NSR

sa Muanna

CHNNM

(sr)

Roman

1. Fantastikasz fantastika

"Chnnm" deyiln dorudan da varm, ya yoxdur? Varsa, mr onsuz da ignclr iind

ken insan bir daha, z d daimi zaba salmaa hans vicdansz yaradcya lazm olub? V ya
chnnm yoxdursa, bir para adamn dediyi kimi, "insan bd mldn kindirmk, qorxutmaq
n Din uydurmasdr. El is bir all v mntiqi sual da dour ki, gr bu "qr qazan"l,
"Odaba"l dht hqiqtn uydurulmu yalandrsa, "Mif"dirs artq iyirmi ikinci sr qdm
qoymu "sivilizasiya"l briyytd birc nfr alim-filan taplmayb ki, "Chnnmin dorudan
da varln v ya "mif"liyini sbut etsin?! Bu qbildn sual axtarsan yen taplar. Mn is,
Chnnmin varl, yoxluu v sair suallar zrind dnmkdn canm oxdan qurtarmam
v birbaa deyirm, var Chnnm! Vaxtil mrhum Muannalardan eitdiyim, sonra zmn,
nec deyrlr, z gzml grdym zab-ignc mkann btn tfsilat il yazmaa hazram.

V yazram, oxuyun. bh yoxdur ki, Chnnm haqqnda hqiqt hamya lazmdr.

Bnyad byin gzlrini vvlc nazik yapqanl "leykoplastr"la, sonra qara lentl niy
baladlar? Manda biri sanda, biri solunda trb, ne saatlq yolda bir klm d
danmadan gedib srhdi nec kedilr? - Bunlar Mazandaran mesind mlum oldu. Hadis

d, slind, el orada - med baland: Bnyad by lap oxdan grmdiyi agenti Qumraln
ssini eitdi:

- qamtgaha gz bal gtirildiyin gr bizi bala, By. Snin istkli "Bakirlriyin hams,
o cmldn mn, gzbal gtirilmiik buraya, getmk lazm glnd d gzbal aparlmq.
Paris, Moskvaya mammzla grmy aparlanda pncrsiz kupelrd, ya da lap dar
araksmli tyyarlrd mamzn z il birlikd o yan-bu yana getmiik, hardansa vertolyotla
gtirilmiik bu me iin. mammzn mlumatlarn haradan-haraya, kimdn kim
apardmz bilmmiik. Yalnz geclr mammza qulluq gstrmk lazm glnd gzlrimiz
iq grb. nan! ncim!.. Bizim htta "mam" klmsini dilimiz gtirmy d ixtiyarmz yox
idi, "Sahibimiz" deyirdik "mam" vzin. Sahibimizin ey-irt iqamtgah idi bu yeralt ev.
Hrdn vertolyotdan dnd biz deyirdilr: "Moskva alt" medsiniz. Sonra aaclardan
tanyrdq, bilirdik ki, yox, Mazandarandayq. Deyirdilr: "Fransada medsiniz", tk onda
ardq. Sn daha bel aqn yaamayacaqsan, By. Sahibimiz rhmt gedndn sonra mn
dedilr: "Bundan sonra qonan Bnyad by olacaq". A, sevinmdim, By. nki snd ox
qddarlq grmm. mma indi daha "ixtiyar"n mnddi. Grrsnmi, nec srbstm, htta
glrm. nki "ispolnitel" mnm daha, By. mma qddar olmuyacam mn. ksin,
qulluunda duracam, a, cavanladracam sni.

Arxadan kimins soyuq li uzanb, byin bann dvrsindn qara, enli, qaln lenti xartd. Eyni
anda yen Qumraln ssi gldi:

- ncim, by, incim. Hara gtirildiyini dedim. N n gtirildiyini bil: yaxca

cavanladracam sni burda ki, yz on yadan sonra da i yaryasan. Sn yegan msafirsn
ki, yz on yanda da kfiyyatsan. nki ox tcrbli adamsan. Yer znd ikinci bel
adam yoxdu, ola da bilmz... Sahibimiz sksn yanda qocald. ox intizar kirdi, he bilmirdi
Moskvada hazrlanr, yoxsa Parisd. llr keirdi, hakimiyyt glmy rait yaranmrd, lap
partlayrd kii. Bir d, a, Bakirlrl nsiyyt dzmdi. Sn he altm, yetmi ya da
vermk olmaz. Bu sirri-xudan amaq mn taprlb. Snin adi, sad agent kimi tandn bu
alim znn bu yz on - yetmi yal adamn hissiyyatn qurdalamald bir az. Gl grk niy
bu qdr hvtlisn, gl. Deyirlr itd olur bel hvt.

- N?! Ay qz, sn n danrsan! - Bnyad by ndns qzarb titrdi.

Qumral is, ksin, asta-asta glb, lini qocann zn kdi.

- Hirslnm, By. "t" klmsi snin bioqrafiyanla baldr. mma amram o sirri, qorxma...
Trkiydn Azrbaycana gedn "Boz qurd" batalyonlar da "it" deyirdilr sn, mma he
incimirdin onlardan, iyinlrindn dmyn Kalankov avtomatndan qorxurdun, sonra tez-tez
qonaqlq verdin onlara, adn "By" eldilr. O vaxt nec sevindiyin yadnddm? Ax, sn
2

dorudan da Bysn. Adn da Bydi, zn d. Blk el khn byliyinddi hvtin sirri?

Qarayaz mesind, Qarasu deyiln yerd qunduzlara - itlr arpa yedird - yedird, hr gn
gec gedirdin Muanl kndin, hans Muanna haradadr, n il muldur, nec ldrmk olar
ki, ssi xmasn?

By qza pki baxrd.

- Sn bunlar hardan bilirsn, ay qz?!

- Vaxt atanda bilcksn, By. Tlsm. Sn, nec deyrlr, ovcumun iindsn, By.
Bakirlrdn hrsindn bir az-bir az ey-irtdn baqa he n grmmisn sn bu hyatda.
Dzd? mrn kfiyyatda kemyibmi, yazq Byimiz! Deyirsn blk kfiyyat hyatnn
mrhumiyytlri hrisldirib sni, bu sinnind bakirlrl bir yerd olmaq keib knlndn?
Sahibimizin can n lap yazm gldi sn. Mnim tklifimdi bu - bakirlrl birg olmaq,
hceyrlrini diriltmk. H! El bilirsn dirilmz? - Qumral el glrd: - zm dirildcm
lm hceyrlrini! ndiki hvtin bir-be artacaq!

Bayaqk soyuq l yen arxadan uzanb Bnyad byin gzlrinin stndn ikinci qara, zrif
"leykoplastr"lar qopartd, kandarn arxasndak qara prdni knara kdi v By, Sahibinin
iqamtgahn grd v heyrtdn qurudu. Sahibinin bu gizlin ey-irt iqamtgah onun - Bnyad
byin min doqquz yz iyirmi nc ild "ran"la "Rusiya" (daha dorusu, imali Azrbaycan)
arasnda srhd balananda trk etmy mcbur olduu batin smaili iqamtgahnn bir hcrsi
idi.

Vaxtil "verbovat" olunanda bakirlrdn qaradinmzliyi il seiln Qumral indi heyrtli dillidilavr, hm d bir nv mdni v qrib gnc olmudu.

Qumral el bil onun fikrini duydu.

- Tccblnm, by. yirmi nc ildn indiy qdr Baknn mscidlrindn, Lnkrandan,

Astaradan, Cfri mridlrinin llril yb gndrdiyin qzl, bu hcrd hr ey, olduu kimi
durur, mn zm d! Bli! zm d! Bunun sirrini d sonra bilcksn... qzllardan lap az bir
qismi inqilaba xrclnib. slam inqilabn slind SSR z xrcin eldimi?! imali Azrbaycanla
Cnubi Azrbaycann arasn hmilik ksmk, Bak, Xzr neftin sahib olmaq n SSR
qzl tyyaryl dayrd. Sahibimiz buradak qzldan lap czi qismini bakirlr verirdi,
vssalam. Bakirlrdn hams el mntk kbarlamd. Grdyn kimi, yalardan da kbarlq
yar. N istsn, vercm. Sn Srvinaz Muanlnn o Trmn deyiln yerind tutub o dnyaya
gndrmisn. Bli, bilirm, By! Bakirlrin sni yaxca cavanladracaqlar. nki hams bax
3

belc mntk cavan, travtlidirlr. Niy? Deycm hr eyi! Gl, Byim, gl! Sahibimizin
xidmtind olan qzlar kimi, adm el Bakirdir. Burda trklrimizin iind Qumral olmuam.

Bnyad by iri kedi.

Hcrd hr ey, o cmldn alacq tam stolu, txtxabn ipklri, htta balnc da tnd qara
rngd idi. Qumraln qumral z, badam gzlri n masir diskoteka lampalarnn titrn
"iqlarn ks edib iridn llnirdi. Bnyad by manda n qdr silklnib zils d, bir
nec andaca dirlib bu siftin lsin qaplb daha he ny diqqt yetir bilmdi. trafnda
hr ey dumana brnd.

Qumral el bil qocann fikrini oxuyurdu:

- H... snd gnah yoxdu, By. Nec ildi o medki "Zversovxoz"da1, itlrini yemlyyemly znn z grmmisn. El ona gr demisn ki, istefaya gednlr pul vermyin siz,
tovrii, mn znnlrl ilynd dirilirm.

Qumraln kksdn gln sehrli ssinin hrarti qocan vururdu. Yaxnlaanda, zabke, zgn
By bu yaxnlqdan od alb ald. Sinsi qabarb - enib dalaland. A, ipk saqqall, zrif
znn gzlliyi il o qdr d uyumayan nhng, smkl, kobud llri Qumraln abald ipk
salar zrind titryib, zrif, uzun boynuna, iyinlrin, sonra grdnin endi. Yz on yal
quru smk llr deyildi daha bu llr, acxm ir pnclri idi.

mma Qumraln silah daha gcl idi. Bu silah onun mdrik sakitliyi idi.

- Tlsm, ey sksn pud qzl sahibi!.. Dz sksn pud qzl var burda, lap cavanlaaqsan, By.
mma qzl grb qzl ilana dnn Byimi xbrdar etmliym ki, ey-irtl bahm Bakir
Qumraldan hm d drs almaa gndriblr sni. Bli! Tccblnm!.. Sonra bilcksn nec
drsdi bu drs. SSR ekistlri arasnda ekist drsi. ran siyasilri arasnda polis drsi almsan.
Yadna sal, Peterburqdan Bakya, ordan da uyezd gndrilndn bri kimlrl ilmmisn!
Artistlr arasnda artist Byim, mollalar arasnda molla Byim, inqilablar arasnda inqilab
Byim mrnn son illrini med Zversovxozda itlrin arasnda yatb kobudlab, el yetin
kimi lini aa atr!

Blk zversovxozdak o zverlrdi sndki hvtin sirri, byim? Bayaq da eyham vurdum. Bir az
da aq deyim.
4

Aq danram. Zversovxozda su itlrini yemly-yemly murdar-laman!

Saflamaa gndriblr sni bu iyirmi alt yal alim znn yanna. Tccblnm! "Verbovka"
vaxtndan ox kes d, yam artmayb. Bunun n xsusi rait var. Vallah, billah, By. Dz
iyirmi alt yamdayam! Vaxt atanda deycm bu n sirri - xudad. Hllik sirlrl
culalanmalsan sn. Nhayt, mn bunu da demliym ki, n Qumralam, n d Bakirym mn.
Snin Qumralyn eyni olan tamam baqa bir znn drs deyck sn, Byim. Onda zm kimi
adm da dyik. Uzaq yoldan glmisn. z tcrbmdn bilirm, manda be-alt saat fasilsiz
yol gedn adamn beynin uultu dr, qulaqlar tutulur. al dediyimi eit, byim. Tkrar
edirm, n sahibimizin Bakirsiym mn, n d snin Qumraln. Eyni zamanda hm Bakirym,
hm d Qumral. zm kimi adm da dyick. mma hqiqi adm baqad. zm d
baqayam, By. Sn bir yax-yax bax mn, snin Qumralyn kopyas olan tamam baqa
znn deyilm?!..

Bnyad by baxb-baxb ban bulada v nhayt dilini trpdib:

- Yox... sn Qumralsan. Allada bilmzsn mni, - dedi.

Qumral qumrov kimi gincilddi - gld.

- Sn Qumral verbovat elynd ne ya vard onun? On alt? Mn d el o yadaydm o vaxt.

mma gr ne il keib? Hesabladn? - qrx olmald, dzd? Mn baqayam, By. Xsusi drs
kemim: siz kimilr drs demk, pozunluunuzu pozmaq, xlaq safl vermk! ox tin
idi bu, By. mma bacarram.

- Khn hvalat olsa da, mntk onlarla Bakirni verbovat elyn "master jenskix del" Bnyad
by bilmlidi ki, biz oxduq o vaxt. Verbovat gn dedin: "hamnz soyunun, mn soyunuram".
To yest "doloy std" Bu bir. kincisi, "mnim klikalarmdan biri "Qzl iland", ikincisi "axuxdu (alveri), ncs - hkmdar". Yni mn tabe olmayan qzl ilan kimi alram, ikinci,
alveri hkmn alladr, ncs, hkmdarn hrmi olur. Siz mnim hrmimsiniz".. Sonra
dedin "klikalarnz znz deyin. Dzd? Unutmusan. Bu, lbtt, qocalq lamtidi. mma
eybi yoxdu, bu dzlck!.. Yadna salram. Bundan sonra Furak de mn. Hind qz Furak.
"Qumral desn, bamn meyvlrinin hams zhrli olar. "Bakir" desn, bamn meyvlri
lap zhri-mar olar. Yni bdrftarlq elyrm ha!

Bnyad by zn itirmidi.

Qapya trf baxb, bayaqk, soyuq li xatrlayb, barmaqlarn gzlrinin knarlarnda soyuq
yapqanl yerlr srtd. mrnn yarsndan oxunu bir-birindn mrkkb kfiyyat ilrind
keirmi, qorxu bilmyn "SSR ekisti, ran siyasisi" indi ndns rglndi.

- ldrlmy gtirilmmim mn. Bunu bilirm. El orda da ldrrdilr... Sarslmam. ox

qocalmam. mma hl xeyir ver bilrm. Be-alt ay dinclmy ehtiyacm var... Sn
"Bakir" mnim agentimsn. mammza xidmt elynd "Qumral" olmusan. Bs "Furak"
kimindir?

Furak, qrib bir sual verdi:

- nc dnya mharibsi nenci ild balanb, By? kinci dnya mharibsi hl

qurtarmamd. Stalin rili "rb dnyasnn yeni renessans" il qorxudub srail mstqillik
ald. Bunu tsdiq elyirsn?

By zn turutdu:

- Mni xatirlr km!

Furak, inadla:

- Lazmd bu shbt, byim! Lazmd! - dedi.

- Mn sn lap aq, lap lpaq danmalyam, bzi hqiqtlri olduu kimi demliym. srail
sverxderjavadan (SSR-dn, Amerikadan, ngiltrdn) gizlin silah ald v drhal Flstinl
mhariby balad. Sn o vaxtdan Rusiyann bilavasit drsi nticsind etnik xstliy
tutulmusan, thlkli saydnz "Mu"lar qrrsan, byim. Buna etirazn yoxdu ki?

Bnyad by tccbl dedi:

- Sahibim d, sn "Qumral v sairlri d Sovet xidmt elmirdinizmi?

Furak ciddildi.

- Biz hammz bilirik ki, Stalin Qretsiyann khn kfiyyatlndan sonra Vatikann ixtiyarna
kedi. Vatikan is, bilirsn ki, btn planetd Yevreyin kkn ksmk n dnya
mhariblrini biri-birin alayr. Dzd bu?

Bnyad by ban endirdi.

- Dzd. Sonra?

- Biz bunu da bilirik ki, ran inqilab da "mslman" ad altnda yaayan Cnubi Azrbaycan,
imali Azrbaycan, fqanstan, Pakistan, Hindistan, Orta Asiya v baqa yerlrd Yevreyi
qurmaq nd. Dzd?

Bnyad by bir qdr sbildi:

- Bu n shbtdi?

Furak yen mmmal idi:

- De grm, Sahibimizin Yevrey olduunu sndn, mndn baqa biln var?

Bnyad by bir az dnb:

- Yoxdur, dedi, - ancaq russkoyazn yevreylrdn biln var. Yevreylr is, bu mharib bizim
qlbmizl qurtarandan sonra aq dey bilrlr ki, nc dnya mharibsini Vatikan balasa
7

da, Yevreylr indi Vatikan llrin alblar. Etnik msl xb ortala, btn planet el
Yevreylrdn ibartdi. mumi aqnlq yaranb. Khn "Midiya" - Baday, indiki Azrbaycan
Vainqtonla Moskvan, ini, ran, hamn inandrr ki, planetd dmn ayrlqlar yaranb.
Mni, grnr, khn ii kimi ruhn rahatlayb, fikrimi tzlyib, yenidn istifad elmk
istyirlr. Bu, deyk ki, aydnd, sn zn dan, dz! Birinci, aydn, srrast qandr, nec cavan
qalmsan? kinci, thrif "Mu" sz iltdin, niy?.. Niy Ba demdin? ncs, mammn
Qumral, mnim agentim, Stalin, Xruova, Brejnev xidmt elyibs, bs bu Furak ndir?!

Furak glrd.

- Sni diriltmy gndriblr iqamtgaha, ya yox?

Bnyad by kksn trd.

- Qumral Zversovxozdan gedndn sonra znn z grmmim. Dedilr, inandm ki, dorudan
da "massaj"a gndrirlr. Axrnc df soruuram, "Furak" kimdir?

Furak:

- Sahibimizin z drs alb mndn. Bli! Lap krp idim o vaxt. On alt ya! Sahibimiz gldi,
dedi: "Geclr ilanlar yeyir mni, hrat qaynar canmda. Sabibini xilas el, "Bakir balam".
Soyundu, uzand txt xaba.

Dedim: "lanlar, hrat Axirtdn gndrirlr, ya sahib. Mn toxunsan, mni d ilana

evirrlr. Qorx mndn". Yazq bilirmi OdAz Badrdn nec gndrirlr bura o canl
iq ilanlar, hrat, cin-yatinlri. Bana glibmi. Qorxma, sn el ignc vermzlr
OdAzdn, byim. Snin drsin baqad... Yazq sahibimiz qalxd, geyindi, llrimdn pd,
diz kd qarmda. Dedi: "Aiq oldum sn, Bakir balam! Sn birinci znnsn ki, yaxlq
eldin, mam nfuzundan sui-istifad elmk vzin, eq verdin mn".

Yer znd xobxtlik n iq bx olunub insana, byim. O iqdan - eqdn xbri yoxdu
insann. Ehtirasn sehrin qaplb, vhi ehtiras eq znn elyir. Aldanr. Yanb mhv olur.
Diqqt yetir, gr n danr snin Bakirn - Qumraln! Bozqurdlar, Cbhilr Arazn imalnda
hakim olandan sonra, bilirsn ki, ox dantlar elyiblr orda, millt tamam ltlnib. Trkiyy,
buraya axn balanb, rk dalnca glnlrin arasnda bizim "Bakir"lrl ilyn ruslar da var.
Salarn boyayblar, trkdn seilmirlr. Sahibimizin caninn tapr il vvlc bura 8

mnim yanma glirlr. O qdr adamn arasnda birc nfr d lyaqtli kii grmdim, By.
Tsvvr ely bilmzsn n qdr zab kmim hr birini insan siftin salmaq n... Sn
xobxt adamsan, By. Bu yanda sni d gndriblr mnim srncamma. Rtbc indi mn
sndn byym, By. Diqqt yetir, deyirm xobxt adamsan sn. gr mndn drs
almalsansa, demk, hl d n is ox msuliyytli, rfli i gndrcklr sni... Min doqquz
yz altnc ild n i grmsn bu tayda? Lap qdimlrdn "Trk-EvrEy - Yevrey dmn
olan Asorulardan ibart dstlr toplamsan, randa drs demisn, hazrlayb, silahlandrb
keirmisn imali Azrbaycana, guya Ermnidilr. Ermni - mslman davas balamsan. Snin
hyatn, nmun-vi faliyytin haqqnda danrdm mn burda, deyirdim yrnin o kiinin
tcrbsindn. Mhz onun ii saysind Trkn - "Yevrey"in - EvrEyin ba qard milli
davt, Rus yeridi doldu Azrbaycana. Yoxsa bu gn biz burda bel srbst ily bilrdikmi?!
Bel bxtvrsn sn, By! ndi, nec elyrlr, bil v agah ol, yz on yanda ikn yeniyetm olan elycm sni. Bli! Burda eq yolundasan sn. Ke, yuyun, paltarn dyi, dincl,
balayaq. Ny? Eq drsin! - - Qumral qumrova dnb, cingildy - cingildy byi
soyundurub, hcrdn dala alan qapdan o yanda ilq, lzztli hovuza itldi, z li il imdirib,
z li il qurulayb, yumaq ipk xalat geyindirdi.

Alacq, dyirmi stolun stnd ay buland.

Qumral el trd:

- Eq yolunda tlsmzlr. Nizami deyir: "Elmin yolu tkdn d incdir". Eq qqrmr, sakit,
rvan danr. Susur, dinlyir. Elmin sozn ksmir. Nizami deyir: Mnim eq bamda meyv
oxdu. Meyvnin acs var, irini var. Zhrlisi, zhrsizi var. Hr bir nemtin dadna
baxmalsan.

By n yediyini, n idiyini bilmirdi. Gzlliyin sehrindn gzlri dumanlanrd.

Qumral qolunu Byin boynuna dolad. Susuzlaqdan yanan torpaq yadan nec yumalarsa,
qocann qaysaql, quru dodaqlar da elc yumald, titryib, Qumraln dodaqlarna ynldi.
mma yen d qrib, sakit tbssml qarlad.

- Bir iqlimdn baqa iqlim dnd ox yeyn adamn mcaz pozulur, sonra he n yey
bilmir, Byim. O taydan, zversovxozdan glmin sn. Mn istmzdim ki, Mazandaran meyvsi
Bnyad byin mcazn pozsun v Byim eq hcrsind xcaltli olsun. Hllik bu lim,
qolumdur eq bann meyvsi. Nemtini byndins, sbr el, iqlim al. gr drsimdn
bhrlnsn, Cnnt dcksn.

Yumalm torpaq hlim ya isyindn nec bhrlnrs, Bnyad by d el bhrlndi: zrif

gzlin adyanalndan sevinib, qhqh kdi.

- midvaram ki, qamaram, Bakir balam! Razyam sbr elmy. mma unutma ki, bel id
qocalar sbirsiz olurlar. qlim almam ox kck?

Qumral bu suala cavab vzind tamam baqa szlr dedi:

- Sn mni tanmrsan, byim. Bakir deyilm mn, Qumral da deyilm. Nizami Cncvinin
yaratd Furak adnda hind qzd bu danan.

Bnyad by diksindi.

By bir qurtum ay iib edi.

- De grm bu "Furak" kim xidmt elyir? Baqalarna ilyirsns, bu hovuzda boaram sni!

Furak sakitc sorudu ki:

- Sahibimizin agenti By Bua xidmt elyrmi? Daimi nzart altnda, Bua xidmt
mmknm?

Bnyad by szn sonrasn gzldi.

Furak dedi:

- Heydr liyev satlaram?

10

Bnyad by, qa-qabaql:

- Lazm glnd ox ey olur, - dedi.

Furak, bir qdr dncli:

- Bu mharib, bilirsn, etnik msl stnddir, - dedi. - gr btn planet EvrEy - "Yevrey",
rz - "Rus" v sair drlrindn ibartdis, bu Odr xalq zn niy tanmr, el dyr?
Dildi sbb, dindi, ya ndi?

Bnyad by aqnlad.

- Mni deysn dorudan da bo-bouna gndrmyiblr snin yanna.

Furak lini byin linin stn qoyub sal kdi:

- Afrin, By. Lap ilk shbtdn dyiirsn. Bilirsn ki, mn Xzda bymm. V bilirm ki,
"Xz" sz olmayb. Babalarmz Az olublar. Badayn indiki "Qazax" mahal iind olan,
khn Az vilayti htta Trkiy razisini d hat elyib vaxt il. Dzd? Sn ax yax
bilirsn "Midiya" - Baday tarixini. De grm bu tarixi biln Az (xz) Odrlri il "Yevrey"
Odrlri arasnda he bir frq olmadn biln adam, kemid vtndn trik db "Trk"
adlanan bdbxtlrimiz kemidn niy rz - "Rus"la yola getmir?

Bnyad by ndns birdn-bir qmli grnrd.

- "Rus" EvrEy Trkn leyhin dymz. Trk z EvrEyi tanmr.

Furak dik qalxd.

11

- Bs sn niy dyrsn, ay yaramaz Byim?! Sn qsdn burda - randa Ba ad il yox,

"Mu" ad altnda yaayanlarmz niy qrmsan?

By qururla:

- Sovet kfiyyatsyam mn, kommunistm. Antitrk trbiylnmim - dedi - Mn kin

mcssmsiym.

Furak yen duruxub, adi ssl:

- El is, zn de grm, snin Qumraln ikn dyiib Furak olan bu qz kimindir?

Furak szn tamamlamaq n yen lini Byin linin stn srtd.

- Dediyim drs byk, xlaqi siyasi drsdi, incim. Nizaminin "Xmssini oxumusan sn.
Yadndadm "hft peykr"d Hind gzli Furak Bhrama nec drs deyir?

Bnyad by dnmdn:

- Nal danr, - dedi. - Bir namlum hrd namlum bir qssabn dand nal danr
Furak.

Furak qmd.

- Ndi o nal?

Bnyad by ox knlsz hdldi:

12

- Padahla riyytlri yas iinddilr. Sbbini gizldirlr. Padah bir sbt minir, Simurq
quunun caynanda uur gedir rm, yni Cnnt. Trk qz Trknazla keyf kir, qaydr,
qara geyinir. Sonra mlum olur ki, lknin btn kiilri el uublar rm, qaydb qara
geyiniblr. Arvadlar ha soruurlar, padah kimi, o birilr d he n demirlr.

Budur nal. Niy dandrdn mn bu nal? Qsdin ndir?!

Furak qmd.

- Hft peykr"dn Bhram, Furakn naln mhkm saxla yadnda, By. Lazm olacaq. Ola
bilr ki, sn d qara geyinsn.

Bnyad by haldan hala drd.

- Sn ki. lap adi bir agent idin, sad bir znndin, nec mrkkbldin bel birdn-bir,
Qumral?! Niy bu qdr gnc qalmsan?! Sbbi ndi bunun?! Birc bunu izah el!

Furak tmkinl:

- Sn dedim, "Qumral" desn bamn meyvlri zhrli olacaq, By, - dedi. - Gnc qalmamn
sirrini d drs qurtarandan sonra bilcksn.

Bnyad by daha dzmrd.

- irt zhrini! A sirrini!

Furak dedi:

- Sirrim d rmddi1, zhrim d, rm uacaqsan, "Sbt"d yox, iq gmisind. Nizami

farsca yazrd, bilirsn ki, "Sbt" yaza bilmzdi. Onun rmzini anlatmaq n klmni trkcy
13

- Odrcy evirmlisn. n mhur "Sbt" sz, el "sbt" mnasnda anlalr. Burda Azrbaycanda grk drcy evirsn: "Sbt" sEvOd (Yaradan evin hqiqti). Bu dfki
hqiqt adic q gmisidir. sEvOd - SimrA, beldi gminin ad.

- N?! - Byin rngi dyidi - Mttl qalmam, harda, nec bel mrkkblmisn sn! Dilini
qanammram! He qanammram ey, he!

Furak dedi:

- "Adi bir agent, sad bir znn" kimi grnb, lazm glnd sl zn gstrn adi, sad
razvedikm, Bnyad by! Bu "Xz" - Az qz snin piiyini aaca drmadracaq bu gn.

- Unut bu mnasibtd dumanl razvedik zarafatlarn! sti xrk ver bir az!

Furak duruxub, birdn gld:

- rmd mrhum arvadn Srvinazn mclisind Cnnt tamlar yeycksn, "Hkmdar".

Bnyad by he n anlamrd.

- Qurtar dedim bu zarafatlar! N Cnnt?! ldrlmy gtirilmmim mn. Szn de!

rtini de! mma nzr al: Sovetlrdn, Rusdan dnmrm mn. Antitrk antiyevreym! Bli!
Yevrey z d antisemit ola bilr? EyOd Odri, Ba Olu Ba Kesara satan udayam! "Sar
iny"1 inanram. SarUnEy Evrim - Avrama yox! Qzla inanram, qzla.

- Qzblnm, Byim, mn gmi bard danram, szn sl mnasnda iq gmisin

mincksn. Simur quunun caynanda yox. sEvOd - SimrA gmisind uacaqsan!

Bnyad by fikr getdi, ofuldanb:

14

- gr bu dorudan da ciddi shbtdirs, onda "gmi" Buun tyyarsidi, Cnnt Amerikad,

mrhum arvadm Srvinazla hurilri is, bhsiz, mndn ayrlm Qumralmla birlikd Buun
agent stardessalard.

Buunkusan, ya yox?!

Furak ban bulad.

- Yox, By, yox. Mni, sni ayrlmaa qoymazlar. Furak klika deyil, hqiqi admd. nan, by!
Sahibimizl ksdiyim ry and iirm, aacam sirrimi, hr eyi bilcksn. Hllik hqiqt
budu ki, hqiqi iq gmisin mincksn. "Neopoznanny letayuiy obyekt" deyiln eyi min
yer yozurlar. slind, planetlraras gmidi. oxdand bu, By, lap Ulu Ba sl Mnin "Solomon"un zamanndand! "Xala deyil! "sEvOd -SinrA" adnda iq gmisi gzlyir
sni. Planet uacaqsan! "Hft peykr"d rm adlanan planet! "rm" deyil dedim. slind
Ad planetin ad, yni iqd. Aar d deyrmilr vvllr, indi "Ay" deyirlr, A vzin.
Bilirsn ax sn bunu. ln insann "Ruh"u - rA vvlc oraya gedir. Bilirsn ki, gedib Aa
atana qdr bdn lazm olan elementlrl dolur "Ruh" - rA, insan lap qsa mddtd
yenidn yaranr! SafA Elminin bu adi hqiqtini bilmirsnmi sn?! Mrhum arvadn Srvinaz
grcksn, By!

Bnyad by yen rglndi. Sonra qzbdn can alovland.

- Bsdi! Bsdi! Szn de! Qurtar! N tlb olunur mndn?!

Furak ox smimi, kksn trd.

- Nahaq inanmrsan, By. x, mink mana, gedk "Hft peykr"dki o yas iind olan hri
d z gznl gr. Sonra "rm" planetini d, arvadn da.

Bnyad by tamam bezikib qapya trf baxd.

- xrq?! ndi?! xrq?!

15

Furak ayaa qalxd.

- xrq v gedirik ora! - dedi.

Bnyad by sfrin mhz Amerikaya sfr olduuna bh etmdn, kksn trb, qapya
ynldi. mma qara prdd oynayan diskoteka iqlarn grb, istr-istmz dnb,
Qumralnn gzl znd oynayan iqlar da grnd ayaq saxlamaya bilmdi.

- cb diriltdin mni! Bel sfr vardsa, bs "eq drsi" - zad ndi?!.. Acndan lrm!.

Furakn el bil qocaya yazb gldi.

- Eq drsi davam edir, ey zabke Byim. Mn vaxt il snl ox loru danardm,

Zversovxozun yaxnlandak Muanl cmaat kimi, sad, loru... ndi trgitmim o danq
trzini. Gr nec szlr deyirm. "Mn, sn Bnyad by hqiqtn Eq, xlaq drsi demk, sni
yeni-yeni snaqlara hazrlamaq n gndrilmim. Hardan? Bilcksn! nan mn! nan ki,
cnnt aparram sni. Dirilcksn, ey yazq "Rus" ekisti, ran siyasisi!

Bnyad by indi ox diqqtl dinlyirdi.

- Yaman dyimisn, Qumralm - dedi, - Qarayaz mesind, Zversovxozda o murdar qunduz

itlr yem ver - ver planetin siyastilrini barmana dolayan Bnyad byi barmana
dolamsan. "Mcazn pozular!", "Mazandarandan qamal olarsan!", "bandan" bir dn d
"meyv" vermmi Amerikaya aparrsan mni!

Furak, sakit srtlikl:

- xaq! - dedi.

Mazandaran mesinin qaranl daha da qatladran sxlnda hmin soyuq l Bnyad byin
bana torba keirdi, bilyindn yapb mana basd.
16

A, susuz zgn qoca n qdr yol getdiyini bilmdi. El hala dd ki, htta mandan nec
drldyn d hiss etmdi.

Hndr gil suvaql divarlardan, aylaq da il dli skilrdn baqa bir hyat lamti olmayan
darxdrc bir almd, shrin alatorannda tnd qara geyimli, solun bnizli, kdrli susqun
kiilr, qara adral, qmli, susqun qadnlar grndlr. Bir az o yanda bacalar tstlnn,
zavoda, fabrikaya oxar uzun bir binaya doru tlsirdilr.

Bu mnzr Bnyad by tan idi. Hardan? "ran" olmana bura, bhsiz, "ran" idi. Bs
adamlarna siftlri niy bu qdr dyimidi! Bom-boz z! Bom-boz saqqal!..

Bnyad byl a rpkli Furaka diqqt yetirmdn drd, lm iind getdilr.

Byl Furak ikinci kd d hmin geyimd, hmin hvalda adamlarla rastladlar, nc

kd d.

Furak hrdn n is deyirdi.

- "Hft peykr"dki hr, bax, burad.

By eynil hcrsini grnd olduu kimi, heyrtdn qurumudu. Birdn:

- Bu ki sfhand, ay qz, - dedi.

Furak yanl idi.

- Bli, By. "Hft peykr"dki o yasl hrdi. Nizaminin tsvirindki sfhanla indikinin frqi
ndi, By? Neftdn gliri var fundamentalist qddarlarn, bzi mrkzi hrlrd man oxalb,
zahiri sivilizasiya var.
17

z EvrEy qardalarna - Trk mnasibt is vvlkindn d pisdi! Qsas, qaragruh

hakimiyytidi! Din hakimiyyti! ran Vatikanla "Rus", Trkiyyl rblrin arasnda strateji baza
kimi iklndirir bu qanszlar! Mn bilmirm, sn, dnya grm beynlxalq kfiyyat nec
dzrsn bu zlm! Ayldacam sni, By!..

Bir az da gedib hrdn xanda gmini grcksn. O gmid uzaqba yarm saata rm
umaq olar... Hl bu bdbxtlr bax. Btn lk belc yas iinddi. Din hakimyyti
anaxronizmdi! Qala bilmz bel!

Bnyad by maraqlanmd.

- Qurulu dyick?

Furak qtiyytl:

- Xeyr! - dedi. - Din dyimir! slin - SafA Elmin qaytmr!

Furak:

- Sbbini gedib rmd yrncksn, - dedi.

Bnyad by ayaq saxlad:

- Yen rnlyirsn, Qumral! Yni mn dorudan planet umalyam?!

Furak ciddi:

18

- Bu yasn sbbini yrnmk n birc yol var, Byim. Elm v eq yolu. Elm v Eq yolu is
Simur quunun caynandad, - dedi.

Bnyad by lap tntiyib ban bulad.

- Sn mni ldrcksn, ay sbr, dzm mcssmsi! Mn it olu min doqquz yz altnc ild
Peterburqdan Bakya gldiyim gndn razvedikm, mnd bu qdr sbr, dzm yoxdu! N
mczymisn!.. Bayaq iq gmisi idi, htta Ad da vard! ndi Simur oldu! Niy?! Hara
aparrsan mni? Tyyary?! Simurun caynana?! Kimdi "caynaql Simur?! Bu?! Putin?!
Mn ki, tabeym sn. De qurtar grm kimdi tz sahibin?!

Furak dayand. V birdn:

- Mn razvedik deyilm, By! - dedi.

- N?! - Bynyad by htta titrdi.

Furak is, eyni ciddiyytl:

- Bayaq dedim bir alim znn drs deyck. Yen deyirm, mn zmm alim znn. Diqqtl
dinl bu znni: "Rus"un, derjavann Kremli siyasi blokadad. Corc Bu (kinci) kimi nhng
prezident, gizlin EvrEy Putinl birliblr, bourlar, by. mma zn hl d podpolni Sovet,
"Rus"a qulluq elyirsn!

Bnyad by, xeyli dncli:

- Btn dnya Kremli Derjava mrkzi kimi tanyr - dedi. - Qorbaov, Vatikann himaysind,
gizlin hakimiyytddir. Bel olmasayd, Putin onun ban oxdan yeyrdi. Kremlin EvrEy
oca olduunu, btn planetd EvrEy drlrini, rz Odrlrini, Az, zA,
Yanz\Alarn, yni btn "Trk" - "Trik" dnyasn birldirmk zmind olduunu baqa
yerd dilin gtirsn, sni o dqiq aradan gtrrlr, ay bdbxt znn... Bildim, sn
Buunkusan! "ran", "Azrbaycan", "rb" Odrlrini birldirmk, btn planeti vahid
dvltd birldirmk v bunu maksimum gizli saxlamaq dilindn xsa, sni slamt
qoyarlarm?!
19

Furak:

- Sn dedim alimdi bu znn, razvedik deyil, - dedi. - Simur quu is fsan deyil, hqiqtdi.
z gznl grcksn indi.

Bnyad by diksindi.

- ndi?!

- Bli! .. ndi!.. Bir sualma cavab ver, Byim. sfhanda cmaatn hvaln grdn. nandnm ki,
Nizaminin tsvir etdiyi hrl indiki rann frqi yoxdu?

Bnyad by ssini qaldrd:

- Simur quundan danrdn. Siyast kedin. ndi - "ran!" Niy bel altay-baltay vurursan?!

Furak tmkinli idi.

- Sualma cavab ver!

Bnyad by lap qqrd:

- Bli! Bli! O "ran"la bugnk "ran"n frqi yalnz zahiri frqdi! Klli alm mlumdu ki, din
bour cmaat! N demk istyirsn?!

Furak heyrtli anlamazlqla, birdn glb:

20

- mma sni gncldirirdim, - dedi. - lap a, srvtin dindndi. rmd, cnntd sbut
olunacaq bu dediyim.

- N?! Yen Cnnt deyirsn?! Bu n cfngiyyatd?!

Furak qqrtya, qzb qti hmiyyt vermirdi.

- Eq yolu bu Furak adl alim kimi, arvadn Srvinaz kimi ca znnlri ldrb aparr cnnt.
Sn kimi mdrik insanlar is ox vaxt el diri-diri aparrlar Cnnt. Tamam dyidirirlr orda
insan. Sonra qaytarb qoyurlar Yer. Bu dediklrim hm dorudu, hm d yalan. Bir ey
anladnm, by? tin... Sn sbrli ol. Axrda hr ey aydnlaacaq, By!

Bnyad by titryirdi:

- Sn mni cana doydurdun, ay znn! Arvadm Srvinaz yazn, bdbxtin biri idi. Mn kimi
clafn da xtrin dymirdi. O, deyk ki, dorudan da cnntlikdi. Bs mn kimi qan iind zn
casusu, sn kimi z zlr grm niy aparrlar oraya?! Dzn de grm n mna var bu
"cnnt" shbtinin altnda?! "Amerikaya gedirik?!".

limdn xta xar!.. Aq dan!

Furak hdy etinasz, "hm" eldi.

- Mn tamamil aq-aydn, klksiz - filansz deyirm. Yerd fsan saylan cnntd beynini
dyidircklr, alim olacaqsan, Byim. Qaydb bana glnlri danacaqsan. Daha dorusu,
baqalar dandracaqlar, kitab klind ap elyib yayacaqlar ki, tk snin bu istkli "fars"larn
yox, btn briyyt oxusun, grsn alim-kamil insan olmaq, bd ehtiras xstliklrindn can
qurtarb rahat yaamaq n neylmk lazmdr?..

