d e

%3

istihsaline

sini
% 5

mukabil

etmitir.

ktalardaki

istihsal ve istihlk

dnya

istihsaline

gre

czdir.
Netice olarak denebilirki 1958 yhnda, balca b u d a y ihra eden
memleketler

arasnda

Fransa, Arjantin

birinci

A m e r i k a , ikinci K a n a d a v e

ve Avusturalya

gelmektedir. B u n a mukabil

t e r e , A l m a n y a v e H i n d i s t a n gibi m e m l e k e t l e r d e b u d a y
hariten ithal e t m e k suretiyle

IV. ~

DNYADA

nc
ngil

ihtiyalarn

karlamaktadrlar.

BUDAY

TCARET

B u d a y taneleri, tarlada b u d a y m a h s l n n hasat ve h a r m a n n

d a n s o n r a elde edilir. B u t a n e l e r u v a l l a r a d o l d u r u l a r a k p i y a s a y a s e v k
edilirler.
B u d a y al v e v e r i l e r i n d e c a r i o l a n b e l i b a l iki t i c a r e t s a h a s
mevcuttur.
a.

Dahil ticaret

(piyasa)

b.

Milletleraras ticaret

(Piyasa)

D a h i l t i c a r e t t e n k a s t e d i l e n m n a b u d a y t a n e s i n i n i s t i h s a l edil
dii m e m l e k e t dahilinde muhtelif gayelere g r e istihlkini t e m i n e d e n
ali v e r i t i r .

B u d a y , iftiler t a r a f n d a n

istihsal edildikten sonra,

tccarlarn

e l i n e g e e r . B u b u d a y l a r m e m l e k e t i h t i y a c n k a r l a m a k i i n d a h i l is
tihlke arz edilmek zere ticari m u a m e l e y e tbi t u t u l d u u gibi ayrca
ihtiya fazlas dier m e m l e k e t l e r e
vaziyete

satlmak zere ihracata hazr bir

getirilir.

Birok memleketlerde

g r l d gibi istihsal edilen b u d a y

neleri dahilde o m e m l e k e t iftilerinin

tekil ettikleri

ta

kooperatiflerde

t o p l a n a r a k dahil v e harici piyasalara arz olunur.

B u d a y gerek m e m l e k e t dahili v e gerek harici, y a n i
aras

pazarlarda

m h i m bir

ticaret

1; e t l e r i n d e c a r i o l a n p a z a r l a m a

maddesidir.

milletler

Ve dnya

mem-

problemleri her memlekette ayn de

ildir. N a s l k i b u d a y n i s t i h l k v e s a n a 3 i m u h t e l i f ise p a z a r a r t l a r
d a muhteliftir. P a z a r a s e v k e d i l e n bvday tipleri p a z a r artlarna tesir
eder.
Buday

tanelerinin

zellikleri, standartlarla

t e s b i t edilir v e

b u d a y v a r y e t e s i v e tipi p a z a r l a r d a m u a y e n e edilerek, t a n e n i n
ettii artlarla

her

ihtiva

m t e n a s i p olarak ihtiva ettii r u t u b e t , m u a y y e n

ha

c i m d e k i arh, h a e r e m e v c u d i y e t i , zararlar, s r m e v e sair hastalk

lar v e i i n d e k i d i e r k s m v e y a y a b a n c m a d d e l e r e g r e , t a y i n e d i l
mi h u d u t l a r dahilinde, sat m u a m e l e s i grr.
taneleri grlen,

gsterilen

Yani

ksaca

buday

n u m u n e y e v e dereceye gre satn alnr

v e y a satlr.
A m e r i k a Birleik Devletlerinde

ikagodaki fiyatlara gre b u

d a y fiyatlar t a y i n v e t a k d i r edilir. F a z l a b u d a y istihsal e d e n yerler

de fiyatlar u c u z d u r . F a k a t b u d a y l a r

pazara kadar sevkedildii

za

m a n nakliye cretleri d e b u d a y fiyatna ilve edilmek suretiyle fiyat

larda a r t m a

grlr.

D i e r t a r a f t a n i k a g o d a n b a k a m a h a l l e r e s e v k e d i l e n b u d a y fi
yatlar i k a g o fiyatlarna n a z a r a n m u a y y e n bir art kaydeder.

Mil

letler aras b u d a y t i c a r e t i n d e b u d a y l a r bir l i m a n d a n dier bir lima

na sevkedildiinden

fiyatlar

daima muayyen

hudutlar dahilinde

de

imektedir.
A m e r i k a n n Kansas, Nebroska ve Oregon eyaletlerinde
k o m i s y o n l a r tekil

edilmitir.

buday

B u komisyonlarn mal porteleri,

m e m l e k e t t e istihsal edilen b u d a y n b e h e r b u e l i n d e n k k bir ver-

gi a l n m a k s u r e t i y l e t a n z i m edilir. B u k o m i s y o n l a r b o r s a l a r d a b u d a y
ticaretini

gelitirmek

v e ayrca d m e m l e k e t l e r d e y e n i p a z a r l a r ara

m a k suretiyle buday ihracatnn artmasnda gayret

sarfederler.

ikinci D n y a harbinden sonra b u d a y ihra eden balca

leketler m e y a n m d a

A m e r i k a Birleik Devletleri,

A v u s t r a l y a v e baz senelerde Fransa

Kanada,

mem

Arjantin,

gelmektedir.

ikinci D n y a H a r b i n d e n evvel K a n a d a dier m e m l e k e t l e r e naza

r a n b u d a y i h r a c a t n d a b a t a g e l m e k t e idi. 1 9 3 4 - 1 9 3 8 s e n e l e r i a r a s n
da K a n a d a 4.671.000 ton b u d a y ihra ederken

Amerika

Birleik

D e v l e t l e r i 5 4 0 . 0 0 0 t o n i h r a e t m e k t e idi.
ikinci Cihan H a r b i n d e n sonra,

1945-1955

yllarnda,

Birleik Devletlerinin ihracat senelik olarak 5 . 6 9 7 . 0 0 0 -

Amerika
13.500.000

t o n idi.
ikinci h a r p t e n sonra b u d a y ithal e d e n balca m e m l e k e t l e r
}7annda B r i t a n y a v e i m a l i r l a n d a , A l m a n y a
leri, B r e z i l y a ,

Birleik

me-

Cum(huriyec-

H o l l a n d a , B e l i k a v e L k s e n b u r g belirli b i r y e r

igal

etmitir.

Buday ihra eden balca d n y a

memleketleri

h r a c a t
(ICOO Ton o l a r a k )
1948/1951
Ortalamas

1934-38

1948

1949

1950

1951

A . B . D.

766.6

8913 3

9259.3

5608.2

11513.6

8823.6

S. S. C. B.

658.8

1150.0

1400.0

400.0

700.0

912.5

7282.8

3691.6

5725.8

4436.0

6451.0

5076.3

5.0

5.0

Memleketler

Kanada
in

25.8

Hindistan
Afrika

(Yekn)

Avustralya
italya
Arjantin
Fransa

227.8

0.5

0.6

0.8

450.0

30.0

240.0

220.0

130.0

15.5

2032.0

2387.4

2224.1

2307.1

2241.0

2285.1

1.3

1.4

0.3

0.1

10.9

3.2

3218.4

2173.9

1847.1

5767.1

2454.9

2310.7

316.5

88.2

275.6

679.7

510.1

388.4

4.4

8.1

5.7

27.0

11.3

23.6

142.8

spanya
Pakistan

Trkiye

79.1

15059

18441

Yekn

0.2

21004

19569

0.6

4L6
20.3

20.3

24064

19894

Cetvelde harpten evvel b u d a y ihra eden memleketlerin banda Kanada, Arjantin,

Birleik

Devletleri

Avusturalya ve drdnc

g e l m e k t e ise d e kinci C i h a n H a r b i n d e n

buday ihracat b a k m n d a n birinci derecede

Kanada, Arjantin
arasnda

o l a r a k d a AmerKa

Amerika,

sonra

mteakiben

v e A v u s t r a l y a balca ihracat y a p a n

memleketler

bulunmaktadr.

ikinci C i h a n H a r b i n d e n s o n r a

Amerika

Birleik

Devletlerinin

b u d a y ihracatn arttrarak birinci derecede ihracat y a p a n bir m e m l e

ket h a l i n e g e l m e s i n i d a h a z i y a d e , h a r p t e n k m v e y a

geri

memleketlere y a r d m projeleri erevesi dahilinde b u d a y

kalm

sevketmi

o l m a s i y l e izah e d e b i l i r i z .

