KA TiP ELEBi

DENiZ SA VALARI
HAKKINDA
BYKLERE
ARMAGAN
.
- .
'
-

-~~-~

(Tuhfet'I-Kibar f Esfari'I-Bihar)

<Ct
KABALCI YAYINEVi: 309
ark

Klasikleri Dizisi: 11

Katip elebi: (ubat 1609- 1657) Abdullah olu Mustafa. Hac Halife veya Hac Kalfa diye de tannan Trk bilgini. Annesinin kendisine sylediine gre 1609 ubatnda Istanbul'da donutu.
Babas asker snfndan olduu iin o da asker snfna katld; 1623'te Anadolu Muhasebesi kalemine girdi ve bir yl sonra Tercan Seferi'ne, ardndan da Badat Seferi'ne katld. l626'da babas
Musul'da lm zerine bir akrabasyla birlikte Diyarbakr'a gelip bir sre orada kald. Babas
nn arkadalarndan Mehned Halife adl bir kii onu svari mukabdesine tayin etti. Erzurum
kuatmasna bulundu. Bir yl sonra bir sre lstanbul'a gelip Kadzade Efendi'nin derslerine devam etti; onun etkisinde kalarak bilim alanna ynelme kararn dnmeye balad. 1629f30'da
Hsrev Paa'nn maiyetinde Hemedan ve Badat seferlerine katld. 1633f34'de Mehmed Paa'nn
serdarlnda, asker klamak zere Halep'e ekildiinde Katip elebi, Halep'ten Hicaz'a geti ve
Mekke'yi ziyaret etti. Ordunun Diyarbakr'da bulunduu srada k bu ehirde alimlerle sohbet
ve tartmalar yaparak geirdi. Bir yl sonra Sultan IV. Murad ile Revan seferine gitti. On yl boyunca orduyla seferlere katlp "hac ve gaza ilerini" tamamlamasnn ardndan kendini tamamen
ilmeve okumaya vermek iin lstanbul'a dnd. Bundan sonra ordu seferlerine katlrnad.
1637f38'de akrabasndan zengin birinin lm zerine kendisine den mirasn byk blmn kitap almaya harcad, kalanyla evini tamir ettirdi ve ayu tarihte evlendi. A'rec Mustafa Efendi, Krt Abdullah Efendi, Kei Mehmed Efendi ve Veli Efendi'nin derslerine katld. Kendisi de
rencilere dersler vermekteydi. 1645f46'da Girit seferi mnasebetiyle haritaclk ve denizcilik
konularyla ilgilendi. Bu srada yirmi senedir alt halde halifelie getirilmemesi yznden istifa edip yl boyunca memuriyetten uzakta, rencilerine ders vererek yaad. O'srada hastaland; bir yandan tedavi yollarn ve arelerini renmek, dier yandan da ruhani yollarla kendisine kendisine ifa aramak amacyla tp kitaplar, esma ve havas kitaplarn okudu.
1648 sonlarnda Takvim'l-Teviir!h adl eseri sayesinde, yakn dostu ve srda eyhulislam
Abdrrahim Efendi'nin yardmlaryla ikinci halifelie tayin edildi; Katip elebi geimine yetecek
bu parayla yetindi ve eserlerinin ounu bu son yllarnda yazd. eyh Muhammed thlasi'nin
yardmyla baz eserleri Latinceden dilimize evirdi.
zilhicce aynn 27. gn, bir cumartesi gnnde sabah kahvesini ierken fehissederek elinden fincan dm ve aniden lmtr. Mezar, Zeyrek Camisine varmadan, mektebin altndaki sebiin bitiiinde, kk bir hazirededir. 1953 ylnda kendisine yeni bir
mezar yaptrlarak, Adnan Ad\var tar~fndan bir de kitabe yazlmtr.
1657

yl sonlarnda

nalk

alkan, iyi huylu, az konuur ve bilge merepli bir kiiydi. Hanefi mezhebinde ve lraki me
rebinde olduunu syleyen Katip elebi yaarken herkesin takdir ve hrmetini toplant. Ar
bal bir doaya sahipti, hogrlyd, hicivden holanmazd ve bat! ilikatlara hep kar km
t. Sarho edip keyif verici maddelere dkn deildi ve ttn imezdi. iek yetitirmek gibi
ince bir merak olduu iin katmer salkml mavi bir sunbul yetitirdii bilinir.

. Katip elebi

Deniz Savalar Hakknda Byklere.Armaan

(Tuhfet'l-Kibdr ft Esfdri'l-Bihar)
Kabalc Yaynevi, Istanbul, 2007

Birinci

Basm:

M. E. B., 1973

Kabalc Yaynevinde Birinci Basm: Aralk 2007

Kapak Dzeni: Gken Yanl

Teknik Hazrlk: Zeliha Gler
Yayma Hazrlayanlar:

Seda akmakcolu 1 etin an

KABALCI YAYINEVl
Himaye-i Etfal Sok. 8-B Caalolu 34110 ISTANBUL
Tel: (0212) 526 85 86 Faks: (0212) 513 63

os

yayinevi@kabalci.com.tr www.kabalciyayinevi.com
internetten sat: www.kabalci.com.tr

KTPHANE BILGI KARTI

Cataloging-in-Publication Data (CIP)
elebi, Katip

Deniz Savalar Hakknda Byklere Armaan

ISBN 975-997-111-9

Bask: Yaylack Matbaaclk

San. Tic. Ltd. ti. (0212 5678003)

Litros Yolu Fatih San. Sitesi No: 12/197-203 Topkap-ISTANBUL

I<ATIP ELEBI

DENIZ SAVALARI HAKI<INDA

BUYUI<LERE ARMAGAN

'W'

(Tuhfet'I-Kibar fi Estari'I-Bihar)

(@ KABALCI YAYlNEVi

NSZ,9
GiRi, s
Serip Aklama 17 @_ Yeryuvarlann Aklanmas 17 @_ Osmanl Topraklar Haritasnn Aklanmas 18 @_ Mora Kysnda Venedik Adalar 19 @_ Arnavut llleri
Kylar

19 @_ Bu

Kylara Yakn

Serhaddindeki Yerlerin

Adalar 20 @_ Hersek ve Bosna

Aklanmas

22 @_ Venedik

ehri

Kylar

22 @_

21 @_ Kafir

talya,

Fransa ve

Ispanya Kylar 24

BiRiNCi BLM,

31

BIRINCI BLK ............................................................................................................... 29

Tembih 29 @_ !noz Seferi 30 @_ Amasra, Sinop ve Trabzon Seferi 30 @_ Midilli Seferi
31 @_ Ariboz Seferi 31 @_Kefe ve Azak Seferi 32 @_ Polya Seferi 33 @_ Mota Seferi 34
@_ Bozca

Hisar'nn Yaplmas

34 @_ Rodos Seferi 34 @_Sultan II. Bayezici

Zamann

da Kili ve Akkerman Fethinden Sonra Avlonya Seferi 35 @_ Inebalt Seferi 36 @_

Moton ve Koron Seferi 38 @_ Midilli Sefe 39 @_Yavuz Sultan Selim Zamannda
Rodos ln Donanma

