T.C.

STANBUL KLTR NVERSTES

NAAT MHENDSL BLM

BETONARME YAPILARIN GELENEKSEL

YNTEMLERLE DEPREME KARI
GLENDRLMES
Dr.Erdal Cokun
naat Yksek Mhendisi

Giri

Yurdumuz dnyann en etkin deprem kuaklarndan birinin zerinde

bulunmaktadr. Gemite yurdumuzda birok ykc depremler
olduu gibi, gelecekte de sk sk oluacak depremlerle byk can ve
mal kaybna urayacamz akldan karlmamaldr.

Deprem Blgeleri Haritas'na gre, yurdumuzun %92'sinin deprem

blgeleri ierisinde olduu, nfusumuzun %95'inin deprem tehlikesi
altnda yaad ve ayrca byk sanayi merkezlerinin %98'i ve
barajlarmzn
%93'nn
deprem
blgesinde
bulunduu
bilinmektedir.

Son 58 yl ierisinde depremlerden, 58.202 vatandamz hayatn

kaybetmi, 122.096 kii yaralanm ve yaklak olarak 411.465 bina
yklm veya ar hasar grmtr. Sonu olarak denilebilir ki,
depremlerden her yl ortalama 1.003 vatandamz lmekte ve 7.094
bina yklmaktadr.
2

Terminoloji, Ama
Onarm (Repair), hasar grm bir yapy ya da yap elemann
ngrlen bir gvenlik dzeyine getirmek iin yaplan ilemlerdir.
Glendirme (Strengthening), hasar grmemi bir yapy ya da yap
elemann geerli bir gvenlik dzeyine karmak iin yaplan ilemlerdir.
Konuyla ilgili ngilizce yaynlarda ska geen ve giderek teknik
literatrmze de giren Retrofit kelimesi yaplarn depreme kar
glendirilmesi anlamna gelen genel bir kelimedir. rnein, kolonlarn ya
da kirilerin mantolanmas birer Retrofit ilemidir.
Onarmdaki ama nceki durumu geri getirmektir, bu kullanm
bakmndan olabilecei gibi yapnn yk tama kapasitesini, rijitliini,
snekliini ve dayanklln artrmak eklinde olabilir.
Glendirmedeki ama ise, yapnn dayanm ve benzeri karakteristiklerini
nceki dzeyinin stne kartmaktr.

Onarm ve Glendirme Sreleri

Yapnn mevcut halinin belirlenmesi (atlaklar, deformasyonlar,hasarlar),Sistemin durumu

Onarm ve/veya glendirmenin gereklerinin belirlenmesi

Onarm ve/veya glendirme programnn hazrlanmas

Onarm ve glendirmeden sonra yapda temin edilmesi istenen hedeflerin belirlenmesi

nerilen onarm ve /veya glendirme sistemlerinin uygunluunun belirlenmesi

naatn kalitesinin denetlenmesi

Betonarme Yaplarda Gzlenen Kusurlar,Hasar Nedenleri

Uygun olmayan tayc sistem dzenlemeleri

Donat detaylarnn yetersiz veya zayf olmas

naat hatalar, yeterli denetimin olmay

Deprem Riski Altndaki Yaplar

Planda ve deyde simetrik olmayan sistemler
Kat alanlar ve kat ykseklikleri yap ykseklii boyunca deikenlik gsteren sistemler
Diyaframda byk boluklar ieren ya da zayf diyafram balar olan sistemler
Sistemdeki sreksizlikler nedeniyle ykleri en ksa yoldan zemine aktaramayan yaplar
Bitiik dzende olan yaplar
Byk arlklarn, ktlelerin bulunduu yaplar
Yapda yumuak kat, ksa kolon bulunmas
Donatda korozyon, yetersiz donat yzdesi,dk beton kalitesi, kt iilik
Olumsuz zemin koullar, yetersiz temel balantlar

Hasarlar

Donat Detaylarnn Zayf veya Yetersiz Olmas

Kiri kolon birleimlerinde gerektii gibi etriye
sklatrlmas yaplmamtr.
Etriye ularnn kenetlenmesi genellikle kabuk
betonu iinde kalmaktadr.
Dey donatnn bindirme boylar ynetmeliin
ngrdnden ksa tutulmaktadr.
Etriyelerin deprem kuvvetine kar nemli etkisi vardr:
9

Kesme kuvvetine kar kolonun dayanmn artrmak.

