ORTAÖ⁄RET‹M

GEOMETR‹
9
YAZARLAR
KOM‹SYON
 ED‹TÖR
.................................

D‹L UZMANI
.................................

PROGRAM GEL‹fiT‹RME UZMANI

.................................

ÖLÇME DE⁄ERLEND‹RME UZMANI

.................................

REHBERL‹K UZMANI
.................................

GÖRSEL TASARIM UZMANI

Yüksel ULUÇAY
U¤ur SAPMAZ
 iSTiKLAL MARfiI
Korkma, sönmez bu flafaklarda yüzen al sancak;
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.
O benim milletimin y›ld›z›d›r, parlayacak;
O benimdir, o benim milletimindir ancak.
Çatma, kurban olay›m, çehreni ey nazl› hilal!
Kahraman ›rk›ma bir gül! Ne bu fliddet, bu celal?
Sana olmaz dökülen kanlar›m›z sonra helal...
Hakk›d›r, hakk'a tapan, milletimin istiklal!
Ben ezelden beridir hür yaflad›m, hür yaflar›m.
Hangi ç›lg›n bana zincir vuracakm›fl? fiaflar›m!
Kükremifl sel gibiyim, bendimi çi¤ner, aflar›m.
Y›rtar›m da¤lar›, enginlere s›¤mam, taflar›m.
Garb›n afak›n› sarm›flsa çelik z›rhl› duvar,
Benim iman dolu gö¤süm gibi serhaddim var.
Ulusun, korkma! Nas›l böyle bir iman› bo¤ar,
'Medeniyet!' dedi¤in tek difli kalm›fl canavar?
Arkadafl! Yurduma alçaklar› u¤ratma, sak›n.
Siper et gövdeni, dursun bu hayas›zca ak›n.
Do¤acakt›r sana va'detti¤i günler hakk'›n...
Kim bilir, belki yar›n, belki yar›ndan da yak›n.
Bast›¤›n yerleri 'toprak!' diyerek geçme, tan›:
Düflün alt›nda binlerce kefensiz yatan›.
Sen flehit o¤lusun, incitme, yaz›kt›r, atan›:
Verme, dünyalar› alsan da, bu cennet vatan›.
Kim bu cennet vatan›n u¤runa olmaz ki feda?
fiuheda f›flk›racak topra¤› s›ksan, fluheda!
Can›, canan›, bütün var›m› als›n da hüda,
Etmesin tek vatan›mdan beni dünyada cüda.
Ruhumun senden, ilahi, fludur ancak emeli:
De¤mesin mabedimin gö¤süne namahrem eli.
Bu ezanlar-ki flahadetleri dinin temeli,
Ebedi yurdumun üstünde benim inlemeli.
O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tafl›m,
Her cerihamdan, ilahi, boflan›p kanl› yafl›m,
F›flk›r›r ruh-i mücerred gibi yerden na'fl›m;
O zaman yükselerek arfla de¤er belki bafl›m.
Dalgalan sen de flafaklar gibi ey flanl› hilal!
Olsun art›k dökülen kanlar›m›n hepsi helal.
Ebediyen sana yok, ›rk›ma yok izmihlal:
Hakk›d›r, hür yaflam›fl, bayra¤›m›n hürriyet;
Hakk›d›r, hakk'a tapan, milletimin istiklal!
Mehmet Akif Ersoy
 ATATÜRK'ÜN
GENÇL‹⁄E H‹TABES‹

Ey Türk gençli¤i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk

Cumhuriyet'ini, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir.

Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel,

senin, en k›ymetli hazinendir. ‹stikbalde dahi, seni bu hazineden
mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî bedhahlar›n olacakt›r. Bir gün,
istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye
at›lmak için, içinde bulunaca¤›n vaziyetln imkân ve fleraitini düflünmeye-
ceksin! Bu imkân ve flerait, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir.
‹stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali
görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz
vatan›n, bütün kaleleri zaptedilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün
ordular› dag›t›lm›fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir.
Bütün bu fleraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin
dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hiyanet içinde
bulunabilirler. Hatta bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin
siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve
bîtap düflmüfl olabilir.
Ey Türk istikbalinin evlâd›! ‹flte, bu ahval ve flerait içinde dahi, vaz-
ifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt›r! Muhtaç oldu¤un kudret,
damarlar›ndaki asil kanda, mevcuttur!

K. ATATÜRK
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
‹Ç‹NDEK‹LER
1. BÖLÜM : GEOMETR‹K KAVRAMLAR
NOKTA, DO⁄RU, DÜZLEM VE UZAY KAVRAMLARI 1
SAYI DO⁄RUSU (EKSEN‹) VE B‹R NOKTANIN KOORD‹NATI 3
UYGULAMALAR 6
ALIfiTIRMALAR 7
NOKTA, DO⁄RU VE DÜZLEM ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹LER 8
DÜZLEMDE ‹K‹ DO⁄RUNUN B‹RB‹RLER‹NE GÖRE DURUMLARI 9
‹K‹ DÜZLEM‹N B‹RB‹R‹NE GÖRE DURUMLARI 11
ALIfiTIRMALAR 12
AÇILARLA ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR 13
AÇILARIN ÖLÇÜLMES‹ 13
AÇI ÇEfi‹TLER‹ 15
KENARLARI PARALEL AÇILAR 19
KENARLARI D‹K AÇILAR 21
B‹R AÇININ AÇIORTAYI 22
VER‹LEN B‹R AÇIYA Efi B‹R AÇI Ç‹ZME 23
UYGULAMALAR 24
ALIfiTIRMALAR 25
TEST 27

2. BÖLÜM : DO⁄RUNUN ANAL‹T‹K ‹NCELENMES‹

ANAL‹T‹K DÜZLEM 29
‹K‹ NOKTA ARASINDAKI UZAKLIK 30
B‹R DO⁄RU PARÇASINI BELL‹ ORANDA BÖLEN NOKTALARIN KOORD‹NATLARI 31
UYGULAMALAR 32
ALIfiTIRMALAR 34
B‹R DO⁄RUNUN E⁄‹M AÇISI VE E⁄‹M‹ 35
B‹R‹M (TR‹GONOMETR‹K) ÇEMBER 36
DO⁄RUNUN DENKLEM‹ 38
DENKLEM‹ VER‹LEN DO⁄RUNUN GRAF‹⁄‹ 42
ALIfiTIRMALAR 45
‹K‹ DO⁄RUNUN B‹RB‹R‹NE GÖRE DURUMLARI 47
‹K‹ DO⁄RU ARASINDAK‹ AÇI 49
ALIfiTIRMALAR 50
B‹R NOKTANIN B‹R DO⁄RUYA OLAN UZAKLI⁄I 52
ALIfiTIRMALAR 53
B‹R‹NC‹ DERECEDEN ‹K‹ B‹L‹NMEYENL‹ Efi‹TS‹ZL‹KLER 54
ALIfiTIRMALAR 55
TEST 56
TEST 60

3. BÖLÜM : ÜÇGENLER
ÜÇGENLE ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR 63
ÜÇGEN ÇEfi‹TLER‹ 64
ÜÇGEN‹N YARDIMCI ELEMANLARI 64
ÜÇGENDE AÇILAR ARASINDAK‹ BA⁄INTILAR 65
UYGULAMALAR 69
ALIfiTIRMALAR 72
B‹R ÜÇGEN‹N AÇILARI VE KENARLARI ARASINDAK‹ BA⁄INTILAR 76
ÜÇGEN Efi‹TS‹ZL‹⁄‹ 77
ALIfiTIRMALAR 78
TEST 79
TEST 81
D‹K ÜÇGENDE METR‹K BA⁄INTILAR 83
P‹SAGOR TEOREM‹ 85
ALIfiTIRMALAR 86
TEST 87
4. BÖLÜM : ÇEMBER
ÇEMBERDE TEMEL KAVRAMLAR 89
K‹R‹fi‹N ÖZELL‹KLER‹ 90
TE⁄ET‹N ÖZELL‹KLER‹ 91
UYGULAMALAR 92
‹K‹ ÇEMBER‹N B‹RB‹R‹NE GÖRE DURUMLARI 93
ALIfiTIRMALAR 94
ÇEMBERDE YAYLAR VE AÇILAR 96
UYGULAMALAR 102
ALIfiTIRMALAR 104
B‹R ÇEMBER‹N VE YAYININ UZUNLU⁄U 105
TEST 107

5. BÖLÜM : KATI C‹S‹MLER

PR‹MALAR 109
DÜZGÜN PR‹ZMA 110
PR‹ZMANIN ALANI 112
PR‹ZMANIN HACM‹ 113
CAVALIERI (KAVAL‹YE) ‹LKES‹ 114
ALIfiTIRMALAR 114
P‹RAM‹T 115
P‹RAM‹T‹N ALANI 116
P‹RAM‹T‹N HACM‹ 117
ALIfiTIRMALAR 118
S‹L‹ND‹R 118
S‹L‹ND‹R‹N ALANI 119
S‹L‹ND‹R‹N HACM‹ 119
ALIfiTIRMALAR 121
KON‹ 122
D‹K DA‹RESEL KON‹N‹N ÖZELL‹KLER‹ 122
D‹K DA‹RESEL KON‹N‹N ALANI 123
KES‹K KON‹ 123
D‹K DA‹RESEL KES‹K KON‹N‹N ALANI 124
DA‹RESEL KON‹N‹N HACM‹ 125
DA‹RESEL KES‹K KON‹N‹N HACM‹ 127
ALIfiTIRMALAR 129
KÜRE 129
KÜREN‹N ALANI VE HACM‹ 130
ALIfiTIRMALAR 132
TEST 133

6.BÖLÜM : DÜZLEMDE VEKTÖRLER

YÖNLÜ DO⁄RU PARÇASI 135
ALIfiTIRMALAR 137
VEKTÖR 137
ANAL‹T‹K DÜZLEMDE VEKTÖRLER 138
ALIfiTIRMALAR 142
B‹R‹M VEKTÖR 143
VEKTÖRLER‹N L‹NEER B‹LEfi‹M‹ 144
ALIfiTIRMALAR 147

SÖZLÜK 148
SEMBOLLER 151
KAYNAKÇA 152
 I. BÖLÜM GEOMETR‹K KAVRAMLAR
NOKTA, DO⁄RU, DÜZLEM VE UZAY KAVRAMLARI
Bugüne kadar matemati¤in bir dal› olan geometri derslerinde noktalar, nokta kümeleri
(geometrik flekiller, cisimler vb.) ve bunlar›n aras›ndaki iliflkiler ile ilgili birçok bilgi ö¤rendiniz. Örne¤in:
“Dikdörtgenin alan›, ard›fl›k iki kenar›n›n uzunluklar› çarp›m›na eflittir.” “Bir üçgenin iç aç›lar›n›n
ölçüleri toplam› 180 0 dir.” önermelerinin do¤ru oldu¤unu biliyorsunuz. Bu bilgilerden baz›lar› o kadar
basit ve aç›kt›r ki bunlar›n do¤rulu¤unu tart›flmak veya düflünmek akl›n›za bile gelmez. “Farkl› iki
nokta bir tek do¤ru belirtir.” önermesinde oldu¤u gibi. Fakat, dik üçgenlerdeki Pisagor Ba¤›nt›s›’n›n
do¤rulu¤unu hemen sezemezsiniz. Bunun için geometri bilgilerini öyle bir s›raya koymal›y›z ki
karmafl›k önermeler daha basit ve anlafl›l›r hâle gelebilsin. Bu s›ran›n kolaydan zora do¤ru olmas›
mant›¤a uygundur.
Bu aflamada geometrideki temel tan›m ve kavramlar aç›k ve do¤ru olarak verilecek, baz› basit
ve temel önermelerin do¤rulu¤u gösterilmeden kabul edilecek, baz›lar› ise ispatlanacakt›r.
fiimdi geometrideki temel kavramlar›n tan›mlar›n› yapal›m.

Tan›m : Geometride özel anlam› olan terimlere geometrik terim denir. Nokta, do¤ru, düzlem,
üçgen, aç› geometrik terime birkaç örnektir.

Tan›m : Baz› geometrik terimleri tan›mlamak için daha basit terimlere ihtiyaç vard›r. Bunlara
tan›ms›z terim denir. Nokta, do¤ru, düzlem ve uzay› tan›ms›z terim olarak kabul edece¤iz.

Tan›m : Do¤rulu¤u ispats›z kabul edilen basit ve temel önermelere aksiyom denir. “Farkl› iki
noktadan bir ve yaln›z bir do¤ru geçer.” önermesi bir aksiyomdur.

Tan›m : Tan›mlar ve aksiyomlar yard›m›yla do¤rulu¤u ispatlanabilen önermelere teorem

denir. “Bir üçgenin iç aç›lar›n›n ölçüleri toplam› 180 0 dir.” önermesi bir teoremdir.

Nokta
Tan›ms›z kabul edilen nokta, geometrinin en temel terimidir. Kaleminizin ucunun defterinizde
b›rakt›¤› iz, nokta hakk›nda bir fikir verebilir.
Noktalar büyük harflerle adland›r›l›r : A, B, C gibi.

•A
A noktas›

Do¤ru
Do¤ru, bir noktalar kümesi olup tan›ms›z bir terimdir. ‹ki tarafa istenildi¤i kadar uzat›labilen
gergin bir lastik, do¤ru hakk›nda bize bir bilgi verebilir. Do¤runun iki yönde de sonsuza uzad›¤› kabul
edilir. Bunun için afla¤›da oldu¤u gibi iki taraf›na da ok iflareti konur.
Do¤rular küçük harfler ile veya iki noktas› yan yana yaz›larak gösterilir.

A B
d veya
d do¤rusu AB do¤rusu

Bir A noktas› d do¤rusu üzerinde ise A ∈ d, de¤il ise A ∉ d ile gösterilir.

B
A∈d
d
B∉d
A
Yukar›daki flekilde A noktas› do¤ru üzerindedir. Fakat B noktas› do¤ru üzerinde de¤ildir.

1
 Düzlem
Tan›ms›z kabul edilen ve noktalar kümesi olan bir di¤er terim de düzlemdir. Bir gölün veya bir
masan›n yüzeyi bize düzlem hakk›nda bir bilgi verebilir. Düzlemin her yönde s›n›rs›z noktalar
kümesinden olufltu¤u kabul edilir ve büyük harflerle adland›r›l›r.
B

A∈P
A
B∉P

P düzlemi
Yukar›daki flekilde A noktas› düzlemin üzerinde, B noktas› düzlemin d›fl›ndad›r.

Uzay
Tan›m : Bütün noktalar›n oluflturdu¤u en genifl kümeye uzay denir.
Aksiyom : Farkl› iki noktadan bir ve yaln›z bir do¤ru geçer.
A B
d
A, B farkl› noktalar ve A ∈ d, B ∈ d olacak flekilde bir tek d do¤rusu (AB do¤rusu) vard›r.
Bir duvara çak›lan iki çivinin uçlar›na ancak bir gergin ip ba¤layabilirsiniz. Ayn› çivilerin uçlar›na
ba¤lanacak birden fazla gergin ip çak›fl›k olur. Bu size iki noktadan yaln›z bir do¤ru geçti¤ine örnektir.
Defterinize kaleminizle farkl› iki nokta iflaretleyiniz ve bu noktalar› cetvel yard›m›yla birlefltirin. Bu
noktalardan geçen baflka bir do¤ru çizebilir misiniz?

Tan›m : Bir noktalar kümesinin bütün elemanlar› ayn› do¤ru üzerinde ise bu noktalara
do¤rusald›r (do¤rudafl noktalar) denir.
A B C D
d
A, B, C, D ∈ d oldu¤undan A, B, C ve D noktalar› do¤rusald›r.

Örnek : Dört farkl› noktadan en az ve en çok kaç farkl› do¤ru geçer? fiekil çizerek görelim:
d2 d3 d3 d4
d1 d2
A A
A B C D
d d5
d1
d4 d6
B C D B D
C
I II III

Yukar›daki flekillerde görüldü¤ü gibi üç durum vard›r.

I. Noktalar›n hepsi do¤rusal ise bir do¤ru geçer (d do¤rusu).
II. Noktalardan herhangi üçü do¤rusal ise 4 do¤ru geçer (d1, d2, d3 ve d4 do¤rular›).
III. Herhangi üçü do¤rusal de¤ilse 6 do¤ru geçer (d1, d2, d3, d4, d5 ve d6 do¤rular›).
O hâlde, dört farkl› noktadan en az 1, en çok 6 do¤ru geçer.
Bu durumda; a. Farkl› 4 noktadan hepsi do¤rusal ise verilen noktalardan en az bir do¤ru
geçer.
b. Farkl› 4 noktadan herhangi üçü do¤rusal de¤ilse; her farkl› iki noktadan bir
n(n – 1)
do¤ru geçece¤inden, en çok n eleman›n ikili kombinasyondan C(n, 2) =
2
kadar farkl› do¤ru geçer.
2
 Tan›m : Noktalar kümesinin bütün elemanlar› ayn› düzlemin üzerinde ise bu noktalara
düzlemseldir denir.
P
A
B
A, B, C, D ∈ P oldu¤undan bu noktalar düzlemseldir.
C D

Tan›m : Düzlemde bir noktadan sonsuz do¤ru geçer. Bu do¤rular kümesine düzlemsel do¤ru
demeti denir.
d2 P
d1 d1, d2, d3, d4 ⊂ P
d3
A d1 ∩ d2 ∩ d3 ∩ d4 = {A}
d4
d1, d2, d3, d4 do¤rular› düzlemsel do¤ru
demetidir.

Tan›m : Uzayda bir noktadan sonsuz do¤ru geçer. Bu do¤rular kümesine uzaysal do¤ru
demeti denir.
d2
d1
d3
A d1 ∩ d2 ∩ d3 ∩ d4 = {A}
d4

A noktas›ndan geçen uzaysal do¤ru demeti

SAYI DO⁄RUSU (EKSEN‹) VE B‹R NOKTANIN KOORD‹NATI

Aksiyom : Bir do¤runun noktalar› ile reel say›lar aras›nda öyle bir eflleme yap›lmal› ki;
1. Do¤runun her noktas›na bir ve yaln›z bir reel say› karfl›l›k gelir.
2. Her reel say›ya do¤runun bir ve yaln›z bir noktas› karfl›l›k gelir.
Bu aksiyoma cetvel aksiyomu diyoruz.

Tan›m : Cetvel aksiyomu ile belirtilen flartlarda reel say›larla bire bir efllenmifl do¤rulara
say› do¤rusu veya say› ekseni denir.
Say› do¤rusu üzerinde bir nokta ile efllenen reel say›ya bu noktan›n koordinat› denir.
Say› do¤rusu üzerindeki P noktas›n›n efllendi¤i reel say› a ise bu say› P noktas›n›n
koordinat›d›r ve P(a) fleklinde gösterilir. Koordinat› 0 olan noktaya bafllang›ç noktas› denir.

.... D´ C´ B´ A´ O A B P C D ....
d
.... –4 –3 –2 –1 0 1 2 a 3 4 ....

d say› do¤rusu üzerinde O noktas› bafllang›ç noktas›d›r. O(0) yaz›l›r. C noktas›n›n koordinat› 3
oldu¤undan C(3), P noktas›n›n koordinat› a oldu¤undan P(a) yaz›l›r. Bu ayn› zamanda koordinat› a
olan noktan›n P harfiyle adland›r›ld›¤›n› ifade eder.

‹ki Nokta Aras›ndaki Uzakl›k

Aksiyom (Uzakl›k Aksiyomu) : Birbirinden farkl› herhangi iki nokta aras›ndaki uzakl›¤a bir tek
pozitif reel say› karfl›l›k gelir.
Tan›m : Uzakl›k aksiyomu ile verilen pozitif reel say›ya iki nokta aras›ndaki uzakl›k denir.
Verilen noktalar A ve B ise bu noktalar aras›ndaki uzakl›k |AB| veya |BA| ile gösterilir. A ve B noktalar›
ayn›, yani A = B ise |AB| = 0 olur.

3
 Aksiyom : Say› do¤rusu üzerinde verilen iki nokta aras›ndaki uzakl›k, bu iki noktan›n
koordinatlar› fark›n›n mutlak de¤erine eflittir.
A(a) ve B(b) noktalar› aras›ndaki uzakl›k: |AB| = |b–a| = |a–b| olur.

Örnek : A(–3) ve B(2) noktalar› aras›ndaki uzakl›¤› bulunuz.

Çözüm :
A O B
d
–3 –2 –1 0 1 2
A(–3) ve B(2) noktalar› aras›ndaki uzakl›k: |AB| = |b–a| = |2–(–3)| = |5| = 5 birim bulunur.

Örnek : A(x) ve B(3) noktalar› için |AB| = 5 ise x in alabilece¤i de¤erleri bulunuz.
Çözüm : |AB| = |3–x| = 5 ⇒ a. 3 – x = 5 ⇒ x = –2
b. 3 – x = –5 ⇒ x = 8 bulunur.

Tan›m (Arada olma) : Bir do¤runun farkl› A, B ve C noktalar› verilsin. |AB| + |BC| = |AC| ise B
noktas› A ile C aras›ndad›r denir.
A B C
d
–2 –1 0 1 2 3
Yukar›daki flekilde; A(–2), B(1) ve C(3) noktalar› verilmifltir.
|AB| = |1–(–2)| = 3, |BC| = |3–1| = 2 ve |AC| = |3–(–2)| = 5 birim olur. 3 + 2 = 5 yani |AB| + |BC| = |AC|
oldu¤undan B noktas›, A ile C aras›ndad›r.

Örnek : Koordinatlar› a, b ve c olan do¤rusal A, B ve C noktalar› veriliyor. a, b, c say›lar›

aras›nda |c–a| + |b–c| = |b–a| eflitli¤i varsa arada olan noktay› bulunuz.

Çözüm: |c–a| + |b–c| = |b–a| ise a < c < b veya b < c < a yaz›labilir ki C noktas› A ile B
aras›nda olur.

Tan›m (Do¤ru parças›) : Bir do¤ru üzerinde al›nan farkl› iki nokta A ve B olsun. A ve B ile
aralar›ndaki bütün noktalar›n kümesine AB do¤ru parças› denir.
AB do¤ru parças› [AB] ile gösterilir. A ve B noktalar›na da [AB] nin uç noktalar› denir.

A C B
C noktas›, A ile B noktalar› aras›nda ise C ∈ [AB] d›r.

Tan›m (Bir do¤ru parças›n›n uzunlu¤u) : Say› do¤rusu üzerinde uç noktalar› A(a) ve B(b)
olan iki nokta verilsin. A ve B noktalar› aras›ndaki uzakl›¤a AB do¤ru parças›n›n uzunlu¤u denir.
[AB] n›n uzunlu¤u, |AB| = |b–a| = |a–b| ile ifade edilir.

Tan›m (Efl do¤ru parçalar›) : Uzunluklar› eflit olan do¤ru parçalar›na efl do¤ru parçalar›
denir.
[AB] ve [CD] efl do¤ru parçalar› ise [AB] ≅ [CD] ile gösterilir ve |AB| = |CD| ⇔ [AB] ≅ [CD] olur.
Bu durumda; her do¤ru parças› kendisine eflittir.

Örnek : A(2), B(–3), C(1) ve D(6) noktalar› veriliyor. [AB] ≅ [CD] oldu¤unu gösteriniz.
Çözüm: |AB| = |–3–2| = |–5| = 5 ve
|CD| = |6–1| = |5| = 5 oldu¤undan |AB| = |CD| dur. Buradan [AB] ≅ [CD] olur.

Örnek : A(–5), B(1), C(x) ve D(11) noktalar› veriliyor. [AB] ≅ [CD] ise x in alabilece¤i de¤erleri
bulunuz.
Çözüm: [AB] ≅ [CD] oldu¤undan |AB| = |CD| dur.
|AB| = |1–(–5)| = |6| = 6 ve |CD| = |11–x| olur.
Buradan |11–x| = 6 ⇒ a. 11–x = –6 ⇒ x = 17 ve
b. 11–x = 6 ⇒ x = 5 bulunur.

4
 Tan›m (Orta nokta) : Bir AB do¤ru parças› verilsin. C ∈ [AB] ve |AC| = |BC| ise C noktas›na
[AB] n›n orta noktas› denir.
A C B

C ∈ [AB] ve |AC| = |BC| ise C noktas› [AB] n›n orta noktas›d›r.

Örnek : Say› do¤rusu üzerinde A(a), B(b) ve C(x) noktalar› verilsin. C noktas› [AB] n›n orta
noktas› ise x de¤erini a ve b cinsinden hesaplay›n›z.
Çözüm: C noktas›, [AB] n›n orta noktas› ise |AC| = |BC| ve a < x < b olur.
a+b
|AC| = |x–a| = x–a ve |CB| = |b–x| = b–x yaz›l›r. Buradan x–a = b–x ⇒ 2x = a+b ⇒ x= olur.
2
Örnek : A(–2), B(b) ve C(3) noktalar› veriliyor. C, [AB] n›n orta noktas› ise b nin de¤erini
bulunuz.
–2 + b
Çözüm : Yukar›daki örnekten 3= ⇒ 6 = –2 + b ⇒ b = 8 bulunur.
2

Örnek : P = {x: |x+1| ≤ 3, x ∈ R} kümesinin elemanlar›n› say› do¤rusu üzerinde gösteriniz.

Çözüm: |x+1| ≤ 3 ⇒ – 3 ≤ x+1 ≤ 3 ⇒ – 4 ≤ x ≤ 2 veya [– 4 , 2] olur.
A B
d
–4 2
Verilen P kümesinin elemanlar› koordinatlar› – 4 ve 2 olan A ve B noktalar› ile bu iki nokta
aras›ndaki bütün noktalar, yani [AB] d›r.

Ifl›n
Tan›m : A ve B bir d do¤rusunun farkl› iki noktas› olsun. AB do¤ru parças› ile B noktas› A ile C
aras›nda kalacak flekilde al›nan bütün C noktalar›n›n kümesine AB ›fl›n› denir ve [AB ile gösterilir.A
noktas›na da ›fl›n›n bafllang›ç noktas› denir.
A B C
d
[AB = [AB] ∪ {C: AB + BC = AC, C ∈ d} olur.

Tan›m (Z›t ›fl›nlar) : E¤er bir A noktas› ayn› do¤ru üzerindeki B ve C noktalar› aras›nda ise [AB
ve [AC na z›t ›fl›nlar denir.
C A B
d
fiekildeki [AB ve [AC z›t ›fl›nlard›r. [AC ∩ [AB = {A} ve [AC ∪ [AB = d dur.

Tan›m (Yar› do¤ru) : Bafllang›ç noktas› hariç bir ›fl›na yar› do¤ru denir.
A B

AB yar› do¤rusu

Örnek : Verilen bir [OX üzerinde |OA| = 1 birim |OB| = 2 birim ve |OC| = 3 birim olacak flekilde
A, B ve C noktalar›n› bulunuz.
Çözüm: |EF| = 1 birim olan [EF] n› alal›m ve [OX n› çizelim.
E F

O A B C X
Pergelin ucunu |EF| = 1 birim olacak flekilde açal›m. Sivri ucunu O noktas›na koyarak bir yay çizelim.
Bu yay›n [OX n› kesti¤i nokta A olur. Pergelin ucunu A noktas›na koyarak çizilen yay›n ›fl›n› kesti¤i
nokta B, B noktas›na koyarak çizilen yay›n ›fl›n› kesti¤i nokta da C olur.
Böylece [OX üzerinde O noktas›ndan 1, 2 ve 3 birim uzakl›ktaki A, B ve C noktalar› bulunmufl olur.

5
 UYGULAMALAR
Örnek : Uç noktalar› A(–3), B(1) olan [AB] veriliyor. [AB] n›n orta noktas›n›n koordinat›n›
bulunuz.
Çözüm:
A(–3) C(x) B(1)

[AB] n›n orta noktas› C(x) olsun. |AC| = |BC| ⇒ |x – (–3)| = |1 – x| ⇒ x+3 = 1–x ⇒ 2x = –2 ⇒ x = –1
olur. Say› do¤rusu üzerinde koordinat› –1 olan sadece bir nokta vard›r. Böylece [AB] n›n bir ve yaln›z
bir tane orta noktas› oldu¤u görülür.

Örnek : A = {x : x > 3, x ∈ R} kümesinin elemanlar›n› say› do¤rusu üzerinde gösteriniz.

Çözüm: A B
d
3

A kümesinin elemanlar›, flekilde görüldü¤ü gibi AB yar› do¤rusudur. Baflka bir deyiflle d do¤rusunun A
noktas›n›n sa¤›nda kalan bütün noktalar›d›r.

Örnek : A B C
d
Yukar›daki flekle göre; a. [BC] ∩ [BA
b. [BC] ∩ [CA
c. [AB] ∪ [BC
d. [AC ∩ [BA ifadelerinin eflitlerini bulunuz.
Çözüm: a. [BC] ∩ [BA = {B}
b. [BC] ∩ [CA = [BC]
c. [AB] ∪ [BC = [AC = [AB
d. [AC ∩ [BA = [AB] olur.

Örnek : P = {x : |x–1| ≥ 2, x ∈ R} kümesinin elemanlar›n› say› do¤rusu üzerinde gösteriniz.

Çözüm: |x–1| ≥ 2 ⇒ a. x–1 ≥ 2 ⇒ x ≥ 3 ve
b. –(x–1) ≥ 2 ⇒ x–1 ≤ –2 ⇒ x ≤ –1 olur.

D A B C
d
–1 3
P kümesi, [AD ∪ [BC = (–∞, –1] ∪ [3, +∞) olur.

Örnek : A = {x : x ≤ 3, x ∈ R} ve B = {x : x ≥ 1, x ∈ R} kümeleri veriliyor. A ∩ B kümesinin

elemanlar›n› say› do¤rusu üzerinde gösteriniz.
Çözüm: P Q
1 3

A = [QP = (–∞, 3] ve B = [PQ = [1, +∞) d›r.

Buradan A ∩ B = [PQ] = (–∞, 3] ∩ [1, +∞) = [1, 3] bulunur.

Örnek : Koordinatlar› A(2), B(10) ve C(x) noktalar› verilsin. |x–2| + |x–10| ifadesinin en küçük
de¤erini bulunuz.
Çözüm: A C B
2 x 10

fiekilden; |AC| = |x–2| ve |CB| = |x–10| oldu¤u görülür. |x–2| + |x–10| toplam›n›n en küçük olmas› için C
noktas› A ile B aras›nda olmal›d›r.
Yani, x koordinat› 2 < x < 10 flart›n› sa¤lamal›d›r. ‹fadenin en küçük de¤eri;
2 < x < 10 ⇒ |x–2| + |x–10| = x–2–x+10 = –2+10 = 8 olur.

6
 ALIfiTIRMALAR
1. Befl farkl› noktadan en az ve en çok kaç farkl› do¤ru geçer? fiekil çizerek gösteriniz.
2. Bir çember üzerinde bulunan 10 nokta veriliyor.
a. Bu noktalardan kaç farkl› do¤ru geçer?
b. Bu noktalardan birisi A oldu¤una göre A dan geçen kaç farkl› do¤ru vard›r?

3. 4 ü bir d do¤rusu üzerinde, bunlar›n d›fl›nda herhangi üçü do¤rusal olmayan 9 nokta veriliyor. Bu
noktalardan kaç farkl› do¤ru geçer?
4. 3 ü bir d do¤rusu üzerinde, 4 ü farkl› bir t do¤rusu üzerinde bulunan 7 nokta veriliyor. Bu
noktalardan kaç farkl› do¤ru geçer?
5. A noktas› ortak olan, iki farkl› do¤ru veriliyor. A d›fl›nda bu do¤rular›n birisi üzerinde 4, di¤eri
üzerinde 3 nokta al›n›yor. Bu noktalardan geçen kaç farkl› do¤ru vard›r?
6. Bir d do¤rusu üzerinde 4, bir t do¤rusu üzerinde 3 nokta ile bu do¤rular üzerinde bulunmayan 3
nokta daha veriliyor. Bu noktalardan en az ve en çok kaç do¤ru geçer?

7. Afla¤›da koordinatlar› verilen noktalar aras›ndaki uzakl›klar› bulunuz.

a. A(–3), B(7) b. C(–9), D(–11) c. E(2), F(13)
2 1
d. F( ), G(– ) e. K(–2 2), L( 2) f. M(0,3), N(–1,5)
3 2
8. A(–5) ve B(b) noktalar› aras›ndaki uzakl›k 4 birim ise b nin alaca¤› de¤erleri bulunuz.
9. x ∈ R olmak üzere afla¤›daki önermelerin çözüm kümelerini bularak say› do¤rusu üzerinde
geometrik yorum yap›n›z.
a. |x–1| = 2 b. |2x +1| ≤ 5 c. |x+2| < 3 d. |x –7| ≥ 2 e. |3 – 2x| > 4 f. 2 ≤ |3x+4| ≤ 10

10. A = {x : |x–1| ≤ 2, x ∈ R} ve B = {x : 2 ≤ x < 4, x ∈ R} kümeleri veriliyor. A ve B kümelerini ayn›

say› do¤rusu üzerinde göstererek afla¤›daki kümeleri bulunuz.
a. A ∩ B b. A ∪ B c. A´ d. A–B e. B ∩ A´

11. A(–1), B(3), C(x) ve D(y) noktalar› veriliyor. C noktas› [AB] n›n ve B noktas› da [CD] n›n orta
noktas› oldu¤una göre, C ile D noktalar› aras›ndaki uzakl›¤› bulunuz.

12. A(–2), B(2a–1), C(3) ve D(a) noktalar› veriliyor. [AB] ≅ [CD] ise a n›n alaca¤› de¤erleri bulunuz.

13. A(a), B(b) ve C(x) noktalar› veriliyor. (a<b) C ∈ [AB] ve |CA| = k.|CB| oldu¤una göre, x de¤erini a
ve b cinsinden bulunuz.

14. A(a), B(b) ve C(x) noktalar› veriliyor. (a<b) C ∈ [AB] ve |CA| = k.|CB| oldu¤una göre;
a. k < 1 için
b. k > 1 için x de¤erini a ve b cinsinden hesaplay›n›z.
BA 2
15. A(–5), B(x) ve C(9) noktalar› veriliyor. B ∈ [AC] ve = oldu¤una göre x in de¤erini bulunuz.
BC 5
CA 5
16. A(–7), B(9) ve C(y) noktalar› veriliyor. C ∉ [AB] ve = oldu¤una göre y nin de¤erini
BC 3
bulunuz.
CA 3
17. A(–1), B(9) ve C(x) noktalar› veriliyor. = eflitli¤ini sa¤layan C noktalar› aras›ndaki uzakl›¤›
BC 2
bulunuz.
18. A(–3), B(x) ve C(11) noktalar› veriliyor. |AB| + |BC| toplam›n›n en küçük de¤erini bulunuz.
AC
19. A(3), B(x) ve C(15) noktalar› veriliyor. kesrinin alabilece¤i en büyük de¤eri bulunuz.
AB + BC

7
 NOKTA, DO⁄RU VE DÜZLEM ARASINDAK‹ ‹L‹fiK‹LER
Aksiyom: 1. Her düzlemin do¤rusal olmayan en az üç noktas› vard›r.
2. Uzay›n düzlemsel olmayan en az dört noktas› vard›r.

D
P P
A B A B

C C

A, B, C ∈ P ve C ∉ AB A, B, C ∈ P fakat D ∉ P

Uzayda do¤rusal olmayan farkl› üç noktadan bir ve yaln›z bir düzlem geçer.

Aksiyom: Bir do¤runun farkl› iki noktas› bir düzleme ait ise o do¤ru düzlemin içindedir. Baflka
bir deyiflle bir do¤ru ile düzlemin iki noktas› ortak ise do¤runun bütün noktalar› düzlemin de
noktalar›d›r.
P
B
A, B ∈ P ⇒ AB ⊂ P
A d⊂P
d

Tan›m : Bir do¤ru ile düzlemin hiçbir ortak noktas› yok ise do¤ru düzleme paraleldir.
d ∩ P = Ø ⇔ d // P olur.
d

Teorem : Bir do¤ru içinde bulunmad›¤› bir düzlemi en çok bir noktada keser.

A d ∩ P = {A} ⇒ d do¤rusu P düzlemini A noktas›nda keser.

‹spat : d ⊄ P olsun.
1. durum : d ∩ P ≠ Ø ise,
d do¤rusu ile P düzleminin A noktas›ndan baflka B gibi bir ortak noktas› daha olsun. Aksiyoma
göre d do¤rusu P düzleminin içinde olur. Yani d ⊂ P olur ki verilene ayk›r›d›r.
2. durum : d ∩ P = Ø ise d // P olur ki do¤ru düzlem ile kesiflmez.
O hâlde d do¤rusu içinde bulunmad›¤› düzlemi en çok bir noktada keser.

8
 DÜZLEMDE ‹K‹ DO⁄RUNUN B‹RB‹RLER‹NE GÖRE DURUMLARI
Tan›m (Paralel do¤rular) : Bir düzlem içinde ortak noktas› olmayan iki do¤ru birbirine
paraleldir. d ve  do¤rular› paralel ise d //  ile gösterilir.
P
d
d,  ⊂ P ve d ∩  = Ø ⇔ d //  dir.


Aksiyom (Paralellik aksiyomu) : Düzlemde bir do¤ruya d›fl›ndaki bir noktadan en çok bir
paralel do¤ru çizilebilir.
A P
d
P düzleminde A noktas›ndan geçen ve 
 do¤rusuna paralel bir tane d do¤rusu vard›r.

Tan›m (Kesiflen do¤rular) : ‹ki do¤runun bir tek ortak noktas› varsa bu iki do¤ru bir noktada
kesifliyor denir.
P
d
A
d ∩  = {A} olur.

n, r ∈ N ve r ≤ n olmak üzere n eleman›n r li kombinasyonlar› say›s›,
n! n(n – 1)
C(n, r) = olup bir düzlem içindeki n farkl› do¤ru en fazla C(n,2) = farkl› noktada
( )
n – r ! . r! 2
kesiflir.
Örnek : Bir düzlem içindeki 10 farkl› do¤ru;
a. En az kaç noktada kesiflir?
b. En çok kaç farkl› noktada kesiflir?
Çözüm: a. Do¤rular›n hepsi birbirine paralel ise do¤rular kesiflmez. Yani ortak noktalar› yok
tur. En az “0” noktada kesiflirler.
b. ‹kifler ikifler farkl› noktalarda kesifliyorlarsa iki do¤ru bir noktada kesiflece¤inden
10! 10 . 9 . 8!
en fazla C(10, 2) = = = 45 noktada kesiflir.
(10 – 2)! . 2! 8! . 2 .1

Örnek : Düzlemde herhangi üçü do¤rusal olmayan en az kaç nokta, 10 farkl› do¤ru belirtir?
Çözüm: Farkl› iki nokta bir do¤ru belirtece¤inden, nokta say›s› n ise
n! n(n – 1)
C(n, 2) = 10 ⇒ = 10 ⇒ = 10 ⇒ n2 – n – 20 = 0 ⇒ (n + 4)(n – 5) = 0 ⇒ n = 5 bulunur.
(n – 2)! . 2! 2
Örnek : Bir düzlemde 3 ü bir A noktas›ndan, 4 ü farkl› bir B noktas›ndan geçen 7 do¤ru
veriliyor. Bu do¤rular;
a. En az kaç noktada kesiflir?
b. En çok kaç noktada kesiflir?
Çözüm: a. Bu do¤rular›n en az noktada kesiflmesi için A ve B noktalar›ndan geçen 3 do¤ru
ikifler ikifler paralel olmal›d›r. A dan geçen her do¤ru B den geçen 3 do¤ruyla kesiflece¤inden, A ve B
d›fl›nda 3.3 = 9 noktada kesiflir. A ve B yi dahil edersek toplam 9+2 = 11 noktada kesiflirler.
b. Bu do¤rular›n en fazla noktada kesiflmesi için A ve B noktalar›ndan geçen
do¤rular ikifler ikifler kesiflmelidir. Bu noktalardan geçen do¤rular A ve B noktalar› d›fl›nda 3.4 = 12
noktada kesiflir. A ve B yi dahil edersek toplam 12+2 = 14 noktada kesiflirler.
Bu durumlar› uygun flekiller çizerek siz gerçekleyiniz.

9
 Tan›m (Çak›fl›k do¤rular) : ‹ki do¤runun farkl› iki noktas› ortak ise bu do¤rulara çak›fl›k
do¤rular denir.
P
A B
l d
A, B ∈ d ve A, B ∈ l ise d = l dir.

Tan›m (Ayk›r› do¤rular) : Farkl› düzlemlerde bulunan ve kesiflmeyen iki do¤ruya ayk›r›
do¤rular denir.
H G
d1
E F

D C
d2

A B

Yukar›daki dikdörtgenler prizmas›n›n EFGH yüzeyi üzerindeki d1 do¤rusu ile ABCD yüzeyi
üzerindeki d2 do¤rusu ayn› düzlemde de¤ildir. Bu do¤rular, kesiflmedi¤inden (d1 ∩ d2 = Ø) ayk›r›
do¤rulard›r.

Aksiyom: Herhangi üç noktadan bir düzlem geçer. Do¤rusal olmayan üç noktadan bir ve
yaln›z bir düzlem geçer.
P
A
B C
A ∉ [BC] ve A, B, C ∈ P ise P tektir.

A, B ve C noktalar› do¤rusal de¤ilse, bu noktalardan geçen bir tek P düzlemi vard›r.

S›n›f›n›zda yaz› tahtas›n›n bulundu¤u duvar›n üç köflesinden yaln›z bu duvar düzlemi geçer. Sabit iki
ayak üzerine bir masa tablas›n› niçin kolayca koyamazs›n›z? Masalar›n veya taburelerin neden en az
üç ayakl› oldu¤unu düflündünüz mü?

Teorem : Bir do¤ru ile d›fl›ndaki bir noktadan yaln›z bir düzlem geçer.
P ‹spat : A ∉ d olacak flekilde bir d do¤rusu ile A noktas› verilsin. A
A
d›fl›nda d do¤rusu üzerinde B ve C gibi farkl› iki nokta daha alal›m.
B C Aksiyom gere¤ince do¤rusal olmayan A, B ve C noktalar›ndan bir
d
tek P düzlemi geçer.

Teorem : Kesiflen iki do¤rudan bir ve yaln›z bir düzlem geçer.

d P
‹spat : d ∩ l = {A} olsun. l do¤rusu üzerinde A dan farkl› bir nokta
l B olsun. d do¤rusu ile d›fl›ndaki B noktas›ndan bir önceki teorem
A B gere¤i bir tek P düzlemi geçer.

Teorem : Paralel iki do¤ru bir tek düzlem belirtir.

P
d1
Bu teoremin ispat›n› da siz yap›n›z.
d2

10
 Örnek : Uzayda 5 elemanl› bir do¤ru demeti ile 4 nokta veriliyor. Bu do¤rular ile noktalar en
fazla kaç düzlem belirtir?
Çözüm: Kesiflen iki do¤ru bir düzlem belirtti¤inden 5 do¤ru, en fazla C(5, 2) = 10, do¤rusal
olmayan üç nokta bir düzlem belirtti¤inden 4 nokta, en fazla C(4, 3) = 4 ve bir do¤ru ile d›fl›ndaki bir
nokta bir düzlem belirtti¤inden 5 do¤ru ile 4 nokta, en fazla 4.5 = 20 düzlem belirtir. O hâlde verilen
do¤ru ve noktalar en fazla, 10 + 4 + 20 = 34 düzlem belirtir.

‹K‹ DÜZLEM‹N B‹RB‹RLER‹NE GÖRE DURUMLARI

Tan›m (Paralel düzlemler) : ‹ki düzlemin ortak hiçbir noktas› yoksa bu düzlemlere paralel
düzlemler denir.
P

P ∩ Q = Ø ⇔ P // Q dur.
Q

Aksiyom: Farkl› iki düzlemin bir ortak noktas› varsa, düzlemler bu noktadan geçen bir do¤ru
boyunca kesiflirler.
Yukar›daki aksiyomda belirtilen do¤ruya bu iki düzlemin ara kesiti denir.
P

d
A Q
P ∩ Q = d olur.

Tan›m : Do¤rusal olmayan farkl› üç noktas› ortak olan iki düzleme çak›fl›k düzlemler denir.
P
Q A, B, C ∈ P ve A, B, C ∈ Q ⇒ P = Q olur.
A B
P ve Q çak›fl›k düzlemlerdir.
C

Konveks (D›flbükey) ve Konkav (‹çbükey) Kümeler

Tan›m : Bir P noktalar kümesinin herhangi iki farkl› eleman› E ve F olsun. [EF] n›n bütün
noktalar› P kümesinin içinde kal›yorsa bu kümeye konveks (d›flbükey), baz› noktalar› d›fl›nda
kal›yorsa bu kümeye de konkav (içbükey) küme denir.
D D
P
A
E F B
C E F
P
B A C

ABCD dörtgeninin iç bölgesi konveks kümedir. ABCD dörtgeninin iç bölgesi konkav kümedir.

Örnek : 6 farkl› düzlemin ara kesiti en çok kaç do¤ru olur?

6! 6.5.4!
Çözüm: ‹ki farkl› düzlemin ara kesiti en çok bir do¤ru olaca¤›ndan; C(6,2) = = = 15
2!.4! 2.4!
do¤ru olur.
Örnek : 3 farkl› düzlem uzay› en az ve en çok kaç k›sma ay›r›r?
Çözüm: a. Düzlemlerin hepsi birbirine paralel ise uzay› en az 3 + 1 = 4 k›sma ay›r›r.
b. Düzlemlerin ara kesitleri farkl› ise uzay› en çok 8 k›sma ay›r›r.

11
 ALIfiTIRMALAR
A B C D
1.
fiekilden yararlanarak afla¤›da noktal› yerlere uygun olan ifadeleri yaz›n›z.
a. [AC] ∩ [BD] = .............. b. [AB ∪ [BC = .............. c. [CA ∩ [BD = ..............
d. [AC] ∪ [BD] = .............. e. [AB ∪ [BD = .............. f. [BA ∩ [CD = ..............

2. Düzlemde 5 farkl› do¤ru en az ve en çok kaç noktada kesiflir?

3. Bir düzlemde 5 i bir A noktas›ndan geçen, bunlar d›fl›nda 4 ü birbirine paralel olan 9 do¤ru en az
ve en çok kaç farkl› noktada kesiflir?
4. Bir düzlemde 4 ü bir A noktas›ndan geçen 8 farkl› do¤ru veriliyor. Bu do¤rular en az ve en çok
kaç farkl› noktada kesiflir?
5. Bir düzlemde 4 ü birbirine ve bunlardan farkl› 5 i de birbirine paralel olan 9 do¤ru veriliyor. Bu
do¤rular kaç farkl› noktada kesiflir?
6. Uzayda 11 farkl› do¤ru en çok kaç düzlem belirtir?
7. Herhangi üçü do¤rusal olmayan 15 nokta veriliyor.
a. Bu noktalardan kaç farkl› do¤ru geçer?
b. Bu noktalardan kaç farkl› düzlem geçer?

8. Uzayda 4 ü bir d do¤rusu üzerinde, bunlar›n d›fl›nda herhangi üçü do¤rusal olmayan 9 nokta
veriliyor.
a. Bu noktalardan kaç farkl› düzlem geçer?
b. En az bir noktas› d do¤rusu üzerinde bulunan ve bu noktalardan geçen kaç düzlem vard›r?

9. Bir düzlemde 7 farkl› do¤ru düzlemi en az ve en çok kaç farkl› bölgeye ay›r›r?
10. Uzayda 13 farkl› düzlem en çok kaç farkl› do¤ru belirtir?

11. n farkl› do¤ru, bir düzlemi en çok 46 bölgeye ay›r›yor.

a. n say›s› kaçt›r?
b. Bu n do¤ru en çok kaç farkl› noktada kesiflir?

12. Uzayda en az kaç nokta 56 farkl› düzlem belirtir?

13. Uzayda herhangi üçü düzlemsel olmayan 5 paralel do¤ru ile bu do¤rular üzerinde olmayan 3
nokta veriliyor. Bu do¤rular ve noktalar en fazla kaç düzlem belirtir?
14. Uzayda bir A noktas›nda kesiflen 8 do¤ru en az ve en çok kaç düzlem belirtir?
15. Uzayda 3 ü bir A noktas›ndan, 2 si bir B noktas›ndan geçen 5 do¤ru en fazla kaç düzlem belirtir?
16. Bir E düzlemi ile d ve k do¤rular› için:
a. d ∩ E = {A}
b. k ⊂ E
c. A ∉ k önermeleri veriliyor. d ve k do¤rular› hakk›nda ne söyleyebilirsiniz?
17. Afla¤›da verilenlerden hangileri daima bir tek düzlem belirtir?
a. Farkl› üç nokta b. Do¤rusal olmayan üç nokta c. Kesiflen iki do¤ru
d. Farkl› iki do¤ru e. Paralel iki do¤ru f. Bir do¤ru ve d›fl›ndaki bir nokta
18. E ve F düzlemleri ile A ve B noktalar› için: E ≠ F, A, B ∈ E ve A, B ∈ F önermeleri veriliyor. AB
do¤rusu hakk›nda ne söyleyebilirsiniz? Bu sonuç hangi aksiyomla ilgilidir?
19. Bir E düzlemi uzay› P ve R yar› uzaylar›na ay›r›yor. P içinde A ve R içinde B noktas› al›n›yor. AB
do¤rusu E düzlemini keser mi?
20. Farkl› dört düzlem uzay› en az ve en çok kaç k›sma böler?
21. fiekilde düzlemsel olmayan A, B, C ve D noktalar› verilmifltir.
D
a. Bu noktalardan geçen kaç do¤ru vard›r?
b. Bu noktalardan kaç düzlem geçer?
c. Birbirini kesmeyen düzlemler var m›d›r?
d. Düzlemlerin ara kesitlerini yaz›n›z. C B
A

12
 AÇILAR
AÇILARLA ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR
Tan›m : Bafllang›ç noktalar› ayn› olan iki ›fl›n›n birleflimine aç› denir. Bafllang›ç noktas›na
aç›n›n köflesi, ›fl›nlara da aç›n›n kenarlar› denir.

[AB ∪ [AC = BéAC = CéAB = ëA

A noktas› aç›n›n köflesi
[AB ve [AC ›fl›nlar›na aç›n›n kenarlar›

A
B

[AB ve [AC ›fl›nlar›n›n birlefliminden oluflan aç›, köfle ortada olmak üzere BéAC, CéAB veya ëA fleklinde
gösterilir.