Hazrlanmas

40 @_Sultan Sleyman Han

Zamannda

Ro-

dos Seferi 41 @_ Selman Reis Seferi 43 @_ Kemanke Ahmed Paa Seferi 43

IKINCI BLK .............................................................................................. 44
Oru Reis ve Hayreddin Reis'in Ilk
Gazas

Gazalar

44 @_ Hayreddin Reis'in Tek

45 @_ Becaye Seferi ve Ciciiye Fethi 46 @_ Oru Reis'in Cezayir'e

Bana

Gidii

47 @;

Franszlarn Tunus'ta Bozulmas 47 @_ Kafir Gemilerinin ve Arap Kabilelerinin

Hisar'na Saldr

Cezayir

48 @_ Terres'in Fethi 48 @_

Yilinsan'n

Fethi, Uzun

Sava

ve Oru Bey'in lm 49 @_ Kafirlerin Cezayir Hisar'na Yry ve Yilinsan'n

Yeniden Ele Geirilmesi so@_ Terres'in Fethi ve Cezayir'deki Kafir
ldrlmesi
Beylerinin
ye'deki

so

@; Cezayir'de Osmanoullar Hutbesi s @; Tunus ve Tilimsan

Bozgunculuu.

Gazalar

Kapudanlarnn

53 @_

52 @_ Hayreddin Bey'in Ciciiye'ye Gmesi ve Cicii-

Kadolu'nun Bozulmas

ve Hayreddin Bey'in Cezayir'e D-

n 54@; Cezayir' deki"Ada Hisar'nn Aln ss @;Aydn Reis'in Gazas 55@; An-

derya

Dorya'nn

Ortaya k ve Hayreddin Bey'in

Saldrs

56 @_ Tilimsan Haki-

minin Bakaldrnas ve Anderya'nn Koron Hisar'n Basup Almas 58 @_Ispanya

Mudeccenlerinin Durumu 58 @_ Anderya'nn Aldatlmas ve Hayreddin Bey'in Kafir Tutsaklarn Tedbir Olarak ldrmesi 59 @; Hayreddin Bey'in Rm Tarafna
Yndii

60 @_ Hayreddin Bey'in Padiahn

Eiine Ulamas

ve Halep'e Gitmesi 60

NC BLK .......................................................................................... 62
Hayreddin Paa'nn Ilk Seferi ve Tunus ehri'nin Aln 62 @_Uzun Sava ve Kafirlerin Tunus Hisar'n Basup Almas 63 @_ Hayreddin Paa'nn Cezayir'e Dn
ve Minorka Hisar'nn Fethi 64 @_ Kafirlerin Korkakl Neden 65 @_ Hayreddin
Paa'nn

lstanbul'a Dn ve Polya Seferi 66 @_Sultan Sleyman Han'n Krfez

'
Seferi'ne Gidii 66 @_ Venedik'in Hyaneti ve Krfez Kuatmas 67 @_ Hayreddin
Paa'nn Venedik Adalarn Basup Almas ve Pekei 69 @_ Hayreddin Paa'nn

nc Seferi 69 @_ Hayreddin Paa'nn Byk Sava (Preveze Zaferi) 72 @_ Kafirlerin Nova Hisar'na Basup Girmesi 75 @_ Msr Beylerbeyi Sleyman Paa'nn
Hind Tarafna Seferi 76 @_ Hayreddin Paa'nn Nova Tarafna Seferi 77 @_spanya
Kralnn

Cezayir'e

Saldrmas

Savunmas

ve Hasan Bey'in

77 @_

Fransa'nn Yardm

sternesi ve lkeler Aan Padiahn Yardm 78 @_ Hayreddin Paa'nn lmszlk Yurduna Gmesi 78

DRDNC BLK ...................................................................................... 79

Mehmed

Paa'nn

Seferi 79 @_ Sinan

Paa'nn

Eliyle Tarabulus'un Fethi 79 @_ Pl:rl

Reis'in Muhit-i ark Tarafna Seferi 79 @_ Pl:r Reis'in Muhit-i ark Tarafina tkinci
Seferi 79 @_ Murad Kapudan~n Seferi 80 @_ Seyd: Ali Kapudan 81 @_ Seyd: Ali Kapudan'n

Muhit-i ark Tarafna Seferi 81 @_ Seydi Ali Kapudan'n Portokal Kafirleriyle tki Kez Savamas. 82 @_ Seyd: Ali Reis'in H in d Denizi'nde Bana Gelenler
84 @_Sinan Paa'nn Seferleri ve lm 87 @_ Turguta'nn k 87 @_ Cerbe Olay

88 @_Turgut Bey'in

Marp Tarafna Gidii

ve

Padiahn armas

89 @_ Turgut

Bey'in Petiye Tarafna Seferi 89

BElNCl BLK ............................................................................................ 91

Fransa'ya

Yardm in

Kalbiye Seferi 91 @_Cezayir ve Vahran Seferi 93 @_ Benzert

Seferi 93 @_ Mayorka Seferi 94 @_ Piyale Paa'nn Cerbe nnde Kafir Donanma94 @_ Piyale Paa'nn Yaptklar ve Vezirlik Payesiyle Ululanmas 99 @_

syla Sava

Malta Seferi ve Turgut Paa'nn ehit Olmasoo @_Sakz Fethi Seferi 103 @_Arap
Irak Adalar Seferi 05
ALTINCI BLK ......................................................................................... 107
Ejderhan Seferi 107 @_Kbrs Fethi Seferi 108 @_

lnebaht

Yenilgisi 114 @_

Mansplar

Verilmesi ve Kl Ali Paa'nn Kapudanl 117 @_ Veziri Azam Mehmed Paa'nn

Hazrl ve Tedbiri 117 @_ Donanmann Denize k 8 @_ Piyale Paa'nn Seferi
ve Venedik ile Bar 119 @_ Halk'l-Vad Seferi ve Tunus Vilayetinin Fethi 119

YEDtNCt BLK ................... : ..................................................................... 122

Ulu _Hasan Paa ve Tarabulus Seferi 22 @_ Caalaolu Sinan Paa 22 @_Halil Paa 23 @_ Caalaolu'nun tkini v~ nc Seferi 23 @_Cafer Paa 23 @_ Hafz Ah-

med

lil

Paa 24

Paa

28

@_Halil

ve Malta

Paa

Yamas

ve Karacehennem Seferi 24 @_ Mehmed Paa

Seferi 126 @_ Manya Kafiderine

Gzda 27

2s

@_Ha-

@_Ali

Paa

@_Ali Paa'nn tkinci Seferi 28 @_ Karadeniz'de Kazan llk Ortaya k 129

@_Mahmud Paa'nn Seferi 29 @_ Mafrodonya Seferi 29 @_ Tuna Kprs'n KoSava'nda Kazan

ruma Seferi 130 @_ Tarnan

Gelmesi

32

Sava'nda Kazan Bozulmas 32

@_ Karaharman

Kazan

Bozgunu 131 @_

@_ Cafer

Yeniky'e
Paa 34

@_

Mustafa Paa 134 @_ Piyale Kethda 134 @_ Piyale Kethda'nn Karadeniz Seferi 136
@_ Piyale