Eyrd - "Yer"d insan hqiqi sevincdn mhrumdur, By. Mnasz ylnclrl, iyrnc seksual
oyunlarla ban qardrr. "Frng" - Evrn kimi qdim, mnn varl lk n hala db indi,
bilmirsnmi? Qrek - Latnlar Avropaya doluandan sonra pozun ordu xlaq yayblar EvrBaa
21

- "Avropa"ya. Bir lkd ki, kii kii il evlnir, qadn qadnla evlnir, murdar seks qaplb,
dunya, Kainat haqqnda tsvvr tamam itiriblr, daha n qalr orda, By?! Gedk indi, min
sbt, Simur quunun pncsind u cnnt, alim ol, safla, qayt kamil insann tbitini anlat
o mnaszlarna, yasa batsnlar.

Bnfad by yen tntimidi.

- Lap adrdn sn mni, ay Az qz! N mcuzymisn sn!

Furak dedi:

- Bu mcuzli Az qznn sil mczlrini cnntd grcksn, by. Buun "Cnnt

Amerika"snda yox, szn sil mnasnda cnntd!

Bnyad by ufuldand:

- Lap taqtdn saldn mni.

Furak dedi:

- Gyn mri beldi... Yer adam deyilm mn, By. Baqa planetdnm. Qumraln siftin
dmm. al drk ed bunu!

Simur quu, lbtt, fsandi. "sEvOd-SimrA", "GurOd", "GurOd SimrA" v sair

adlarda iq gmilrindn biri gzlyir bizi.

urunu alacaqlar indi. ox asan idi bu uru almaq, uru qaytarmaq. Qorxma, By.

Qocann hvali dyidi. Ba gicllndi. ryi sxld.

22

- Tilsim bax! - deyib huunu itirdi. mma bu, anlalmaz ursuzluq idi, nki dli qald,
he n grmdiyi, he n hiss etmdiyi halda, Furakn ssini lap aydn eidirdi: - Yerd "Ay"
dediyimiz A planetindki "Ay dnizi" planetin drdd biri hcminddi, By, dniz deyil, ordan
Ayn irisin Gn i dr. Biz "Yer" - Eyr planetinin eiyind yaayrq, nki Yerin
daxili btn Qalaktikamz n lazm olan elementlrl doludu. Yerin daxili btvd. "Ay"n An z qab var, daxilind is yaay n n lazmsa, hr ey var. A sakinlrinin safA
havas, safA gllri, aylar, bulaqlar var. Gn imaldan dour, Cnubda batr. Simal v
Cnub qtblrind da silsillri, qar, buz sahlri var. Bunlar ilk mlumatd sn n, By. ndi
sn el glir ki, A planeti el cnnt deyiln yerdi. mma unutma ki, "cnn" v "chnn"
rbin n thrif szlrindndi. Hllik bu qdr, by. Drsin davam mkana atandan sonra
deyilck.

2. Yen fantastikasz fantastika

Husuzduqda n qdr qaldn bilmdi. Tamamil arsz, acsz, vvlkindn dflrl gmrah
bdnl diklib gzlrini aanda trafnda eh parlts grd.

Geni mnlikd idi. Heyrtli drcd enliyarpaq phrliklr, tnd mavi, dayaz sular
ildard.

Bnyad by gz ildikc uzanan, sonu fq qovuan bu mnlikd knl ovlayan qeyri-adi

travt duysa da, tnhalqdan vahimlnib, ar-ar, ehtiyatla ayaa qalxd v drhal da kb,
otlarn arasnda gizlnmli oldu: Phrliyin arxasndan. axar su vadisindn bir dst a geyimli
gzl xmd. Hamsnn v hr birinin sehrli, cazibli gzlliyi lap ilk baxdanca insan
sarsdan gzl quzlar!

Bnyad by qara adra sltntind yasl hri xatrlad v drhal ban silklyib, bdbxt
"Fars"larn unutmaa alb, gzllr baxd.

23

Azad, srbst qzlar onun lap byrndn keib, yz addmlqda, otlar sall, yast tp belind
sfr saldlar. Rng-brng mtkk, dkc, bllur qablar, kuzlr dzdlr. Qzlardan ikisi
Bnyad byin Qarayaz mesind, Niyazi sovxozunda, Muanl kndind grdy iri anaxl
sazlara oxayan sazlar kynkdn xarb, bir azacq dirinq-dirinq kklyib, sonra biri-birin
baxb, eyni anda eyni zrbl tznlri simlr vurub almaa baladlar. Qalanlar iki
kuzlrinin dvrlrin gilas, gilnar, gaval, ala dzdlr.

By otluqda sinsi st uzanb tamaa edirdi. O iki qabaq-qar alan qzlardan o yanda el bil
smada dayanm nc bir li sazl adam grnd. Yerd Qarayaz mesinin tyind v a
da hasarlar aaran Muanl kndind Orduqozdu lqbi il uzun-uzun illr rzind cmaatn
gl hdfi olandan sonra oxdan lb getmi idbar karlik oban, bir lind axr si, o biri
lind irmayl saz, - Bunu alan glsin. Bunu alan istyirm, - dey-dey qqrrd. Hmin
kndd - Muanlda hrmtli bir kii saylan A Mmm ad il tannan "airfason" zrif, asift
bir ziyal glib saz Orduqozdudan ald:

- Gicliyin tutmasn yen: - vvl qoy o hurilr qulaq asaq, sonra alarq - dedi. Sonra hr ikisi
hava - fq tsiri balayan hndrlkdn - mavi tp belindn aa enib yox oldu.

Bnyad by vvlki tpy, qzlara, sfry baxd.

Sfrnin banda, tpnin hndr yerind z zrifliyi il qzlarn hamsndan seiln bir gzl
mtkknin stnd oturmudu.

By, gn, eh parltsndan qamaan gzlrini silib bir d baxanda zrif gzli Qumrala
oxadb ayaa qalxd, mma yen yer kmli oldu. nki zrif gzldn qrib, heyrtli szlr
eitdi:

- hvt nzri duyuram zmd, ay qzlar. Yandrr! Yerdn kimi is gtiriblr yen. Axtarn!

Qzlar mn splndilr.

Bnyad by donub qald. Sonra, bann stn ksdirmi balacaboy alagz bir gzlin diqqtli
bax altnda tir-tir sdi.

24

- Srvi?!

Alagz glmsnd.

- Mnm, cnab Bnyad by... Yen grsi olduq.

By min doqquz yz qrx skkizinci ild Gy mahalnn Alar kndind tan olub, o vaxt o
razidn - "Ermnistan"dan krln hali arasndan seib, sonralar Muannalarn Trmn
yatanda "verbovat" eldiyi bu alagz gzl-istkli agentin v sonrak arvadna - Srvinaza
bir xeyli tamaa edndn sonra, titry - titry lini uzadb Srvinazn alnna dalm travtli
salarna toxundu.

- Bu niy aarmayb?! Biz ayrlanda snin lli yan vard!.. O lli bu iki min nc il,
nec elyir? Yz! Yz yan olmald snin!

Srvinatzn boyunun balacal onu on be yal qzcaza bnzdirdi. Mlahtl glb:

- Snin is yz on yan olmald indi, - dedi - B sn n cb bel gmrahsan, By. rm

tz glmisn, mma el indidn a salarn qaralr, Bnyad.

Bnyad byin canndan vic-vic kedi.

- N rm? Bura rmdi?!

Srvinaz lap sakitc:

- Bli, Bnyad, bura "rm"di drc rimdi, Ad "Ay" deyil.

Bnyad by znd deyildi:

25

- Baqa planet?!

Srvinazn znxdanlar kldi.

- By! Hl tz baa drsn?!

- Mn nec gldim, bura?!

Srvinaz dedi:

- Gmid gtirblr sni, Bnyad. Qorxma. Yaddan verrlr indi. Yerdn ox adamlar
gtirirlr bizim planet. Drs keirlr. Sonra aparb qoyurlar Yer, z evindn knara. Gedk,
qzlar sni gzlyirlr. Yerd "Huri" deyirlr biz. slind "huri" deyilik. Eyrik. Yni Uca q
- z planetimizin adn dayrq: Eyr! Sn tzsn, dilin tutmaz, el Srvi de.. Yerd mnnn
bdrftar idin. Gyc, Dr lyz, Vedi cmaatnn taleyini sn taprmdlar. Saa-sola
dadrdn millti - Muana, Sibir, Qazaxstana!.. Kinli deyilik biz, Bnyad. A planeti SafA
nsan yetirir burda, qorxma, he bir pisliyimiz dymiyck. ksin...

Gedk!

Qzlar sfrnin trafnda boy-boya verib, iri-iri yam-yal gzlrini geni ab, tamaa edirdilr.

Tkc zil qara gzl zrif gzl mtkknin stnd vvlki kimi rahatca oturub mmmal
glrd.

- Gl, gl, Yer olu. Nzrin zm yandrd. Gl grk zn nec yandrcaqsan bizi?.. El
baxma. Qumral deyilm. nanmrsan?! Yer dilind Trknazd mnim adm. Nizaminin "Hftpeykr" dastannn qhrman Trknaz!..

Bnyad by tutuldu.
26

- Yen oyun ama bama, Allaha and verirm! zn gtirmdinmi mni bura?! Dorudanm
Ayd-Ad bura?! Allatmamsan ki?! Amerika - zad deyil?!

Qzlar qh-qh kdilr.

Trknaz is ciddi idi:

- Sn mn hl Yerd demim ki, biz hr cr sift d bilrik. Szm inan, By! Yoxsa
ilana dnb dolanaram boazna, boaram!.. mma qorxma, ziyankarlq yadd biz. Gl. ziz
qonamz ol. Knlndn keirs, "hkmdar" ol. Knldn ken yasaq yoxdu rmd - Ada!

Bnyad by tvyrd:

- Amerikad bura, ya yox!

Bu df Trknaz z d qmd.

- Amerika ndi, a kii!.. nan, verbovka-zad olmayacaq. Yerd dedim ax sn, drs alacaqsan,
Saflaacaqsan. Bel lazmd! "Allah" dediyin lA EySarmzn buyruu beldi!

Bnyad by mn, fqlr boyland.

- Bel xr ki, deyilnlr dorudu?!

- Deyilnlr, yni n, By?

Bynyad byin gzlri trafda idi.

27

- Axirt varmi!

Qzlar yen qh-qh kdilr.

Bnyad by nisbtn toxtad.

- Bel xr ki, mni dorudan cnnt gtiriblr?!

Trknaz:

- Xeyir, By, - dedi. Chnnmdi bura. Hm "Cnn", hm "Chnn".

Bnyad by:

- Yen doladm, - dedi. - Nizaminin qhrman niy chnnmd olsun?!

- Snin bu pak Srvin niy chnnmd olmald. ndic dedim ax, "rm" - rim - "Ay" - Ad.
Eyni zamanda chnnmdi. Bir ey baa ddn?

By lini cibin atd. Youn, yars yanm siqar, "zajiqalka"s cibind idi. Tez xarb tstltdi.

- Siz mnnn bel danmayn. Mn konkret shbt adamyam! adamyam! Buyurun,

neylmliym?!

Trknaz ar - ar:

28

- in drsdi! Drs! - dedi. - Dinl: rm cnnt deyil, by, Siz Aran deynlr, "rm" deyirsiniz
rim. rim - dedim - im demkdi, By. m Adr, "Ay" deyil. Bura, trk dilind desk,
Ay planetidi. Daha dorusu, Ay planetinin irisidi. Yerd blh-blh alimlrinizin "lunnoye
more" dediklri yerin imalndan gn dour, cnubda batr, demim, tkrar elyirm, Yerin
sthi aylar, dalar, dzlr necdis, bura - An ii d elcdi, By. Bax gr nec saf diyard bu
A.

Biz zmz d tr-tmiz, SafA insanlarq, by.

Bnyad by hiss edirdi ki, deysn tslim olur.

- Ay yox, A. Bunu bildim. SafA insanlar, bunu oxdan bilirm. Bs bu trtmiz insanlarn bu
trtmiz, A planetin niy chnnm deyirsiniz?

Trknaz eynil Yerdki Qumral kimi, sakit tmkinli ssl:

- Bu Trknaz Bhram Gura drs deyib min be yz sksn il bundan vvl. Safladrb, ucaldb
o "Bhram" - Barimi! Hqiqi eq verib o srvt dgnn! Sn d eq vercm. Gl yl
yanmda, hkmdarm.

Bnyad by sbh il:

- Mn eq drsi vd ednim Qumralm idi. "Bhram yadda saxla" deyn Yerd, sn burda.
Birc bunu baa sal grm, niy sn d onun szn deyirsn? Niy sn d o siftdsn ax?!
Ssin d eynil o ssdi ax? mma... Trknaz?!

Trknaz:

- Qumral deyildi o, sn eq drsi vd edn. Furak tanyrq biz, - dedi. - Yeri v yerdkilri biz
ovumuzun ii kimi grrk, hkmdarm. Sni hkmdarla qbul elyirms, Sar demliym
sn, yni sar - hat el hr eyi z hakimiyytinl. mma Sar olmaq n Od Sar - hqiqt
Sar olmalsan, yni n qdim Elmimiz vaqif olmalsan. "Fars" tbiri il "hkmdar" deyirm

29

mn sn, yni qliz danb ziyyt salmaq istmirm. Gl! Yuxarya buyur, hkmdar! Vaxtil
OdSara "KeSar" deyrdilr Yerd, Qresiyada, daha bel olmayacaq.

Ay qzlar, kin onu bura!

Srvinaz bilyindn tutub aparb Byi Trknazn yannda oturtdu.

Trknaz dedi:

- Ye, i. He ny tccblnm. He ny! Hurilriml birlikd mn zm d qulluundayam.

, mma al srxo olma. Qovarq ha! He nyin hddini bilmyn ran hli kimi gedib yasa
batarsan!

Bnyad by acndan lrd. Susuzluqdan yanrd. Bllur qaba kuzdn qrib, qat, qrmz axr
tkb bana kdi. Gavaldan birini iki blb, iki uduma trd, stndn siqarn tstltdi.

Trknaz dedi:

- Mn yen "hkmdarm" deyirm, sn he diqqt yetirmirsn szm. Sorumursan: "Niy ax

hkmdar?" vvlc bunu izah elyim sn. Burada - Ada insan insann hm hkmdard, hm
d nkridi, By. Yerd is, Yer tbiril desk, insan eqoistdi. Snin ox sevdiyin Ruslarn ox
vaxt "bud moyey" deyirlr. "Ya tvoya sluqa" deyirlr d, ona gr bel deyirlr ki, "sluqa"nn
istdiyini versinlr.

Bnyad by dedi:

- O Qumral mn o qdr sz deyib ki, lap zm itirmim. Burda da sn...

Trknaz dedi:

30

- Qumral deyil onun ad, Bakirdi, By. Bakir d deyil. Furakd. Furak da deyil, sl ad EvrEy
Ad.

Bnyad by dedi:

Mn bilirm SafA Elmini.

Trknaz razlqla:

- Bilirsn, - dedi. - mma o rti bilikdi. Sn hl etnik frdsn. Hr eyi guya mnsub olduun
etnosa v xsn z eqoistik istyin tabe edirsn. Odur ki, SafA Elmi haqqnda snin biliyin,
lbtt, yarmqd. gr drsimizi mnimssn, qlbn inanacaqsan ki, ninki ayrlq yoxdu.
"ns"(an) - ns - Yaradan ns vahid kkdndi, tezlikl bel olmald o mhariblr xarabas
Yerd. Burda is ham, ham Odrdi, yni Hqiqt . Oddan - hqiqtdn knarda r-q
yoxdu, By. Varsa, nisbidi, orda insan z d nisbi insand, uru, tfkkr, cismi, hissiyyat hr eyi nisbidi. Yni kamil deyil, itirib kamilliyini, heyvanabnzrdi.

Bnyad by Trknaza bir d diqqtl baxb, lindki gavaln sfry rpd.

- claf qz dlaf! N vaxt qurtaracaq snin bu oyunun?! Orda iqamtgahda "Qumral", "Furak",
burda Trknaz. N demk istyirsn?! Hara gtirmisn mni?!

Trknaz hlimc:

- Aya gtirmiik, - dedi - hirslnm, By. Sn dedim "rm" - rim - imd. "Ay" - Ad,
SafAd, tr-tmizdi. mma chnnmdi. Yerd indi iki min nc ildi. Otuz yeddini x,
elyir altm , st gl lli. Nec elyir? Yz on . ndi tap burda o yz on yal Klaran,
yni Yerdki lli yal Klaran!

Bnyad by qzlara baxar-baxmaz, hr budunda az pud t, hr dnd az be kilo t olan

dhtli kk, mma eyni zamanda heyrtli travtli, yalgz, a buxaq Klarasn drhal tand.
V qrib, gzlnilmz smimiyytl:

31

- Odu, - dedi.

- Bah! Bah! Lap candan olmusan ki, Klara! Salam! Zdravstvuy, doroqaya! - dedi.

Qzlar qh-qh kdilr.

Trknaz lini byin linin stn qoyub:

- - hvtlnm! - dedi. - Bayaq tpd grdyn yazq kii Yerd sn kitab oxutdurub. Elm
verib. N deyib? Xatrladram. Yerd subasqn tryib tamam vhiln vaxtlarnda insann n
balca muliyyti srvt olub, by. "Seks" deyirsiniz. yrnc szd. Trkcdn azm iyrnc
sz! Gec - - gndz seks balanan insann bdnind btn hceyrlr lr, by! Xsusn
beyin! Yalnz yemk v yalnz v yalnz seks tlb edir, yni n olur: Yni n s lr, "ins"
qalr, daha dorusu, tfkkr lr, Nitsenin dediyi fizioloji frd qalr, By! Bir vaxt glir, frdd
htta instinkt d ktlir. Kalanikov avtomatn diryirsn sinsin, deyirsn vururam. Tamam
laqeydc deyir "vur". Niy? nki o frd daha lm d hiss elmir. Eyni zamanda, z
ldrnd z qatilliyini d hiss elmir. Hyatn sonu? Bli! Yerd bax indi bel bir vziyyt
yaranmaqdad, by. Yegan mid drsdi! Maarifdi! Vay o gndn ki, insana bel halda
deyirlr: "Daa dnd"! Dd Qorqudun axrnda ham daa dndy kimi.

ndi, nec deyrlr, lif - beyini eidirsn. Bu vaxtlarda mnim zmd kamil cizgilr ml
glir. nki z - mna demkdi. Dilim n danrsa, zm d o mnan ifad elyir. Mn
"Furak" - EvrA kimi dandm, indi bax gr EvrAa oxardm bu Trknaz?

Dinimizd axmaq bir hdis var. brahim peymbr deyirlr: Olun smayl Allaha qurban
ks, "sdaqtini gstr". brahim olunu yxr z qibly, ban xarr. Bu vaxt gydn ss
glir. Ey brahim! Da iind qurd saxlama bacaran rbbin mgr grmrm snin
sdaqtini?! Yni Ods itib, "da" deyilir, GurOd itib, "qurd" deyilir. mma LAmz sn tki
da insann btnind d el bir hceyr saxlayr, o tk hceyrd GurOd qaldn grr v btn
mrn qatillikl keirmi beynlxalq miqyasl kfiyyat Bnyad by drs demyi d lazm
bilir.

N dedim indi mn sn, hkmdarm?

Dedim "Hkmdar"m Sar ola bilr, bu rtl ki, OdSar drk etsin.
32

Dedim beynindn ayaqlarna qdr hvtdn ibart insan is Klaran Mircfr Barovun
"postel"in gndrir ki, Barov KQB-nin sdri tyin elsin onu - Bnyad yolda - Bnyad byi.
nsliyini qoruyan Klara raz olmayanda dy altnda Klaran bour, meyidi dmnin altnda
dfn elyir!

ndi bir d de ona: "Canalan olmusan!" dey bilmzsn daha. nki lAmz snin o "da"
cannda czi ds grb, snin rhbrlrin tlqin elyib ki, sni bu qdr insanildirmy
gndrsinlr. ndi o saf, o gnahsz Klarada nec gnahkarlq hissi oyand. ndi Klaraya
gnahkar kimi baxrsan, By!.. Budur bax, bel adi-adi eylrdn ibartdi bizim drsimiz... Fikr
getmisn! Dzn de, n dnrsn?

Bnyad by bir az rab iib:

- Dz, deysn inandm ki, dorudan da chnnmdym - dedi. - Siz deysn mn el bel
chnnm zab vercksiniz.

Klara, gzlnilmz heyranlqla:

- Afrin, qatil byim! Az-ox aln qalbm! - dedi, - Dnyaya gz ab az-ox urlu hyata
qdm qoyduun gndn etibarn insann bana n oyunlar gtirmisns, hamsn birc-birc,
z d dn-dn xatrladacaqlar, yani gstrcklr, gnd min df lb, min df
dirilcksn. Budur, bax, chnnm! Odda-hqiqtd yana-yana hqiqti drk etmk! V... drk
etsn, cnnt getmk! Harad, n olan eydi o cnnt, onu da yqin ki, deyrik sn.

Bnyad by iirdi.

- Bura bax ey! Hr ey dzm ki! Mn sn "sevirm" dedim, allada bilmdim, budur Odda hqiqtd yanmaq. Bs "qr qazan" ndi?!

Qzlar gldlr.

33

- O sizin din xadimlrinizin mdrikliyidi.

- "Ql krp" nec, var?!

Dedilr:

- Ql ndi, a By! Onu bilmk n d drs kemlisn. "Ql" da thrif szd ax!

Bnyad by duruxub, bir az da iib, mzldand:

- Ay... hm, Aya bax ey!.. Biz d deyirik, yarm ay xr, yarm ay batr! Niy? Ndi bu?

Trknaz qmrd:

- Ay By, dedik ax, planetin ad Ad. Yerd thrif elyiblr planetin adn, Yarm ay A olur
ki, Yerd nslr o ia baxa-baxa Balar xatrlasnlar, yarm ay is grnmr ki, nslr
Balardan ayrln zlmtliyi bard fikirlsinlr.

Bnyad by dodaqlarn bzd:

- atmr bu mn.

Trknaz ciddildi.

- Yen lif-bey deyk buna! Otuz yeddinci ild Bakda z linl ldrdyn, z linl dfn
etdiyin Klaran bu Ay planetind sa-salamat grrsn, mma yen drk elmirsn ki, Ala Ayn
frqi ndi? "Axirt" desm, baa drsn?

34

N demkdi "Axirt?" Mnas ndi bu szn? Bilirsn, de, By: bel lazmdr.

Bnyad by dedi:

- "Axirt" rb szd. Trkc "axr" szndn azb.

Trknaz dedi:

"Axirt" - yni insanlarn axrlar?

Bnyad by dedi:

- El xr.

Trknaz dedi:

- "Axirt"in axrndak cm kilisini atsaq, "Axr". Bu "Axr"n sli drcsi Ardi. ArSafA iq demkdi. Bunu Yerd min df deyib sn A Mmmnin yannda o grdyn kii,
mma yen unudursan ki, Adan gedib sn drs deyib. Bilirsnmi niy?.. Qurtum-qurtum rab
iib qzlara baxdqca xst hceyrlrin sn gizlin szlr deyir, a By. Tkrar el grm "Ay"
adlandrrlan planetin ad niy Ad?

- Demk, rbin "Axirt" dediyi, Trkn "O dnya" dediyi burad?!

Trknaz qalarn atd:

- Fhmsiz "ins", "Dnya" deyiln OdnEydi. "Ey" - uca mnasndad. Od - Kainatn enerjisidi,
hqiqt mnasndad. n d ki, bilirsn, ssdi. OdnEy - Uca n hqiqtidi.

35

Bykd OdnEy, Kainatd. N qdr eitmisn bunu?!

"Kain" Odn szndn azb. "At"n atsan, vzind Ey lav etsn, OdnEy olur.."Axr" Ar bu A "planetindn ibart deyil, By. Yerd indi mvcud olan gizlin SafA insanlardan
baqa, sn kimi thrif insanlarn hamsnn axr bu "Axrt"d olmur, ox az faizi Kainata, yni
btn Ar planetlrin ua bilir.

Bnyad by bir ara yen fikr getdi.

- Demk, ldrb gtiriblr mni bura?!

Trknaz bir qdr sbrsiz:

- Siz "ins"lr drs deynlrin sbrlri grk bu OdnEyin z boyda olsun! A kii! Sn nec
yz df rh olunub ki, lnd insann beynindn iq xr. Yerd "ruh" deyirlr o ia. sli
Odrcsi rAd. Yni Saf A q. O "Ruh"- rA srtl uub bu "Axr"a - Ar atana
qdr daxilin elementlr dolur. "Element" d thrif szd, By. sli, Odrcsi lMnOddu.
limin enerjisi demkdi. Ana btnind uaq doqquz aya ml glir. "Ruh"un - rAn
daxilind is insan lap qsa mddt yaranb hmn insana evrilir. Daha dorusu, hmn insann
xst, hvtli, idraksz, qatil bdni vzind SafA nsan bdni ml glir. Yerdki
bdbxtlrimiz ha deyirik "Ruh" dediyiniz yoxdu. Axirtd sizdn ancaq safl il frqlnn
insanlar var, he cr drk ed bilmirlr. Sn hazrlql adamsan, by. Drk etmlisn ki, tk-tk
gtirilib aparlanlardan baqa, bu A planetindkilrdn hams lb glnlrdi.

Mrhum arvadn Srvinaza bax! Niy baxammrsan?! Mnm, mn!

Bnyad by sxld:

- Yox, baxammram!

Trknaz srtldi.

36

- Niy, By? Sevimli arvadyn yannda oyna elmk istdiyin Klaradan xcaltlndin?!

Bnyad by prtldi:

- Klara! Srvi! Trknaz... Kimsiniz?! Mn zlm elmim o gzl, zrif mxluqa! Srviy! Daha
baxammaram zn.

Trknaz qzlarla baxd.

- Deysn az-ox ns olur. Bir sualma da cavab ver, By. Sahibimiz sndn "Svyaznoy"
istynd niy mhz mni sedin? An de, bel lazmd. Qumral, deyilm. Diqqtl bax,
Trknazam mn. Soruuram mn. Soruuram, niy mhz mni "svyaznoy" sedin? Aq de!

Bnyad by:

A budur ki, Qarayazya, o sovxoza gndriln qzlarn arasnda tk sni tutdu gzm.
stdim tez-tez grk.

Trknaz eyni rtlikl:

- Lap aq de, Byim! Aq! - dedi.

Bnyad by dedi:

- Lap a, Srviy oxayrsan sn! Srvini d bomudum, bilirsn. El bil kim is mn daimi
deyirdi, bunu da arvad el, soyu bundan, soyu bundan, nticd bunu da el o cr bo rdd el
bandan!..

Trknaz Byin gzlrin baxd:

37

- Xstlikdi bu, ya yox?!

By, hirsl:

- Bilmirm ndi bu, - dedi. - "Svyaznoy"lar ox saxlamaq olmaz! ldib, sonra ldrsn grk!

Trknaz dedi:

- ndi bir diqqtl yen mn bax!

Bnyad by gzc baxb zn knara tutdu.

- H! Baxdm! N olsun?!

Trknaz gld:

- A kii, Srvinazam, mnm ax! Bir bax: q gmisind Aydan Yer gedirm, Yerdn Aya
glirm. lyirm. Drs deyirm yoldan azan bdbxtlrimiz. Bax, bax! Gr he frqi varm
"Qumral" adl "Furak"dan, Srvinazdan?! Hmi sorumurdunmu "Sn niy bu qdr
oxayrsan, mnim o bdbxtim? Budu bdbxtin A planetind SafA Elmi yrnib, SafA
nsan olub, alr ki, sn bdbxt d insan olasan! zm bax, nacins!

Bnyad by bu df lap pis rglnib, htta titrdi.

- Srvi!.. Bs bayaq grdym Srvi han?!

- Odur bax! Sn baxb glr! Mn Qumralam!

38

- N?!.. Dorudan?! Bu ndi bel?! Siz mni dli eldiniz!

Qzlar aqqldadlar.

- Dlinin nyini dli elyk, ay dli! Grrsnmi, Klara da dyidi. Srvi oldu. Bax mnnn
birg yeddi huri dnb Srvi oldu! Gr nec hyat yoldan bomusan z linl, ay bdbxt!

Bnyad by tir-tir sirdi:

- Bu ndi bel?! Siftiniz, boy-buxununuz nec dyiir?!

Mtkknin stndki Srvinaz by rab szd.

- Hr ey aydn olacaq. Bilcksn hr eyi. !

Bnyad byin znd yalvarl ifad dondu.

- Ay qz!.. Qurbann olum, birc bunu da baa sal.

Srvi - Qumral gl-gl:

- Adam olursan! - dedi. - q lav olunur z - gzmz, bdnimiz. Baa ddn?

- Yox!..

39

Srvinaz bir qdr deyintili ssl:

- Fikirl, gr Axirtdn Yer gednlri niy tanya bilmirlr o xarabada, - dedi. - Baxrq,
grrk cinaytkarsnz hamnz, qatil olmayanlar btnlrin-d daha pis qatildirlr! Bilirik ki,
pislik eldiyiniz "llr"i - zmz grsniz, "Ruh"unuz - rAnz mhv olacaq qorxudan,
mcbur oluruq siftimizi dyidirk. tin deyil bu, SafA a brnb hr cr siftd grn
bilirik. Niy? Dedim d, sizin "Ruh"unuzu sarstmamaq, ldrmmk n. Grrsnmi nec
mqddsik biz, ay murdar cinaytkar?!

By yalvarmaa balad:

- z siftiniz dn. Hr z siftin dsn.

Qzlardan hanssa dedi:

- Bamzn meyvsindn irinini ver bu bdbxt. Zhrlisini bir yana qoy, zhrsizindn ver.
Yesin, isin, dirilsin bu l!

- aln, oynayn, hurilr, ylndirin bdbxt hkmdar!

Saz alan hurilr iri anaql sazlar sfry qoyub, bm ssli Osmanl sazlarn kynkdn
xarb almaa baladlar. Qalan hurilr balaca-balaca, dvrlri znqrovlu qavallar balarnn
zrind dycly-dycly oynamaa baladlar.

Bnyad byin gz byr trfd - z arvadnda idi. Srvinazn zrif dodaqlar nar rngind idi od kimi gzlrind, yanaqlarnda, buxanda iq qaynayrd.

rin baxb, birdn qumrovtk cingilddi:

- An ab-havasndand mnim gzlliyim. m sehrlyib sni, knlndn keir ki, mni

psn. Niy pmrsn, hkmdarm? Diqqt yetir, Sar demirm sn. Sarlar Ba rtbsind
olurlar. Sn "hkmdarm" anbaan hkml olursan.
40

Heyrtlnm. Dedim ki, biz insann beynini grrk, fikrini oxuyuruq.

mk istyirsn. ! Dirilirsn. !

Bnyad by bllur qab doldurub bir d idi.

Gaval yeyib, bir d idi.

Srvinaz glrd.

- Knlndn keir ki, kmrimi aasan, - dedi. - Bu bir qdr tin idi, hkmdarm.

Gl aq danaq. Sn bu hurilrin guya ri olmusan Yerd. mma mhz hansnn? Niy

qardrrsan?!

Bnyad by dumanl gzlrini geni ab burda qzlara diqqt yetirdi v el bil indic grd ki,
qzlarn gzlrinin hams bir biri kimi idi: yal, iri.

Srvinaz danrd:

- Bax, bax, ey insanlqdan mhrum hkmdarm. Altnc ild, Baknn Duma binasnda ziz
aktyor dostun Rahibin sevgilisi Klaran verbovat elmisn ki, Zeynalabdin Tayevi, Doktor
Nriman zhrlsin. yirminci ild Serqo Orconikidze On birinci ordu il Bakya gednd
hams bizim Trklrdn ibart olan o "Dikaya diviziyada Nrimanovun katibsi Fatman
grb, istmisn verbovat elysn. sgrlr baa dblr i n yerddi, dyblr sni. Sonra
Serqo Orconikidze bronepoyezd keirdib sni, ordak Sestralarla tan elyib. Orda,
bronepoyezd bir yevreyka verbovat elmisn ki, Lenini zhrlsin. Hmid Sultanovu, Baba
liyevi zhrlsin. Sonralar Smd Vuruna, Mehdi Hseyn, sonradan Adpnhan Muannaya
qdr Trklrimizi zhrlmk n verbovat eldiyin qzlara bax! Grrsnmi? q arxasnda
idilr, grmrdn sn onlar. ndi bax, hams burdad. Bax, grrsnmi?

41

Qorxma! Qatil deyilik biz. Drs vernik, ey qatil!

nsan n arzulasa, hamsna ml olunur burda. Birc rtl: birisinin arzusu baqasnn arzusuna
zidd olmasn.

Sn arzulayrsan ki, mnim kmrimi aasan. Mn is arzulayram ki, vvlc mnim btn
hurilrimin kmrini aasan. Axrda, gr knlnd istk qalsa, onda Srvinazyn kmrini d
aarsan. Dandq?

Bnyad by qh-qh kib, axr bana kdi.

Srvinaz bu gzl siftli kiinin glndki krp uaq bsitliyin heyrt etdi.

- Niy gldn a kii?!

Bnyad by lap uundu.

- i, nec glmyim?! Klaran xsaq, sni - kbinli arvadm da xsaq, yeddi ndir, deysn
ax, on be qdr qeyri - qanunu arvadm ylb bama! la rab! la meyv! "Arzulayram
ki, vvlc mnim btn hurilrimin kmrini aasan. Axrda, gr knlnd istk qalsa, onda
Srvinazyn kmrini d aarsan!! gr dorudan da chnnmdis bu Ay, nec chnnmdi?!

Srvinaz bu gzl siftli uaa indi tccbl baxrd.

- Guman elyirsn ki, keyf baxacaqsan? Ay yazq, bdbxt insan! Biz ax uzun-uzun illr
bundan vvl gzl qzlar nec heyvancasna zorladn gstrcyik sn! z d aramsz
kild! Gr n hala dcksn?.. !Ql" sz Trkl Orekin sz qarndand. "Ql" - "ki
l"dn azb, "ki l" Od ldn azb, Od l, bilirsn, hqiqt lidi. "Ql" krpdn yox, Hqiqt
li EySaramzn dilinin mnasndan - hqiqt krpsndn ke bilmyksn!.. Bu qdr qzn
kmrini kim aa bilr, ay acgz canavar?!

42

Bnyad by duruxdu.

- Bir ey soruardm, mma utanram.

Dznliyi aqraq gl gtrd:

- Bunda utanan z d varm ki!.. Bilirik n sorumaq istyirsn. Soru, ay utancaq canavar. Aq
de! Lap aq!

- A... - Byin z, qzaran zlrdn olmasa da, bir az qzaranthr oldu. - Hamnznan
dalbadal yatmasam olmaz?

Qzlar yenidn aqqldadlar.

- Fu! tin tklsn! Heyvan lap zn itirdi ki!

Srvinaz lini yuxar qaldrd.

- Mn sn dedim Yerd eldiyin qlti burda tkrar elmlisn. Zor iltmlisn.

By Klaraya baxb, istr-istmz qzlarn gln qouldu.

-Zora qalsa, tkc o maxina ldn salar mni, siz gcm qalmaz. mma, razyam, balayaq,
grk n xr.

Srvinaz lini rinin azna basd:

43

- Bel suni hrldamaq gnahdr, hkmdar. Yerdki mclislrinizd hamnz suni gl-gl
rkdn glmyi yadramsnz. Odur ki, ziyaftdn xb tk qalanda qm dryasna batrsnz.
Ada suni glm! Dandq?

ndi hurilrimin arzularn bilk.

Srvinaz zn qzlardan birisin tutub sorudu:

- Arzun ndi, Alla?

Alla dedi:

- Kmrim mnim alnmaz qalamd. Arzum budu ki, Srvinaz z llri il hkmdarmzn
gzlrini tutsun, biz hammz hkmdarmz pk. Hkmdar n vaxt mnim pm baqa
hurilrin rlrindn ses, o vaxt qalam fth etsin.

Hurilr yerbyerdn qqrdlar:

- Razyq! Razyq!

Srvinazn gzlrind qrib-qzbli glcmlar qaynad:

- ryindndirmi bel bir oyun, hkmdar?! Kor kii bu qdr znnin pn pdn semli,
Allan v ya bir baqasn pndn tanmald! Bacararsan?

Agentlrinin bu mhiti v bu rftar Bnyad by n n qdr yeni idis, bir o qdr d ylncli
idi. axr da z iini grb, ylnc hvsini artrmd.

Srvinaz sualn cavabn gzlmdn, rinin gzlrini tutdu.

44

- Tbillr alnsn! Dy balansn!

Bnyad by diksindi.

- Dy?! N dy?! Oyun demirdin?!

Srvinaz qhqh kdi:

- A kii! Bu qdr qlni fth etmlisn sn! Dy deyil, bs ndi?

Hurilr knarlarndak xrdaca qumrovlar ildaan xrdaca qavallar balar zrind dyclyib
sil tbil gurultusu qopardlar. Sadan birinci nuri Alla qrmz, yumaq, yngl ayaqqablarnn
burnunda, ynglc yeriyib Byi pd v bir gz qrpmnda atlb, vlki yerind dayand.

Srvinaz llrini rinin gzlrindn kdi.

- Bax tap hkmdar. Kim pd?

Bnyad by hl hurinin pndn vl Srvinazn llrinin tmasndan almd. ndi

gzlrini aanda da ilk nvbd arvadnn nar rngli dodaqlarna baxd.

- Sn zn pdn, ay qdrini bilmdiyim, zarafatlarn, gllrini boduum Srvinazm!

Hurilr yen mni balarna gtrdlr.

- Bu n yaltaqland sn, Srvi! Blk midlidi ki, snin qlni hmlsiz fth edck?

45

Srvinazn gzlrind hmin qrib-qrib qlcmlar qaynayrd.

- Uduzmusan, hkmdar!

n istkli agentin Alla pd Sni. Demk, Allann qlsini almaa ixtiyarn yoxdu! Bu bel:
Valya ps, onun pn Allann pndn se bilmyksn!

Tssflnm, hkmdar. yirminci ild bronepoyezdd bu Valyan nec verbovat eldiyini yada
sal, dan.

Bnyad by oyunun bu gzl dadl balancnda bronepoyezd szndn bhlnib aylan kimi
oldu.

Srvinaz dedi:

- stmirsn, lazm deyil, Alla z daar.

Bnyad by yen diksindi, rngi dyidi.

- Yox, yox! Danmasn!

Srvinaz ox srt idi.

- Niy, cnab By?!

Bnyad by cannn istilndiyini, trldiyini hiss ed-ed:

46

- Gzl oyun oynayrdnz... Tz dirilmidim - dedi, - Niy ldrrsn mni, Srvi,

Bronopoyezddki hvalat dansa, snin gzndn drm ax!

Srvinaz ssini qaldrd:

- A kii, demdimmi biz insann beynini grrk, fikrini oxuyuruq! Lap ayaq adn, dil adn
gndn hyatda grdyn, eitdiyin n varsa, hams yazlb beynin. Snin znn yada sala
bilmdiyin eylri d oxuyuruq beyniyin o bir ct sa, sol kriklrindn.

Bnyad by aqnlad.

- Onda daha niy dandrmaq istyirsn Allan?! Hamnzn oxuduunuz, bildiyiniz hvalat dil
gtirmyin mnas ndi?!

Srvinaz dedi:

- mlini Allann dilindn eitmlisn! Odda yanmalsan, By!

- Odda?! Lap adm! Hqiqi odda?!

A kii! Dedim ax, Kainatda yegan chnnm var, o da bu A planetinin irisidi. Bu gzl
tbitli almd Od - hqiqtdi, Odn - hqiqt ssidi, alov kimi yandrr, By.