Yönlü Aç›lar
Tan›m : Bir aç›n›n kenarlar›ndan birisi bafllang›ç, di¤eri bitifl kenar› olarak düflünüldü¤ünde;
saatin dönme yönü negatif, tersi pozitif yön olarak kabul edilir. Böyle aç›lara yönlü aç›lar denir.
C C

A A –
B B
[AB bafllang›ç kenar› ve [AC bitifl kenar› ise [AC bafllang›ç kenar› ve [AB bitifl kenar› ise
BéAC pozitif yönlü aç›d›r. CéAB negatif yönlü aç›d›r.

Aç›n›n ‹ç ve D›fl Bölgesi

Tan›m : Bir P düzleminde ABC aç›s› verilsin. [BA ›fl›n›n›n C noktas› taraf›nda kalan yar›
düzlemi ile [BC ›fl›n›n›n A noktas› taraf›nda kalan yar› düzleminin kesiflimine ABC aç›s›n›n iç bölgesi,
aç›n›n bulundu¤u düzlemin; aç› ve iç bölgesine ait olmayan noktalar kümesine de aç›n›n d›fl bölgesi
denir.
A P A P
D›fl
bölge F
‹ç bölge
E

B C B K C

E noktas› aç›n›n iç bölgesinde ve F noktas› aç›n›n d›fl bölgesindedir. K noktas› da aç›n›n

üzerindedir.

AÇILARIN ÖLÇÜLMES‹
Aç›lar çeflitli ölçü birimleriyle ölçülmektedir. Bu ölçü birimleri; derece, radyan ve gradd›r. Biz
sadece derece ölçü birimini kullanaca¤›z. Di¤er ölçü birimlerini matematik dersinde, trigonometri
konusunda ayr›nt›lar› ile ö¤reneceksiniz.

13
 Tan›m : Bir çember yay›n›n 360 efl parças›ndan birini gören merkez aç›n›n ölçüsüne
bir derece denir. Bir derece 1° ile gösterilir.
1°
A O noktas› çemberin merkezi ve |OA| = |OB| = r olsun.
O 2.π.r
B |AïB| = ⇒ m(AéOB) = 1° dir.
360

Aç›lar iletki (aç›ölçer) yard›m›yla ölçülür.

1 1
Bir derecenin ›na bir dakika, bir dakikan›n ›na da bir saniye denir. Bir dakikal›k aç› 1´ ve
60 60
bir saniyelik aç› da 1˝ ile gösterilir.

1° = 60′
 oldu¤undan, 1° = 60´ = 3600˝ dir.
1´= 60′′ 
Aksiyom (Aç› ölçme aksiyomu) : Her aç›ya 0 ile 180 aras›nda bir reel say› karfl›l›k gelir.

Tan›m : Yukar›daki aksiyoma göre bir aç›ya karfl›l›k gelen reel say›ya bu aç›n›n derece olarak
ölçüsü denir.
Bir ABC aç›s›n›n ölçüsü m(AéBC) veya s(AéBC) ile gösterilir.
A

m(AéBC) = α ve 0° < α < 180° dir.

α

B C

Tan›m : Ölçüleri eflit olan aç›lara, efl aç›lar denir ve efl aç›lar “≅” iflaretiyle gösterilir.
A D

m(AéBC) = m(DéEF) = α ⇔ AéBC ≅ DéEF dir.

α α

B C E F

Tan›m (Komflu aç›lar) : Birer kenar› ve bir köflesi ortak, iç bölgeleri ayr›k iki aç›ya komflu
aç›lar denir.
C
B fiekilde; AéOB ∩ CéOB = [OB oldu¤undan
α AéOB ve CéOB komflu aç›lard›r.
β
m(AéOB) + m(CéOB) = m(AéOC) fleklinde yaz›l›r.
O A

Tan›m (Do¤rusal çift) : Ortak olmayan kenarlar› z›t ›fl›nlar olan komflu iki aç›ya do¤rusal çift
oluflturuyor denir.
B

fiekilde; C, O ve A noktalar› do¤rusal oldu¤undan

α
β AéOB ve CéOB aç›lar› do¤rusal çift olufltururlar.
C O A

14
 AÇI ÇEfi‹TLER‹
Tan›m (Dik aç›) : Ölçüsü 90° olan aç›ya dik aç› denir.
Do¤rusal çift oluflturan iki aç›n›n ölçüleri eflit ise bu aç›lardan her biri dik aç›d›r.

B
A, O ve C noktalar› do¤rusal ve
(AéOB) ≅ (BéOC) ⇔m(AéOB) = m(BéOC) = 90° dir.
•
C O A

Tan›m (Dar aç›) : Ölçüsü 0° ile 90° aras›nda olan aç›ya dar aç› denir.
C

m(AéBC) = α ve 0° < α < 90° ise AéBC dar aç›d›r.

α

B A

Tan›m (Genifl aç›) : Ölçüsü 90° ile 180° aras›nda olan aç›ya genifl aç› denir.
C

m(AéBC) = α ve 90° < α < 180° ise AéBC genifl aç›d›r.

α

B A

12 12 12

9 3 9 3 9 3

6 6 6
Saat 3 te akrep ile yelkovan›n Saat 2 de akrep ile yelkovan›n Saat 5 te akrep ile yelkovan›n
oluflturdu¤u aç› dik aç›d›r. oluflturdu¤u aç› dar aç›d›r. oluflturdu¤u aç› genifl aç›d›r.
Aç› ölçüsü 60° dir Aç› ölçüsü 150° dir

Bunlar›n d›fl›nda hangi saat bafllar›nda akrep ve yelkovan›n oluflturdu¤u aç›lar dik, dar ya da
genifl aç›d›r? Saat 2 ve 4 teki akrep ile yelkovan›n oluflturdu¤u aç›lar›n ölçüleri kaçar derecedir? Saat
4 ü 5 dakika geçe akrep ile yelkovan›n oluflturdu¤u aç›n›n ölçüsünü hesaplayabilir misiniz?

Tan›m (Do¤ru aç›) : Z›t iki ›fl›n›n oluflturdu¤u aç›ya do¤ru aç› denir ve ölçüsü 180° dir.

180° A, O ve B noktalar› do¤rusal oldu¤undan,

[OA ve [OB z›t ›fl›nlard›r. O hâlde AOB aç›s› do¤ru aç›d›r.
B O A
Yani; m(AéOB) = 180° dir.

Tan›m : Kenarlar› çak›fl›k olan aç›ya s›f›r derecelik aç› denir.

O A B
[OA = [OB ise m(AéOB) = 0° olur.

15
 Tan›m : [OB, O noktas› etraf›nda pozitif yönde 360° döndürülerek [OA ile çak›flt›r›l›rsa bir tam
aç› oluflur.

O A B m(AéOB) = 360° olur.

12 12 12

9 3 9 3 9 3

6 6 6
Saat 6 da akrep ile yelkovan›n Saat 12 de akrep ile Akrebi sabit bir saatin
oluflturdu¤u aç› do¤ru aç›d›r. yelkovan›n oluflturdu¤u aç› yelkovan›n›n bir tam dönüflü
s›f›r derecelik aç›d›r. tam aç› oluflturur.
‹ki Do¤runun Dikli¤i
‹ki do¤ru, do¤ru parças› veya ›fl›n kesifltiklerinde, dik aç› oluflturursa bu do¤rular, do¤ru
parçalar› veya ›fl›nlar diktir denir.
d D d
D

k
A A O B A O B A O B

C C
d⊥k [AB] ⊥ [CD] [AB ⊥ [CD [AB] ⊥ d

Tümler Aç›lar
Tan›m : Ölçüleri toplam› 90° olan iki aç›ya tümler aç›lar, bu aç›lardan her birine di¤erinin
tümleyeni denir.
A D
m(AéBC) + m(DéEF) = α + β = 90° ise

α β
AéBC ve DéEF tümler aç›lard›r.
B E
C F

Komflu Tümler Aç›lar

Tan›m : Hem komflu hem de tümler olan aç›lara komflu tümler aç›lar denir.

C
B
m(AéOB) + m(BéOC) = α + β = 90° ve AéOB ∩ BéOC = [OB
oldu¤undan AOB ve BOC aç›lar› komflu tümler aç›lard›r.
β
α
O A
Sonuç : 1. Bir aç› ve tümleyeni daima dar aç›lard›r.
2. Efl aç›lar› tümleyen aç›lar da efltir.

Örnek : Tümler iki aç›dan birinin ölçüsü, di¤erinin ölçüsünün 2 kat›ndan 15° fazla oldu¤una
göre bu aç›lar›n ölçülerini bulunuz.
Çözüm: Küçük olan aç›n›n ölçüsü x ise di¤eri 2x + 15° olur.
x + 2x + 15° = 90° ⇒ 3x = 75° ⇒ x = 25° dir. Büyük aç› ise 90° – x = 90° – 25° = 65° bulunur.

16
 Bütünler Aç›lar

Tan›m : Ölçüleri toplam› 180° olan iki aç›ya bütünler aç›lar ve bu aç›lardan her birine
di¤erinin bütünleyeni denir.
F
C m(AéBC) + m(DéEF) = α + β = 180° ise
α AéBC ve DéEF bütünler aç›lard›r.
β
B A E D

Sonuç : Efl aç›lar›n bütünleyenleri de efltir.

Komflu Bütünler Aç›lar

Tan›m : Hem komflu hem de bütünler olan veya do¤rusal çift oluflturan iki aç›ya komflu
bütünler aç›lar denir.

Bütünler aç›lar efl ise her biri dik aç›d›r, efl de¤illerse biri dar, di¤eri genifl aç›d›r.

Örnek : Bütünler aç›lardan birinin ölçüsü, di¤erinin ölçüsünün 4 kat›ndan 20° eksik ise küçük
aç›n›n ölçüsünü bulunuz.

Çözüm: Bütünler aç›lardan küçü¤ünün ölçüsü x ise di¤erinin ölçüsü 4x – 20° olup ölçüleri
toplam› 180° olaca¤›ndan;
x + 4x – 20° = 180° ⇒ 5x = 200° ⇒ x = 40° bulunur.

Ters Aç›lar

Tan›m : Kenarlar› z›t ›fl›nlar olan iki aç›ya ters aç›lar, bunlardan her birine de di¤erinin tersi
denir.

D
[OA ile [OB ve [OC ile [OD z›t ›fl›nlar olduklar›ndan
B O A CéOA ile DéOB ve DéOA ile CéOB ters aç›lard›r.

Ters aç›lar efltir.

Örnek : Yandaki flekilde;

m(BéOC) = 125° oldu¤una göre C
m(AéOC), m(AéOD) ve m(BéOD) kaç derecedir?
125°

Çözüm : m(AéOC) + m(BéOC) = 180° B O A

m(AéOC) + 125° = 180° ⇒ m(AéOC) = 55° dir.

D
m(AéOD) = m(BéOC) = 125°
m(BéOD) = m(AéOC) = 55° olur.

17
 ‹ç Ters, D›fl Ters ve Yöndefl Aç›lar
k
G
F 2
m ve n do¤rular› ve k keseni verilsin. Yandaki flekilde; B 1
3 E
FéBH ile GéAC ve EéBH ile GéAD iç ters aç›lar, 4 n
FéBG ile CéAH ve GéBE ile HéAD d›fl ters aç›lar,
2 C
EéBH ile CéAG ve FéBH ile DéAG karfl› durumlu aç›lard›r. 1 m
A
3
D 4
H

Tan›m : Bir aç› ile o aç›n›n iç tersinin veya d›fl tersinin tersi olan aç›lara da yöndefl aç›lar
denir.
fiekilde; CéAG ile EéBG ve HéAC ile HéBE yöndefl aç›lard›r.
ëA1 ile ëB1

ëA2 ile ëB2 A1 ile ëB3 A4 ile ëB2 ëA1 ile ëB4

ëA3 ile ëB3 A2 ile ëB4 ëA3 ile ëB1 ëA2 ile ëB3

ëA4 ile ëB4

Yöndefl aç›lar ‹ç ters aç›lar D›fl ters aç›lar Karfl› durumlu aç›lar

Aksiyom : Paralel iki do¤ru bir kesenle kesildi¤inde meydana gelen yöndefl aç›lar efltir.
k
2
1
B
d
3 4
d // l ise m(ëA1) = m(ëB1), m(ëA2) = m(ëB2),
2
A 1 m(ëA3) = m(ëB3) ve m(ëA4) = m(ëB4) olur.
l
3
4

Teorem : Paralel iki do¤ru bir kesenle kesildi¤inde meydana gelen iç ters aç›lar efltir.
‹spat : d // l olsun.
k
2
1
1. m(ëB1) = m(ëA1) (yöndefl aç›lar) B
d
3 4
2. m(ëB1) = m(ëB3) (ters aç›lar)
2
1
3. m(ëB3) = m(ëA1) olur. (1 ve 2. den) A
l
3
4

Teorem : Paralel iki do¤ru bir kesenle kesildi¤inde oluflan d›fl ters aç›lar efltir.
‹spat : d // l olsun.
k
2
1
1. m(ëB1) = m(ëA1) (yöndefl aç›lar) B
d
3 4
2. m(ëA1) = m(ëA3) (ters aç›lar)
2
1
3. m(ëB1) = m(ëA3) olur. (1 ve 2. den) A
l
3
4

18
 Örnek : Paralel iki do¤ru bir kesenle kesildi¤inde oluflan karfl› durumlu iki aç›n›n bütünler
aç›lar oldu¤unu gösteriniz.

Çözüm: Karfl› durumlu aç›lardan biri, di¤erinin yöndeflinin komflu bütünleridir. O hâlde verilen
önerme do¤rudur. ( Niçin?)

Sonuç : ‹ki do¤ru bir kesenle kesildi¤inde;

1. Yöndefl aç›lar efl ise do¤rular paraleldir.
2. ‹ç ters aç›lar efl ise do¤rular paraleldir.
3. D›fl ters aç›lar efl ise do¤rular paraleldir.

Teorem : Paralel iki do¤rudan birine dik olan do¤ru di¤erine de diktir. k

Hipotez : d // l ve k ⊥ d ise A d
Hüküm : k ⊥ l olur.

‹spat : 1. k ⊥ d oldu¤undan m(ëA) = 90° B l

2. d // l oldu¤undan m(ëA) = m(ëB) (yöndefl aç›lar)

3. m(ëA) = m(ëB) = 90° (1 ve 2. den)
4. k ⊥ l olur. (3. den)

Teorem : Bir düzlemde ayn› do¤ruya dik olan iki do¤ru paraleldir.
Hipotez : k ⊥ d ve k ⊥ l ise
Hüküm : d // l olur. (Bu teoremin ispat›n› da siz yap›n›z.)

Teorem : Bir do¤ruya d›fl›ndaki bir noktadan bir tek paralel do¤ru çizilebilir.
Hipotez : P ∉ d ise
P
k
Hüküm : P ∈ k ve d // k olacak flekilde en az
bir k do¤rusu vard›r. d

(Bu teoremin ispat›n› da siz yap›n›z.)

KENARLARI PARALEL AÇILAR

Tan›m : Birinin kenarlar› di¤erinin kenarlar›na karfl›l›kl› olarak paralel olan aç›lara kenarlar›
paralel aç›lar denir.
F T V
C K L R
M
N S
E
D
B H Q
A G P

[BA // [ED ve [BC // [EF [HG // [ML ve [HK // [MN [QP // [TV ve [QR // [TS

ABC ile DEF aç›lar› kenarlar› ayn› yönde, GHK ile LMN aç›lar› kenarlar› z›t yönde, PQR ile VTS
aç›lar› kenarlar›ndan biri ayn›, di¤eri z›t yönde paralel aç›lard›r.

19
Teorem : Kenarlar› paralel aç›lar ya efltir ya da bütünlerdir.
a. Kenarlar› ayn› veya z›t yönde paralel ise efltir.
C
C F
K D
E
E
D F
B
B L A
L A

Hipotez : [BC // [EF ve [BA // [ED ise

Hüküm : AéBC ≅ DéEF olur.

‹spat : fiekilde [EF n›n uzant›s› [BA n› L noktas›nda kessin.

1. m(AéBC) = m(AéLF) ([BC // [EF oldu¤undan LE // [BC olur ki yöndefl aç›lar)
2. m(DéEF) = m(AéLF) ([LA // [ED oldu¤undan yöndefl aç›lar)
3. m(AéBC) = m(DéEF) (1 ve 2. den geçiflme özelli¤i)
4. AéBC ≅ DùEF olur. (3. den)

Di¤er durumu ayn› flekilde ispatlayabiliriz.

b. Kenarlar›ndan biri ayn› yönde, di¤eri z›t yönde paralel ise bütünlerdir.
Hipotez : [EF // [BA ve [ED // [BC ise
C
Hüküm : m(AéBC) + m(DéEF) = 180° dir.
L
‹spat : [ED ›fl›n›n› z›t yönde uzatal›m.
F
E
1. m(AéBC) = m(FéEL) (kenarlar› ayn› yönde paralel aç›lar)
2. m(FéEL) + m(DéEF) = 180° (komflu bütünler aç›lar) B
K A
D
3. m(AéBC) + m(DéEF) = 180° (1. ve 2. den)

F A
Örnek : Yandaki flekilde; [EF // [BC, [BA // [ED E
2x+5°
m(ëB) = 65° ve m(ëE) = 2x + 5° ise x kaç derecedir?
Çözüm : m(ëB) = m(ëE) = 65° (kenarlar› z›t yönde paralel aç›lar) 65°
B
m(ëE) = 2x + 5° = 65° ⇒ x = 30° olur. C
D

Örnek : Yandaki flekilde; [BA // [ED, [EF // [BC A E F

m(AéBC) = 3x + 11° ve m(DéEF) = 5x + 9° ise 5x+9°

m(DéEF) kaç derecedir?

3x+11°
Çözüm : m(ëB) + m(ëE) = 180° (kenarlar› paralel aç›lar) B
D C
3x + 11° + 5x + 9° = 180° ⇒ x = 20° ve m(DéEF) = 109° dir.

20
 KENARLARI D‹K AÇILAR
Tan›m : Karfl›l›kl› ikifler kenar› da dik olan aç›lara kenarlar› dik aç›lar denir.
E

C F
M C
F L
K
E

B B
L A K A
D D

[BA ⊥ [ED ve [BC ⊥ [EF [BA ⊥ [ED ve [BC ⊥ [EF

Aç›lardan birinin köflesi di¤erinin d›fl bölgesinde Aç›lardan birinin köflesi di¤erinin iç bölgesinde
AéBC ve DéEF kenarlar› dik aç›lar AéBC ve DéEF kenarlar› dik aç›lar

Teorem : Kenarlar› dik aç›lar ya efltir ya da bütünlerdir.

a. Aç›lardan birinin köflesi di¤erinin d›fl bölgesinde ise bu aç›lar efltir.

N
Hipotez: [BA ⊥ [ED ve [BC ⊥ [EF ise
Hüküm : AéBC ≅ DéEF dir.
α
E ‹spat : [BA // [ET ve [BC // [EN çizelim.
T
C 1. m(AéBC) = m(TéEN) = α
M 2. [ET ⊥ [ED
K F
3. m(TéEN) = m(DéEF)
α
B 4. m(AéBC) = m(DéEF)
L A
5. AéBC ≅ DéEF olur.
D

b. Aç›lardan birinin köflesi di¤erinin içinde ise bu aç›lar bütünlerdir.

F N
C Hipotez: [BA ⊥ [ED ve [BC ⊥ [EF ise
L
E α Hüküm : m(AéBC) + m(DéEF) = 180° dir.
T
‹spat : [BA // [ET ve [BC // [EN çizelim.
α 1. m(AéBC) = m(TéEN) = α
B
K A 2. m(AéKE) = m(KéET) = 90°
D
3. m(FéLC) = m(FéEN) = 90°
4. m(DéEF) + m(NéET) + m(KéET) + m(FéEN) = 360°
5. m(DéEF) + m(NéET) + 90° + 90° = 360°
6. m(DéEF) + m(AéBC) = 180° olur.

21
 D A
Örnek : Yandaki flekilde;

[BA ⊥ [ED, [EF ⊥ [BC

5a + 8° E
m(ëB) = 3a + 12° ve m(ëE) = 5a + 8°
oldu¤una göre m(ëB) kaç derecedir? 3a + 12°
B
C
F
Çözüm : m(ëB) + m(ëE) = 180° ⇒ 3a + 12° + 5a + 8° = 180°
⇒ 8a + 20° = 180° ⇒ a = 20° dir. Buradan m(ëB) = 3a + 12° = 3.20° + 12° = 72° dir.

B‹R AÇININ AÇIORTAYI

Tan›m : Komflu iki aç›n›n aç› ölçüleri eflit ise ortak ›fl›na, ortak olmayan ›fl›nlar›n oluflturdu¤u
aç›n›n aç›ortay› denir.
C
E

α P D
m(AéBD) = m(DéBC) = α oldu¤undan [BD, AéBC n›n aç›ortay›d›r. B α

F
A

Sonuç : Köfle d›fl›nda aç›ortay üzerinde al›nan her nokta aç›n›n iç bölgesindedir ve aç›n›n
kenarlar›ndan eflit uzakl›ktad›r. Bundan dolay›, bir aç›n›n kenarlar›ndan eflit uzakl›kta bulunan
noktalar›n kümesi (geometrik yeri) bu aç›n›n aç›ortay›d›r.
BD ›fl›n› AéBC n›n aç›ortay›, P ∈ [BD, [PF] ⊥ [BA ve [PE] ⊥ [BC ise |PF| = |PE| olur. Veya
P ∈ [BD ve [PF] ⊥ [BA, [PE] ⊥ [BC ve |PF| = |PE| ise P noktas› AéBC n›n aç›ortay› üzerindedir.

Teorem : Komflu bütünler iki aç›n›n aç›ortaylar› birbirine diktir.

E C
Hipotez : AOC ve COB aç›lar› komflu bütünler ve
D
aç›ortaylar› s›ras›yla [OD ve [OE ›fl›nlar› olsun.
β α
β α Hüküm : [OD ⊥ [OE dir.
B O A
1
‹spat : 1. m(AéOD) = m(DéOC) = m(AéOC) = α
2
1
2. m(BéOE) = m(EéOC) = m(BéOC) = β
2
3. m(AéOC) + m(BéOC) = 180° (Komflu bütünler aç›lar)
1 1
4. m(AéOC) + m(BéOC) = α + β = 90° (3. den)
2 2
5. m(DéOE) = m(DéOC) + m(CéOE) = α + β
6. m(DéOE) = α + β = 90° (4 ve 5. den)
7. [OD ⊥ [OE bulunur. (6. dan)

22
 VER‹LEN B‹R AÇININ AÇIORTAYINI Ç‹ZME

C C C
D D P

B B B
A E A E A

1. Bir ABC aç›s› verilsin.

2. B merkezli herhangi bir çember yay› çizelim. Bu yay aç›n›n kollar›n› D ve E noktalar›nda kessin.
3. D ve E merkezli eflit yar›çapl› iki çember yay› çizelim. Bu yaylar bir P noktas›nda kesiflsin.
4. Aç›n›n köflesi olan B noktas› ile P noktas› ABC aç›s›n›n aç›ortay› üzerinde olaca¤›ndan [BP ›fl›n›
verilen aç›n›n aç›ortay› olur.

VER‹LEN B‹R AÇIYA Efi B‹R AÇI Ç‹ZME

A
F F´

B O O
E C E´ P E´ P

1. Bir ABC aç›s› verilsin. Bir [OP n› çizelim.

2. Pergelimizin sivri ucunu B noktas›na koyarak bir yay çizelim. Bu yay›n ABC aç›s›n›n kollar›n›
kesti¤i noktalar E ve F olsun.
3. Pergelimizin aç›kl›¤›n› bozmadan sivri ucunu bu defa O noktas›na koyarak bir yay çizelim. Bu
yay›n [OP n› kesti¤i nokta E´ olsun.
4. Pergelimizi EF kadar aç›p sivri ucunu E´ noktas›na koyal›m ve bir yay çizelim. Çizilen yaylar›n
kesim noktas› F´ olsun.
5. [OF´ n› çizelim. F´OE´ aç›s› verilen ABC aç›s›na efl bir aç› olur. Niçin?

F
D Örnek : Yandaki flekilde; [AF, BAD aç›s›n›n ve
C
[AE, BAC aç›s›n›n aç›ortay›d›r.

E
m(CéAD) = 100° oldu¤una göre m(FéAE) nü bulunuz.
a
b
b
A B

Çözüm : 1. m(DéAF) = m(BéAF) = a ([AF aç›ortay)

2. m(CéAE) = m(BéAE) = b
3. m(CéAD) = m(BéAD) – m(BéAC)
4. 100° = 2a – 2b ⇒ a – b = 50°
5. m(FéAE) = m(FéAB) – m(BéAE)
6. m(FéAE) = a – b = 50° bulunur.
([AE aç›ortay)
(aç› ölçülerini toplama aksiyomundan)
(3. den)
(aç› ölçülerini toplama aksiyomundan)

23
 UYGULAMALAR
Örnek : Yandaki flekilde; A
[BD, ABC aç›s›n›n aç›ortay› K
[DK] ⊥ [BA, [DH] ⊥ [BC
14
|DH| = 3x – 1 cm, |DK| = 14 cm
D
ise x in de¤eri kaçt›r? B
3x – 1

H
Çözüm : |DK| = |DH| (D noktas› aç›ortay üzerinde oldu¤undan)
3x – 1 = 14 ⇒ x= 5 cm bulunur. C

Örnek : Yandaki flekilde; A, O ve B noktalar› do¤rusald›r;

D C
m(DéOC) = 50°, m(BéOF) = m(FéOC) = α ve
F
m(AéOE) = m(DéOE) = θ oldu¤una göre E
50° α
m(EéOF) nü bulunuz. θ
θ α
A O B
Çözüm : fiekilden; m(AéOD) + m(DéOC) + m(CéOB) = 180°
2θ + 50° + 2α = 180° ⇒ α + θ = 65° olur.
m(EéOD) + m(DéOC) + m(CéOF) = θ + 50° + α
m(EéOF) = 65° + 50° = 115° bulunur.

Örnek : Yandaki flekilde; [AB // [CD ve A B

[AP ile [CP, s›ras›yla BAC ile DCA
aç›lar›n›n aç›ortaylar› oldu¤una göre P
m(AéPC) = 90° oldu¤unu gösteriniz.

C
D
Çözüm : P noktas›ndan geçen ve [AB na paralel olan
d do¤rusunu çizelim.
1. m(CéAB) + m(AéCD) = 180° (karfl› durumlu aç›lar)
2. m(PéAB) = m(PéAC) = α ([AP aç›ortay) A B
3. m(PéCD) = m(PéCA) = θ ([CP aç›ortay) α
α
E P
1 d
4. [m(CéAB) + m(AéCD)] = α + θ = 90° (3. den)
2 θ
θ
5. m(PéAB) = m(AéPE) = α (iç ters aç›lar) C
D
6. m(PéCD) = m(CéPE) = θ (iç ters aç›lar)
7. m(AéPE) + m(CéPE) = θ + α = 90° (4, 5 ve 6. dan)
8. m(AéPC) = 90° bulunur.

24
 ALIfiTIRMALAR
1. Yandaki flekilde verilenlere göre, afla¤›daki ifadelerin sonuçlar›n› bulunuz.
D C
E

a. DéHG ∩ AéBC b. [EC ∩ AéBC

H
c. DéEC ∩ DéHG d. [FG ∩ [FA
B
G F A

2. α = 65°17′43″ aç›s› ve β = 48°38′52″ aç›lar› veriliyor. Afla¤›daki ifadeleri hesaplay›n›z.

a. α + β b. α – β c. 2α + 3β d. 2α – β
7
3. Tümler iki aç›n›n ölçüleri oran› dir. Bu aç›lar›n ölçülerini bulunuz.
8
4. Bütünler iki aç›dan birinin ölçüsü, di¤erinin ölçüsünün 6 kat›ndan 12° büyüktür. Bu aç›lar›n
ölçülerini bulunuz.

5. α = 53°28′46″ aç›s›n›n; a. tümleyenini b. bütünleyenini bulunuz.

C
6. Yandaki flekilde; A, O ve B noktalar› do¤rusald›r. 3x + 17°
2x + 18°
m(AéOC) = 3x + 17°, m(BéOC) = 2x + 18°
A O B
oldu¤una göre, BOC aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz.
B
C
2n + 15°
7. Yandaki flekilde; [CB // [ED, [EB // CD
3n
m(BéED) = 3n ve m(BéCD) = 2n + 15° E D
oldu¤una göre, m(BéED) kaç derecedir?
A d
x
8. Yandaki flekilde; d // k ise x + y + z = 360° oldu¤unu
B y
gösteriniz.
z
k
C

A D
9. Yandaki flekilde; [BC // [EF, [BA // [ED, 3x + 15°
F K
m(AéBC) = 5x – 35° ve m(FéED) = 3x + 15° E
5x – 35°
oldu¤una göre, x in de¤erini bulunuz. C
B

L
A
10. Yandaki flekilde; [LK ⊥ [BA, [LM ⊥ [BC
K
m(KéLM) = 2a – 10°, m(AéBC) = 3b + 15°
ve a + b = 50° oldu¤una göre, a – b fark›n› bulunuz.
B
C
M

11. Yandaki flekilde; [OA ⊥ [OB, C 3x

m(BéOC) = 3x°, m(DéOC) = 2x° ve m(AéOD) = 5x° 2x O A

5x
oldu¤una göre x kaçt›r? D

25
 E
A
12. Yandaki flekilde; [BA // [DE
m(ëB) = x, m(ëC) = y ve m(ëD) = z x B
ise x = y + z oldu¤unu gösteriniz. y z
C D

13. Yandaki flekilde; [BD aç›ortay, P ∈ [BD L

D
[PH] ⊥ [BC ve [PL ⊥ [BA d›r. P
|PH| = y + 4 cm, |PL| = 2x + 1 cm ve
x + y = 3 cm oldu¤una göre x.y çarp›m› kaçt›r?
B
H C

14. Yandaki flekilde; A, O ve C noktalar› do¤rusald›r.

[OD ⊥ [OB, [OF, AOD aç›s›n›n ve F D
[OE, DOC aç›s›n›n aç›ortaylar›d›r. E

m(BéOC) = 40° ise

A O 40° C
m(AéOF) – m(EéOC) fark› kaç derecedir?
B

15. Yandaki flekilde; [AB // [CD, B

A
2α
m(DéCF) = m(FéCE) = m(FéAE) = α α

m(BéAF) = 2α ve m(AéEC) = 75°

oldu¤una göre m(AéFC) kaç derecedir? 75°
F
α
α
C
D

16. Yandaki flekilde; [AB // [CD,

A B
m(EéCD) = 2.m(AéCE) = 2.m(BéAE) 80°
E
m(CéAE) = 80° oldu¤una göre
m(AéEC) kaç derecedir?
C D

72°
17. Yandaki flekilde verilenlere göre B x
x kaç derecedir? C

α
2α 150°
A
D

26
 TEST
1. Tümler iki aç›n›n ölçüleri fark› 18° ise küçük aç›n›n ölçüsü kaç derecedir?

A) 32 B) 34 C) 36 D) 38 E) 40

2. Bütünler iki aç›dan birinin ölçüsü 35°43′55″ dir. Di¤er aç›n›n ölçüsü afla¤›dakilerden hangisidir?

A) 144°16′15″ B) 144°16′05″ C) 144°17′05″ D) 144°15′05″ E) 144°15′15″

3. Yandaki flekilde; A, O ve B noktalar› do¤rusal,

D
m(AéOD) = a, m(CéOD) = m(CéOB) = b ve C
30° < a < 40° ise, b için afla¤›dakilerden
b
hangisi do¤rudur? a b
A O B
A) 60° < b < 65° B) 65° < b < 70° C) 60° < b <
70°
D) 70° < b < 75° E) 75° < b < 80°
D
E
F
4. Yandaki flekilde; A, O ve B noktalar› do¤rusal, C
[OF, AOD aç›s›n›n ve [OE, DOC aç›s›n›n aç› x
ortaylar›d›r. A O B
m(FéOE) = 68° ise m(CéOB) = x kaç derecedir?

A) 40 B) 42 C) 44 D) 46 E) 48
A B
y
y

5. Yandaki flekilde; [BA // [CE, m(ëC) = 110°,

m(AéBD) = m(DéBC) = y ve m(EéDB) = x 110°
x
oldu¤una göre, x kaç derecedir?
E D C
A) 135 B) 145 C) 150 D) 155 E) 160

A B
5n

6. Yandaki flekilde; [BA // [DE ve

3n C
m(ëB) = 5n, m(ëC) = 3n ve m(ëD) = 2n
ise, ABC aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
2n
D
E
A) 150 B) 145 C) 140 D) 135 E) 130

A B
5b
C
7. Yandaki flekilde; [AB // [EF, m(KéCD) = 36°, 36°
K
m(KéAB) = 5b°, m(CéDF) = 3b + 40°
3b + 40°
oldu¤una göre a kaç derecedir? a
E D F
A) 64 B) 70 C) 74 D) 78 E) 82

27
 8. Yandaki flekilde; m(AéBC) = m(CéBD) = m(DéBE),
x
m(ëA) = x, m(BéCE) = 80° ve m(AéEF) = 120° A
oldu¤una göre x kaç derecedir? C

80° D
A) 45 B) 50 C) 55 D) 60 E) 65
120°
B
E F

9. Yandaki flekilde; [AB // [FE, B

A
20°
m(BéAC) = 20°, m(AéCD) = 45° ve
45° C
m(CéDF) = 65° ise m(DéFE) = x kaç derecedir?
D 65°

A) 35 B) 40 C) 45 D) 50 E) 55
x
F
E

B
10. Yandaki flekilde; [AB // [DE, A
110°
m(BéAC) = 110° ve m(CéDE) = 100° ise
D E
m(AéCD) = x kaç derecedir?
100°
x
A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40
C

B A
11. Yandaki flekilde; [AB // [DE, a

m(EéDC) = 160° ve m(DéCA) = 50° ise

D
m(BéAC) = a kaç derecedir? E
160°
50°
A) 100 B) 110 C) 115 D) 120 E) 130
C

B
A
12. Yandaki flekilde; [AB // [EF, m(BéAD) = m(DéAC)
m(CéED) = m(DéEF) ve m(EéCA) = 100°
oldu¤una göre m(AéDE) = a kaç derecedir? 100°
C a D

A) 40 B) 45 C) 50 D) 55 E) 60
E
F

B
A
25°
13. Yandaki flekilde; [AB // [DE, [KL ⊥ [AC],
[KN ⊥ [DC], m(BéAC) = 25° ve m(EéDC) = 135° L
C
oldu¤una göre m(LéKN) kaç derecedir? K
N
A) 95 B) 100 C) 105 D) 110 E) 115 135°

E D

1-C 2-B 3-D 4-C 5-B 6-A 7-C 8-D 9-B 10-C 11-B 12-C 13-D

28
 II. BÖLÜM DO⁄RUNUN ANAL‹T‹K ‹NCELENMES‹
Düzlemde veya uzayda noktalar›n yerinin belirtilmesi amac›yla çeflitli sistemler gelifltirilmifltir.
Geometrinin temel eleman› olan nokta, say› ikilisi veya üçlüsüyle temsil edilmifltir.
Baz› özellikleri olan noktalar kümesinin oluflturdu¤u düzgün geometrik flekiller (do¤ru, çokgen,
çember, elips...) iki veya üç bilinmeyenli denklemlerle ifade edilebilmektedir. Belirtilen düflünce
do¤rultusunda geometrik flekiller, say›lar ve denklemlerle ifade edilerek matemati¤in yeni bir dal› olan
analitik geometri oluflturulmufltur. Böylece baz› geometri problemlerinin de¤iflik bir yaklafl›mla daha
basit çözüm yollar› bulunmufltur. Bu düflünceyi ilk kez, 1632 y›l›nda Frans›z matematikçisi ve fiozofu
olan Rena Descartes (Rone Dekart 1596-1650) gelifltirmifl ve çal›flmalar›n› “La Geometrie” adl›
kitab›nda yay›nlanm›flt›r.
Daha sonra gelifltirilen sistemlerden en çok kullan›lan dik koordinat sistemine “Dekart”
isminden dolay› “kartezyen koordinat sistemi” de denilmifltir.
fiimdi dik koordinat sistemini inceleyelim.

ANAL‹T‹K DÜZLEM
Dik Koordinat Sistemi
Bafllang›ç noktas›nda birbirine dik olan iki say› do¤rusunun oluflturdu¤u sisteme dik koordinat
sistemi denir.
fiekilde; y

x’e yatay eksen (apsisler ekseni veya Ox ekseni), 4 A′′(0, b)

b A(a, b)
y’ye düfley eksen (ordinatlar ekseni veya Oy 3
ekseni).
2
O noktas›na bafllang›ç noktas› (orijin) ve dik
1
koordinat sisteminin belirtildi¤i düzleme ise analitik A´(a, 0)
x
düzlem ad› verilir. –4 –3 –2 –1 O 1 2 a 3 4
Analitik düzlemin üzerindeki her noktaya R x R –1

kümesinin bir eleman› (reel say› ikilisi). R x R kümesinin –2

her eleman›na da düzlemde bir nokta karfl›l›k gelir. –3

Düzlemde al›nan bir A noktas›n›n Ox ekseni –4
üzerindeki dik iz düflümü A′(a) ve Oy ekseni üzerindeki
dik iz düflümü A′′(b) noktalar› ise A(a, b) ile gösterilir.
(a, b) ∈ R x R ikilisine ise, x eksenine apsisi a olan noktadan ç›k›lan dikme ile y eksenine
ordinat› b olan noktadan ç›k›lan dikmelerin kesim noktas› karfl›l›k gelir.
Koordinat sistemi analitik düzlemi dört bölgeye ay›r›r. y

Analitik düzlemde A(a, b) noktas› verilsin.

A noktas›; I. bölgede ise, a > 0 ∧ b > 0,
II. Bölge I. Bölge
II. bölgede ise, a < 0 ∧ b > 0,
III. bölgede ise, a < 0 ∧ b < 0, x
O
VI. bölgede ise, a > 0 ∧ b < 0,
Ox üzerinde ise, a ∈ R ∧ b = 0, III. Bölge IV. Bölge

Oy üzerinde ise, a = 0 ∧ b ∈ R,
O noktas› ile çak›fl›k ise, a = 0 ∧ b = 0 olur.

29
 Örnek : A(1, 2), B(–2, 3), C(–1, –3), D(2, –3), y

E(4, 0), F(–2, 0), G(0, 3), H(0, –2) B(–2,3) 3

G(0,3)
ve O(0,0) noktalar› veriliyor. 2 A(1,2)

1
F(–2,0) E(4,0)
O(0,0)
x
–4 –3 –2 –1 1 2 3 4
–1

–2 H(0,–2)
Bu noktalar yandaki analitik
C(–1,–3) D(2,–3)
–3
düzlemde gösterilmifltir. ‹nceleyiniz.

Örnek : A(a, b) noktas› analitik düzlemin II. bölgesinde ise B(–a, b–a) noktas› hangi
bölgededir?
Çözüm : A noktas›, analitik düzlemin ikinci bölgesinde ise a < 0 ve b > 0 d›r.
–a > 0 ve b – a > 0 olur. Bu durumda, B noktas› analitik düzlemin birinci bölgesindedir.

‹K‹ NOKTA ARASINDAK‹ UZAKLIK

A(x1, y1) ve B(x2, y2) verilen iki nokta olsun. [AB] n›n uzunlu¤unu hesaplayal›m:
y

}
fiekilden; B(x 2 , y2 )
B ′′(0, y 2 )
|AC| = |A′B′| = x2–x1,
|BC| = |A′′B′′| = y2–y1 olur. y 2 − y1

ACB dik üçgeninde Pisagor teoreminden; A(x1 , y 1 )

2 2 2 2 2 A′′(0, y1 )
|AB| = |AC| + |BC| = (x2–x1) + (y2–y1) x 2 − x1
C

A(x1, y1) ve B(x2, y2) noktalar› aras›ndaki uzakl›k;

x
O A ′(x 1, 0) B ′(x 2 , 0)
|AB| = (x 2 − x1)2 + (y2 − y1)2 bulunur.

Örnek : A(–3, 7) ve B(1, 4) noktalar› aras›ndaki uzakl›¤› bulal›m.

Çözüm : A(–3, 7) ve B(1, 4) noktalar› aras›ndaki uzakl›k,
|AB|= (x2 − x1)2 + (y 2 − y1)2 = (1+ 3)2 + (4 − 7)2 = 16 + 9 = 25 = 5 birim bulunur.

Örnek : A(1, –1) ve B(–3, a) noktalar› veriliyor. |AB| = 2 5 birim ise a de¤erlerini bulal›m.

(x 2 − x1)2 + (y 2 − y 1)2 = (–3 – 1)2 + (a +1)2 = 16 + (a +1)2 = 2 5

Çözüm : |AB| =
⇒ 16 + (a +1)2 = 20
⇒ (a +1)2 = 4
⇒ a +1= 2 den, a = 1 veya a = –3 bulunur.
Örnek : A(1, –2) ve B(3, a) ve C(2, –3) noktalar› veriliyor. |BA| = |BC| ise a reel say›s›n›
bulal›m.

Çözüm : |BA| = |BC| ⇒ (1− 3) + (−2 − a) = (2 − 3) + (−3 − a)

2 2 2 2

⇒ 4 + 4 + 4a + a2 = 1 + 9 + 6a + a2
2a = –2
a = –1 bulunur.

30
 B‹R DO⁄RU PARÇASINI VER‹LEN B‹R ORANDA BÖLEN NOKTALARIN
KOORD‹NATLARI
A C B D

| CA |
C ∈ [AB] ve = k ise
| CB |
C noktas› [AB] n› k oran›nda içten bölen;
| DA |
D ∈ AB, D ∉ [AB] ve = n ise
| DB |
D noktas›na da [AB] n› n oran›nda d›fltan bölen nokta nedir.

Bir Do¤ru Parças›n› Belli Bir Oranda ‹çten Bölen Noktan›n Koordinatlar›
A(x1, y1) ve B(x2, y2) noktalar› verilsin. [AB] n› k oran›nda içten bölen C(x0, y0) noktas›n›n
koordinatlar›n› bulal›m.
| CA |
= k olsun. y
| CB |
B(x 2 , y2 )
fiekilden; A¿DC ∼ C¿EB (A.A. benzerlik teoremi) y2

| AD | | DC | | AC | y 2– y 0
= = = k d›r. C(x0 , y 0 )
| CE | | EB | | CB | y0
x2 – x 0 E
| AD | x 0 − x1
= = k ⇒ kx2 – kx0 = x0 – x1 A(x1, y 1 )
y0 – y1
| CE | x2 − x 0
y1
D
x1 + kx2 = x0 (1+k) x0 – x1

x1 + kx2
x0 = x
1+ k O x1 x0 x2

| DC | y 0 – y1
= = k ⇒ ky2 – ky0 = y0 – y1
| EB | y 2 – y 0
y1 + ky2 = y0 (1+k)
y1 + ky2
y0 = bulunur.
1+ k
| CA |
[AB] n›, = k oran›nda içten bölen C(x0, y0) noktas›n›n koordinatlar›;
| CB |
x 1 + k x2 y + k y2
x0 = ve y 0 = 1 olur.
1+ k 1+ k

Bir Do¤ru Parças›n›n Orta Noktas›n›n Koordinatlar›

A(x1, y1) ve B(x2, y2) noktalar› verilsin. B(x2 , y 2 )
[AB] n›n orta noktas› C(x0, y0) ise;
C(x 0 , y 0 )
| CA |
|AC| = |CB| oldu¤undan, = k = 1 dir.
| CB |
A(x1 , y 1 )
x1 + kx2 y1 + ky2
x 0= ve y0= eflitliklerinde, k= 1 al›n›rsa;
1+ k 1+ k
x1 + x 2 y +y
C(x0, y0) noktas›n›n koordinatlar›, x 0 = ve y 0 = 1 2 bulunur.
2 2

31
 Bir Do¤ru Parças›n› Belli Bir Oranda D›fltan Bölen Noktan›n Koordinatlar›
| DA |
A(x1, y1) ve B(x2, y2) noktalar› için [AB] n›, = k oran›nda d›fltan bölen D(x0, y0) noktas›n›n
| DB |
koordinatlar›; y

D(x 0 , y 0 )
y0
flekilde D¿AE ∼ D¿BC (A.A. benzerlik teoremi)
| AE | | DE | | DA | y 0– y 2
= = = k oldu¤undan; B(x 2 , y 2 )
| BC | | DC | | DB | y2 C
x 0– x 2 y0 – y1
| AE | | DE | | DA
x −| x1 y0 − y1 x − k x2
== k ⇒= 0 = k ⇒ x0 = 1 A(x 1, y1 )
| BC | | DC | | xDB
0 −| x 2 y 0 − y 2 1− k y1
E
x0 – x1
− x|1 y 0 − y1
| AE | | DE | x| 0DA y − k y2
= == k ⇒ = k ⇒ y0 = 1 bulunur.
| BC | | DC | x|0DB− x|2 y0 − y 2 1− k
x
O x1 x2 x0

| CA |
Örnek : A(–1, 4) ve B(5, –5) noktalar› veriliyor. [AB] do¤ru parças›n›, = 2 oran›nda
| CB |
içten bölen nokta C noktas›n›n koordinatlar›n› bulal›m. A(–1, 4)

| CA |
Çözüm : = 2 oldu¤undan,
| CB |
C(x 0 , y 0 )
x1 + kx 2 −1+ 2.5 9
x0= = = =3
1+ k 1+ 2 3 B(5, –5)

y1 + ky2 4 + 2.(−5) −6 | CA |
y00== = = = −2 bulunur. [AB] do¤ru parças›n›, = 2 oran›nda içten bölen
1+ k 1+ 2 3 | CB |
nokta C(3, –2) dir.
UYGULAMALAR
Örnek : A(–1, 4), B(–3, –7) ve C(11, –9) noktalar› veriliyor. ABC üçgeninin [BC] kenar›na ait
kenarortay uzunlu¤unu bulal›m. A(–1, 4)

Çözüm : [BC] n›n orta noktas› D(x0, y0) olsun.

–3+11 –7–9
x0 = = 4 ve y 0 = = –8 den D(4, –8) olur.
2 2

|AD|= (4 +1)2 + (–8 – 4)2 = 25 +144 = 169 = 13 birim B(–3, –7) D(x 0 , y 0 ) C(11, –9)
bulunur.

Örnek : A(x1, y1), B(x2, y2), C(x3, y3) ve D(x4, y4) noktalar› verilsin.
ABCD paralelkenar ise x1 + x3 = x2 + x4 ve y1 + y3 = y2 + y4 oldu¤unu gösterelim.

Çözüm : ABCD paralelkenar›nda D(x4, y4) C(x3, y3)

[AC] ∩ [BD]= {O} olsun.
Paralelkenar›n köflegenleri birbirini ortalad›¤›ndan;
|OA| = |OC| ve |OB| = |OD| olur. O(x0, y0)
O(x0, y0) olsun.
x1 + x 3 x 2 + x 4
x0 = = ⇒ x1 + x3 = x2 + x4 A(x1, y1) B(x2, y2)
2 2
y1 + y 3 y 2 + y 4
y0 = = ⇒ y1 + y3 = y2 + y4 bulunur.
2 2

32
 Örnek : A(1, –3), B(4, 2), C(–7, 11) ve D(a, b) noktalar› veriliyor. ABCD paralelkenar›nda a
ve b reel de¤erlerini bulal›m. [BD] köflegen uzunlu¤u ile bu paralelkenar›n çevresini hesaplayal›m.
D(a, b) C(–7, 11)
Çözüm : Bir önceki örnekten;
1 + (–7) = 4 + a ⇒ a= –10
–3 + 11 = 2 + b ⇒ b= 6 ve D(–10, 6) olur.
B ve D noktalar› aras›ndaki uzakl›k ise;

|BD|= (4+10)2 +(2–6)2 = 14 2 +4 2 = 196+16 = 212 = 2 53 A(1, –3) B(4, 2)

birim bulunur.
|AB| = (1− 4)2 + (−3 – 2)2 = 9 + 25 =2 34 birim,
(1− 4) + (−3 ± 2) = 9 + 25 = 34
2

|BC| = (4 + 7) + (2 – 11) = 121+

2 2
7)2 =+ (2202
(4 + 81
birim oldu¤undan;
± 11)2 = 121+ 81 = 202
Ç(ABCD) = 2(|AB| + |BC|)= 2( 34 + 202) = 2 34 + 2 202 birim bulunur.

Örnek : ABCD paralelkenar›nda; D(–2, b) 4k C(a, 4)

A(–2, 7), B(6, –3), C(a, 4) ve D(–2, b) dir.
|AE| = 3 |EB| ve [DE] ∩ [AC]= {P} ise
P noktas›n›n koordinatlar›n› bulal›m.
P(x0 , y 0 )

Çözüm : ABCD paralelkenar›nda,

–2+a = 6–2 den, a = 6 ve C(6, 4) bulunur. A(–2, 7) 3k E k B(6, –3)

| AE |
= 3 ve A¿EP ∼ C¿DP (A. A. benzerlik teoremi) den
| EB |
| AE | | PA | 3 | AE | | PA | 3
= = P(x0, y0), [AC] n›= = oran›nda içten bölen nokta oldu¤undan;
| CD | | PC | 4 | CD | | PC | 4
3 3
–2 + .6 7 + .4  10 40 
4 –8 +18 10 4 28 +12 40
x0 = = = y0 = = = ⇒ P  ,  bulunur.
3 7 7 3 7 7 7 7
1+ 1+
4 4

Örnek : Yandaki flekilde; E(–1, 2), B(–1, –3) ve C(3, 5) noktalar› veriliyor.
|EA| = |EC| ve |AB| = 2|AD| ise A ve D noktalar›n›n D
koordinatlar›n› bulal›m.
A

Çözüm : A(x0, y0) olsun. E, [AC] do¤ru parças›n›n

orta noktas› oldu¤undan; E(–1, 2)
3+x 0 5+y 0
= –1⇒ x 0 = –5 ve = 2 ⇒ y 0 = –1 B(–1, –3) C(3, 5)
2 2
A(–5, –1) dir.