Kethda'nn

Akdeniz Seferi 136

SEKtZtNCt BLK ...................................................................................... 137

Yusuf

Paa'nn

38

Girit Seferi
4

Gemilerinin Gelmesi
dur Cafer Gemileriyle

@_

Hanya'nn Kuatlp

@_ Venedik Kafiderinin

Fethedilmesi

avu

Reis,

Memi

4o

@_ Kafir

Reis ve Bo-

Sava 42

DOKUZUNCU BLK ................................................................................. 144

Musa

Paa

ve Mehmed

Fazl Paa'nn

49

Seferi

47

Paa'nn

@_

Seferi

44

Ammarolu'nun

@_ tkinci Musa
Seferi

47

Paa'nn

@_ Kalyon

Seferi 146 @_

Yaplmas

Fikri

@_Ahmed Paa'nn Donanma-y Hmayun ile Denize kmas ve Foa Lima-

n'nda Sava 49

@_ Suda

Kuatmas'nda

Ahmed

Paa'nn ehit Dmesi so

@_

Haydar Aaolu'nun Seferi s@_ Ali Paa'nn Seferi 1S2 @_Kalyon Olay s2 @_Ali
Paa'nn tkinci Seferi ve Naka Sava s2 @_ Ali Paa'nn nc Seferi s3 @_

Mehmed Paa'nn Seferi s4 @_ Murad Paa'nn Seferi 1S4 @_ tstendil Adas'nn Ya

ma Edilmesi ve

tkci Sava ss

@_Mustafa

Paa'nn

Seferi

s7

@_Kenan

Paa'nn

Seferi s7
BtRtNCt BLMN BTNLEMESl.. ................................... : ....................... 159

iKiNCi BLM, 163

BIRINCI BLK' 165
Sleyman Bey 6s @_ Has Yunus 16S @_ Mahmud Paa 6s @_ Gedik Ahmed Paa 16S
@_ Mesih

Paa 6S

@_

Gye

Sinan Paa 16S @_ Ikinci Davud

Paa 66

@_

Herseko

lu Ahmed Paa 66 @_ Cafer Bey 66 @_ Yaylak Mustafa Paa 66 @_ Kemanke Ahmed Bey 166 @_ Hayreddin Paa 66 @_Uzun Mehmed Paa

66

@_ Sinan Paa 166 @_ Pi- .

yale Paa 66 ~Ali Paa 67 @_Kl Ali Paa 67 @_ Ibrahim Paa 67 @_Ulu Hasan
Paa 167@_ Caalaolu

@_Mustafa

Paa

Sinan Paa

167 @_Dervi

67

@_Halil

Paa 67

Paa 67

@_Cafer

@_

Paa 68

Caalaolu

@_

Hafz

Sinan Paa

Ahmed

Paa

67

168 @_

Halil Paa 168 @_ Mehmed Paa 168 @_ Halil Paa 168 @_ Ali Paa 168 @_ Davud Paa
168 @_Ali Paa 168 @_Halil Paa 168 @_Mustafa Paa 169 @_Halil Paa 169 @_Recep
Paa 169 @_Hasan Paa 1.69 @_ Canbolatolu Mustafa Paa 169 @_Cafer Paa 169 @_
HseyinPaa 169 @_Kara Mustafa Paa 169 @_ Silahdar Mustafa Paa 170 @_Hseyin
Paa 170 @_ Siyavu Paa 170 @_ Piyale Paa 170 @_ Bekir Paa 170 @_ Yusuf Paa 170 @_
Musa Paa 170 @_ Musa Paa 170 @_ Fazl Paa 170 @_ Arnmarolu 170 @_Ahmed Paa
171 @_ Bykl Mustafa Paa 171 @_ Mehmed Paa 171 @_Ali Paa 171 @_ Dervi Mehmed Paa 171 @_ Mehmed Paa 171 @_ Murad Paa 171 @_ Mustafa Paa 171 @_ Mustafa Paa 71 @_ Kenan Paa 172 @_ Seydi: Ahmed Paa 172 @_ Mehmed Paa 172
lK!NCl BLK ....................................... :.................................................... 173
NC BLK ........................................................................................ 177
DRDNC BLK .............................................................. , .................... 180
BElNCl BLK .......................................................................................... 182

ALTINCI BLK .............. ,.......................................................................... 185

Tekne 185 @_Trl iviler 185 @_Gemi Demiri 186 @_ Halat 186 @_Yelken eitleri
ve Tente 187 @_adr 187 @_ Farrus 187 @_Top 188 @_Barut 188 @_ Kumbara 188 @__
Flandra ve Bayrak 188 @_ Peksirnet ve Varill88 @_ Kalafat ve Ya 189 @_Kurun 189
@_ skandil 189 @_ Hart ve Pusula 189 @_ Safra ve lstif 190
YEDlNCl BLK ......................................................................................... 191

KiTABlN SONSZ VE HiSABIN FEZLEKESi, 197

SZLKE, 203
TIPKIBASIM, 217
HARTALAR, 385

KAYNAKA, 401
DZN, 403

..

..

ONSOZ

Katip elebi'nin Tuhfet'l-Kibar jf Esfiiri'l-Bihdr

yaplm Osmanl

savalarnn

deniz

kendi glleri haline getiren

dii,

Osmanl

adl

eseri, kendi

zamanna dein

tarihidir. Bir zamanlar, Akdeniz ile Karadeniz'i

Trklerinin, XVII.

yzylda yava yava

gerile-

Venedik gemilerinin anakkale Baaz'n kapayarak Trk donanmasnn denize

almasna

yol vermeyecek kerteye

geldii

gnlerde, Katip elebi, pek uzakta olma-

yan eski gnlerin gs kabartan hikayelerini anlatarak Trklere yeni bir i gc

vermek amacyla bu kitabn yazmtr.
Kitap, bu

savalarn cansz,

kuru bir hikayesi

deildir.

Yer yer

ayrntlara

da ine-

rek onu zevkle, heyecanla, o gnlerin zlemini ve gururunu duyarak, edebiyat ve

slup

deeri

ykseklie karmasn bilmitir. Yalnz savalar

olan bir

kalmam, kazanlan

aniatmakla

zaferierin yannda uradmz bozgunlarn nedenlerini de gs-

tererek, bunlardan nasl bir ders alnacan meydana koymutur.