Bnyad byi tr basmd.

- Evim yxld!

Srvinaz dedi:

47

- ksin, by! Odn - hqiqt ssi chnnmd cnnt yaradr. Qbahtini eitdikc, z
hrktlrini qarndaca yani grdkc, yava-yava yngllk hiss edcksn. Ndn olur o
yngllk? Sadc, qat qann yuyulur, cannda qan dvriyysi normallar, hceyrlri
salamladrr. Dan, Alla!

Bnyad by bir xeyli susub, dorudan da yani grmk zabn hiss etmi kimi, llrini yuxar
qaldrd.

- lahi, zn kmk ol mn! Cnntdi, chnnmdi, n mczdi bu?!

Srvinaz dedi:

Bilcksn, By. Sbrl, dyantl dinl Odn - hqiqt ssini! Biz Odda yana-yana
gzllmiik burda. Sn d yanmalsan, By!

Yalnz Klaradan seiln Allann gzlri par-par yanrd.

- aln, ey hurilr - Eyrlr - uca iqlar! - dedi: - Yerd - Eyrd - uca iqda bizim imz
sndrn bu cllad Qarayaz mesind o gzl Niyazi sovxozunda, Niyazi kiinin hytindki
pald aacnn altnda Aq Kamandarn "bayat" - Ba Oduna qaranlqdan qulaq asr, qaranlqda
alaya-alaya gedir zverlri - qunduz itlrl qucaqlamaa! Znndn isinmyn xst bdbxti
qancqlar sngidir. BaOd aln, qunduz qancqlarn gstrin grk gz ya qalbm he! Tfu
sn, By!

Saz alan hurilr Osmanl sazlarn sfry qoyub, OdEvr sazlarn gtrdlr. Trkn
smklrini yby oynadan gurultulu, bm simlr vzind incdn inc, zrifdn zrif a
simlrin trk titrdn cingiltilri Trk iind bym Fars beynini lap ilk cingiltilrdn titrtdi.

- Sn qurban olum, Alla, danma!

Alla zn knara tutdu.

48

- Mn dandm qurtardm, qancqla Allann frqini bilmyn bdbxt xst!

- N?! - Bnyad by gzlrini silib dikldi. - Mn... gizlnmkdn tr, Muannalar izly izly, it yemlyn fhl olmuam orda. Bu zab bs deyilmi, stlik sn bel...

Alla Byin szn ksdi:

- Hurilrin bu aldqlar havann ad ndi?

Bnyad by dinlyib dedi:

- BaOd!

Alla dedi:

- Sni aladan n oldu indi? Bunu da qanmrsan? Mnim kdrim alatd sni, ya yox?

Bnyad by ban sinsin ydi.

- H...

Alla da alayrd.

- Bu qm iind o bronepoyezdin kupesindki kimi zorlaya bilmzsn mni, ay cllad! Gl! Gl!
A kmrimi!

Srvinaz By baxd:
49

- Alla he olmasa qismn safladrdm sni, murdar "hkmdar"! Allann sil ad "Alla" deyil
burda, ldi. aldrd hava "Bayat" - BaOd bir az rk verdi sn.

Qalx! Gedirik!

- Hara?!

Srvinaz dedi:

- Yer!

Bnyad by duruxdu.

- Sn d gedirsn?!

Srvinaz kinay il:

- lbtt! Bnyad by Qumralsz kein bilrmi Yerd?! Blk qunduzlarnn darxmsan?

Bnyad by kksn trd:

- Yen Qumral olacaqsan?!

Srvinaz gld:

50

- A kii! Qumral istmirsn?!

Bnyad by hqqldayrd.

- Lap adm!.. Snin z yazq, bdbxt Srvim olduunu bil-bil "Sahib"in o xaraba rannda
"Bakir" ad il qoyub gedcm?!

Srvi dedi:

- Mazandaran ran deyil, by, Azrbaycannd.

- N? Yni Heydr qaytard Azrbaycan?! N vaxt oldu bu?! Paho! Biz imali Azrbaycan da
rana qatmaa alrdq ax! Trsin oldu?! Nec oldu, btvldi Azrbaycan?!

Srvinaz izah etdi ki:

- Srhd dyimyib, Mazandaran da, btn qalan vilaytlr d hl Farsn linddi. mma biz
hurilr hr eyi z ad il deyirik, by. rdbil, Zncan, Qzvin, Tbriz, hams el khn
Azrbaycand - Badayd bizim nzrimizd. Snin yaddan zversovxozda qancn
quyruunun altndad!.. Sn yen o iqamtgahda qalacaqsan?

Byin ssi bouq xd:

- Tehrann bir-birindn zorak cllad siyasilrinin pastellrin vercm sni?! Mn zorak, cllad,
namussuz kpk olu nec gtrm bel namusu?!

Hurilr aqqldadlar

- By! Namusu varm!

51

Alla dedi:

- imalmz da rana vermk yolunda hr cfaya dzn Bnyad by, arvadn mam vladlarnn
pastellrin vermk cfasna da dzr.

Bir az skut oldu.

Bnyad by:

- Yox! Yox! - dedi.

Klara kuzdn axr tkb yralana-yralana yeriyib, bllur qab qoa lind byin dodaqlarna
yaxnladrd.

- , By!

Bnyad by qab alb syfry rpd.

- Zhr verirsiniz!

Srvinaz dedi:

- Bamzn1 meyvsindn ye, By.

Bnyad by birdn barmaa balamd.

52

Srvinaz bir az ara verib, astadan:

- Allann p zhrli deyildi, - dedi. - Tbillr alnsn, dy davam edir!

Yava-yava vaxt atr, bilmlisn ki, btn bu p-filan shbtlri snin btnind n bd
xstliyin sbbini akara xarmaqdan trd, By, - dedi. - mma biz he bir ii birbaa
grmrk... O qunduzlar Qarayazya kim gtirdi? Sovxozu kim yaratd? Ruslar! Dzd. Sn
sevinirdin o vaxt ki, qunduzlarn drilrindn xlvti satb qzl yacaqsan, mni al-yala
brycksn. mma sonra al-yal ipyi qunduz qanca bryb yorann altna salrdn. ndi
sni ilahi znnlr qucaqlayacaqlar, a bxtvr!

Hurilr qavallar balarnn zrind dycldilr. Bu df Klara pb geri atld.

Srvinaz llrini rinin gzlrindn kdi.

- Kim pd, hkmdar?

By bu df he ks baxmad.

- Bilmirm! Bsdi!

Srvinaz sakitc:

- Klara pd. - dedi. - ziz aktyor dostun Rahibin sevgilisi Klarann p irindi?! Odnm
yandrrm, By?! rli bax! Klaran nec ldrdyn grrm kor gzlrin?!

Bnyad by mzldanb:

- Qurtar bu oyunu! Qurtar! Qurtar! - dedi.

53

Srvinaz eyni sakitlikl ban bulad:

- Mmkn deyil, By. Chnnmd hr gnahn min, milyon df fzada tkrar olunacaq ki,
btnin saflasn.

By qqrd:

- Niy?! Niy?!

Srvinaz dedi:

- Cnki sn hl tz-tz yanrsan, By. nandnm ki, bura chnnmdi? nandn?

Bnyad by qqrtsn zorla bodu.

- Yox!

Srvinaz gld:

- Kmr yaddan xd. Bu qdr zab kdin. Yen deyirsn chnnm deyil?

Bnyad by dedi:

- Bs sn niy burdasan! Gnahsz Srvi chnnmd ola bilmz! Baa sal mni grm bu n
oyundu, n pstahad bel?

54

Srvinaz birdn qmlnmidi:

- Srvi bdbxtin d chnnmddi, ay bdbxt Bnyad!

Bnyad by diklib ona baxd.

- Ola bilmz!

Srvinazn gzlri dolmudu.

- Mn bdbxt illr uzunu sn clladn yastna ba qoymuam. O qancqlar brdyn ipyin

arasna brnmm. Gnah deyil bu? On qz domuam snin it qanndan, qohumlarma
paylamam, demim mn bel i sahibiym, uaqlarma sahib olun. ndidn bilirm sa
qoymuyacaq o mni. Knlsz kbindn byk gnah olarm, Bnyad?! Yerd hr gec sn
mni zorlamsan, mn d zm zorlamam.

Bnyad by ban endirib sstldi.

Alla dedi:

- ndi bildinmi niy chnnmdym mn?!

Bnyad by ar-ar diklib, bir-birindn qmli iri-iri yal gzlr baxd. Gzlrin hamsndan
ya szlrd.

Alla:

- Mnim bu bir-birindn gzl baclarm "Sahib"in gizli iqamtgahnda onca il zorlayblar

zlrini - dedi. - Bundan byk gnah olarm, Bnyad?!

55

Bnyad byin gzlri qzlarn zlrind gzirdi:

- Bs Klara niy burdad?!

Klara gznn yan silmdn:

- Mnim gnahm dnya boydad, By, - dedi. - Dnya boyda!

Bnyad by inanmaq istmdi.

- Ola bilmz! Snin hyatnda, iind - mlind zrr qdr d lk yoxdu! Btn
Azrbaycanda, blk d btn Yerd sn yegan aktrisasan ki, lksizsn.

Klarann ar gzlri qalxb endi.

- Dedim gnahm dnya boydad. O qdr bykd ki, danmaqla qurtaran deyil.

Bnyad by sorumaya bilmdi:

- Ndi ax?!

Klara inamla:

- Sn clladn sirlrini he ks amamam. Bu bir, - dedi. - Altnc ildn otuz yeddinci il qdr
vicdanmn ssini boaraq qatilliyini xbr vermmim. Bu iki. Bundan byk gnah olarm,
Bnyad?!

56

Bnyad by xeyli susub sonra sorudu:

- Bel xr ki, mn dorudan chnnmdym?!

Srvainaz ssisc irin-irin glrd.

- Qaytmaq istyirsn? Qunduzlar istyirsn?

Bnyad by drhal:

- Saflamam mmkn deyil, Srvinaz! - dedi.

- Sn ki, Balarn qdrtin bldsn!

Bnyad byin z-gz yildi:

- limd imkan olsayd, mn sizin o EySarnzn zn d ldrrdim, qarda Evrimi d

ldrrdim, Ba Atasn da, BaBan, EyOdr babalarn da! Bu drcd kin hara, SafAlq
hara, Srvi?!

- Smimi danrsan, By. Bunun z safla yaxnlamaq demkdi. Burdan ntic xart ki, biz
sni bir az da smimildirib, knlnd insana istk iarts yaradrq.

Bnyad by yorun-yorun siqar smrd:

- nsana istk... O insana ki, insan qan i-i yaayr?!.. Sn el bilirsn mn he

fikirlmmim bu bard?!.. EySar n eidn, n yayan Bad, o he, qardalar da beldilr.
Yni fakt budu ki, yaradc Ba, xaliq Ba deyil. Bs ba Ata?! Bs BaBan?! Bs EyOdr

57

z?! Mni el yarada bilmzdilrmi ki, qan yoluna dmyydim?! Briyyti el yarada
bilmzdilrmi ki, mumiyytl, lm-dirim olmayayd?!

Srvi dedi:

- Bax, bel dnmk qabiliyyti z d saflamaq yoludu, By. Peter-burqda ruhani mktbini
qrtarb Bak Dumasna gndrilnd snin beynin da, qaya kimi bir ey imi, pionluq
drsindn savay bir klm d girmirdi beynin. Rahib d o mktbi qurtarmd. mma o baqa
yol sedi - snt yolunu v o yolda da ld. Sn bu yaa atdn, indi trdddl danrsan... Bu
yeni psixoloji vziyytdi v bu vziyyt burdak bir-iki saatn bhrsidi. Qanrsan, ya yox?!

Bnyad by ox dnmdn:

- Dhtli ignc verirsiniz, el bel olacaq! - dedi.

Srvinazn zndn gl silinmidi.

- Mn sn dedim: "Bamn meyvlrinin zhrlisi d var". Mnim Bam EySard, By.

EySarmn n zhrli meyvsi blisdi. blisi gr, gedk.

Bnyad byin rngi dyidi:

- blis d var burda?!

Srvinaz aq, hiylli gll:

- blissiz chnnm olar, Bnyad?! - dedi.

frnin ayanda, hurilrin arasnda badan - ayaa qrmz geyimli, gzlrinin hrsi bir
qrmz alma boyda, ct buynuzlu, quyruqlu bir mxluq peyda oldu.
58

Bnyad by dik atld v z st gnib zndn getdi.

3. Yen fantastikasz fantastika

Gzlrini aanda zn Qarayaz mesind, Zversovxozla Muanl kndinin arasndak yol

ayrcnda grd.

Diklib o yan, bu yana, sonra gy baxd.

Buludsuz, aq mavi gyn drinliyind iq gmisinin dairvi i parlayb yoxa xd.

By hiss edirdi ki, Qarayaznn gylrind grnb yoxa xan o gmi il laqdar, n is qeyriadi bir hadis ba verib. mma n hadis yadnda idi, n d hadisd itirak edn adamlar. Beyni
ke kimi, hissiyyat kt idi. Yadndak ancaq bu idi ki, Zversovxozun khn rzaq yeiklri il
dolu smtindki gizlin iqamtgahndan axam xmd.

Prezident Heydrin hakimiyyt gldiyini bilndn sonra, Sudun qsbsi adlanan yerdn
oxsayl ailsinin komandas altndak silahl dstsini Moskvaya qarb evindki "narkotika"
kislrini Jiqulisin doldurub, hyatnn qalann apqnla hsr etmk istyn polkovnik
Rhim Qudal - "Xlvt Rhim" burada - yol ayrcnda olmal idi. Bnyad bydn az on-on be
ya kiik olduuna baxmayaraq, By ona qrib, istehzal "Qocaman v Qoca" klikas v
"narkotika kislrinin vzind bir dst (saymadan) dollar verib, "kislri d "zn satarsan" deyib, bununla "Qocan guya hmilik sir elmidi. V hmkarnn sdaqtin min olduuna
gr "Qocann alminum kissnin iind "Mrkz"dn gndrilmi dollarlar xarb, z
kynyinin astarndak selofan torbalara doldurmal idi.

59

lini sinsinin sa-soluna basd. Selofanlar dolu idi. N vaxt grmd bu ii?! Bu yol ayrcna
nec glmidi?! z dn, mdaxil edn vardsa, bs pul niy stnd idi?! Bs Qoca niy yoxa
xmd?! Axam grb pulun yerini dyindn sonra haraya is getmli deyildilrmi?!

By qorxuya db yen o yan-bu yana baxd v bu df "Qoca"n byrynd oturan grb,

heyrtdn bilmdi n desin.

Qoca qa-qabaql, aq naraz sorudu ki:

- Hara aparmdlar sni?

Bnyad by, smimi etirafla:

- Bilmirm, - dedi.

Qoca yen sorudu ki:

- Dli nec db snin izin?

Bnyad by diksinn thr olub:

- "Dli" oxdu burda, hansd izim dn?

Qoca, ox prt:

- Lap pisi - dedi, - Smd! Bir df Muannalardan "A Mmm" dediklrini grdm
yanlarnda. Bir df d Ad Pnhan Muanna dediklrini grdm. Mhkm imidilr, keyflri
ala buludda, valay vururdular. Bir d, vaxtynan bir mzli gd vard Muanlda - Orduqozdu
Musa deyirdilr, snin srvin vurulmudu. O idi Ad Pnhann yannda, med gz-gz gah
axr si verirdi o yazana, gah da kabab, yuxa, soan - zad, iirdilr, oxuyurdular: "Dad ey,
60

Dad ey, Dad ald mni, Almad qohum-qarda, yad ald mni". Snin arvadnyd bir d orda.
Srvi varyd ha, indi d lap elc - cavanca, yalvarrd Ad Pnhana ki, qurbann olum, ay
Pnhanm, bir d oxu onu. Ad Pnhan da hey el alrd sazn, oxuyurdu: "Dad ey !.." Sonra
Muanldan A Mmm deyiln gldi ora. Bu il lmd o. Lap mttl qaldm ki, bu niy
diridi?! Yadnda olar, onun arvad Bahar da sn zhrlmidin. Lap tm ald canm ki,
birdn o Bahar da burda olar. Dli olmudum ey, a kii!..

Bnyad by qovurulurdu:

- Dayan bir grm, a kii! ndi yadma glir, Srvini mn d grmm. mma burda yox... Bel
xr ki, o gorbagr Dlilrin hams diridi, glib-gediblr?!

Qoca dedi:

- El xr d!

Bnyad byin canna qor doldu.

Qocann li yoldan o yan gstrdi.

- Odu bax oturublar o "inar" dediklri gln dalnda, aac altnda. Ocaq tstltdilr. axr yeiknn! yliblr z-z: "Muannalarn salna!". "Xlvtlik"dn, "Qoca"lqdan xdm,
aq-ana oturdum rulun dalnda, srdm birba mirlilrin dfn olunduqlar yer. Qazdm.
Qbrd - skelet!..

Bnyad by "Qumral" - "Trknaz" - Srvini xatrlad.

- Dayan, Qoca... llinci illrd, o vaxtki raykom katibi Sultan mirlinin bana n oyunlar
ardq, mma o he syb-elmirdi d bizi, el hey Odrlikdn, bdi birlikdn danard!.. Gr
nec heyvan olmuuq, qanmamq! mma el yax ki, qanmamq... - Selofanlara toxundu, el
bil xyaldan ayrld.

61

- Pulu sn qoymusan bura, ya mn zm?!

Qoca tccblndi.

- lbtt zn!

Bnyad by yola baxd.

- Harda? Burda?

Qoca:

- Nec harda?! lbtt burda. Qbiristandan qaytdm, man qoydum bu yana, Muanl
smtindki o qaln qaramxla, gldim grdm dp - dz uznbsan bu toz-torpan iind.
Dedim, yqin simlyantlq elyirsn, "Dli"lri izlysn. Sonra grdm yox, bayn ortas
qozdanb, vurublar sni. Baa ddm ki, qurtarb daha bizimki. Sonra grdm yox, pul
selofanlardad. ncim, by, boynuma alram hr eyi. kimiz d yz oxdan amq.
Glllmzlr bizi. Qocalmz nzr alarlar. Acmazlar, bilirsn trmlrd adamm oxdu
mnim. Bir-iki ay yatarq. Qzla basaram, xarq.

Qalx, By. Qalx gedk zmz tslim olaq.

Bnyad by taqtsizlikdn zl-zl diklib, lini gznn stn qaldrb gln o tayna,
narn altna baxd.

- Deyirsn Srvi d glib?

- H.

- Han bs? Gzm dymir. Qaydb ndi?

62

Bnyad by azacq dnb, birdn etirafa ehtiyac duydy.

- Bilirsnmi, Qoca, ax mni aparmdlar! Srvi z aparmd!

Qocann gzlri byd.

- N?!

- H!

- B niy Srvisiz gldin?!

inar trfdn gzlnilmz ss gldi:

- O qatil arvad olarm daha Srvinaz, ey qatil?!

Qoca dizlri st qalxb, gln o tayna baxd.

Cavab gldi ki:

- Sn heyvan olu heyvan, Muannalarn Trmn dzndn qo almaa gednd "Orduqozdu

Musa" deyrdin mn. Uaqlara Abbas1 paylayardn ki, gedin onun ordunun qozuna rtma
vurun, qan. Mn bdbxt karlk alayardm. Sn mnim alamama glrdin!.. l indi! N
ordumun qozu var, n d belimin fr!.. Srvi mnim arvadm olacaq, Bnyad by! Bildin?!
Sevmiik bir-birimizi!

Bnyad by astadan inilddi:

63

- Bah - Bah. Bah!.. Dnyann iin bax!

Orduqozlu danrd:

- Kainatda sevgi Yerdki tki deyil, ay it! Doulu Yerddi ancaq, onun glirik biz bura
Srviynn! Sevimy!.. Olumuz olacaq! Sn qanarsanm vlad n demkdir, ay it?!

Bnyad by ayaq st idi.

Gln o taynda Srvini grmd. Dma, dalal, uzun salar qulaqlarnn stndn sallanb
iyinlrind qvrlm Smd mirlini tanyanda Smddn solda arxasn inarn gvdsin
sykmi Musaya diqqt yetirmy ehtiyac qalmad. Yol ayrc il inarn aras az yz addm
olsa da, Byin yqin ki, thlk hissindn birdn-bir iqlanan gzlri Smdin gzlrinin bu
trf dikildiyini aydn grd.

Qoca pldayrd:

- Tandn? Odu!.. Smddi!

By dillnmdi, aydn bilms d, indi hiss edirdi ki, dhtli drcd tcrbli ekist onun
ninki cinaytlrini, htta bu an beynini d grrd, qamaq, qurtarmaq mmkn deyildi.

Smd ndns, aqqlt il glb, lindki ni yuxar qaldrd.

- Bunu iirm z EvrEy Odrliyini qana-qana "yevrey"liyini gizltmy sy gstrn Bnyad

byl "ermni"liyini mhartl gizldn "Yevrey" Xlvtin salna!

Glin! Qorxmayn, hbs olunmayacaqsnz. Mn ax Yer Adam deyilm daha, la tolu kabab
yeycksiniz, axr icksiniz. Sonra da szn sil mnasnda azad olacaqsnz! Glin! Heyif,
64

daha "dy" olmuyacaq, qzlar pmycklr siz kaftarlar. O oyunun drsini sonra
qanacaqsnz. Hllik glin yeyin- iin!Yer adam olmamas qocalar daha da ehtiyatlandrrd.
mma getmmk olmazd.

Ora vaxtil iydliklri, gymliklri, yemnliklri, zmlklri il mhur olan Qarayaz

mesinin cnglliklri, sx paldlar, qaraaclar, qovaqlqlar mhv olandan sonra inar gl
lap kiilib dayazlamd. Bu yol ayrcndan o taya - inarn altna getmk n qrb - Muanl
kndin doru iki yz addm gedib, Babanolu krpsndn keib sola burulmaq v yen iki
yz addm getmk lazm idi. Xlvt-zhim hmi ata-baba kndi saylan Qonaqldan buraya
glnd Babanolu krpsnn altndan gur qjlt il axan QaraSuda axndan titrn yamyal
actr yb, hmin inarn altna aparard. Hl o vaxtlardan - llinci illrdn beli bir az
donqarlanmaa balam uzun, arq Bnyada ad il yox, "klika"s il "ax-ux Xalq" deyrdi:

- Ay "ax-ux Xalq" vzri sl budu, bax. Qocaln drman budu. Hr drdin drman ac
trdi! - deyrdi. Sonralar Azrbaycanda xalq cbhsi - AXC adlanan, anlalmaz, zlmkar qeyri xalq tkilatn hakmiyytd olduu doxsan - doxsan nc illrd birdn-bir "By"
arlan Bnyad byin ninki cavanladn, htta donqarnn getdiyini grnd is: "Actrnin
bu mcsinin vzind burax mni, By, - deyrdi v cavabnda "bir yek paka" dollar alard.
Bir az sonralar is, gur axnda titrn yamyal, tztr actr yerin, mhv olmu meni basan
duzlaqlarn zhr duzundan qatlam, sil zhr dadan, qaramt actr yb verrdi ki,
cavanladrd Byi qocaltsn, l ksin "Qoca"snn yaxasndan. Sovet kfiyyatnda birg
ildiklri ilk illrd - lap ilk gnclikd xlvt Rhimi mlli - bal inandrmdlar ki, Xalq
onun Tbrizd mirlilrin evind nkr ily-ily Moskvaya "doneseniye"lr gndrn
"Yar" Mmmdlinin oludur. "ax-ux Xalq" birdn-bir Bnyad by evrilnd - AXC
hakimiyytinin balancnda is Azrbaycandak "podpolniy KPSS fallarndan biri olan
Xlvt, "Qoca" klikas il, yeni "rukovoditel"in srncamna - Zversovxoza gednd mlum
olmudu ki, yeni "rukovoditel" - Bnyad by "qardaolu-zad deyil". Bdbxt Qocann xbri
yoxdu ki, By mrnn yardan oxunu Qarayazda, Zversovxozda keirmidi. Niyazi sovxozu
trfd gur qalan menin gur Qarasuyundan yamyal tztr actr drib, shr d, gnorta da,
axam da ryini actr il yeyirdi v "sil drmann actr yox, o bitkinin yarpaqlar arasnda
bitn baqa sarmtl tellr kimi bitgi, "Qarayaz mczsinin" mczsi il yaadqca yaayb,
htta yz yal Qocadan ox-ox cavan grnrd.

Babanolu krpsndn kend Bnyad by, hmi uaq yerin d bururduu Qocaya
gzlnilmz bir xidmt gstrdi: krpnn ortasndak iki addm uzununda ucuq yerdn
hoppanmaq lazm glnd bom-boz, crq-skk tuflilrini ayaqlarnn burnu il o taya atb suya
dd.

- Min Qoca. mrn boyu sn mn qulluq elmisn, trmd qzl vdin gr bir df d mn
sn qulluq elyim. Min keirim!

65

Lap cavanlqdan indiy qdr btn tinliklrdn qzlla xan Xlvt Rhim-Qoca hardan
bilydi ki, cr-cndr iind hkmdarlq edn Byin bu ad, sad hiylsi altnda lm thlksi
gizlnmidi. Bnyad byin a tklrl rtl kk sinsind tkn arasn qabartm "US" "Ultrasovremenny" aparatda "Mrkz"in cr ssi aramzz trd: "Osvobodites ot Starika.
Navseqda osvobodites ot Starika. On uje obuza tebe. Konay!".

Xlvt iin-iin gl-gl qn arb Byini mindi:

- Qadan alm, ay By! Bu n xcaltdi! Qadan alm! Bu n xcaltdi!

Bu, "Qoca" klikal polkovnik Rhim Qudalnn son szlri oldu, Bnyad by can kynyinin
qoltuundan rezin ucunda sallanan naqan kib, belindki "Hr eyi boynuna almaa"
hazrlam ar t torbasnn dalna dalbadal at ad v torban suya salb krpnn altna
basd.

inarn altndan Smdin qhqhsi eidildi:

- A By, o n mxnntlik idi eldin! Qarayazya glnd o t torbas hr df bir torba dolusu
actr aparard knd, bir mliyin kababn bir oturuma yeyrdi. Actrnin mczsi il hl
yz il d yaaya bilrdi bundan sonra. Niy gznd qoydun kiinin arzusunu!

Yadndam, sksn skkizinci ilin dekabrnda sn mni Bakdan Qonaqlya ldrtmy aranda
mnim miolum Dli Mdd Qonaql il Qurbanlnn arasnda o torban nec dycldi inarn
gvdsin. O vaxtdan on drd il keib. Mnim dli Mddim on drd il gzlyib, Musan
gndrib ki, bu gn, iki min nc ilin vvlin o torban bir df d bu inar glnn inarnn
gvdsin gyclyib qanna qltan elsin. Mddin arzusunu da gznd qoydun, ay mxnnt
By! OdAzd Balarmz dn-dn hdldilr Mddi ki, Xlvt cismi ignc versn,
dhtli baars kcksn.

Mddin n eidildi: "oxdand czalandrmrsnz mni, mkan verin Musaya, czalandrsn.

ndi glr Musa, sni rpar bu inara, nec olar, By? Qorxdun?! Snin ax qorxu hissin oxdan
ktlmidi, indi ny gr brpa olundu? nki ayda-Ada lap cuzi saflama keirmidin, bir az
insanlamdn, ay qoca canavar. Qorxma, Musa n qdr dhtli srt adam olsa da, kemi
arvadn Srvi kimi biz d taprq verilib ki, Yerin n qanin, iyrnc drcd murdar "NS"i
Bnyad byi safladraq. Basdr o t torbasn, gl, shbtimiz oxdur. Musa deyilm mn,
Mdd d deyilm, A Mmmym, A Mmm! Bilirsn, tbitn ox mlayim adamam mn.
amaxda ziz qohumlarmz Bylrin kkn ksdin, gzml grdm. Babam Omar kimi mn
d Balarmzn ixtiyarna verdim sni. Balarn is qanunu sn mlumdu: "NS" tsir etmk
66

olar, "tzyiq olmaz". Gl, gl. Smdin adn "Strany ekist" qoysan da, o da Balarn
hkmndn xmaz.

cm dili il Muanna deyirsn mn. Bil v bld ol bu "Muannaya", "mirli" nslinin taleyi
il oynayan By! Muanna nslin mnsub mirlilr siz Fars, rb "Yevrey"lrinin dili il
"Muanna" adlanrlar. Bunu bilirsn. Bs Trk dilind necdi bizim nslin ad? O torban basdr,
gl deyim. Mnim Muanldak qohumlarmdan biri bu inar gln duruldub qzl balq
saxlayacaq burda. Murdarlama suyumuzu. Basdr onu, sonra gl araq vura-vura, kabab yeyyey, nslimin bana adn blalar dan...

Bnyad by Qara Suyun axarnn soyuundan tir-tir s-s, meyidi kib krpnn altndan
xartd. O mlayim A Mmmnin "Bs lapatkan hardan alsn"? dediyini eitdi.

Smd dedi:

- Ya yaanda Baban olunun krpsn tez-tez sel apardna gr Muanllar lapatka

saxlayrlar orda. Qamlqdad. Krpnn o yannda. "Qoca"n t sam porodil, sam ubil, sam i
poxoroni, bxtvri dfn el.

Bnyad by meyidi krpnn sa trfin tullayb, sudan xb inarn altna boylananda gz

ocan qzartsna dirnib qald.

- ayda hurilriniz toy-dyndn uzaqladrdlar mni, bilrm, sn d n is el bir ey

elycksn. nanmram sn. zn ver glim bir az qznm, ox islanmam.

Smd, baxndan balam, btn gvdsindn hiss olunan zhm iind, el glrd.

- Glmyin glcksn. mma sn bilirsnmi ki, bizim A Mmm adnda mczmiz var,
snin paltarn da qurudar birc saniyd, cann da qzdrar... H, qzdm cann, cnab by?..
Mn burdan ora snin beynin bir klm gndrirm: "Molla". Xatrladnm n vaxt verilib sn
bu "klika?" Stalin, Beriya, Mircfr Mirqzb. Bu nfrdn baqa he ks bilmirdi bu
"klika" altnda n i grrdn sn, o illri xatrla. Bel lazmd.

67

Belin qaldrammazsan o itin leini. Sr, apar. Kor quyu var krpnn solunda dikdird.
Kllkd ora. Quyu kllyn eniinddir. At o quyuya istkli "Qoca"n torpaqla, gl Molla
klikasn sn kim, n vaxt, n niyytl verdiyini d deycm.

Tez el by. Orduqozdu Musann getmyi, slind, yax oldu. He dzmr Yerdki ilriniz.
Gah iqla dyr onu-bunu, zab verir. Xsusn son vatxlar "Avropa mdniyyti"
adlandrdnz lpaq qadn, pullu seks, xuliqan bazar "mdniyyti"n gr htta qadnlar da
iqla dyr. Baxtn ksdi, gmidn ox tkidl ardlar, getdi. Mn is, grdyn kimi, vaxtil
tandn Smd deyilm, ox yumalmam. Yerd hyat lap murdarlab, sizin "NS" yazm
glir, By. Gmimizi gnd bir hr, knd knarna srdrrm. Oralarda, lbtt, biln yoxdu
ki, Yer Adam deyilm. Vzifli xs kimi tqdim elyirm zm, kemiimizi yrnmk yolu
il zmz drk etmyin, insan xarakterin qaytman yollarn gstrirm, kitab paylayram.
im oxdu Yerd. Amerikaya, ngiltry d gedirm. Avropadan limi zmm, a...
Basdr onu, gl! ox bilik alacaqsan bu gnk drsdn...

Bnyad by meyidi krpnn sandan soluna keirn qdr qan-tr batd, nec deyrlr, lb
lmdn qaytd. "Qoca"snn qollar, qlar qocalqdan nazilib p dns d ortas - t torbas
az yz kilo olard. stlik, yqin ki, oxdan immdiyin gr funtli idi.

By "Qoca"nn "hri-betr"in sy-sy, qnn birini sa, o birini sol boynuna sxb, torban
ardnca sry-sry dikdir qalxd.

Smdin ssi glirdi:

- Klly grdnm, By? Quyemii tana oxayan zhrli bitki talar var orda. N qda
solur o talar, n d kln iind, gm-gy qalb. Ndi o bitkinin ad, a By?

Bnyad by tvsiy-tvsiy, burda ilk df smd srt cavab verdi:

- mn bnyad bym, Smd! Szdn sz kn razvedikm! Bu hngamnin arasnda istintaq

aparrsan ki, inarn altna gedn qdr hr ey qurtarsn.

Muanl kllyd bu kllk. yirmi nc ild Muannann babas Omar aa burda pr ev

tikdirmidi. Quyu qazdrmd...

68

Smd Byin szn ksdi:

- Mn sndn o zhrli bitkinin adn sorudum!

Bnyad by dedi:

- O A Mmm niy el qmr asta-asta? Deysn ax "drs" ad verdiyiniz igncni

balayrsan? Bir az mhlt ver dinclim.

Smd mmma il:

- Musa glr, dirldr sni, - dedi - A Mmm, bilirsn, mllimdi, Cografiyan, Botanikan
maksimum bilir. "Drs"in balandn baa db, yumaq-yumaq glr.

Planetin he yerind adn biln yoxdu bu bitkinin. Tkc Muannalar "Bayeyn deyirlr
buna.

- Niy, snc?

Bnyad by hr bir eyi baa drd:

- Bu klliy gndrmdin sn mni, Muana adlanan Ba nslinin mnim faliyytiml bal

tarixi trafnda istintaq balamsan. Zrrlidi bu "Ba yeyn adlandrdnz bitki. Geri sananan
tarixin beinci srind bu bitkini "Bayeyn" adlandrmsnz.

lknin harasndasa bu bitki kimi kom-kom Qrek legionlar grnnd Muannalar bunu bir
klm il ifad elyiblr: "Bayeyn".

Smd ucadan:
69

- Afrin, By! - dedi - stintaq axra qdr bel gets, zn xilas elycksn... De grm, o
boyda tp kimi kllk niy su quyusunun stnddi? N sirr var burda?

Bnyad by dedi:

- Bu sirri amaq n grk dnyann tarixini danasan.

Smdin ssind hiylli gl hiss olundu.

- Dan da!

Bnyad by dedi:

- Bir aman ver, bunu quylaym bu quyuya, nfsimi drim d!

Orduqozdu Musa boynu v yaxas qzl naxl, dymlri gm, uzun yaraql pknd,
alaraq kollarn aras il zmzm ely-ely glirdi:

A by, eit n oldu,

omam saza dnd,

Sn toy tutmaq n

Gylrdn Yer gldi.

70

Yaxnlab, lindki iki uzun, qaln, qara axr sinin birini Smd, birini Mmmy Verdi,
ncsn Bnyad by tulazlad: - a bdbxt! Al i, cana gl.

Smd sindn bir az iib:

- A by, bir mmma a - dedi. - A mmm danan adam deyil. mma danmaa balasa, iin
yax olmaz, sn hl mnim mmmam a. Sn dedim lapatkan gtr o qamlqdan, basdr o
iti, sonra dedim apar at o kor quyuya. Niy bel iki sz dedim, a By?

Bnyad by tinlik kmdi:

- Demk istyirsn ki, bu kor quyunun azna qdr torpaqla doldurmalyam?!

Smd:

- Afrin! - dedi. - Szn tamamla.

Bnyad by dedi:

- Bu quyu az drd-be ton torpaq aparr! O hesabla ne gn ilmliym mn burda?!

Smd axr iib gld:

- Suallarm var, sirri amalsan, o boyda kllk niy su quyusunun stnddi?

Bu birinci sual.

71

inar glnn gndoanndak dikdirin dalndan la su szr. Qazanda bulaq olur. Bs Omar
Aa o su quyusunu niy qazdrb?

Bu ikinci sual.

Bayaqk sual tkrar edirm: Bayeyn bitki il Muannalarn tarixi arasnda baqa n laqlr
var?

Bu nc sual.

Btn Qazaxda "Omar Koxa" ad il tannan, Boral, Gy, Gncbasar cmaatndan on nfr
kiinin adlarnn siyahs xb cibindn. Kimlrmi o kiilr v siyah niy Omar Aann cibind
olub, sonra nec keib snin lin, sn kim vermisn siyahn v bnun nticsind nlr olub?

Bu da beinci, altnc, yeddinci, skkizinci, doqquzuncu, onuncu suallar.

ndi quyunu doldurmaq zabndan qurtar. Cavab vermsn, sn orda gecli-gndzl, az bir
hft torpaq tkcksn quyuya, biz d burda actr, kabab yeycyik. Bir hft yatmaq yoxdu,
cnab razvedik. Dan, qurtar cann. Yoxsa, aydn msldi ki, hkumt mlumat
gndrilck, hbs olunacaqsan. mrlk hbs czas!

Bnyad byin li silaha uzanrd:

- Snin dhtli adam olduunu oxdan bilirdim mn. Bu drcd dhtli sadistliyini
bilmirdim.

Smd o li d grrd, qsa avtomat da.

- Ay bdbxt!.. z linl yaratdn tarixi dan d. zg bir ey tlb elmirm ki, sndn.
Dan, qurtar cann!.. lini k ordan!

72

Bnyad by diksindi, suallar xatrlamaa balad.

- Birinci sual: "kllk niy su quyusunun stnddi?"

Mn cavab verdim bu suala. Dedim ki, "Muanl kllyd bu kllk".

Kifaytlnmirsn bu cavabla.

Tfrratn danm.

Muanna nslinin qdim adti var. Badaddan, Bsrdn rdbil srlb, ordak rOdBil "Sfvi"eyxlriyl bir yerd tbriz qadlar. Orda ocaq qranda oturarmlar. Payz, q
aylarnda tbrizd, mir almal deyiln ban ortasnda, drd dvrsi qrmz krpicl
hrkl, geni tndirxand btn q tndirin knarlarnda ktillrd oturarmlar. Tndirdn,
tndir soyuyana yaxn qoru uzun dmirlrl kib hasarn dibin yarmlar. Hasar da qzb isti
qalarm. Hm d kl, deyirlr, drdi-bladan qovarm. qrib sirrdi.

Kim diqqtl oxusa, ah smayln Divanndak bzi eirlrd aq-aydn ziddiyytlr grr: gah
Qzlba - idi, gah "Sfa", "Sfi", SafA. Deyirlr thlk hiss elynd Gyd dostu mllimi Aq Abdaln evin qab onunla mslhtldiyin gr slamt qalb. mma bilirmi
ki, ldrcklr. Bu bard iarlr oxdu "Divan"nda, kdr drd-lm var. Bilirmi ki, Sultan
Slim tbrizd qalan dmnlri rahat buraxmayacaq, onun, ahn z d, bhsiz, bu zibilliy
bulanacaq. Buna gr d "Yhudi"liyini - trikliyini - Trklyn, dilini iltmirmi.
Azrbaycann Sovet alimlri deyirlr: "smayl Trk dilini dvlt dilin evribmi". slind bu
da yaland. z dilind yazrm Sultan Slim mktublarn, Sultan da lbtt drk elyirmi ki,
Odrlik mdniyytindn gln bu dild bel gzl, aydn yazan smayl onun domas, zizidir,
tora db. Odur ki, xaricdn tfng alrm, mhariby hazrlarm ki, Tbriz txtini azad
elsin. smayl is qsdn tfng almrm ki, mnim qlncm Peygmbrdn qalb. styirmi ki,
mlub olsun, lkni yaban ordudan xilas elsin. Ulu Ba sl Mn "Musa" ad altnda
gizlnirmi. Comrd (yni srkr) rtbsini is qsdn ah smayla veribmi ki, guya o - ah da
el glm ordudand.

Smd sakitc:

- Ke indi Omar aann adna.

73

By bir az yngllk hiss etdi.