B u d a y ithal e d e n balca d n y a m e m l e k e t l e r i
(1000)

T o n olarak

Ortalama
Memleketler
BelikaLksenburg-

1934
1938

1948

1949

1950

1951

1948/1951

1159.8

776.5

644.5

636.6

958.8

754.1

Fransa

579.3

793.2

592.9

222.2

278.4

471.7

Almanya

673.3

3018.0

2650.8

1724.4

2761.1

2538.6

Yunanistan

129.2

380.4

299.9

333.4

554.2

392.0

talya

700.5

1886.2

1654,7

1036.1

1545.2

1530.0

Hollanda

541.4

615.8

432.4

624.7

765.2

609.5

ingiltere

5111.8

4298.7

4860.9

3314.4

4135.3

4152,3

A . B. D .

718.2

2.8

246.4

405,7

860.3

378.5

Brezilya

915.9

313.0

802.7

1228.4

1035.6

844.9

Hindistan

49.2

1171.1

2080.0

1329.3

3016.7

1899.3

304.8

737.1

1921.6

1566.5

1653.6

1469.7

Msr

11.6

282.6

457.9

442.5 ^

1027.8

552.7

Trkiye

9.3

170.8

189.4

96.2

116.6

14285

16815

13053

18688

15710

Japonya

Yekn

thalt

11195

cetvellerinde

harpten

evvel

birinci dercede

ingiltere

m t e a k i b e n B e l i k a - L k s e n b u r g , Brezilya v e A . B . D . y e r ald h a l d e
ikinci C i h a n H a r b i n d e n s o n r a ingiltere b u d a y ithal e d e n
liderliini m u h a f a z a

etmekle beraber mteakiben

memleket

Almanya,

Hindis-

I m , italya, J a p o n y a , Brezilya,

Belika-Lksenburg,

i.arbe girmi memleketler yer alm

Hollanda

gibi

bulunmaktadr.

D. ^ BUDAY FIYATLARNN TEEKKL VE

FIYAT POLITIKAS
B u d a y ekim ve satm yaplan mahallerde veya borsalarda bu
d a y fiyatlar z e r i n e tesir e d e n m u h t e l i f faktrler vardr. S a t n
cc\k b u d a y l a r

alc t a r a f n d a n k u l l a n l a c a k g a y e l e r e g r e ,

vasflar ihtiva etmesi lzm

Mesel, e k m e k
cak bir b u d a y n

alma-

muayyen

gelir.

sanayiinde

istimal

edilmek

zere satn ahna-

fizik v e k i m y e v i v a s f l a r n d a n

m a a d a bir d e ek

mekilik kabiliyeti aranr. A y n z a m a n d a gluten itibariyle zengin bir

b u d a y e i d i f r n d a iyi k a b a r m y o r s a v e f r n c l k i s t i f a d e s i n e

matuf

y k s e k r a n d m a n d a e k m e k yaplmasna m s a i t deilse b u b u d a y e
idi o f r n c iin n e m l i b i r k y m e t t a m a z . F a k a t b u n u n l a b e r a b e r b u
eit b u d a y dier bir b u d a y k y m e t l e n d i r m e s a h a s n d a m a k b u l say
labilir.
u halde b u d a y fiyatlar z e r i n e b u d a y n k y m e t l e n d i r m e saha
lar tesir ettii gibi a y n i z a m a n d a p a z a r l a r d a m e v c u t a r z v e t a l e p k a i
desinin de fiyat t e e k k l n d e b y k rol

vardr.

U m u m k a i d e o l a r a k alclarn i s t e i n d e n d a h a fazla

miktarda

p i y a s a y a m a l s e v k edildii ekseri z a m a n l a r d a fiyatlarn d t , b u n a

m u k a b i l m a l n azl v e talebin fazlal v u k u ' u n d a fiyatlarn

artt

grlebilir.
P i y a s a l a r a f a z l a b u d a y e v k i n e a m i l o l a n i s t i h s a l d i r . B u d a y is
tihsalinin bol o l d u u s e n e l e r d e p i y a s a l a r a fazla m a l gelir,

dolayisiyle

fiyatlarda dmeler grlr.

B u n a mukabil kurak, fena m a h s u l yllarnda v e y a iktisad konjokt r n y k s e l d i i devrelerle h a r b v e h a r b s o n r a s devreleri gibi a n o r
mal anlarda fiyatlar y k s e l m e t e m a y l n d e

bulunurlar.

Byle kritik devrelerde fiyatlarn alabildiine y k s e l m e s i n e

ni olmak zere h k m e t l e r piyasalara m d a h a l e ederek k a n u n

yol

lardan gitmek suretiyle fiyatlarn sabit t u t u l m a s n a gayret

ederler,

Mstahsil memleketlerde senelere gre buday

(Dol;ar /

A . B. D

Fransa

Seneler

fiatlar

Ton)

Kanada

Arjantin

Austrajya

Trkiye

940

55.7

28 8

28.8

30.2

26.2

37.6

1941-1945

69.5

46.4

42.4

22.6

23.0

214.0

32.0

87.2

1936-

1946^1950

87.6

73.4

60.0

57.6

1951-1955

101.6

85.1

72.1

80.0

69.4

118.0

1956

107.0

81.3

61.8

42.0

57.0

128.0

1957

80.0

79.1

59.6

45.5

59.0

160.0

1958

82.5

77.3

59.9

58.0

59.6

121,0

Mesel, Birinci v e kinci D n y a h a r b l e r i n d e v e K o r e H a r b i sra

snda mstehlik m a d d e

fiyatlarnda

grlen a n o r m a l artlar

dilmi ve b u artlann bir ksm b u g n e k a d a r bir ksm

kayde

devletlerde

durdurulamamtr.
C e t v e l g z d e n geirilirse,
ktr. B u n a mukabil,

1 9 3 6 - 1 9 4 0 yllarna ait fiyatlar

1 9 3 9 kinci C i h a n H a r b i tesirleri

dolayisiyle

1941 - 1945 v e b u n d a n s o n r a d a K o r e H a r b i sralarnda v e m t e a k i

b e n y k s e l m e l e r kaydedilmitir. F r a n s a v e T r k i y e ' d e fiyatlarda dal
galanmalar veya gze hemen arpan ykselmeler
devam

etmitir.

A. B. D. ,

Arjantin

ve

1958 ylma

Avustralya

tahsil m e m l e k e t l e r d e fiyatlar g a y e t k k d a l g a l a n m a l a r
beraber olduka d temayl

Yllar

Lireti

Kental

ms

kaydetmekle

gstermitir.