Bundan baka, bir
larn donatlmas;

donanmann kuruluu;

denize hangi mevsimde ve

savalarn nasl yaplaca;

grm

bu

Onun baka eserlerinde de

adalarnn

Katip elebi'nin
ve

bir yol

izlenecei

nerelerde

barnlaca;

konusunda, ancak gn

amac

kanlklar,

dilin

sadelii

Tuhfet'l-Kibar'da daha da

kendini gstermek deil, ncelikle gemiciler, deniz

olmak zere, okuyucusuna

gnlerden g almak, iinde

dan okuyucusunu

grdmz

bir blmnde grlen ar ve yapmackl dili bir yana atan

bunlarn bandakiler

yaad

yararl

bunlu gnlerin biraz da utan veren

kurtarmaktr. Kapudanlarn

gibi,

kaybetmemitir.

dosdoru

Dilin

ar

savala

olmak, uyarmak, eski

anlatarak

ve duru

karasn

bilgisizlikleri, beceriksizlikleri,

bir kke dayanmayan bbrlenmeleri ve ilitiraslan yznden

bozgunlar, olduu

gzden

nasl klaca;

bir denizcinin sahip alabilecei bilgileri vermitir.

belirlidir.
r

ilerde nasl

donanmadaki gemilerin eitleri; bun-

kitabnda gtt. amac

olmasnn

nedenleri

ks

uranlan

hibir zaman

arasnda

bu

amacn

da yeri vardr.
l;)ilin bu zellikleri gz nnde tutu!arak kitabn diline ve slubuna -pek gerekli
olan ve
mtr.

saylar oa

braklrsa-hemen

hidokunulma-

Onun kulland, bizim olan ve yabanc bir kaynaktan gelmeyen kelimeler ki-

taptaki yerlerini
sn

varmayan yerler bir yana

olduu

gibi korumulardr. Bunun yan sra kitapta esen sava hava-

bozmamak iin eserin, okuyucunun anlamakta glk ekmeyeceini ve pek de

KATIP ELEBI

yadrgamayacan

de

kesin olarak syleyebileceim slubuna

anlamay gletiren

iliilmemitir.

byk engeller gstermedike, cmle

kurulularna

oldu

gibi yer verilmitir. Bununla birlikte, okuyucu herhangi bir yerde

anlam

kavramakta

tkezledii

altndaki kmalar

zaman, gerek sayfa

lke, elinden tutarak karlat engeller

arasndan

Bu yzden
kitapta

takld

ve

gerekse sz-

dzle karacak

onu kolayca

tr umarm.

Btn bunlar belirtmekle birlikte

yardm olmadka,

urasn

ne yapsak da okuyucu

da syleyelim ki, kendinden gelen bir

-tanmak, renmek, okuduunu

anla-

mak yolunda g harcamasn bilmeyen ya da bundan geri duran bir okuyucu- hangi

adan,

dp,

hangi

yazarn

olursa olsun,

aklama

ve szlke gibi

klavuzlarn ardna

salt onlara gvenerek bir eserin iine kolayca yryp giremez. Ona yardm

olmak iin gsterilen abaya, o da bir yanndan ar kalayp

rece; bu

kitab

ona sunan

kiiyi

sulamaya kalkarsa

katli bir okuyucunun ise bu kitapta, Trkemizin

katkda bulunmad

hakszlk etmi olacaktr.

zenginliinin

ve

anlatm

s-

Dik-

gcnn

rneklerini bulacana gveniyorum.

Bir de eski

kitaplarmz,

yolda genellemeler yapmaya

n karsna kmak
na

hi olmazsa
altmz

onlarn

dili

bakmndan

ktlemeye ve bu

iin, ben bu kitapta, bu soydan bir

istiyorum. Eskinin savunmasn yapyor

hakszl

deilim, yalnzca

daya-

olmayan uluorta yarglarn da yarglanmas gerektiini, bir bilene anlatmak isti-

yorum. Bunun iin de

Kitab

okurken bu

Tuhfet'l-Kib.r'n

davranmda

dili zerinde

bana katlacaklar

oynamadm.

karsa, emeimin boa

gitme-

diimi aniayarak sevinirim.

Orhan aik GKYAY

Kabalc Yaynevi'nin

Bu

notu:

kitabn hazrlannda

nda

btnlk

salannas

iin eserde geen

Islam Ansiklopedisi; ayetlerin evirisindeyse

Kur'an-

Diyanet Vakf Yaynlar, Ankara, 2006) temel alnmtr.

lO

kii

Kerim ve

ve eser

adlarnn yazl

Aklamal

Meali (Trkiye

DENIZ

SAVALARI

HAKKINDA
""

BUYUKLERE ARMAGAN
(Tuhfet'l-Kibar fi Estari'l-Bihar)

Esirgeyici ve yarlgayc Tanr'nn adyla

destannn bal,

Cihan fatihinin

yerin ve

zamann

sahibine harnci ve sena ol-

mak yarar. nk "bizim ordumuz phesiz stn gelecektir" [Saffat, 37:173) diyen
yce ayetin tad anlam ile Islam askerini

glendirmi

korku

salacam"

sald

korkuyu ebediletirmitir; "herhangi bir toplulukla karlatnz zaman se-

bat edin" [Enfal,

[Enfal,

8:45)

8:12)

diyen

anlam ak

ve "ben kafirlerin yreine

ayetin vaadi ile de din

diye huyurmakla da nusret ve zaferi,

sabr

dmanna

ve sebata

balam

tr.

Bunun ardndan salat ve selamn, uur getiren dua ve vgnn de, halkn efendisi Muhammed Mustafa'ya -Tanr'nn salat ve

selam

zerine olsun- edilmesi yerin-

dedir, nk o "size lkeler alacaklar" 1 diye inciler yadran szyle bu mbarek

mmete
raz
n

mutulamtr.

Ve onun soyuna sopuna ve ulu

olsun, onlara selam olsun"

duas

ta

kyamet

eshabna

gnne

dein

da, "Allah onlardan

btn halkn armaa

olsun.
Bundan sonra, vaktaki, Peygamberin Mekke'den Medine'ye

[1645/46] ylna

bin elli

erdi. Islam fetihlerinden, Peygamberin mucizeler tayan szn

be

do

rulayan Girit'in fethi kt ve on yl kadar zamanda bu adann bakenti olan Kandiye

Kalesi'nden

baka

btn teki kaleleri ve

geti. Bu Girit fethi

tih

srasnda

bir

olas

dolaysyla

ke buca

Mslmanlarn

Islamlarn

eline

karada ve denizde nice olaylar meydana geldi. Bu fe-

kimi vastalarla kusur ve tedbirde

kafirlerin

birer birer

irretliklerine

yol aarak

geveklik

onlar

gsterilmesi, denizde, yerle

stn geliyor gibi

gsterdiinden,

yenmesi in din gayreti gerekti.

Bu kitab karalayan Hac Halife,

airler alaynn ba

Mtenebbl'nin

La'l-hayle indeke thdiha ve la mal

Fe'l-yes'ad'n-nt.tka in lem yes'ad'l-hal2

Peygamberin bu yolda buyurduu hadislerden biri.