- Omar aa hali arasnda gzrgi imi. Banda coban papa, lind omaq, enilrd at
yedkly - yedkly, yoxularda min-min eldn-el gzirmi. "Ay olum, Evr ndi, mnim
adm Xlifnin add. Vzifm d sudyann kmkisidi. alram orunuzu, yrinizi kii
elyim, getsinlr qaaqlara qoulsunlar, slMndn drs alsnlar, Cmrddn igidlik. "Omar"
deyin mn. Omar Koxa! Kim Evr des, bax bu oman dmirli trfiynn sirtini sndraram,
Qorxurmular Omar koxadan.

Bu bel...

- Sonrasn dan.

- Sn hddn ziyad inc qatilsn. Nec baa ddn szm, a kii? Mn ax hqiqi mnada
deyirm ki, "tarixi yaradan"lar zlri demlidilr mnim hrimin adn !.. Yni "qbirdn
xartmalsan o adamlar". tn gec mn snin agentlrini, arvadn qbirdn nec xartdmsa,
bunu da bildin, sn d el xartmalsan tarixi yaradanlar.

Byin az aq qald. "Beynin"d hr ey brpa olundu.: Ay, hurilr, srvinaz, hvt drsi,
blis, hr ey.

Smd ni knara qoydu: boalmd .

Musa hardasa asta-asta saz alrd, A mmm nazik kvrk ssl zmzm elyirdi:

Qaranlq dnyad bu Yerin Ad

Xilaskar Simurgum, harda qalmsan,

74

Mzlum bndlr qlasan ar...

Smd bir az da Sakit, qmli-qmli:

- Mnim bilmdiyim eylr d var, a by, musiqidn zvq almaq qabiliyyti nec qalb snd?
zah ely bilrsn?

By kksn trd.

- Niyazidn soru. lr sazdan tr.

Smd eyni qss il:

- Niyazi lli hr yerd el onu xbr alram. Mrhum olu Xlil gzl qarmon alard, oxuyard.
Niyazi hardad? Mn niy deyilmir? lb deysn.

A Mmm:

- Xlil kyrk oland. mn d deyilmir. - dedi. - Balayrd almaa, oxumaa. z d ox pis

szlr oxuyurdu:

Cnnt olard Qarayaz,

Olmayayd Niyazi.

Bunun dalnca A Mmm oxudu:

Kiilri syrd
75

Arvadlar dyrd

Badadda kor Xlif,

Burda mnm deyirdi.

Musann saz graylnn zilin qalxd. A Mmm susdu. nki zildn oxuya bilmirdi.

Hr yer skut kd. El skut ki, inar glndn tk-tk rdk sslri d eidilmdi; Musann,
A Mmmnin kdrini el bil qular da duyurdular.

Smdin gz byd idi. Sorudu ki,

- Niy susdun, a By?

By yen kksn trd:

- Axamlar Niyazi sovxozunda, paldn klgsind dayanb Kamandara qulaq asardm. Hrdn
Niyazi duyurdu, xrd evdn, glib yanmda daynrd. Xbr alrdm ki, mni niy ev dvt
elmirsn, a Niyazi? Deyirdi: "mnd bir az Bnyadlq var, snd d Niyazlq. Biz bir stolun
dalnda oturammarq, a by. Mn ax qohumam muannalara. Omar aann bacs nvsiym,
bilirsn. Snin gizlin ilrin az-ox bldm, - deyirdi. - Hrdn fikirlirm ki, bel savadl
Byd, qocaldqca nuraniln Bnyadda bu Niyazilik hardand?

Bir df xbr aldm ki, "sn kommunizm nifrt elyirdin, partiyaya niy girmisn?" Gld,
dedi: "Stalin lndn sonra baa ddm ki, Xruov da kommunizm nifrt elyirmi. Drhal
riz yazdm girdim Xruovun partiyasna.

Bir ara skut oldu.

76

Sonra by dillndi:

- Musiqini hiss elmyim d yqin sizdndi.

Smd:

- Afrin! - dedi, - Bala, bir az dandracam sni.

"nc" By bu df sadlvh grnd:

- Sn hardan bildin mnim Aya aparldm?! Bunu, ola bilr grmsn. Bs agentlriml,
arvadmla grdym nec bildin?! Mn ox oxumuam, Odr dili - Tfkkr dili
deyilnimiz bard.

Dnn d hiss eldim orda - ayda ki, deysn dorudan oxuyurlar fikrimi. mma, a inana
bilmirm!

Smd fikirdn ayld.

- Snin, sadc, tcrbn - vrdiin yoxdu hl, By. - Ad Pnhanmzn "deal", "Grn"
srlrini, lyazmalarn oxumusan. Sn o kiinin evind tn yay yrndiyin Kainat
hqiqtlrin el qovumudun ki, o evdn xanda htta qapn balama da unutmudun.
Pillknd "Qoca"ya deyirdin: "Harda, kim n danram, hamsn gydn alb trrlr
Mannaya, yazr". Mn yazmram, mma grdyn kimi, fikirlrini eidirm. Snin znd d
bzi vrdilr yaranb. Dnn "Sahib"in iqamtgahnda qumral deynd ki, "Qumral" deyilm
mn, Furakam - EvrAam, sn hiss elmdin ki, SafA qla hiss olunmadan siftini
dyidirdi o!.. Sfvi ad il Tbriz doluanlarn qabaqlarna oxlu plng, ir xarlrm.
Maviylr o dqiq baa dblr ki, OdAzdn iqla gndrilir o heyvanlar - killr.
Deyiblr: "gr Mular qrmasaq, hammz dli edcklr". N qdr oxumusan sn bu bard
o evd - Ad Pnhann mnzilind?!. Bizik sni idar elyn, a By, biz bdbxtlr gr n qdr
ilyirik sn tki bel murdar qatillrl! Niy? Bilirsn?.. "Hurilr"in o mclisind biz snin
SafAa aid biliyini almdq beynindn. sil mnada "NS", vhiy drs deyirdik orada, niy
bilmdin?..
77

"Furak" deynd ki, "Simur quu fsan deyil. Niy bilmdin SimrA gmisind uacaqsan?
Sonra hvt trafnda o adi, aydn oyunlar niy anlamadn? Nhayt, blis glnd niy
bilmdin ki, "blis" deyil o, Evlsdi. OdAzdn gndriln canl, insan kimi canl kildi,
kinodu?!

Bnyad by dn-dn:

- Mttl qalmam... he ba aammram, - dedi.

Smd gld.

- A kii, yaddan almdm ax!

Smd el bil ndns ar-zab k-k bir d ald.

- tn gec mn gstrirdim o kinonu sn. "Sahib"iyin gizlin iqamtgahn, khn Tehran,

"Ay" adlandarlan A planetinin iini, agentlrini, arvadn, blisi! Hamsn mn gstrmim,
bax, o yol ayrcnda.

Bnyad by drxd:

- Manda aparlmam, o soyuq l, o leykoplastr - filan...

Smd byin szn ksdi:

- Zversovxozdan yol ayrcna piyada gldin sn. Dzd?

78

Bnyad by tsdiq etdi:

- Dzd.

- Pulun yerini dyidirndn sonra "Qoca"nn mannda hara getmli idiniz?

Bnyad by he nyi gizltmdi:

- "Qoca" srhdd dmli idi.

Smd qfil sorudu:

- De grm, By, selofandak pulu niy almdn "Qoca"dan?

Bnyad by dedi:

- Pulu Niyaziy vercydim ki, Omar aann kiiyi Mustafan ldrtdrsn. Hirslnmidi Niyazi,
dedi: Mn n qdr claf olsam da, Mustafaya l qaldrmaram.

Smd yen dedi:

- Tarixi yaradanlar unutdun. Mustafann lm bard bildiyini saxla hl. ox dhtli

lmd. A, Pnhan dzmr bu drd.

Bel ilri, adtn, sn zn elyirdin. Bu df niy Qumrala taprl-md?

- Yqin ki, sn el bunu da bilirsn. Mni qsdn sxma-bomaya salrsan... Bakda Dvlt
Thlksizliyi nazirliyin mlumdu ki, randa n qdr antitrk ilr grlrs, hams bizim
79

Sentrin tprd. Htta raqda atom hazrlanmas da randan gndrilir, Amerika birbaa ranSovet istehsal qurularn bombalamaqdan kinir, perspektivli kfiyyatlar aparr randa, buna
gr d bizim Sentr mn tki oxsahli ilr aparan kfiyyatlar qabaa vermir, mnim "Yeddi
gzl"imdn, o cmldn Qumraldan istifad elyir.

Smd lini alnna qaldrb, iri, uzun barmaqlarla gicgahlarn, gzlrini sxd.

ndi mn Sn ox zabl hadislri xatrlatmalyam, yni sn pis tzyiq elmliym. Odur ki,
grrsnmi OdAzdn mnim zmn damarlarn sxrlar.

Bnyad by fikr getdi.

- Baa dmrm, mn tki heyvana zab vermkdn tr Sn niy ignc verirlr?!

Smd ar iind:

- Onu sonra bilcksn... ndi Musaya bax, - dedi.

Qrib idi ki, Musa, lind bir i kabab v bir axr gtirdi, byin zn tamamil kinsiz
adam kimi baxb:

- Acsan. Al, ye, i, - dedi. - Arada da de grm o baqlama hvalat nec oldu v mn onda
neyldim sn?

By dorudan da ac idi. idn bir qoa qabra xarb, iri balta dilrin k-k orudu ki:

- Sndmi tzyiq gstrcksn mn?

Musa astadan:

80

- lbtt. - dedi. - srvinin, Hurilrin drsi davam elyir. Dan o zorlama hvalatn!

Bnyad by midsiz bir midl:

- Smdin verdiyi suallar qalb ax! - dedi. axr sinin daln yer vurub, qapa ad.

Musa dedi:

- Biz SafAlarn qanna qan qaranda uaq hkmn urod doulur. Sn mnim atamsan, by!

- N?! - Byin dodaqlar titrdi.

Musa kksn trd.

- Sn kpyolu anam Glsri ot tayasnn iin basb zorlamsan, anam da Ordugozdu, qozbel
karlik doub.. ldrmrm, qorxma. Biz insan ancaq Chnnm oduna salrq... Titrm,
qunduz kpyolu. Qulaq as!

Qrx skkizinci il hadislrini bu gnn hadislri kimi canl grmmisn! Unutma ki, mn o
glmli karlik Orduqozdu Musa deyilm. ndi bu Yer planetind bu Musa - BaSar AEy ad
dayan SafA alimi qdr ikinci mlumatl adam taplmaz, By!.. Mn d Muannalardanam
ax.

Bnyad by hrdn qurtum - qurtum axr i-i danmaa balad.

Dandqlarn btn incliklrin qdr grrd.

81

Grrd ki, o ili aprelin vvlind Trmn yataqlarnda qar ridikc, sel-su yovanlqlar, xrda xrda dr-tpli, boz otluqdar gtrdkc, eyni zamanda lopa-lopa, bol qar yard. "Yeddi
gzl"lrdn n ox "ip-sapa yatmayan" nhng Klara gec ikn "t sovxozu"ndan "Zversovxozdan qab, qarayaz mesinin qurtaracanda, dul, qoca anas il qara damda tyld olan, onuncu sinif agirdi Srvinaza xbr vermidi ki, bu gec Snin rin Zversovxozda itlri yemlyn kii glib damnzn bacasndan iri drk, sni mcbur
elcyk ki, NKVD-y xidmt gstrsn, Muannalardan mustafan zhrlysn, qa burdan,
uzaq bir yerd gizln. O, Zversovxoz iti vvlc mni mcbur elyck ki, sni eiy arm.
Orda gd-gd agentlr sni zorlasnlar, ignc versinlr. Gldim sn deyim bunu, xb tin
gdlrini dycm, znn l-ayan tutacam, sn bacadan x qa.

- Dayan, cnab qatil! - Musann rngi aarmd. - Nyi, nec grm-misn, onu mn danm
indi. Sn gr z mlini! Srvi qab trmn glmidi. Quzularn kznd dk saldm ki,
heyvann hnirind qurusun paltar. Gecnin bir vaxt yaman sssizlik oldu. Qalxdm, grdm
drd itimizin drd d ld. Zhrlmidin sn itlri. Srvini sryb aparmdn. Lopa
yandrdm, quraa qdr qarn iind, iziniz ddm, getdim grdm qz qara basdrmsan,
zn d qar yara-yara qab getmisn. Edim qar, qz xartdm, qollar, qlar kmrl, ipl
balanmd, z d qan iind, l-lpaq donmudu. Qaldrdm apardm kahaya, oca brk
atdm. Niy? nki sn - qatil, qz qara basdranda yaddan xartmdn ki, bu heyvanl
gydn grn var!.. O vaxt he ksin xbri yoxdu ki, Muanldan o yandak Sadxl kndindn
"Dli hmd", "Molla hmd" adnda bir asaqqal kii glirdi Trmn, geclr kahalarda
obanlara "Sfa" - SafA drsi deyirdi, rb lifbasyla dftr yazdrrd, gedirdi. Hl o vaxt o
bdbxt, ikst Orduqozdu EySar grrd, ay heyvan! EySarn nn eidirdim, ey kar, kor
"NS" qatil! O gec mhz EySar mn dedi: "Qz diridi. Qaynar sd iind bdnini qoyun mizi
il ovudur., qarn altndan yovan y, suda qaynat, o su il cimdir qz. Bax bu idbar
Orduqozdu o mlyi soyundurdu, z bacs kimi, dizlrinin stnd uzadb bdnini ovudurdu,
imdirdi, qaynar sd iirdi. Shr tezdn Srvinin anasyla arabaya mindirdik, Klarann
bldiliyi il getdik tapdq, sn heyvan. oma kdim, dedim: "Sn bunu zorlayb guya arvad
elmidin zn, murdar t dndrmidin sn bu gzli! l! Qadn! Qadn bu uzun qlarnan,
qurtardn. Qorxdun oman dmirli yeriynn ban paralayaram. srvinin lmndn sonra
OdAz gednd bildim ki, srviynn htta kbin ksdiribmisn ki, biln olsa, zn tmiz
xardasan. Halal arvadn dy-dy zorlayrmsan hmi. Grrsnmi o ilklrini?!

Byi Soyuq tr basmd. Titry-titry deyirdi:

- Grrm!.. Nec... aydn grrm! Mcznnn bir yerd lsn sni, Musa!

- H... budu bax Odda - hqiqtd yanmaq! Budu bax Chhnm! nsann lmndn sonra
rA ("Ruh"u) uub fzada hmin insana evrilnd A planetind olur bu ignc - Odda
yanmas! Sn niy Yerd yanrsan, bunu sonra bilcksn. Yan, it olu it!

Smdin ssi gldi:

82

- Bsdi, ay Musa, qoy mnim suallarma cavab vermy taqti qalsn.

- De grm, a By... Mnim hrimi kim dadb?

By dedi:

- Aleksandr dadb.

Smd dedi:

- Bsit dem!

By tfsilat xatrlad:

- sas dantn Birinci Aleksandr elyib 1797-ci ild.

Smdin znd narazlq grnd.

- Birinci Aleksandr hara, rOdBil hara, by? Tkrar elyirm: bsit dem, ay "Yevrey"
qbristan!

Bnyad byin d znd narazlq gzdi.

Smd dedi:

83

- Bir d de!

By qzbdn aappaq aard.

- Nyi, i?!

- Bir d de: rOdBili kim dadb?!

- demdimmi?!

- De grm niy tkrar dedirdirm, a By?

- Aydn msldi: mn ignc verirsn.

- Niy?! Bax bu suala he cr cavab vermmzsn, By. zm deyirm: almsan

Muannalarn qlbin girsn. Ndi bu, a By? n dhtli "ins" hiylsi deyilmi?! Mhz bu hiyl
il ne Muanna ldrmsn, onu da dancaqsan. Kimi, harda, nec ldrmsn? Hamsn
danacaqsan, mllrini gz nnd gr-gr!

ndi de grm hri-Yar kim dadb?

- A kii, demdimmi?! "zn Rus qlm vern fransz yevreyi Birinci Aleksandr Romanov
dadb! Raz qaldn?!

Smd hirsli idi.

- Mn niy bu qdr "Yevrey", "Yevrey" deyirm, ay Yevrey qbiristan?!Bnyad by dedi:

84

- Muanna flaktinin tarixini yaradanlar tk Yevreylrdi?! Facinin tarixi daha qdim deyilmi?!

- Dan!Bnyad by tir-tir sdi.

- Ax ox qdimdi! ox!

Smd eyni inadla:

- Dan - dedi.

By az qalrd alasn:

- Lap cana doydurdun mni! "hri Yar"da "Ma" ad altnda gizlnn balarn hams hr
axam "Musa" ad altnda gizlnn Ulu BaslMn BaSarn su quyusunun dvrsin
ylrmlar.

Smd birdn gld:

- Yax... O gizli k dan.

- Niy?

- Demdimmi niy?!

Bnyad by bar-bar barmaa balad:

- yirmi nc ilin yaznda Mmmd aa Bakdan glnd mn d gldim. Zalolu

stansiyasnda o dnd mn d ddm.
85

- Dayan! - Smd bu df daha gzlnilmz sual Verdi: - Mmmd aan n vaxt ldrdn?

Bnyad by aqnlad.

- Sn mndn o gizlin k soruursan, yoxsa cinaytlrimin tarixini?!

Smd gld:

- kisi d eyni tarix deyilmi, ay tarix yaradan?! Ulu Ban Facisini dan indi.

Bnyad byi titrtm tutmudu.

- daltsizsn!.. Ulu Ba slMn SaSan BaSar bir df Antitrk mharibsinin vvlind

qab blx, orda da ldrlb. Bir df d, bayaq dedim, Yezidilr ah smayln trafnda
"sfvi" Ad il rdbild SafA eyxlrini qranda srlb, Mrvd ikinci df ldrlb. Sn
bu cinaytlri d mnim ayama yazrsan?!

Smd dedi:

- Muannalar snin cmisi kilometliyind olurlar, Muanlda. Gedirsn, salam verirsn,

sfrlrind oturursan. Nesini zhrlmisn, ay "qzl ilan!" "Qzl ilan"! Bel bir klikas var
bir nfrin. klly dan.

By lacsz:

- Yax, danm - dedi. - Direktivlri Stalindn, Beriyadan, Barovdan alrdm. Sentrdn...

Romanovlarn qbri mndn vvlkilrin beyinlrind torpaa gedib! Nec danm onlarnkini?!

86

Smd dodaqalt n is pis sy syb, o dqiq alnn tutdu.

- "Dhtli drcd tcrbli ekist" etiraz elm. Altnc ild Petroqraddan kimin direktivi il
glmdin Bakya?! Nikolay xart beynindn!

Bnyad by, astadan inilddi.

- Yax, Nikolay kinci d girdi bu beyin! O birisi Nikolay da, Aleksandrlar da.

Smd dedi:

- Fikrind sn "Nikolay vvl", "Nikolay Dvvum", "Aleksandr vvl", "Aleksandr Dvvum"

deyirsn. nki son vaxtlar ox tez-tez gedirsn o qara adra lksin, atom bazarlarnda yalnz
farsca danrsan ki, msahiblriyin russkoyaznoye Yevreyliklri bilinmsin.

Bir ey anladnm mnim bu qeydimdn?

Anlamazsan. zn zora salma, By.

Mn demk istyirm ki, htta muanlda hftlrl Muannalarn arasnda olub kamillmk
eqil SafA tfrratlar yrnnd d sn ruhn "Fars Yevrey"i qalrsan. Yni EvrEy ola
bilmirsn.

n qdim Badayda EvrEy Odrlri il Evrs ("Pars", "Fars") Odrlri n qdr vhdtd
idilrs. ndiki "Fars" Odrlri il "Fars" Yevreylri iki o qdr vhdtddilr, EvrEy
Odrlrin is dmndilr. Snin beynin xalis Fars beynidi. Fransz yevreylri olduqlar halda
zlrini Rus qlm vern Romanovlarn Mular bard direktivlri Fars Yevrey agentlrinin li
il icra olunub.

Anladnm, ay Yevrey?!

87

Bnyad by bir an zorla rixndli oldu:

- Demk, Birinci Aleksandrdan balam, hamnn qbri bu beyinddi. Olsun.

Smd dedi:

- xart o qbristandak Yevreylrini, brimin sil adn desinlr!

Bnyad by hl ruhani mktbind ikn birildi ki, Ulu Ba slMn BaSar SaSann n
mhur Elm mrkzlrindn biri rOdBildr. "Sfvilr" ad altna dolan Yezid "ayrlar" "i"lri rdbili dadb, Ulu Ba slmnin o vaxtk, iki yz illik mharib dvrnd, yni
687-ci ild rtbsi ox byk idi. SarOds idi. Farslar "Zrdst", hrdn SarOdc, deyirdilr.
Bilirdilr ki, Ulu Ba Yerd slamt qalsa, milltlri vahid kk - Odrliy qaytaracaq.
Mharib ba tutmayacaq. El ona gr d vvlc Mrv - rb iin srgn eldilr, ordak
elmdn uzaq, nadan bir Trkan ("trik"i - "Trk") yoldan xartdlar ki, bu adam "Zrdt"du,
o da qlncn vurdu Ulu Ban ban paralad. Ulu Ba saalb Yer qaydanda Farslar hl
bilmirdilr bunu. Banz rOdBili tikdirdi, mrkz eldi oran yen zn.

Sonralar Birinci ah Abbas smayln zablarn gstrn "Xtai" txllsn "Xitai"

yazdrmaa, hadislri malalamaa alb. mma Balardan, lbtt, he nyi gizltmk
mmkn deyil. OdAzdn EySar z danr indi bunlar Pnhan Muannasna. Bakda o
yazq Pnhana zab-ignc vernlr var, onlar o bdbxti vadar elyirlr yazdn z lil
pozub, imkan olduqca yeni varinat ap eltdirsin. Bu sahd mn bir nv kmkiym ona. Dli
hmd, Mustafaya dn-dn danmam smayln facisini.

UluBa bir d yeddinci srin axrnda daha rOdBil yox, Muanda tikdirdiyi gizlin Elm
Mrkzi hri-Yara qaydb.

By, bu tfrrata varmadan, qsaca dedi ki:

- "hri Yar"n sil Ad rOdBildi. "Sfvi" ilrinin lil ikincisi dalandan sonra bu taydak
rOdBil unudulub, o taydak thrif "rdbil" qalb.

88

Smd drhal sorudu ki:

- rOdBili Farslar qsdn "rdbil" evriliblr, ya yox? Niy keirsn bunun stndn?

By dedi:

- Dhtli drcd tcrbli ekist drhal sorua bilrdi ki, bs rOdBildn vvlki gizlin
hrlrimizin sil adlar nec olub? Ba nslinin gizlin Elm mrkzlrinin hrsinin bir kitab
tarixi var. Qorxdum d! Nec gizltmyim?!

Smd sorudu ki:

- Bs rOdBili kimlrin datdn niy demdin?

Bnyad by dedi:

- Mn bunu Muannalara min df demim. Onlar ox yax bilirlr ki, Yezidlr, Sfa "Sfvi" eyxlrini bsbtn qlcdan keiriblr, rOdBilin d dan da st qoymayblar.
Adn da qoyublar ki, Odrlikdn uzaqlaan Tatrlr dadblar. ah smayldan sonra sa
qalanlar hr eyi bildiklrin gr ahn Gydki dostlarna xbrlr gndrirmilr. Bu
tarixdi! Birinci ah Abbasn arxivindn yrnmim mn.

ah smayl Xtainin "Divan" badan-baa SafA Elmidi. Bu olub Yezidilrin sui - qsdinin
sbbi.

Musa inarn altna qaytd.

Smd uzaqlan - uzaa:

89

- dan, By, - dedi - Muanl kllynn tarixini dan!

By hl d titryirdi.

- Bir sualm var... bir sualm...

smd dedi:

- De.

Bnyad by dedi:

- pnhannz Muanna tez-tez grkr mn, z yox, kli. Sal verir, cavab alr. O el rhmli,
siz bel sadist! Sbbi ndi?!

Smd gld:

- Sadist, bax O Musa idi, agrdlar getdi. nki tzyiq gstrirdi mn. Mn ax qat-qat
mlayimm, by.

Bu df Bnyad da qmanthr oldu.

- Hm, iki yz addmlqdan bu yz on yal adam bel qqrda-qqrda titrdn adam

mlayimdi?

Smd dedi:

- Mnim o el qzma o cr ignc vermisn, toxunmuram sn. Mlayim deyilm, bs nym?

90

By dedi:

- Bir szm d var.

Smd dedi:

- De.

By dedi:

- gr "Qumral" deyils, dorudan da srvinazdsa, lli iki il mddtind Srvinaz nec xidmt
gstrir mn?! O, nec deyrlr o dnyada, mn Yerd!

Smd qh-qh kdi.

- Xidmt gstrir?!

Bnyad by dedi:

- Zorlamram ax! Glir oturur yanmda, shbt elyirik. z soyunur, qolunu dolayr boynuma!
Baxram, Qumrald!.. Arada keirdirm Arazn o tayna, iini grr, qaydr, Qumral! Sn yen
deyirsn yox, Srvinazd.

- Pnhan sn hr eyi birbaa deyir. Soru ondan, izah elsin.

Bnyad by he n anlamad:

91

- Niy Pnhandan?

Smd yen qh-qh kdi:

- Srvinaz deyil o, ay yazq, ay bdbxt. Snin n bdbxt agentlrin "Bakirlr"indi kim gls
Srvinaza oxadr zn. Glr, deyir: "doymadnm mndn, By?.. Zorlayrsan ax yen. Sn
yalan danma! Bu he. Yuxardan tzyiq vard, bir az zarafat eldim ki, blk arm getsin.
Kllyn tarixini dan qurtar. Yoxsa, lapatka gtircksn!

Bnyad by ban bulad:

- Bayaq dedin: "tarixi yaradanlar demlidilr mnim hrimin sil adn". Mn d dedim:
"Romanovlar, Stalini, Beriyan, Mir Cfr Baorovu, Xomeynini nec xardm qbirdn?!
Etiraf elyirm, bu yaman maraqlandrr mni.

Smd ciddildi:

- Maran mlumatszlqdand, By. Tarixi yaradanlarn qbirlri snin beyninddi, By. Sn onlarsan. Dan.

Bnyad by, lacsz, axr idi.

- Bayaq oraya - yanna arrdn mni, olarm glim orda danm?

Smd dedi:

- Yuxardan izn vermdilr. Deyirlr yoluxucu xstlik var snd. tlrdn yoluxmusan.
Hqiqtn Aa getmi olsaydn, saalardn. Hl murdarsan, cnab By. Dan!

92

By istr-istmz, smaya baxd.

- Pis qurulub bu dnya!.. Onlar bizim bamzda san sayn bilirlr. Htta biz onlar grmrk!..
Nec yaayrlar, bilrdik, ibrt gtrrdik.

Smd bu qdr tfsilatla kifaytlndi.

Byi qsdn doladrrd.

- Kllklr tarixini btv danmalsan!

By kksn trd.

- Yax!.. O vaxt, Birinci Aleksandrn dvrnd Muanna icmalar gizlin-gizlin, yava-yava Ulu
ban hndvrin yrmlar. Aleksandr xbr tutub. Bada Hseyn aa, bir icman Qazax
uyezdin srb. Hseyn aa knd saldrb, "Rus" EvrEy - "Yevreylr"nin gizlinlri,
Aleksandrn hkm il "Sarskoye Selo" - "Padahlq" qoyublar o kndin adn. nki Romann
ksin, Ulu Ba slMnin bdi "Solomon" olduuna inanrmlar. Bu slind Ulu Ban
xeyrin olub. Peterburq nzartilrindn yaynmaqdan tr o tez-tez siftini dyidirib "Musa
aa" ad il yaayrm. in st alanda, icmalarda, qayalqlarda mskn salan, rus dstlril
dymy mcbur olan Muannalarn arasnda o qdim "Comrd" rtbsi il yaayrm,
Abizn, ya da Abizndn o yandak Qzl An kndin, SafA alimlrin n mlumat
atdrmaa gednd orda "Sleyman" ad il yaayrm. O yerlrd, Ulu Ban qald evlrin
hamsnda baca var, bacann altnda, iri-iri ocaq dalar arasnda kllklr, deyirlr, indi d el bu
quyunun stndki kllk kimic aara-aara durur. Deyirlr, o trlr krln Ermnilr
arasnda el etiqadl kndilr var ki, uaqlar xstlnnd hmin kllklrin trafnda
yatrdrlar, o ocaq dalarnn arasnda "Mu"lardan yrndiklri malicvi xrklri biirirlr.
"Tr halvas", "bzirgan hrrsi" - filan!..

Smdin dodaqlarnda mmmal tbssm vard.

- trafl danmrsan, By! trafl! trafl!

93

- Off! Bu n idi ddm mn?! Yax, olsun... Sn bilirsn ki, Qazax - Tiflis ossesinin
qranda qazlmi quyularn dvrsind d kllklr var. yirmi nc ild Nriman nrimanov
Moskvaya aparlanda, Zeynalabdin Tayev Muannalardan kompanionu Mmmd xozeyini
kabinetin arb, qapn aarla balayb, deyib: "Nrimanov vzify yox, lm getdi. gr
Omar aa hbs alnsa, ox tinliklr ml glr, qrlarlar Muannalar.

Nrimann, snin muannalara mnsub olduunuz ala bilr. Nrimann Leninl gizlin
danqlar Ulyanovlarn EvrEy Odrliyi, trikliyi d ala bilr. Ulu Ban cmi Yer znd
vahid dalt Sltntin dair yazdqlar axtarlar. Htta, htta blk hamn qrarlar. Bel bir
thlk gzlyir Ba Nslimizi, Mmmd aa. Btn ilrini at. Mdnindn, milyonlarndan l
k. Rus dili mllimi vzifsi hazrlamam sn. Adi mllim kimi, tcili get, ayqaranlq
gecd, Padahlqdak - Omaraaldak muannalar kr Krn o tayna, Qarayaz mesinin
yoldan-izdn uzaq, alaglmz yerin. Qohumlar xlya qatdr".

Smd dedi:

- Dz danmrsan.

Bnyad by tccblndi:

- Niy?!

Smd dedi:

- O khakn, flaktin tarixini yaradan adamlardan Bnyad byin adn kmirsn!

By dedi:

- Tarixi yaradan Aleksandr Romanovdu. Sonra Birinci Nikolay davam etdirib, sonra kinci
Aleksandr, sonra kinci Nikolay davam etdirib! Sonra Stalin! Sonra Beriya! Mir Cfr Barov!
Sonra Xomeyni1 davam etdirib! ndi d gizlin antitrk Sentr davam etdirir. Qorbaov hl d
he cr inanmr ki, Muannalardan ad qalan olar. Balara yox, indi o hqiqtn cmi Yer
znd vahid Sltnt qulluq elyir. Sz qdrtil yox, Amerikann gc il! Rusiya slamt

94

qalmyacaq, Vahid Dvlt dalacaq. Bu da olsun Sizin tarixinz, tarix lav! Mn bdbxt adi
icrayam. Niy mn olmalyam ax "o flaktli tarixi yaradan?!"

Smd bir az durub:

- ndi baxarq - dedi.-Stalinin szd, "xsiyyt tarixi yox, tarix z xsiyyt yaradr". Niy
trsin deyib?

Bnyad by tinlik kmdn:

- Aydn deyilmi - dedi. - Aleksandr Romanov Azrbaycann imaln fth etmsydi, gizlin
Bdayn gizlin balarn srgn elyib "hri Yar" datmasayd, yaranardm bu flaktli
tarix?!

Smdin sualna bir sual da caland:

- "hri Yar"n sil ad ndi, By?

Bnyad by gzlnilmz, qrib, ani ln hrktl lini bana rpd.

- Bu n blad ddm, ya rbbi?! Sn ki, bilirsn z hrinizin adn, niy mndn soruursan,
ay sadist?! "Yumalmam", "Budurnu yumaqln?! ni sykyir dodana "qurt", "qrt",
sual! z d nec? "hri Yarn sil ad ndi?!" A kii, ay gy adam, snin yni bilmdiyin bir
ey varm bu dnyada? Niy mndn soruursan ax?!

Smd ni bu df dodaqlarnda qsdn ox saxlayb:

- Tarixi yaradanlar zlri demlidilr mnim hrimin sil adn, - dedi.

95

- N?! Hams demlidi?! Mn bdbxt neylyim indi?! Romanovlar, Stalini, Beriyan, Mir
Cfr Barovu, Xomeynini nec xardm qbirdn? "Sahib"lrimin smklri d qalmayb
gorxand! Bura bax, blk srxo oldun ndi?

Smd bu df lap heyrtli sual verdi:

- By! Sn zn Yezidi saymrsan?!

- N?! - Bnyad by lap ad.- A kii, Yezid n vaxt alb hakimiyyti?! Keib gedib o tarix!

Xomeyninin fitvas - hkm sasnda iyirmi nfr "Bhayi" - baEy - Uca ba dara kilib.
(lav qeyd: "Bhayilr deyirdilr "Biz d Lailhillllah de-yirik; yaadnz almin Allah
say Msihdir". ("mrymin guya qdan ha-mi-l olmas bard "Quran"a mhz Farslar lav
ediblr, "Msih sz bu-ra-dan-dr. slind - batind "Bhayilr" d hqiqtlrl ilyir - EySar
Almimizin "Allah" kimi tanyr v Ba Atann oullarn srfnzr etmir, z adlar il Odrc
adlandrrlar: Ba Ata. Ulu ba slMn. EySar nEy - ("Nuh"), Evrim (brahim) v
lA("Allah") EySar (Uca hkmdar), "sa, "sus").

Cmrd - "Srkr" - "Ba" farscadan thrif olunub, SafrOd.

Amad - (Naxvanda) ilk gncliyind Nizaminin, Afaqn, Qzl Arslann, Cahan Phlvann,
kinci Torulun mllimi olub, XII srd xilaftl dyb, sonralar dydn imtina edib.
SafA Elmini yaymaqla mul olub.

3 (Masir alimlr "Nizaminin mridi" adlandrrlar). Atbylrin squtuna yaxn illrd

Naxvandan "Gnc" (Gnc) adlanan Nizami iqamtgahna qab. Bundan sonra hyatnn
lamtlri Ulu Ba slMnin hyat il uyun glir, yni yqin ki, Ulu Ban hkmranlan
vz edib, hr ikisi - mad (Dayaq) v Ulu Ba hddindn ox gizlin adlarla v Tbrizdn.
Naxvandan balam Mrv (rbistan) qdr mxtlif hrlr srldyn v bir ne df
yaralanb. OdAz BaOdr planetin malicy aparlb, yenidn Yer qaytarldna gr
eyni Ba saylr (mn aq deyilmir. sa Muanna). Naxvan (nA sEvn) saraynda,
Xilaft v Slcuqlarn mhitind yalnz "mad" rtbsi il tannb.

Smd dedi:

96

- Zaman, dvr, dvran nisbi mfhumlard. By!

- Nec, nec?! Zaman - nisbi?!

Smd daha qrib sual Verdi:

- De grm, Maviy kimdi milliyytc?

By qqrd:

- Nec kimdi?! rbdi d!

Smd el glrd:

- zn blh yerin qoyma By. "rb" - rbdi, ya yox?

- Bli, rEv olub!

- Evrs - "Pers", "Pars", "Fars", rEv - "rb", EvrEy - "Yevrey" v ya EyOd - "Yhud",
rz - "Rus", Az - "Oz", - Hams vahid lk Midiya - Baday trkibind, mxtlif
vilaytlrd vahid xalq deyilmi?!

- Olub! Sonra dalb!

- Mn zm EvrEy, rz, Az, rEv, Evrs Odrlrin mnsub bir ns sayram, sn

is zn kemi Badaya dxli olmayan "Yevrey" sayrsansa v thrif babalarnn "irs"in, tam
uyun ilr grrsns, aydn deyilmi ki, Ulu Ba slMn BaSar SaSana qlnc knlrin
icra etdiklri hkm vern maviylrin hkmlrinin qbri d snin beyninddi?!

97

Bnyad by qrib syankar hayqrt il:

- Vaveyla! - dedi - Mn hm "Fars Yevreyi" deyirsn, hm d Maviylr balayb "rb

Yevrey"i elyirsn! Niy?

Smd dedi:

- randa v Zversovxozda ilyn rus kfiyyatlar iind n mdrik adam saylrsan, yz on c

yanda da yaxandan l kmirlr ki, azdan-oxdan yen i grsn. Bu cr hqiqtn mdrik
"ins"in yadndan xmamald ki, "rb"in zn "Yhudi"y miolu xmas bo-bouna deyil.
"rb" dili "Fars" dili arasnda indiki halnda qrx-lli faiz frq var. Evr-Ey Odrlrinin srayl
smtlrindki indiki "VR" dili, Eyr Ey Odrlrinin "rimEy"dili (kemi Evr EyOdr dili),
"rb", "Fars" dillrindn oxmu frqlnir, ey mdrik?! Mni mcbur elyirsn yen xatrladm
ki, Badayn mxtlif smtlrind mxtlif thriflr mruz qalanlarmz, bayaq da dedim bunu,
vhdtd olmadqlarna gr, tcridl ayrldqlarna gr, sn Bnyad by vahid Odr xalqna
mnsubluunu qngc bilsn d, i sahnd hakim olan psixoloji etnik tfkkr qaplmsan.
Odur ki, zn "Fars Yevrey"i sayb, hm d "rb Yevrey"i olduunu, Maviylrin hkm il
icra ediln cinaytlr zminind cinaytlr tarixini rdd elyirsn! Halbuki snin cinaytlrin o
kemi cinaytlrl qrlmaz zncirl bald, By!

Bnyad by nfs atmazl hiss edib, axr idi.

- Snin mntiqin etiraz elmk blhlikdi - dedi - mma snidi mntiqin, lbtt! Sofistikad!

- N?! N?! - Smd el bil mlli - bal yanb-yaxld. - A kii!.. Diqqtl dinl! OdAzdn
mn tsir edn cdadmn ne min ya var?! Mn niy bel balyam o baa?!. Snin
cdadlarn OdAz getmyiblr, qbirlrd ryblr. Sn niy bel balsan o rntlr?!.
ndi bir d cavab ver: zaman nisbidi, ya yox?! Bu kllyn qdim tarixi snin cinaytliyin
qdimliyi deyils, bs ndi, ey srlrin cinayt tarixi bnyad by! dan!

- adrdn yen mni. Ndn, kimdn balaym?

Smd ac-ac gld:

98

- Yerin yadda yoxdu. Mn n sorudum Mmmd aa - Xozeyin Mmmd bard?

- H, bildim... - Byin ssi rvanlad - Yax... mkan versn indi xeyli ey deyrm.

Otuz doqquzuncu ilin yaynda Bykksik stansiyas il razyezdin arasnda paravozun qabana
itldim mmmd aan. Stansiyadan Muanlya gedn adamlara dedim z kly getdiyin
gr paravozun ssini eitmirdi Mmmd xozeyin. nandlar.

Mir Cfr Barov Mirqzbin vaqonu Astafada idi o gn. Haman paravoza mindim getdim
Astafada ddm, kedim vaqona. Dedim: "On myortv". Mirqzb dedi: Za to, to t pokonil ----------------------------------s poslednim millionerom, za eto ya daryu tebe million zolotom. No,
za to, to t ostavil liayu tebya qeneralskoqo zvaniya". "Snimok porol" indiki Pnhannzn
otuz drdnc ild Gy qlnc yaylanda kilmi kli idi. kilin biri Pnhanmzn atas
Mustfada, biri Sultan mirlid, biri snin atan Mdd mirlid, ikisi is Tbrizdki mirli
Muannalarda, A mirl Boz mird idi. Tbrizdki mirli - Muannalar he ks tanmrd
bu tayda Stalin Mirqzb yazmd ki, iki ildn sonra mharib genilnnd Tbrizdki Balar
Xalxaln1 srgndn qurtarib hmin parolla bu taya keircklr, linc qalasnn yannda,
"eyx Xorasan" trbsind gr olacaq, Cnubi Azrbaycanda Milli hkmtin tkili n i
plan tutulacaq. "Snimok-parol" lazm idi ki, Stalinin direktivas sasnda, Sovet agenti ke
bilsin o gr yerin.

