ALLAH'IN İSİMLƏRİ. Azərbaycan

Sizi v kainat n inc xsusiyytin qdr qsursuz
kild yaradan Allah n qdr tanyrsnz?

Bir ox insan frqli mdniyytlrin v qayna blli
olmayan bilgilrin tsiri il Allah haqqnda yanl
dnclr sahibdir. Halbuki, Allah 1400 il nc nazil
etdiyi Quranda insanlara zn tantm v zn aid
isimlri bildirmidir.
Bel ki, hazrda oxuduunuz kitabn mqsdi siz ah
damarnzdan daha yaxn olan Allah Quranda bildiriln
kild tantmaq, bellikl, uca Allaha daha yaxn
olmanz tmin etmkdir.
MLLF HAQQINDA: Harun Yhya imzasndan istifad edn Adnan Oktar 1956-c ild Ankarada anadan olub. 1980-ci illrdn bri imani, elmi
v siyasi mvzularda bir ox sr yazb. Bununla
yana, mllifin tkamllrin saxtakarlqlarn,
iddialarnn sasszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla qaranlq laqlrini z xaran ox
mhm srlri var.
Mllifin btn srlrindki ortaq mqsd Qurann
tbliini dnyaya atdrmaq, bellikl, insanlar
Allahn varl, birliyi v axirt kimi sas imani mvzular zrind dnmy svq etmk v inkar sistemlrin sassz tmllrini v batil mllrini nmayi etdirmkdir. Bel ki, mllifin bu gn qdr 73 mxtlif dil
trcm ediln 300-dn ox sri dnya sviyysind geni oxucu ktlsi
trfindn oxunur. Harun Yhya Klliyyat, Allahn izni il XXI srd dnyadak insanlar Quranda trif ediln hzur v slh, doruluq v dalt,
gzllik v xobxtliy aparmaa sbb olacaqdr.
Sizi v kainat n inc xsusiyytin qdr qsursuz

kild yaradan Allah n qdr tanyrsnz?
Bir ox insan frqli mdniyytlrin v qayna blli
olmayan bilgilrin tsiri il Allah haqqnda yanl
dnclr sahibdir. Halbuki, Allah 1400 il nc nazil
etdiyi Quranda insanlara zn tantm v zn aid
isimlri bildirmidir.
Bel ki, hazrda oxuduunuz kitabn mqsdi siz ah
damarnzdan daha yaxn olan Allah Quranda bildiriln
kild tantmaq, bellikl, uca Allaha daha yaxn
olmanz tmin etmkdir.
MLLF HAQQINDA: Harun Yhya imzasndan istifad edn Adnan Oktar 1956-c ild Ankarada anadan olub. 1980-ci illrdn bri imani, elmi
v siyasi mvzularda bir ox sr yazb. Bununla
yana, mllifin tkamllrin saxtakarlqlarn,
iddialarnn sasszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla qaranlq laqlrini z xaran ox
mhm srlri var.
Mllifin btn srlrindki ortaq mqsd Qurann
tbliini dnyaya atdrmaq, bellikl, insanlar
Allahn varl, birliyi v axirt kimi sas imani mvzular zrind dnmy svq etmk v inkar sistemlrin sassz tmllrini v batil mllrini nmayi etdirmkdir. Bel ki, mllifin bu gn qdr 73 mxtlif dil
trcm ediln 300-dn ox sri dnya sviyysind geni oxucu ktlsi
trfindn oxunur. Harun Yhya Klliyyat, Allahn izni il XXI srd dnyadak insanlar Quranda trif ediln hzur v slh, doruluq v dalt,
gzllik v xobxtliy aparmaa sbb olacaqdr.
YAZII V SRLR HAQQINDA

Harun Yhya txllsndn istifad edn yaz Adnan Oktar 1956-c
ild Ankarada anadan olmudur. btidai v orta thsilini Ankarada
almdr. Daha sonra stanbul Memar Sinan Universitetinin ncsnt
fakltsind v stanbul Universitetinin Flsf blmsind thsil
almdr. 1980-ci illrdn bu yana imani, elmi v siyasi mvzularda bir
ox sr hazrlamdr. Bununla yana, yaznn tkamllrin saxtakarlqlarn, iddialarnn sasszln v darvinizmin qanl ideologiyalarla
olan qaranlq laqlrini ortaya qoyan ox hmiyytli srlri vardr.
Harun Yhyann srlri txminn 30.000 klin olduu cmi 45.000
shiflik klliyyatdr v bu klliyyat 73 frqli dil trcm edilmidir.
Yaznn txlls inkar dncy qar mbariz aparan iki peymbrin
xatirsin hrmt olaraq adlarn yad etmk n Harun v Yhya adlarndan
gtrlmdr. Yaz trfindn kitablarn z qabnda Rsulullahn (s..v)
mhrnn olmasnn simvolik mnas is kitablarn mzmunu il laqdardr.
Bu mhr Qurani-krimin Allahn son kitab v son sz, Peymbrimizin
(s..v) xatml-nbiya olduunun rmzidir. Yaz btn yaymlarnda Quran
v Rsulullahn snnsini zn rhbr etmidir. Bu surtl, inkar dnc
sistemlrinin btn tml iddialarn bir-bir ortadan qaldrma v din qar
ynln etirazlar tam susduracaq son sz sylmyi sas almdr. Byk
hikmt v kamal sahibi olan Rsulullahn mhrndn bu son sz
sylmk niyytinin duas olaraq istifad edilmidir.
Yaznn btn ilrindki ortaq hdf Qurann tbliini
dnyaya atdrmaq, bellikl, insanlar Allahn varl,
birliyi v axirt kimi tml imani mvzular zrind
dnmy svq etmk v inkar sistemlrin sassz tmllrini v azn ttbiqlrini gzlr nn kmkdir.
Nec ki, Harun Yhyann srlri Hindistandan
Amerikaya, ngiltrdn ndoneziyaya, Poladan Bosniyaherseqovinaya, spaniyadan Braziliyaya, Malayziyadan
taliyaya, Fransadan Bolqarstana v Rusiyaya qdr
dnyann lav bir ox lksind sevilrk oxunur.
ngilis, fransz, alman, italyan, ispan, portuqal,
urdu, rb, alban, rus, bonaq, uyur, ndoneziya, Malay, benqal, serb, bolqar, in,
Danimarka v sve dili kimi bir ox dil trcm ediln srlr xaricd geni oxucu
ktlsi trfindn izlnilir.
Dnyann drd trfind fvqlad tqdir toplayan bu srlr bir ox insann iman etmsin,
bir oxunun da imannda drinlmsin vsil olur. Kitablar oxuyub aradran hr ks
bu srlrdki hikmtli, dolun, asan aydn olan v smimi slubun, all v elmi
yanamann frqind olar. Bu srlr srtli tsir etm, qti ntic verm, etiraz v tkzib
edil bilinmyn xsusiyytlri dayr. Bu srlri oxuyan v zrind ciddi kild
dnn insanlarn artq materialist flsfni, ateizmi v digr azn gr v flsflrin
he birini smimi olaraq mdafi etmlri mmkn deyil. Bundan sonra mdafi etslr
d, ancaq romantik inadla mdafi edcklr. nki fikri dayaqlar aradan gtrlmdr.
Dvrmzdki btn inkar cryanlar Harun Yhya klliyyat qarsnda fikirl mlub
olmular.
bhsiz, bu xsusiyytlr Qurann hikmt v ifad tsirliliyindn qaynaqlanr. Yaz bu
srlr gr ynmr, yalnz Allahn hidaytin vsil olmaa niyyt etmidir. Bundan
baqa, bu srlrin ap v nrind hr hans bir maddi qazanc gdlmr.
Bu hqiqtlr gz nn gtirildikd insanlarn grmdiklrini grmlrini tmin edn,
hidaytlrin vsil olan bu srlrin oxunmasn tviq etmyin d ox hmiyytli
xidmt olduu ortaya xr.
Bu qiymtli srlri tantman yerin insanlarn zehinlrini bulandran, fikri qarqlq
meydana gtirn, bh v trdddlri aparmaq v iman qurtarmaq n gcl v iti
tsiri olmad mumi tcrb il sabit olan kitablar yaymaq is mk v zaman itkisin
sbb olar. man qurtarmaq mqsdindn ox, yaznn dbi gcn vurulamaa
ynln srlrd bu tsirin ld edil bilmycyi mlumdur. Bu mvzuda bhsi olanlar
varsa, Harun Yhyann srlrinin tk mqsdinin dinsizliyi yox etmk v Quran xlaqn
yaymaq olduunu, bu xidmtdki tsir, mvffqiyyt v smimiyytin aq kild
grndyn oxucularn mumi qnatindn anlaya bilrlr.
Bilmk lazmdr ki, dnyadak zlm v qarqlqlarn, mslmanlarn kdiyi ziyytlrin
tml sbbi dinsizliyin fikri hakimiyytidir. Bunlardan xilas olman yolu is dinsizliyin
fikirl mlub edilmsi, iman hqiqtlrinin ortaya qoyulmas v Quran xlaqnn insanlarn
qavrayb yaaya bilcklri kild izah edilmsidir. Dnyann gndn-gn daha ox
brndy zlm, fsad v qarqlq mhiti diqqt alndnda bu xidmtin mmkn
qdr srtli v tsirli kild edilmsinin lazm olduu aydndr. ks halda, ox gec ola
bilr.
Bu hmiyytli xidmtd ndrliyi zrin gtrn Harun Yhya klliyyat Allahn izni
il 21-ci srd dnya insanlarn Quranda tsvir ediln hzur, slh, dzgnlk, dalt,
gzllik v xobxtliy damaa vsil olacaq.
OXUCUYA
n
Bu kitabda v digr ilrimizd tkaml nzriyysinin squtuna xsusi yer ayrlmasnn sbbi
bu nzriyynin hr cr din leyhdar olan flsfnin tmlini meydana gtirmsidir. Yaradl
v dolaysil Allahn varln inkar edn darvinizm 150 ildir ki, bir ox insann imann itirmsin v ya bhy dmsin sbb olmudur. Buna gr d, bu nzriyynin yalan olduunu gzlr nn gtirmk hmiyytli imani bir vzifdir. Bu hmiyytli xidmtin btn
insanla atdrlmas is zruridir. Bzi oxucularmz ola bilr ki, yalnz bir kitabmz oxumaq
imkan tapa bilr. Bu sbbl, hr kitabmzda bu mvzuya xlas d olsa yer ayrlmas uyun
hesab edilmidir.
Qeyd edilmsi lazm olan baqa bir xsus da bu kitablarn mzmunu il laqdardr. Yaznn
btn kitablarnda imani mvzular Quran aylri ynnd izah edilir v insanlar Allahn aylrini yrnmy v yaamaa dvt edilirlr. Allahn aylri il laqdar btn mvzular
oxucuda he bir bh v ya sual buraxmayacaq kild aqlanmdr.
Bu mvzuda istifad ediln smimi, sad v slis slub is kitablarn ham trfindn rahat
baa dlmsini tmin edir. Bu tsirli v sad izah saysind kitablar bir nfs oxunan kitablar ibarsin tam uyun glir. Dini qti kild rdd edn insanlar bel bu kitablarda bildiriln hqiqtlrdn tsirlnir v yazlanlarn doruluunu inkar ed bilmirlr.
Bu kitab v yaznn digr srlri oxucular trfindn xsn oxuna bilcyi kimi, qarlql
shbt raitind d oxuna bilr. Bu kitablardan istifad etmk istyn bir qrup oxucunun, kitablar bir yerd oxumalar mvzu il laqdar z tfkkr v tcrblrini d bir-birlrin
trmk baxmndan faydaldr.
Bununla bel, yalnz Allahn razl n yazlan bu kitablarn tannmasnda v oxunmasnda
itirak etmk d byk xidmtdir. nki yaznn btn kitablarnda isbat v raz salc yn
son drc gcldr. Bu sbbl, dini izah etmk istynlr n n tsirli sul bu kitablarn
digr insanlar trfindn d oxunmasnn tviq edilmsidir.
Kitablarn arxasna yaznn digr srlrinin tqdimatnn hmiyytli sbblri vardr. Bu
sayd kitab nzrdn keirn xs yuxarda yazlan xsusiyytlri dayan v oxumaqdan
xolandn mid etdiyimiz bu kitabla eyni xsusiyytlr sahib daha bir ox srin olduunu
grr, imani v siyasi mvzularda faydalana bilcyi zngin bir qaynan mvcudluuna ahid
olacaq.
Bu srlrd digr bzilrind grln, yaznn xsi qnatlrin v bhli qaynaqlara saslanan izahlara, mqddsata qar lazm olan db v hrmt diqqt yetirilmyn slublara,
bhli v hminin incidici yazlara rast gl bilmzsiniz.
Bu kitabda istifad ediln aylr . Musayevin trcm etdiyi

Qurani-krim kitabndan gtrlmdr.
www.harunyahya.org - www.harunyahya.net - www.harunyahya.az
NDKLR:
Sizi yaradan Allah n qdr tanyrsnz?........................11
DL ............................................................................................14
FVV.......................................................................................17
AXIR...........................................................................................18
HKAML-HAKMN .............................................................19
ALM ..........................................................................................20
LYY ........................................................................................21
ASM ..........................................................................................24
ZM ..........................................................................................26
ZZ ...........................................................................................28
BAS ...........................................................................................30
BAQ...........................................................................................33
BAR ...........................................................................................35
BASR.........................................................................................37
BAST .........................................................................................39
BATN.........................................................................................41
BD...........................................................................................42
BRR..........................................................................................44
CAM ..........................................................................................46
CABBAR ....................................................................................48
DA .............................................................................................50
DAF ........................................................................................52
DRR .........................................................................................54
RHAMR-RAHMN .............................................................57
VVL.......................................................................................59
FALQ .........................................................................................61
FASL..........................................................................................63
FATR..........................................................................................65
ALLAHIN SMLR
FTTAH .....................................................................................67
QFFAR .....................................................................................69
QNYY.....................................................................................71
XBR ........................................................................................73
HAD...........................................................................................75
HAFD ........................................................................................77
HAFZ.........................................................................................79
HAKM .......................................................................................81
HKM .......................................................................................82
HAQQ .........................................................................................84
XALQ ........................................................................................86
HLM .......................................................................................88
HMD .......................................................................................90
HASB ........................................................................................92
HAYY .........................................................................................94
QABD........................................................................................96
QABL ........................................................................................98
QAD.........................................................................................100
QDM .....................................................................................102
QADR......................................................................................104
KAF .........................................................................................106
QHHAR .................................................................................108
QYYUM.................................................................................110
QARB ......................................................................................112
QASM......................................................................................113
QAV .........................................................................................115
KBR ......................................................................................117
KRM .....................................................................................119
QUDDS..................................................................................121
LTF .......................................................................................123
MAKR .....................................................................................125
MALK-YVMUD-DN ........................................................127
Harun Yhya (Adnan Oktar)
MALKL-MLK ...................................................................129
MCD .....................................................................................130
MLCA ....................................................................................131
MLK .....................................................................................133
MTN .....................................................................................135
MVLA....................................................................................137
MXXR / MQDDM .....................................................139
MZZB ................................................................................141
MHT .....................................................................................143
MBK / MDHK..................................................................145
MVFF ................................................................................147
MHS......................................................................................149
MHSN...................................................................................150
MHY .....................................................................................152
MQLLB .............................................................................154
MKML..................................................................................156
MQTDR .............................................................................157
MNTQM ............................................................................159
MSVVR .............................................................................161
MBR ..............................................................................163
MBYYN.............................................................................165
MDBBR .............................................................................167
MMN ....................................................................................169
MCB .....................................................................................172
MHYMN............................................................................174
MTAL ................................................................................176
MTKBBR........................................................................178
MSVVA...............................................................................180
MSTAN...............................................................................182
MTHHR .............................................................................184
MYSSR..............................................................................186
MZKK................................................................................188
10
ALLAHIN SMLR
MZYYN.............................................................................189
MZL......................................................................................191
MN .....................................................................................193
NASR ......................................................................................196
NUR ..........................................................................................198
RBBL-ALMN...................................................................202
RAF .........................................................................................204
RHMAN-RHM ..................................................................206
RAQB ......................................................................................209
RAUF ........................................................................................211
RZZAQ ..................................................................................213
SMD ....................................................................................215
SADQ ......................................................................................217
SAQ .........................................................................................219
SAN .........................................................................................221
SALAM ....................................................................................223
SM ........................................................................................225
AF..........................................................................................227
F..........................................................................................229
ARH ......................................................................................231
HD ......................................................................................233
KUR .....................................................................................235
TVVAB ..................................................................................237
VAHD ......................................................................................239
VARS .......................................................................................241
VAS..........................................................................................243
VDUD ....................................................................................245
VHHAB .................................................................................246
VKL ......................................................................................247
VL .........................................................................................249
ZLCLAL-VL-KRAM....................................................251
ZAHR ......................................................................................253
LAV BLM: TKAML YALANI ................................255
11
Sizi yaradan Allah

n qdr tanyrsnz?
Sizi kim yaratd? Siz bdninizi, gzlrinizin, salarnzn rngini kim verdi? Boyunuzun uzunluunu, salarnzn rngini kim tyin etdi? Sizinl birlikd digr insanlar, gylri, yeri v bu ikisinin
arasnda yaayan btn canllar kim yaratd? Kosmosun drinliklrindki planetlrin, Gnin v ulduzlarn nizamn kim tyin etdi?
Siz btn bu suallara sadc bir cavab verirsiniz: Allah. Sizin
kimi digr insanlar da bu suallara: Allah, -dey cavab verirlr.
Nec ki, Allah Quranda insanlarn z azlar il bu hqiqti tsdiq
edcklrini bel bildirmidir:
Hqiqtn, gr: Gylri v yeri kim yaratm, gni v
ay kim ram etmidir? dey sorusan, onlar mtlq:
Allah! dey cavab vercklr. El is onlar niy dndrilirlr? (nkbut sursi, 61)
Yax, sizi v kainat n inc detalna qdr planlayan Yaradcmz n qdr tanyrsnz? Sizi hr an grdyn, eitdiyini, etdiyiniz hr eydn hr an xbrdar olduunu bilirsinizmi? Siz gr
Allah haradadr? Sizi yaratdqdan sonra z banza buraxr? Yoxsa
nec yaamal olduunuzu bildirir? Allah gr bilrsinizmi?
Onunla dana biln bir insan varm? nsanlardan baqa hans varlqlar yaratd? O, lmdn sonra nec hyat vd edir?
bhsiz, bunlar kimi daha bir ox sual veril bilr v siz d bu
suallarn hamsn cavablayarsnz. Bu cavablar ya ailnizdn, qohumlarnzdan v trafnzdan, ya da oxuduunuz kitablardan yrn-
12
ALLAHIN SMLR
diklriniz olacaq. Yaxud da illr vvl din drsind oxuduqlarnzdan

alnzda qalanlar... Yax, verdiyiniz cavablarn, hqiqtn, doru
olub-olmadn he dnmsnzm?
bhsiz, hr ks Allah haqqnda ox frqli fikirlr syly bilr.
Flsfi Allah izah edrkn vvlc ald thsili n plana xarr,
tsirlndiyi filosoflarn fikirlrindn istifad edrk Allah tandr.
Allah haqqnda he bir mlumat olmayan evdar qadn qonusundan
eitdiyi mlumatlara inanr. Allahla laqdar kitab yazan yaz is
blk d he din thsili almayb, htta Allahn endirdiyi aylrdn
birini bel bilmir. Lakin bu yaznn kitabn oxuyan hr ks sanki
onun fikirlri tamamil doru imi kimi qbul edir, btn yazlanlar
ttbiq edir v trafndak hr ks zndn ox min olaraq oxuduqlarn izah edir. nsanlarn oxu o gn qdr trafndan eitdiklrinin
v yrndiklrinin shv v ya skik ola bilcyin ehtimal vermir.
Lakin unudulmamaldr ki, insan shv ed, cahillik ed bilr. Bu
halda, biz Allah n doru tandacaq qaynaq yalnz Onun bizlr
endirdiyi haqq kitab Qurandr. Allah Quranda insanlarn yrnmli
olduqlar eylri aqlamdr. Yuxardak suallarn Qurandak cavablarna baxsaq, vvlc, Allahn yalnzca gylrd deyil, hr
yerd olduunu grrik. Allah btn insanlara olduu kimi, siz d
ah damarnzdan daha yaxndr. Sizin hr etdiyiniz ahiddir, hr
eyi grr. Syldiyiniz btn szlri eidir. inizdn etdiyiniz btn dualar bilir. Hr an sizin yannzdadr. stlik, Allah dildiyi
qulu il danr. Msln: Quranda, hz. Musa il danaraq onu digr
insanlardan stn etdiyi bildirilmidir. Allah insanlarla brabr mlklri v cinlri d yaratmdr. Hminin Allah dnya hyatndan
sonra sonsuza qdr davam edck cnnt v chnnm hyat da
yaratmdr. nsanlara lmlrindn sonra cnnt ged bilmlri
n nec yaamal olduqlarn da Quranla bildirmidir. Btn bunlar
yuxarda soruduumuz suallarn qsa cavabdr v bu cavablarn hams Quranda var.
13
Hazrda, linizd tutduunuz bu kitab da siz ah damarnzdan

daha yaxn olan Allah Quranda bildirdiyi kild tantmaq n yazlmdr. Bu kitabn mqsdi alnzdak yanl mlumatlarn yerin
Qurani-krimdki hqiqi Allah inancn yerldirmk, bellikl, uca
Allah daha yax tanmanz, Ona daha yaxn olmanz tmin etmkdir. Allah 1400 il vvl endirdiyi Quran aylri il insanlara
zn tantm, zn aid adlar bildirmidir. Quranda veriln mxtlif nmunlr v izahlar Onun sonsuz aln, elmini, sntini gz
nn gtirir. Allah Quran il zn qullarna tandr.
Bu kitabda yerln hr adn altnda istifad ediln aylr aqlanan adn kediyi aylrdir. Bu aylrin rbcsin baxsaq, Allahn
bu adlarnn aylrin iind kediyini grrik. Bundan baqa, hr ismin altnda, blk d bu gn qdr zrind dnlmyn detallar
xatrladacaq qsa aqlamalar var. lbtt, bu aqlamalar gylrin
v yerin Rbbi olan Allah tantmaq n kifayt deyil. nki btn
kainat, btn canllar, insanlar v maddni yaradan v n gzl adlarn sahibi olan Allahn sadc bir adn aqlamaq n bel cildlrl kitab yazla bilr. Lakin bel imkan olmad n bu kitabda
qsa nmunlrdn, insan dnmy svq edck izahlardan istifad edilrk oxucunun tfkkr almaa allr.
linizdki kitabla laqdar gzdn qarlmamal daha bir cht
var: bu kitab siz yalnz Quranda ken mlumatlar atdrr. nki
Allahn adlar haqqnda Onun Quranda biz yrtdiyindn baqa
he bir mlumatmz yoxdur. Biz mlum olmayanlar is Rbbimizin
qatnda gizlidir:
Onlar: Sn paksan, mqddssn! Snin biz yrtdiklrindn baqa biz he bir ey bilmirik. Biln Sn, hikmt sahibi Snsn, - dedilr. (Bqr sursi, 32)
ALLAHIN SMLR
14
DL
Adil olan, dalti mr edn
Ey iman gtirnlr! Allah qarsnda sabitqdm v daltli ahidlr olun. Hr hans bir camaata qar olan kininiz
sizi daltsizliy svq etmsin. daltli olun. Bu, tqvaya
daha yaxndr. Allahdan qorxun. Allah etdiklrinizdn xbrdardr! (Maid sursi, 8)
Allah daltlilrin n xeyirlisidir. Onun nizam btn kainat ehtiva etmidir. O, daltini dnyada v axirtd qullarna gstrck.
Hr eyi haqq il grn, hr eyin daxilini, xaricini biln, hr eydn
xbrdar olan Allahn btn ilri hikmtli v daltlidir.
nsanlarn hyatlar boyu ildiklri btn mllr mtlq Allahn
daltin gr qiymtlndirilck. Allah Quranda zlm ednlrin
zlmlrinin qarlqsz qalmayacan, yax bir szn bel mkafatnn verilcyini xbr verir. Btn bunlarn daltl qiymtlndirilcyi yer axirtdir; Allahn sonsuz daltinin tclli edcyi yer...
Dnya hyatnda inkarlarn peymbrlr v mminlr yaratdqlar tinliklr, atdqlar rlr, ildiklri gnahlar qarlqsz
qalmayacaq. Mminlrin cnntdki drclrini yksldn btn
bu tinliklr, inkarlarn da chnnmin n alt tbqlrin dmlrin vsil olacaq. Allah hesab gnnd son drc hssas trzilrl he kim haqszlq etmyck, dnyada onlara verdiyi vaxtn
sonunda sonsuz daltin uyun olaraq hesabn grck. bhsiz,
Allah hr eyi biln v vdin n sadiq olandr. nsanlar dnyada etdiklrinin qarln axirtd mtlq grcklr. Bellikl, inkarlar
mllrinin qarln n ar kild tapacaq, Allaha imanlarnda
v ballqlarnda qrarl olanlar is etdiklrinin qarln n gzli
il Allahdan alacaqlar. Ayd bel buyurulur:
15
Sn beyt ednlr, bhsiz ki, Allaha beyt etmi olurlar.

Allahn li onlarn llrinin stnddir. Kim (beyti) pozsa,
ancaq z leyhin pozmu olar. Kim Allahla etdiyi hdi yerin
yetirs, (Allah) ona byk mkafat verr! (Fth sursi, 10)
Ancaq burada zrind diqqtl dnlmli cht var. Allahn
daltini dnrkn bu, qtiyyn insanlarn dalt anlay il mqayis edilmmlidir. nki inkar edn insan istklri v zifliklri
qarsnda aciz qala bilr, daltli olmaa alarkn emosionallq
ed bilr, bir mvzu haqqnda shv hkmlr ver bilr v etdiklrini
unuda bilr. n vacibi d qarsndaknn iindn keirdiklrini bilmsi mmkn deyil. Allah is sla shv etmz v sla unutmaz.
Allah hr insan n onun hrktlrin nzart edn v mllrini
yazan mlklr tyin edib. Bu mlklr insanlarn hm iindn keni, hm d btn hrktlrini yazrlar. Ntic olaraq, Allah insann
ruhuna tamamil hakimdir. n daltli hkm verck olan da Rbbimizdir. sra sursinin 71-ci aysind Allahn sonsuz dalt
sahibi olduu bel xbr verilir:
Bir gn btn insanlar z imamlar il birlikd aracaq.
ml dftrlri sa llrin verilnlr onu oxuyar. Onlara
tk qdr haqszlq edilmz. (sra sursi, 71)
Btn pisliklrin, inananlarn leyhin qurulan qruplamalarn,
hazrlanan tllrin qarl n kiik detalna qdr axirtd verilck.
slind, Allah inkarlara dnya hyatnda yalnzca onlarn pisliklrini artrmaa sbb olacaq mal, mlk, znginlik v bunun kimi
bir ox imkan ver bilr. Allah aylrind bunlara aldanmama bildirmidir. nki qsa dnya hyatndak mnftin axirtdkinin yannda he bir mnasnn v hmiyytinin olmad, bhsiz, hqiqtdir. Hm d sonsuz chnnm inkarlara get-ged yaxnlaarkn...
sl yurd olan axirtd hr nfs etdiklrini qarsnda hazr tapacaq. Allah sonsuz daltinin tcllisini qullarna cnnt v chnnmind sonsuza qdr gstrck. Allah n sonunda zn inananlarla
ALLAHIN SMLR
16
inanmayanlarn arasn haqq il ayracaq.
Allah din yolunda sizinl vurumayan v sizi yurdunuzdan

xartmayan kimslr yaxlq etmyi v onlarla daltl
rftar etmyi siz qadaan etmz. Allah daltli olanlar sevr!
(Mumthin sursi, 8)
Allah siz mantlri z sahiblrin qaytarmanz v insanlar
arasnda hkm etdiyiniz zaman daltl hkm etmnizi mr
edir. Hqiqtn, Allahn bununla siz verdiyi yd nec d
gzldir! lbtt, Allah eidndir, grndir! (Nisa sursi, 58)
Onlar yalana qulaq asanlar v haram yeynlrdir. gr yanna glslr, aralarnda hkm et v ya onlardan z evir.
gr onlardan z dndrsn, sn he bir zrr ver bilmzlr. gr aralarnda hkm etsn, daltl hkm et. Allah dalt sahiblrini sevr! (Maid sursi, 42)
De: Rbbimiz bizi toplayacaq v aramzda daltl hkm
edckdir. daltl hkm edn, biln ancaq Odur! (Sba
sursi, 26)
Ey iman gtirnlr! znzn v ya valideynlrin, ya da yaxn qohumlarn leyhin olsa bel, Allah ahidlri kimi dalti
qoruyun. (leyhin ahidlik edcyiniz xslrin) varl v ya
kasb olmasndan asl olmayaraq, Allah onlarn hr ikisin
daha yaxndr. Hissiyyata qaplb haqdan uzaqlamayn! gr
siz (cfngiyat) dansanz v ya (hqiqti demkdn) boyun
qarsanz, bilin ki, Allah n etdiklrinizdn xbrdardr.
(Nisa sursi, 135)
17
FVV
fvi ox olan
gr yax bir mli akara xarsanz, yaxud onu gizltsniz v ya bir pisliyi fv etsniz (Allah onlar bilr). Hqiqtn, Allah balayandr, qdrt sahibidir! (Nisa sursi,
149)
nsan, yaradl etibar il shv etmy meyilli varlqdr. Hr an

bir ox mvzuda qsurlu dn bilr, shv qrar ver bilr, xta ed
bilr. Ancaq insan yaradan v ondak bu atmazlqlar biln Allah
ediln shvlri d fv edndir. Allahn fvi olmazsa, he bir insann
cnnt girmsi mmkn olmazd. Bu hqiqt Quranda aq-akar
diqqt kilir:
gr Allah insanlar zlmlri zndn czalandrsayd, yer
znd he bir canln sa buraxmazd. Lakin (Allah) onlara
myyn mddt mhlt verr. cllri glib atdqda is
birc saat bel n geri qalar, n d irli ke bilrlr. (Nhl
sursi, 61)
Lakin unudulmamaldr ki, Allahn fvediciliyi smimi qullarna
aiddir. O, zn smimi ynln insanlarn gnahlarn fv edr.
hmiyytli olan insann smimi olub qti kild tvb etmsidir.
Yoxsa tvb edib tkrar vvlki shvlrin geri qaydanlarn v etdiklrindn hqiqi pemanlq hiss etmynlrin tvbsini qbul etmycyini Allah bir ayd bel bildirir:
Allah yannda yalnz o kslrin tvbsi qbul olunar ki, onlar
nadanlq ucundan pis bir i grdkdn sonra drhal tvb
edrlr. Allah bellrinin tvbsini qbul edir! Hqiqtn,
Allah bilndir, hikmt sahibidir! (Nisa sursi, 17)
ALLAHIN SMLR
18
AXIR
Hr ey yox olandan sonra da var olan
vvl d, Axr da, Zahir d, Batin d Odur. O, hr eyi bilndir! (Hdid sursi, 3)
Allah kainat yoxluqdan yaradb v onu n sonda yen vvlki

vziyytin qaytaracaq, yox edck. Yox olmayacaq he bir ya,
lmsz olan he bir canl mvcud deyil. Dnyadak btn canllar
doulur v lr, hr eyin bir mr, mddti var. Halbuki, Quranda
bildirildiyi kimi, Allah vvldir, axrdr, yni balanc olmad
kimi, sonu da yoxdur. Hr ey yox olduqdan sonra baqi qalacaq olan
da Odur.
mr v zaman yaradan Allah maddy aid btn bu xsusiyytlrdn uzaqdr. O, vvli v sonras olmayandr. Sonsuzluun sahibi, zamana v mkana tabe olmayan Allahdr. Nticd, kainat
tkrar balanc nqtsin dnck, canl-cansz he bir ey qalmayacaq. Yalnz Allahn varl baqi qalacaq. Allah bu hqiqti Quranda bu cr bildirir:
(Yer) znd olan hr ks fanidir. Ancaq zmt v krm
sahibi olan Rbbinin zat baqidir. (Rhman sursi, 26-27)
Gylrd v yerd olanlarn hams Allahn nin triflr
deyir. O, qdrtlidir, mdrikdir. Gylrin v yerin hkmranl Ona mxsusdur. O, hm dirildir, hm d ldrr. O, hr
ey qadirdir. (Hdid sursi, 1-2)
Gylri v yeri alt gnd yaradan, sonra da r ucalan
Odur. O, yer girni d, oradan xan da, gydn enni d,
oraya qalxan da bilir. Siz harada olsanz bel, O, sizinldir.
Allah sizin n etdiklrinizi grr. (Hdid sursi, 4)
19
HKAML-HAKMN
Hkm vernlrin hakimi
Mgr Allah hakimlrin hakimi deyilmi?! (Tin sursi, 8)
Hr iin hkmn vern, nticlndirn Allahdr. Btn hadislr Onun mri il, dilmsi il meydana glir v inkiaf edir. Allahn
verdiyi hkmlrd mtlq bir ox hikmt gizlidir. Lakin insanlarn
oxu Allahn hkmlrini z mhdud allar il qiymtlndirir v
bellikl d Allahn hkmlrini tam olaraq qavraya bilmirlr. Halbuki, Allah sonsuz aln sahibidir. stlik, zaman v mkandan da
mnzzhdir; bu anlaylar yaradan, insanlarn zamana v mkana
tabe olaraq yaamasn uyun bilndir. nsan he vaxt bir gn sonra,
htta bir saat sonra nlr yaayacan bilmir. O is bir i hkm etdiyi zaman bir gn sonra, illr sonra v htta qiyamt qdr o iin
n il nticlncyin d hakimdir. Buna gr d verdiyi hkm hr
zaman n doru, n yax v n hikmtli olandr.
Lakin iman etmynlr bu hqiqti baa dmrlr. traflarnda
ba vern hr hadisnin myyn sbblr bal olaraq tsadfn
meydana gldiyini znn edirlr. Allahn hkm etdiyi hadislrdki
hikmtlri qiymtlndir bilmirlr. Meydana gln hr hadisnin
Allahn idarsind olduunu anlamrlar. Mminlr is Allahn verdiyi hkmlrin hikmtlrini qavramaa alr v Onun daim n
yax v n xeyirli hkm vern olduunu bilirlr. Allah Quranda bel
buyurur:
Sn n vhy glirs, ona tabe ol. Allah hkm vern qdr
sbir et. O, hkm vernlrin n yaxsdr! (Yunis sursi, 109)
Nuh Rbbin mracit edib dedi: Ey Rbbim! Olum mnim ail zvlrimdndir. Snin vdin, szsz ki, haqdr. Sn
hakimlrin hakimisn! (Hud sursi, 45)
ALLAHIN SMLR
20
ALM
Hr eyi ox yax biln
rq d, qrb d Allahndr: hans trf ynlsniz, Allah
oradadr. bhsiz ki, Allah genidir, bilndir! (Bqr
sursi, 115)
nsanlar dn bilck ura sahib olduqlar andan etibarn yrnmy balayrlar. Myyn bir yaa atdqdan sonra da thsil almaa v biliklr ld etmy davam edirlr. Htta bzi insanlar
myyn bir mvzu zr mtxssislirlr. Msln, fizika mhndisi fizika qanunlarnn hamsn yrn bilr v ya flsf zr thsil
alm insan flsfi mvzulara tam olaraq hakim ola bilr. Yen yeni
tarix z mtxssislmi tdqiqat yeni tarixl laqli ox dqiq
rhlr ver bilr. nki bu mvzu il laqdar yrnilck hr eyi
bilir.
Yuxarda saydqlarmz, lbtt, bilmk felinin insanlarla laqdar olan qismidir. Ancaq bilmk felinin insanlarn sla tsvvr
ed bilmycyi, gc atdra bilmycyi bir ls var: Allahn
bilmsi...
Allah gylrin, yerin, bu ikisinin arasnda olan btn canllarn,
kainatda ilyn btn qanunlarn, hr an meydana gln btn hadislrin mlumatna sahibdir. nki hamsnn yaradcs Odur. stlik, Allahn bilmsi sonsuzdur; Allah eyni anda dnya zrind
doan v ln insanlarn kim olduqlarn, yer zndki hr bir aacdan dn yarpaqlarn sayn, kainatdak milyardlarla qalaktikann
iindki milyardlarla ulduzun hr birinin xsusiyytlrini v burada
shiflrl saysaq da, sla bitir bilmycyimiz hr eyi bilir. O, yer
21
znd, eyni anda kosmosda meydana gln hr hadisni, dnya zrindki milyardlarla insann, heyvann, bitkinin hceyrlrind kodlanm ifrlri d bilir.
nsann unutmamal olduu ox hmiyytli bir sirr var: Allah
yuxarda saylan btn detallarla yana, insann daxilini, alndan
kenlri, gizli v ya aq ildiyi btn mllri d bilir. nsan iind
yaad duyularn, dnclrini, sxntlarn yalnzca znn bildiyini znn edir, amma bu, byk yanlmadr. Kainatn hr nqtsin
tam olaraq hakim olan Allah insann daxilin v xaricin d hakimdir. Bel ki, Allahn bu sonsuz biliyi bir ox ayd bildirilmidir:
Sevdiyiniz eylrdn srf etmyinc savaba atmazsnz. bhsiz ki, Allah xrcldiyiniz hr bir eyi bilndir! (Ali-mran
sursi, 92)
Mgr gylrd v yerd olanlarn, qanadlarn ab uan
qularn Allah tqdis edib nin triflr dediklrini grmrsnmi?! Allah onlardan hr birinin duasn, kr-snasn bilir. Allah onlarn n etdiklrini bilndir! (Nur sursi,
41)
Gn d z n myyn olunmu yerd seyr edr. Bu,
yenilmz qvvt sahibi olan, biln Allahn tqdiridir. (Yasin
sursi, 38)
Bilin ki, Allahdan gizlnmk mqsdil ikiqat olarlar. Xbrdar olun ki, onlar libaslarna brndkd bel, Allah onlarn gizli saxladqlar v akar etdiklri hr eyi bilir. Allah
rklrd olanlar bilndir. (Hud sursi, 5)
(lbtt) onlar z mllrini bildiklrin gr lm sla istmzlr. Allah zalmlar tanyandr! (Bqr sursi, 95)
Onlar siz ldrmdiniz, Allah ldrd. Atdn zaman sn
atmadn, Allah atd. Allah bununla mminlri yax bir imtahandan keirtdi. Allah eidndir, bilndir! (nfal sursi,
17)
22
ALLAHIN SMLR
gr z evirsniz, (bilin ki,) mn mr olunan siz atdrdm. Rbbim yeriniz baqa bir camaat gtirr v siz d Ona
he bir zrr yetir bilmzsiniz. bhsiz ki, Rbbim hr eyi
hifz edir. (Hud sursi, 57)
De: O, r-Rhmandr! Biz Ona iman gtirib, Ona tvkkl
etmiik. Kimin tam aznlq iind olduunu bilcksiniz.
(Mlk sursi, 29)
Allah tqva sahiblrini (inanb v ya inanclarna uyun davranb) zfr yetimlri sbbil xilas edir. Onlara pislik toxunmaz
v onlar hzn qaplmazlar.
Allah mttqilr uurlarna gr nicat verck. Onlara
pislik toxunmayacaq v onlar kdrlnmycklr. Allah
hr eyin Xaliqidir. O, hr eyi qoruyandr. Gylrin v
yerin aarlar Ondadr. Mhz Allahn aylrini inkar ednlr ziyana urayanlardr. (Zumr sursi, 61-63)
23
LYY
ox uca olan
Allah br vlad il ancaq vhy il, yaxud prd arxasndan danar. V ya bir eli gndrr ki, o da Allahn
izni il Onun istdiyini vhy edr. Hqiqtn, O, ucadr,
hikmt sahibidir! (ura sursi, 51)
Allah zn Quranda biz tandb: btn almlri yaradan, kainatn tk hakimi olan Allah ucadr. Gylrin, yerin v bu ikisinin arasnda olanlarn yegan sahibi Odur. Ondan baqa ilah yoxdur, Allah
insanlarn irk qoduqlarndan ox ucadr. Btn mlk Allaha aiddir;
O, hr ey gc atandr. O, uca mqamlarn da sahibidir. Allah
almlrdn mnzzhdir.
bhsiz, n gzl adlar Allaha aid olduu n Onu skiksiz
olaraq trif etmk mmkn deyil. Allah ancaq znn biz bildirdiyi qdr tanya bilirik, ucaln ancaq Quran aylri il tqdir ed
bilirik. Allah bir aysind z ucaln bu cr trif edib:
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur. bdi, zli varlq Odur.
O, n mrg, n d yuxu bilr. Gylrd v yerd n varsa
Onundur. Allahn izni olmadan Onun yannda kim fat
ed bilr? O, btn yaranmlarn kemiini v glcyini
bilir. Onlar Allahn elmindn Onun znn istdiyindn
baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun krss gylri
v yeri hat etmidir. Bunlar mhafiz etmk Onun n
he d tin deyildir. n uca, n byk varlq da Odur! (Bqr sursi, 255)
ALLAHIN SMLR
24
ASM
Qoruyan
(Olu ona) bel cavab verdi: Mn bir daa snaram, o
da mni sudan qoruyar. Nuh dedi: Allahn rhm etdiklrindn baqa, bu gn he ks Onun zabndan qoruya
bilmz! (Hud sursi, 43)
nsan aciz olduu n hr an hr cr tinlikl qarlaa bilr.

Msln, dnya hr an tbii flaktlrin meydana gldiyi yerdir. Zlzllr, sellr, qasralar, vulkan pskrmlri tez-tez rast glinn
hadislrdir. Eyni kild, insan mnn tinliy salan bir ox hadis
d var. Bu hadislr qarsnda unutmamal olduumuz bir gerk
var: insan n qdr acizliyindn xilas olmaa alrsa alsn,
Allahn dilmsi xaricind bana glck hr hans hadisdn qoruna bilmz. nsan n tk qoruyucu Rhman olan Allahdr. Quranda bu vziyyt bel bildirilmidir:
De: Gizlind dua edib: gr bizi suyun v qurunun zlmtindn qurtarsan, lbtt, kr ednlrdn olarq, - dey
yalvardnz zaman sizlri bunlardan xilas edn kimdir?
De: Sizi ondan xilas edn v hr bir qmdn qurtaran
Allahdr. Sonra siz yen d rik qoursunuz? (nam sursi,
63-64)
nsanlar tk qaldqda llrindki maddi imkanlarn, yaxnlarnn
onlara he n il kmk ed bilmycyini anladqlar anlarda, ya
da salamlqlarn itirdiklri zaman Allah zikr edir, Ondan kmk
dilyirlr. Ancaq O, zlrini qurtardqda yen nankorluq edib balarna glnlri unudurlar. Dnyada Allahdan baqa qoruyucu tapa
25
bilmycyini anlamayan, Onun hr cr kmyin baxmayaraq, nankorluqda dirnn bu xslr axirtd sonsuz zabla qarlaaraq geryi grcklr.
Bu xslrin vziyyti ayd bel xbr verilir:
(Allaha ibadt etmyi) zlrin sdrmayanlar v tkbbr gstrnlri is ac bir zaba dar edckdir! Onlar
zlrin Allahdan savay n bir dost, n d havadar tapacaqlar! (Nisa sursi, 173)
gr z evirsniz, (bilin ki,) mn mr olunan siz atdrdm. Rbbim yeriniz baqa bir camaat gtirr v siz d Ona
he bir zrr yetir bilmzsiniz. bhsiz ki, Rbbim hr eyi
De: O, r-Rhmandr! Biz Ona iman gtirib, Ona tvkkl
etmiik. Kimin tam aznlq iind olduunu bilcksiniz.
(Mlk sursi, 29)
Allah tqva sahiblrini (inanb v ya inanclarna uyun davranb) zfr yetimlri sbbil xilas edir. Onlara pislik toxunmaz
v onlar hzn qaplmazlar.
Allah mttqilr uurlarna gr nicat verck. Onlara
pislik toxunmayacaq v onlar kdrlnmycklr. Allah hr
eyin Xaliqidir. O, hr eyi qoruyandr. Gylrin v yerin
aarlar Ondadr. Mhz Allahn aylrini inkar ednlr ziyana urayanlardr. (Zumr sursi, 61-63)
ALLAHIN SMLR
26
ZM
ox zmtli, byk olan
Gylrd v yerd n varsa Onundur! O, ucadr, uludur!
(ura sursi, 4)
bhsiz ki, Allahn bykly v zmti insanlarn qavray

srhdlrini ar. Lakin insan yen d z alnn srhdlri rivsind Allahn n qdr gcl v qdrtli olduunu grb anlaya
bilr. nki btn kainat Allahn byklyn gstrn saysz-hesabsz nmun il doludur. nsan sadc yaad dnyan bir az
aradrsa, hr eyi yaradan Allahn zmtini hiss edck.
Arl tonlarla olan buludlar dayan sma, minlrl metr yksy uzanan dalar, milyonlarla nv canlnn yaad dnizlr, axan
imk, onun ardndan gln gy gurultusu v Allaha boyun ymi
milyardlarla canl... Bunlar v burada saymadmz saysz detal
Allahn byklynn aq dlillrindndir.
ndi dnyann bir az xaricin xb dnk. Bu nmun kainat
yaradan, sonsuz zmt sahibi olan Rbbimizi bir az daha drin qavramamza kmk olacaq:
Kainat ad verdiyimiz srhdsiz mkann iind yaayrq. Bu
gn elm adamlarnn aradrmalarna gr, kainatda milyardlarla qalaktika mvcuddur. Bs bu qalaktikalarn iind nlr var? Elmin
biz bildirdiyin gr, hr qalaktikann iind milyardlarla ulduz olduunu bilirik. Biz d iind milyardlarla ulduz ehtiva edn milyardlarla qalaktikadan birinin iind, Dnya ad veriln v saatda 1670
km srtl he dayanmadan dvr edn planetin zrind yaayrq.
bhsiz, bu rqmlrl dndkd kainatdak varlmzn toz zr-
27
rciyi il mqayis edilmyck drcd kiik olduu aydn olacaq.

nsan smimi olaraq dnnd d milyardlarla qalaktikan yaradan v hamsn hkm altnda saxlayan Rbbimizin zmtini
drk ed bilr. Rbbimiz btn kainat yaradan, milyardlarla ulduzu,
qalaktikalarn hamsn idar edn stn gcn sahibidir. Allah z
stn siftlrini bir ayd bel xbr verir:
Allah Ondan baqa he bir ilah yoxdur. bdi, zli varlq
Odur. O, n mrg, n d yuxu bilr. Gylrd v yerd n
varsa Onundur. Allahn izni olmadan Onun yannda kim
fat ed bilr? O, btn yaranmlarn kemiini v glcyini bilir. Onlar Allahn elmindn Onun znn istdiyindn baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun krss
gylri v yeri hat etmidir. Bunlar mhafiz etmk Onun
n he d tin deyildir. n uca, n byk varlq da Odur!
(Bqr sursi, 255)
(Allah) qeybi v akar bilndir, bykdr, ucadr. Aranzdan
sz gizldnlr d, onu aq deynlr d, gec gizlnib, gndz gzib dolananlar da (Allah drgahnda) eynidirlr.
Allahn mri il insann hm nnd, hm d arxasnda
daim onunla birlikd olub onu qoruyan mlklr vardr. Hqiqtn d insanlar nfslrind olan dyimdikc Allah da
onlarda olan dyimz. gr Allah hr hans bir camaata
pislik etmk ists, he n onun qarsn ala bilmz. Onlarn
Ondan baqa ixtiyar sahibi yoxdur. Qorxasnz v mid bslysiniz dey, siz imk gstrn v ar buludlar var edn
Odur. (Rd sursi, 9-12)
ALLAHIN SMLR
28
ZZ
stn, qvvtli, gcl, rfli, mlub edilmsi
mmkn olmayan, qalib olan
Allahn peymbrlr verdiyi vd xilaf xacan
sanma! Hqiqtn, Allah yenilmz qvvt sahibi, intiqam
sahibidir! (brahim Sursi, 47)
Allahn ziz sifti Onun mlub edilmsinin qeyri-mmkn olduunu, hr zaman qalib olann z olduunu ifad edir. Allah kainatda mtlq qvvt sahibidir v Ondan stn he bir gc yoxdur.
Kainatdak btn nizam, insanlarn sirrini qavramadqlar v ya
yeni-yeni kf etdiklri btn qanunlar yaradan Allahdr. Bununla
yana, yer znd olan hr canln yaradan da Odur. Allahn sonsuz
gc v qdrti qarsnda yaratdqlarnn acizliyi aq-akardr. Yaratd btn varlqlar, ancaq Onun mri il hrkt edir, hyatlarn
davam etdirir, myyn nizam iind yaayrlar.
bhsiz, bu acizlik yer zn hakim olduunu znn edn insan
n d sasldr. nsan n qdr gcl, zngin v etibarl olsa da,
Allah qarsnda aciz v gcszdr. N mal, n pulu, n d ona etibar
edn insanlarn say onu Allahn zabndan qoruya bilmz. Ancaq
Allaha tslim olan, Onun mrlrin tabe olan, razln qazanmaa
alanlar xaric... Allah Quranda hmi z trfdarlarna stnlk
vercyini vd etmidir. Aylrd bel buyurulur:
Allah: And olsun ki, Mn v peymbrlrim qalib glcyik! dey yazmdr. Hqiqtn, Allah yenilmz qvvt sahibi, qdrt sahibidir! (Mbariz sursi, 21)
Daha nc insanlar hidayt etmk n Furqan da O nazil
29
etdi. Allahn aylrini inkar ednlr iddtli zaba dar

olacaqlar. Allah yenilmz qvvt, intiqam sahibidir! (Ali-mran sursi, 4)
Allah zndn baqa he bir ilah olmadna ahiddir. Mlklr v elm sahiblri d haqqa-daltl boyun qoyaraq o
qvvt, hikmt sahibindn baqa ibadt layiq he bir varlq
olmadna hadt verdilr. (Ali-mran sursi, 18)
Onlarn szlri sni kdrlndirmsin. Yenilmz izzt btvlkd yalnz Allaha mxsusdur. O, eidndir, bilndir! (Yunis
sursi, 65)
Bu kitab qdrtli, mdrik Allah trfindn nazil edilmidir.
Gnahlar balayan, tvblri qbul edn, czas iddtli
olan ltf sahibindndir! Ondan baqa mbud yoxdur. Dn
d Onadr. Allahn aylri barsind yalnz kafirlr mbahis
edrlr. Onlarn hrlrd gzib-dolamalar sni aldatmasn. Onlardan vvl Nuhun xalq v sonrak lbir dstlr d
yalan saydlar. Hr mmt z elilrini yaxalamaa qsd
edirdi. Onlar hqiqtin yalan olduunu sbuta yetirmk n
batil szlrl mbahis aparrdlar. Mn d onlar yaxaladm.
(Bir grydin) Mnim czam nec oldu! Kafirlrin od sakinlri olaca bard Rbbinin sz belc hqiqt evrildi.
(Mmin (afir) sursi, 2-6)
ALLAHIN SMLR
30
BAS
Gndrn (peymbr), oyandran, dirildn
Allah nec inkar edirsiniz ki, siz l idiniz, O, sizi diriltdi.
O, sizi yen ldrck, sonra yen d dirildck v daha
sonra siz Ona trf qaytarlacaqsnz. (Bqr sursi, 28)
bhsiz, yer znd indiydk yaayan v bundan sonra da yaayacaq btn insanlar lmldr. Hr ks bir gn lck v mzara
qoyulacaq. Ancaq bu aq-akar gery baxmayaraq, insanlarn byk ksriyyti lm dnmr v mzara qoyulduqdan sonra tkrar dirildilcklrini d grmzlikdn glirlr. Quranda bu xslrin
vziyyti bel xbr verilir:
Deyirlr: Dorudanm, biz vvlki vziyytimiz qaytarlacaq?! z d rm smklr olduumuz zamanm?!
(Naziat sursi, 10-11)
Quranda insanlarn qfltl soruduqlar bu suala n aq kild
cavab verilir:
z yaradln unudub: rm smklri kim dirild
bilr?! dey, hl Biz bir msl d kdi. De: Onlar ilk
df yoxdan yaradan dirildckdir. O, hr bir mxluqu ox
gzl tanyandr! (Yasin sursi, 78-79)
Yuxardak aylrd d bildirildiyi kimi, Allah btn insanlar ilk
df yaradandr. Glmi-kemi btn insanlar bir-birlrindn frqli
xsusiyytlrl yaratmdr. Bel ki, bu gn bilindiyi kimi, hr insann barmaq ucuna qdr bir ox xsusiyyti digr insanlardan frqlidir. bhsiz, onlar ilk df yaradan Allah ikinci df v htta
sonsuz sayda eyni kild yaratmaa qadirdir. Nec ki, Allah bunun
31
dlillrini bizlr yer znn dirilmsind gstrir.

trafmza baxdmz zaman hr payz btn tbitin ldyn ahid oluruq. Bu lm btn q mvsm rzind davam
edir. Ancaq yaz gldiyi zaman aaclarn qupquru olmu budaqlarnda
yenidn rngarng iklrin, yamyal yarpaqlarn xdn, btn
tbitin canlanaraq yallandn grrk. stlik, bu lmdn
sonra dirili minlrl ildir he dayanmadan davam edir. Bel ki, insann lmndn sonra dirilii d Allah n bu drc asandr. nsann dirildilmsi il tbitin dirildilmsi arasndak bu bnzrliy
Allah aylrind bel diqqt kmidir:
(Allah) ldn diri, diridn d l xardr, lndn sonra
torpa dirildir. Siz d bel xardlacaqsnz. (Rum sursi,
19)
Sn Allahn rhmtinin sr-lamtin bax ki, torpa ldkdn sonra nec dirildir. Dorudan da O, llri dirildndir. O, hr ey qadirdir! (Rum sursi, 50)
Allahn Bais siftinin bir baqa mnas da peymbr gndrndir. Allah insanlara xbrdarlq edn, qorxudan, mjd vern elilr
gndrmi v onlar doru yola dvt etmidir. Elilrindn bzisin
insanlar qaranlqdan ia xaracaq kitablar vhy etmidir. bhsiz, bu, Allahn insanlara byk bir ltfdr. Quranda bel buyurulur:
nsanlar tk bir mmt idi. Allah mjd vern v qorxudan
peymbrlr gndrdi, onlarla birlikd haqq olan kitab
nazil etdi ki, insanlar arasnda onlarn ixtilafa ddklri
eylr dair hkm versin. Halbuki, (kitab) verilmi xslr
zlrin aq-aydn dlillr gldikdn sonra aralarndak paxllq zndn ixtilafa ddlr. Allah is z icazsi il iman
gtirnlri ixtilafda olduqlar (msllrd) haqqa ynltdi.
Allah istdiyini dz yola ynldr. (Bqr sursi, 213)
32
ALLAHIN SMLR
Allah mminlr ltf etdi. nki onlarn z irisindn zlrin (Allahn) aylrini oxuyan, onlar tmizlyn, onlara kitab v hikmti yrdn bir peymbr gndrdi. Halbuki,
bundan vvl onlar aq-aydn zlalt irisind idilr. (Alimran sursi, 164)
33
BAQ
Davam edn, fani olmayan
(Yer) znd olan hr ks fanidir. Ancaq zmt v krm
sahibi olan Rbbinin zat baqidir. (Rhman sursi, 26-27)
Kainatdak btn varlqlar lm mhkumdur. nsan doulur, yaayr v dnyada yaad mhdud mrn sonunda lr. Bu son btn insanlar n qalmazdr. nsanlar kimi bitkilr v heyvanlar
alminin d yox olmas qalmazdr. Onlar da doulduqdan bir mddt sonra bir-bir lrlr. Msln: aac yer znd yz illrl yaaya
bilr. Lakin n sonda lm mhkumdur. Canl olan hr ey hyatn
bitirib torpan altna girck v yox olacaq.
Eyni kild, cansz varlqlarn da sonu var. Zamanla hams
mhv mhkumdurlar. Msln, min illrl bundan vvl ehtiam
iind yaam qvmlrdn bu gn yalnz xarabalqlarn geriy qaldn grrk.
Ne-ne mmlkti zlm edrkn mhv etdik; onlar altst olmudu. Ne-ne quyular, ne-ne mhtm qsrlr
bombo qalmd (Hcc sursi, 45) aysi il bu gery diqqt
kmidir.
ind yaayan varlqlarn sonu olduu kimi, kainatn da sonu
var. Kainatdak btn gy cisimlri, gn, ulduzlar, bir gn enerjilrini bitirib yox olacaqlar v ya Allah dildiyi baqa bir sbbl btn kainat yox edck, qiyamt gn il laqdar olan vdini
realladracaq.
Grldy kimi, hr ey sonludur; kainat da, yaradlm btn
varlqlar da...
34
ALLAHIN SMLR
Allah is yaradandr. V sonsuzluq yalnz zn aiddir.
Rbbimiz insanlara Quranda bel buyurur:
Siz veriln hr hans bir ey ancaq bu fani dnyann mal
v brbzyidir. Allah yannda olan is daha yax v daha
baqidir. Mgr baa dmrsnz? (Qss sursi, 60)
Hqiqtn, Allah acaqanad v ondan da stn olan msl
kmkdn utanmaz. man gtirnlr bilirlr ki, bu, onlarn
Rbbindn (gln) haqdr. Kfr ednlr is deyirlr: Bu msll Allah n (demk) istdi? Halbuki, O, bununla bir oxlarn azdrr v bir oxlarn da haqq yoluna ynldir. Lakin
O, bununla yalnz fasiqlri yoldan xarr. (Bqr sursi,
26)
Allah hr bir canln sudan yaratmdr. Onlardan bzisi
qarn st srnr, bzisi iki ayaq stnd gzir, bzisi d
drd ayaq stnd gzir. Allah istdiyini yaradr. bhsiz
ki, Allah hr ey qadirdir. (Nur sursi, 45)
35
BAR
Yaradan, qsursuz kild var edn
O, yaradan, yoxdan var edn, surt vern Allahdr. n
gzl adlar ancaq Ona mxsusdur. Gylrd v yerd n
varsa Onu tqdis edib nin triflr deyr. O, yenilmz
qvvt sahibi, hikmt sahibidir! (Hr sursi, 24)
Yaadmz kainatda hara baxsaq, tarazlq v ahng rast glirik.