Arab airi Mtenebbi (915-955) sz kendisine evirerek diyor ki "Sende armaan edecek at
ve mal yoksa, hal de sana bunun iin yardm etmiyorsa, szn sana yardm etsin!" Bir ba
ka deyile, armaan verecek gcn olmaynca, bakalarnn sana yapt iyilii onlara iir
syleyerek karla.
13

KATIP ELEBI

beynde dedii gibi, gemi padiahlar bu yolda, lanetlenmilerle nice sylep 1 ne

yzden

onlar

valarn,

yenip yere serdiklerini, yarar

kimi gn

donanma ve

grm

sava ileriyle

lmparatorluunu

ve

bilir

kapudanlarn

ve

korsanlarn

akll kiilerin dncelerini

ilgili kimi nemli

glendirmek ve din

konular

kaleme getirmekle

dmanlarnn topluluunu

deniz sa-

ve tedbirlerini,
Osmanl

rktp

dat

mak amacn gderek adna Tuhfet'l-Kibar Jt Esjari'l-Bihar dedi.

Bitirdikten sonra velinimet, ulu Peygamberin

ada,

iki

karann

ve iki denizin

sultan, erefli Mekke ve Medine'nin hizmetinde olan, sultan olu sultan, Sultan lb2

rahim

olu

zamann

sundu.

Sultan Mehmed Han

son bulduu gne

dein

-Tanr

onun mlkn

ebediletirsin

ve

saltanatn

glendirsin- hazretlerinin rikab- hmayunlarna

Umulur ki bu

kitabn

syledikleri zerine

dnp

onlardan yararlanmaya iltifat

buyuralar.
lmdi, bu kk eserde bir

giri,

iki blm ve bir de sonsz bulunmaktadr.

Sylemek: Dvmek, savamak.

2

Avrupa (Rumeli) ve Asya'mn (Anadolu), Karadeniz ile Akdeniz'in sultan.

Rikdb- hmayunlarna

ve

mecazdr,

sundu: "Padiahn zengisine sundu" anlamnda kalplam bir sz

ki padiaha gsterilen byk saygnn ifadesidir.
14

GIRI

Anlatmak amacnda olduumuz

ilerin bal bulunduu

ve

snrlarn

yerlerin belirtilmesi

gsterilmesi zerinedir.

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Serip Aklama: Gizli

lanlarn

nu

ile evresinde

corafya

yrtp bunlar zerinde tedbir a-

fennidir. Btn yeryznn durumu-

kolay olmazsa da, bari,

snrda

Osmanl mparatorluu

lkesinin ha-

olan memleketlerin tasviri bilinmek gerektir, ki bir yere

sefer etmek ve asker gndermek

iline girmek ve

ilerini

ki devlet

bilmesi gereken ilerden biri

kavrayp renmek

ritas

deildir

snr boylarn

gerektiinde,

ona gre

hazrlk

grlsn.

Dman

koruyup gzetmek redbirini almak bununla kolay

olur.
Ve bu konuda, bu fenden habersiz kimselerle
nk ok yerli

vardr

yoktur. Bu ilmin gerekli

bir

olas

yeterli

klavuz

ve tam

yetmez, yerli bile olsalar.

olarak bilip anlatmaya gc

tank

olarak u el verir: Yerle

kafirler, bu bilimlere nem verip itibar ederek Yeni

ve Hind'e

yaylarak oralar

ibaret ve aralannda
kavim,

oluuna

danmak

doru

ki kendi memleketini

Dnya'y

bulup Sind'e

ele geirdi. Kafir krallan iinde rtbesi duka payesinden

"Balk" unvanyla

Osmanlmparatorluu

lkesinin

ve batya hkmeyleyen am ulu devlete

alm

olan Venedik taifesi gibi bir

boazna

kar

[anakkale

Boaz]

gelip

aalk
dou ya

kodu.

lmdi burada bir sefer murat olunan yerleri bildirmek in ilkin btn yeryuvarlan

iki dairede, sonra

~a

Akdeniz ve Karadeniz'i bir sayfada izip

gstereceiz.

ha sonra da Venedik serhaddini ve Neme'nin [Avusturya] durumunu

ki ilk

bakta,

yeryznn durumu ve

ksaca

zerinde

mak in bir
semttedir,

elde edilsin. Venedik

ehri,

Ta

lkelerinin hududu

Zadra Hisan, Krfez

bala

Adas

ne

bir yerdir, bilinsin.

Yeryuvarlann Aklanmas: te yeryuvarla,

ire iinde

yazacaz.

bir bilgi edinilsin. Sonra da kara ve deniz seferleri redbirine

hazrlk

nasl

Osmanl mparatorluu

Da-

izildii

btn denizi ve karasyla bu iki da-

gibidir. Birinci daire, yertopunun

yars

ve onun nceden beri bi-

linen meskn parasdr; ikinci daire, teki yars ve sonradan bulunan Yeni Dnya
dedikleridir.
Alemin ortasnda, ekme veya: itme yoluyla duran yeryuvarlann su unsurundan yer yer

kp ykselmi

yrrle koyduklar

dir.

Sar

olan yerleri,

zere, bu iki dairede

renk karalar, kk

tir. !ki daire

ortasnda

corafya

krmz

fenninde mahareti

krmz

ve

olanlarn

saryla boyanm

izip

olan yerler-

paralar adalar ve mavi de deniz olmak gerek-

ekilen izgi istiva dairesidir [ekvator].

17

KAT!P ELEBI

tki yannda

ikier krmz

daire meyl-i klliye alarnet ile gnein gney ve kuzey-

de medarnn sonuna iarettir. 1 Bunlardan baka kutup medan, burlar, 2 boylam ve

enlem daireleri aslnda izilmitir. Yeryznde memleketlerin boylarm ve enlemi, bir
yerin ve mahallin tayini o hesaba baldr ve bu kaideyle bilinir.

Atlas evirisi olan Cihannma'da uzun uzadya anlattk Burada

ancak bu kadar gerektir ki her dairede yz altm derece ve her derece er
menzil3 mesafedir. Frdolay btn dnya bin seksen menzil olur. Bu sre iinde batdan giden doudan gelir, bu dava tankla ispatlanmtr.
Biz

onlar Kitab-

Sonra, bu fennin bilirkiileri bu dnya haritasn drt blk ederler. Akdeniz Boaz,

Karadeniz Boaz, Azak Denizi

Muhit'e varncaya
nnda

dein

Boaz

ve Ten Suyu'ndan kuzey semtinde Bahr-i

bir farazi izgi ile bat yannda kalan yere Avrupa, kuzey ya-

kalana Asya, Akdeniz ile Kulzm Denizi'nin

ayrd Habe

ve

Msr toprana

lErikiye ve Yeni Dnya'ya Amerika derler. 4

Osmanl Topraklar Haritasnn Aklanmas:

lmdi,

Osmanl mparatorluu

lkesinin

blkten hissesi vardr. Biz o hisseleri hudutlar ile gstermek in Avrupa parasn,

Akdeniz ve Karadeniz'i bir sayfada izerek

snrlarna iaret

eyledik.