Mstehlik memleketlerde senelere gre

talya

gibi

kadar

b u d a y fiatlar

Almanya
DM 1 Kental

ingiltere
Dolar/Ton

1936-1940

145

20.6

47.4

1941-1945

550

20.7

68.8

1946-1950

4170

29.5

80.6

1951-1955

3530,0

20.1

83.0

1956

3425.0

20.1

83.0

1957

3475.0

21.0

78.0

195S

3310.0

22.0

58.0

Y u k a r d a k i cetvel talya, A l m a n y a v e ngiltere gibi b u d a y istih

l k e d e n m e m l e k e t l e r d e belirli s e n e l e r d e f i y a t l a r h a k k n d a fikir
memize yardm

etmektedir.

edin

italya'da memleket dahilinde 1933 ve 1934 yUarmda beher kent a h ( 5 0 k i l o ) 91 v e 9 5 liret gibi d k bir fiyat s e v i y e s i n d e b u l u n a n
buday

fiyatlar

kaydederek

mteakip

seyrederken

senelerde

1939

ksmen ufak

harbinden

sonra

dalgalanmalar

135

liretten

135

lirete, 1944 ylnda 3 5 0 , 1945 te 7 5 0 , 1 9 4 6 d a 2 2 6 0 , 1947 d e 4 0 0 0

v e n i h a y e t 1948 - 1950 yllarnda 6 2 5 0 lirete k a d a r y k s e l m i o l d u u
grlmektedir.
Dier taraftan, A l m a n y a ' d a b u d a y fiyatlar

1946 yhna

kadar

20 A l m a n mark olarak kesirlerinde gayet cz'i dalgalanmalar gster

mi olduu, fakat

1948 yhnda birdenbire 26 marka,

m a r k a ulam bulunduu
nelerde yine

grlm olmasna mukabil mteakip

dalgalanmalar

kadar dt

1950 de de 33

kaydederek

1956 ylnda 20.1

se

marka

grlmektedir.

n g i l t e r e d e ise
(;almalarla b u d a y

1 9 4 0 y l m a k a d a r k s m e n u f a k y k s e l m e ve alfiyatlar

devam

ederken

1941 ylnda

tonunun

3 8 d o l a r a v e m t e a k i p s e n e l e r d e y a n i 1 9 4 2 d e 6 3 , 1 9 4 3 te 7 0 , 1 9 4 4 t e
75, 1945 te 78 v e nihayet 1948 de de 94 dolara k a d a r ykseldii m
a h e d e edilmitir. B u n a mukabil, m t e a k i p senelerde dler

gster

m e k s u r e t i y l e 1 9 5 8 y h n d a 5 8 d o l a r a k a d a r i n d i i g r l m e k t e ise d e
d a h a h e n z m u a y y e n bir d u r a k l a m a
kanaatim

temaylnn

kilo

olmad

dourmaktadr.

M e m l e k e t i m i z d e ise b u d a y f i y a d a r n m
her

mevcut

1940 ylna k a d a r

fiyat 8,5 k u r u gibi d k bir k y m e t t a r k e n

1942

25,5 e 1943 te 5 6 , 4 e ( k u r u a ) y k s e l m i fakat a r a d a muhtelif

meler gstererek nihayet
kt m a h e d e

1 9 5 8 y l n n X I ci a y n d a 4 8 k u r u a

edilmektedir.

be
de

d
kadar

KNCI

KISIM

TRKIYEDE

BUDAY

1. Budayn istihsal safhalar:

A BUDAY

ZRAATININ

TARHES:

4 5 0 0 yl e v v e l eski Msrllar t a r a f n d a n b i l i n e n b u d a y ,
doluda

Ana-

e v v e l c e 3^aam o l a n E t i l e r ile S m e r ' l e r i n d e m a l m u

idi.

B u d a y eski a l a r d a n beri F r a t v e Dicle k e n a r l a r n d a ekilip biildii

Babil ve Niniva harabeleri civarnda
day

artklarndan

yaplan kazlarda bulunan

anlalmtr. Eski devirlerde. Eti ve

bu

Smer'liler

zamannda ve bu devirden daha sonralarda saltanat ve hametin

y k l z i r a a t v e b i l h a s s a b u d a y z i r a a t n n g e n i l i i ile
Milttan ok nce

Eti hakimiyetinden

kvrtulan

llrd.

Firikya'llarm

tarihte g z e a r p a n sosyal d u r u m l a r h u b u b a t v e bilhassa b u d a y zira

a t n d a g s t e r d i k l e r i m a h a r e t t e n ileri g e l m e k t e idi.
Nihayet Osmanl devirlerinden evvel
Ilhanler

tarafndan da

mebzulen

n e m verilen b u d a y Osmanl

Anadolu'da

yetitirilerek

mparatorluu

Selukler

ve

ziraat ve ticaretine

zamannda da

nemli

b i r g d a v e t i c a r e t m a d d e s i idi.
Trkiye

Cumhuriyeti

d e v r i n d e d e 1 9 3 0 v 1 9 3 9 yllar v a s a t i

s i n e g r e m e m l e k e t t e 7 , 0 9 0 , 9 9 9 h e k t a r l k ekili s a h a s k a p l y a n h u b u
b a t mahsulleri ierisinde e n m h i m yeri b u d a y n igal e t m e k t e oldu
u

grlmektedir.

BUDAY

ZRAATININ

YAYGIN

Trkiyenin gerek Anadolu ve gerek

cut kabili

ziraat

arazilerin

rili b i r k a r a k t e r e m a l i k t i r .

hemen

OLDUU
Trakya

hepsi

YERLER:
ksmlarnda mev

buday

ziraatna elve

Memleketimiz

ark'tan

G a r b a d o r u eitli iklim

blgeleriyle

farkl r a k m l a r a maliktir. B u k a d a r geni bir iklim v e y k s e k l i k

rakterlerini bnyesinde

ka

b u l u n d u r a n bir s a h a d a b u d a y ziraat bak-

k m m d a n farkl h u s u s i y e t l e r d e m e v c u t t u r . M e s e l iklim b a k m n d a n
bu sahalar ksaca karakterize e t m e k lzm gehrse ylda ( 2 0 0 )
yaa malik olupta dry-farming

artlarnda

buday

ziraati

mm.
yapan

y e r l e r o l d u u gibi ( K o n y a , A n k a r a , T u z g l c i v a r ) y i n e m . e v s i m l e r e
gre

iyi

taksim

edilmi

fazla yaa malik

kolaylkla

ve

bulunan

senelik

ortalama

(Karadeniz

1200

mm.

den

Blgesi gibi) yerlerde

de

yetimektedir.

B u n u n l a b e r a b e r b u d a y ziraati y a p l a n y k s e k y a y l a l a r d a yl
lk h a r a r e t o r t a l a m a s

(4)

veya b u n d a n aa olan yerlerde

buday

y e t i t i i gibi a y n z a m a n d a c e n u b A n a d o l u ' d a u k u r o v a ' d a y l l k o r

t a l a m a h a r a r e t d e r e c e s i ( 1 9 ) o l a n y e r l e r d e d e b u d a y v e r i m l i b i r e
kilde yetimektedir.
statistik U m u m M d r l n n

neriyatna

gre

memleketi

m i z d o k u z zira b l g e y e ayrlmtr. Biz b u r a d a g e r e k b u d a y

ekiii

v e i s t i h s a l i n i v e "gerek b u d a y e i t l e r i n i b u b l g e l e r e g r e

mtalaa

etmenin, memleketimizin buday y n n d e n hususiyetlerinin

kavran

m a s n d a da faydal olaca k a n a n a tndayz.

Bu blgeler ve bu blgelere

dahil

vilyetler

aada gsteril

mitir:
Birinci Blge: O r t a - K u z e y A n a d o l u
Ankara,

Bilecik,

Bolu,

Blgesi:

ankr, o r u m , Eskiehir,

Ktahya,

Uak ve Yozgat.
kinci B l g e :

Bat A n a d o l u yani Ege Blgesi:

zmir, A y d n , , Mula, Denizli, B u r d u r , sparta, Manisa,

Balke

sir v e a n a k k a l e .
nc Blge:

Marmara

Blgesi:

B u r s a , K o c a e l i , S a k a r y a , s t a n b u l , K r k l a r e l i , E d i r n e ve T e k i r d a ,
Drdnc Blge:

Akdeniz

Blgesi:

A n t a l y a , el, A d a n a , H a t a y , G a z i a n t e p v e
Beinci Blge:

Kuzey Dou Anadolu

Mara.

Blgesi:

Erzincan, Erzurum, Artvin, Kars ve Ar.