Xsusil elm sahsind yeni inkiaflarla bu gn qdr bilinmyn
bir ox detal ortaya xdqca bu tarazlq v ahng daha da dqiqlir.
Grnn odur ki, kainat zrind var olan hr sistem stn bir aln
dizayndr. Bu stn aln sahibi hr eyi heyrtamiz nizam iind
var etmidir. Kainatdak hr cisim, yer znd yaayan milyardlarla
canl mhtm ahng iind varlqlarn davam etdirirlr. Tbitdki
nizam he bir kild pozulmur v milyonlarla ildir son drc sabit
kild davam edir.
Yalnz dnya zrindki hyat aradrdmzda bel bir ox
heyrtamiz detalla qarlarq. trafmz frqind olduumuz v ya
olmadmz saysz yaradl dlili il doludur. Msln, havadak
qazlarn qar btn canllarn hyatlarn davam etdir bilmsi
n n lverili kild tkil olunmudur. nsanlar v heyvanlar
yaamaq n oksigen alb, karbon verirlr. Ancaq bu mliyyat dayanmadan davam etdiyi n havadak oksigen miqdar azalb, karbonun miqdar artaraq mvcud tarazl pozmur. nki burada ox
inc nizam var: insanlarn v heyvanlarn ksin bitkilr hyatlarn
davam etdirrkn karbon alb oksigen verirlr. Buna gr d insan-
36
ALLAHIN SMLR
larn v heyvanlarn ald oksigen bitkilr vasitsil tkrar qaytarlr

v dnyadak tarazlq qorunur.
bhsiz, bu nmun dnya zrind gr bilcyimiz yaradl
dlillrindn sadc biridir. Hm mikro, hm d makro almi aradrdqda bunun kimi saysz nmun il qarlamaq mmkndr.
gr kainat v kainatla yana, dnya zrindki canllar varln
davam etdir bilirs, bu, stn al sahibi, hr eyin yaradcs olan
Rbbimizin hr eyi bir-birin uyun olaraq yaratmas il mmkndr. Allah bir aysind bel buyurur:
O vaxt da xatrlayn ki, Musa z qvmn: Ey qvmm,
siz buzova sitayi etmkl, hqiqtn, znz zlm etdiniz.
Buna gr d yaradannza trf z tutaraq tvb edin, nfsinizi ldrn! Bel etmniz yaradannzn yannda sizin n
xeyirlidir! - demidi v Allah da tvbnizi qbul etmidi.
lbtt, O, tvblri qbul edndir, balayandr. (Bqr
sursi, 54)
Ey insanlar! Yenidn dirilcyiniz bh edirsinizs, (bilin
ki,) hqiqtn d Biz sizi torpaqdan, sonra ntfdn, sonra
laxtalanm qandan, daha sonra tam bir kl salnm v ya
salnmam bir para tdn yaratdq ki, (qdrtimizi) siz
byan edk. Btnlrd istdiyimizi myyn bir vaxt rzind
saxlayrq. Sonra sizi uaq kimi xardrq ki, yetkinlik ana
yetisiniz. Sizdn kimisi vfat edir, kimisi d mrnn n
rzaltli dvrn atdrlr ki, bildiyi eylri unutsun. Sn
yer zn cansz grrsn. Biz ona yamur endirdiyimiz zaman o, hrkt glib qabarr v crbcr gzl bitkilr bitirir. Bunun sbbi Allahn Haqq olmasndadr. O, llri dirildir v hr ey qadirdir. (Hcc sursi, 5-6)
37
BASR
Yax grn
Mgr onlar balar stnd qanad alaraq uan qular
grmrlrmi? Onlar ancaq Rhman saxlayr. Hqiqtn,
O, hr eyi grndir! (Mlk sursi, 19)
nsann gr sahsi, bhsiz, ox mhduddur. Sadc gzl

gr bilcyimiz msaf n oxu bir ne kilometrdir. stlik, bu da
ancaq aq havada, yksk bir yerdn baxlsa, mmkn olur. Ancaq
rtlr n qdr uyun olsa da, gr bildiyimiz n uzaq yer dumanl
grntdn baqa bir ey deyil.
nsan bzi vziyytlrd (xsusil d tk qald zaman) zn
he kimin grmdiyini znn edir. Gizli i grrkn, gizlnrkn, trafnda he kim olmadqda zn he kimin grmdiyindn mindir.
Bu cr mhitlrd insanlar istdiklri hr eyi ed bilcklrini, he
kim qar msul olmayacaqlarn, etdiklri shvlrin sla qarlarna
xmayacan znn edirlr.
Halbuki, bu, shvdir. nki insann unutduu ox hmiyytli
bir hqiqt var: Allah hr an hr eyi btn detallar il grndir.
nsan gzlri il ancaq myyn bir sahni grdy halda, Allah
o adamn olduu ota, onun xaricindki digr otaqlar, o evin hamsn, o evin yerldiyi hri, hrin iind olduu lkni, onlar
hat edn qitni, btn bunlarn hamsn hat edn dnyan, btn
planetlri, kosmosu v onun da knarndak srhdlri eyni anda grr. Quranda Allahn hr eydn xbrdar olduu bel bildirilir:
Sn n i grsn, Qurandan n oxusan, n i grsniz, onlara
daldnz zaman Biz siz ahid olarq. Yerd v gyd zrr
38
ALLAHIN SMLR
qdr bir ey snin Rbbindn gizli qalmaz. Ondan daha byk, daha kiik el bir ey d yoxdur ki, aq-aydn kitabda
olmasn! (Yunis sursi, 61)
Namaz qln, zkat verin! znzdn tr etdiyiniz xeyri
Allah yannda taparsnz. Hqiqtn, Allah n etdiklrinizi
grndir! (Bqr sursi, 110)
Onlarn Allah yannda drclri vardr. Allah onlarn etdiyi
ilri grndir. (Ali-mran sursi, 163)
Aylrimizi inkar ednlr Bizdn gizli qalmazlar. Chnnm
oduna atlan ks yaxdr, yoxsa qiyamt gn arxayn gln
ks?! stdiyinizi edin. bhsiz ki, O, n etdiyinizi grndir.
(Fussilt sursi, 40)
gr o kafirlr sizinl dy girisydilr, mtlq arxa evirib qaacaq, zlrin n dost, n d havadar tapacaqdlar.
Allahn vvldn qoyduu qayda-qanun beldir. Sn
Allahn qayda-qanununda he vaxt bir dyiiklik gr bilmzsn! Sizi onlara qalib etdikdn sonra Mkk vadisind
onlarn lini sizdn, sizin d linizi onlardan kn Odur.
Allah sizin n etdiklrinizi grndir! (Fth sursi, 22-24)
Allah gylri v yeri daltl yaratmdr ki, hr ks qazandnn vzini alsn. Bel ki, onlara he bir haqszlq edilmyckdir. (Casiy sursi, 22)
39
BAST
Aan, genildn, bolladran
Allah yolunda yax borc vern kimdir ki, onun mkafatn
qat-qat artrsn?! Allah daraldar, genildr. Siz Onun hzuruna qaytarlacaqsnz. (Bqr sursi, 245)
Allah zn iman edn, rkdn itat ednlr dnyada maddi

v mnvi bolluq, genilik verir. Onlarn qarlarndak tinliklri
ar. man ednlr qarladqlar hr cr tinlikd, darlq v xstlikd yalnz Allaha snrlar v Onu vkil edirlr. Bunun qarl
olaraq Allah inkar ednlrin ilrini tinldirrkn, mminlrin ilrini asanladrr.
Bu mvzuda Quranda verilmi bir ox nmun var. Msln, hz.
Musa v ona tabe olan srail oullar fironun zlmn gr yurdlarndan xmaq mcburiyytind qalmdlar. Ancaq firon onlar tqib
etmi v tutmaq n ordusu il birlikd onlar izlmidir. Bu qa
snasnda fironun ordusu il dniz arasnda qalan srail oullar hqiqtn tutulduqlarn znn etmidilr. Lakin Allah hz. Musann duasn qbul etmi, mcz gstrrk dnizi yarm v srail oullarn
fironun zlmndn qurtarmdr. stlik, bunun ardndan fironu v
ordusunu yox etmi, onlarn xdqlar yerlr srail oullarn varis
etmidir. Allah yolunda hicrt edn xs yer znd oxlu snacaq v genilik tapar. Kim evindn xb Allaha v onun Peymbrin trf hicrt ets, sonra is lm onu haqlasa, hmin
xsin mkafatn Allah z verr! Allah balayandr, rhm
edndir! (Nisa sursi, 100) aysi d tclli etmidir.
bhsiz, Allahn vdi btn inanan qullar n hr dvrd eti-
40
ALLAHIN SMLR
barl olub v olacaq. Bir ayd bel xbr verilir:

Hqiqtn, Rbbin istdiyi xsin ruzisini artrar da, azaldar
da. Dorudan da, O, z bndlrinin halndan xbrdardr,
grndir! (sra sursi, 30)
De: Rbbimiz hammz bir araya cmldirib sonra da aramzda daltl hkm verckdir. O, n daltli Hakimdir, bilndir. (Sba sursi, 26)
41
BATN
Gizli
vvl d, Axr da, Zahir d, Batin d Odur. O, hr eyi bilndir! (Hdid sursi, 3)
Hal-hazrda olduunuz otaqda trafnza baxn. Gzlrinizl gr

bildiyiniz hr eyin hazrlanm olduunu grrsiniz. Qap, stolun
zrindki maqnitofon, divara aslm kil, pncr... Btn bunlarn kims trfindn hazrlanb, oraya yerldirildiyindn minsiniz.
ndi d pncrdn l baxn. Grdynz mnzrd byk ehtimalla dniz, aaclar, Gn, sma, uan qular, blk ada v ya bunlara bnzr eylr olacaq. gr gecdirs, smada parldayan
ulduzlar v Ay da gr bilrsiniz. Bs oturduunuz otaqdak yalarn kims trfindn hazrlanm olduuna min olduunuza gr,
ld grdklrinizin d hazrland dqiq deyilmi?
lbtt, dqiqdir. gr divardak kilin tsadfn meydana glib oraya gldiyini iddia ed bilmirsinizs, Gnin, ulduzlarn v
Ayn da tsadfn meydana glib smadak yerlrini aldqlarn sla
iddia ed bilmzsiniz. Yerd v gyd grdynz hr eyin hazrlayan, istehsals, yaradcs var. Bel ki, hr eyi stn sntl var
edn Rbbimiz yaratd eylrl zn biz tandr.
Pncrdn l baxdnzda Onu gr bilmzsiniz, nki
Allahn varl, gc v snti yaratd eylrl aq-akar grnmsin baxmayaraq, xsi gizlidir.
Allahn yuxardak ayd bildiriln Batin siftinin mnas budur.
Onun varl v hakimiyyti kainatdak hr nqtd aq-akar grlr, ancaq insanlar Onun xsini gr bilmz. Onu (Allahn dilmsi xaricind) he kim gr bilmz, amma O, hr yeri hat
etmidir. Aadak ayd bildirildiyi kimi:
Gzlr Onu drk etmz. O, gzlri drk edr. O, Ltifdir, xbrdardr! (nam sursi, 103)
ALLAHIN SMLR
42
BD
Nmunsiz olaraq yaradan
Gylri v yeri icad edn Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi zaman, ona yalnz: Ol ! deyr, o da olar. (Bqr
sursi, 117)
n qabiliyytli, n all insann kf ed bilcyi yenilik, dn

bilcyi frqli fikir, ancaq o gn qdr yrndiklri v trafnda grdklri il mhdudlar. nsan yer zn be hiss il glmidir v bu
hisslrdn baqa altnc hissi txyyl etmsi bel mmkn deyil.
stlik, sahib olduu hisslrdn d ancaq myyn rivd istifad
ed bilir. Msln, myyn rnglri grr, myyn tezliklrdki
sslri eidir. Buna gr d yer znd olmayan bir eyi dnmsi,
kf etmsi, alna gtirmsi sla mmkn deyil.
Nec ki, bu gn elmi kflrin bir qismini aradrdmz zaman
insanlarn tbitd grdklri canllar v bunlarn arasndak qsursuz sistemlri zlrin nmun gtrdklrini grrk. Msln, delfinlrin burun xnts masir byk gmilrin hazrlanmasnda
istifad edilir. Radarlarn i prinsipi yarasalarn ss dalalar yayaraq
alan qbul etm sistemi il eynidir. Bunlar kimi daha bir ox nmun d veril bilr. (Baxn Harun Yhya, Dnen nsanlar in)
Halbuki, Allahn elmi sonsuzdur. nsann trafnda grdy v
gr bilmdiyi hr eyi Allah nmunsiz yaratmdr. Kainatn, qalaktikalarn, planetlrin, canllarn, htta sadc bir hceyrnin bel
olmad zamanda Allahn dilmsi v: Ol, -demsi il atomlardan, molekullardan, hceyrlrdn, canllardan, planetlrdn, ulduzlardan, qalaktikalardan ibart olan qsursuz bir sistem meydana
43
glmidir. nsanlarn minlrl il sonra kf etdiklri mikrodnyadan,

ancaq 20-ci srd xbrdar olunan gy cisimlrin qdr hr ey
Allahn hazrlad sistemlrdir v Onun tyin etdiyi qanunlara tabedir. Allah he bir nmun yox ikn kainat v iindki hr detal
meydana gtirmidir. Allahn hr eyi yaradan olduu aylrd bel
xbr verilir:
De: Rbbim dalti mr etdi. Hr scdd znz (Ona)
tutun. Dini yalnz Ona mxsus edrk ibadt edin. Sizi (yoxdan) yaratd kimi, yen Onun hzuruna qaydacaqsnz!
(raf sursi, 29)
O, gylri v yeri var edndir. Allahn nec vlad ola bilr
ki, Onun he bir yolda yoxdur. Hr eyi O yaratmdr. O,
hr eyi bilndir! (nam sursi, 101)
Hqiqtn, Allah acaqanad v ondan da stn olan msl
kmkdn utanmaz. man gtirnlr bilirlr ki, bu, onlarn
Rbbindn (gln) haqdr. Kfr ednlr is deyirlr: Bu msll Allah n (demk) istdi? Halbuki, O, bununla bir oxlarn azdrr v bir oxlarn da haqq yoluna ynldir. Lakin
O, bununla yalnz fasiqlri yoldan xarr. (Bqr sursi,
26)
ALLAHIN SMLR
44
BRR
Qullarna qar yaxl ox olan
Biz bundan vvl Ona ibadt edirdik. bhsiz ki, O, krm sahibidir, rhm edndir! (Tur sursi, 28)
Allah insan yaratm v onu yaamas n hr chtdn lverili olan mkana yerldirmidir. Bu mkanda var olan hr eyi insan n xsusi yaratm v onun xidmtin vermidir. Nhl
sursind Allah insanlara tqdim etdiyi nemtlrin bir qismini bel
xbr verir:
Allah insan ntfdn xlq etdi. Bununla bel, o, birdn-bir
aq-akar bir dmn ksildi. Davar da O yaratd. Bunlarda
sizin n istilik, crbcr mnft vardr, hm d onlardan
yeyirsiniz. Onlar shr naxra, axam axura gtirdikd baxb
zvq alrsnz. Onlar sizin yklrinizi znz yormadan
ata bilmycyiniz bir lky dayarlar. Hqiqtn, Rbbin
fqtlidir, mrhmtlidir! Sizin minmyinizdn tr, hm
d zint n at, qatr v uzunqula (O yaratd). (Allah)
hl sizin bilmdiyiniz ne-ne eylr d yaradacaqdr.
Doru yolu gstrmk Allaha aiddir. Ondan kc olan yol da
vardr. gr (Allah) istsydi, sizin hamnz doru yola salard. Gydn sizin n yamur endirn Odur. Ondan siz
d, iind (heyvanlarnz) otardnz aaclar da ir. (Allah)
onunla sizin n kin, zeytun, xurma, zm v btn meyvlrdn yetidirir. Dnb-dananlar n bunda dlillr
vardr! O, gecni v gndz, Gni v Ay siz ram etdi.
Ulduzlar da Onun mrin boyun ymidir. Dorudan da,
45
bunda alla dnnlr n ibrtlr vardr! (Allah) yer

znd yaratd crbcr eylri d sizin ixtiyarnza verdi.
yd-nsiht qbul ednlr n, szsz ki, bunda da lamtlr vardr! Tz t yemyiniz, taxdnz bzk eylrini
xartmanz n dnizi d siz ram edn Odur. (Allahn)
nemtindn ruzi axtarmanz n sn gmilrin onu yarayara zb getdiyini grrsn. Blk, kr edsiniz! Sizi yralamasn dey, yer znd mhkm dayanan dalar v gedib
ata bilsiniz dey, aylar v yollar yaratd; lamtlr d
(myyn etdi). (nsanlar gec vaxt) yollarn ulduzlar vasitsil taparlar. (Nhl sursi, 4-16)
bhsiz, yuxarda saylan nemtlrdn sadc biri bel insann
z imkanlar il ld etmsi, meydana gtirmsi, sahib olmas mmkn olan eylr deyil. Bunlarn hams Allahn insana ltf etdiyi gzlliklrdir. Yuxarda ard-arda sralanan nemtlr Allahn qullarna
qar yaxlnn ox olduunun aq-akar dlillridir.
Bs bu qdr yaxlq qarsnda insan n etmlidir?
Allah yuxardak aylrin davamnda verdiyi nemtlrin qarlnda qullarnn nsiht alb dnmli v zn qulluq etmli olduqlarn bel bildirir:
He yaradan yaratmayana bnzyrmi?! Mgr dnmrsnz?! gr Allahn nemtlrini sayacaq olsanz, sayb qurtara bilmzsiniz. Hqiqtn, Allah balayandr, rhm
edndir! (Nhl sursi, 17-18)
ALLAHIN SMLR
46
CAM
stdiyini, istdiyi zaman, istdiyi yerd toplayan
Ey Rbbimiz! Olacana bh edilmyn bir gnd btn
insanlar toplayan Snsn. Allah z vdsindn sla dnmz! (Ali-mran sursi, 9)
Danq eylrin bir yer toplanmas mnasn vern cm sz

Allahn btn kainatdak sistemlr zrind hakimiyytini gstrn
siftini ifad edir. Kainat v iindkilri yaradan Allah canl v cansz btn varlqlara dildiyini etdirm, istdiyi yerd v istdiyi kild toplama qdrtin malikdir. Quranda Allah dnyada mminlri
bir yer yacan bel vd etmidir:
Hr ksin z tutduu bir qiblsi vardr. Yax ilr grmkd
bir-birinizi tmy aln! Harada olursunuzsa olun, Allah
sizi bir yer toplayacaqdr. Hqiqtn, Allah hr ey qadirdir! (Bqr sursi, 148)
Ancaq hqiqi toplanma gn qiyamtl reallaacaq. zn bh
olunmayan qiyamt gnnd Allahn btn qullar Onun hzurunda
toplanacaqlar. Dnyada zn v elilrini yalanlayanlarn inkarlarn v bu inkarlarndan qaynaqlanan btn hrktlrini biln Allah,
elilri il btn insanla xbr verdiyi byk hesab gnnd glmi-kemi btn cmiyytlri bir yer yacaq. Sura frldy
gn gnahkarlarn hams bir yer ylacaq v etdiklrindn hesaba
kilcklr. nkar ednlr zaa chnnm srklnck, layiq
olduqlar czan yen yoldalar il birlikd alacaqlar.
Allah zn iman ednlri is etdiklrin qarlq olaraq cnntd d -dnyada olduu kimi- birlikd mkafatlandracaq. Allah
47
tqva sahiblrini d rhbrlri il birlikd hzuruna gtirck. Onlar

nurlar nlrind v yanlarnda Allahn izni v rhmti il cnnt
gircklr. zn inkar edn insanlar is dnyada da bir-birlrin
dstk olub qrupladqlar kimi, chnnmd d hmi bir yerd
saxlayacaq, bir-birlri il dalab mbahis etmlrin izn verck.
Zlm ednlrin yoldalar v ibadt etdiklri hmi bir yerd olacaqlar, ildiklri gnahlarn czasn chnnmd hmi birlikd
kcklr. ox arxalandqlar yoldalar v dostlar il birlikd chnnm srklnmnin zabn yaayacaqlar. Allah dnyada eytana itat edn insanlar axirtd bir yer yaraq chnnm
atacan aadak aysi il bildirmidir:
Allah kitabda siz nazil etmidir ki, Allahn aylrinin inkar
edildiyini v onlara istehza olunduunu eitdiyiniz zaman
mriklr baqa bir shbt girimyn qdr onlarla bir
yerd ylmyin! nki o vaxt siz d onlarn tay olarsnz.
Hqiqtn, Allah mnafiqlrin v kafirlrin hamsn chnnmd bir yerd toplayacaqdr! (Nisa sursi, 140)
Ey Rbbimiz! Hqiqtn, bh edilmyn bir gnd insanlar
Sn yacaqsan. Hqiqtn, Allah vdin xilaf xmaz! Kafir
olanlarn n mallar, n d vladlar onlara Allahn drgahnda he bir eyl fayda ver bilmz. Onlar chnnmin yanacadrlar. (Ali-mran sursi, 9-10)
ALLAHIN SMLR
48
CABBAR
Dildiyini zorla etdirmy qadir olan
O Allah ki, Ondan baqa ilah yoxdur. Mlikdir; Qddusdur;
Salamdr; Mmindir; Mhymindir; zizdir; Cabbardr;
Mtkbbirdir. Allah, (mriklrin) irk qoduqlarndan
ox ucadr. (Hr sursi, 23)
Allaha qar byklnmyin, Ona tslim olmaman arxasnda

insann zn Allahdan mstqil varlq olaraq grb, sahib olduu
bzi xsusiyytlrin zndn qaynaqlandn znn etmsi, buna
gr d zn mnlik vermsi dayanr. Halbuki, bu, shv mntiqdir.
nsan bir az dns, bu dnyaya z iradsi il glmdiyini, hyatnn
n vaxt sona atacan bilmdiyini, sahib olduu fiziki xsusiyytlrin z seimi il zn verilmdiyini rahatlqla gr bilr. z bdni d daxil olmaqla, sahib olduu hr eyin keici olduunu v
sonunda yox olacan anlayar. Btn bunlar insann tamamil aciz
olduunun, he nyin zn aid v z idarsi daxilind olmadnn
aq dlillridir. gr bir az daha dns, bu dlillrin saysz-hesabsz olduunu gr bilr.
nsann btn bu gerklr qarsnda zn yaradan Rbbin
qar byklnmy chd etmsinin n qdr alsz hrkt olduu
akardr.
Halbuki, insan Allahn byklyn, hr eyi yoxdan yaratdn, insanlarn sahib olduqlar btn imkan v xsusiyytlri vernin
Allah olduunu, dildiyi anda da hamsn geri ala bilcyini, btn
canllarn lml olduunu, tk baqi olann Allah olduunu qbul
edib, gerk sahibin tslim olmaldr. nki Allah zn qar haq-
49
sz yer byklnn, acizliyini bilmyn v z evirn hr ks dildiyi zaman mcburn boyun ydirmy qadir olandr.
Quranda sahib olduu eylrdn tri qrurlanan v sonunda da
Allahn Cabbar sifti il acizliklrini grn v shvlrini qbul edn
baa sahiblrinin vziyyti ibrt olaraq izah edilmidir. Sabahs
gn baalarn erkndn yacaqlarna dair and in baa sahiblrinin balarna glnlr bel bildirilmidir:
... Onlar yuxuda ikn snin Rbbindn o baa bir bla gldi.
V o, (yanb) qapqara qarald. (Qlm sursi, 19-20)
(Ba) bu vziyytd grdkd dedilr: Yqin ki, azmq!
Xeyr, biz mhrum olmuuq! Onlarn n alls dedi: Mgr
mn siz (Allah) hmd-sna il tqdis etmli olduunuzu
demdimmi?! Onlar: Rbbimiz pakdr, mqddsdir! Hqiqtn, biz zalm idik! dedilr. Onlar bir-birini danlamaa
baladlar. V dedilr: Vay halmza! Biz aznlq edirdik.
Ola bilsin ki, Rbbimiz onun vzin biz daha yaxsn versin. Biz Rbbimizdn (bizi balamasn) dilyirik! zab
beldir. bhsiz ki, axirt zab daha iddtlidir. Ka bilydilr! (Qlm sursi, 26-33)
Biz chnnm n bir ox cinlr v insanlar yaratdq. Onlarn qlblri var, onunla anlamazlar; gzlri var, onunla
grmzlr; qulaqlar var, onunla eitmzlr. Onlar heyvan
kimidirlr, htta daha ox aznlqdadrlar. Qafil olanlar da
mhz onlardr. (raf sursi, 179)
ALLAHIN SMLR
50
DA
aran, dvt edn
Ey iman gtirnlr! Peymbr sizi sizlri dirildck bir
ey dvt etdiyi zaman Allahn v Onun Peymbrinin
dvtini qbul edin. Bilin ki, Allah insanla onun qlbi arasna girr v siz axrda Onun hzuruna cm edilcksiniz!
(nfal sursi, 24)
nsan hmi n doru olan dndyn, hyat il laqdar n

mqsduyun qrarlar znn qbul etdiyini znn edir. zn gr
tyin etdiyi bzi qaydalar var; gr o qaydalar rivsind bir hyat
yaasa, z n n yax olan tmin etmi olacan dnr. Halbuki, bu, bir ox insann yaad shv dnc trzidir.
nsan Allah yaradb v ona ahdamarndan daha yaxndr. nsan
bzn z il laqdar olan bir ox mvzunu bilmir, amma insan z
il laqdar olan mlumatlardan xbrsiz ikn Allah bunlarn hamsn bilir. nki onun daxilin, xaricin, dnclrin, ur altna
tamamil hakimdir. Htta insan bir an sonra n il qarlaacan
bilmir v ya kemid qarlad bzi hadislri unuda bilr. Amma
Allah unutmur v yanlmr. nsann kemid yaad v glckd
yaayaca hr hadisy d hakimdir. Buna gr, insan n n xeyirli olan biln ancaq onu yaradan v hyatda yaad hr ann mlumatna sahib olan Allahdr.
Nec ki, Quranda ...Bzn xolamadnz bir ey sizin n
xeyirli, bzn d xoladnz bir ey sizin n zrrli ola bilr.
Allah bilir, siz bilmzsiniz (Bqr sursi, 216) aysi il bu hqiqt aq-akar diqqt kilmidir.
Buna gr, insann vzifsi Allahn zn bildirdiyi, dvt etdiyi
51
haqq yola, yni zn hyat verck eylr tslim olmaqdr. Allah

bu doru yolu Peymbrimiz (s..v.) vhy etdiyi Quran vasitsil
insanlara bildirmidir. Hamnn hyat boyunca n etmli olduu,
nec hyat yaamal olduu, nec hrkt etdikd qurtulaca
Allahn aylri il bir-bir bildirilmidir.
ALLAHIN SMLR
52
DAFQ
Blalar df edn, uzaqladran
Nhayt, onlar Allahn izni il Calutu v qoununu mlub
etdilr. Davud Calutu ldrd. Allah Davuda hm hkmranlq, hm d hikmt verdi v ona istdiyini yrtdi. gr
Allah insanlarn bir qismini, digr bir qismi il df etms
idi, yer z fitn-fsada urayard. Lakin Allah btn almlr qar ltfkardr. (Bqr sursi, 251)
Mminlri maddi-mnvi hr cr thlkdn qoruyan Allah onlara kafirlr, mnafiqlr, mriklr qar da byk bir qvvt,
mlub edilmz gc verir. nkar ednlr hazrladqlar hiylgr tllrin, tkil etdiklri sui-qsd v hcumlarn hl planlarn qurarkn
Allah onlar n baqa bir tl qurur. Bellikl, vermk istdiklri
zrri mminlrdn df edrk tllrini z balarna keirr.
Digr trfdn, Allah inkarlar z aralarnda da ayrla salaraq,
bir-birlri il mbariz etdirir v bu kild gcdn salr. Mslmanlara kin saxlayanlar onlardan uzaq saxlayr, z canlarnn drdin
dck blalar gndrir. Bu ilahi kmk Quranda bel bildirilmidir:
O kslr ki, haqsz yer, ancaq: Rbbimiz Allahdr, - dediklrin gr yurdlarndan xarldlar. gr Allah insanlarn bir qismini digr qismi il df etmsydi, szsz ki, irisind Allahn ad ox zikr olunan sovmlr, kilslr,
mbdlr v mscidlr dalb gedrdi. Allah Ona yardm
ednlr, bhsiz ki, yardm edr(Hcc sursi, 40)
Bununla yana, bir ox tinliyi, xstliyi, vsvsni, eytann
rini v blasn da mminlrin zrindn df edn v daha bilm-
53
diklri n qdr msibti onlardan geri evirn yalnz Allahdr. bhsiz, bunlarn hr biri Allahn mminlr gizli v aq kild gstrdiyi kmklridir. O, qullarna qar ox fqtli, zn
snanlara, zndn kmk istynlr qar da sirgynlrin n
xeyirlisidir.
Onlar ild bir v ya iki df flakt uradqlarn grmrlrmi? Yen d tvb etmir, ibrt almrlar. (Tvb sursi, 126)
Yaxud onlar Allahn hiylsindn ehtiyat etmirdilrmi?
Allahn hiylsindn yalnz ziyana urayanlar ehtiyat etmzlr. Mgr yer znn sakinlrindn sonra ona varis olanlara
byan olmadm ki, gr Biz istsydik, onlar da gnahlar
zndn msibt dar edr, qlblrin mhr vurardq v
onlar da eitmzdilr? Bu, o lklrdir ki, onlarn hvalatlarndan bzisini sn sylyirik. Elilri onlara aq-aydn dlillr gtirdilr. Onlar is daha nc yalan hesab etdiklrin
gr iman gtirmdirlr. Allah kafirlrin qlblrini belc
mhrlyir. (raf sursi, 99-101)
Bir zaman kafirlr sni hbs etmk, ldrmk v ya qovmaq
n sn qar hiyl qururdular. Onlar hiyl iltdilr, Allah
da hiyl iltdi. Allah hiyl ildnlrin n yaxsdr. (nfal
sursi, 30)
ALLAHIN SMLR
54
DRR
Zrr vern eylr yaradan
Mn he Ondan qeyri tanrlarm qbul edrm?! gr
Rhman mn bir zrr yetirmk ists, onlarn fati
mn he bir fayda vermz v onlar mni xilas ed bilmzlr. (Yasin sursi, 23)
Anidn gln lm, gzlnilmyn xstlik, btn mhsullar

yox edn qasra, evlri yerl bir edn zlzl, glck qorxusu, yol
qzas, stress, mal itkisi, qsqanclq, qocalma...
bhsiz, btn bunlar axirtin varlndan qafil olan v gerk
hyatlarnn dnyadak hyat olduunu znn edn insanlar n
zab, qorxu v midsizlik yaradan hadislrdir. lbtt, hr insan
zn v ya yaxnlarna zrr vern bu cr hadislrdn biri il v
ya bunlarn bnzri il hr an qarlaa bilr. Bu qarlama byk
ehtimalla insann he gzlmdiyi bir anda reallar. Bir anda btn
bdnin yaylan xrng tutulduunu yrn bilr, bir shr bir yaxnnn lm xbri gl bilr, hyat boyunca yd pulunun ourlandn eid bilr v ya aynaya baxdnda he gzlmdiyi
kild qocaldn grr.
Yax, insanlara qar bu qdr mrhmtli olan Allahn dnya
hyatnda bel hadislr yaratmasnn hikmtlri nlrdir?
Bunun n hmiyytli sbblrindn biri Allahn insan tinlik
v sxnt il trbiylndirmsidir. Xstliyindn tri tinlikl nfs
alan insan qrurlanaraq digr insanlar alalda bilmz. Eyni zamanda, ikst ikn yenidn yeriy biln, btn maln-mlkn itirmikn bunlara tkrar qovuan insan, bhsiz, bunlarn dyrini
55
daha yax qavrayr. Bellikl, hm tinliyi, hm d asanl yaradaraq dnyada imtahan mhitini yaradan Allah, qarlqsz verdiyi
nemtlrin daha yax tqdir edilmsini tmin edir.
Ancaq burada hmiyytli olan bir cht var. gr bu trz hadislrl qarlaan adam imanldrsa v axirtin gerk hyat olacan bilirs, onsuz da qmgin olmur. Bana gln hr cr tinliyin
Allahdan olduunu bilir v bunlara sbir edir, o tinliklrdn zn
qurtarmaa qadir olann da, yalnz Allah olduunu bildiyi n Ona
dua edir, Ondan kmk dilyir. Bellikl, Allah zn inanan qullarn da yrdir, zn yaxnlamalarn tmin edir v axirtdki
drclrini yksldir.
Allaha v axirt gnn inanmayan insanlar n is vziyyt
frqlidir. Allah Darr siftini sl mnada chnnmd onlara gstrck. bhsiz, dnyada kdrlndiklri hr ey chnnmd qarlaacaqlar il mqayis edilnd ox xfif saylar, nki
buradaklarn hams mvqqtidir.
Chnnmd is insanlarn yanan drilri arn tkrar-tkrar hiss
etsin dey, yenilri il dyidirilck. nkar ednlr boazlar paralayan dar tikan, barsaqlar paralayan qaynar sudan baqa he
n verilmyck. lm glr, lakin lmzlr, ardndan daha tin
zabla qarlaarlar. Orada dmirdn qamlar, oddan yataqlar olacaq, inkar insan chnnmin n dar v qaranlq yerin atlacaq. Chnnmd smklri atladan inildmlr eidilck.
nkarlar chnnm gztilrin: Rbbiniz sylyin, bizi buradan xarsn, -dey yalvararlar. zabn ynglldirilmsini istyrlr. Allah onlar crbcr zaba uradarkn bir trfdn d onlara
cnntdkilrin nec bolluq v nemt iind olduqlarn gstrr. Onlar zlrin kmk edck he kimi tapa bilmzlr v (Allahn dilmsi xaricind) sonsuza qdr d alaldlmlar olaraq onun iind
saxlanlarlar. Allah, bellikl, gerk tinliyi v zab inkar ednlr
56
ALLAHIN SMLR
chnnmd daddrar. Allah bir ayd bel buyurur:

Hqiqtn, gr onlardan: Gylri v yeri kim yaratmdr?! dey sorusan, mtlq: Allah! dey cavab vercklr. De: El is bir sylyin grk, gr Allah mn bir
zrr toxundurmaq ists, sizin Allahdan qeyri ibadt etdiklriniz Onun zrrini aradan qaldra bilrlrmi?! Yaxud:
gr Allah mn bir mrhmt ta etmk ists, onlar Onun
mrhmtin mane ola bilrlrmi?! De: Mn tkc Allah
kifayt edr. Tvkkl ednlr yalnz Ona tvkkl edrlr!
(Zumr sursi, 38)
Allah inkarlarn zrin Drr ismini tclli etdirir. lbtt, bu,
hmin insanlarn haqdan bilrkdn z evirmlrin grdir. Yoxsa
Allah btn qullarna qar sonsuz fqt v mrhmt sahibidir.
Rbbimiz btn insanlarn doru yola ynlmlri, sonsuz cnnt
nemtin qovumalar n dnya hyatnda saysz-hesabsz frstlr yaradr. Xta etdiklrind onlar balayr, dua edib yardm istdiklrind onlara ltf edir. Dnyadak qsurlar gstrib onlar cnnt
n almaa arr. Axirtd sonsuz zabn da olduunu bildirib
onlar xbrdar edir. Lakin uca Allahn insanlar zrindki bu rhmtini v yaradl hikmtlrini tqdir etmynlr Allahn zab
gerklmi olur. nki bu insanlara cnnt v chnnm haqqnda
bilgi verilmsin baxmayaraq, bu hqiqtdn z evirmilr.
Allah qoyub, sn n bir fayda, n d bir zrr ver bilmyn eylr yalvarma. gr bel etsn, szsz ki, zalmlardan
olarsan. gr Allah sn bir zrr toxundursa, bunu Ondan
baqa he ks aradan qaldra bilmz. gr sn bir xeyir dils, he ks Onun ltfnn qarsn ala bilmz. O, bunu z
qullarndan istdiyin nsib edr. O, balayandr, rhmlidir.
(Yunis sursi, 106-107)
57
RHAMR-RAHMN
Mrhmt ednlrin n mrhmtlisi
yyubu da (yada sal)! Bir vaxt o, Rbbin yalvarb dua
edrk bel demidi: Mn bla z verdi. Sn rhmlilrin
rhmlisisn! (nbiya sursi, 83)
Yer zndki btn canllar kimi insan da ehtiyaclar olan varlqdr. Hyatnn davam etmsi n oxlu rt vardr. Nfs almaq
n oksigen, bdninin faliyytlrini davam etdirmk n su v
qidaya ehtiyac olur. slind, bu nmunlri saymaqla bitirmk olmaz. nki insann fiziki olaraq varlnn davam etmsi n saysz
detala ehtiyac var.
Ancaq yer zndki btn insanlar ehtiyaclar olan eylri ld
etmk n ox byk sy gstrmdn hyatlarn rahat kild davam etdirirlr. Hr birinin hm bdnlrind, hm d xarici dnyada
ehtiyaclar olan hr ey onlar n vvldn tyin olunmu v onlara
tqdim edilmidir. Burada ilk ala gln nmun yen insann nfs
almasdr. nsanlar hyatlarn davam etdirmk n oksigen qbul
etmlidirlr. Bs bu oksigenin atmosferd lazm olan nisbtlrd olmasn tmin edn kimdir? nsann bdnin bu oksigeni qbul etdirn v lazm olan hr hceyry bir-bir atmasn tmin edn sistemi
quran kimdir?
lbtt, bunlarn he biri insann mvffqiyyti deyil. Atmosferin v ya z tnffs sisteminin meydana glmsind insann he
bir rolu yoxdur.
nsann bu n hyati ehtiyacndan tutmu btn detallar z n
hazrlanm v lazm olduu kild var edilmidir. bhsiz, burada
58
ALLAHIN SMLR
qarmza hr cr detal insan n hazrlayan stn aln varl v

o aln sahibinin insana gstrdiyi sonsuz mrhmti xr. Bu gcn sahibi is mrhmtlilrin n mrhmtlisi olan Allahdr.
Allahn mrhmti, lbtt ki, insanlarn fiziki ehtiyaclarnn
qarlanmas il mhdud deyil. O, insanlar yaratm, yaamalar
n n lverili olan mkana yerldirmi v bunun qarlnda da
yalnz zn qulluq etmlrini istmidir. nsanlara zn nec raz
edcklrini d bildirmi, bunu yrtmk n onlara drgahndan
kitablar endirmi, btn aylrini aqlayan peymbrlr gndrmidir. Bellikl, Allah insanlara hm z xsini tantm, hm d
onlar din v gzl xlaqa dvt etmidir. bhsiz, bunlarn hams
Rbbimizin sonsuz mrhmtinin aq dlillrindndir.
Dedi: Bu gn siz qnanlmayacaqsnz. Allah sizi balasn!
O, rhm ednlrin n rhmlisidir. (Yusif sursi, 92)
yyubu da (yada sal!) Bir zaman o, Rbbin yalvarb demidi: Mn, hqiqtn d bla dar olubdur. Sn rhmlilrin n rhmlisisn! Biz onun duasn qbul etdik v ona
dar olmu blan aradan qaldrdq. z trfimizdn bir
mrhmt v ibadt ednlr bir ibrt olsun dey, ailsini
ona qaytardq, stlik, bir o qdr d lav etdik. (nbiya
sursi, 83-84)
Rbbiniz sizi ox yax tanyr. sts, siz rhm edr, ists,
siz zab verr. Biz sni onlara vkil gndrmmiik. (sra
sursi, 54)
59
VVL
lk
O, vvldir, Axrdr, Zahirdir, Batindir. O, hr eyi bilndir.
(Hdid sursi, 3)
Kainatn balanc vardrm?

bhsiz, bu sual srlrl insanlarn cavab axtardqlar sual olmudur. Bu mkmml nizamn Yaradcsnn da olmasn qavrayan
insanlar kainatn balanc olduuna inanmlar. Ancaq insanlarn
bir qismi d Yaradcnn varln qbul etmk istmmi v buna
gr, kainatn balanc olmadn, zldn gldiyini v sonsuza
gedcyini iddia etmilr. Ancaq bu gn elmin gldiyi ntic bu xslrin aq-akar shv etdiklrini sbut etmidir.
Bu gn qdr kainatn yaranmas il laqdar mxtlif tezislr
ortaya qoyulub, ancaq bu dvrd btn elm sahlri ortaq nticy
gliblr. Elmin yaxn zamanda kf etdiyi hqiqt bu vziyyt aydnlq gtirib. 1929-cu ild Edvin Habl trfindn kf olunduu
kimi, kainat davaml genilnir. Bu hqiqtdn qaynaqlanan elm
adamlar bel bir nticy gliblr: zaman anlayn trsin evirsk,
genilnmkd olan kainat bzn bir sistem olaraq, msln, ylmaqda olan nhng ulduz kimi dn bilrik. Bu zaman ortaya
xan ntic beldir; kemi doru syaht etsk, daralan kainatn
n vaxtsa bir nqt halnda olduunu grrik. Yni kainatn balanc bir nqtnin partlamas il olmudur.
Bizim bundan xarmal olduumuz ntic budur: iind yaadmz kainatn bir balanc var. Bu cr qsursuz sistemin balanc
olduuna gr, lbtt, bu balanc hazrlayan bir gcn varl da
60
ALLAHIN SMLR
akardr. Bu gc sahibinin varl zli v bdidir. Yni O, hr eydn vvl d vardr, sonra da olacaq.
Bu sonsuz gcn sahibi Allahdr v canllarn, planetlrin, qalaktikalarn, btn kainatn yaradlmad v htta zamann da hl
var olmad anda yalnz Allah var. nki O, vvldir.
61
FALQ
Yaran (qaranl yarb shri
xaran, toxumu yaran)
bhsiz ki, toxumu da, yirdyi d ccrdib atladan,
ldn diri, diridn d l xardan Allahdr. Budur Allah!
Ax siz Ondan n cr dndrilirsiniz? Shri yarb xaran,
gecni bir istiraht vaxt, gni v ay bir l vasitsi
edn d Odur. Bunlar yenilmz qvvt sahibi, biln
Allahn tqdiridir. (nam sursi, 95-96)
Yer zrind mxtlif bitki nvlri yetiir. Bunlarn hr birinin

toxumu bir-birindn frqlidir. Quru toxumlar gtrb otaqda saxlasanz, illrl eyni kild qaldqlarn grcksiniz. Amma bu toxumlar torpan altna v ya uyun bir mhit ddkd birdn yarlaraq
ccrmy balayrlar. Myyn bir mddtdn sonra baxanda grcksiniz ki, bu toxumdan nhng bir aac ml glib.
bhsiz, quru toxumdan frqli nvlrd bitkilrin yetimsi, n
hmiyytlisi is canl orqanizmin meydana glmsi son drc heyrtamizdir. Quru toxumdan aacn meydana glmsi n toxum torpaqdan lazmi vsaitlri gtrrk ccrmlidir. Toxumun ehtiyac
olan minerallar, su miqdarn znn tyin etmsi is mmkn deyil. stlik, bunu bacarsa bel, bir-birindn ox frqli meyvlr yetidirn aac nvlrini v ya yal bitkilri meydana gtirmk n
stn qabiliyytlri olmaldr.
gr toxumun bu qrar znn verdiyini iddia etsk, toxumun
qabiliyytli olduunu qbul etmli olarq. Ancaq, lbtt ki, bhs
ediln qabiliyytlrin toxumun zn aid olduunu iddia etmk
62
ALLAHIN SMLR
mmkn deyil. Yuxardak aylrd d bildirildiyi kimi, toxumu v

yirdyi yaran Allahdr. Onun dilmsi il yer znd minlrl nv
aac, bitki yetiir. Nec ki, bir baqa ayd Allahn hr eyin Yaradcs olduu bel bildirilmidir:
Gydn su endirn Odur. Biz onunla hr bir bitkini yetidirdik, yal fidanlar gyrtdik, onlardan bir-birin sarmam
dnlr xartdq. Biz xurma aacndan, onun tumurcuundan bir-birin sarmam salxmlar yetidirdik. zm balar,
bir-birin bnzyn v bnzmyn zeytun v nar yetidirdik.
Bar verdiyi vaxt meyvsin v onun yetimsin baxn. bhsiz ki, bunda iman gtirn bir camaat n dlillr vardr.
(nam sursi, 99)
Yeri dyn, orada mhkm dalar, aylar yaradan v btn
meyvlrdn ct-ct yetidirn d Odur. O, gndz gec il
rtb bryr. Hqiqtn d, bunda drin dnn adamlar
n dlillr vardr. Yer znd bir-birin yaxn torpaq sahlri, zm balar, kinlr, axli-axsiz xurma aaclar
vardr. Onlar eyni su il suvarlr. Biz yeyilmsin gr onlarn
birini digrindn stn edirik. Dorudan da bunda baa dn adamlar n dlillr vardr. gr tccblnirsns, onlarn: Dorudanm biz torpaq olduqdan sonra yenidn yaradlacaq? - szn tccbln. Onlar Rbbini inkar
ednlrdir. Onlar boyunlarnda qandallar olanlardr. Onlar
od sakinlridirlr v orada bdi qalacaqlar. (Rd sursi, 35)
63
FASL
Ayran, aqlayan
Hqiqtn, Allah iman gtirnlr, yhudilr, sabiilr, xaprstlr, atprstlr v mriklr arasnda qiyamt gn
hkmn verckdir. bhsiz ki, Allah hr ey ahiddir!
(Hcc sursi, 17)
nsanlardan bzisi hyatlarn dnyvi mqsdlr ld etmk
n keirir v axirti unudaraq dnya hyat n alrlar. Gerk
msuliyytini unudaraq dnya mnftlrinin arxasna drlr.
Allaha ortaq qoduqlar bu btlri raz etmk, onlarn mmnuniyytini qazanmaq n sy gstrir v bu kild, ox qazancl i grdklrini dnrlr.
nsanlardan bzilri d btn hyatlarn zlrini yaradan Allah
raz etmk n keirirlr. Dnya hyatndak imkanlar v nemtlri
bu urla qiymtlndirirlr. Hdflri doru yola ynlmk, Allahn
raz olaca saleh mllr ilmk, Onun tvsiy etdiyi stn xlaqa
sahib olmaqdr.
lbtt, bu iki insann vziyyti eyni deyil. Allah bu insanlarn
vziyyti il laqdar Quranda bel bir nmun verir:
Kor il grn eyni olmaz. Zlmtl nur da (eyni deyildir)!
Klg il isti (eyni olmaz). Dirilrl llr d eyni deyillr!
bhsiz ki, Allah dildiyin eitdirr. Sn is qbirlrd olanlara eitdirn deyilsn! (Fatir sursi, 19-22)
Bir-birindn frqli vziyytd olan, tam frqli yollara ynln bu
insanlarn arasn Allah qiyamt gn ayracaq, hr birin etdiklrini
bildirck. O gn hr ks etdiklrinin qarl tamamil dnck.
O gn Allahn sonsuz dalti tclli edck...
64
ALLAHIN SMLR
Hqiqtn, snin Rbbin onlarn arasnda qiyamt gn ixtilafda olduqlar msllr bard hkm verckdir! (Scd
sursi, 25)
Sonra hr bir firqdn Rhmana n ox asi olan dartb xardacaq. Sonra chnnm girib yanmaa n ox layiq
olanlar, szsz ki, Biz daha yax bilirik. Sizdn el bir ks
olmaz ki, oraya varid olmasn. Bu, Rbbinin buyurduu vacib
bir hkmdr. Sonra Biz Allahdan qorxub pis mllrdn kinnlr nicat verck, zalmlar is orada diz st km
halda saxlayacaq! (Mrym sursi, 69-72)
N qohumlarnz, n d vladlarnz siz bir fayda ver bilr.
Qiyamt gn Allah sizi bir-birinizdn ayracaqdr. Allah n
etdiklrinizi grr. (Mumthin sursi, 3)
65
FATR
Yaradan, icad edn
Ey Rbbim! Sn mn sltntdn bir pay verdin. Mn
yuxu yozma yrtdin. Ey gylri v yeri yaradan! Sn
dnyada da, axirtd d mnim ixtiyar sahibimsn. Mnim
canm mslman olaraq al v mni mlisalehlr qovudur! (Yusif sursi, 101)
Yaadmz dnyaya baxdmz zaman zrind hyatn olmas

n xsusi olaraq yaradldn grrk. Dnyann kosmosdak
mvqeyi, canllarn ehtiyac olan hr cr detaln dnyada var olmas
bu planetin stn bir aln sri olduunun aq-akar dlilidir. Hyat n son drc lverili yaradlan bu planetin zrind yaayan
canllara baxdmz zaman da eyni gerkl qarlarq. Dnya zrind var olan btn canllarda heyrtamiz bir dizayn var. Hr canl
z n uyun mhitd, uyun bdn quruluu il hyatn davam
etdirir.
Bununla yana, canllarn meydana glmsindki detallar aradrdqca qarya xan yaradl hqiqti daha da dqiqlir. Btn
canllarn sas qurulu mnbyi olan hceyr mkmml sistem
malikdir. Hceyrdki nizam el qsursuzdur ki, canllarn tsadfn
mlglm ehtimalnn qeyri-mmknlyn z-zlynd sbut
edir.
trafmzda grdymz v ya gr bilmdiyimiz btn detallarda aq-akar dizaynn izlri var. bhsiz, bunlarn hamsnn dizayn hr eyin yaradcs olan Allaha aiddir. Kainatdak varlqlara
aid olan n kiik detalda bel Rbbimizin qsursuz sntini grmk
mmkndr. Allah yaratd sistemin qsursuzluunu Mlk sur-
ALLAHIN SMLR
66
sind bel xbr vermidir:
Yeddi gy qat-qat yaradan da Odur. Sn Rhmann yaratdnda he bir uyunsuzluq grmzsn. Bir gzn qaldrb
bax, he orada bir yarq gr bilrsnmi?! Sonra gzn
qaldrb iki df bax. Gz orada zif, yorun drk yen
d sn trf qaydacaqdr! (Mlk sursi, 3-4)
De: Mn gylri v yeri yaradan, hamsn bslyib z
bslnmyn Allahdan baqasn zm Rbmi edrm?!
De: Mn ilk mslman olmaq mr edildi v: Mriklrdn
olma! (-dey buyuruldu) (nam sursi, 14)
Peymbrlri d bel cavab vermidilr: Mgr gylri v
yeri yaradan Allaha da bh etmk olarm?! (Allah) gnahlarnz balamaq v siz myyn bir vaxta qdr mhlt vermk n imana dvt edir. Onlar demidilr: Siz
d bizim kimi adi bir insansnz. Bizi atalarmzn ibadt etdiklrindn dndrmk istyirsiniz, el is aq-akar bir
dlil gtirin! (brahim sursi, 10)
De: Sizi yaradan, siz qulaq, gz v rk vern Odur. Nec
d az kr edirsiniz! De: Sizi yer zn yayan da Odur.
Siz Onun hzuruna toplanlacaqsnz! (Mlk sursi, 23-24)
Gylri v yeri icad edn Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi
zaman, ona yalnz: Ol ! deyr, o da olar. (Bqr sursi,
117)
67
FTTAH
ox yax hkm vern, aan, hkm edn
gr o mmlktlrin halisi iman gtirib kinsydilr,
szsz ki, onlarn balarna gydn v yerdn brkt
yadrardq. Lakin onlar yalan hesab etdilr, Biz d onlar qazandqlarna gr mhv etdik. (raf sursi, 96)
Fttah Allahn aan siftidir. Allah insanlar tinliklrl snayr,

ancaq he kim qaldra bilcyindn oxunu yklmir. Allah smimi
qullarna tinlik verdiyi zaman ondan x yolunu da ar; mtlq
tinliyin yannda bir asanlq da gstrir. Nec ki, Quranda Peymbrimizin (s..v) qarlad tinliklr nmun verilrk bunlarn
asanlqla birlikd verildiyi bel bildirilmidir:
Mgr Biz snin kksn ab geniltmdikmi?! Ar ykn sndn gtrmdikmi?! (El bir yk ki) snin belini
bkrd. Snin ad-sann ucaltmadqm?! bhsiz ki, hr
tinlikdn sonra bir asanlq glr! Hqiqtn, hr tinlikdn
sonra bir asanlq glr! (nirah sursi, 1-6)
Quranda Allahn iman ednlr verdiyi asanlqlara bir ox nmun verilmidir. Hz. Musa da Allahn mxtlif tinliklrl snad
elilrdn biridir. Ancaq Allah hz. Musan kmyi il dstklmi
v ilrini asanladrmdr.
Hz. Musa firona tbli etmy gedrkn qarda Harunu zn
kmki etmsini Allahdan istmi, Allah da onun duasn qbul
edrk hz. Harunu ona kmki etmidir.
Quranda bir ox baqa hadislrd d gstrildiyi kimi, Allah
mminlr hmi kmk edib. Onlarn bana gln v almas
68
ALLAHIN SMLR
qeyri-mmkn kimi grnn tinliklri ortadan qaldrb. Ancaq bu

inkarlara aid deyil. Allah onlarn rklrini daraldr, sxr v btn
nemtlrin qapsn balayr. Rbbimizin dilmsi il balanan bu
qaplar sonsuza qdr aa bilck he bir gc yoxdur.
Allah inkarlar n nemt qaplarn balad kimi, onlarn
zrin zab qaps aar. nkarlara veriln bu zab bir ayd bel
bildirilir:
Nhayt, onlarn zn bir zab qaps admz zaman drhal midsizliy qapldlar. (Muminun sursi, 77)
N n zabmz onlara gldiyi zaman boyun ymdilr?
Onlarn qlblri srtldi, eytan da onlara etdiklri mllri
gzlldirdi. Onlar zlrin edilmi xbrdarl unutduqlar
zaman hr eyin qaplarn onlarn zn adq. zlrin veriln eylr sevindiklri vaxt is onlar qfltn yaxaladq
v onlar namid qaldlar. Zalm camaatn kk ksildi. Hmd
olsun almlrin Rbbi Allaha. De: Bir deyin grk, gr
Allah sizin eitm v grm qabiliyytinizi linizdn alsa,
qlblriniz mhr vursa, Allahdan baqa hans ilah onlar
siz qaytara bilr? Bax gr, Biz aylri nec izah edirik,
sonra onlar z evirirlr. De: Bir deyin grk, gr Allahn
zab siz qfltn v ya aq-ana gls, zalm camaatdan
baqas hlak edilrmi? (nam sursi, 43-47)
69
QFFAR
Balamas ox olan
V dedim: Rbbinizdn balanmanz dilyin. nki
O, ox balayandr! (Nuh sursi, 10)
Allahn balamas sonsuzdur. O, yaratd btn qullarna

tvb edrk tmizlnm imkan verir. nsan cahillikl etdiklrindn
tri dnyada balanma dilyrk chnnm zabndan xilas ola
bilr. Smimi bir kild Qurana tabe olaraq Allahn mrlrin dqiq
kild itat etdiyi tqdird Rbbimizin balayan v sirgyn olduunu grr. Allah saleh mllr ilyn qullarnn btn gnahlarn balayacan mjdlmidir. Allah bir aysind: gr siz
kr etsniz v iman gtirsniz, Allah siz n n zab versin
ki (Nisa sursi, 147) - deyrk insanlar zrind n qdr geni
balama sahibi olduunu onlara bildirmidir. Nec ki, cahil v nankor olan insanlarn bir ox nemt iind hyatlarn davam etdirmlri d Allahn balamas ildir. Allah bu hqiqti Quranda bel
bildirir:
gr Allah insanlar etdiklri gnahlara gr czalandrsayd,
(Yer) znd bir nfri bel (sa) qoymazd. Lakin Allah onlar myyn bir vaxta qdr gecikdirr. Nhayt, onlarn
vaxt glib atdqda artq, bhsiz, Allah z bndlrini grndir! (Fatir sursi, 45)
Allah btn insanlara nsiht alann nsiht ala bilcyi qdr
mddt verir. Onlara zlrini xbrdar edib qorxudacaq elilr gndrir v bu elilr vasitsi il qorxub kinmli olduqlar hr eyi
bildirir. Ancaq btn bunlara baxmayaraq, inkarda dirnn insanlar
70
ALLAHIN SMLR
da, lbtt, ildiklri gnahlarn czasn kcklr. Allah aylrd

bel buyurur:
bhsiz ki, Mn hm d tvb edib iman gtirni yax ilr
grb, sonra da doru yolu tutan ox balayanam! (Taha
sursi, 82)
Sonra Rbbin cahilliklri zndn pis i grn, ondan sonra
tvb edib zlrini islah edn kimslri (fv edr). Hqiqtn,
Rbbin sonra balayandr, rhm edndir! (Nhl sursi, 119)
Ey iman gtirnlr! Allahdan qorxun v Onun peymbrin
iman gtirin ki, siz z mrhmtindn iki pay versin, siz
getmyiniz n nur bx etsin v sizi balasn. Allah balayandr, rhm edndir! (Hdid sursi, 28)
Pis mllr etdikdn sonra tvb edib iman gtirnlr gldikd is Rbbin tvbdn sonra balayandr, rhm edndir!
(raf sursi, 153)
Ya Peymbr! linizd olan sirlr de: gr Allah rklrinizd bir yaxlq olduunu bils, siz sizdn alnandan
daha yaxsn verr v sizi balayar. Ax Allah balayandr, rhm edndir! (nfal sursi 70)
Gnahlar balayan, tvblri qbul edn, czas iddtli,
krmi byk olan (Allahdandr)! Ondan baqa he bir tanr
yoxdur. Axr dn d Onadr! (Mmin (afir) sursi, 3)
71
QNYY
ox zngin, hr eydn mstni (mnzzh) olan
(he kim ehtiyac olmayan)
Ey insanlar! Siz Allaha mhtacsnz. Allah is mhtac deyildir. O, kr layiqdir! (Fatir sursi, 15)
Tarix boyunca yaayan azn v zndnraz xslrin ortaq xsusiyytlrindn biri d gc v mal-mlk sahibi olmalardr. Bu xslr Allahn verdiyi nemt v imkanlarla Allaha qar byklnmi
v Ondan z evirmilr. Sahib olduqlar hr eyin gerk sahibinin
Allah olduunu unutmu, Onun zlrin ltf edib balad malmlk sahiblnmy almlar. Sadc inkar etmkl qalmam,
iman ednlr d tzyiq v zlm etmi, Allahn elilrin d dmnlikl ba qaldrmlar. Sonda Allah dzlmz bir zabla onlar
czalandrm, zlrini d, mallarn da mhv etmi v hr eydn
mstni olduunu (he kim ehtiyac olmadn) gstrmidir.
Allah bu qvmlrin vziyytlrini bir ayd bel xbr verir:
nki peymbrlri onlara aq-akar mczlr gtirir,
onlar is: Mgr bizi doru yola bir insanm salacaqdr?!
deyrk inkar edir v z dndrirlr. Allahn ehtiyac yoxdur. Allah he bir ey mhtac deyildir. O, kr layiqdir!
(Tabun sursi, 6)
Bu inkar v tkbbrl insanlarn unutduqlar, ya da qavraya
bilmdiklri hqiqt gylrin, yerin v bu ikisi arasnda olan hr eyin xzinlrinin gerk sahibinin Allah olduudur. Allah bu hqiqti
Quranda bel bildirmidir:
Gylrd v yerd n varsa, Allaha mxsusdur. Biz sizdn
72
ALLAHIN SMLR
vvl kitab verilnlr d, siz d Allahdan qorxmanz tvsiy etdik. gr Allah inkar etsniz bel, gylrd v yerd
n varsa, Allahndr. Allah ehtiyacszdr, kr olunmaa
layiqdir. (Nisa sursi, 131)
Aylrd xbr veriln bu xslr mal sahibi olduqlar n byklnmi, Allaha ibadt etmkdn v zlrin haqq gtirn elilrdn z evirmilr. Quranda inkarlarn bu davranlarna qarlq
hz. Musann szlri nmun verilrk bel buyurulur:
Musa dedi: gr siz v btn yer znd olanlar nankorluq
etsniz, (bununla Allaha he bir zrr yetir bilmzsiniz).
nki Allah mhtac deyildir. Trif layiqdir! (brahim sursi, 8)
Qurandak bir ox ayd xbr verildiyi kimi, Allah gc v znginliyin gerk sahibidir. O, he kim v he ny mhtac deyildir,
ancaq hr ey Ona mhtacdr. Bu gerk bir ayd bel bildirilir:
Mgr onlar yer znd dolab zlrindn vvlkilrin axrnn nec olduunu grmrlrmi? Halbuki, onlar bunlardan
daha qvvtli idilr. Gylrd v yerd Allah aciz ed bilck
he bir ey yoxdur. Hqiqtn, O, bilndir, qadirdir! (Fatir
sursi, 44)
nki peymbrlri onlara aq-akar mczlr gtirir,
onlar is: Mgr bizi doru yola bir insanm salacaqdr?!
deyrk inkar edir v z dndrirlr. Allahn ehtiyac yoxdur. Allah he bir ey mhtac deyildir. O, kr layiqdir!
(Tabun sursi, 6)
Cihad edn ancaq z n cihad edr. Allah almlr sla
mhtac deyildir. (nkbut sursi, 6)
73
XBR
Hr eyin i zndn,
gizli trflrindn xbrdar olan
Ey iman ednlr, Allahdan qorxun. Hr ks sabah n
nyi tqdim etdiyin baxsn. Allahdan qorxun. He bhsiz Allah, etdiklrinizdn xbrdardr. (Hr sursi, 18)
nsan zaman v mkana tabe olan varlqdr. Baqa bir nfrdn