Gerektii

zaman klavuz olmaya yeter sayfa budur:

Bu sayfada izilmi olan Akdeniz, Bahr-i Muhit'ten baka,
lnde

rece boylama dek

Baaz'ndan douda am kylanna varncaya

uzanr.

Gney

Cerbe,

Tarabulusmanp, Msr

Ari'te

tamam olur.

oturulan b-

bulunan alt denizin en bydr. On be derece boylam, otuz derece en-

lemde yer alan Septe

dnyann

kylan

Fas, Tilimsan, Cezayir, Tunus, Mehdiyye,

lskenderiyesi ve

Dou kylan

Gazze,

kadar yetmi de-

Akk.,

Dimyat'tr. Manp

Beyrut,

ve Arap

Tarabulusam

ve

yakas

Payas'tr.

Meyl-i kllt: Gnein gk ekvatoruna olan a uzakl olup 21 haziranda 23 21' olur.
Kuzey Medar: Kuzey enlemi ekvatorun iki yannda varsaylan iki dairenin kuzeyde olan
yenge dnencesi bir gezegenin gne evresinde izdii yrngelerd'en kuzeyde olan.
Gkkubbede, gk ekvatorunun iki yanmda bulunan paralel emberlerden kuzeyde olan.
Kutup Medar: Enlemlerin kutup evresinde olan.
Burlar: Takmyldzlar Sekizinci gkte itibar olunan on iki yldzn bulundu yer. Burada bulunan takmyldzlar, gsterdikleri biimlere gre adlandrlm olup unlardr:
Ko, Boa, Ikizler, Yenge, Arslan, Baak, Terazi, Akrep, Yay, Olak, Kova, Balk Bir astronomi terimi; gkte durumlar birbirine gre ayn kalan yldzlar toplulu Ekliptik dairesinin iki yannda bir yl iinde gnein iinden getii varsaylan gkkua, zodiyak.
On iki burcun meydana getirdii kuaa "burlar blgesi" denir.
Menzil: Bir enlem dairesinde, bir derecenin te biri karlnda olan mesafe.
Ten Suyu: Don Nehri; Bahr-i Muhit: Atlas Okyanusu; Kulzm: Kizldeniz; Ifrikiye: Afrika.
18

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kylar

Kuzey

nnden

Silifke, Anamur, Alaiye, Antalya ve Tekir Burnu'ndan dnp !zmir

Boaz'a

kenarlar.!-dr;

gelinceye kadar Ar?:adolu

Bozca Ada nnde tamam

olur.
Boaz'dan

ierisi, Istanbul

Baaz'na

dein

gelinceye

yedi yz mil

uzunlamasna

bir kk denizdir. Kapuda, Mhal, Mudanya, Gemlik Krfezi, lznikmid Krfezi,

Istanbul, ekmece ve Gelibolu bu denizin
Kzl Adalar bulunmaktadr.
Boaz'dan dar

Rumeli

kylardr.

kylar

Ece

Ovas,

lnoz, Kavala, Ayanoroz, Lonkoz, Ke-

sendire, Selanik Krfezi, Koloz ve lzdin krfezleri,

Meneke

bolu ve

Iinde Marmara, Emir Ali ve

Ari boz,

Atina ve Mora'dan Ana-

Burnu ki Anadolu'dan Tekir Burnu nice ise Rumeli'nde bu da yle

keler ve geit yeridir _2

Karadan denize girip Girit

uzamr; teki Akdeniz
Aras

Adalar

Meneke

uzun

adalarnn ou

derler. Bu

Adas,

lstendil

adalarn

Venedik elinde

Kalesi ile

deitirildi.

sreceinden

[burada]

anlatmaktr: Meneke

Adas'nn dou

ve

bat ular

bu iki burunlar ucuna

bu ortada bulunur. Bundan dolay bu

hepsi Venedik ve Ceneviz'den

kald.

Bu

O da eskiden

adalarn adlar

yazlrriad;

Burnu'ndan Mora

ve

alnp

alnmken i

yle

getirdiinden

ekilleri yazlmtr. Aklanmas

nk maksat Arnavut ve Bosna

kylarn

ortala

ancak ortada

kylarn

dnp Manya, Moton ve Holu-

mu burunlarn geip Badra'da tamam olur; hepsi iki yz mil kadar mesafedir.
Mora

Kysnda

Venedik Adalar: Sylenen

kylarakar

Venedik'in elinde olan ada-

lar unlardr:
uka Adas: Meneke Burnu'ndan on be mil lodosa [gney, gneybat], evresi
altm

mil bir

adadr;

muhkem kalesi vardr.

Zaklisa Adas: Holumu Burnu'ndan on be mil batya, evresi seksen mil bir
adadr;

da

muhkem kalesi vardr.

Arnavut lleri Kylar: Atlas'ta bu memleket Albanya diye yazlr. lnebaht Krfezi
aznda

Preveze elh

mil, oradan
Adas'nn

Dra

Incir

alt

mil, oradan Delvine n seksen mil, oradan Avlona

yz mil, oradqn Nova yz mildir. Bu

Liman'ndan dolap

kylarda

Da, kayalk

olan Ayamavra

Narda Krfezi aznda Preveze Kalesi bulunur.

Sonra Parga, denize havale yqksek yerde Venedik'e bal bir

rak

altm

yerler olup karayel

yan

[kuzey,

kuzeybat]

hisardr; ard

akarsulu

Maza-

deirmenler

ve kylerdir.
Mhal:

Mustafa Kemal Paa; Iznikmid Krfezi:.Izmit Krfezi; Emir Ali Adas:

Ece Ovas: Eceabad; Inoz: Enez.

19

lmral Adas.

KAT!P ELEBI

Sonra anak Liman, Krfez Adas'na

kar

nl

limandr;

bugn orada bir hisar

yaplp isabet buyuruldu. Oradan geince denizkula dalyanl bir gl vardr ki a

1

znda

bir

hisarn u sralarda

o diyar gazilerinden birinin Venedik'ten

ald

syle-

nir.
Sonra Dra Burnu'ndan poyraza Le, skenderiye, lgn-Bar, Boduva ve Nova
hisariar vardr;

bu hisar Kotor Krfezi

aznda

Yenibisar

anlamna

Kastel Nova der-

ler bir hisardr.

Ve krfez on sekiz mil ieri girip nihayetinde Venedik'e
manl mparatorluu

lkesi iinde bulunmaktadr. Bir

da

bal

Kotor Kalesi, Os"

dibinde, iki yanndan ne-

hir akar muhkem hisar olup fethine himmet olunmamtr.

Bu Kylara Yakn Adalar: llkin nebaht Krfezi aznn karsnda Kefalonya adalar

iki

kiden

adadr.