Sarg donats olarak betonun snekliini artrmak.

Boyuna donatnn bindirmeli eklerinde aderans

artrmak.

Zayf Kolon-Gl Kiri Problemi

Zayf kolon-gl kiri halinde kolonlar mekanizma durumuna

geerek, yap gme moduna girebilmektedir. Kolonlarn
gl, kirilerin zayf olmas halinde ise plastik mafsallama
kiri ularnda meydana gelmekte, byk deformasyonlarda
dahi sistem stabilitesini koruyarak snek bir davran
gsterebilmektedir

Kolonlarda Hasar Nedenleri

Deprem esnasnda kolonlara gelen kesme kuvvetini karlayacak yeterli
etriye yoksa kolonda ani ve gevrek krlma meydana gelebilir. Kolonlarda
yaygn, genilemi kesme atlaklar ar hasarn varlna iarettir. Doru
yerletirilmi donat, atlan genilemesini nleyerek klcal dzeyde
kalmasn

salar.

Donat,

olabildiince

asal

ekme

gerilmeleri

dorultusunda yerletirilmelidir.
Kolonun depremde iyi bir davran gstermesi iin ularnn sarlmasnn
yansra, kesit boyutlarnn da byk seilmesi gerekir. Onarm ve
glendirmedeki bir ama da kolon kesitlerinin artrlmasdr.

10

Bina kelerinde 1.5 m lik konsol telemesi ve etkileri

11

naat Hatalar, Yeterli Denetim Olmay

Son yllarda meydana gelen depremlerin gsterdikleri Trkiyede etkin denetimin

yaplmadn aka ortaya koymaktadr. ncelikle projede ngrlen beton
kalitesinin olduka altnda beton retildiinden, dayanm kk kmakta, betonda
aderans (bond) zellii byk lde kaybolmaktadr. Depremlerden sonra hasarl
binalarn incelenmesi sonucu kullanlan beton kalitesinin BS5-BS15 civarnda
olduu

saptanmtr.

Yukarda

detayl

olarak

bahs

edildii

gibi

donat

yerletirilmesinde bilinsizce yaplan hatalar ykc hasarlara neden olmaktadr.

12

Kt detaylandrma, kt malzeme ve iilik

13

Perdelerde Hasar Nedenleri

Perdeler krlma konumuna kesme veya eilme nedeniyle ulaabilir.
Eilme krlmasna eilme atla boyunca donatnn akmas ile ulalr.
Kesmenin davrana hakim olduu durumlarda asal ekme gerilmelerine
dik ynde oluan eik atlaklar krlmaya neden olmaktadr.
Bu aamadan sonra perdeler devreden kar ve yap rijitliini byk
lde kaybederek ar hasar grebilir. Kolonlarda anlatld gibi eksik
ve hatal donat dzenlemesi, yetersiz kesit boyutlar perdelerde de
hasar nedeni olarak sylenebilir.

Kesme ve Basn Hasar

Birlikte

14

Glendirmedeki ama:

Yapnn performansn yrrlkteki Deprem

Ynetmeliinin belirledii dzeye karmak.
Yapnn performansn depremde toptan
gmeyi nleyecek dzeye karmak
(iyiletirmek).

15

Yaplarn Glendirilmesinde Esas Alnacak Snflandrma

Yksek olmayan betonarme ve yma bina

(7 ve betonarme ya da daha az katl)
Az katl
(Betonarme 1-3,
yma 1-3)

ok katl
(Betonarme 4-7,
yma 4-7)