Altnc Blge:

Gney Dou Anadolu

Urfa, Mardin, Diyarbakr,

Bingl,

Blgesi:
B i t l i s , S i i r t , V a n , M u v^e

Hakkri.

>

Yedinci Blge:

Karadeniz

Blgesi:

Zonguldak, Kastamonu, Sinop, Samsun, Ordu,

Giresun,

Trab

Elaz, T u n c e l i , A d y a m a n , M a l a t y a , Sivas, Amyasya v e

Tokat.

zon, Rize ve

Gmhane.

Sekizinci Blge:

Dokuzuncu

Ortadou

Blge:

Anadolu

Blgesi:

Orta-Gney Anadolu

Blgesi:

A f y o n , K o n y a , N e v e h i r , N i d e , v e K a y s e r i v i l y e t l e r i n i ierisi
n e ar.
i m d i B u d a y z i r a a t i n i n 3^aygn o l d u u y e r l e r i t e t k i k

edebilme

m i z iin b u b l g e l e r e a i t y a n i e v v e l s e n e l e r i t i b a r i y l e b t n

memle

keti e k i m , istihsal v e h e k t a r b a n a d e n v e r i m o l a r a k g z d e n gei

relim.

Trkiyede 1926-1958 yUannda buday ekilisi,

istihsali ve hektara verim randman
Hektara

Ekili
Hektar

stihsal
Ton

1926

3 541 984

2 469 367

1927

2 439 838

l 333 151

1928

2 842 500

1 741 072

1929

2 774 420

2 718 143

1930

2 809 300

2 586 377

1931

2 902 290

2 992 631

1932

2 656 467

1 935 800

1933

2 686 472

2 671 212

1934

3 155 761

2 713 732

1935

3 429 404

2 571 277

1936

3 530 257

3 853 290

1 092

Seneler

Kg

1937

3 303 109

3 693 812

1 118

1938

3 830 340

4 278 815

1 117

1939

3 973 133

4 2 0 4 170

1 042

1940

4 381 420

4 067 950

928

1941

4 394 073

3 483 147

792

1942

4 369 455

4 263 282

9 75
1 002

1943

3 502 204

3 509 507

1941

3 740 452

3 148 196

841

1945

3 742 006

2 189 318

585

1946

3 830 504

3 648 383

952

1917

4 176 913

3 245 904

777

1948

4 538 190

4 867 093

1 086

1949

4 007 810

2 516 623

628

1950

4 477 191

3 871 926

864

1951

4 789 800

5 600 000

1 169

1952

5 400 000

6 447 000

1 194

1953

6 410 000

8 000 000

1 248

1954

6 405 000

4 900 000

765

1955

7 060 000

6 900 000

977

196

7 335 000

6 400 000

872

1957

7 157 000

8 300 000

1 159

1958

7 450 000

550 000

1 147

Y u k a r d a k i c e d v e l d e 3 3 s e n e z a r f n d a b u d a y ekilisi, i s t i h s a l i v e
hektara

randman

g r l m e k t e d i r . B u r a d a d i k k a t edilirse bir ksm

senelerde randman hektara

(1000)

kilodan aa dmtr. B u

da

o senelerin b u d a y m a h s u l n e u y g u n bir h a v a artlarna malik olma

m a s n d a n ileri

gelmektedir.

yi bir z i r a a t s i s t e m i t a t b i k e t m e k s u r e t i y l e
hi deilse

1500-2000 kiloya karmak

hektara

muhakkaki

randman

buday

ziraati

maliyetinin d r l m e s i n e v e dolayisiyle iktisad d u r u m u m u z u n

da

h a iyi b i r i s t i k a m e t a l m a s n a y a r d m e d e c e k t i r . B u d a iftilerimiz tara

f n d a n d a h a iyi z i r a a t s i s t e m l e r i n i n t a t b i k edilmesi, s u l a m a v e
larn g b r e l e m e v e zira r o t a s y o n a tbi klnmasiyle m m k n

tarla

olabilir.

i m d i b ir d e b u d a y z i r a a t i n i n v e istihsalinin b l g e l e r e n e ekil
de yaydn tetkik edelim.

.2.7

CO

A
NO

O
ON
S
-S

-C ^

RO

On*
lO

l -

O
cs
-0
lO

.rH

(>j
LO

-H

^.
rH
t--

O
O

o^

TF

VO

LO

CO

CO

0^

oo

VD
OS

LO

O
lO
CO

co

cO

On

VD
r-.

00
CO

CO

"

. VO

^.'
ON*
ON

CO*'

o -

CM

-m

CO -

VO

CN
00

CM

CO -

L00
CO

t--

00

t--

CO

CO*
VO

lO

(T

-H

4)

LO*

00

t
d

CO

00

o0^

CM
30

c6

ON

t--

11 '

m
C^
1.0

m
a^

CO

oT
lO
RH

00

ur

cs

00
VO*

LO

VO

CO

VD

00

CO

LO

CO

I(

VO

VO

lO

(M

ON.

oo
00

CO

OA
^

d to
o*

c^

rf

lO

CO

CO

VO
VO*
-H
OO

Ov
LO

NO
00
-^

VO

VO

CN

lO
CO
CO

od

r-i

CM
LO

1^
CM

LO

cd
-O

\n
c^

C
(d

ft:

ON

LO

^.

CO
CO

LO'

VO*

CO

CNJ

LO

LO
LO
LO

CO

VO

rH
NO*

ON

c^^

VO

CO

CM

C?N

CM'

oo'

00
VO

t-

rH

ON
-H

(d
>

ro

irs
ON

X
>

CO

r(

CN

ON
VO

ON

(M

^ '

00
FT

(M*
UO
CO
I-H

CO

rH

ON

li

CO
CO
CO

UO

CO

LO

lO

00

VO

LO

I-H

O
VO
LO

pCM*
1
CO
CO

Ov

00
lO
CM

!>

od

PH

CM

co

>o

RH

VO*

ON

irs
tco
VO

CM

VO

CO

rH

ON

vO
ON

in
On
mm
l-p*
.M
^

VO

O
lO

r-(

tn

ON

CM

^.
o

LO

oo
T

CSI
UO

oT ?

OC

rH
CO

rH

VO

00
CO

ON
lO

o.

VO

CM

VO

-H

PH

in
ON

CO

o^
Os

CO
00

VO

eo

CM

LO
OV

LO

CO

O
00

t-*

00

l/
On

C^*

O
O^

lO*

i-

ro

VO
VO

to

ON

ov

FT

VO
LO

TF*

rH

IN

CO

PH

vd"

CO

rH

lO

-^

NO

lO

I-H

to
0\

00
NO

lO

CO

LO
00

LO

CM

LO

CO*
co
co
I-H

o>
a:

0)
bo
W
>
N

o
o

k
4-
^<

00

N
'5
V

<

D
o

oo

>^

>N

D
N

aD

N
'c
TJ

3
o
a

CD

-M

:3
o

>

>

>

>

>

>N

:3

(0

Blgelere ait

1953-1954,

1 9 5 7 - 1 9 5 8 a l a r a k d r t yllk

buday

ekili, istihsal v e h e k t a r a r a n d m a n i n c e l e y e n y u k a r d a k i c e t v e l i n tet

kiki her drt senelik vasatiye g r e en fazla b u d a y ekilen sahasnn bi
rinci blge o l d u u n u gsterir. kinci olarak d o k u z u n c u blge gelmek
tedir.