Biri Byk Kefalonya, evresi yz elli mil marnur bir

alnmken

es-

Moton fethinden sonra Venedik eline geti. Bu ada Zaklisa'dan yir-

mi mil karayeledir. Kk Kefalonya,

u]

adadr. Hisar

hisarsz,

poyraz

tarafnda

[kuzey kuzeydo-

bir adadr. Kefalonya'dan Ayamavra'nn ncir Liman alt mildir.

Sonra Parga

karsnda Ballar,

evresi otuz mil,

havas

gzel bir

adadr; kyya

on sekiz mil tahmin olunur.

Sanca'ndan

Sonra Delvine
krk

bir

Liman'ndan hisar alt

mil ve anak

ve nl bir

adadr.

Metin ve muhkem

yan karayadr. Gemite

miras yoluyla bir

kadna

adaya girerek bu

kadnn

kylarna kar

Mazarak

Parga'dan

deniz iinde

yaplm

olup

Hristiyan hkmdarlarndan

geip hicretin sekiz yz on

alp

Adas,

mil yerde, evresi yz doksan mil, marnur

hisar kyya kar

Albanya'y'a hkmeyleyen

elinden

Krfez

[1410/11] ylnda

kalesini berkittikten sonra bu

Venedik,

aday

Krfez

Denizi'ne kilit, liman ve donannas in askere ymak olacak bir yer yapt. 2 Aslnda
bu ada Krfez Denizi'ne

yakn

yerde "gzleme yeri"

olduundan

Kemal Reis, "Vene-

dik'in gz yerindedir" diye fethini ka kez merhum Sultan Sleyman Han'a arz etmi,3 sonradan dokuz yz krk ylnda [1536/37] Allah'n mafiretine ermi olan
padiah

karadan ve denizden kuattlar; bunun nice

olduu

yerinde gelecektir.

Denizkula: Lagn Krfezierin ve koylarn birbiri ardna sraland kylarda, bu girintilerin nnde ky dilinin gelimesi yznden krfezierin ve koylarn gl biimini almas.
Dalyanl gl: Iinde dalyan kurulmu, balklarn geit yerlerinde alarla kurulan geni ve
sabit tuzaklar bulunan gl.
Krfez Adas: Korfo Adas; Krfez Denizi: Adriyatik Denizi.
Arz etmek: Bir ii, bir olay szl, daha ok yazl olarak padiaha haber vermek; bir ii, bir
olay, bir konuyu onayn almak zere szl veya yazl olarak padiaha bildirmek.

20

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Bahriye'de yazld zere, evresi mileyakn bir berk hisar ve

tara varounda on sekiz bin kadaLhanesi vardr. Venedik, barsu 1 iinde kayadan
iki tepe zerinde iki kale yapup.yer_g.ltnda yol ve kaacak snak kazmtr, ta ki birinden yardm gerektiktc mmkn olsun. Ve M.r yann deniz evirir. Kale nnde
yaplm liman vardr; ekdirir gemiler girp kalyonlar tarada yatar lar. Krfez Adas Burnu ile ky aras bir buuk mil bir boazdr ve gerektiktc asker o boazdan geer.
Krfez

Bu

Hisar,

saylan

adalar

tarada

nizi iinde de ok adalar

Venedik'in nl

vardr.

Bunlardan baka Krfez De-

Krfez Denizi bu adadan altm mil aa Avlona ya-

knnda

Karaburun ile

azdan,

Venedik Krfezi dedikleri deniz yz elli mil enlemle yedi yz mil karayel

zerinde Venedik

kar

adalardr.

Polya

Yakas'nda

ehri'ne varncaya

dek

Santamarya Burnu

uzanmtr.

Hrvat kenarlar; bats

vut, Hersek ve Bosna,

Bu denizin

altm

mil bir bo-

dou kys

Arna-

Frengistan'da !talya memleketinde

Lonbardiya, Ankona ve Polya Piyana lkeleri kena,rlardr.

Hersek ve Bosna Kylar: Yukarda

geen Kotor Krfezi aznda Nova Hisar'n ge-

tikten sonra on sekiz mil karayel zerinde pubrovnik Hisar ayrca lkede hara veren bir taifenin yeridir. Nahiyeleri Hersek

Sanca'ndan

Gabele ve Mostar'a

bitiik

olup bu hisardan ibenik iki yz mildir.

Bu arada Mostar Suyu zerinde Gabele bir iskeledir;
Bra

ve Lzine derler, Venedik'in uzunlamasna iki

Gabele'den

aalspelet,

Kilis de ona
ald,

yakn,

kapudan vardr. Karsna

adas bulunmaktadr.

Venedik'in elinde nl liman ve Bosna'nmiskelesidir.

karada, yksek yerde bir berk

hisardr; yaknlarda

Venedik

yine elinden alnmasna almak gerektir.

Oradan

aa ibenik,

deniz

kysnda

bir berk kale ve n

geni limandr.

Poy-

raz ynnden bir nehir gelip o limana dklr. Bu hisarn kara tarafnda bir da havalesi vardr; 2 Tekeli Paa oradan dvmt. Zadra, ibenik'ten yirmi mil aa bir
berk hisardr;
Bu iki

ou yan

deniz olup karaya ancak bir yolu vardr.

hisarn ortasnda Krka

bulunmaktadr.

Bu nehir !}ilis ile

Nehri'nin denize

dkld

Krka sancaklarnn arasn ayrr; bunlarn

rine Venedik giripalmtr. Bosna kylar burada tamam oldu,

yerde lskradin Kalesi

haritas

Bara: Hisar, kale; kale duvan, sur.

Yani kara tarafnda, kaleye hakim ve ondan yksekte bir da vardr.

21

budur:

kalele-

KATIP ELEBI

Kafir Serhaddindeki Yerlerin Aklanmas: Zadra'dan aa

ri vardr, Neme elindedir.

Bunlarn ard

kyda

Novi ve Sin kalele-

karada Abrutse, Behke, Todomovi, Banalu-

ka ve Kostanie'ye gider; bunlar Hrvat serhaddidir.

ehri

Sonra Zadra'dan Venedik

yz elli mil mesafe olup aradaki lstirya lkesinin

yan deniz, bir yan kara, drtgen biimindedir.

Kenarlarnda

ve iinde ok kale-

ler ve ehirler vardr; kimine Venedik hkmeder, kimisi Neme beyleri elindedir.
Oradan

aa

Pazaranlamna

Friyoli lkesi ki Forum lkesi, Forum Culi derler; Culius Kayser

bir byk vilayettir.

Biraz

ehri ardna der.

Venedik

Sava ve

rava nehirlerinin kayna bu lke iindedir. Bunda da birok ehirler ve kaleler vardr; ou

Venedik elindedir.

Venedik'e sefer
vardr. Bunlarn

lazm

gelse bu lkelere

varlr;

kaleleri ve ehirleri Trkeye

lakin hepsinde imparatorun ilgisi

evirdiimizAtlas

Minor'da yazldr.

Venedik ehri: Atlas'ta anlatld zere "says ok" anlamnda Venesiya diye adlandrlr;

Viniiya da derler.