Konut

Basitletirilmi
Glendirme

Basitletirilmi ya da
kapsaml
glendirme

nemli Yap

Kapsaml Glendirme

Yksek
betonarme bina
(8 ve daha ok
katl)

elik Yap

Kapsaml
Glendirme

Kapsaml
Glendirme

16

Basitletirilmi glendirme

Tayc Duvarlarn artrlmas

Blme duvarlarnn klasik yntemlerle tayc hale dntrlmesi

ndkm betonarme panellerle tayc sistem oluturulmas

Bodrumda evre perdesi yaplmas

Kat azaltlmas

Ar balkonlarn ve parapetlerin kaldrlmas

Binada mevcut dzensizliklerin kaldrlmas

Blme duvarlarn lif takviyeli kompozitlerle tayc hale dntrlmesi

17

Kapsaml Glendirme
Yap tayc sisteminin dayanmn ve rijitliini artrmak
Betonarme perde eklemek (kolonlarla birleen perdeler, dtan eklenen
perdeler.
Diyagonalli elik ereveler eklemek
Sistemin snekliliini artrmak
Kolonlarda kuatma yaplmas (elik levhalarla mantolama, LTK
kullanlmas)
Kolon glendirilmesi (Kolonlarn betonarme veya elik olarak
mantolanmas)
Yerel rijitlik azaltlmas (Ksa kolonlarn etrafnn almas, duvar azaltlmas
gibi)
Deprem etkilerini azaltmak (Talebin azaltlmas, Talep <Kapasite)
Sismik izolasyon yaplmas (Periyot ve snm artrlmaktadr)
Enerji snmleyici sistemlerin konulmas (Deprem etkileri
snmlenmekte ve yapnn deplasman azaltlmaktadr)
Kat adedinin azaltlmas

18

Karlatrma

Basitletirilmi Glendirme

Kapsaml Glendirme
19

Perdelerle Glendirme

Sisteme eklenecek tayc sistem elemanlarnn tip, say ve boyutlarnn seimi mevcut tayc
sistemin zelliklerine ve yapnn fonksiyonel dzen, durum ve planna baldr.
Sistem iyiletirilmesinde perdelerle glendirme halen en yaygn ve geleneksel uygulama eklidir.
Perde ilave edilmesinde dikkat edilmesi gereken en nemli husus, yeni durumun yapda burulma
etkileri yaratmamasdr. Yapnn ktle ve rijitlik merkezi mmkn olduunca yakn kalmaldr.
Glendirme perdeleri her iki dorultuda en az ikier tane olmaldr. Yapnn kat adedinin ve plandaki
alannn az olmas halinde toplam perde says e de indirilebilir.
Perdenin iki kolon arasnda kalmas tercih edilmelidir. Baz hallerde bir taraftan bir kolona birlemesi
dnlebilir. Bu durumda dier tarafta perde ucu dzenlenmelidir. ki utan da kolona bitiik olmayan
demeyi delip geen perde ile deme arasnda ok byk gerilme ylmalar meydana
geleceinden bu tr perdeler yaplmamaldr.
Perdelerin temellerinin oluturulmas da ok nemlidir. Komu kolonlar da kapsayacak ekilde srekli
veya plak temel dzenlemesi yapmak gerekir. Bu ekilde kolonlarn normal kuvvetlerinden
faydalanarak perdeye komu tekil temeller birletirilerek byk bir perde temeli yaplmas gerekir.

20

Perde Donat Detaylar

Dardan Perde Uygulamas

Kirilere Birletirme

Eksenel Perde

21

elik aprazlarla Glendirme

Yaplan deneysel almalar bu tr glendirme teknii kullanlarak yapnn rijitliinin

4-5 kat kadar artrlabileceini gstermitir.

22

elik aprazlara Glendirmede Uygulama rnei

elik aprazl sistemlerde kuvvetlerin kattan kata iletilmesi gerekmektedir,

Bunun iin elik elemanlarn katlar aras srekliliinin salanmas gerekmektedir.
elik elemanlarn rijitlii betonarmeye gre dk olduundan, beklenen ilevin salanmas
byk kesitli elik elemanlarn kullanlmas ile mmkndr.

23

elik apraz Uygulamalar

24

elik apraz Uygulamalar

25

Kolonlarn Glendirilmesi
Deneysel

ve teorik almalar
erceve tr az katl betonarme
binalarn kolonlarnda en uygun
glendirme ynteminin rijitlik ve
dayanmn
birlikte
artrlmas
olduunu gstermitir.