xbr almadqca ancaq z olduu yerd (mkanda) v zamanda ba
vern hadislrdn xbrdar ola bilr. Olduu zaman v mkann xaricin xaraq hadislri qiymtlndirmsi sla mmkn deyil. Bu
da insann n byk acizliklrindn biridir.
Halbuki, insan yaradan Allah zaman v mkann da yaradcsdr,
bu sbbdn d bunlardan asl deyil. Zamandan v mkandan mnzzh olan Allah tbii ki, kainatda ba vern hr hadisdn d xbrdardr. Bel ki, iind yaadmz Sdyolu qalaktikasndan
milyonlarla iq ili uzaqlqda olan qalaktikada ne ulduz olduundan, hans sma cisminin hans orbiti izldiyindn, torpan altndan
yerin stn xmaa alan ccrmi toxumdan da xbrdardr...
Bundan baqa, Allah bu ana qdr yaam, bu an yaayan v bundan
sonra da yaayacaq btn insanlarn hyatlarnn hr saniysindn
d xbrdardr.
Kimin n vaxt, harada doulduu v ldy, hyat boyunca nlr etdiyi, hans mqsdlr n alaca, htta n vaxt gldy,
n vaxt alad kimi btn detallarn elmi d Onun qatndadr.
nki O, hr eyin yaradcsdr. stlik, bu insanlarn hr an grdklri ilrl yana, rklrindn keirdiklri d Allahdan gizli
74
ALLAHIN SMLR
qalmr. Allah insanlarn ilrindn keirdiklri, niyyt edib ttbiq etdiklri, gizlic hazrladqlar hr eydn xbrdardr.
Allah trfindn bx olunmu mal-dvlti srf etmy xsislik
ednlr he d bunu zlri n xeyirli hesab etmsinlr.
Xeyr, bu, onlar n zrrlidir. Onlarn xsislik etdiklri ey
qiyamt gn boyunlarna dolanacaqdr. Gylrin v yerin
miras Allaha mxsusdur. Allah hr bir mlinizdn xbrdardr! (Ali-mran sursi, 180)
Gzlr Onu drk etmz. O, gzlri drk edr. O, ltifdir, xbrdardr! (nam sursi, 103)
lmz, hmi diri olana bel bala v Onu hmd-sna il
tqdis et. (Allahn) z bndlrinin gnahlarndan xbrdar
olmas kifayt edr. (Furqan sursi, 58)
Qiyamt saatnn mlumat, bhsiz, Allahn qatndadr.
Ya yadrar; rhmlrd olan bilr. He kim sabah n qazanacan bilmz. He kim d hans yerd lcyini bilmz.
He bhsiz, Allah bilndir, xbrdardr. (Loman sursi,
34)
Olum! (Grdyn i) bir xardal dnsi arlnda olsa da,
bir qayann iind, yaxud gylrd v ya yerin dibind olsa
da, Allah onu akar edr. Hqiqtn, Allah Ltifdir, xbrdardr. (Loman sursi, 16)
O, gylrd v yerd olanlar da, sizin gizlind v akar da
n etdiyinizi d bilir. Allah rklrd olanlar bilndir! (Tabun sursi, 4)
75
HAD
Hidayt ltf edn, doru yola aparan
V elm veriln kslr d bilsinlr ki, haqq snin Rbbindndir. Artq ona inansnlar v rklri ondan arxayn olsun. bhsiz ki, Allah iman gtirnlri doru yola ynldr! (Hcc sursi, 54)
Yer znd iki cr insan var: Allahn gcn bilib tqdir ednlr
v Allahn gcn tanmayb buna gr d tqdir ed bilmynlr.
kinci qrupdak insanlar normal hyat yaayr v lrlr. Hyatlar rzind n n yaadqlarn, onlar kimin yaratdn, zlrini
yaradan Allaha qar hr hans bir msuliyytlrinin olub-olmadn
v ya zlri il birlikd btn kainat yoxdan var edn Rbbimizin
sonsuz gcn dnmk istmirlr. Onlarn aln mul edn
mvzular, mumiyytl, nec thsil alacaqlar, i yerind yax bir
mvqey glmk n n etmli olduqlar, uaqlarn nec bydcklri kimi gndlik hyatla laqdar mvzulardr. lbtt ki, bunlarn hams tbii istklrdir v dnlmlidir. traflarndak ox
insan kimi be-on il yaayb sona atdrdqlar hyatlarn bu mvzular zlrin mqsd edrk keirirlr. Bu zaman dnyada v btn
kainatda var olan saysz mczlri gr bilmirlr. stlik, grslr
d, zrind dnmk istmirlr.
Birinci qrup olaraq bhs etdiyimiz Allahn varlnn dlillrini
v mtlq gcn tanyb tqdir edn insanlar is bundan tam frqli
hyat yaayrlar. Vicdanlar gcl olduu n traflarn heyranlqla
mahid edir, grdklri detallar yaradann Rbbimiz olduunu bilirlr. Buna gr d kainatn yaradcs, stn gc sahibi Allaha qar
76
ALLAHIN SMLR
msuliyytlrinin d urundadrlar. Hyatlarn Allahn mmnuniyytini qazanacaqlar ilr grrk, Onun tvsiy etdiyi hyat yaayaraq v n hmiyytlisi d ldkdn sonra Ona hesab
vercklrini bilrk keirirlr.
Bu birinci qrup Allahn hidayt verdiyi insanlardr. Dnya zrindki saylar hr zaman ox az olub, amma doru olan yol onlarnkdr. Allah hidayt atm olanlarla inkar ednlr arasndak frqi
aylrind bel xbr verir:
O kslr ki, sn nazil olana v sndn vvl nazil olanlara
iman gtirir, axirt d yqinlikl inanrlar. Onlar z Rbbindn (gln) doru yoldadrlar. Mhz onlar nicat tapanlardr. Hqiqtn, kafirlri qorxutsan da, qorxutmasan da,
onlar n frqi yoxdur, iman gtirmzlr. Allah onlarn
qlblrini v qulaqlarn mhrlmi, gzlrin d prd kmidir. Onlar n byk bir zab vardr. (Bqr sursi, 47)
bhsiz, bu insanlardan olmaq Allahdan veriln ox byk bir
nemtdir. nki O, dilmzs, hidayt verck, doru yola atdracaq he kim yoxdur:
Gerk budur ki, sn sevdiyini hidayt atdra bilmzsn,
ancaq Allah dildiyini hidayt atdrar; O, hidayt atacaq
olanlar daha yax bilndir. (Qss sursi, 56)
O kslr ki, qeyb iman gtirir, namaz qlr v Bizim onlara
verdiyimiz ruzidn xrclyirlr; O kslr ki, sn nazil olana
v sndn vvl nazil olanlara iman gtirir, axirt d yqinlikl inanrlar. Onlar z Rbbindn (gln) doru yoldadrlar.
Mhz onlar nicat tapanlardr. Hqiqtn, kafirlri qorxutsan
da, qorxutmasan da, onlar n frqi yoxdur, iman gtirmzlr. (Bqr sursi, 3-6)
77
HAFD
Alaldan
O alaldacaq, ucaldacaqdr. (Vaqi sursi, 3)
Hr insan myyn bir zka sviyysi, grm, dnm v dndklrindn ntic xarma qabiliyytin malikdir. Msln, insan z bdninin quruluundak qsursuzlua baxdqda mkmml
bir dizayn grr. Bu dizaynn detallarndak al lamtlrini dndkd btn bunlar planlayan, hazrlayan v var ednin olduunu
drk edir.
Ancaq, bhsiz, bu saylanlar sahib olduqlar qabiliyytlri istifad edn insanlara aiddir. Bir d qarladqlar hadislr zrind
he dnmyn insanlar vardr ki, bunlar yer zndki insanlarn
ksriyytini tkil edirlr. Daha vvl d ifad etdiyimiz kimi, bu
insanlar dnyaya glir, byyr, hr ks kimi normal bir hyat yaayr v lrlr. Halbuki, Allah Quranda dnb ntic xaranlar triflmi, digrlrini is alaldacan bildirmidir. Aylrd bel
buyurulur:
O kslr ki, ayaq st olanda da, oturanda da, uzananda da
Allah yad edir, gylrin v yerin yaradlmas haqqnda dnr (v deyirlr:) Ey Rbbimiz! Sn bunlar bs yer
xlq etmmisn. Sn pak v mqddssn. Bizi odun zabndan qoru! Ey Rbbimiz! Sn oda saldn ksi rsvay edrsn.
Zalmlarn kmkilri olmaz. (Ali-mran sursi, 191-192)
Dnb ntic xaranlar Allahn ucaltd insanlardr. Bu insanlar Allaha qul olmaq n mrlri tam olaraq yerin yetirir v
bu xsusiyytlri il digrlrindn tamamil frqlnirlr. Digr qrup
78
ALLAHIN SMLR
(dnmyn insanlar) is insani qabiliyytlr sahib olmalarna baxmayaraq, bunlardan istifad etmir v sad hyat yaayrlar. Heyvan
kimi fiziki ehtiyaclarn tmin edcklri hyat seirlr. Bu insanlar
da Allahn yaratd, ancaq vicdanlarndan istifad etmdiklri, dnmdiklri v adi yaay sediklri n alaltd xslrdir. Bu
xslrl laqdar Quranda bel bir nmun verilir:
Kafirlrin msli rt v bartdan baqa bir ey anlamayanlar haylayann mslin bnzyir. Onlar kar, lal v kordurlar, anlamazlar. (Bqr sursi, 171)
zlrin qoyulan qadaan pozduqlar zaman Biz onlara:
Mnfur meymunlar olun! dedik. O zaman Rbbin onlara
qiyamt gnndk n ar zab verck kimslr gndrcyini bildirdi. Dorudan da snin Rbbin tez cza verndir.
Hqiqtn d O, balayandr, rhmlidir. Biz onlar yer
znd mmtlr bldk. rilrind hm mlisaleh olanlar, hm d bel olmayanlar vardr. Biz onlar yaxlq v pislikl snadq ki, blk dnlr. (raf sursi, 166-168)
zlrini ynlri grmrsnmi? Xeyr! Allah istdiyini triflyr v onlara xurma rdyindki tel qdr haqszlq edilmz. (Nisa sursi, 49)
79
HAFZ
Qoruyan, nzart edn, mhafiz edn
gr z evirsniz, mn mr olunan siz atdrdm. Rbbim yeriniz baqa bir camaat gtirr v siz d Ona he
bir zrr yetir bilmzsiniz. bhsiz ki, Rbbim hr eyi
Bu gn elm adamlarnn oxu kainatn yoxdan var olmas mvzusunda ortaq fikirddirlr. nki llrindki btn dlillr bu gery iar edir. Kainatn yoxdan yaranmas snasnda ortaya xan
atomlarla, bu gn canl-cansz hr eyi meydana gtirn atomlarn
bir-birlri il eyni olduunu da elm ortaya qoyur. Kainatn ilk yaradl annda n qdr atom varsa, hazrda da o qdr atom var. Ancaq
bir frql: yoxdan yaranma annda byk bir srtl trafa dalan
atomlar bu gn ulduzlar, dnyan, atmosferdki havan, yer zndki suyu, torpa v htta sizin bdninizi meydana gtirirlr. stlik, bunu el qsursuz bir kild tkil edirlr ki, hr bir atoma
hakim olan yaradc gcn varl dqiq kild zn gstrir.
nki bir nizamn varl onu yaradann varln zruri edir.
Bu nqtd qarmza bu hqiqt xr: ortada he bir ey yox
ikn maddni yaradan v qsursuz bir nizam meydana gtirn Allah,
lbtt ki, bu nizamn meydana glmsindki hr mrhldn d xbrdardr. nki bel kompleks sistemin tk bir annn bel idarsiz
meydana glmsi mmkn deyil.
Budur, bu hqiqt biz kainatdak sistemi tkil edn, var edn
Allahn sonsuz elmini gstrir. O, hr eyi yoxdan var etmi v qsursuz bir nizam qurmudur. Hl d bu nizam mahid edir v qo-
80
ALLAHIN SMLR
ruyur. Nec ki: Hqiqtn, snin Rbbin nzart edir (Fcr sursi, 14) aysi Allahn kainat zrindki davaml qorumasn bizlr
bildirir.
Hqiqtn, Biz yerin onlardan nyi alb skiltdiyini bilirik.
Bizd qoruyan bir kitab (Lvhi-mhfuz) vardr. (Qaf sursi,
4)
Halbuki, o, bu insanlar zrind ixtiyar sahibi deyildi. Biz
ancaq axirt inananla ona kk gtirn kimslri ayrd etmk
n bel bir frst verdik. Snin Rbbin hr eyi mhafiz
edndir. (Sba sursi, 21)
Allahdan baqas il dostluq ednlr Allah z nzart
edir. Sn onlarn mhafizisi deyilsn. (ura sursi, 6)
Allahn mri il insann hm nnd, hm d arxasnda
daim onunla birlikd olub onu qoruyan mlklr vardr. Hqiqtn d insanlar nfslrind olan dyimdikc Allah da
onlarda olan dyimz. gr Allah hr hans bir camaata
pislik etmk ists, he n onun qarsn ala bilmz. Onlarn
Ondan baqa ixtiyar sahibi yoxdur. (Rd sursi, 11)
Hqiqtn d Allah il olan hdlrini v andlarn ucuz qiymt satan kslr n axirtd he bir pay yoxdur. Allah
onlar dandrmayacaq, qiyamt gn onlarn zn baxmayacaq v onlar tmiz xarmayacaqdr. Onlar n zc
bir zab vardr. (Ali-imran sursi, 77)
81
HAKM
Hkm edn, haqq yerin yetirn
(De:) Allah bu kitab siz tfrrat il nazil etdiyi halda,
mn Ondan baqasnm hakim qbul etmliym? Kitab
verdiklrimiz bilirlr ki, o, hqiqtn, snin Rbbin trfindn nazil edilmidir. Odur ki, bh ednlrdn olma.
(nam sursi, 114)
Allah insanlar yaratm, yaxlq ednlrl pislik ednlri ayrmaq n imtahan yeri olan dnyaya yerldirmidir. Bundan baqa,
insanlara elilr gndrmi v elilrin d dorunu shvdn ayrmalarn tmin edck hkmlri olan kitablar vermidir. nsanlq tarixi boyunca btn elilr gndrildiklri qvmlri Allahn mr
etdiyi hkmlri olan bu haqq kitablarla xbrdar edib qorxutmular,
onlar doru yola armlar.
Ancaq zaman iind elilrin gtirdiyi kitablar insanlar trfindn
thrif edilmi, Allahn gndrdiyi hkmlr inkar sistemlrin z
mnftlrini qoruyan shv hkmlrl dyidirilmidir. Lakin Allah
insanlara yen zlrini doru yola atdracaq bir rhbr olaraq Quran endirmi v bhsiz ki, zikri Biz nazil etdik, lbtt, Biz d
onu qoruyacaq (Hicr sursi, 9) aysi il iindki hkmlri qiyamt qdr qoruyacan vd etmidir.
lbtt, Quran insann qarlaaca hr hadisd doru olan
tapmaq, doruya atmaq n mracit edcyi yegan qaynaqdr.
nki Quran Allahn hkmlrini ehtiva edn tk haqq kitabdr v
Allahn gndrdiyi bu kitaba tabe olanlar, Allahn mrlrin itat
ednlr doru yolu tapanlardr. Dnyada Allahn hkmlri il hkm
ednlr, Onun mrlrin itat ednlr, lbtt, axirtd d qazanc
iind olacaqlar.
ALLAHIN SMLR
82
HKM
Hikmt sahibi, salam, mhkm olan
O, yaradan, yoxdan var edn, surt vern Allahdr. n gzl adlar ancaq Ona mxsusdur. Gylrd v yerd n
varsa Onu tqdis edib nin triflr deyr. O, yenilmz
qvvt sahibi, hikmt sahibidir!
Daha vvl d zrind dayandmz kimi, insann evrsind

grdy hr ey yaradln aq dlillrini gstrir. Kainatda myyn bir istiqamtd hrkt edn qalaktikalar, Gnin trafnda
myyn orbitd dvr edn dnya, canllarn vcudlarndak -hl
yeni kf ediln- mrkkb sistemlr v gzl grlmyn mikro
almd meydana gln hadislr... bhsiz, insanlarn elmi sahdki inkiaflarla biliyi artdqca kainatdak n kiikdn n byy qdr hr bir xsusiyytin n qdr inc hesablarla var edilmsi d artq
dqiqlir.
Bu gn ld olunan elmi sviyy il bu hqiqt ortaya xmdr:
kainatn yoxdan var olduu ilk andan bu yana btn hadislr myyn bir plan daxilind ba vermidir. Bel ki, bu plann nticsind
zrindki btn canllarla birlikd dnya yaranmdr. Al sahibi
bir varlq olan insan da yer znd yerini almdr. lbtt, bu durumda insann zrin dn z varl n n uyun olan rtlrin
nizam iind yaradldnn frqind olmaq, kainatn mlglm
mrhllrindki hikmtlri qavramaqdr.
nsan zn veriln bu qdr nemt qarsnda unutmamaldr ki,
hr eyin myyn bir yaradl mqsdi v hikmti vardr. znn
rahat yaaya bildiyi bir qalaktika yaradlmdr. Sadc bu mvzu
83
zrind dnmk bel Allahn hr eyi sonsuz bir hikmtl yaratdn grmk n kafidir. Aylrd bel buyurulur:
Onlar: Sn paksan, mqddssn! Snin biz yrtdiklrindn baqa biz he bir ey bilmirik. biln Sn, hikmt sahibi
Snsn, - dedilr. (Bqr sursi, 32)
Mmin kiilrl mmin qadnlar bir-birin dostdurlar. Onlar
yax ilr grmyi mr edr, pis ilri yasaq edr, namaz
qlb zkat verr, Allaha v Peymbrin itat edrlr. Allah,
lbtt ki, onlara rhm edckdir. Allah, hqiqtn, yenilmz
qvvt sahibi, hikmt sahibidir! (Tvb sursi 71)
Hqiqtn, Rbbin onlar bir yer yacaq. O, hikmt sahibidir, bilndir! (Hicr sursi 25)
Yenilmz qvvt, hikmt sahibi olan Allah sn v sndn
vvlkilr bel vhy edir! Gylrd v yerd n varsa Onundur! O, ucadr, uludur! Gylr az qala bir-birinin stndn
atlayb dalsn. Mlklr d Rbbini hmd-sna il tqdis
edr v yerdkilrin balanmasn dilyrlr. Bilin ki, Allah,
hqiqtn, balayandr, rhm edndir! Allahdan baqasn
dost tutanlar zrind Allah z nzartidir. Sn onlara
zamin deyilsn! (ura sursi, 3-6)
zlrindn savay hl onlara qoulmam baqalarna da
(peymbr gndrmidir) O, yenilmz qvvt sahibi, hikmt
sahibidir! (Cm sursi, 3)
ALLAHIN SMLR
84
HAQQ
Varl he dyimdn dayanan
Bu, beldir. nki Allah Haqdr. Ondan baqa ibadt etdiklri is batil (btlrdir). Hqiqtn, Allah n ucadr, n
bykdr. (Loman sursi, 30)
Zaman v mkan canl-cansz hr ey kimi yaradlm anlaylardr. Zaman v mkann he olmad bir anda yoxdan bir madd
almi yaradlm v bu almin daxilind zaman-mkan anlaylar
meydana glmidir. Bel ki, zaman iind geriy getdiyimizd bir
srhdl qarlarq v bu srhdin gerisin sla ged bilmirik. Bir
hadis n istifad ed bilcyimiz n qdim ifad kainatn yaradl
andr. Htta bu gn elm sahlrind tsbit ediln srhd kainatn yaradlma anndan etibarn 10-43 saniydir. Bu zaman dilimindn vvl
n vaxt, n d mkan tyin edilmir.
Bu an qarmza zamann v mkann olmad vaxt xr. nsann
tabe olduu bu iki anlay myyn bir anda yaradlm olduqlarna
gr bu yaradldan vvl bir zamanszlq v mkanszlq mvcud
idi. Bizim sla xaricin xa bilmdiyimiz bu anlaylar yaradan onlarn xaricind olan Allahdr.
Allah zamandan v mkandan mnzzhdir v dolaysil, varl
hr zaman mvcuddur, sla dyimz. Tk gerk varlq Odur, Onun
xsi xaricind hr ey ancaq Onun: Ol, -demsi il var olmudur.
Allahn xsi xaricind hr ey lmldr v yox olacaqdr. Quranda da bildirildiyi kimi, Haqq olan yalnz Odur.
Haqq Hkmdar olan Allah ucadr! Onun (aylrinin) vhyi
sn tamamlanmaynca Quran oxumaa tlsm v: Ey
Rbbim! Elmimi artr! de. (Taha sursi, 114)
85
Bunun sbbi Allahn Haqq olmasndadr. O, llri dirildir

v hr ey qadirdir. (Hcc sursi, 6)
Bel hallarda kmk etmk ancaq Haqq olan Allaha mxsusdur. n yax mkafat vern v n gzl aqibt nsib edn
Odur. (Khf sursi, 44)
Allah hr eyin xaliqidir. O, hr ey vkildir! Gylrin v
yerin aarlar Onun linddir. Allahn aylrini inkar ednlr
mhz onlar ziyana urayanlardr! De: Ey cahillr! Mn
Allahdan baqasnam ibadt etmyi mr edirsiniz? Sn
v sndn vvlkilr bel vhy olunmudur: gr (Allaha)
rik qosan, btn mlin pua xacaq v mtlq ziyan knlrdn olacaqsan! Xeyr, yalnz Allaha ibadt et v kr
ednlrdn ol! Allah lazmnca qiymtlndirmdilr. Halbuki, qiyamt gn yer btnlkl Onun ovcunun iind
olacaq, gylr is Onun sa li il bklckdir. (Allah Ona)
aid etdiklri siftlrdn tamamil uzaq v ucadr! Sur alnacaq, Allahn gylrd v yerd olan istdiyi kimslrdn
baqa, drhal ham yxlb lck. Sonra bir daha alnan
kimi onlar qalxb (Allahn mrin) mntzir olacaqlar! (Zumr sursi, 62-68)
ALLAHIN SMLR
86
XALQ
Hr eyin varln v varl boyunca
grb-keircyi hallar, hadislri tsbit v
tyin edn v ona gr yaradan, yoxdan var edn
qarn st srnr, bzisi iki ayaq stnd gzir, bzisi
d drd ayaq stnd gzir. Allah istdiyini yaradr. bhsiz ki, Allah hr ey qadirdir. (Nur sursi, 45)
Ar ptyindki btn arlar vziflrini qsursuz yerin yetirirlr. i arlar ann istehsalnda ilyir, an havalandraraq temperaturunu hmi sabit saxlayr, ana iklrdn ydqlar qidalar
gtirirlr. Kralia ar is ann iind qalaraq nslin davamn tmin
edir. Acaqanad yumurtadan xd an yetkin halna he bnzmir.
Acaqanad srfsi inkiafn tamamlayana qdr 4 df drisini dyidirir. Srf dvrnn sonuna yaxn drisi alr v yetkin acaqanad srfnin iindn suya dymdn xr.
Yuxarda bhs etdiyimiz canllar yer znd yaayan saysz canldan sadc ikisidir. Digr canllarda olduu kimi, bu canllarn da
doumlarn, hyatlarn v lmlrini Allah tyin etmidir. Bu canllar yaradldqlar andan etibarn Allahn tsbit etdiyi, uyun hesab
etdiyi v mr etdiyi kild hyatlarn davam etdirirlr. sla Allahn
zlri n tqdir etdiyi vzifnin xaricin xmrlar. Shralarda +50
drcd yaayan krtnkllr d, qtblrd -50 drcd yaayan
pinqvinlr d, dnizin minlrl metr altnda yaayan sngrlr d
eyni vziyytddir. Hams hyatlarn Allahn tsbit etdiyi kild
yaayrlar. Onlardan vvlki nsillr d eyni kild yaamdr, son-
87
rak nsillr d eyni kild yaayacaqlar. nki Allah canllarn hams n bir hyat formas semidir.
Ntic olaraq, kainatdak he bir canlnn z hyat trzini tyin
etm haqq yoxdur. Btn canllar Allah yaratm v bu kild hyatlarn tqdir etmidir. Onlar da qeydsiz-rtsiz bu hkm boyun
ymilr.
nsan da kainatn kiik bir hisssidir. Allah insan bir damla sudan
yaratm v hyat trzini tqdir etmidir. He bir insan z qrar il
hyatda yaayaca mddti tyin ed bilmz, yalanma v lm
gecikdir bilmz, acizliklrindn xilas ola bilmz. Btn bunlar tyin edn, dildiyi kild yaradan Allahdr. Allahn gcnn bnzrsizliyi v hr eyi hakimiyyti altnda saxlad aylrd bel
xbr verilir:
O, gylri v yeri icad edndir. Onun zvcsi olmad halda
vlad nec ola bilr? Hr eyi O xlq etmidir. O, hr eyi
bilir. (nam sursi, 101)
De: Gylrin v yerin Rbbi kimdir? De: Allahdr! De:
Siz Onu qoyub zlrin n bir fayda, n d bir zrr vermy
qadir olmayanlarm znz dost tutursunuz? De: Korla
grn eyni ola bilrmi? Yaxud zlmtl nur eyni ola bilrmi?
Yoxsa onlar Allaha, Onun yaratd kimi yaradan riklr
tapdlar v yaradl onlara bnzr grnd? De: Hr eyi
yaradan Allahdr. O, tkdir, qalib glndir. (Rd sursi,
16)
Onlar z drilrin: N n leyhimiz ahidlik edirsiniz? deycklr. (Drilri) deyck: Hr eyi dandran
Allah bizi dandrd. Sizi ilk df O yaratmdr v siz Ona
qaytarlacaqsnz. (Fussilt sursi, 21)
ALLAHIN SMLR
88
HLM
fqtli, mrhmtli, hlim olan
(Uhudda) iki qoun qarlad gn irinizdn z dndrnlri eytan, qazandqlar bzi gnahlar zndn shv
etmy vadar etdi. Allah artq onlar balad. Hqiqtn,
Allah balayandr, Hlimdir. (Ali-mran sursi, 155)
nsanlar yaradan Allah onlara doru yolu gstrn kitab gndrib. Onun qatndan gndriln, hkmlri qorunan bu kitab son haqq
kitabdr. Allah bu kitabda insanlarn yerin yetirmli olduqlar mrlri, qadaalar aq-akar bildirmidir. stlik, bu kitabdak mrlr
itat edrk hyatn Allahn razln qazanmaq n keirnlrin
sonsuza qdr cnntd qalacaqlarn mjdlmidir. tat etmynlrin is sonsuza qdr iind qalacaqlar chnnmi v onun iindki zablar btn detallar il izah etmidir.
Allaha ynlmk v Onun razln qazanmaa almaq n
endiriln bu kitab 1400 il vvl Peymbrimiz hz. Muhmmd
(s..v) nazil ediln Qurandr. Allah Quranda insanlara hr eyi izah
etmidir; hyat, lm, cnnti, chnnmi...
Lakin insanlarn bir oxu haqq kitab oxumaqdan z evirir, htta
bir qismi mrlri boyunca Allahn gndrdiyi bu kitab llrin
bel almrlar. Allahn aylrini grmzlikdn glib dnya hyatnn
zvqn v ylncsin aldanrlar. lmlrindn sonra qarlaacaqlar hesab v axirt hyatn is he dnmrlr. Allahn qadaalarna ml etmir, mr etdiyi gzl xlaq da yaamrlar. Mallarn,
mlklrini he kiml paylamr, tind olanlara kmk etmirlr. stlik, zlrin iman etmlri tklif edildiyind: Biz n etdiyimizi
89
bilirik, - dey cavab verirlr. lrindn ox az qismi Allaha lazmnca iman edir v Onun hkmlrini skiksiz ttbiq edirlr.
Yuxarda izah edilnlri dndkd Allahn insanlar zrindki
sonsuz mrhmti v fqti aydn kild grnr. nkar ednlr
bil-bil haqq dindn z evirmlrin v Allahn qadaanlarn
pozmalarna baxmayaraq, Allah onlar drhal zablandrmr. Htta
onlar dnya hyatnda rifah iind yaadr, hr cr nemti verir. Onlara iman etmlri v haqq din dnmlri n mddt verir. stlik, Allah gndrdiyi dini ox asanladraraq sonsuz fqtini
gstrir. Bundan baqa, insanlar unutduqlarna v yanldqlarna
gr msul tutmur. Kor, topal, xst olana msuliyyt yklmir. nsanlara sbri v tvkkl yrdrk iyinlrindki yk qaldrr.
Btn bu nmunlr Allahn sonsuz mrhmtini v fqtini, inkar
edn insanlarn is nankorluunu anlamaq n kifaytdir.
Amma insan bir mqam da unutmamaldr: Allah hm d sonsuz
dalt sahibidir. Dnyada da, axirtd d insanlarn etdiklrinin qarln lazmi kild verck. Allahn Hlim sifti aylrd bel
xbr verilir:
Allah sizi qrzsiz idiyiniz andlara gr czalandrmaz, lakin
O, sizi qlbinizin qrzin gr czalandracaqdr. Allah balayandr, Hlimdir. (Bqr sursi, 225)
Yeddi gy, yer v onlarda olanlar Ona triflr deyir. El bir
ey yoxdur ki, hmd il Ona trif demsin, lakin siz onlarn
trifini anlamazsnz. Hqiqtn, O, Hlimdir, balayandr.
(sra sursi, 44)
Hqiqtn, Allah gylri v yeri trpnmsinlr dey, tutub
saxlayr. gr trpnslr, Ondan baqa onlar he ks tutub
saxlaya bilmz. Hqiqtn d O, Hlimdir, balayandr.
(Fatir sursi, 41)
ALLAHIN SMLR
90
HMD
Ancaq zn kr ediln, btn varln
dili il tk triflnn
(nsanlar) midlrini ksdikdn sonra ya endirn v
z mrhmtini yayan Odur. O, Vlidir, Hmiddir. (ura
sursi, 28)
Kainatdak btn bitkilr v heyvanlar Allahn onlar yer znd

yerldirdiyi kild yaayrlar. Bellikl, Allah tsbih edib Onu
ucaldrlar. Dnizin dibind yaayan balq da, shrada yetin kaktus
da tam tslimiyytl hyatn davam etdirir. Allahn zlri n tqdir etdiyi kild yaamalar, Onun qurduu nizam sla pozmamalar btn canllarn Allah tsbih etdiklrini gstrir. Smadak v
yer zndki hr ey; dnizlr, dalar v smada uuan buludlar,
ard-arda axan imk v gy gurultusu da Allah tsbih edir. Onun
sonsuz elmini v gcn insanlara gstrir. Lakin iman etmynlr
onlarn bu tsbihlrini qavraya bilmirlr. Allah sra sursinin 44c aysind bu geryi insanlara bildirir:
Yeddi gy, yer v onlarda olanlar Ona triflr deyir. El bir
ey yoxdur ki, hmd il Ona trif demsin, lakin siz onlarn
trifini anlamazsnz. Hqiqtn, O, Hlimdir, balayandr.
(sra sursi, 44)
man ednlr d Allahn ucaln v byklyn qavrayaraq
Rbbimizi zikr edir, ltf etdiyi nemtlr n Allaha kr edirlr.
nki veriln hr cr nemt qarlnda zlrindn istniln yalnz
kr edn, hmd edn bir qul olmalardr. Aylrd bel buyurulur:
Gylrd v yerd n varsa, Allaha mxsusdur. Biz sizdn
91
vvl kitab verilnlr d, siz d Allahdan qorxmanz buyurduq. gr inkar etsniz, (bilin ki,) gylrd v yerd n
varsa, Allaha mxsusdur. Allah Zngindir, triflayiqdir.
(Nisa sursi, 131)
Musa dedi: gr siz v yer znd olanlarn hams kafir
olsanz, (Allaha he bir zrr yetir bilmzsiniz). nki
Allah, hqiqtn d Zngindir, trif layiqdir. (brahim sursi, 8)
Elm verilmi insanlar Rbbindn sn nazil edilnin haqq
olduunu, onun qdrtli, triflayiq Allahn yolunu gstrdiyini grrlr. (Sba sursi, 6)
O kslri ki, zlri xsislik edir, insanlara da xsislik etmyi
mr edirlr. Kim z evirs, (bilsin ki,) Allah, hqiqtn d
zngindir, triflayiqdir. (Hdid sursi, 24)
Onlarda sizin n Allaha v axirt gnn mid bslynlr n gzl nmun vardr. Kim z dndrs (bilsin
ki,) Allah zngindir, triflayiqdir. (Mumthin sursi, 6)
Hqiqtn, Lomana: Allaha kr et! (-dey) hikmt
verdik. Kim kr ets, z n kr edr. Kim nankor
olsa, (bilsin ki) Allah onun krn mhtac deyildir, kr
layiqdir! (Loman sursi, 12)
ALLAHIN SMLR
92
HASB
Haqq-hesab kn
Onlar Allahn risaltini tbli edir, Ondan qorxur v
Allahdan baqa he ksdn qorxmurdular. Allah z
haqq-hesab kmy kifaytdir. (hzab sursi, 39)
Allah insan yaradr v hl o, ana btnind ikn ona surt verir.

Hr insan diqqtl v tam frqli bir yaradlla dnyaya gtirir. Daha
he bir eyin urunda deyil ikn onu qoruyur, bslnmsini v inkiafn tmin edir. Ana btnind ken doqquz aylq mddt insan
n qaranlq bir dvrdr. He kim bu dvr v doqquz ay iind
Allahn z n nec inanlmaz mczlr realladrdn bilmir.
Lakin Allah insan tk bir hceyr ikn bel onun ilk halna ahiddir.
Uaqlq dvr d eyni kilddir. nsann yaddanda uaql il laqdar yalnz bir ne xatir qalr. Amma Allah o bilmzkn bel hr
an yanndadr, hr etdiyin ahiddir.
Allahn ahid olduu yalnz insann ml olaraq etdiklri deyil,
hm d iindn keirdiklridir. nki Allah insann hm iin, hm
xaricin, qsaca, ruhuna tamamil hakimdir. O, nfsini mdafi edrk nyi n n etdiyini bilmzkn bel Allah onun hr hrktini
n mqsdl etdiyini bilir. nsan tk bir hceyr halnda ikn d, lmk zr son nfsini verrkn d Allah onun etdiklrin ahiddir.
Dnyada yaad vaxt rzind oturarkn, danarkn, yemk yeyrkn, yatarkn, gec-gndz hr saniy etdiklrini btn detallar il
bilir, azndan xan eidir, alndan keirdiyi hr dncni bilir.
He bir ey Ondan gizli qalmr.
Halbuki, insan hyat boyu etdiyi ilri, syldiyi szlri unudur.
93
llr kedikc zehnindki xatirlr pozulur. Kemid yaadqlarn

saymaa aldqda ox az ey saya bilr. On il vvl yaad bir
hadis zn xatrladlb o an n dndy soruularsa, he bir ey
xatrlaya bilmz. Sanki btn yaadqlar zehnindn silinmidir, geriy ox az bir qalq qalmdr. Allah is btn insanlarn hyatlar
boyunca etdiklrini, hr saniy allarndan nlr kediyini bilir. Hesab gn hr ksin nn pisliklrini, yaxlqlarn, saleh mllrini
v gnahlarn skiksiz gtirckdir. Buna gr, insan Allahn zn
ahid olduunu sla unutmamaldr. Allahn Hasib sifti aylrd
bel xbr verilir:
Biri sizinl salamlad zaman siz onun salamn daha byk
ehtiramla aln v ya qaytarn! Hqiqtn, Allah hr eyin
haqq-hesabn kndir. (Nisa sursi, 86)
Yetimlri yetkinlik yana atana qdr imtahana kin. gr
onlarn hddi-bulua atdqlarn grsniz, mallarn zlrin
qaytarn. Onlar byyb (mallarn mndn alacaqlar) dey
o mal israflqla, tlm-tlsik yemyin. Varl olan nfsini
saxlasn, yoxsul olan is o (maldan ) insafla yesin. (Yetimlrin)
mallarn zlrin qaytardnz zaman onlara ahidlr tutun.
Haqq-hesab kmy Allah yetr. (Nisa sursi, 6)
n yksk drclrin v rin sahibi Odur. O, z mri il
vhyi qullarndan istdiyin nazil edir ki, o, (insanlar) gr
gn il qorxutsun. O gn (insanlar) (yer zn) xacaq v
onlarn he bir eyi Allahdan gizli qalmayacaqdr. (Allah
deyck:) Bu gn hkm kim mxsusdur? Tk olan, qalib
gln Allaha! Bu gn hr ks qazandnn vzi verilckdir. Bu gn haqszlq olmaz. bhsiz ki, Allah tez haqqhesab kndir. (Mmin (afir) sursi, 15-17)
ALLAHIN SMLR
94
HAYY
Diri, hr eyi biln v hr ey gc atan
O, Hayy olandr. Ondan baqa ilah yoxdur; el is dini
yalnz Ona mxsus edrk dua edin. Almlrin Rbbin
hmd olsun. (Mmin sursi, 65)
nsan acizdir v ox az ey gc atr. Dnyaya gldiyi andan

etibarn hyatnn 5-10 ili yar urlu halda keir. Bu dvr rzind
qullua mhtacdr. Bundan sonra yaad hyatn is byk bir hisssi z bdnin baxmaqla, tmizlnmkl keir. gr bu saylanlar
etmk istmzs v txir salasa, qsa mddt rzind pis vziyyt
dr.
Bundan baqa, insann bdnl laqdar ehtiyac olan byk bir
qsuru daha var: yuxu. nsan mrnn hardasa d biri yuxuda keir. Yuxuya ayraca zamanlarda baqa n is etmk ists bel,
buna bir-iki gndn ox dz bilmir. Htta 24 saat yatmayan insann
urunda bulanqlq, idraknda yavalama grnr. Hmi tbii olaraq etdiyi ilri gr bilmir, qarlad hadislri salam mhakim
ed bilmir, htta danmaqda tinlik kmy, bildiyi eylri unutmaa balayr.
lbtt, insan v insan kimi yaradlm olan digr btn canllar
aciz varlqlardr. Canl v cansz btn kainatn Yaradcs olan Allah
is Hayydr. Daim diridir, hr an hr ey hakimdir, hr eyi bilir,
hr ey gc yetirir, Onu yuxu v mrglm tutmur, hr cr acizlikdn d mnzzhdir. O, yaratdqlarna mxtlif acizliklr vermi
v bu skikliklri bilib yalnz zn qulluq etmlrini, hr eyi
zndn istmlrini mr etmidir. nsana dn d Allah dilm-
95
dikc he bir ey gc atdra bilmycyini, tk bir saniy bel hyatn davam etdir bilmycyini bilrk Rbbimiz ynlib dnmsidir. Allahn Hayy siftinin xbr verildiyi aylrdn bzilri
bunlardr:
Allah... Ondan baqa ilah yoxdur. Diridir, Qyyumdur. (Alimran sursi, 2)
Sn sla lmyn v daim diri olan (Allaha) tvkkl et v
Onu hmd il tsbeh et. Qullarnn gnahlarndan Onun xbrdar olmas yetr. (Furqan sursi, 58)
(O gn) zlr (bdi) yaayan, (yaradlanlarn) qyyumu
(olan Allah) qarsnda zlil bir grkm alacaq. Gnaha batanlar is ziyana urayacaqlar. (Taha sursi, 111)
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, (bdi) yaayandr, (btn
yaratdqlarnn) Qyyumudur. Onu n mrg, n d yuxu
tutar. Gylrd v yerd n varsa, Ona mxsusdur. Onun
izni olmadan Onun yannda kim havadarlq ed bilr? O,
(mxluqatn) glcyini v kemiini bilir. Onlar Onun elmindn, Onun istdiyindn baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun krss gylri v yeri hat edir. Bunlar qoruyub saxlamaq Ona ar glmir. O, ucadr, uludur. (Bqr
sursi, 255)
bhsiz ki, dirildn d, ldrn d Bizik. Dn d yalnz
Bizdir. O gn yer onlardan tr yarlacaq, onlar srtl xacaqlar. Belc, onlar bir yer ymaq Bizim n asandr.
(Qaf sursi, 43-44)
ALLAHIN SMLR
96
QABD
Sxan, daraldan
Kim Allaha gzl bir borc vers, O da onun n bunu
qat-qat artrar. Allah (kimisinin ruzisini) azaldar, (kimisinin
ruzisini d) artrar. Siz Ona qaytarlacaqsnz (Bqr sursi, 245)
Gylrin, yerin v bu ikisi arasnda olanlarn yaradcs olan

Allah kainatdak hr eyin tk sahibidir. O, btn varlqlar yaratm
v dnyan da insann yaaya bilcyi nemtlrl tchiz etmidir.
Qullarnn sahib olduu hr cr znginlik Allaha aiddir, mlkn tk
sahibi Odur. Allah dildiyi insanlar dnyada ikn zngin, dildiyini
d kasb edir. Amma mal-mlk sahibi olan da, he bir ey sahib olmayan da unutmamaldr ki, sahib olunan hr eyi vern v bunlarn
gerk sahibi olan Allahdr.
Allah dildiyi adamn imkanlarn artraraq kr edib-etmycyini, dildiyinin d imkanlarn daraldaraq nankorluq edib-etmycyini snayr. Bu sbbdn, insanlarn sahib olduu v ya ola
bilmdiyi eylr zlri n qazanc deyil. Bunlar yalnz keici dnya
hyatn, yoxsa gerk yurd olan axirti istdiklrini snamaq n
Allahn yaratd imtahanlardr.
gr adam bu hqiqti drk etmyib lindki hr eyi znn
znn edib xsislik edrs v Allahn dildiyi kild xrclmzs,
o zaman Allah lindki imkanlar daralda bilr. ksin, lindki hr
eyin zn Allahn razln qazanacaq kild istifad edilmsi
n verildiyini bilnlrin d imkanlarn artrar, dnyada da axirtd
d onlara n gzli il cavab verr. Aylrd bu gerk bel xbr
verilir:
97
N qdr bacarrsnzsa, Allahdan qorxun. (Peymbr)

qulaq asb itat edin v z xeyriniz n xrclyin. Nfsinin
tamahndan qorunanlar nicat tapanlardr. gr Allaha gzl
bir borc versniz, O, bunu sizin n qat-qat artrar v sizi
balayar. Allah krn vzini verndir, Hlimdir. (Tabun sursi, 16-17)
lbtt ki, dnya hyatnda Allahn insanlar n yaratd nemtlr tkc maddi mvzularda deyil. Rbbimiz mnvi mnada da
insanlara saysz-hesabsz nemt verir. Allah dilyrs, insan bu yndki nqsanlarla da snaa kr. Rbbimiz olan tslimiyyt v tvkkllrind qrarl olmalar n Allah bel vziyyt yarada bilr.
nkarlara is Allah inkarda inadkarlq etdiklrin gr, dnya hyatnda bel bir qarlq ver bilr. Buna gr, insann qlbind mnvi mnada sxnt hissi ola bilr. Bu, Allahn Qabid isminin
tcllisidir. Bel vziyytd insan yen d zn hr cr sxnt v
tinlikdn qurtaran Allah dnmlidir. Allah sxan v daraldan
olduu kimi, eyni zamanda da Basit, yni aan v genilndirndir.
Allah zn smimi kild ynln, yardm yalnz Ondan gzlyn ixlasl qullarnn qlbin hzur, gvnlik v genilik hissi verir.
Onlar yardm, sevgisi v rhmti il dstklyib ilrini asanladrar. Allah Quranda qlblrin yalnz Rbbimiz snmaqla hzur tapacan bel xatrladr.
De: Ondan v btn sxntlardan sizi Allah xilas edir. Sonra
siz rik qoursunuz. (nam sursi, 64)
Bunlar, iman gtirnlr v qlblri Allah zikr etmkl rahatlq tapanlardr. Bilin ki, qlblr ancaq Allah zikr etmkl
rahatlq tapr. (Rd sursi, 28)
ALLAHIN SMLR
98
QABL
Qbul edn, balayan
Qullarnn tvbsini qbul edn, gnahlar balayan v
sizin n etdiyinizi biln Odur. (ura sursi, 25)
nsan hddn artq aciz varlqdr. Yaama n lazm olan rtlrin hams tmin edilmzs, hyatn davam etdirmyi qeyri-mmkndr. Ancaq btn bu acizliyin baxmayaraq, tkbbr, aznlq
v Allaha qar nankorluq etmy meyillidir. nsann bu xsusiyyti
il laqdar olaraq Quranda bel bildirilir:
Biz manti gylr, yer v dalara tklif etdik. Onlar onu
damaqdan imtina etdilr. Lakin insan onu boynuna gtrd. Dorudan da, o, zalm v cahildir. (hzab sursi, 72)
Hqiqtn, insan Rbbin qar ox nankordur. (Adiyat sursi, 6)
nsan yaradan Allah, bhsiz, onun iindkilri d bilir. nsann
hr an shv ed bilcyi, nankorluq, cahillik ed bilcyi Onun elmi
daxilinddir. bhsiz, O, qullarna qar ox fqtli v mrhmtlidir. Bu qdr mrhmtli olduu n insanlara xilas yolunu gstrmidir: tvb etmk.
Zalm, cahil v nankor olan insana nfsindki bu pisliklrdn qorunmaq v ildiyi shvlri dzltmk n byk bir imkan verilib.
nsann hr cr pis hrkti ola bilr, hr cr shv ed bilr, Allaha
he gzlnilmyn kild nankorluq da etmi ola bilr. Ancaq smimi, Allaha qlbn bal v Onun zabndan ii titryrk qorxub
kinn insandrsa, tvb edr v bu kild nicat tapar. nki Allah
smimi ediln tvblri qbul edcyini, zndn qorxan qullarnn
shvlrini balayacan vd etmidir.
99
bhsiz, Allahn Qabil sifti insanlar zrindki fqtinin v

mrhmtinin aq nmunsidir. Allahn he ny ehtiyac yoxdur.
Dilsydi, insanlarn btn bu etdiklrinin he birini qbul etmzdi.
Lakin Allah sonsuz rhmti il insanlarn buna ehtiyaclarnn olduunu bilir v smimi rkl ediln tvblri qbul edcyini xbr
vermidir. Allah balayan olduunu bir ayd bel bildirir:
Mgr onlar bilmirlr ki, Allah qullarndan tvb qbul edr,
sdq alar v Allah tvblri qbul edndir, rhmlidir?!
(Tvb sursi, 104)
Hqiqtn, Rbbin bilir ki, sn v sninl olan insanlarn bir
qismi gecnin d ikisindn az, yarsn, d birini (namaz
n) durursunuz. Gec v gndz Allah lb myynldirir. O, sizin bunlar hesablamaqda tinlik kcyinizi
nzr alaraq, tvblrinizi qbul etdi. El is Qurandan
asan glni oxuyun! O bilir ki, bzilriniz xst olacaq, digrlriniz Allahn mrhmtindn (ruzi) ld etmk mqsdil mxtlif yerlr sfr xacaq, bir qisminiz d Allah yolunda vuruacaqdr. Buna gr, Qurandan siz asan olan
oxuyun! Namaz qln, zkatnz dyin v Allaha gzl bir
borc verin. Qabaqcadan znz hans xeyirli mllri tdark etsniz, Allah yannda onun daha xeyirlisi il v daha
byk mkafatla vz olunduunu grcksiniz. El is
Allahdan sizi fv etmsini istyin! bhsiz ki, Allah balayandr, rhmlidir! (Mzzmmil sursi, 20)
ALLAHIN SMLR
100
QAD
Hkmn yerin yetirn, iini bitirn
Gylri v yeri icad edn Odur. O, bir ii yaratmaq istdikd ona ancaq: Ol! deyr, o da olar. (Bqr sursi,
117)
Allah sonsuz qvvt v qdrt sahibidir. Aylrd d bildirildiyi

kimi, bir eyin olmasn istdiyi zaman ona yalnz: Ol, -deyir v
dildiyi ey drhal reallar. bhsiz, bu, Allahn zmtinin, kainatdak hakimiyytinin aq-akar tcllisidir.
nsanlar yer znd bzi sbb-ntic laqlrindn asl olaraq
yaayr. Msln, yer sthind sabit dayanmaq n cazib qvvsin, gmilrini suda zdrmk n suyun qaldrma qvvsin v
daha saysz-hesabsz sbbdn, qanundan asldrlar. Halbuki, Allah
btn bunlardan mnzzhdir. nki btn sbblri v nticlri
yaradan Odur. Allah hr eyi myyn qanunlar, sbb-ntic laqlri rivsind yaradr v bu kild insanlar snayr. Kimin, hqiqtn, qulluq edcyini, kimin d baqa ilahlar qbul edrk inkar
edcyini tyin edir. He bhsiz, Allah n sbbsiz yaratmaq
ox asandr. Nec ki, Quranda Allahn insanlara gstrdiyi mczlrdn bhs edilir. Msln, hz. sann atasz doumu bunlara bir
nmundir:
(Mrym) dedi: Ey Rbbim! Mn bir insan toxunmad
bir halda, nec vladm ola bilr? (Allah) dedi: Allah belc
istdiyini yaradr. O, bir iin olmasn istdikd ona ancaq
Ol! deyir, o da olur. (Ali-mran sursi, 47)
Aydn d grndy kimi, Allah: Ol, -dedikdn sonra ba ver-
101
myck he bir hadis yoxdur. Allahn sonsuz qdrt sahibi, btn

kainatn maliki, btn insanlarn hakimi olduu aylrd bel xbr
verilir:
Hqiqtn, Allah yannda sann msli Admin msli kimidir. (Allah) onu torpaqdan yaratd, sonra is ona Ol! dedi,
o da oldu. (Ali-mran sursi, 59)
Gylri v yeri haqq olaraq xlq edn Odur. O: Ol! dediyi
gn (hr ey) olar. Onun sz haqdr. Sur frlcyi gn
hkm Ona mxsus olacaqdr. Qeybi v akar biln d Odur.
O, mdrikdir, xbrdardr. (nam sursi, 73)
Bir eyi (yaratmaq) istdikd ona tkc: Ol! deyr, o da
olar. (Yasin sursi, 82)
Dirildn d, ldrn d Odur. O, bir eyin olmasn istdikd
ona ancaq: Ol deyir, o da olur. (Mmin sursi, 68)
Allaha vlad gtrmk yaramaz. O, pak v mqddsdir!
O, bir iin olmasn istdikd ona ancaq Ol! deyr, o da
drhal olar. Hqiqtn, Allah hm mnim Rbbim, hm d
sizin Rbbinizdir. El is yalnz Ona ibadt edin! Dz yol da
budur. (Mrym sursi, 35-36)
Biz gylri, yeri v onlarn arasnda olanlar yalnz haqq olaraq yaratdq. O saat mtlq glckdir. Odur ki, sn gzl
trzd bala. (Hicr sursi, 85)
ALLAHIN SMLR
102
QDM
vvldn xbrdar edn, vvldn bildirn
(Allah) deyckdir: Mnim hzurumda hctlmyin.
Mn vvlcdn sizi xbrdar etmidim. (Qaf sursi, 28)
Allah sonsuz dalt sahibidir. zn qulluq etmlri n yaratd insanlara elilr gndrmi, elilri vasitsi il onlar xbrdar
edib qorxutmudur. Yen elilrin endirdiyi haqq kitablarla onlara
dorunu shvdn ayran dnm qabiliyyti vermi, yerin yetircklri ibadtlri aqlam, mmnun olaca xlaq xbr vermidir.
Hminin kitablarnda qeybdn xbrlr vermi; lmn insanlara
qfltn glcyini, btn kainatn yox olacan, qiyamtin yaxnlaaraq gldiyini, hesab gnnd btn insanlarn xurma dnsindki
sap qdr bel haqszlq edilmdn hesab vercklrini, dnyada
zn qulluq etmynlrin axirtd sonsuz chnnm zab il qarlaacaqlarn bildirmidir.
bhsiz, btn bunlarla Allah insanlar vvldn xbrdar edir.
Nec ki, Allah Xeyr! bhsiz ki, bu, bir nsihtdir. Kim ists,
qoy onu xatrlayb ibrt alsn (bs sursi, 11-12) aylri il insanlarn Quran il yd alb doru yolu tapa bilcklrin diqqt kmidir. Bundan baqa, Allah digr aylrind nankorluq ednlrin
qarlaacaqlar sonu v kemi qvmlrd yaam inkarlarn balarna glnlri trafl tsvir etmi v onlarn bu vziyytindn qullarnn ibrt almalarn tvsiy etmidir. Aylrd bel buyurulur:
Mni, (aylrimi) yalan sayan var-dvlt sahiblri il tk burax v onlara bir az mhlt ver. Hqiqtn, Bizd qandallar
v chnnm hazrlanmdr, boazda txanb kemyn ye-
103
mk v arl-acl bir zab da (vardr). O gn yer v dalar

titryck, dalar splnn qum tpsin dnckdir. Hqiqtn, Biz firona eli gndrdiyimiz kimi, siz d ahidlik
edck eli gndrdik. Firon eliy asi oldu. Biz d onu iddtli
bir zabla yaxaladq. gr kfr etsniz, uaqlarn salarnn
aaraca gndn nec yaxa qurtaracaqsnz? (O gn) gy
paralanacaq. (Allahn) vdi mtlq yerin yetckdir. Hqiqtn, bu, bir nsihtdir. Kim ists, Rbbin trf ynlr.
(Mzzmmil sursi, 11-19)
lbtt, Allahn xbrdar edib qorxutma nticsind yuxardak ayd d bildirildiyi kimi, dilyn Rbbimiz bir yol tapa bilr.
Amma btn bunlara baxmayaraq, z evirnlr n d kdrli bir
zab haqq olmudur. nki Allah n daltli kild cavab verndir.
Biz he bir mmlkti ora peymbr gndrmdn mhv etmdik! (Peymbrlri) yd-nsiht vermk n (gndrdik). Biz zalm deyilik! (Quran) sla eytanlar endirmdi. Bu
onlara layiq deyildir. Onlar he bacara da bilmzlr! Ax onlara (vhy qulaq asmaq) qadaan edilmidir. El is kin,
Allahla yana, baqa bir tanrya ibadt etm, yoxsa zaba
dar edilnlrdn olarsan! (ra sursi, 208-213)
ALLAHIN SMLR
104
QADR
stdiyini istdiyi kimi etmy gc atan
Yer zn qupquru grmyin d Onun dlillrindndir.
Biz yerin zrin su endirdikd o, hrkt glib qabarr.
bhsiz ki, onu dirildn, llri d hkmn dirildckdir.
Hqiqtn, O, hr ey qadirdir. (Fussilt sursi, 39)
Qurann bir ox aysind bildirildiyi kimi, reallaan hr hadis

Allahn elmi daxilinddir v Onun: Ol, - demsi il yaranr. Yer
znd hr bir yarpan budaqdan qopub dmyi Onun icazsi ildir, yen he bir dii Onun icazsi olmadan hamil qalmaz v he
bir canl Ondan xbrsiz doulmaz. Kainatda reallaan hr hadis
ancaq Onun dilmsi il ba verir. O, iman etmyn bir qvmn yerin drhal yenisini gtirmy qadirdir. Dildiyin tay-brabri olmayan mlk verr, dildiyindn btn mlkn alar. man etmyn
qvm zab he gzlmdiklri anda v he gzlmdiklri kild
glr. Allah dilyrs, yer znn btn brktini alar, onu qurudar
v zrind hyata dair he bir iz buraxmaz. Gylrd v yerd
Allah aciz buraxacaq he bir qvvt yoxdur. O, istdiyini istdiyi
kild etmy qadirdir. Allahn sonsuz gc v qdrti aylrd bel
bildirilir:
Mgr onlar yer znd gzib-dolab zlrindn vvlkilrin
aqibtinin nec olduunu grmrlrmi? Onlar ki bunlardan
daha qvvtli idilr. Gylrd v yerd Allahdan qab xilas
ola bilck he bir ey yoxdur. Hqiqtn, O, bilndir v Qadirdir. (Fatir sursi, 44)
And iirm mriqlrin v mriblrin Rbbin! Biz dorudan da, qdrt malikik ki, (onlar) daha yaxlar il vz
105
ed bilrik. (Bunda) qarmza xa biln taplmaz. (Maric

sursi, 40-41)
Rbbimiz inkar edn bir qvm zab verdiyi kimi, mmin qullarna da dildiyi rhmti vermy qadirdir. Quranda Allahn gcnn hr ey atdna dair mxtlif nmunlr verilmidir.
Allah hmi iman edn qullarna kmk etmi, n tin v qurtuluun imkansz grndy vaxtlarda bel Qadir ismini tclli
etdirib onlara x yolu gstrmidir. Hz. brahimi oddan, hz.
Yusifi quyudan, hz. Yunisi baln qarnndan xilas etmidir. Allah,
eyni kild, zvcsi qsr v z d yal olduu halda, hz. Zkriyyaya uaq ehsan edib gcnn hr ey atdn insanlara
gstrmidir. Tarix boyunca Allah btn elilrini v iman ednlri dstklmi, tvkkl v sbirlrin qarlq onlara rhm etmidir.
ALLAHIN SMLR
106
KAF
Varl varlqlarn btn ehtiyaclarna kifayt edn
Mgr Allah z bndsin kifayt deyilmi?! Onlar is sni
Ondan qeyrilri il qorxudurlar. Allahn yoldan xartd
kimsy he ks yol gstr bilmz. (Zumr sursi, 36)
Allaha tam yqinlikl iman etmyn insanlarn qorxduqlar bir

ox hadis v varlqlar var. Bzilri insanlardan glck zrrlrdn
qorxur, bzilri tbit hadislrindn, bzilri is mal-dvltini, sevdiklrini itirmkdn...
Halbuki, Allah yqinlikl iman edn insanlara Quranda bel buyurur:
gr yqinlikl inanrsnzsa, (bilin ki, Allah) gylrin, yerin
v onlarn arasnda olanlarn Rbbidir. Ondan baqa mbud
yoxdur. O, hm dirildir, hm d ldrr. O, hm sizin Rbbiniz, hm d cdadlarnzn Rbbidir. (Duxan sursi, 7-8)
Aylrd d bildirildiyi kimi, gylrd v yerd tk ilah Allahdr.
Mminlr bilir ki, Ondan baqa he bir varlq zlrin zrr v ya
fayda vermy qadir deyildir. gr tinlikl qarlasalar, Allaha
ynlir v Onun zlrin kmk edcyini, dualarna qarlq vercyini bilirlr. Allahdan baqasndan kmk, fayda ummurlar. nki
yer znd tk gc sahibi olan Odur v he bir varln Onun dilmsi xaricind zrr v ya fayda verm qabiliyyti yoxdur.
Buna gr d, hqiqtn, iman edn insan yalnzca Allahdan kmk istyir, yalnzca Allahdan qorxur. Nec ki, yuxardak aylrd
xbr veriln Mgr Allah z bndsin kifayt deyilmi? klindki sualdan sonrak aylr bel davam edir:
107
Allahn doru yola ynltdiyi kimsni d azdran olmaz.

Mgr Allah qdrtli, intiqam almaa qadir deyilmi? gr
sn onlardan: Gylri v yeri kim yaratmdr? dey sorusan, onlar mtlq: Allah! deycklr. De: Bir deyin
grk, gr Allah mn bir zrr toxundurmaq ists, sizin
Allahdan baqa ibadt etdiklriniz Onun zrrini aradan
qaldra bilrlrmi? Ya da O, mn bir mrhmt gstrmk
ists, onlar Onun mrhmtinin qarsn ala bilrlrmi?
De: Mn Allah yetr. Tvkkl ednlr yalnz Ona tvkkl
edirlr! (Zumr sursi, 37-38)
...De: gr Allah siz bir zrr yetirmk v ya bir xeyir
vermk ists, Onun (edcyi iin) qarsn kim ala bilr?
Xeyr, Allah sizin n etdiyinizdn xbrdardr. (Fth sursi,
11)
ALLAHIN SMLR
108
QHHAR
Qhr edn, hr ey istdiyini edck
surtd qalib v hakim olan
O gn yer baqa bir yerl, gylr d (baqa gylrl) vz
olunacaq (v insanlar) tk olan, qalib gln Allahn hzurunda duracaqlar. (brahim sursi, 48)
Allah insanlarn tinliklrini aradan qaldrma gcn v onlarn

rklrin frahlq vermy nec qadir is onlar byk bir zabla
qhr etmy d qadirdir. Quranda Allahn z qatndan gndrdiyi
zablarla hlak olmu qvmlrdn nmunlr verilir. Bu insanlar
haqq dindn z evirdiklri v Allaha ba qaldrdqlar n shr
vaxt he urunda bel olmadan byk bir flaktl yox edilmilr.
Allah inkar edn qvmlrin zrin evlrini yerl bir edn qasralar
gndrmi, palqdan dalar yadrmdr. Xbrdar etdiyi insanlarn
yaadqlar hrlri yerl-yeksan edn leysanlar yadrmdr. Torpan altn stn evirn zlzllri stlrin gndrmi, yalnz bir
ssl hamsn yerin dibin keirmidir. Aq-aydn grndy kimi,
Allahn bir insan qhr etmsi he n il mqayis edil bilmz.
Lakin btn bu saydqlarmz Allahn dnya hyatnda insanlara
verdiyi zablardr v onlar etdiklrindn tri dnyada yaayarkn
qhr etmsidir. Amma insann sl zabla qhr edilmsi chnnmddir. Allahn sonsuz rhmtin qarlq olaraq Onun qdrini tqdir
ed bilmyn v nankorluq edn insanlar axirtd chnnm zab
il qarlaacaqlar. Dnyada ildiklri gnahlarn tam qarl axirtd zlrin verilck.
Allah inkarlar chnnm atmaqla daha vvl he qarlamadqlar zabla czalandracaq, chnnm odu il yanan drilrini
109
yenilri il dyidirck v onlarn zrin oddan divarlar hrck.