Dier

b l g e l e r e k i l i s a h a s n a g r e s r a s ile a l t n c , s e k i z i n c i ,

d r d n c , ikinci, n c , beinci olarak yer

istihsalde ise y u k a r d a k i

sraya

almaktadr.

g r e e k i l i s a h a l a r ile i s t i h s a l

m i k t a r p a r a l e l o l m a k l a b e r a b e r y a l n z A k d e n i z b l g e s i ile O r t a d o u
Anadolu
dman

blgesi
tetkik

yer

deitirmitir.

edilirse

ekili

ve

Buna

istihsal

mukabil
sras

hektara

burada

tamamen

d e i m e k t e d i r . M e s e l , ekili v e istihsal fazlal b a k m n d a n

derecede olan birinci blge r a n d m a n d a

ran
birinci

beinci dereceyi, b u n a

kabil E g e Blgesi birinci dereceyi, A k d e n i z ikinci, M a r m a r a

mu

nc,

Karadeniz d r d n c dereceleri almaktadr. B u da gsteriyorki b u r a d a

g e r e k iklim artlar v e g e r e k iftilerin kltrleri k s m e n dier
gelerdeki iklim a r t l a r n a v e iftilere n a z a r a n farkllk

Bl

arzetmektedir.

Grlyorki bu blgelerde yani Ege, Akdeniz ve M a r m a r a

Blgele

rinde randmann H e k t a r a ( 1 0 0 0 ) kilogramn s t n d e olmas b u d a y

maliyetinin k s m e n d a h i olsa d m e s i n e mil

olmaktadr.

u halde fazla arazi e k m e k iktisad olmayabilir. Asl g a y e hek

tara randman azam derecede artrmak suretiyle ziraat y a p m a k ,
kalitenin ykselmesine

ve h e m de ziraatin

ulamasna mil olan sebeplerin banda

C STHSL

ETTMZ

BUDAY

e k o n o m i k bir

neticeye

gelir.

CNSLER:

Memleketimizde budayn hemen hemen her yerde

o l d u u n u ifade

hem

yetimekte

etmitik.

B u n a gre gerek ykseklik ve gerek iklim karakterleri bakmn

d a n eitli

deiikliklere

malik olan memleketimizin h e m e n

hemen

her tarafnda m e m n u n i y e t verici bir ekilde b u d a y ziraati yapld

n a gre ekilen

eitlerin de p e k muhtelif v e m t e n e v v i olmas icap

edecei kendiliinden m e y d a n a
Evvelki bahiste temas
edilen b u d a y eitleri

kar.

edilen Blgelerde

unlardr:

yetitirilerek

istihsal

/ Orta gney

blgesi:

Birinci blge dahiline giren vilyetler A n k a r a , ankr,

Krehir, Y o z g a t , Bolu, Bilecik, Eskiehir, K t a h y a ,
B u vilyetlerde yetien
Sert

orvm,

Uak'dr.

en n e m l i b u d a y eitleri u n l a r d r :

Budaylardan:

Sar b u d a y , Karaklk,
bursa, A k b a a k v e saire.
Yumuak

Kunduru,

veyk,

ahman

veya

budaylardan:

Snter, Akbuday, Topba, Mentana, veya Bin Tane,

lu, K s e b u d a y , v e saire.
// Ege

Sar

Kadiro-

Blgesi:

Blgede izmir, A y d n , Mula, Denizli, Burdur, sparta,

Manisa,

Bahkesir, a n a k k a l e vilyetleri vardr.

B u vilyetlerde yetien e n n e m l i b u d a y eitleri u n l a r d r :
Sert

budaylardan:

Sar baak, K u n d u r u ,

M e n e m e n b u d a y , Karaklk, Sar

am,

S a r b u d a y . D e v e dii, K r m z b u d a y v e s a i r e .
Yumuak
Mentana,

budaylardan:
Filoransa, A k o v a , Kzlca, A k g e r n a z , A k a rodos

ve

sair.
///

Marmara

Blgesi:

B u blgede Bursa, Kocaeli, Sakarya, stanbul, Edirne,

Krklareli vilyetleri vardr.
Blge vilyetlerinde yetitirilen balca b u d a y
Sert

Tekirda

eitleri:

Budaylardan:

A k b a a k , Karaklk, T o n u s buday, Sar baak, Kse

A r n a m u t b u d a y . K u n d u z , v e saire.
Yumuak

buday,

budaylardan:

S t e r , Kzlca, M e n t a n a , Filoransa, A k o v a , ngiliz b u d a y ,

se b u d a y , a h basan, a p r a z v e saire.

IV Akdeniz

Blgesi:

B l g e d e A n t a l y a , G a z i a n t e p , H a t a y , el, M a r a , A d a n a vilyet
leri v a r d n - .
B u vilyetlerde yetitirilen balca b u d a y eitleri

unlardr.

Sert budaylardan:
A k b u d a y , Karaklk,

Gkel, Trak buday,

Sar

buday,

Krmz buday. A k

buday,

Krbs v e saire.
Yumuak

budaylardan:

Yerli macar, M e n t a n a , Floransa,

D e v e dii, a v d a r l v e saire.

V Kuzey

Dou

Blgesi:

Blgeye, Ar, A r t v i n , Erzincan, E r z u r u m , Kars vilyetleri dahil

olmaktadr.
B u vilyetlerde ekilen balca b u d a y eitleri u n l a r d r :
Sert budaylardan:
Karaklk, H e z e r i k v e saire.
Yumuak

budaylardan:

Krmz buday. Krk buday,

Akbuday,

Topba,

Sarba, Kzl, K e ,

ve saire.

VI Gney

Dou

Blgesi:

G n e y Dou Blgesinde

B i n g l , Bitlis

M a r d i n , M u , Siirt, U r f a v e V a n vilyetleri
B l g e d e y e t i e n belli bal b u d a y l a r

Diyarbakr,

Hakkri,

vardr.

unlardr:

Sert budaylardan:
Karaklk, Hevidi, Sorik, v e y a H a m r a n i , Purres, G e u r e , Graver,
H a m r i k v e saire budaylar.
Yumuak

budaylardan:

Krk, Kse, Tir, R t k , Srgl, Mahlut, Hevidi v e saire.

Karadeniz

Blgesi:

Karadeniz Blgesinde, Rize, Trabzon, Giresun, Ordu,

Sinop, K a s t a m o n u , Z o n g u l d a k , G m h a n e vilyetleri
B u vilyetlerde ekilen balca b u d a y eitleri

Samsun,

vardr.

unlardr:

Sert budaylardan:
R u m e l i v e y a Y u n a n b u d a y , lik b u d a y . S a r b u d a y . A k b u
day. Sar ba, Karaklk, v e y k , R u m e l i , Sar H a m z a v e saire.
Yumuak

budaylardan:

Mengen, Topba, Mentana, Dimenit, Krmz, Snter, Aka,

ve

saire.

VIII

Orta dou

Blgeyi

Adyaman,

T u n c e l i vilyetleri tekil

Blgesi:
Amasya,

Elziz, Malatya,

Sivas,

Tokat.

etmektedir.

B u vilyetlerde ekilen balca b u d a y eitleri unlardr.

Sert budaylardan:
v e y k , a m , a l b a s a n , Istanbvl M e n c e k i , K u n d u r u v e saire.
Yumuak

budaylardan:

Aure, A k buday, Zerun, Topba, Grk, Zerin, Dimenit, Yaz

lk, K r k , K s e , K r m z , T e r c a n v e s a i r e .

XI Orta gney
Blgede Afyon,
vardr.

Anadolu

Blgesi:

Kayseri,

Konya,

Nevehir, Nide,

B u vilyetlerden yetitirilen b u d a y eitlerinin

lardr.

vilyetleri

balcalar un

Sert budaylardan:
B o l v a d i n , Sar b u g , h m a n , Karaklk, Kzl H a v r a n , v e saire,
gibi sert b u d a y l a r d r .
Yumuak

budaylardan:

A k buday, A k barnaz. omak, Mahlut, Romanya, Kse bu

day, T o p b a , Sivas buday, G e r m i r v e saire.

H e r d o k u z Blgede iaret edilen

budaylardan

baka

stanbul

Eskiehir, Sakarya, A n k a r a , E r z u r u m , S a m s u n , A d a n a , A n t a l y a ,

m i r gibi v i l y e t l e r d e Z i r a a t V e k l e t i n e bal o l a r a k alan A r a t r m a

Enstitleri v e T o h u m slah istasyonlar senelerce alarak m e m l e k e t i
mizdeki birok b u d a y eitlerini slah etmi v e b u n l a r

iftilerimize

ulatrlmtr. B u messeselerin almalar elan d e v a m

etmektedir.