D(a, b) noktas› [AB] do¤ru parças›n›, |DB | = 3 oran›nda d›fltan böler.

|DA |
x1 − kx 2 −1− 3.(−5) 14
a= = = = −7
x11− k
− kx −1−1− 3
3.(−5) −2
14
y1 − ky 2 = −3 − 3.(−1) = 0 = −7
2
1− k = 1− 3 = −2 = 0 ⇒ D(−7, 0)
1− k 1− 3
y − ky 2 −3 − 3.(−1) −2 0
b= 1 = = = 0 ⇒ D(−7, 0) bulunur.
1− k 1− 3 −2

33
 ALIfiTIRMALAR

1. A(–3), B(b) ve C(5) noktalar› veriliyor. |AB| = |BC| ise b kaçt›r?

2. Afla¤›daki noktalar› ayn› analitik düzlemde gösteriniz.

A(–2, 5) B(–3, –1) C(1, –3) D(2, 4)

E(0, –5) F(–4, 0) G(5, 0) H(0, 3)

3. A(m–n, m.n) noktas› analitik düzlemin IV. bölgesinde ise B(n, –m) noktas› hangi bölgededir?

4. Afla¤›daki noktalar aras›ndaki uzakl›klar› bulunuz.

a. A(3, –11), B(–2, 4)

b. A(a–2, 3–b), B(a+1, –b–1)

c. A(2+ñ3, 1), B(2ñ3+1, 1)

5. A(3, 5), B(–2, 1) ve C(a, a+1) noktalar› veriliyor. |AC| = |CB| ise a de¤erini bulunuz.

6. Köfleleri A(1, 4), B(4, 1) ve C(5, 5) olan ABC üçgeni veriliyor. ABC üçgeninin ikizkenar üçgen
oldu¤unu gösteriniz.

7. Köfleleri A(3, 0), B(6, 4) ve C(–1, 3) olan ABC üçgeni veriliyor. Bu üçgeninin ikizkenar dik üçgen
oldu¤unu gösteriniz.

8. A(–1, 0), B(3, 0) ve C(a, b) noktalar› veriliyor. ABC eflkenar üçgen ise b nin pozitif de¤erini
bulunuz.

9. A(–2, 3), B(a, –2) noktalar› ve |AB|= 13 birim ise a n›n alaca¤› de¤erleri bulunuz.

10. A(2, –3), B(–3, 1) ve C(a, –1) noktalar› veriliyor. |BC| = 2|AC| ise a n›n tam say› de¤eri için |AC|
kaç birimdir?

11. A(–1, 2), B(a, –3) ve C(2, b) noktalar› veriliyor. B noktas› [AC] n›n orta noktas› ise a ve b
de¤erlerini bulunuz.

12. A(3, m+1), B(–1, 2) ve C(n, n–1) noktalar› do¤rusald›r. |AB| = |BC| ise |AC| kaç birimdir?

13. A(1, –2), B(–7, 5) ve C(a, –1) noktalar›n› köfle kabul eden ABC üçgeninin A köflesinden geçen
kenarortay uzunlu¤u 5 birim ise a n›n alaca¤› de¤erler toplam›n› bulunuz.

34
14. A(0, 2), B(a, a+2), C(6, 10) ve D(b, a) noktalar› veriliyor. ABCD paralelkenar ise |BD| kaç
birimdir?

15. fiekildeki ABCD dikdörtgeninde; y

C
|AB| = 2|AD| ve |PA| = 2|PC| ise
P
B
D(0,3)
P noktas›n›n koordinatlar›n›
bulunuz. x
O A(2,0)

16. A(a+1, a+3) ve B(a–1, 2a+1) noktalar› veriliyor. P(x, y) noktas› [AB] n›n orta noktas› ise x ve y
aras›ndaki ba¤›nt›y› bulunuz.

17. Yandaki ABC üçgeninde; A

3|BD| = 2|AD| ve |AE| = |EC| dir. D(–1,–2) E(–2,5)

Verilenlere göre C noktas›n›n

B(3,4) C

koordinatlar›n› bulunuz.

B‹R DO⁄RUNUN E⁄‹M AÇISI VE E⁄‹M‹

Dik Üçgende Dar Aç›n›n Trigonometrik Oranlar›

fiekildeki ABC dik üçgeninde; m(ëC)= 90°, m(ëB)= α olsun.

α n›n tirgonometrik oranlar›; A

karfl› dik kenar uzunlu¤u | AC | b

sinα= = = ,
hipotenüs uzunlu¤u | AB | c
karfl› dik kenar uzunlu¤u | AC | b c
komflu dik kenar uzunlu¤u= | BC =| a, b
hipotenüs uzunlu¤u =| AB | =c ,
hipotenüs uzunlu¤u | AB | c
komflu dik kenar uzunlu¤u | BC | a
cosα= karfl› dik kenar uzunlu¤u = | AC | = b , α
hipotenüs uzunlu¤u = | AB | = c, B a C
komflu dik kenar uzunlu¤u | AB | c
karfl› dik kenar uzunlu¤u | AC | b
= = ,
komflu dik kenar uzunlu¤u | AB | c
tanα= karfl› dik kenar uzunlu¤u = | AC | = b , olur.
komflu dik kenar uzunlu¤u | BC | a
Yukar›da yaz›l› oranlardan;
sinα cosα 1sinα cosα 1 sinα cosα 1
tanα= (cosα≠ 0), cotα= , (sinα≠ 0) ve cotα= oldu¤u görülür.
cosα sinα tanα cosα sinα tanα cosα sinα tanα
Tümler aç›lardan olan birinin sinüsü di¤erinin kosinüsüne, birinin tanjant› di¤erinin kotanjant›na

eflittir.

35
 Baz› özel aç›lar›n trigonometrik oranlar›n› bulal›m.
Bir kenar uzunlu¤u 2 birim olan ABC eflkenar üçgenini ve [AH] yüksekli¤ini çizelim. AHC dik
üçgeninde;
m(ëC) =60°, m( HéAC) = 30°,
|AC| = 2 birim, |HC| = 1 birim ve Pisagor teoremiden;
|AH| = ñ3 birim olur.
A

| HC
AH|| 1 3 | AH | | 31 || AH
HC|| 13 | HC
3 | | AH
1 || HC | 1 3 | AH |
sin 30°= | HC | = 1 , | AH | = 3 |sin ==
60°= | HC
= = , == = = 3=
= 30° = = 3
| AC | 2 | AC | 2 || AC
AC|| 22 | AC | | 22 || AC
| AC AH|| 23 | AC
3 | | HC
2 || AH | 3 3 | HC |
1 1 31 1 3 2
= 3 = = 3 = 3
tan 30° tan 60° tan
3 30° tan 60° 3
| HC | 1 | AH | 30°=
cos | AH| | 1 3| AH
3 | HC | | 3 1 | AH
, | HC HC| |60°=
|cos 31 | HC3| |1AH, ||HC | 1 3 | AH |
= = == = = == = = = 3= = = 3
| AC | 2 | AC | | AC| | 2 2| AC| AC
2 | AC | | 2 2 | AC
| AH| | 2 3 | AC 3 | |2HC||AH | 3 3 | HC |
1 1 1
3 1 3 60°
= 3 = = 3 = B H 1 C
| AH | | HC3| |1tan
AH|30°
| | 3 3| HC
AH tan
| AH | tan
| 60°
1 330°
3
| HC | | HC1| 1tan 3 | 60°
HC| AH| | 31 3 | AH |
= = = = tan 30°= = = = == , = =tan3=60°= = 3 ,
| AC | | AC2| 2 | AC| AC
| | 2 2| AC| AC
| 2| || HC2AH || | AC 2 3| | AH
1 3| | AH | HC
3| | | AH
3 | 3 3 | HC| HC| | 1 | HC | 1 3 | AH |
= = | HC | = 1 = | AH | = 3 = | AH | = 3 = | HC
= | = 1 | HC=| = 3 1 = 3 | AH | = 3
11 3 1 3 | AC | 2 | AC | 2| AC| |AC2| | AC
2 | | AC2| |2AC| |AH |2 3| AC |3 2 | HC | |
| AH 3 3 | HC |
3 == 3 =
tantan60°
30° 3 tan 60° 3 1 1 3
cot 30°= = 3 , = 1cot =60°=
3
1
=
3
tür.
tan 30° tan 60°tan 30° 3 tan 60° 3

Dik kenarlar›n›n uzunluklar› eflit ve 1 birim olan ABC dik üçgenini çizelim. m(ëA)= m(ëC)= 45° ve
Pisagor teoreminden, |AC| = ñ2 birim olur. A
| AB | 1 2 | BC | 1 2 | AB |
sin 45°= = = = = =1
| AC | 2 2 | AC | 2 2 | BC | 45°

| AB | 1 2 | BC | 1 2 | AB |
= cos=45°= = = =1 2
| AC | 2 2 | AC | 2 2 | BC | 1

| AB | 1 2 | BC | 1 2 | AB |
= = = tan =45°= =1
| AC | 2 2 | AC | 2 2 | BC |
45°

cot 45°= tan 45°= 1 dir. B 1 C

B‹R‹M (T‹RGONOMETR‹K) ÇEMBER

Merkezi orijin ve yar›çap› 1 birim olan çembere birim çember denir.
Birim çember üzerinde bir P noktas› alal›m.
y
[OP n›n A noktas›nda çembere te¤et olan
do¤ruyu kesti¤i nokta T olsun. m(AéOT)= α ise; B(0,1)
T(1, tanα)
P noktas›n›n apsisine α aç›s›n›n kosinüsü; ordinat›na, P

α aç›s›n›n sinüsü ve T noktas›n›n ordinat›na da α aç›s›n›n α

x
tanjant› denir. A′ O P′ A(1,0)

P(cosα, sinα) ve T(1, tanα) d›r.

B′
P noktas› A ile çak›fl›k ise, α= 0° dir. A(1, 0) olup;
sin0° = 0, cos0° = 1 ve tan0° = 0 d›r.
P noktas› B ile çak›fl›k ise, ve α= 90° ve B(0, 1) olup;
sin 90° = 1, cos90°= 0 ve tan90° tan›ms›zd›r. ([OB] // [AT])
fiekilde; |OP′|= cosα, |PP′| = sinα, |AT|= tanα , |OA| = 1 ve

36
 | PP′ | | OP′ | sinα cosα
P¿OP′ ∼ T¿OA (A.A. benzerlik teoremi) oldu¤undan, = ⇒ = bulunur.
| TA | | OA | tanα 1
sinα
Buradan, tanα = oldu¤u görülür.
cosα

OPP′ dik üçgeninde, |OP′|2 + |PP′|2 = |OP|2 ⇒ cos2α + sin2α = 1 dir.

[OP orijin etraf›nda döndürüldü¤ünde, P noktas›n›n apsisleri ve ordinatlar› [–1, +1] aral›¤›nda
oldu¤undan; –1 ≤ sinα ≤1, –1 ≤ cosα ≤ 1 ve tanα ∈ R dir.

fiimdi de genifl aç›lar›n trigonometrik oranlar›n›, dar aç›lar›n trigonometrik oranlar› cinsinden
ifade edelim: y
0° < α < 90° olmak üzere; 180° – α aç›s›na,
birim çember üzerinde karfl›l›k gelen nokta Q olsun. T
Q P
fiekilden; O¿P′P ≅ O¿Q′Q (dik üçgen eflli¤i)
180 – α
|QQ′| = |PP′| ve sin (180° – α) = sinα, α α
|QP′| = |QQ′| ve cos (180° – α) = –cosα d›r. Q´ O P′ A
x

O¿TA ≅ O¿T′A (dik üçgen eflli¤i)

|AT| = |AT′| ve tan(180° – α) = –tanα, T′
cot(180° – α) = –cotα olur.

Örnek : Ölçüleri 120°, 135° ve 150° olan aç›lar›n trigonometrik oranlar›n›, dar aç›lar›n
tirgonometrik oranlar› cinsinden yazarak hesaplayal›m.

Çözüm :
3 2 1 3 2 1
sin120° = sin(180°–60°) = sin60°= ,± ± sin135° = sin(180°–45°) = sin45° =± ,±
2 2 2 2 2 2

3 2 1 3 2 1
cos120° = cos(180°–60°) = –cos60°=
± –± , cos135° = cos(180°–45°) = –cos45°= –± ,±
2 2 2 2 2 2

tan120° = tan(180°–60°) = –tan60° = –ñ3 , tan135° = tan(180°–45°) = –tan45° = –1 olur.

150° nin trigonometrik oranlar›n› siz bulunuz.

Bir Do¤runun E¤im Aç›s› ve E¤imi

Tan›m : Analitik düzlemde bir do¤runun x ekseniyle pozitif yönde yapt›¤› aç›ya, do¤runun
e¤im aç›s› ve bu aç›n›n tanjant›na da do¤runun e¤imi denir.
Bir d do¤rusunun e¤im aç›s› α ise, bu do¤runun e¤imi m= tanα d›r.
y y y y
d d
d
d

α α
x x x x
O O O O

0° < α < 90° ise 90° < α < 180° ise d ⊥ 0y ve α= 0° ise d ⊥ 0x ve α= 90° ise
m= tanα > 0 olur. m= tanα < 0 olur. m= tanα = 0 olur. m= tan90° tan›ms›zd›r.

37
 Örnek : Yandaki flekilde verilen d1 ve d2 do¤rular›n›n e¤imlerini bulal›m.

y
d2
Çözüm : d1 do¤rusu x ekseni ile pozitif yönde;
180°–30° = 150° lik aç› yapt›¤›ndan
e¤ik aç›s› α = 150° ve e¤imi,
3
m1 = tanα = tan150° = tan(180°–30°) = –tan30° = – olur. 135° θ 30°
α
3 O
x
d2 do¤rusu x ekseni ile pozitif yönde; d1

180°–135° = 45° lik aç› yapt›¤›ndan e¤im aç›s› θ = 45°

ve e¤imi, m2 = tanθ = tan45° = 1 olur.

DO⁄RUNUN DENKLEM‹
Bir d do¤rusu üzerindeki herhangi bir nokta P(x, y) olsun. x ve y aras›ndaki ba¤lant›ya bu
do¤runun denklemi denir.
Bir do¤runun denklemi, e¤imi ve herhangi bir noktas› veya farkl› iki noktas› bilindi¤inde
belirlidir.

E¤imi ve Bir Noktas› Bilinen Do¤runun Denklemi

A(x1, y1) noktas›ndan geçen ve e¤imi m olan y
d
P(x,y)
d do¤rusu üzerinde herhangi bir nokta P(x, y) olsun.

A(x 1, y1 )
y − y1
mAP = m ise; m= oldu¤undan,
x − x1 α
x
O
A(x1, y1) noktas›ndan geçen ve e¤imi m olan

do¤runun denklemi, y–y1 = m(x–x1) dir.

Örnek : A(–3, 5) noktas›ndan geçen ve e¤imi m = 2 olan do¤ru denklemini yazal›m.

Çözüm : E¤imi m ve A(x1, y1) noktas›ndan geçen do¤ru denklemi, y – y1 = m(x – x1) dir.

y–y1 = m(x–x1) ⇒ y–5 = 2(x+3)

⇒ y = 2x+11 veya 2x–y+11= 0 bulunur.

Örnek : A(1, 2) noktas›ndan geçen ve e¤im aç›s›n›n ölçüsü α = 120° olan do¤runun

denklemini yazal›m.

Çözüm : m = tanα = tan120° = tan(180°–60°) = –tan60° = –ñ3 dür.

y–y1 = m(x–x1) ⇒ y–2 = –ñ3(x–1) ⇒ y = –ñ3x+ñ3+2 den, istenen do¤runun denklemi,

ñ3x + y – ñ3 – 2 = 0 olur.

38
 ‹ki Noktas› Bilinen Do¤runun Denklemi

Farkl› iki noktas› A(x1, y1) ve B(x2, y2) olan y

P(x,y) d

d do¤rusu üzerinde herhangi bir nokta P(x, y) olsun. B(x 2 ,y 2 )

y −y y − y1
mAB = mAP ⇒ 2 1= olup A(x1 ,y 1 )
x 2 − x1 x − x1

A(x1, y1) ve B(x2, y2) noktalar›ndan geçen x

O
y − y1 x − x1
do¤runun denklemi, = olur.
y 1 − y 2 x1 − x 2

Örnek : A(3, –2) ve B(–1, 5) noktalar›ndan geçen do¤runun denklemini yazal›m.

Çözüm : A(3, –2) ve B(–1, 5) noktalar›ndan geçen do¤runun denklemi;

y − y1 x − x1 y+2 x−3
= ⇒ = ⇒ 4y+8 = –7x+21 ⇒ 7x+4y–13 = 0 bulunur.
y1 − y 2 x1 − x 2 −2 − 5 3 +1

5+2 7
veya mAB = =− e¤imli ve A(3, –2) noktas›ndan geçen do¤ru denklemi,
−1− 3 4

5+2 7 −7 21
y–y1 = m(x–x1) ⇒ y+2 == − (x – 3) ⇒ y = x+ − 2 ⇒ 7x+4y–13 = 0 fleklinde de
−1− 3 4 4 4
bulunabilir.

Eksenleri Kesti¤i Noktalar› Bilinen Do¤runun Denklemi

x eksenini A(a, 0) ve y eksenini B(0, b) noktalar›nda y

kesen do¤runun denklemi, B

b
x – x1 y – y1 x–a y–0 x y x y
= ⇒ = ⇒ – 1= – ⇒ + = 1
x 1 – x 2 y1 – y 2 a–0 0–b a b a b

A
y – y1 x–a y–0 x y x y x
⇒ = ⇒ – 1= – ⇒ + = 1 bulunur. O a
y1 – y 2 a–0 0–b a b a b d

Örnek : Yandaki flekilde verilen d do¤rusunun denklemini yazal›m.

x y
Çözüm : + = 1 ve y
a b
d
a = –3, b = 2 oldu¤undan;
2
flekildeki do¤runun denklemi,
x y
− + = 1 ⇒ –2x+3y = 6 veya 2x–3y+6 = 0 olur. x
3 2 –3 O

39
 x Eksenine Paralel Do¤rular›n Denklemi y

x eksenine paralel d do¤rusu

y eksenine ordinat› b olan noktada dik olsun.
B b P(x,y)
Bu do¤ru üzerindeki bütün noktalar›n d

ordinatlar› b ve do¤runun e¤imi m = 0 olur.

B(0, b) noktas›ndan geçen ve e¤imi 0 olan do¤runun
denklemi y–b = 0 veya y = b dir. x
O
Özel olarak; x ekseninin denklemi y = 0 olur.

y Eksenine Paralel Do¤rular›n Denklemi y

d
y eksenine paralel d do¤rusu, x eksenine
apsisi a olan noktada dik olsun. P(x,y)
Bu do¤ru üzerindeki bütün noktalar›n apsisleri a ve
y−0 A
do¤runun e¤imi tan›ms›zd›r. mAP = x
x−a O a

ifadesinin tan›ms›z olabilmesi için, x–a = 0 ⇒ x = a olmal›d›r.

y eksenine paralel, apsis eksenini A(a, 0) noktas›nda kesen
do¤runun denklemi, x = a d›r.
Özel olarak; y ekseninin denklemi x = 0 olur.

y
Orijinden Geçen Do¤rular›n Denklemi y=mx

Orjinden geçen ve e¤imi m olan do¤ru üzerinde P(x,y)

herhangi bir nokta P(x, y) olsun.

O(0, 0) den geçen ve e¤imi m olan do¤ru denklemi,
x
O
y–0 = m(x–0) veya y = mx fleklindedir.

y= –x y= x

Özel olarak; y= mx do¤rusunda m= 1 ise

e¤im aç›s› 45° olaca¤›ndan, y = x do¤rusuna, I. aç›ortay do¤rusu x
O
ve m = –1 ise e¤im aç›s› 135° olaca¤›ndan, y = –x do¤rusuna da
II. aç›ortay do¤rusu denir.
d

Örnek : A(3, –2) noktas›ndan geçen ve ayn› zamanda;

a. x eksenine paralel, b. y eksenine paralel, c. Orijinden geçen do¤ru denklemlerini yazal›m.

Çözüm :
a. x eksenine paralel, A(3, –2) noktas›ndan geçen do¤runun denklemi; y = b den, y = –2 dir.
b. y eksenine paralel, A(3, –2) noktas›ndan geçen do¤runun denklemi; x = a dan, x = 3 tür.
c. O(0, 0) ve A(3, –2) noktas›ndan geçen do¤runun denklemi; y= mx den, –2 = 3m
2 2x
⇒m=– ve y = – veya 2x+3y = 0 olur.
3 3

40
 Denklemi Bilinen Do¤runun E¤imi
A(x1, y1) noktas›ndan geçen ve e¤imi m olan do¤runun denklemi;
y–y1 = m(x–x1) ⇒ y = mx–mx1+y1 dir. Bu eflitlikte y1–mx1 = n denirse; y = mx+n denklemi elde
edilir. Buradaki m, do¤runun e¤imidir.
Ayr›ca bir do¤ru; a ve b den en az biri s›f›rdan farkl› olmak üzere, ax + by + c= 0 fleklinde ifade
a c
edilebilir. Denklem, y = – x− , (b ≠ 0) fleklinde düzenlenirse; y = mx+n do¤ru denklemine
b b
dönüflür.
a c a c
Denklemde, m= – xve
− n= x–− oldu¤una dikkat edilmelidir.
b bb b

Örnek : Denklemi y= –ñ3x + 5 olan do¤runun e¤imini ve e¤im aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m.
Çözüm : y= –ñ3x + 5 do¤rusunun e¤imi m = –ñ3 ve m = tanα = –ñ3 oldu¤undan, α = 120°
bulunur.

Örnek : Denklemi ñ3x – 3y + 2 = 0 olan do¤runun e¤imini ve e¤im aç›s›n›n ölçüsünü

bulal›m.
a 3 3 3
Çözüm : ñ3x – 3y + 2 = 0 do¤rusunun e¤imi m = – =– = ve m = tanα =
b –3 3 3
oldu¤undan; e¤im aç›s› α = 30° olur.

Örnek : (p + 4)x + (2p – 1)y + 3= 0 do¤rusunun e¤im aç›s›n›n ölçüsü 45° ise p de¤erini
bulal›m.
a c p+4 p+4
Çözüm : m = – x=− –− ve m = tan45° = 1 oldu¤undan; − = 1 ⇒ p + 4 = 1 – 2p
b b 2p − 1 2p − 1
3p = –3 den, p = –1 bulunur.

Birbirine Paralel veya Dik Olan Do¤rular›n E¤imleri Aras›ndaki Ba¤›nt›lar

y
d2 y
d2

d1

α θ x α
O θ x
O

d1

d1 // d2 ⇒ α = θ d›r. (yöndefl aç›lar) d1 ⊥ d2 ⇒ α = 90° + θ

tanα = tanθ dan. tanα = tan(90° + θ)
–1
m1 = m2 olur. tanα =
tanθ
tanα.tanθ = –1
m1.m2 = –1

d1 ve d2 do¤rular› paralel ise e¤imleri eflittir. m1 = m2 olur.

d1 ve d2 do¤rular› dik ise e¤imleri çarp›m› –1 dir. m1 . m2 = –1 olur.

41
 Örnek : d1: 3x + (p + 1)y – 3 = 0 ve d2: 2x + (p – 2)y + 5 = 0 do¤rular› paralel ise p de¤erini
bulal›m.
Çözüm : d1: 3x + (p + 1)y – 3 = 0 ve d2: 2x + (p – 2)y + 5 = 0 do¤rular›n›n e¤imleri;
3 23 2
m1 = − = ve
−− m2 == − dir. d1 // d2 oldu¤undan; m1 = m2 dir.
p +1 pp−+1
2 p−2

3 2
− =− ⇒ 3p – 6= 2p + 2 den, p= 8 bulunur.
p +1 p−2

Örnek : y = 2x – 1 do¤rusu, ax + (a – 3)y + 1 = 0 do¤rusuna dik ise a n›n de¤erini bulal›m.

a
Çözüm : y = 2x – 1 ⇒ m1 = 2 ve ax + (a – 3)y + 1 = 0 m2 = – olur.
a−3

Do¤rular dik oldu¤undan; m1.m2 = –1 ⇒ 2. −a = –1 ⇒ 2a = a – 3 den, a = –3 bulunur.

a−3

Örnek : A(–3, 4) noktas›ndan geçen ve 3x – 2y + 5 = 0 do¤rusuna paralel olan do¤runun

denklemini bulal›m.
3
Çözüm : 3x – 2y + 5 = 0 do¤rusunun e¤imi m1 = dir. Bu do¤ruya paralel olan do¤runun
2

3
e¤imi m1 = m2 = olur.
2

3 3
A(–3, 4) noktas›ndan geçen ve e¤imi olan do¤runun denklemi; y – 4 = (x + 3) ⇒
2 2
2y – 8= 3x + 9 dan, 3x – 2y + 17 = 0 bulunur.

Örnek : fiekildeki P(–2, 1) noktas›nda [OP] na dik olan d do¤rusunun denklemini bulal›m.
Çözüm : O(0, 0) ve P(–2, 1) oldu¤undan; y

1 d
mOP = − dir.
2

1 1 P(–2,1)
d ⊥ [OP] ise md = − =− = 2 dir.
mOP 1
−
2 x
O
P(–2, 1) noktas›ndan geçen ve
e¤imi md = 2 olan do¤runun
denklemi; y – 1 = 2(x + 2) den, 2x – y + 5 = 0 bulunur.

DENKLEM‹ VER‹LEN DO⁄RUNUN GRAF‹⁄‹

1. Denklemi y= mx + n Biçiminde Olan Do¤runun Grafi¤i
y = mx + n do¤rusu üzerindeki bütün noktalar kümesi;
β = {(x, y) | y = mx + n, m, n ∈ R ve (x, y) ∈ R x R} ba¤›nt›s›n›n elemanlar›d›r.
β ba¤›nt›s›n›n elemanlar›n›n analitik düzlemdeki gürüntüler kümesine, y= mx + n do¤rusunun
grafi¤i denir.
Bir do¤ru farkl› iki noktas› bilindi¤inde belirli oldu¤undan; do¤runun grafi¤ini çizmek için
herhangi iki noktas› bulunur. Bu noktalar analitik düzlemde belirlenerek grafik çizilir. Genellikle bu iki
noktan›n do¤runun eksenleri kesti¤i noktalar olmas› grafik çiziminde kolayl›k sa¤lar.
Bunun için do¤runun denkleminde, x = 0 için y ve y = 0 için x de¤erleri bulunarak do¤runun
eksenleri kesti¤i A(0, y) ve B(x, 0) noktalar› elde edilir. Bu noktalar analitik düzlemde belirtilerek
birlefltirilirse do¤runun grafi¤i çizilmifl olur.

42
Örnek : Denklemi y= 2x + 4 olan do¤runun grafi¤ini çizelim. y
y= 2x + 4

Çözüm : y= 2x + 4 denkleminde; A(0,4)

x= 0 için y= 4, y= 0 için x= –2 oldu¤undan;
verilen do¤runun eksenleri kesti¤i noktalar olan
A(0, 4) ve B(–2, 0) noktalar› B(–2,0)
x
O
analitik düzlemde belirtilerek birlefltirilirse
grafik çizilmifl olur.

2. Denklemi ax + by + c = 0 Olan Do¤runun Grafi¤i

a) ax + by + c = 0 denkleminde; a ≠ 0, b ≠ 0 ve c ≠ 0 ise do¤runun eksenleri kesti¤i
c  c
x= 0 y= − ve A  0, −  ile
b  b

c  c 
y= 0 x= − ve B  − , 0  noktalar› bulunur.
a  a 

Bu noktalar analitik düzlemde belirtilerek birlefltirilirse grafik çizilmifl olur.

y

Örnek : 3x + 2y – 6= 0 do¤rusunun grafi¤ini çizelim.

A(0,3)

Çözüm : 3x + 2y – 6= 0 denkleminde;
x= 0 için y= 3 ve A(0, 3), B(2,0)
x
O
y= 0 için x= 2 ve B(2, 0) noktalar› bulunur.
Bu noktalar analitik düzlemde belirtilerek grafik çizilir. 3x + 2y – 6= 0

b) ax + by + c = 0 denkleminde; a ≠ 0, b ≠ 0 ve c = 0 ise denklem,

a c  c a c  c
ax + by = 0 veya y = − −x olur.
0, Bu
− denklemin e¤imi m = − −olan0,
ve−orijinden
 geçen
b b  b b b  b
do¤rular› belirtir.

Örnek : 2x – 3y = 0 denklemi ile verilen do¤runun grafi¤ini çizelim.

Çözüm : 2x – 3y = 0 denkleminde;

x = 0 için y = 0 ve O(0, 0) 2x – 3y = 0
2
A(3,2)
x = 3 için y = 2 ve A(3, 2) olur.
O
x
Bu noktalardan geçen OA do¤rusunun grafi¤i 3

flekildeki gibidir.

43
 c) ax + by + c = 0 denkleminde; a = 0, b ≠ 0 ve c ≠ 0 ise denklem,
a c  c a c  c
by + c = 0 ve −y = − olur.
0, − Bu
 do¤ru x eksenine paralel
− − A 0, −  noktas›ndan geçen
b b  b b b  b
do¤rudur.

Örnek : 2y + 1 = 0 denklemi ile verilen y

do¤runun grafi¤ini çizelim.

1  1 1  1 x
Çözüm : y = − Aise,  −  noktas›ndan
−0, −A0, O
2  2 2  2
geçen x eksenine paralel do¤runun grafi¤i 1
 1 y =−
flekildeki gibidir. A  0, −  2
 2

d) ax + by + c = 0 denkleminde; a ≠ 0, b = 0 ve c ≠ 0 ise denklem,

c  c  c  c 
ax + c = 0 ve x = − olur.
A − Bu
, 0 do¤ru, y eksenine paralel
− A− , 0  noktas›ndan geçen
a  a  a  a 
do¤rudur.

y
Örnek : 2x – 3 = 0 denklemi ile verilen
do¤runun grafi¤ini çizelim.

x
3  3 3  3  O 3 
Çözüm : x = Aise,
 , A
0  , 0  noktas›ndan geçen A  , 0
2  2 2  2  2 

y eksenine paralel do¤runun grafi¤i flekildeki gibidir. 3

x=
2

e) ax + by + c = 0 denkleminde; a = 0, b ≠ 0 ve c = 0 ise denklem,

by = 0 veya y = 0 olur. Bu do¤runun grafi¤i x eksenidir.

f) ax + by + c = 0 denkleminde; a ≠ 0, b = 0 ve c = 0 ise denklem,

ax = 0 veya x = 0 olur. Bu do¤runun grafi¤i y eksenidir.

Örnek : A(3, –2) ve B(–1, 4) noktalar›ndan geçen do¤runun eksenleri kesti¤i noktalar
aras›nda kalan do¤ru parças›n›n uzunlu¤unu hesaplayal›m.

Çözüm : AB do¤rusunun denklemi;

4+2 3 4+2 3
mAB = =− den, y + 2 == − (x – 3) ⇒ 3x + 2y – 5 = 0 bulunur.
−1− 3 2 −1− 3 2
Eksenleri kesti¤i noktalar;
5 5 5 5   5 5   5 5  
x = 0 için y = vePP0,0,   QQ
  , ,0 0 
2 2 3 3   2 2   3 3  

5 5 5  5  5 
5 0, 5 Q , 0 5 
P 0, P
y = 0 için x = ve
 Q  , 0 olur.

2 3 2  3 2  2 3
 3 

25 25 13.25 5
Buradan |PQ| = + = = 13 birim bulunur.
4 9 36 6

44
 Örnek : fiekilde; 2|OB| = 3|OA| ve AOB üçgeninin alan› 12 birimkare ise grafi¤i verilen d
do¤rusunun denklemini bulal›m. y
– + d
Çözüm : a ∈ R ve b ∈ R olmak üzere; B
A(a, 0), B(0, b) dir.
|OA|= –a, |OB| = b, 2b = –3a
1 1 1  −3a 
A(A¿OB) = |OA|.|OB| = (–a).b = (–a).   = 12 A
2 2 2  2  x
O
⇒ 3a2 = 48 ⇒ a2 = 16
⇒ a = –4 ve b = 6 bulunur.
A(–4, 0), B(0, 6) noktalar›ndan
geçen d do¤rusunun denklemi,
x y
+ = 1 ⇒ –3x + 2y – 12 = 0 veya 3x – 2y + 12 = 0 olur.
−4 6

ALIfiTIRMALAR
1. Afla¤›da verilen nokta çiftlerinden geçen do¤rular›n e¤imlerini bulunuz.
a. A(0, 3) b. C(4, –1) c. E(3, –1) d. G(2, 4)
B(–2, 0) D(2, 5) F(2, –1) H(–2, –3)
2. A(–5, 4) ve B(1, –2) noktalar› veriliyor. AB do¤rusunun e¤im aç›s›n› bulunuz.
3. A(2ñ3, 2) ve B(–ñ3, n) noktalar› veriliyor. AB do¤rusunun e¤im aç›s›n›n ölçüsü 150° ise n
say›s›n› bulunuz.
4. A(3, 4), B(–2, 1) ve C(n, n–1) noktalar› ayn› do¤ru üzerinde ise n say›s›n› bulunuz.
5. Afla¤›da bir noktas› ve e¤imi verilen do¤ru denklemlerini yaz›n›z.
a. A(–1, 2) b. B(–3, –5) c. C(4, 3) d. D(0, 3)
m = –3 m=2 m=0 m=1
6. Afla¤›da bir noktas› ve e¤im aç›lar›n›n ölçüsü verilen do¤rular›n denklemlerini yaz›n›z.
a. A(3, 5) b. B(–1, 4) c. C(–3, –2) d. D(2, 0)
α = 120° α = 45° α = 90° α = 30°
7. Afla¤›daki nokta çiftlerinden geçen do¤rular›n denklemlerini yaz›n›z.
a. A(–2, 0) b. C(2, 3) c. E(2, –3) d. K(5, –3)
B(0, –3) D(–1, 4) F(1, –1) L(5, –5)
8. A(–4, 3) noktas›ndan geçen ve ayn› zamanda
a. x eksenine paralel, b. y eksenine paralel, c. Orijinden geçen do¤rular›n denklemlerini
bulunuz.
9. A(–5, 1) noktas›, 3x + py + 2p – 1 = 0 do¤rusu üzerinde ise p kaçt›r?
10. Afla¤›daki grafikleri verilen do¤rular›n denklemlerini yaz›n›z.

a. y b. y c. y d. y

–4 45° 60°
x x x x
O O O O
–2

–3

11. Afla¤›da denklemleri verilen do¤rular›n grafiklerini çiziniz.

a. 3x + 2y = 0 b. x = –2 c. 2x – y – 6 = 0 d. x + 3y – 5 = 0
12. Afla¤›da denklemleri verilen do¤rular›n e¤imlerini bulunuz.
a. y = 5 b. y = –ñ3x + 4 c. 5x – 2y + 7 = 0 d. 4x + 3y – 1 = 0
13. ax – (a + 2)y – 1 = 0 do¤rusunun e¤im aç›s›n›n ölçüsü 60° ise a de¤erini bulunuz.

45
14. A(1, 3), B(–2, 5) ve C(4, –1) noktalar› veriliyor.
a. ABC üçgeninin kenar›na ait do¤rular›n›n,
b. ABC üçgeninin kenarortay do¤rular›n›n denklemlerini yaz›n›z.
15. A(5, –6), B(3, 2), C(a, 5) ve D(–2, a + 1) noktalar› veriliyor. AB // CD ise a y› bulunuz.
16. A(3, –5), B(2, 1) ve C(m, –1) noktalar› veriliyor. AB ⊥ BC ise m kaçt›r?
17. (2m – 1)x – my + 5 = 0 ve y = mx – 3 do¤rular› birbirine paralel ise m kaçt›r?
18. 5x – 6y + 7 = 0 do¤rusu ile mx + (m + 1)y – 5 = 0 do¤rusu birbirine dik ise m kaçt›r?
19. A(–5, –4) noktas›ndan geçen ve y = 2x – 3 do¤rusuna paralel olan do¤runun denklemini yaz›n›z.
20. A(0, –2) noktas›ndan geçen ve 3x – 5y + 7 = 0 do¤rusuna dik olan do¤runun denklemini yaz›n›z.
21. A(–1, 2) ve B(3, –4) noktalar›na eflit uzakl›kta bulunan noktalar›n geometrik yerinin denklemini
yaz›n›z.
y
d1

3
22. Yandaki flekilde; d1 ⊥ d2 veriliyor. d2

P noktas›n›n koordinatlar›n› bulunuz.

x
O 2

y
d2

23. Yandaki flekilde; d1

D(0, 5)
d1 ∩ d2= {A}, d1 ⊥ d2, A(–1, 3) ve D(0, 5) ise
|BC| kaç birimdir? A(–1, 3)

B C
x
O

d2
d1
24. Yandaki flekilde;
d1 ∩ d2= {A}, d1 ⊥ d2, |OC| = 4|OB| veriliyor.
ABC üçgeninin alan› kaç birimkaredir? A(0, 4)

B
x
O C

4 A(1, 4)
25. Yandaki flekilde, bir a¤ac›n t (y›l) zaman›na
ba¤l› olarak s (metre) boyunun de¤iflimini veren
grafi¤i çizilmifltir. 2
Bu a¤ac›n 5 y›l sonra boyu kaç metre olur?

t
O 1

46
 ‹K‹ DO⁄RUNUN B‹RB‹R‹NE GÖRE DURUMLARI

d1: a1x + b1y + c1 = 0 ve d2: a2x + b2y + c2 = 0 do¤rular› verilsin:

a) a1 = b1 = c 1 ise d1 ve d2 do¤rular›n›n eksenleri kesti¤i noktalar ayn› oldu¤undan bu

a2 b2 c2
do¤rular çak›fl›kt›r (d1 = d2).
a1 b1 c 1 a1 a
b) = ≠ ise − =− 2 ⇒ m1 = m2 olur.
a2 b2 c 2 b1 b2
Bu durumda, d1 ve d2 do¤rular› paraleldir (d1 // d2).
a1 b1
c) ≠ ise m1 ≠ m2 oldu¤undan, do¤rular bir A noktas›nda kesiflir. A noktas›n›n
a2 b2
koordinatlar› do¤ru denklemleri ortak çözülerek bulunur.

Örnek : d1: x – 2y + 3 = 0 ve d2: –2x + 4y – 6 = 0 do¤rular›n›n çak›fl›k oldu¤unu gösterelim.

Çözüm : x – 2y + 3 = 0 y
–2x + 4y – 6 = 0 denklemlerinde kat
say›lar aras›nda;
d2
1 −2 3
= = oran› oldu¤undan do¤rular çak›fl›kt›r. A
−2 4 −6 3
Yani d1 = d2 dir. 2

Do¤rular›n çak›fl›k oldu¤unu grafiklerini de B

x
çizerek gösterelim. –3 O
d1
x – 2y + 3 = 0 denkleminden;
3  
x = 0 için y = ve A 0, 3  , y = 0 için
2  2
x = –3 ve B (–3, 0) olur.
3  
–2x + 4y – 6 = 0 denkleminden de x = 0 için y = ve C 0, 3  ,
2  2
y = 0 için x = –3 ve D(–3, 0) eksenleri kesti¤i noktalar bulunur. A ile C ve B ile D ayn› noktalar
oldu¤undan, do¤rular›n grafikleri ayn›d›r.

Örnek : d1: 2x + y + 4 = 0 ve d2: ax + (a – 2)y – 6 = 0 do¤rular› paralel ise a de¤erini

bularak grafiklerini çizelim. y

2 1
Çözüm : d1 // d2 ⇒ = ⇒ a = 4 ve d2
a a−2
3
do¤rusunun denklemi, 4x + 2y – 6 = 0 bulunur.
2x + y + 4 = 0 denkleminde, x = 0 için y = –4,
y = 0 için x = –2 olur. x
–2 O 3
4x + 2y – 6 = 0 denkleminde, x = 0 için y = 3,
2
3
y = 0 için x = olur.
2
–4 d2
Bulunan noktalar eksenlerde belirtilerek do¤rular›n
grafikleri çizilir. d1

47
 Örnek : d1 : x–y+2 = 0 ve d2 : 2x+y+1 = 0 do¤rular›n›n grafiklerini çizerek kesim noktas›n›n
koordinatlar›n› bulal›m. y
d1
d2
Çözüm : x–y+2 = 0 denkleminden, 2
x = 0 için y = 2,
y = 0 için x = –2 olur. A 1
2x+y+1 = 0 denkleminden, −
1

x = 0 için y = –1, 2
O
x
–2 –1
−1 –1
y = 0 için x = bulunur.
2
Grafikte; d1 ∩ d2 = {A} ise, d1 ve d2 do¤rular›n›n
denklemlerini ortak çözerek A noktas›n›n koordinatlar›n› bulal›m;
x−y+2= 0 

2x + y +1= 0
Denklemler taraf tarafa toplan›rsa 3x+3=0 ⇒ x=–1 ve y = 1 olur. Do¤rular›n kesim noktas› ise
A(–1, 1) bulunur.

Örnek : Yandaki flekilde d1 ve d2 do¤rular›n›n grafikleri verilmifltir. d1 ∩ d2 = {A} dir.

a. A noktas›n›n koordinatlar›n›, d1
y
b. ABC ve AED üçgenlerinin alanlar›n›,
c. EABO dörtgeninin alan›n› bulal›m.
D
3

Çözüm :
d2
x y B C
a. d1 do¤rusunun denklemi, + = 1⇒ 3x + 2y − 6 = 0, x
2 3 O 2 4
A
x y
d2 do¤rusunun denklemi, + = 1⇒ x − 2y − 4 = 0 –2
4 −2 E

bulunur.
Denklemleri ortak çözelim.
3x+2y–6=0

x–2y–4=0 

5 3  5 –3 
Denklemler taraf tarafa toplan›rsa 4x = 10 ⇒ x= ve y = – bulunur. A  ,  olur.
2 4 2 4 
3
b. ABC üçgeninin [BC] kenar›na ait yüksekli¤i A n›n ordinat›n›n mutlak de¤eri olan birimdir.
4
1 3 3
|BC| = 2 birim oldu¤undan, A(AÿBC) = .2. = birimkaredir.
2 4 4
3
AED üçgeninin [DE] kenar›na ait yüksekli¤i A n›n apsisinin mutlak de¤eri olan birimdir.
4
1 5 25
|DE| = 5 birim oldu¤undan, A(AÿED) = .5. = birimkaredir.
2 2 4
Siz de üçgenlerin köflelerinin koordinatlar›ndan yararlanarak bu alanlar› hesaplay›n›z.

1 3 13
c. A(EABO) = A(OÿEC) – A(AÿCB) = .4.2– = birimkare bulunur.
2 4 4

48
 Örnek : Köflelerinin koordinatlar› A(3, –2), B(2, 3) ve C(–1, 1) olan ABC üçgeni veriliyor.
Üçgenin yüksekliklerini tafl›yan do¤rular›n denklemlerini yazarak kesim noktas›n›n koordinatlar›n›
bulal›m. A(3, –2)

E
Çözüm : A noktas›ndan geçen yüksekli¤i tafl›yan do¤ru, H

1– 3 2
AD do¤rusudur. mBC = = ve [AD] ⊥ [BC] oldu¤undan;
–1– 2 3
3
m AD = – dir. A(3, –2) noktas›ndan geçen ve yüksekli¤i tafl›yan
2 B(2, 3) D C(–1, 1)

–3
do¤runun denklemi, y + 2 = (x – 3) ⇒ 3x + 2y – 5 = 0 d›r.
2
3+2
Benzer flekilde; m AB = = –5 ve C(–1, 1) noktas›ndan geçen yüksekli¤in e¤imi, [AB] ⊥ [CE]
2–3
1 1
oldu¤undan, mCE = tir. CE do¤rusunun denklemi ise y – 1= (x +1) ⇒ x – 5y + 6 = 0 olur.
5 5
Bir üçgenin yükseklikleri bir tek noktada kesiflece¤inden, iki yüksekli¤in kesim noktas›n› bulmak
yeterlidir.
13 23
3x+2y–5 = 0 ve x–5y+6 = 0 denklemleri ortak çözülürse; x = ve y = oldu¤undan
17 17
 13 23 
yüksekliklerin kesim noktas›, H  ,  bulunur.
 17 17 
Siz de [AC] kenar›na ait yükseklik denklemini yaz›n›z. Bu yüksekli¤in H noktas›ndan geçti¤ini
gösteriniz.

Örnek : Yandaki flekilde d1 ⊥ d2, A(–1, 3) ve y

B(0, 4) noktalar› veriliyor. Buna göre, d2 do¤rusunun eksenlerle d1
oluflturdu¤u üçgenin alan›n› bulal›m. d2
B
4
A
Çözüm : A(–1, 3), B(0, 4) noktas›ndan geçen d1 H(0, 3)
C
4–3
do¤rusunun e¤imi, m1 = = 1 , d1 ⊥ d2 ⇒ m2 = –1 dir.
0 +1
x
A(–1, 3) noktas›ndan geçen ve e¤imi m2 = –1 olan –1 O D

d2 do¤rusunun denklemi, y–3 = –1(x+1) ⇒ y = –x + 2 olur.

Eksenleri kesti¤i noktalar, x=0 için y=2, y=0 için x=2 ve C(0, 2), D(2, 0) olur.
1 1
Buradan A(OÿDC) = OC . OD = .2.2 = 2 birimkare bulunur.
2 2

‹K‹ DO⁄RU ARASINDAK‹ AÇI

Denklemleri d1: a1x + b1y + c1 = 0 ve d2: a2x + b2y + c2 = 0 olan d1 ve d2 do¤rular› verilsin.
a1 a2
d1 do¤rusunun e¤imi m1 = – ve e¤im aç›s› α ise, m1 = tanα d›r. d2 do¤rusunun e¤imi m 2 = – ve
b1 b2
e¤im aç›s› β ise m2 = tanβ olur.

49
d1 ve d2 do¤rular› aras›ndaki aç›lardan birisinin ölçüsü θ olsun. y
d1
fiekildeki ABC üçgeninde; d2
α = θ+β ⇒ θ = α–β ⇒ tanθ = tan(α–β) olacakt›r.
A
tanα – tanβ
tan(α – β)= oldu¤unu matematik dersinde trigonometri
1+ tanα.tanβ θ

konusunda göreceksiniz. α
B β
tanα = m1 ve tanβ = m2 de¤erleri yerine yaz›l›rsa; O C
x

m1 – m 2
d1 ve d2 do¤rular› aras›ndaki aç›n›n tanjant›, tanθ= olur.
1+ m1.m2
tanθ > 0 ise, d1 ve d2 do¤rular› aras›ndaki aç›lardan dar olan›n›,
tanθ < 0 ise, d1 ve d2 do¤rular› aras›ndaki aç›lardan genifl olan› bulunur.
θ = 0° ise, tanθ = 0 oldu¤undan m1 = m2 ⇔ d1 // d2 ve
θ = 90° ise, tanθ tan›ms›z oldu¤undan m1.m2+1 = 0 ⇔ d1 ⊥ d2 oldu¤unu görürüz.

Örnek : 3x–y+5 = 0 ve x–2y+3 = 0 do¤rular› aras›ndaki dar aç›n›n ölçüsünü bulal›m.

Çözüm : 3x–y+5 = 0 ⇒ m1 = 3
1
x–2y+3 = 0 ⇒ m2 = dir.
2

1
m1 – m 2 3–
tanθ = = 2 = 5 =1 oldu¤undan; tan45° = 1 olup,
1+ m1.m 2 1 5
1+ 3.
2
Bu durumda verilen do¤rular aras›ndaki dar aç›n›n ölçüsü θ = 45° bulunur.

Örnek : d1: ñ3x–y+6 = 0 ve d2: –x+y–2 = 0 do¤rular› y

d1
aras›ndaki aç›n›n ölçüsünü bulunuz.
d2

– 3
Çözüm : m d = = 3 = tanα ⇒ α = 60°
1
–1 x

–1 45° 60°
md = = 1 = tanθ ⇒ θ = 45° O
x
2
–1
x+45° = 60°
x = 15° olur.

ALIfiTIRMALAR
1. ax + (3b–1)y + 6 = 0 ve (a–6)x + (3–b)y – 3 = 0 do¤rular› çak›fl›k ise a ve b say›lar›n› bulunuz.

2. Afla¤›da verilen do¤ru çiftlerinin kesim noktalar›n› bulunuz.

a. x = –3 b. y = 4 c. y = 2x+1 d. 4x–3y–7 = 0
2x+y+1 = 0 3x–2y+5 = 0 5x–2y+3 = 0 3x+2y–1 = 0

3. x+my–3 = 0 ve nx–y+5 = 0 do¤rular› x ekseni üzerinde dik kesifliyorlar ise, m ve n de¤erlerini

bulunuz.

50
 y

y= mx
4. Yandaki flekilde, y = mx ve y = 2 do¤rular› ile y ekseninin y= 2
oluflturdu¤u üçgenin alan› 3 birimkare ise m de¤eri kaçt›r?

x
O

d1
d2
5. Yandaki flekilde; d1 ⊥ d2, d1 ∩ d2 = {A} dir. Verilenlere göre x
–1 O
A noktas›n›n koordinatlar›n› bulunuz.
–2

–3
A

6. A(3, 2), B(–5, 4), C(1, –6) noktalar› veriliyor. ABC üçgeninin A köflesinden geçen yükseklik ile B
köflesinden geçen kenarortay›n kesim noktas›n› bulunuz.

y d2

d1 B
5
A
7. Yandaki flekilde; d1 ve d2 do¤rular›n›n grafikleri verilmifltir. 3
a. d1 ∩ d2 = {A} ise, A noktas›n›n koordinatlar›n›, D

b. ABD ve ACE üçgenlerinin alanlar›n›,

c. ACOD dörtgeninin alan›n› bulunuz. C E
x
–5 O 4

8. A(–3, 1), B(2, –9) noktalar› veriliyor. [AB] n›n orta dikmesinin eksenlerle oluflturdu¤u üçgenin
alan›n› bulunuz.

s (bin TL)
A
7
6 B
9. Yandaki flekilde; A ve B bankalar›na yat›r›lan paralar›n faizi ile 5
birlikte de¤iflimini t(y›l) zaman›na ba¤l› olarak veren grafik çizilmifltir. 4

Kaç y›l sonra bankalardaki toplam para miktarlar› eflit olur? 3

2
1
t (y›l)
O 1

10. 3x+5y–7 = 0 ve 2x+2y–3 = 0 do¤rular› aras›ndaki dar aç›n›n tanjant›n› bulunuz.