Kolonlarn
glendirilmesinde
farkl seenekler vardr. Bu
seenekler ve izlenecek stratejiler
kolonun dayanmn, snekliini
ya da rijitliini artrmaya ynelik
olmaldr.

26

Mantolama rnekleri

Betonarme Mantolama

elik Ceketleme

27

elik Ceketleme Uygulamalar

Dayanm artrr. elik elemanlarn

sistemle birlikte alabilmesi iin mevcut
betona iyi yapmas ve ankrajlanmas
gerekir.

28

Kirilerin Glendirilmesi

Betonarme Mantolama

LTK Uygulamas

Dayanm yeterli olmayan kiriler glendirilebilir. Burada en nemli husus komu

kolonlara gre daha gl kiri trnden bir birleim blgesi oluturulmamasdr
(zayf kolon-gl kiri oluturulmamaldr). Kirilerde mantolama bir ya da iki yze
uygulanr.
Kirilerde mesnet kesitinin glendirilmesi, deme kalnlnn artrlp st donat
eklenmesiyle veya alttan kolonu geen bir donat eklenmesiyle olabilir.
Kiriler alttan elik eritler ya da lif takviyeli polimerlerle de glendirilebilirler.

29

Lif Takviyeli Kompozitler (LTK)

Lif takviyeli kompozitler (LTK) son yllarda yaplarn
onarm ve glendirmesinde yaygn olarak kullanlmaya balanmtr.
Modl

zgl Arl (kg/m3)

Lifler

Dayanm (MPa)

Elastisite
(GPa)

Cam Lifleri

1700-2100

50

2500

Karbon Lifleri

1700-2500

150-190

1900

Aramid Lifleri

1700-2100

65-120

1400

30

Lif Takviyeli Kompozitlerle (LTK) Glendirme

Kpr Uygulamas
Yma Duvarn Glendirilmesi (Deney Dzenei)

Kolon Uygulamas

Yaplarn dolgu duvarlarnn LTKlerle glendirilmesi ve perde gibi alabilen elemanlar

haline getirilmesi yani sisteme ynelik iyiletirmelerin yaplabilmesi almalar henz yenidir.
Bu konuda deneysel almalar srdrlmektedir. LTK, binalarn boaltlmadan glendirilmesini
salayabilecek bir yntem olmas itibariyle giderek nem kazanmaktadr.
Duvar glendirmesini hedefleyen LTK tasarm sneklik artrmadan ziyade dayanm artrma
amacyla yaplmaldr. Daha ok beton kalitesinin iyi olduu anacak enine ve boyuna donatnn
yetersiz olduu durumlarda kullanlabilir.

31

Kapasite Tasarm

Mevcut betonarme yaplarn analizi

iin lineer ve lineer olmayan analiz
yntemleri vardr. Kapasite tasarm
iin lineer olmayan statik yk artm
yntemi (Pushover) kullanlmas
nerilir. Bilgisayar yazlmlarnn
gelimesi ile bu tr zmlemeler
zellikle zamanlama asndan
sorun
olmaktan
kmtr.
Unutulmamaldr ki;
Mhendisin
davran
bilgisi,
saduyusu, deneyimi bilgisayar
yazlmlarnn nndedir.

Eleman kapasitlerinin tasarmnda kesme ve basn kapasiteleri eilme kapasitlerinin

stnde tutulmaldr. nk anlan trde krlmalar gevrek, eilme krlmas ise snektir.
Perde ereve sistemlerde nce kirilerin, sonra perde elemanlarn akmas istenir.
Kolonlar perde aktnda elastik kalp, dey ykleri tamaya devam ederler.