Mirqzb qzl kissini xartd, gstrdi, dedi: "Ruka Lavrentiya2 konulas etoqo meka. Ne
dostane parol, ruka Lavrentiya kosnetsya tebya. Beri manu sekretarya raykoma Akopova3,
poezjay".

Getdim.

Elektrik yox idi o vaxt Muanlda. Qaranlqda Mmmd xozeyinin evinin qabanda camaata
qardm. Dedim: "Rhmtliyin dfnind itirak elymmdim. Olarm sovxasnn stnd
Quran oxuyum?"

Apardlar, paltar tkdlr qabama. Grdm pencyin, kynyin ciblri bodu. Dedim:
"Kiinin paltarnn ciblrindn n xb, yaylna qdr, hamsn gtirin qoyun, qrx
balayacam".

99

Muannalardan "Snimok - parol"un sirrini bilnlrin hams Gyc mahalnda, Gy qlnc

yaylanda idi. Drhal gtirdilr dokumentlri. Pasportu adm. kil pasportun arasnda idi. Ala
dovan drisindn papaq vard yeddi yal Ad Pnhann banda:

Bnyad by vvlcdn bilirdi ki, ala dovan drisi Nriman Nrimanovun EyAOd - "Yakut"
sfrindn sonra bir "Yakut" trknn lil Mmmd aaya, Mmmd aadan Omar aaya
gndrdiyi "hdiyy rmz" idi. Otuz drdnc ilin yaznda Omar aann bacs olu Mahmud
Yolcuyevin amadannda gedib Gy Qlnc yaylana atandan sonra gizlin SafA alimi "Hac"
Babann4 lind papaa evrilib, alt yal varisin5 bana qoyulmudu. Sonra hmin Mahmud
Yoluyevin gndrdiyi fotoqrafn fotoaparatnda alt dd kil envrilmidi ki, Trk razisind
"Dli"lri birldir-birldir Naxvanda "eyx Xorason" trbsin gedib Milli hkumt tkil
etsin.

"Snimok-parol"un yeddinci qopyas Bnyad byin fotoaparatnda Mirqzbin vaqonuna getdi.

Gr istiraklarnn hams drk etdi ki, Stalinin pncsinin altnda gizlin yaamaq mmkn
deyil.

O tayda Milli hkumt SafA Elmi sasnda qurulmal idi. "eyx Xorasan" - Nimi trbsind,
Niminin Cavidannam"sinin arasnda saxlanan proqrama gr, Elm Trkiyd, rakda, rb
razilrind yaylandan sonra slam dini ifa edilmli idi v "xi" - AEy bayra1 qaldrlmal,
Baday elan olunmal idi.

Gnc qubernatoru, Muannalarn nizami ordu hisslrini - "Qacaqlar" qrdqdan sonra

Muannalarn byk bir qismini z mri il mxtlif chtlr srdyn gr onlarn gizlin
daldqlar razilri xsn bilirdi v hl 1920-ci ildn (Sovet Hakimiyyti qurulmasndan)
bir ne il vvl "Mu"lar axtaran casuslar seti yetirmidi v raport almd ki,"Mu"lardan bir
qismi "Yevrey" - EvrEylr Yakutiyaya qablar v orada Elm yayrlar.

Parolu Mirqzbin pasportunun arasnda grnd gr itiraklar drhal l kdilr o

proqramdan. Milli hkmti Nrimanovun 1904-c ild yazd sosializm proqram sasnda
qurma lazm bilib, Stalin mktub yazdlar.

SafA "Dli"si, EvrEy Odri Mmmd xozeyininizi bel ldrd bu Yevrey Bnyad! Arzusu
il birlikd!

Smdin ssind istehza hiss olundu:

100

- minsn ki, Mmmd xozeyini arzusu il birlikd ldrmsn?

Bnyad by "hm" elyib dedi:

- lbtt!

Smd dedi:

- zah el.

By dedi:

- zahsz da mlumdu. Otuz drdnc ild Omar aa dnyasn dyind cibindn xan
siyahda on nfrin adlar kimlrin adlar idi, bunu ham bilir.

On nfr "Comrdin - qaaq basnn adlarnn mnim lim kemsi demk idi. Gy
mahalnn, drlyzin, Ababal kndlirind sssiz-smirsiz, bebir-bir ldrlmsi
demkdis, bu, gizlin Badayn tamam ordusuz qalmas demkdi. Mmmd aann cibindn
taplan parolun Mircfr - Mirqzbin lin kemsi is Cnubi Azrbaycanda, krdstanda,
dv-ltlrinizin mhvi demkdis, Mmmd aann arzusu da z il getmdi?!Smd qmrd:

- Hara getdi? OdAz BaOdr, ya yox?! OdAz sakini, Kainat sakini Smd mirli
qarnda ylib sni Chnnm Odunda yandrrsa, Kainatn btn Odr briyyti Yerd Eyrd Badayn brpasn gzlyirs, Mmmd aann arzusu harda, n vaxt lb, ay kar, kor
"ins"?!". Bu da sofistikad, yoxsa reallqd?! Cavab ver!

By, dgn, zgn:

- Yen stldin - dedi - Shv yol verdim mn. Nqsanm var mnim: hiss qaplanda hmi
shv elyirm.
101

Smd dedi:

- Mmmd xozeyinin arzusu btn Kainatda btn Odr briyytinin arzusudu, lbtt.
mma o arzu indi hyata keir, ay alsz Yevrey!

Bnyad by diksindi:

- Hyata keir?!

- Bs nec?!

- Mn niy grmrm?!

- Grrsn. Adpnhan kimdi?

- SafA Elmi varisidi. Yeni Grn yazan Muanna Adpnhan, yeni baHmOd "Mhmmd" deyilmi, ay bdbxt?!

Bnyad by bir xeyli susub, sonra diksindi.

- Mhmmd?!

- Xeyr. "Mhmmd" d, "quran" da rbin thrif szlridi, ay idraksz! O BaHmOdumuzun

"Gurn"nn guya stn qan tklb, guya oxunmur. Yeni BaHmOdumuzun "Gurnn o
qanl llrinl vrqly-vrqly, dht gl-gl oxumamsan?!

102

Bnyad by zn arxalanr, ay bdbxt! Yalan lailahillllaha n fanatik slamlar da

inanmrlar. H, yanrm iin?! Dzn de!

By astadan:

- Yanr, a, yanr. - dedi.

By yen aqnlad:

- Bu vaxta qdr yzlrl ekist qarsnda oynamam, sirrimi he ks grmyib. Dhtli yox,
sn mczli ekistsn! Ayltdn sn mni: Bnyad by sni d Mmmd xozeyinin dalnca
gndrsi oldu.

- Afrin, by! Kar-kor Yevreylr qalb glslr, yeni Sovet imperiyasnn glck mrkzi
Moskvada heykl ucaldacaqlar sn.

- Bnyad byd qtiyyn bh yoxdu!

Smd dedi:

- Yni sn grmrsnmi ki, gizlin Sovetlr - ran, raq, Suriya, imali Koreya v sair - hams
yanr?!

Bu df By gld.

Smd dedi:

- Mharib dayansa da dalacaq!

103

Heyrt byi xeyli susmaa mcbur etdi. Sonra ar - ar sorudu ki:

- Kim dayandra bilr bel qlobal mharibni?!

Smdin cavab ldrc idi.

- Mharib z dayandracaq mharibni. Grmrsnmi Yeri su basr, ay kor!

- H?! Yni dorudan potop?!

Smd el bil z - zn:

- Potop... potop... potop, - dedi. - Heyif sndn, ey gzl Eyr!

Bnyad by duruxmudu.

- Bura bax,- dedi - Bs Pnhannz yazr ki, Baday su basmayacaq?!

Smd dedi:

- Bunu glck gstrr. Kek baqa suala: Omar aann hans olunu harda ldrdn?..
Mustafa hvalat yarmq qald, Omar aann byk olu Pir Vlini, qsaan deyiln
Hseyni... Saryoxu deyiln yerd Hseynin dostu, qardal Musan nec ldrdn? Dan!

Bnyad by sakitc dedi:

104

- Sn, bhsiz, bu da mlumdu ki, iyirminci ilin yaznda Hrbi Komissar liheydr Qarayev
ard mni, uzun bir shbt balad: "Doktor On birinci ordunu Trk ordusuna dndrir.1
General xlnski il general Mehmandarovu glllmli idik biz. limizdn ald, ikisini d,
guya Leninin srncamna gndrir. slind danblar ki, Ermnistan almaldlar, ordak khn
Trk razisini brpa elyib Trkiy il birlmlidirlr. Ban burda islat, Tiflisd qrxdr.
xsn Ayolloya atdr ki, Omar aann oullar PirVli il Hseyn, mmmd Xozeyinin
mdninddirlr. Ss yayblar ki, Hseynin toyuna hazrlablar, guya toya hazrlq n PirVli
TrMn yatanda qoyun srlrini atb glib. Hseynin z il birlikd fhllik elyir, pul
qazanr. Bu n demkdi?! Trmn yatandak srlrdn on-on be qoyunu Qazan Maltpsi
bazarna xarb Qazaxdaca qazanmaq olmazd pulu?! Qoyun he. Maarif komissarnn finansisti
Mahmud Yoliyev yni bel kasb db ki, bir toyun xrcini k bilmir? Nrimanov cnab
Tayev xsusi malikan verib, var-dvlti d iind. Mmmd xozeyinin Sabunudak
malikansi d hl z ixtiyarndad. Sual olunur, milyonerl oturub-duran Mahmud aa bana
and idiyi daysnn mtbr srkr oban olu PirVlini Trmn yatann gl-iyi iindn
gtirib mazuta basr?! ox ciddidi, Bnyad by. Hrbi komissar az savadl idi. Nrimanov
onu he cr baa sala bilmirdi ki, "Sn Yhudi" - EyOd Odril "trik" - "trk" EvrEy
Odrinin arasnda he bir frq yoxdu. Ayr-sekilik salma! Bdbxtlik olar, xalqmz paralanar.
Komissar is el hey deyirdi: "Yhudi" - Yhudidi, Trk - Trkd, vssalam! Mn dedi: "Nec
deyirm, o cr, ban burda islat, Tiflisd qrxdr. Yaz, Ayollunu baa sal ki, Lenin Mustafa
Kamal Paan1 bs hazrlamayb Budyonnunun, Voroilovun tablarnda. General xlnski il
general Mehmandarov "leninin srncamna" n mqsdl gndrilirs, xncrindn qan daman
PirVli il qarda Hseyn d o mqsdl "fhllik elyirlr". Omar aann Hseyndn d betr
"q saan" olu sa fndi Qazaa bs yer voyenkom gndrilmyib. Trk zabitlrini biz
lbl gzirik ki, divara sykyk. Trk sa fndi voyenni komissar liHeydr Qarayevin2
voyenkomu olub Qazaxda! Ninki divara syky bilmirik, he yaxnlamaa da crtimiz
atmr!.. N deyirm hamsn yaz atdr, Bnyad by, PirVli! Hseyn! Bunlarn mayitisi
Musa Salahl knd sakini, sa fndi il yavri Mikayl. Bu be nfrin bei d aradan
gtrlmlidir ki, Ata Trkl gizlin laqlr ksilsin".

liheydr Qarayevl o shbtdn sonra mni drd gtrmd. Omar aann iki olunu o cr
ldrmdm. sa fndinin d lm mhkumluunu baa dnd Omar aann kiik oludoqquz yal Mustafa gldi durdu gzmn qabanda. O cr aildn bir uaq qalrd, bir d ki,
Omar aa z. Demidim: "Cnab qarayev, qansz keinmk olmazm?!

Smd dedi:

- Yen bs yer tlklk elm, ey qanin! yirminci ild artq xst idin: qan tkmynd
gzn yuxu getmirdi! Fransz dibi Emil Zolyann "Vhi insan" romannn qhrman kimi
evlrin daldalarnda dayanb cibind baq, boula-boula gzlyirdin ki, qan axdasan! Trk
Qan!

Bnyad by bir xeyli susdu. Sonra dncli:

105

- nsan insann fikrini oxumamald! Balarnzn bu iad heyvanlqdan da betrdi! - dedi v

cavabnda smddn kf bnzr bir ifad eitdi:

- Sn btn briyytin dmnisn, Bnyad by! De grm, liheydr el ciddi tapr

kimdn almd?

By dedi:

- Satalin zng vurmudu.

- Bs Stalin o mlumat kim vermidi, By? Sn Stalin depe gndrmidin, Stalin is

liheydr v Ayolloya! Bu he. De grm. Bolevik Stalinin menevik Ayolloya direktiv
gndrmyind n sirr var?

By dedi:

- Stalin he vaxt bolevik olmayb!

- H? Bs kim olub?

Bnyad by:

- Qrek olub, Anti Trk Stalin Qrek idi. Anti Rus, anti Alman, Anti Yevrey Stalin! Sn ki, bilirsn
bunu. Niy soruursan?!

Smd baqa sual Verdi:

- Sverdlov kim idi milliyytc?Bnyad by dedi:

106

- Yakov Sverdlov Rus Yevreyi idi:

- Badaydan, rz Odrliyindn xbri vardm?

- Bilirdi.

- Hardan?

- Mn yazmdm. Lenin Nrimanovla tkbtk grb demidi ki, Stalinin Bakdak "Molla"s
Bnyad by, Komissarlarn oxuna, o cmldn Sverdlova yazb: "Baday - Midiya" tarixin
dair he n oxumayn v Nrimanovun o tarix bard shbtlrin uymayn. nki "Midiya"nn
razisi Olam (Olimp) adlanan razidn, Trkiy d daxil olmaqla Sibir qdr uzanr v etnik
chtdn indi artq baqalab. gr Lenin Nrimanovun "Lenin v rq", "rq hans arlarla
gedirik?" kitablarndan taktiki nticlr xartsa, Trk halisi Rusiyann Yevrey halisindn
dflrl ox olar v bu, lbtt, bizi mhv edr"... Mnim bu mktubum Nrimanovla brabr
Leninin zn d gzdn salmd. "Soratnik Lenina" Sverdlov slind Stalin ilyirdi.

Qara hrd znn xsusi malicxanas vard Nrimann. Hm d o malicxanann

yanndak gimnaziyada drs deyirdi. Omar aann iki olunu, sonralar sa fndi ad il kr
byin qalasnda Osmanl qounu il bir yerd lm mhkum etdiyim Musan ilk df o
gimnaziyada tandm.

Grnd arkadam Doktoru qucaqlayardm hmi, Musas il bir yerd barma basrdm. sa
il Musann arkada Mfiql qdh dydrrdm.

On drdnc ilin yayndan qouldum o cavanlara, vvlc Gyy Mfiqin saz, sz ustad
Aq lsgr, sonra Gy Qlnc yaylana, Omar aann - Evr AEyin znn binsin qonaq
getdim. Stalinin direktivas, Mikoyann tapr il Osmanl qoununu qranda Omar aann ail
zv kimi bir ey idi bu Yevrey!

Nr budlu, at azl igid hac li cumadan lcyini vvlcdn bill-bil qaladan Musan
qucanda xartd, gtirdi ev, Arvad - ua evdn qovub, tk z gn qardana qulluq
eldi.

107

Cuma dhtli arl olur, ay sadist. Musa ardan qvrldqca Hac qardan barna basrd.

Smd dedi:

- Bax, o arn da kcksn, ey "ins"anlqdan da mhrum bdbxt. Dan!

By knardan - knara Smdin znn ifadsini grmy ald.

- He cr inanmram ki, Sultan mirli kimi SafA Aliminin trbiysini alan adam mn bu
drcd ignc versin. Qalan danram.

Musa Qara hrdki o hrbi gimnaziyann son kursundan xmd. nki cismn zif idi.
mma zrif yaz Nrimandan drs alan zrif ziyal idi. Bilirdi ki, hac li zn qurban verir
qaldana. Tsvvr el, gr o iyirmi yal zrif ziyal BaSarn - Musa aann adn dayan o
hssas olan nlr kib! Mn bilirm bunu!

Smd dedi:

- Bir sual da var, de grm, flaktin tarixini incliyin qdr biln adam sni danmaa vadar
edirs, snc n demkdir bu, By!

- Nrimanov da bilirdi, amma o da dandrrd mni.

Dedi: "Harda thsil aldn, Bakya n n gndrildiyini bilirm. mma bu "mollaa"nn

istedad mni sir elyib. Bizim arkadalarla sx nsiyytd olsan, milltin xeyrin ilrsn, ox
xeyir ver bilrsn". O qdr demokratik, insanprvr adamd ki, doktor, zmdn asl olmadan,
glb, aq-ana dedim: "Peterburq mndn hr alt aydan bir hesabat istyck ki, ne
sosialist ldrmsn, ne trk "verbovat" elmisn, n kimi perspektiv planlar czmsan". Bu
cavabdehliyin altndan nec xm, cnab doktor?!" Dedi: "Peterburqa, departament
hesabatlarnla yana, htta arn zn el mktublar trtib edrik ki, hamsna inanar". Dedim:
"msln?! Dedi: "Firqmizin kassasndan pulla yana, Odessa sosialistlrindn bir admirala
mktub verrm ara, mktubunda yazarsan ki, Bakda sosialist firqsi "Hummt"in rhbri
108

Nrimanovun etibarn qazanb, onun Odessadak dostlar il tan oldum, n fal dnizi
sosialistlrdn filan-filan adamlarn da glllnmsini tkil etdim. O adamlar dorudan da
glllniblr, mma arn xsn mlumat yoxdu. Qisas, getdim...

- Cinaytlrindn danmalsan, konkret olaraq, - deyib smd yen vvlki srbstlikl byi z
faliyyt sferasna qaytard. - getdin, yayn qzmarnda lt soyunub zn verdin plyajda
ofisiantkalarn arasna, ra adl on yeddi yal gzli quma badrb zorladn, verbovat elyib,
znl Bakya apardn. Hmin 1906-c ilin payznda "Hmmt"in yemkxanasnda ofisiant
dzltdiyin o bdbxt rann li il ne "Hmmt"ini zhrldin, ay zhr Yevrey?!

By ban sinsin ydi.

- Sndn he n gizltmk olmaz. mma... niy qoymursan zm dan-am?

Smdin ssinin sakitliyind bouq qzb vard:

- O cinaytlri, axrda nhayt, ran boub dniz atdn mnim ssim danacaq, igncdn it
kimi ulayacaqsan, ay it!

Dan!

- Nyi?

- Nrimanovun drs dediyi qubernskaya voyennaya gimnaziyada nlr eldin?

Dan!

By flt il kksn trb, htta:

- Ba st, - dedi.
109

mma Smd yen baqa sual verdi:

- Dzerjinski kim idi, ona da yazmdn?

- Ondan qorxurdum, yazmamdm. Feliks Dzerjinski Polyak Yevreyi idi.

smd glmsnd:

- trk Lenin niy Yevreylrl iyirdi, By?

Bnyad by z-gzn qrdrd:

- "Tatar Lenin" desn mnasib olar.

Smd dedi:

- Farsla Yhudi arssnda aqn Bnyad byl, Yhudi liheydrl qrek Stalinin milli
mnsubiyyti arasnda frq yoxdursa, Tatar Lenini Trk Lenindn, trk Lenini EvrEy Lenindn
niy ayrrsan?!

Bnyad by tam smimi:

- ryim gtrmr, ay sadist! - dedi. - sn d, mn d aydnd ki, qdimd slind Qreklr d

Odr olublar, GurA Odrlri adlanblar. mma n Stalinin znn ryi gtrrd bunu, n
d mnim. Grnd deyirdi: "Ne napominay mne, to m oba nesastniye! Protiv
sobstvennoqo natsiya rabotayem. Ya teper poti zabl drevnuyu istoriyu. Zabud qrekov. nae
prosto ubyu".

110

Baa dmrm, bunlarn n dxli var sizin flaktin tarixin!

Smd dedi:

- Snin komissarlara o mktublarnda yazlmaybm bu tarixin n fcili shiflri?!

Nrimanovdan dan!

Bnyad by llrini byrlrin rpd.

- Ya rbbi, zn qutrar mni bu Dlinin lindn!

Smd dedi:

- Yax, de grm, iyirmi beinci ild Stalinl trafndak Qrek casuslarndan baqa,
Sovnarkomdak, MK-dak Yevreylrin hams niy mhz Nriman seirdilr Leninin yerin?!

Dey bilmzsn! Dinl!

Nriman eynil bizim indiki AdPnhan Muannamz kimi "Bibliya"n ab qoyurdu

Yevreylrinin qabana, deyirdi oxuyun: "Boq". Soverenno bessmslennoe slovo. Krome
xaotinoqo znaeniya, nikakoqo smsla net v etom slove. Verno?! Deyirdilr: "Verno".
Soruurdu: "A slovo Ba imeyet smisl?" Sonra balayrd izah elmy ki, ba insan insana
balayan badr, "Svyazvaet eloveka s elovekom i eloveestvu so vsem eloveestvom v
Qalaktikax".

ndi de grm "Tatar" dilini fml-yml biln Dzerjinski Nrimann "tatar" dilini baa
drds, uaqln vtni Tatarstanda keirn Lenin mr boyu rusca danrdsa,
Nrimanovun SafA Elminin mrkkbliklrini nec baa drd?

111

Bnyad by:

- Nrimanov rusca el sad izah elyirmi ki, kim olsa sehrlnrdi. Lenin is, bilirsn ki, ox
idrakl insan idi. Balara inanrd.

Bs "Materializm i empriokritisizm?! Niy el qtiyytl inkar elyir "Maxizmi"? Ax, ba

szndn azan Max, qat ruhani olsa da, Kainatn materiyalln lap qnqc duyurdu v bizim
xilasmz kainatda grrd!

By, bezikmi, zn yana evirdi, qqrd ki:

- Bunlar da sizin tarixdi?!

Smd:

- lbtt, By, lbtt! - dedi - Lenin sadc, planetin vziyytind ktlvi savadszl, tfkkr
bsitliyini nzr alb, qsdn hr eyi yalnz Yerl, qat, baya materializml balayrd. Sinfi
mbariz il planetimizi tzlmk, yenidn maariflndirmk istyirdi. inin ilk pillsind
ldrdnz yaz! Maarif inamn ldrdnz!.. "Sosializm plyus elektrofikasiya vsey stran".
Sosialiszmin sli ndi, By? Sosial brabrlik, yni yksk ur. Dzd? Elektrofikasiya ndi?
Zhmtin maksimum ynglldirilmsi. Dzd? Maarif: "Uitsya, uitsya, uitsya. Bs bu
ndi? Ba sviyysidi, By. Lenini grk klm-klm izah elysn. Leninin mrn
ksmsydiniz, btv, tam kamil Lenin kim olard? Allah? Xeyr! Ba! Yni cmi proletariat,
baqa szl, briyyti birldirrdi. Yerd Lenin qdr ikinci uzaqgrn, etibarl adam
tanmram mn.

Bnyad by dn-dn ban bulad.

- Qulam nlr eidir, ya rbbi! "Materializm i empiriokritisizm" kitabnda bdbxt Alman

Yevreylrinin n grkmli Din xadimi Max gy Balarndan bsit - empiriokritisizm
kritisizmd taqsrlandran Lenin hqiqti bill-bil qsdn, urlu tnqid elyirdi Max?!
Briyytin xilasn, sadtini gyd grn Maxin idealizmini tapdalayb, materializmi qaldran
Lenin dz deyib?!

112

Smd dncli:

- Adpnhann "deal"ndan bir cml deyirm: "n byk ateist Ba Atann zdr", - dedi. rh el!

Bnyad by dedi:

- Mlumi msldi. Nimi, Nsimi kimi, btn SafAlar, lAlar kimi, AdPnzan da insandan,
Kainatdan knarda Allah grmrlr.

Smd:

- Fikirl, gr ndi materiayan thrif edn?! Din ya materiya z?! BaOdri "materiya"ya
dndrn snin Latn dilli alimlrin deyilmi, ay zibil mdafii?!

Mn, Smd Muanna, Kainatn energiyasna hqiqtin Od deyirm. Sn deyilsnmi mnim

Odumu Kainatdan ayrb, Yer balayb "at" evirn?! Sn deyilsnmi mni "atprst"
evirn, ay pdrsxt?! Petroqrad universitetini xart arxivdn, rqnas, trkoloq
tlblrin "Ba" deyib o Tatr "Boq" demyib! Sonradan Stalinin mril dyidirilib
Qumilyovun mhazirlri, Materiyadan knarda n varsa, hams dyidirilib! Dzd?

Dzd.

ndi de grm Qdim dnya tarixini nqtsin, vergln qdr yrnn Marks niy BaOdri
yox, "materiya"n birinci sayrd. Ax, bilirsn ki, "Materiya" klmsi baOdr adnn latnca
thrifindn baqa bir ey deyil!

By qtiyytl:

113

- Marks mhdud adam idi. Materiyann mhz Balar trfindn yaradldna inana bilmirdi.
Deyirdi: "bhsiz, yaradc var". mma Balar qbul elmirdi. Mntiq bax: bs Balarn
zlri hardan, nec yaranb? Bu deyilmi hamn adran? Deyirlr: Kainat sonsuzdur. Bu
sonsuzluun zn nisbildirmiik.: bir nqtdn hrkt el, frlanb - dvr vurub, yen
hmin nqty glcksn. Mhdudluq deyilmi bu, smd? Bs nqtlr arasnda dairlrdn
knarda n var? Boluq?! El o "boluq" deyilmi yaradc?!

Smd dedi:

- balarmz bu sirri oxdan deyiblr Yer, By. "Boluq" yoxdu, "Zlmt" adlandmz
sonsuzluq var. Msl burasndad ki, "Sonsuz" sz d thrifdi. sli sn szdr: Yaradan
ss - yaradan mna. Hardan glir o n - ss? O ss n qdim zamanda "Gur" deyilib: n sx, n
yal insanlar mkan Gurdan bizim Kainata, htta lazm glnd bizim Yer enn nsana ns d "Gur" deyirik. z ssi il birlikd Gur q o qdr gcldr ki, balarmz o i
zlmt kimi grrlr. Htta Balar da o Zlmt umurlar. Yalnz EyOdr sn Babamz (yni
Gn dairsinin daxilindki EyOdr planetinin sahibi) z gmisind Zlmt uur, qaydb,
olu BaBan mlumat verir. O mlumata sasn, Zlmtd yalnz sz eidilir: "sn Yaradan mna. Qdim Midiyann - BaOdEyin - Badayn "l dili"ni axtaranda Marksla
Engels cmisi gn mul olub, yrnib ki, Baday - BaOdEy varm Yerd, "Midiya" thrif
adm, Ba varm, "Boq" yox imi. Odr varm, "Atrii" yox imi. "Materiya" - BaOdr imi.
Buna gr d yaradcn tsdiq edib Yevrey Marks! Bir az EvrEydi, ya yox?

Thrif dillrd danan btn dahilrin bdbxtliyi kimi, Marksn bdbxtliyi d onda olub ki,
Odr dilinin lap czi bir qismini yrnib, Kainatn, planetimizin, Badayn tarixindn xbrsiz
qaldna gr "Materiya"n - BaOdri Odrlrdn, yni ba insandan ayrb, Yer sakinlrinin
arasnda n eidib n yazan Balardan xbri olmayb. nsin - "ins"ann Yer OdAz
BaOdr planetindn gldiyini bilmyib, meymun beyinli Darvinin sviyysin enib: Tkaml evolyusiya nzriyysini, "insann meymundan ml glmyi"ni qoy bir knara. mperiyalizmin
son mrhlsind dvltin mhvini yz lli il vvldn grn Yevrey Marks tan, ay Yevrey!
Mhv olur ki dvlt! Vhilir insan, ya yox?

- Yox!

- Ey By! Dvlt idar olunmur ax daha. V olunmayacaq! Kriminal kapital insan

kamilldirmir v kamilldirmyck. Demk daltsizlik, zoraklq, kapitalistlik, hrcmrclik,
sfillik, beyinsizliy doru "evolyusiya" iklnck, By. Bs potop?!

- H... Potop... lri korlayr.

114

- Afrin, By! Bax bu cr shbtlr olanda beynin az-ox dinclck.

Bnyad by dedi:

- ndi dorudan da bir az rahatlq hiss elyirm, hrdn bu quyuyla bu meyid gzm
sataamasa, htta rabn tsirini d itirirm. Sakit, xumar kimi oluram.

- !

- Sa ol, ay sadist. Beynimd bir-iki sual frlanr.

Smd d rab idi, lind kabab peyda oldu... - Musa1 Gl By d kabab ver.

Musa kollarn dalndan diklib ordlar kl-kl, mlahtl glrd:

- Chnnmin arabir bel cnntliyi olmasayd haln n olard, ay itbaxan nkr?! Al. Zhrln.
Bu sakit vziyytin dyick.

Smd dedi:

- Qoy hl sualn desin!

By kabab yey-yey daldabal iki sual verdi:

- Mn d grm, snin sevimli Marksn Monarxiyan niy sevmir? Sn d sevmirsn.

EyOdrin iradsi btn Kainat n dyimz qanundusa, n dhtli monarxiya deyilmi
Baday?! V ya el o "Zlmt"in z!

115

Haradansa, hm uzaqdan - q gmisinin ddy trfdn, hm d el lap be addmlqdan

cingiltili qadn, kii gllri aqqldad. Bnyad by bu cr qrib aqqltdan tutulub Smd
baxd.

Smd dedi:

- OdAzd gldlr, snin mhakimn, ey kar, kor! Gl gminin planetl daimi bal iq
zehlri il bu yana trdlr ki, suallarnn nec glnc uaq mhakimsi olduunu eidsn.
Kainatn "monarxiya"s - MnrAd. Mn, yni btn rA Almi, yni btn planetlrd
"ins"an - nslrin "xi" - AEy icmalarnda bdi Odrlr bdi hyat trzil
trbiylniblrs, EyOdr Babamz da z planetind, z icmasnda hmin hyat trzil
yaayrsa, Yerin thrif "Monarxiya"sn bizim MnrAla yana qoymaq olarm, By?! Yni
thrif sz - mnaszl mna il yana qoymaq olarm? Mnvi Evrsl mnasz "Pers"i
yana qoymaq olarm? N demkdir "Pers", "Pars", "Fars", a By? Btn planetd axtarrlar
"Fars" n demkdi?

By dedi:

- AdPnhan Muanna, Lenini hm vzsiz mdrik insan sayr, hm d qan tkmyini Stalinl
yana qoyur.

- De grm, Nriman hardan yrnmidi SafA Elmini?

Bnyad by dnmdn, drhal dedi:

- dealda yazlb ki, eyx Xorasan - Niminin trbsindki "Vrs" kitabxanadan yrnib.

Smd dedi:

- Bilirsn ki, Qrek Mirqzbl ekistlri d gedirmilr Niminin trbsin. Niy yrnmyiblr
SafA Elmiri?

116

Bnyad by dedi:

- yrnirdilr. mma "storiya Midii" kitabnn mllifi Dyakonovdan drs alrdlar.

Smd ara vermdn sorudu ki:

- Bs niy allanmadlar? Niy datdlar Vrsni?

Bilmirsn, ey Thrif!

Dyakonov kimi, onlarn beyinlri d thrif dil stnd qurulmd. rsiyyti salam qalm
Lenin, Dzerjinski thrif dil, thrif tsvvr almind addmba flakt trdib, zlri d o qdr
duymadan Stalin uyub, "SSR" adl flakt tarixi yaratdqlar kimi, snin "mdrik Yevrey"
Dyakonovundan drs alan "mdrik Yevreylr"in d addmba tarix yaradblar! "Dalb"
deyirlr. Yaland. "Podpolny SSSR" var! Amerikayla dyr! Drk elyirsnmi dediyimi?

Bnyad by dedi:

Marks sn hm dahi adlandrrsan, hm d "meymun beyinli Darvin"in sviyysin endirirsn!

Smd dedi:

- Tkrar elyirm: AdPnhann "Mhr" romannda Nimi z xlifsi Movlana Tacddin

deyir: "Bizim kamilliyimizl qeyri-kamilliyimiz arasnda frq yoxdu, vladm".

Niy bel deyir nimi, By?

Bilmirsn, ey kar, kor thrif!

117

Nimi thrif dil iind gizlnirdi, Firdovsi, Nizami kimi, Nimi d xi - AEy mhitindn
knarda anlalmayan rmzlr stnd qurulmu thrif dilli srlr yarada-yarada zndn asl
olmayaraq btn rq miqyasnda "Din" adl flakt tarixi yaradb!

Bnyad by tccblnmidi:

- Demk, thrif dilli dnyann kamil insan il qeyri-kamili arasnda frq yoxdu?

Smd dedi:

- SafA inansa Thrif insanla yana qoyma, ey thrif! Lenin, Djerjinskiy Odr dilind "Ba"
dedirdn, Nrimanmn dili stnddi bu shbt. Get gir arxivlr, yoxla, gr Nriman birc df
lm czas ksdiribmi trafndakf thrif heyvanata. Bu SafA nsan mlidi. mma SafA
Nriman dand dil gr hm d qeyri - kamil idi.

ndi qeyri-kamil cht diqqt yetir... "Nadanlq" pyesinin ilk variantnda qhrmann Ad Evr
olub. Yni Evin . Evrim, bilirsn ki, "Tovrat"da, "ncil"d, "Quran"da "Avram", "brahim"
klinddi. Yni thrifdi. Nrimanov mr yazsa da Evrimin adn nzrd tutub. nki
Evrim d EvrEy d, Evr d ox vaxt eyni mnada ilnir. Arkadalar Nrimana deyiblr bu
birc klmnin - adn anlalmas n grkdir ki, tamaa SafA Elmin az-ox vaqif olsun.
Yaxs budu ki, ya rbsaya "mr" yaz.

Baa drsnmi Evr adnn mr dndrilmsi pyesl birg Nrimanovun zn d thrif

elyib. Glb doktor, deyib: "Pyesin adn qoydum "Nadanlq". Yni n? Yni Elmdn hqiqtdn mhrumlq.

Bs indi n oldu, By? Odr Nriman z hm nadan, hm kamil oldumu! Budu Nimini zn
drd:"Bizim kamilliyimiz yoxdu, vladm".

By lini qaldrd:
118

- "Bibliya"dak fraza yadmdad: "Poyavilas belaya ruka i na stene na bojem yazke napisala:
"Sni TkL aparsn"1 . Bu "bojy yazk" bizim indi dandmz hminc "Trik" - "Trk",
"Azrbaycan" dilidirs, Nrimanov qhrmannn adn "mr" yazmaqla niy qeyri-kamil
olsun?!

Smd ucadan glrd. Kolun dalnda Musa da aqqldad.

Smd:

- "Omar"n yazs "O" "bociy yazk" dand, By! Fhmini niy itirirsn, yazq, yorulma! "Mar"
ax "ne bojiy yazk"! Kainatda, planetlrd "Omar" aan indi kim bel adlandrar? "Evr AEy"
deyirlr d! "Mr" ndi, By? He n! "Mr" olsayd, yen mna vermk olard.

Dan grk nec gllldin Omar aann oullarn!

Bnyad by deysn dorudan da xeyli zlmd:

- Yax, danm, - dedi. - liheydr Tiflis Ayollonun stn teleqramma gndrdi: "z Baku
vli tri vsadnika. Poydut po qornomu xrebtu, erez abran, Zakatala, Turmen yataq. Vstreayte
na Saryoxue".

Nrimann Qazaxllar polku Poylu krpsnd idi. Poyludan o yan, o cmldn Trmn yata,
Saryoxu da Grclrin lind idi.

Smd dedi:

- Dz dan!
119

Bnyad by duruxdu.

- Grc Qreklri deyim?!

Smd:

- Bs nec?! Bdbxt Grc xalq htta indiki "Mstqil Grcstan"n da Grc Qreklrinin
lind olduunu bilmir. Dalarda Qreklr yaayrlar, onlarn da he ndn xbri yoxdu. rq
smtindki dalarda "Nidri"lr deyiln bdbxt thrif nOdrlrin d he ndn xbri yoxdur:
"Trikc" danrlar, bilmirlr ki, "milli azlq" zad deyillr, nhng Odr briyytin
mnsubdurlar! Bax buna grdi facilrin hams! Btn incliyin qdr dan grm, o
"vsadnik"lrin qanlarn nec idin?!

Bnyad by nfsini drib el bil adi bir ey danmaa balad:

- liheydrin teleqrammasn alan kimi Ayollo libasn dyidi, otryad gtrd, gldik. Tiflisl
Saryoxuun aras lli verstdi. ndiki hesabla txminn yetmi be kilometr. Gecni Qardabanid
qaldq. O vaxtk Qaratpd...

Smd dedi:

- Dayan, Ayollanun el bir adam yoxdumu ki, gndrydi? Niy z gldi?

Bnyad by gzlnilmz sbilik hiss etdi:

- Bu sual da "drs" nd?!

Smd:

120

- Daha tin salmayacam sni. Omar aann alt olundan hansn harda ldrmsn? Dan!

Bnyad by:

- Bel suallarn cavabnda mn tinlik kmirm, - dedi. Bdbxtin hl xbri yoxdu ki, o
olullarn lmlri bard burada dilin gtirdiyi hr bir klm sabahs, birisign - ta son
nfsin qdr, beynind z ssi il daimi sslnck, klmlrdki hadislr is gzlrinin
qabanda kino lentindn d aydn grntlrl frlana-frlana qalacaq v bu Od - hqiqt dhti
onu rpna -rpna tr batmaa, htta ban yer dymy mcbur edckdi.

Tamam sakitc balad ki, - On skkizinci ilin yaznda Nriman Nrima-nov indi "yirmialtlar"
adlananlardan ayrlmd. ndi deyirlr bada Stepan aumyan, hams Ermni idi. slind, indi
AXC-lrin termini il desk, Demokrat idi hams. Yni Yevrey. Nrimanov, Mdi zizbyov,
Vzirov lazm glnd ox vaxt azrbaycanca danrd onlarla, htta SafA Elmindn bzi ox
lazml chtlri izah elyirdi. kinci Sovetlr qurultaynda, Nrimanov hkumt bas olanda
dedi: "razlr mslsi SafA qidsin gr srhdlr blnmmlidi, bs sn niy Gyni
Ermnilr vermk istmirsn?". Nrimanov dedi: "Ya vnujden budu skazat: dadim bratyam
zemlyu. A vot v xoteli b razdelit Sibir s yaponsami". Srhdlrin gtrlmsi n btn
xalqlar eyni qidd olmaldrlar, biri-birinin dilini asan anlamaldrlar, yni cmi Yer znd
Vahid dalt sltntinin yaranmasna he olmasa minimum rait yaranmaldr". Buna gr d
Zngzurun Ermnilr verilmsin razlq vers d, Sovet sdrliyindn xd, xstlndi,
Htrxana getdi ki, hm orda malic olunsun, hm d Leninl laq saxlayb, Azrbaycanda
vziyytin hddn artq mrkkb olduunu baa salsn. Sovetd Msavat sosialistlri Danak
sosialitslri il, Eser fraksiyas il birlib ngilislri Azrbaycana aranda msl daha da
mrkkbldi, hrc-mrclik baland. Trk ordusu Azrbaycana gldi ki, qrnlar yatrtsn. O
gnlrd Msavatlardan "Trk"n kimliyini bilnlr d, qalan Msavatlar da Ermnilrl
gizlin danq apardlar ki, Trk ordusunu el bri badan zifltmk lazmd. O vaxt Anastas
Mikoyan on yeddi - on skkiz yalarnda, Sovetd l buyruqusu kimi bir ey idi. mma
azrbaycanllara qar ox qddar idi. O vaxt ox mhur olan polkovnik Amarazspn dstsi teztez ora-bura hcum knd Mikoyanla qar-qar gzmidi, yax tanyrd hr yeri,
Amazaspn, bir d o vaxt "Kobra" klikasynan tannann taprqlarynan gldi mni tapd, dedi:
"Qazaxda irinin qalas deyiln yerd yerldirilmi trk qoununu tkbana zhrlmlisn. O
qonu Gncdki, bakdak trklrl birls, Ermni, Msavat hisslri grk buran trk
elsinlr. Be-alt gn mhlt verilib sn, Bnyad!..