11. y = mx+3 ve y = –ñ3x+1 do¤rular› aras›ndaki genifl aç›n›n ölçüsü 150° ise m de¤eri kaçt›r?

51
 B‹R NOKTANIN B‹R DO⁄RUYA OLAN UZAKLI⁄I
A(x1, y1) noktas›n›n ax + by + c= 0 A(x1 ,y 1 ) d
do¤rusuna olan uzakl›¤›;


H
| ax1 + by 1 + c |
|AH|= olur. ax+by+c = 0

a2 + b2

Örnek : A(3, –5) noktas›n›n 4x – 3y + 8= 0 do¤rusuna olan uzakl›¤›n› bulal›m.

| ax 1 + by 1 + c | | 4.3 − 3(–5) + 8 | 35
Çözüm :  = = = =7 birimdir.
a +b
2 2
4 + (−3)
2 2 5

Örnek : A(1, a) noktas›n›n x + y – 3 = 0 do¤rusuna olan uzakl›¤› 3ñ2 birim ise a de¤erlerini
bulal›m.
|1+ a − 3 |
Çözüm :  = = 3ñ2 ⇒ |a – 2| = 6 ⇒ a – 2 = 6 ⇒ a = 8 veya
12 + 12
a – 2 = –6 ⇒ a = –4 bulunur.

Örnek : A(–1, 2) noktas›n›n 5x + 12y + k= 0 do¤rusuna uzakl›¤› 2 birim ise k say›lar›n›

bulal›m.
| 5.(−1) + 12.2 + k |
Çözüm :  = = 2 ⇒ |19 + k| = 26 ⇒ 19 + k = 26 ⇒ k = 7 veya
5 2 + 12 2
19 + k = –26 ⇒ k = –45 olur.

Örnek : A(3, –2), B(4, 1) ve C(2, –1) noktalar›n› köfle kabul eden ABC üçgeninin
yüksekliklerinin uzunluklar›n› bulal›m.
Çözüm : A noktas›ndan geçen yüksekli¤in uzunlu¤u, A noktas›n›n [BC] na olan uzakl›¤›d›r.
y −1 x − 4
BC nin denklemi = ⇒ x – y – 3 = 0 olur.
1+ 1 4 − 2

|3+2−3| 2
A dan geçen yüksekli¤in uzunlu¤u ha = = = 2 birimdir.
1 + (−1)
2 2
2
Di¤er köflelerden geçen yüksekliklerin uzunluklar›n› da siz bulunuz.

Örnek : x + y – 5 = 0 do¤rusunun A(–1, 3) noktas›na en yak›n noktas›n›n koordinatlar›n›

bulal›m. d
Çözüm : A(–1, 3) noktas›n›n x + y – 5 = 0 do¤rusuna en yak›n x + y – 5= 0
noktas› B olsun. B noktas›. A noktas›n›n bu do¤ru üzerine dik iz
B
düflümüdür. md = –1 ⇒ mAB = 1 oldu¤undan;
AB do¤rusunun denklemi, y – 3 = x + 1 ⇒ y – x = 4 olur. A(–1, 3)
y – x = 4 ve x + y = 5 denklemlerinin ortak çözümünden;
1 9  1 99 11 99  1 9 
x=  , den,
ve y=  , B ,  olur.
2 2  2 22 22 22  2 2 

52
 Paralel ‹ki Do¤ru Aras›ndaki Uzakl›k
d1: a1x + b1y + c1 = 0 ve d2: a2x + b2y + c2 = 0 paralel do¤rular› verilsin. d1 // d2 oldu¤undan
do¤rular›n biri üzerinde al›nan herhangi bir noktan›n di¤er noktaya A(x 1, y1) d1
olan uzakl›¤›, bu do¤rular aras›ndaki uzakl›¤› verir.

A(x1, y1) noktas› d1 do¤rusu üzerinde herhangi bir nokta ise; d2

| a 2 x1 + b 2 y1 + c 2 |
d1 ve d2 do¤rular› aras›ndaki uzakl›k;  = olur.
a 22 + b 22
Veya verilen denklemlerde x ve y nin katsay›lar eflitlenirse; d1: ax + by + c = 0,
d2: ax + by + c′= 0 ve A(x1, y1) noktas› d1 do¤rusu üzerinde bir nokta oldu¤undan ax1 + by1 = –c dir.
| ax1 + by 1 + c′ | | c′ - c| c| ′ - c |
Bu eflitlik, noktan›n do¤ruya uzakl›¤›nda uygulan›rsa;  = = =
ve fleklinde
a +b
2 2
a 2 + ab22 + b 2
de bulunur.

Örnek : Denklemleri 2x–y + 4 = 0 ve 4x–2y –7 = 0 olan do¤rular aras›ndaki uzakl›¤› bulal›m.

Çözüm : 2x – y + 4 = 0 ise m1 = 2,
4x–2y–7 = 0 ise m2= 2 ve m1 = m2 oldu¤undan do¤rular paraleldir.
2x–y+4 = 0 do¤rusu üzerinde, x = 0 ⇒ y = 4 ve A(0, 4) noktas›n› alal›m. A(0, 4) noktas›n›n
4x–2y–7 = 0 do¤rusuna uzakl›¤›, istenen uzunluk olur.
| 4.0 − 2.4 − 7 | 15 3 5
= = = birim bulunur.
4 + (−2)
2 2
2 5 2

Örnek : Denklemleri mx + 3y + 5 = 0 ve 2x + y + k = 0 olan paralel do¤rular aras›ndaki

uzunluk ñ5 birim ise m ve k de¤erlerini bulal›m.
m
Çözüm : Do¤rular›n paralelli¤inden, − = –2 ⇒ m = 6 d›r.
3
5  5 5  5 
6x + 3y + 5 = 0 do¤rusu üzerinde, x = 0 y = − −0, −
ve A 0,
 −  noktas›n› ele alal›m.
3  3 3  3 
 5  5
 + k+ −  + k
2.0 + − 2.0
5  5  3  35 5
− A 0, −  noktas›n›n 2x + y + k = 0 do¤rusuna uzakl›¤›; =− ñ5+ ⇒
k − +k = 5
3  3 2 +1
2 2
2 +1
2 32 3
 5  5
2.0 + −  + k 2.0 + −  + k
 3 5 20 3  5 10
⇒ − ++k k = 5 ⇒ k = veya − ++ kk = –5 ⇒ k= – bulunur.
3 23 3 3
2 +1
2 2
2 +1 2

ALIfiTIRMALAR
1. Afla¤›daki noktalar›n yanlar›nda verilen do¤rulara olan uzakl›klar›n› bulunuz.
a. A(1, –1), x + y + 6 = 0 b. B(3, 2), 3x – 4y + 9 = 0
c. C(–3, 1), y = 3x d. D(–ñ3, –5), y = ñ3x + 2

2. A(–5, 2) noktas›n›n 3x – 2y + k = 0 do¤rusuna olan uzakl›¤› 3 13 birim ise k reel say›lar›n›

bulunuz.

3. A(1, 1) noktas›n›n mx + 12y + 9 = 0 do¤rusuna olan uzakl›¤› 2 birim ise m reel say›lar›n› bulunuz.

53
4. A(3, –5), B( –1, 2) ve C(1, 5) noktalar› köfle kabul eden ABC üçgeni veriliyor. Üçgenin
yüksekliklerinin uzunluklar›n› bulunuz.

5. A(3, 2) noktas›na x – y + 5 = 0 do¤rusunun en yak›n noktas› B olsun. B noktas›n›n

koordinatlar›n› bulunuz.

6. 2x – 3y + 7 = 0 ve mx – 6y + 1 = 0 paralel do¤rular› veriliyor. Do¤rular aras›ndaki uzakl›¤›

bulunuz.

7. 3x + 4y + k = 0 ve 6x + 8y – 5 = 0 do¤rular› aras›ndaki uzakl›k 2 birim veriliyor. k reel say›lar›n›

bulunuz.

8. Bir köflesi A(3, 0) ve 6 birim uzunlu¤undaki köflegeni x + ñ3y + 5 = 0 do¤rusu üzerinde olan
eflkenar dörtgenin alan›n› bulunuz.

9. a ∈ R- olmak üzere, köfleleri A(a, 3), B( –1, –3) ve C(4, 2) olan ABC üçgeninin [BC] kenar›na ait
yükseklik uzunlu¤u 3ñ2 birimdir. Buna göre, verilen yüksekli¤i tafl›yan do¤runun uzunlu¤unu
bulunuz.

B‹R‹NC‹ DERECEDEN ‹K‹ B‹L‹NMEYENL‹ Efi‹TS‹ZL‹KLER

Bir do¤ru, içinde bulundu¤u düzlemi iki yar› düzleme ay›r›r.
Analitik düzlemde; ax + by + c= 0 denklemi bir do¤ruyu ax + by + c < 0 ve ax + by + c > 0
eflitsizlikleri de bu do¤runun düzlemde ay›rd›¤› yar› düzlemleri gösterir.
Eflitsizliklerin çözüm kümesini analitik düzlemde göstermek için, ax + by + c = 0 do¤rusunun
grafi¤i çizilir. Yar› düzlemlerin biri üzerinde al›nan P(x1, y1) noktas›; verilen eflitsizli¤i sa¤l›yor ise bu
yar› düzlem, sa¤lam›yor ise di¤er yar› düzlem taran›r.

2
Örnek : β = {(x, y)| 2x – 3y + 6 < 0 ∧ (x, y) ∈ R } kümesinin analitik düzlemde gösterelim.
y
Çözüm : 2x – 3y + 6 = 0 do¤rusunda;
x = 0 için y = 2 ve A(0, 2),
y = 0 için x = –3 ve B(–3, 0) d›r. A
2
Eflitlik verilmedi¤inden, do¤ru kesik çizgilerle çizilir.
O(0, 0) noktas›n›n koordinatlar›, 2x – 3y + 6 < 0
eflitli¤inde yerine yaz›ld›¤›nda 6 < 0 olaca¤›ndan, eflitsizli¤in B
x
sa¤lanmad›¤› görülür. Bu durumda görüntü kümesi, orijinin –3 O

bulunmad›¤› di¤er yar› düzlemdir.

Örnek : 2x – y + 2 ≥ 0 eflitsizli¤ini sa¤layan P(x, y) noktalar kümesini analitik düzlemde

gösterelim. y
2x – y + 2= 0

Çözüm : 2x – y + 2= 0 do¤rusunun eksenleri kesti¤i

A(0, 2) ve B(–1, 0) noktalar› bulunarak grafik çizilir. O(0, 0)
noktas›n›n koordinatlar›, 2x – y + 2 ≥ 0 eflitsizli¤inde yerine
A 2
yaz›ld›¤›nda, 2 ≥ 0 oldu¤undan eflitsizlik sa¤lan›r. Do¤ru ve
orijini içinde bulunduran yar› düzlem, P(x, y) noktalar kümesidir. –1
x
B O

54
 y > 2x 
Örnek :  eflitsizlik sistemini sa¤layan P(x, y) noktalar kümesini gösterelim.
x + y −1≤ 0

y
Çözüm : y= 2x do¤rusu, orijinden ve A(1, 2)
D(0,4)
noktas›ndan geçer. x + y – 1= 0 do¤rusu, eksenleri
B(0, 1) ve C(1, 0) noktalar›nda keser. Denklemleri y = 2x
verilen do¤rular çizilir. Al›nan herhangi bir D(0, 4) 2 A(1,2)
noktas›n›n koordinatlar›:
y > 2x eflitsizli¤inde yaz›ld›¤›nda, 4 > 0 olur ve B(0,1)
C(1,0)
eflitsizlik sa¤lan›r. Noktan›n bulundu¤u bölge taran›r. x
O 1
x + y – 1 ≤ 0 eflitsizli¤inde yaz›l›r ise, 3 ≤ 0 olur x+y–1 = 0
ve eflitsizlik sa¤lanmaz. Noktan›n bulunmad›¤› bölge
taran›r.
y > 2x eflitsizli¤ini sa¤layan noktalar ile
x + y – 1 ≤ 0 eflitsizli¤ini sa¤layan noktalar kümesinin
ara kesiti, eflitsizlik sistemini sa¤layan P(x, y) noktalar
kümesidir.

Örnek : Yandaki flekilde, çözüm kümesi taral› olarak verilen eflitsizlik sistemini yazal›m.
y
Çözüm : d1 do¤rusunun denklemi x= –2, d2 do¤rusunun d1 A(–1,4) d2
denklemi 3x – 2y + 6 = 0 bulunur. Görüntü kümesi üzerinde al›nan
A(–1, 4) noktas›n›n koordinatlar› denklemlerde yerine yaz›l›rsa;
x + 2= –1 + 2= 1 ≥ 0 3

3x – 2y + 6= 3.(–1) – 2 . 4 + 6= –5 ≤ 0 oldu¤undan;

x+2 ≥ 0 
–2 –1 O
x
istenen eflitsizlik sistemi,  olur.
3x − 2y + 6 ≤ 0

ALIfiTIRMALAR
1. Afla¤›daki eflitsizliklerin çözüm kümelerini analitik düzlemde gösteriniz.
a. x < 2 b. y > –1 c. y > –3x d. 2x – 3y < 6
e. 3x + y + 3 ≥ 0 f. x – y – 2 ≤ 0 g. y < 2x – 4 h. 2x + 5y > 10

2. Afla¤›daki eflitsizlik sistemlerinin çözüm kümelerini analitik düzlemde gösteriniz.

a. x > –2 b. y ≤ 1 c. x + y ≥ 4 d. y < 3x + 4
y<x y>x+1 x–y<2 y < 3x + 1

3. Analitik düzlemde; x ≥ 0, 2x + y –2 ≤ 0 ve y ≥ –x eflitsizlikleri veriliyor. Sistemi sa¤layan bölgenin

alan›n› bulunuz.

4. Afla¤›da çözüm kümesi taral› olarak gösterilen eflitsizlikleri yaz›n›z.

a. y b. y c. y

2 2 A(–2,4)

–3
x x
O 1 O
x
O

55
5. Afla¤›da çözüm kümeleri taral› olarak verilen eflitsizlik sistemlerini yaz›n›z.

a. y b. y c. y

2
2

–2 –1 3
x x x
O 1 O 1 O

–1

TEST
1. A(a–b, ab) noktas› analitik düzlemin III. bölgesinde bir nokta ise B(a2b, ab – a2) noktas› analitik
düzlemin hangi bölgesinde bulunur?

A) I. bölgede B) II. bölgede C) III. bölgede D) IV. bölgede E) eksenler üzerinde

2. A(a, 3), B(–1, a) ve C(3, 5) noktalar› veriliyor. ABC ikizkenar üçgeninin tepe noktas› A ise a
de¤erlerinin toplam› kaçt›r?

A) –4 B) –3 C) –2 D) –1 E) 0

3. O(0, 0), A(5, 0), B(8, a) ve C(b, c) noktalar› veriliyor. OABC eflkenar dörtgen ise a + b + c nin
pozitif de¤eri kaçt›r?

A) 8 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12

4. Yandaki flekilde; ABCD karesinin iki köflesi A(–5, 0) ve

B(0, 4) ise C köflesinin koordinatlar› toplam› nedir? D

B(0,4)
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
x
A(–5,0) O

5. Yandaki ABC üçgeninde;

D(–1,10)
|AD| = |DC| ve |AE| = 3|EB| ise C noktas›n›n
E(2,3)
koordinatlar› afla¤›dakilerden hangisidir?

A) (–7, 2) B) (–5, 3) C) (7, 2) B(1,–2) C

D) (5, –3) E) (–7, –2)

56
 D C(4,–2)

6. Yandaki flekilde, ABCD paralelkenar ve P E(2,a)

| PA |
[DE] ∩ [AC]= {P} dir. oran› kaçt›r?
| PC |
A B(–1,3)
3 4 5 35 45 5 35 45 5 35 45 5 35 45 5 5 5
A) B) C) D) E)
2 3 3 24 32 3 24 32 3 24 32 3 24 32 3 4 2

y
B(2,5)

7. Yandaki flekilde, verilenlere göre OABC dörtgeninin alan› kaç C(0,3)

birimkaredir?

A) 11 B) 12 C) 13 D) 14 E) 15
x
O A(4,0)

8. A(3, –5), B(m–1, –1) ve C(m, –3) noktalar› do¤rusal ise |BC| kaçt›r?

A) 1 B) ñ2 C) ñ3 D) 2 E) ñ5

9. ax + by + c= 0 do¤rusunun Ox ekseniyle pozitif yönde yapt›¤› aç›n›n ölçüsü 60° dir. Do¤ru Oy
a
eksenini (0, 3) noktas›nda kesiyor ise de¤eri kaçt›r?
c

2 3 2 5 6
A) B) C) D) E)
3 3 3 3 3

x – 2y –8= 0

10. Yandaki flekilde; BC do¤rusunun denklemi, x – 2y – 8= 0 A(6,0)

x
d›r. A(6, 0) ve [AB] ⊥ [AC] ise C noktas›n›n apsisi kaçt›r? O

C
11 13
A) 5 B) C) 6 D) E) 7
2 2
B

A
11. Yandaki flekilde, [OC] ⊥ AB ve C(1, 3) veriliyor. COB
C(1,3)
üçgeninin alan› kaç birimkaredir?

A) 16 B) 15 C) 14 D) 12 E) 10
x
O B

57
 y

y= ax + 3 x=–3
x=1

12. Yandaki flekilde; y= ax + 3, x= –3, x= 1 ve x ekseninin

s›n›rlad›¤› dörtgenin alan› 20 birimkaredir. Verilenlere
göre a kaçt›r?

A) –5 B) –4 C) –3 D) –2 E) –1
x
–3 O 1

C
 –5 
13. Yandaki flekilde; A(1, 3), B  ,0  , C ∈ AB ve |AC|= 5
4  A(1,3)
 5 
birimdir. Verilenlere göre C noktas›n›n koordinatlar› toplam› B − , 0
kaçt›r?  4 
x
O
A) 9 B) 10 C) 11 D) 12 E) 13

14. Yandaki flekilde; PQRS kare, AB ⊥ AC, A(0, 6),

A(0,6)
B(–4, 0) d›r. S ∈ AB, R ∈ AC ve P ile Q noktalar› x R
S
ekseni üzerinde ise R noktas›n›n apsisi kaçt›r?

50 51 52 53 54
A) B) C) D) E) x
19 19 19 19 19 B(–4,0) P O Q C

y
d2
15. Yandaki flekilde d1 ve d2 do¤rular›n›n grafikleri
d1
verilmifltir. d1 ∩ d2= {A} ise, A noktas›n›n
x
eksenlere uzakl›klar› toplam› kaç birimdir? –6 O 2

–2
21 22 23 24
A) 4 B) C) D) E)
5 5 5 5 A
–4

y
d
16. Yandaki flekilde, E ∈ d ve CODE karesinin alan› 4
B
birimkare ise B noktas›n›n ordinat› kaçt›r?
E
D

5 7 9
A) B) 3 C) D) 4 E)
2 2 2 x
A(–6,0) C O

58
 y d2
d1
17. Yandaki flekilde d1 ve d2 do¤rular›n›n grafikleri veriliyor. D
A(0,5)
[BD] ⊥ Ox ve D ∈ d2 ise D noktas›n›n ordinat› kaçt›r? P(2,3)

21 22 23 24 C(–3,0)
A) B) C) D) E) 5 B
x
5 5 5 5 O

y (boy)
A
B

18. Yandaki flekilde A ve B fidanlar›n›n boylar›n›n aylara göre 6

de¤ifliminin grafi¤i verilmifltir. Fidanlar dikildikten kaç ay sonra

boylar› fark› 20 cm olur? 4

A) 26 B) 25 C) 24 D) 23 E) 22 2

x (ay)
O 2

y
d
B
12
19. Yandaki flekilde [OH] ⊥ d, A(3, 0) ve |OH| = birim ise B
5 H

noktas›n›n ordinat› kaçt›r? A(3,0)

x
O
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

20. Birbirine dik olan 12x – 5y + 7= 0 ve ax + 12y – 3= 0 do¤rular› veriliyor. A(1, n) noktas›, bu
do¤rulardan eflit uzakl›kta ise n ∈ R- say›s› kaçt›r?

A) –1 B) –2 C) –3 D) –4 E) –5

y – x ≥ 0

21. y + x ≤ 0  eflitsizlik sistemini sa¤layan bölgenin alan› 16 birimkare veriliyor. Buna göre a kaçt›r?

x + a ≥ 0

A) –1 B) –2 C) –3 D) –4 E) –5

y – x + 2 > 0
 eflitsizlik sistemi veriliyor. Bu sistemin çözüm kümesinin bir eleman›
22. y + x – 2 < 0
 afla¤›dakilerden hangisidir?
y + x + 2 < 0

A) (–2, 2) B) (–3, –2) C) (0, 0) D) (1, 1) E) (2, 1)

1-D 2-C 3-D 4-A 5-A 6-E 7-C 8-E 9-B 10-D 11-B
12-D 13-C 14-E 15-B 16-B 17-D 18-E 19-C 20-C 21-D 22-B

59
 TEST
y
1. Yandaki taral› bölge, afla¤›daki eflitsizlik sistemlerinin
y= mx + n
hangisini sa¤lar?
A) m + n > 0 B) m – n > 0 C)m . n > 0
y > mx + n y > mx + n y < mx + n A
D)m . n > 0 E) m + n > 0
y ≥ mx + n y ≤ mx + n x
B O

2. A = {(x, y)| –4 ≤ x + y ≤ 2, x, y ∈ R}

B = {(x, y)| x . y ≥ 0, x, y ∈ R} kümeleri veriliyor. A ∩ B kümesinin s›n›rlad›¤› bölgenin alan› kaç

birimkaredir?
A) 10 B) 9 C) 8 D) 7 E) 6

3. A(a + 3, a – 5) noktas› analitik düzlemin 4. bölgesinde ise A noktas›n›n eksenlere uzakl›klar›

toplam› kaçt›r?

A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10

4. A(2, 0), B(6, 0), P(a, b) noktalar›n›n oluflturdu¤u üçgen, eflkenar üçgen ise P noktas›n›n apsisi
kaçt›r?
5 7 9
A) B) 3 C) D) 4 E)
2 2 2

5. Köfle noktalar›n›n koordinatlar› A(3, 2), B(5, 1) ve C(2, 10) olan ABC üçgeninin [BC] kenar›n›
tafl›yan do¤ru üzerindeki iki noktan›n ordinatlar› fark› 9 ise apsisleri fark› kaçt›r?
A) –3 B) –2 C) –1 D) 0 E) 1

A
6. Koordinat düzleminde d1, d2 ve d3 do¤rular› ile s›n›rlanan A(A¿OB) 2
kaç birim karedir? B d3
–1
x
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 O 2 3 d2

d1

 28   124 
7. A  2,  , B  50,  noktalar› veriliyor. [AB] üzeride koordinatlar› tam say› olan kaç tane nokta
 15   15 
vard›r?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

AC 3
8. Analitik düzlemde A(–1, 4), B(13, 11) noktalar› C ∈ [AB] ve = oldu¤una göre, [CB] n› C
CB 4

1 1
den itibaren oran›nda bölen nokta D, B den itibaren oran›nda bölen nokta E ise [ED] n›n
3 3
orta noktas›ndan geçip AB do¤rusuna dik olan do¤ru denklemi afla¤›dakilerden hangisidir?

A) 2x–y–27 = 0 B) y+2x–27 = 0 C) x–2y+27 = 0 D) 2x+y+27 = 0 E) x+2y–27 = 0

60
9. Orijinden geçen bir do¤ru 3x + y –10 = 0 do¤rusunu dik kesmektedir. Kesim noktas›n›n apsis ve
ordinat çarp›m› afla¤›dakilerden hangisidir?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

D(0,b)
10. fiekildeki dik koordinat sisteminde AC ⊥ BD ise a + b kaçt›r?
A(–1,a)
A) 8 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12
B(–3,0) C(7,0)
x
O

11. A(3, –4) ve B(5, 4) noktalar›ndan eflit uzakl›kta ve x – 2y – 10= 0 do¤rusu üzerinde bulunan
noktan›n ordinat› afla¤›dakilerden hangisdir?

A) –2 B) –1 C) 0 D) 1 E) 2

A(0,7)

12. Yandaki flekilde; AB ⊥ CD, A(0, 7), B(7, 0) ve 2|AC| = 5|CB| ise C

D noktas›n›n ordinat› kaçt›r? B(7,0)

x
O
A) –4 B) –3 C) –2 D) –1 E) 0
D

13. y= 2x – 3 do¤rusu, A(–1, 4) ve B(3, –6) koordinatlar› ile verilen AB do¤ru parças›n› C noktas›nda
AC
kesmektedir. Buna göre oran› kaçt›r?
AB

1 1 1 3
A) B) C) D) 1 E)
4 3 2 2

14. mx – 3y + 2= 0 do¤rusu (m2 – 3)y + (m2 + 3)x + 1= 0 do¤rusuna paralel ise m nin alaca¤›
de¤erlerin çarp›m› kaçt›r?

A) –9 B) –8 C) 7 D) 8 E) 9

y
15. Yandaki ABCD eflkenar dörtgeninde A(2, 3) ve C(–3, 5)
B
noktalar› veriliyor. [BD] n›n tafl›y›c›s›n›n denklemi
C(–3,5)
afla¤›dakilerden hangisidir?
3 A(2,3)
A) 4x – 10y + 21= 0 B) 10x – 4y + 21= 0
D x
C) 4x + 10y + 21= 0 D) 10x + 4y + 21= 0 O 2
E) 4x – 10y – 21= 0

61
 y

16. Yandaki flekilde OABC dikdörtgen, |OA| = 2|OC|, dikdörtgenin

köflegenlerinin kesim noktas› P(4, –3) ise C noktas›n›n
C
koordinatlar› toplam› kaçt›r?
x
O
2 4 5 P
A) B) 1 C) D) E) 2
3 3 3 B

17. Köfle koordinatlar› A(p, 2), B(–1,–4) ve C(7, 0) olan AÿBC nin [BC] kenar›na ait yükseklik uzunlu¤u
14
birim ise bu yüksekli¤i tafl›yan do¤runun denklemi afla¤›dakilerden hangisidir? (p ∈ R-)
5
A) y – 2x= 0 B) y – 2x + 4= 0 C) y + 2x – 4= 0 D) y + 2x + 4= 0 E) y – 2x – 4= 0

18. Yandaki flekilde; [OA] ⊥ d ve A(1, 2) ise d do¤rusunun denklemi

afla¤›dakilerden hangisidir?
A) x – 3y –7= 0 B) x + 2y + 5= 0 C) x – 3y + 7= 0 A(1,2)
D) x – 3y= 0 E) x + 2y – 5= 0
x
O
d

19. 2x – 5y + 3=0 do¤rusu üzerinde A(–2, –6) noktas›na en yak›n

olan noktan›n ordinat› kaçt›r?

A) –1 B) 0 C) 1 D) 2 E) 3

2mx – (x – 2) – ny – n = 0
20.  denklem sistemini sa¤layan sonsuz say›da (x, y) ikilisi oldu¤una göre
3mx + ny + 4y + 4 = 0 
m nin alabilece¤i de¤erlerin çarp›m› kaçt›r?
1 2 1 2
A) – B) – C) D) E) 7
7 7 7 7

1-D 2-A 3-C 4-D 5-A 6-B 7-D 8-B 9-C 10-C
11-B 12-B 13-C 14-A 15-B 16-A 17-D 18-E 19-A 20-B

62
 III. BÖLÜM ÜÇGENLER
ÜÇGEN ‹LE ‹LG‹L‹ TEMEL KAVRAMLAR

Tan›m (Çokgen) : n > 2 olmak üzere, bir düzlemde A1, A2, A3,...,An gibi birbirinden farkl›,
herhangi üçü do¤rusal olmayan n nokta verilsin. Uç noktalar› d›fl›nda kesiflmeyen [A1A2], [A2A3],
[A3A4], ... , [AnA1] n›n birleflimine çokgen denir.

Verilen n noktaya çokgenin köfleleri, do¤ru parçalar›na çokgenin kenarlar›, kenarlar›n

oluflturdu¤u aç›lara da çokgenin aç›lar› denir.
Kenarlar d›fl›nda köfleleri birlefltiren do¤ru parçalar›na çokgenin köflegenleri denir.
A A E
A A A E

D
B
D
C D
B
B D
B C C B C
C

Üçgen Dörtgen Beflgen

Tan›m : Konveks bölge oluflturan çokgenlere konveks (d›flbükey) çokgen denir.
Konveks çokgende, bütün kenarlar ve köfleler her bir kenar›n ayn› taraf›nda bulunur.

Tan›m : Konkav bölge oluflturan çokgenlere konkav (içbükey) çokgen denir.

E D E D

A C
C A

B B

Konveks çokgen Konkav çokgen

Tan›m : Üç kenarl› çokgene üçgen denir.

A, B ve C do¤rusal olmayan üç nokta olsun. [AB], [BC] ve [CA] n›n birleflimine ABC üçgeni denir.
A

c
b A¿BC = [AB] ∪ [BC] ∪ [CA]
fiekildeki üçgen üç köfle yan yana yaz›larak
ABC, ACB, BAC, BCA, CAB, CBA gibi 6 de¤iflik flekilde
B a C
adland›r›labilir.

A, B ve C noktalar› üçgenin köfleleri, [AB], [BC] ve [CA] kenarlar›, |BC| = a, |AC| = b ve |AB| = c
kenar uzunluklar›, BéAC, AéBC ve BéCA aç›lar› üçgenin iç aç›lar›, iç aç›lar›n komflu bütünleri olan
aç›lar da d›fl aç›lar› olarak adland›r›l›r.
Üçgenin kenar uzunluklar› a, b ve c ile gösterildi¤i gibi kenarlar› da k›saca a, b ve c ile gösterilebilir.
E
A

B
BéAC, AéBC ve BéCA üçgenin iç aç›lar›d›r.
F C D EéAB, FéBC ve DéCA üçgenin d›fl aç›lar›d›r.

63
 ÜÇGEN ÇEfi‹TLER‹
1. Kenarlar›na Göre Üçgen Çeflitleri
a. Çeflitkenar üçgen: Kenar uzunluklar› farkl› olan üçgenlere çeflitkenar üçgen denir.
|AB| ≠ |BC| ≠ |AC| ise ABC üçgeni çeflitkenar üçgendir.
b. ‹kizkenar üçgen: ‹ki kenar› efl olan üçgenlere ikizkenar üçgen denir. Efl olan kenarlara
üçgenin yan (ikiz) kenarlar›, di¤er kenara taban, taban›n karfl›s›ndaki köfleye üçgenin tepesi,
köflesi tepe noktas› olan aç›ya tepe aç›s›, di¤er aç›lara da taban aç›lar› denir.
|AB| = |AC| ≠ |BC| ise ABC üçgeni ikizkenar üçgendir. [AB] ve [AC] yan kenarlar›, [BC] taban›, BéAC
tepe aç›s›, AéBC ve AéCB da taban aç›lar›d›r.
c. Eflkenar üçgen: Bütün kenarlar› efl olan üçgenlere eflkenar üçgen denir.
[AB] ≅ [BC] ≅ [AC] ise ABC üçgeni eflkenar üçgendir.
A A A A A A A A A

B B B C C BC B B C C C B B B C C C

|AB| ≠ |BC| ≠ |AC| |AB| = |AC| ≠ |BC| |AB| = |BC| = |AC|

Çeflitkenar üçgen ‹kizkenar üçgen Eflkenar üçgen
2. Aç›lar›na Göre Üçgen Çeflitleri
a. Dar aç›l› üçgen: Bütün aç›lar› dar aç› olan üçgenlere dar aç›l› üçgen denir.
b. Dik üçgen: Bir aç›s› dik aç› olan üçgenlere dik üçgen denir. Dik aç›n›n karfl›s›ndaki kenara
hipotenüs, di¤er kenarlara da dik kenar ad› verilir.
m(ëA) = 90° ise ABC üçgeni dik üçgendir. [BC] kenar› üçgenin hipotenüsü, [AB] ve [AC] kenarlar› da
dik kenarlard›r. Üçgenin di¤er aç›lar› dar aç›d›r. Niçin?
m(ëA) < 90°, m(ëB) < 90° ve m(ëC) < 90° ise ABC üçgeni dar aç›l› üçgendir.
c. Genifl aç›l› üçgen: Bir aç›s› genifl aç› olan üçgenlere genifl aç›l› üçgen denir.
m(ëA) > 90° ise ABC üçgeni genifl aç›l› üçgendir. Üçgenin di¤er aç›lar› dar aç›d›r. Niçin?
C C C C C C

A A B B A A B B A A B B

Dar aç›l› üçgen Dik üçgen Genifl aç›l› üçgen

m(ëA) < 90°, m(ëB) < 90° m(ëA) = 90°, m(ëB) < 90° m(ëA) > 90°, m(ëB) < 90°
m(ëC) < 90° m(ëC) < 90° m(ëC) < 90°
ÜÇGEN‹N YARDIMCI ELEMANLARI
1. Kenarortay: Bir üçgenin bir köflesini karfl› kenar›n orta noktas›na birlefltiren do¤ru parças›na
o kenara ait kenarortay› denir.
A A

F E
G |BD| = |DC| ise |AD| = Va
|EC| = |EA| ise |BE| = Vb
|AF| = |FB| ise |CF| = Vc
B D C
B D C
|BD| = |DC| ⇔ [AD], [BC] kenar›na [AD] ∩ [BE] ∩ [CF] = {G} ise
ait kenarortay G, ABC üçgeninin a¤›rl›k merkezidir.

64
ABC üçgeninin a, b ve c kenar›na ait kenarortaylar›n›n uzunluklar› s›ras›yla Va, Vb ve Vc ile gösterilir.
Bir üçgenin üç kenarortay› üçgenin içinde bir noktada kesiflirler. Bu noktaya üçgenin a¤›rl›k merkezi
denir.
2. Aç›ortay: Bir üçgenin bir aç›s›n›n aç›ortay›n›n karfl›s›ndaki kenar› kesti¤i nokta ile aç›n›n
köflesini birlefltiren do¤ru parças›na üçgenin o aç›s›na ait aç›ortay› denir.
Bir üçgenin iç aç›lar›n›n aç›ortaylar›na iç aç›ortay, d›fl aç›lar›n›n aç›ortaylar›na da d›fl aç›ortay denir.
F A
K
A A

F E |AD| = nA
I |BE| = nB
|CF| = nC
B E C D
B D C
B C

[AE] ⊥ [AD] [AD] ∩ [BE] ∩ [CF] = { I } [BK ∩ [CK ∩ [AK = {K}

m(BéAE) = m(CéAE) ise [AE], BAC aç›s›n›n iç aç›ortay›, m(CéAD) = m(DéAF) ise [AD], BAC aç›s›n›n
d›fl aç›ortay› olur. Üçgenin A, B ve C aç›lar›na ait iç aç›ortaylar›n›n uzunluklar› nA, nB ve nC ile
gösterilir. Bir üçgenin üç iç aç›ortay› üçgenin içinde bir noktada kesiflir. (Bu nokta üçgenin iç te¤et
çemberinin merkezidir.) Bir üçgende herhangi iki d›fl aç›ortay ile di¤er köfledeki iç aç›ortay da bir
noktada kesiflir.

3. Yükseklik: Bir üçgenin bir köflesinden, karfl› kenar do¤rusuna indirilen dikmenin, karfl›
kenar› kesti¤i nokta ile köfleyi birlefltiren do¤ru parças›na, üçgenin o kenar›na ait yüksekli¤i denir.
A A A

K L

D B C B D C
B D C
[AD] ⊥ [BC] [AD] ⊥ [CB [AD] ∩ [BL] ∩ [CK] = {H}
m(ëB) < 90°, m(ëC) < 90° m(ëB) > 90° |AD| = ha, |BL| = hb, |CK| = hc
Bir ABC üçgeninin a, b ve c kenarlar›na ait yüksekliklerinin uzunluklar› s›ras›yla ha, hb ve hc ile
gösterilir. Üçgende üç yükseklik bir noktada kesiflir. Bu noktaya üçgenin diklik merkezi ad› verilir.

ÜÇGENDE AÇILAR ARASINDAK‹ BA⁄INTILAR

Teorem : Bir üçgende, bir d›fl aç›n›n ölçüsü, kendisine komflu olmayan iki iç aç›n›n ölçüleri
toplam›na eflittir. A
E
Hipotez : ABC bir üçgen ise
Hüküm : m(AéCD) = m(ëA) + m(ëB) dir.
‹spat : [CE // [AB] çizelim.
B C D
1. m(DéCE) = m(ëB)
2. m(EéCA) = m(ëA)
3. m(DéCE) + m(EéCA) = m(ëB) + m(ëA)
4. m(AéCD)=m(ëA)+m(ëB)

Sonuç : Bir üçgende bir d›fl aç›n›n ölçüsü, kendisine komflu olmayan iç aç›lar›n her birinin
ölçüsünden daha büyüktür.

65
 Teorem : Bir üçgenin iç aç›lar›n›n ölçüleri toplam› 180° dir.
Hipotez : ABC bir üçgen ise A

Hüküm : m(ëA) + m(ëB) + m(ëC) = 180° dir.

‹spat : [BC ›fl›n›n› çizelim.
1. m(AéCD) = m(ëA) + m(ëB) B C D
2. m(AéCD) + m(ëC) = 180°
3. m(ëA) + m(ëB) + m(ëC) = 180°

Örnek : ABC üçgeninde; m(AéBC) = x, m(EéAC) = y, m(DéCA) = z ve x + y + z = 256°

oldu¤una göre, x kaç derecedir?
E
Çözüm : ABC üçgeninde; A y
1. y + z + 180° − x = 360° (Üçgenin d›fl aç›lar›n›n ölçüleri
toplam›)
2. y + z = 180° + x x z

3. x + y + z = x + 180° + x = 256° B C D
⇒ 2x = 76° ⇒ x = 38° bulunur.

Örnek : Yandaki flekilde; A

m(ëA) = a , m(ëB) = b a

m(ëC) = c , m(ëD) = x ise D

x = a + b + c oldu¤unu gösteriniz. x
b c
B
Çözüm : [AD n› çizelim.
C
1. m(BéDE) = m(ëB) + m(BéAD)
2. m(EéDC) = m(ëC) + m(CéAD) A

3. m(BéDE) + m(EéDC) = m(ëB) + m(ëC) + m(CéAD) + m(BéAD) a

4. m(BéAC) = m(CéAD) + m(BéAD)

D
5. m(BéDC) = m(ëB) + m(ëC) + m(ëA) b x c
6. x = a + b + c olur. B
C
E

Örnek : Yandaki flekilde; A, B ve C noktalar› do¤rusal

E
[AE] // [CD], |AE| = |AB| ve |BC| = |CD| ise
D
m(EéBD) kaç derecedir?
Çözüm : B noktas›ndan [BF // [AE] çizelim.
A B C
1. m(EéBF) = m(AéEB) = α
2. m(FéBD) = m(BéDC) = β E
F
3. m(AéEB) = m(AéBE) = α α D

4. m(BéDC) = m(DéBC) = β β
α β
α β
5. 2α + 2β = 180° A B C

6. m(EéBD) = α + β = 90° dir.

66
 Örnek : fiekildeki ABC üçgeninde; A
[BE] ve [CF] iç aç›ortay,
M L
m(KéDC) = x, m(AéEL) = y F y
z
ve m(BéFM) = z ise E

x + y + z = 270° oldu¤unu gösteriniz.

B D x C
Çözüm : Bir üçgende iç aç›ortaylar ayn› noktada K
kesiflti¤inden [AD], A köflesinden geçen iç
aç›ortayd›r. Bundan dolay›;
m(BéAD) = m(CéAD) = a, A

m(AéBE) = m(CéBE) = b ve a a
M L
F y
m(BéCF) = m(AéCF) = c olsun. z I
E
ABC üçgeninde, 2a + 2b + 2c = 180°
⇒ a + b + c = 90° ve b c
b c
DAC üçgeninde, m(KéDC) = x = 2c + a B D x C
K
ABE üçgeninde, m(AéEL) = y = 2a + b
BCF üçgeninde, m(MéFB) = z = 2b + c olur.
x + y + z = 2c + a + 2a + b + 2b + c = 3(a + b + c) = 3.90 = 270° bulunur.

Teorem : Bir ikizkenar üçgende tabana ait kenarortay, ayn› zamanda yükseklik ve aç›ortayd›r.
Hipotez : ABC ikizkenar üçgeninde; |AB| = |AC| ve [AD] kenarortay ise
Hüküm : [AD] hem yükseklik hem de aç›ortayd›r. A
‹spat : 1. |AB| = |AC|
2. m(ëB) = m(ëC)
3. |BD| = |DC|
4. A¿BD ≅ A¿CD
5. m(BéAD) = m(CéAD) olur ve [AD] aç›ortayd›r. B D C

6. m(BéDA) = m(CéDA) = 90° olur ve [AD] yüksekliktir.

Sonuç : Bir eflkenar üçgenin bütün kenarlar›na ait kenarortay, aç›ortay ve yüksekliklerinin
uzunluklar› eflittir.

Teorem : Bir üçgende herhangi bir kenara ait A

kenarortay uzunlu¤u, ait oldu¤u kenar›n uzunlu¤unun
yar›s›na eflit ise bu üçgen dik üçgendir.

Hipotez : ABC üçgeninde; |AD| = |DB| = |DC| ise

Hüküm : m(ëA) = 90° dir. B D C

‹spat : |AG| = |GG'| olacak flekilde [AD] n› uzatal›m.

Bu durumda BG'CG paralelkenar olur.

67
 b2
ABE üçgeninde c2 +
= 9p 2
4
c2
AFC üçgeninde b 2 + = 9t 2
4
+_______________
a2
= 9(p 2 + t 2 )
5.
4
5a 2
p2 + t 2 = olur.
36
CGG' üçgeninde kenarortay teoremine göre;
2
 a  (2k)2
(2t) + (2p) = 2.  +
2 2

2 2 A
a 2 4k 2
4.(t 2 + p 2 ) = 2. + b
4 2 c
2

5a 2 a 2 2
4. = + 2k 2 2k E
36 2 b
p 2
5a 2 a 2 F t G
− = 2k 2 2t
9 2 c
2p C
10a 2 − 9a 2 2 k
= 2k 2 a
18 D
a 2
a 2 = 36k 2 B 2p
2 k
a = 6k
2t
a
= 3k olur. G′
2
Yani, |AD| = |DB| = |DC| bulunur.

Teorem : Bir dar aç›s›n›n ölçüsü 30° olan dik üçgende bu aç› karfl›s›ndaki dik kenar›n
uzunlu¤u hipotenüsün uzunlu¤unun yar›s›na eflittir. A
Hipotez : ABC dik üçgeninde;
m(ëA) = 90° ve m(ëB) = 30° ise
BC 30°
Hüküm : AC = dir. B D C
2
‹spat : [AD] kenarortay›n› çizelim. |AD| = |DB| = |DC| ve
BC
m(ëC) = 60° oldu¤undan ACD eflkenar üçgendir. Buradan, AC = CD = bulunur.
2
Sonuç : Bir dik üçgende dar aç›lardan birisi 60° ise bu aç›n›n karfl›s›ndaki dik kenar
uzunlu¤u, di¤er dik kenar uzunlu¤unun ñ3 kat›d›r. Niçin? Siz bulunuz. A
Örnek : Yandaki ABC üçgeninde, [AB] ⊥ [AC],
m(AéBC) = 30°, |BC| = 4 cm ise
|AC| ve |AB| nu bulunuz. 30°
B 4 C
Çözüm : ABC dik üçgeninde;
BC 4
AC = = = 2 cm olur. Bu üçgende Pisagor teoreminden de
2 2
2 2 2 2 2
BC = AB + AC ⇒ 4 2 = AB + 22 ⇒ AB = 16 − 4 = 12 ⇒ AB = 2 3 cm bulunur.

|AB| = |AC| . ñ3 oldu¤una dikkat ettiniz mi?

68
 UYGULAMALAR
Örnek : Yandaki flekilde; |AB| = |AC| A
|CE| = |CD|, |BD| = |BC|
D
ve m(AéBD) = 25° ise
m(DéCE) kaç derecedir? E
25°

B C
Çözüm : m(DéBC) = x olsun.
m(AéBC) = m(AéCB) = x + 25° (|AB| = |AC|) A

x
m(BéDC) = m(BéCD) = m(DéEC)= 90° – D
2
E
m(DéCE) = x 25° x
x 25°+x
x
m(BéCD) = 90° – = x + 25° + x B C
2

⇒ x = 26° dir.

A
Örnek : fiekildeki ABC üçgeninde;
m(AéBC) = 45° ve m(AéCB) = 15° ise
AC 45° 15°
B C
oran›n› bulunuz.
BC

Çözüm : [CH] yüksekli¤ini çizelim. H

m(HéAC) = 45°+15° = 60° ve m(AéCH) = 30° olur. x

A 60° ñ3x
AHC dik üçgeninde, |AC| = 2x ise |HC| = ñ3x ve
BHC ikizkenar dik üçgeninde de 2x 30°
45°
|BC| = ñ2.|HC| = ñ6x dir.
15°
B ñ6x C

AC 2x 2 6
= = = bulunur.
BC 6x 6 3
A
Örnek : Yandaki flekilde;
[AD] ⊥ [BC], |BD| = |EA| = |EC| ve
E
m(EéBC) = 26° ise
DAC aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz. F

26°
Çözüm : [DE] n› çizelim. B D C
|DE| = |EA| = |EC|
|BD| = |DE| ve A

BDE üçgeninde; m(EéBD) = m(DéEB) = 26°

m(AéDE) = 90° − (26° + 26°) = 38° olup E
F
ADE ikizkenar üçgeninde, m(DéAE) = m(AéDE) = 38° bulunur. 26°

26°
B D C

69
Örnek : Yandaki flekilde; [AB] ⊥ [BC], |AD| = |DC| A

AE DE
ve BE = = ise
3 2 D
AED aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz.
E

B C

Çözüm : [DF] ⊥ [AB] çizelim. |BE| = x olsun. A

|AE| = 3x, |DE| = 2x ve |AB| = 4x dir.
2x
AB
AF = FB = = 2x F D
2 x
2x
EFD dik üçgeninde |DE| = 2.|EF| oldu¤undan E
x
m(EéDF) = 30° ve m(FéED) = 60° bulunur. B C

Örnek : Yandaki flekilde; A

[AB] ⊥ [AC], |BD| < |DC|,
15°
|BC| = 2.|AD| ve m(BéAD) = 15° ise
ACB aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz.
B D C

Çözüm : ABC dik üçgeninin [AE] kenarortay›n› çizelim.

BC
EC = AE = = AD d›r. A
2
15° α
AEC ikizkenar üçgeninde, m(AéCE) = m(EéAC) = α
90°–α
|AD| = |AE| ve m(AéDE) = m(AéED) = 2α ve
2α 2α α
ABC dik üçgeninde, m(AéBC) = 90° − α olur. B D E C
ABD üçgeninde;
m(AéDE) = m(BéAD) + m(AéBC) ⇒ 2α = 15° + 90° − α ⇒ 3α = 105° ⇒ α = 35° bulunur.

Örnek : Yandaki ABC üçgeninde; A

|BD| = |DC|, |AB| = |EC|, E
[ED] ⊥ [BC] ve 125°

m(AéED) = 125° ise

ABC aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz.
B C
D

Çözüm : [BE] n› çizelim.

|BD| = |DC|, [ED] ⊥ [BC] verildi¤inden A
|EB| = |EC| = |AB| olup
2α E 90°–α
BEC ve BAE ikizkenar üçgenlerdir. 2α

m(EéBC) = m(EéCB) = α
m(BéED) = 90° − α ve m(BéAE) = m(BéEA) = 2α ve B
α α
C
D
m(AéED) = 2α + 90° − α = 90° + α = 125° ⇒ α = 35° olur.
ABC üçgeninde, m(AéBC) = 180° − 3α = 180° − 3.35° = 75° bulunur.

70
Örnek : Yandaki flekilde; m(CéAB) = 60°
[DC] ⊥ [AC], [DB] ⊥ [AB], |DB| = 7 cm C 4
ve |DC| = 4 cm ise |AB| nu bulunuz. D

7
60°
A
B

Çözüm : [BD ve [AC ›fl›nlar› E noktas›nda kesiflsin. E

ECD ve EBA üçgenlerinde m(ëE) = 30° olur. 8

|ED| = 2.|CD| = 2.4 = 8 cm ve 30°
C 4
EB 15 D
AB = = = 5 3 cm bulunur.
7
3 3
60°
A
B

C A
Örnek : Yandaki flekilde, P noktas›n›n
[OA ve [OB ›fl›nlar›na göre simetrikleri P
150°
s›ras›yla C ve D noktalar› ve m(CéPD) = 150° O
B
ise OCD üçgeninin eflkenar oldu¤unu gösteriniz.
D

Çözüm : [OP] n› çizelim. C A

m(AéOB) = 180° − m(CéPD) = 180° − 150° = 30°

P
|OP| = |OC| = |OD| 150°
α
m(DéOB) = m(BéOP) = α ve m(AéOC) = m(AéOP) = 30° − α olur. O α B
m(CéOD) = 2.m(BéOP) + 2.m(AéOP) = 2α + 2.(30° − α) = 60°
D
bulunur ve COD ikizkenar üçgeninin eflkenar oldu¤u görülür.

F
Örnek : Yandaki flekilde;
|AB| = |AC|, P ∈ [BC] A
B, A, F do¤rusal,
P, E, F do¤rusal, E
[PF] ⊥ [BC] ve [AH] ⊥ [BC] ise
|PE| + |PF| = 2.|AH| oldu¤unu gösteriniz.