>^>

BUDAY

ZIRAATN

D AKI

GELIMELER:

M e m l e k e t i m i z d e b u d a y ziraati b a k m n d a n son yllarda olduka

gelime kaydedilmi
tistik B l t e n l e r i n i n

bulunmaktadr.
buday

B u k o n u ile ilgili o l a r a k

ista

m a h s u l n e ait olan r a k a m l a r n

tetkik

edersek g r r z ki 1 9 3 6 - 1 9 3 8 yllan arasnda yaplan b u d a y

ziraa-

t i n d e ekili s a h a l a r bir e v v e l k i s e n e y e n a z a r a n

art

kaydetmitir.

B u n a m u k a b i l istihsal r a k a m l a r d a ekili s a h a l a r n a paralel o l a r a k t e z a y t etmektedir. N e t e k i m 1 9 3 6 y h n d a b u d a y , arpa, avdar, yulaf,

kaplca, msr, pirin, k u y e m i v e m a h l u t t a n ibaret u m u m

hububat

sahas y e k n 6 , 7 7 7 , 0 0 0 h e k t a r i k e n b u n u n ierisinde b u d a y n igal

ettii s a h a **3,530,000*' h e k t a r d r ; b u d a g e n e l

hububat

sahasnn

% 5 2 sini tekil eder.

Yine

1936

ylnda

yekn

hububat

sahasnda

elde

edilen

m a h s u l **7,670,000" ton olarak tesbit edilmi olup b u y e k n ierisinde

yalnz

buday

istihsali

**3,853,000"

ton

olduuna

gre

bu

da

h u b u b a t istihsalinin % 5 0 sini tekil e t m e k t e d i r .

Dier senelerde yani 1 9 3 6 yhndan itibaren her be senede bugd a y e k i l i s a h a s ile e l d e e d i l e n h a s l a t n u m u m h u b u b a t e k i l i s a h a
sna v e haslatna nisbeti, y z d e olarak, aadaki cedvelde

gsteril

mitir :
Ekili

istihsal

Dekara
randman

1936

52

60

109

1941

54

51

79

1946

53

52

95

1951

54

52

117

1956

62

54

87

1957

59

57

116

1958

57

59

115

Kg.

G e r e k ekili sahas v e g e r e k elde edilen haslat u m u m

hububat

s a h a s v e h a s l a t n a nisbet edildii t a k d i r d e , art k a y d e d i l d i i grl

mektedir.
Bilhassa bu gelime

memleketimizde

ziraata verilen

ehemmi

yetle m t e n a s i p olarak ziraat let v e m a k i n a l a r m m geni lde kullanlmasiyle temin

edilebilmitir.

Muhtelif senelere gre memleketimizde mevcut ziraat alet ve makinalar

( a d e t olarak )

Cinsi

1918

1953

1951

19S5

1956

1957

1958

Traktr

1756

35670

37743

40282

43727

44^41

42527

Soklu

1119

25620

26140

28842

30763

31498

30973

Diskli

Traktr pulluu

353

10172

11866

13038

14674

14753

14801

Disk-Harrow

(m

12626

1409 7

16151

17357

18030

18178

Traktr Mibzeri

162

6169

6872

7244

7833

7909

8985

Bier dfer

268

445H

4706

5618

6025

6523

6592

Harman makinas

430

1171

1219

1329

1375

1558

2180

(istatistik

zetleri

1936 -1958,

sayfa

15)

Y u k a r d a k i cetvel t e t k i k edilirse b u d a y z i r a a t n a elverili b u l u n a n ziraat aletleri v e traktrler

tarlarda art kaydetmitir.

1948 senesine gre ok b y k

mik

B u da bize b u alet v e makinalarla d a h a

fazla arazi a m a k v e s r m e k , hasat v e h a r m a n

yapmak

imknlarn

bahetmi bulunmaktadr.

II Buday istihsalinin ekonomi bakmmdan

mevkii ve ehemmiyeti
A

ZIRA

ISTIHSL

BAKMNDAN

NEM:

M e m l e k e t i m i z e k o n o m i s i n d e b u d a y ziraat m h i m bir y e r igal

eder.
bir

Buday
mahsldr.

nce

ekmei

istihlkinde

insan

gdas

Bilhassa
dier

byk

bakmndan

bizim

besin
artlara

ehemmiyet

memleketimizde halk

maddelerine
sebep

tercih

olmaktadr.

arzeden

her eyden

etmesi

buday

Son senelerde de

n f u s u n hayli a r t m a k t a olduu gz n n e alnrsa b u d a y ziraatnn

e k o n o m i b a k m n d a n b y k bir deer tad kendiliinden m e y d a n a
kar.

B BUDAYN

DAHIL

ISTIHLAK

BAKMNDAN

NEMI:

Y u k a r d a d a izah e t t i i m i z gibi b u d a y , biz T r k l e r i n

istihlk

ettii gda m a d d e l e r i n i n b a n d a gelmektedir. u halde dahil istihlk

b a k m n d a n birinci derecede e k m e k sanayiinin h a m maddesi

olarak

nem kazanmaktadr.
B u n d a n baka kyllerimiz bilhassa
yiyecek maddeleri imal etmektedir.

b u d a y d a n m a m u l birok

B u m a d d e l e r m e y a n n d a erite,

h a m u r ileri, t a r h a n a v e s a i r b a t a g e l m e k t e d i r .
A y r c a m a k a r n a s a n a y i i n i n d e belli bal bir h a m m a d d e s i n i te
kil e d e r .
B u d a y i n s a n g d a s n d a kullanld gibi a y r c a h a y v a n

gdas

ve t o h u m l u k olarak da istihlk edilmektedir.

A a d a k i cetvelde m e m l e k e t i m i z d e istihsal edilen b u d a y n m u h
telif k o l l a r d a i s t i h l k i g r l m e k t e d i r .

Seneler ilibar/le b u d a y istihlki, ihracat ve ithalt

( Bin Ton O l a r a k )
stihlk

Seneler

c3
O

^.

1941

800

1946

8483

4283

3648

34

3626
5672
6770

i)

>-

jn

CO

edil e n

bc
c

-M

cd
to
jd

^ -s
139

165

2685

146

120

4299

233

184

1500

4760

260

191

874

3270

795

50

1100

250

1951

5600

96

24

1956

400

6400

147

177

60

8300

435

8795

280

1575

6588

352

193

1700

8550

60

30

10280

300

1639

7959

382

193

1957
1958

(statistik

Umum

Mildilrlilii:

statistik

zetleri,

19S6-1958,

Yayn

388, sahife

17).

1 9 4 1 y l n d a " 1 9 4 0 " y l n d a n k a l a n s t o k " 8 0 0 " b i n t o n d u r . s

t i h s a l ( 3 4 8 3 ) b i n t o n , i t h a l t v e i h r a c a t o l m a d n a g r e " 1 9 4 1 " yl
iin istihlke hazr y e k n b u d a y m i k t a r " 4 2 8 3 " b i n t o n o l a r a k tesbit edilmitir. T o h u m l u k

olarak

" 8 7 4 " bin ton muhtelif saha

m a k s a t iin, i n s a n gdas o l a r a k t a " 3 2 7 0 " b i n t o n istihlk

y e m olarak istihlk edilmemitir.

ve

edilmi,

B u n a m u k a b i l 1 9 5 8 y h n d a eitH i s t i h l k m i k t a r n d a b i r m i s l i n e
yakn artma

grlmektedir.