Omar aann alt olunun alts da sad onda. Byk olu PirVli, Trmnd qanadl ilanlar
xanalla havada vuran idi. Boyca lap balaca adam olsa da, yaman cahil idi. Sonra Hac Al,
kommersant ad il Mkky qdr gedirdi, zvvarlar xlvti yerlr kib SafAdan drs
deyirdi. hac Aldan kiiyi sa fndi hrbi gimnaziyan qurtarandan sonra Msavatlarn Bak
kndlrind qadnlarn sralarn qopardan zabitlrdn araland, getdi Drbnd smtind
Denikinl dyd.

121

Smd bu df lap qrib aqqltl gll tamam baqa sual verdi:

- De grm, hqiqtn ba vermi subasqnndan sonra bu bard bir d n vaxt shbt olub?

By ilan kimi fsldad:

- Nizaminin vaxtnda.

- Niy?

- "Sirlr xzinsi"nd Nizami yazb ki, "Yer dli olub, "kmri"ni, yni Balar qracaq, parapara olub smada frlana-frlana qalacaq", Nizaminin zmansinin eyxlri bunu Subasqn
qlm veriblr. Nizami is cavab yazb onlara ki, he bir Subasqn olmayacaq indi.

Birinci Subasqnndan sonra Yer dorudan da paralanb, "Ay" - A planetinin yaxnlnda

para-para frlanr. ndiki Yer planetini d glckd el flakt gzlyir... eyxlr qorxuya
dblr, "Xms"nin katiblrin mr veriblr ki, "Xms"d o yeri dyidirin. "Xms"d ox
bel eylr var. Msln, he ks bilmir ki, "Nizami" - nsim klmsi Nizaminin yox, kitabn
addr, "Yaradan nm" demkdi. Katiblr ox alblar bunu izah elsinlr, bir ey xmayb.
Axrda kitabin adn airin Ad elyiblr.

- Bir d ba verck Subasqnnn, qarsn almaq olmaz?

By dedi:

- Bilmirm.Smd dedi:

- De grm Muanlda Omar aaya niy "Koxa" deyirmilr. Cavab ver, lazmd.

122

By dedi:

- Aydn msldi. Babas "Comrd" kimi Omar aa da gizlnirmi.

- Niy?

Byin gzlri byd.

- By! nec, niy a kii?! Muannalarn oxu "AdPnhan" olmurlar?! Msln, snin sl adn
SimOddu (Uca Hqiqt) mma adna Smd dedirdirsn.

Smd dedi:

- A mirl Boz mir gizlnmyiblr. Sbbi ndi?

By dedi:

- Onlar talelrini vvlcdn bilirmilr.

- Niy?

- stfrillah! N bilim, a kii, yqin vvlcdn deyilib ki, Orda-"ran"da SafA ba

tutmayacaq, o kiilr d ldrlcklr. Bu da mntiqi! mma nahaq qorxudublar kiilri,
mnc!

Smd glrd:

123

- Afrin, By! A kii, aqibti bdiyyt olan adam lmdn qorxarm?

Kek baqa mvzuya ay "Yevrey" - EvrEy. Ayollo niy z gedirdi operasiyalara? Dan!

Bnyad byin ssi d srtldi:

- Yevrey Ayolla da qrek Koba kimi bandit idi!

Smd dedi:

- Shv elm. Sn ox gzl bilirsn ki, Koba qrek keii Vissarionun tlbsi olub, ordan Bak
mdnlrind inqilabi tcrb qazanmaa, leninin diqqtini clb elmk, Peterburqda yax
mvqe qazanandan sonra da casus Qreklrdn ibart dst toplamaq niyytind olub.

By dedi:

- zn demirsnmi ki, Qrek d mnc Odrdi. Szmn bana ip salma, ay Sadist, imkan ver
danm, blk hardasa rhmin gl, dayandrasan bu zabl soru - sual!.. Bli, Koba Qrek idi,
mma Grc kimi tannrd, cuhud kimi tannrd. Trbiyisi kei Vissarion da Peterburq
ruhani mktbindki kimi bel-mn kimi qaninlr yetirirdi. slind Koba mndn qat-qat
stn qaninlrdndi. Qadnlar zorlayrd, el yerindc d glllyirdi. "Verbovka - tvoyo
delo" deyirdi mn, "Ya rasstrelyayu". Ayolla da, Leninin yetirmsi Atatrkn ilri il bal
Trklrin qanlarn imk lazm glnd xsn z gedirdi operasiyalarn icrasna!

Raz qaldn?!

Smd dedi:

- Nec yni "raz qaldn"?! Bu hvalat axra atdr. PirVliy nec ignc verdin? Btn
incliklrin qdr dan! Drs n lazmd bu.

124

Bnyad by hl d srt idi:

- "Yevrey" - EvrEy drsi deyil bu, Yevrey ignc vermkdn zvq alrsan. Mnim yerimd
sn olaydn, snin yerin mn olaydm, onda grrdin qanin Trk nec ignc verirm! Yer
znd el btn hkmdarlar qanin olublar!

Smd, ox ciddi ahngl sorudu ki:

- De grm, UluBa Birinci Aleksandrn srgn mrin niy boyun ydi? Dnya dolu xi
ordusu deyildi?

Btn Kainatda Odr Briyytini EyOdr, BaBan Babalarmz, Ba Atamz, oullarn

bir yana qoyuram, tkc "Allah" - lA EySarn hkm Aleksandrn Txt-tacn tar-mar ed
bilmzdi?!

Bnyad by bir xeyli susub, smimi etirafa mcbur oldu.

- Mttl qalmam. Elmd mma var: "nsana tsir etmk olar, tzyiq - yox".

Smd dedi:

- Budu bax, hr eyi drk ed-ed he n drk etmyn idrakszn qeyri-adi idrakszl! Yni sn
bu vaxta qdr drk elmirsn ki, Balar dorudan da qan tkmrlr, ay qanin thrif?
Qreklrdn qalan hdsiz igzarlqla, hdsiz hakimiyyt hrisliyi il btn milltlrin daxilin
girib, hamsn bir-biril vurudurursunuz, milli kin yaradrsnz! znz qar da kin
yaradrsnz! Qrlrsnz! Btn planetd qanin "Rus Yevrey"inin alszln drk etdinmi, ay
Yevrey?!

Bnyad by eyni smimiyytl:

- Drk edirm - dedi. - mma yen d snin qann imy hazram.

125

- Niy, ay idraksz?!

Bnyad byin bu dfki cavab qrib oldu:

- Siz bizi mhv elyirsiniz! - dedi.

Smd buna nec tccblnmyydi? Byin bu fikrinin hardan, nec yarandn bils d, istristmz sorudu ki:

- Ba nsli mhv edir sizi?!

Bnyad by eyni inamla:

- "Trik" - "Trk" - rz - Rus millti btn Rusiyada qrmrlarm Yevreyi?!

Smdin fikri uzaqlara getdi.

- Bayaq dedim, qocalanda "ins"in zehni tutulur.

Xatrladram, alt yz drdnc il qdr Latnn, Qrekin arasna dolub Vizantiyan "Trk"n
stn yeritdiniz! Trk vtnini trk edib Sibir, imala, Avropaya qab, trik oldu. Yevrey
bununla da kifaytlnmdi, "hri-Babk" ad altnda gizlnn BaBan SarEyini
Konstantinopola "krb", gizlin Badayda qalan Muannalarn qann idiniz! Bununla da
kifaytlnmdiniz, Vizantiya legionlarn Rusiyaya yeridib, skkiz yz ikinci il qdr, iki yz il
srasr qlnc k-k rz - "Rus" milltinin qann idiniz! Bununla da kifaytlnmdiniz.
"Trk" - "Rus" milltinin zn Amerikaya yeridib, Amerika Odrlrinin qann idiniz.
Bununla da kifaytlnmdiniz, "BaBilin thrif trcmsi "Bibliya" il silahlanm poplar
ordusunu Vizantiyadan btn planet yeridib, thrif "sus"un xa stnd taxta "bdn"ini bt
evirib, KeSarlarn qlnclar il xa yaydnz! Budu bax indi sizi yeyn qdim ayrlq kini! Bobouna kin oyanardm, ey "Yevrey"?!

126

Sonrasn dinl. ndi ayrblar milltlri. sraill qalanlar bu gnn znd dydrrsnz!
Bu da drk edib ki, planeti mhv aparan qaninlr trksilah olunmaldr. Ham, ham drk edir
flakti, "Rus Yevrey"indn baqa! Bir d soruuram kimdir Yevreyi qran?! Budu ya "Alman",
Vatikan fitvasna uyan talyanlard, yoxsa, li yaderli "Rus Yevrey"inin z?!

Vot qde zarta sobaka!

V Yevreye zarta sobaka! EvrEy Odrlri lin silah almr! EySar "ne ubiy" deyir, ay qanmaz!

De grm, niy rusca dedim bu szlri?

Bnyad by dodaqlarn bzd:

- Snin dilini qanmaq olmur.

Smd dedi:

- Qanrsan, ay tlk. "Vonyayete" sz "Bibliya"dand. "Bibliya" sn "Vonyayete" deyir, sn

is hl d l kmirsn "Bibliya"dan! Vatikann monaxlar yazblar.

Bnyad by tutuldu:

- Onu tkrar elm sn!- Dz deyil ittihamm?

Bnyad by ndns etirafa ehtiyac duydu:

- Dz olmana, lbtt, dzd. Qanin olmana, qaninik. Tkc fqanstan hadislri

hrdn mnim zm d qrib glir. Bu son vaxtlar Qaraba deportasiyas, Bakda iyirmi
127

yanvar qrn gz qabandad. Amerika EvrEyi "Yevrey"in dnya miqyasl mhtm

hakimiyytin son qoyur! Sizin qannz imsk, azadlq yoxdu Rusiyaya!

Smd ban bulayrd.

- Neftdn balam gy-gyrtiy qdr, vtnimin btn varidatndan respublikaya gln ixracat
glirinin hamsna sahib olub, ystlik "Vv" ordusunun raketi altnda sir saxlayrsnz! O n
azadlqd snin istdiyin, ay Yevrey?! Mmkndm?!

Bnyad by sz tapa bilmyib duruxanda Musann ssi gldi:

- Kllyn tarixi qald, ay Smd.

Smd dedi:

- Kllyn tarixi "Yevrey" - EvrEy tarixi deyilmi?

Musa dedi:

- Meyid d qald. Gn vurur.

Bnyad by pis qoxu hiss etdi v alna qrib bir fikir gldi:

- Bura bax, ay sadist... Bu sz-shbtlri, hadislril birlikd sn bu ilin meyidini d gzm

soxacaqsan?!

Smd gld:

128

- Afrin, By! Glcy baxrsan!

By meyidi gstrdi.

- Heydr liyev hakimiyyt glli bu it mnim itlrimin yanna qslmd. Mn d bel eldim
bunu. oxmu qalacaq gnn altnda?

Smd dedi:

- Tarixi dan!

Bnyad by baa dd ki:

- Yni tarix qutrarana qdr burda bu qoxu mni vura-vura qalmald?

Yen Musann ssi gldi:

- Chnnmin qanunudu bu, ay it!

Bnyad by lacsz fsldyb:

- Qaydm, - dedi. - PirVligil drdn xb Saryoxuun banda grnnd baxdm ki, atn biri
ykld. Ayolloya dedim: "Birlm plan o xurcunda, glin paltarnn iind olmald.
liheydr bel deyiblr. Hm d liheydr "toya hazrlq" deynd baa ddm ki, by
paltar, kmr-filan aparacaqlar, plan hkmn glin paltarnn iind olacaq.

Sonra papa basdm gzmn stn, ortadan dala kedim ki, grmsinlr mni.

129

- Bilirdin ki, d ldrlck, snin itirakn gizli qalacaq? Otryadn arxasna kemyini bel
baa dk?

By dedi:

- nsanam. Mn d Pirvlinin evind rk ksmidim. stmdim grsn.

Smd kollarn arxasnda tstdn ocan yanndan Musan ard.

- Musa, "mn d insanam" deyir Bnyad by. Gl bunun insanln yani gstr.

Bnyad by, kollarn dalndan xan lli il bundan vvlki Orduqozlu, donqarbel, boynu yri
Musaya diqqt yetirmy imkan tapmad. Bir gz qrpmnda zn lopa-lopa yaan qar altnda,
qursaa qdr qar iind grd. Trmn dz q dumanna brnmd. Qara yapncl,
qarayanq Orduqozlu Musa omaa dirnib, quraqdan aa meyid baxa-baxa alayrd, crcndr geyimli "itbaxan fhl" Bnyad by is sa-soldan qar elyib meyidin stn doru
basrd. ini grb-qurtarb orduqozluya doru atld, ordan-burdan kom-kom pambqlar xm
srql pencyinin altndan xartd ban havada gm kimi aarmas il yapncnn
yaxasndan iri qan pskrmsi bir oldu. Sonra Trmn dz, qar, Srvinaz, Orduqozlu, ham,
hr ey kil kimi donub yoxa xd.

Gzl naxl pknd, yorun-arn dayanm gzl Musa qaydb kollarn arxasna getdi.

Smd qqrd:

- Dan, ay "ins"! Dan heyvanln!

Bnyad by bir xeyli zn gl bilmyib, sonra:

- Yen sadistlsn, he n demycm, - dedi.

130

Smdin rngi aarmd.

- Nec sadistlmyim, ay nslimin kkn ksn qanin1

- O iy kni at ora, lapatkan gtr, bala torpalamaa! Birc hft katorqa czasndan sonra
danarsan!

Musann gl sslndi:

- Smd, qoy itlr nsyytin baxsn!

Smd dedi:

- yrncliyin sonra da baxar. Get, lapatkan grr, a By!

Bnyad by ayaqlarn sry-sry, zl-zl gedib, krpnn st trfind tz gyrmy

balayan xrda, qoayarpaq qamlarn aralarna yapxm khn, boz qamlarn altndan
lapatkan tapb qaytd.

Smd dedi:

- ndi kllyn quyuya lap yaxn yerini qaz, grk n xacaq ordan.

Bnyad by lapatkan yer rpd.

Smd gld:

131

- N oldu, By?

Bnyad by xrldayrd:

- Sn... Sn bunu da bilirsn?!

Smd istehzal idi:

- Nyi, By? O kllkdki iki kp qzl deyirsn?

By lapatkan gtrb kllyn quyuya lap yaxn yerini edi, hr biri bir shng irilikd iki kp
xarb, quyudan bir ne addm knara qoydu. Yni ehtiyatland ki, kplr eni drlanb
quyuya dr.

Smd yen qhqh kdi.

- Varisin - zadn da yoxdu ki, deysn vrsdi. Bir ayan burda, bir ayan gorda, o qdr qzl
neynirsn, ey "ins"?

- Bu igncnin arasn ks, kpnin birini apar ver Muannalara.

- Rvt verirsn? Bilmirsn ki, Mular torpa qzldan qiymtli sayrlar, ey "ins"?

By dedi:

- Baa dmrm, niy xartdrdn bu kplri?

Smd dedi:
132

- Sovxozdan bura hm d qzl aparmaa glmirdin? Apararsan d!

By dedi:

- "Qoca" yoxdu daha. Mann da bilmirm harda gizldib. Tk aparammaram. Bir d ki... sn
yni dorudan imkan vercksn qzl aparm, yaaym mn?

Smd dedi:

- Mn qatil deyilm. Musa da l qaldrmaz Sn.

Kllyn tarixin ke! Saryoxua! Atllar gldilr dayandlar otryadn qabanda. Sonra n
oldu?

By dedi:

- Sonrasn, bhsiz, bilirsn. Ha fikirlirm, tapammram, niy ax dandrrsan mni?!

Chnnm zabn baqa cr d kdirirsiniz siz, bayaq lap aydn oldu. Bu danmamn n
mnas var, ay Smd?!

- Bayaq dedim, sonra bilcksn. Drsdi bu. Drs! Baa dmrsn?

- Yni mn dorudan yaayacam?!

Smd dedi:

- Qzln lind, Rusiya, ran arasnda, niy yaamyasan?!

133

Dan! Ayolla mauzerini qoburdan xaranda n oldu?

Bnyad dedi:

- Ayolla mauzeri o iqsaan Hseyninizin sinsin qaldranda, Pirvli dedi: "Qardam toy
stdi, muradn gznd qoyma. Yanndak da sadd. Cavanlara qyma. Sn d mntki
yalsan. Yqin oul-uan var, toy-an gzlyirsn. Qyma cavanlara. Vurursan, mni vur. O
pal-paltardan da n istyirsn gtr".

Yalvard PirVliniz.

Bandit Ayollann qolu boald.

Banditlrin otryadnda pldama dd. Grdm hamsnn heyfi glir Hyseyn.

Naqanm xartdm, vvlc PirVlinin sa qoluna atdm. Dedim: "Get Hseynin toyunda tk
qollu oyna".

PirVliniz baxd, tand mni. Dedi: "Sn hara, bunlar hara, Bnyad by?!"

Dedim: "Sn hara, mazutun iind fhllik hara, ay Srkr oban?!"

Dedi:

- Bu mxnntliyi he Maviy d elmyib. Yezidi gndrib ki, get Kufd qr Hseyngili,

gzm grmsin. "Yezid"in d sli SOd olub, ay "Mu". Ta qdimdn dyimiik, dnk
olmuuq. Bir-birimizin qann tkmsk iimiz yerimir!

134

PirVliniz ayld, tand dmnini. zn dndrdi ki, Ayollaya ns desin. zn dndrnd

ikinci gll il aznda dilini vurdum. Dedim: "ndi get atana xbr ver ki, Bnyad by Rusun
adamym. kr byin qalasnda Trk qoununa uma saldran da Bnyad imi, kiik qarda
Musan byk qarda Hac linin qucanda umaya yoluxdurub ldrn d Bnyad imi.

PirVlinizin aznn qan qolunun qanna qard. q saannzla "sadi" Musann rnglri
sarald.

Dedim: "ndi "murad st" olan Hseyninl sadna bax!"

Dnd baxd.

qsaannz dedi:

- ndi - indi baa drm ki, yuxuda yaamam, insan tanmamam. Aman ver bir az yaaym!

nc gllm sadn kllsini dedi. Drdnc gllm Hseyninizin alnn dedi. Bu itdn
yrnmim alnn dz ortasna atma. Bu meyit bel atard hmi alnn ortasna. Beinci
gllni PirVlinizin ardnca atdun. nki cavanlarn meyitlrini grndn sonra Saryoxuun
yaranndan zn atb. Trmn yatana qad. Dem, Mustafa Kamala mktubun yerini dz
demmim mn, PirVli z il aparb. Alma bir fikir gldi: O vaxt Mustafa Kamal Trabzona
tzc getmidi. Ordusu Grcstann bri trfind Qreklr olan smtindn meliklr, kiik kiik hisslrl topxana, rzaq dayrd. Fikirldim ki, mktubu paltarn arasndan xardm,
gedim orduya qoulum. Mktubu tqdim elyim, Mustafa Kamaln zizi olum. mma, dem
mktub PirVlinizin znd imi. Paltarn, htta yhrin iini atm-atm eldik, mktub
taplmad. Ayollaya dedim: "mn Omar aann evin gedsi oldum. PirVlinin paltar
soyundurulanda birthr elyib mktubu l keirmliym!" zm getdim obanlar eiy
ardm, dedim, Grclr vurdular, z gzml grdm. Atlann xbr atdrn. Omar aa davadrman grdrsin, rahat araba gndrsin. Bir-ikiniz d gedin Hseynnn, Musann meyitlrini
gtirin.

Smd sorudu:

- "PirVliniz", "PirVliniz", Niy bel deyirsn?

135

By dedi:

- nki, btn Omaraalya t, ya, motal, yun, dri vern, HacAldan tutmu Hseyn qdr,
hamn gimnaziyaya gndrib z savadsz qalan PirVliniz btn nslin pnah idi.
Peterburqdan Bakya glnd mnim cibimd gimnaziya, institut qurtaran Muannalarn siyahs
vard. O vaxt bilirdim ki, o siyahnn dalnca Muannalarn daha byk siyahlar gndrilck.
Bada da oban Pirin ad.

Smd sorudu:

- Bada Omar aa olmal deyildimi?

Bnyad by:

- O rk qazanan adam deyildi, - dedi. - nki gn dalarda, drlrd Qaaqlarn arasnda

keirdi.

Dalarda atmalarn aras ksilnd Dli Al hmi Omar aann dalnca atl gndrirdi ki,
qohumu AgBiznli Aq Alynan getsin Qaaqlar ruhlandrsn. Siyahda Omar aann adn lap
axra salmdlar.

- Niy?

- Mlumat atmd ki, guya savadszd. Mn bilirdim ki, Amasiyada, ABabada thsil alb.
Mularla, Qaaqlarla onun vasitsi il laq saxlayrdm. Qrib, heyrtli adam idi Omar aa.
Beynimi grrd, hr eyi bilirdi, deyirdi: "Sntki qanini anas domayb". mma l
qaldrmrd mn, kmrind qlnc kimi uzun, enli, gmdst xanal vard. Mn
qzblnnd, xanalla az yarm saat qanqal dyclyirdi, yrd, qucaq-qucaq gtirib
camlarn arxasna tkrd, qan-tr iind, lnt oxuyurdu mn: "ttki lcksn!" - deyirdi. Sn gr mn bdiyyti ldn vermrm.

Smd dedi:
136

- Sn kimisini ldrmkl bdiyytini itirmz Ba. Bs snc niy vurmurdu sni Omar aa?

- Deyirdi sntki adamlarn czas drgahdan glir.

- Sn inanrdn buna?

- nanrdm... Qzblnnd Omar aann gzlri dhtli olurdu. Yal-thr kl rngindydi

gzlri. Qzblnnd el bir aarrd. Qorxurdum bir az. Bilirdim vurmaz, mma qorxurdum.

- Niy?

By dedi:

- Bilmirm.

- Bilirsn, By! De!

Bnyad by anlalmaz hirsl:

- Baa dmrm, niy soruursan? - dedi. - Sn ki, hr ey mlumdu hr ey!..

- Msln?
- Msln, Ulu Ba slMn SaSan BaSar - "Sleyman", "Solomon" padah deyilnd mn
el glirdi ki, bizim Yer, yurdla he bir laqsi olmayan, qdim, nalvar bir varlq olub, lb
gedib. mma sa fndi, Mmmd aa - filan (rusca dananlar) hrdn "Solomon" deynd
canma tm dolurdu. "Solomon" ad ox real, hm d doma glirdi mn, "Bibliya",
"Quran"dan doma grnntki. str-istmz fikirlirdim ki, ax bu Ulu Ba slMn nsli
"Solomon" nslidis, mn bunlarla bir cbhd olmaq vzin, niy ldrrm bunlar?!

137

Smd "hm" elyib, qmli-qssli sorudu:

- ndi bildinmi kimsn?

By bu sualdan heyrtlndi:

- Nec yni "kimsn?"

Smd dedi:

- Sadc, thrif!.. Hr eyi drk ed-ed he n drk etmyn qeyri-adi thrif "ins", bdbxt!..
Otuzuncu illrd Qarayaz mesind "Zversovxoz" tikmk, "nutra" drisi istehsal elmk
ideyas tz-tz ortala xrd, mma Omar aa sn deyirdi: "t kimi lcksn!" Sn hiss
elyirdin ki, "Solomon" nvsi deyir bunu sn! Ulu Ba slMn SaSan BaSar "Sleyman"
rtblrini hiss elmyn thrif "Yevrey" thrif "Solomon" rtbsindn rglnirdi.. Sn
hqiqtn it kimi lcksn, By! Bu he. Baqa shbt var.

De grm, "hriyar"dan srgn olunan yz bir Badan yznn yurdlar Muanl, Mular,
Muan, Odsmn v sair adland halda, Musa babann kndi niy Padiahlq adlanrd?

ndiki suallarma drhal, hm d yerli-yataql cavab versn, axama qdr o itin iyindn
lcksn, By. Dan!

Bnyad by inldi:

- Musa aann gizlin BaSar aEy - AEy Sarlarnn Ba olduunu AEy Odrlrinin
hkmdar olduunu o vaxtk Qazax mahalnda he ks bilmirdi. Nslin "Muanna" ad altnda
gizlndiyini Mmmd xozeyinin xanm, be-alt adam bilirdi: "Mmmd xozeyinin xanm
Hilal, Omar aann olu Mustafa, qarda olu Xanbaba bilirdilr.

138

Xanbaba ox ayar, danan-gln, yeyn-in adam idi. Ara ir, lini qoyard qulann
dibin, balayard oxumaa. Hmi birc bnd oxuyard:

Dolay-dolay yolun olaydm1,

Ay qz,2 azndak dilin3 olaydm.

Ham glrd ki, bu Xanbaba niy el hmi bu beyti oxuyur?

Kim idi biln?

Xanbaba gizlin drs dediyi cavanlar bana yb qumar oynayrd. "i, he bilmirm mntki
bel srdannin kndinin adn niy Padiahlq qoyublar? Biz hara, padah hara?" Sonra da
balayrd hndrdn hnkr-hnkr alamaa!

Bu cr "cavab"ma bunu da lav elyim ki, altnc ild mn Peterburqdan Bakya glnd "xeyli
sonralar da Bak qubernatorunun "Upravleniye po delam pereselensev" siyahasnda knd hl
"Padiaxlq" adlanrd. "Upravleniye"nin o vaxtk gizlin risi libyova dedim: "BaSar Arazn
bu taynda camaatdan gizldirsiniz. Bs Arazn o taynda z gizlin adlarn da gizldib "BagOd",
"Sfvi", "Bhay", "mirli" adlanan Balar gizltmyi lazm bilmirsiniz?!"

libyov bilirdi ki, Birinci Aleksandrn zamanndan qalan "soverenno sekretny" departament
materiallarnn hams mnim beynimd idi.

Dedi: "Padiahn znn izni olmasa, kndin adn biz nec dyidir bilrik?"

Dedim: "Hseyn aa lb. Omar aann BaSar olduunu, Zeynalabdin Tayev, bu tayda
oulullar, qarda il onlarn olullar, Mmmd aa, Nriman Nrimanov, Aq lsgr,
Aq Al, bir d qaaqba Dli Al bilirlr. gr Padiahlq adn yalnz "Upravleniya"nn
siyahsnda saxlayb, khn Qazax mahalnn "Naloqovaya kniqa"snda "Omaraal" yazsaq,
nec olar?!"

139

libyov dedi: "Bs o taydak BagOdlar, Sfvilr, Bhayilr, mirlilr Omar aa il,
Nrimanla, Mmmd aa il, Aq lsgrl, Aq Al il, Dli Al il laq saxlamrlar?

Dedim: "Cnab libyov, o boyda "Upravleniye"nin risisn, bilmirsnmi ki, khn

Naloqovaya kniqada "Padiahlq" adn pozub "Omaraal" yazsaq, tz Naloqovaya kniqada
kndin ad Omaraal olsa, yni xi Padihann yeri its, adlarn kdiyimiz adamlarn, o
cmldn Omar aann znn lmndn sonra BagOdlar, Sfvilr, Bhhayilr, mirlilr biz
nec sbut edcklr ki, Badayn BaSar Ulu Ba slMnin nsli bu tayda imi?!

Ax mn xsusi taprlb ki, Balarn kkn ksmkl yana, corafi razilrini unutdurmaq
lazmd ki, el bu srd lli-altm ildn sonra trik Odrlr Balarla birg zlrini d
tanmasnlar. Cmi Fars siyastilrin d taprlb ki, Odr vzin "Azr" desinlr onlar. Qoy
"Muanna" desinlr.

libyov dedi: "Sn uzaa baxrsan, Bnyad by".

Dedim: "Uzaqgrn olmasaydm, Nikolay Romanov mni bura gndrrdimi, cnab libyov?!
Poz siyahdan "Padiahlq" adn. "Omaraal" yazdr!"

Sn mndn kndin niy Padiahlq adlandn sorudun, mn Padiahlq adn nec

pozdurduumu da dandm. "Yerli-yataql cavab"dan razsan?!

Smd:

- Yox, - dedi. - Mn sndn sorudum: "Omar aa niy ilyn deyildi?" Sn bunu Omar aann
daim at belind dada-bada gzmyil izah eldin. sas mslni gizltdin.

By dedi:

- Gizltmdim, sadc ixtisar eldim ki, shbtimiz qsalsn, axama qdr "it iyind" qalmaym.
Madam ki, tlb elyirsn, danm. mma izn ver yen soruum: bel eylri niy
dandrrsan?

140

Smd srtldi:

- A kii, dedim ax, bu drsin sbbini sonra bilcksn.

- Yax, yax, hirslnm, - deyib By, tlb olunan sualn cavabn danmaa balad:

- min Sultan mirli hl lli drdnc ilin yaynda, AdPnhan - general Mhrrmovun
mnzilind sni baa salb ki, Yer Balar yalnz n eitdiklrin gr, n yaya-yaya SafA
nsan yetirmkl Balq elyirlr. n eidn Ban niy ilyn olmadn bilmk n
Mhmmd - baHmod peymbrin bioqrafiyasn oxumusan, o mnzild A mirl Boz
mirin yeddi yz lli cildlik "Vrs" kitabxanasnn "xronika"sn - Heydr Hseynovun "Posle
Potopa" kitabn oxumusan. Kitabxanadan qalan paralar haman xronikann sasnda trtib
elyib SafA Alimi, batin ekist olmusan. EySarn nn eitmisn. AdPnhan Muannanz
kimi, gec saat on ikid stolun dalnda turub, shr saat yeddiy qdr n dinlmisn.
Gndzlr n i gr bilrsn sn beyinlri oxumaqdan, adamlar tanmaqdan baqa?

Smd sorudu:

- Omar aa n yazb?

By dedi:

- He n.

Smd sorudu:

- Niy?

By dedi:

141

- Onun bir byk hcmli "Quran" vard. Omar aann yaxn bir qohumu AdPnhann evind
saxlanr o "Quran". Vatikan casusu Aliksiyin dyidirib ox yerini anlalmaz kl sald
"Quran"n ksin, o byk "Quran"da hr eyi olduu kimi oxumaq, rh elmk mmknd.
Aq lsgr z gizlin agirdlri il ABizn kndin gednd, ya da yayda Omar aa Gy
Qlnc yaylanda olanda "Quran" oxuyub agirdlr rh edirdilr. AZ Odri olduunu ,
"XIZ" - Az cmaatnn Qazaxdan, Muandan srldyn bilndn sonra sa fndiy,
Musaya vurulan Mikayl - Mfiqinizl birg mn d gizlin agirdlr olmuuq. lsgrin,
ABiznli Alnn, Omar aann znn agirdlri idik.

- Mfiqi d sn ldrmli idin?

- lbtt!

- Bs niy ldrmdin?

- Bilmirm, dz, o airin znd n is, qrib domalq grrdm, el bilirdim qardamd.

Smd by maraqla baxd.

- H! Clladda domalq hissi!.. Tz eydi bu mndn tr... De grm, Dli Al bilmirdimi ki,
"gizlin agird Bnyad by" Nikolayn casusudu?

Bydn qrib, ox pis hrltl gl qopdu. Bu yeni lamt idi; Smd diqqtd baxb anlad ki,
By ox smimi, rkdn glrd.

- De, de, - dedi. - Ny gldn?

By dedi:

- i, bir orduluq Qacan bas Dli Al Nikolayn casusu deyildimi? Dli Al cmi Yer
znd dlt Sltntinin aiqlrin, AdPnhan lsgrin zn aqca deyirdi: "Cmi
142

Yevrey Odrlri EvrEyliklrini v cmi brin Odrliyini qanb zoraklqdan,

mhariblrdn l kmyiblr, sn mnim Gnc qubernatorunun qounlarn qrmam niy
vsf elyirsn, ya eyx lsOdr?!"

lSgr deyirdi: "Nikolay itolu tutur bizi, ay Al, zliy dnb qanmz sorur, sn qrrsan,
mn d snin igidliyini vsf elyirm". gr Nikolay, sovetniki Tayevdn ald drsdn
bhrlnib EvrEyliyin rkdn inansayd, snin milltin bel ayaq altda qalardm?!" Siz
Balar da, biz Thriflr d lap bel axmaqcasna sz oynatmaqla muluq, Smd!".. Sizin Dli
Al sayalarnz, bel alayarmqlarnz azdm indi? Onlar da qan tkmrlrmi?!

"Yevangeliya"da EySar z Apostollarna - EvsOdllrin demirmi ki, "Sizdn biri satacaq

mni". Hr eyi grn, vvlcdn biln EySar, Vizantiya casusu Paveli, o Yevreyi niy ifa
elmir?! Mn Yevrey, mn Yhudi, soruuram sndn indi: "Ay sadist, "BaBil"dki "nEvEy"
sz "ne biy" trcm olunubsa, EvEyin n insan ldrmrs, mni niy ldrrlr?!

Smd dedi:

- nEvEy "ne Ubiy" demk deyil, ay Yevrey nEvEy ldrr!

- N?! ldrr?!

- lbtt! Bayaq sn demdimmi ki, cinaytlrini yenidn grcksn! Dflrl! Mnim

ssiml, z ssinl dn-dn eidcksn Odu-Hqiqti!

- V lcm?!

Smd bir az ara verdi.

Sonra Omar aann szlrini tkrar etdi:

"t kimi lcksn!"

143

Bnyad by bir daha, dn-dn sorumaq istdi ki, "gr bu soru-sualn yekunu lmdrs,
mni d dandrman mnas ndi?!

mma dilln bilmdi.

Smd bir daha dedi:

- Sonra bilcksn hr eyi. Sonra, sonra.

By birdn-bir lap ln qqrt il:

- He qanammram ki, niy dandrrsan mni! - dedi. - Niy? Niy?!

Smd ksin, sakitliyini saxlayrd.

- Mn sn dedim: "Muanl kllynn tarixini danb qurtarandan sonra bilcksn bu

sadistliyin sbbini! Alimlrl Dlilr arasnda laq nec qurulmudu? Dbar v yerli -yataql
cavab!

Dan!

By dedi:

- laqni yaradan Aq lskr idi. lskrin qarda Mhmmd idi. Tkc Alnn linin
altnda bir orduluq Dli vard. Demdimmi?!

- Aq Alnn?!

144

Bnyad by tkrar lnlad:

- ldrrsn mni! ABiznli Aq Al, dedim ki, lskrin bacs olu idi, lskrdn sonra
AdPnhan, aq sA olmal idi BaBan, xi Baba yannda. O tayda, Trkiyd xilrl
laq saxlamal idi. Yni gizlin Banlrin - "Muanna"larn gizlin "Aq mclis"lrind
"Ustadnam" - sOdnMnlri, "Tcnis" - Odsnslri, "Balama"lar - BaBaa balayan
"Qflbnd", "Dastan" - OdsOdnlri rh ed-ed, thrif mhit Balarnn biliklrini,
yaddalarn tzlmli idi. Omar aann EySardan eitdiyi xbrlri atdrmal idi.

"Al" deyildi Aq Al, li idi. Rtbdi bu "li" sz, Gyli Aq "Al" Hseyn aann - sn
AEyin li - ilyni, sz il yaradan imi. "lskr" - lsOdr EySarn znn li idi.
lsKrin agirdi Aq ABiznli "Al" da, dediyim kimi, li idi. Ustadndan sonra sA Yaradan SafAnsan olmal idi.

Smd sorudu ki:

- Niy "olmal idi" deyirsn? Ba tutmad?

By dedi:

- Mn deyirm lsKrdn sonra olmal idi v oldu da. Hl lsKrin salndak lilrdn
danram ax, ay sadist! mkan ver danm d!

Smd dedi:

- Dan. ox ziyyt vermrm daha.

Bnyad by nisbtn sakitldi.

145

- Dli Al da "Al" deyildi, li idi. Dli "Al" rtbsinin "Aq Al" rtbsindn frqi bunda idi
ki, "Dli Al" - Odl li - hqiqt linin li idi. Yni Ba Sarn - Musa aann vuran li idi:
Qrn thlksi yarananda, razini trk elyib bir daha Trik-Trk olmaq mmkn olmayanda
Ulu Ba slMn z "slim!" deyirdi. Yni dzmrd. Ba Ata zab verirmi buna gr... o
ziz oluna zab!

Smd sorudu ki:

- kiliyin sbbi yoxdu?

By fikirlmli oldu:

- Grnr, yerd hyatn arlndand d, yoxsa Ulu Ba sbrini itirmz.

O, Dli Alnn Sttar kimi srkrdlri, Qaaq Nbi, Qaaq Krm kimi srkrdlri vard o
tayda, bu tayda. On birinci ild Sttar xan vurulandan sonra A mirl Boz mirin
mdrssind drs alan Dlilr, yni farsca Fdai adlananlar bilavasit Dli Alnn bal il
dyrdlr.

- Sttar xan kim vurdu? Niy trrsn?

- Sadist! Mn he bilmirm niy Adil - Odl saylrsnz siz bel zlmkar ola-ola! Sn mlum
deyilmi ki, Birinci Aleksandrn Muan tutduu vaxtdan da vvllr dolmuuq biz rana?! "Rus
vurdu Sttarxan" deyirlr. Cmaat n qanr "Rus kimdi, "Yevrey" kimdi? "Yevrey" el "Rus"
st getmirmi?! Meydanda sinsini qrib, qorxusuz - rksz durubmu Sttar xan. Lap
uzaqdan, tindn atblar, yxlb, vssalam! mumiyytl ehtiyatszdlar Qaaqlar, Fdailr.
Yalnz Tbrizd A mirl Boz mirdn drs alb Mazandarana - filana ngilis ordusunun
qabana xan Fdailr sgrsaya intizaml, ehtiyatl idilr, bir d onlarn arasndan bu taya Gyni, Dr lEyi, ABizni qorumaa glnlr bildilr ki, bu yanda Rus hr cr cild girir,
ona gr d zlrini qoruyurdular. Yayda, Gy Qlnc yaylanda Omar aa, li likli gedib,
gizlin yolun qranda otururdu. Gy Qlncdan znn geyindiyi arxalq kimi qara arxalql,
adst xanall, li drvi sal adam grnd bilirdi ki, AdPnhan mirlilrin qasididi.
Bindki qonaq dysi"nd tn qapn balayb EySarn mrlrini danandan sonra
"qona"nn antasna pendir, rk qoyurdu. N Gy Qlnc yaylann "Omarlar" yurdunda, n
Qlncn ayandak drd Omar aann bacs uaqlarnn "Qanl yurd"unda, n d "Qanl
yurd"dan o yanda, da dnd Omar aann ana qohumlar "AllahMn"lr yurdunda he ksin
xbri yoxdu ki, "qona"nn antasndak ryin iind "Gyy, Aq lsKr mktub
gedirdi. Gyd d he ksin xbri yoxdu ki, haman rk Aq lsKrin atnn trkind,
146

heybd Dli Alya gedirdi. Dli Alnn Dlilri mktubun zn krb Qaaq Nbiy, Qaaq
Krm aparrdlar. Qaaqlar dst-dst yaylb o tayda rbablarn ddlrini yandrrdlar,
butayda qubernatorun mn tki batinlrinin d ddlrini yandrrdlar. Omar aann dn-dn
taprdna baxmayaraq, SafAa vaqif Bnyad byi d bir-iki df dymdlr. O orduqozdu
olann glsin aparsn bu iki kp imperial! Kefinizi kin dnyada, ay bdbxtlr! Cmi Yer
znd Vahid dalt Sltnti ideyasn Rusiya imperiyas ideyasna evirmiik biz "Yevrey"lr,
ay bdbxt!1 slMn - "Solomon" - "Suleyman" Yer qaydanda dalt Sltntini brpa
elmk ox tin olacaq. Yer Kainatdan ayrlb, a bdbxt! "rb" "Yevrey"lrini doldurmuuq
raqa. imali Azrbaycana Asorular doldurmuuq "Krd", "Ermni" Ad il. n xrda milli
azlqlar arasnda da davt salmq. Htta tallarn knlndn d mstqil respublika keir!
blhlr qanmr ki, "tal respublikas" Xzri sizin linizdn qopartmaqdan trd. Simali
Azrbaycanla cnubi, rqi Azrbaycan arasnda sdd kcyik, xrda-xrda hr cr "krd",
"lzgi" respublikalar il SafA nsan - Odri, Baday razisini yoxa xarrq. Dyr indi
"Yevrey", a bdbxt!