B C
H P
Çözüm : m(ëB) = m(ëC) = α olsun.
BPF üçgeninde, m(ëF) = 90° − α F
90°–α
A
EPC üçgeninde, m(PéEC) = 90° − α = m(AéEF) K
90°–α
m(ëF) = m(AéEF) ve |AE| = |AF| olur. E
[AK] ⊥ [EF] çizelim.
90°–α
|FK| = |KE| ve |AH| = |PK| d›r.
2.|AH| = 2.|PK| = 2.|PE| + 2.|EK| = |PE| + (|PE| + |EK| + |KF|)
α α
2.|AH| = |PE| + |PF| bulunur. B C
H P

71
 ALIfiTIRMALAR
A
1. Yandaki flekilde; E, B ve C noktalar› ile y
E, F ve D noktalar› do¤rusal,
D
m(ëA) = y, m(ëE) = x, m(ëB) = z ve m(ëD) = a F
a

oldu¤una göre a = y + z − x oldu¤unu gösteriniz. x z

E B C

A D
80°
2. Yandaki flekilde; [AB] // [CD],
35°
[AD] // [BC], m(ëD) = 80°, m(BéAE) = 35° ve
E
m(BéCE) = 25° oldu¤una göre m(AéEC)
25°
kaç derecedir? B C

C
c
3. Yandaki flekilde verilenlere göre F
b + c + d − a = 360° oldu¤unu gösteriniz. B b

D a
A
d E

A
4. Yandaki flekilde; [BE], ABD aç›s›n›n z
[CE], ACD aç›s›n›n aç›ortaylar›d›r. E
m(ëA) = z, m(ëE) = x ve m(ëD) = y x
D
oldu¤una göre 2x = y + z ba¤›nt›s›n›n
y
do¤rulu¤unu gösteriniz.
B C

C
D
5. Yandaki flekilde; m(ëE) = 100°
m(ëA) = a, m(ëB) = b, m(ëC) = c
100°
m(ëD) = d oldu¤una göre A
E
a + b + c + d toplam› kaç derecedir? B

A
6. Yandaki ABC üçgeninde; [BD] ve [CE]
E 72°
aç›ortaylar, m(AéEC) = 72° ve m(AéDB) = 60° 60° D

oldu¤una göre A aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?

B C

A
7. Yandaki ABC üçgeninde; [BD] ve [CD]
iç aç›ortaylard›r. A, D, E ve F noktalar› do¤rusal,
m(BéDE) = 80° ve m(EéDC) = 70° oldu¤una göre D
BEF aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir? 80° 70°
B C
E
F

72
 A
8. Yandaki ABC üçgeninde; [BE ve [CI] iç aç›ortay, E
[CE d›fl aç›ortayd›r. 25°

m(CéEB) = 25° oldu¤una göre m(BéIC) kaç

I
derecedir?
B
C
A
9. Yandaki ABC üçgeninde [AD] aç›ortay ve
|AB| > |AC| ise
 ) − m(B
m(C )
m(AéDB) = 90° + oldu¤unu gösteriniz.
2
B D C

A
10. Yandaki ABC üçgeninde; [BK ve [CK
x
d›fl aç›ortaylard›r.
B C
m(BéKC) = 40° oldu¤una göre m(BéAK) = x
kaç derecedir?
K

A
11. Yandaki ABC üçgeninde; 70°
[BD] ⊥ [AC] ve [CE] ⊥ [AB] dir. E D
[BF] ve [CF], HBC üçgeninin iç H

aç›ortaylar› ve m(BéAC) = 70° ise

F
BFC aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?

B C

A
12. Yandaki ABC üçgeninde; |AB| = |AC|, F 40°
m(ëA) = 40° ve [DF] ⊥ [AB] oldu¤una göre
E
m(ëD) kaç derecedir?
B C D

B
13. Yandaki flekilde; A, C ve D noktalar› do¤rusald›r.
[DA ⊥ [DE], [CB ⊥ [CE] ve x
D
m(ëE) = 44° ise m(AéCB) = x kaç derecedir? A C

44°

A
14. Yandaki ABC üçgeninde;
[AD] ⊥ [BC] ve [CE] ⊥ [AB] E
F
ve m(BéCE) = 40° oldu¤una göre
m(BéAD) + m(AéFC) kaç derecedir?
B 40° C
D

73
15. Bir ABC üçgeninin iç aç›lar›n›n ölçüleri 3, 4 ve 8 ile do¤ru orant›l›d›r. Bu üçgenin aç›lar›n›n
ölçülerini hesaplay›n›z.
A
16. Yandaki ABC üçgeninde; [AD] aç›ortay ve
m(ëB) − m(ëC) = 24° oldu¤una göre
m(AéDC) kaç derecedir?

B D C

D
17. Yandaki fleklin A, B, C, D ve E E
C
köflelerindeki aç›lar›n ölçüleri toplam›n›n
180° oldu¤unu gösteriniz.

A B

18. Yandaki flekilde; m(AéCD) = m(DéCE), z

m(BéAC) = x, m(DéBE) = y, m(BéDC) = z A

ve x − y = 80° oldu¤una göre z kaç derecedir? x
y
B C E

19. Yandaki flekilde; [AE ⊥ [BE, E

[BC ⊥ [AC, m(PéAE) = m(PéAC) ve

m(PéBE) = m(PéBC) oldu¤una göre
P
B
m(AéPB) kaç derecedir?
C

20. Yandaki flekilde; m(AéDF) = m(DéFE),

m(AéBE) = m(BéEF) ve m(DéAB) = 80° E
oldu¤una göre, m(BéCD) kaç derecedir? C

80° F
A B

21. Yandaki ABC üçgeninde; [AD] ve [CD] iç aç›ortaylar,

[AE ve [CE d›fl aç›ortaylard›r. A E

m(AéDC) = 3x + 50° ve m(AéEC) = x − 10° ise

m(AéEC) kaç derecedir? D

B C

74
 A

22. ABC üçgeninde; [AD] ve [CF] iç aç›ortaylar,

F 85° E
m(AéDC) = 100° ve m(AéEB) = 85° ise
CFB aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
100°
B D C

A
23. Yandaki ABC üçgeninde; D
[AD] ve [BD] aç›ortaylar ve
m(AéCD) = 40° ise
ADB aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir? 40°

B C

A
24. Yandaki ABC üçgeninde;
[AD] ve [BD] aç›ortaylar ve
D
m(AéDB) = 7.m(BéCD) ise
ADB aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
B C

A
25. Yandaki ABC üçgeninde;
α
[BD] ve [CE] aç›ortaylar
D
[AK] ⊥ [BD] ve [AL] ⊥ [CE] dir. E
L K
m(KéAL) = α ise BAC aç›s›n›n I
ölçüsünü α cinsinden bulunuz.
B C

A
26. Yandaki ABC üçgeninde;
[BD] aç›ortay, D

m(BéAC) = 2.m(BéDC) ve
m(AéCD) = 50° ise
50°
ACB aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
B C

A
27. Yandaki ABC üçgeninde;
m(AéBE) = m(CéBE), m(BéCF) = m(EéCF),
E
m(EéFC) = m(BéAC) ve m(CéDK) = 70° ise
AFB aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
F

B C
D 70°
K

28. Bir ABC üçgeninin d›fl aç›lar›n›n ölçüleri 3, 4 ve 6 ile ters orant›l›d›r. Bu üçgenin en küçük iç
aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz.

75
 A

F
29. Yandaki ABC üçgeninde; |BF| = |BD|, E

|EC| = |CD| ve m(FéDE) = 50° ise

A aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz. 50°

B D C

30. Yandaki ABC üçgeninde; |AC| = |BC| ve

|AB| = |AD| = |DC| oldu¤una göre
m(ëC) kaç derecedir?

B D C

A
31. Yandaki ABC üçgeninde;
|AB| = |BC|, |AC| = |DC| ve 24°

m(BéAD) = 24° oldu¤una göre m(ëB) kaç derecedir?

B D C
A

32. Yandaki ABC üçgeninde; m(DéAE) = x, x

|AD| = |DB| ve |AE| = |EC| oldu¤una göre
BAC aç›s›n›n ölçüsünü x cinsinden hesaplay›n›z.
B D E C

A
33. Yandaki ABC eflkenar üçgeninde; [AH] ⊥ [EC],
|AD| = |DC| ve |AH| = |EB| oldu¤una göre D

m(ëE) kaç derecedir?

E H C
B

B‹R ÜÇGEN‹N AÇILARI ‹LE KENARLARI ARASINDAK‹ BA⁄INTILAR

Teorem : Bir üçgenin iki kenar› efl de¤ilse, bunlar›n karfl›lar›ndaki aç›lar da efl de¤ildir ve
daha uzun olan kenar karfl›s›ndaki aç› daha büyüktür.
A
Hipotez : ABC üçgeninde; |AC| > |AB| ise
Hüküm : m(AéBC) > m(AéCB) dir. D
‹spat : [AC] do¤ru parças› üzerinde |AB| = |AD|
olacak flekilde bir D noktas› alal›m.
B C
1. m(AéBD) = m(AéDB) (ikizkenar üçgen özelli¤i)
2. m(AéBD) + m(DéBC) = m(AéBC)
3. m(AéBC) > m(AéBD)
4. m(AéDB) = m(ëC) + m(DéBC)
5. m(AéDB) > m(ëC)
6. m(AéBC) > m(AéBD) > m(ëC) olur.
Sonuç : 1.Bir ABC üçgeninde; a < b <c ⇔ m(ëA) < m(ëB) < m(ëC) olur.
2. Bir ABC üçgeninde; A, B ve köflelerindeki d›fl aç›lar› A1, B1 ve C1 ise
a < b < c ⇔ m(ëA1) > m(ëB1) > m(ëC1) olur.

76
 Örnek : ABC üçgeninde; A
|AB| = 10 cm, |AC| = 12 cm ve
|BC| = 9 cm ise iç aç›lar›n›n ölçüleri 12 9
aras›ndaki s›ralamay› bulunuz.

Çözüm : 9< 10 < 12 ⇒ |BC| < |AB| < |AC| oldu¤undan yukar›daki B 10 C
sonuç 1 gere¤ince; m(ëA) < m(ëC) < m(ëB) bulunur.

Örnek : Yandaki ABC üçgeninde; m(BéAD) = m(EéAC) = 26°, A

m(AéBD) = 36° ve m(AéCE) = 32° ise ADE üçgeninin

kenarlar›n›n uzunluklar› aras›ndaki s›ralamay› bulunuz.
26° 26°

Çözüm : m(AéDE) = m(AéBD) + m(BéAD) = 36° + 26° = 62°

m(AéED) = m(AéCE) + m(CéAE) = 32° + 26° = 58°
36° 32°
m(DéAE) = 180°−[m(AéDE)+m(AéED)] = 180°−(62° + 58°) = 60° B D E C
bulunur. O hâlde ADE üçgeninin kenar uzunluklar› aras›ndaki
s›ralama |AD| < |DE| < |AE| olur.

ÜÇGEN Efi‹TS‹ZL‹⁄‹

Teorem : Bir üçgenin herhangi iki kenar›n›n uzunluklar› toplam›, üçüncü kenar›n
uzunlu¤undan büyüktür.
D
Hipotez : ABC bir üçgen ise

Hüküm : |AC| + |AB| > |BC| olur. A

‹spat : [CA] n›n uzant›s›nda |AD| = |AB|

olacak flekilde bir D noktas› alal›m.
B C
1. m(AéDB) = m(AéBD)
2. m(CéBD) = m(AéBD) + m(AéBC)
3. m(CéBD) > m(AéBD) = m(AéDB)
4. |DC| > |BC|
5. |DC| = |AD| + |AC|
6. |AD| + |AC| > |BC|
7. |AB| + |AC| > |BC| olur.
Kenar uzunluklar› a, b ve c olan ABC üçgeninde; Teorem den b < a + c ⇒ a > b − c ve
a < b + c ⇒ b > a − c veya c > a − b ba¤›nt›lar› yaz›labilir.

O hâlde bir ABC üçgeninin kenar uzunluklar› aras›nda;

A

b
c 1. |b − c| < a < b + c
2. |a − c| < b < a + c
a C
3. |a − b| < c < a + b eflitsizlikleri vard›r.
B

Sonuç : Bir üçgende herhangi bir kenar›n uzunlu¤u, di¤er iki kenar›n uzunluklar›
toplam›ndan küçük, fark›n›n mutlak de¤erinden büyüktür. (üçgen eflitsizli¤i)

77
 Örnek : Yandaki dörtgende; D
|AB| = 12 cm, |BC| = 7 cm,
|CD| = 8 cm ve |DA| = 6 cm ise 6 8

|AC| nun alabilece¤i de¤erleri bulunuz.

Çözüm : ABC üçgeninde üçgen eflitsizli¤inden; A C
12 − 7 < |AC| < 12 + 7 ⇒ 5 < |AC| < 19 ve
DAC üçgeninde üçgen eflitsizli¤inden; 12 7
8 − 6 < |AC| < 8 + 6 ⇒ 2 < |AC| < 14 olur.
Buradan 5 < |AC| < 14 bulunur. B

Örnek : Yandaki ABC üçgeninde; |BC| = 12 cm, A

|AB| = 2x + 3 cm, |AC| = x + 6 cm oldu¤una göre,
2x + 3 x+6
x in alabilece¤i kaç tam say› de¤eri vard›r?

Çözüm : ABC üçgeninde üçgen eflitsizli¤inden; B 12 C

2x + 3 − (x + 6) < 12 < 2x + 3 + (x + 6) ⇒ x − 3 < 12 < 3x + 9
⇒ x < 15 ∧ x > 1 ⇒ 1 < x < 15 olur.
O hâlde x in alabilece¤i 13 tam say› de¤eri vard›r.

ALIfiTIRMALAR
A

1. Yandaki flekildeki A¿BC nde; |BD| = |AD|, |AE| = |EC|

m(AéBD) = 32° ve m(AéCE) = 30° ise A¿DE nin 30°
32°
kenarlar›n› küçükten büyü¤e do¤ru s›ralay›n›z. B D E C
A

a 60° 63° d

B e D 2. Yandaki flekilde; m(BéAC) = 60°, m(CéAD) = 63°

m(BéCA) = 58° ve m(AéCD) = 59° ise a, b, c, d ve e
b c
58° 59° uzunluklar› aras›ndaki s›ralamay› yap›n›z.
C

3. Yandaki flekildeki A¿BC nde; m(ëA) < 90° 9

7
|AB| = 7 cm ve |AC| = 9 cm ise |BC| = a n›n
alaca¤› tam say› de¤erlerini bulunuz.
A B C
a
5 6
4. Yandaki flekildeki; m(ëA) >90°
B C |AB| = 5 cm, |AC| = 6 cm, |BD| = 7 cm ve
|DC| = 10 cm ise |BC| nun alabilece¤i tam say›
7 10 de¤erlerinin toplam›n› bulunuz.
D
A

5. Yandaki flekildeki; |AB| = 4 cm, |AD| = 5 cm ve 5

D
4
|DC| = 6 cm ise |BD| nun alabilece¤i en küçük
tam say› de¤erini karfl›l›k |BC| = x in alabilece¤i 6

en büyük tam say› de¤eri nedir?

B x C
A

6. Yandaki A¿BC nde; |AB| = 3x cm, |AC| = 5x cm

3x 5x
ve |BC| = 14 cm ise x in alabilece¤i tam say›
de¤erlerini bulunuz.
B 14 C

78
 TEST
A C
1. Yandaki flekilde; D, B ve C noktalar› do¤rusald›r.
18°
2|AD| = |BC|, m(BéAC) = 90° ve m(DéAB) = 18°
ise m(AéBC) = α kaç derecedir? α

A) 45 B) 46 C) 56 D) 65 E) 66 D B

D
A

80° E
2. Yandaki flekilde; [BE ile [CE aç›ortaylar, |CE| = |CD| ve
m(BéAC) = 80° ise m(CéDE) kaç derecedir?
A) 50 B) 55 C) 60 D) 65 E) 70
B C

A E
3. Yandaki flekilde; |AB| = |BE|, [AC] aç›ortay
m(AéBC) = 90° ve m(AéDB) = 108° ise 108°
D

m(DéBC) kaç derecedir?

A) 46 B) 48 C) 50 D) 52 E) 54 B C

A
4. Yandaki flekilde; |AB| = |AE|, |BD| = |DC| D
ve m(EéBC) = 18° ise m(AéBD) = x E
kaç derecedir? x
A) 30 B) 32 C) 34 D) 36 E) 38 18°
B C

A
5. Yandaki flekilde; [DF], BDE aç›s›n›n aç›ortay›
[DE] // [AB], |AB| = |BD| ve m(BéCA) = 34° ise D

m(DéFE) = x kaç derecedir?

x 34°
A) 66 B) 64 C) 62 D) 56 E) 54 B F E C

6. Yandaki flekildeki; m(BéED) = 80°, m(DéFC) = 50° x y

m(EéBD) = m(BéAD) = x ve m(DéAC) = m(DéCF) = y ise F

50°
m(BéAC) kaç derecedir? E
80° y
A) 50 B) 45 C) 40 D) 35 E) 30 x
B D C

7. Yandaki flekilde; |AB| = |AC|, [AH] ⊥ [BC] A 8

[AH] // [FD], |ED| = 5 cm ve |EF| = 8 cm ise
|AH| kaç cm dir? E
A) 10 B) 9 C) 8 D) 7 E) 6
5

B H D C

79
 A

6 E
8. fiekildeki ABC eflkenar üçgeninde; [DE] ⊥ [AC]
2|EC| = 3|BD| ve |AD| = 6 cm ise D
ABC üçgeninin çevresi kaç cm dir?
A) 27 B) 30 C) 33 D) 36 E) 39
B C

9. Yandaki flekilde; m(FéCA) = 60°, [DF] ⊥ [AC]

[AB] ⊥ [FC], |AE| = 3 cm ve |EF| = 5 cm 3
y

D
CD
E
oldu¤una göre, oran› kaçt›r?
BF 5

3 4 133 16
4 133 16
18 3184163
4 13 1318
416131816 18 60°
A) B) C) D) E) F C
2 3 2
15
2 3 15 15 13 3
15 2
15
1331515
2 13
315151315 13 B

10. Yandaki flekilde; m(ëA) = 90°, m(ëC) = 30°

N
[NH] ⊥ [BC], [BN] aç›ortay ve |BC| = 18 cm
oldu¤una göre, |NH| = x kaç cm dir?
x
A) 3 B) 4 C) 3ñ3 D) 6 E) 4ñ3 30°
B H C

A
25°
11. fiekildeki ABC üçgeninde; |AB| = |AC|
E
|DB| = |DC|, [BE] ⊥ [AC] ve m(CéAD) = 25°
oldu¤una göre, m(BéDE) kaç derecedir?
A) 115 B) 120 C) 125 D) 130 E) 135
B D C

7 5
12. Yandaki flekilde; |AB| = 7 cm, |AD| = 5 cm ve
|BC| = 6 cm dir. |BD| nun en küçük tam say› de¤eri B D
için |CD| = x in alabilece¤i en büyük tam say› de¤eri
afla¤›dakilerden hangisidir?
6 x
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11
C

1-E 2-E 3-E 4-D 5-D 6-D 7-B 8-D 9-D 10-C 11-D 12-B

80
 TEST
1. Yandaki flekilde; m(AéBL) = m(DéBL) A

m(AéCK) = m(EéCK), [BL] ⊥ [AL] 80°

L K
[CK] ⊥ [AK] ve m(BéAC) = 80° oldu¤una göre
LAK aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
A) 115 B) 120 C) 125 D) 130 E) 135 D B C E

2. Yandaki flekilde; |FC| = |AC| − |AB|, A

|BD| = |DC|, [ED] ⊥ [BC] ve m(AéBE) = 30° ise E

FBC aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir? F

A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30 30°

B D C

3. Yandaki ABC dik üçgeninde; [AB] ⊥ [AC], A

E
EC
|BD| = |DC| ve |AB| = |AE| = oldu¤una göre
2
DEC aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir? B D C

A) 30 B) 40 C) 45 D) 50 E) 60

4. fiekildeki ABC dik üçgeninde; [AB] ⊥ [BC]

m(BéAD) = m(DéAC) ve |DC| = |EC| ise E
ADE aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
A) 25 B) 30 C) 40 D) 45 E) 60
B D C

5. fiekilde, C noktas›n›n [OA ve [OB

B
›fl›nlar›na göre dik simetrikleri s›ras›yla
D ve E dir.
C
m(EéCD) = 130° oldu¤una göre 130°

OED aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?

A
A) 20 B) 25 C) 30 D) 35 E) 40 O

6. fiekildeki ABC ikizkenar üçgeninde; A

[AD] ⊥ [AC], |AB| = |AC| ve

AC
|BD| = |AD| ise oran› kaçt›r?
BD B D C

3
A) ñ2 B)2 3C) ñ3
5 D) 2 E) ñ5
2
A

7. Yandaki flekilde; ABC eflkenar üçgen,

[DE] ⊥ [AB], |AE| = 7 cm ve |DC| = 3 cm 7
x
ise |AC| = x kaç cm dir?
E
A) 10 B) 11 C) 12 D) 13 E) 14

B D 3 C

81
 A

8. Yandaki flekilde; ABC eflkenar üçgen, 15°

m(CéAD) = 15° ve |AD| = ñ6 cm ise ñ6

|BC| = x kaç cm dir?
A) 1 B) ñ2 C) ñ3 D) 2 E) ñ5
B x C D

9. Yandaki flekilde; ABC eflkenar üçgen,

K
[DH] ⊥ [AC], [EK] ⊥ [AC], |AE| = |EB| ve
E
AK
|DB| = 2|DC| ise oran› kaçt›r?
KH H

B C
3 3 1 4 5 D
A) B) C) D) E)
7 5 3 7 7

A
10. Yandaki flekilde; [DE] ⊥ [BC]
[BD] ve [AD] aç›ortay,
|AB| = 9 cm, |BE| = 5 cm ve 9
x

|EC| = 8 cm ise |AC| = x kaç cm dir? D

A) 11 B) 12 C) 13 D) 14 E) 15
B C
5 E 8

11. Yandaki flekilde; |AH| = |HB|

|AK| = |KC|, [DH] ⊥ [AB] K
H
[KE] ⊥ [AC] ve |BC| = 10 cm ise
ADE üçgeninin çevresi kaç cm dir?
A) 7 B) 8 C) 9 D) 10 E) 11 B D E C

12. Yandaki A¿BC nde; |DB| = |DF|, A

|AF| = |AE| ve m(AéCB) = 48°, E, F ve D noktalar› F

do¤rusal ise ABC aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
A) 36 B) 38 C) 40 D) 42 E) 44
48°
B C
D

13. Yandaki A¿DC nde; |AB| = |AC|

|DA| = |BC| ve [AB] ⊥ [AC] ise
BAD aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?
D C
A) 10 B) 15 C) 18 D) 20 E) 24 B

1-D 2-B 3-C 4-D 5-E 6-C 7-B 8-D 9-A 10-B 11-D 12-E 13-B

82
 D‹K ÜÇGENDE METR‹K BA⁄INTILAR

Teorem : Bir dik üçgende hipotenüse ait yükseklik, üçgeni birbirine ve kendisine benzer iki
üçgene ay›r›r.
A

Hipotez : ABC üçgeninde m(ëA) = 90° ve

[AH] ⊥ [BC] ise
Hüküm : A¿BH ~ C¿AH ~ C¿BA dir.
B C
‹spat : 1. m(ëB) = m(ëB) H

2. m(BéAC) = m(BéHA) = 90° (Hipotezden)

3. A¿BH ~ C¿BA olur. (1, 2. ve A.A. benzerlik teoreminden)
4. m(ëC) = m(ëC)
5. m(CéHA) = m(CéAB) = 90° (Hipotezden)
6. C¿AH ~ C¿BA (4, 5. ve A.A. benzerlik teoreminden)
7. A¿BH ~ C¿AH ~ C¿BA (3. ve 6. dan)

ÖKL‹D TEOREMLER‹

Teorem : Bir dik üçgende; hipotenüse ait yüksekli¤in uzunlu¤u, hipotenüsten ay›rd›¤› do¤ru
parçalar›n›n uzunluklar›n›n geometrik ortas›d›r.
A

Hipotez : ABC üçgeninde m(ëA) = 90° ve

[AH] ⊥ [BC] ise h
2
Hüküm : |AH| = |BH|.|HC| dir.
‹spat : A¿BH ~ C¿AH B p H k C

BH AH 2
= ⇒ AH = BH . HC bulunur.
AH CH
ABC üçgeninde |AH| = h, |BH| = p ve |HC| = k ile gösterilirse h2 = p.k yaz›l›r.

Teorem : Bir dik üçgende, bir dik kenar›n uzunlu¤u, hipotenüsün uzunlu¤u ile hipotenüse ait
yüksekli¤in hipotenüsten ay›rd›¤› parçalardan kendisi taraf›nda kalan parças›n›n uzunlu¤unun
geometrik ortas›d›r.
A

Hipotez : ABC üçgeninde m(ëA) = 90° ve [AH] ⊥ [BC] ise

2 2 c b
Hüküm : |AB| = |BC|.|BH| ve |AC| = |BC|.|HC| dur.
‹spat : Teoremden; A¿BH ~ C¿BA
B p H k C
BH AB 2
= ⇒ AB = BC . BH ve
BA CB
CA CH 2
C¿AH~C¿BA ⇒ = ⇒ AC = BC . CH olur.
CB CA
Sonuç : ABC üçgeninde; |BC| = a, |AC| = b, |AB| = c, |BH| = p ve |HC| = k ise
b2 k
c2 = p.a ve b2 = k.a ⇒ = olur.
c2 p

83
 Örnek : Yandaki flekilde; A
ABC dik üçgen
[AB] ⊥ [AC], [AD] ⊥ [BC],
|BD| = 2 cm, |DC| = 6 cm oldu¤una göre,
[AB], [AD] ve [AC] n›n uzunluklar›n› bulunuz.
B 2 D 6 C
2
Çözüm : |AD| = ha ⇒ ha = |BD| . |DC|
2
ha = 2 . 6 = 12

ha = 12 = 2 3 cm bulunur.
2 2
|AB| = |BD| . |BC| |AC| = b2 = 6.8
c2 = 2.8 = 16 b= 48

|AB| = c = 4 cm bulunur. |AC| = b = 4 3 cm bulunur.

A
Örnek : Yandaki ABC dik üçgeninde;
b
m(ëA) = 90°, [AH] ⊥ [BC], 12
h
|AB| = 12 cm ve |HC| = 7 cm oldu¤una
göre, |BH|, |AC| ve |AH| uzunluklar›n› bulunuz. B p H 7 C

Çözüm : ABC üçgeninde Öklid ba¤›nt›lar›ndan;

2
|AB| = |BC|.|BH| ⇒ 122 = p.(p+7) ⇒ p2 + 7p − 144 = 0 ⇒ p = 9 cm,
2
|AC| = |BC|.|CH| ⇒ b2 = 7.16 ⇒ b = 4ñ7 cm ve
2
|AH| = |BH|.|HC| ⇒ h2 = 9.7 ⇒ h = 3ñ7 cm bulunur.

Örnek : Bir dik üçgende;

1. Dik kenarlar›n uzunluklar› çarp›m›, hipotenüs uzunlu¤u ile hipotenüse ait yüksekli¤in
uzunlu¤u çarp›m›na eflit,
2. Hipotenüse ait yüksekli¤in uzunlu¤unun karesinin tersi, dik kenarlar›n uzunluklar›n›n
karelerinin tersleri toplam›na eflit oldu¤unu gösteriniz.

Çözüm : ABC dik üçgeninde (m(ëA) = 90°) A

ve [AH] ⊥ [BC] ise
1. |AB|.|AC| = |BC|.|AH| veya b.c = a.h c b
h

1 1 1 1 1 1
2. 2
= 2
+ 2
veya 2
= 2+ 2 B p H 7
C
AH AC AB h b c

oldu¤unu gösterelim.
C¿AH ~ C¿BA dir.

CA AH
1. = ⇒ AB . AC = BC . AH veya b.c = a.h olur. (Üçgenin benzerli¤inden)
CB BA

1 1 1 1 k+p a 1 1
2. + = + = = = = olur. (Öklid ba¤›nt›lar›ndan)
b 2 c 2 p.a k.a k.p.a k.p.a k.p h2

84
 Örnek : ABC üçgeninde; A
[AB] ⊥ [BC], [BH] ⊥ [AC],
H
|AB| = 2ñ5 cm ve |BC| = 4ñ5 cm ise 2ñ5
|BH|, |AH| ve |HC| uzunluklar›n› bulunuz.
B C
4ñ5

1 1 1 1 1 1 1
Çözüm : 1. 2
= 2
+ 2
⇒ 2
= + = ⇒ BH = 4 cm,
BH AB BC BH 20 80 16

2. AB . BC = BH . AC ⇒ 2 5.4 5 = 4. AC ⇒ AC = 10 cm,

2
3. AB = AH . AC ⇒ 20 = AH .10 ⇒ AH = 2 cm,

2
4. BC = CH . AC ⇒ 80 = CH .10 ⇒ CH = 8 cm bulunur.

P‹SAGOR TEOREM‹

Teorem : Bir dik üçgende; hipotenüsün uzunlu¤unun karesi, dik kenarlar›n uzunluklar›n›n
kareleri toplam›na eflittir.
A
Hipotez : ABC üçgeninde; [AB] ⊥ [AC] ise

2 2 2
Hüküm : |BC| = |AC| + |AB| dir.

‹spat : [AH] ⊥ [BC] çizelim. B C

H
2
1. |AC| = |CH|.|CB| (Öklid ba¤›nt›s›ndan)
2
2. |AB| = |BH|.|BC| (Öklid ba¤›nt›s›ndan)
2 2
3. |AC| + |AB| = |CH|.|CB| + |BH|.|BC| (1. ve 2. den)
2 2 2
4. |AC| + |AB| = (|CH|+|BH|).|BC| = |BC|.|BC| = |BC| olur.

A
Örnek : fiekildeki ABC üçgeninde;
[AH] ⊥ [BC], |AB| = 10 cm, 10
|BH| = 6 cm ve |HC| = 15 cm ise |AC| uzunlu¤unu bulunuz.

B C
6 H 15
Çözüm : ABH dik üçgeninde Pisagor teoreminden;
2 2 2 2 2
|AB| = |BH| + |AH| ⇒ 102 = 62 + |AH| ⇒ |AH| = 64 ⇒ |AH| = 8 cm dir.
AHC dik üçgeninde Pisagor teoreminden;
2 2 2 2 2
|AC| = |AH| + |HC| ⇒ |AC| = 82 + 152 ⇒ |AC| = 289 ⇒ |AC| = 17 cm bulunur.

85
 B F
d1
Örnek : Yandaki flekilde; d1 // d2
m(FéBP) = m(AéBP), m(EéAP) = m(BéAP)
10
P
|AB| = 10 cm ve |AP| = 4ñ5 cm ise
d1 ve d2 do¤rular› aras›ndaki uzakl›k kaç cm dir? 4ñ5

d2
A E

Çözüm : P noktas›ndan [PH] ⊥ [AB] B F

d1
[PD] ⊥ [AE] ve [PK] ⊥ [BF] dikmelerini çizelim.
[BP] ve [AP] aç›ortay oldu¤undan
H
|PH| = |PD| = |PK| ve m(BéPA) = 90° olur. P
APB dik üçgeninde; 4ñ5

2
d2
A E
PB = 102 − (4 5)2 = 100 − 80 = 20 ⇒ PB = 2 5 cm

ve AB . PH = PA . PB ⇒ 10. PH = 4 5.2 5 ⇒ PH = 4 cm bulunur.

d1 ve d2, do¤rular› aras›ndaki uzakl›k;
|KD| = |PD| + |PK| = 2.|PH| = 2.4 = 8 cm dir.

Örnek : Yandaki ABC üçgeninde; [AB] ⊥ [AC] A

[DE] ⊥ [BC], |AD| = |DB|, |BE| = 5 cm
ve |EC| = 13 cm ise |AC| uzunlu¤u kaç cm dir? D

Çözüm : DEB ve DEC üçgenlerinde Pisagor teoreminden; B 5E 13 C

2 2 2 2 2
|DE| = |BD| − |BE| = |DC| − |EC|
2 2
⇒ |DC| − |BD| = 132 − 52 = 144 olur.
DAC dik üçgeninde Pisagor teoreminden de;
2 2 2 2 2
|AC| = |DC| − |DA| = |DC| − |BD| = 144 ⇒ |AC| = 12 cm dir.

ALIfiTIRMALAR
A

1. Yandaki flekilde; [AB] ⊥ [AC], [AH] ⊥ [BC] 3ò13

2ò13
|AB| = 2ò13 cm ve |AC| = 3ò13 cm
oldu¤una göre, |AH| uzunlu¤u kaç cm dir?
B H C

A
2. Yandaki ABC dik üçgeninde; [AD] kenarortayd›r.
AH 4 AB
[AH] ⊥ [BC] ve = oldu¤una göre kaçt›r?
AD 5 AC
B H D C

86
 A
3. Yandaki ABC dik üçgeninde; m(ëA) = 90°,
2ñ5
[AH] ⊥ [BC], |AB| = 2ñ5 cm ve
|HC| = 8 cm oldu¤una göre |BH|, |AH| ve
|AC| nu bulunuz. B H 8 C

A
4. fiekildeki ABC üçgeninde; [AB] ⊥ [BC]
|AD| = |DC| = 5 cm, |BE| = 1 cm ve 5
7
|EA| = 7 cm ise BED aç›s›n›n ölçüsü D
kaç derecedir? E 5
1

B C

TEST
A
1. Yandaki flekilde; [AD] ⊥ [BC]
|AB| = |DC|, |BD| = 1 cm ve |AC| = 7 cm ise
7
|AB| kaç cm dir?
9 11 9 11
A) 4 B) C) 5 D) E) 6
2 2 2 2 B 1 D C

A
2. Yandaki flekilde; [EF] // [BC]
[BD] ve [CD] aç›ortay, 28
|AB| = 20 cm, |BC| = 16 cm ve
20
|AC| = 28 cm ise |EF| kaç cm dir?
D
A) 9 B) 10 C) 11 D) 12 E) 13 E F

B 16 C

3. Yandaki flekilde; |AB| = |AC| 5

|BC| = |BD|, |AB| = 9 cm ve |AD| = 5 cm ise
BCD üçgeninin çevresi kaç cm dir? 9 D
A) 15 B) 16 C) 17 D) 18 E) 19

B C

A
4. Yandaki flekilde; |AB| = |AC|
m(AéDB) = 60°, |AD| = 6 cm ve 6
|DC| = 7 cm ise |BD| = x kaç cm dir? 60°
A) 9 B) 10 C) 11 D) 12 E) 13 B x D 7 C

87
 A
5. Yandaki flekilde; [AB] ⊥ [AC]
6ñ2
m(AéDB) = 45°, |AD| = 6ñ2 cm
ve |CD| = 2 cm ise 45°
|BC| = x kaç cm dir? B x C 2 D
A) 15 B) 14 C) 13 D) 12 E) 11

A
6. Yandaki flekilde; [AB] ⊥ [AC]
15 x
|AB| = |AD| = 15 cm ve
15
|BD| = 18 cm ise
|AC| = x kaç cm dir? B C
18 D
A) 20 B) 21 C) 22 D) 23 E) 24

7. Yandaki flekilde; m(AéBD) = m(AéDB)

|AC| = 9 cm ve |BD| = |DC| = 4 cm
ise |AB| = x kaç cm dir? x
9
13 15 13 15
A) 6 B) C) 7 D) E) 8
2 2 2 2
B 4 D 4 C

A
8. Yandaki flekilde; |AB| = |AC|
m(AéDB) = 60°, |BD| = 8 cm ve
|AD| = 5 cm ise |DC| = x kaç cm dir? 5
5 7 5 7
A) 1 B) 2 C) D) 3 E)
2 2 2 2 60°
B 8 D x C

1-C 2-D 3-B 4-E 5-C 6-A 7-C 8-E

88
 IV. BÖLÜM ÇEMBER

ÇEMBERDE TEMEL KAVRAMLAR

Tan›m : Düzlemde sabit bir noktadan eflit uzakl›kta bulunan noktalar›n kümesine çember
denir.
Sabit noktaya, çemberin merkezi; sabit uzakl›¤a da çemberin
yar›çap› denir. r A
|OA| = r çemberin yar›çap›d›r. O
O merkezli ve r yar›çapl› çember, Ç(O,r) biçiminde gösterilir.
P

Tan›m : Yar›çaplar›n›n uzunluklar› eflit olan çemberlere efl çemberler denir.

A
Tan›m : Bir çemberin farkl› iki noktas›n› birlefltiren do¤ru
B
parças›na, çemberin bir kirifli; merkezden geçen kirifle de çemberin çap› Çap
C D
denir. r O r
fiekildeki Ç(O,r) çemberinde |CD| = 2r çemberin çap›, [AB] çemberin E

bir kiriflidir. F d

Tan›m : Bir çemberi farkl› iki noktada kesen do¤ruya, bu çemberin bir keseni denir.
fiekildeki d do¤rusu, çemberi E ile F farkl› noktalar›nda kesti¤inden çemberin bir kesenidir.

Tan›m : Çember düzleminde bulunan ve çemberle kesiflim kümesi T

yaln›z bir nokta olan do¤ruya, çemberin bir te¤eti denir.
fiekilde, Ç(M, r) çemberinin te¤eti d do¤rusudur.
d ∩ Ç = {B} dir.
M

Tan›m : Bir çemberin herhangi bir te¤etine, de¤me noktas›nda dik r

olan do¤ruyu, çemberin o noktas›ndaki normali denir.
d
te¤et B
fiekildeki  do¤rusu, çemberin B noktas›ndaki normalidir.
normal


Çember
ÇEMBER‹N DÜZLEMDE AYIRDI⁄I BÖLGELER
Bir çember, düzlemde üç ayr›k küme oluflturur.
1. Çember N D›fl
2. Çemberin iç bölgesi Bölge
M
3. Çemberin d›fl bölgesi r
O ‹ç A
Bölge
O merkezli ve r yar›çapl› bir çemberde; N çemberin d›fl bölgesinde,
M çemberin iç bölgesinde ve A çemberin üzerinde herhangi üç nokta olsun. P
|ON| > r, |OA| = r , |OM| < r dir.

Tan›m : 1. Çember düzleminde bulunan ve merkeze uzakl›¤› yar›çap uzunlu¤undan büyük

olan noktalar›n kümesine, çemberin d›fl bölgesi denir.
2. Çember düzleminde bulunan ve merkeze uzakl›¤› yar›çap uzunlu¤undan küçük olan
noktalar›n kümesine, çemberin iç bölgesi denir.
3. Bir çember ile iç bölgesinin birleflimine daire denir.

89
 DÜZLEMDE B‹R DO⁄RU ‹LE B‹R ÇEMBER‹N B‹RB‹R‹NE GÖRE
KONUMLARI
Ayn› düzlemde bulunan Ç(O,r) çemberi ile d do¤rusu aras›nda afla¤›daki üç durum vard›r:

O OO

O OO

O OO

d dd d dd d dd
H HH H HH A AA H HH B BB

3. [OH] ⊥ d ve |OH| < r ise

1. [OH] ⊥ d ve |OH| > r ise 2. [OH] ⊥ d ve |OH| = r ise
d do¤rusu çemberi farkl› iki
d do¤rusu çemberi kesmez. d do¤rusu çembere te¤ettir.
noktada keser.
d ∩ Ç= Ø dir. d ∩ Ç= {H} dir.
d ∩ Ç = {A, B} dir.
K‹R‹fi‹N ÖZELL‹KLER‹
Teorem : Bir çemberin merkezinden herhangi bir kirifline indirilen dikme, kirifli ortalar.

Hipotez : Ç(O,r) çemberinde [AB] kirifl ve [OH] ⊥ [AB] d›r.

Hüküm : [AH] ≅ [HB] ve |AH| = |HB| dir. O
‹spat : |OA| = |BO| = r oldu¤undan, AOB üçgeni ikizkenard›r. r r

m(OéAB) = m(OéBA) olur. Buradan, A¿OH ≅ B¿OH (A.K.A. efllik A H B

teoreminden) oldu¤undan,
[AH] ≅ [HB] veya |AH| = |HB| olur.

Sonuç 1 : Bir çemberde herhangi bir kiriflin orta dikmesi, çemberin merkezinden geçer.
Sonuç 2 : Bir çemberin merkezi ile herhangi bir kiriflinin orta noktas›n›n belirtti¤i do¤ru, bu
kirifle diktir.

Teorem : Bir çemberde veye efl çemberlerde, efl kirifllerin merkeze uzakl›klar› eflittir.
Hipotez : Ç(O,r) çemberinde, [AB] ve [CD] herhangi iki kirifl ve [AB] ≅ [CD] d›r.
Hüküm : |OH| = |OK| dur. A C
‹spat : O noktas›n›, A ve C noktalar› ile birlefltirelim. r r
1. [OA] ≅ [OC] (Çemberlerin yar›çaplar› eflittir)
2. |AB| = |CD| (Hipotezden) H K
O
1 1
|AB| = |CD| ve |HA| = |KC| (Merkezden kirifle indirilen dikme kirifli
2 2 B D
ortalar)
3. m(AéHO)=m(CéKO) oldu¤undan, O¿HA ≅ O¿KC (Hipotenüs - dik kenar eflli¤i)
Buradan, |OH| = |OK| bulunur.

Teorem : Bir çemberde veya efl çemberlerde, merkezden eflit uzakl›ktaki kirifllerin uzunluklar›
eflittir.
Hipotez : Ç(O,r) çemberinde; [OK] ⊥ [AB], [OH] ⊥ [CD] ve |OK| = |OH| dur.
B D
Hüküm : |AB| = |CD| dur. r r
‹spat : |OB| = |OD| = r, m(OéKB) = m(OéHD) = 90° ve |OK| = |OH|
K H
oldu¤undan, O¿KB ≅ O¿HD (Hipotenüs - dik kenar eflli¤i) O

AB DC A
O hâlde , |KB| = |HD| ve = ⇒ |AB| = |DC| bulunur. C
2 2

90
 Teorem : Bir çemberin iki kirifli merkezden eflit uzakl›kta de¤ilse, uzun olan kirifl merkeze
daha yak›nd›r.
C
Hipotez : [AB] ve [AC] , O merkezli çemberin iki kiriflidir.
|AB| > |AC|, [OD] ⊥ [AB] ve [OE] ⊥ [AC] d›r.
E
O
1
Hüküm : |OD| < |OE| dur. 2
2
1
A B
D

‹spat : |AD|= |AB| ve|AB|

|AC|
|AE|=⇒
|AC| ⇒ |AD| > |AE| dur.
⇒
2 2 2
Bir üçgende büyük kenar karfl›s›nda büyük aç› bulundu¤undan.
ADE üçgeninde m(ëE2) > m(ëD1) olur.
m(ëE1) + m(ëE2) = 90° ve m(ëD1) + m(ëD2) = 90° oldu¤undan, m(ëE1) < m(ëD2) olur.
O hâlde , OED üçgeninde |OD| < |OE| bulunur.

TE⁄ET‹N ÖZELL‹KLER‹

Teorem : Çemberin herhangi bir te¤eti, de¤me noktas›ndaki yar›çapa diktir.

Hipotez : d do¤rusu M noktas›nda Ç(O,r) çemberine te¤ettir.

O

Hüküm : [OM] ⊥ d do¤rusudur.

r

d
M N
‹spat : [OM] n›n d do¤rusuna dik olmas›n› varsayal›m. d
do¤rusuna merkezden [ON] dikmesini çizelim. |ON| < |OM| olacakt›r. ... (1)
N noktas› çemberin d›fl›nda, M noktas› çemberin üzerinde oldu¤undan; |ON| > r ve |OM| = r
dir. Bu durumda |ON| > |OM| olur. Bu sonuç, (1) durumuyla çeliflti¤inden her ikisi de do¤ru de¤ildir.
Üçüncü durum olan; |OM| = |ON| do¤rudur. Bu ise [OM] ≅ [ON] ve [OM] ⊥ d oldu¤unu
gösterir.

Sonuç : Çemberde, te¤ete de¤me noktas›ndan ç›k›lan dikme, merkezden geçer.

Teorem : Bir çembere d›fl›ndaki bir noktadan çizilen te¤et parçalar›n›n uzunluklar› eflittir.

Hipotez : [PK ve [PL , Ç(O,r) çemberine K ve L noktalar›nda te¤ettir.

Hüküm : |PK| = |PL| dur.

K

‹spat : Te¤et de¤me noktas›nda yar›çapa dik r

oldu¤undan , [OK] ⊥ [PK] ve [OL] ⊥ [PL] d›r. P
O
KPO ve LPO üçgenlerinde m(ëK) = m(ëL) = 90°,
r
|OK| = |OL| = r ve |PO| ortak kenar oldu¤undan,
L
K¿PO ≅ L¿PO olur. (Hipotenüs - dik kenar eflli¤i)
O hâlde |PK| = |PL| dur.
Ayr›ca, m(K¿PO) = m(L¿PO) olacakt›r. Bu durumda P noktas›n› merkeze birlefltiren do¤runun,
te¤etler aras›ndaki aç›n›n aç›ortay› ve PKOL dörtgenin deltoid oldu¤u görülmektedir.

91
 UYGULAMALAR
1. fiekilde Ç(O,r) çemberinde; [AB] çap ve C
[AD], [BC], [DC] yar›m çembere te¤et oldu¤una göre T
|AD|.|BC| = r2 oldu¤unu gösterelim. D

Çözüm : Bir noktadan çembere çizilen te¤etler, eflit uzunlukta

oldu¤undan; |DA| = |DT|, |CB| = |CT| olur. A r O r B

OADT ve OBCT deltoidlerindeki C

[OD] ve [OC] aç›ortay oldu¤undan,
T
2x + 2y= 180° ⇒ x + y = 90° dir D
Bu durumda; OCD dik üçgeninde;
[OT] ⊥ [DC] oldu¤undan, x y
2 x y
|OT| = |DT|.|CT| (Öklid teoremi) yaz›larak A r O r B
r2 = |AD|.|BC| bulunur.
A K
2. fiekildeki O merkezli çemberde; [AB] ve [CD] nin orta noktalar› B
K ve L dir.
O
|AB| = |CD| = 4ò15 cm, |OK| = 5x – 1 cm ve
|OL| = 2x + 8 cm ise, çemberin yar›çap›n› bulal›m. D
C L

Çözüm : K ve L noktalar› orta noktalar oldu¤undan,

[AB] ⊥ [OK] ve [OL] ⊥ [CD] dir.
A
|AB| = |CD| ⇒ |OK| = |OL| dir. 2 15
K 2 15
B
5x – 1 = 2x + 8 ⇒ x = 3 ve |OK| = |OL| = 14 cm olur. 14
r
OKB dik üçgeninde , O
14 r
2 2 2
r = |OB| = |OK| + |KB|
2 D
C L
r2 = 196 + 60 = 256 ⇒ r = 16 cm bulunur.

A
3. fiekildeki O merkezli çemberde, 12
[BC] ⊥ [AK], |AB| = 12 cm ve |BO| = 8 cm ise
|AK| nu bulal›m. B
8 O D
C

Çözüm : A ile O noktalar› birlefltirilirse, AOD ve ABD dik

üçgenlerinde, K
2 2 2
|AD| = 144 – (8 + |OD|) = 64 – |OD| olaca¤›ndan, A
12
|OD| = 1 cm ve |AD| = 3ñ7 cm olur.
|AD| = |DK| olaca¤›ndan, B C
8 O D
|AK|= 6ñ7 cm bulunur.

K
4. O merkezli ve 10 cm yar›çapl› bir çemberin içinde al›nan bir P noktas›n›n merkeze uzakl›¤› 6
cm dir. P noktas›ndan geçen en büyük kirifl ile en küçük kiriflin uzunluklar› toplam›n› bulal›m.
A

B
Çözüm : P noktas›ndan geçen en küçük kirifl, [PO] na P noktas›nda P 10
dik olan kirifltir. 6
En büyük kirifl ise, P noktas›ndan geçen çapt›r. O

POA dik üçgeninde, 102 = 62 + |PA|2 ⇒ |PA| = 8 cm C D

|PA| = |PC| = 8 cm dir.
|AC| + |BD| = 16 + 20 = 36 cm bulunur.

92
 ‹K‹ ÇEMBER‹N B‹RB‹R‹NE GÖRE KONUMLARI
Ayn› düzlemde bulunan iki çemberin birbirine göre konumlar›, merkezleri aras›ndaki uzakl›¤a
ve yar›çaplar›na ba¤l›d›r.
Ç(O,r) ve Ç1(O1,r1) çemberlerinin merkezleri aras›ndaki uzakl›k |OO1| = d olsun.
Bu çemberlerin merkezleri aras›ndaki uzakl›k ile yar›çaplar›n›n aras›ndaki iliflki incelenirse,
afla¤›daki durumlar›n varl›¤› görülür.

I. Durum: O ve O1 merkezli çemberler birbirlerinin d›fl

r r1
bölgelerinde ise merkezler aras›ndaki uzakl›k yar›çaplar›n›n
toplam›ndan büyüktür. O O1
d
|OO1| = d > r + r1 ve Ç ∩ Ç = Ø dir.

II. Durum: O ve O1 merkezli çemberler birbirlerine A

r r1
noktas›nda d›fltan te¤et ise merkezler aras› uzakl›k yar›çaplar›n›n
uzunluklar› toplam›na eflittir. O A O1

|OO1| = d = |OA| + |AO1| = r + r1 ve Ç ∩ Ç1 = {A} d›r. d

III. Durum: O ve O1 merkezli çemberler içten te¤et ise;

|OO1| + |O1A| = |OA|, r
|OO1| = |OA| – |O1A|, O A
d O1 r1
|OO1| = |r – r1| ve Ç ∩ Ç1 = {A} d›r.

IV. Durum: O1 merkezli çember, O merkezli çemberin iç bölgesinde ise;

|OO1| = d < |r – r1| ve Ç ∩ Ç1 = Ø d›r. r
A
O O1 B
r1

V. Durum: O ve O1 merkezli çemberler A ve B gibi iki noktada A

r
kesifliyorsa; r1

|OO1| < r + r1 ve |OO1| > |r – r1| dir. O O1

|r – r1| < |OO1| < r + r1
|r – r1| < d < r + r1 ve Ç ∩ Ç1 = {A,B} dir. B

Örnek : ‹ki çember birbirlerine d›fltan veya içten te¤et ise, merkezlerini birlefltiren do¤runun
de¤me noktas›ndan geçti¤ini gösterelim.
Çemberler d›fltan te¤et ise; te¤et, de¤me noktas›nda yar›çapa T

dik olaca¤›ndan, [AT ⊥ [AO1] ve [AT ⊥ [AO2] olur. Buna göre,

m(O1éAT )+ m(O2éAT) = 180° dir. A noktas› ortak oldu¤undan bu iki aç› A
O1 O2
komflu bütünler olup, O1, A, O2 noktalar›n›n da do¤rusal oldu¤u
görülür.
Çemberler içten te¤et oldu¤unda, noktalar›n do¤rusal
oldu¤unu siz gösteriniz.