Dier taraftan, son s t u n d a n f u s bana istihlk edilen b u d a y

miktarlar grlmektedir. Bu stunda da

1941 ylnda n f u s

istihlk 165 kilo iken 1 9 5 8 ylnda 193 k i l o y a

bana

ykselmitir.

u halde b u d a y istihlkinin seneden seneye tezayt gstermesi,

n f u s u n a r t m a s v e n f u s b a n a d a h a f a z l a b u d a y i s t i h l k i n d e n ileri
gelmektedir.
IIL T r k i y e d e b u d a y t i c a r e t i :
IVIemleketimizde yetitirilen m a h s u l l e r i n ierisinde g e r e k ekili ve
g e r e k istihsal b a k m n d a n h u b u b a t birinci d e r e c e d e bir e h e m m i y e t ka
zanmaktadr. Bu grupa giren mahsuller ierisinde bilhassa

insanlarn

belli b a l g d a s n t e k i l e d e n b u d a y n n e m l i b i r m e v k i i b u l u n d u u
malmdur. u halde gerek Osmanl devrinde ve gerek

Cumhuriyet

d e v r i n d e T r k i y e n i n h u b u b a t istihsahnin k a h i r bir ekseriyeti

buday

o l a r a k ifade edilebilir.
Memleketimizde geni

miktarda ziraati

yaplan budayn, ms

t a h s i l i n i h t i y a c n d a n f a z l a o l a n k s m n n , p a z a r l a r a g e t i r i l m e s i ile m s
tahsil olmyanlarn

ihtiyalarn

karlamak zre para

mukabilinde

devredilmesine b u d a y ticareti diyoruz.

O s m a n l m p a r a t o r l u u devrinde, t a n z i m a t t a n n c e b u d a y sat
l a r m u b a y a a i n h i s a r a l t n d a idi. i f t i i s t i h s a l e t t i i m a h s u l n i s t e
dii ahslara s a t a m a z , h k m e t e i m t i y a z verilen k i m s e l e r e

satmaa

m e c b u r tutulurdu. B u imtiyaz sahipleri de z u l m v e ihtikr

usulleri

kullanarak kylerin ezilmesine sebebiyet verirdi.

H a t t baz anlarda

h k m e t zahire ihracatn meneder, bu takdirde kyller

ve

onlarn

mahsullerini satn alanlar, mahsullerini ordu mteahhitlerine v e h u d u t

zerindeki zahire ambarlar mltezimlerine s a t m a a m e c b u r olurlard.
Tanzimat

devrinde

1 8 3 9 y l n d a ilk d e f a t i c a r e t n e z a r e t i

tesis

o l u n d u , b u suretle zahire ve zira mahsullerin ticareti inhisardan kur

tarld.
F a k a t dahil g m r k l e r

( m e m l e k e t dahilinde bir y e r d e n

bir y e r e b u d a y v e y a dier m a h s u l l e r n a k l i n d e g m r k alnrd)

dier
tica

r e t i n g e l i m e s i n e v e g e n i l e m e s i n e m a n i o l m a k t a idi. N i h a y e t b u
dahil deniz g m r k l e r i n i n

ipka

e d i l m e s i a r t i y l e 13 M a r t

da

1875 y-

 m d a k a l d r l d ise d e y o l s u z l u k v e b i r o k t a h d i t e d i c i b a s k l a r n d e v a
m v e b i l h a s s a g e r i d n c e t e s i r i ile m e m l e k e t b i r b u d a y

memleketi

o l m a s n a r a m e n , h i m a y e s i z k a l a n T r k iftisi h a r a p o l m u v e R o
m a n y a v e dier d e n i z ar m e m l e k e t l e r d e n

gelen

buda'y

fiyatlar

i!e r e k a b e t i m k n k a l m a m t . B u s u r e t l e b i r b u d a y m e m l e k e t i o l a n
Trkiye b u d a y ithal e d e n bir m e m l e k e t haline gelmiti. B u hal C u m
huriyet devrine kadar byle devam
Cumhuriyet devrinde

etmitir.

teekkl eden H k m e t program

b u d a y a ait ksm u ekilde t a n z i m

iinde

edilmitir:

* T o p r a k mahsullerimiz arasnda m i k t a r ve k y m e t itibariyle ba

at gelen b u d a y n fiyatn d e e r i n d e n aa d r m e m e k , gerek yeti
tirici v e g e r e k m s t e h l i k a l e y h i n e o l a b i l e c e k d e i i k l i k l e r i n l e m e k i i n
a l m a n tedbirleri d a h a geniletmek v e esaslandrmak gz n n d e tuttu
umuz mevzulardan
B u ifade

biridir'*

B y k A t a n n memleket ziraatna vermi

e h e m m i y e t i n bir

bulunduu

ifadesidir.

C u m h u r i y e t d e v r i n d e m e m l e k e t i m i z d e b u d a y ticareti, p i y a s a y a
arzedilmek

suretiyle

alnp

satld

gibi,

3431

sayl

kanunla

tesis v e tekil o l u n a n **Toprak M a h s u l l e r i O f i s i " t a r a f n d a n d a b u

day satn alnmakta ve serbest olarak, piyasada mstahsil ve

tccar

v e y a mstehlik arasnda vaki satlarn deerinden aa v e y a

dee

rinden yukar seviyelere ulamasna m a n i olmak zere T o p r a k

Mah

s u l l e r i O f i s i , o k m h i m v a z i f e l e r ifa e t m e k t e d i r .
B u s u r e t l e m e m l e k e t d a h i l i n d e b u d a y fiyatlarnn n o r m a l i n al
tna d e r e k iftilerimizin zarar grmelerinin b y k m i k y a s t a
geildii

nne

malmdur.

D a h i l p i y a s a d a b u b y l e o l d u u gibi h a r i c e s a t l a r d a v e y a itha
l t t a d a y i n e **Toprak M a h s u l l e r i O f i s i " m e m l e k e t a p n d a o k
h i m v a z i f e l e r ifa

etmektedir.

Memleket dahilindeki b u d a y alm satmnda T o p r a k

Mahsulleri

Ofisi t a n z i m edici bir o r g a n i z a t r o l a r a k v a z i f e g r d gibi a y n za

m a n d a harice satlarda v e y a ithaltta da birinci derecede bir teekkl
olarak memleketimize hizmet

etmektedir.

iv Trkiyede Buday Fiyatlar t

B r o r m z n b a t a r a f n d a d a t e m a s e t t i i m i z gibi m a h s u l l e r i n
fiyatlarnn t e e k k l b i r o k faktrlerin tesiri a l t n d a

bulunmaktadr.

B u faktrlerin banda piyasaya v e y a pazara arzedilen mahsul v e

m a h s u l e vaki talep gelmektedir. Fiatlar istihsal edilen v e y a

piyasaya

s e v k e d i l e n b u d a y n m i k t a r ile t e r s o r a n t l d r . Y a n i n o r m a l h a l l e r d e
pazara

sevkedilen

buday

miktar n e k a d a r fazla olursa

bir d m e g r l e c e i gibi p a z a r d a

kar olan talebin

faz

lal b u d a y f i y a t l a r n n y k s e l m e s i n e s e b e p o l d u u m a l m d u r .

Bu

nunla beraber bazan fevkalde

budaya

fiatlarda

haller de , mesel

k u r a k l k v e ktlk,

h a r p v e skntl d u r u m l a r da, p i y a s a l a r d a k i m a h s u l v e y a b u d a y fiyat

larna tesir e d e n v e b u fiyatlar y k s e l t e n miller olarak
lir. B u n u n a k s i n e o l a r a k , b o l m a h s u l s e n e l e r i
sebep

zikredilebi

fiyatlarn

dmesine

olabilir.
1938

ylndan

daha

evvellere

giderek

1926 - 1950

yllar

a r a s n d a k i 2 5 s e n e l i k d e v r e d e a n o r m a l y l l a r i s t i s n a e d i l m e k a r t ile
h e r yl o r t a l a m a o l a r a k 7 5 0 . 0 0 0 - 1 . 0 0 0 . 0 0 0 t o n

budayn

pazara

intikal ettii v e fiyat t e e k k l n d e rol o y n a d k a b u l olunabilir. Bi

rinci K y v e Z i r a K a l k n m a K o n g r e s i r a p o r u n a g r e 3 . 0 0 0 . 0 0 0

ton

o l a n 1 9 3 7 yl b u d a y m a h s u l n n k u l l a n e k l i y l e d i r :
600 000

Ton t o h u m l u k

700 000

T o n e h i r ve k a s a b a halk t a r a f n d a n

100 000

Ton yabanc memleketlere ihra edilen

1 600 000
3 000 000

ayrlan

Ton k y l t a r a f n d a n i s t i h l k

sarfedilen

edilen

Yekn

Birinci K y v e Zira K a l k n m a Kongresi r a p o r u n d a kyl tarafn

d a n istihlk edilen b u d a y n n e k a d a r n n p a z a r d a n t e m i n edildii be
lirtilmemiti. B u yolda yaplan tahminlere gre b u m i k t a r 1 9 5 0 yhn
da 1 50.000 tona

yaklamaktadr.