Orda-burda "podpolny KPSS"d Sddamn dvlti d, Xomeneyinin dvlti d, qeyrilri d

bizimdi!

Smd dedi:

- Ehtirasa qaplma, by, Sn kllyn tarixini dan.

Bnyad by bar-bar barrd:

- Saysz - hesabsz suallarn cavabnda "yerli-yataql cavab"lar uzandqca uzanacaq! O Gy

qlnc yaylanda, o "qonaq dysi"nd Omar aann qara arxalql "qonaq"larn antalarna,
ryin arasna qoyub gndrdiyi mktublarn say-hesab yox idi. "Qrib olan" deyiln Mikayl
Mfiqi yanma alb xrdm Qlncn belin ki, Omar aann he olmasa birc "qona"n
grm, bir ar tapm, mktublardan he olmasa birini oxuyum. Mmkn deyildi. Qlncdan
dry enn kimi yoxa xrd "qonaq". EySar torlandrrd gzm. Taqtdn db yxlrdm.
"Yerli-yataql cavab" versm, grk qubernatorun Qaaqlarla dylrdn sonra l keirdiyi o
saysz-hesabsz mktublarla bal hadislri d danm! EySarn z BaSarna vvlcdn xbr
verdiyi mhariblri, siyasi kemkelri, saysz--he-sabsz qrnlar danmaq olar?! Amerika
ngiltr il, Almaniya, Fransa, Yaponiya, inl bal idi o mktublar! Btn planetl, btn
Kainatla bal idi! Birinci, kinci dnya mhariblrindn sonra hrlrdn-hrlr,
lklrdn-lklr aparlan gizlin arxivlrl birlikd Amerikaya qdr yaylb o mktublar! Bu
"qbristan" bdbxtin beyni "Flakt tarixi" deyil, "Muanl kllynn tarixi" deyil, dnya
tarixidi! Dnya! Bu meyidin bu narkotika dartan krkni vard, Trkiyd hazrladmz "Boz
qurd" batalyonlarndan, deyirdi: "M vas vsex perestrelyayem!" Gz gzdir indi planet, gr nec
lav sulla perestrelyayem "qloballama" suluynan Vahid dvlt xyalna dn blhlrinizi!

147

Smd dedi:

- Bax, bu ln ssin sslnck z beynind! Dan! Fasilsiz sslnck o it kimi lcyin

gnlrd. Mslht grrm, tarixi dan. De grm, lsKr d n eidirdis. Omar aa niy
mktub yazrd? Szn Gy Qlncdan Gyy birbaa dey bilmzdi?

Bnyad by dedi:

- A mir, Boz mir kimi, lsKr d n eitmirdi o vaxt.

- Niy?

- Nec niy, ay sadist! Bir-birindn ek ar Aalar, ar bylri gec-gndz qapsn ksdirib

kef mclislrin aparrdlar! ib keflnib, o sksn yal kiinin gz qabanda Rus, Ermni
znnlrini soyundurub min oyundan xrdlar! Mhiti ox pis idi lsKrin. Htta mn
Bnyad kimilri heyrtlnirdik onun dzmn.

"Qanlda qonaq qalanda, aa satad bir. l atdm birini tutam, tutammadm, qad bir".
"Bir"y yox, qansoranlara yazlb bu.

"Glndam", "Pri"... bylrin sifariil yazlb hams. SafA alimi Molla Pnah Vaqif, xann
tkidi il yazd erotik eirlrdn nec ignc kibs, lsKr d el ignc kirdi. Murdar
mhitdn qab Omaraalya, Gy Qlnca gednd beyni alrd, Aa, by mhitin gednd
yen kar olurdu.

Smd dedi:

- Bir yersiz sualm var, By. SafA Elmini incliyin qdr bil-bil murdar mhitdn niy
qurtara bilmirsn yaxan?!

Bnyad byin ssi endi:

148

- - Gecdi! rmm mn! Axirtd yerim yoxdu!

Smd dedi:

- Bir d tkrar sualm var. De grm, Axirtd yeri olmayan bu canl meyid niy drs deyirm
mn? zn d soruursan bunu. Cavab ver.

- Deyirsn "sonra bilcksn".

- De grm. An iind deyiln drsdn n ntic xartmsan?

Bnyad by bir xeyli baxa-baxa qald.

- Ay sadist, bayaq danmadn mn hr eyi?!

Smd dedi:

- Yol ayrcnda, ya An iind, n frqi var, by? Grdyn grdn, eitdiyini eitdin. Drs drsdi. Mn sndn soruuram: n ntic xartmsan?

Bnyad by dedi:

- Kutlmim.

Smd dedi:

149

- Shv elm, by. Birinci nticn budur ki, Kainatla Yer arasnda gedi-gli var. Bax, o meyidi
"z linl dfn eldin. Smd mirlinin "Ruh"undan - rAndan yeni Smd-SimOd yaranb.
q gmisind Yer glib. Snin hyatna mdaxil elyib. kinci ntic: Axrt - Ar
planetlrind "ns" Yerdki btn cismani, mnvi noqsanlardan azad olur, cavanlar,
gzllir, bdi olur. nc: snin Yerd tamam nqsansz kimi tandn adamlar da A
planetinin iind Odda-hqiqtd yanr, tmizlnirlr, yalnz bundan sonra Ar uurlar.

By dedi:

- Bunlar mn dflrl oxumuam, dflrl eitmim.

Smd dedi:

- ndi is inam qazandn?

By dedi:

- Ola bilr.

- Yni dorudan da drs aldn. Dzd?

By tsdiq eldi.

Smd sorudu ki:

- ndi de grm, An iind inanrdnm ki, Srvinaz dorudan da drs deyir sn?

- nanrdm. mma o qdr yox.

150

Smd dedi:

- Sni inandran da mnm, inamn alan da, vern d mnm. Bax bu da bir ntic! Beynin
ovcumdad d.

By yand-yaxld.

- Sian-piik oyunu oynayrsan, ay sadist! Snin nyin lazmd bu beyin?!

Smd dedi:

- Btn n eidn Muannalar kimi, mn d EySarn hkm il ilyirm, by. EySar deyir:
"drs de o thrifimiz", mn d deyirm.

Bnyad by hirsl:

- Allahmz desin grk, onun nyin lazmd bu drs?

Smd:

- Deyib... Sonra bilcksn, - dedi.

- Bu "Sonra" n vaxt olacaq?

Smd lini alnna kib:

151

- O vaxt da demiik: "t kimi lnd, hr eyi, yenidn grb, yenidn eidcksn! Budu Od hqiqt, ey bdbxt thrif! Qadn drsi ad drs deyil, fantastikasz fantastika deyirlr buna
Yerd.

Yaratdn tarixi dan.

PirVlinin obanlar qann izi il gedib otryadnz glly basdlar, qovdular. Shrisi
Omaraalda, Omar aann hytindn cnaz birdn qaldrld. Harda idin sn onda?
qsaann cnazsi altnda idin. Niy qabaqda getmirdin?

Bnyad by dedi:

- styirdim camaatn shbtini eidim.

Smd sorudu ki:

- N deyirdilr?

- Deyirdilr, "Mustafa krpdi. Bir sa fndisi qald Omar aann. Onu da vursalar, qaps
balanacaq".

Smd srtldi:

- Dan grk, nec baladn Omar aann qapsn?!

By ar-ar ban trpdib:

- Baladm, baladm, - dedi. - PirVlininin, Hseynin Salahl Musann qrxna qdr yedim,
yatdm Omar aann su quyusunun yanndak qonaq otanda - pr evd1.

152

ndi sz dnd Muanlda ox adam heyrtl bir-birindn soruur ki, "PirVlinin dili
ksilibmi. Hseynnn Salahl Musa da lbmlr. Bs onlarn nec glllndiklrini nec bilib
Omar aa?" Hardan bilsinlr ki, zm danrdm hamsn. Bli, sadist! Mn d bel sadistlik
elyirdim.

sa fndinin bir aya Qazaxda idi, bir aya kndd. Qardal, adyutant Salahl Musann
qohumu Salahl smayl da yannda, xr yoldan Omaraalya dnnd btn knd, arvadl-uaql
tamaasna xrd. Qara atnn belind, vznli uxada, qlncl, mauzerli, iq saa-saa glnd
el bilirdilr Allah glir.

Smd dedi:

- Dayan. Musa-Salahl, smayl Salahl. N il bal idi bu?

By dedi:

- Qazan indiki Salahl kndlrin "salolu" da deyirlr, nki Rus indi d ardcl alr Balar
- "Muannalar" sllrini itirsinlr, "slim haray" demsinlr.

Leninqradda rqnaslq institutunda xsusi dnlb bu, planladrlb. sli-sl ALdi.

"Salolu"nn - "Salahl"nn sli Badayn nec deyrlr, lap dib ocandan - rEydndi.

Ulu Ba raq trk elynd, Qreklrin qabanca qaa-qaa rdbil, ordan Muana, Muandan
buraya, Qazax qzasna srblr "Krd" sayrlar zlrini. Bax belc paralanrsnz siz, ay
bdbxt Odrlr.

Sizin Smd Vurun bilirdi hr eyi. "Yerlr baxram, baxal-Bal, gylr baxram qaps
Bal". Xlvtd zn "Krd deyirdi: GurOd! sln ordudu Salahllar. sa fndiy
adyudantla o smayl vermklri d irsidi, Hseyn adyutantla Musan vermklri d.
Vurununuzun atas Yusif saz, sz adam olmal idi, mhiti qarq oldu, itirdi hr eyi.
Vurunun qarda Mehdixann lmndn sonra zlrini tamam itirdilr, xlvtd "krd"c,
"cuhud"ca danan, silsiz-nsilsiz adamlar oldular. mma o smayl, o Musa hr eyi bilirdilr
v Balara bal idilr. sa fndini xsusil sevirdilr. nki hamsn orduya balayan o idi...

153

- Dayan, by. De grm, n eidirdimi sa fndi?

Bnyad by kksn trd.

- Gr nenci df mcbur elyirsn deyim ki, thrif mhitd Balarn beyinlri qapanr.

PirVli, dedim, savadsz qalmd, mlumatsz obanlar arasnda yaadna gr n eitmirdi.

Hac li atasn, nslini Din iind gizltmk xatirin, misi Hac Qaryad il birlikd Mkky
gedib "Hac" olmudu. Dllallarn, alverilrin arasnda arvadarlq elyirdi. Amasiya
mdrssind Mvlvilik ad altnda yrndiyi elmi, etiqad itirib, ninki n Eitmirdi, htta ev
qaydanda atasn ba ynaql grnd qqrts gy dirk olurdu: "xn! Mn bu xarabadan
chnnm olana qdr birinizin d ayanz dymsin bura! Casussunuz hamnz!"

"Qonaq"lar Omar aaya baxrdlar, Omar aa is knc kilib alayrd.

Gedirdim otururdum dizinin dibind, yalvarrdm ki, "Baa Sal mni, aa. Hirslnnd birc
bax il agirdlrinin canna lrz salan EvrAEy z olunun qabanda niy bel acizdi?"

kic klm deyirdi hmi: "Drdim bykd". Yni alver Hac lini ox kobudladrmd.

- Dayan, by. De grm, bs niy deyirlr ki, Omar aa hac li il fxr elyirdi?

- Bir hadis il bal idi o fxr elmyi. Hseyn aa bilirsn ki, lap ox yaamd. "Fantastikasz
fantastika" sa fndinin sz idi. Dedim, bilirsn ki, bir qdr russkoyazn idi o. Lazm
glnd, Tiflis - qubernatora mktublar da o yazrd. Deyirlr ki, bir df byk bir mktub
yazb qubernatora, deyib: "Baba, Tiflisin qubernatoru da trkc pis bilir. Sn gtr bu mktubu,
zn apar, oxusun, baa dmdiyini d zn baa sal ki, briyyt btnlkl rEydn 154

"Rey"dn xb, (Siz "Rey" - Ray deyirsiniz) budu, nvm tfsilatla yazb, izah elyib, sn
zn biz yad bilm, Bakeiddki qaaqlarn stn saldat gndrm, ksin, zn get onlarn
yanna, bu mktubda yazlanlar de qaaqlara, qardalan, birlin, gedin Peterburqdaklara da
drs deyin, Vahid Sltnt yolunda daha bir bel addm atlsn". Hseyn aa - sn AEy n
eidirdi. Bilirmi ki, nvsi bel bir ey tklif elyck, mma bu iin axrnda n is qanl hadis
olacaq... Gtrr mktubu, minir faytona, gedir. Qubernator ox yax - xo-bel qbul elyir,
yazlan da drk elyir. mma Huseyn aa Padiahla qaydandan sonra dftrxanann zabitlri
yrlar qubernatorun bana, deyirlr Musa aann olu sni tora salb, Peterurqa sz
atmam adam gndr Padiahla, ldrtdr onu. Qubernatorun yannda Qaaqlarla ilyn
tcrbli casus varm. Qubernator deyib: "Sn get. Tfngsiz. Xanaln da gizlt. Vur, qa".
Casus deyib: "Ax Hseyn aaya hr ey yand. ldrtdrr mni". Qubernator inandrr ki,
Muannalar he toyuq ba d ksmirlr, htta qan dmnlril tam ksirlr, elmi shbt
elyirlr... Qisas, gedir o casus qaaq, hytd slam verir, lini atr uxasnn altna, xanal
xardb endirir Hseyn aann bana. mma Hseyn aa lini atr, xanaln tiysini li il tutur,
qan tkl-tkl dartr, burur, xanal alr. Grr li ikst qalacaq. Hac li hirsindn alayaalaya dr yola, o qaa da ldrr, dftrxana iilrindn -drdn d. O vaxtdan Omar
aa Hac liy hirslns d, xlvtd "nr olum" - deyirmi. Hac linin n eitmmyi,
dllallqda kobudlama, stlik qan tkmyi hmi zab verirmi Omar aaya. Mn deyirm,
z gzml grdm nec alad Omar aa, "Drdim bykd" - dedi.

Smd bu tfsilat tqdir elyib, glb:

- Bax bu yadda da mn verdim sn, by, - dedi. - ndi sorusam ki, Hseyn aadan olanlar n
adla tanyrlar Muanl, Sadql, xl kndlrind, Bakda, dey bilrsnmi?

- Yox.

- Niy?

- nki bilmirm.

Smd yen dodaqucu qmb:

- Yadda verirm, dan, - dedi.

V lap qrib oldu ki, By o dqiq:

155

- raq deyilnlr Hseyn aann nslindndi, - dedi.

- SafA olanlar varm?

- Bilmirm.

- Niy?

- Mnc, sn zn qoymursan bilim. - Bildiyim budu ki, mhitlri pisdi raqlarn. Mndn d
bd adamlar arasnda ilyirlr.

Smd dedi:

- De grm, sa fndi, niy n eitmirdi?

By dedi:

- Qan tkmd o.

On be-on altnc illrd hrbi gimnaziyada oxuyanda "storiya slama" yazmd sa fndi.
Batin Elm katibi idi. Hqiqi Din tarixi deyildi. Gtirib atasnn "Quran"nn yanna qoymudu ki,
"po delam pereselensev" idarsindn glib - gednlr grsnlr, desinlr, slam qbul elyiblr
bunlar.

Denikinilrl - Ruslarla Trabzonda dydn sonra, Dlilr stansiyas il Gnc arasnda Rus
ordusunu qrb-atmd sa fndi. Bel kinl qan tkn adam nec n eid bilrdi?!

156

Smd gzlnilmdn: - ndi ziyyt vercm, - dedi. - Musa burda zhlmi aparb ki,
Peterburqdan tz gldiyi vaxta, altnc il aparaq onu, Nrimann birinci mllimlr qurultay
keirdiyi gn. zmz d oturaq o qurultayda, deyir, Doktorumuzun istkli arkada, trk
aktyoru Bnyad byi dandraq, qulaq asaq. Nec baxrsan sn bu tklif, by? Gedkmi altnc
il?

Bnyad by birdn tir-tir sib, llrini qaldrb, gy doru qqrmaa balad:

- Ey, yeri-gy yaradan! gr mn snin bndnms, lap bir para vaxtmdan namaz qla-qla
sn bndlik elmims, niy saldn mni Nikolayn bu razvedka chnnmin?! Su kimi saf
krp idim, snin z icaznl yaranm rb dilind "Quran" oxuyurdum! Snin z icaznl
yaranm Rus dilind "Bibliya" oxuyurdum! Mqddsdn d mqdds ruhani olmaq
istyirdim! Niy gndrdin mni o mzr Nikolayn departamentin?! Ruhani seminariyasnn
dili- az znd, fqir, yazq sagirdi hara, razvedik hara?! Niy bdbxt eldin bu fqir
bndni, ya Rbbim?!

Smd dedi:

- Aktyorluunu yada saldn, oynadn, by. Msibtlriyin gnahn EySarda grrsn?

By dedi:

- Ayamn altnda qarqa qalanda ona da yazm glirdi! Bu "Yer" adlanan Eyrin sahibi
EySardrsa, qarqadan fil qdr, cmi heyvanat, ana btnin dn krpdn bu yz on yal
bdbxt qdr, cmi briyyt onun ixtiyarndadrsa, niy sald mni bu razvedka
chnnmin?!

Smd dedi:

- Dz deyirsn, ay bdbxt razvedik.

Bnyad by duruxdu.

157

- N?! Tsdiq elyirsn?! Gnah Onda grrsn?!

Smd sorudu ki:

- De grm, EyOdr Babamzn ikinci rtbsi ndi?

By dedi:

- Eysnd.

Smd sorudu ki:

- Thriflri ndi Eysnn?

By dedi:

- "Yazan"d , "Yazdan"d, "Yasn"d. Niy soruursan ki?

Smd dedi:

- ndi bilcksn, n byk gnahkar insann taleyini yazan - "Yazan" - "Yazdan", - "Yasin" Eysn EyOd Babamzd, ay bdbxt razvedik. kinci gnahkar Yazann yazdn Ba
Atamza atdran BaBan Babamzd. nc gnahkar yazlanlarn sasnda hkm vern
Ba Atamzd. Drdnc gnahkar hkmlri icra edn EySarmzd. Bndd n gnah var?!

Bnyad by bir xeyli azaq baxb dedi:

158

- gr bilsm ki, bu szlriyin altnda da ayr sz yoxdu, ayana yxlaram!

Smd dedi:

- Szlrimin altndak "ayr sz" ndi?

Bnyad by pis ss xard - bu df lap pis fsqrd.

- Evim yxld!.. Sz altnda gizldiln SafA Elmidi. Btn elmi danm indi?!

Smd dedi:

- "Yazan" - "Yazdan" - "Yasin" - EyOdr Eysn Babamz - Uca Yara-dan n Babamz

yazmr, danr, by. BaBan Babamz - Banlr Ba - beyinlr Ba danlan atdrr Ba
Ata, yazlan yox.

Yni "Yadro" adlandrlan EyOdr planetind mumn Kainatda yaz oxdan yoxdu.

De grm, ey gnah gylrd grn, Eysn EyOdr Babamzn adn "Yazan" qoyan Trkn
gnah bykd, "Yazdan" deyn Farsn, ya "Yasin" deyn rbin?

Bnyad by inilddi:

- Yen bir alm ey danmalym?!

Smd dedi:

159

- Lap qsas! Trkn "Yazan" yaxnd Eysn - Uca Yaradan n, ya Farsn "Yazdan" il
rbin "Yasin"i?

By dedi:

- Mn dedirtmk istyirsn ki, n "Yazdan"n mnas var, n d "Yasin"in. Trk dilindnki

"Yazan" is Eysn yaxnd. Dedim bunu! zg n demlidi bu bdbxt?! Smd dedi:

- ox ey deycksn hl, ay bndnin gnahlarn "Rbbi"d grn bnd! Sn "yazq", "fqir"

agird hl ruhani seminariyas yana ayaq aanda, ilk df "Rbbi" deynd batmsan gnaha.
EySar baxb o thrif beynin, grb Birinci Nikolayn csusu Bnyad o seminariyan qurtaranda
kinci Nikolayn departamentin sevin-sevin gedck, razvedik kursunu qurtaranda
Peterburqdan Bakya sevin-sevin glck.

Yaddan almdm bayaq, o titrdiyin, qqrdn dqiqtlrd. ndi qaytarram.

De grm, A planetinin iind hurilr - Eyrlr sni pnd cavanladn, ya yox?

Bnyad by msmrql oldu.

- O oyunun axr pis qurtard.

Smd dedi:

- blis peyda oldu, sn huunu itirdin. Gzn aanda grdn burda - yol ayrcndasan, yatb
dinclmisn, gumrahlamsan. Yaddan qaytarlandan sonra bildin ki, "Ay" planeti adlandrlan
AsEyin daxilind chnnm haqqnda mlli-bal tsvvrn var. blis adlandrlan Evlsi
z gznl grmsn. Bunun nyi pisdi, by?

Bnyad by dedi:

160

- Yer alimlrinin mlahizsin gr, ikimininci ild bu planetd briyytin say be milyarda
atmal idi. Bdbxt thriflrin gzlrinin qabanda qan su yerin axr. Atom stansiyalarndan,
katakombalardak atom silahlarndan yaylan a tbiti mhv edir, Yeri Su basr, yoluxucu
xstliklr ba alb gedir, lm artr. Douluun mhv getdiyini drk ed-ed niy xidmt
elyirsn bu thrif briyyt!

By dedi:

- zm d mttl qalmam.

Smd glb gzlnilmz szlr dedi:

- Sn hl d AsEyin iindn xmamsan! Chnnmdsn!

Bnyad by qarsndak meyit, lapatkaya, kplr, klly, bayeyn tana, quyuya baxd.
Sonra inar gln, khn bulaq yerin, inarn altna, ocaq tstsn v nhayt, birbaa
dn axr in Smdin zn baxb, ar-ar ban bulad.

Smd:

- N fikirlirsn? - dedi.

Bnyad by dedi:

- Mn ki Yerdym. Niy alladrsan mni?

Smd dedi:

- Gzn yum, a, bir d bax mn!

161

Trddud elm! Qorxma!

Bnyad by itatl gzlrini yumub, ab, bir d baxanda A s-Eyrind grdy hamanca
blisi grd v Adak kimi, yen huunu itirib yxld.

4. Bir daha fantastikasz fantastika

Aradan n qdr kedi? Bilmdi. Gzlrini ab diklnd zn yen kllkd grd. Xlvt
Rhimin meyiti, lapatka, kplr, kollarn arxasnda tstlnn ocaq - hr ey yerind idi.

Musa kollarn arasnda ocan kncn ylm ilrdn birini gtrb, ayaa qalxb, inardan
o yandak qaln pohrliy doru getdi. Bnyad by yalnz indi grd ki, orda - phrlikd sfr
almd. Srvinaz Ada, sfrnin banda, mtkknin stnd nec oturub yayxanmdsa, indi
d elc rahat, min-arxayn oturub yayxanmd. Klara Srvinazn sol trfind barda
qurmudu. ra sadan birinci, ayaq st dayanmd. Qalan "verbovannye" qzlar sfrnin
dvrsind crglnmidilr.

Bnyad by he n anlamadan ayaa qalxanda arvadnn hamanca hlim, mehriban ssini eitdi:

- Gl, gl, ay bdbxt Yerin bdbxt olu. Bamzn ac meyvlrindn ox yedirtdik sn. Gl
otur z yerind, irin meyvlrdn ye, cana gl.

Bnyad byin cannda gizilti vard.

- vvlc baa saln mni grm harad bura?

162

Hurilr gldlr.

Srvinaz dedi:

- Nec yni harad, a kii? Grmrsnmi, Adasan?

By trafn gstrdi.

- Adayamsa, bs bu kllk, bu quyu, bu meyit ndi?!. O gl, o inar, ocaq ndi? SimOd,
bdbxt gnahsz Orduqozdu Musa hara, chnnm hara?!

Qzlarla birlikd bu df Smd d qhqh kdi.

Srvinaz dedi:

- Smdl Musa OdAzdn gliblr ki, drs desinlr sn. Yaratdn tarixi danb
qurtarandan sonra xb gedcklr onlar. Sn burda, bizim yanmzda qalacaqsan. Chnnmd!
"Chnn" d, "Cnn" d thrif szlrdi, ey hkmdarmz, hr ikisinin sli Odnd.

- Hr ikisi - Odn?!

- Bli, by. Hqiqt nd Odn. "Dnya" dedyimiz is OdnEydi - Uca n Hqiqti. Bu is,
eyni zamanda Ar - "Axirt" almi Kainatd. ndi zn ntic xart, hkmdarmz: N
"chhnnm" var, n d "cnnt"!

Bnyad by qzbli idi.

163

- Mn oxumuam. Qreklr, Farslar, rblr v sairlr Odr dilini dyidir-dyidir

caibldiriblr. Vaxtil inanmam mn buna, Klaran, ran, sni, qeyrilrini qanna gltan
elyndn sonra is beynimdn atmam hr eyi! nki, Smd demim OdnEyimiz "dnya"mz mumiyytl dz qurulmayb el anlalmaz Kainatda! Biz Yerd nec insanlqdan
mhrum vhilriks, siz d elc hiylgr, dadc, vicdansz sadistlrsiniz!

Ham glrd.

Srvinaz dedi:

- A kii, inan, bura An iidi!

Bnyad by qqrd ki, bs deyilmi?

- Sn n oyun arsan bama! An ii niy beldi ax?! Dnn cnnt kimi, bu gn Muanl
klly! Quyu! Meyit, iy-qoxu!

Srvinaz dedi:

- Meyit deyil o, ay yazq. "Qoca"n Xlvtin meyitini apardlar qohumlar, Qonaql qbristannda
dfn eldilr. Sni yatrmdq, onda rm Yevrey Xlvtin beynindn bir az iq xd, o iq
"Ruh" - rA hamanca Xlvt Rhim evrildi. Yatr indi. Vaxt atanda oyadacaqlar, ur
vercklr.

Bnyad by arvadna hey qqrrd:

- Frldaqd hams!.. Yax, bu he! Bs o QaraSu?! Babanolunun krps?! Qamlq?! Bu

lapatka-filan ndi?!

Srvinaz dedi:

164

- Kinodu, ay yazq kii! Mni nec grrdn hr gec o Zversovxozda, yeralt evind? Bu da
elc kinodu d, SafA in iind Yerin mnzrsini gndriblr bura, olub Babanolunun
korps, qamlq, kllk, quyu, lapatka v sair! yil, gtr o lapatkan, grcksn boa xd
lin. yil, deyirm, gtr o lapatkan!

Bnyad by yilib lini lapatkann sapna zatd. Boz, khn aac paras vzin li n is
yumaq, soyuq, nm bir ey toxundu. Eyni anda lapatka, kllk, Bayeyn ta, kplr, quyu
yoxa xd v Bnyad by zn dnn grdy ehli mnlikd grd.

Srvinaz deyirdi:

- Baa ddn? Bax! Han yolayrc?! Han inar gl?! Han inar aac, ocaq?! nandnm ki,
he yana getmmisn Adan?

Bnyad by xeyli o yan-bu yana boylana-boylana qalb, birdn dht iind geri atld.
"Qoca"snn sa-solunda iki nfr a geyimli, a saqqall qoca salla oturub, a mlf stnd
lpaq uzanm Xlvt n is deyirdilr. Xlvtin kirpiklri, dodaqlar titryirdi. Gzlrinin
knarlarndan ya szlrd.

Bnyad by zn l almaa, toxtamaa alb, qocalarn Szlrin diqqt yetirdi:

- O bdn qbird qalb, Rhim. Bu bdn snin tz bdnindi, Rhim. Axirt dediyiniz, o
dnya dediyiniz dnyadasan indi sn, Rhim. Atan, anan grcksn burda. zizlrin
qovuacaqsan, Rhim...

Srvinaz dedi:

- Xlvt Rhim Yerd nec rybs, bsbtn xlaqsz zizlri d elc ryrlr. Fikir
verm o qocalara!

Qorxma, Bnyad!

165

Gl, deyirm. N durmusan!

Bnyad byin qlar tutulmudu.

Barrd ki:

- Bu adam KQB-nn polkovniki olub, bann tk san adam ldrb, tonlarla narkotika satb
nayomniklr - qatillr! Yerd gedn mharibnin n fal qaninidi bu, "Qoca" polkovnik
kpyolu. Bunda rA taplb?! Kainat sakini olacaq bu?! Dzn de, Srvi, budam kinodu?!

aqqltl, cingiltili gl mni gtrd. Srvinin szlri seilirdi:

- Bs nec, ay yazq Hkmdarmz! Bs nec, ay qatlimiz! Bax, indi bax, han "Qoca"?!

N "Qoca" vard, n d qocalar.

Srvinaz ciddilmidi:

- Snin ldrdyn it Yerddi, kllyn yannda iy verir! He ks aparmayacaq onu ordan, dfn
elmycklr. Qurdun-quun diind didim-didim olacaq "Qoca"n, hr smy bir dry
dck!.. Gl! Bura gl! Drs davam elyck!

Alcaq, enliyarpaq kollarn aralarnda bdry-bdry, hamar otlu, alaq tpy doru gedib,
Smdl Musan tpnin aasnda, sfrnin ayanda grnd istr-istmz ayaq saxlad.

Smd dikldi, sorudu ki:

- Niy dayandn?
166

Byin gzlri Smdin gzlrin dirnib qalmd. Axrnc df min doqquz yz sksn
skkizinci ilin axrnda Qonaql il Qurbanl kndlrind grdy qara gzlr vzind Bnyad
by yam-yal gzlr baxrd.

By udqundu.

Smd dedi:

- N demk istyirsn?

Bnyad by dedi:

- Sn Smd deyilsn!

Smd rixndl dedi:

- By! Niy, a kii?.. Bax gr blk Musa da o Musa deyil?

Bnyad by baxd. Trmnd o qar iind ldrdy Musann o tutqun gzlri d yam-yal idi.

Smd dedi:

- Xoflanma, by. Gl yl. Bir az drs al.

Bnyad by dedi:

167

- Banza dysin drsiniz! Bu ndi bel? Sehrkarsnz, nsiniz? - dedi.

- Ad bard dz deyirsn, Yerdki thrif ad - "Smd" burda SimOddu. Yerdki thrif Musa is
burda BaSard. lbtt, adran gzlrimiz idi. Onu da bildim.

Smd dedi:

- Bayaq mn sn demdimmi "blis" hr sift d bilr.

Smdl birlikd hurilr gldlr.

Smd dedi:

- Allahn sa li blis tkdi, By. Bs biz niy ikiyik? Qulaq as!

Tariximizd bir hadis olub. ox danmam, sn d eitmisn ki, Qreklr son df bizim
Baday dadanda camaatmz bilirmi ki, Ulu Ba slMn BaSar Trmnd imi. obanlar
arasnda "Musa aa" ad il tannsa da, bilirmilr ki, BaSard, hminc qdim-qaym "Musa
peygmbr" ad il tannan kiidi bu. Yyrblr stn ki, camaatmz zn kr tkr,
oxu boulur, Qreklr d geridn atha-atdlar. Neyniyk? "Musa aa" OdAzdn xahi
elyib, bax bizim bu mhkm i salb - krp saldrb Krn stndn, tkr keib, Qreklr
yetind krp yoxa xb. Qazaxda bizim birc rSar - "ritsar" dstsi qalbm, hcum
elyiblr. Bu hvalat aparlar rEy atdrblar. rEyd, yni o birisi ba hrimizd mmurlar
tez atlanblar, atlar dyi-dyi dayanmadan glib, Krdn keib, indiki Poylu stansiyasndan
txminn on verst o yanda qoyunlar yunundan tanyb gediblr, grblr gydn iq zehi db
bir obann bana, ss eidilir, "Sad Sarnz", yni baSar rtbsind olan Ulu Ba slMn
sad, gedin scd edin, aparn EynAa (yni "Qazaxa")1 Sarln elsin... bu yal iqlar
gzlrimiz gndrn hmin o SafAmz BaSar AEyin kiik qardad, By, yni lA
EySarmzd. Grrsnmi "Allahmz nec mzli ilrl muldu. Mnim gzlrimd irsi yal
rng slind bir nqt qdrdi. mma EySar bu gzlri indi yam-yal gstrir sn, bilsn, bu
EvrEy rngidi, Saf tbit rngidi bu rng. Sn - thrif insan is yrtclqdan baqa he ny
qadir deyilsn, by! ama, mn hmin lid ln Smdm, frqim budu ki, gnclmim,
lA ESarmzla yad - otuz drd yal gnc olmuam. Sn mn yen zlm elsn, yam yen
artar, sam aarar, tklr, By. Sa ordundak iri pis yara iginliyin gr "Orduqozdu"
lqbil tannan o bdbxt d dnb hmin bdbxt olar.

168

- lndn sonra?

Smd dedi:

- Bizim - Odrlrin ilrimiz dyidikc o iimizl adlanrq, by. Msln, OdsEy, Qreklr
OdsEyin vzin "Odisseya" deyirlr, Ruslar, "Kaey bessmertny" deyirlr, by. Bilirsn sn
bunu. Nec yni "lndn sonra?" zlmkar Yerd bu vziyytimizd grnsk, cibimiz pasport
qoyub, srbst vtnda olsaq, bizi he ks tanmaz, "Hmin Smd" deyirm, rti deyirm.
"Hmin Orduqozdu" olar, deyirm, bunu da rti deyirm. EySar ists, el o vvlki halmzda
da gstr bilr. He ny tccblnm! Drs davam edir! SimOdam mn, "Smd" dem, bu
olan da "Musa" deyil, BaSard. Diqqt yetir, gr nec uca rtby ykslib indi: BaSar!

- H?! Dorudan Bad?!

- lbtt. Libasn grmrsn?!

By ban qarmalad.

- Dht! Orduqozdu Musa nec Ba oldu, canm?!

Qh-qh mni gtrd.

By zn ydrd. V n is demk xatirin sorudu:

- Hr sift dn blis iki d ola bilr, be d, on da?

Smd:

169

- Afrin, - dedi. - Sni xsaq, burda on nfrik biz. Srvinaz da blisdi? Klara da, ra da? Alla
da? Qumral da? O hind gzli d? Hurilr d? A kii, bunlar hams OdAzdn gndriln
kinodu, dedik ax sn! Lazm olsa lap milyon blis glr. Bs nec?! mma bu byk zlm olar
Yer planeti n, be dqiqy mhv elmk olar briyytinizi. Bildin?!

Bnyad by dedi:

- Dnyamz tanmram.

Smd dedi:

- amamsan, by. Sadc, beynini zir-zibill doldurublar.

Suala cavab ver.

Bnyad by beynind qeyri-adi aydnlq hiss edib, htta bir qdr sevinn kimi oldu:

- Yni, siz dorudan ldrmrsnz he ksi?!

- ldrrk! Hm d dirildirik!

By duruxdu:

- adm yen...

Smd sorudu:

- Sn thrifsn?
170

Bnyad by dedi:

- Thrifdn d thrifm. Bu aydnd.

Smd dedi:

- Bir halda ki, thrif insan olduunu v OdAzdn gndriln kinonun thrifi czalandrdn
da drk edirsn, bs Yerdki qaragzl Smdl qaragzl Musann vzind gstriln bu
yalgzl SimOdla bu yalgzl BaSarn kino olduunu niy drk etmirsn, ay idraksz? Biz
hrkt edn canl insandan seilmyn iq.

Bnyad by dedi:

- El hey doladrrsan bu idraksz bdbxti!

Smd dedi:

- Cmi "Yevrey"lr arasnda n mdrik! Yevrey" bel idrakszdrsa, o birilr necdirlr, ay

idraksz?! Aa, Marsa raket gndrirlr. Kim izn verr buna?!

Bnyad by dedi:

- "Yevrey", "Yevrey", "Yevrey" eitmkdn, beynim mozol oldu. He olmasa, "Cuhud" de bir
df! Yhudi" de bir df!

Smd dedi:

171

- "Cuhud" "rb" klmsidi, "Trik" - "Trk" - "TrkMn", - "Trkm", "Tatr" - "Otar" v

sair v ilaxir... bu zir-zibilin hamsn tkrar elyim? mumldirirm mn millti: EvrEy
Odri, rz, Az Odri! Hr Odr z vilaytinin ad il frqlnir.

Biz Yer qaydanda yen bel vilaytlr olacaq.

Bnyad by bir ara boulan kimi oldu.

Smd dedi:

- Sz iind boma, aq de!By dedi:

- Qaydacaqsnz? He n qanmram, bu qdr sivil Alm, niy mhv elmirsiniz Yeri, niy
qurtarmrsnz cannz bizdn?!

Smd gzlnilmz qmlndi:

- Milyon df deyilib sn: "ldrmk olmaz", "tzyiq olmaz". Sn tzyiq gstrirm, diqqt
yetir, n qdr arksici rab iirm. Sn gr zlm kirm, ay it!

Smd birdn-bir baqa suala kedi:

- Planetd tsvvrlr dolab, by. "Dyavol" dzd, yoxsa "blis"?

Bnyad by dedi:

- Szyn altnda sz var.

172

Demk istyirsn ki, Evls, OdEvl thrif kitablarda "blis", "Dyavol"a evrildiyin gr
mnim Evls, OdEvl haqqnda tsvvrm dz deyil. Thrif "blis" thrif "Allah"n sa li
olub, thrif "mslman"a zab verir. Thrif "Dyavol" is thrif "xristian"a zab verir.

Smd dedi:

- srOd ikn "ort"a evriln d var, by. sOdn ikn "eytan"a evriln d var. n
OdrMn Odr ikn "hinkir", "minkir" evriln d var. rOdEv ikn "rdov"a evriln d
var. Sn mn hllik "Quran" "blis"i gstrmim. Mqsdim n olub? Cavab ver.

- Demism ki, Evls - Yaradan lin Evi - lAn - "Allah"n Evidi, Din uydurmas "blis"
deyil. Bunu mn min-milyon df eitmim, oxumuam. vvlcdn bilirdim ki, gzlri alma
boyda, libas qrmz qorxunc "blis" yoxdu.

- Bs niy qorxdun?

- nki, grnr, o anda sn mnim biliyimi almdn.

- Afrin, by! Sbbi - drsdi?

Dzd?

Bnyad by dedi:

- Yqin ki, eldi d.

Smd tsdiq etdi:

- Drsdi, by, drsdi... Drs aldn?

173

Bnyad by dedi:

- bhsiz, aldm. mma sirlidi.

Smd dedi:

- Bli, sirlidi!

Bnyad by dedi:

- A sirri.

Smd dedi:

- Drsin sas sbbini hl dey bilmrm. xtiyarm yoxdu, by. mma bir sirr aram.

BaslMn ikn "mslman"a evriln thrifin thrif tsvvrn gr blis hr cr dona gir
bilir. Yni hr cr sift d bilir.

Dzd?

By dedi:

- Dzd.

Smd dedi:
174

- Demli, mn Smd - SimOdun, Muanna - Pnhann siftin d d bilrmi blis?

Bnyad by diksinn kimi olub duruxdu.

Smd dedi:

- Drs deyirm, by. Cavab ver!