93
 ALIfiTIRMALAR
D C
1. fiekilde O merkezli çemberde, 8
[AB] // [CD] ve [OC] ⊥ [OB] d›r.
|CD| = 8 cm ve |AB| = 12 cm ise, O

çemberin yar›çap› kaç cm dir?

A 12 B

C
2. fiekildeki O merkezli çemberde; A B
|EC| = 2 cm, |ED| = 12 cm, |EA| = 4 cm, E

|EB| = 6 cm dir. [AB] ⊥ [CD] oldu¤una göre O

çemberin yar›çap› kaç cm dir?

A D
3. fiekildeki ayn› merkezli iki çemberin B C
yar›çaplar›n›n uzunluklar› 5 cm ve 3ñ5 cm dir. O
|AC| = 10 cm ise |CD| kaç cm dir?

K
E
C
4. fiekildeki [AK ile [AL, O merkezli çembere
s›ras›yla E ve F noktalar›nda, [BC] ise T noktas›nda te¤ettir.
|AE| = 24 cm oldu¤una göre |AB| + |AC| + |BC| O T A
toplam› kaç cm dir?
B
F

5. fiekildeki O merkezli çemberde,

|ON| = 8 cm ve |NR| = 4 cm verildi¤ine göre P R
N noktas›ndan geçen en k›sa kiriflin O 8 N4

uzunlu¤u kaç cm dir?

D
6. fiekildeki O1 ve O2 merkezli çemberler
A noktas›nda içten, [BD] ise O1 merkezli çembere C noktas›nda te¤ettir. C

|AD|
[AD] ⊥ [AB], |AO1| = 5 cm, |AO2| = 6 cm ise oran› kaçt›r? A B
|BD| O 1 O2

94
 C

7. fiekildeki yar›çap› |O2T| olan O2 merkezli çember,

yar›çap› |AB| = 4 cm olan A merkezli çeyrek çembere,
çap› [AC] olan yar›m çembere ve O1
T noktas›nda [AB] na te¤ettir.
O2
Buna göre |O2T| = r kaç cm dir?
r

A T B

8. fiekildeki A, B, C merkezli çemberler

ikifler ikifler birbirine te¤ettir. A
C
|AB| = 2 cm, |BC| = 7cm, B
|AC| = 9 cm ise en büyük çemberin yar›çap› kaç cm dir?

9. fiekildeki O merkezli çemberde;

[PR] // [KL] // [MN] d›r. |PR| = 40 cm, O
|KL| = 32 cm ve |MN| = 24 cm oldu¤una göre P R

[KL] ve [MN] aras›ndaki uzakl›k kaç cm dir? K L

M N

K
10. fiekildeki K merkezli çember;
O, P ve R merkezli yar›m çemberlere te¤ettir.
Büyük çemberin yar›çap› 20 cm ise
K merkezli çemberin yar›çap› kaç cm dir? R O P

11. fiekildeki O merkezli çemberde;

|DE| = |EC|, [AB] çap, O
|AE| = 9 cm, |EC| = 6 cm ise
|AB| kaç cm dir? E
D C
B

C
B
10
12. fiekildeki çemberde [AC] ⊥ [BD] dir.
|BC| = 10 cm, |AD| = 24 cm ise
çemberin yar›çap› kaç cm dir?
A 24 D

95
 ÇEMBERDE YAYLAR VE AÇILAR

YAY
Tan›m : Çemberin bir parças›na yay denir.

Çemberin üzerinde ald›¤›m›z A ve B gibi farkl› iki nokta, çemberi A

X
iki yay parças›na ay›r›r. Bu yaylar ya eflit veya biri di¤erinden küçüktür. AB yay› r
denildi¤inde, bu yaylardan küçük olan› anlafl›l›r. Büyük yay› ifade etmek için,
büyük yay üzerinde bir baflka nokta al›narak, AXB yay› biçiminde ifade edilir. O
Yaylar› gösterirken “AïB” iflareti kullan›l›r. AB yay› AïB biçiminde, AXB yay›
da AùXB fleklinde gösterilir. Yay ölçüsü birimi derecedir. Bir çember yay›n›n B
tamam›n›n ölçüsü 360° dir. AïB ve AùXB yaylar›n›n ölçüleri derece türünden, m(AïB)
ve m(AùXB) fleklinde ifade edilir.
AB ve AXB yaylar›n›n uzunluklar› ise |AïB| ve |AùXB| biçiminde yaz›l›r.
Yukar›daki flekle göre AïB ∪ AùXB = Ç (O, r) veya m(AïB) + m(AùXB) = 360° dir.

YAYLAR VE K‹R‹fiLER B
Bir çemberde her [AB] kirifli, çemberi iki yaya ay›r›r. [AB] kiriflinin yay› A
denildi¤i zaman, küçük olan AB yay› anlafl›l›r. Di¤er yaya da kiriflin büyük
yay› denir.
O
fiekilde görüldü¤ü gibi; [AB] kiriflinin küçük yay› AïB, büyük yay› ise AùYB
d›r. Y

MERKEZ AÇI
Tan›m : Köflesi çemberin merkezinde ve kollar› çemberden yay ay›ran aç›ya merkez aç› denir.
fiekildeki AOB aç›s›, bir merkez aç›d›r.

Tan›m : Bir çemberde, aç›n›n kollar› aras›nda kalan yay parças›na O

o aç›n›n gördü¤ü yay denir.
fiekildeki AOB merkez aç›s›, AB yay›n› görmektedir.
A B

Tan›m : Bir çemberde merkez aç›n›n ölçüsü, gördü¤ü yay›n ölçüsüne eflittir.
fiekilde, m(AéOB) = m(AïB) d›r.

Tan›m : Bir çemberde veya efl çemberlerde ölçüleri eflit olan B C

yaylara efl yaylar denir. O

fiekilde, AïB ≅ DïC oldu¤una göre,

A
m(AïB) = m(DïC) ⇒ m(AéOB) = m(DéOC) d›r. D

Sonuç : Bir çemberde veya efl çemberlerde iki merkez aç› efl ise, bu merkez aç›lar›n
gördü¤ü yaylar efltir.

96
 Teorem : Bir çemberde veya efl çemberlerde, efl kirifllerin yaylar› efltir.
Hipotez : [AB], [CD], Ç(O, r) nin kiriflleri ve [AB] ≅ [CD] d›r. B

Hüküm : AïB ≅ CïD d›r. D r

r
‹spat : |OA| = |OB| = |OC| = |OD| = r ve |AB| = |CD| dur.
A
r
AÿOB ≅ CÿOD (K.K.K. efllik teoremi) O hâlde, O
r
m(AéOB) = m(CéOD) ⇒ m(AïB) = m(CïD) veya AïB ≅ CïD d›r. C

Sonuç : Bir çemberde veya efl çemberlerde, efl yaylar›n kiriflleri de efltir.
Yukar›daki flekilde, AïB ≅ CïD ⇒ [AB] ≅ [CD] veya m(AïB) = m(CïD) ⇒ |AB| = |CD| dur.

TAM AÇI
Tan›m : Ölçüsü 360° olan aç›ya tam aç› denir.
fiekildeki AOB aç›s› bir tam aç›d›r. Tam aç›, bir çemberin tüm O A B
yay›n›n ölçüsü olan 360° lik yay› görür.

ÇEVRE AÇI
Tan›m : Köflesi çemberin üzerinde olan ve kenarlar› çemberi
kesen aç›ya çevre aç› denir. B
fiekildeki ABC aç›s› bir çevre aç›d›r.
A

Teorem : Bir çevre aç›n›n ölçüsü, gördü¤ü yay›n ölçüsünün yar›s›na eflittir.
A
Hipotez : Ç(O, r) çemberindeki BAC çevre aç›s›, BC yay›n› görüyor.
r
1 O
Hüküm : m(BéAC) = m(BïC) dur.
r
2
r
C
‹spat : a. Çevre aç›n›n bir kenar› merkezden geçiyorsa, ABO ikizkenar B
üçgeninde;
m(BéAC) = m(AéBO) ve m(BéOC) = m(BéAC) + m(AéBO) (d›fl aç›dan)
1
m(BéOC) = 2m(BéAC) ise m(BéAC) = m(BéOC) olur. Buradan, A
2
1 O
m(BéAC) = m(BïC) bulunur.
2
b. Çevre aç›n›n kenarlar› merkezden geçmiyorsa;
K C
1 1 B
m(BéAC) = m(KéAC) – m(KéAB) = m(KéOC) – m(KéOB)
2 2
1 1 1
= [m(KéOC) – m(KéOB)] = m(BéOC) = m(BïC) olur.
2 2 2

Sonuç 1 : Bir çemberde ayn› yay› gören çevre aç›lar›n ölçüleri eflittir.

97
 Sonuç 2 : Bir çemberde çevre aç›n›n ölçüsü, ayn› yay› gören merkez aç›n›n ölçüsünün
yar›s›na eflittir.
fiekilde, B

D α
1 1 
m(ëëA) = m(BïC) = m(BéOC)  O 2α 2α
2 2 
 ⇒ m(ëA) = m(ëD) dir.
α
1 1  A
m(ëD) = m(BïC) = m(BéOC)  C
2 2

Sonuç 3 : Bir çemberde çap› gören çevre aç›n›n ölçüsü 90° dir.
fiekildeki Ç(O, r) çemberinde;
B C
1 1 O
m(ëëA) = m(BùXC) = •180° = 90° olur.
2 2

Sonuç 4 : Bir çemberde;

a. Efl yaylar› gören çevre aç›lar efltir.
b. Efl çevre aç›lar›n gördü¤ü yaylar efltir.

Sonuç 5 : Bir çemberde, paralel iki kiriflin aras›nda kalan yay parçalar› C D
efltir.
fiekilde, [AB] // [CD] d›r. A ile D noktalar› birlefltirilirse,
m(AéDC) = m(DéAB) (iç ters aç›lar) veya AéDC ≅ DéAB olur.
A B
Efl çevre aç›lar›n gördükleri yaylar efl oldu¤undan,
AïC ≅ BïD veya m(AïC) = m(BïD) oldu¤u görülür.

C
T

Sonuç 6 : Bir çemberde, herhangi bir kirifl ile buna paralel bir te¤et
aras›nda kalan yay parçalar› efltir. A B

fiekilde, [AB] // [CT oldu¤undan, m(CïA) = m(CïB) d›r. O

TE⁄ET - K‹R‹fi AÇI

Tan›m : Köflesi çemberin üzerinde, kenarlar›ndan biri çemberin te¤eti,

di¤eri çemberin kirifli olan aç›ya te¤et - kirifl aç› denir.
fiekildeki çemberde T noktas›, TA te¤etinin de¤me noktas›d›r.
T B
ATB aç›s›, çemberin bir te¤et - kirifl aç›s›d›r.
A

98
 Teorem : Bir te¤et - kirifl aç›s›n›n ölçüsü, gördü¤ü (çemberden ay›rd›¤›) yay›n ölçüsünün
yar›s›na eflittir.

Hipotez : Ç(O, r) çemberinde, ATB te¤et - kirifl aç›s›n›n gördü¤ü yay

O
TïB d›r. r r
1
Hüküm : m(AéTB) = m(TïB) d›r. T B
2
A
‹spat : AT do¤rusu, çembere T noktas›nda te¤et oldu¤undan,
[OT] ⊥ [AT] d›r.
Buna göre, m(AéTB) + m(BéTO) = 90° dir.
OTB üçgeninde, |OT| = |OB| = r oldu¤undan,
BTO ikizkenar üçgendir. m(OéTB) = m(OéBT) olur.
m(TéOB) = 180° – 2m(OéTB)
Bu eflitlikte, m(OéTB) yerine efliti olan 90° – m(AéTB) yaz›l›rsa;
m(TéOB) = 180° – 2[90° – m(AéTB)]
m(TéOB) = 2m(AéTB) ve m(TéOB) = m(TïB) oldu¤undan,
1
m(TïB) = 2m(AéTB) ⇒ m(AéTB) = m(TïB) olur.
2

Sonuç 1 : Bir çemberde ayn› yay› gören te¤et - kirifl aç›lar›n ölçüleri eflittir.
fiekilde BAC ile DCA te¤et - kirifl aç›lar›, AC yay›n› gördü¤ünden;

1 
m(BéAC) = m(AC)
2  ⇒ m(BéAC) = m(AéCD) d›r.
1 
m(AéCD) = m(AC) A C
2 
B D

Sonuç 2 : Te¤et - kirifl aç›n›n ölçüsü, ayn› yay› gören merkez aç›n›n ölçüsünün yar›s›na
eflittir.

Sonuç 3 : Bir çemberde, ayn› yay› gören te¤et - kirifl aç›lar› ile çevre aç›lar›n›n ölçüleri
birbirine eflittir.
B
fiekildeki O merkezli çemberde, ATB ile TCB aç›lar› ayn› yay› A
gören te¤et - kirifl ve çevre aç›lar›d›r.
T
O
1  
m(AéTB) = m(TB)
2  ⇒ m(AéTB) = m(TéCB) oldu¤u görülür.
1   C
m(TéCB) = m(TB) 
2

99
 ÇEMBERDE ‹Ç AÇI
Tan›m : Bir çemberin iç bölgesinde kesiflen iki kiriflin oluflturdu¤u aç›lar›n her birine çemberin
iç aç›s› denir.

Teorem : Bir çemberde bir iç aç›n›n ölçüsü, gördü¤ü yaylar›n ölçülerinin toplam›n›n yar›s›na
eflittir. C
Hipotez : F çemberin içinde herhangi bir nokta, BFD iç aç›s›n›n
B
çemberden ay›rd›¤› yaylar AïC ve BïD d›r.
F
1
Hüküm : m(BéFD) = [m(AïC) + m(BïD)] d›r.
2
A D

‹spat : A ve D noktalar›n› birlefltirelim. FDA üçgeninde,

m(BéFD) = m(FéDA) + m(FéAD) (üçgende d›fl aç›dan)
1 1 1
m(BéFD) = m(AïC) + m(BïD) = [m(AïC) + m(BïD)] bulunur.
2 2 2

ÇEMBERDE DIfi AÇI

Tan›m : Köflesi çemberin d›fl bölgesinde ve kenarlar› çemberin A

keseni veya te¤eti olan aç›ya çemberin d›fl aç›s› denir. P

fiekilde DPC aç›s›, çemberin d›fl aç›s›d›r. B

D
Teorem : Bir çemberde bir d›fl aç›n›n ölçüsü, gördü¤ü yaylar›n
ölçüleri fark›n›n yar›s›na eflittir.
Hipotez : Ç(O, r) çemberinde; CPD d›fl aç›, DùXC büyük yay ve AùYB küçük yayd›r.
1
Hüküm : m(DéPC) = [m(DùXC) – m(AùYB)] d›r. C
2
A
X
P Y
O
B
‹spat : BC kiriflini çizelim. PBC üçgeninde,
D
m(CéBD) = m(DéPC) + m(PéCB) (üçgende d›fl aç›dan)
1 1
m(DéPC) = m(CéBD) – m(PéCB) ⇒ m(DéPC) = m(DùXC) – m(AùYB)
2 2
1
m(DéPC) = [m(DùXC) – m(AùYB)] olur.
2

Sonuç : Bir d›fl aç›n›n iki kenar› bir çemberin iki te¤eti ise, d›fl aç› ile te¤etlerin aras›nda kalan
küçük yay parças›n›n ölçüleri toplam› 180° dir.
fiekildeki Ç(O, r) çemberinin iki te¤eti [PA ve [PB d›r. A
1
m(ëP) = [m(AùXB) – m(AùYB)]
2 P Y X
O
1
⇒ m(ëP) = [360° – m(AùYB) – m(AùYB)]
2 B
1
m(ëP) = [360° – 2m(AùYB)] = 180° – m(AùYB)
2
m(ëP) + m(AùYB) = 180° olur.

100
Örnek : Yandaki O merkezli çemberde,
[AD] ∩ [BC] = {K} A

C
m(AéKB) = 50°, m(AïB) = 80° ise
80°
m(CïD) = x kaç derecedir? K
50°
X

 
Çözüm : m(AKB  ) = m(AB) + m(CD)
  2
 ) = m(AB) + m(CD)
m(AKB 80 + x
50 = 2
80 + x 2
50 = 100 = 80 + x
2
100 = 80 + xx = 20 bulunur.
o

x = 20 o bulunur.

Örnek : O merkez, m(BéCT) = 36°

d do¤rusu çembere C de te¤et ise
A
m(BéCA) − m(BéAC) fark› kaç derecedir?
d
O

C
36°

B
T

Çözüm : m(BéCT) = m(BéAC) = 36°

Çap› göre çevre aç› 90°=m(AéBC),
A
m(BéCA) = 54°,
36° d
m(BéCA) − m(BéAC) = 54 − 36 = 18° bulunur. O

54° C
36°

B
T

101
 UYGULAMALAR
1. fiekildeki O merkezli çembere [BC, B de te¤et ve
[KF] çapt›r. m(BéEK) = 25°, m(DéBC) = 55° oldu¤una göre DKF C
aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m. B
55°
D
Çözüm : m(BïD) = 110° olur. 25°
K E
F
m(KïB) +m(DïF) = 70° O

m(KïB) − m(DïF) = 50° dir. Ortak çözümden;

m(DïF) = 10° ve m(DéKF) = 5° bulunur.

E
2. fiekildeki O merkezli, [AB] çapl› yar›m çemberde;
D
|AE| = |ED| dir. m(DéCB) = 15° ise EAB aç›s›n›n ölçüsü-
nü bulal›m. 15°
C
A O B

Çözüm : |AE| = |ED| ise m(AïE) = m(EïD) = α olur.

O hâlde, m(BïD) = 180° − 2α olaca¤›ndan,
α − (180 o − 2α)
15o = ve α = 70° dir.
2
m(EïB) = 110° ⇒ m(EéAB) = 55° bulunur.

A
3. fiekilde d do¤rusu O merkezli çembere C
d
noktas›nda te¤ettir. m(BéOC) = 4x + 30°, m(BéCD) = x + 35°
O
oldu¤una göre OBC aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m.
4x+30

B x+35 C
1 1
Çözüm : m(BéOC) = m(BéCD) ⇒ (4x + 30°) = x + 35°
2 2 D
4x + 30° = 2x + 70° ⇒ x = 20°
Buradan, m(BéCD) = 55° olur.
[OC] ⊥ [CD] oldu¤undan, m(OéCB) = m(OéBC) = 35° bulunur.

A
4. fiekilde ABC ve BDC üçgenlerinin çevrel çemberleri
çizilmifltir. d do¤rusu D noktas›nda çembere te¤et ve A, B, D
noktalar› do¤rusald›r. 50°

m(EéDB) = 20°, m(AéDC) = 30°, m(CéAD) = 50° oldu¤una göre

AB yay›n›n ölçüsünü bulal›m. B
d
C
E 30°
Çözüm : m(DéCB) = m(EéDB) = 20° 20° D

ADC üçgeninde, m(DéCA) = 180° − 80° = 100° dir.

m(BéCA) = 100° − 20° = 80° olur. m(AïB) = 2m(BéCA) = 160° bulunur.

102
 22° A
5. fiekilde O merkezli yar›m çembere [BA, A noktas›nda
te¤ettir. m(BéAE) = 22°, |AB| = |BC| ise m(CéAO) = α α

aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m.

B
E C O F

Çözüm : m(EéOA) = 44° dir.

22° A
[BA] ⊥ [AO] oldu¤undan, m(AéBO) = 46° dir.
|AB| = |BC| oldu¤una göre, α

67° 44°
180 o − 46 o 46°
m(BéAC) = m(AéCB) ⇒ = 67 o ve B
E C O F
2
α + 44° = 67° ⇒ α = 23° bulunur.

6. fiekildeki C, B, D, E çember üzerinde dört noktad›r. C

m(CéAE) = 20°, m(DéKE) = 140° oldu¤una göre

AEB aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m.
B
K
Çözüm : m(BéKD) = 40° olur. 20° 140°
A D E
m(BïD) +m(CïE) = 80°
m(CïE) − m(BïD) = 40° oldu¤undan,
m(BïD) = 20° ve m(AéEB) = 10° bulunur.

7. fiekilde [AB, [AF ve [CE ›fl›nlar› çembere B, F, E A

80° B
noktalar›nda te¤ettir. m(BéAF) = 80°, m(DéFE) = 30° oldu¤una
göre m(FéCD)=x aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m.
30°
F
Çözüm : m(BéAF) = 80° ise m(BïF) = 100°
m(DéFE) = 30° ise m(FïE) = 60° dir. x
C D E
100° + 60° + m(BïE) = 360° ise m(BïE) = 200° ve
  o o
 ) = m(BE) − m(FE) = 200 − 60 = 70 o bulunur.
x = m(FCD
2 2

8. fiekilde E ve F noktalar›nda kesiflen çemberlerin F

C
ortak te¤etleri [AB] dir. m(EéDA) = 25° ve m(EéCB) = 30° ise
AEB aç›s›n›n ölçüsünü bulal›m. 30°
E
Çözüm : Ayn› yay› gören te¤et - kirifl ve çevre aç›lar eflittir. B
D 25°

m(EéAB) = 25° ve m(EéBA) = 30° olur. A

AEB üçgeninde, 25° + 30° + m(AéEB) = 180° ise

m(AéEB) = 125° bulunur.

103
 ALIfiTIRMALAR

C
1. fiekilde O merkezli yar›m çemberde [DC te¤ettir. E
m(CéDE) = m(EéDA) ise m(CéED) kaç derecedir?
D
A O B

D O C
2. fiekilde O merkezli yar›m çember,
ABCD dikdörtgeninin üç kenar›na te¤ettir. M N

m(MïL) = 2.m(KïL) ise m(DéAK) kaç derecedir? K

A L B

3. fiekilde O merkezli yar›m çemberde,

B
[AB te¤ettir. |AB| = |BD| oldu¤una göre
BDC aç›s›n›n ölçüsünü bulunuz.
A
C O D

4. Köfleleri çember üzerinde olan ABCD dörtgeninin A B

[AB] ve [CD] kenarlar›n›n uzant›lar› E de α
β
E
[BC] ve [AD] kenarlar›n›n uzant›lar› F de kesifliyor.
140°
m(FéAB) = α, m(AéED) = β, m(AéFB) = θ, m(DéCB) = 140° C
ve θ + β = 96° oldu¤una göre
D
FAB aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir? θ

5. fiekildeki O1 ve O2 merkezli çemberler

C noktas›nda te¤ettir. B
O1
[AB ve [AD çemberlere te¤et ve
C
m(BéAD) = 70° oldu¤una göre
O2
m(BéCD) kaç derecedir? 70°
A
D

P
6. O merkezli çemberde, A B
|AD| = |BC| dur.
K
Eflit kirifllerin ve [PQ] çap›n›n kesim 40°
O
noktas› K dir. m(CéKQ) = 40° ise, C
D

m(QéKD) kaç derecedir?

Q

104
 D F
7. fiekildeki O merkezli çemberde,
[AB te¤et, [AB] ⊥ [AD] ve [FC] ∩ [BD] = {E} dir.
m(FéDE) =75° ise m(FéCD) kaç derecedir? 75° O

E
C
A B

8. fiekildeki ABC üçgeninde; 70°

F
[AD] ⊥ [BC], [BE] ⊥ [AC] ve
[CF] ⊥ [AB] çiziliyor. E

m(ëA) = 70° ise m(FéDE) kaç derecedir?

B D C

9. fiekildeki küçük çember, O merkezli büyük P

74° E
çembere A noktas›nda te¤ettir.
[PA, [PF ve [PD] çemberlerin te¤etleridir. B
O
m(AéEB) = 74° ise m(DéCF) kaç derecedir? D

10. fiekildeki [PB, [DE] çapl› yar›m çember ile O2 merkezli B

çembere A ve B noktalar›nda te¤ettir. A

O1 ve O2 merkezli çemberler F noktas›nda birbirine, O 2α F
40°
O2 merkezli çember ise C noktas›nda [PE] na te¤ettir. P
C D O1 E
m(BéED) = 40° ise m(AéFC) = α kaç derecedir?

B‹R ÇEMBER‹N VE YAYININ UZUNLU⁄U

a. Çemberin Çevresi
Bir çemberin çevre uzunlu¤unun, çap›n›n uzunlu¤una
r r
bölümünden elde edilen say›ya, π say›s› denir. A B
O
π say›s›n›n yaklafl›k de¤erinin 3,14 oldu¤unu hepimiz
biliyoruz.
çevre Ç
π= = ⇒ Ç = 2π.r olur. |AB| = 2r
çap 2r

105
 b. Bir Çemberde Yay›n Uzunlu¤u
Ç(O,r) çemberinde, 0° < α < 360° olmak üzere, α merkez
aç›s›n›n gördü¤ü AïB n›n uzunlu¤unu hesaplayal›m: O

α r
360° lik merkez aç›, 2π.r uzunlu¤undaki yay› görürse; r

α derecelik merkez aç›, AB uzunlu¤undaki yay› görür. B

A

D.O
 = 2π.r.x olur. 360O = 2π radyan oldu¤undan  2π.r.α  = r.α
AB AB = ⇒ AB bulunur.
360 o 2π

Örnek : Yar›çap› 9 cm olan 120° lik merkez aç›n›n gördü¤ü yay›n uzunlu¤unu bulal›m.
 = 2π.r.α
Çözüm : Yar›çap› r olan çemberde, α derecelik aç›n›n gördü¤ü yay›n uzunlu¤u, AB
360 o
o
 = 2π.9.120 = 2π.3 = 6π cm bulunur.
eflitli¤inde verilen de¤erler yerine yaz›l›rsa; AB
360 o
Örnek : Bir çemberde 60° lik merkez aç›s›n›n gördü¤ü AB yay›n›n uzunlu¤u 4π cm ise bu
çemberin yar›çap› uzunlu¤unu bulal›m.
o
Çözüm : AB  = 2π.r.α ⇒ 4π= 2π.r.60 ⇒ r = 12 cm bulunur.
o o
360 360

Örnek : Yar›çap› 4 cm olan bir çemberde, x derecelik merkez aç›s›n›n gördü¤ü yay›n
uzunlu¤u 3π cm oldu¤una göre x de¤erini bulal›m.
 = 2π.r.α ⇒ 3π= 2π.4.x
Çözüm : AB ⇒ x = 135 o bulunur.
360 o 360o
ALIfiTIRMALAR
D
1. fiekildeki [AB] ve [AC] çapl› yar›m çemberler 2
E
A noktas›nda içten te¤ettir.
|AO| = |OB|, [AB] ⊥ [OD], |CB| = 3 cm,
|DE| = 2 cm ise |AC| kaç cm dir?
A O C 3 B
A

2. fiekildeki [AB ve [AC çembere te¤ettir. B

|BD| = |DC|, |DF| = 2 cm,

|FA| = 4 cm ise |ED| kaç cm dir?
E A
D 2 F 4

3. fiekildeki O merkezli çemberde, A

[BA ve [BC te¤ettir.
F
|CD| = |DB| ve [AD] ⊥ [BC] ise O

m(CéFE) kaç derecedir?

E

C D B

106
 TEST
D A
1. fiekildeki O merkezli çemberde,
[AD] // [BC] oldu¤una göre,
C B
m(BéAD) − m(AéDB) kaç derecedir? O

A) 30 B) 60 C) 75 D) 90 E) 100

A C
2. fiekildeki O merkezli çember, P merkezli çembere
B
C noktas›nda ayr›ca [PA] ve [PB] yar›çaplar›na, D O
D ve E noktalar›nda te¤ettir. E
P
m(AéPB) = 60° oldu¤una göre
çemberlerin yar›çaplar›n›n oran› kaçt›r?

2 5 2 5
A) B) 2 C) D) 3 E) 4
3 2 3 2

A
F
3. fiekildeki ABC üçgeninin
O merkezli çevrel çemberi çizilmifltir. D
O
[DO] ⊥ [AB], m(BùKC) = 110°
ve m(AùFC) = 130° ise
B C
m(OéCD) kaç derecedir?
K
A) 5 B) 10 C) 12 D) 20 E) 22

4. fiekildeki O merkezli çemberde |AB| = 2 cm dir.

A dan geçen en k›sa kiriflin uzunlu¤u 12 cm ise
A
çemberin yar›çap› kaç cm dir? 2
B
O

A) 6 B) 7 C) 8 D) 9 E) 10

K
B
5. fiekildeki ABC üçgeninin O merkezli d›fl
D
te¤et çemberine de¤me noktalar› K, L, M dir.
A 36° O
m(BéAC) = 36° ise m(DéFE) kaç derecedir? M
E

A) 32 B) 36 C) 40 D) 42 E) 45 C
F
L

107
 E
A

6. fiekildeki [BE ve [BF , O merkezli B

çembere te¤et ve D, O, B noktalar› do¤rusald›r. O
m(DéOC) = 110° oldu¤una göre D 110°
m(DéAE) kaç derecedir?
C

A) 40 B) 50 C) 55 D) 70 E) 75

C
7. fiekilde merkezi B, yar›çap› 3 cm olan r
küçük çember, merkezi A, yar›çap› 5 cm
D
olan büyük çembere flekildeki gibi O noktas›nda
te¤ettir. O
B A
[AC] ⊥ [OA] oldu¤una göre, büyük çembere
C noktas›nda içten te¤et, küçük çembere de D noktas›nda d›fltan
te¤et olan üçüncü çemberin yar›çap› kaç cm dir?

5 5 55 5 55 5 5
A) B) C) D) 2 E) 1
4 3 42 3 42 3 2

T
8. fiekilde A, B ve C noktalar› çember üzerindedir.
X
T, C, B noktalar› do¤rusal, m(AéOB) = 130°
C
[AC] // [OB] ve [TE, O merkezli çembere
A noktas›nda te¤ettir.
A
Buna göre, m(AéTC) = x kaç derecedir? 130°
B
O
A) 60 B) 65 C) 70 D) 75 E) 80 E

A
9. fiekildeki O1 merkezli çember, küçük çemberin D

O2 merkezinden geçmektedir. Çemberler A ve O2

B noktalar›nda kesifliyor. m(AéCB) = 30° ise 30° O1

C B
m(AéDB) kaç derecedir?

A) 50 B) 60 C) 70 D) 75 E) 80

2α C
10. fiekildeki O merkezli, [AB] çapl› yar›m çemberin D
D, C noktalar› çember üzerindedir. x
E
m(DïC) = 2α, m(BéOC) = 90° dir.
Buna göre, m(DéEC) = x in α türünden de¤eri
A O B
afla¤›dakilerden hangisidir?

A) α B) α + 45° C) 2α D) α + 90° E) 2α + 45°

1-D 2-D 3-A 4-E 5-B 6-C 7-A 8-D 9-D 10-B

108
 V. BÖLÜM KATI C‹S‹MLER
PR‹ZMALAR
PR‹ZMAT‹K YÜZEY

Uzayda düzlemsel bir çokgen ve çokgen düzlemine paralel olmayan bir  do¤rusu alal›m. 
do¤rusuna paralel olarak çokgenin çevresi üzerinde hareket  ′ E′

eden ′ do¤rusunun oluflturdu¤u yüzeye, prizmatik yüzey; ′ do¤rusuna

A′ D′
da prizmatik yüzeyin ana do¤rusu denir.

Çokgen kaç kenarl› ise prizmatik yüzeyin o kadar yan yüzü vard›r.
Ard›fl›k iki yan yüzün ara kesitine yan ayr›t; prizmatik yüzeyin bir düzlemle B′ C′
E
ara kesitine ise bu prizmatik yüzeyin bir kesiti denir.
A D
E¤er kesit düzlemi yan ayr›tlara dik olursa ara kesite prizmatik
yüzeyin dik kesiti denir.
B C

Teorem : Bir prizmatik yüzeyin paralel iki kesiti efltir.

‹spat : Yukar›daki flekilde, ABCDE ve A'B'C'D'E' paralel ara kesitlerini düflünelim.

[AA'], [BB']... yan ayr›tlar› ayn›  do¤rusuna paralel oldu¤undan, birbirlerine paraleldir. Kesit
çokgenlerin kenarlar› da ikifler ikifler paraleldir. Paralel do¤rular aras›nda kalan paralel do¤ru parçalar›
efl oldu¤undan, iki çokgenin kenarlar› efltir. Efl kenarlar aras›ndaki aç›lar da kenarlar› ayn› yönde
paralel oldu¤undan, ikifler ikifler efl olup bu iki çokgen birbirine efltir.

Sonuç : Bir prizmatik yüzeyin dik kesitleri birbirine efltir.

PR‹ZMA
Tan›m : Bir prizmatik yüzey paralel iki düzlemle kesilirse, bu düzlemler aras›nda kalan
kapal› cisme, prizma denir. Bu düzlem parçalar›na da prizman›n tabanlar› denir.
Prizman›n taban köflelerinden geçen ve ana do¤rusuna paralel olan do¤ru parçalar›na,
prizman›n yan ayr›tlar›; taban kenarlar›na taban ayr›tlar›; ard›fl›k iki yan ayr›t aras›nda kalan düzlem
parçalar›na da prizman›n yan yüzleri denir.
D′
fiekildeki ABCD dörtgeni alt taban, A'B'C'D' dörtgeni üst taban;
A′
[AA'], [BB'],... yan ayr›tlar; [AB], [BC], [A'B'], [B'C'],... taban ayr›tlar›;
ABB'A', BCC'B',... dörtgenleri ise yan yüzlerdir. B′
C′
Prizman›n iki taban› aras›ndaki uzakl›¤a, prizman›n yüksekli¤i denir. h D
Prizmalar tabanlar›na oluflturan çokgenlere ve yan ayr›tlar›n›n taban
düzlemi ile konumlar›na göre adland›r›l›r: Taban› üçgense, üçgen prizma; A

dörtgense, dörtgen prizma; beflgense, beflgen prizma; n gense, n gen prizma

B C
denir.

D‹K PR‹ZMA
Tan›m : Yan ayr›tlar› taban düzlemine dik olan prizmaya dik pizma denir.
Dik prizman›n yan ayr›tlar› efl uzunluktad›r ve prizman›n yüksekli¤ine eflittir. Yan yüzler ise,
dikdörtgendir.

109
 E′ D′

O′
DÜZGÜN PR‹ZMA A′ C′

Tan›m : Tabanlar› düzgün çokgen olan dik prizmalara B′

düzgün prizma denir. E D
Düzgün prizman›n yan yüzleri birer dikdörtgen olup birbirine efltir.

O
A C

PARALELYÜZ B
Düzgün Beflgen Prizma
Tan›m : Tabanlar› paralelkenar olan prizmaya paralelyüz denir.
D′ C′
PARALELYÜZÜN ÖZELL‹KLER‹
A′
B′
1. Paralelyüzün karfl›l›kl› yüzleri biribirine efl ve
O
birer paralelkenard›r. D
C
2. Paralelyüzde bir köfle ile bu köfleden geçmeyen
yüzlerin ortak noktalar›n› birlefltiren do¤ru parçalar›na A B
Paralelyüz
cisim köflegeni denir.
3. Paralelyüzün cisim köflegenleri birbirlerini orta D′ C′

noktada keser.
4. Yan ayr›tlar› tabana dik olan paralelyüze dik
A′ B′
paralelyüz denir. Dik paralelyüzün tabanlar› birer
D
C
paralelkenar olup, yan yüzleri dikdörtgendir.

A B
Dik paralelyüz

D‹KDÖRTGENLER PR‹ZMASI

Tan›m : Tabanlar› dikdörtgen olan dik prizmaya dikdörtgenler prizmas› denir.

Bu prizman›n bütün yüzeyleri dikdörtgendir. Dikdörtgenler prizmas›nda bir köflede kesiflen üç

ayr›ta, bu dikdörtgenler prizmas›n›n boyutlar› denir. Dikdörtgenler prizmas› özel bir paralelyüz
oldu¤undan, paralelyüzün bütün özelliklerini tafl›r. Bu özelliklere ek olarak, dikdörtgenler prizmas›n›n
cisim köflegenleri birbirine eflit uzunluktad›r.

Teorem : Ayr›t uzunluklar› a, b, c olan bir dikdörgenler prizmas›n›n cisim köflegeninin

uzunlu¤u, a 2 + b 2 + c 2 dir. D′ C′

‹spat : fiekilde; [BD] taban köflegeni, [B'D] cisim

A′ c
köflegenidir. B′
2
a c
DAB dik üçgeninde, |BD| = a2 + b2 ve D C
2 2 2
c
b
DBB' dik üçgeninde, |B'D| = |BD| + |BB'| oldu¤undan, b

|B'D| = a + b + c dir.
2 2 2
A a B

110
 Örnek : Bir dikdörtgenler prizmas›n›n farkl› üç yüzünün köflegenlerinin uzunluklar›n›n
kareleri toplam›n›n, cisim köflegeninin uzunlu¤unun karesinin iki kat›na eflit oldu¤unu gösterelim.
D′ C′

Çözüm : fiekildeki dikdörtgenler prizmas›nda, D

A′ c
köflesinden geçen [DB], [DC'], [DA'] yüz köflegenleri ile B′
[DB'] cisim köflegeni görülmektedir.
D C
|AB| = a, |BC| = b, |CC'| = c al›nd›¤›nda,
2 2 2 b
|DB| = a2 + b2, |DC'| = a2 + c2 , |DA'| = b2 + c2
eflitlikleri taraf tarafa toplan›rsa; A a B
2 2 2
2 2 2
|DB| +|DC'| + |DA'| = 2(a + b + c ) olur.
2 2 2 2 2
|DA'| = a2 + b2 + c2 oldu¤undan, |DB| + |DC'| + |DA'| = 2|DB'| dir.

KÜP
D′ C′

Tan›m : Bütün ayr›tlar›n›n uzunlu¤u birbirine eflit olan

dikdörtgenler prizmas›na küp denir. A′ B′ a
Küpün, bütün ayr›tlar›n›n uzunluklar› birbirine eflittir. Küpün bir a
a 3
ayr›t›n›n uzunlu¤u a birim ise; her yüzünün köflegen uzunlu¤u añ2 birim, D C

cisim köflegeninin uzunlu¤u ise añ3 birimdir. a

a 2
Küpün bir cisim köflegeni geçti¤i köfledeki ayr›tlarla eflit aç›lar A a B
yapar.
fiekilde m(D'éBA) = m(D'éBB') = m(D'éBC) dir.

H G

Örnek : fiekilde bir ayr›t›n›n uzunlu¤u 8 cm olan küpte,

E F
|HK| = 3|AK| ise HKC üçgeninin alan›n› bulal›m.
K
D C

A B
Çözüm : A ve C noktalar›n› birlefltirelim. ACH eflkenar
üçgen olur.
|AC| = |CH| = |AH| = 8ñ2 cm, H G

[CL] ⊥ [AH] ise, |CL| = 4ñ6 cm,

|HK| = 3|AK| verildi¤inden, |HK| = 6ñ2 cm dir. E F
L
[CL], HKC üçgeninin de yüksekli¤i oldu¤undan,
K
HK . CL 6 2.4 6 D C
A(H¿KC) = = = 24 3 cm2 bulunur.
2 2
A B

111
 PR‹ZMANIN ALANI

Teorem : Bir dik prizman›n yanal alan›, taban çevresi ile yüksekli¤inin çarp›m›na eflittir.

C′ C′
b a

C′ A′ B′ C′
A′ B′ b c a

h
h h

b C a
b c a
C A B C
A c B

C
Üçgen dik prizma Üçgen dik prizman›n aç›m›n›

‹spat : Yukar›daki flekillerde, üçgen dik prizma ve aç›n›m› görülmektedir. Yan yüzdeki
dikdörtgenlerin yüksekli¤i prizman›n yüksekli¤ine eflittir. Buna göre dik prizman›n yanal alan›, bu
dikdörtgenlerin alanlar›n›n toplam›na eflittir.

Yanal alan = AY = a.h + b.h + c.h = h.(a + b + c) = h.(taban çevresi) = h.ÇT oldu¤u görülür.

D´ C´
Sonuç 1 : Herhangi bir prizman›n toplam alan›,
yanal alan› ile taban alan›n›n iki kat›n›n toplam›na c
eflittir. Tüm alan A ise A = AY + 2.AT dir. A´
B´
D
C

b
Sonuç 2 : Ayr›tlar›n›n uzunluklar› a, b, c birim A a B
olan dikdörtgenler prizmas›n›n tüm alan›,
A = 2.(a.b + a.c + b.c) birim karedir. D´ C´

A´
B´
Sonuç 3 : Bir ayr›t› a birim olan küpün tüm alan›,
a
A = 6.a2 birim karedir.
D
C

A a B

Örnek : Taban› yamuk olan bir dik prizman›n taban ayr›tlar›;

|AB| = 8 cm, |BC| = 5 cm, |CD| = 4 cm, |DA| = 7 cm dir. D′ C′
Dik prizman›n yüksekli¤i taban ayr›tlar›n›n uzunluklar›n›n
aritmetik ortas› ise, yanal alan›n› bulal›m. A′ B′

Çözüm : Yanal alan› istenen prizman›n yüksekli¤i, D 4 C

h
8+ 5+ 4+ 7 7 5
h= = 6 cm ve taban çevresi, ÇT = 24 cm dir.
4 A B
8
AY = h.ÇT oldu¤undan, AY = 6.24 = 144 cm2 bulunur.

112
 C′
Örnek : Yanal alan› 120 cm2 ve taban›n›n bir kenar› 5 cm
olan eflkenar üçgen dik prizman›n yüksekli¤ini bulal›m. B′
A′

Çözüm : Yüksekli¤i istenen dik prizman›n taban›, eflkenar C

üçgen oldu¤undan; taban çevresi, ÇT = 15 cm dir. h
5 5
AY = h.ÇT oldu¤undan, 120 = h.15 ⇒ h = 8 cm bulunur.
A B
5

D‹K PR‹ZMANIN HACM‹

Bir cismin uzayda doldurdu¤u bofllu¤a, o cismin hacmi denir.

Bir ayr›t›n›n uzunlu¤u 1 birim olan küpe, bir birimküp denir ve 1 br3 ile gösterilir. Burada
1 birim, 1 cm olarak seçilirse, 1br3 = 1cm3 ; 1m olarak seçilirse, 1br3 = 1m3 olur.
3
Boyutlar› metre birimi ile verilen bir cismin hacmi, bu cismin içine yerlefltirilebilen 1m lük
küplerin say›s›na efltir.

Teorem : Ayr›t uzunluklar› a, b, c birim olan bir dikdörtgenler prizmas›n›n hacmi,

V = a.b.c br3 tür.

‹spat : fiekildeki dikdörtgenler prizmas›n›n taban kenarlar›n›n uzunluklar› a birim ve b birim

oldu¤undan; tabana 1 br3 lerden a.b tane yerlefltirilir. Prizman›n yüksekli¤i c birim oldu¤undan, içinin
1 br3 lerle doldurulmas› için tabandaki br3 lerin c kat› kadar kullanmak gerekir.
D′ C′ D′ C′

c c
B′ A′
A′ B′

C
C
b b

a A a B
A B

O hâlde, prizman›n hacmi, V = a.b.c br3 bulunur.

Sonuç : Bir prizman›n hacmi; taban alan› ile yüksekli¤inin çarp›m›na eflittir.

Örnek : Yüksekli¤i 10 cm, taban ayr›t›n›n uzunlu¤u

6 cm olan eflkenar üçgen dik prizman›n toplam alan›n› ve C′
hacmini bulal›m.
A′ B′
Çözüm : Bir kenar› a olan eflkenar üçgenin alan›,
a2 3
oldu¤undan; prizman›n taban alan›, AT = 9ñ3 cm2 dir. C 10
4
Yanal alan› ise AY = h.ÇT = 10.18 = 180 cm2 dir. O hâlde,
A B
6
toplam alan; A = 2AT + AY oldu¤undan, A = (18ñ3 + 180) cm2 dir.
Prizman›n hacmi ise V = AT.h = 9ñ3.10 = 90ñ3 cm3 bulunur.

113
 Örnek : Cisim köflegeninin uzunlu¤u 5ñ3 cm olan bir küpün toplam alan›n› ve hacmini
bulal›m.
Çözüm : Bir ayr›t›n›n uzunlu¤u, a birim olan küpün cisim köflegeninin uzunlu¤u añ3 birim
oldu¤undan; añ3 = 5ñ3 ⇒ a = 5 cm dir. Küpün toplam alan›, A = 6.a2 = 6.25 = 150 cm2 dir.
Küpün hacmi, V = a3 = 53 = 125 cm3 bulunur.

CAVAL‹ER‹ (KAVAL‹YE) ‹LKES‹

Taban alanlar› ile yükseklikleri eflit olan iki cismin, tabanlar›na paralel ve tabandan ayn›
uzakl›ktaki düzlemsel kesitlerinin alanlar› da eflitse, bu iki cismin hacmi birbirine eflittir.

Kavaliye ilkesinin do¤rulu¤u flöyle aç›klanabilir: Eflit say›da ka¤›d›, flekilde gibi üst üste koyal›m
ve bir yöne do¤ru düz ve kavisli flekilde e¤elim. Ka¤›tlar›n say›lar› de¤iflmedi¤inden; oluflan cisimlerin
görünüflleri farkl›, ancak hacimleri eflittir.
Bu cisimlerin tabandan eflit yüksekliteki kesitleri de eflit alanl›d›r.

h h h

E¤er eflit alanl› üçgen, beflgen veya daire fleklindeki eflit say›da ka¤›t kesilip üst üste konulursa
oluflan farkl› görünüflteki üç cismin hacimleri de eflit olur.

h
h

A1 A A
1 1
A

O hâlde, taban alanlar› ve tabandan eflit uzakl›ktaki kesitlerin alanlar› eflit olan e¤ik veya dik
prizmalar›n yükseklikleri eflit ise hacimleri de eflit olur.
Dik prizman›n hacmi, V = AT.h oldu¤undan; ayn› hacimli e¤ik prizman›n hacmi de V = AT.h olur.

ALIfiTIRMALAR
1. Taban› eflkenar üçgen olan dik prizman›n yan ayr›t› 6 cm ve taban alan› 16ñ3 cm2 dir. Bu
prizman›n alan›n› ve hacmini hesaplay›n›z.

2. Hacmi 480 cm3 olan bir dikdörtgenler prizmas›n›n boyutlar›; 3, 4, 5 say›lar› ile do¤ru orant›l›d›r.
Buna göre dikdörtgenler prizmas›n›n tüm alan›n› hesaplay›n›z.

3. Bir düzgün alt›gen prizman›n yüksekli¤i, taban ayr›t›n›n uzunlu¤unun 4 kat›d›r. Bu prizman›n
hacmi 384ñ3 cm3 ise tüm alan›n› bulunuz.

114
4. Kenarlar› 3 cm, 6 cm ve 12 cm olan bir dikdörtgenler prizmas›n›n hacmine eflit hacimde olan
küpün alan› kaç cm2 dir?

5. Dikdörtgenler prizmas› fleklinde bir su deposunun taban ayr›tlar› 6 m ve 8 m dir. Bu deponun

içinde bir miktar su vard›r. Deponun içine bir ayr›t› 5 m olan içi dolu olan küp fleklinde bir cisim
konuldu¤unda suyun yüksekli¤i 2,5 m oldu¤una göre suyun ilk yüksekli¤i nedir?

6. Bir dikdörtgenler prizmas›n›n ayr›tlar›n›n uzunluklar›; 2, 3, 4 say›lar› ile ters orant›l›d›r. Bu

prizman›n cisim köflegeninin uzunlu¤u 3ò61 cm ise hacmini ve tüm alan›n› hesaplay›n›z.

7. Bir dikdörtgenler prizmas›n›n farkl› üç yüzünün köflegenlerinin uzunluklar› ò41, 4ñ5 ve ò89 birim
ise cisim köflegeninin uzunlu¤unu ve tüm alan›n› bulunuz.

P‹RAM‹T

Tan›m : Bir çokgensel bölgenin içinde bulunudu¤u düzlemin d›fl›nda sabit bir T noktas› ile
çokgensel bölgenin kenarlar› üzerindeki noktalardan geçen do¤rular›n oluflturdu¤u yüzeye piramidal
yüzey; oluflan üçgensel bölgelerle çokgensel bölgenin s›n›rlad›¤› cisme de piramit denir.

T
T T

E h
D
h h
C
D C

F C
K H
H K
A B H
A B
A B

fiekillerdeki T noktalar›na piramitlerin tepe noktas›; ABCD, ABCDEF, ABC çokgensel

bölgelerine piramitlerin tabanlar›; [TA], [TB] ... do¤ru parçalar›na piramidin yan ayr›tlar›;
TAB, TBC ... üçgensel bölgelerine de piramitlerin yan yüzleri denir.
Tepe noktas›n›n taban düzlemine olan uzakl›¤›na, piramidin yüksekli¤i (|TH| = h); bir yan
yüzdeki üçgenin kendi taban ayr›t›na ait yüksekli¤ine, o yan yüze ait yan yüz yüksekli¤i denir.
Piramitler, tabanlar›ndaki çokgenlerin türlerine göre adland›r›l›r: Üçgen piramit, dörtgen piramit,
beflgen piramit... gibi. Ayr›ca tepe noktalar› ve tabanlar›ndaki çokgenlere göre piramitler (T,ABCD),
(T,ABCDEF) fleklinde de ifade edilebilir.

DÜZGÜN P‹RAM‹T

Tan›m : Taban› düzgün çokgen ve yükseklik aya¤› taban merkezinde olan piramide, düzgün
piramit denir.

DÜZGÜN P‹RAM‹D‹N ÖZELL‹KLER‹

1. Düzgün piramitte, yan yüzleri birbirine efl ikizkenar üçgenlerdir.
2. Düzgün piramitte, yan ayr›tlar›n uzunluklar› eflittir.
3. Düzgün piramitte, yan yüz yükseklikleri eflittir. Düzgün piramitte bir yan yüz yüksekli¤ine
düzgün piramidin apotemi denir.

115
 DÜZGÜN DÖRTYÜZLÜ

Tan›m : Dört yüzü birbirine efl ve eflkenar üçgen olan piramide, düzgün dörtyüzlü denir.
Düzgün dörtyüzlünün alt› ayr›t› da eflit uzunlukta olup piramidin yükseklik aya¤› tabandaki
eflkenar üçgenin a¤›rl›k merkezidir.