Bel ki, insann dnyada kdiyi zablar chnnmd qarladqlarnn
yannda ox yngl olacaq. Nec ki, Quranda chnnm girn insanlarn Allahdan zlrini ldrmsi v zabdan qurtarmas n
yalvardqlar xbr verilir.
Allah dnya hyatnda zndn z evirnlri chnnmd sonsuz
gc il qhr edck. Allahn bu vdi aylrd bel xbr verilir:
O z qullar zrind mtlq hakimiyyt sahibidir. O, mdrikdir, xbrdardr. (nam sursi, 18)
De: Gylrin v yerin Rbbi kimdir? De: Allahdr! De:
Siz Onu qoyub zlrin n bir fayda, n d bir zrr vermy
qadir olmayanlarm znz dost tutursunuz? De: Korla
grn eyni ola bilrmi? Yaxud zlmtl nur eyni ola bilrmi?
tapdlar v (bu) yaradl onlara bnzr grnd? De: Hr
eyi yaradan Allahdr. O, tkdir, qalib glndir. (Rd sursi,
16)
O gn (insanlar) (yer zn) xacaq v onlarn he bir eyi
Allahdan gizli qalmayacaqdr. (Allah deyck:) Bu gn hkm
kim mxsusdur? Tk olan, qalib gln Allaha! (Mmin sursi, 16)
Allah qhr edici siftini inkara davam edn v axirt qdr iman
etmyn kslr ynldir. Yoxsa Allah btn qullarna qar sonsuz
balayc v mrhmtli olandr. Smimi kild tvb etdikd
Allah qullarnn btn gnahlarn balayr. man edn qullarna
dnya v axirtd yardm edir, onlar rhmti il dstklyir. Allah
Quranda smimi qullarna zab vermdiyini v mminlrin zrindki
ehsann bel bildirir:
gr siz kr etsniz v iman gtirsniz, Allah siz n n
zab versin ki, Allah kr qiymt verndir, bilndir! (Nisa
sursi, 147)
ALLAHIN SMLR
110
QYYUM
dar edib qvvd saxlayan
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, yaayandr, Qyyumdur.
(Ali-mran sursi, 2)
Bzi insanlar kainatdak qsursuz sistemin bir df yaradldn

v bundan sonra da zbana buraxldn dnrlr. Bu shv dnc hmi deyilms d, insanlarn ur altna hakim olan mumi
fikirdir. Bu dnc zlrini Allaha qar msul saymayan, Allahn
mrlrin tabe olma qbul etmyn insanlar arasnda bir nv qa
yoludur. Bel dndklri zaman Rbbimiz qar olan msuliyytlrinin azalacan dnrlr.
Ancaq varln tmlind o qdr inc v hssas detallarla nizamlanm qanunlar, sbblr var ki, hr an stn bir gcn idarsi
olmadan faliyytlrini davam etdirmlri mmkn deyil. Grn,
eidn v grb-eitdiklrindn bsirtl ntic xarma bacaran
insanlar bu byk hqiqti drhal grrlr. Nec ki, Fatir sursinin
41-ci aysind Allah gylri v yeri znn saxladn bel bildirir:
Hqiqtn, Allah gylri v yeri zaval tapmasnlar dey, tutub
saxlayr. gr z mehvrindn xsalar, Ondan baqa onlar
he ks tutub saxlaya bilmz. Dorudan da, (Allah) hlimdir,
balayandr! (Fatir sursi, 41)
Yuxardak aydn d grndy kimi, kainat Allah yaratmdr
v onu hr an nzarti altnda saxlayr. Kainatdak hssas tarazlqlarn, fvqlad incliklrl dizayn edilmi sistemlrin davam etmsi
Allahn idarsi il mmkndr. O dilmzs, he n varln davam
111
etdir bilmz. Allah yoxdan var etdiyi kainat Qyyum sifti il qoruyub saxlayr. Bu hqiqti xbr vern aylr beldir:
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, yaayandr, Qyyumdur.
Onu n mrg, n d yuxu tutar. Gylrd v yerd n varsa,
Ona mxsusdur. Onun izni olmadan Onun yannda kim havadarlq ed bilr? O, (mxluqatn) glcyini v kemiini
bilir. Onlar Onun elmindn, Onun istdiyindn baqa he
bir ey qavraya bilmzlr. Onun krss gylri v yeri hat
edir. Bunlar qoruyub saxlamaq Ona ar glmir. O, ucadr,
uludur. (Bqr sursi, 255)
(O gn) zlr yaayan, (yaradlanlarn) Qyyumu qarsnda
zlil bir grkm alacaq. Gnaha batanlar is ziyana urayacaqlar. (Taha sursi, 111)
Biz gy qdrtimizl yaratdq v Biz onu genilndirmkdyik. Yeri d Biz ddik. Dynlr nec d gzldir! Biz
hr eydn ct-ct yaratdq. Blk, bir dnb ibrt alasnz!
Allaha trf qan! Mn sizi Ondan aq-akar qorxudan
bir Peymbrm! Allahla yana baqa bir tanr qbul etmyin. Mn sizi Ondan aq-akar qorxudan bir Peymbrm! (Zariyat sursi 47-51)
ALLAHIN SMLR
112
QARB
Yaxn olan
Qullarm sndn Mnim barmd sorusalar, Mn yaxnam, Mn yalvarann duasn yalvard vaxt qbul edrm. Qoy onlar da Mnim arm qbul edib Mn
iman gtirsinlr ki, doru yola ynl bilsinlr. (Bqr
sursi, 186)
Allah haqq il tanmayanlar v Quran aylrindn uzaq yaayanlar, Allahn varl haqqnda ox sthi v az mlumata sahibdirlr. Bunlardan: Yeri v gylri yaradan kimdir? - dey soruduqda:
Allahdr, - deyirlr. Lakin insan n inc detalna qdr planlayb,
n gzl surtd yaradan Allahn gylrd olduunu v zlrindn
ox uzaqda olduunu znn edirlr. Halbuki, Allah qatndan gndrdiyi aylrl zn qullarna tandr. nsana n qdr yaxn olduunu
Qaf sursinin 16-c aysind bel bildirir:
nsan Biz yaratdq v nfsinin ona nyi vsvs etdiyini d
bilirik. Biz ona ah damarndan da yaxnq. (Qaf sursi, 16)
Bel ki, iki adam danarkn ncs Allahdr, adam danarkn drdncs Allahdr. nsan pldasa da, Allah onu eidir, yerindn trpns bel, onu grr. Allah adamn iindn ken hr
dncni bilir. O, yatarkn d, yeriyrkn d, danarkn d Allah
onun yanndadr. O, btn bunlar edrkn Allah gr bilmir, lakin
Allah onu grr.
... El is ondan balanma dilyin, sonra da Ona tvb edin.
bhsiz ki, Rbbim yaxndr, cavab verndir. (Hud sursi,
61)
De: gr mn (haqq) yoldan xsam, z leyhim xm
olaram. Yox, gr doru yolla gedirms, bu da Rbbimin
mn nazil etdiyi vhy grdir. Hqiqtn, O, eidndir, yaxndr. (Sba sursi, 50)
113
QASM
Payladran, ruzilri, nemtlri dalt, hikmt
v rhmt iind blb hamya nsibini vern
Snin Rbbinin mrhmtini onlarm bldrrlr? Biz
dnya hyatnda onlarn dolanqlarn aralarnda bldrdk. Biri digrini z yanna ii gtrsn dey, bzilrinin drclrini digrlrindn stn etdik. Snin Rbbinin mrhmti onlarn ydqlarndan daha xeyirlidir.
(Zuxruf sursi, 32)
Amazonda yz illrl yxlmadan dayanan aaclar, imal qtbnd hr trfi buzlarla hat olunmu adada yaayan pinqvin dstsi, shrada 30 il he trpnmdn dayanan kaktus, ya melrind dadqlar yarpaqlardan istehsal etdiklri gblklrl bslnn
qarqalar v bunlar kimi milyonlarla il hyatlarn davam etdirn
canllar dstsi...
Yuxarda sadalanan v sadalanmas mmkn olmayan canllarn
hams yaamaq n qidalanmaa mhtacdr. Bzisinin hddn artq
suya ehtiyac olur, bzisi illrl he su imir, biri istini sevrkn, digri istid yaaya bilmir. Bununla yana, hamsnn bir yerd yaamas n bir ox rtin eyni anda olmas vacibdir. Btn bu canllar
yaradan Allah hr birinin ehtiyaclarn ayr-ayr yaratmdr.
Allah 100 illrl med olan aac, burada ad kiln v ya kilmyn btn canllar qidalandrr v qoruyur. Bununla yana,
hamsna eyni torpaqla ruzi verir. Torpan iindki btn minerallar, gydn endirdiyi ya canllar arasnda brabr payladrr.
Allah yaratd hr eyin ehtiyacn qarlamas v yaratd canllar arasnda rhmtini payladrmas il sonsuz fqtini, mrh-
114
ALLAHIN SMLR
mtini gstrir. lbtt, insan da bu canllar arasndadr. Allah insann yaamas n nvbnv nemtlr yaratm, ehtiyac olan hr
eyi zn vermidir. Nec ki, bu hmiyytli hqiqt Quranda bel
diqqt kilir:
O, siz istdiyiniz hr eydn vermidir. gr Allahn nemtlrini sayacaq olsanz, onlar sayb qurtara bilmzsiniz. Hqiqtn, insan ox zalm, ox nankordur. (brahim sursi, 34)
Yer znd el bir canl yoxdur ki, onun ruzisini Allah vermsin. (Allah) onlarn qrar tutduqlar yeri d, qorunub saxlanldqlar yeri d bilir. (Bunlarn) hams aq-aydn yazdadr. (Hud sursi, 6)
El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? (Allah)
iki mriqin v iki mribin Rbbidir. El is Rbbinizin
hans nemtlrini yalan sayrsnz? O, qar-qarya gln iki
dnizi bir-birin qovudurdu. Onlarn arasnda mane vardr,
onu ke bilmzlr. El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan
sayrsnz? Onlardan mirvari v mrcan xr. El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? Dnizd dalar kimi,
yelknlri qaldrlm halda zn gmilr d Onundur. El
is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? (Yer)
znd olan hr ks lm mhkumdur. Ancaq Rbbinin
zmtli v kramtli z bdidir. El is Rbbinizin hans
nemtlrini yalan sayrsnz? Gylrd v yerd olan hr ks
Ondan dilyir. O, hr gn bir iddir. (Rhman sursi, 1629)
115
QAV
ox gcl olan
(Bunlarn mli) firon nslinin v onlardan vvlkilrin mlin bnzyir. Onlar Allahn aylrini inkar etdilr, Allah da
onlar gnahlarna gr yaxalad. bhsiz ki, Allah qvvtlidir, czalandrmas da iddtlidir. (nfal sursi, 52)
Tarix boyu Allah mxtlif qvmlr elilr gndrmi, onlarn
vasitsi il insanlara ynlmli olduqlar doru yolu bildirmidir.
Gndriln elilr d tk ilahn Allah olduunu, yalnz Allahdan
qorxub kinmli v mrlrini yerin yetirmli olduqlarn qvmlrin tbli etmilr. Ancaq Bu, ona gr idi ki, elilri onlara
aq-aydn dlillr gtirdiklri halda, onlar inkar edirdilr. Buna
gr d Allah onlar (zabla) yaxalad. Hqiqtn, O, qvvtlidir,
czas da iddtlidir (Mmin sursi, 22) aysind bildirildiyi zr
qvmlrin oxu inkar etmi, elilri yalanlam v Allahn zabna
dar olmular.
Hr dvrd Allahn gndrdiyi elilri inkar edn, onlara mmkn olduu qdr tinlik yaratmaa alan inkarlar Allahn zabn grn qdr bu hrktlrindn imtina etmmilr. Onlar yer
znd iqtidar, gc v srvt sahibi olduqlarn dndklri n
zlrini haql grm, tkbbrlnmilr. Halbuki, unutduqlar ox
hmiyytli bir gerk var: Allah n byk gc sahibidir.
Bu hmiyytli geryi qavramayan inkarlar hmi tkbbrlnmilr. Allah dilrs, btn mallarnn bir frtna il yox olacan,
iddtli bir yala kinlrinin mhv edilcyini, bir mikrobla btn
yaxnlarnn l bilcyini v bunun kimi bir ox sbbi grmzlikdn glmilr. Nticd, yer znd d, lmdn sonra axirtd d
Allahn zab il z-z glmilr. Allah inkarlara Quranda bel
sslnir:
116
ALLAHIN SMLR
nsanlardan ellri d vardr ki, Allahdan qeyrilrini (Ona)

tay tutur, onlar da Allah sevdiklri kimi sevirlr. man gtirnlrin is Allaha olan sevgisi daha gcldr. Ka zlm
ednlr zab grdklri zaman btn qdrt v qvvtin
Allaha mxsus olduunu v Allahn iddtli zab verdiyini
grydilr. (Bqr sursi, 165)
Onlar Allah lazmnca qiymtlndirmdilr. bhsiz ki,
Allah qvvtlidir, qdrtlidir! (Hcc sursi, 74)
Allah kafirlri qzbli olduqlar halda geri qaytard v onlar
he bir xeyr nail olmadlar. Dyd Allah mminlr kifayt
etdi. Allah qvvtlidir, qdrtlidir. (hzab sursi, 25)
Allah znn stn xlaqn, ucaln v byklyn gryi
kimi tqdir edn qullarna qar is sonsuz rhmt sahibi olandr. Quranda mminlrin Allahn rhmti il mjdlndiklri bel bildirilir:
man gtirib yax ilr grnlrin Rbbi iman gtirdiklrin
gr hidayt qovudurar. Nim cnntlrind onlarn (kklri) altndan aylar axar. Onlarn oradak duas Prvrdigara! Sn paksan, mqddssn!, orada salamlamas Salam!, duas: Hmd olsun almlrin Rbbi Allaha!
szlridir. (Yunis sursi, 9-10)
117
KBR
ox byk
(Allah) qeybi v akar bilndir, bykdr, ucadr. (Rd
sursi, 9)
Allah kainatdak btn canllar z idarsi altnda saxlayr; torpan iin atlan minlrl toxumun n vaxt ccrcyini, bir quyruqlu ulduzun dnyann ne kilometr uzaqlndan kecyini,
hans canlnn n vaxt doulacan v n vaxt lcyini, atomun nvsinin trafnda fasilsiz olaraq frlanan elektronlarn orbitlrini v
burada saya bilmycyimiz hr eyi bilir. Allah sonsuz bykly
il yer znd yaayan btn insanlarn alndan ken dnclr,
hamsnn ur altna, grdklri ilrindki niyytlrin d hakimdir.
Allah hamsnn qdrini (qismtini) n inc detalna qdr tyin
edir. Qeybin elmi yalnz Allaha mxsusdur. Allahn sonsuz aln,
elmini, balamasn, mrhmtini v zabn insann qavramas
qeyri-mmkndr. Allah dildiyi hr eyi yaratmaa qadirdir.
He kim Onun qrarlarna kiik bir mdaxil bel ed bilmz.
Allah kainatdak hr hans bir canl n zrr dilyrs, onu he
kim qaldra bilmz, rhmt dildiyind d Onun rhmtin he kim
mane ola bilmz.
nsann vzifsi is sadc bu cr byk gcn qarsnda hrmt
dolu bir qorxu il scd etmk, hr eyin hakimi olan Rbbimiz snb zn mrhmt etmsini istmkdir. nki Allah mrhmt
etmzs, insann qurtulmas mmkn deyil. Allahn bykly v
Ondan baqa ilah olmad aylrd bel xbr verilir:
118
ALLAHIN SMLR
Bu, beldir. nki Allah Haqdr. Ondan baqa yalvardqlar

is batildir. Hqiqtn, Allah ucadr, bykdr. (Hcc sursi,
62)
Bu, beldir. nki Allah Haqdr. Ondan baqa ibadt etdiklri
is batil (btlrdir). Hqiqtn, Allah n ucadr, n bykdr.
(Loman sursi, 30)
Onun hzurunda, izn verdiyi kimslr istisna olmaqla, he
ksin fati fayda vermz. Nhayt, rklrindn o qorxu
xnca onlar: Rbbiniz n buyurdu? dey soruar, o birilri d: Haqq. O, ucadr, bykdr! dey cavab verrlr. De: Gylrd v yerdn siz ruzi vern kimdir? De:
Allahdr! El is doru yolda olan, yaxud aq-aydn azan
bizik, yoxsa siz? De: Siz bizim etdiyimiz gnahlar barsind
soru-sual olunmayacaqsnz, biz d sizin etdiyiniz gnahlar
barsind soru-sual olunmayacaq! De: Rbbimiz bizi
toplayacaq v aramzda daltl hkm edckdir. daltl
hkm edn, biln ancaq Odur! De: Ona qoduunuz riklri bir mn gstrin. Xeyr. Yenilmz qvvt, hikmt sahibi ancaq O Allahdr! (Sba sursi, 23-27)
119
KRM
Krmi bol olan, comrd olan
... Kim kr ets, yalnz z n kr edr; kim nankor
olsa, hqiqtn, Rbbim mhtac deyildir, krm sahibidir!
(Nml sursi, 40)
Allah kainat n inc detalna qdr yaratm v z siftlri il

killndirmidir. Var olan hr ey Ondandr. Btn gzlliklr, incliklr Onun alnn tcllilridir. Digr btn varlqlar kimi insanlar da Onun dilmsi il yer zn glirlr. Ana btnind bir tik t
paras olan insan doulur, byyr, gzl simaya sahib olur v bellikl, Allahn yaratma sntini ks etdirir. Nec ki, aylrd insann stnly bel bildirilmidir:
Ey insan! Sni Krim olan Rbbin qar aldadan ndir? O
Rbbin ki, sni yaratd, dzldib qaydaya sald. Sn z istdiyi surtd biim verdi. (nfitar sursi, 6-8)
Ancaq bzi insanlar dnm qabiliyytin sahib olduqlar halda,
bu cr mkmml tkil edilmi dnyaya nec gldiklrini, traflarndak saysz nemti kimin verdiyini dnmrlr. Quranda bu insanlar n bel deyilir:
nsann el bir dvr olub kemidir ki, o, xatrlanmaa layiq
bir ey olmamdr! Hqiqtn, Biz insan qarq bir ntfdn
yaratdq. Biz onu imtahana kcyik. Biz onu eidn, grn
yaratdq. Biz ona haqq yolu gstrdik. str minntdar olsun,
istr nankor. (nsan sursi, 1-3)
zn verilmi qabiliyytdn istifad edn v grb-dnn insan is zn kimin yaratdn, znn ld ed bilmycyi saysz
120
ALLAHIN SMLR
nemti ona kimin verdiyini, hiss etm, dnm qabiliyytlrin

nec sahib olduunu dnr. Bunlar dnn insann qarsna xan gerk budur: Onu var edn v sla gcnn atmayaca stn
nemtlri balayan, son drc comrd bir yaradc var. Bu yaradc
gyn v yerin Rbbi olan Allahdr v Quranda insanlara bel buyurur:
Yoxdan yaradan Rbbinin ad il oxu! O, insan laxtalanm
qandan yaratd. Oxu! Snin Rbbin n byk krm sahibidir! O Rbbin ki, qlml (yazma) yrtdi. nsana bilmdiklrini yrtdi. Xeyr, insan aznlq edr, znn dvltli
olduunu grdy n! Ax snin axr dnn Rbbindir!
(lq sursi, 1-8)
Yuxardak aylrdn d grndy kimi, insann zn yaradan
n byk krm sahibi olan Allaha qar vzifsi kr etmkdir.
Allah insana saysz nemtlr vermi v qarsnda da yalnz zn
qulluq etmsini, tkbbr etmmsini istmidir. Bu, Allahn smimi qullarnn sahib olduqlar xlaqdr. Onlar da dnyada gstrdiklri bu fziltli davranlarnn qarln axirtd daha gzli il
alacaqlar.
gr Allahn nemtlrini sayacaq olsanz, sayb qurtara bilmzsiniz. Hqiqtn, Allah balayandr, rhm edndir!
(Nhl sursi, 18)
Siz istdiyiniz eylrin hamsndan vermidir. gr Allahn
nemtlrini sayacaq olsanz, sayb qurtara bilmzsiniz. Hqiqtn, insan ox zalm, hm d ox nankordur. (brahim
sursi, 34)
121
QUDDS
Shvdn, qfltdn v hr cr skiklikdn
ox uzaq, ox tmiz
Gylrd v yerd olanlarn hams Mlik, Qudds, ziz,
Hakim olan Allah tsbeh edr. (Cm sursi, 1)
Allah yerd, gyd, kosmosda, torpan altnda olan hr eyin,

qsas mikro v makro almlrdki hr eyin tk yaradcsdr. nsann gzn evirib trafna baxd zaman grdy v grmdiyi hr
yerd olan nizam, qanunlar, sabit qurulu tamamil Allaha aiddir.
Hqiqtn, Allah gylri v yeri zaval tapmasnlar dey, tutub
saxlayr. gr z mehvrindn xsalar, Ondan baqa onlar he
ks tutub saxlaya bilmz... (Fatir sursi, 41) aysi il bildirildiyi
kimi, var olan btn sistemi tkil edn v qoruyan Odur.
Allahn yaratd aciz insanlar shv edir, unudur, qflt drlr. Eyni zamanda, hm bdni, hm ruhi chtdn son drc skik
v acizdirlr. mrlri boyu bdnlrin baxmaq, yaamaq n ona
davaml qulluq etmk mcburiyytinddirlr. Bir az ox ilslr, bir
ne gn yuxusuz v ya bir gn susuz qalsalar, ox aciz vziyyt
drlr. Ancaq hr eyin yaradcs v n gzl adlarn sahibi olan
Allah btn skikliklrdn mnzzhdir. Allahn sonsuz gc, ucal, al v srhdsiz elmi Quranda insanlara bildirilmidir. Bir
ayd Allah bel buyurur:
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, Yaayandr, (btn yaratdqlarnn) Qyyumudur. Onu n mrg, n d yuxu tutar.
Gylrd v yerd n varsa, Ona mxsusdur. Onun izni olmadan Onun yannda kim havadarlq ed bilr? O, (mxlu-
122
ALLAHIN SMLR
qatn) glcyini v kemiini bilir. Onlar Onun elmindn,

Onun istdiyindn baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun
krss gylri v yeri hat edir. Bunlar qoruyub saxlamaq
Ona ar glmir. O, ucadr, uludur. (Bqr sursi, 255)
Ey insanlar! Bir msl kildi, ona qulaq asn! bhsiz ki,
Allahdan qeyri ibadt etdiyiniz btlr he bir milk d yarada bilmzlr lap hams bunun n bir yer ysa bel!
gr milk onlardan bir ey gtrb aparsa, onu milkdn
geri ala bilmzlr. styn d aciz, istniln d! Allah layiqinc qiymtlndirmdilr. Hqiqtn, Allah yenilmz qvvt
sahibi, qdrt sahibidir! Allah mlklrdn d elilr ser,
insanlardan da. Hqiqtn, Allah eidndir, grndir! (Allah)
onlarn nlrindkini d, arxalarndakn da bilir. Btn ilr
Allaha qaydar!
Ey iman gtirnlr! Rku edin, scdy qapann; Rbbiniz
ibadt edin v yax ilr grn ki, nicat tapasnz! Allah yolunda layiqinc cihad edin. O, sizi sedi v dind sizin n
he bir tinlik yeri qoymad atanz brahimin dini kimi.
Allah bundan vvl d, bunda da siz mslman adn verdi
ki, Peymbr siz, siz d insanlara ahid olasnz. El is
namaz qln, zkat verin v Allaha snn. (Allah) sizin ixtiyar sahibinizdir. O, n yax ixtiyar sahibi, nec d gzl imdada yetndir! (Hcc sursi, 73-78)
123
LTF
Ltf sahibi, ltf edn
Allah z qullarna qar ltfkardr. O, istdiyin ruzi verir.
O, qvvtlidir, qdrtlidir. (ura sursi, 19)
Daha vvl d dediyimiz kimi, dnyada iki cr insan yaayr:

Allaha tslim olanlar v Onu inkar ednlr. Allah oxlu sayda insan
yaratm, ancaq bunlardan ox az qismini zn tslim olanlardan
etmidir. Quranda bir ox ayd insanlarn oxunun iman etmycyindn, doru yola ynlmycyindn bhs edilir. Bu insanlar
eytann yoluna tabe olduqlar, Allah unutduqlar, vicdanlar qbul
etdiyi halda inkar etdiklri n chnnm hli olmaa layiq olmular.
Allaha tslim olan, Onun razl n yaayan insanlar is dnyada v axirtd xobxt yaayrlar. bhsiz, insanlarn elilrl,
kitablarla xbrdar edilmlri v bellikl, doru yolu tapmalar
Allahn ltflrindn biridir. Quranda Allahn mminlr olan ltf
bel bildirilmidir:
Allah mminlr, z aralarndan onlara aylrini oxuyan,
onlar tmizlyn, onlara kitab v hikmti yrdn bir Eli
gndrmkl mrhmt gstrmidir. Halbuki, vvllr onlar
aq-aydn aznlqda idilr. (Ali-mran sursi, 164)
Ltif olan Allah mmin qullarna hr cr tin vziyytd kmk
edrk d ltfn gstrir. Quranda kemi qvmlrdn bhs ediln
hekaylrd Allahn smimi qullarna dstk olmas, onlara ltf etmsi il laqdar mxtlif nmunlr verilmidir. Msln, Allah hz.
Musann qvmn fironun zlmndn qurtarm v onlar yer zn
124
ALLAHIN SMLR
varis etmidir. Bu hqiqt aylrd bel bildirilir:

Hqiqtn, firon yer znd tkbbrlk gstrib onun halisini zmrlr blmd. (Firon) onlardan bir zmrni zifldir, onlarn olan uaqlarn ldrr, qadnlarn is sa
buraxrd. Hqiqtn, o, fitn-fsad trdnlrdn idi. Biz istdik ki, hmin yerd aciz qalanlara mrhmt gstrk, onlar nd gednlr v varislr edk. (Qss sursi, 4-5)
Allah iman ednlrin dnyada tk dostu v vlisi olduu kimi,
axirtd d onlara kmk edck, pisliklrini yaxlqlara evirck
v onlara ltf edck. Nec ki, mminlrin cnntdki ifadlri bu
geryi bel bildirir:
Onlar deycklr: Biz vvllr ailmiz iind olarkn qorxurduq. Allah da biz mrhmt gstrdi v bizi qzmar yel
zabndan qorudu. Biz vvllr Ona dua edirdik. Hqiqtn,
O, yaxlq edndir, rhmlidir! (Tur sursi, 26-28)
Mgr yaradan bilmzmi?! O, incliyin qdr bilndir.
(Mlk sursi, 14)
Gzlr Onu drk etmir. O is gzlri drk edir. O, Ltifdir,
xbrdardr. (nam sursi, 103)
Mgr Allahn gydn ya yadrdn v yer zn yalla brdyn grmrsnmi? Hqiqtn, Allah ltfkardr, xbrdardr. (Hcc sursi, 63)
(Loman dedi:) Olum! (Grdyn i) bir xardal dnsi
arlnda olsa da, bir qayann iind, yaxud gylrd v ya
yerin dibind olsa da, Allah onu akar edr. Hqiqtn, Allah
Ltifdir, xbrdardr. (Loman sursi, 16)
125
MAKR
Tl quran
Bir zaman kafirlr sni hbs etmk, ldrmk v ya qovmaq n sn qar hiyl qururdular. Onlar hiyl iltdilr, Allah da hiyl iltdi. Allah hiyl ildnlrin n yaxsdr. (nfal sursi, 30)
Tarix boyu haqq din qar hiyl quran inkarlar z eqoist istklri n (iqtidar hvsi, frdi mnftlri kimi) insanlar dindn
uzaqladrmaa alm v onlar axirtd: ... Siz biz Allah inkar etmyi v Ona riklr qoma mr edirdiniz (Sba sursi, 33) - deycklri vziyytd qoymular. Ancaq burada diqqt
edilmli ox hmiyytli bir nqt var, Allah bir aysind bel bildirir:
Onlardan vvlkilr d hiyl qurdular. Halbuki, btn hiyllr Allaha aiddir (Rd sursi, 42)
Yuxardak ayd ifad edildiyi kimi, hiyl Allaha aiddir, buna
gr d inkarlarn qurduqlar hiyly qarlq olaraq n byk hiylni quran yen Allahdr. Allah brahim sursinin 46-c aysind
inkarlarn mminlr qar tl qurmaq istyrkn iind olduqlar
xlmaz vziyyt bel diqqt kmidir:
(Zalmlar) z hiyllrini qururdular. Halbuki, onlarn hiylsi
Allaha blli idi. Onlarn hiylsi il dalar yerindn trpnn
deyildir. (brahim sursi, 46)
Aylrdn d grndy kimi, mminlr qar qurulan hiylli
tllr qarlq olaraq Allah qatnda mtlq rhmani, yni mminlri
qorumaq n nizam var. Bu, Allaha gr ox asandr. Allah elil-
126
ALLAHIN SMLR
rini, mminlri hdf sen tllrin hamsn pu edir v tllrini

inkarlarn z balarna keirir. Ayd buyurulduu kimi: ...Allah
daha tez hiyl qurar... (Yunis sursi, 21)
bhsiz, Allah hr hadisni bir xeyirl yaradr. Allah inkarlarn
btn bu chdlri il iman ednlri imtahandan keirir. Yaratd hadislrdki xeyir v gzlliklri gr biln qullarna yardm edir v
btn bunlar onlarn lehin evirir.
Mgr o mmlktlrin halisi zabmzn onlara gec yatarkn glmycyin min idilrmi? V ya o mmlktlrin
halisi zabmzn onlara gndz oynayb ylnrkn glmycyin arxayn idilrmi? Yaxud Allahn onlar doladrb
bla toruna salmayacana min idilrmi? Allahn doladrb
bla toruna salmayacana zlrin zrr elynlrdn baqa
he ks arxayn ola bilmz! (raf sursi, 97-99)
bhsiz ki, Allah iman gtirn kslrdn (kafirlrin zabziyytini) df edr. Allah, hqiqtn, he bir xaini, nankoru
sevmz! (Hcc sursi, 38)
127
MALK-YVMUD-DN
Din gnnn sahibi
Din gnnn Malikidir. (Fatih sursi, 3)
nsanlarn ldkdn sonra dirilcklri, bir yer yaraq hesab

vercklri gn din gndr. O gn insann baqalar il, htta z
anas, atas, yolda v uaqlar il bel maraqlanmaa n hal, n
frsti var. Din gnnn iddti v fvqlad qorxusu hr ksi z
drdin salmdr. Allah o dirili gnn, digr ad il din gnn
Quranda bel tsvir edir:
Sn haradan bilydin ki, haqq-hesab gn ndir? Dorudan
da sn haradan bilydin ki, haqq-hesab gn ndir? O gn
he ks he ks fayda ver bilmz v hmin gn hakimiyyt
Allaha mxsus olacaqdr! (nfitar sursi, 17-19)
O gn dnya hyatnda insann n ox dyr verdiyi eylrin
Allahn zab qarsnda he bir hmiyyti yoxdur. Artq insanlar
arasndak dnyvi yaxnlqlarn, qohumluqlarn he bir mnas qalmayb. Tk dyr insann imandr. He kim he kim kmk ed
bilmz. ind olduu bu tin vziyytdn onu ancaq Allah qurtara
bilr. O da yen Allahn dilmsin baldr.
nsan din gnnn tk sahibi olan Allahn hzurunda ilk yaradld kimi tkdir. Dnyadak hyat rzind hr etdiyi, hr dndy din gnnd qarsna xmdr. n kiik bir detal bel
unudulmamdr. Allah zmt v anna yaraan bir mhit yaratm
v yaratd qullarn soru-suala tutmudur. Ancaq kimi dilyrs,
onu rhmti il qurtarar.
128
ALLAHIN SMLR
nkarlarn ox byk pemanlq yaad bu gn mminlr n

v sevinclidirlr.
... O gn Allah peymbri v onunla birlikd iman ednlri
utandrmayacaq... (Thrim sursi, 8)
nki Allah Quranda elilrin v iman ednlr hm dnya hyatnda, hm d ahidlrin (ahidlik n) gtirilcklri gn kmk
edcyini vd etmidir.
O gnn tk sahibi Allahdr v mr Onundur. Aylrd bel buyurulur:
Bu, tkc dhtli bir ss olacaq v onlar qfildn grmy
balayacaqlar. (Gnahkarlar) deycklr: Vay halmza! Bu
ki, haqq-hesab gndr! (Onlara deyilck:) Bu, yalan
saydnz ayrd etm gndr! (Saffat sursi, 19-21)
O gn yalan hesab ednlrin vay halna! O kslrin ki, haqqhesab gnn yalan hesab edirlr. (Amma) bunu hddini
aan gnahkardan baqa he ks yalan hesab etmz. (Mutffifin sursi, 10-12)
Onlar: gr doru sylyirsinizs, bu vd n vaxt yerin
yetck? deyrlr. Onlar bir-biri il n-boaz olarkn
zlrini saracaq yalnz bir dhtli ss bnddirlr. Artq n
bir vsiyyt etmy iqtidarlar olar, n d aillrinin yanna
qayda bilrlr! Sur alnan kimi qbirlrindn qalxb srtl
Rbbinin hzuruna axacaqlar. Onlar deycklr: Vay halmza! Bizi yatdmz yerdn kim qaldrd? (Onlara deyilck: ) Bu, Rhmann mxluqata buyurduu vddir. Peymbrlr doru deyirlrmi! Yalnz bir dhtli ss qopan
kimi onlar hams qarmzda hazr duracaqlar. (Yasin sursi,
48-53)
129
MALKL-MLK
Mlkn bdi sahibi
De: Ey mlkn sahibi Allahm! Sn istdiyin ks mlk
verir v istdiyindn d onu geri alrsan; istdiyin kimsni
yksldir v istdiyini d alaldrsan. Xeyir Snin linddir.
Hqiqtn, Sn hr ey qadirsn. (Ali-mran sursi, 26)
Hal-hazrda, grdynz hr eyin bir sahibi var. Oturduunuz

kreslo atomlardan meydana glib. Bu atomlarn hr birinin yaradcs
Allahdr. Saxsda aan ik Rbbimizin ona tmin etdiyi imkanlarla
(gn, su v s.) byyr. Pncrdn grnn dniz v iindki btn
canllar Allah dildiyi n ordadrlar.
Htta z bdniniz d sizdn asl deyil, sizi yaradan Allahn idarsinddir. Btn zvlriniz, damarlarnz, sinir sisteminiz, hceyrlrinizin hr biri Rbbimizin elminin v stn alnn srlridir. Bu
saylanlarn he biri sizin sahib olma dnb hazrladnz, sonra
da var etdiyiniz eylr deyil.
Siz dnyaya gznz adnz zaman hm z bdninizdki qsursuz sisteml, hm d yaadnz dnya il v htta btn kainatla
qarladnz. Ancaq bundan vvl bunlarn he birin sahib deyildiniz
v bundan sonra da z iradnizl bunlara sahib olmanz mmkn
deyil. lbtt, bu hqiqt btn insanlara aiddir. Demli, btn mlk
hr eyin yaradcs v sahibi olan Allaha mxsusdur.
Bu hqiqt baxmayaraq, insan bunlar unudur v Allahn aqakar varln grmzlikdn glib lindki hr eyin zn mxsus olduunu znn edir. Btn acizliyin baxmayaraq, zn
stn grn insan tkbbrlnir v inkar edir. Lakin bu inkar yalnz zn zrr verir, nki hz. Musann syldiyi kimi: ...gr
siz v yer znd olanlarn hams kafir olsanz, (Allaha he
bir zrr yetir bilmzsiniz). nki Allah, mhtac deyildir, trif layiqdir. (brahim sursi, 8)
ALLAHIN SMLR
130
MCD
an byk v yksk
rin sahibidir; Mciddir. (Bruc sursi, 15)
Allahn an btn kainatda zn aq-akar dlillrl gstrir.

Onun annn ucaln tanmayan he bir insan yoxdur. Onu inkar
ednlr, Ona inanmadqlarn deynlr bel Onun yaratdqlarna ahid olduqlar n gcn v ann tanyb bilirlr. Ancaq ilrindki tkbbr gr inkar edirlr.
Allahn kainatda yaratd mhtm gzlliklr, qsursuz sistemlr d Onun anna yaraan kilddir. Smada tonlarla arlqda
su dayan buludlar, milyonlarla iq ili uzaqlqdak ulduzlar, byk
ss-kyl v inanlmaz gcl axan lallr, ucsuz-bucaqsz genilikdki okeanlar, zirvsi qarlarla rtlm minlrl metr yksklikdki dalar, iind bir-birindn frqli rngd v ssd saysz canl
nvlri olan melr Allahn yaratd gzlliklrdn yalnz bir nesidir.
Bir ne saniyd bir hri yerl bir edn zlzl, bir anda partlayaraq minlrl drc istiliyi olan lavalarn boaldan vulkan, hr
eyi nn alb aparan sel, ddy yer lm gtirn ildrm, hr
eyi dadan tayfun, yalnz Allahn gcnn nmunsidir. Allah hamsn anna yaraan kild yaradb.
Sadalananlar v burada sadalanmayan milyonlarla nmun yalnz
Allahn annn byklynn kainatdak dlillrindndir. Allah
aylrd bel buyurur:
Dorudan da Rbbimizin an ox ykskdir. O, n zvc, n
d vlad sahibi olmudur. (Cin sursi, 3)
Onlar dedilr: Allahn mrin tccbm edirsn? Ey ev
hli! Allahn rhmti v brkti sizin stnzd olsun! Hqiqtn, O, triflnmy layiq olandr, Mciddir. (Hud sursi, 73)
131
MLCA
zn snlan
Geri qalm nfri d (balad). Htta yer z z geniliyin baxmayaraq, onlara dar glmi, rklri sxlm
v yqin bilmidilr ki, Allahdan, ancaq Onun zn snmaqdan baqa arlri yoxdur. Sonra peman olsunlar
dey onlarn tvbsini qbul etdi. Hqiqtn, Allah tvblri qbul edndir, rhmlidir. (Tvb sursi, 118)
nsanlarn hams dua etmy mhtacdr. Dua edn insan qarsna xa bilck tin, yaxud asan hr hadisni kainatn yaradcs
v hakimi olan Allaha ynltmi, Ona snmdr. Problemlri hll
etmnin v ya zrrin qarsn almann btn yollarnn Allaha dayandn bilmk, btn ilrd yalnz Ona snmaq qullar n byk gvn qaynadr.
Bu snma gc mhdud v sonlu olan insann sonsuz gc v
qdrt qarsnda acizliyini qbul edrk ehtiyacn Ondan istmsi
il reallar. nsan yalnz bir damla sudan yaradan, btn varlq almini yoxdan var edn Allah n hr hans bir adamn tinliyini,
yaxud ehtiyacn aradan qaldrmaq ox asandr. Ondan baqa snlacaq he kim, he bir mbud yoxdur. Gyd v yerd n varsa ehtiyacn Allahdan istyir. Allahdan baqa kmk axtaranlarn is z
nfslrin bel gc atmaz. styn aciz olduu kimi, zndn istnn d eyni mvqeddir, acizdir. Allah zndn baqa kmk axtaranlarn iind olduqlar vziyyti aadak ayd bir nmun il
bel aqlayr:
Ey insanlar! Siz bir msl kilir. Onu dinlyin. bhsiz
ki, Allahdan baqa ibadt etdiklriniz bir milk bel yarada
bilmzlr, htta bunun n bir yer ysalar bel. gr
milk onlardan bir ey gtrb aparsa, bunu ondan geri
132
ALLAHIN SMLR
ala bilmzlr. (Bunu etmk) istyn d aciz qalar, istniln

d! (Hcc sursi, 73)
nsanlarn hams tinliy ddklri zaman Allahdan baqa snacaq bir gc olmadn anlayrlar v Allahn yardmn mid
edirlr. Bu hqiqt Quranda bel bildirilmidir:
De: Acizan v gizlic: gr bizi bundan qurtarsan, lbtt
ki, kr ednlrdn olarq, dey yalvardnz zaman sizi
qurunun v dnizin zlmtlrindn xilas edn kimdir?
(nam sursi, 63)
nsann tin annda yalnz Allah alna gtirmsi, slind, tk
snaca varln Allah olduunu bildiyi mnasna da glir. El is
insan gecikmdn ayd xbr verildiyi kimi, Rbbimiz snmaldr:
Allah trfindn qarsalnmaz gn glmmidn vvl Rbbinizin arna cavab verin! O gn sizin n he bir snacaq olmayacaq v siz inkar ed bilmycksiniz. (ura sursi, 47)
Korla grn, iman gtirib yax mllr ednlrl pislik edn
eyni olmaz. N az dnrsnz! O, saat mtlq glckdir,
ona he bir kk-bh yoxdur. Lakin insanlarn oxu inanmaz! Rbbiniz buyurdu: Mn dua edin, Mn d sizin dualarnz qbul edim! Mn ibadt etmyi tkbbrlrin
sdrmayanlar chnnm zlil olaraq gircklr! (Mmin
(afir) sursi, 58-60)
133
MLK
Btn kainatn sahibi v mtlq hkmdar
De ki: nsanlarn Rbbin snaram. nsanlarn Mlikin,
insanlarn ilahna; (Nas sursi, 1-3)
Allahn Mlik sifti Onun var olan hr eyin sahibi olduu mnasn verir. Bizim grdymz v gr bilmdiyimiz varlqlarn hr
birinin yaad almlrin yaradcs v tk sahibi Allahdr. Yaadmz kainatn zli v bdi hkmdar da Odur. Btn ulduzlar, insanlar, heyvanlar v bitkilr, gr bilmdiyimiz almlrd yaayan
cinlr, eytanlar, mlklr v daha bilmdiyimiz bir ox varlq
Allahn mrin tabedir. Almlrin mlkn lind saxlayan v onlardak fvqlad nizam tmin edn yalnz almlrin Rbbi olan
Allahdr.
Sonsuz qdrt sahibi olan yaradcmza tabe olduunu biln insann zn babo grmsi mmkn deyil. Allah hr eydn xbrdar, hr ey gc yetn, hr eyi grn v eidndir. Bunu biln
insan znn Yaradana qar msul olduunu da bilmlidir. Mminlr d iind olduqlar bu nizamn bir sahibinin olduunu bilir, tbii
olaraq etdiklri hr id hr ey v hr ks hakim olan, hr dildiyini yerin yetirn Allaha ynlirlr. Bu mvzu il laqdar olaraq
Quranda xbr veriln aylrdn bir nesi beldir:
Haqq hkmdar olan Allah ucadr! Onun vhyi sn tamamlanmaynca Quran oxumaa tlsm v: Ey Rbbim! Elmimi artr! de. (Taha sursi, 114)
Haqq hkmdar Allah ucadr! Ondan baqa he bir ilah yoxdur. O, anl rin Rbbidir. (Muminun sursi, 116)
134
ALLAHIN SMLR
O, zndn baqa he bir mbud olmayan, hkmran, mqdds, pak, tsdiq edn, mahid edn, qdrtli, Qadir,
Mrur Allahdr. Allah onlarn Ona rik qoduqlarndan
ucadr. (Hr sursi, 23)
Gylrd v yerd n varsa, mlkn hkmdar, mqdds,
yenilmz qvvt, hikmt sahibi olan Allah tqdis edib Onun
nin triflr deyr! mmi rblr zlrindn peymbr
gndrn Odur. vvllr haqq yoldan aq-akar azsalar da,
onlara (Allahn) aylrini oxuyar, onlar tmizlyr, onlara
kitab v hikmti yrdr. zlrindn savay hl onlara qoulmam baqalarna da (peymbr gndrmidir) O, yenilmz qvvt sahibi, hikmt sahibidir! Bu, Allahn istdiyin
ta etdiyi mrhmtdir. Allah ox byk mrhmt sahibidir!
(Cm sursi, 1-4)
Hqiqi hkmdar olan Allah ucadr. Ondan baqa he bir
tanr yoxdur. O, krim olan rin Rbbidir! Kim Allahla
yana, baqa bir tanrya ibadt edrs - bunun n is onun
he bir dlili yoxdur onun czasn Rbbi z verckdir.
Hqiqtn, kafirlr nicat tapmazlar! (Muminun sursi, 116117)
135
MTN
ox qdrtli olan
Hqiqtn, Allah ruzi verndir, qvvt sahibidir, Mtindir.
(Zariyat sursi, 58)
nkarlarn n ox yanldqlar mvzu Allahn varl deyil,

Allahn siftlridir. Bzilri Allahn hr eyi vvldn yaradb buraxdn, daha sonra hadislrin zbana inkiaf etdiyini, bzilri
Allahn insan yaratdn, lakin he ndn msul olmadn dnr.
Nticd, imanszln tmlind Allahn varln rdd etmkl
yana, Onlar Allahn qdrini haqq il tqdir ed bilmdilr...
(Hcc sursi, 74) aysind d ifad edildiyi kimi, Allah lazm olduu qdr tqdir ed bilmmk dayanr. Bel ki, dnya hyatnda
hr cr dlili grmlrin baxmayaraq, Allahn qdrtini tqdir ed
bilmyn insanlarn Allahn gcn sla inkar ed bilmycklri
el bir gn glckdir ki, o gn Allahn zmtini, qdrtini ox byk iddtl hiss edcklr. Allahn qvvti il yer zndki n
mhkm dayaqlar olan o heybtli, sarslmaz dalar yerlrindn trpdilr, kklrindn sovrular, para-para edilr:
Sur birc df frlcyi, yer v dalar qaldrlb birc df
bir-birin rplaca zaman hmin gn vaqi qopacaq. Gy
yarlacaq v hmin gn o, sst olacaqdr. (Haqq sursi, 1316)
O gn meydana glck dalma Allahn anna, qdrtin yaraan kilddir. Dnyadak n byk ktl v n byk hyat qayna olan okeanlar su kimi qaynayar, alovlanar.
136
ALLAHIN SMLR
nsann bildiyi, ald v sonsuza qdr qalacan znn etdiyi

btn varlqlar v nizamlar kkndn pozulmaa balayar, darmadan olar. Milyonlarla ildir varln davam etdirn yer v gy onlar
ina edn sonsuz gc trfindn para-para edilr. Yen milyonlarla
ildir iq saan, hyat qayna olan Gn sndrlrk gerk sahibinin qarsna gtirilr. Bellikl, hr eyin zrind tk v gerk
qvvt sahibinin Allah olduu, yegan hakimiyytin v gcn d
Rbbimiz aid olduu btn aydnl il ortaya xar. Bir ayd bu
hqiqt bel tsvir edilir:
Onlar Allahn qdrini haqq il tqdir ed bilmdilr. Halbuki, qiyamt gn yer btnlkl Onun ovcunda olacaq,
gylr is Onun li il bklckdir. O, pakdr, mqddsdir
v onlarn qoduqlar riklrdn ucadr. (Zumr sursi, 67)
Rbbimiz qiyamt gn yaanacaq bu hadislrl sonsuz qdrtini btn insanlara gstrckdir. Dnya hyatn inkarla keirnlr
o gn Allahn sonsuz gcn drk edcklr. man ednlr is btn
hyatlar boyu Rbbimizin rizasn qazanmaq n aldqlarnn
mkafat olaraq Allahn rhmti il qarlq grcklr. Quranda
mminlrin o gn yaayaca sevinc bel bildirilir:
O gn bir ox zlr parlayacaq, glck, sevinckdir. (bs
sursi, 38-39)
Biz hddindn artq mhkm olan v insanlara fayda vern
dmiri d nazil etdik ki, Allah (zn) grmdn Ona v
peymbrlrin kmk gstrnlri blli etsin. Hqiqtn,
Allah yenilmz qvvt sahibi, qdrt sahibidir! (Hdid sursi,
25)
137
MVLA
Dost, mminlrin dostu olan, onlara xeyir yollar
aan v onlar ilrind mvffq edn
Xeyr, sizin mvlanz Allahdr. O, kmk ednlrin n xeyirlisidir. (Ali-mran sursi, 150)
Mmin hr ksin v hr eyin yaradlnn Allaha borclu olduunu bilir. z d daxil olmaqla, btn varlqlar Allah yaradr v
dildiyi anda yox edib ortadan qaldra bilr. nki hr eyin gerk
sahibi Allahdr. Buna gr d mminin yegan dostu Allahdr. Onu
vkil etdiyi n hyat boyu hr cr tinlik v kdrdn d uzaqdr.
Hr eydn vvl Rbbimizin -n byk dostunun- kmyi v dstyi onunladr. Allah da vlisi olduu qulunun zrin minlik
(Tvb sursi, 26) endirmidir.
Mminin bu dincliyi hr namazda, hr saleh mld, Allah rizas
n etdiyi kiik-byk hr id Rbbimizin zn grdyn v
bunlarn qarln qat-qat vercyini bilmsindn qaynaqlanr. Yen
Allahn zn grnmyn ordularla v mlklrl dstkldiyini,
qarsndan v arxasndan izlynlri olduunu v bunlarn Allahn
mri il onu qoruduunu (Rd sursi, 11), Onun yolunda aparlan
mbarizd qalib glnlrin, cnntl mjdlnnlrin hmi mminlr olduunu bilir. man edn insan mvlamz olan Allahn he
kimi gc atdndan ox yklmycyini d bilir. Qdr v hr
ii idar ednin Allah olduuna dqiq iman edir v bellikl d yalnz
Allaha tvkkl edir. Mminlrin yaadqlar bu ruhi hala Quranda
bu ifad il diqqt kilmidir:
De: Allahn bizim n yazdndan baqa bizim bamza
138
ALLAHIN SMLR
he n glmz. O, bizim Mvlamzdr. Qoy, mminlr Allaha

tvkkl etsinlr! (Tvb sursi, 51)
bhsiz, Allahn dostluu insanlarn dostluuna bnzmz. O,
kimi dost etmis, hmin adam dnyada v axirtd n stn nemt
qovudurmudur. Hr eyi yaradan Rbbimizin yaratdn zn
dost etmsi is ox byk ltfdr. Aylrd bel buyurulur:
Allah yolunda lazmnca cihad edin. O, sizi sedi v atanz
brahimin dinind olduu kimi, bu dind d sizin n he
bir tinlik yaratmad. Peymbr siz, siz d insanlara ahid
olasnz dey, Allah hm vvl, hm d bu (kitabda) sizi mslman adlandrd. El is namaz qln, zkat verin v Allaha
mhkm sarln. O, sizin Mvlanzdr. O, n gzl Mvla, n
gzl yardmdr! (Hcc sursi, 78)
... Ey Rbbimiz, unutsaq v ya xta etsk, bizi czalandrma!
Ey Rbbimiz, bizdn vvlkilr ykldiyin kimi, biz d ar
yk yklm! Ey Rbbimiz, gcmz atmayan eyi damaa bizi vadar etm! Bizi fv et, bizi bala v biz rhm
et! Sn bizim Mvlamzsan! Kafirlri mlub etmkd biz
yardm et! (Bqr sursi, 286)
Sonra onlar Allaha zlrinin hqiqi himaydarna qaytarlacaqlar. Hkm yalnz Ona mxsusdur v O, n tez haqqhesab kndir. (nam sursi, 62)
gr onlar z dndrslr, bilin ki, Allah sizin Mvlanzdr.
O, n gzl Mvla, n gzl yardmdr! (nfal sursi, 40)
139
MXXR / MQDDM
stdiyini yubadan, istdiyini
irli keirn, tezldirn
gr Allah insanlar hr etdiklri zlm gr czalandrsayd, yer znd he bir canln (sa) qoymazd. Lakin
(Allah) onlara myyn vaxta qdr mhlt verir. Onlarn
clinin atd an birc saat bel n yubanar, n d tezl bilr. (Nhl sursi, 61)
Allah dildiyi hadisni txir salb yubadan, dildiyini d n

alb irli keirndir. Hr eyin tk yaradcs olduu n kainat zrindki hr cr canl v cansz varlq zrind dildiyini etmy qadirdir. Dnya zrind reallaan hr hadisnin zaman Allah qatnda
vvldn tsbit edilmidir. Btn varlqlarn gerk sahibi olan Allah
bu varlqlarn hyatlarndak btn hadislri z zaman il tyin
edib. Gn, saat, htta saniysi gldiyi an reallamal olan hadis
mtlq reallar. Bu reallaan hadis ancaq Allahn dilmsi il olur.
Ondan baqa he kim hr hans bir hadisni tezldir v ya txir
sala bilmz. Nec ki, bu hqiqt Quranda bel diqqt kilir:
Hr mmtin bir cli vardr. Onlarn cli gldiyi zaman
birc saat bel n yubanar, n d qabaa ke bilrlr. (raf
sursi, 34)
Hadislrin tyin ediln vaxtlarn Allahdan baqa he kim bilmir. Allahn tqdir etdiyi an glmdn bir yarpaq bel d bilmz.
Var olan hr ey doduu andan ln qdr bu ilahi qanuna tabedir.
He kimin Allahn z n tyin etdiyi vaxtn xaricin xmaa,
he bir hadisni txir salmaa, ya da n kmy gc atmaz.
140
ALLAHIN SMLR
Ancaq Allah tqdir edrs, dildiyini txir salar, dildiyini d qabaa keirr. Allah aylrind bunu bel bildirir:
Zalmlarn etdiklri mllrdn Allahn xbrsiz olduunu
sanma. (Allah) sadc onlar gzlrin brl qalaca gn
saxlayr. (brahim sursi, 42)
He bir mmt z clini n qabaqlaya bilr, n d yubada
bilr. (Hicr sursi, 5)
Bu vziyytd Allaha iman edn bir qulun vzifsi Allahn nyi
irli kdiyini, nyi txir saldn aradrmadan Ona yaxnlamaa
almaq, Allahn zn verdiklrindn tam raz olmaqdr. nki
aylrd d bildirildiyi kimi, insan tlskndir (sra sursi, 11). Bzn bir hadisnin drhal reallamasn istyir, bzn d bir hadisnin
drhal bitmsini istyir. Amma insan n n xeyirli olan biln, tsbit edn Allahdr. nsann xeyirli grdy bir ey z n r ola
bilr. Buna gr d mmin n hmiyytli olan Allahn tqdir etdiyi hadislrdn tamamil raz olmaqdr.
Mgr onlar yer znd dolab zlrindn vvlkilrin axrnn nec olduunu grmrlrmi? Halbuki, onlar bunlardan daha qvvtli idilr. Gylrd v yerd Allah aciz ed
bilck he bir ey yoxdur. Hqiqtn, O, bilndir, qadirdir!
gr Allah insanlar etdiklri gnahlara gr czalandrsayd, (Yer) znd bir nfri bel (sa) qoymazd. Lakin
Allah onlar myyn bir vaxta qdr gecikdirr. Nhayt,
onlarn vaxt glib atdqda, artq bhsiz, Allah z bndlrini grndir! (Fatir sursi, 44-45)
141
MZZB
zablandran
O gn he ks Onun verdiyi zab (kimi) zab ver bilmz
v he ks Onun buxovlad (kimi) buxovlaya bilmz.
(Fcr sursi, 25-26)
traflarndak btn dlillr baxmayaraq, Allaha iman etmyn, Onun byklyn, qdrtini tanmamaq n mqavimt gstrn insanlar, bhsiz, byk bir zaba da layiqdirlr. nki Allah
insan yaratm, yer zn yerldirmi v orada ehtiyac olan hr
eyi zn vermidir. Ancaq Allahn verdiyi btn bu nemtlr
baxmayaraq, bzi insanlar inkar edirlr. Htta bir qismi aznlqla
Allaha iman edn mminlr kin bslyir, Allahn dinin mane
trtmy alrlar. lbtt, Allah bu insanlara layiq olduqlar qarl dnyada da, axirtd d verck.
Allah dnyadak hkmn elilri vasitsil yerin yetirir. Buna
gr, inkar ednlr daddrd dnya zabnn bir qismi d elilrinin vasitsi il olmudur. Allah elilri vasitsi il inkarlarn ncllrini zablandrdn aylrind bel bildirir:
gr mnafiqlr, qlblrind mrz olanlar v Mdind qsdn yalan ayilr yayanlar (bu pis mllrin) son qoymasalar, bhsiz ki, sni onlarn stn qaldrarq. Sonra onlar
sninl ancaq az bir mddt orada qonu ola bilrlr. (hzab
sursi, 60)
Allahn nc glib-getmilr haqqnda qayda-qanunu beldir.
Sn Allahn qoyduu qayda-qanunda sla dyiiklik grmzsn! (hzab sursi, 62)
142
ALLAHIN SMLR
nkarlarn axirtd qarlaacaqlar zab is sonsuza qdr davam edck qorxunc bir zabdr. Allah orada insan hm fiziki, hm
d psixoloji chtdn zablandracaq ox mxtlif sullar yaradb.
nki Allah yaratd qullarnn zifliklrini n yax bilndir v bu
zifliklr gr n ox zab da yen Allah verck. Mzzib olan
Allah axirtd inkarlara vercyi zab Quranda bir ox ay il bildirmidir. Aylrd bel buyurulur:
Fasiqlr gldikd is onlarn snaca yer od olacaqdr.
Hr df onlar oradan xmaq istdikd yenidn ora qaytarlacaq v onlara: Yalan saydnz odun zabn dadn!
deyilckdir. n byk zabdan vvl Biz onlara mtlq
kiik zabdan daddracaq ki, blk (doru yola) qaytsnlar.
(Scd sursi, 20-21)
Qullarma xbr ver ki, Mn balayanam, rhmliym. zabm is zc zabdr. (Hicr sursi, 49-50)
Onlardan nckilr d hiyl qurmudular. Sonra Allah onlarn tikililrini zlndn datd, tavanlar balarna udu
v zab onlara gzlmdiklri yerdn gldi. (Nhl sursi, 26)
Ancaq unutmaq olmaz ki, Allah dnya hyatnda insan n
saysz-hesabsz frstlr yaradr. Hr insann ln qdr tvb etm,
Allahn rhmtin snma imkan vardr. Bel bir vziyytd hyat
boyu n qdr xta etmi olsa da, insan Allahn dilmsi il Rbbimizi ox sirgyn v ox balayan grr. Allah smimi tvb
ednlri Quranda sonsuz rhmti il bel mjdlyir:
Lakin hr ks grdy haqsz idn sonra tvb edib zn
dzlts, Allah onun tvbsini qbul edr. Hqiqtn, Allah
balayandr, rhm edndir! (Maid sursi, 39)
bhsiz ki, Mn hm d tvb edib iman gtirni yax ilr
grb, sonra da doru yolu tutan ox balayanam! (Taha
sursi, 82)
143
MHT
hat edn
Dorudan da onlar z Rbbi il qarlaacaqlarna bh
edirlr. Hqiqtn, O, hr eyi hat edir. (Fussilt sursi,
54)
Dindn uzaq yaayan insanlar gizli kild etdiklri saxtakarlqlar, syldiklri yalanlar qarlarndak insanlarn bilmdiyini dndklri n ilrind qrib bir hycan hiss edirlr. Etdiklrini
ox byk bir qazanc olaraq grr, htta bundan tri alszlqla tkbbrlnirlr. Halbuki, btn saxtakar hrktlr xsin z leyhindir. Bel ki, inkar edn adam zrrd olduunun frqind bel
deyil. Lakin dnmdiyi bir nqt daha var: hr eyin zrind ahid olan, eidn, grn Allah zn hr trfdn hat edir.
nkarlar Allah etdiklrindn xbrsiz sanrlar. Bu hqiqt aadak ayd bel bildirilir:
Onlar (z gnahlarn) insanlardan gizldir, Allahdan is
gizltmirlr. Halbuki, onlar (Allahn) raz qalmad szlri
geclr xlvtd syldiklri vaxt bel, O, onlarn yannda
olur. Allah onlarn n etdiklrini hat edir. (Nisa sursi, 108)
He bir dnc, he bir plt Allahdan gizli qalmaz. O, btn
insanlarn rklrind olan bilir, onlara ah damarlarndan daha yaxndr. Allah insanlar v etdiklrini hat etdiyi kimi, btn kainat
da hat etmidir. Onun hakim olmad varlq yoxdur. Allah cinlrin
v mlklrin olduu v daha bilmdiyimiz almlri d yaradan v
elmi il hat edndir. Ali-mran sursind bu hqiqt bel diqqt
kilir:
144
ALLAHIN SMLR
Siz bir uur nsib olsa, onlar kdrlndirr. Siz bir flakt
z verdikd is, buna frhlnrlr. gr sbir etsniz v
(Allahdan) qorxsanz, onlarn qurduu hiyl sizi ziyana sala
bilmz. Hqiqtn, Allah onlarn etdiklrini hat edir. (Alimran sursi, 120)
Allahn mscidlrind Onun adnn kilmsin maneilik
trdnlrdn v onlarn xarab edilmsin alanlardan daha
zalm kim ola bilr? Halbuki onlar oraya ancaq qorxa-qorxa
girmli idilr. Onlar dnyada rsvaylq, axirtd is byk
zab gzlyir! rq d, qrb d Allahndr: hans trf ynlsniz Allah oradadr. bhsiz ki, Allah genidir, bilndir!
Dedilr: Allah vlad gtrmdr. Allah pak v mqddsdir. Bli, gylrd v yerd n varsa, hams Ona mxsusdur, hams Onun itatinddir! Gylri v yeri icad edn
Odur. Bir iin yaranmasn istdiyi zaman, ona yalnz: Ol!
deyr, o da olar. (Bqr sursi, 114-117)
Siz bir mnft yetind onlar qmgin olur, siz bir zrr
toxunanda is ona sevinirlr. gr sbir edib znz qorusanz, onlarn hiylsi siz he bir zrr yetirmz. bhsiz ki,
Allah onlarn n etdiklrini bilndir. (Ali-mran sursi, 120)
145
MBK / MDHK
Aladan / gldrn
Gldrn d, aladan da Odur! (Ncm sursi, 43)
Mmin yaad hr eyi Allahn yaratdn bilir v buna gr