Bnyad by dedi:

- Szyn altnda dhtli sz gizlnib bu df, ay sadist!

Smd dedi:

- De!

Bnyad by dedi:

- Muanl kllynd Muannaya Muanl deyirlr. sa fndi deyirlr. Bs niy Pnhan deyn
yoxdu he? Sirr alar? Deysn, bu df mn snin fikrini oxudum, ay blis?

Smd ban bulad.

- ama. Mn zm Pnhan yetirdim beynin, Pnhann adnn Pnhan adn bilirsn?

175

- Yox...

- OdAzdn mnim ssimi eidir, yazr. Peymbrdi - ndi Pnhanl?

- Yox!

- Niy?

- Al da, lsKr d, Aq Kamandar da, saysz-hesabszdlar, Nizami d bel imi, Fzuli d,

Nimi d, Nsimi d, onlardan vvl xi Frrux mad da belymi, Lap qdimlri d var.
Msln: Qreklr Evr adl byk air "Homer" deyirmilr, "Kor" da, "Gur" da deyirmilr.
Bu Pnhanlarn Pnhan adlar el hams peymbr imi?

- Peymbr varm, by?

- Byy!.. - By bard: - Bu n suald? lbtt, var! isus kimdi? Mhmmd kimdi? brahim
kimdi? Min yerd oxumuam ki, yz iyirmi drd min peymbr olub!

Smd kksn trd:

- nsan bdbxtdi! Say-hesab yoxdu o cr Ba ssi eidn, seir, roman yazanlarn, by!

Byin gzlri byd:

- Hams da peymbrdi?!

- Xeyr!.. "Peymbr" d thrif szd, ay yazq by. "Prorok" da. O gzl, sehrli srlri yazan
saysz - hesabsz yazlarn Ban Evr (q evinin Ba ssi) deyiblr. Yadna dd?!

176

- H, h! Oxumuam. Pnhan Muanna bu bard ox yazb.

Smd axr idi:

- Mn d yoruluram, by. Pnhan Muannaya niy Muanl demirlr? Bunu bilmirsn sn,
yazlmayb, Ban sz eitmisn?

By cld dedi:

- Milyon df.

- Bax, o sz Bal d deyirlr (Ban olu). Bax, bu thrif olub, Bal vzin "Muanl"
deyilib. Fars, rb szlrindn ibart "Mu", "Mu-an" (Mular)... rbc "na" bizim indi "lar",
"lr" dediyimiz kilidi, by. lr-lin Olun i szn ldrmk, vzind oxluq
iarsi bildirn "lar", "lr" demiik... ndi bildinmi niy EvrEy Odri vzin "Yevrey"
demisn, Odri d itirmisn. Tkc Grcstanda "Odrn" deyilir. Odrn vzin. rbdn
keib bu. Drk elyirsnmi nec bdbxtlikdi?! Bir spandan sorudum: "Milliyytin ndi?" dedi:
"spanam". Dedim, bs Odr n demkdi? Dedi o bizim qdim admzd, Odr yox, "Adar"
deyirik.

Bu mlumat niy verdim sn? Cavab ver!

By gzlrini dyd:

- Bilmirm.

Smd gld:

- i, drs deyirm d, ay bdbxt! ndi de grm "klika"n ndi?

177

By dedi:

- Bilirsn. "ax-ux".

- Sonra?

- Sonra... "Qzl lan".

- Bs "Qzl lan" "klika"sn niy veriblr?

By "hm" eldi:

- Bu, kfiyyatlar gizltmk n deyilmi?

178

Nvbti sal lap gzlnilmz oldu:

- Omar aann kiiyini kim ldrd? Mustafan?!

By dedi:

- Allaha and iirm, bilmirm! Hr halda "Qzl lan"lardan biri vurub. Bel deyirlr: Mustafan
qrx altnc ildn ldrmk istyirmilr. Bir divizionla, on ikic dn top divizionu il
almanlarn bir tank briqadasn mhv elyib Mustafa. 416-c diviziya btnc qabm
Taqanroqdan. Mustafann sgrlri, top komandirlri - hams mllim vaxtndan z tlblri
imi. z ybm xl, Muanl, SarVlli kndlrindn. Deyib: "O gln, grrsnz,
briqadad. Diviziyamz bizi yolun ortasnda qoyub qab. Deyin grm dyrsinizmi o
briqadayla!" Yek Al deyiln, sonralar professorlua yksln bir olan varm. Deyib: "Biz
komandirimizin mrin tabeyik. Dy deyirsiniz, dyk". Mustafa deyib: "Tkrar elyirm
stmz gln briqadad, diviziyamz qab gedib. Qrarnz ndi?!" Hams deyib: "Sn nec,
biz d el". Mustafa deyib: "Onda toplar tnlrin aralarna kin, snaryadlar da toplarn yanna
dayn. Mn komanda vermiycm. Birc dn snaryadnz da boa xmamald. Oldu?!
Deyiblr: "Yest". Btnc briqadan qrb alova, tsty bryblr... H, Arxadan diviziya
komandiri birinci glib: Zuvanov... Mustafa SafA bard drs keibmi ona. Zuvanov bililirmi
ki, dnyada bir nfr d "Trk", "TrkMn", "Qazax", "Tatar", "Alman", "ngilis", "Macar",
"Polyak", "Ukraines", yoxdu, hams Odrdi. Buna gr d Zuvanov Mustafan ox istyirmi.
Mannda arxadan glib. Sadxl kndindn tk bir olan-batareya komandiri bandan
yaralanbm. Zuvanov hamn qucaqlayb, pb, Mustafaya da "geroy"luq yazb, tyyarynn
gndrib. Nec olubsa, Jukov da glib ora xb, bir qzl ulduz da o yazb. Mslmann sas
bdbxtliyi ndi, snc, ay sadist! Diviziyada n qdr mslman varmsa, hams Stalinin
xsn zn yzlrl mktub yazblar ki, Mustafa Hseynov mr olunun atas "Koxa" sz
altnda gizlnirdi. mrin atas Hseyn aa qdim Yevreylrdndi, "Solomon" - Sleyman
nslindndi. Solomon 1900-c ild q gmisind, "Trb" adl mqdds yerdn uub gedib.

179

Siz, yolda Stalin-Velikiy komandan bel adama geroyluq verrsiz? z d birini yox, ikisini bir
gnd". Stalin, lbtt, vermyib.

Smd ni dodana sykyib, uzun-uzad qurtuldatd.

- Mustafann ldrlmsinin sbbini yax izah eldin - dedi - tkrar edk ki, kin yadda
ktldirir. Ndi Yadda?

- EyOds deyil? Uca Yaradan hqiqt. ns "ins" niy verilib bu?

- Eit: mhakim n! drak n! Sadc, al n! Demk, kin insann yaddan alr? Bli,
By. Buna gr d ruhani mktblrind uaqlara ilk nvbd kin alayrlar: "Allah" yolundan
azan bndy "kafir" kin!.. KPSS-in tsiril yox, Romanovlarn Peterburqdak "Musulmanskaya
duxovnaya seminariya"snda "srail olullar"ndan danan o thrif. "Quran" tdris ed-ed
dumanlkafir" irini kinl doldurub, altnc ild Bakya qaydanda itirmisn yaddan sn.
"Kafir" - "KiEvr" - OdEvr.

By etiraf etdi:

- He n baa dmrm.

Smd dedi:

- zah elyirm.

De grm, sa fndi il smayln dfnindn sonra cmaat n danrd?

Bnyad by dedi:

- Cmaat deyirdi: "Omar aann qaps baland". Bayaq dedim bunu!

180

Smd sorudu ki:

- "Qaps balanan" Omar aa neyldi dfndn sonra?

Bnyad by qrib eylr dand:

- Nabat All1 kndindn zurna artdrd. Arabasn xal-xala il bzdi. Bir-birindn krp
yetimlr, dul glinlrin toy paltar geyindirdi, doldurdu arabaya. z d yldi qabaqda,
zurnalarn yannda. Toy havalar aldra-aldra apaban srdrd xr yolla z yuxar.
Eminlilrd, Nabat Allda, xlda, SarVlilid glinlrini, qz nvlrini tez-tez arabadan
drb gz yal-yal oynamaa mcbur eldi. Qaydanba yen gmrah havalar aldrd,
arvad-ua oynatd. z d oynad. Bel i tutdu Omar aa dfndn sonra.

Deyirdilr: "Omar Koxa dli olub". "ki ild be olu itirn ata nec dli olmasn!"

Sonra mn el onun zndn yrndim ki, "Bnyadtki chnnmliklri, Rusun casuslarn

allatdm. Hl mn d fikirldim ki, h, kii dorudan dli olub.

Smd dedi:

- Dan.

Bnyad by iynini kdi:

- Nyi?

Smd gln qzlara tpinib:

181

- Nec nyi?! - dedi. - Muanl kllynn tarixini sona qdr danmalsan! Sona qdr!.. Rus
ordusu qaydandan sonra Omar aann intizar vard. Dedik, Dlilr stansiyas il Gnc
arasnda, sa fndi, rz Odrlrinin qann tkmy mcbur olduuna gr sarslmd.
Msavatlar deyirlr: On be ealonda ordunu biz qrdq ki, silahlanaq gedk Bakn alaq. sa
fndi is Rusu ona gr qrmd ki, Bakya girib orda mhkmlnib qalmasn o ordu. Sonralar
bayat deyirdi, alayrd. Omar aa qorxurdu ki, OdAz getmsin olu. Dan daln.

- Qbirstanda bir hadis oldu.

Vay-ivnin iind birdn ham susdu. sa fndinin qara at ban qbr sallayb alayrd.
Omar aa is qara atn ban sallaya-sallaya gy baxrd.

Birdn diksindi, dnb mni ard. Dedi: "Gy bax, mnim baxdm smt. Gr hardad
mnim SafA balalarm!"

Baxdm, PirVli, Hac Al, Musa, Hseyn, Salahl Musa gy mnlikd sa fndi il smayla
doru yyrrdlr, sa fndi il smayl da onlara doru.2

Omar aa dedi: "Daha drdim yoxdu. Heyif, cammaat baa salammram, bir d at".

Smd sorudu ki:

- ndi de grm, iyirminci ildn indiy qdr, sksn iki ild bu hadisni xatrlamsanm he?

By dedi:

- Yox.

Smd dedi:

182

- On beinci ild Gy Qlncdan Gyy qaydanda n grdn, n eitdin?

Bnyad by dedi:

- Qrib sistemsiz dandrrsan mni.

Smd dedi:

- Sistem xronologiyada deyil, mzmundad, by.

Sni mn Mazandaran mesin apardm, ordan "rm", sonra Yer... Saflq drsindn bir az
faydalandn, mma yen d zorak, vhi, murdar thrif insanln stldi, qzlarn plrini
biri-birindn semdin, "kmr" amaq ehtirasna qaplb aln itirdin. Bunun ardnca o zorak
thriflikl yrtclq, qatillik arasnda msaf olmadn gstrdim: sn qul kimi tabe olsa da,
"verbovka"ya razlmayan, yni vtnini, xalqn satma lmdn betr sayb, snin it dizlrin
altnda qarn-barsann dalman lmdn betr biln mzlum Srvini qarn altna
basman gstrdim, Orduqozlunu nec soyuqqanl ldrdyn gstrdim. Mmmd aann,
Omar aann be olunun, Salahl Musann, Salahl smayln lmlri snin Peretburqda
drsin, casusluuna baland, casusluun saysz-hesabsz insan qanundan Bnyad by adnda
vhi heyvan yaratd.

Yer indi Bnyadlarn pncsi altnda yanr, Qana batr, suya batr!..

Omar aa qbristanda, o facinin iind sn Kainat hqiqtini - bdi nslri gstrdi, ondan
da qtiyyn dyimdin.

ndi tsdiq el ki, insan tfkkrnd sistem hadislrin xronikasnda deyil, snin mnim, bir
baqasnn hyatnn mumi mzmunundadr. Bu mzmuna "tzyiq olmaz", "ldrmk olmaz"
qanunlarndan knara xanda Kainatn harmoniyas pozulur, By!

ndi Gy Qlncdan Gyy qaydanda grdklrini dan!

183

Bnyad by bir az susub, sonra xatrlaya-xatrlaya danmaa balad:

- Gy Qlncdan xanda Omar aa z trd bizi.

Qlncn gndoanndak nqll dala gnbatanndak ikli gz1 dann arasndan Gy

gl trf gednd yol yoxudu. O yoxuun banda, Muannalarn "gz" dediklri yer xanda
Omar aa dedi: "Geri baxn".

Baxdq, grdk Gy Qlncn zrind, fzada dma, nhng bir l var.

Omar aa dedi: "ndi irli baxn".

Baxdq, li irlid grdk bu df.

Omar aa dedi: "Quran"da oxumuunuz "Allah lamkand". Soruuram ki, "Dzdm bu

klam?". Mn dedim "dzd". Mfiq dedi: "lAn mkan Kainatd". pd. Dedi:ndi, gen
z balamtki prm. nki lA bir gerid grnd, bir d irlid, dedi, "Yol thlksizdi".
Sni pmmirm, Bnyad. Get, mnim qohumum Aq Alya OdAzdn deyilib ki, skkiz
ildn sonra Omar aann Mustafasnn olloy adl olu olacaq. "sa" deycksiniz,
batinldircksiniz. nki Elmin varisidi o olloy - sa. Bnyad by gec-gndz alacaq ki,
varisi ldrsn. ldrmmyck. Bil bunu, Bnyad!

Smd dedi:

- ldrmmirsn.

Bnyad by dedi:

- Yox.

184

Smd sorudu ki:

- Bs o be olu, Mmmd aan, qzlar v sair Muannalar n cb ldrdn?.. Cavab ver

bilmzsn, by. Sn el glir ki, dorudan da sn ldrmsn. mma slind, mni d, olum
Smini d EySarm aparb. Anladn?!

By gzn dyd.

- Yox.

Smd dedi:

- Shbtimizin davamn dan.

By bir az fikirlib dedi:

- Omar aa Mfiq ayrca dedi: "Gzirsn, grrsn, yrnirsn, demli, drs keirsn. Dnm
bu yoldan. Bu Al yoludu, LsKr yoludu.

Dnd, mn baxd, dedi: "Mikaylla vidaladm mn. nki, Yerd bir d grmycm onu.
Sn mnim kllymd bitibsn, kllymd d qalacaqsan".

Smd dedi:

- ndi Klly bax. N grrsn orda?

Bnyad by dedi:

185

Lapatka grrm.

Smd dedi:

- Bs Bayeyn ta? Yerinddi?

By dedi:

- Yerinddi.

Smd dedi:

- Muanl, Muan kndlrinin hamsnda indiki hali "Baiyeyn", Baayeyn" deyir. Niy?

By dedi:

- ndiki hali Sovet ttifaqnn son dvrnd Qorbaovun Trkiyy rus doldurduunu grrgrmz ox pis qorxuya dd. Muannalarn Mular vilaytindn bura glnlr oldu, xbr
verdilr ki, Anadoluda trklri qranlar Qorbaovun adamlard, sz gzir ki, Trk ordusunda
sravi sgrlrdn bir nfri d bilmir ki, dalarda Krdlri yox, kndlrdn qaaq dn
"Trk"lri qrrlar. Burda - Azrbaycanda qrnlar hl qurtarmayb, siz ta Amerika, ngiltr
Rusiyann nfsini ksn qdr ox ehtiyatl olun"... Bel xbrdarlqdan sonra htta
Muannalardan n mrd adamlar da daha "Bayeyn" yox, "Bayeyn" deyirlr. Guya bu bel
qalnyarpaq bitkini ancaq tsbaalar yeyirlr.

Smd iir v el bil zorla glmsyirdi:

- "Tsbaa", "qurbaa"... hardand bu adlar, a by!

186

Byin siftind d tbssm bnzr trpni oldu.

- anaql ts"n adn, "qur-qur"un adn Omar aa kimi htta dmn d rhm elyn
Muannalar zlri qoyublar.

- Niy?

- nki, n qdr rhmli, mlayim, htta mehriban adamlardlarsa, bir o qdr d hiylgrdilr:
"Ts baa", yni bu anaql Ts Ba yemyi olsun, "qur-qur"da - "Qurbaa" da Ba yemyi
olsun.

Smd dedi:

- Afrin, by! Dmn bel olar bax! Htta n hmiyytsiz grnn seylri d yrnmisn!..
ndi yen sualm var.

- "Sn mnim kllymd bitibsn, kllymd d qalacaqsan" szlrini xatrlamamsan bu

vaxta qdr he?

Bnyad by tutulub, Bayeyn baxa-baxa qald.

Smd dedi:

- "Yadda" yoxdu, EyOds var. Uca Yaradan Hqiqt.

EyOdr Eysn, BaBan Babalarmzd, baAtamzd EyOds. Ba Atamzn llri Oullard. "Yadda". Kainatda btn "syyar"lrin, planetlrin - sEyrlrin balar, btn
Odr briyytidi EyOds. EySarn nn eitmyn, Yerdn baxb OdAz sEyrini
grmyn kor insan bilmir ki, az-ox rli - iql insana lm yoxdu. Qatil bilmir ki, ldrdy
rlri ldrmr, ksin, bdiyyt - EvOdEyOd almin gndrir...

187

Bnyad by dedi:

- Mn bilmk istyirm ki, SafA nsanlar - Odrlr bdiliklrini bilirlrs, lnd, bdiyyt
gednd niy ivn qoparrlar.

Smd dedi:

- ivn qoparan Odr bdiliyini bilmir.

By dedi:

- Mhmmd peymbr d bilmirdi?! Ax, can vernd o da alayb!

Smd dedi:

- Yaland!

De grm indi, kimi ldrmsn sn, ay yaddasz - EyOdssiz?

Bnyad by heyrtl qmd:

- Yni he ksi ldrmmim?!

Smd dedi:

- Bir nfri d ldrmmisn! Bayaq dedim ax, ey EyOdssiz!

188

Bnyad by bir daha Bayeyn tana, klly baxd.

Smd sorudu ki:

- N fikirlirsn?

By dedi:

- yirmi nc ild Omar aa Gy Qlnca getmdi. Mal, qoyunu ABizn, qarda smayl
aann rlrin gndrdi. Tk-subay mal med saxlad, nki bua - yazabua ox idi o
naxrda, ABizn rlrind byrt salb hkumtin diqqtini clb edrdi. Bu quyunun
yanndak pr evdn baqa QaraSuyun bu sol yannda yeddi pr ev tikildi. Cmisi drd
aydan sonra evlrin hamsn yandrb indiki Muanlnn yerin kdlr. Fikirlirm ki, o drd
ayda bu quyunun yanna gr n qdr ocaq qalanb ki, iyirmi nc ildn bu vaxta qdr bel
kllk qalb!

Smd dedi:

- Thlk hiss eldin, yen baladn yalan danmaa! yirmi nc ildn indiy qdr, sksn
ild o quyunun qranda minlrl ocaq qalanb. Muanlnn uaqlar Bayeynin stn quru
sirkn yrlar, sirknin stn rp tkrlr, rpnn stn pald kty qaldrrlar. Ocaq bu
gn gnortadan sabah shr qdr yanr.-drd gndn sonra uaqlar glib grrlr Bayeyn
yen ccrib kllkd. O lapatka il qazb kklrini xarb atrlar. Bayeyn yen bitir!

Budu snin fikirldiyin. Sn d zn lmsz sayrsan!

Dzd?

Bnyad by dedi:

189

- Dzd.

Smd dedi:

- Kklri xarlb atlan bitki nec bitir? N sirdi bu?

Bnyad by dedi:

- Bayeyn dniz bitkisidi. Toxumu yeralt sularla planetin su qatnn hr yerin yaylb. Harda
quyu qazlr, o quyunun qranda hkmn Bayeyn bitir. Muanna nslinin n
eidnlrindn, bir d mndn baqa he ks bilmir ki, bu dniz bitkisinin kklri su qatna qdr
gedir.

Smd kksn trd.

- Drindi kklriniz, ay "Yevrey"!

Bnyad by dedi:

- Okean bitkisidi "Yevrey". Dniz yox.

Smd bozard.

- Niy zhrlidi?!

Bnyad by dedi:

- Zhrlidi ki, heyvanat yemsin Bayeyni! Muannalar baxb fikirlsinlr, sbilsinlr.

190

Smd dedi:

- zah ely bilrsnmi Rusun Odr kininin kk hardand?

Byin dodaqlar sdi:

- Yen mlum eylr dandrrsan! Hm d qsdn "kin" deyirsn, slind "kin" deyil bu szn
sli, Oddu, EvrEy Odrinin Odu - Hqiqt ayr, "Yevrey" Odu ayrd! V sil Od el
bizimkidi.

- Sbut el!

- Hm!.. Snin nzrind ikrah dourucu eylr danacam indi. Lap aq danram. "Qore ot
uma"nn mllifi mhur Qriboyedov randa posol olanda deyib ki, orda-randa atasn, anasn
tanmayan oxlu yetim uaqlar var, gndzlr ourluq elyirlr, geclr biri-birinin stn xaxa shr qdr guya pis il mul olurlar. slind bu tbii ehtiyacd, deyib Qriboyedov
cnablar. Bu uaqlar yn aparn Peterburqa, ehtiyaclarn maksimum dyin deyib... Bilirsn
ki, sonralar bel uaqlar deyiblr: Mn oldum Peterburqda. Gndz lpaqlanb "Ekbeli"
oynayrdq, l-lpaq! Bu i el aldq ki, htta geclr yanmza gndriln mollalarmzla da
"ekbeli" oynayrdq. Sonra mollalarmz biz dedilr, meyitxanaya gedcyik, ordak l
"eklrl" i grcyik. Dz bir il lxanaya getdi.

Smd dedi:

- trafl izah el!

By dedi:

- N izah?! Vatikan iki yz il dydrb bizl sizi! "Bibliya" biz dil verndn sonra lap
antaqonist olmuuq: "Russkoyazny Yevrey" v "turok dilimizd sy kimi sslnir.

191

l Odrl dirinin arasnda frq hl Makedonskinin vaxtnda itib. Mqdds kitab bizi hm d
"srayl oullar" ad altnda, sizi "trik", "Trk" ad altnda gizlnn "Muannalar" kimi
tantdrrdlar. stlik, sizin dild biz "kafir" dedirdiblr. ndi biz minik ki, hr iki dunyada
kafir zlm elmk n yaranmq!

Sonra baqa drs kedik. oxlu araq iib, hamamlarda, divarlarn tinlrind dayanb, balayrdq
siz baq atmaa. Kindimi bu? Xeyr! Biz bnd "kafir"in v mumiyytl insann haqqnda
fikrimiz pisdi. Bla, "Avram"d, oullard. Siz, blhlr, nec dyidir bilrsiniz srlrin
etiqadn?!

Smd sorudu ki:

- Rus dillilr hakim mtlqdirlrs, bs o hurilr sni niy bu qdr glnc kl salrlar, a by?
"Hkmdarmz!", "Kmrimizi aa bilrsn v sair.

By, trdddsz:

- Bizim gcmz ktlvilikddi! - dedi. Mn tk dmm sizin liniz. Buna gr deyilmi ki,
htta Orduqozdu Musa da l salr mni?!

Smd bir qdr yorun kimi, yen d ikrahla:

- Yax, bsdi rnldik - dedi. - Kllyn tarixind n facili hadislrdn biri, Omar aann
sonbeiyi Mustafann lmd. Pnhan Muannamzn atas Mustafa Yerd qalsayd, indi
doxsan yanda olard. mma Pnhan hl d unuda bilmir onun facisini. De grm
Mustafann taleyi haqqnda n bilirsn? Drsi qurtarram bununla.

- H?! nanm?

- nan, by!

192

- Yax: Mustafa Qazax seminariyasn qurtarmd. smayl aa ABizn ard, baa sald ki,
kommunizmin kaz zrind daltli qanunlarna inanmsan sn. Bynirm mn bu inam.
Ktlvi mcburi tdrisdn istifad elyin, xalq maariflndirin. SafA yayma ancaq aqlara
taprmq. Siz dalti qoruyun.

Seminariyadan sonra Mmmd aa onu Qazax mahalnn Yeniknd mktbin direktor tyin
etdirdi. Mustafa iki il orda - Yenikndd drs dedi. Muannalar yerldirndn sonra Mmmd
aa Muanl mktbin direktor tyin eltdirdi onu. O, orta savadl tcrbsiz cavana qti
taprq verilmidi ki, hr yerd Muannalar trafna ysn, xaricdki Muannalarla laq
saxlasn. Mn is taprlmd ki, "ax-ux" klikal khn yoldamla sx laq saxlayb,
Mustafann "okrujeniye"sindn adamlar "verbovat" elyib xaricdki, daxildki Muannalarn
siyahsn yenidn trtib elyk. Min doqquz yz tuz yeddinci ild hm daxilimiz, hm d
Cnubi Azrbaycana, Trkiyy "karatelniye qruppa"lar gndrk. "Hmmt" partiyasnn
khn nrimanovular il yncaqlar keirk, kolxozlar khn AEy icmalar klin saldraq.
Salahldan ox bacarql maarifi li liyev, Qazaxdan z bacana Mcid Nsibov,
ABizndn Mcid Tayev ox ciddi-chdl Muannalardan ibart maarifilr ordusu
yaradrdlar, Mmmd aann, Mahmud Yoluyevin kmyil, Muandan amaxya srln
muannalardan ali thsillilri universitet, AP-y doldururdular. AP-d Aslanbylidn
professor Seyidovun, universitetd Nabat Alldan Mmmd xlnskinin lil, Muannalardan
ibart "qazax"llar deyiln saysz-hesabsz maarifi yetirirdilr. Moskvadan Mircfr Barova
gizlin direktiv verilmidi ki, otuz yeddinci - otuz skkizinci illrd bu ktlnin hams mhv
edilmli, ya da "verbovka" yolu il zrrsizldirilmlidirlr. Omar aann qarda smayl aa
Mustafan tez-tez AbBizn arb thlk sovuana qdr gizldirdi. Omar aann
"qsaanlar"ndan idi, Mustafan btn nsil qoruyurdu. 1941-ci ild mharib balananda biz
gstri verilmidi ki, Mustafann partiyaya kemsin imkan vermyk. mma Smd
Vurunun qarda Mehdixan Vkilovla KQB-nin Astafadak risi Saa Babayev, yni btn
qohumlar kmklib konspirativ sulla partiyaya keirdilr onu, tezc d Drd yz on altnc
diviziyaya divizon komissar eltdirdilr. limizdn xd qad o qsacan.

Qrx ikinci ild Taqanroqda drd yz on altnc diviziya Almanlarn qabandan qad, tk
Mustafa n cbhd, z qohumlar il qalb, n ox sevdiyi xalqn qann su yerin axtd.

Smd dedi:

- zah el grm, o qatil hrbi niy OdAzddi, ay znn qatili!

Bnyad by dedi:
193

- Baa dmrm!

Smd dedi:

- sa fndi kimi, Mustafa da r olu rdi, kini ab-daan "verbovik" deyil, ay kin
mcssmsi! Sn minsn ki, "Yevreyd EvrEy irsi qalmayb!" Ninki A planetind, he bu
thrif Yerd d yerin yoxdu snin! rmsn! lmsn", ay l!

Bnyad by, tutqun:

- Yen baa dmrm. Hm drs deyirsn, hm d l sayrsan! - dedi. - Hqiqtn lyms,

niy drs deyirsn ax bu ly?! De bunu! De!

Smd dedi:

- sblm, by. Yen tkrar edirm ki, flakt tarixini danb qurtarandan sonra bilcksn
hr eyi. Yax-yax, de grk Muanl kllyn kimlr yaradblar?

Bnyad by "tfu" elyib dedi:

- Yz bir Ba "hri Yar"dan srgn olunandan sonra Musa aann ocan Muanda obanlar
qalayrdlar. Musa aann quyusunun qranda. Omaraal bura kndn sonra Nabat Allnn,
Eminlilrin obanlar qalayrdlar oca Omar aann ordak quyusunun qranda. Burdakn da
ki, dedik Bayeyn Romanovlardan balam, Bayeyn Bnyad by qdr, nhng "Yevrey"
znciri yaradb Muanl kllyn! Axrnc ldrln Mustafadan sonra tarix qurtarb! Daha n
istyirsn?!

Qurtard tarix! ndi nhayt, bilmliym mn, niy drs deyirsn bu ly?!

194

Smd sakitc:

- Tk sn yox, shrdn bri mn btn Bayeynlr drs deyirm, ay bayeyn!

Bir ey qandn?!

Byin gzlri brldi:

- cb abrakadabrad!1 Bu inar glnn qranda danlan tarixi snl mndn, bir d o

yanndak Orduqozsuzdan baqa kim eidir?!

Smd dedi:

- Pnhan Muanna eidir.

By dedi:

- Bu lap ikiqat abrakadabra oldu. Pnhan Muanna da bayeyndi?! Ona da drs deyirsn?!

Smd dedi:

- Qanmadn, ay mdrik "Yevrey". Mn sni dandrram. Sn v mn n danrqsa, AdPnhan

Muanna hamsn eidir v yazr.

ndi nec, qandn?!

By dedi:

195

- Muanna EySardan eitdiyini yazr.

Smd dedi:

- SimOd - "Smd" deyil bu danan, ay bdbxt, EySard.

Bnyad by lini yelldi.

- ndi deyck blism, kinoyam. OdAzdn EySar gstrir!

Smd dedi:

- Tamamil dorudu, ay n mdrik "Yevrey", Smdl Musa Muanna OdAzddi, ay qeyriadi idraksz "Yevrey"!

sEyrlrd kino fzada gstrilir. Lap adi kino kadrlaryq biz.

Bnyad by qalarn atd:

- Demk, real ns deyilsn?!

Smd dedi:

- Axrda hr ey aydnlaacaq, by. Mn sn dedim Pnhan Muanna eidir bizim danmzn

hamsn, bax bu saat lap taqtsiz vziyytd, tvy-tvy yazr ki, srini tezlikl btn
Yerd oxusunlar SafA Elminin Mcahidlri muannalar, Balar - "Mu"lar haqqnda mlum
olmayan tfsilatlar da bilsinlr. Aydn oldumu bu?

196

By drindn nfs ald:

- Bildim.

Smd dedi:

- ndi de grm, Omar aan kim ldrd?

By ban bulad:

- Bilmirm. Otuz drdnc ilin yaynda, Gy Qlnc yaylanda he ks yox idi bizdn "Yevrey"lrdn. Eitdiyim budu ki, sksn drd yann tamamnda da Omar aa ox gmrah
imi. Bir gnortast Gy Qlncn armndan qaydb, glinlrin deyib:

- Muanlya, Mustafaya depe vurdurun. "Byk dyd yerimi saln, mn krm bu gn.
Aq Aln da artdrn, bir az bayatlasn".

Ham heyrtlnib ki, "nec yni krm?", bel sap-salam kiiy birdn-bir n oldu?!

Omar aa cavab vermyib. Qonuluqda qohum li Paann toyu imi. Deyib: "Mn kndn
sonra toy hlin he n demyin. Sabah, glin glndn sonra deyrsiniz".

Smd sorudu ki:

- Snc n olmudu?

Bnyad by dedi:

197

- Mnc hmin gn Omar aaya OdAzdn mlumat verilmidi ki, tezlikl Muannalar
qracaqlar, Sibir, Qazaxstana srcklr. lli nc ilin axrnda Mustafan da ldrcklr.
Evd "olloy" arlan SafA Varisindn - Mustafann olu Pnhan Muannadan baqa Yer
znd OdAzl laqsi olan tk-tk "Mu" - Ba qalacaq. Onlarn faliyyti d ta srin
axrna qdr mhdudladrlacaq... Yerdki bel msibtlrdn ox sarslmamaqdan tr
armdlar Omar aan OdAzdn... bel izahat yazmam mn Moskvaya. Bizdn he ks
l qaldrmayb Omar aaya. OdAzd zlri istmyiblr ki, kiinin laqlri davam elsin.

Smd dedi:

- Bs Mustafan kim vurdu?

By dedi:

- Mndn - "ax-ux"dan baqa bu trflrd "qzl lan" klikasnda bir kfiyyatmz da vard.
ox dqiq konspirasiyada saxlanrd. Tanmrdq biz onu. Aldm mlumata gr, Mustafa,
zndn baqa drd nfr iisi il, Ceyranl deyiln yerd kolxozun rlrini
myynldirmy gedirmi. Muanlda kolxoz sdri idi. O vaxt - lli nc ild grcc
"Kuxeti" deyiln dmir yolu stansiyasndan bir az aralananda, dznlikd "Qzl lan" mann
qabana xb, lini qaldrb ki, "saxlayn, szm var Mustafaya". Mustafa"Villis"dn dnd
"Qzl lan" gzlnilmdn tapancann kp il vurub Mustafann gicgahn deib. Sonra
mandaklara mr elyib ki, man dndrin, Mustafann ban mann altna soxun. Budu.
Mandak adamlar dandrblar, hadisy "avariya" ad qoyublar. Vssalam.

Smd sorudu ki:

- Mustafann byk qay il qoruduu "olloy" n cb sad hl?

By dedi:

- zn bilirsn ki, SafA Elmi ox yaylb indi. lli-lli ikinci illrd Moskvada thsil alanda
olloyu institutda qoruyanlar oxdu. Eitdiyim gr, bizimkilr yeddi-skkiz df Sui-qsd
elyiblr Pnhan Muannaya, bir ey xmayb. Maqsim Qorki adna institutun rektoru Fateyev
Pyotr z maana xsusi adam tutubmu, avtobuslarda, "elektrka"larda da, yataqxanada da o
198

adam olloyu qoruyurmu. Burda, Bakda da Mehdi Hseyn Hsn adl bir oerkisti tyin
elyibmi ki, Solloyu gzdn qoymasn. Saatlda bir raykom katibi olloyu ldrtdrmk n
dridn xb. Hsn oerk yazb, o katibi ifa elyib, idn qovdurub, sonra da ban kib.
Altmnc illrd bir ne srin gr olloyu hbs elyirmilr. O vaxtk mhur tnqidilr
Cfr Cfrovla Mmmd Arif mqal yazblar ki, "sa Hseynovun" siyasi mvqeyi
kommunizm ideyalar mvqelrinin ziddindir". El hmin il Heydr liyev Azrbaycan
Kommunist Partiyasnn birinci katibi tyin olunub. el gtirib ki, o vaxtlar Moskvadak
EvrEylrdn birini buraya - Azrbaycana ikinci katib tyin elyiblr. O iki nfr lap bel
cngavrcsin qoruyublar, Solloyu, tutulmaa qoymayblar. ndi tz-tz alr ki, Comrd Musa aa ad il tannan adam - Ulu Ba slMn z, OdAzdn SafA qla qoruyurmu.
ndiki Pnhan Muanna qorxusuz - hrksz yazr bu bard. "Heydr d bdiyyt gedck"
deyir, "Babamz qoruyur" deyir. Bel qorxusuz - hrksz olublar indi Muannalar.

Musa hardasa yorun-yorun saz alrd:

- OdAzn, Kainatn qdrtini hiss elyirsnmi?

By qtiyytl:

- Yox, - dedi. - Kainat Balar Yerin iradsin tzyiq gstrmirlr. Odu ey, su basr Yeri, Balar
mdaxil elmirlr. Bel cb sarsaqdlar Balarnz. Biz ancaq yumaq-yumaq tsir elyirlr:
"Mharibni ksin! Atom istehsaln dayandrn" - filan. A indi grm hqiqi Smdsn, ya
yox?

By szn tamamlaya bilmdi. Smd, Musa, ocaq, hams birdn-bir yoxa xd. Bir az sonra
uzaqdan, gyn drinliyindn SimOdun ssi eidildi:

- trafna bax. Yol ayrcndasan, by. lk gncliyind daxiln iki yol ayrcnda rpnrdn. gr
Romanovlara tslim olmayb o ruhani gimnaziyadan qasaydn, indi imalla birlmk zmind
olan Cnubunuzda uca ruhlu vtndalardan biri olardn, bhsiz, bir SafA mcahidi kimi,
bdi hyat qazanardn... ndiki yol ayrcnn ikisi d sni faniliy arr, biri deyir "get
Kllyn quyusunda gizltdiyin qzl kplrini xart, o sovxozdan bir knarda "Vayenni
qorodok"dak zemlyankanda bir knarda hyat qur. Cavan znn, cavan qulluqu, plov-ilov v
sair. O biri yol deyir: "Taqtin ksilib, mryn sonudu, get gir o zemlyankaya, l orda..! - ss
ksildi.

By klly doru baxb, birdn daha da tqtsizldi: ondan - Bydn kiik olsa da, byin glgl "Qoca" klikas verib "tapdaqda saxlad" "Qoca" sa-slamt, z sar "Mersedes"ind,
199

yannda be-alt nfr nvsi, uzun ip ucunda bir adam quyuya sallatdrd, qzl kplrini
"Mersedes" doldurtdurdu, z "rul"un arxasnda oturub, znn saldrd Sudn qsbsin
gedn torpaq yolda, qaln toz arxasnda yox oldu.

Bnyad by ayaa qalxa bilmdi. Drd l-aya stnd, imkly-imkly, gzlri qaralaqarala, hara getdiyini bilmdi. Nfsini drib gzlrini aanda zn lpaq arpayda grd.
Bura "Vayenni qorodok"dak gizlin yaay yeri idi. Ehtiyac olmadna gr oxdan
glmmidi. Birdn... Srvi?! Bli, Srvi idi. arpaynn yannda dayanmd.

- Ndn bel heyrt eldin, a kaftar! - dedi. - Snin "ins" bdnind bir az nslik ml
gtirmiik. Odu ki, gldim ns abrnda dfn elyim sni. - bel deyib, birdn lap blis kimi
qhqh kdi.

- Sndn "ins" d olmaz, a bdbxt!

Yast quyruunu appa-ap yer dyn bir qunduzun ardnca qunduzlar iri doludular.
arpaynn sa-solundan byin dvrsin ydlar, dilri, drnaqlar il alvar crb datdlar,
kimisi n, kimisi arxa trfdn by srtmy baladlar. Tapplt il yer dnlr dyirmi,
yaarm gzlrl sahib baxa-baxa yuxar drmanmaa alrdlar.

Srvi ikrahla z dndrib yoxa xd...

Kim xbr verdi, nec oldusa, lap oxdan "verbovat" olunmu "Mu"lardan biri zn yetirib
itlri o yan-bu yana itldi, baldrlarndan qan szln "by"i qucana gtrb, yekpr, uzun,
gcl qollarnn stnd eiy xartd, z il gtirdiyi palanl eyin belin qaldrb: - Ho!
Ho! - dedi.

Hara apard? "By" saaldm, ldm? - Bunu ndns mn demirlr. Blk d haqldrlar. O
arpay, qunduzlarn o vur-hay, o qan yadma dnd, ndn kdrlndiyimi bilmirm. Bzn
htta gzlrim yala dolur.

Yalnz bir ne klm eidirm:

- "Chnnm mkann tap, ey, "ins" o fantastikasz fantastika snin znd deyilmi?!"
200

Mnim yala dolan gzlrim snin taleyin gr deyilmi?! Snin o zrif, mlahtli, yz on
yal siftin yalnz ldyn anda dyiib idbarlarsa, biz nec demyk ki, o, Chnnmi znd
olan - rmkd olan siftdir. Mnim sirr ama, qisas alma tamam mnasz sayan babamdr
sni tanyan, o da mlumdur ki, limiz atan yerd deyil. vladlar, qohum-qrbas trafnda,
Vtnimiz Eyrin drdini k-k, mndn tr qribsyn ziz babam!.. Bu kitaban oxuyan
Yer vladlar, son gnnz, znzd son ifadni tsvvr ed bilrsinizmi? Drk edirsinizmi,
niy bel olursunuz, ey chnnmi irilrind olanlar?!

E-mnb / link: http://www.azyb.net/cgi-bin/jurn/main.cgi?id=268

201