32

SONU VE NERLER
Bir yapda glendirmeye karar verilebilmesi iin, nce binann zeminin incelenmesinden ie
balanmal ve zemin koullarnn uygun olduunu grdkten sonra, yapnn ayrntl olarak
incelenmesine geilmelidir. Zemin koullar uygun deilse Geoteknik uzman mhendis ile ibirlii
yaplarak, zeminin iyiletirme yollar aranmaldr.
Glendirme iin tayc sistem elemanlarnda veya sistemin tmnde yetersizlikler bulunduunun ve
uygulanacak iyiletirme teknikleri ile yapya yeterli tama gc salanmasnn mmkn olduunun
saptanmas gerekmektedir. Tayc sistem btnyle glendirilirken baz elemanlarda kapasite
eksiklii grlebilir ve bunlarn ayrca glendirilmesi yoluna gidilmelidir. Sonuta eleman kesit etkileri
kapasiteye uygun hale getirilmelidirler.
Mhendis, analiz iin kullanaca yazlmn neyi nasl yaptnn ve yazlmdaki kabullerin bilincinde
olmaldr.
Glendirme konusunun hayli karmak ve farkl alternatifleri olan bir sre olduu akldan
karlmamaldr.
Trkiyede henz bir Glendirme Ynetmelii yoktur, glendirme ile ilgili bir ynetmeliin
hazrlanmas aciliyet kazanmtr.
Yapnn glendirmesinde maliyet nemli bir kriterdir. Bu kriter gerektii gibi salanamyorsa yapnn
yklp (demolition) yeniden yaplmas da deerlendirilmesi gereken seenekler arasnda yer
almaktadr.

33

KAYNAKLAR

Afet Blgelerinde Yaplacak Yaplar Hakknda Ynetmelik, Bayndrlk ve skan Bakanl, Ankara, 1998.
Kumbasar, N., Celep, Z., Deprem Mhendisliine Giri. 2000.
Demir, H., Depremden hasar grm betonarme yaplarn onarm ve glendirilmesi. T naat Fakltesi, Istanbul, 1992.
Baylke, N., Depremde hasar gren yaplarn onarm ve glendirilmesi. naat Mhendisleri Odas, zmir ubesi, 1999.
FEMA-273. NEHRP Guidelines for the seismic rehabilitation of buildings (Preliminary). Federal Emergency Management Agency,
Washington, 1989.
ATC-40. Seismic evaluation and retrofit of concrete buildings Applied Technology Council, California 1987.
ATC-14. Evaluating the seismic resistance of existing buildings. Applied Technology Council, California, 1987.
zer, E., stanbuldaki betonarme yaplarn deprem gvenliklerinin belirlenmesi, onarm ve glendirilmesi, Istanbul ve Deprem
Sempozyumu, IMO, Istanbul ubesi, Istanbul, 2000.
Ersoy,U., Yaplarn onarm ve glendirilmesinde ODT yaklam deneysel aratrmalar ve uygulama. Prof. Dr. Kemal zdeni anma
semineri, Yaplarn onarm ve glendirilmesi alannda gelimeler, Istanbul, 2002.
Celep,Z., Mevcut betonarme binalarn deprem gvenliinin belirlenmesi ve glendirilmesi genel kurallar. Prof. Dr. Kemal zdeni anma
semineri, Yaplarn onarm ve glendirilmesi alannda gelimeler, Istanbul, 2002.
Saatiolu,M., Yaplarn depreme kar glendirilmesinde yeni yntemler. Prof. Dr. Kemal zdeni anma semineri, Yaplarn onarm ve
glendirilmesi alannda gelimeler, Istanbul, 2002.
Nunez, I., L., Compound Growth or Compound Seismic Risk of Destruction? Some vulnerability lessons from the Izmit, Turkey,
Earthquake of 17 August 1999. Second Euro Conference on Global Change and Catastrophe Risk Management: Earthquake Risks in
Europe IIASA, Laxenburg, Austria, July 6-9, 2000.
Ghobarah, A., El-Attar, M., Aly, N.,M., Evaluation of retrofit strategies for reinforced concrete columns: a case study. Engineering
Structures 22, pp. 490-501, 2000.
National Building Code of Canada. NBCC. Ottawa, (Ontario, Canada): National Research Council of Canada, 1995.
Rizkallah, S., Tarek, H., and Hassan, N., Design recommendations for the use of FRP for reinforcement and strengthening of concrete
structures. Progressive Structural Engineering Materials 5, pp. 16-28, 2003.
Nanni, A., Flexural behavior and design of reinforced concrete using FRP rods. Journal of Structural Engineering 1993: 119(11): 3344
3359.
Istanbul iin deprem master plan (BU,TU,ODT,YT)
Depremde gvenli binalar semineri, stanbul,2003.

34