d hr cr hadis qarsnda Allahdan razdr. n byk tinliyi
bel tvkkll qarlayr. Dnyaya aid hr eyin mvqqti olduunu bildiyi n bunlarn itkisindn kdrlnmir. nki bilir ki, bu
dnyada lindn xan hr ey gzl xlaq gstrdiyi n axirtd
zn qat-qat art il geri verilck. stlik, Allah inananlara dnyada da n gzl hyat vd etmidir.
nkar ednlr n is vziyyt bel deyil. Onlar yalnz dnya
hyatn zlrin mqsd edir v yaadqlar btn hadislri, qarladqlar btn insanlar Allahdan mstqil olaraq qiymtlndirdiklri n ruhn sxnt yaayrlar. Daima trafdak insanlar raz
etmk, dnyvi istklrin qovumaq n alman yaratd
qorxu v tla iinddirlr. Allah zlrin dost v yardm etmdiklri n hr eyi zlri dnmli, hll etmlidirlr. Amma he
ny gclri atmr. Yalnz Allaha tvkkl v imana gr yaradlm olan insann tbii olaraq n ruhu, n d bdni bu yk qaldra
bilr. Bel ki, alamaq, kdr, tinlik d bu zaman ortaya xr.
nki bu insanlar Allahdan z evirmkl n byk zlm ilyirlr. Allah bu xslr hm dnyada, hm d axirtd bla vercyini
bu kild xbr verir:
El is qazandqlarnn czas olaraq az glsnlr, ox alasnlar. (Tvb sursi, 82)
Bu, yuxarda da ifad etdiyimiz kimi, Allahn inkarlara tqdir
146
ALLAHIN SMLR
etdiyi bladr. Alayacaqlar hr hadisni, hr sbbi Allah yaradr

v vaxtn da o tyin edir.
Allah inkarlar aladarkn mmin qullarna z qatndan sevinc,
rahatlq v dinclik verir, zlrini daima gldrr. Onlarn vlisi v
dostu olduu n hzn v pisliyi onlardan uzaqladrr. tinlikl
qarlasalar bel, onlara sbir v gc verir, sevinclrini azaltmr.
Mminlr ancaq scdd ikn Rbbimizin bykly qarsnda bsldiklri sevgi dolu qorxudan tr alayrlar. Bunun xaricind Allah
dilmdikc he bir hadis onlar alada bilmz. Allahn onlar n
hkm dnyada da, axirtd d adlqdr. Mminlrin mmnuniyyti
aylrd bel bildirilir:
man gtirib yax ilr grnlr glinc is onlar cnnt
baalarnda adlq iind olacaqlar. (Rum sursi, 15)
Hqiqtn d cnnt hli hmin gn nemtlr iind kef kck. (Yasin sursi, 55)
Ey qullarm! Hmin gn siz qorxu yoxdur v siz he kdrlnmycksiniz d. Siz aylrimiz iman gtirib mslman
olmusunuz. Siz d, zvclriniz d frhl cnnt daxil olun!
(Zuxruf sursi, 68-70)
bhsiz ki, mttqilr cnnt balarnda v nemt iind
yaayacaqlar. Rbbinin onlara bx etdiyin sevincklr.
Rbbi onlar chnnm zabndan xilas etmidir. (Tur sursi,
17-18)
bhsiz, inkarlarla mminlr axirtd bir-birlrindn zlrindki ifad il d ayrlacaqlar. Allah mminlrl inkarlar arasndak
ayr-sekiliyi aylrd bel bildirir:
O gn (ne-ne) zlr parlayacaq, glck v frhlnckdir. O gn (ne-ne) zlr toz-torpaq hopacaq, onlar
zlmt bryckdir. Mhz onlardr kafirlr, gnahkarlar!
(bs sursi, 38-42)
147
MVFF
hdini yerin yetirn, hr eyin qarln
tam vern, dyn
Onlarn ny ibadt etdiklrin bh etm. Onlar da atalarnn vvllr ibadt etdiyi kimi ibadt edirlr. bhsiz
ki, Biz onlarn czasn skiltmdn tam vercyik. (Hud
sursi, 109)
nsann mr boyu hr etdiyi ml, hr dndy Allah qatnda

yazlr. n kiik detal bel unudulmur. Ayy gr ... (Grdyn
i) bir xardal dnsi arlnda olsa da, bir qayann iind, yaxud gylrd v ya yerin dibind olsa da, Allah onu akar edr.
Hqiqtn, Allah Ltifdir, xbrdardr. (Loman sursi, 16)
Hesab gn gldiyi zaman ham z mllrini grck v buna
uyun da vz alacaq. Allah Quranda bel bildirir:
O gn insanlar mllrinin onlara gstrilmsi n dstdst glcklr. Zrr qdr yaxlq edn (vzini) alacaqdr.
Zrr qdr pislik edn d (vzini) alacaqdr. (Zlzl sursi,
6-8)
O gn kitablardak mllr hesab gn n xsusi olaraq hazrlanm hssas trzilrd llck. Allahn dalti qarsnda he
kim zrr qdr haqszlq edilmyck:
Biz qiyamt gn dalt trzilri il haqq-hesab kcyik.
He kim hr hans bir eyd daltsizlik edilmyckdir.
(Grlm i) bir xardal dnsi mislind olsa bel, onu gtirib
qoyacaq. Biz haqq aradrmaa bs edrik. (nbiya sursi,
47)
148
ALLAHIN SMLR
Dnyada ilnn hr ml, n kiik detallar bel skik qalmadan

bu trziy qoyulacaq. Verilck qarlq bu hssas trzinin ar trfin gr olacaq:
(O gn) kimin trzilri ar glrs, xobxt gzran srck.
Kimin trzilri yngl glrs, mskni Haviy olacaqdr.
Sn haradan bilsn ki, o ndir? O, ox qzmar bir oddur!
(Qari sursi, 6-11)
Bellikl, Allah z dalti il hamnn ildiyi mllrin qarln tam olaraq verck. Digr trfdn, Allah insanlarn dualarna
v mllrin bu dnyada da qarlq verir. Bu, mminlr n byk
ltf ikn, inkarlar n is qorxulu tldir. Allah aylrind bu aldan bel bildirir:
Kim dnya hyatn v onun brbzyini istyirs, onlara
mllrinin vzini orada tam verrik v onlar orada zrr
kmzlr. Onlar axirtd zlri n oddan baqa he bir
eyi olmayan kimslrdir. Onlarn dnyada grdklri ilr
boa xar v tutduqlar mllr pu olar. (Hud sursi, 1516)
Yoxsa el gman edirsiniz ki, Allah irinizd cihad ednlri,
Allahdan, Onun Peymbrindn v mminlrdn baqasn
zlrin dost tutanlar ayrd etmmi siz srbst buraxlacaqsnz? Allah n etdiklrinizdn xbrdardr! Mriklr
kfr etdiklri bard z-zlrin ahid olduqlar halda,
Allahn mscidlrini tmir etmk onlara layiq olmaz. Onlarn
mllri pua xmdr. Onlar chnnmd (bdi qalacaqlar). (Tvb sursi, 16-17)
149
MHS
Sonsuz da olsa, hr eyin sayn biln
(Allah) onlar hesablam v bir-bir saymdr. (Mrym
sursi, 94)
O, yaratdn bilmzmi? (Mlk sursi, 14) aysind bildirildiyi kimi, Allah kainatda yaratd hr eyi n inc detalna qdr
bilir, btn canllara hakimdir. nki onlarn hr birini rnglrin,
formalarna, grnlrin, xsusiyytlrin qdr Allah yaratmdr.
Yaratd canl v cansz varlqlarn sayn da dqiq tyin edib. bhsiz, bu, insann sla sahib ola bilmycyi, gc atmayaca bir
elmdir v yalnz almlrin Rbbi olan Allaha mxsusdur.
Allah kosmosun drinliklrind ne dd planet v ne dd
meteorit olduunu, ulduzlarn sayn, atomun nvsinin trafnda dnn elektronlarn sayn bilir. Dnyada olan aaclarn hamsnda ne
yarpaq olduunu v hr yarpaqda n qdr atom olduunu da bilir.
Allah yerin daxilind v sthind n qdr qum dnciyinin olduunu, yaan ya damclarnn, dnyadak btn dnizlrin dibind
yaayan balqlarn sayn bilir. Yer znd ne milyard bitki v heyvan nvnn olduunu da dqiqlikl yen z bilir. Yer znd hz.
Admdn bri yaayan, bu an yaayan v qiyamt qdr d yaayacaq insanlarn sayn da yalnz Allah bilir...
Allah insanlarn btn ilrini v dndklrini skiksiz bilir v
din gnnd bunlar onlara xbr verck. Ediln hr ml, n kiik
detallar bel skik qalmadan din gnnd ortaya gtirilir. Allah bu
hqiqti bir ayd bel xbr verir:
O gn Allah onlarn hamsn dirildck v etdiklri mllri
onlara xbr verckdir. Allah onlar hesaba alm, onlar is
unutmular. Allah hr ey ahiddir. (Mcadil sursi, 6)
ALLAHIN SMLR
150
MHSN
Ltfkar
... De: bhsiz ki, doru yol Allahn haqq yoludur!
De: bhsiz ki, ltf Allahn linddir v onu istdiyin
verir! Allah hat edndir, bilndir. O, z mrhmtini
istdiyi ks mxsus edir. Allah byk ltf sahibidir. (Alimran sursi, 73-74)
Hm mkafat v vq qayna, hm d qarlqsz ltf v ltfkarln nmunsi olaraq saleh qullarna dnyada nemt v gzllik
vermsi Allahn dyimz qanunudur.
Znginlik, ehtiam v gzllik cnntin n sas xsusiyytlrindn olduu n Allah sevdiyi qullarna cnnti xatrladacaq, onlarn
cnnt olan arzu v hycanlarn artracaq nemtlrin v mhitlrin
bnzrlrini bu dnyada da yaradr. nkarlarn bdi zablar nec
ki, daha bu dnyada ikn balayrsa, saleh mminlr n vd ediln
bdi gzlliklr d zlrin dnyadak hyatlarnda gstrilmy
balayr.
Allah zndn balanma dilyn, tvb edn saleh mminlri
cnntl yana, dnyada da gzl kild faydalandracan v onlara ltf edcyini bir ox aysind bildirmidir. Bir ayd bel buyurulur:
Hm d Rbbinizdn balanma dilysiniz, sonra da tvb
edsiniz ki, O, siz myyn olunmu vaxtadk gzl gngzran nsib etsin v hr fzilt sahibin z ltfndn versin.
gr z evirsniz, (bilin ki), mn siz z verck zmtli
gnn zabndan qorxuram. (Hud sursi, 3)
151
Mmin zn yaradan uca Allahn byklynn urunda olmasndan, Onun mr v qadaalarna riayt etmsindn, Onun insanlar n seib byndiyi dinini yaamasndan v n hmiyytlisi
lmdn sonraya byk mid bslmsindn tr daim Allahn kmyi v ltfkarl il qarlar. Allah btn etdiklrin n gzli il
cavab verir. nki Allah z n ediln he bir ltfkarl qarlqsz buraxmr. Aylrd bel buyurulur:
Yaxln vzi ancaq yaxlq deyildirmi? (Rhman sursi,
60)
Allaha qar yalan uyduranlarn qiyamt gn bard fikirlri ndir? Hqiqtn, Allah insanlara qar ltfkardr,
lakin onlarn oxu kr etmir. (Yunis sursi, 60)
Allah onlar, etdiklri mllrin n gzli il mkafatlandrsn
dey xrcldiklri el bir kiik v ya byk msrf, kediklri
el bir vadi yoxdur ki, onlara (savab) yazlmasn. (Tvb sursi, 121)
Mallarn Allah yolunda xrclynlrin msli yeddi snbl
vern bir toxumun mslin bnzyir ki, snbllrin hr birind yz dd dn vardr. Allah dildiyi kimsnin (mkafatn) artrar. Allah hat edndir, bilndir. (Bqr sursi,
261)
eytan sizi yoxsulluqla qorxudur v yaramaz ilr grmyi
mr edir. Allah is siz z trfindn balanma v mrhmt
olunacan vd edir. Allah hat edndir, bilndir. (Bqr
sursi, 268)
Allaha iftira yaxanlarn qiyamt gn barsindki znlri
ndn ibartdir? Allah insanlara qar mrhmtlidir, lakin
onlarn ksriyyti kr etmz! (Yunis sursi, 60)
ALLAHIN SMLR
152
MHY
Can, salamlq vern, dirildn, yaadan
O, hm dirildir, hm d ldrr. Siz yalnz Ona qaytarlacaqsnz. (Yunis sursi, 56)
Bir varla can vermk, onu yoxdan yaratmaq v onun hyatn

davam etdirmsi n uyun rait yaratmaq, yalnz sonsuz gc sahibi Allaha mxsus olan xsusiyytdir.
Allah gzl grlmyck qdr kiik bir yumurta il sperman
birldirir. Sperma yumurtann iin girn kimi yumurtann traf
prd il rtlr v hyat balayr. Allah bu kiik hceyrni vvl
iki, sonra drd hissy blr, bu blnm srtl davam edir. Bellikl, anann qarnnda mczvi bir hyat balayr. Eyni hceyrlr
bir mddt sonra frqlilrk hm beyni, hm sinir sistemini, hm
d srt smklri v qrdaqlar meydana gtirir. Bellikl, Allah
doqquz ay rzind yoxdan grn, eidn, danan v dnn insan
yaradr. Ona can balayr. Bir canlnn yaranma mrhllrind ba
vern bu mczvi hadislri bir yumurta il spermann bacara bilmycyi aydndr. Onlar birldirn v ana qarnndak krpni doqquz ay rzind qoruyaraq bydn yalnz Allahdr. Bu, ilk yaradl
v ilk diriltmdir.
nsan dnyaya gldikdn sonra onun yaamasna izn vern d Allahdr. Sonra btn insanlara qdrlrind bir lm gn tyin etmidir. Bu lm gnn qdr d onlar myyn bir mddt dnya
hyatnda saxlayaraq snayr. Tyin ediln mddt gldiyi zaman is
insanlarn cann alr v dnyada ildiklri mllrin vzini vermk
153
n daha vvl yoxdan var etdiyi kimi, lmdn sonra tkrar dirildir. bhsiz, bu, sonsuz gc sahib olan Allah n ox asan idir.
Ancaq insanlarn bir qismi bu dirilidn xbrsizdirlr:
O, Biz bir msl kdi, lakin yaradln unutdu. O dedi:
rm smklri kim dirild bilr? (Yasin sursi, 78)
lbtt, insanlarn qfltd olduqlar, inkar etdiklri bu hqiqti
Allah vd edir v onlarn gtirdiyi misaln n hikmtli cavabn Quranda bel verir:
De: Onlar ilk df yaradan z onlar dirildckdir. O,
hr bir mxluquna yax blddir. (Yasin sursi, 79)
Dirildn d, ldrn d Odur. Gec il gndzn bir-birini
vz etmsi Ona aiddir. Mgr anlamrsnz? (Muminun sursi, 80)
Sn Allahn mrhmtinin izlrin bax ki, yeri ldkdn
sonra nec dirildir. bhsiz ki, O, llri d mtlq dirildckdir. O, hr ey qadirdir. (Rum sursi, 50)
Yer zn qupquru grmyin d Onun dlillrindndir. Biz
yerin zrin su endirdikd o, hrkt glib qabarr. bhsiz ki, onu dirildn llri d hkmn dirildckdir. Hqiqtn, O, hr ey qadirdir. (Fussilt sursi, 39)
(Allah) ldn diri, diridn d l xardr, lndn sonra
torpa dirildir. Siz d bel xardlacaqsnz.
Sizi torpaqdan yaratmas, sonra da sizin bir insan olub yer
zn yaylmanz Onun qdrt lamtlrindndir. (Rum
sursi, 19-20)
154
ALLAHIN SMLR
MQLLB
evirn (rklri)
Biz onlarn rklrini v gzlrini, ilkin inanmadqlar kimi
trsin evirrik v onlar tyanlar iind am kimi
gzr bir vziyytd trk edrik. (nam sursi, 110)
nsan Allahn z n seib byndiyi dinini yrnmdn v

onu yaamadan Allah haqq il tanya bilmz, yaradl mqsdini
qavraya bilmz. Hyatn, lmn, axirtin, cnntin, chnnmin,
eytann v mlklrin n n yaradldn da tam mnas il qavramaya bilmz. Milyardlarla canlnn yaad kainatn yaradlndak hikmtlri dnmz. Bu insan mr boyu qflt iind yaayb,
yen qflt iind lr. Ancaq Allah insann ryin iman verdiyi
tqdird btn bu suallarn cavabn tapar. Bellikl, Allah daha vvl zn inanmayan insann ryini evirrk smimi ed bilr.
vvldn din haqqnda mnfi dnn insan artq msbt dnmy, Onun mrlrindn z evirn insan bunlar dqiq kild ttbiq etmy balayar. Allah he zikr etmdiyi halda, davaml Onu
xatrlamaa, he kr etmdiyi halda, davaml kr etmy balayar. Daha vvl Allahn varlnn dlillrini, Onun balad nemtlri, fqtini v mrhmtini he drk etmdiyi halda, artq
bunlar aq bir urla drk edr. Bel ki, iman edn adam sanki yuxudan oyanar. nki Allah onun ryin iman yerldirmi v kfrdn evirmidir.
Grndy kimi, iman insana ancaq Allah verir v dildiyi anda
da geri alr. nsann imanl olmas is ryinin Allahn aylrin qar
yumalmasna baldr. Ancaq Allaha tslim olanlar hidayt tapar.
nkarlar iman etmdiklri n traflarndak byk gerklri
155
gr bilmirlr. Btn kainat Allahn varlnn aq-akar dlillri

il doludur, amma inkar ednlr bunu drk etmirlr. Allah bununla
laqdar olaraq bir ox ayd inkarlarn rklri zrind qavramalarna mane olan bir prd olduunu bildirir. Bir ayd bel buyurulur:
Biz elilri yalnz mjd vernlr v xbrdarlq ednlr kimi
gndririk. Kafirlr is batil il haqq aradan qaldrmaq
n mbahis edirlr. Onlar Mnim aylrim v xbrdar
olunduqlar eylr istehza edirlr. (Khf sursi, 57)
nkarlar bzn zlrin tbli ediln dini anlamadqlarn etiraf
edirlr. zlrini hidayt dvt edn hz. eyb qar Quranda xbr
veriln v: Ey eyb! Dediklrinin oxunu anlamrq...
(Hud sursi, 91) - deyn inkarlar bunlara bir nmundir.
gr insann ryi zrind prd varsa v Allah bu adamn anlayn balayrsa, artq onu doru yola evirmk Allahn dilmsi
xaricind mmkn deyil. Allah bu mvzuya Quranda bel diqqt kir:
(Yusif) onlardan qurtulacan yqin etdiyi kimsy dedi:
Aann yannda mni yada sal! Lakin eytan ona aasnn
yadna salma unutdurdu v o, zindanda bir ne il d qald.
Padah dedi: Mn (yuxuda) yeddi arq inyin yeddi kk
inyi yediyini, hminin yeddi yal snbl v bir o qdr d
qurusunu grdm. Ey zadganlar! gr yuxu yoza bilirsinizs, yuxumun yozumunu mn bildirin. (Yunis sursi, 4243)
Allah ancaq rkdn iman etmyi v zn yaxn olma istynin ryini yumaldar, belsini smimi mslmanlarn arasna qatar. Smimiyytsiz olanlarn da ryini evirrk onlar kfr geri
qaytarar. O, dildiyinin ryini dildiyi anda evirmy qadirdir.
Onun evirdiyi ryi tkrar geri evir bilck he kim yoxdur.
ALLAHIN SMLR
156
MKML
Kamilldirn
... Bu gn kafirlr dininizdn llrini zdlr. Onlardan
qorxmayn, Mndn qorxun. Bu gn dininizi sizin n
kamil etdim, siz olan nemtimi tamamladm v bir din
olaraq sizin n slam bynib sedim. Hr ks gnaha
meyil etmyrk aclq zndn mcbur olarsa, (bilsin ki,)
Allah balayandr, rhmlidir. (Maid sursi, 3)
nsan yaradan Allahdr v Yaradan Ltif v xbrdar olduu

halda, ola bilrmi ki, O, bilmsin? (Mlk sursi, 14) aysi il d
vuruland kimi, yaratd qulunu n yax tanyan, onun istk v
ehtiyaclarn n yax bilndir.
Allah qullar n tyin etdiyi dini fitrtlrin n uyun kild
tkil etmidir. Mqsd insanlarn tinlik kmdn, fitrtlrin n
uyun olan sistem iind Allah tanmalar, Ona qulluq etmlri v
bellikl d gerk qurtulu v xobxtliy atmalardr. slam dini
sonsuz al sahibi olan Rbbimizin seib byndiyi dindir. bhsiz,
bu din vasitsi il qullarn kamala atdran da yalnz Allahdr.
Batildn haqqa tapnaraq zn Allahn fitri olaraq insanlara verdiyi din trf tut. Allahn dinini he vchl dyidirmk olmaz. Doru din budur, lakin insanlarn ksriyyti
bilmz. Tvb edrk Ona trf dnn. Ondan qorxun, namaz qln v mriklrdn olmayn! (Rum sursi, 30-31)
157
MQTDR
Qvvt v qdrt sahiblrinin zrind olan
Onlara dnya hyatn misal k. Bu, gydn gndrdiyimiz yaa oxar. Yerdki bitkilr onunla qarb yetir,
sonra is klyin sovurub apard quru r-p dnr.
Allah hr ey qadirdir. (Khf sursi, 45)
Allah tarixd bzi insanlar qdrtli etmi, onlara hm bnzrsiz

mlk vermi, hm d mvqe sahibi etmidir. Yaadqlar qvmn bana keirmi, btn insanlarn v torpaqlarn rhbrliyini onlara vermidir. Firon da bu insanlardan biridir. Ancaq firon Allaha qar
byklnmi, gerk qvvtin v gcn znd olduunu znn etmidir. Bel ki, bu, zn ilah elan etmsin qdr atmdr. Bu vziyyt bir ayd bel xbr verilir:
Firon dedi: Ey yanlar! Mn sizin n zmdn baqa bir
mbud tanmram... (Qss sursi, 38)
Firon qvmn arb dedi: Ey xalqm! Mgr Misir sltnti v altmdan axan bu aylar mnim deyilmi?.. (Zuxruf
sursi, 51)
Buna gr, btn gcn tk sahibi olan Allah firon v ordusunu
suda boaraq onlardan intiqam almdr:
Firon v onun sgrlri yer znd haqsz yer tkbbr gstrdilr v el gman etdilr ki, hzurumuza qaytarlmayacaqlar. Biz d onu v onun sgrlrini tutub dniz atdq.
Bax gr, zalmlarn aqibti nec oldu. (Qss sursi, 39-40)
Gnahlarna gr Haman v Qarunun da fironla eyni sonu olmudur. Bu azn insanlar sahib olduqlar mallar v ordularna gr
158
ALLAHIN SMLR
yer znd tkbbrlnmi, gcl v qdrtli olduqlarn znn etmilr. Bellikl d Allah gerk gcn kim aid olduunu btn
qvm gstrmidir.
Qarunu, fironu v Haman da (mhv etdik). Hqiqtn, Musa
onlara aydn dlillr gtirdi. Onlar is yer znd tkbbrlk etdilr v qaa bilmdilr. Biz hr birini z gnahna
gr yaxaladq. Onlardan kimisinin stn dalar gndrdik,
kimisini qorxunc ss yaxalad, kimisini yer batrdq, kimisini
d (suya) qrq etdik. Allah onlara zlm etmirdi, onlar ancaq
mllri il zlri zlrin zlm edirdilr. (nkbut sursi,
39-40)
Halbuki, kainatdak btn iqtidar v qdrtin yegan sahibi
Allahdr. Yer znd gc v slahiyyt sahibi olanlara llrind olan
mallar, olduqlar mvqelri v ordular vern d zdr. Hr gn
Gni douran, gecni v gndz ard-arda gtirn, kosmosda srtl hrkt edn planetlri orbitlrind saxlayan v kainatdak saysz nizam qsursuz idar edn Allahn gc akardr. nsan is
lindn mal alnd, mvqeyindn endirildiyi zaman btn gcn
itirir. Bdninin mqavimtini itirdikd is ox acizlir. Bellikl,
Allah qullarna gerk gcn kimd olduunu gstrir. Allahn hr
eyin stnd gc sahibi olduu Quranda bel bildirilir:
Onlar dlillrimizin hamsn yalan saydlar. Biz d onlar
qvvt v qdrtimiz layiq kild zabla yaxaladq. (Qmr
sursi, 42)
Yaxud onlara vd etdiyimizi sn gstrcyik. bhsiz ki,
Bizim onlara gcmz atar. (Zuxruf sursi, 42)
159
MNTQM
ntiqam alan, gnahkarlar layiq olduqlar
cza il czalandran
Onlar Bizi qzblndirdikd onlardan intiqam alb hamsn
(dnizd) batrdq. (Zuxruf sursi, 55)
Allah btn cmiyytlri irk v degenerasiyadan xilas etmk

n sediyi elilri il xbrdar edir. Hmin cmiyytlr bu xbrdarlqlar dinlmdikd v htta aznlqlarn daha da artrdqda
Allah intiqam alr. Allahn intiqam is, lbtt, insanlarnkna bnzmir:
Kafirlr bel xitab olunacaq: Siz imana dvt olunarkn
kfrnzd israr etdiyiniz zaman Allahn siz olan nifrti
sizin znz olan nifrtinizdn daha byk idi. (Mmin
sursi, 10)
Allah xbrdar ediln v geryi yrnn insanlardan ox vaxt
drhal intiqam almr. Onlara iman etmlri v gnahlarndan tmizlnmlri n myyn bir mddt verir. Halbuki, insanlarn oxu
zlrin veriln bu mddti leyhlrind istifad etmkl daha azr
v syan edirlr. Bellikl d zab onlara haqq olur. Allah ayd bel
buyurur:
Vay snin halna, vay! Yen d vay snin halna, vay! Blk,
insan zbana qoyulacan gman edir? (Qiyamt sursi,
34-36)
bhsiz, insann Rbbimizi inkar etmsi, syan etmsi, nankorluq etmsi v bu davranlarn davam etdirmsi n byk gnahlardandr. Mhz burada Allah inkarlardan intiqam alaraq daha vvl
160
ALLAHIN SMLR
he qarlamadqlar zablarla onlar tan edir. nki buna layiqdirlr. Allah bir aysind intiqam alan olduunu bel bildirir:
(Kafirlri) byk bir msibtl yaxalayacamz gn Biz intiqam alacaq. (Duxan sursi, 16)
Bununla yana, Allah Qurann bir ox aysind Rhman v Rhim siftlrini v insanlara qar sonsuz sirgyici olduunu gstrir.
nkarlarn axirtd qarlaacaqlar bu zab yalnz inkara davam
etmlrin grdir. Allah bunu Quran aylrind insanlara xatrladr
v qullarna zab v zlm etmdiyini bildirir:
Bu sizin z llrinizl qazandnz gnahlara grdir. Yoxsa
Allah bndlrin sla zlm edn deyildir! (nfal sursi, 51)
...Balanmalarn dilyrkn d Allah onlara zab vermz!
(nfal sursi, 33)
Budur Allahn aylri! Biz onlar sn olduu kimi oxuyuruq. Allah almlr zlm etmk istmz. (Ali-mran sursi,
108)
Balayc olan Rbbimiz btn qullarn doruya ynlndirmk
v zrilrindki nemti tamamlamaq istdiyini is aylrd bel
bildirir:
Allah siz bildirmk, sizdn vvlkilrin getdiyi yollar siz
gstrmk v tvblrinizi qbul etmk istr. Allah bilndir,
hikmt sahibidir! (Nisa sursi, 26)
... Allah sizi tinliy salmaq istmz, lakin O, sizi pak, tmiz
etmk v siz olan nemtini tamamlamaq istr ki, blk, kr edsiniz! (Maid sursi, 6)
161
MSVVR
Tsvir edn, hr ey kil v surt vern
O, Xaliq, yoxdan yaradan, surt vern Allahdr. n gzl
adlar yalnz Ona mxsusdur. Gylrd v yerd olanlarn
hams Onun nin triflr deyir. O, qdrtlidir, mdrikdir.
(Hr sursi, 24)
Dnyada yz minlrl frqli nvd canl yaayr. Bu nvlrin hams bir-birlrindn tamamil frqli grnlr v fvqlad xsusiyytlr malikdir. Msln, kpnyin qanadlarndak qsursuz
simmetriyaya nzr salaq. Hr bir qanadn st mxtlif killr v
rnglrl bznmidir. Bu killr v rnglr n qdr qarq olsa
da, qanadlardak bnzrsiz simmetriya sla pozulmur. Bel ki, btn
kpnklr gz zvqn xitab edn gzllikddirlr. Bu gzllikd
tclli edn aln bir qayna olduu aqdr. nki adi kilmi bir
klin bel rssam var v klin z-zn ortaya xmas mmkn
deyil. O halda, he kim bu cr qsursuz yaradlm v snt sri qdr estetik olan bel bir canlnn tsadfn yarandn dey bilmz.
Bunlarn hamsn yaradan, hazrlayan, ml gtirn btn kainatn
Rbbi olan Allahdr.
nsan yaradan, bdninin xaricindki v daxilindki btn sistemlri son drc mkmml kild hazrlayan Allah bu kompleks
quruludak hr nqtd stn yaratmasn v izztini gstrir. Msln, insan bdninin stununu ml gtirn skelet z-zlynd
bir mhndislik mczsidir. Bdnin dayaq-hrkt sistemidir v
beyin, rk, aciyr kimi hyati orqanlarn qorunmasn tmin edir,
daxili orqanlara dstk olur. nsan bdnin bnzrsiz hrkt qabi-
162
ALLAHIN SMLR
liyyti verir. Bundan baqa smk toxumas oxlarnn znn etdiyi

kimi cansz deyil. Bdnin ehtiyacna gr kalsium, fosfat v s. minerallar toplayr v ya daha vvldn topladqlarn bdn verir.
Btn bunlarla yana, qrmz qan hceyrlrinin istehsal da smklr vasitsi il edilir. Bu bhs ediln ox funksiyal sistem insan
bdnindki mkmml sistemlrdn sadc biridir.
Bunlarn hamsn bnzrsiz bir dizayn il yaratm olan v hl
d yaratmaa davam edn Allah qdrtinin tcllilrini bizlr davaml gstrir. Bir ayd mminlrin bel syldiklri xbr verilir:
(Musa) dedi: Rbbimiz hr ey z xilqtini vern, sonra da
doru yolu gstrndir! (Taha sursi, 50)
163
MBR
Mjdlyn
man gtirib yax ilr grn qullarna Allahn mjd
verdiyi budur. De: Mn sizdn bunun vzind qohumluq
sevgisindn baqa bir ey istmirm. Kim bir yaxlq
ets, onun savabn artrarq. Hqiqtn, Allah balayandr, krn vzini verndir. (ura sursi, 23)
Quranda bildiriln mmin lamtlrini gstrn, Allaha he bir

eyi irk qomayan v Allahn seib byndiyi din xlaqna sonuna
qdr sadiq qalaraq iman edn saleh qullar dnyada v axirtd alacaqlar qarlqlarla mjdlnilmilr. Allahn aylri il bildirdiyi
bir mjdsi beldir:
Rbbi z trfindn onlar bir mrhmt, razlq v irisind
onlar n tknmz nemtlr olan cnnt balar il mjdlyir. (Tvb sursi, 21)
Bir baqa ayd is mminlr mjd olaraq bu hkm bildirilir:
Dnya hyatnda da, axirtd d onlara mjd vardr.
Allahn klmlri sla dyiilmz. Bu, byk uurdur. (Yunis
sursi, 64)
Allah Quranda mminlri mlklr vasitsi il d mjdldiyini
aq v dqiq kild bildirmidir:
Hqiqtn d: Rbbimiz Allahdr! deyib sonra dz yol
tutan kslr mlklr nazil olub (deyirlr:) Qorxmayn v
kdrlnmyin! Siz vd olunan cnntl sevinin! Biz dnya
hyatnda da, axirtd d sizin dostlarnzq. Orada sizin
n nfsinizin k bilcyi hr ey hazrlanmdr. Orada
istdiyiniz hr ey vardr. (Fussilt sursi, 30-32)
164
ALLAHIN SMLR
Sonsuz xobxtlik v sevinc qayna olan cnntin yannda Allah

dnya hyatnda da mmin qullarna oxlu mjd verir. Quranda bu
mjdlr xbr verilmi v Allahn dualara nec qarlq verdiyi nmunlrl bildirilmidir.
Allah peymbrlr aznlqla ba qaldran qvmlrin yerlyeksan edilcyi mjdsini aylrd xbr verildiyi kimi, vvldn
bildirmidir. Bundan baqa, Allah zn dua edrk vlad istyn
peymbrlrin dualarn qbul etmi, hz. Zkriyyan hz. Yhya il,
hz. Mrymi hz. sa il, hz. brahimi d hz. shaq v hz. Yaqubla
mjdlmidir. Aylrd bel buyurulur:
Ey Zkriyya! Sni Yhya adl bir oulla mjdlyirik. Biz
bu ad nc kimsy qoymamq! (Mrym sursi, 7)
Biz d onu hlim xasiyytli bir olan ua il mjdldik.
(Saffat sursi, 101) Sevdiyiniz baqa bir ey d - Allah drgahndan kmk v yaxn qlb gzlyir. Mminlr mjd
ver! (Sff sursi, 13)
Tvb, ibadt v kr-sna ednlr, oruc tutanlar, rku v
scd ednlr, yax ilr grmyi mr edib pis ilri yasaq
ednlr v Allahn hdlrini qoruyanlardr. Bel mminlri
mjdl! (Tvb sursi, 112)
165
MBYYN
Aqlayan
Allah z aylrini siz bel byan edir ki, blk baa dsiniz. (Bqr sursi, 242)
nsan niy yaradldn, n etmli olduunu v ldkdn sonra

n il qarlaacan sadc Allah zn aqlad n bilir. Yoxsa
insan Allahn endirdiyi kitablar, gndrdiyi elilr v onlar vasitsi
il aqlanan mlumatlar olmasa, ox arsiz, aciz v qorxu iind
yaamaq mcburiyytind qalard. Halbuki, qullarna qar ox fqtli v mrhmtli olan Allah btn suallarn cavabn insanlara
gndrdiyi kitab il aqlam v onlar qarlaacaqlar arsizliklrdn qurtarmdr.
Btn bunlar mminlr vq verir. Nec ki, Allahn hm elilr,
hm d endirdiyi kitablar vasitsi il gstrdiyi yollar, qadaan etdiyi
v ya tvsiy etdiyi eylr, etdiyi xbrdarlqlar, diqqt kdiyi btn
mvzular yalnz insanlarn qurtuluu v Allahn hzurunda sevinrk hesab vermlri ndr.
Qullar n dnyada v axirtd zlm istmyn uca Allah onlarn sonsuz zabdan qurtarmasna vsil olan btn x yollarn
detall olaraq tsvir etmi, insann yerin yetirmli olduu hr mvzunu aqlamdr. Bundan baqa, zlrindn vvlkilrin shvlrini
tkrarlamamaqlar n insanlara kemi qvmlrdn d nmunlr
vermi v doru yolu tapmalar n peymbrlrin hyatlarndan
nmunlr kmidir. Bel ki, insanlarn bilmsinin mmkn olmayaca v sonsuza qdr d yrn bilmycklri bzi hadislri d
Allah kitabnda xbr vermidir. Msln, he kim hz. Musann m-
166
ALLAHIN SMLR
qdds vadi olan Tuvada Allahla olan danmasna ahid olmayb

v bu gn he bir insan tarixi mlumatla bu hadisni yrnm imkanna sahib deyil. Amma Allah Quranda bizlr bu shbtl laqdar
bzi detallar aqlamdr. Bellikl, srlrl bundan vvl Rbbimizin qarsnda tk olduu anda hz. Musaya deyiln szlr qiyamt
qdr yaayacaq hr insana hr klmsi il atb. Bunu xbr vern
aylrd bel buyurulur:
Biz Musaya mri yerin yetirmyi taprdqda sn qrb trfind deyildin. Sn ahid olanlardan da deyildin. Lakin Biz
ne-ne nsillr yaratdq v onlar uzun mr srdlr. Sn
Mdyn sakinlri arasnda olub aylrimizi onlara oxumurdun. Lakin elilri Biz gndririk. Biz ardmz zaman
da sn dan yannda deyildin... (Qss sursi, 44-46)
nsanlarn Allahn kitabndan lav he bir mlumat ld ed
bilmycklri mvzulardan biri d axirt hyatdr. lmdn sonra
hyat olduu, dnyada ken mddtin is yalnz bu hyata hazrlq
mrhlsi olduu Quranda xbr verilir. ks halda, insanlar yalnz
dnyaya aid mlumatlarla kifaytlnmk mcburiyytind qalar v
lmdn sonra n olaca il laqdar n kiik bir fikirlri bel olmazd. Bunlar Allahn qullarna aqlad mvzulardan yalnz bir
nesidir. Rbbimiz Quran vasitsil insanlara ehtiyaclar olan hr
eyi aqlamdr. Ayd bel buyurulur:
... (Bu Quran) uydurulmu bir klam deyildir. Ancaq zndn
vvlkilri tsdiqlyn v hr eyi mfssl izah edndir;
iman gtirn bir camaat n hidayt v mrhmtdir. (Yusif
sursi, 111)
bhsiz, Allahn biz aqladqlarndan baqa bizim he bir mlumatmz yoxdur.
167
MDBBR
dar edn, yoluna qoyan, btn yaradlmlar
nizam v tarazlqla idar edn v bir-birin
kmki edn
bhsiz ki, Rbbiniz gylri v yeri alt gnd yaradan,
sonra da r ucalan Allahdr. lri yoluna qoyan Odur...
(Yunis sursi, 3)
Allah btn kainat idar edir. Ondan xbrsiz bir atom bel hrkt ed bilmz. Allah kiik bir toz zrrsindn, boluqda srtl
hrkt edn planetlr v insan gznn sla gr bilmycyi
mikro almd yaayan milyardlarla canlya qdr hr eyin zrind
idari olan tk gcdr. Sma, iind olan milyardlarla ulduz, birbirinin ardnca hrkt edn planetlr v Gn tam tslimiyytl
Allaha boyun yiblr. Kainatdak qsursuz nizam btn varlqlar
hr an nzarti altnda saxlayan v hr eyin zrind olan bir gcn
varln biz sbut edir. Bu, Allahn qsursuz yaratmasdr.
Yer zn baxdmz zaman da yen fvqlad bir nizamla qarlarq. Allah hr canlya myyn vziflr verib. Bunlar zlrin
veriln vziflri bir gn, bir dqiq bel axsatmadan yerin yetirirlr. Msln, aaclar havadak karbonu alb vzin oksigen vermk
mcburiyytinddirlr. Torpaq canllarn yemsi n nvbnv ruzilr verir. Gydn yaan ya myyn srtd v myyn miqdarda yar, imyin arxasndan mtlq gy gurultusu glir.
Tbitdki tarazlq hr zaman qorunur, bzilri lrkn, bzilri dnyaya yeni gz ar. Btn varlq almini yaradan Allah hr bir varla
z vzifsini ilham edrk hyatlarn davam etdirmlrini tmin
edir.
168
ALLAHIN SMLR
Allah yaratd btn canllarn bdnlrini d myyn bir tarazlqla v daima idar edir, btn orqanlar bir-birin kmki edir.
Bel ki, insan bdninin funksiyalarnn demk olar ki, hams insanlarn idarsi xaricinddir. He kim ryinin dynmsini, ya da
yediklrinin mdsind hzm edilmsini tmin ed bilmz. Qanndak a qan hceyrlrinin mikroblara qar apard mbarizdn
xbri bel olmaz. Bdnini meydana gtirn hceyrlrdki saysz
kimyvi mliyyatlardan n xbri var, n d bunlara nzart ed bilr.
Eynil bdnindki bu proseslr kimi, insann hyatnn asl olduu saysz xarici amil d var. Bu milyonlarla xarici amildn hr birini Allah davaml olaraq v tarazlqla idar edir.
gr bzi insanlarn iddia etdiyi kimi, Allah dnyan yaradb babo buraxsayd, bhsiz, hr ey daha o anda pozulard. Gerk
budur ki, bu qdr sistemi ancaq yaradcmz olan Allah qoruyur v
kainat ancaq Rbbimizin idarsi il varln davam etdirir. nki
Allah kainatn gerk sahibidir, yaradl Ona aid olduu kimi, rhbrliyi d yalnz Ona aiddir. Bu mvzuya Quranda bel diqqt kilir:
Hqiqtn, Allah gylri v yeri trpnmsinlr dey tutub
saxlayr. gr trpnslr, Ondan baqa onlar he ks tutub
saxlaya bilmz. Hqiqtn d O, Hlimdir, balayandr.
(Fatir sursi, 41)
De: Siz gydn v yerdn kim ruzi verir? Qulaqlara v
gzlr sahib olan kimdir? ldn diri, diridn l xardan
kimdir? Hr ii dzb qoan kimdir? Onlar: Allahdr!
deycklr. De: Bs onda Allahdan qorxmursunuz? (Yunis
sursi, 31)
169
MMN
Thlksizliyi tmin edn, minlik yaradan

Mtkbbirdir. Allah (mriklrin) irk qoduqlarndan ox
ucadr. (Hr sursi, 23)
Allah mminlr dnyada da, axirtd d raz olacaqlar hyat
bx edir. Bu hyat hr chtdn ox mkmml olduu kimi, mnvi olaraq da mminlrin ox gcl olmalarn tmin edir. Allah saleh qullarna mnvi chtdn rahatlq, arxaynlq v min-amanlq
verir. Mminlr dnyada tinlik kdiklri dvrlrd kmk edir,
rklrini gclndirir, zn ediln tvkkll rahat hyat yaadr.
Quranda Peymbrimiz (s..v) dvrnd mharibd mlubiyytin ardndan Allahn mminlr olan mnvi dstyi bel izah edilir:
Hqiqtn, Allah ksr dylrd, habel Hneyn gnnd
d siz kmk etmidi. O zaman oxluunuza alud oldunuz,
amma (bu) sizin karnza glmdi. Yer z geniliyin baxmayaraq, siz dar gldi, sonra geriy evrilib qadnz. Sonra
Allah z Elisin v mminlr minlik nazil etdi, gr bilmdiyiniz dylr gndrdi v kafirlr zab verdi. Budur
kafirlrin czas. Bundan sonra is Allah istdiyinin tvbsini
qbul edr. nki Allah balayandr, rhmlidir. (Tvb sursi, 25-27)
bhsiz, mminlrin qarsna hmi inkar edn bir qrup xmdr. Bu inkar qrup Allaha smimi qlbdn ynln mminlri
doru yoldan ayrmaa, z dinlrin tabe olmaa armlar. Bu a-
170
ALLAHIN SMLR
rdan z evirnlri is iddtli zabla qorxutmular. Ancaq bel

dvrlrd d Allah inkar ednlrin sylrini pu etmi v mminlr
hr chtdn kmk etmidir:
Kafirlr z qlbind tkbbrly cahiliyy lovalna qapldqlar zaman Allah z Elisin v mminlr rahatlq
nazil etdi v onlara tqva szn vacib buyurdu. Onlarn
buna daha ox haqq var idi v ona layiq idilr. Allah hr
eyi bilir. (Fth sursi, 26)
Allahn btn mminlr, xsusil d elilrin olan mnvi
dstyi baqa aylrd d xbr verilib. Peymbrimiz (s..v) dvrndki inkar qvm Peymbrin hicrt etmsin sbb olduu
n Allah onu hr cr mhitd dstklycyini vd etmi, inkarlarn hcumunun qarsn alm, mnvi olaraq da elisin rahatlq
v thlksizlik hissi vermidir. Allahn bu kmyi aylrd bel
xbr verilir:
gr siz (Peymbr) kmk etmsniz, Allah ona artq kmk gstrmidir. O vaxt kafirlr onu iki nfrdn ikincisi
olaraq (Mkkdn) xartdlar. O iki nfr maarada olarkn
biri z yoldana dedi: Qm yem, Allah bizimldir! Allah
ona arxaynlq nazil etdi, sizin grmdiyiniz dylrl
ona yardm gstrdi v kafirlrin szn alaltd. Ancaq
Allahn sz ucadr. Allah qdrtlidir, mdrikdir. (Tvb
sursi, 40)
Yuxarda saylanlarn hams Allahn insanlara dnyada verdiyi
thlksizlik v rahatlq hissidir. Ancaq axirtd olan rahatlq v thlksizlik dnyadak il mqayis edilmyck qdr byk bir nemtdir. nki oradak mnvi rahatlq sonsuza qdr davam edck
v Allah dilmdikc yox olmayacaq.
Allah mminlrin cnntd yaayacaqlar, maddi v mnvi hr
chtdn tmin olunmu bu hal bel tsvir edir:
171
Szsz ki, mttqilr cnnt balarnda v emlr banda

olacaqlar. (Onlara deyilck): Oraya sa-salamat v xatircmlikl daxil olun! Biz onlarn kksndki kin-kdurti
xarb knar etdik. Onlar taxtlar zrind qar-qarya yln qardalar olacaqlar. Onlara orada he bir yorunluq
toxunmayacaq v onlar oradan xarlmayacaqlar. (Hicr sursi, 45-48)
Allah evlrinizi sizin n yaay yeri etdi, mal-qarann drilrindn istr sfr xdnz vaxt, istrs drg saldnz zaman sizin n asanlqla apara bilcyiniz adrlar,
stlik d onlarn yunundan, tiftiyindn v tkndn myyn vaxta qdr (istifad edcyiniz) ev yalar v baqa eylr dzltdi. Allah yaratdqlar eylrdn sizin n klglr
ml gtirdi, dalarda sizin n maaralar sald, sizi istidn qoruyacaq paltarlar v dyd mhafiz edck zirehli
geyimlr dzltdi. Belc, (Allah) z nemtini siz tamamlayr ki, blk mslman olasnz. gr z evirslr, (bil ki,)
snin vzifn ancaq akar tbliat aparmaqdr. Onlar
Allahn nemti haqqnda bildiklri halda, sonradan onu inkar edirlr. Onlarn oxu kafirdir. (Nhl sursi, 80-83)
ALLAHIN SMLR
172
MCB
zn yalvaranlarn istklrini vern, razlq edn
Qullarm sndn Mnim barmd sorusalar, Mn (onlara)
yaxnam, Mn yalvarann duasn yalvard vaxt qbul
edrm... (Bqr sursi, 186)
Dua Allah il qulu arasnda xsusi laqdir. Qul btn tinliklrini v istklrini Allaha ar, Ona yalvarr, Allah qulunun istyini
eidir v ona qarlq verir.
Allah insana ah damarndan daha yaxn olan, hr eyi biln, eidndir. nsann iindn keirdiyi bir dnc bel Allahdan gizli
qalmaz. O halda, smimi olaraq Allahdan n is istmk n insann yalnz dnmsi bel kifaytdir. Budur, Allahn razl bu qdr yaxndr.
Mmin dua etdiyi zaman Allahn zn eitdiyindn v duasna
mtlq qarlq vercyindn mindir. nki btn hadislrin ancaq
Onun dilmsi il olduunun frqinddir. Allahn duaya vercyi
qarla bh il yaxnlamaq is Allahn gcn v qdrtini tqdir ed bilmmkdir. Allah n hr hans bir adamn arna cavab vermk, duasna cavab vermk ox asandr. Amma duaya
qarlq bir eyin eynil reallamas mnasn vermir. Allah bir ayd
bu mvzu il laqdar olaraq bel xbr verir:
nsan xeyir dildiyi kimi, r d dilyir. Dorusu, insan tlsndir. (sra sursi, 11)
nsan n nyin r, nyin xeyir olduunu is n yax Allah bilir. nki hr eyi tqdir edn Odur. Hr iind olduu kimi, dualara
qarlq vermsind d bir ox hikmt gizlidir.
173
Bu hqiqt Bqr sursind bel bir rnkl xbr verilir:

Sizin xounuza glms d, cihad siz vacib edildi. Ola bilsin
ki, sevmdiyiniz bir ey sizin n xeyirli, sevdiyiniz bir ey
is sizin n zrrli olsun. Allah bilir, siz is bilmirsiniz.
(Bqr sursi, 216)
Gizli, aq hr ara daim qarlq vermsi Allahn anndan,
ucalndandr. Allah dua mahiyytind aldan ken bir dncni
bel sla qarlqsz buraxmr, cavabsz qoymur. Allahdan baqa
dualar eidn v onlara qarlq vern yoxdur. Allah zndn baqa
he kimin duaya qarlq ver bilmycyini, insanlara kmk ed
bilmycyini bel bildirmidir:
Allahdan savay ardqlarnz da sizin kimi qullardr. gr
doru deyirsinizs, arn onlar, siz cavab versinlr. (raf
sursi, 194)
Shr-axam Rbbinin rizasn dilyrk Ona ibadt ednlrl
birlikd zn sbirli apar. Fani dnyann brbzyini arzu
edib nzrlrini onlardan evirm. Qlbini Bizi xatrlamaqdan qafil etdiyimiz, nfsinin istklrin uyan v iind ifrata
varan bir kimsy itat etm! (Khf sursi, 28)
De: gr ibadtiniz olmasa, Rbbimin yannda n qdirqiymtiniz olar? Siz tkzib etdiniz. Buna gr d (zab) yaxanzdan l kmyckdir! (Furqan sursi, 77)
174
ALLAHIN SMLR
MHYMN
Nzart edn v qoruyan
Mtkbbirdir. Allah irk qoduqlarndan ox ucadr. (Hr
sursi, 23)
Btn kainatn qsursuz bir nizam irisind hrkt etmsini tmin edn fizika qanunlar onlar yaradan Allahn qullar zrindki
lahi qorumasnn n gzl dlillrindndir. Msln, yerin cazib
qvvsini dnk. Bu cazib qvvsi daha zif olsayd, n olard?
vvla, yngl yalar yer znd sabit dayanmazd. ox zif klkl yerdn qalxan toz v qum zrrlri saatlarla havada uuard.
Ya damclarnn srti ox yavalayar, yer enmdn yenidn buxarlanard.
Nmun olaraq veril bilck bir baqa qanun Nyutonun klassik
cazib qvvsi nzriyysidir. Bu qanun dnyann, ayn v planetlrin orbitlrinin iind olduqlar hssas tarazl aqlayr. Bu tarazlqda yaranacaq n kiik bir pozulma Yerin ya srtl Gn
yaxnlab istidn qovurulmasna, ya da Gndn uzaqlaaraq kosmosa umasna v soyuqdan donmasna sbb olar.
Bs cisimlr v sthlr arasnda srtnm qvvsi olmayan Yer
nec olard? Qlm insanlarn llrindn srb dr, kitablar v
dftrlr stolun stndn srr, stol dmnin zrindn srb
divara rplar, qsas, btn cisimlr, bir sth toxunana qdr srr v diyirlnrdi. Srtnm qvvsi olmayan Yerd btn laqlr
pozular, mismarlar v vintlr yerlrindn xar, avtomobillrd ylc
175
tutmaz, ss sla dayanmayb bir divardan o birin ks-sda salar...

Allahn canllarn qorunmas n yaratd xsusiyytlr, bhsiz, sadc fizika qanunlar il mhdud deyil. Buna bir baqa nmun d insann zrind yaad yer znn mhkm v thlksiz
olmasdr. Dnyann mrkzin doru endikc istilik hr kilometrd
30C artr. Nvd bu istilik 4.500C kimi inanlmaz drcd ykskliy atr. Yerin yalnz 1 km drinliyind istiliyin 60C-y yaxn
olduu dndkd bunun n qdr byk bir thlk olduu aqakar grnr. Buna baxmayaraq, btn canllar ox rahat vziyytd, ayaqlar altnda qaynayan maqmadan xbrsiz halda,
hyatlarn davam etdirirlr.
Grndy kimi, Allah altnda ox gcl od qaynayan yer
znd mkmml bir nizam yaratmdr. Bel ki, dnyann he bir
yerind zrr qdr nizamszlq yoxdur. O, gylri v yeri idarsi altnda saxlayr, kainatdak btn canllar bildiklri v ya bilmdiklri
byk thlklr qar hr an qoruyur. nsan is daha dl halnda
ikn qorumaq n mhkm bir yer yerldirib onu mdafi edir.
Grrk ki, insanlarn ksriyytinin tbii qarlad bir ox xsusiyyt, sasn, Allahn qullarna olan mrhmtin v lahi mdafisin iar edir. nki nizam-intizam tmin edn yzlrl fizika
qanununun hal-hazrk vziyyti n he bir mcburedici sbb
yoxdur. Allah qoruyanlarn n xeyirlisidir.
Yeddi gy qat-qat yaradan da Odur. Sn Rhmann yaratdnda he bir uyunsuzluq grmzsn. Bir gzn qaldrb
bax, he orada bir yarq gr bilrsnmi?! Sonra gzn
qaldrb iki df bax. Gz oradan zif, yorun drk yen
d sn trf qaydacaqdr! (Mlk sursi, 3-4)
ALLAHIN SMLR
176
MTAL
Aln drk ed bilcyi hr eydn ox uca
Haqq hkmdar olan Allah ucadr! Onun vhyi sn tamamlanmaynca Quran oxumaa tlsm v: Ey Rbbim! Elmimi artr! de. (Taha sursi, 114)
nsanlarn bir qismi traflarndak saysz dlil baxmayaraq,

Allahn ululuunu, ucaln tqdir ed bilmirlr. Son drc aciz
olduqlar halda, tkbbrlnir, zlrini yaradan Allah is he dnmrlr. Bu tkbbrn sbbi insann pisliyi mr edn nfs sahib
olmasdr. Ancaq iman ednlr Allahn ucal qarsnda insann n
drc aciz bir varlq olduunu, buna gr, he ny gc yetir bilmycklrini bilirlr. nki Allah Quranda insanlarn acizliyin v
znn ucalna bel bir misalla diqqt kir:
ala bilmzlr. (Bunu etmk )istyn d aciz qalar, istniln
d! (Hcc sursi, 73)
Onlar Allah lazmnca qiymtlndirmdilr. bhsiz ki,
Allah qvvtlidir, qdrtlidir! (Hcc sursi, 74)
Halbuki, kainatn hr nqtsi Allahn byklyn ks etdirir.
Amma Onun sonsuz gcn v elmini izah etmy sla kafi deyil.
Allah irkdn, qsurdan, skiklikdn mnzzh olandr. Btn stn
siftlrin v btn gzl adlarn tk sahibidir. Onun elmi, al, gc,
qdrti, rhmti, fqti v ltfkarl sonsuzdur.
177
Sonsuz sz Allahn byklyn qavramaq n zrind

yax-yax dnmk tlb edn anlaydr. Allah lmlrindn
sonra insanlar yeni bir yaradlla yaradacaq v bundan sonra dnyada etdiklrinin qarl olaraq cnnt v ya chnnmd davam
edcklri sonsuz hyatlarn baladacaq. Burada yz deyil, min deyil, yz min v ya milyard il d deyil, trilyon, ya da katrilyon df
katrilyon il d deyil, sonsuza qdr davam edck mrdn bhs edilir. Yni yz trilyon insan olsa, gec gndz he dayanmadan yz
trilyonu yz trilyon il vursalar, yz trilyon mrlri olsa v mrlri
boyu bu il mul olsalar, yen d il sayn hesablaya bilmzlr.
Halbuki, Allah el byk bir elm malikdir ki, insana gr sonsuz
olan hr eyi O bilir. Zamann ilk yaradld andan sonsuza qdr
davam edck hr hadisni, hr dncni, zaman hr hal il tyin
edn v biln Allahdr. Bu hqiqt Quranda bel diqqt kilir:
Biz, hqiqtn d hr eyi qdrinc yaratdq. Biz birc df
mr edirik, o da bir gz qrpmnda yerin yetir. Biz hmtaylarnz mhv etmiik. Amma he yada salan varm? Onlarn
etdiyi hr ey kitablarndadr. Hr bir kiik v byk (ml)
yazlmdr. (Qmr sursi, 49-53)
(Allah) onlara salam vlad verdikd is zlrin verdiyi
eyd Ona rik qomaa baladlar. Allah is onlarn qoduqlar riklrdn ucadr. (raf sursi, 190)
Qurunun v dnizin qaranlqlarnda siz doru yol gstrn,
klklri z mrhmti nnd mjdi kimi gndrn kimdir? He Allahla yana baqa bir mbudmu var? Allah onlarn qoduqlar riklrdn ucadr. (Nml sursi, 63)
Sizi yaradan, sonra siz ruzi vern, sonra sizi ldrn, sonra
da sizi dirildck mhz Allahdr. riklriniz irisind bunlardan birini ed biln varm? O, pakdr v Ona rik qoduqlarndan ucadr. (Rum sursi, 40)
178
ALLAHIN SMLR
MTKBBR
Hr eyd v hr hadisd byklyn gstrn
O Allah ki, Ondan baqa ilah yoxdur. Mlikdir; Qddusdur; Salamdr; Mmindir; Mhymindir; zizdir; Cabbardr; Mtkbbirdir. Allah irk qoduqlarndan ox ucadr.
(Hr sursi, 23)
Allah byklyn v qdrtini Quranda verdiyi nmunlrl

izah edir. Bu nmunlrdn biri hz. Musann Allah grmk istmsidir. Hz. Musa Allah grmk istmi, buna gr d Ona sslnrk:
Rbbim, mn gstr, Sn baxm, -demidir. Bunun zrin
Allah: Sn mni gr bilmzsn. Lakin daa bax. gr o, z yerind qala bils, sn d Mni grcksn, - dey cavab verir. Allah daa tclli edinc onu para-para edir v hz. Musa huunu
itirrk yer yxlr. zn gln kimi: Sn pak v mqddssn!
(raf sursi, 143) -deyir.
Hz. brahim is aylrd xbr verildiyin gr: Ey Rbbim,
llri nec diriltdiyini mn gstr! - demidir. Bunun zrin
Allah: Qulardan drdn tut v onlar zn trf kib tiktik et. Sonra hr dan bana onlardan bir para qoy, sonra da
onlar ar, tez snin yanna glcklr. Bil ki, Allah qdrtlidir,
mdrikdir! (Bqr sursi, 260) - klind cavab verir. Bellikl,
Allah ona byklynn bir dlilini daha gstrir.
Allah, hz. Luta da shr vaxt qvmndn iman etmi kslrl
birlikd xmasn v qvmn trk edrkn arxasna bel baxmamasn sylyir. Shr vaxtnda is hz. Lutu v yaxnlarn qurtararaq
inkar qvm byk bir zabla hlak edir.
179
At atlan hz. brahim is ati srin etmidir. Hz. sann li

il llri diriltmi, kor olanlar saaltmdr. Dnizi yararaq fironu
v ordusunu suda bomudur. Bellikl, Allah insanlara hr hadisd
byklyn v sonsuz gcnn tcllilrindn bzilrini aq-akar
gstrir.
Allah hr an, hr yerd v hr hadisd byklyn v qdrtini
aq-akar gstrir. Dnya hyatna v istklrin aldanan insanlarn
zrin shr vaxt qasra gndrir. Onlarn yaadqlar hri altst edir v yaanlmas mmkn olmayan hala salr. Mallarn, mlklrini v sahib olduqlar hr eyi llrindn alr.
Bir hri yalnz ya yadraraq sularn iind qoyur, bir ne
saniy davam edn zlzl il bir hri xritdn silir. Onun mri
il hrkt edn yer, gy, klk v ya haqqnda zab hkm yazlm hri mhv edir. O hrin xalq da Allahn sarslmaz gcn
mruz qaldqlar zabla birlikd ahid olurlar.
bhsiz, Allah Mtkbbirdir. Onun gc v qdrti qarsnda
yer znd byklk edn he kim yoxdur. O, qarsnda scd edilmli tk mbuddur.
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, (bdi) yaayandr, (btn
yaratdqlarnn) Qyyumudur. Onu n mrg, n d yuxu tutar. Gylrd v yerd n varsa, Ona mxsusdur. Onun izni
olmadan Onun yannda kim havadarlq ed bilr? O, (mxluqatn) glcyini v kemiini bilir. Onlar Onun elmindn,
Onun istdiyindn baqa he bir ey qavraya bilmzlr. Onun
Krss gylri v yeri hat edir. Bunlar qoruyub saxlamaq Ona ar glmir. O, ucadr, uludur. (Bqr sursi, 255)
180
ALLAHIN SMLR
MSVVA
killndirn, surt vern
Ey insan! Sni z sxavtli Rbbin qar qoyan ndir?
O ki, sni yaradb kamilldirdi v sn gzl bir surt
verdi. Sni istdiyi kl sald. (nfitar sursi, 6-8)
nsan yumurta il spermann birlmsi il ml gln tk bir

hceyrdn yaranr. Bu hceyr aylrd bildirildiyi kimi, vvl bir
para t formasnda olur. Daha sonra Allah insan kildn kl salaraq ana qarnnda inkiaf etdirir v insan olaraq yer zn gtirir.
Yer zn gln insann surti is, bhsiz, son drc mkmmldir. Allah insann yaradl il laqdar bel buyurur:
Sizin n yeri mskn, gy d tavan edn, siz surt verib
surtlrinizi gzl kl salan, siz pak nemtlrdn ruzi
vern Allahdr. Budur sizin Rbbiniz olan Allah. Almlrin
Rbbi olan Allah n qdr xeyirxahdr! (Mmin sursi, 64)
lbtt, insan Quranda bildirildiyi kimi, dnyadak n gzl canldr. Allah insan bdninin hm daxilind, hm d xarici grnnd saysz iman dlilini gstrir. nsan bdnin yalnz xaricdn
baxdmz zaman bel Allahn mkmml snti drhal grnr.
Hr insanda mvcud olan bdn simmetriyasnn-iki qolun, iki ayan olmas, gvdnin qollara, ayaqlara v baa olan nisbti ilk baxda diqqt kck drcd nizamldr. Bu nisbtin hr birini
Allah tam bir uyunlama il yaratmdr. Msln, hr insann bdn uzunluu ba uzunluunun skkiz mislidir, z burun uzunluunun misli qdrdir, iki gz arasnda bir gz qdr msaf var,
qol v ayaq nisbtlri v uzunluqlar hm estetik chtdn mkm-
181
mldir, hm d insann ehtiyaclarn qarlamaq n lverilidir.