Denilebilirki T r k i y e d e eitli yllarda p a z a r a s e v k e d i l e n

buday

miktarn kesin olarak tesbit e t m e k b u g n k artlarda ok zordur.

Toprak

Mahsulleri

plan ihracat ve hariten

olmakla
tarlar

beraber,
henz

bunun

tahmin

O f i s i m u b a y a a t ile s a t l a r v e h a r i c e
vaki

ya

olan ithalt, kaytlarla tesbit edilmi

banda

pazara

erevesinden

ileri

arzedilen

buday

gidememektedir.

mik
Bu

s e b e p t e n b u k o n u d a kesin bir r a k a m v e r m e k maalesef m m k n

ola

mamaktadr.
Yalnz

1955 nfus

saymna gre ehir v e kasabalarda

6 . 8 7 3 . 8 2 6 k i i ile k y l e r d e o t u r a n

oturan

17.247.952 kiinin nfus

basma

o r t a l a m a yllk istihlk m i k t a r 1 9 5 5 t e ( 1 9 2 ) kilo o l a r a k ( b a k

1 9 3 8 zirai istatistik zetleri istatistik U m u m

Mdrl)

1936-

k a b u l edi

lirse, s e n e d e 4 . 6 3 1 . 3 8 1 t o n b u d a y istihlk e d i y o r d e m e k t i r . B u
tar budayn

3.311.607

tonu kyl vatandalar

tarafndan

mik

istihlk

edildii k a b u l edilirse istihsalin b u n u n dnda olan k s m p a z a r a sevkedilmi o l a r a k k a b u l edilebilir.

Memleketimizde

1938

cari b u d a y

fiyatlarn

duu

deiiklikleri

fiyat

ylndan

gzden

1959 yh

11 i n c i a y n a

geirirsek her senenin

hakknda

bir

fikir

kadar

kaydetmi

edinmemiz

ol

mmkn

olur.
Muhtelif senelerde T r k i y e Borsalarnda
Buday Fiatlar
Borsalar
Ankara

1938 1946 1947 1948 1949 1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959
4.5

23.5 23.0 26.5 29.0 29.4 28,1 29.1 29.3 30.2 29 5 32.8 40.8 39.9 49.4

stanbul

5.6

25.3 24.5 27.1 35.0 31.4 31.7 32.4 32.9 34.0 34.6 36.0 48.8 48.3 58.2

Konya

4.3

22.6 23.0 24.2 31.4 27.8 28.6 29.2 29.4 30.0 30.7 31.5 39.5 39.9 51.0

fistatistik

Umum Mdrl

Memleketimizde

aylk istatistik

buday

bltenleri

numara 69 sahife

y e t i t i r e n b e l l i b a l i k i v i l y e t ile ! s -

tanbuldaki borsalarda muhtelif senelerde tesbit edilen b u d a y

yukardaki cetvelde

38)

fiyatlar

gsterilmitir.

Tesbit edilen b u kaytlara

gre

1938 senesinde her vilyet

b o r s a l a r n d a b e h e r kilo b u d a y fiyat 4-6 k u r u a r a s n d a tehalf

ken

1 9 3 9 d a ikinci cihan

harbinin

tesirleri icab olarak

ykselmeler kaydetmi ve harp sonrasnda yani

aynda azami ykseklie ulam
Yukardaki

cetvelde,

ve An^arsTEorsalarma

birdenbire

1959 ylnn

Istanbvl

borsalarnda

fiyatlarn

yaplan

Konya

n a z a r a n y k s e k o l m a s byk~"bir k s m

c r e t l e r i n i n i n z i m a m n d a n ileri g e l m e k t e o l d u u

tarafndan

1 1 inci

bulunmaktadr.

A n a d o l u d a istihsal edilen b u d a y n I s t a n b u l a k a d a r e v k i n d e

Devlet tarafndan

eder

nakliye

dnlebilir.

tesis v e tekil edilen T o p r a k Mahsulleri

t a n z i m satlar

orta

Ofisi

sayesinde, gerek h a r p iinde

ve

gerek h a r p sonrasnda b u d a y fiyatlarnn alabildiine

m a n i o l m a k ^izere a z a m i d e r e c e d e g a y r e t s a r f e d i l m i

ykselmesine
bulunmaktadr.

B u sebepten T o p r a k Mahsulleri Ofisinin memleketimizde b u d a y

fi

yatlarnda n z m olma b a k m n d a n m h i m bir rol vardr.

Dier taraftan

memleketimiz

ihtiyacndan bir ksm arta

kalan

b u d a y l a r da, baz senelerde, ihra edilmitir.

1938

1916

1917

1952

1953

1954

1955

1956

1957

1953

5.5

35.9

41.8

36.5

27.4

19.8

21.9

28.1

18.8

Muhtelif senelerde y a p l a n ihracat fiyatlar y u k a r d a k i

grld ekilde dalgalanmalar

kaydetmitir.

cetvelde

stifade edilen eserler r

1)

G r a m Crops, b y H a r o l d K. Wilson, N e w York,

1955

2)

P r o d u c t i o n of F i e l d C r o p s . B y T . K . W o l f e , M . S . K i p p s - 1 9 5 3

3)

P r i n c i p l e s of F i e l d C r o p P r o d u c t i o n , b y M a r t i n a n d L e o n a r d ,
New York.

4)

M e t h o d s of P l a n t B r e e d i n g , B y H e r b e r t
New York

5)

Kandall,

Mayes,

1942

M a n e l B o o k of F o o d a n d A r g r i c u l t u r e , b y F e r d C .
New York

Blank

1955

6)

Ancyclopaedia

Britanica

7)

T r k i y e Ziraatinde H u b u b a t m Yeri ve E h e m m i y e t i Dr, ev

ket Rait Hatipolu, A n k a r a

8)

Trkiye

Budaylar

Mirza Gkgl, Ankara,

9)

1937

1939

T r k i y e d e E k m e k ve T r k Budaylarnn Ekmekilik Kabi

liyeti Saffet O s m a n A r a t , A n k a r a ,

10)

Trkiye Budaylarnn Takdiri ve Muayenesi

Gerngross, Ankara,

i 1 )

1938

Byk

Prof.

1934

iftilik

Vehbi Ayas, inklp

Kitapevi

1 2)

Trkiye Ziraat Mahsulleri

Dr. Reat A k t a n , 1955

13)

T r k Ziraat T a r i h i n e Bir

Fiyatlar
Bak

Birinci K y v e Z i r a a t K a l k n m a Kongresi, A n k a r a ,
14)

Otto

Birinci K y v e Ziraat K a l k n m a Kongresi yayn

1938
Ankara,

1938
15 )

Ziraat

Kanunlar

Ziraat Vekleti Neriyat Md. Say: 679, Ankara,

16)

World Grain Trade

F.A.O,

17)

Statistics

1957-1958

Bulletin M e n s u e l E c o n o m i c et Statistiques
V o l u m e VIII, Mars

18)

1950

Agricoles.

1959

statistik B l t e n l e r i ; Z i r a B n y e v e stihsal,
T r k i y e statistik U m u m

Mdrl