P‹RAM‹D‹N ALANI
Teorem : Piramidin alan›, taban alan› ile yanal alan›n›n toplam›na eflittir.
Taban alan› AT, yanal alan› AY olan piramidin tüm alan›, A = AT + AY dir.
Ancak herhangi bir piramitte; taban, düzgün olmayan bir çokgen, yan yüzler birbirinden farkl›
birer üçgen oldu¤undan, alan›n hesaplanmas› u¤raflt›r›c›d›r. Düzgün piramitte ise taban düzgün
çokgen, yan yüzler ise birbirine efl ikizkenar üçgenler oldu¤undan, alan hesaplamas› için bir formül
bulunabilir.

DÜZGÜN P‹RAM‹D‹N ALANI

Teorem : Bir düzgün piramidin yanal alan›, taban çevresi ile yan yüz yüksekli¤inin çarp›m›n›n
yar›s›na eflittir.
T
‹spat :
T

h1 h1 A
D
H´
E a
A
a A
E C a
H B D a
a C a H
a a
H´
C a B
A a B

fiekilde düzgün beflgen piramit ve bunun düzleme aç›n›m› çizilmifltir. Bu piramitte yan
a.h
yüzlerdeki ikizkenar üçgenler efl oldu¤undan, A = 5. 1 = 1 .h (5a) = 1 .h .(taban çevresi) olur.
Y
2 2 1 2 1
E¤er tabandaki çokgen n kenarl› bir düzgün çokgen ise piramidin yanal alan›,

a.h1 1 (taban çevresi).(yan yüz yüksekligi) olur.

A Y = n. = .h1(n.a) =
2 2 2

Örnek : Taban›n›n bir kenar› 10 cm, yüksekli¤i 12 cm olan düzgün kare piramidin yanal
alan›n› ve toplam alan›n› bulal›m.

Çözüm : fiekildeki düzgün kare piramitte, [TH'] ⊥ [BC]

çizildi¤inde THH' dik üçgeninde; T
2 2 2
|TH'| = |TH| + |HH'|
2 2
|TH'| = 144 + 25 = 169 cm2 ⇒ |TH'| = 13 cm bulunur.
(taban çevresi).(yan yüz yüksekligi) oldu¤undan,
AY = 12
2
D C
40.13
AY = = 260 cm2 ve AT = 102 = 100 cm2 dir. H′
2 H 5

Piramidin toplam alan›; A 10 B

A = AY + AT = 260 + 100 = 360 cm2 bulunur.

116
 P‹RAM‹D‹N HACM‹
Cavalieri (Kavaliye) ilkesi piramitlerin hacimleri için de geçerlidir. Buna göre tabanlar›n›n
alanlar› ve yükseklikleri eflit olan iki cismin tabanlar›na paralel ve tabandan ayn› uzakl›ktaki
kesitlerinin alanlar› eflit olursa bu iki cismin hacimleri eflit olur. Bu ilkeye dayanarak türleri farkl› da
olsa, taban alanlar› ve yükseklikleri eflit olan piramitlerin hacimleri eflittir.

Teorem : Bir piramidin hacmi, taban›n›n alan› ile yüksekli¤inin çarp›m›n›n üçte birine eflittir.

‹spat 1 : Piramidin taban› üçgen olsun.

D E
fiekilde, taban› ABC üçgeni, tepe noktas› T olan piramit
T
ile taban› ABC üçgeni ve yan ayr›t› [AD] olan prizma ayn› taban
ve eflit yüksekliktedir. [AE] n› çizelim. (T, ABC) ve (A, DTE)
piramitlerinin taban alanlar› ve yükseklikleri eflit oldu¤undan A C
hacimleri de eflittir. Üçgen prizmadan (A, DTE) piramidini
ç›kar›rsak geriye paralelkenar tabanl› (A, TBCE) piramidi
kal›r. Bu piramit ise (A, TBC) ve (A, TCE) piramitlerine ayr›l›r. B

Bu iki üçgen piramidin hacimleri de efltir.

(T, ABC) ve (A, TBC) piramitleri ayn› oldu¤undan
üçgen prizma, verilen piramidin hacmine efl üç tane piramide
ayr›labilmektedir. Prizman›n hacmi, taban alan› ile yüksekli¤inin çarp›m›na eflit oldu¤undan piramidin
hacmi;
1
V = .A T .h bulunur.
3

‹spat 2 : Piramidin taban› herhangi bir çokgen olsun.

(T, ABCDE) çokgen piramidin A köflesinden geçen ve
D
taban düzleminde bulunan, [AC] ve [AD] köflegenleri ile T E
noktas›n›n belirtti¤i düzlemler, bu piramidi üçgen piramitlere
ay›r›r. Bu üçgen piramitlerin hacimlerinin toplam›, çokgen
piramidin hacmini verir.
A C
O hâlde bütün piramitlerin hacimleri;
1
V = .A T .h dir.
3 B

Örnek : Taban›n›n bir kenar› 6 cm ve yan P

yüksekli¤i 5 cm olan kare dik piramidin hacmi kaç
cm3 tür?

5
Çözüm : 4
D C

1
V = .A T .h
3
1 H
V = .6 2.4 3
3 O
36.4
V= = 48 cm 3 bulunur.
3
A 6 cm B

117
 ALIfiTIRMALAR
1. Bir düzgün kare piramidin taban›n›n bir kenar› 12 cm ve bütün alan› 384 cm2 ise yan yüz alan›n›
ve hacmini bulunuz.

2. Bir düzgün kare piramidin yan yüzleri birer eflkenar üçgendir.

Bir ayr›t›n›n uzunlu¤u 8 cm ise piramidin tüm alan›n› ve hacmini bulunuz.

3. Bir düzgün alt›gen piramidin taban›n›n çevresi 48 cm ve piramidin yüksekli¤i 6 cm dir. Piramidin
tüm alan›n› ve hacmini hesaplay›n›z.

4. Taban› dikdörtgen olan bir dik piramidin taban ayr›tlar› a = 18 cm ve b = 10 cm dir. Bu piramidin
yüksekli¤i h = 12 cm ise tüm alan›n› ve hacmini hesaplay›n›z.

5. Bir düzgün kare piramidin taban›n›n bir kenar› 10 cm dir. Bir yan yüzü, taban düzlemi ile ölçüsü
60° olan aç› yapt›¤›na göre piramidin yanal alan›n› ve hacmini hesaplay›n›z.
D´ L K C´

E F
6. fiekildeki kübün bir ayr›t› 6 cm dir. Ayr›tlar› |LK| = 2 cm, A´
B´
|LE| = 4 cm, |EM| = 3 cm olan dikdörtgenler prizmas› M N
fleklindeki bir cisim kesilip ç›kar›ld›¤›nda kalan cismin
alan› kaç cm2 dir?
D C

A B
7. Bir kare dik piramidin bir yan yüzü, taban düzlemi ile 60° lik aç› yapmaktad›r. Piramidin hacmi
288ñ3 cm3 oldu¤una göre taban›n›n bir kenar› kaç cm dir?

8. Bir düzgün kare dik piramidin yanal alan› 60 cm2 ve bütün alan› 96 cm2 dir. Buna göre piramidin
hacmi kaç cm3 tür?

S‹L‹ND‹R d

Tan›m : Uzayda düzlemsel bir e¤ri ile bu e¤ri dayanak

e¤risi
düzlemine paralel olmayan bir d do¤rusu alal›m. E¤ri üzerindeki
her noktadan d do¤rusuna paralel olarak çizilen do¤rular›n
oluflturdu¤u yüzeye silindirik yüzey denir. ana do¤ru

Burada e¤ri, silindirik yüzeyin dayanak e¤risi,

paralel do¤rular ise, silindirik yüzeyin ana do¤rusudur.

O´ B´
Tan›m : Dayanak e¤risi kapal› bir e¤ri olan silindirik bir yüzeyin ana A´
do¤rular›n› kesen ve birbirine paralel olan iki düzlemle silindirik yüzey aras›nda
kalan cisme silindir denir.
h
Düzlemlerle kesitlere silindirin tabanlar›; taban düzlemleri aras›ndaki
uzakl›¤a silindirin yüksekli¤i denir.
A B
Ana do¤rular› tabanlar›na dik olan silindirlere dik silindir; taban› daire O
olan dik silindirlere ise dik dairesel silindir denir. Dik dairesel silindir.

118
 Dik dairesel silindirlere dönel silindirler de denir. Bir dikdörtgenin bir kenar› etraf›nda, 360°
döndürülmesiyle oluflan cisim, dönel silindirdir. Herhangi bir e¤ri parças›n›n bir eksen etraf›nda
döndürülmesiyle de dönel cisimler oluflur.
Dönel cisimlerin, eksene dik düzlemler ile tüm kesitleri birer çemberdir.

S‹L‹ND‹R‹N ALANI

Teorem : Bir dik dairesel silindirin yanal alan›, taban çevresi ile yüksekli¤inin çarp›m›na eflittir.

O´ r

A´ B´
‹spat : Dik dairesel silindirin düzleme aç›n›m›
çizildi¤inde, yan yüzü dikdörtgen olup; bir kenar uzunlu¤unun
dairenin çevresine, di¤er kenar uzunlu¤unun ise silindirin yanal yüz
h
yüksekli¤ine eflit oldu¤u görülür.
O hâlde yanal yüz alan›; Ç = 2πr
AY = (taban çevresi). (yükseklik)
A B
AY = 2πr.h olur.
O r

Sonuç : Bir dik dairesel silindirin tüm alan›, yanal alan› ile taban alanlar›n›n toplam›na eflittir.
Yani toplam alan, A = 2π.r.h + 2π.r2 = 2π.r.(r + h) olur.

Örnek : ‹ç çap› 2 cm, d›fl çap› 4 cm ve yüksekli¤i 20 cm

olan dik dairesel silindir fleklindeki bir borunun dolgu k›sm›n›n
alan›n› bulal›m.
2 cm 20 cm

1 cm
Çözüm : fiekilde d›fl yar›çap› 2 cm, iç yar›çap› 1 cm
oldu¤undan toplam alan;

A = 2π(4 − 1) + 2π.20(2 + 1) ⇒ A = 6π + 120π ve A = 126π cm2

bulunur.
Dik dairesel silindir.

S‹L‹ND‹R‹N HACM‹

Teorem : Bir dairesel silindirin hacmi, taban alan› ile yüksekli¤inin çarp›m›na eflittir.
G : Alt taban alan›, h : yükseklik
r

‹spat : Dairesel silindiri, tabanlar›n›n ayr›tlar› say›s›

sonsuza yaklaflan bir prizma olarak düflünelim. h

Prizma hacmi, V = G.h oldu¤undan; taban yar›çap›

r ve yüksekli¤i h olan bir dairesel silindirin hacmi de
V = π.r2.h olur. A
E
B D
C

119
 Örnek : D›fl çap› 10 cm, iç çap› 6 cm ve yüksekli¤i
20 cm olan dik dairesel silindir biçimindeki bir borunun
dolgu k›sm›n›n hacmini hesaplayal›m.

Çözüm : fiekildeki borunun dolgu k›sm›n›n hacmi,

5 cm
silindirlerin hacimleri fark›na eflit oldu¤undan; 20 cm
3 cm

V = π.r12.h − π.r22.h

V = π.h(r12 − r22) olur.

V = π.20(25 − 9) = 320π cm3 bulunur.

Örnek : Yanal alan› 60π cm2 ve yüksekli¤i 10 cm olan dik dairesel silindirin hacmini ve tüm
alan›n› bulal›m.

Çözüm : AY = 2πr.h = 60π ve h = 10 cm oldu¤undan, 20π.r = 60π ⇒ r = 3 cm dir.

Toplam alan, A = 2π.r.h + 2π.r2 = 2π.3.10 + 2π.9 = 78π cm2
Hacim, V = π.r2.h = π.9.10 = 90π cm3 bulunur.

Örnek : Kenar uzunluklar› a ve b olan bir dikdörtgen, kenarlar› etraf›nda ayr› ayr› 360°
döndürülüyor. Oluflan silindirlerin alanlar›n›n ve hacimlerinin oran›n›n, kenar uzunluklar› oran›na eflit
oldu¤unu gösterelim.

Çözüm : Kenar uzunluklar› a ve b olan dikdörtgeni, flekildeki gibi kenarlar› etraf›nda

döndürelim.
B C

B C b

A D
a
b

a D
A

I II

I. durumda oluflan silindirin toplam alan›, A1 = 2π.a(a + b) br2 ve hacmi, V1 = π.a2.b br3 tür.

II. durumda oluflan silindirin toplam alan›, A2 = 2π.b(a+b) br2 ve hacmi, V2 = π.b2.a br3 tür.

O hâlde, bir dikdörtgenin kenarlar› etraf›nda döndürülmesiyle oluflan silindirlerin alanlar›n›n ve

hacimlerinin oran›, taban yar›çaplar›n›n uzunluklar›n›n oran›na eflittir.

A1 V1 a
Yani, = = dir.
A2 V2 b

120
 ALIfiTIRMALAR
5
1. Toplam alan› 112π cm2 olan bir dik silindirin yüksekli¤i taban yar›çap›n›n kat› oldu¤una göre,
bu silindirin hacmi kaç cm3 tür? 2

2. Hacmi 250π cm3 olan bir dik silindirin yüksekli¤i taban›n›n çap›na eflit ise bu silindirin toplam
alan› kaç cm2 dir?

3. Boyutlar› a = 4 cm ve b = 8 cm olan bir dikdörtgenin a kenar› etraf›nda 360° döndürülmesiyle

oluflan silindir S1, b kenar› etraf›nda 360° döndürülmesiyle oluflan silindir S2 olsun.
S1 ve S2 silindirlerinin hacimlerinin ve alanlar›n›n oranlar›n› bulunuz.

4. Taban›n›n yar›çap› 4 cm ve yüksekli¤i 10 cm olan bir dik silindirin içine, taban› eflkenar üçgen
olan en büyük hacimli dik prizma çizilirse, bu prizman›n hacmi kaç cm3 olur?

5. D›fl çap› 5 cm, iç çap› 3 cm ve uzunlu¤u 25 cm olan dik dairesel silindir fleklindeki bir borunun
dolgu k›sm›n›n alan›n› ve hacmini bulunuz.

6. Bir kare dik prizman›n bir taban ayr›t› a ve yüksekli¤i h d›r. Prizman›n içine çizilebilen en büyük
hacimli silindir ile prizmay› içine alan en küçük hacimli silindirlerin alanlar›n›n ve hacimlerinin
oranlar›n› bulunuz.

7. Tamam› dolu dik silindir fleklindeki gibi yatayla 60° lik B

aç› yapacak flekilde e¤ildi¤inde kaptaki suyun si

dökülmüfltür. |AB| = 16 cm ise, flekildeki kab›n hacmi
kaç cm3 tür?

60°

B 5
8. Yar›çap› 5 cm, yüksekli¤i 24π cm olan dik silindir
biçimindeki bir kutunun alt taban› üzerindeki A noktas›
ile üst taban› üzerindeki B noktas› ayn› düfley do¤ru
üzerindedir.
fiekildeki gibi bir A noktas›ndan hareket edip kutunun
yanal yüzeyi üzerinde tek bir dolan›m yaparak en k›sa
yoldan B ye giden bir kar›ncan›n ald›¤› yol kaç cm dir?

121
 KON‹

Tan›m : Uzayda sabit bir T noktas› ile düzlemsel kapal› bir C e¤risi verilsin. T noktas› ile C
e¤risinin her noktas›ndan geçen do¤rular›n oluflturdu¤u yüzeye, konik yüzey denir.

T noktas›na, tepe noktas›; C e¤risine taban e¤risi ( veya dayanak e¤risi), T noktas›ndan
geçen ve konik yüzeyi oluflturan do¤ru parçalar›na ise konik yüzeyin ana do¤rular› denir.
taban e¤risi

ana do¤ru T

ana do¤ru
T tepe noktas›

yükseklik
yükseklik

H
taban e¤risi
H
Koni
P

Tan›m : Dayanak e¤risi kapal› bir e¤ri olan konik yüzeyin tüm ana do¤rular›n› kesen bir
düzlemle tepe noktas› aras›nda kalan cisme, koni denir.

Düzlemsel kesite, koninin taban›; tepe noktas›n›n tabana olan uzakl›¤›na koninin yüksekli¤i
denir.

Koniler tabanlar›na göre; dairesel koni, eliptik koni veya yüksekliklerinin taban düzlemine dik
olup olmamas›na göre; dik koni, e¤ik koni gibi adlar al›rlar.

Tan›m : Yükseklik aya¤› taban merkezinde olan koniye, dik koni; taban› daire olan dik
koniye ise, dik dairesel koni denir.
T

 h

A B
H

Dik dairesel koni

D‹K DA‹RESEL KON‹N‹N ÖZELL‹KLER‹

1. Dik dairesel konide, ana do¤rular›n uzunluklar› birbirine eflittir.

2. Dik dairesel koninin yüksekli¤i simetri eksenidir.
3. Dik dairesel koninin simetri ekseninden geçen bütün düzlemlerle ara kesitleri birbirine efl
ikizkenar üçgensel bölgelerdir.

122
 D‹K DA‹RESEL KON‹N‹N ALANI
Teorem : Dik dairesel koninin yanal alan, taban çevresi ile ana do¤rusunun uzunlu¤unun
çarp›m›n›n yar›s›na eflittir.

‹spat : Dik dairesel koniyi, taban kenar say›s› sonsuz olan bir düzgün piramit olarak
düflünürsek, piramit için geçerli olan alan formülü koniye de uygulan›r. fiekilde, dik dairesel koni ve
düzleme aç›n›m› görülüyor.
T T
 


 
   
h1

h1

r
H

Piramidin taban›n›n kenar say›s› sonsuza giderse  = h1 olur. Tabandaki çokgen de çembere
dönüflür.
Piramidin yanal alan›, taban çevresi ile yan yüzünün yüksekli¤inin çarp›m›n›n yar›s›na eflit
2π.r.
oldu¤undan, dik dairesel koninin yanal alan›; A Y = = π.r. olur.
2

Sonuç : Dik dairesel koninin bütün alan›, A = π.r. + π.r 2 = π.r.(r + ) dir.

Örnek : Bir dik dairesel koninin taban yar›çap› r = 6 cm ve ana do¤rusunun uzunlu¤u
 = 10 cm ise, bu koninin yanal alan›n› ve toplam alan›n› bulal›m.
Çözüm : Yanal alan, A Y = π.r. = π.6.10 = 60π cm
2

Toplam alan, A = π.r.(r + ) = π.6(6 +10) = 96π cm2 dir.

KES‹K KON‹
Tan›m : Bir koni taban›na paralel bir düzlemle kesildi¤inde, kesit ile taban düzlemi aras›nda
kalan cisme, kesik koni denir.
Kesite, üst taban; iki taban aras›ndaki uzakl›¤a, kesik koninin yüksekli¤i denir.
üst taban O′

alt taban O

Dik dairesel kesik koni

Taban› daire olan kesik koniye, dairesel kesik koni denir. Tabanlar›n merkezini birlefltiren
do¤rusu taban düzlemine dik olan koniye, dik dairesel kesik koni denir.

123
 D‹K DA‹RESEL KES‹K KON‹N‹N ALANI

Teorem : Dik dairesel kesik koninin yanal alan›, tabanlar›n›n çevrelerinin toplam› ile ana
do¤rusunun uzunlu¤unun çarp›m›n›n yar›s›na eflittir.

‹spat : fiekilde bir dik dairesel kesik koni ve düzleme aç›n›m› görülüyor.
T

T 1

2
1 O1

r1 hO1 A
2
A
r1 O1 2πr1

h


B
r2 O2 2π r2

O2
r2

Kesik koninin yanal alan›, büyük koninin yanal alan› ile küçük koninin yanal alan›n›n fark›na
eflittir.
Buna göre, A Y = π.r2 . 2 − π.r1. 1 olur. .........(1)

2 r2 2 1
T¿BO2 ~ T¿AO1 oldu¤undan, = veya = yaz›l›r. (Orant› özelli¤i)
1 r1 r2 r1
2 1  2 − 1 
= = = olur.
r2 r1 r2 − r1 r2 − r1
r2 . r1.
Buradan;  2 = ve  1 = de¤erleri (1) de yerlerine yaz›l›rsa,
r2 − r1 r2 − r1

( )
r2 . r1. π. 2 2
A Y = π.r2 . − π.r1. = r −r ve A Y = π..(r1 + r2 ) oldu¤u görülür.
r2 − r1 r2 − r1 r2 − r1 2 1

Sonuç : Dik dairesel kesik koninin toplam alan›, alt ve üst tabanlar›n›n›n alan› ile yanal
alan›n›n toplam›na eflit oldu¤undan, A = π.r12 + π.r22 + π..(r1 + r2 ) dir.

124
 DA‹RESEL KON‹N‹N HACM‹
T
Dairesel koni, taban kenar say›s› sonsuza yaklaflan
bir piramit olarak düflünülürse, hacmi de piramitlerde oldu¤u
gibi taban alan› ile yüksekli¤inin çarp›m›n›n üçte birine eflittir.
Taban›n yar›çap› r, yüksekli¤i h olan dairesel koninin hacmi, 
1
V = .π.r 2 .h dir.
3
B
A r O H
Bu formül, dik veya e¤ik tüm dairesel koniler için
geçerlidir.
Dik dairesel koni

T
Örnek : Taban›n›n çap› 10 cm, ana do¤rusunun
uzunlu¤u 13 cm olan dik dairesel koninin toplam alan›
ve hacmini bulal›m.
13
h
Çözüm : Taban çap›, 2r = 10 cm ise r = 5 cm dir.
A = π.r.(r + ) = π.5.(5 +13) = 90π cm 2 olur. Hacmi bulabilmek
için, koninin yüksekli¤ini bulal›m. TOB üçgeninde Pisagor B
A O 5
teoremine göre,
h2 = 169 − 25 ⇒ h = 12 cm olur.
O hâlde, koninin hacmi;
1 1
V = .π.r 2 .h = .π.25.12 = 100π cm3 bulunur.
3 3

D 2 C
Örnek : fiekildeki ABCD yamu¤unda, [AB] // [CD] d›r.
|AB| = 16 cm, |BC| = 13 cm, |CD| = 2 cm ve
|DA| = 15 cm olarak veriliyor. 15
h h
13

Yamu¤un, [AB] taban› etraf›nda 360° döndürülmesiyle

oluflan cismin hacmini ve alan›n› bulal›m. X 2 14 – X
A B
H H′
Çözüm : fiekildeki yamu¤un yüksekli¤ini hesaplayal›m. 16

2 2
AHD dik üçgeninde, 225 = h + x D 2 C
BH'C dik üçgeninde, 169 = h2 + (14 − x)2
denklemleri ortak çözüldü¤ünde, h = 12 cm ve x = 9 cm
bulunur. 15 13
h h

fiimdi yamu¤un [AB] etraf›nda döndürülmesiyle 12 12

oluflan cismi inceleyelim. Dikkat edilirse, bu cismin iki koni

A B
ve bir silindirin birleflimidir. Oluflan cismin toplam alan›, 9 H H′ 5

A = π.12.15 + π.12.13 + 2π.12.2

A = 180π + 156π + 48π = 384π cm2 dir. 15
13
Toplam hacim ise,
1 1
V = .π.144.9 + .π.144.5 + π.144.2
3 3 D′ C′
V = 432π + 240π + 288π = 960π cm3 bulunur.

125
 fiimdi ise, ABCD yamu¤u DC do¤ru parças› etraf›nda 360° döndürülü¤ünde oluflan cismin
hacmini ve toplam alan›n› bulal›m.
A′ 16 B′
r2 = 152 − x2 = 132 − (14 − x)2
r2 = 225 − x2 = 169 − 196 + 28x − x2
13
r2 = 225 = − 27 + 28x 15
r r

x 14 – x
225 + 27 = 28x ⇒ x = 9 cm O′
D C
O
2
r2 = 28.9 − 27
r r
r = ó144 = 12 cm 15 13

|OC| = 14 − x = 14 − 9 = 5 cm
A 16 B

V = ABB'A' silindirinin hacmi − 2 dik koninin hacmi

1 1 
V = π.9 2.16 −  .π.9 2.9 + .π.9 2.5
3 3 
5
V = π.81.16 − π.81.3 − π.81.
3
 5
V = 81.π.16 − 3 − 
 3
 94 
V = 81.π.  = 918π cm3 bulunur.
3
Toplam Alan = Silindirin Yanal Alan› + 2 Dik Koninin Yanal Alan› − 2 Silindir Taban Alan›
Toplam alan = A = 2π.r.h + π.r.a1 + π.r.a2 − 2π.r2
A = 2.π.9.16 + π.9.15 + π.9.13 − 2.π.92
A = 288π + 135π + 117π − 162π = 378π cm2 bulunur.

Örnek : Taban yar›çap› r1, yüksekli¤i h1 olan bir dik dairesel koni tepe noktas›ndan, h2 kadar
uzakl›kta, tabana paralel bir düzlemle kesiliyor.
Kesit dairesinin yar›çap› r2 oldu¤una göre, elde edilen küçük koni ile büyük koninin hacimlerinin
oran›n›, konilerin yükseklikleri cinsinden bulal›m.
T

r2 h2 h2
Çözüm : T¿O2B' ~ T¿O1B oldu¤undan, = dir.
r1 h1
1
Küçük koninin hacmi, V2 = .π.r22 .h2 dir. A′
B′
3 r2 O2 h1

1
Büyük koninin hacmi, V1 = .π.r12 .h1 dir.
3

1 2
V2 .π.r2 .h2 r 2 .h V2  h2 
3
3 B
Buna göre, = = 2
2 2
ve =  A
V1 1 2 r .h V1  h1  r1 O1
.π.r1 .h1 1 1
3
bulunur. Bu ba¤›nt›, e¤ik dairesel koniler için de geçerlidir.

126
 A

T K
O´
Örnek : fiekildeki iki dik dairesel koniden küçü¤ünün
taban›, büyük koninin yanal yüzüne te¤et ve tepesi büyük
koninin taban merkezindedir. |AK| = 2|KL| ve büyük koninin
hacmi 54 br3 ise, küçük koninin hacmini bulal›m.

B L
O

A
Çözüm : |AK| = 2|KL| ise;
|O'K| = 2r, |OL| = 3r
|AO'| = 2h, |AO| = 3h olur.
2k
2h
Büyük koninin hacmi;
1
V = .π.(3r)2 .3h = 54 br 3 ise, T O′ 2r
K
3
π.9r 2 .h = 54 ⇒ π.r 2 .h = 6 br 3 tür.
h k

Küçük koninin hacmi;

1 1 4 4
V = .π.(2r)2 .h = .π.4r 2 .h = .π.r 2 .h = .6
3 3 3 3 B O L
3r
V = 8 br 3 bulunur.

DA‹RESEL KES‹K KON‹N‹N HACM‹

Teorem : Tabanlar›n›n yar›çaplar› r1 ve r2, yüksekli¤i h olan bir dairesel kesik koninin hacmi;
1
V = .π.h.(r12 + r22 + r1. r2 ) dir.
3
O2
G : Alt Taban Alan›, G´: Üst Taban Alan› r2

‹spat : Kesik piramidin hacminin,

1
( )
V = .h. G+ G′ + G.G′ oldu¤unu biliyoruz.
3 h

Buna göre, kesik dairesel koninin hacmi;

1
( )
V = .h. π.r12 + π.r22 + π.r12 .π.r22 ve
3 O1
r1
1
( )
V = .π.h. r12 + r22 + r1.r2 olarak bulunur.
3

127
 Örnek : m(ëA)=90° olan ABCD yamu¤uda; [AB] // [CD],
|AB| = 10 cm, |AD| = 3 cm ve |CD| = 6 cm veriliyor.
Bu yamu¤un, [AD] kenar› etraf›nda 360° döndürülmesiyle oluflan cismin hacmini ve toplam
alan›n› bulal›m.

Çözüm : fiekilde görüldü¤ü gibi oluflan

A´ D 6 C
cisim, bir dik dairesel kesik konidir.

Taban yar›çaplar› r1 = 10 cm, r2 = 6 cm 3

ve yükseklik h = 3 cm oldu¤undan, bu kesik
koninin hacmi; B´ B
A 10 H
1
(
V = .π.h. r1 + r2 + r1.r2
3
2 2
)
1
( )
V = .π.3. 100 + 36 + 60 = 196π cm 3 tür.
3
Kesik koninin alan›n› hesaplamak için ana do¤rusunun uzunlu¤u bulunmal›d›r.
[CH] ⊥ [AB] çizilirse, |CH| = 3 cm ve |HB| = 4 cm olaca¤›ndan;
CHB dik üçgeninde Pisagor teoreminden, |BC| = 5 cm bulunur.
Buna göre, dönel kesik koninin toplam alan›;
A = π.r12 + π.r22 + π..(r1 + r2 ) = π.100 + π.36 + π.5.(10 + 6) = 216π cm 2 bulunur.

y
4 A
D

Örnek : fiekilde taral› bölge, OD do¤rusu etraf›nda 360° 10

döndürülüyor. Elde edilen cismin hacmini bulal›m.

X
O 12 B

Çözüm : Taral› alan›n OD do¤rusu etraf›nda 360°

döndürülmesiyle oluflan cismin hacmi, V olsun. Döndürme
sonunda taban yar›çaplar› 12 ve 4 birim olan kesik koni ile
taban yar›çap› r = 4 birim ve yüksekli¤i h olan dik koni oluflur.
Kesik koninin hacmine V1, dik koninin hacmine V2 diyelim.
y
AHB dik üçgeninde Pisagor teoreminden,
r=4 A
|AH| = |OD| = h = 6 birim bulunur. D
Kesik koninin hacmi,
π.h 2 2 π.6
V1 = (r + r + r .r ) = (122 + 4 2 +12.4)
3 1 2 1 2 3 h 10
V1 = 416π br 3 olur.
Dik koninin hacmi,
x
1 1 8
V2 = .π.r 2 .h = .π.4 2.6 O 4 H B
3 3
V2 = 32π br 3 olur.
Oluflan cismin hacmi,
V1 − V2 = 416π − 32π = 384π birim küp bulunur.

128
 ALIfiTIRMALAR
1. Bir dik dairesel koninin taban çap› 20 cm, ana do¤rusunun uzunlu¤u 26 cm dir. Bu koninin
toplam alan›n› ve hacmini bulunuz.

2. Bir dik koninin yanal alan›, taban alan›n›n 2 kat›d›r. Bu koninin, düzleme aç›n›m›nda oluflan daire
diliminin merkez aç›s›n›n ölçüsü kaç derecedir?

3. m(ëA) = m(ëD) = 90° olan ABCD dik yamu¤unda; |AB| = |BC| = 10 cm, |CD| = 4 cm dir.
Bu dik yamu¤un, [AD] kenar› etraf›nda 360° döndürülmesiyle oluflan cismin toplam alan›n› ve
hacmini hesaplay›n›z.

4. m(ëA) = 90° olan ABC dik üçgeninin; a, b, c kenarlar› etraf›nda 360° döndürülmesiyle oluflan
1 1 1
cisimlerin hacimleri s›ras› ile V1, V2 ve V3 tür. 2
= 2 + 2 oldu¤unu gösteriniz.
V1 V2 V3

5. Bir dik dairesel kesik koninin tabanlar›n›n yar›çaplar› 4 cm ve 8 cm dir. Bu kesik koninin
yüksekli¤i 5 cm ise, tüm alan›n› ve hacmini hesaplay›n›z.

A
6. ABC dik üçgeninde |AB| = 6 cm, |AC| = 8 cm dir. ABC
üçgeninin, [AC] kenar› etraf›ndaki 360° dödürülmesiyle 6 cm
8 cm
oluflan cismin hacmi V1, [AB] kenar› etraf›nda 360°
döndürülmesiyle oluflan cismin hacmi V2 dir. Buna göre,
V1
nedir? B C
V2

7. Alt ve üst taban çevreleri 24π cm ve 10π cm olan bir dönel kesik koninin ana do¤rusunun taban
düzlemi ile yapt›¤› aç› 60° dir. Buna göre, kesik koninin yanal alan› kaç cm2 dir?

KÜRE

Tan›m : Uzayda sabit bir noktadan eflit uzakl›kta bulunan noktalar›n kümesine, küre yüzeyi;
küre yüzeyi ile s›n›rlanan cisme de küre denir.
D
C
Sabit noktaya, kürenin merkezi; sabit uzakl›¤a da kürenin
yar›çap uzunlu¤u denir.
A B
Kürenin iki noktas›n› birlefltiren [CD] na, kürenin bir kirifli; O r
merkezden geçen her kirifle, kürenin çap› denir.

fiekilde, [AB] kürenin çap›d›r. Yar›çap uzunluklar› eflit olan

kürelere, efl küreler denir.

Merkezi O ve çap› AB do¤ru parças› olan çembere de

kürenin büyük çemberi denir.

129
 KÜREN‹N ALANI VE HACM‹
Teorem : Yar›çap› r olan bir kürenin alan›, A = 4.π.r2 dir.
‹spat : |AF| = 2r çapl› bir yar›m çember, [AF] etraf›nda 360° döndürülürse, r yar›çapl› bir
küre yüzeyi oluflur. Bu yar›m çemberin içine çizilen herhangi bir yar›m düzgün çokgen ABCDEF
olsun.
Bu düzgün çokgenin iç te¤et çemberinin yar›çap›n› r1 ile gösterelim.
C D

B E
r r1
r
r1 r1
r
r
r1
r1

A F
P R O Q L

ABCDEF düzgün yar›m çokgeninin, AF do¤rusu etraf›nda döndürülmesiyle oluflan cismin

alan›n› Y ile gösterelim. Bu alan [AB], [BC], [CD], [DE], [EF] nin döndürülmesiyle elde edilen alanlar›n
toplam›na eflittir. Buna göre;
Y = 2π.r1|AP| + 2π.r1|PR| + 2π.r1|RQ| + 2π.r1|QL| + 2π.r1|LF|
Y = 2p.r1 ( AP + PR + RQ + QL + LF )

2r
Y = 2π.r1.2r = 4π.r1.r bulunur.
Düzgün yar›m çokgenin kenarlar›n›n say›s› sonsuz say›da art›r›l›rsa, r1=r olaca¤›ndan; Y alan›
da kürenin alan›na eflit olur.
O hâlde, A = 2π.r.2r = 4π.r2 bulunur.

Sonuç : Kürenin alan›, en büyük dairesinin alan›n›n 4 kat›na eflittir.

4
Teorem : Yar›çap› r olan bir kürenin hacmi, V = .π.r 3 dür.
3
‹spat : r yar›çapl›, O merkezli bir yar›m kürenin en büyük dairesine paralel ve küre
merkezinden n kadar uzakl›kta bir kesitini alal›m. Bu kesiti taban yar›çap› ve yüksekli¤i h = r kadar
olan bir dairesel silindir ile bu silindirin üst taban›n› taban, alt taban merkezini tepe kabul eden
dairesel koninin kesitleri ile karfl›laflt›ral›m.

F r N

E C A K
D
h=r
n
n r n

B O
A r r

Yukar›daki flekle göre, BCD ve BNF üçgenleri ikizkenard›r.

Ayr›ca, |BN| = |NF| = |OA| = r ve |BC| = |CD| = |OK| = n dir.

130
 Yar›m kürenin taban›n›n n kadar uzakl›ktaki kesiti bir dairedir. Bu dairenin alan›;
2
A1 = π.|AK| = π.(r2 − n2) dir.
1. fleklin taban›n›n n kadar uzakl›ktaki kesiti ise, bir daire halkas›d›r. Bu daire halkas›n›n alan›;
2 2 2 2
A2 = π.|CE| − π.|CD| = π.(|CE| − |CD| ) = π.(r2 − n2) olur.

Cavalieri ilkesine göre, taban alanlar› ve yükseklikleri eflit olan iki cismin, tabandan ayn›
yükseklikteki kesitlerinin alanlar› eflit ise, hacimleri de eflittir. Bu nedenle, yar›m kürenin hacmi,
silindirin hacmi ile koninin hacminin fark›na eflit olur.

Kürenin hacmi V, silindirin hacmi V1, koninin hacmi V2 ise;

V V 1 V 2 3 4 3
= V1 − V2 , = π.r 2 .r − .π.r 2 .r, = π.r ⇒ V= π.r bulunur.
2 2 3 2 3 3

Örnek : Hacmi, alan›na say›sal olarak eflit olan kürenin çap›n› bulal›m.

Çözüm :
A = 4.π.r 2 br 2 
4
4  olup, 4.π.r 2 = .π.r 3 ⇒ r = 3 br olur. Buradan hacmi, alan›na say›sal
V = .π.r 3 br 3  3
3 
olarak eflit olan kürenin çap›, 2r = 6 br olarak bulunur.

Örnek : Yar›çap› r birim ve yüksekli¤i h= 2r birim olan dik dairesel silindire, içten te¤et olan
bir küre veriliyor. Küre ile silindirin hacimleri ve alanlar› aras›ndaki ba¤›nt›y› bulal›m.
r r
Çözüm : Taban yar›çap› r ve yüksekli¤i h = 2r olan D C
silindirin hacmi, Vs = π.r2.h = π.r2.2r = 2π.r3;
alan› ise, As = 2π.r2 + 2.π.r.h = 2π.r2 + 2.π.r.2r ⇒ As = 6π.r2 r
dir.
4
Yar›çap› r olan kürenin hacmi, VK = .π.r ve
3
h
3 O

r
4 3
VK 3 .π.r 2
= = ,
2
alan›, AK = 4.π.r odu¤undan;
VS 2.π.r 3 3 A r r B

AK 4.π.r 2 2 V A 2
= 2
= tür. O hâlde aranan ba¤›nt›, K = K = tür.
AS 6.π.r 3 VS A S 3

Örnek : Yar›çap› r1 ve r2 olan iki kürenin hacimlerinin ve alanlar›n›n oran›n› bulal›m.

3
4 4 V r 
Çözüm : Hacimleri, V1 = .π.r13 ve V2 = .π.r23 oldu¤undan, 1 =  1  dür.
3 3 V2  r2 
2
A1 r 
2
Alanlar› ise, A1 = 4.π.r1 ve A2 = 4.π.r2 2
oldu¤undan, =  1  dir.
A 2  r2 

Sonuç : ‹ki kürenin hacimlerinin oran›, yar›çaplar›n›n küpleri oran›na; alanlar›n›n oran› da
yar›çaplar›n›n kareleri oran›na eflittir.

131
 Örnek : Taban yar›çap› 10 cm ve ana do¤rusu 26 cm olan bir koni içine taban›na ve yan
yüzüne te¤et olarak çizilen bir küre ile koni aras›nda kalan hacmi bulal›m.

Çözüm : CHA dik üçgende, |CH|2 = 262 − 102 = 576

|CH| = 24 cm olur. C¿HA ~ C¿DO dir.

C

AH CH AH . CD
= ⇒ OD =
OD CD CH
16

10.16 20
OD = = cm bulunur. D 26
24 3
O
10
Koni ve kürelerin hacimleri;
1
V1 = .π.10 2.24 = 800π cm3 , A B
3 10 H 10
3
4  20  32000
V2 = .π.  = π cm3 tür.
3 3  81

Koni ile küre aras›ndaki kalan hacim,

32000
V = V1 − V2 = 800π − π
81
64800π − 32000π 32800
V= = π cm3 bulunur.
81 81

ALIfiTIRMALAR
1. Bir ayr›t› 10 cm olan küpün içindeki maksimum hacimli kürenin hacmini ve alan›n› bulunuz.

2. Taban yar›çap› 6 cm, yüksekli¤i 8 cm olan bir dik dairesel koni içindeki maksimum hacimli
kürenin hacmini ve alan›n› bulunuz.

3. Hacmi, yar›çap› 3 cm olan 8 tane efl kürenin hacimleri toplam›na efl olan kürenin yar›çap› kaç cm
dir?

4. Bir dik silindirin içine, silindirin tabanlar›na, yanal yüzüne ve birbirine te¤et olan üç efl küre üst
üste konuluyor.
Silindirin hacmi 162π cm3 ise, bir kürenin hacmi kaç cm3 tür?

5. Üç efl küre, ikifler ikifler birbirlerine ve dik dairesel bir silindirin taban yüzeyleri ile yanal yüzüne
te¤et olacak biçimde yerlefltiriyor.
Silindirin taban yar›çap› (2ñ3 + 3) cm ise, bir kürenin hacmi kaç cm3 tür?

132
 TEST
D C

1. fiekilde, boyutlar› 10 ve 14 cm olan dikdörtgen fleklindeki

kartondan bir prizma yap›lmak isteniyor. Her birinin alan›
4 cm2 olan pembe renkli kareler kesilerek yap›lan prizma-
n›n hacmi kaç cm3 tür?

A) 80 B) 100 C) 110 D) 120 E) 140

A B

2. Taban yar›çap› 8 cm, yanal yüzeyinin alan› 96π cm2 olan bir dönel koninin yüksekli¤inin bir ana
do¤rusuna oran› kaçt›r?

6 3 6 5 362 513 62 513 26 51 32 15 2 1

A) B) C) D) E)
4 4 4 3 44 3 324 4 3 3 4 4 32 4 3
2 3 3
2 3 2

3. fiekildeki O merkezli küre, koninin taban›na ve yanal

yüzeyine te¤ettir. m(AéOD)=60° ise, kürenin hacminin,
koninin hacmine oran› nedir?
D
60°
1 2 41 42 241 42 241 42 241 42 24 4 2 O
A) B) C) D) E)
3 3 53 93 553 93 553 93 553 93 55 9 5
B C
E

4. Yanal alan› 135π cm2 olan bir dik koninin taban yar›çap› 9 cm dir. Bu koninin hacmi kaç cm3 tür?

A) 326π B) 324π C) 302π D) 292π E) 282π

D´ C´
5. ABCD kare tabanl› ABCDA'B'C'D' dikdörtgenler
prizmas›nda D' noktas› A ve B ile, D noktas› da B ile
birlefltirilirse hacmi 300 cm3 olan (D',ABD) piramidi elde ediliyor. A´ B´
ABCDA'B'C'D' prizmas›n›n yüksekli¤i 15 cm oldu¤una
göre taban›n bir kenar› kaç cm dir?
C
D
A) ò15 B) 2ò15 C) 2ò30 D) 4ò30 E) 9ò30
A B

6. Bir kare dik prizman›n yanal alan›, say›ca hacmine eflittir. Bu kare dik prizman›n yüksekli¤i 6 cm
ise, hacminin tüm alan›na say›ca oran› afla¤›dakilerden hangisidir?

5 6 75 36 275 36 27 3 2 5 6 7 3 2
A) B) C) D) 1 E)
6 7 86 47 586 47 58 4 5 6 7 8 4 5

133
7. Bir silindirin taban yar›çap›n›n uzunlu¤u %20 oran›nda art›r›l›p, yüksekli¤i %25 oran›nda
azalt›l›rsa, hacmi yüzde kaç artar?

A) 4 B) 6 C) 8 D) 10 E) 15

8. fiekildeki dik koni, tabana paralel bir düzlemle kesiliyor.

Meydana gelen kesik koninin yüksekli¤i, bafllang›çtaki
1 2 4 4 2
dik koninin yüksekli¤inin kat› oldu¤una göre,
3 3 5 9 5 O´

bafllangݍtaki dik koninin hacmi, kesik koninin hacminin

kaç kat›d›r?
A B
O

3 27 39 27
64 3927 27
64 392727
643 9272764 9 2764 27
A) B) C) D) E)
2 26 24 26
27 248 2627 24 826
272 4 82627 4 8 27 8

9. Bir küpün köflelerinden geçen küre ile tüm yüzlerine te¤et olan kürenin hacimlerinin oran› kaçt›r?

A) ñ2 B) 2ñ2 C) 2ñ3 D) 3ñ2 E) 3ñ3

H
10. ABCDEFGH küp, AKLMTSRN küp, |AB| = a cm, G

a
|AK| = cm dir. Bir kenar› a cm olan içi dolu tahta
3 E F
a
bir kübün köflesinden, bir kenar› cm olan bir
3 D
N R C
küp kesilerek ç›kart›l›yor. Geriye kalan küp parça-
T S
s›n›n alan›n›n, küçük küpün alan›na oran› kaçt›r? M L

A K B
A) 36 B) 27 C) 18 D) 9 E) 6

11. Taban çap›n›n uzunlu¤u yüksekli¤ine eflit olan bir silindirin içine, en büyük hacimli bir küre
yerlefltiriliyor. Kürenin hacmi 16 cm3 ise, silindirin hacmi kaç cm3 tür?
A) 18 B) 24 C) 32 D) 36 E) 48

12. fiekildeki gibi koni biçiminde bir kapak ile koni O

biçiminde bir gövdeden oluflan kapakl› bir cisim yap›lacakt›r. A B

Kapak koninin yanal ayr›t› 3 cm, yanal alan› 24 cm2 tür.

Gövde koninin yanal ayr›t› 12 cm oldu¤una göre, yanal
12
alan› kaçt›r?

A) 384 B) 150 C) 116 D) 108 E) 96

P

1-D 2-C 3-D 4-B 5-C 6-E 7-C 8-B 9-E 10-D 11-B 12-E

134
 VI. BÖLÜM DÜZLEMDE VEKTÖRLER

YÖNLÜ DO⁄RU PARÇASI

Tan›m : Düzlemde A ve B noktalar› verilsin. [AB] n›n A dan B ye do¤ru yönlendirildi¤ini dü-
flünelim. Böyle do¤ru parçalar›na, yönlü do¤ru parçalar› denir.
→
AB yönlü do¤ru parças›, AB ile gösterilir. Yönlü do¤ru parças›nda; A B
bafllang›ç noktas›, B ise bitim noktas›d›r.
A

E
Tan›m : Bir d do¤rusu üzerinde; A, B, C ve D noktalar› alal›m. d
→ →
do¤rusuna, AB ve CD yönlü do¤ru parçalar›n›n tafl›y›c›s›; d do¤rusunun düzlemindeki konumuna
→ →
da AB ve CD n›n do¤rultusu denir. d
D
→
Birbirine paralel olan do¤rular›n do¤rultular› ayn›d›r. AB yönlü do¤ru par- C
B
ças›nda yön, A dan B ye do¤rudur.
→ A
A ve B noktalar› aras›ndaki uzakl›¤a, AB n›n uzunlu¤u denir ve
→
| AB | ile gösterilir.
Bir yönlü do¤ru parças›; yönü, uzunlu¤u ve do¤rultusu ile bellidir.

Tan›m : Tafl›y›c›lar› ayn› veya paralel olan yönlü do¤ru parçalar›na, paralel yönlü do¤ru
parçalar› denir.
d d1 d2
D
C H
B F
G
A E

A, B, C, D ∈ d ise E, F ∈ d G, H ∈ d2 ve d // d ise
→ → 1 1 2
AB // CD → →
EF // GH

Tan›m : Yönleri z›t ve tafl›y›c›lar› ayn› veya birbirine paralel olan yönlü do¤ru parçalar›na, z›t
(ters) yönlü do¤ru parçalar› denir.
d d1 d2
D
C
C
B
A
A D
B

→ →
AB // CD z›t yönlü do¤ru parçalar›d›r.

→ →
Bafllang›ç ve bitim noktas› ayn› olan yönlü do¤ru parças›, AA ile gösterilir. AA yönlü do¤ru
parças›n›n uzunlu¤u s›f›r, yönlü ve do¤rultusu belirsizdir.

135
 Tan›m : Do¤rultular› ve yönleri ayn›, uzunluklar› eflit olan yönlü do¤ru parçalar›na, efl yönlü
do¤ru parçalar› denir. D
d
→ → C 2
AB ve CD efl yönlü do¤ru parçalar› B F
→ →
A E
AB ≡ CD fleklinde gösterilir.
d1
→ → → → → →
AB ≡ CD ve AB // CD ve | AB | = | CD | yaz›l›r.
→ →
AB yönlü do¤ru parças›na d›fl›ndaki E noktas›ndan EF // AB ve |EF| = |AB| olacak flekilde bir EF
→ →
yönlü do¤ru parças› çizilir. Burada, AB ≡ EF olur.

Örnek : Yandaki flekilde; A, B ve C ∈ d dir. C

d
Uç noktalar› A, B ve C olan yönlü do¤ru parçalar›n› yazal›m.
B
A
→
Çözüm : AB yönlü do¤ru parças›nda; A bafllang›ç,
→
B bitim noktas›d›r. BA yönlü do¤ru parças›nda; B bafllang›ç,
A bitim noktas›d›r. d do¤rusu AB yönlü do¤ru parças›n›n do¤rultusudur. Yönü A dan B ye do¤rudur.
→→→ →→→ →→→ →→→ →
AC
ACAC CA
, CACA,BC
AC CA
BC
BCCB
BC
CB
CB CB yönlü do¤ru parçalar›nda, bafllang›ç ve bitim noktalar›n› söyleyiniz.
ve
d do¤rusu yukar›da yaz›lan yönlü do¤ru parçalar›n›n tafl›y›c›s›d›r.

Örnek : fiekilde; d1 // d2 ve B A C D E F
d1
|AB| = |EF| = |KL| = 2 birim,
|CD| = |GH| = |MN| = 1 birim ise H G K L M N
birbirine efl yönlü do¤ru parçalar›n› d2

ve z›t yönlü do¤ru parçalar›n› yazal›m.