Yuxarda veriln simmetriya il laqdar detallar grmk n
trafnzdak insanlara baxmamz kifaytdir, bu xsusiyytlri hr
birind ayr-ayr gr bilrsiniz. Htta btn bu xsusiyytlr bu ana
qdr yaayan txminn 150 milyard insan zrind d grlb v
(Allahn dilmsi xaricind) bundan sonra yaayacaq olan insanlarda da grlck. nki bu, Allahn yaratmasdr v Allahn yaratmasnda qsur grmk mmkn deyil. Allahn mkmml
yaratmas il laqdar aylrdn bzilri beldir:
Allah, Ondan baqa ilah yoxdur, yaayandr, (btn yaradlanlarn) Qyyumudur. (Ali-mran sursi, 2)
O, gylri v yeri daltl yaratd, siz surt verib onlar
gzl kl sald. Dn d Onadr. (Tabun sursi, 3)
Btnlrd siz istdiyi surti vern Odur. Ondan baqa ilah
yoxdur, qdrtlidir, mdrikdir. (Ali-mran sursi, 6)
O, Xaliq, yoxdan yaradan, surt vern Allahdr. n gzl
adlar yalnz Ona mxsusdur. Gylrd v yerd olanlarn
hams Onun nin triflr deyir. O, qdrtlidir, mdrikdir.
(Hr sursi, 24)
Ey insanlar! lndn sonra yenidn dirilcyiniz bhniz
varsa, hqiqtn, Biz sizi torpaqdan, sonra mnidn, sonra
laxtalanm qandan, daha sonra myyn, tam bir kl dm v dmmi bir para tdn yaratdq ki, (qdrtimizi)
siz gstrk. stdiyimizi ana btnind myyn bir mddt
saxlayar, sonra sizi uaq olaraq xardarq. Sonra yetkinlik
ana yetisiniz dey (sizi bydrik). Kiminiz vfat edr,
kiminiz d mrn el bir rzil ana atdrlar ki, vaxtil
bildiyini bilmz olar... (Hcc sursi, 5)
182
ALLAHIN SMLR
MSTAN
zn ehtiyac olunan v
zndn kmk gzlniln
(Peymbr) dedi: Ey Rbbim! daltl hkm ver! Sizin
aid etdiyiniz siftlr qar ancaq r-Rhman olan Rbbimizdn kmk dilmk lazmdr. (nbiya sursi, 112)
nsann sadc tk v arsiz qald zaman deyil, rahat olduu

vaxtlarda da Allahn varln, gcnn byklyn hiss edrk
dua etmy ehtiyac var. Baqa szl, yaradlm olan insann duaya
mhtac olmad bir an bel yoxdur. nki Allah dilmdikc insann he ny gc atmr. nsan ox byk acizlik iind yaradlmdr. nsan ancaq Allahn ltf v rhmti saysind yaaya bilr.
Allah is yalnz zn snlan, ehtiyac olunan lahdr. zndn
kmk gzlniln, mdt umulan da yalnz Odur. Ondan baqa he
kimin ninki baqasna, z nfsin bel kmk etmy gc yoxdur.
Allah dildiyini dildiyi kild istiqamtlndirmy, dyidirmy
qadirdir. Onun: Ol, - demsi il hr dildiyi olur.
Qullarna ruzi vern, gydn suyu endirn, nemtlr balayan,
xstlndiyi zaman fa vern, gldrn, aladan, ucaldan, n keirn, gydn yer qdr btn ilri idar edn yalnz Allahdr.
Rbbimiz nemtlrini geri alarsa, ya da bir msibt dilyrs, insan
bundan qoruyacaq he kim yoxdur, ya da bir xeyir dilyrs, bunun
da qarsn ala bilck he kim yoxdur. zn ehtiyac olunan v kmk umulan da yalnz Odur. Xeyir Onun linddir. Yalnz insanlar
deyil, btn kainat Allaha snr, Ondan kmk dilyir.
Allah zndn baqa kmk dilnck he kimin olmadn bir
183
ox ayd bildirib. Aylrd bel buyurulur:

Onlar he bir ey yaratmayan, zlri xlq edilmi olan eylri
rik qourlar? (Btlr) n onlara yardm ed bilr, n d
zlrin kmk ed bilrlr. Siz onlar doru yola arsanz,
sizin ardnzca glmzlr. Onlar arsanz da, sussanz da,
sizin n frqi yoxdur. Allahdan savay ardqlarnz da
sizin kimi qullardr. gr doru deyirsinizs, arn onlar,
siz cavab versinlr. Mgr onlarn ayaqlarm var, onunla
yerisinlr? Yoxsa onlarn llrimi var, onunla tutsunlar?
Yoxsa onlarn gzlrimi var, onunla grsnlr? Yoxsa onlarn
qulaqlarm var, onunla eitsinlr? De: arn riklrinizi!
Sonra mn qar hiyl qurun v mn he mhlt d vermyin! Hqiqtn, mnim himaydarm kitab nazil edn Allahdr. O, mlisalehlr himayilik edir. Ondan savay ardqlarnz n siz yardm ed bilr, n d zlrin kmki
ola bilrlr. Siz onlar doru yola arsanz, eitmzlr. Onlar sn baxan grrsn, halbuki, onlar grmrlr. (raf
sursi, 191-198)
O kslr ki, haqsz yer, ancaq: Rbbimiz Allahdr, - dediklrin gr yurdlarndan xarldlar. gr Allah insanlarn bir qismini digr qismi il df etmsydi, szsz ki, irisind Allahn ad ox zikr olunan sovmlr, kilslr,
mbdlr v mscidlr dalb gedrdi. Allah Ona yardm
ednlr, bhsiz ki, yardm edr. Hqiqtn, Allah yenilmz
qvvt, qdrt sahibidir! (Hcc sursi, 40)
184
ALLAHIN SMLR
MTHHR
Tmizlyn; irkdn, pislikdn,
mnvi irklrdn tmizlyn
O zaman (Allah) z trfindn bir tskinlik olsun dey,
siz yngl bir mrg gndrmi, gydn sizin zriniz
yamur endirmidi ki, onunla sizi tmizlsin, eytann
vsvssini sizdn uzaq etsin, qlbinizi mhkmlndirsin
v onunla qdmlrinizi sabit etsin. (nfal sursi, 11)
nsan mxtlif acizliklrl yaradlm varlqdr. mr boyu shvlr edir. lbtt ki, mmin lindn gldiyi qdr bunlardan kinir,
Allahn dinini ttbiq etmkd shv etmmy v gnaha girmmy
sy gstrir. Ancaq Allahn aciz bir qulu olduu n shvsiz yaamas mmkn deyil. Nec ki, bu hqiqt bir Quran aysind bel xbr verilir:
gr Allah insanlar etdiklri gnahlara gr (drhal) czalandrsayd, yer znd bir canln bel sa buraxmazd. Lakin Allah onlara myyn vaxtadk mhlt verir. Vaxtlar
atanda is (hr ks z mlin gr cza, yaxud mkafat
verckdir). bhsiz ki, Allah z qullarn grr. (Fatir sursi, 45)
Bu lahi hkm sasn, Allahn qullarndan tlbi he shv etmmk, ya da he gnah ilmk deyil. Mmindn gzlniln
Allahn mmnuniyytini axtarmaq v srhdlrin diqqt yetirmk,
ildiyi btn yanl v gnahlar n Allaha ynlmk v Onun
rhmtin snmaqdr. Bundan sonra Quranda bildirildiyin gr,
Allah onun nfsinin pisliklrini aradan qaldracaq, onu gnahlarn-
185
dan tmizlyck. nki Allah iman edn qullarn tmizlmk istyir. Rbbimiz bunu bir ayd bel xbr verir:
... Ey ev hli! Allah sizdn gnahnz silib aparmaq v sizi
trtmiz etmk istyir. (hzab sursi, 33)
nsan byk gnahlar ily, syankarlq ed, Allaha v din
zidd olan uzun mr yaaya bilr. Ancaq Allah o qdr byk rhmt
sahibidir ki, sadc bir smimi tvb il insann btn gnahlarn
tmizlyr. Htta n byk gnahlar ilyn, Allaha v elisin
qar xan kafirlri v mnafiqlri bel, gr smimi qlbl zn
ynlslr, balayacan v pisliklrindn tmizlycyini bildirmidir. Aylrd bel buyurulur:
Hqiqtn, mnafiqlr Odun n aa tbqsind olacaqlar
v sn onlara he bir kmki tapa bilmzsn. Tvb ednlr,
islah ednlr, Allahdan mhkm yapanlar v z dinlrini
Allaha mxsus ednlr istisnadr. Bunlar mminlrl birg
olacaqlar. Mminlr is Allah byk mkafat verckdir.
(Nisa sursi, 145-146)
Bu hkmlr Allahn qullarna olan sonsuz rhmtinin tcllilridir. bhsiz, qullarn Ondan baqa irkdn, pislikdn, mnvi
irklrdn tmizlyck he kim yoxdur. Allah mrhmtlilrin n
mrhmtlisidir.
Cihad edn ancaq z n cihad edr. Allah almlr sla
mhtac deyildir. man gtirib yax ilr grnlrin gnahlarnn stn rtr v onlara etdiklri mllrdn daha gzl
mkafat verrik. (nkbut sursi 6-7)
186
ALLAHIN SMLR
MYSSR
Xeyird v rd qulunun yolunu
asanladran, dind asanlq vern, he kim
gcnn atmayaca yk yklmyn
... Allah sizin n tinlik deyil, asanlq istyir. O, (istyir
ki,) siz mddti tamamlayasnz v sizi doru yola ynltdiyin gr Onu uca tutasnz. Blk, kr edsiniz. (Bqr sursi, 185)
Allah insanlar daim asan olana ynldir. Qullar n seib-byndiyi slam dininin tmlind d hmi bu asanlq var. Quranda
dinin asanl bel bildirilir:
Allah yolunda lazmnca cihad edin. O, sizi sedi v atanz
brahimin dinind olduu kimi, bu dind d sizin n he
bir tinlik yaratmad... (Hcc sursi, 78)
Quran nsiht almaq istynlr n asanladrlb. indki
hkmlr insan hyatnda hmi asanlq yaradacaq kilddir. Msln, Allah kor, topal, ya da xst olana msuliyyt yklmmi,
xsusil mharibnin qzd anlarda, sfrd, aclqda, tin rtlrd qullarna asanlq yaradacaq yollar gstrmi, insanlar gnahlar hr n olursa-olsun etdiklri smimi tvb il balayacan
sylmidir. Ayd bel buyurulur:
Biz Quran yada salmaq n asanladrdq. Amma he bir
yada salan varm? (Qmr sursi, 17)
Bundan baqa, mminlrin hr cr mvffqiyyt qazanmasnn
asanlna da Sni n asan olana mvffq edrik (la sursi,
8) aysi il diqqt kmidir.
187
nsann hiss etdiyi, ya da gz il grdy btn asanlqlar

Allahdandr. Btn bu asanlqlar Allahn anndandr. O, mrhmtlilrin n mrhmtlisidir v qullar zrin ar yk yklmyndir.
Allah sizin n ynglldirmk istyir, nki insan zif yaradlmdr. (Nisa sursi, 28)
Allah insan yaratd kimi, onun hans eylr gcnn atbatmayacan da bilir. Buna gr, qullarnn he bir iind tinliy
raz olmaz. Allah Quranda ... Allah sizin n tinlik deyil, asanlq istyir... (Bqr sursi, 185) aysi il bu hqiqti xbr verir.
ksin, Allah qullarnn zrindki yk qaldrr. Onlara n tin
rtlrd bel mtlq bir asanlq verir. Hr tinlikdn x yolu gstrir. Bu nemtini qullarna Quranda bel xatrladr:
Mgr Biz snin n kksn amadqm? Ykn sndn
gtrmdikmi? (Onlar) belini bkrd. Biz adn sn gr
ucaltmadqm? Szsz ki, hr tinliyin ardnca asanlq glir.
Szsz ki, hr tinliyin ardnca asanlq glir. (lrini) qurtaran kimi al! Rbbin z tut! (nirah sursi, 1-6)
Allah mmin qullarna razlna v rhmtin atman yollarn
asanladrarkn, inkarlar n d xlaqlarna uyun layiq olduqlar
kild zabn asanladrlacan xbr verir:
Kim d xsislik edrk ehtiyac olmadn gman edirs v
n gzl olan yalan hesab edirs, Biz onun stn n tin
olan yklycyik. (Leyl sursi, 8-10)
... ly v kiy daltl tam riayt edin. Biz hr ksi yalnz onun qvvsi atd qdr yklyrik. Sz syldiyiniz
zaman, qohumunuz olsa bel, daltli olun. Allah qarsndak hd sadiq qaln. Allah bunlar siz tvsiy etmidir ki,
blk, dnb ibrt alasnz. (nam sursi, 152)
188
ALLAHIN SMLR
MZKK
Btn qsur v ayblardan, mnvi irklrdn
qullarn tmiz xaran, tmizlyn
zlrini ynlri grmrsnmi? Xeyr! Allah istdiyini triflyr v onlara xurma rdyindki tel qdr haqszlq
edilmz. (Nisa sursi, 49)
Qsurdan mnzzh olan yalnz Allahdr. nsan is unuda bilr,

yanla bilr, qflt db shv ed bilr. Bu vziyyt insann hr
mvzuda aciz olduunun v hr eyd Allaha mhtac olduunun
gstricisidir. Mminin vzifsi shv v gnahn drk etdikd drhal
peman olub tvb edrk eyni gnah tkrar ilmmy diqqt etmkdir. Yoxsa zn shvsiz, gnahsz gstrmk, tmiz xarmaq
deyil... nki bu, ox byk shvdir. Bir ayd bel buyurulur:
Onlar kiik gnahlar istisna olmaqla, byk gnahlardan
v iyrnc mllrdn kinirlr. Hqiqtn, snin Rbbin
geni mfirt sahibidir. O, sizi torpaqdan yaradanda da, siz
analarnzn btnind reym halnda olanda da sizi yax
tanyrd. znz tmiz xartmayn! nki O, kimin qorxduunu yax bilir. (Ncm sursi, 32)
Smimi mmin shvlrinin, acizliyinin urundadr, buna gr,
davaml olaraq Allahdan balanma dilyir. Allahn rhmtini v
razln mid edir. Allah da onun qsurlarn rtr, gnahlarn balayr, gerk mnada tmizlyir v stn mvqey yksldir.
189
MZYYN
Bzyn
Bilin ki, Allahn Elisi aranzdadr. gr o, bir ox ilrd
siz gzt getsydi, tinliy drdiniz. Lakin Allah
siz iman sevdirmi, onu qlbiniz gzl gstrmi, sizd
kfr, gnaha v asi olmaa qar nifrt oyatmdr. Doru
yolda olanlar da bunlardr. (Hcurat sursi, 7)
man sevmk v imann tsiri il maddi-mnvi lzztlrdn

zvq almaq, Allah inkardan nifrt edib onu irkin grmk hr n
qdr tbii davran kimi grns d, slind, tamamil Allahn ltf
saysind qovuulan nemtdir. Allah bu metafizik vziyyti yuxardak aysi il bildirmidir.
Bunun ksin, Allah bu byk ltfkarln dyrini mminlr
gstrmk n eyni vziyytin trsini d inkar ednlr n yaratmdr. nkar ednlr imann ehtiva etdiyi gzlliklri mczvi kild gr bilmir, ksin, dindn uzaq yaayanlarn qaranlq v zabl
zlm sistemindn zvq alrlar. nkar ednlrin sistemlrinin ehtiva
etdiyi btn pisliklr onlar n gzl gstrilmidir. Allah Quranda
bu sirri bel xbr verir:
Mgr z Rbbindn aydn dlil istinad edn kims pis mli
zn gzl gstriln v z nfslrin uyan kimslr kimi
ola bilrmi?! (Muhmmd sursi, 14)
Allah tanyan v Onun zrindki rhmtini grn, Onun saysind var olduunu v sevib-xoland hr eyin Ondan gldiyini
drk edn mmin is Allah sevgisinin v imann stnlyn atr.
man edn insan Allahdan baqa he kimi mmnun etm ehtiyac
hiss etmir v Allahdan baqasndan kmk gzlmir. Bel ki, ryi
190
ALLAHIN SMLR
yalnz Allah xatrlamaqla rahatlq tapr. Allah rizas n bir i grmyi, gzl xlaql olma, Allahn mr v qadaalarn qoruma,
mslmanlara dknly, axirt n saleh mllr ilmyi sevinc
v xobxtlik vsilsi olaraq grr.
bhsiz, bu cr mhkm v gcl iman ancaq Allahn mminlr olan ltf saysind olur.
Qadnlarn, uaqlarn, yn-yn qzl-gmn, yax cins
atlarn, mal-qarann v kin yerlrinin verdiyi zvqlr olan
istk insanlarn gzn gzl gstrilmidir. Bunlar dnya
hyatnn keici zvqdr, gzl qayd yeri is Allah drgahndadr. (Ali-mran sursi, 14)
Pis mli zn gzl gstrilib onu yax hesab ednl, (doru
yolla gedn kims eyni ola bilrmi?) Hqiqtn, Allah istdiyini zlalt salr, istdiyini d doru yola ynldir. Sn onlara
gr zn zb ldn salma. bhsiz ki, Allah onlarn n
trtdiklrini bilir. (Fatir sursi, 8)
Mgr l ikn diriltdiyimiz v zn d insanlar arasnda
gzmk n nur verdiyimiz xs qaranlqlar iind qalb
oradan xa bilmyn ks kimi ola bilrmi? Kafirlr grdklri ilr belc gzlldirildi. (nam sursi, 122)
191
MZL
Zillt salan, alaldan v zlil edn
El is yer znd drd ay gzib dolan v bilin ki, siz
Allahdan yaxa qurtara bilmycksiniz v Allah kafirlri
rsvay edckdir. (Tvb sursi, 2)
Allah inkarlar dnya zabnn bir hisssi olaraq alaldr. Btn

hyatlarn baqalarna zn gstrmk, onlardan tqdir almaq n
yaayan inkarlar n alaldlma ox byk zabdr. Allah Quranda dnyada veriln bu zabn xsusiyytini bel bildirir:
Onlardan vvlkilr d yalan saymdlar v zab da onlara
gzlmdiklri yerdn gldi. Allah onlara dnya hyatnda
rsvayl daddrd. Axirt zab is daha bykdr. Ka
ki, bilydilr! (Zumr sursi, 25-26)
Allah bu ismini mminlrin v xsusil d elinin li il tclli
etdirir. Bu hqiqt Quranda bel iar edilib:
... Allah sizin llrinizl onlara zab versin, onlar rsvay
etsin, siz onlarn zrind qlb aldrsn, mmin camaatn
qlbini sevindirsin v mminlrin qlbindn qzbi silib aparsn. Allah istdiyi ksin tvbsini qbul edr. Allah bilndir,
mdrikdir. (Tvb sursi, 14-15)
Quranda biz bildirildiyin gr, hz. Sleyman z hakimiyytind inkarlarn rklrin qorxu salm, onlar alaltmdr. Hz.
Sleyman inkar qvm gndrdiyi mesajda bel demidi:
Onlarn yanna qayt! Biz onlarn stn qarsnda dura
bilmycklri bir ordu il glib onlar oradan zlil v alalm
vziyytd xardarq! (Nml sursi, 37)
192
ALLAHIN SMLR
Bundan baqa, Allah bir ox aysind axirtd inkarlara alaldc bir zab olduunu xbr verir. Bu, inkarlarn dnya hyatndak qrur v tkbbrlnmlrin qar Allahn tqdir etdiyi
czadr. nki dnya hyatnda inkarlarn n byk hdflrindn
biri baqa insanlar trfindn tqdir edilmkdir. Buna gr d hyatlarn Allah triflmkl deyil, zlrin trif ymaqla keirirlr.
Allah da bu istklrin qar chnnmd onlar alaldr. n byk
alaldlman is chnnmd insanlarn qarsnda alaldlaraq yaayacaqlar. Bir ayd bel buyurulur:
Kafirlr Odun qarsna gtirilcklri gn (onlara deyilckdir:) Siz dnya hyatnzda pak nemtlrinizi srf edib
qurtardnz v onlardan zvq aldnz. Bu gn is siz yer
znd haqsz olaraq tkbbr gstrdiyiniz v asi olduunuza gr alaldc zabla czalandrlacaqsnz! (hqaf sursi, 20)
Allahn chnnmd hazrlad alaldlma bnzrsizdir v minlrl nv var. Chnnmdki bu alaldlmann inkarlarn ruhunda
yaratd kiiklik zlrin d ks olunacaq, zlrini bir zillt rtck.
Mvzu il laqdar aylr beldir:
O gn zlr zlil olub yer dikilck. (aiy sursi, 2)
Pis ilr grnlr is pisliyin czas onun misli qdr verilr.
Onlar zillt bryr. Onlar Allahdan qoruya biln bir kims
d yoxdur. Onlarn zlri sanki zlmt gecnin paralarna
brnmdr. Onlar od sakinlridir v orada bdi qalacaqlar. (Yunis sursi, 27)
Allah inkar ednlr zrind zillt drn, xor v hqir edn
ismini tclli etdirrkn, iman ednlr zrind d Rhman v Rhim
isimlrini tclli etdirir. Rbbimiz cnnt v rhmtini ehsan edib
onlar hr cr pislikdn tmizlyir. nkar ednlrin yaayaca alaldlmann tam ksin, Allah saleh qullarna rizasn, cnnt v nemtini ltf edir.
193
MN
stdiyini zngin edn
Dvltli edn d, kasb edn d Odur. (Ncm sursi, 48)
Gerk znginlik yalnz Allaha aiddir. O, dildiyini z fzlindn

zngin edir, dildiyini d myyn bir mddt qdr kasblqla snayr. Varis siftind d ifad etdiyimiz kimi, hr eyin varisi yalnz Allahdr. nsanlarn dnyada sahib olduqlar znginliklr,
mal-mlk d yalnz Allaha aiddir.
Hr insan mr boyu alb qazand hr eyi lml birlikd
gerid buraxr. Ancaq btn bunlara baxmayaraq, yaad qsa hyatda mal-mlk sahibi olmaqla fxr edn, znginliyi il tkbbrlnn v bunun nticsind Allah unudan xslr n Quranda bel
hkm verilir:
Yoxsa el hesab edirlr ki, onlara var-dvlt v vlad vermkl onlara yaxlq etmy tlsirik? Xeyr, onlar frqin
varmrlar. (Muminun sursi, 55-56)
Allah dildiyi qullarn is dnyada byk bir mlkl mkafatlandrmdr. Xsusil elilr veriln byk mlk Quranda bir ox
ay il diqqt kilmidir. Allahn dnyada hz. brahimi, hz. Mhmmdi, hz. Davudu v hz. Yusifi znginlikl mkafatlandrb. Hz.
Sleyman is Allahdan dnyada he kim verilmyn byk bir
mlk istmi v buna sahib olmudur.
Ancaq unudulmamaldr ki, Allahn elilri zlrin veriln
mlk Rbbimizi raz etmk, Onun mmnun olaca xeyir ilr grmk n istifad etmilr. Sahib olduqlar il ynb azan, mlkn
gerk sahibini unudan insanlardan frqli olaraq llrindki hr eyi
194
ALLAHIN SMLR
Allah n xrclmilr. nki onlar bilrlr ki, mlkn hams

Allaha aiddir, Allah dildiyin mlk verir, dildiyindn d mlkn
geri alr.
Grndy kimi, kainatdak hr eyin tk hakimi, mlkn yegan
sahibi olan Allah dnyada dildiyi insan zngin edir. Gerk znginliyi is axirtd verck. zn iman edn, btn hyatn saleh
mllr ilyrk, Onun razln qazanmaa alaraq keirn mminlri axirtd ox byk bir znginlikl nemtlndirck.
Allah raz edrk cnnt girmy haqq qazanan insann orada
qarlaaca znginlik Quranda bir ox ayd trafl tsvir edilmidir. Aylrd bu ehtiam bel xbr verilir:
Bunun vzind Allah da onlar hmin gnn rindn qoruyar v onlara gzllik v sevinc nsib edr v onlara sbir
etdiklrin gr cnnti bx edr v (orada geycklri)
ipkl mkafatlandrar. (Onlar) orada taxtlar zrind dirsklnck v orada n gn, n d axta grcklr. (Cnnt
aaclarnn) klglri onlara yaxnlaacaq, meyvlri d tam
onlarn ixtiyarna verilck. Onlarn trafna gmdn hazrlanm qablar v bllur qdhlr dolandrlacaq. Gmdn olan el bllur qdhlr ki, onlar imk istdiklri
hcmd hazrlamlar. Orada onlara zncfil qatlm (rab)
badsi iirdilck. (Bu el) bir bulaqdandr ki, Slsbil adlanr.
Onlarn trafnda hmi gnc olan cavanlar dolanacaqlar.
Onlar grdkd splnmi mirvari dnlri olduqlarn sanarsan. (Cnntd) hara baxsan, nemt v zmtli sltnt
grrsn. Onlar yinlrin taftadan v atlazdan yal paltarlar
geycklr. Onlarn (qoluna) gm bilrziklr balanacaq.
Onlarn Rbbi onlara trtmiz rab iirdckdir. (Onlara
deyilckdir): Hqiqtn, bu, siz bir hdiyydir v syiniz
tkkr layiqdir. (nsan sursi, 11-22)
195
Ey iman gtirnlr! Mriklr, dorudan da, murdardrlar.

zlrinin bu ilindn sonra Mscidl-hrama yaxnlamasnlar. gr yoxsulluqdan qorxursunuzsa, (bilin ki) gr Allah
ists, z nemtindn sizi mtlq dvltli edckdir. Allah bilndir, hikmt sahibidir! (Tvb sursi, 28)
Aranzda olan subay kiilri v rsiz qadnlar, mlisaleh
kl v cariylrinizi evlndirin. gr onlar yoxsuldurlarsa,
Allah z ltf il onlar dvltli edr. Allah (ltf il) genidir,
bilndir! (Nur sursi, 32)
ALLAHIN SMLR
196
NASR
Kmk edn
Onlara kmk gstrdik v qalib gldilr. (Saffat sursi,
116)
nananlarn tk kmkisi v vlisi Allahdr. Mminlr hr tinlikd, hr raitd Ondan kmk dilyir v Allah da onlara kmk
edir. Peymbrlr hkm vermk lazm olduu zaman dalti tmin
etmk v dnyada Allahn razln qazanmaq mqsdi il xrclnck mal-mlk n, xstlndiklrind fa tapmaq n v hyatlarnn hr annda istdiklri hr ey n yalnz Allaha
ynlmilr. Allah da onlarn bu smimi istklrin qarlq vermi
v onlara hr mvzuda kmk etmidir. Allah kitabnda elilrin bu
vdlri vermidir:
Bizim eli gndrdiyimiz qullarmz haqqnda bu szmz
zldn deyilmidi: Hqiqtn, onlara kmk gstrilckdir. (Saffat sursi, 171-172)
Belc, Biz hr peymbr n gnahkarlardan bir dmn
etdik. Doru yolu gstrn rhbr v yardm kimi Rbbin
sn yetr. (Furqan sursi, 31)
Allah mminlrin d tk kmkisidir. Quranda Allah ... Mminlr yardm etmk Biz haqdr (Rum sursi, 47) aysi il
btn iman edn qullarna kmk edcyini xbr vermidir. Ancaq
Allahn kmyini qazanmaq n n hmiyytli rtlrdn bzilri
Onun dinin kmk etmk, hdlrini qorumaq v bunun urunda
chd gstrmkdir.
Bu cr smimi syin qarlnda mminlr daim Allahn k-
197
myi il qarlq alrlar. Allahn vd etdiyi kimi, zfr yalnz Rbbimiz inananlarn, Onun razl v mmnuniyyti n sy gstrnlrindir. Bir ayd bel buyurulur:
Allah sizlrdn iman gtirib yax ilr grnlr vd etmidir
ki, zlrindn vvlkilri varislr etdiyi kimi, onlar da yer
znn varislri edck, mminlr n onlarn znn byndiyi dinini mhkmlndirck v onlarn qorxusunu sonra
arxaynlqla vz edckdir. Onlar Mn ibadt edir v he
nyi Mn rik qomurlar. Bundan sonra kfr ednlr
mhz onlar fasiqlrdir. (Nur sursi, 55)
Dnyada mminlri tk v kmksiz buraxmayan Allah lmlrindn sonra axirt hyatlarnda da onlarn yegan vlisi v kmkisi olacaq. Allah mminlr dnyada v axirtd kmk edcyini
vd etmidir v bhsiz, Allah vdin xilaf xmayandr:
bhsiz ki, Biz z elilrimiz v mminlr hm dnya
hyatnda, hm d ahidlrin hadt vercyi gn yardm
edcyik. (Mmin sursi, 51)
Sonra siz onlarn zrind yenidn qlb qazandrdq,
var-dvlt v oullarla siz yardm etdik v sizin saynz oxaltdq. Yaxlq etsniz, znz yaxlq etmi, pislik etsniz, z
leyhiniz etmi olursunuz. Sonuncu vdin vaxt glnd, znz qara etsinlr, birinci df mscid girdiklri kimi ora girsinlr v l keirdiklri hr eyi darmadan etsinlr dey
(dmnlrinizi stnz gndrdik). (sra sursi, 6-7)
ALLAHIN SMLR
198
NUR
Almlri nurlandran, istdiyi simalara,
zehinlr v knllr nur yadran
Allah gylrin v yerin nurudur. Onun nuru, iind raq
olan bir taxaya bnzyir; o raq nin iinddir,
is sanki inci kimi bir ulduzdur. O, tkc rq v ya tkc
qrb aid edilmyn mbark zeytun aacndan yandrlr.
Onun ya zn od toxunmasa da, sanki iq sar. (Bu),
nur stnd nurdur. Allah dildiyini z nuruna ynldir.
Allah insanlar n misallar kir. Allah hr eyi Bilndir.
(Bu nur) Allahn, tikilib ucaldlmasna v iind z adnn
zikr edilmsin izn verdiyi evlrddir. Orada shr-axam
Ona triflr deyirlr. (Nur sursi, 35-36)
Allah Nur siftinin sahibidir v yuxardak ayd d bildirildiyi

kimi, gylrin v yerin nuru Odur. Ancaq Allah bu siftini insanlar
zrind d tclli etdirir. Allaha iman edn, Onun byklyn tanyb tqdir edn, haqq din olan slama ynln v slam xlaq il
yaayan qullarna da zndn nur bx edir:
Mgr Allahn, kksn slam n ad v Rbbinin nura
ynltdiyi xs (kafirl eyni ola bilrmi)? Qlbi Allahn zikrin qar srt olanlarn vay halna! Onlar, hqiqtn, aznlq
iinddirlr. (Zumr sursi, 22)
nkarlarn vziyyti is buna tam ziddir. Onlar n yer znd
he bir nur qayna yoxdur. Qaranlqdan xmaq n bir yol tapmalar da mmkn deyil. Allah inkarlarn yaad qaranl bel
tsvir edir:
Yaxud (onlarn mllri) ngin dnizdki qaranla bnzyir.
199
Onu bir dala, onun stndn d bir dala rtr; onun da

stnd bir bulud vardr; bir-birinin stnd olan qaranlqlar! (nsan) lini xartsa, az qala onu grmz. Allah kim
nur verms, onun nuru olmaz. (Nur sursi, 40)
Allah kafirlri qaranlqlarn iind buraxd kimi, mmin qullarn da btn ilrind qaranlqdan ia xarr. Bu iki qrupun vziyytlrinin bir-birindn ox frqli olduuna v mminlrin tam
stn olduqlarna dair Quranda bel bir nmun verilmidir:
Mgr l ikn diriltdiyimiz v zn d insanlar arasnda
gzmk n nur verdiyimiz xs qaranlqlar iind qalb
oradan xa bilmyn ks kimi ola bilrmi? Kafirlr grdklri ilr belc gzlldirildi. (nam sursi, 122)
Mminlri doru yola z nuruna - ynltmk n Allah mxtlif xbrdarlqlar edir. Hm elilri, hm d elilri il gndrdiyi
haqq kitablar nur qayna edir. Onlarn gtirdiyi hkmlr tabe olanlar is doru yola atm v Allah qatndan nur qazanmlar. Bu hqiqt aylrd bel xbr verilir:
Ey Peymbr! Hqiqtn, Biz sni ahid, mjdi v xbrdar edn olaraq gndrdik. (Sni) hm d Allahn izni il
Ona trf aran v nur saan bir raq kimi (gndrdik).
(hzab sursi, 45-46)
Sizi zlmtlrdn nura xartmaq n z quluna aq-aydn
aylri nazil edn Odur. Hqiqtn, Allah siz fqtlidir,
rhmlidir. (Hdid sursi, 9)
Ey kitab hli! Artq siz kitabdan gizltdiyiniz eylrin bir
oxunu byan edn v bir oxunun da stndn ken Elimiz
glmidir. Artq siz Allahdan bir nur v aq-aydn bir kitab
gldi. Allah Onun rizasn arayan xslri min-amanlq yollarna ynldir, onlar z izni il zlmtlrdn nura xarr
v dz yola ynldir. (Maid sursi, 15-16)
200
ALLAHIN SMLR
Allahn saleh qullar sonsuza qdr xobxt yaayacaq, nurlar

il tannacaqlar. nkar ednlr is axirtd d sonsuz qaranlqda qalacaq v mminlrin sahib olduu nurdan istycklr. Axirtd mminlrl inkarlarn arasndak bu ziddiyytlr aylrd bel
bildirilmidir:
O gn sn mmin kiilrin v mmin qadnlarn nurunun
onlarn nlrindn v sa trflrindn yayldn grcksn. (Onlara:) Bu gn sizin mjdniz altndan aylar axan
cnnt balardr. Siz orada bdi qalacaqsnz! Bu, byk
uurdur. O gn mnafiq kiilr v mnafiq qadnlar iman
gtirnlr: (Bir az) gzlyin ki, biz d sizin inzdan
alaq, deycklr. (Onlara) deyilckdir: Geriy qaydb
iq axtarn! Onlarn arasna iri trfind mrhmt, l
trfind zab olan qapl bir sdd kilckdir. (Hdid sursi,
12-13)
Allah iman gtirnlrin himaydardr, onlar zlmtlrdn
nura xarr. Kafirlrin dostlar is tautlardr, onlar nurdan
zlmt salarlar. Onlar od sakinlridirlr v orada bdi qalacaqlar. (Bqr sursi, 257)
Sizi zlmtlrdn nura xartmaq n siz rhm edn Odur.
Onun mlklri d (sizin n balanma dilyrlr). (Allah)
mminlr qar rhmlidir. (hzab sursi, 43)
Yer z Rbbinin nuru il iqlanacaq, kitab qoyulacaq, peymbrlr v ahidlr gtirilckdir. Onlarn arasnda daltl
hkm verilck v onlara haqszlq edilmyckdir. (Zumr
sursi, 69)
Allaha v Onun elilrin iman gtirnlr mhz onlar
doru olanlardr. hidlr is z Rbbi yanndadrlar. Onlarn
z mkafatlar v z nurlar vardr. Kafir olub aylrimizi
201
yalan sayanlara glinc onlar chnnm sakinlridir. (Hdid

sursi, 19)
Ey iman gtirnlr! Allahdan qorxun v Onun elisin iman
gtirin! Onda O, siz z mrhmtindn iki pay bx edr,
siz getmyiniz n nur verr v sizi balayar. Allah balayandr, rhmlidir. (Hdid sursi, 28)
Ey iman gtirnlr! Allaha smimi-qlbdn tvb edin. Ola
bilsin ki, Rbbiniz gnahlarnzn stn rtsn v sizi altndan aylar axan cnntlr daxil etsin. O gn Allah z
Peymbrini v onunla birlikd iman gtirnlri xcil etmz.
Onlarn nuru nlrindn v sa trflrindn axb l saarkn onlar bel deycklr: Ey Rbbimiz! Bizim nurumuzu tamam-kamal el v bizi bala. Hqiqtn, Sn hr
ey qadirsn! (Thrim sursi, 8)
Muhmmd Allahn elisidir. Onunla birlikd olanlar kafirlr qar srt, z aralarnda is mrhmtlidirlr. Sn onlar rku edn, scdy qapanan, Allahdan ltf v razlq
dilyn grrsn. lamtlri is zlrind olan scd izidir.
Bu, onlarn Tvratdak vsfidir. ncild is onlar el bir kin
kimi vsf olunurlar ki, bu, ccrtisini z xarb onu qvvtlndirmi, o da getdikc qalnlab gvdsi stnd ax
duraraq kinilri heyran etmidir. (Bu,) kafirlri qzblndirmk ndr. Allah onlardan iman gtirib yax ilr grnlr balanma v byk bir mkafat vd etmidir. (Fth
sursi, 29)
202
ALLAHIN SMLR
RBBL-ALMN
Almlrin Rbbi
Gylrin Rbbi, yerin Rbbi v almlrin Rbbi olan
Allaha hmd olsun! Gylrd v yerd byklk yalnz
Ona mxsusdur. O, qdrtlidir, mdrikdir. (Casiy sursi,
36-37)
Kainatda bir-birindn frqli bir ox alm var. nsann bunlarn

hamsnn adn, sayn v xsusiyytlrini bilmsi qeyri-mmkndr. nki kainatda yaradlan saysz alm z iind d frqli almlr ayrlr. Yalnz bir balq nvnn zn bnzr minlrl nv, bir
meyvnin zn bnzyn yzlrl nv var. Heyvanlarn, bitkilrin,
yalarn milyardlarla, klklrin v buludlarn onlarla nv var.
Allah bir-birin he bnzmyn, frqli irqlr, bdnlr, dillr v
mdniyytlr sahib olan milyardlarla insan yaratmdr.
Bunlarla yana, Allah gzl grlmyn atomlarn dnyasn,
bdnimizin hr millimetrini ml gtirn mkmml sistemlr
sahib hceyrlri v yen insan gz il grlmyn yzlrl canln
yaratmdr. Dnizin minlrl metr drinliyind yaayan, he kimin
grmdiyi mrcan koloniyasnn da Rbbi Allahdr. Allah mikroorqanizmlrin ml gtirdiyi mikro almdn, kosmosdak gy cisimlrinin ml gtirdiyi makro alm kimi saya bilmycyimiz qdr
geni alm biz yatarkn, oyaq ikn, ya da bir il mul olarkn
davaml nzart edir, hamsn idar edir, hamsn bslyir v hyatlarn davam etdirmlrin izn verir. Allah btn almlrin Rbbi olduunu insanlara bel bildirir:
Sizin n yeri mskn, gy d tavan edn, siz surt verib
surtlrinizi gzl kl salan, siz pak nemtlrdn ruzi
203
vern Allahdr. Budur sizin Rbbiniz olan Allah. Almlrin

Rbbi olan Allah n qdr xeyirxahdr! O, yaayandr, Ondan
baqa mbud yoxdur. Dini yalnz Ona mxsus edrk dua
edin. Almlrin Rbbi olan Allaha hmd olsun! (Mmin sursi, 64-65)
nsan yalnz bir okeann iindki hyat, burada yaayan canllarn qidalanmalarn, yaadqlar ortaq hyat v soylarnn davam
n qorunan hssas tarazl dndy zaman Allahn yaratmasndak sonsuz qdrti tqdir edck.
bhsiz, Allah yalnz kainatn iind olan saysz almin deyil,
tam baqa zamanda v mkanda yaayan cinlrin v mlklrin d
Rbbidir. Bu varlqlarn da hamsn Allah yaratm v hamsna boyun ydirmidir. Allahn yaratd almlr insan alnn v txyylnn xaricinddir. Hams Onun qsursuz yaratmasnn, sntinin
v sonsuz gcnn srlridir.
Allahn bu ucal v bykly qarsnda insann vzifsi hz.
brahim kimi zn: Tslim ol, - buyurulduu zaman Rbbimiz
Quranda xbr verildiyi kimi: ... Almlrin Rbbin tslim oldum (Bqr sursi, 131) - deyib ynlmkdir. Btn hyatn Quranda De: bhsiz ki, mnim namazm da, ibadtim d,
hyatm da, lmm d almlrin Rbbi Allaha mxsusdur!
(nam sursi, 162) aysi il mr edildiyi kimi, yalnz Allahn razln qazanmaq n yaamaqdr. Aylrd bel buyurulur:
Zalm camaatn kk ksildi. Hmd olsun almlrin Rbbi
Allaha. (nam sursi, 45)
Dorudan da Rbbiniz gylri v yeri alt gnd yaradan,
sonra da r ucalan Allahdr. O, gndz srtl tqib edn
gec il rtb bryr. Gni, ay v ulduzlar z mrin
tabe edn d Odur. slind, yaratmaq da, mr etmk d Ona
mxsusdur. Almlrin Rbbi Allah n qdr xeyirxahdr.
(raf sursi, 54)
ALLAHIN SMLR
204
RAF
Yksldn
Kitabda drisi d xatrla! Hqiqtn, o, dz danan adam
v bir peymbr idi. Biz onu yksk bir mqama ucaltdq.
(Mrym sursi, 56-57)
Cahiliyy cmiyytind yaayan insanlar Allahn mr v qadaalarndan uzaq, zlrin veriln saysz nemti tqdir etmdn yaayrlar. Dnmdiklri, tqdir ed bilmdiklri n d chalt
iinddirlr.
Allah tarix boyu btn cmiyytlr z mrlrini, qadaalarn
v tvsiylrini atdran elilr gndrmidir. Bu yolla dindn uzaq
yaayan cmiyytlri iind olduqlar chaltdn xilas olmaa dvt
etmi, onlara doru yola atmaq n imkan vermidir.
Allahn gndrdiyi elilr eyni qvmn iindn xan, lakin stn xlaq, al v yksk vicdanlar il cmiyyt iind diqqt kn
insanlardr. Elilr Allahn Quranda bildirdiyi kimi, yaadqlar
qvm xsusi olaraq gndrdiyi v sediyi insanlardr. Elilr yaadqlar cmiyytin insanlarndan frqlidirlr. Allahn varln v
axirtin yaxnln drk etmilr. lbtt, bu xsusiyytlr elilrin
stn insanlar olduqlarnn aq-akar dlillrindndir.
Allahn varlnn v byklynn urunda olan elilr zlrin peymbrlik mvqeyinin verilmsindn sonra yaadqlar cmiyytlri Quran xlaqn yaamaa dvt etmi, onlar axirt
zabna qar xbrdar edib qorxutmular. Yaadqlar tin rtlr,
gndrildiklri inkar v azn qvmlr, zlrin davaml tinlik
yaradan, htta bzn canlarna qsd edn cmiyytlr onlar yolla-
205
rndan dndrmmi, ksin, imanlarn artrmdr. Bzn: man

etdik, tslim olduq, -dedikdn sonra tin vziyytd elini tk qoyan v geri dnn toplumlarla da qarlam, ancaq bu tinliklr
elilri sla qorxutmamdr. Onlar Allahn sediyi stn bir mvqey layiq grlm qullardr v n nzr arpan xsusiyytlri is
Allaha olan smimi tslimiyytlri v tvkkllridir.
Bu smimiyytlrinin qarln da dnyada v axirtd seilrk
almlar. Aylrd Allah bel xbr verir:
Bunlar, z qvmn qar brahim verdiyimiz dlillrimizdir.
Biz istdiyimiz ksi drc-drc ucaldarq. bhsiz ki,
Rbbin mdrikdir, bilndir. Biz ona shaq v Yaqubu bx
etdik. Hr ikisini doru yola ynltdik. vvl Nuhu da doru
yola ynltmidik. Onun nslindn olan Davudu, Sleyman,
yyubu, Yusifi, Musan v Harunu da. Biz yax ml sahiblrini bel mkafatlandrrq. Zkriyyan, Yhyan, san v
lyas da. Hams mlisalehlrdn idilr. smayl, lysni,
Yunisi v Lutu da. Hamsn almlrdn stn etdik. (nam
sursi, 83-86)
zlrini ynlri grmrsnmi? Xeyr! Allah istdiyini triflyr v onlara xurma rdyindki tel qdr haqszlq edilmz. (Nisa sursi, 49)
206
ALLAHIN SMLR
RHMAN-RHM
Mrhmtli, verdiyi nemtlrdn yax istifad ednlri
daha byk v bdi nemtlr vermkl
mkafatlandran, zld btn yaradlmlar haqqnda
xeyir v rhmt buyuran, sevib-sevmdiyini ayrmadan
saysz nemtlr qovuduran
O, zndn baqa he bir mbud olmayan, qeybi v akar biln Allahdr. O, mrhmtlidir, rhmlidir. (Hr sursi, 22)
Rhman olan Allah sonsuz mrhmtini v ltfn grnn-grnmyn hr eyd tclli etdirir. nsan bu grnn v grnmyn
nemtlrin vasitsi il hyatn davam etdirir.
Allah hr gn torpan iindn milyonlarla toxumu ccrdn, bu
brktli torpaqla yerin altndak 4.500 drc istilikdki nhng ktlni saxlayan, gydn tonlarla saf su endirn, eyni anda dnyann
hr yerind milyardlarla canlya ruzi vern, nfs aldmz oksigeni
yaradan v hyat vern saysz nemtlri il yaratdqlarn hat edndir.
Allah 100 trilyon hceyrdn ibart olan insann hr bir hceyrsini yaradan, bunlarn hamsna ayr-ayrlqda vzifsini yrdn,
ilrin hr biri 1 milyon shiflik mlumat ehtiva edn DNT-lri
yerldirn, btn bunlarla insana can vern v varln hr an davam etdirndir. Btn insanlar ana rhmin ddy andan torpaa
geri dndy ana qdr yalnz Allahn yaratd nemtlri tanyr,
bilir v onlarla yaayrlar. nsanlardan bu nemtlri grn v yaradl
mqsdini qavrayaraq Ona qulluq ednlr olduu kimi, nankorluq
207
edrk Allaha qulluq etmkdn z evirnlr d var. Buna baxmayaraq, Allah insanlarn zrind Rhman adn n gzl kild tclli etdirir. man etmynlr, mnafiqlr v mriklr d dnya
hyatnda nfs aldqlar hava, idiklri su daxil olmaqla, gizli-aq
btn nemtlrdn faydalanrlar. Allah mminlr verdiyi kimi, onlara da mal-mlk, yaayacaqlar gzl evlr v nsillrini davam etdircklri vladlar verir. Onlar da gzl ruzilrl bslyir. Onlara
da salamlq, gc v gzllik verir. nki Allah Rhmandr.
Allah dnya hyatnda inkar ednlri blk din dnrlr, dnb drk edrlr v zn kr edrlr dey faydalandrr. Lakin
z evirnlr Allahn nemtlrindn ancaq gz ab-balayacaq
vaxt qdr olan dnya hyatlar mddti boyu faydalana bilrlr.
Axirtd is btn nemtlr sahib olduqlarn yalnz Allaha yaxnlamaq, Onun razln axtarmaq n istifad edn v Rbbimiz
hr an kr edn mminlr aiddir. nki Allah Rhimdir v cnnti yalnz mmin qullarna mjdlmidir. Aylrd bel buyurulur:
(Bu cnnt) r-Rhmann z qullarna vd etdiyi v onlarn
grmdiklri dn balardr. Onun vdi mtlq yerin yetckdir. (Mrym sursi, 61)
Mrhmtli v Rhmli Allahn ad il! (Fatih sursi, 1)
De: str Allah deyib arn, istrs d r-Rhman deyin.
Nec arsanz da, hr halda, n gzl adlar Ona mxsusdur. Namazn n uca ssl, n d plt il ql. Bunlarn
arasnda orta bir yol tut. (sra sursi, 110)
O gn insanlar he bir yana meyil etmdn carnn arxasnca
yeriycklr. r-Rhmann qarsnda sslr ksilck v sn
yalnz plt eidcksn. (Taha sursi, 108)
(Peymbr) dedi: Ey Rbbim! daltl hkm ver! Sizin
208
ALLAHIN SMLR
aid etdiyiniz siftlr qar ancaq r-Rhman olan Rbbimizdn kmk dilmk lazmdr. (nbiya sursi, 112)
Ruh v mlklr sf-sf duraca gn, mrhmtli (Allahn)
izn verdiyi kimslrdn v doru deynlrdn baqa he ks
danmayacaq. (Nb sursi, 38)
Sn ancaq Qurana tabe olub, Rhmandan (Onu) grmdn
qorxan kimsni qorxuda bilrsn. Belsin (axirtd) balanaca v ox gzl bir mkafata nail olaca il mjd
ver! (Yasin sursi, 11)
Onlar deycklr: Vay halmza! Bizi yatdmz yerdn kim
qaldrd? Bu, mrhmtli (Allahn) vd etdiyi (qiyamtdir).
Elilr doru deyirlrmi. Birc dhtli ss qopan kimi onlarn hams hzurumuza gtirilcklr. Bu gn he ks he
bir haqszlq edilmyckdir. Siz ancaq etdiyiniz mllrin
vzi verilckdir. Hqiqtn d cnnt hli hmin gn nemtlr iind kef kck. Onlar zvclri il birlikd klgliklrd taxtlara sykncklr. Orada onlar n meyvlr
v istdiklri hr ey vardr. stlik, rhmli Rbb (onlara):
Salam, - deyck. (Yasin sursi, 52-58)
209
RAQB
Btn varlqlara nzart edn,
btn ilri idar edn
Ey insanlar! Sizi tk bir candan xlq edn, onun zndn
zvcsini yaradan v onlardan da bir ox kii v qadn
(trdib yer zn) yayan Rbbinizdn qorxun! Ad il
bir-birinizdn (crbcr eylr) istdiyiniz Allahdan v
qohumluq laqlrini ksmkdn kinin! Hqiqtn,
Allah siz nzart edir. (Nisa sursi, 1)
Allah yoxdan yaratd btn varlqlar qoruyan v onlara nzart

edndir. Kosmosun drinliklrindki ulduzlar v sistemlrdn, dnyan hat edn atmosferdki hadislr, insanlarn ml gtirdiyi
cmiyytlrdn yer zn rtn bitki rtyn, insan bdnindki
kompleks sistemlrdn mikro v makro almlr qdr v gzl gr
bilmdiyimiz hr eyi mahid edn, ahid olan, nzart edn
Allahdr.
nsan babo buraxldn, mqsdsiz olaraq hyatn davam etdir bilcyini znn ed bilr. Amma hans i zrind olursa olsun,
Allah onun zrind ahiddir. He kim Allahdan bir ey gizld bilmz. Gizli razlama, plan, sirr, tl Bunlar Allah qatnda sla gizldilmsi mmkn olmayan hadislrdir. Hr eyi grn, eidn v
biln Allahn zatndan he n gizli qalmad n hr ksin etdiyin
daltl qarlq verilir. nsanlarn oxunda Allah kainat yaradb,
sonra hr eyi z halna buraxb kimi shv dnc var. Halbuki,
bu, ox byk yanlma v zndir.
nsann adi gzl he bir zaman gr bilmycyi hceyrnin
iindki detallar Allah n inc detalna qdr bilndir. Bdndki
210
ALLAHIN SMLR
bir hceyr digr trilyonlarla hceyr il birlikd ox nizaml kild

hrkt edrkn bzn frqli davranr v bu gn tam olaraq qayna
v malicsi taplmayan xrng ortaya xr. nsan z iind yaranan bu hadisdn xbrsiz ikn Allah btn bunlarn zrind ahiddir v hr mrhlni z idarsi altnda saxlayr. Nec ki, insan
Allahn izni olmadan bir addm bel ata bilmirs, o hceyr d
Allahdan xbrsiz kiik bir hrkt bel ed bilmz.
Allah hr eyi yaradandr, bilndir. O, btn mlumatlarn tk
qaynadr. He bir varlq Onun elmi xaricind bir ey ed bilmz.
Bir ayd bel buyurulur:
... Allah hr ey nzart edndir. (hzab sursi, 52)
Halbuki, o, bu insanlar zrind ixtiyar sahibi deyildi. Biz
ancaq axirt inananla ona kk gtirn kimslri ayrd etmk n bel bir frst verdik. Snin Rbbin hr eyi mhafiz edndir. (Sba sursi, 21)
Onlara dnya hyatnda zab vardr. Axirt zab is daha
mqqtlidir. Onlar Allahdan qoruyan olmaz. (Rd sursi,
34)
Onlar rklrin xirtdy ataca, qm-qss iind olacaqlar yaxnlaan gnl qorxut. (O gn) zalmlarn n bir yaxn
dostu, n d sz ken bir fatisi olar. (Mmin (afir) sursi, 18)
211
RAUF
ox sirgyn, ox fqtli
Bellikl, Biz sizi orta bir mmt etdik ki, siz insanlara
ahid olasnz, peymbr d siz ahid olsun. Biz vvl
z tutduun qiblni ancaq ona gr tyin etdik ki, peymbrin ardnca gednlri z dndrnlrdn frqlndirk. Bu, Allahn doru yola ynltdiyi xslrdn baqa
(hamsna) ar gldi. Allah sizin imannz pu etmz. Hqiqtn d Allah insanlara qar fqtlidir, rhmlidir. (Bqr sursi, 143)
Allahn yaratd btn canllar qsursuz, stn yaradl v

kompleks qurulu saysind hyatlarn davam etdirirlr. Bu, Rbbimizin mrhmtinin v rhmtinin dlillrindndir. nki he bir
canl z n n uyun, n lverili kild yaamaq n gc srf
etmmi, yalnz Allahn stn alna tslim olmudur. Allah ehtiyaclar olan hr eyi onsuz da onlara vermidir. Msln, btn canllarn zlrini mdafi etmk n frqli qabiliyytlri var. Bzisi
hddn artq qorxuducu grn malikdir, bzisi zhrli, pis qoxulu
v ya yandrc qazlar pskrdr. Bzilri clddir, dmnlrindn
srtl qar, bzilri is frqli bir mdafi kli olaraq mhkm zirehlrl rtldr. Bir qismi bdnlrini dmnlrindn qoruyan
grn, digr bir hisssi d zn lly vuraraq dmni aldatmaq qabiliyytin malikdir.
bhsiz, canllar btn bu xsusiyytlr tsadfn v ya z istklri il nail olmamlar. Allah bu canllarn zrindki fqtini
onlar bu cr qsursuz v byk bir elml yaratmas il gstrir.
Btn bu canllarn sahib olduqlar xsusiyytlrl yana, insan-
212
ALLAHIN SMLR
larn xidmtin veriln imkanlar is daha stndr. Bel ki, insan

maddi v mnvi sahib olduu btn xsusiyytlri dndy zaman hyatn davam etdir bilmsi n xsusi olaraq yaradlm bir
dnyada yaadn ox aq kild gr bilr. Varln davam etdirmk n ehtiyac duyduu hr eyl tmin edilmsi d Allahn
rhmtinin ox byk dlillrindndir. Lakin btn bunlardan daha
hmiyytli bir mvqe var: insann grmsi, eitmsi, danmas...
Btn bunlar n gz, qulaq v dili yaradan Allah, eyni zamanda,
verdiyi dnm qabiliyyti il d insan yer zndki btn canllardan stn etmidir. Allahn Rauf sifti Quranda bel bildirilir:
O gn ki, hr ks etdiyi yax v pis mllri hazr grck,
z il (pis mllrinin) arasnda ox byk msaf olmasn
arzulayacaqdr. Allah sizi zndn kindirir. Allah qullarna
fqtlidir. (Ali-mran sursi, 30)
Mgr Allahn quruda olanlar v z mri il dnizd zn
gmilri siz ram etdiyini grmrsnmi? Gy d z izni olmadan yer dmsin dey O tutub saxlayar. Hqiqtn,
Allah insanlara fqtlidir, mrhmtlidir. (Hcc sursi, 65)
Sizi zlmtlrdn nura xartmaq n z quluna aq-aydn
aylri nazil edn Odur. Hqiqtn, Allah siz fqtlidir,
rhmlidir. (Hdid sursi, 9)
O gn dostun dosta he bir faydas olmaz, onlara kmk d
edilmz! Allahn rhm etdiyi kimsdn baqa! bhsiz ki,
O, yenilmz qvvt, mrhmt sahibidir! (Duxan sursi, 4142)
213
RZZAQ
Ruzi vern, insanlarn faydalanmas
n nemtlrini vern
Hqiqtn, Allah ruzi verndir, qvvt sahibidir, Mtindir.
(Zariyat sursi, 58)
N da, n d dnizi olan ox frqli bir dnyada gzlrinizi adnz dnn. zrind yeridiyiniz torpaq qara v qupqurudur.
zrind he bir bitki yetimir, heyvan yaamr. Yalnz insanlarn
yey bilmsi n ac ot bitir.
nsanlarn bslnmsi n bu otdan baqa he n yoxdur. Torpa qazsanz da, ksniz d, he mhsul vermir. Yaadnz yerd
su da yoxdur. Su imk n kilometrlrl irlid olan bir bulaa
getmli v oradan su damalsnz. Siz bu dnyada doulduunuz
zaman hyatnz davam etdirmk n mr boyu o ac otdan yeyr,
su imk n d hr gn kilometrlrl yol gedrdiniz. Bu tinliklrin hamsna da ln qdr dzrdiniz. Bir gn bel: Niy bu torpaqdan sulu v gzl qoxulu meyvlr, bir-birindn lzztli v
nv-nv trvzlr xmr? -demzdiniz. nki mr boyu qarlamadnz n torpan bel mhsullar ver bilcyini bilmzdiniz.
Quluna qar ox fqtli v mrhmtli olan Allah insanlar
iind saylmas mmkn olmayacaq qdr ox nemtl dolu olan
torpaqlarda yaadr. Bel ki, insan torpa kib-becrmdn bel torpaq yamyal mhsullar v snbllr yetidirir. indn sar, qrmz,
yal, narnc meyv v trvzlr xr. Gmgy dnizlrd is minlrl nv v lzztd balqlar var. Btn bunlarn yannda Allah insanlara hm yerdki heyvanlarn tini, hm d gydki qularn tini
yedirir, heyvanlarn qarnndan trtmiz sd xarr, arlara bal hazr-
214
ALLAHIN SMLR
ladr... Btn bunlar insanlara Allah balayr.

Ya da O, z ruzisini kss, siz kim ruzi ver bilr? (Mlk
sursi, 21) aysind bildirildiyi kimi, Allah dilyrs, torpaq mhsul
vermz, ya yamaz, hr yer qupquru v quraqlq olar. Lakin Allah
Rhman v Rhimdir, insanlara qatndan balad ruzilri szl
ifad etmk mmkn deyil. Qullarna saysz nemt bx edn Allah
Quranda bel bildirir:
Ey insanlar! Allahn siz verdiyi ltfn bir xatrlayn.
Allahdan baqa siz gylrdn v yerdn ruzi vern bir xaliq
varm? Ondan baqa he bir mbud yoxdur. Nec d dndrilirsiniz! (Fatir sursi, 3)
Allah yuxarda saylan btn nemtlri insanlara dnya hyatnda
balayr. Cnntd is mminlr n daha gzli var. Bel ki, Quranda Etdiklri mllrin mkafat kimi onlar n gzlrin
sevinc gtirck nlr saxlandn he ks bilmir (Scd sursi,
17) klind buyurularaq cnntdki nemtlrin stnlyn diqqt
kilmidir. Chnnm girnlr is boazlar paralayan dar tikan,
zqqum aac v qaynar su il qarlaacaqlar. Sonsuza qdr d bunlardan baqa he n tapa bilmycklr.
Hqiqtn, zqqum aac gnahkar adamn yemyidir. ridilmi yan knts kimi qarnlarda qaynayar qaynar
su qaynayan kimi. Onu tutub chnnmin ortasna sryn!
Sonra zab vermk n bana qaynar su tkn! (Duxan
sursi, 43-49)
Aylrd bel xbr verilir:
De: Siz gydn v yerdn ruzi vern kimdir? Qulaqlara v
gzlr hakim olan kimdir? ldn diri xaran, diridn d
l xaran kimdir? lri yoluna qoyan kimdir? Onlar deycklr: Allah! De: Bs qorxmursunuz? (Yunis sursi,
31)
(Bu ona grdir) ki, Allah onlar, etdiklri mllrin n gzli
il mkafatlandrsn, onlara olan ltfn artrsn. Allah dildiyin hesabsz ruzi verir. (Nur sursi, 38)
215
SMD
He ks mhtac olmayan
Allah, Smddir (hr ey Ona mhtacdr; daimdir, he bir
ey ehtiyac olmayandr). (xlas sursi, 2)
Btn kainatda gerk gc sahibi olan yalnz Allahdr. nsann

qarlad hr cr tinliyi, ehtiyac qarlamaa qadir olan da ancaq Odur.
nsanlar bzn zlrini yaradan Rbbimizi unudub Ondan baqa
vlilr seir, gc, qdrti v kmyi onlarn yannda tapmaa alrlar. Halbuki, bu insanlar aldanrlar, nki yuxarda da ifad etdiyimiz kimi, Allahdan baqa gc sahibi yoxdur. Allah dilmdikc
he kimin bir baqasna faydas v ya zrri toxuna bilmz. Quranda
bu hqiqt bel diqqt kilmidir:
Mminlri qoyub kafirlri dost tutanlar gc v zmti onlardam axtarrlar? Halbuki, qvvt v zmt tamamil
Allaha mxsusdur. (Nisa sursi, 139)
nsan n hr cr tinlikdn xilas olman yegan yolu btn
gc v qvvtin sahibi olan Allaha snmaqdr. nki Rbbimiz
tinlik v ehtiyac iind olub zn ynln smimi qullarndan
raz olur v onlarn zrindki tinliklri, sxntlar qaldrr. Nml
sursind Allahn saleh qullarna kmyi bel xbr verilmidir:
Darda qalan kims yalvard zaman ona cavab vern, ri
sovuduran v sizi yer znn varislri edn kimdir? He
Allahla yana baqa bir mbudmu var? Siz nec d az dnrsnz? (Nml sursi, 62)
Yuxardak ayd insanlarn Allahn kmyin qarlq nankor-
216
ALLAHIN SMLR
luq etdiklri, zrilrind Allahn fqt v mrhmtini gr bilmdiklri v ya unutduqlar da bildirilmidir. Halbuki, Allah De ki:
Ondan v btn sxntlardan sizi Allah xilas edir... (nam sursi, 64) aysi il xbr verdiyi kimi, hr cr tinlikdn insan qurtaran tk mbuddur. Bunun qarlnda insann vzifsi is bu
razl grmk, grdynn hmiyytini dnmk v bu dnclrin sonunda Allaha tslim olaraq kr edn qul olmaqdr.
Bilin ki, Allahn Elisi aranzdadr. gr o, bir ox ilrd
siz gzt getsydi, tinliy drdiniz. Lakin Allah siz
iman sevdirmi, onu qlbiniz gzl gstrmi, sizd kfr,
gnaha v asi olmaa qar nifrt oyatmdr. Doru yolda
olanlar da bunlardr. Bunlar Allahn ltf v nemti saysinddir. Allah bilndir, mdrikdir. (Hucurat sursi, 7-8)
Sonra onlar Allaha zlrinin hqiqi himaydarna qaytarlacaqlar. Hkm yalnz Ona mxsusdur v O, n tez haqqhesab kndir. De: Acizan v gizlic: gr bizi bundan
qurtarsan, lbtt ki, kr ednlrdn olarq, dey yalvardnz zaman sizi qurunun v dnizin zlmtlrindn
xilas edn kimdir? De: Ondan v btn sxntlardan sizi
Allah xilas edir. Sonra siz rik qoursunuz. (nam sursi,
62-64)
217
SADQ
Vdin sadiq, doru szl
(Budur) Allahn vdi. Allah z vdin xilaf xmaz. Amma
insanlarn ksriyyti bilmir. (Rum sursi, 6)
Allah insanlar yaratm, onlara yaxl mr edib pislikdn kindirn elilr v bu elilrl birlikd doru yolu gstrn kitablar
gndrmidir. Bu kitablardan Quran Allahn insanlar qaranlqdan
iqla, doru yola xarmaq n gndrdiyi son haqq kitabdr.
Quranda Allah zn inananlara da, inanmayanlara da bzi vdlr
vermidir. Bu vd inkarlar n dnyada tin dolanq, axirtd
is sonsuza qdr zab kcklri chnnmdir. Ancaq bu dqiq hqiqt ehtimal vermyn inkarlar Allahn vd etdiyi zabla qarlamayacaqlarn znn edirlr. Byk yanllq iind olan bu
insanlara Allah bel buyurur:
Onlar sndn zabn tez glmsini istyirlr. Allah z vdin
sla xilaf xmaz... (Hcc sursi, 47)
nananlara vd ediln is dnyada da, axirtd d mmnun qalacaqlar hyatdr v onlar Allahn bu vdini yerin yetircyin tam
iman edirlr. Allah dnyada saleh qullarna olan vdini Quranda bel
bildirmidir:
Allah sizlrdn iman gtirib yax ilr grnlr vd etmidir
ki, zlrindn vvlkilri varislr etdiyi kimi, onlar da yer
znn varislri edck, mminlr n onlarn znn byndiyi dinini mhkmlndirck v onlarn qorxusunu sonra
arxaynlqla vz edckdir... (Nur sursi, 55)
Mminlr axirt n vd ediln is sonsuza qdr mmnun ya-
218
ALLAHIN SMLR
ayacaqlar hyatdr. Bu hyat Allahn aq vdidir v bhsiz,

Allah vdindn dnmz. Aylrd bel buyurulur:
man gtirib saleh mllr ednlri is altndan aylar axan,
iind bdi qalacaqlar cnnt balarna daxil edcyik.
(Bu,) Allahn gerk vdi saysind olacaqdr. Sznd
Allahdan daha doruu kim ola bilr? (Nisa sursi, 122)
Rbbinin klam hm doruluq, hm d dalt baxmndan
tamamlanmdr. He ks Onun klmlrini dyi bilmz.
O, eidndir, grndir. (nam sursi, 115)
De: Allah doru syldi. Odur ki, brahimin hnif dininin
ardnca gedin. O, mriklrdn deyildi. (Ali-mran sursi,
95)
Ey Rbbimiz! z elilrinin vasitsi il biz vd etdiklrini
ver v qiyamt gn bizi rsvay etm! bhsiz ki, Sn vdindn dnmzsn! (Ali-mran sursi, 194)
Gy yarlaca zaman; dalar dalaca zaman; elilr vaxt
tyin olunaca zaman (deyilckdir): Verilmi mhlt hans
gn qdrdir? (Deyilckdir): Ayrd etm gnndk!
Sn ayrd etm gnnn n olduunu bilirsnmi? (Qiyamti)
yalan sayanlarn o gn vay halna! (Murslat sursi, 9-15)
219
SAQ
Chnnm atan
Gnahkarlar is chnnm susam olduqlar halda qovub apararq. (Mrym sursi, 86)
nsan Allaha qul olmaq n yaradlm v bu qulluq vzifsini

yerin yetirib yetirmycyinin snanmas n dnyaya gndrilmidir. Dnyada ehtiyac olan hr eyi Allah yaratm, zn nvbnv nemtlr bx etmidir. Amma insanlarn bir qismi Allahn
verdiyi btn nemtlr baxmayaraq, yaradl mqsdini unutmu
v nankorluq etmi, syan etmilr.
lbtt, insanlarn dnyada etdiklri syan qarlqsz qalmayacaq, nki Allah sonsuz dalt sahibidir. Allah zn inkar edn, tkbbrlnn inkarlarn urayacaqlar sonu aadak aylri il
bildirmidir:
(Onlarn mli) firon nslinin v onlardan vvlkilrin mlin bnzyir. Onlar Bizim aylrimizi yalan hesab etdilr,
Allah da onlar gnahlarna gr yaxalad. Allah iddtli cza
verndir. Kafirlr de: Siz tezlikl mlub olacaq v chnnm toplanlacaqsnz! Ora n pis yataqdr! (Ali-mran
sursi, 11-12)
Aylrd bildirildiyi kimi, alaldlaraq toplu kild chnnm
atlan inkarlarn oradak pemanlqlar da Quranda bildirilmidir.
Dnyada yaadqlar hyat boyu zlrin Allaha qulluq etmk n
saysz frst verilmi, xatrlatmalar glmi, amma onlar yen d z
evirib tkbbrlnmilr. Bunun nticsi olaraq bu xslrin hesab
gnnd vziyytlrinin nec olaca aylrd bel xbr verilir:
220
ALLAHIN SMLR
... Sn zalmlar zab grdklri zaman: Qaytmaa bir yol

yoxdurmu? deyn grcksn. (Chnnm) qarsna gtirildiklri zaman sn onlarn zlillikdn balarn aa salb
gzucu gizlin-gizlin baxdqlarn grcksn. Mminlr deycklr: bhsiz ki, ziyana urayanlar Qiyamt gn zlrini v aillrini itirnlrdir. Hqiqtn, zalmlar daimi
zab iind olacaqlar. (ura sursi, 44-45)
nkar ednlrin axirtd qarlaacaqlar bu vziyyt Allahn insanlar zrindki sonsuz daltinin bir tcllisidir. Bir ayd hr insann yalnz layiq olduu il qarlq grcyi bel bildirilmidir:
Hqiqtn, Allah zrr qdr d olsa zlm etmz. gr (qulun
grdy i) yax ml olarsa, (Allah) bunu artrar v z trfindn byk mkafat verr. (Nisa sursi, 40)
Bu stn daltinin bir gryi olaraq Allah iman ednlr bnzri
olmayan nemtlrl dolu sonsuz cnntlri ltf edck. Quranda btn hyatn Rbbimizin rizasn qazanmaq n keirn mminlr
bu mjd bel bildirilir:
man gtirib saleh mllr ednlr mjd ver ki, onlardan
tr altndan aylar axan cnnt balar vardr. Hr df
onun meyvlrindn onlara ruzi verildikc: Bu ki, vvlc
biz veriln ruzidir! deycklr. Halbuki, onlara oxar verilckdir. Onlardan tr orada pak zvclr var v onlar
orada bdi qalacaqlar. (Bqr sursi, 25)
221
SAN
Snti, sonsuz gzlliklri
sntinin iind yaradan
Sn dalara baxb onlar hrktsiz durmu gman edrsn, halbuki onlar bulud kediyi kimi keib gedrlr. (Bu,)
hr eyi kamil kild edn Allahn iidir. bhsiz ki, O,
etdiklrinizdn xbrdardr. (Nml sursi, 88)
Yer znd yaradlan canl v cansz hr varlqda stn aln,

sonsuz elmin bir ox dlilin rast glmk mmkndr. bhsiz,
bunlar Allahn Alim siftinin tcllilrindndir. Ancaq bu varlqlarda
diqqt kn ox hmiyytli bir xsusiyyt daha var: ox inc snt.
Allahn Sani sifti yaratd hr ey son drc estetik bir grn,
qsursuzluq, inc v bnzrsiz bir snt, uyunlama v dizayn olaraq ks olunur. Msln, insan bdnini aradrsaq, qsursuz v skiksiz kild dizayn edildiyini grrik. Btn orqanlar lazmi
yerlr yerldirilmi, msln, gzlrin yeri il sin qfsind qorunan ryin yeri hm bir ox hikmt gr tyin olunmu, hm d
gz n xo grnck kild yaradlmdr. nsan bdninin xarici
grnnd simmetriyan tmin edn qzl nisbtdn bhs etmk
mmkndr. Nec ki, rssamlar kdiklri killrd bu qzl nisbtdn istifad edirlr. Bel ki, hr insann az, burnu, gzlri son drc inc nisbtl lazm olduqlar yer yerldirilmidir. Bdndki
simmetriya da ilk baxda hr ksin diqqtini czb edir.
Allah bir-birindn frqli canllarda Sani siftini ks etdirn detallar yaratmdr. He birinin xarici grn bir baqasna bnzmir. Tropik zonaya mxsus quun qanadlarnda, ya da iyin
222
ALLAHIN SMLR
yarpaqlarnda fosforlu rnglr istifad edilrkn kpnyin qanadlarnda ox frqli tonlar yaradlmdr. Eyni kild, srnnl quun
v ya dniz canlsnn grnts d bir-birindn tamam frqlidir.
Bitkilr almind d Allahn sonsuz sntini mahid etmk
mmkndr. Bel ki, Yer znd sizin n yaratd mxtlif
rngli eylri d (siz ram etdi)... (Nhl sursi, 13) aysind bildirildiyi kimi, Allah bir-birindn frqli milyonlarla nv bitki v ik
yaratmdr. Hamsnn qoxusu, formas, rngi, simmetriyas frqlidir. Sadc bir iyin, msln, bir shlb iyinin bel, blk, yzlrl frqli grnd, frqli rngd nv var. Eyni kild, hr hans
bir gln bir-birindn frqli oxlu rngi v bu rnglrin d z ilrind frqli tonlar var. bhsiz, bu rnglr, tonlar, naxlar aq-akar bir sntin nmunsidir.
Allah bu qdr frqli grntd, amma hr biri ox estetik olan
nvlri gstrrk sntindki sonsuzluu insanlara gstrmidir. Dilsydi, hr canl nvndn sadc bir nv d yarada bilrdi. Lakin
bir ne nv yaradaraq insanlar heyrtlndirn snt meydana gtirmidir. lbtt, bu snti kitab shiflrind tsvir etmk, skiksiz
olaraq nmayi etmk mmkn deyil. nki insan dnya zrind
ban evirdiyi hr yerd bu sntin nmunlri il qarlaacaq.
Allah qsursuz yaradandr.
Mgr Allahn quruda olanlar v z mri il dnizd zn
gmilri siz ram etdiyini grmrsnmi? Gy d z izni olmadan yer dmsin dey, O tutub saxlayar. Hqiqtn,
Allah insanlara fqtlidir, mrhmtlidir. (Hcc sursi, 65)
223
SALAM
Hr cr thlklrdn qullarn salamatla xaran,
cnntdki qullarna salam edn
Mtkbbirdir. Allah irk qoduqlarndan ox ucadr. (Hr
sursi, 23)
Allah zn inananlara sonsuz cnnti mjdlmidir. Ancaq nzrdn qarlan bir hqiqt var ki, iman ednlr yalnz axirtd deyil,
dnyada da gzl bir hyatla mkafatlandrlmlar. Allah dnyadak
v axirtdki bu mjdni Quranda bel bildirmidir:
Sizd olan nemtlr tknck, Allahn drgahnda olan nemtlr is daim qalacaqdr. Sbirli olanlara etdiklri yax
mllr gr mkafatlarn vercyik. Mmin olaraq yax
i grn kii v qadnlara, lbtt, gzl hyat bx edck v
etdiklri n yax mllr gr onlar mtlq mkafatlandracaq. (Nhl sursi, 96-97)
bhsiz, dnyadak v axirtdki gzl hyat qullar zrind
sonsuz fqt sahibi olan Allahn Salam siftinin tcllilrindndir.
Dnyada gzl hyat yaayan, Rbbimiz qulluq edib etdiyi saleh
mllrdn cr qazanan mmin axirtd d raz salnm olaraq cnnt girck. Allah smimi qullarnn axirtd qarlaacaqlar mhiti
Quranda bel xbr vermidir:
Cnnt mttqilr yaxnladrlacaq, uzaqda olmayacaqdr.
Budur siz vd ediln. O, hr bir z tutan, (Onun mrin)
riayt edn mrhmtli (Allahdan) (Onu) grmdn qorxan
224
ALLAHIN SMLR
v (Allaha) ynlmi qlbl gln kimslr ndr. Ora

sa-salamat daxil olun! Bu, bdiyyt gndr. Orada onlar
n istdiklri hr ey hazrlanmdr. stlik, hzurumuzda
bundan da art vardr. (Qaf sursi, 31-35)
Allahn Salam sifti, eyni zamanda, cnnt qbul etdiyi qullarna salam vermsi mnasna da glir. Allah Yasin sursinin 58-ci
aysind stlik, Rhmli Rbb: Salam, - deyck klind
buyuraraq cnnt girn insanlara salam vercyini bildirir. bhsiz, Allahn salam mminlr n ola bilck n byk mjddir.
Aylrd bel buyurulur:
Biz sni ancaq mjd vern v xbrdarlq edn kimi gndrdik. (Furqan sursi, 75)
Kora, olaa, xsty tinlik yoxdur. Sizin znz d z evlrinizd, yaxud atalarnzn evlrind, yaxud analarnzn
evlrind, yaxud qardalarnzn evlrind, yaxud baclarnzn evlrind, yaxud milrinizin evlrind, yaxud bibilrinizin evlrind, yaxud daylarnzn evlrind, yaxud
xalalarnzn evlrind, yaxud aarlar llrinizd olan evlrd, yaxud dostlarnzn evlrind yemk yemkdn he bir
gnah glmz. Bir yerd, yaxud ayr-ayrlqda yemyinizd
d he bir gnah yoxdur. Evlr daxil olduunuz zaman znz Allah drgahndan brkt v xoluq dilyn bir salamla salamlayn. Allah aylri siz bel izah edir ki, dnb
danasnz! (Nur sursi, 61)
225
SM
Eidn
Hqiqtn, zlrin bir dlil glmdn Allahn aylri barsind mbahis ednlrin rklrind byklk iddiasndan baqa bir ey yoxdur. Onlar he vaxt buna atmayacaqlar. Sn Allaha sn! Hqiqtn, O, eidndir,
grndir. (Mmin sursi, 56)
nsana ah damarndan daha yaxn olan Allah hm hr eyi grn,

hm d eidndir. Allah kainatdak hr ssi eidir. Ucsuz-bucaqsz
kosmosda byk srtl irlilyn qalaktikalarn, planetlrin, meteoritlrin sslrini eitdiyi kimi, mikro almd yaayan v insanlarn
gzl sla gr bilmycyi milyardlarla canlnn da ssini eidir.
nki z btn bunlar yaradandr. Allah torpan altnda yarlan
toxumun da, smada axan imyin d, yer dn bir ya damlasnn v ya uan quun qanad ssini d eidir. Bu hqiqt Dedi
ki: Rbbim gyd v yerd deyiln szlri bilir. O, eidndir, bilndir! (nbiya sursi, 4) aysi il bizlr bildirilmidir. bhsiz,
Allahn byklynn v qdrtinin dlillrindn biri btn kainatdak canl v cansz btn sslri eyni anda eitmsidir.
Allah yaayan btn insanlarn zn gizlic ynlrk etdiklri
btn dualar eyni anda eidir v eyni anda qarlq verir. Nec ki,
bir baqa ayd: Qullarm sndn Mnim barmd sorusalar,
Mn (onlara) yaxnam, Mn yalvarann duasn yalvard vaxt
qbul edrm... (Bqr sursi, 186) -dey bildirmidir. Allah qatnda zaman v mkan olmad, Allah hr an hr yerd olduu n
bu, Ona ox asandr. Eyni zamanda, gizli pltlarn, danqlarn da
hamsn eidir.
226
ALLAHIN SMLR
Allah rklri rprrk zn dua ednlrin, gizlic ynlib dnnlrin sslrini eitdiyi kimi, syan ednlrin, inkar ednlrin d
sslrini, qurduqlar planlarn n hssas nqtlrini d eidrk bilir.
Onun elmi hr yeri hat etmi, he bir canl Ondan gizli bir sz bel
dey bilmmi v dey d bilmyck. Axirtd azndan xan hr
szn qarsna gtirildiyini grnc bunu daha yax anlayacaq.
De: Allah qoyub siz n bir zrr, n d bir fayda ver bilmyn eylrmi ibadt edirsiniz? Allah eidndir, bilndir.
(Maid sursi, 76)
Rbbi onun duasn qbul etdi v onlarn hiylsini ondan
uzaq etdi. Hqiqtn, O, eidndir, bilndir. (Yusif sursi, 34)
Gylrd v yerd n varsa, Allaha mxsusdur. Allah zngindir, triflayiqdir. gr yer zndki btn aaclar qlm
olsayd, dniz d (mrkkb olub) ardndan ona yeddi dniz
d qatlsayd, yen d Allahn szlri qurtarmazd. Hqiqtn, Allah qdrtlidir, mdrikdir. Sizi yaratmaq v diriltmk
ancaq bir adam yaratmaq v diriltmk kimidir. Hqiqtn,
Allah eidndir, grndir. Mgr Allahn gecni gndz,
gndz d gecy qatdn, myyn olunmu vaxtadk
hrkt edn gni v ay ram etdiyini, stlik, Allahn, n
etdiklrinizdn xbrdar olduunu grmrsnmi? (Loman
sursi, 26-29)
227
AF
fa vern
Xstlndiyim zaman mn fa vern Odur. (ra
sursi, 80)
nsann acizliyini qavrad v n qdr mhtac olduunu n ox

anlad zamanlardan biri d xst olduu vaxtlardr. Allah insana
bu duyunu yaatmaq n bir-birindn frqli yzlrl xstlik yaratmdr. Hr xstliyin insan zrind meydana gtirdiyi fiziki v
ruhi tsirlr bir-birindn ox frqlidir. Ancaq hams hikmtli yaradln dlilidir. Gzl bel grlmyn bir virusun insan tannmayacaq hala gtirmsi, bdn girn bir mikrobun, bzn diaqnozunun
qoyula bilmmsi Allahn gcnn n aq dlillrindndir. Elm
adamlarnn tk bir virusu ortadan qaldrmaq n apardqlar tcrb v aradrmalar Allahn yaratmadak stnlyn gstrir.
Xstliyi vern Allah olduu n bu xstliyin kemsi d ancaq Allahn dilmsi il olur. Allah dildiyi tqdird afi sifti il
verdiyi xstliyi ortadan qaldrr. Nec ki, Allah dilmdikc btn
dnyann hkimlri, n inkiaf etmi texnoloji cihazlar, kf ediln
n son drmanlar toplansa, yen d o adamn xstliyinin yaxlamas qeyri-mmkndr. stifad ediln drmanlarn hams xstliyin
yaxlamas n vsildir. gr Allah dilyrs, ttbiq olunan malicni vsil edrk adamn yaxlamasna izn verr. Nec ki, Allah
dilmdikc ox sad grnn xstlik d adamn lmn sbb
ola bilr.
Bu vziyytd insann vzifsi z acizliyinin yannda Rbbimizin
sonsuz gcn grmk v tinlik kdiyi hr an Ondan kmk di-
228
ALLAHIN SMLR
lmkdir. Mmin bilmlidir ki, he vaxt Allahdan baqa kmki

v vli tapa bilmyck. Hz. yyub bu mvzuda Quranda nmun
gstriln, Allaha tslimiyyti il triflnn elidir. Hz. yyubun
eytan trfindn zn toxundurulan tinlik qarsnda gstrdiyi
gzl xlaq, sbir v tvkkl btn mminlr nmun olmudur.
Mvzu il laqdar ayd bel buyurulur:
yyubu da (yada sal!) Bir zaman o, Rbbin yalvarb demidi: Mn, hqiqtn d bla dar olubdur. Sn rhmlilrin n rhmlisisn! (nbiya sursi, 83)
Bu arn ardndan Allah onun duasn eitmi v onu bu tinlikdn qurtarmdr. Hz. yyub is sbir etmnin v yalnz Allaha
ynlib dnmnin byk crini almdr.
O, hm dirildir, hm d ldrr. Siz yalnz Ona qaytarlacaqsnz. Ey insanlar! Rbbinizdn siz bir yd-nsiht,
kkslrd olana bir fa, mminlr doru yolu gstrn rhbr v mrhmt glmidir. De: (Bunlar) Allahn ltf v
mrhmti saysinddir! Qoy, onlar sevinsinlr. Bu ki, onlarn ydqlarndan daha xeyirlidir. (Yunis sursi 56-58)
Rbbin bal arsna bel tlqin etdi: Dalarda, aaclarda v
(insanlarn) dzltdiklri ardaqlarda zn ptklr hr.
Sonra btn meyvlrdn ye v Rbbinin asanladrd yollarla get. (O arlarn) qarnlarndan trkibind insanlar
n fa olan mxtlif rngli bal xr. Hqiqtn, bunda
dnn adamlar n dlillr vardr. (Nhl sursi, 68-69)
229
F
fati
Yoxsa onlar Allahdan qeyrilrinimi zlrin fati etdilr? De: gr onlar he bir ey malik deyillrs v he
bir ey anlamrlarsa, bs nec olsun? De: fat btnlkl Allaha mxsusdur. Gylrin v yerin hkmranl
da Ona mxsusdur. Sonra siz Ona qaytarlacaqsnz. (Zumr sursi, 43-44)
Allaha rik qoaraq iman ednlr Onun hzura gtirildiklri zaman mtlq bir fatinin fatin snacaqlarn v o fatinin
zlrin kmk edcyini znn edirlr. nanclarna gr, bu fati
bzn onlarn gnahlarn z boynuna gtrck, bzn d onlar mdafi edck. Buna gr, dnya hyatnda daima bu fatini raz
etmy alr, daim onu zikr edirlr. Halbuki, bu onlarn znnidir v
sla ba vermyck. Allah bir ox aysind hesab gnnd -Allahn
dilmsi xaricind- he kimin he kim fat ed bilmycyini bildirmidir. Bu aylrdn biri beldir:
Dinlrini oyun v ylnc sayanlar v dnya hyatnn aldatd xslri trk et. Bununla xatrlat ki, he ks qazandqlarna gr zn mhv mhkum etmsin. Allahdan
baqa onun n bir hamisi, n d bir havadar olacaqdr. O,
n cr fidy vers d, ondan qbul olunmayacaq. (nam sursi, 70)
O gn he kim he kiml dost deyil, he kim d bir baqasnn
gnahn yklnmz. Allah ancaq zndn mmnun olduu adamn
fat ed bilcyini sylyir. Bu adam da yalnz dorunu sylyck. nkar ednlr n o gn n kmki, n d fati var. He
230
ALLAHIN SMLR
kim baqasnn vzin he n dy bilmz. O gn he bir dstk,

he bir al-veri v he bir fat yoxdur. He bir insann Allahdan
baqa vlisi v fatisi d yoxdur...
Gylri, yeri v onlarn arasndaklar alt gnd yaradan,
sonra da r ucalan Allahdr. Sizin Ondan baqa n bir haminiz, n d bir fatiniz vardr. Mgr dnrk ibrt
gtrmycksiniz? (Scd sursi, 4)
O gn insanlar he bir yana meyil etmdn carnn arxasnca
yeriycklr. r-Rhmann qarsnda sslr ksilck v sn
yalnz plt eidcksn. O gn r-Rhmann izn verdiyi v
sz demsin raz olduu xslrdn baqa he kimin fati
fayda vermyckdir. Allah onlarn glcyini d, kemiini
d bilir. Onlarn elmi is Onu ehtiva ed bilmz! (O gn)
zlr (bdi) yaayan, (yaradlanlarn) Qyyumu (olan Allah)
qarsnda zlil bir grkm alacaq. Gnaha batanlar is ziyana urayacaqlar. Mmin olub yax ilr grn xslr is
n haqszlqdan, n d naqislikdn qorxacaqlar. (Taha sursi
108-112)
Onun qarsnda, izn verdiyi kslrdn baqa he kimin fati fayda vermz. Nhayt, (mlklrin) qlbindn qorxu
keib getdikd onlar: Rbbiniz n buyurdu? dey soruarlar, digrlri is: Haqq (buyurdu)! O, ucadr, bykdr! dey cavab verrlr. (Sba sursi, 23)
231
ARH
Aan
Mgr Allahn kksn slam n ad v Rbbinin
nura ynltdiyi xs (kafirl eyni ola bilrmi)? Qlbi
Allahn zikrin qar srt olanlarn vay halna! Onlar, hqiqtn, aznlq iinddirlr. (Zumr sursi, 22)
Allahn v axirtin varl aq-akardr. Ancaq buna baxmayaraq, insanlarn oxu iman etmir. Hqiqi imann ry yerlmsi is
ancaq yuxardak ayd bildirildiyi kimi, Allahn insann kksn
slam n amas il mmkndr. Bel ki, iman Allahn insana
verdiyi n byk nemtdir. Allahn smimi qullar zrindki fzli
v rhmti olmasa, he birinin qurtulmas mmkn olmazd. Allah
insanlar yaradarkn onlara pisliy ynldn nfsi vermi, lakin bununla brabr, nfs d fcurunu (srhd tanmaz gnah v pisliyi)
v ondan kinmyi ilham edrk smimi qullarnn doru yola atmalarn tmin etmidir.
Adamn vicdan vasitsi il atd bu doru yol, lbtt, smimi
imana sahib insanlara veriln bir nemtdir. Allah baqa aylrd bu
nemti bel xbr verir:
Lakin Allah siz iman sevdirmi, onu qlbiniz gzl gstrmi, sizd kfr, gnaha v asi olmaa qar nifrt oyatmdr.
Doru yolda olanlar da bunlardr. Bunlar Allahn ltf v
nemti saysinddir. (Hucurat sursi, 7-8)
Btn dlillr baxmayaraq, nec yaradldn unudaraq inkara
sapanlarn vziyyti is frqlidir. Allah vicdanndan istifad etmyn,
nfsin uyan bu insanlarn rklrini slama amayacaq. Allahn bu
232
ALLAHIN SMLR
xslr n Quranda verdiyi hkm beldir:

Hqiqtn, kafirlri qorxutsan da, qorxutmasan da, onlar
n frqi yoxdur, iman gtirmzlr. Allah onlarn qlblrini
v qulaqlarn mhrlmi, gzlrin d prd kmidir.
Onlar n byk bir zab vardr. (Bqr sursi, 6-7)
Nfsinin istyini ilahildirn xsi grdnm? Allah elmi
saysind onu aznla sald, qulan v qlbini mhrldi,
gzn d prd kdi. Allahdan baqa kim onu doru yola
ynld bilr? Mgr dnb anlamrsnz? (Casiy sursi,
23)
Mgr Biz snin n kksn amadqm? Ykn sndn
gtrmdikmi? (Onlar) belini bkrd. Biz adn sn gr
ucaltmadqm? Szsz ki, hr tinliyin ardnca asanlq glir.
Hqiqtn, hr tinliyin ardnca asanlq glir. (lrini) qurtaran kimi (Allah yolunda) al! Rbbin z tut! (nirah
sursi 1-8)
Allah kimi doru yola ynltmk ists, onun kksn slam
n aar, kimi azdrmaq ists, onun kksn, sanki o, gy
xrm kimi daraldar v sxntl edr. Allah iman gtirmynlri belc rzalt salar. (nam sursi, 125)
233
HD
ahid olan, hr zaman v hr yerd hazr olan
De: Mniml sizin aranzda Allahn ahid olmas yetr.
Hqiqtn, O, qullarndan xbrdardr, grndir. (sra
sursi, 96)
Allah zli v bdidir. Mtlq olan tk varlqdr. Zamana v mkana tabe deyil. Buna gr d kemi v glck anlaylar Allah
qatnda eynidir. Allah kemid olan btn hadislri d, glckd
ba verck hadislri d bilir. Kainatn ilk yaradld andan etibarn, yox olaca qiyamt gnn qdrki son ana qdr hr ey ahiddir.
Yaanan hr hadisni, sylnn hr sz bilir. Allah qatnda gizli
olan he n yoxdur. Onun n gndzn iql da, gecnin qaranl da birdir. Allah gecnin qaranlnda gizlnnlrin, bir yer yaraq pldaanlarn btn danqlarna da ahiddir. Cahil olan
insan gec qaranlnn gnahlarn gizlycyin, he kimin grmycyin v bilmycyin inanr. Halbuki, Allah insana hr an, hr
yerd ahiddir. Tk olanda da, milyardlarla insann arasnda olanda
da insann vziyyti Allah qatnda eynidir. Quranda bu vziyyt bel
xbr verilir:
Mgr Allahn gylrd v yerd olan hr eyi bildiyini grmrsn? nfrin arasnda gedn el bir xlvti shbt
yoxdur ki, (onlarn) drdncs, be nfrin d altncs O
olmasn. str bundan az, istrs d ox olsunlar harada
olursa olsunlar, (Allah) onlarn yanndadr. Sonra qiyamt
gn onlara n etdiklrini xbr verckdir. Allah hr eyi
bilir. (Mcadil sursi, 7)
234
ALLAHIN SMLR
Allah btn insanlarn hr an, hr saniy rklrindki niyyt,

allarndan ken hr dncy ahiddir. Dnyada insanlarn yaadqlar hr hadisy ahid olan Allah hesab gnnd onlara mllrinin tam qarln skiksiz verck. Allahn zn grmycyini, danqlarn eitmycyini znn ednlr v gizli gnahlarnn
qarlarna he vaxt xmayacan dnnlr qiyamt gnnd n
qdr yanldqlarn anlayacaqlar. nki Allah insann doulduu
andan son nfsini verdiyi lm anna qdr yaad hr hadisy
btn detallar il ahid olmudur. O gn Allah onlarn hamsn
dirildck v etdiklri mllri onlara xbr verckdir. Allah
onlar hesaba alm, onlar is unutmular. Allah hr ey ahiddir (Mcadil sursi, 6) aysi il bildirdiyi kimi, insann ildiyi
hr ml axirtd tam qarln grck. Aylrd bel buyurulur:
Sn hans bir id olsan, Qurandan n oxusan, siz n i grsniz, banz ona qararkn Biz siz ahid olarq. Yerd v
gyd zrr qdr bir ey Rbbindn gizli qalmaz. Bundan
daha kiiyi v daha byy yoxdur ki, aq-aydn yazda olmasn. (Yunis sursi, 61)
Fqt Allah sn nazil etdiyin ahiddir. O, bu (Quran) z
elmi il nazil etmidir. Mlklr d ahiddirlr. ahid olaraq
Allah kifaytdir. (Nisa sursi, 166)
Onlara vd etdiyimiz (zabn) bzisini sn gstrsk v yaxud
da (gstrmdn nc) sni ldrsk, yen d onlarn dn
Bizdir. Hm d Allah onlarn n etdiklrin ahiddir. (Yunis
sursi, 46)
(Qurann) haqq olduu onlara aydn olana qdr, Biz dlillrimizi onlara hm kainatda, hm d onlarn zlrind mtlq gstrcyik. Mgr Rbbinin hr ey ahid olmas kifayt deyil? (Fussilt sursi, 53)
235
KUR
z razl n ediln yax ilr
daha gzli il qarlq vern
gr Allaha gzl bir borc versniz, O, bunu sizin n
qat-qat artrar v sizi balayar. Allah krn vzini
verndir, Hlimdir. (Tabun sursi, 17)
bhsiz, Allah yer znd insanlara saysz nemt vermi v

bunlarn qarlnda da yalnz kr etmlrini mr etmidir. Allah
brahim sursinin 7-ci aysind krn hmiyytin bel diqqt
kir: O zaman Rbbiniz bildirmidi: gr kr etsniz, siz
(olan nemtimi) artraram, yox gr nankorluq etsniz, (bilin ki,)
Mnim zabm iddtlidir.
lbtt, Allahdan gln btn nemtlr vz olaraq kr etmyn insann mkafat axirtd skiksiz verilck. Bu, Allahn
sonsuz daltinin tcllisidir. Ancaq Allah qullarna qar ox fqtli
v mrhmtlidir. Allah baqa bir aysind bel hkm etmidir:
Hqiqtn, Allah zrr qdr d olsa zlm etmz. gr yax
ml olarsa, bunu artrar v z trfindn byk mkafat
verr. (Nisa sursi, 40)
Yuxardak ayd d grndy kimi, Allah nankorluq edni
zabla czalandracaq, ancaq yaxlq ednlrin crini d qat-qat artracaq. Kim Allah n xeyir i grs, hesab gnnd daha gzli
il qarln alacaq. Kim Allah n savab i grs, hesab gnnd
daha yaxs il qarlaacaq.
man gtirib yax ilr grn qullarna Allahn mjd verdiyi (nemt) budur. De: Mn sizdn bunun vzind qo-
236
ALLAHIN SMLR
humluq sevgisindn baqa bir ey istmirm. Kim bir yaxlq ets, onun savabn artrarq. Hqiqtn, Allah balayandr, krn vzini verndir. (ura sursi, 23)
(Allah) onlara mkafatlarn tam olaraq versin, stlik d
onlara z ltfn artrsn. Hqiqtn, O, balayandr, krn vzini verndir. (Fatir sursi, 30)
Onlar deycklr: Qm-qssni bizdn uzaq edn Allaha
hmd olsun! Hqiqtn, Rbbimiz balayandr, krn
vzini verndir. (Fatir sursi, 34)
De: Hqiqtn, Rbbim istdiyinin ruzisini bol edr, (istdiyininkini d) azaldar. Lakin insanlarn oxu (bunu) bilmir.
Sizi biz yaxnladra bilck n var-dvltiniz, n d ouluanzdr. Ancaq iman gtirib yax ilr grnlr istisnadr.
Mhz onlarn mkafatlar etdiklri mllr gr qat-qat artrlacaq v onlar (cnntdki) mnzillrind asud yaayacaqlar. (Sba sursi, 36-37)
Kimdir o xs ki, Allaha gzl bir borc versin, O da onun
n bunu qat-qat artrsn? Onun n ox dyrli bir mkafat da vardr. O gn sn mmin kiilrin v mmin qadnlarn nurunun onlarn nlrindn v sa trflrindn yayldn grcksn. (Onlara:) Bu gn sizin mjdniz
(aaclar) altndan aylar axan cnnt balardr. Siz orada
bdi qalacaqsnz! (deyilck.) Bu, byk uurdur. (Hdid
sursi, 11-12)
237
TVVAB
Tvblri qbul edib gnahlar balayan
Yalnz tvb ednlr islah ednlr v byan ednlr istisnadr. Mn onlarn tvbsini qbul edrm. Mn tvblri
qbul ednm, rhmliym! (Bqr sursi, 160)
Allahn aylrind d bildirdiyi kimi, insan cahil v nankor olaraq yaradlmdr. Hr an shv ed, gnah ily, ziflik gstr bilr.
Hm d zn daim Allaha syan etmy svq edn, vsvs vermy alan dmni - eytan - var. Ancaq insana bu mnfi xsusiyytlr gr edcyi shvlri dzltmk n yol gstrilmidir:
tvb etmk...
Yuxarda da ifad etdiyimiz kimi, insan hr an shv ed, gnah
ily v ya vsvsy qapla bilr. Ancaq n qdr byk shv ets
d, z n dn yolu var. Allah smimi olaraq tvb edn qullarnn tvblrini qbul edir v onlar balayr. Buna gr, insan
kemiind n qdr qafil olsa bel, midsizliy qaplmas doru olmaz. Allah Quranda bel xbr verir:
De: Ey Mnim zlrin qar hddi am qullarm! Allahn
rhmindn midinizi zmyin. bhsiz ki, Allah btn gnahlar balayr. O, hqiqtn, balayandr, rhmlidir!
(Zumr sursi, 53)
Ancaq btn bunlarla birlikd unudulmamal ox hmiyytli bir
hqiqt var:
Allah ancaq o kslrin tvblrini qbul edir ki, onlar avamlqlar zndn pis i grdkdn sonra tezlikl tvb edirlr.
Allah onlarn tvblrini qbul edr. Hqiqtn, Allah biln-
238
ALLAHIN SMLR
dir, mdrikdir. Gnah ilr grmkd davam ednlrdn birin lm gldiyi zaman: Mn indi tvb etdim! deynlrin d, kafir kimi lnlrin d tvbsi qbul deyildir. Biz
onlar n zc bir zab hazrlamq. (Nisa sursi, 17-18)
Yuxardak aylrd d bildirildiyi kimi, Allah ancaq smimi qullarnn tvblrini qbul edir. nki tvb hqiqi pemanlq v eyni
gnah bir daha tkrar etmmk qrar il mna qazanr. ks halda,
btn hyatn Allahn mrlrin syan edib, eytana aldanaraq keirmi birinin lml qarlad anda geryi anladndan tr
davranlarn dyidirmsinin mnas olmayacaq. Bel ki, bu haqda
Quranda fironun smimiyytsiz tvbsindn bu cr bhs edilmidir:
Biz srail oullarn dnizdn keirtdik. Firon v onun qounu
zlm v dmnilik mqsdil onlar tqib etdilr. Nhayt
batd vaxt dedi: srail oullarnn iman gtirdiklrindn
baqa ilah olmadna inandm. Mn d mslmanlardanam! ndimi? Sn ki vvllr asilik etmi v fsad trdnlrdn olmudun. (Yunis sursi, 90-91)
Geri qalm nfri d (balad). Htta yer z z geniliyin baxmayaraq, onlara dar glmi, rklri sxlm v
yqin bilmidilr ki, Allahdan, ancaq Onun zn snmaqdan baqa arlri yoxdur. Sonra peman olsunlar dey,
onlarn tvbsini qbul etdi. Hqiqtn, Allah tvblri qbul
edndir, rhmlidir. (Tvb sursi, 118)
gr Allahn siz ltf v mrhmti olmasayd, Allah tvblri qbul edn v mdrik olmasayd, (yalan dananlar
Allahn lntin glrdilr). (Nur sursi, 10)
239
VAHD
Tk olan, xsind, siftlrind,
ilrind, adlarnda, hkmlrind,
sla orta v ya bnzri, tay olmayan
Sizin ilahnz tk bir ilahdr; Ondan baqa ilah yoxdur; O,

Rhmandr, Rhimdir. (Bqr sursi, 163)
Allahn byklyn qavramayan insanlar Allaha brabr gclr tapmaa alm v bunun nticsind gzlrind bytdklri
eylr ibadt etmilr. Bzisi ox parlaq v gcl grdy n Gni daha stn tutmu v ona ibadt etmi, bzisi d ulduzlarn qarsnda yilmidir. Htta bzilri btn acizliklrin baxmayaraq,
zlrinin d gc sahibi olduqlarn iddia etmy csart etmilr. Quranda hz. brahiml Allahn gc v birliyi mvzusunda mbahis
edn adam bu mvzuya verilck n sas nmundir. Hz. brahim
is Allaha kimsnin ortaq ola bilmycyini bel bir rnkl isbat
etmidir:
Allahn verdiyi hakimiyyt gr brahim il Rbbi barsind hctln ksin (hvalatn) bilmirsnmi? brahim:
Mnim Rbbim hm dirildir, hm d ldrr! dedikd:
Mn d hm dirildir, hm d ldrrm! demidi. brahim: Allah gni mriqdn gtirir. Sn d onu mribdn
gtir! dedikd, o kafir ab qalmd. Allah zalm qvm
doru yola ynltmz. (Bqr sursi, 258)
Allahdan baqa ilahlar tapmaq yalnz kemid yaayan insanlara mxsus olan alszlq deyil. Bu dvrd d bir ox insan Allaha
ortaq qoaraq, Onun yoldann v bnzrinin ola bilmycyini in-
240
ALLAHIN SMLR
kar edir. Bu xslr blk trafda Gn, ulduzlar v s. kimi btlr

semmidir, amma onlar da zlri kimi aciz olan digr insanlara v
ya dyr verdiklri mtlr (znginlik, gzllik, gc v s.) sitayi
edirlr. Msln, btn hyatlarn znginlik, mal-mlk ld etmk
n keirir v bu zaman Allahn zlrindn raz olub-olmadn
he dnmrlr. Allah insanlarla, digr varlqlarla brabr tuturlar
ki, bu da aq-akar irkdir.
Allah yaradandr. He kim Gni qrbdn gtir bilmz, he
kim kosmosda fvqlad bir srtl genilnn kainat dayandra bilmz, he kim gy v yeri tuta bilmz v he kim yoxdan bir insan
yarada bilmz. Bunlar ancaq kainatda tk olan v tay-bnzri olmayan Allah ed bilr. Yaradanla yaradlan is sla bnzr deyil. Quranda irk qoanlarn acizliyindn bel bhs edilir:
ala bilmzlr. (Bunu etmk) istyn d aciz qalar, istniln
d! (Hcc sursi, 73)
tapdlar v (bu) yaradl onlara bnzr grnd? De: Hr
eyi yaradan Allahdr. O, tkdir, qalib glndir. (Rd sursi,
16)
... Mrym olu sa Msih ancaq Allahn elisi, Onun Mrym gndrdiyi klmsi v Onun trfindn bir ruhdur.
Allaha v Onun elilrin iman gtirin v: (lah) dr!
demyin. (Batil qidniz) son qoyun! (Bu,) sizin n xeyirli
olar. Hqiqtn, Allah tk lahdr! O, pakdr, mqddsdir,
vlad olmaqdan uzaqdr. Gylrd v yerd n varsa, Ona
mxsusdur. Qoruyan olaraq Allah yetr. (Nisa sursi, 171)
241
VARS
Srvtlrin hqiqi sahibi
Biz xo gzran il qrrlnn ne-ne hri mhv
etdik. Budur onlarn yurdlar. zlrindn sonra bzilrindn baqa he ks sakin olmad. Onlara Biz varis olduq.
(Qss sursi, 58)
nsanlar dnyadak hyatlar boyunca daima qazanmaa, znginliklrini, mal v mlklrini artrmaa alrlar. Htta bzi insanlar
hyat boyunca baqa he bir mqsd axtarmadan, varlnn gerk
sbbini he dnmdn shr-axam daha oxunu ld etmk urunda alrlar. Ancaq bu insanlarn qulaqard etdiklri bir hqiqt
var:
De: Siz mllri baxmndan n ox ziyana urayanlar barsind xbr verimmi? O kslr haqqnda ki, onlarn dnya
hyatndak sylri boa xmdr. nki onlar zlynd
yax ilr grdklri gmannda idilr. (Khf sursi, 103104)
Bli, bu insanlar hyatlar boyu bo bir mqsd urunda sy gstrirlr. Lakin bir gn blk d he gzlmdiklri bir anda lm mlklri glir v Allahn mri il onlarn canlarn alr. Hamnn qibt
etdiyi byk srvt sahib olan bu insanlar yalnz bir bez sarlaraq
torpan bir ne metr altna basdrlr v axirt gedrkn mrlri
boyu qazandqlar he nyi zlri il apara bilmirlr. Torpan iin
lpaq bdnlrindn baqa he n qoyulmur. Onlar istslr d evlri, avtomobillri, btn mallar, torpaqlar v vladlar gerid qalr.
Axirtd yanlarnda olan is yalnz tqvalar v Allaha olan yaxnlqlardr.
242
ALLAHIN SMLR
Onlardan sonra yer zn varis olan is yalnz Allah v Onun

zngin etdiyi smimi qullardr. Yuxarda da ifad etdiyimiz kimi,
insan n qdr ists bel, mal-mlkn, dnyadak etibarna, znginliyin sonsuza qdr sahib ola bilmz. lindki hr ey ona qsa
bir mddt istifad etmsi n dnyada veriln nemtlrdir. Ancaq
bu nemtlri vern Allah dildiyi zaman adamn cann alar v mal
dnyada, bdni d torpaqda buraxlaraq Allahn hzuruna xarlar...
bhsiz ki, Biz hm dirildir, hm d ldrrk v varis olan
da Bizik. (Hicr sursi, 23)
Zkriyyan da (yada sal!) Bir zaman o, yalvarb demidi:
Ey Rbbim! Mni tnha buraxma. Sn varislrin n yaxssan! (nbiya sursi, 89)
Onlar Bizim hzurumuza glcklri gn nec yax eidck,
nec d yax grcklr! Lakin zalmlar bu gn aq-aydn
aznlq iinddirlr. Sn onlar iin bitmi olaca pemanlq kilck gnl qorxut! ndi onlar hl qfltddirlr v
iman gtirmirlr. bhsiz ki, yer v onun stnd qalanlara
tkc biz sahib xacaq. Onlarn qayd Biz olacaqdr.
(Mrym sursi, 38-40)
Biz xo gzran il qrrlnn ne-ne hri mhv etdik.
Budur onlarn yurdlar. zlrindn sonra bzilrindn baqa
(orada) he ks sakin olmad. Onlara Biz varis olduq. (Qss
sursi, 58)
243
VAS
Hr eyi hat edn, geni olan
Ey iman gtirnlr! Sizlrdn hr kim dinindn dns,
znn sevdiyi v Onu sevn, mminlr qar mlayim,
kafirlr qar is srt olan, Allah yolunda cihad edn v
tn ednin tnsindn qorxmayan bir camaat gtirr.
Bu, Allahn ltfdr, onu istdiyin verr. Allah hat
edndir, bilndir. (Maid sursi, 54)
Allahn geniliyi btn kainat hat etmidir. Yoxluqdan varl

yaradan Allah mkana tabe deyil, btn mkanlardan mnzzhdir.
nki mkan da yaradan Allahdr. Bzi cmiyytlrd Allahn
gylrd olduu dncsi hakimdir. Allaha dua etdiklrind insanlar zlrini gy evirrk batil bir inanca ynlirlr. Hqiqt is Quranda bildirilmidir:
Mriq d, mrib d Allahndr! Hans smt ynlsniz,
Allahn z orada olar. Hqiqtn, Allah hat edndir, bilndir. (Bqr sursi, 115)
Halbuki, Allah Quranda gylrin v yerin Rbbi olduunu bizlr
bildirir. Btn geniliy sahib olann da z olduunu sylyir. Allah
hr yeri hat etmidir. Allahn mlk genidir. Nemtlri tknmz,
rhmtinin srhdi yoxdur, balamas da ox geni olandr. Qullarnn btn ehtiyaclarn onlar he bir ey etmdn qarlayan
Allahn rhmti v mrhmti sonsuzdur.
Qyyum sifti xsusil mminlr zrind ox tclli edir. Yuxarda da ifad etdiyimiz kimi, Allahn rhmti v mrhmti son
drc genidir. nanan qullarn rhmti il hat etmidir v dnyada onlar btn dmnlrdn qoruyur. Msln, insanlardan b-
244
ALLAHIN SMLR
zilri din zrr vermk qsdi il mminlr nemtlrin glmsin

mane olmaa, onlara tinlik yaratmaa alrlar. Mnafiqlr:
Allahn Elisi yannda olanlara bir ey vermyin ki, dalb
getsinlr! (Munafiqun sursi, 7) - deyrk inananlara zrr ver
bilcklrini znn edirlr. Halbuki, mnafiqlrin grmzlikdn gldiklri bir gerk var: Allah dildiyi qulunu geni rhmt xzinsindn zngin edr. nki gylrin v yerin xzinlri Onundur.
Allahn geni rhmt sahibi olduu bir ayd bel bildirilir:
Yalnz sizin dininizin ardnca glnlr inann ki, kims siz
verilnin bnzri verilmsin, yaxud Rbbinizin yannda siz
dlil gtirmsinlr. De: bhsiz ki, doru yol Allahn
haqq yoludur! De: bhsiz ki, ltf Allahn linddir v
onu istdiyin verir! Allah hat edndir, bilndir. (Ali-mran sursi, 73)
Gylrd v yerd n varsa, Allahndr. (Bu, Allahn) pislik
ednlr mllrinin czasn vermsi, yaxlq ednlri is
n gzli il mkafatlandrmas ndr. Onlar kiik gnahlar istisna olmaqla, byk gnahlardan v iyrnc mllrdn
kinirlr. Hqiqtn, snin Rbbin geni mfirt sahibidir.
O, sizi torpaqdan yaradanda da, siz analarnzn btnind
reym halnda olanda da sizi yax tanyrd. znz tmiz
xartmayn! nki O, kimin qorxduunu yax bilir. (Ncm
sursi, 31-32)
245
VDUD
Yax qullarn sevn, onlar rhmt v
razlna atdran, yaxud sevilmy v
dostluu qazanlmaa layiq olan
O, ox balayandr, ox sevndir. (Bruc sursi, 14)
Allah insanlar zn qulluq etmlri n yaratmdr. Lakin

buna baxmayaraq, bzilri Allah inkar edir, bzilri d ln qdr
tam smimiyytl Ona sadiq qalr. Allah zn vfa gstrn qullarna ox yaxndr, dua etdiklri zaman onlar eidir v qarlq verir,
bir tinlikl qarladqlar zaman daim onlarn yanndadr. Allah
iman ednlri hyatlarnn hr dvrnd kmyi il dstklyir.
nsann dnya hyatnda qazana bilcyi n byk nemtlrdn
biri Allahn dostluudur. Allahn sevdiyi qullar son drc rfli
v sekin hyat yaayrlar. Bel insanlar hr zaman heyranlq v tqdir qazanan stn xlaqa sahib olurlar.
Allah sevimli qullarn z rhmtin qovudurur, onlarn cnnt
girmlrin izn verir. Peymbrlr v saleh mminlr Allahn sevgisini qazanm ox qiymtli insanlardr. Onlar da Allah ox sevir
v yalnz Onun mmnuniyytini qazanmaq n hyatlarn davam
etdirirlr. bhsiz, Allahn bir insan sevmsi v onu dost olaraq
semsi insana veriln n byk nemtlrdn biridir.
Rbbinizdn balanma dilyin, sonra Ona tvb edin. Hqiqtn, Rbbim rhmlidir, sevndir. (Hud sursi, 90)
ALLAHIN SMLR
246
VHHAB
Hdiyysi ox olan, qarlqsz hdiyy edn
Yoxsa gcl v stn olan, qarlqsz balayan Rbbinin xzinlri onlarn yanndadrm? (Sad sursi, 9)
Daha vvl d bhs etdiyimiz kimi, Allah mminlr cnntd

sonsuz xobxtlik vd etmi v bu sonsuz xobxtliyi dnya hyatlar
snasnda da balatmdr. Saleh qullarn dnyada da gzl bir hyatla yaadacan vd etmidir. Buna gr, smimi mminlrin Rbbimizdn istycklri he bir eyin srhdi yoxdur. Mminlr
zlrini Allaha yaxnladracaq, Onu xatrlamalarn, Ona kr etmlrini tmin edck hr eyi srhdsiz olaraq isty bilrlr. lbtt, Allah bu istklr dildiyi kild qarlq verr v mminlr
n Rbbimizin razl hmi n xeyirli kild olar. Bu mvzuda
Quranda veriln bir nmun hz. Sleymann duasdr. Bir ayd hz.
Sleymann: Hqiqtn, mn mal sevgisini Allah zikr etmkdn tri sedim (Sad sursi, 32) - dediyi v daha sonra baqa bir
ayd bel dua etdiyi bildirilmidir:
O dedi: Ey Rbbim! Mni bala v mn el bir sltnt
ver ki, mndn sonra he kim nsib olmasn. Hqiqtn,
Sn bx ednsn. (Sad sursi, 35)
Yuxardak ayd grndy kimi, hz. Sleyman Allahdan he
kim nsib olmayan sltnt istmi v Rbbimizi Vhhab sifti il
anmdr. nki bilir ki, Allah smimi qullarna dnyada v axirtd
qarlqsz olaraq hdiyy edn, ildiklri saleh mllrin qarln
qat-qat artrandr. Bir ayd bel buyurulur:
Ey Rbbimiz! Bizi hidayt yoluna ynltdikdn sonra qlbimizi sapdrma v biz z trfindn mrhmt bx et. Hqiqtn, Sn bx ednsn. (Ali-mran sursi, 8)
247
VKL
zn tvkkl ednlrin iini dzldib, onlarn ed
bilcyindn daha yaxsn tmin edn
Onlar: tat edirik! deyirlr. Snin yanndan xb getdikd is onlarn bir qismi geclr snin dediyinin ksin
tdbir grrlr. Allah onlarn geclr n etdiklrini yazr.
Onlardan z dndr v Allaha tvkkl et! Qoruyan olaraq
Allah yetr. (Nisa sursi, 81)
Allah imanl, smimi qullarna qarladqlar hr cr vziyytd

zn gvnmlrini sylyir. Nec ki, btn peymbrlr Allahn
dinini izah edrkn bir ox tinlikl qarlam, xitab etdiklri birliklr ox vaxt onlara dmnlikl qar xmlar. Ancaq elilr
Allahn birliyini, Onun mr v qadaalarn izah etm mvzusunda
hr zaman csur v qrarl olmular. Hmi Allah vkil tutmu,
yalnz Onun mmnuniyytini axtarmlar.
Allah dinin kmk ednlr kmk edcyini Quranda bizlr
bildirmidir. lbtt ki, mminlrin qarsnda onlara qar mbariz
aparan, eytan izlyn birliklr daim olur. Bu birliklr mminlr
mane olmaq n geni hatli planlar qura bilirlr. ncidn szlr
v bhtanlarla mminlrin vqlrini qrmaa alrlar. Amma he
bir zaman istdiklri olmur. Onlarn gvndiyi eylr Allahn gc
v sonsuz al yannda etibarszdr. Allah qurduqlar hr plan n inc
detalna qdr biln v grndir. Allah kfrn tllrini pozur. Allah
zn dost etmi, sbirli v qrarl mminlr kmk edir. n gzl
ntic il mminlri mvffqiyyt qovudurur. Bu, son drc metafizik, sla inkarlarn anlaya bilmycyi v sahib ola bilmycyi
248
ALLAHIN SMLR
byk bir gcdr. Mtvkkil mminlr bu sayd maddi v mnvi

chtdn byk qvvt qazanm olurlar. Allah Quranda yalnz
zn ynln qullarnn qazand gcl laqdar aylrd bel buyurur:
Yax ml sahibi olub zn Allaha tslim edn xs n
mhkm dstkdn yapm olar. Btn ilrin sonu Allaha
qaydr. (Loman sursi, 22)
(Bzi) adamlar onlara: Camaat siz qar (ordu) toplaybdr,
onlardan qorxun! dedilr. Bu, onlarn imann daha da artrd v onlar: Allah biz yetr. O, n gzl qoruyandr!
dedilr. (Ali-mran sursi, 173)
Allah vkil tutmalarnn qarl is hr zamank kimi zfr
olmudur. Aylrd bel buyurulur:
Onlar zlrin he bir pislik toxunmadan Allahn nemti v
mrhmti saysind geri dndlr v Allahn razlna tabe
oldular. Allah byk ltf sahibidir. (Ali-mran sursi, 174)
O, mriqin v mribin Rbbidir. Ondan baqa mbud yoxdur. El is Onu himayi gtr! (Mzzmmil sursi, 9)
De: Allahn bizim n yazdndan baqa bizim bamza
he n glmz. O, bizim himaydarmzdr. Qoy mminlr
Allaha tvkkl etsinlr! (Tvb sursi, 51)
249
VL
man gtirnlrin dostu
Allah iman gtirnlrin himaydardr, onlar zlmtlrdn
nura xarr. Kafirlrin dostlar is tautlardr, onlar nurdan zlmt salarlar. Onlar od sakinlridirlr v orada
bdi qalacaqlar. (Bqr sursi, 257)
nsann hm dnyada, hm d axirtd yegan hqiqi dostu var.

Bu dost onu he vaxt buraxb getmir, sla trk etmir, hr tinlikd
yanndadr v ona kmk edir. Doulduu gndn ldy gn qdr
daim onunla birlikddir. Onu dmnlrin qar qoruyur. Onun n
hr ksdn daha etibarldr, daim qarlqsz bx edndir. bhsiz,
bu dost Rbbimiz olan Allahdr. Allah mminlrin n ox gvndiyi,
n yaxn dostudur. zn inanan insanlar hr cr skiklikdn v
shvdn tmizlyir, onlara ox sekin hyat v axirtd d he tknmyck olan mlk vd edir.
nsan mr boyu hqiqtn gvncyi, hr vziyytd tinliyini aradan qaldran, zngin v mqtdir insan, ya da gc axtar
iinddir. Lakin bunu axtararkn onsuz da zn yaratm, hyatn
davam etdirmsini tmin edn byk qvvt sahibi, hr eyi etmy
qadir olan Rbbimizi unudur. zn pislikdn baqa he bir xeyri
olmayan, axirtd d cnntd mlk sahibi olmasna mane olan eytan dost seir, bu, onun n qaranlq dnyann balancdr.
Allaha iman edn, imannda da smimi olan insanlar is artq
he mlubiyyti olmayan rfli v xeyirli hyat yaayrlar. nki
Allah inananlara dinin v szlrin sadiq olduqlar mddt rzind
zfr nsib edck. sl byk qarl is axirtd onlara verck.
250
ALLAHIN SMLR
Allah inananlarn dnyada v axirtdki tk gerk dostudur.