Çözüm :
→ →→
→ →→
→ →→→ →→→ → → →
EFEF
KLKL
EF
ile MNMN
KL MN
CD
ve CD
CDKL
EF ile MN n›n
CD yönleri ve do¤rultular› ayn›, uzunluklar› eflit oldu¤undan;
→→→ → → →→
→ →→→ → → → →
EF
EF ve
EF≡KLKLMN
MNCD
EF CD
KL≡ MN d›r.
CD AB ve EF n›n do¤rultular› ayn›, uzunluklar› eflit olmas›na karfl›n yönleri
→ →
z›t oldu¤undan; AB ≡/ EF d›r.
→ → →→ →→ → →→→ →→ →→ →→ →
AB ile
EF MN;AB
KL GH , EF
CDMN EF , KL KL
CDEF ile MN
MN ayn› yönlü do¤ru parçalar›d›r.
CDCD
→
→ → →→ →→ → → →→ → → → → →
→→
EF ile
AB KLGH
MN; AB , EF
CDMN EF,EFKLKL
CD ile z›t yönlü do¤ru parçalar›d›r.
MNMNCDCD

Düzlemde yönlü do¤ru parçalar› kümesinde tan›ml› efl (≡) olma ba¤›nt›s›n›n, denklik
ba¤›nt›s› oldu¤unu gösterelim.
→ →
1. Her yönlü do¤ru parças› kendine eflittir. AB ≡ AB dir. (yans›ma özelli¤i)
→ → →
→ → → → →
→→ →→ → → →
2. Düzlemin
EF her MN, CD yönlü do¤ru parçalar›
KL AB KL EF
EFiçin, MN≡KL
AB CDMN
⇒ CD ≡ AB olur. ( simetri özelli¤i)
→ → →
→ → → → → →
→→ →→ → → → → →
3. Düzlemin
EF her MN, CD ve EF yönlü do¤ru parçalar›
KL AB EFiçin, MN≡KL
KL EF
AB CDMN
ve CD ≡ EF ⇒ AB ≡ EF olur.
(geçiflme özelli¤i)
Yönlü do¤ru parçalar› aras›ndaki efl (≡) olma ba¤›nt›s›n›n; yans›ma, simetri ve geçiflme özellikle-
ri oldu¤undan , denklik ba¤›nt›s›d›r.
Bu nedenle yönlü do¤ru parçalar› kümesinde efl olma ba¤›nt›s›, kümeyi denklik s›n›flar›na ay›r›r.

136
 ALIfiTIRMALAR
d
B
1. Yandaki yönlü do¤ru parças›n›n; bafllang›ç noktas›n›, bitim noktas›n›, A
do¤rultusunu, yönünü belirtiniz.

2. Yandaki ABC üçgeninin kenarlar›n›n orta noktalar›; D, E ve F dir. Birbirine F E

efl yönlü do¤ru parçalar›n› yaz›n›z.

B D C

D C
3. Yandaki ABCD eflkenar dörtgeninden yararlanarak, afla¤›da yaz›lan
ba¤›nt›lar›n do¤ru ya da yanl›fl olduklar›n› belirtiniz.
→ → → → →→ → →
→ →
→ →
→ →
→ →
→ →
→ O
a. AB ≡ DC b. AD
AC CA BC≡ CB c. OD
OD≡OB OD OC
OB OD
AO
AO d. AO
OC
OB
OB AO≡OC
OC

A B

VEKTÖR
Tan›m : Yönlü do¤ru parçalar› aras›ndaki efl olma denklik ba¤›nt›s› ile ayr›lan denklik s›n›fla-
r›n›n her birine, vektör denir. →
A B H
Vektörler Áu, Áv, Áw, ... gibi harflerle u →
v
gösterilir. L
→ G →
→ C u D v
Áu vektörü, AB yönlü do¤ru par-
K
ças›na denk olan bütün yönlü do¤ru → N
→
parçalar›n›n temsilcisi olan vektördür. E F v
u

..............................................
M

→ → → → → → → →
AB ≡ CD ≡ EF ≡ ... ≡ u GH ≡ KL ≡ MN ≡ ... ≡ v

Tan›m : Bafllang›ç ve bitim noktas› ayn› olan vektörlere, s›f›r vektörü denir.
→ →
AA ≡ BB ≡ .... ≡ Á0 ile gösterilir.
Bir vektör; yönü, do¤rultusu ve uzunlu¤u de¤iflmemek üzere yer de¤ifltirebilir. Böyle vektörler,
eflit vektörlerdir. Áu ve Áq eflit vektörler ise, Áu = Áq fleklinde gösterilir.
→ → →
AB vektörünün uzunlu¤u (normu), || AB || veya | AB | ile gösterilir. Normu (uzunlu¤u) 1 birim
olan vektörü, birim vektör denir. A B
→
Örne¤in; |AB|= 5 birim ise || AB || = 5 birimdir.
C D
→ → → →
|CD|= 5
EFbirim
KL ise
MN|| CD || = 5 birimdir.
→ →→ → → → → →→ →
ve CD vektörlerinin do¤rultular› ve yönü ayn›, uzunluklar› eflit oldu¤undan,
EF KLABMN MN= CD vektö-
EF KL AB
rüdür.
Do¤rultular› ayn› yönleri z›t olan vektörlere ise, z›t (ters) vektörler denir.
F E G H
d
→ → → → →
fiekildeki EF ve GH , AB
z›t vektörlerdir.
MN CD

137
 → →
Yandaki flekilde; AB ve BA vektörleri do¤rultular› ayn›, A B
→ →
uzuklar› eflit z›t vektörler olup, AB =– BA yaz›l›r. A B

Örnek : Yandaki flekilde, ABCD paralelkenar›nda eflit vektörleri yazal›m.

D C

→ → → →
→ →
EF ve
Çözüm : [AB]//[CD] ve |AB|=|DC| ⇒ AB = DC KL BA
MN= CD ,
→ →→ →
→ →
→ →
→ →
[AD]//[BC] ve |AD|=|BC| ⇒ CA= AC
AC AD BC ve
CA BC= CB ,
CB DA O

|AO| = |OC| ve A, O, C noktalar› do¤rusald›r.

→→ →
→→
→ →
→→
→ →
→→→ →
→ A B
AO=AO
AO OC
AO ve
OCOC
OA
OA OA
OC OA
−OC=−OC
−OC−OC olur.

ANAL‹T‹K DÜZLEMDE VERTÖRLER

Tan›m : Analitik düzlemde, A(x1,y1) ve B(x2,y2) noktalar› verilsin. y B(x 2 , y 2 )
→ →
AB vektörüne eflit ve bafllang›ç noktas› orijin olan OP vektörünü çizelim.
→ →
OP vektörüne, AB vektörünün yer (veya konum) vektörü denir. A(x 1, y1 ) P(a, b)
→ →
AB = OP oldu¤undan, OPBA paralelkenard›r. P(a,b) ise
a=x2–x1 ve b=y2–y1 olur. Bu durumda; A(x1,y1) ve B(x2,y2) olmak üzere, x
O
→ →
AB vektörünün yer vektörü, (x2–x1, y2–y1)=(a,b) olur. OP =(a,b) fleklinde
→
gösterilir. a reel say›s›na, OP konum vektörünün birinci bilefleni; b reel say›s›na da ikinci bilefleni
denir.
Bir Vektörün Normu (Uzunlu¤u)
→ →
OP =(a,b) vektörü verilsin. OP =(a,b) yer vektörünün uzunlu¤u y
→ → P(a, b)
(normu), || OP || veya | OP | ile gösterilir. OP′P dik üçgeninden,
→
|| OP ||= a2 + b 2 bileflenleri cinsinden yaz›l›r.
→ → → →
Analitik düzlemde her A(x1,y1) noktas›na,
AO OC OA =(x 1,y1) yer vektörü
−OC
x
karfl›l›k gelir. Her vektöre de analitik düzlemde bir nokta karfl›l›k gelir. O P′

→ → → →
AO OC OA vektörü
−OC yerine ÁA vektörü de yaz›labilir.
→
Örnek : A(2,3), B(3,5) noktalar› veriliyor. AB nün yer vektörünün bileflenlerini bularak uzun-
lu¤unu hesaplayal›m.
y
→ B
5
Çözüm : AB =(x2–x1, y2–y1)=(3–2,5–3)=(1,2)
→ → →
OP = AB =(1,2) den, AB vektörünün birinci bilefleni 1 ve ikinci bilefleni 2 A
3
→
olur. AB vektörünün normu, P
→ →
|| AB ||=|| OP ||= a + b = 1 + 2 = 5 birim bulunur.
2 2 2 2

→ x
Örnek : A(2, –3) ve B(a, 1) noktalar› veriliyor. || AB ||=5 birim ise O 2 3
a reel say›lar›n› bulal›m.
→ →
Çözüm : AB =(a–2,1+3) ⇒ || AB ||= (a – 2)2 + 4 2 = 5 ⇒ (a – 2)2 = 9 oldu¤undan
a = 5 veya a = –1 bulunur.

138
 ‹ki Vektörün Eflitli¤i

ÁA(x1,y1) ve ÁB(x2,y2) vektörleri verilsin. ÁA = ÁB ⇔ x1 = x2 ve y1 = y2 dir.

Örnek : ÁA=(a+2b,4), ÁB=(–1,b–a) vektörleri veriliyor. ÁA=ÁB ise a+b de¤erini bulal›m.

Çözüm : ÁA = ÁB ⇒ (a+2b,4) = (–1,b–a) ⇒ a+2b = –1 ve 4 = b–a olur.

a + 2b = –1
 ⇒ b = 1 ve a = –3 tür. Buradan, a+b = –3+1 = –2 bulunur.
B – A = 4 

→
Örnek : A(3,a) ve B(b,–2) noktalar› veriliyor. AB = (–3,2) ise a+b de¤erini bulal›m.
→
Çözüm : AB = (b – 3,–2 – a) = (–3,2) ⇒ b – 3 = –3 ⇒ b = 0,
–2 – a = 2 ⇒ a = –4 ⇒ a + b = –4 olur.

‹ki Vektörün Toplam› ve Fark›

y C(X1 , + x2 , y1+ y )
2

Analitik düzlemde, ÁA=(x1,y1) ve ÁB=(x2,y2) vektörleri

A(x1, y1)
verilsin. → →
A–B
ÁA + ÁB = (x1 + x2, y1 + y2) ve ÁA – ÁB = (x1 – x2, y1 – y2) → → B(x 2 , y 2 )
fleklinde tan›mlan›r. A+B
→ → → →
fiekilde, OAOA
ve
OBOB vektörlerinin toplam› O
x
→
paralelkenar kural›na göre OC vektörüdür.
A(x1, y1) ⇒ ÁA = (x1, y1) B = (x2, y2) ⇒ ÁB = (x2, y2)
OBCA paralelkenar›nda, C(x1 + x2, y1 + y2) dir. Bu durumda,
→
ÁA + ÁB = ÁC = (x1 + x2, y1 + y2) ve BA = ÁA – ÁB = (x1 – x2, y1 – y2) olur.

Örnek : ÁA = (–3,4) ve ÁB = (1,2) → →

A + B = (−2, 6 )
vektörleri verilsin. 6

ÁA + ÁB ve ÁA – ÁB vektörlerini bulal›m. →
A(–3, 4) 4

Çözüm : ÁA = (–3,4) ve ÁB = (1,2) vektörleri için, → →

A − B = (−4, 2)
2 →
B(1, 2)
ÁA + ÁB = (x1+x2, y1+y2) = (–3+1,4+2)=(–2,6)
ÁA – ÁB = (x1–x2, y1–y2) = (–3–1,4–2)=(–4,2) olur. –4 –3 –2 –1 O 1 x

→ →
Örnek : A(1,2) ve B(–3,–2) noktalar› ile ÁC = (–1,5) vektörü veriliyor. AB + ÁC ve ÁC – AB
vektörlerini bulal›m.
→
Çözüm : AB = ÁB – ÁA = (–3 –1, –2 –2) = (–4,–4) olur.
→
AB + ÁC = (–4,–4) + (–1,5) = (–4 –1,–4 + 5) = (–5,1) ve
→
ÁC – AB = (–1,5) – (–4,–4) = (–1 + 4,5 + 4) = (3,9) bulunur.

139
 Vektörler Kümesinde Toplama ‹flleminin Özellikleri

Düzlemde vektörler kümesi V olsun:

1. ∀ ÁA, ÁB ∈ V için ÁA, ÁB ∈ V dir. ‹ki vektörün toplam› yine bir vektör oldu¤undan, V vektörler
kümesi toplama ifllemine göre kapal›d›r.
ÁA=(x1,y1) ve ÁB=(x2,y2) ise ÁA +ÁB=(x1+x2,y1+y2)=(x0,y0)=ÁC ∈ V dir.
2. ∀ ÁA, ÁB ∈ V için ÁA + ÁB = ÁB + ÁA dür. V kümesinde toplama iflleminin de¤iflme özelli¤i vard›r.
ÁA=(x1,y1) ve ÁB=(x2,y2) ise ÁA +ÁB=(x1+x2,y1+y2)=(x2+x1,y2+y1)= ÁB + ÁA olur.
3. ∀ ÁA, ÁB, ÁC ∈ V için ÁA + (ÁB + ÁC)=(ÁA + ÁB) + ÁC dür. V kümesinde toplama iflleminin birleflme
özelli¤i vard›r.
ÁA=(x1,y1), ÁB=(x2,y2) ve ÁC=(x3,y3) ise,
ÁA + (ÁB + ÁC)=(x1,y1)+(x2+x3,y2+y3)=(x1+x2+x3,y1+y2+y3)=(x1+x2,y1+y2)+(x3,y3) = (ÁA + ÁB) + ÁC
oldu¤u görülür.
4. ∀ ÁA ∈ V için ÁA + Á0 = Á0 + ÁA = ÁA olur. Á0 vektörü, toplama iflleminin birim (etkisiz) eleman›d›r.
ÁA=(x1,y1) ve Á0=(0,0) ise ÁA +Á0=(x1+0,y1+0)=(x1,y1)=ÁA olur.
5. ∀ ÁA ∈ V için ÁA + ÁB = ÁB + ÁA = Á0 olacak flekilde, ÁB = –ÁA vard›r. ÁB vektörüne, ÁA vektörünün
toplama ifllemine göre tersi denir.
ÁA=(x1,y1) ve ÁB=–ÁA =(–x1,–y1) ise ÁA +ÁB=(x1–x1,y1–y1)=(0,0)= Á0 dür.
ÁA=(x1,y1) vektörünün toplama ifllemine göre tersi, –ÁA =(–x1,–y1) vektörüdür.

Bir Vektörün Bir Reel Say› ile Çarp›m›

V vektörler kümesinde her ÁA = (x1,y1) vektörü ve k ∈ R için k.ÁA = k.(x1,y1) = (k.x1,k.y1) fleklinde
tan›mlan›r.
k.ÁA = ÁB olsun.
k < 0 ise, ÁB ile ÁA ters yönlü ve ||ÁB|| = –k||ÁA||,
k > 0 ise, ÁB ile ÁA ayn› yönlü ve ||ÁB|| = k||ÁA||,
k = 0 ise, ÁB = Á0 olur.
k ≠ 0 ve ÁB = k.ÁA ise; ÁA ve ÁB vektörlerinin do¤rultular› ayn› oldu¤undan, ÁB // ÁA dür.

Örnek : ÁA = (–1,2) ve ÁB = (2,3) vektörleri veriliyor. 2ÁA – 3ÁB vektörünü bulal›m.

Çözüm : ÁA = (–1,2), B = (2,3) vektörleri için,
2ÁA – 3ÁB = 2(–1,2) – 3(2,3) = (–2,4) + (–6,– 9) = (–2 – 6,4 – 9) = (–8,–5) olur.

Örnek : ÁA = (2,–1), ÁB = (3,1) ve ÁC = (1,–4) vektörleri veriliyor. xÁA + yÁB = ÁC ise x ve y reel
say›lar›n› bulal›m.
Çözüm : ÁA=(2,–1), ÁB=(3,1) ve ÁC=(1,–4) vektörleri için,
xÁA + yÁB = ÁC ⇒ x(2,–1)+y(3,1)=(1,–4)
⇒ (2x,–x)+(3y,y)=(1,–4)
⇒ (2x+3y,–x+y)=(1,–4) olur. Buradan,
2x + 3y = 1 
 denklem sistemi elde edilir. Bu sistemin çözümünden, x = 13 , y = − 7 bulunur.
− x + y = −4 5 5

140
 VEKTÖRLER‹N B‹R REEL SAYI ‹LE ÇARPIMININ ÖZELL‹KLER‹
ÁA=(x1,y1) ve ÁB=(x2,y2) vektörleri verilsin. k, p ∈ R ise:
1. k.(ÁA+ÁB)=kÁA+kÁB dür.
k.(ÁA+ÁB)=k.(x1+x2,y1+y2)=(kx1+kx2,ky1+ky2)=(kx1,ky1)+(kx2,ky2)=k.(x1,y1)+k.(x2,y2)=k.ÁA+kÁB olur.
2. (k+p)ÁA=kÁA+pÁA dür.
(k+p)ÁA=(k+p)(x1,y1) = ((k+p).x1,(k+p).y1)=(kx1+px1, ky1+py1)
= (kx1, ky1) + (px1, py1)
= k.(x1, y1) + p.(x1, y1)
= kÁA+pÁA olur.

3. k.(p.ÁA) = p.(k.ÁA) = (k.p)ÁA dür.

k.(p.ÁA) = k.(p.(x1,y1)) = k.(px1,py1) = (kpx1,kpy1) = (kp)(x1,y1) = k.p.ÁA olur.
4. –1.ÁA = –1(x1,y1) = (–x1,–y1) = –ÁA
1.ÁA = 1(x1,y1) = (x1,y1) = ÁA
0.ÁA = 0(x1,y1) = (0,0) = Á0
k.Á0 = k(0,0) = (0,0) = Á0 olur.

‹K‹ VEKTÖRÜN PARALELL‹⁄‹

ÁA≠Á0, ÁB≠Á0 ve k≠0 olmak üzere, ÁB=k.ÁA ⇔ ÁB // ÁA dür.
ÁB=(x0,y0) ve ÁA=(x1,y1) ise (x0,y0)=k(x1,y1) ⇒ (x0,y0)=(kx1,ky1) ⇒ x0= kx1 ve y0= ky1 eflitliklerinden,
x0 y0
= = k olacakt›r. Bulunan oran, iki vektörün paralellik flart›d›r.
x1 y1

Örnek : ÁA= (a–1,2) ve ÁB (3,–4) vektörleri veriliyor. ÁA // ÁB ise ÁA vektörünün normunu bulal›m.
Çözüm : A // ÁB ⇔ ÁA=kÁB dür. (a–1,2)=k(3,–4) ⇒ (a–1,2)=(3k,–4k) ⇒ a–1=3k ve 2=–4k olur.
a −1 2 1
Buradan, = =k ⇒ a =− bulunur.
3 −4 2
 1   3  9 25 5
ÁA= − −1,2 = − ,2 dir. ÁA vektörünün normu, ||ÁA||= +4 = = olur.
 2   2  4 4 2

→
Örnek : A(3,–2), B(–1,5) noktalar› ile ÁC=(a–2, 2a+1) vektörleri veriliyor. AB // ÁC ise a de¤e-
rini bulal›m.
→ → →
Çözüm : AB = OB – OA = (–1,5)–(3,–2)=(–1,5)+(–3,2)=(–4,7)
→ −4 7 2
AB // ÁC ⇒ = ⇒ –8a–4=7a–14 ⇒ a= bulunur.
a − 2 2a +1 3
→ →
Örnek : ÁA=(2,1), ÁB=(–1,4) ve ÁC=(0,–3) vektörleri veriliyor. 2 AB + 3 BC vektörünün uzunlu-
¤unu bulal›m.
→ →
Çözüm : AB = ÁB– ÁA=(–1,4)–(2,1)=(–3, 3) ve BC = ÁC – ÁB= (0,–3)–(–1,4)=(1,–7)
→ →
2 AB + 3 BC = 2(–3,3)+3(1,–7)=(–6+3,6–21)=(–3,–15) bulunur.
→ →
Vektörün uzunlu¤u ise, ||2 AB + 3 BC || = (−3)2 + (−15)2 = 9 + 225 = 234 = 3 26 birim
bulunur.

141
 ALIfiTIRMALAR
→ →
→ →
→ →
→ →
→
1. Analitik düzlemde; A(–1,3), B(2,–3) ve C(–1,–4) noktalar› veriliyor. AB , AC ve
AC CA BC vektörlerinin
CA BC CB
CB
bileflenlerini bulunuz.

2. ÁA=(3,5), ÁB=(0,–4), ÁC=(–7,0) ve ÁD=(–2,–5) vektörlerini analitik düzlemde gösteriniz.

→
3. A(–2,5) ve B(1,1) noktalar› veriliyor. AB vektörünü ve konum (yer) vektörünü analitik düzlemde
→
gösteriniz. AB vektörünün normunu bulunuz.

→
4. A(7, –5) ve B(a, 3) noktalar› veriliyor. || AB || =17 ise a reel say›lar›n› bulunuz.

→ →
5. A(2,3), B(–5,–1), C(a,–2) ve D(4,b) noktalar› veriliyor. AB = CD ise a ve b reel say›lar›n› bulunuz.

6. ÁA=(3,–1) ve ÁC=(6,11) vektörleri veriliyor.

a) ÁA ve ÁB vektörlerinin toplama ifllemine göre terslerini bulunuz.
b) ÁA + ÁB ve ÁB – ÁA vektörlerini bulunuz.
→ →
c) AB ve BA vektörlerini bulunuz.

7. A(2,7), B(–6,3) ve C(–3,4) noktalar› veriliyor.

→ → → → →→ → → → →
a)ACABCA
+ BC ve – BC vektörlerini
ACABCA
CB CB bulunuz.
→ → → → → →→ → → →
b) AC
2 ABCA– BC ve
CB3AC + 2 BC vektörlerini
AB CA CB bulunuz.

8. ÁA + ÁB= (–4, 5) ve 2ÁA – 3ÁB=(–18, –5) ise ÁA ve ÁB vektörlerini bulunuz.

→
9. AB = (8,–3) ve ÁB= (–1, 9) ise ||ÁA|| nu hesaplay›n›z.

10. ÁA= (–1, 2), ÁB= (4, –1) ve ÁC= (–16, 11) vektörleri veriliyor. xÁA + yÁB= ÁC eflitli¤ini sa¤layan x ve y
reel say›lar›n› bulunuz.

11. ÁA=(3, –1) ve ÁB=(a+1, 3–2a) vektörleri veriliyor. ÁA // ÁB ise a de¤eri kaçt›r?

→
12. AB =(5, –8) ve ÁA=(3, k) vektörleri veriliyor. ÁA // ÁB ise k de¤eri kaçt›r?

→ →
13. A(7, –4) ve B(4, a) noktalar› ile ÁC= (6, –8) vektörü veriliyor. AB // ÁC ise AB vektörünün uzunlu-
¤unu bulunuz.

142
 B‹R‹M VEKTÖR

Tan›m : Uzunlu¤u 1 birim olarak vektöre, birim vektöre denir. ||ÁA||= 1 birim ise, ÁA vektörü
birim vektördür.

: ÁA=  5 ,− 12  vektörünün birim vektör oldu¤unu gösterelim.

 
Örnek
 13 13 

2 2
 5   12  25 144 169
Çözüm : ||ÁA||=   + −  = + = = 1 birim olur.
13
   13  169 169 169

Bu durumda ÁA vektörü birim vektördür.

Analitik düzlemde Áe1= (1, 0) ve Áe2= (0, 1) birim vektörlerine, y

taban birim vektörler denir. Bu vektörler; standart (temel veya baz)

birim vektörleri olarak da adland›r›l›r. →
e2 = (0, 1)
Áe1 yatay birim vektörü, ÁΙ ile
Áe2 düfley birim vektörü, Áj ile gösterilir.
Bir ÁA vektörü ile ayn› yönde ve do¤rultuda ÁΙ gibi bir birim O →
x
e1 = (1, 0)
vektör vard›r. ÁA=(x1,y1) vektörü ile ayn› do¤rultu ve

1 →
yöndeki birim vektör, ÁΙ = →
.A veya y
|| A ||
→
A = (x1 , y 1 )

 
x1 y1
ÁΙ =  ,  dir. Çünkü I
 x2 + y2 x12 + y12 
 1 1

x
→
x 12 y12 x12 + y12 O
||||ÁΙ i|| ||=
= + = = 1 birim
x12 + y 12 x 12 + y12 x12 + y12
 
1 k = 1 > 0 
ve ÁΙ i = oldu¤undan, ÁΙ ile ÁA vektörleri ayn› yönde ve do¤rultudad›r.
→ →
→
.A = k.ÁA  → 
|| A ||  || A || 

Örnek : ÁA=(–1, ñ3) vektörü ile ayn› do¤rultudaki birim vektörleri bulal›m.

Çözüm : ÁA=(–1, ñ3) vektörü için, ||ÁA||= (−1)2 + ( 3 )2 = 2 dir.

1 → 1  1 3
ÁA ile ayn› yöndeki birim vektör, ÁΙ 1 = →
.A = (−1, 3 ) = − ,  ve
2  2 2 
|| A ||

1 1 1 3
ÁA ile ters yöndeki birim vektör, ÁΙ2 = −
→
.A = − (−1, 3 ) =  ,−  bulunur.
→
2 2 2 
|| A ||

143
 VEKTÖRLER‹N L‹NEER B‹LEfi‹M‹

Tan›m : ÁA ve ÁB vektörleri verilsin. x, y ∈ R olmak üzere x.ÁA + y.ÁB= ÁC ise ÁC vektörüne, ÁA ve

ÁB vektörlerinin lineer bileflimi denir.
V vektörler kümesinin her eleman› ÁA ve ÁB vektörlerinin lineer bileflimi fleklinde yaz›labiliyorsa;
{ÁA, ÁB} kümesi V kümesini gerer (örter) denir. Örne¤in,
ÁA= (–5, 3) ve ÁB= (2, 7) vektörleri için,
ÁC= 2ÁA – ÁB= (–12, –1)
ÁD= 4ÁA+3ÁB= (–14, 33) vektörleri ÁA ve ÁB vektörlerinin lineer bileflimidir.

Örnek : ÁC=(–2, 3) vektörünü, ÁA= (–1,3) ve ÁB= (1, –2) vektörlerinin lineer bileflimi fleklinde
yazal›m.
Çözüm : ÁC= (–2, 3) vektörü ÁA= (–1, 3) ve ÁB= (1, –2) vektörlerinin lineer bileflimi ise;
x, y ∈ R olmak üzere, ÁC= xÁA+yÁB dür.
(–2, 3)= x(–1, 3)+y(1, –2) ve (–2, 3) = (–x+y, 3x–2y) olur.
−x + y = −2 
 denklem sisteminde, x=–1 ve y=–3 olur. Buradan, ÁC=–ÁA–3ÁB fleklinde yaz›l›r.
3x − 2y = 3

Örnek : ÁA = (–1, 0) ve ÁB=(0,2) vektörleri veriliyor. {ÁA, ÁB} kümesinin V= RxR vektörler küme-
sini gerdi¤ini gösterelim.
Çözüm : ∀ÁC ∈ V için xÁA + yÁB = ÁC = (a,b) olsun.
x(–1, 0) + y(0, 2) = (a, b) ⇒ (–x, 0) + (0, 2y) = (a, b)
b
⇒ (–x, 2y)=(a, b) den x = –a ve y = bulunur.
2
ÁC vektörü, ÁA ve ÁB vektörlerinin lineer bileflimi fleklinde yaz›ld›¤›ndan {ÁA, ÁB} kümesi V vektörler
kümesini gerer.
Düzlemde her ÁA = (x1, y1) vektörünü taban birim vektörlerin lineer bileflimi fleklinde
yazabiliriz. y
→ → → →
fiekilden; OA = OP + PA ⇒ OA = x1 Áe1 + y1 Áe2 olur.
→
→
y 1e 2 A = (x1 , y 1 )

Çünkü ÁA = (x1,y1)= x1(1,0)+ y1(0,1)

= x1 Áe1 + y1 Áe2 fleklinde de ifade edilebilir. →
e2
ÁA= x1 Áe1 + y1 Áe2 vektörlerindeki x1 Áe1 vektörüne, vektörünün yatay
bilefleni; y1 Áe2 vektörüne de, düfley bilefleni denir.
→P
x
O →
e1 x1 e1

Örnek : ÁA= (–7, 6) vektörünü Áe1 ve Áe2 vektörlerinin lineer bileflimi olarak yazal›m.
Çözüm : ÁA= (–7, 6)= –7(1, 0) + 6(0, 1)=–7 Áe1 + 6Áe2 olur.

Örnek : ÁA= 2 Áe1 – 5Áe2 ve ÁB= –3 Áe1 + 4Áe2 vektörleri veriliyor. |ÁA+ÁB| normunu bulal›m.
Çözüm : ÁA= 2 Áe1 – 5Áe2 =(2, –5) ve ÁB= –3 Áe1 + 4Áe2 = (–3, 4) tür.
ÁA+ÁB=(2 – 3) Áe1 +(–5+4)Áe2 = –Áe1 – Áe2 =(–1, –1) oldu¤undan, |ÁA+ÁB|= (−1)2 + (−1)2 = 2 birimdir.

144
 ‹ki Vektörün Lineer Ba¤›ml›l›¤›
Tan›m›: Düzlemde s›f›rdan farkl› ÁA ve ÁB vektörleri verilsin.
k1ÁA + k2ÁB= Á0 eflitli¤ini sa¤layan en az biri s›f›rdan farkl› k1 ve k2 reel say›lar› varsa, ÁA ve ÁB vek-
törlerine, lineer (do¤rusal) ba¤›ml› vektörler denir.
k2
k1 ve k2 nin en az biri s›f›rdan farkl› ve k1ÁA + k2ÁB= Á0 ise ÁA= – .ÁB veya ÁA= k.ÁB ise, ÁA // ÁB dür.
k1
Bu durumda düzlemde ÁA ve ÁB vektörleri lineer ba¤›ml› ise ÁA // ÁB olur.
Örnek : ÁA= (3, –4) ve ÁB= (–9, 12) vektörlerinin lineer ba¤›ml› oldu¤unu gösterelim.
Çözüm : k1ÁA + k2ÁB= Á0 ⇒ k1(3, –4) + k2(–9, 12)= (0, 0)
⇒ (3k1 – 9k2, –4k1 + 12k2)= (0, 0)
3k 1 − 9k 2 = 0
 denklem sisteminin k1 = 3k2 fleklindeki sonsuz çözümü oldu¤undan,
−4k 1 +12k 2 = 0 

ÁA ve ÁB vektörleri lineer ba¤›ml›d›r veya ÁB= –3ÁA oldu¤undan , ÁA // ÁB dür. Bulunan bu sonuç,
vektörlerin lineer ba¤›ml› oldu¤unu gösterir.

Örnek : ÁA=– Áe1 + 2Áe2 ve ÁB=m Áe1 – 6Áe2 vektörleri lineer ba¤›ml› ise m de¤erini bulal›m.
Çözüm : ÁA=– Áe1 + 2Áe2 = (–1, 2) ve ÁB=m Áe1 – 6Áe2 = (m, –6) bulunur. ÁA ve ÁB vektörleri lineer
1 2
ba¤›ml› ise ÁA // ÁB ve − =− olmal›d›r. Buradan, m= 3 bulunur.
m 6
Örnek : Düzlemdeki her vektörün s›f›r vektörü ile lineer ba¤›ml› oldu¤unu gösterelim.
Çözüm : ÁA= (x1 , y1) olsun. k1 , k2 ∈ R olmak üzere k1ÁA + k2Á0 = Á0 eflitli¤i, k1 = 0 ve k2 ≠ 0 için
daima sa¤lan›r. Tan›m gere¤ince, ÁA ve Á0 vektörleri lineer ba¤›ml›d›r.

Lineer Ba¤›ml› Vektörler Kümesi

V= {ÁA1, ÁA2, ÁA3,...., ÁAn} vektörler kümesi ile k1, k2, k3,....,kn ∈ R say›lar› verilsin. k1, k2, k3,....,kn reel
say›lar›ndan en az biri s›f›rdan farkl› olmak üzere k1ÁA1 + k2ÁA2 + k3ÁA3+...+knÁAn = Á0 eflitli¤i sa¤lan›yorsa V
kümesine, lineer (do¤rusal) ba¤›ml› vektörler kümesi denir.

Örnek : ÁA= (6, –4) ve ÁB= (–9, 6) vektörleri veriliyor. {ÁA, ÁB} kümesinin lineer ba¤›ml› küme ol-
du¤unu gösterelim.
6 4
Çözüm : − =− oldu¤undan, ÁA // ÁB dür. Bu durumda k1ÁA + k2ÁB= Á0 eflitli¤inde k1 ve k2 den
9 6
en az biri s›f›rdan farkl›d›r. O hâlde, {ÁA, ÁB} kümesi lineer ba¤›ml› bir kümedir.

Örnek : ÁA= (1, 2), ÁB= (–1, 3) ve ÁC= (4, –2) vektörleri veriliyor. {ÁA, ÁB, ÁC} kümesinin lineer ba-
¤›ml› oldu¤unu gösterelim.
Çözüm : x, y, z ∈ R için;
xÁA + yÁB + zÁC= Á0 ⇒ x(1, 2) + y(–1, 3) + z(4, –2)= (0, 0)
⇒ (x–y+4z, 2x+3y–2z) = (0, 0)
x − y + 4z = 0 
 denklem sistemi elde edilir. z= k olsun. Bu de¤eri denklemlerde yerine yazal›m.
2x + 3y − 2z = 0

x − y = −4k 
 denklem sistemi elde edilir. Bu sistemin çözümünden; x= –2k, y= 2k bulunur.
2x + 3y = 2k 

xÁA + yÁB + zÁC= Á0 sisteminde; x, y ve z den en az biri için s›f›rdan farkl› çözümünün oldu¤u görülür.
145
 Buradan; k=1 al›rsak, –2ÁA + 2ÁB + ÁC= Á0 olur. Bu durumda {ÁA, ÁB, ÁC} kümesi lineer ba¤›ml› bir
kümedir. –2ÁA + 2ÁB + ÁC= Á0 ⇒ ÁC = –2ÁA – 2ÁB fleklinde ÁC vektörü, ÁA ve ÁB vektörlerinin lineer
bileflimi olarak yaz›labilir.
Düzlemde bu üç vektör lineer ba¤›ml› oldu¤undan herhangi birini di¤er ikisinin lineer bileflimi
fleklinde yazabiliriz.

35
Örnek : ÁA = (k–1, ) ve ÁB= (2, k+1) vektörleri lineer ba¤›ml› iki vektör ise
2
pozitif k say›s› kaçt›r?
Çözüm : ÁA // ÁB olmal›d›r.
35
k –1
= 2
2 k +1
35
k2–1= .2
2
k2= 36
k= +6 bulunur.
k= –6 ∉ IR+

Tan›m : Bir eleman› Á0 vektörü olan her vektör kümesi Lineer ba¤›ml› bir vektör kümesidir.
Örnek : Áϑ= (Á0, (m–1) Áa1, (n–2) Áa2, (k–3) Áa3) vektör kümesi verilsin Áϑ vektörü lineer ba¤›ml›
bir vektör kümesi ise m+n+k toplam› kaçt›r?
Çözüm : t.Á0 + (m–1) Áa1, (n–2) Áa2, (k–3) Áa3 = Á0
t= 1 ve m–1= 0, n–2 = 0, k–3 = 0
m= 1 n= 2 k= 3 oldu¤undan t= 1 kabul edilirse t≠ 0 olup eflitlik sa¤land›¤›ndan
m+n+k= 1+2+3= 6 bulunur. Bu durumda Áϑ vektörü lineer ba¤›ml› bir vektördür.

‹ki Vektörün Lineer Ba¤›ms›zl›¤›

Tan›m : Düzlemde ÁA ≠ Á0 ve ÁB ≠ Á0 olmak üzere k1ÁA + k2ÁB= Á0 eflitli¤ini sa¤layan yaln›z
k1 = k2 = 0 de¤erleri varsa ÁA ve ÁB vektörlerine, lineer ba¤›ms›z vektörler denir.

Örnek : ÁA= (2, –5) ve ÁB= (3, 7) vektörlerinin lineer ba¤›ms›z olduklar›n› gösterelim.
Çözüm : k1ÁA + k2ÁB= Á0 ⇒ k1(2, –5) + k2(3, 7)= (0, 0)
⇒ (2k1 + 3k2, –5k1 + 7k2)= (0, 0) eflitli¤inden,
2k 1 + 3k 2 = 0 
 sistemi elde edilir. Bu denklem sisteminin bir tek çözümü, k1 = k2 = 0 d›r. O hâlde,
−5k 1 + 7k 2 = 0

ÁA ve ÁB vektörleri lineer ba¤›ms›zd›r. ‹ki vektör lineer ba¤›ms›z ise, paralel de¤il, yani k ∈ R olmak
üzere ÁA ≠ k.ÁB dür.

Örnek : Standart vektörlerin lineer ba¤›ms›z oldular›n› gösterelim.

Çözüm : Áe1 = (1, 0) ve Áe2 = (0, 1) için,
k1 Áe1 + k2 Áe2 = Á0 ⇒ k1(1, 0) + k2(0, 1)= (0, 0) ⇒ (k1, k2)= (0, 0) ⇒ k1 = k2 = 0 d›r.
Burada, Áe1 ve Áe2 vektörlerinin lineer ba¤›ms›z oldu¤u görülür. Bu durumda birbirine dik olan iki
vektörün lineer ba¤›ms›z iki vektör oldu¤unu söyleyebilir misiniz?

146
 ALIfiTIRMALAR

1. Afla¤›daki vektörlerin birim vektör oldu¤unu gösteriniz.

   1 7   3 4
a. ÁA=  – 1 , 3  b. ÁB= (cosα, sinα) , ÁC=
− c.  − , 
 2 2   2 2   5 5 
 

 7 
2. ÁA= a, a +  vektörü birim vektör ise a reel say›lar›n›n toplam›n› bulunuz.
 13 

3. ÁA= (1, 7) vektörü ile ayn› do¤rultudaki birim vektörleri bulunuz.

4. Afla¤›daki vektörleri taban (standart) birim vektörlerin lineer bileflimi olarak yaz›n›z.

a. ÁA= (3, 0) b. ÁB= (–5, –7) c. ÁC= (–2, 0)

5. ÁA= (5, –1), ÁB= (–2, 7) ve ÁC= (5, 32) vektörleri veriliyor. xÁA + yÁA= ÁC ise x ve y de¤erlerini
bulunuz.

6. ÁA= Áe1 + 3Áe2, ÁB= 5Áe1 –Áe2 vektörleri veriliyor. 3ÁA – 5ÁB vektörünü ve uzunlu¤unu bulunuz.

7. ÁA= (k–1, 3), ÁB= (1, k+1) vektörleri lineer ba¤›ml› ise k de¤erlerini bulunuz.

→ →
8. ÁA= (3, 1), ÁB= (2, a) ve ÁC= (b, –1) vektörleri veriliyor. OA = BC ise a + b kaçt›r?

9. ÁA= (1, 2), ÁB= (3, –1) ve ÁC= (–3, 8) vektörleri veriliyor. x.ÁA + y.ÁB= ÁC eflitli¤ini sa¤layan x ve y
de¤erlerinin toplam› kaçt›r?

10. ÁA= (2m + 1, 3) ve ÁB= (m, 2) vektörleri lineer ba¤›ml› ise m kaçt›r?

→ → →→ →
11. A(3, –4), B(2, 1), C(m, –7) ve D(4, m + 9) noktalar› veriliyor.
GH AB AB MN// CD ise m de¤eri kaçt›r?

147
 SÖZLÜK
A
Aç› : bafllang›ç noktalar› ortak olan iki ›fl›n›n birleflimi.
Aç›ortay : bir aç›y› iki efl aç›y› ay›ran ›fl›n.
Alan : bir yüzeyin ölçümü.
Aksiyom : do¤rulu¤unu ispatlamadan kabul etti¤imiz önerme.
Analitik Düzlem : koordinat eksenleri ile belirtilmifl düzlem.
Analitik Geometri : geometride koordinat sistemlerinin ve cebirsel yöntemlerin kullan›ld›¤› matematik dal›.
Apsis : bir noktan›n koordinatlar›n› belirten s›ral› ikililerin birinci bilefleni.
Ayk›r› Do¤rular : bir düzlem içinde bulunmayan do¤rular.

B
Benzerlik : karfl›l›kl› aç›lar› eflit veya karfl›l›kl› kenarlar› orant›l› olan geometrik flekiller.
Bileflen : bir vektörü belirten s›ral› ikililerden herhangi biri.
Bire bir eflleme : iki kümenin elemanlar› aras›nda bir elemana karfl› bir eleman al›narak yap›lan
karfl›laflt›rma.
Birim : hesaplamada, saymada ve ölçmede temel olarak al›nan de¤er.
Birim çember : merkezi orijin ve yar›çap› 1 birim olan çember.
Birim kare : bir kenar› 1 birim olan kare.
Birim vektör : uzunlu¤u 1 birim olan vektör.
Boyut : geometrik olarak uzunluk, alan ve hacim fikrini yaratan kavram.
Bölge : koordinat eksenlerinin analitik düzlemde ay›rd›¤› çeyrek düzlemlerin her biri.
Bütünler aç› : ölçüleri toplam› 180 derece olan iki aç›dan her biri.

C-Ç
Cavalieri prensibi : farkl› cisimlerin hacimlerinin eflit olmas›n› sa¤layan bir prensip.
Çak›fl›k do¤rular : en az iki ortak noktas› bulunan do¤rular.
Çap : çemberde en uzun kirifl.
Çember : düzlemde sabit bir noktadan eflit uzakl›kta bulunan noktalar kümesi.
Çeflitkenar üçgen : kenar uzunluklar› farkl› üçgen.
Çevre : bir kapal› bir e¤ri parças›n›n uzunlu¤u olan pozitif say›.
Çokgensel bölge : bir çokgen ile iç bölgesinin birleflimi.

D
Derece : aç› ölçme birimi.
Denklem : eflitlik yüklemi ile yap›lan aç›k say› önermeleri.
D›fl aç› : bir çokgende herhangi bir iç aç›n›n bütünleyeni.
Dik aç› : ölçüsü 90 derece olan aç›.
Dik do¤rular : 90 derecelik aç› oluflturan iki do¤ru.
Dik düzlemler : ölçek aç›s›n›n ölçüsü 90 derece olan düzlemler.
Dik kenar : bir dik üçgende dik aç›y› oluflturan kenarlardan her biri.
Diklik merkezi : üçgende yüksekliklerin kesiflti¤i nokta.
Do¤ru : her iki ucundan s›n›rs›z olan düz çizgi.
Do¤ru parças› : iki ucu da s›n›rl› olan düz çizgi.
Dönel yüzey : bir e¤rinin,bir do¤ru etraf›ndan dönmesiyle oluflan yüzey.
Düzgün çokgen : kenar uzunluklar› ve aç›lar› efl olan çokgen.
Düzlem : s›n›rs›z büyüklükteki düz yüzey.
Düzlemsel noktalar : ayn› düzlemde bulunan noktalar.

E
E¤im : düzlemde bir do¤runun x ekseni ile pozitif yönde yapt›¤› aç›n›n tanjant›.
E¤im aç›s› : düzlemde bir do¤runun x ekseni ile pozitif yönde yapt›¤› aç›.
Eksen : koordinat düzlemlerini oluflturan say› do¤rular›ndan her biri.
Efl : her bak›mdan t›pat›p ayn›.
Eflit : belli bir bak›mdan birbirinden fazla yada eksik olmayan.
Eflitlik : iki veya daha çok fleyin eflit olma durumu.
Eflitsizlik : <, >, ≤ ve ≥ yüklemlerinin birisi ile elde edilen say› önermeleri.
Eflkenar üçgen : kenar uzunluklar› efl olan üçgen.

148
 G
Genifl aç›l› üçgen : bir iç aç›s› 90 dereceden büyük olan üçgen.
Geometrik orta : iki pozitif reel say›n›n çarp›m›n›n karekökü.
Geometrik yer : ayn› özelli¤e sahip noktalar kümesi.
Grafik : bir ba¤›nt›ya analitik düzlemde karfl›l›k gelen noktalar kümesi.

H
Hacim : bir cismin uzayda kaplad›¤› yer.
Hipotenüs : bir dik üçgende en uzun kenar.
Hipotez : p⇒q fleklindeki bir teoremin” p” önermesi.
Hüküm : p⇒q fleklindeki bir teoremin”q” önermesi.

I-‹
Ifl›n : do¤ru üzerinde al›nan bir nokta ile bu noktan›n bir taraf›nda kalan tüm noktalar›n birleflimi.
‹kili : iki nesnenin oluflturdu¤u bir eleman.
‹kizkenar üçgen : iki kenar› efl olan üçgen.
‹spat : bir önermenin,daha önce do¤ru oldu¤unu bildi¤imiz önermelerden yararlanarak
do¤rulu¤unun gösterilmesi.

K
Kenar : bir fleklin s›n›rlar›n› belirleyen do¤ru parçalar›ndan her biri.
Kenarortay : bir üçgende bir kenar›n orta noktas›n› karfl› köfleye birlefltiren do¤ru parças›.
Kesen : çemberi iki noktada kesen do¤ru.
Kesik koni : bir koniyi kesen ve tabana paralel olan bir düzlemle taban aras›nda kalan koni parças›.
Kirifl : bir e¤rinin farkl› iki noktas›n› birlefltiren do¤ru parças›.
Komflu aç›lar : köfleleri ile birer kenar› ortak olan iç bölgeleri ayr›k olan iki aç›.
Koni : bir noktadan geçen bir do¤runun, kapal› bir e¤riye dayanarak hareket ettirilmesiyle oluflan
yüzey .
Kartezyen (dik)
Koordinat sistemi: bafllang›ç noktas›nda birbirine dik iki say› do¤rusunun oluflturdu¤u sistem.
Koordinat : analitik düzlemde bir noktaya karfl›l›k gelen s›ral› ikili.
Küp : boyutlar› ayn› olan dikdörtgenler prizmas›.
Küre : uzayda sabit bir noktadan ayn› uzakl›kta bulunan noktalar kümesi.

L
Lineer (do¤rusal)
Bileflim : iki veya daha çok vektörün reel say›lar ile çarp›l›p toplanmas›.
Lineer denklem : bilinmeyenleri 1.dereceden olan denklemler.
Lineer denklem
Sistemi : iki veya daha fazla lineer denklemin oluflturdu¤u sistem.

M
Merkez aç› : köflesi çember merkezinde olan aç›.
Mutlak de¤er : say› do¤rusu üzerinde bir say›n›n bafllang›ç noktas›na olan uzakl›¤›.

N
Nokta : düflünebildi¤iniz en küçük iz (tan›ms›z terim).
Norm : bir vektörün boyu veya uzunlu¤u.
Normal : bir e¤rinin te¤etine de¤me noktas›nda dik olan do¤ru.

O-Ö
Oran : ayn› cinsten iki çokluktan birinin di¤erine bölümü.
Orant› : iki oran›n eflitli¤i.
Ordinat : Bir noktan›n koordinatlar›n› belirten s›ral› ikililerin ikinci bilefleni.
Orijin : koordinat eksenlerinin kesim noktas›.
Orta dikme : bir do¤ru parças›na orta noktas›nda dik olan do¤ru.
Orta nokta : bir do¤ru parças›n›n uç noktalar›ndan eflit uzakl›kta bulunan noktas›.
Ölçek aç›s› : iki düzlem aras›ndaki aç›.

149
 P
Paralel do¤rular : ayn› düzlemde arakesitleri bofl küme olan do¤rular.
Paralel düzlemler : arakesitleri bofl olan düzlemler.
Piramit : bir noktadan geçen ve bir çokgene dayanarak hareket eden bir do¤runun oluflturdu¤u
yüzey.
Prizma : bir do¤runun bir çokgene dayanarak kendisine paralel kaymas› ile oluflan yüzey.

S
Silindir : bir do¤runun kapal› bir e¤riye dayanarak kendisine paralel hareket etmesi ile oluflan
yüzey.

T
Taban : bir vektör uzay›nda lineer ba¤›ms›z olan ve her vektörün bunlar›n lineer bileflim fleklinde
yaz›labildi¤i vektörler kümesi.
Tam aç› : ölçüsü 360 derece olan aç›.
Tan›ms›z terim : tan›mlamadan alg›lad›¤›m›z terim.
Tanjant : bir dik üçgende bir dar aç›n›n karfl›s›ndaki dik kenar uzunlu¤unun komflu dik kenar
uzunlu¤una oran›.
Te¤et do¤rusu : bir e¤ri ile bir tek ortak noktas› olan do¤ru.
Te¤et çemberler : bir ortak noktas› olan çemberler.
Teorem : ispat› yap›labilen önerme.
Terim : özel anlam› olan kelime veya kelime gruplar›.

U-Ü
Uzakl›k : iki noktay› birlefltiren do¤ru parças›n›n uzunlu¤u.
Uzay : düflünebildi¤imiz bütün noktalar›n kümesi.
Üçgen : do¤rusal olmayan üç noktay› ikifler ikifler birlefltiren do¤ru parçalar›n›n birleflimi.

V
Vektör : denk yönlü do¤ru parçalar›n›n ay›rd›¤› denklik s›n›flar›ndan her birisi.

Y-Z
Yönlü do¤ru parças› : uç noktalar›ndan biri bafllang›ç noktas› di¤eri bitim noktas› olarak tan›mlanan do¤ru
parças›.
Yükseklik : bir üçgende bir köfleden karfl› kenara indirilen dikme uzunluk.
Z›t ›fl›n : bafllang›ç noktalar› ortak yönleri z›t olan ›fl›nlar.
Z›t vektörler : do¤rultular› ayn› olan yönleri farkl› olan iki vektör.

150
 SEMBOLLER

⇒ ise
⇔ ancak ve ancak
∀ her
∈ eleman›
∅ bofl küme
∉ eleman› de¤il
⊂ alt küme
∩ kesiflim
∪ birleflim
= eflit
≠ eflit de¤il
< küçük
> büyük
≤ küçük veya eflit
≥ büyük veya eflit
≡ efl
∼ benzer
⊥ dik
// paralel
[AB AB ›fl›n›
[AB] AB do¤ru parças›
|AB| AB do¤ru parças›n›n uzunlu¤u
Va a kenar›na ait kenarortay uzunlu¤u
ha a kenar›na ait yükseklik uzunlu¤u
nA A aç›s›na ait aç›ortay uzunlu¤u

m(ëA) A aç›s›n›n ölçüsü

AéBC ABC aç›s›

A¿BC ABC üçgeni

A(A¿BC) ABC üçgeninin alan›

r yarݍap

AB AB yönlü do¤ru parças›
|x| x reel say›s›n›n multak de¤eri
ÂA A vektörü

|ÂA| ya da ||ÂA|| A vektörünün normu (uzunlu¤u)

A(x,y) A noktas›n›n koordinatlar›
∆ ax2+bx+c=0 denkleminde b2–4ac nin de¤eri (diskriminant) veya lineer
denklem sisteminde kat say›lar determinant›
{Âe1, Âe2} R2 nin standart taban› ( ( Âe1 = (1,0) ve Âe2 = (0,1) ) )

151
 KAYNAKÇA
MEB Devlet kitaplar› serisi
1. Geometri 1
2. Geometri 2
3. Geometri 3
4. Analitik Geometri

152