Allahn vli sifti aylrd bel xbr verilir:
Allah sizin dmnlrinizi daha yax tanyr. Himayi olaraq
Allah kifayt edr! Yardm olaraq Allah yetr. (Nisa sursi,
45)
O zaman sizlrdn iki dst ruhdan dmy hazr idilr.
Allah is onlarn yardms oldu. Qoy mminlr Allaha tvkkl etsinlr. (Ali-mran sursi, 122)
(nsanlar) midlrini ksdikdn sonra ya endirn v z
mrhmtini yayan Odur. O, himayidir, triflayiqdir. (ura
sursi, 28)
Yoxsa onlar: O, Allaha qar yalan uydurdu, deyirlr?
gr Allah ists, snin qlbin mhr vurar. Allah batili
silib yox edr v haqq z szlri il brqrar edr. bhsiz
ki, O, kkslrd olanlar bilndir. Qullarnn tvbsini qbul
edn, gnahlar balayan v sizin n etdiyinizi biln Odur.
O, iman gtirib yax mllr ednlrin duasn qbul edr
v z ltfn onlara artrar. Kafirlr n is iddtli zab
hazrlanmdr. gr Allah z qullarna bolluca ruzi versydi,
onlar yer znd hddi aardlar. Lakin O, istdiyi eyi qdrinc gndrir. Hqiqtn, O, z qullarndan xbrdardr,
grndir. (nsanlar) midlrini ksdikdn sonra ya endirn
v z mrhmtini yayan Odur. O, himayidir, triflayiqdir.
(ura sursi, 24-28)
251
ZLCLAL-VL-KRAM
Hm byklk sahibi,
hm krm v ikram sahibi olan
Clal v ikram sahibi olan Rbbinin ad n ucadr. (Rhman sursi, 78)
Dnyada insann xouna glck saysz nemt var. Allah qullarnn mmnun olaca mxtlif detallarla dnyan bzmidir. Ancaq
Allahn sonsuz krm v ltfkarln gstrcyi sl mkan cnntdir. Quranda tsvir ediln cnnt Onun sonsuz ikramn nmayi
etdirir.
Cnntin Quranda izah ediln n nzr arpan xsusiyytlrindn biri nfslrin arzulad hr eyin mminlr verilmsidir. Cnntin altndan aylar axr, yemklri v klgliklri daimidir, n isti,
n soyuqdur. Allah zndn bir rhmt olaraq saleh qullarn cnnt
baalarndak klgliklrd v bulaq balarnda saxlayacaq. Nvbnv incliklr v gzlliklr sahib olan cnntd mminlr arzuladqlar meyvlrdn v tdn bol-bol verilck.
Mminlr cnnt daxil olub saysz-hesabsz ruziy atarlar.
Hm d cnntd inananlar bir-birinin stnd tikilmi otaqlar gzlyir. Bu kklrin altndan aylar axr. Qzl-gm, ll-cavahiratla
bznmi taxtlar stnd oturacaq v traflarna tamaa edcklr.
Bu zaman ediln ikram da son drc ehtiamldr. Min (rab) dolu
piyallr, kuzlr v qdhlrl onlarn dvrsind hmicavan xidmti olanlar dolanacaqlar. Bu xidmtlr snasnda mminlrin geyimlri d son drc gz oxayandr. Quranda bel buyurulur:
... Onlar orada qzl bilrziklrl v incilrl bzdilck, libaslar da ipkdn olacaqdr. (Hcc sursi, 23)
252
ALLAHIN SMLR
bhsiz, Qurandak cnnt tsviri yuxarda izah ed bildiyimizdn ox stndr. Aadak aylr Allahn cnntdki sonsuz krmini v ikramn aq kild bildirir:
... Orada nfslrin istdiyi v gzlr xo gln hr ey olacaqdr. Siz orada bdi qalacaqsnz. (Zuxruf sursi, 71)
(Cnntd) hara baxsan, nemt v zmtli sltnt grrsn.
(nsan sursi, 20)
O, yeri mxluqat n ddi. Orada meyvlr v salxml
xurma aaclar vardr. Hminin saaql dnli bitkilr v xo
tirli iklr d vardr. El is Rbbinizin hans nemtlrini
yalan sayrsnz? (Rhman sursi, 10-13)
(Allah) iki mriqin v iki mribin Rbbidir. El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? O, qar-qarya gln iki dnizi bir-birin qovudurdu. Onlarn arasnda mane
vardr, onu ke bilmzlr. El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? Onlardan mirvari v mrcan xr. El
is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? Dnizd
dalar kimi, yelknlri qaldrlm halda zn gmilr d
Onundur. El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? (Yer) znd olan hr ks lm mhkumdur. Ancaq
Rbbinin zmtli v kramtli z bdidir. El is Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? Gylrd v yerd
olan hr ks Ondan dilyir. O, hr gn bir iddir. El is
Rbbinizin hans nemtlrini yalan sayrsnz? (Rhman sursi, 17-30)
253
ZAHR
Akar olan
O, vvldir, Axrdr, Zahirdir, Batindir. O, hr eyi bilndir.
(Hdid sursi, 3)
Allahn varlnn dlillri dnn hr insann rahatlqla tsbit

ed bilcyi qdr akardr, btn kainata yaylmdr. nsann
Allahn varln qavraya bilmsi n he bir aradrma etmdn,
yalnz iind yaad mhiti diqqtl aradrmas kifaytdir. nki
btn kainat yaradl dlillrini nmayi etdirn detallarla doludur.
n sadsindn n kompleksin qdr var olan btn sistemlr son
drc kompleks, aradrdqca daha ox sirri ortaya xaran yaradl
mczlri il doludur. Allah bu mczlrl laqdar Quranda bel
nmunlr vermidir:
Mgr onlar balar stndki gy baxb onu nec yaratdmz v nec bzdiyimizi grmrlrmi? Orada he bir yarq da yoxdur. Biz yeri ddik, orada mhkm dalar yerldirdik v gzoxayan bitkilrin hr nvndn yetidirdik.
(Qaf sursi, 6-7)
Mgr onlar (balar) zrind dst-dst prvazlanb (uan),
(hrdn d qanadlarn) yan qular grmrlrmi? Onlar
ancaq mrhmtli (Allah) saxlayr. bhsiz ki, O, hr eyi
grr. (Mlk sursi, 19)
bhsiz ki, toxumu da, rdyi d Allah atladr. O, ldn
diri xarr, diridn is l xarr. Budur Allah! Siz nec d
dndrilirsiniz! Dan yerini d O skr. O, gecni dinclik, gni v ay is hesablama (ls) etdi. Bu, qdrtli v biln
254
ALLAHIN SMLR
Allahn myyn etdiyi hkmdr. Qurunun v dnizin qaranlqlarnda yolu tapa bilsiniz dey, sizin n ulduzlar
yaradan Odur. Artq Biz aylri biln bir qvm izah edirik.
(nam sursi, 95-97)
bhsiz, yuxardak aylrd deyilnlr sadc bir ne mvzudur. Allah Quranda verdiyi daha bir ox rnkl qullarna z varln xatrladr. Mminlrin n hmiyytli xsusiyytlrindn biri
d traflarnda grdklri hr ey zrind drin dnmlri v nticd, Allahn varln v byklyn drk etmlridir. nki yuxarda da ifad etdiyimiz kimi, iind yaadmz kainatdak hr
detal insana znn yaradlm olduunu hiss etdirir.
Btn kainatn yaradcs olan Allahn byklyn, ucaln
drk edn al sahibi insan, lbtt ki, axirtd hesab vercyi
Allaha qar drin bir qorxu duyur v btn hyatn Onu raz etmy alaraq keirir. Bir ayd mminlrl laqdar olaraq bel
buyurulur:
O kslr ki, ayaq st olanda da, oturanda da, uzananda da
Allah yad edir, gylrin v yerin yaradlmas haqqnda dnr (v deyirlr:) Ey Rbbimiz! Sn bunlar bs yer
xlq etmmisn. Sn pak v mqddssn. Bizi odun zabndan qoru! (Ali-mran sursi, 191)
ala bilmzlr. styn d aciz qalar, istniln d! Onlar Allah
lazmnca qiymtlndirmdilr. bhsiz ki, Allah qvvtlidir,
qdrtlidir! (Hcc sursi, 73-74)
255
LAV BLM
TKAML YALANI
Darvinizm, yni tkaml nzriyysi yaradl hqiqtini inkar

etmk mqsdil irli srlm, ancaq uursuzluqla nticlnmi
elmdn knar cfngiyatdan baqa bir ey deyil. Canllarn cansz
maddlrdn tsadfn ml gldiyini iddia edn bu nzriyy kainatda v canllarda ox mczvi nizam olduunun elm trfindn
sbut edilmsi il v tkaml prosesinin sla ba vermdiyini gstrn 350 milyona yaxn fosilin taplmas il squt etmidir. Bellikl,
Allahn btn kainat v canllar yaratd elm trfindn d sbut
edilmidir. Bu gn tkaml nzriyysini dirltmk n dnya
sviyysind aparlan tbliat sadc elmi hqiqtlrin thrif olunmasna, trfli rhin, elm ad altnda sylniln yalan v saxtakarlqlara saslanr.
Ancaq bu tbliat hqiqti gizltmir. Tkaml nzriyysinin elm
tarixind n byk xta olmas son 20-30 il rzind elm dnyasnda
getdikc daha ucadan dil gtirilir. Xsusil 1980-ci illrdn sonra
aparlan tdqiqatlar darvinist iddialarn tamamil shv olduunu z
xarm v bu hqiqt bir ox elm adam trfindn dil gtirilmidir. AB-da biologiya, biokimya, paleontologiya kimi frqli sahlrl
mul olan bir ox elm adam darvinizmin sasszln grr, canllarn mnyini artq yaradlla aqlayrlar.
Tkaml nzriyysinin squtundan v yaradl dlillrindn digr bir ox srimizd btn elmi tfrratlar il bhs etmiik v etmy davam edirik. Ancaq hmiyyti baxmndan mvzudan
burada da bhs etmkd fayda var.
256
ALLAHIN SMLR
Darvini mhv edn tinliklr

Tkaml nzriyysi tarixi qdim yunanlara gedib xan bir tlim
olmasna baxmayaraq, XIX srd hrtrfli kild irli srld. Nzriyyni elm dnyasnn gndmin gtirn n mhm irlilyi
arlz Darvinin 1859-cu ild nr ediln Nvlrin mnyi adl kitab idi. Darvin bu kitabda dnyadak mxtlif canl nvlrini
Allahn ayr-ayr yaratdna qar xrd. Darvinin fikrinc, btn
nvlr ortaq cdaddan trmi v zaman rzind kiik dyiikliklrl
mxtliflmidilr.
Darvinin nzriyysi he bir konkret elmi tapntya saslanmrd;
znn d qbul etdiyi kimi, sadc bir mntiq yeritm idi. Htta
Darvin kitabndak Nzriyynin qarsnda duran tinliklr balql uzun blmd etiraf etdiyi kimi, nzriyy bir ox mhm suala
cavab ver bilmirdi.
Darvin nzriyysinin qarsndak tinliklr inkiaf edn elmin
stn glcyin, yeni elmi kflrin nzriyysini gclndircyin
mid edirdi. Bunu kitabnda tez-tez bildirirdi. Ancaq inkiaf edn
elm Darvinin midlrinin tam ksin, nzriyynin sas iddialarn
bir-bir sassz qoydu.
Darvinizmin elm qarsndak mlubiyytini sas balq altnda thlil etmk olar:
Nzriyy hyatn yer znd ilk df nec ortaya xdn sla
aqlaya bilmir.
Nzriyynin irli srdy tkaml mexanizmlrinin, slind, tkaml xarakterin malik olduunu gstrn he bir elmi tapnt yoxdur.
Fosillr tkaml nzriyysinin iddialarnn tam ksini gstrir.
Bu blmd bu sas bal sasl thlil edcyik.
257
Keilmz ilk pill: hyatn mnyi

Tkaml nzriyysi btn canl nvlrinin bundan txminn 3.8
milyard il vvl dnyada fantastik kild tsadfn meydana gln
birc canl hceyrdn trdiklrini iddia edir. Birc hceyrnin milyonlarla kompleks canl nvn nec ml gtirmsi v gr hqiqtn bu cr tkaml ba vermis, n n izlrinin fosillrd
taplmad nzriyynin aqlaya bilmdiyi suallardandr. Ancaq btn bunlardan vvl iddia ediln tkaml prosesinin ilk pillsi zrind dayanmaq lazmdr. Hmin ilk hceyr nec ortaya xmdr?
Tkaml nzriyysi cahillikl yaradl inkar etdiyin gr, hmin ilk hceyrnin he bir plan v nizam olmadan tbit qanunlar
rivsind tsadfn meydana gldiyini iddia edir. Yni bu nzriyyy sasn, cansz madd kortbii tsadflr nticsind ortaya
canl hceyr xarmaldr. Ancaq bu, mlum olan n tml biologiya
qanunlarna zidd iddiadr.
Hyat hyatdan glir

Darvin kitabnda hyatn mnyindn he bhs etmmidi.
nki onun dvrndki ibtidai elm anlay canllarn ox sad qurulua malik olduqlarn frz edirdi. Orta srlrdn bri spontane
generation adl nzriyyy sasn, cansz maddlrin tsadfn
birlrk canl varlq ml gtirmsin inanrdlar. Bu dvrd hratlarn yemk artqlarndan, sianlarn da budadan ml glmsi
geni yaylm dnc idi. Bunu sbut etmk n qrib tcrblr
aparlmd. irkli sginin stn bir az buda qoyulmu v bir mddt sonra bu qarqdan sianlarn ml glmsini gzlmidilr.
tin qurdlanmas da hyatn cansz maddlrdn trdiyin dlil
hesab edilirdi. Lakin daha sonra mlum olacaqd ki, tin stndki
qurdlar z-zlrindn ml glmirlr, milklrin gtirib qoyduu
gzl grlmyn srflrdn xrdlar. Darvin Nvlrin mnyi
258
ALLAHIN SMLR
adl kitabn yazd dvrd is bakteriyalarn cansz madddn

ml glmsi inanc elm dnyasnda geni kild qbul edilirdi.
Lakin Darvinin kitabnn nr edilmsindn be il sonra mhur
fransz bioloq Lui Paster tkaml sas vern bu inanc qti kild
tkzib etdi. Paster apard uzun elmi faliyyt v tcrblrd gldiyi nticni bel rh etmidi:
Cansz maddlrin hyat ml gtirmsi iddias artq qti
kild tarix gmlmdr. (Sidney Fox, Klaus Dose, Molecular Evolution and The Origin of Life, New York: Marcel
Dekker, 1977, sh. 2)
Tkaml nzriyysinin trfdarlar Pasterin kflrin uzun
mddt qar xdlar. Ancaq inkiaf edn elm canl hceyrsinin mrkkb quruluunu z xardqca hyatn z-zn ml glmsi
iddiasnn sasszl daha da aq kil ald.
XX srdki nticsiz sylr

XX srd hyatn mnyi mvzusunu tdqiq edn ilk tkaml
mhur rus bioloq Aleksandr Oparin oldu. Oparin 1930-cu illrd
irli srdy bzi tezislrl canl hceyrsinin tsadfn meydana
gl bilcyini sbut etmy ald. Ancaq bu faliyytlr uursuzluqla nticlnck v Oparin bu etiraf etmli olacaqd:
Tssf ki, hceyrnin mnyi tkaml nzriyysinin tamamil hat edn n qaranlq nqtdn ibartdir. (Alexander I. Oparin, Origin of Life, (1936) New York, Dover
Publications, 1953 (Reprint), sh. 196)
Oparinin yolunu davam etdirn tkamllr hyatn mnyi
problemini hll etmk n tcrblr aparmaa aldlar. Bu tcrblrin n mhuru amerikal kimya Stenli Miller trfindn
1953-c ild aparld. Miller ibtidai atmosferd mvcud olduunu
iddia etdiyi qazlar bir tcrbd birldirdi v bu qara enerji ve-
259
rrk zlallar tkil edn bir ne zvi molekul (amin turusu) sintezldi.
O illrd tkamll bal mhm mrhl kimi tandlan bu tcrbnin sassz olduu v tcrbd ttbiq ediln atmosferin yer rtlrindn ox frqli olduu sonrak illrd z xacaqd. (New
Evidence on Evolution of Early Atmosphere and Life, Bulletin of
the American Meteorological Society, c. 63, Kasm 1982, sh. 13281330)
Uzun skutdan sonra Millerin z d ttbiq etdiyi atmosfer mhitinin hqiqi olmadn etiraf etdi. (Stanley Miller, Molecular Evolution of Life: Current Status of the Prebiotic Synthesis of Small
Molecules, 1986, sh. 7)
Hyatn mnyi problemini aqlamaq n XX sr boyu gstriln btn tkaml sylr uursuzluqla nticlndi. San Diyeqo
Skrips nstitutundan mhur geokimya Cefri Bada tkaml
Earth jurnalnda 1998-ci ild drc ediln bir mqald bu hqiqti
bel qbul edir:
Bu gn XX sri arxada qoyarkn hl d XX srin balancndak n byk hll edilmmi probleml qar-qaryayq: hyat yer znd nec balayb. (Jeffrey Bada, Earth,
ubat 1998, sh. 40)
Hyatn kompleks quruluu

Tkamllrin hyatn mnyi il bal bu qdr xlmaz vziyyt dmsinin balca sbbi n sad hesab etdiklri canllarn
bu qdr mrkkb qurulua malik olmasdr. Canl hceyrsi insann
hazrlad btn texnoloji mhsullardan daha mrkkbdir. Bel ki,
bu gn dnyann n qabaqcl laboratoriyalarnda bel cansz maddlr birldirilrk ninki canl hceyr, htta hceyry aid birc
zlal da hasil etmk mmkn deyil.
260
ALLAHIN SMLR
Bir hceyrnin meydana glmsi n lazml rtlr sla tsadflrl aqlanmayacaq qdr oxdur. Lakin bunu aqlamaa he
ehtiyac yoxdur. Tkamllr hl hceyr sviyysin atmadan
xlmaz vziyyt drlr. nki hceyrnin sasn tkil edn
zlallarn tsadfn sintezlnm ehtimal riyazi chtdn sfrdr.
Bunun n sas sbbi budur ki, bir zlaln ml glmsi n
baqa zlallar da olmaldr. Bu sbb bir zlaln tsadfn mlglm ehtimaln tamamil aradan qaldrr. Ona gr, tkc bu fakt
tkamllrin tsadf iddiasn tkzib etmk n kifaytdir. Mvzunun hmiyytini qsaca aqlayaq:
- Fermentlr olmasa, zlal sintezln bilmz, fermentlr d zlaldr.
- Birc zlaln sintezlnmsi n 100- yaxn hazr zlal olmaldr. Ona gr, zlallarn olmas n zlallar lazmdr.
- Zlallar sintezlyn fermentlri DNT hazrlayr. DNT olmasa, zlal sintezln bilmz. Ona gr, zlallarn ml glmsi n DNT d lazmdr.
- Zlal sintezlm prosesind hceyrdki btn orqanoidlrin
mhm funksiyalar var. Yni zlallarn ml glmsi n
tam funksional hceyr btn orqanoidlri il birlikd mvcud olmaldr.
Hceyrnin nvsind yerln, genetik mlumat dayan DNT
molekulu is informasiya bankdr. nsan DNT-sindki informasiyan
kaza krmk istsk, hr biri 500 shifdn ibart 900 cildlik kitabxana ortaya xar.
Burada ox maraql dilemma da var: DNT ancaq bir sra xsusi
zlallarn (fermentlrin) kmyi il qoalaa bilr. Amma bu fermentlr d ancaq DNT-dki informasiya sasnda sintezlnir. Birbirlrindn asl olduqlarna gr, DNT-nin qoalamas n ikisi
d eyni anda mvcud olmaldr. Bu is hyatn z-zn meydana
261
glmsi ssenarisini xlmaz vziyyt salr. San Diyeqo Kaliforniya

Universitetindn mhur tkaml prof. Lesli Orcel Scientific
American jurnalnn 1994-c il oktyabr saynda bu hqiqti bel
etiraf edir:
Olduqca kompleks qurulua malik olan zlallarn v nuklein
turularnn (RNT v DNT) eyni yerd v eyni zamanda tsadfn ml glmlri hddindn artq ehtimaldan knardr.
Ancaq bunlarn biri olmadan digrini ld etmk d mmkn
deyil. Ona gr, insan mcburn hyatn kimyvi yollarla
meydana glmsinin tamamil qeyri-mmkn olduu nticsin glir. (Leslie E. Orgel, The Origin of Life on Earth, Scientific American, c. 271, Ekim 1994, sh. 78)
bhsiz ki, gr hyatn kortbii tsadflrl z-zn meydana
glmsi mmkn deyils, onda hyatn yaradld qbul edilmlidir.
Bu hqiqt sas mqsdi yaradl inkar etmk olan tkaml nzriyysini aq-aydn sassz edir.
Tkamln xyali mexanizmlri

Darvinin nzriyysini sassz edn ikinci sas cht nzriyynin tkaml mexanizmlri kimi irli srdy iki anlayn da, slind,
he bir tkaml gcn malik olmamasdr.
Darvin irli srdy tkaml iddiasn tamamil tbii seleksiya
mexanizmi il laqlndirmidi. Bu mexanizm verdiyi hmiyyt
kitabnn adndan da aq kild baa dlr: Nvlrin mnyi,
tbii seleksiya yolu il...
Tbii seleksiya tbii sem demkdir, tbitdki hyat urunda
mbarizd tbii rtlr uyun v gcl canllarn hyatda qalaca
dncsin saslanr. Msln, yrtc heyvanlar trfindn thlky mruz qalan bir maral srsnd daha srtl qaan marallar
hyatda qalacaq. Bellikl, maral srs srtl qaan v gcl frdlrdn ibart olacaq. Amma bu mexanizm marallarn tkaml keir-
262
ALLAHIN SMLR
msin sbb olmaz, onlar baqa bir canl nvn, msln, atlara
evirmz.
Ona gr, tbii sem mexanizmi he bir tkaml gcn malik
deyil. Darvin d bu hqiqti anlamd v Nvlrin mnyi adl
kitabnda: Faydal dyiikliklr ba vermdikc tbii sem he
bir ey ed bilmz, - demk mcburiyytind qalmd. (Charles
Darwin, The Origin of Species: A Facsimile of the First Edition,
Harvard University Press, 1964, sh. 184)
Lamarkn tsiri
Bs bu faydal dyiikliklr nec ba ver bilrdi? Darvin z dvrnn ibtidai elm anlay rivsind bu suala Lamarka saslanaraq
cavab vermy almd. Darvindn vvl yaam fransz bioloq
Lamarka gr, canllar hyatlar boyu keirdiklri fiziki dyiikliklri
sonrak nsl trrlr, nsildn-nsl toplanan bu xsusiyytlr nticsind yeni nvlr meydana glir. Msln, Lamarkn fikrinc, zraflr ceyranlardan tryiblr, hndr aaclarn yarpaqlarn
yemy alarkn nsildn-nsl boyunlar uzanmdr.
Darvin d buna bnzr misallar kmi, msln, Nvlrin mnyi kitabnda qida tapmaq n suya girn bzi aylarn tdricn
balinalara evrildiyini iddia etmidi. (B. G. Ranganathan, Origins?,
Pennsylvania: The Banner Of Truth Trust, 1988.)
Lakin Mendelin kf etdiyi v XX srd inkiaf edn genetika
elmi il qti kild sbut ediln genetika qanunlar qazanlm xsusiyytlrin sonrak nsillr trlmsi fsansini mhv etdi. Bellikl, tbii sem tkbana v tamamil tsirsiz mexanizm
olaraq qald.
Neodarvinizm v mutasiyalar
Darvinistlr is bu vziyyt bir x yolu tapmaq n 1930-
263
cu illrin sonlarnda masir sintetik nzriyyni v ya daha geni yaylm ad il neodarvinizmi ortaya atdlar. Neodarvinizm tbii semnin yanna faydal dyiiklik sbbi kimi mutasiyalar, yni
canllarn genlrind radiasiya kimi xarici amillr v ya transkripsiya
xtalar nticsind ml gln pozulmalar lav etdi. Bu gn d
elmi chtdn sassz olduunu bilmlrin baxmayaraq, darvinistlr
neodarvinist modeli mdafi edirlr. Nzriyy yer zndki milyonlarla canl nvnn, onlarn qulaq, gz, aciyr, qanad kimi saysz-hesabsz mrkkb orqanlarnn mutasiyalara, yni genetik
pozulmalara saslanan bir proses nticsind ml gldiyini iddia
edir. Amma nzriyyni arsiz qoyan bir aq elmi hqiqt var: mutasiyalar canllar tkmilldirmirlr, ksin, hr zaman canllara zrr verirlr.
Bunun sbbi ox saddir: DNT ox mrkkb qurulua malikdir. Bu molekula olan hr hans tsadfi tsir ancaq zrr verir. Amerikal genetik B.G. Ranqanatan bunu bel aqlayr:
Mutasiyalar kiik, tsadfi v zrrlidirlr. ox nadir meydana glirlr v n yax halda tsirsizdirlr. Bu xsusiyyt
mutasiyalarn tkaml xarakterli tsir meydana gtirmycyini sbut edir. Yksk drcd xsusilmi orqanizmd
meydana gln tsadfi dyiiklik ya tsirsiz, ya da zrrli
olur. Bir qol saatnda meydana gln tsadfi dyiiklik qol
saatn tkmilldirmz. Ona byk ehtimalla zrr verr v
ya n yax halda tsir etmz. Bir zlzl bir hri daha yax
hala salmaz, onu mhv edr. (Charles Darwin, The Origin
of Species: A Facsimile of the First Edition, Harvard University Press, 1964, sh. 179)
Bu gn qdr he bir faydal, yni genetik mlumat tkmilldirn mutasiya mahid edilmyib. Btn mutasiyalarn zrrli olmas akar edilib. Aydn olmudur ki, tkaml nzriyysinin
264
ALLAHIN SMLR
tkaml mexanizmi kimi gstrdiyi mutasiyalar, slind, canllar

sadc mhv edn, ikst edn genetik hadislrdir (insanlarda mutasiyann n ox rast glinn tsiri xrngdir). lbtt, mhvedici
mexanizm tkaml mexanizmi ola bilmz. Tbii sem is Darvinin
d qbul etdiyi kimi, tk bana he bir ey ed bilmz. Bu hqiqt
biz tbitd he bir tkaml mexanizminin olmadn gstrir. Tkaml mexanizmi olmadna gr, tkaml deyiln xyali proses
d ba vermyib.
Fosillr: ara-keid formalardan sr-lamt yoxdur

Tkaml nzriyysinin iddia etdiyi prosesin ba vermdiyinin
n aq gstricisi is fosillrdir.
Tkaml nzriyysin gr, btn canllar bir-birlrindn tryiblr. vvlcdn mvcud olan bir canl nv zaman rzind digrin evrilmi v btn nvlr bu kild ml glmilr.
Nzriyyy sasn, bu evrilm yz milyon illr davam edn uzun
dvr hat etmi v mrhl-mrhl irlilmidir. Bu tqdird iddia ediln uzun evrilm prosesi zaman saysz-hesabsz ara nvlr
ml glmli v yaamaldrlar.
Msln, kemid balq xsusiyytlrini damalarna baxmayaraq, bir trfdn d bzi srnn canl xsusiyytlrini qazanm
yar-balq, yar-srnn canllar yaamaldr v ya srnn xsusiyytlrini dayan, bir trfdn d bzi qu xsusiyytlri qazanm
srnn qular ortaya xmaldr. Bunlar bir keid prosesind olduqlar n ikst, yarmq, qsurlu canllar olmaldr. Tkamllr
kemid yaadna inandqlar bu nzri mxluqlar ara-keid formas adlandrrlar.
gr, hqiqtn, bu cr canllar kemid yaaybsa, onlarn say
v nv milyonlarla, htta milyardlarla olmaldr v bu caib canllarn qalqlarna mtlq fosil izlrind rast glinmlidir. Darvin
265
Nvlrin mnyind bunu bel aqlamdr:

gr nzriyym dorudursa, nvlri bir-biril laqlndirn saysz-hesabsz ara-keid nvlri kemid mtlq yaamaldr... Onlarn yaadnn dlillri d sadc fosil qalqlar
arasnda tapla bilr. (Charles Darwin, The Origin of Species, sh. 172, 280)
Ancaq bu stirlri yazan Darvin ara-keid formalarn he cr taplmadn bilir v bunun nzriyysi n byk problem olduunu
grrd. Ona gr, Nvlrin mnyi kitabnn Nzriyynin
qarsnda duran tinliklr (Difficulties on Theory) adl blmsind
bel yazmd:
gr, hqiqtn, nvlr digr nvlrdn yava dyiikliklrl tryibs, n n saysz-hesabsz ara-keid formasna
rast glmirik? N n btn tbit qarmaqarq vziyytd
deyil, mhz yerli-yerinddir? Saysz-hesabsz ara-keid formas olmaldr, bs n n yer znn oxsayl tbqlrind onlar tapmrq?... N n hr geoloji forma v hr
tbq bel qalqlarla dolu deyil? (Charles Darwin, The Origin of Species, sh. 172, 280)
Darvinin pu olan midlri

Ancaq XIX srin ortasndan indiy qdr dnyann hr trfind
qzn fosil aradrmalar aparlmasna baxmayaraq, ara-keid formalarna rast glinmmidir. Aparlan qaznt ilrind v tdqiqatlarda ld ediln btn tapntlar tkamllrin gzldiklrinin
ksin, canllarn yer znd birdn-bir, tam v qsursuz formada
ortaya xdqlarn gstrmidir.
Mhur ingilis paleontoloq Derek V. Eycer tkaml olmasna
baxmayaraq, bu hqiqti bel etiraf edir:
Problemimiz budur: fosillri hrtrfli tdqiq etdikd nvlr v
266
ALLAHIN SMLR
ya siniflr sviyysind bel daima eyni hqiqtl qarlarq;

mrhlli tkamll tkmilln deyil, birdn-bir yer znd
ml gln qruplar grrk. (Derek A. Ager, The Nature of
the Fossil Record, Proceedings of the British Geological Association, c. 87, 1976, sh. 133)
Yni fosil qeydlrind btn canl nvlri aralarnda he bir keid
formas olmadan, tam formada ani surtd ortaya xrlar. Bu, Darvinin fikirlrinin tam ksidir. Habel, bu, canl nvlrinin yaradldqlarn gstrn ox gcl dlildir. nki bir canl nvnn he
bir cdad olmadan, bir anda v qsursuz kild ortaya xmasnn
tk aqlamas var: o nv yaradlmdr. Bu hqiqt mhur tkaml bioloq Duqlas Futuyma trfindn d qbul edilir:
Yaradl v tkaml yaayan canllarn mnyi haqqnda
iki yegan aqlamadr. Canllar dnyada ya tamamil mkmml v tam formada ortaya xmlar, ya da bel olmamdr. gr bel olmamdrsa, bir dyiiklik prosesi
nticsind zlrindn vvl mvcud olan bzi canl nvlrindn tkaml keirrk meydana glmlidirlr. Amma gr
tam v mkmml formada ortaya xblarsa, onda sonsuz
gc sahibi olan bir al trfindn yaradlmlar. (Douglas
J. Futuyma, Science on Trial, New York: Pantheon Books,
1983. Sh. 197)
Fosillr is canllarn yer znd tam v mkmml formada ortaya xdqlarn gstrir. Yni nvlrin mnyi Darvinin hesab
etdiyinin ksin, tkaml deyil, yaradldr.
nsann tkaml nal

Tkaml nzriyysinin trfdarlarnn n ox gndm gtirdiklri msl insann mnyidir. Bununla bal darvinist iddia bu
gn yaayan masir insann meymunabnzr mxluqlardan trdi-
267
yini znn edir. 4-5 milyon il vvl balad frz ediln bu prosesd
masir insan il cdadlar arasnda bzi ara-keid formalarn yaad
iddia edilir. slind, tamamil fantastik olan bu ssenarid drd sas
kateqoriya var:
Australopithecus
Homo habilis
Homo erectus
Homo sapiens
Tkamllr insanlarn ilk meymunabnzr cdadlarna cnub meymunu mnasn vern Australopithecus adn veriblr.
Bu canllar, slind, nsli ksilmi meymun nvdr. Lord Solli Zukerman v prof. arlz Oksnard kimi ngiltr v AB-dan iki mhur
anatomun australopithecus nmunlri zrind apard hrtrfli
aradrmalar bu canllarn sadc nsli ksilmi meymun nvn aid
olduqlarn v insanlarla he bir bnzrlik tkil etmdiklrini gstrmidir. (Charles E. Oxnard, The Place of Australopithecines in
Human Evolution: Grounds for Doubt, Nature, c. 258, sh. 389)
Tkamllr insann tkamlnn sonrak mrhlsini d
homo, yni insan kimi tsnif edirlr. ddiaya sasn, homo srasndak canllar australopithecuslardan daha ox inkiaf ediblr. Tkamllr bu frqli canllara aid fosillri ardcl dzrk fantastik
tkaml sxemi qururlar. Bu sxem xyalidir, nki bu frqli siniflrin
arasnda tkaml xarakterli laq olmas sla sbut edil bilmmidir. Tkaml nzriyysinin XX srdki n mhm trfdarlarndan
biri olan Ernst Mayr: Homo sapiens uzanan zncir halqas, slind,
itib, - deyrk bunu qbul edir. (J. Rennie, Darwins Current Bulldog: Ernst Mayr, Scientific American, Aralk 1992)
Tkamllr ausrtalopithecus > homo habilis > homo erectus
> homo sapiens ardclln qurarkn bu nvlrin hr birinin daha
sonraknn cdad olmasn irli srrlr. Lakin paleoantropoloqlarn
268
ALLAHIN SMLR
son kflri australopithecus, homo habilis v homo erectusun dnyann mxtlif blglrind eyni dvrlrd yaadqlarn gstrir.
(Alan Walker, Science, c. 207, 1980, s. 1103; A. J. Kelso, Physical
Antropology, 1. bask, New York: J. B. Lipincott Co., 1970, s. 221;
M. D. Leakey, Olduvai Gorge, c. 3, Cambridge: Cambridge University Press, 1971, sh. 272)
Habel, homo erectus sinfin aid olan insanlarn bir qismi ox
masir dvrlr qdr yaayblar, homo sapiens neandertalensis v
homo sapiens sapiens (insan) il eyni mhitd birlikd mvcud olmular. (Time, noyabr 1996)
Bu is, lbtt, bu siniflrin bir-birilrinin cdad olduqlar iddiasnn sasszln aq kild ortaya qoyur. Harvard Universitetinin
paleontoloqlarndan Stiven Cey Quld, tkaml olmasna baxmayaraq, darvinist nzriyynin ddy bu xlmaz vziyyti bel
aqlayr:
gr bir-biri il paralel kild yaayan mxtlif hominid
(insanabnzr) sxemi varsa, onda bizim soy aacmza n
oldu? Aydndr ki, bunlarn biri digrindn try bilmz. Habel, biri digri il mqayis edildikd tkaml xarakterli inkiaf meyli gstrmirlr. (S. J. Gould, Natural History, c.
85, 1976, sh. 30)
Qsaca desk, KV-d v ya drsliklrd veriln bir cr fantastik
yar-meymun yar-insan canllarn rsmlri il, yni srf tbliat yolu
il dirldilmy allan insann tkaml ssenarisi he bir elmi
sas olmayan naldan ibartdir. Bu mvzunu uzun illr tdqiq edn,
xsusil australopithecus fosillri zrind 15 il aradrma aparan
ngiltrnin n mhur v hrmtli elm adamlarndan biri olan Lord
Solli Zukerman tkaml olmasna baxmayaraq, meymunabnzr
canllardan insana uzanan nsil aac olmad nticsin glmidir.
Zukerman maraql elm kalas da qurmudur. Elmi hesab etdiyi
269
elm sahlrindn elmdn knar qbul etdiyi elm sahlrin qdr axli cdvl kmidir. Zukermann bu cdvlind n elmi, yni konkret faktlara saslanan elm sahlri kimya v fizikadr. Cdvld
bunlardan sonra bioloji elmlr, daha sonra sosial fnlr glir. axlnmnin n knar ucunda, yni elmdn knar hesab ediln hissd
is Zukermann fikrinc telepatiya, altnc hiss kimi hissin fvqnd
olan qavrama anlaylar v bir d insann tkaml yerlir! Zukerman axlnmnin bu ucunu bel aqlayr:
Obyektiv reallq sahsindn xb bioloji elm frz ediln bu
sahlr, yni hissin fvqnd olan qavramaya v insann fosil tarixinin rh edilmsin daxil olduqda, tkaml nzriyysin inanan bir xs n hr eyin mmkn olduunu
grrk. Bel ki, nzriyylrin qti kild inanan bu xslrin ziddiyytli bzi rylri eyni anda qbul etmlri bel
mmkndr. (Solly Zuckerman, Beyond The Ivory Tower,
New York: Toplinger Publications, 1970, sh. 19)
nsann tkaml nal da nzriyylrin kor-koran inanan bir
sra insanlarn tapdqlar bzi fosillr haqqnda qabaqcadan ry verrk rh etmlrindn ibartdir.
Darvin formulu!
ndiy qdr thlil etdiyimiz btn dlillrl yana, istyirsinizs, tkamllrin nec cfng inanca malik olduqlarna bir d
uaqlarn bel anlayaca qdr aq misalla baxaq.
Tkaml nzriyysi canllarn tsadfn ml gldiyini iddia
edir. Ona gr, bu iddiaya sasn, cansz v ursuz atomlar birlrk vvlc hceyrni ml gtirmi v sonra eyni atomlar birlrk digr canllar v insan meydana gtirmilr. ndi dnk,
canllarn sasn tkil edn karbon, fosfor, azot, kalium kimi elementlri birldirdikd bir yn ml glir. Bu atom yn hans
270
ALLAHIN SMLR
prosesdn keirils d, birc canl bel ml gtirmz. styirsinizs,

bununla bal bir tcrb keirk v tkamllrin, slind, mdafi
etdiklri, amma ucadan syly bilmdiklri iddian onlarn adndan
Darvin formulu ad il nzrdn keirk:
Tkamllr oxlu sayda byk nin iin canllarn sasn
tkil edn fosfor, azot, karbon, oksigen, dmir, maqnezium kimi
elementlrdn bol miqdarda qoysunlar. Htta normal rtlrd mvcud olmayan, ancaq bu qarn iind lazml bildiklri maddlri
d bu nlr lav etsinlr. Qarqlarn iin istdiklri qdr amin
turusu, istdiklri qdr d zlal doldursunlar. Bu qarqlara istdiklri nisbtd temperatur v rtubt versinlr. Bunlar istdiklri
n yax texnoloji cihazlarla qardrsnlar. nlrin banda nzarti
kimi dnyann qabaqcl elm adamlarn qoysunlar. Bu mtxssislr
atadan oula, nsildn-nsl trlrk nvb il milyardlarla, htta
trilyonlarla il fasilsiz nlrin banda gzlsinlr. Bir canlnn
ml glmsi n hans rtlrin mvcud olmasn lazm bilirlrs,
hamsn ttbiq etsinlr. Ancaq n etslr d, o nlrdn sla bir canl
xara bilmzlr. Zraflri, aslanlar, arlar, blbllri, tutuquular,
atlar, delfinlri, gllri, shlb iklrini, zanbaqlar, qrnfillri,
bananlar, portaallar, almalar, xurmalar, pomidorlar, qovunlar,
qarpzlar, ncirlri, zeytunlar, zmlri, aftallar, tovuz qularn,
qrqovullar, rngarng kpnklri v bunlar kimi milyonlarla canl
nvndn he birini ml gtir bilmzlr. Ninki burada sadaladmz bir ne canln, bunlarn birc hceyrsini bel ld ed bilmzlr.
Qsaca desk, ursuz atomlar birlrk hceyrni ml gtir bilmzlr. Sonra yeni qrar verrk bir hceyrni iki yer blb,
sonra ardcl baqa qrarlar verib elektron mikroskopunu icad edn,
sonra z hceyr quruluunu bu mikroskop altnda tdqiq edn professorlar ml gtir bilmzlr. Madd ancaq Allahn stn ya-
271
ratmas il hyat qazanr. Bunun ksini iddia edn tkaml nzriyysi is ala tamamil zidd cfngiyatdr. Tkamllrin ortaya
atd iddialar zrind bir az dnmk yuxardak misalda gstrildiyi kimi, bu hqiqti z xarar.
Gz v qulaqdak texnologiya
Tkaml nzriyysinin qtiyyn aqlaya bilmdiyi digr msl is gz v qulaqdak stn duyu keyfiyytidir.
Gzl bal mvzuya kemzdn vvl Nec grrk? sualna
qsaca cavab verk. Bir cisimdn gln alar gzd tor qiaya trsin dr. Bu alar buradak hceyrlr trfindn elektrik siqnallarna evrilir v beyinin arxa hisssindki grm mrkzi adlanan
kiik nqty trlr. Bu elektrik siqnallar bir sra ardcl proseslrdn sonra beyindki bu mrkzd grnt kimi rh edilir. Bu mlumatdan sonra dnk: beyin ia qapaldr. Yni beyinin ii
qapqaranlqdr, iq beyinin yerldiyi yer gir bilmz. Grm mrkzi adlanan yer qapqaranlq, in dmdiyi, blk, he qarlamadnz qdr qaranlq yerdir. Ancaq siz bu zlmt qaranlqda
iql, aydn dnyan izlyirsiniz.
stlik, bu, o qdr aydn v keyfiyytli grntdr ki, XXI srin
texnologiyas bel hr cr imkan olmasna baxmayaraq, bu aydn
grntn ld ed bilmir. Msln, hal-hazrda oxuduunuz kitaba,
kitab tutan llriniz baxn, sonra banz qaldrn v trafnza baxn. Hal-hazrda grdynz aydn v keyfiyytli grntn baqa
bir yerd grmsnzm? Bu qdr aydn grntn siz dnyann
qabaqcl televizor irktlrinin istehsal etdiyi tkmilldirilmi televizor ekran bel ver bilmz. 100 ildn bri minlrl mhndis bu
aydn grntn ld etmk n alr. Bunun n fabriklr, byk mssislr qurulur, tdqiqatlar aparlr, planlar v dizaynlar edilir. Bir televizor ekranna baxn, bir d hal-hazrda linizd
272
ALLAHIN SMLR
tutduunuz bu kitaba. Arada byk aydnlq v keyfiyyt frqi olduunu grcksiniz. Hm d televizorun ekran siz iki ll grnt gstrir, lakin siz ll, drin perspektivi olan grnt
izlyirsiniz.
Uzun illrdn bri on minlrl mhndis ll televizor icad
etmy, gzn grm keyfiyytini ld etmy alrlar. Bli, ll televizor kimi sistem istehsal ed bildilr, amma onu da eynksiz ll grmk mmkn deyil, hm d bu, sni ll
grntdr. Arxa trf daha bulanq, n trf is kaz dekorasiya
kimi grnr. He bir zaman gzn grdy qdr aydn v keyfiyytli grnt ml glmir. Kamerada da, televizorda da mtlq grnt itkisi olur.
Tkamllr bu keyfiyytli v aydn grntn ml gtirn
mexanizmin tsadfn ml gldiyini iddia edirlr. ndi birisi siz
otanzdak televizorun tsadflr nticsind ml gldiyini,
atomlarn birlib bu grntn ml gtirn alti meydana gtirdiyini des, n dnrsiniz? Minlrl insann birlikd ed bilmdiyini ursuz atomlar nec etsin?
Gzn grdyndn daha bsit grntn ml gtirn alt tsadfn ml glmirs, gzn v gzn grdy grntnn d tsadfn meydana glmycyi ox aqdr. Eyni vziyyt qulaa da
aiddir. Xarici qulaq trafdak sslri qulaq seyvan vasitsil toplayb
daxili qulaa trr; daxili qulaq da bu titryilri elektrik impulslarna evirrk beyin gndrir. Eynil grmd olduu kimi,
eitm prosesi d beyindki eitm mrkzind hyata keir.
Gz n dediklrimiz qulaa da aiddir, yni beyin iq kimi ss
d qapaldr, ss keirmir. Ona gr, xarici alm n qdr ss-kyl
olsa da, beyinin ii tamamil sssizdir. Buna baxmayaraq, n aydn
sslr beyind eidilir. Ss keirmyn beyninizd orkestr simfoniyalar dinlyir, traf mhitin btn ss-kyn eidirsiniz. Ancaq h-
273
min anda hssas bir cihazla beyninizin iindki ss sviyysi lls,

burada sssizliyin hakim olduu mlum olacaqdr. Aydn grnt
ld etmk midi il texnologiyadan nec istifad edilirs, ss n
d eyni sylr on illrdn bri davam etdirilir. Ssyazma cihazlar,
musiqi mrkzlri, bir ox elektron alt, ss qbul edn musiqi sistemlri bu faliyytlrin nticlrindn bzilridir. Ancaq btn texnologiyaya v bu sahd minlrl mhndis v mtxssis
ilmsin baxmayaraq, qulan ml gtirdiyi qdr aydn v keyfiyytli ss ld edilmmidir. n byk musiqi sistemi irktinin
istehsal etdiyi n keyfiyytli musiqi mrkzini dnn. Ssi qeyd
etdikd mtlq ssin bir hisssi itir, az da olsa thrif olur v ya musiqi
mrkzini i saldqda hl musiqi almazdan vvl mtlq bir czlt
eidirsiniz. Ancaq insan orqanizmindki texnologiyann mhsulu
olan sslr olduqca aydn v qsursuzdur. nsan qula he vaxt musiqi mrkzind olduu kimi czltl v ya thrif olunmu kild
ss eitmir; ss necdirs, tam v aydn kild onu eidir. Bu, insan
yaradld gndn bri beldir. ndiy qdr insann istehsal etdiyi
he bir grnt v ss cihaz gz v qulaq qdr hssas v keyfiyytli
qbuledici olmamdr. Ancaq grm v eitm hadissind btn
bunlarn fvqnd duran ox byk hqiqt d var.
Beyinin iind grn v eidn ur kim aiddir?

Beyinin iind parlaq, rngli dnyan izlyn, simfoniyalar, qularn civiltilrini dinlyn, gl qoxulayan kimdir?
nsann gzlrindn, qulaqlarndan, burnundan gln siqnallar
elektrik impulsu kimi beyin trlr. Biologiya, fiziologiya v ya
biokimya kitablarnda bu grntnn beyind nec ml glmsin
dair bir ox ey oxuyursunuz. Ancaq bu mvzu haqqnda n mhm
hqiqt he bir yerd rast gl bilmzsiniz: beyind bu elektrik impulslarn grnt, ss, qoxu v hiss kimi qavrayan kimdir? Beyinin
274
ALLAHIN SMLR
iind gz, qulaa, buruna ehtiyac hiss etmdn btn bunlar qavrayan bir ur var. Bu ur kim aiddir?
lbtt, bu ur beyini tkil edn sinirlr, ya tbqsi v sinir
hceyrlrin aid deyil. El buna gr, hr eyin madddn ibart
olduunu znn edn darvinist-materialistlr bu suallara he cr cavab
ver bilmirlr. nki bu ur Allahn yaratd ruhdur. Ruhun grntn izlmk n gz, ssi eitmk n qulaa ehtiyac yoxdur. Eyni zamanda, dnmk n beyin d ehtiyac yoxdur.
Bu aq v elmi hqiqti oxuyan hr insan beyinin iindki bir
ne sm3-lik, qapqaranlq yer btn kainat ll, rngli, klgli
v iql kild sdran uca Allah dnb, Ondan qorxub Ona
snmaldr.
Materialist inanc
Bura qdr thlil etdiklrimiz tkaml nzriyysinin elmi kflr zidd iddia olduunu gstrir. Nzriyynin hyatn mnyi haqqndak iddias elm ziddir, irli srdy tkaml mexanizmlrinin
he bir tkaml gc yoxdur v fosillr nzriyynin iddia etdiyi ara
keid formalarnn yaamadn gstrir. Bu tqdird, lbtt, tkaml nzriyysi elm zidd frziyy kimi bir knara qoyulmaldr.
Bel ki, tarix boyu dnya mrkzli kainat modeli kimi bir ox dnc trzi elmin gndmindn xarlmdr. Ancaq tkaml nzriyysi tkidl elmin gndliyind saxlanlr. Htta bzi insanlar
nzriyynin tnqid edilmsini elm tcavz kimi gstrmy alrlar. Ax niy? Bunun sbbi tkaml nzriyysinin bzi ktllr
n l kilmz doqmatik inanc olmasdr. Bu ktllr materialist
flsfy kor-koran baldrlar v darvinizmi d tbit haqqnda yegan materialist aqlama olduu n mnimsyiblr. Bzn bunu
aq kild etiraf edirlr. Harvard Universitetindn mhur genetik
v eyni zamanda, qabaqcl tkamllrdn olan Riard Levontin
vvlc materialist, sonra elm adam olduunu bel etiraf edir:
275
Bizim materializm bir inancmz var, bu a priori (vvlcdn qbul edilmi, doru frz edilmi) inancdr. Bizi dnya
haqqnda materialist aqlama vermy mcbur edn ey elmi
metodlar v qanunlar deyil. ksin, materializm olan a
priori ballmz sbbi il dnya haqqnda materialist
aqlama vern tdqiqat metodlar v anlaylarn uydururuq.
Materializm mtlq doru olduuna gr d lahi aqlamann shny xmasna icaz ver bilmrik. (Richard Lewontin, The Demon-Haunted World, The New York Review of
Books, 9 Ocak, 1997, sh. 28)
Bu szlr darvinizmin materialist flsfy ballq urunda davam etdiriln bir doqma olduunun aq ifadsidir. Bu doqma madddn baqa he bir varlq olmadn qbul edir. Bu sbbdn d
cansz, ursuz maddnin hyat ml gtirdiyin inanr. Milyonlarla mxtlif canl nvnn, msln, qularn, balqlarn, zraflrin, plnglrin, hratlarn, aaclarn, iklrin, balinalarn v
insanlarn maddnin z daxilindki reaksiyalarla, yni yaan yala,
axan imkl, cansz madddn ml gldiyini qbul edir. slind
is bu, hm ala, hm d elm ziddir. Amma darvinistlr Allahn
aq-akar varln qbul etmmk n bu aldan v elmdn knar
fikri cahillikl mdafi etmkd davam edirlr.
Canllarn mnyin materialist dnc il baxmayan insanlar
is bu aq hqiqti grcklr: btn canllar stn gc, bilik v
ala malik olan Yaradann sridir. Yaradan btn kainat yoxdan
var edn, n qsursuz kild nizama salan v btn canllar yaradan
Allahdr.
Tkaml nzriyysi dnya tarixinin n tsirli sehridir

Burada bunu da bildirmk lazmdr ki, he bir ideologiyann tsiri
altnda qalmadan, sadc aln v mntiqini ildn hr insan elm
v mdniyytdn uzaq xalqlarn xurafatlarn xatrladan tkaml
276
ALLAHIN SMLR
nzriyysin inanman qeyri-mmkn olduunu asanlqla anlayacaqdr.

Yuxarda da bildirildiyi kimi, tkaml nzriyysin inananlar
byk bir nin iin bir ox atomu, molekulu, cansz maddni dolduran v bunlarn qarndan zaman rzind dnn, drk edn,
kflr edn professorlarn, universitet tlblrinin, Eynteyn, Habl
kimi elm adamlarnn, Frank Sinatra, arlton Heston kimi aktyorlarn,
bununla yana, ceyranlarn, limon aaclarnn, qrnfillrin xacana inanrlar. Hm d bu cfng iddiaya inananlar elm adamlar,
professorlar, mdniyytli, thsilli insanlardr. Bu sbbdn, tkaml
nzriyysi haqqnda dnya tarixinin n byk v n tsirli sehri
ifadsini iltmk yerin dr. nki dnya tarixind insanlarn bu
drcd aln bandan alan, al v mntiql dnmlrin imkan
vermyn, gzlrinin qarsna sanki bir prd kib ox aq olan
hqiqtlri grmlrin mane olan baqa inanc v ya iddia yoxdur.
Bu, afrikal bzi qbillrin totemlr, Sba xalqnn Gn tapnmasndan, hz. brahimin qvmnn dzltdiklri btlr, hz. Musann
qvmnn qzldan dzltdiklri buzova tapnmalarndan daha qorxulu v alasmaz korluqdur. slind, bu vziyyt Allahn Quranda
iar etdiyi alszlqdr. Allah bzi insanlarn anlaylarnn bal
olacan v hqiqtlri grmkdn mhrum olacan bir ox aysind bildirir. Bu aylrdn bzilri beldir:
Hqiqtn, kafirlri zabla qorxutsan da, qorxutmasan
da, onlar n birdir, iman gtirmzlr. Allah onlarn ryin v qulana mhr vurmudur. Gzlrind d prd
vardr. Onlar byk bir zab gzlyir! (Bqr sursi, 67)
... Onlarn qlblri vardr, lakin onunla anlamazlar. Onlarn gzlri vardr, lakin onunla grmzlr. Onlarn qulaqlar vardr, lakin onunla eitmzlr. Onlar heyvan
277
kimidirlr, blk d, daha ox zlaltddirlr. Qafil olanlar da mhz onlardr! (raf sursi, 179)
Allah Hicr sursind d bu insanlarn mczlr grslr d,
inanmayacaq qdr sehrlndiklrini bel bildirir:
gr onlara gydn bir qap asaq v oradan durmadan
yuxar drmasalar yen d: Gzmz balanm, biz
sehrlnmiik, - deyrlr. (Hicr sursi, 14-15)
Bu qdr geni ktly bu sehrin tsir etmsi, insanlarn hqiqtlrdn bu qdr uzaq saxlanmas v 150 ildn bri bu sehrin pozulmamas is szl ifad edilmyck qdr heyrtli vziyytdir. nki
bir v ya bir ne insann qeyri-mmkn ssenarilr, cfng v mntiqsiz iddialara inanmalarn anlamaq olar. Ancaq dnyann hr trfindki insanlarn ursuz v cansz atomlarn ani qrarla birlib
qeyri-adi mtkkillik, nizam, al v ur nmayi etdirrk qsursuz sisteml ilyn kainat, hyat n uyun hr cr xsusiyyt
malik olan Yer planetini v saysz-hesabsz kompleks sistemdn ibart canllar meydana gtirdiyin inanmasnn sehrdn baqa he bir
aqlamas yoxdur.
Allah Quranda inkar flsfnin trfdar olan bzi xslrin etdiklri sehrlrl insanlara tsir etdiklrini hz. Musa il firon arasnda
ba vern bir hadis il biz bildirir. Hz. Musa firona haqq dini tbli
etdikd firon hz. Musaya z bilici sehrkarlar il insanlarn toplad
bir yerd qarlamasn sylyir. Hz. Musa sehrkarlarla qarladqda vvlc onlarn bacarqlarn gstrmsini mr edir. Bu hadisnin danld ay beldir:
(Musa:) Siz atn, - dedi. Onlar (salarn yer) atdqda,
adamlarn gzlrini balayb (sehrlyib) onlar qorxutdular v byk bir sehr gstrdilr. (raf sursi, 116)
Grndy kimi, fironun sehrkarlar hz. Musa v ona inananlardan baqa insanlarn hamsn sehrly bilmidilr. Ancaq onlarn at-
278
ALLAHIN SMLR
dqlarna qar hz. Musann ortaya qoyduu dlil onlarn bu sehrini,

aydki ifad il uydurduqlarn udmu, yni tsirsiz etmidir:
Biz d Musaya: san tulla! - dey vhy etdik. Bir d
(baxb grdlr ki,) sa onlarn uydurub dzltdiklri btn eylri udur. Artq haqq zahir, onlarn uydurub dzltdiklri yalanlar is batil oldu. (Sehrbazlar) orada
mlub edildilr v xar olaraq geri dndlr. (raf sursi,
117-119)
Aylrd d bildirildiyi kimi, vvllr insanlara sehrlyrk tsir
gstrn bu xslrin etdiklrinin saxtakarlq olmasnn baa dlmsi il szgedn xslr alalmlar. Dvrmzd d bir sehrin tsiri il elmilik ad altnda olduqca cfng iddialara inanan v bunlar
mdafi etmk n hyatlarn qurban vernlr gr bu iddialardan
l kmslr, hqiqtlr tam mnas il z xdqda v sehr pozulduqda alalacaqlar. Bel ki, tqribn 60 yana qdr tkaml mdafi edn v ateist filosof olan, ancaq sonradan hqiqtlri grn
Malkolm Maqeric tkaml nzriyysinin yaxn glckd dcyi
vziyyti bel aqlayr:
Mn zm tkaml nzriyysinin xsusil ttbiq edildiyi sahlrd glcyin tarix kitablarndak n byk yumor hdflrindn biri olacana inandm. Glck nsillr
bu qdr rk v qeyri-myyn hipotezin inanlmaz saflqla
qbul edilmsini heyrtl qarlayacaqlar. (Malcolm Muggeridge, The End of Christendom, Grand Rapids: Eerdmans,
1980, sh. 43)
Bu glck uzaq deyil, ksin, ox yaxn glckd insanlar tsadflrin ilah olmasnn mmknszlyn anlayacaqlar v tkaml nzriyysi dnya tarixinin n byk yalan v n gcl sehri
kimi trif edilckdir. Bu gcl sehr byk srtl dnyann hr t-
279
rfind insanlar zrind tsirini itirmy balamdr. Tkaml yalannn sirrinin yrnn bir ox insan bu yalana nec aldandn heyrt v tccbl qarlayr.
280
ALLAHIN SMLR
Snin biz yrtdiklrindn

baqa bizd he bir bilik yoxdur!
Hqiqtn, Sn Bilnsn,
Mdriksn! (Bqr sursi, 32)

ALLAH'IN İSİMLƏRİ. Azərbaycan

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ALLAH'IN İSİMLƏRİ. Azərbaycan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sizi v kainat n inc xsusiyytin qdr qsursuz

kild yaradan Allah n qdr tanyrsnz?

Sizi v kainat n inc xsusiyytin qdr qsursuz

YAZII V SRLR HAQQINDA

Bu kitabda istifad ediln aylr . Musayevin trcm etdiyi

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Sizi yaradan Allah

diklriniz olacaq. Yaxud da illr vvl din drsind oxuduqlarnzdan

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Hazrda, linizd tutduunuz bu kitab da siz ah damarnzdan

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Sn beyt ednlr, bhsiz ki, Allaha beyt etmi olurlar.

Allah din yolunda sizinl vurumayan v sizi yurdunuzdan

Harun Yhya (Adnan Oktar)

nsan, yaradl etibar il shv etmy meyilli varlqdr. Hr an

Allah kainat yoxluqdan yaradb v onu n sonda yen vvlki

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Harun Yhya (Adnan Oktar)

nsan aciz olduu n hr an hr cr tinlikl qarlaa bilr.

Harun Yhya (Adnan Oktar)

bhsiz ki, Allahn bykly v zmti insanlarn qavray

Harun Yhya (Adnan Oktar)

rciyi il mqayis edilmyck drcd kiik olduu aydn olacaq.

Harun Yhya (Adnan Oktar)

etdi. Allahn aylrini inkar ednlr iddtli zaba dar

Harun Yhya (Adnan Oktar)

dlillrini bizlr yer znn dirilmsind gstrir.

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Yaadmz kainatda hara baxsaq, tarazlq v ahng rast glirik.

larn v heyvanlarn ald oksigen bitkilr vasitsil tkrar qaytarlr

Harun Yhya (Adnan Oktar)

nsann gr sahsi, bhsiz, ox mhduddur. Sadc gzl

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Allah zn iman edn, rkdn itat ednlr dnyada maddi

barl olub v olacaq. Bir ayd bel xbr verilir:

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Hal-hazrda olduunuz otaqda trafnza baxn. Gzlrinizl gr

n qabiliyytli, n all insann kf ed bilcyi yenilik, dn

Harun Yhya (Adnan Oktar)

glmidir. nsanlarn minlrl il sonra kf etdiklri mikrodnyadan,

Harun Yhya (Adnan Oktar)

bunda alla dnnlr n ibrtlr vardr! (Allah) yer

Danq eylrin bir yer toplanmas mnasn vern cm sz

Harun Yhya (Adnan Oktar)

tqva sahiblrini d rhbrlri il birlikd hzuruna gtirck. Onlar

Allaha qar byklnmyin, Ona tslim olmaman arxasnda

Harun Yhya (Adnan Oktar)

nsan hmi n doru olan dndyn, hyat il laqdar n

Harun Yhya (Adnan Oktar)

haqq yola, yni zn hyat verck eylr tslim olmaqdr. Allah

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Anidn gln lm, gzlnilmyn xstlik, btn mhsullar

Harun Yhya (Adnan Oktar)

chnnmd daddrar. Allah bir ayd bel buyurur:

Harun Yhya (Adnan Oktar)

qarmza hr cr detal insan n hazrlayan stn aln varl v

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Kainatn balanc vardrm?

Harun Yhya (Adnan Oktar)

Yer zrind mxtlif bitki nvlri yetiir. Bunlarn hr birinin