Yaklak

olarak

altm

kk

hirdir. Krfez Denizi'nin sonunda gl gibi bir bucakta

atte bir ykselir

alalr. Dou

in kimi adalar set gibi

duvar ve hisarla

olan bir byk

yaplmtr. Sular

ve gney ynnde denizin kabarp

olmutur.

evrilmitir,

adas

On drt yerde denize yolu

lakin deniz iinde yeri berk

her

basmasn

vardr.

olduundan

Bu

alt

sa-

nlemek

ehir

geri

zarar ihtimali

uzak, emin bir yerdir.

Evlerinin

aras

yollar ve kanallar olup her yolda yayan ve

eve gemek mmkndr. O

. kpr

vardr.

sularn

yollarn byne

Bu

acayipten bir kpr

yaplmtr.

zerinde

tatan

Kanal derler,

Sekiz bin kadar

ve

kayk

aatan

ehri

ile gezip evden

drt yz elli kadar

.iki blk eder.

kayk ehir

Ortasnda

iinde durmadan hare-

kette olup kiminin zerinde glgelii vardr, mkelleftir, 1 onlara gondala derler.
ehrin

evresi

aa yukar

drttr. Resmi ve zel

sekiz mil evirir;

yaplar

parotiyalarv

yani mahalleleri

altm

ok yksek, mkellef ve israf yollu ssl olup hele

Drt ncil ravilerinin yeri olan San Marko kilisesi acayip ve garip yapdr. Deerli
2

madeni
nesine

talarla sanatl

vakf

diye

ve mkellef yaplp birok yerine

ar deerde

lsz

eya konmutur.

altn yaldz vurulmu,

Venedik

ehri

hazi-

teki kaleleri

Mkellef: ok ssl, ok gsterili, ok zenilmi.

lif
2

Parotiya: bir nevi papaz hkmetine derler, mahalle gibidir -K

Inci! ravileri: lncil'i rivayet edenler; lsa peygamberin hayatn, yapt ileri ve mucizelerini
anlatan yazlarn arasndan seilen ve birbirinden az ok ayrlklar gsteren drt ncil'in
kendilerine yorulduu kimseler. Bunlar lsa'nn havarilerinden olup srasyla Matta, Markus, Lukas ve Yoannes'tir.

22

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERI; ARMA(;AN

ve gemileri "onun

vakfdr"

diye

almaklara

kstek edp bu tuzak ve yalan dolanla

Hristiyanlarn byn kn kendilerine bal?.mlardr.

ehrin

kilise

tane birbirine

bulunmaktadr

bitiik pg.zar vardr. Bapazar meydannda sylediimiz

ve setler

tarafnda

iki byk stun dikilip birinin zerine San

Marka alemi, birinin zerine San Tiyadorus heykeli dikilmitir. 1 Bu alem kanatl arslandr

ki

ad

geen Sari Marka, dili sert ve gl bir kimse

lini anlatan heykclini damga ve

kimselere

nian edinmilerdir.

O iki stunun

onun bu ha-

aras aslacak

ayrlmtr.

ehrin

iinde Arsenale derler. bir mkemmel cebehane

byk ve berk hisardr. Orada deniz seferlerinin yat ve

lenir ve toplar dklr. Bozulan
halatlar

olduundan

ve

aralar,

danannalardan

kimi gemileri ve

bayraklar

vardr;

yara

ve deniz

evresi iki mil,

her gn yaplp yeni-

korsanlarndan aldklar

oraya koyup gelene gidene gsterir-

ler.
Halkn

Ahvali: Venedik ehri'nde aa yukar yz bin adam saylr. Bunlar

mertebe zerinedir. Birinci rtbe sahiplerine "patrisiyi" derler, yallar anlamnda.
Memleket ve hkmet ilerine bakmak onlarndr. Bunlarn bana "do" derler, duka anlamnda. wBunlar ileri yrtmeye, zp sarmaya karr; lakin cumhurun reyi
olmaynca

bir i yapamaz.

tkinci mertebede olanlara "istadino" derler. Yazmak, okumak ve dzeni korumak

ii bunlarndr.
Bunlarn

nc mertebe zanaatlar ve ticaretle uraanlardr.

devleti bir zamanlar konsl hkmetiydi.

lsa'nn

-zerine selam olsun-

doumunun be yz elli beinci ylnda "tribinus" yani kabileba oldu. Bunlar da

2

iki yz elli iki yl srp miladn yedi yz yedi ylnda "dukalk" 3 oldu. Bugn, bu kitabn yazld

tarih ki hicretin bin altm yedi I1656/57]

lnn balangcndan

yl balardr;

Venedik duka-

bu zamana gelinceye kadar dokuz yz elli yl olur.

San Mar ko alemi: lncil raYilerinden San Marko'nun sembol, onu canlandran sembol.
San Tiyadorus: Hristiyan azizlerinden olup lncil raYilerinden San Marko'nun "relique"leri
835 ylnda skenderiye'den getirilip Venedik'te SanMarka kilisesine konuncaya dein Venedik ehrinin kutsal koruyucusu.
w Hristiyanlarda duka, Mslmanlardaki beylerbeyi payesindedir ve olsa olsa dukann sik~
kesi olur -K..
2
Tribinus: Latince "bir kabilenin reisi" demek. Daha sonra Roma idaresindeki mteaddit
memurlardan birinin unvan olan kelime zaman iinde baka anlamlarda da kullanlmtr.
Duka!k: Bir dukaya bal topraklarn ve senyrlklerin tm. Yeni zamanlarda, zerk ve
bamsz devletler olarak, ama merkezi bir otoritenin kendini kabul ettiremedii lkelerde
bana buyruk bir devlet niteliinde bulunan blge.
23

KATIP ELEBI

Sonra Atlas kitabnn yazar Merkatar bu

ve alemin ortak limandr,
ticaret ederler,
in

dnyann

halknn okluu,

Hristiyanlar

ehri

ok vp

dnyann

her yanndan trl soydan insanlar gelip orada

mal ve

metann artukluu

ona "dnya cenneti" derler; geri bin

yl

lye gelmez, onun

Baka

bir kitap ki Frenk

ladn

Venedik

basks

ehri'nin

Kitab'dr;

kuruluu

yabanclar' eline d

Venedik

kimi tarihilerin

ehri'ni anlatrken
dediine

gre mi-

drt yz yirmi bir tarihindediL ngrus raifesinin saldrsndan, karada otur-

duklan Patavya

ehri'ni brakp

o adalarda Venedik

hir Lonbardiya lkesinden gelp

ou

Kaleler

ilk

bana

kadar zamanda

ok iler gelip nice musibetler grd, lakin hibir tarihte asla

meyip mahkm olmad, demitir.\jf
yle yazlmtr:

ehri

bir nl

ehir yaknnda

ehri'ni

kurdular. Ve birka ne-

denize dklr.

ehrin yiyeceinin

o nehirlerde::: kayklarla gelir.

Bu noktada Frenke kitaplarn rivayeti tamamland. Ama Pi:rl Reis, Bahriye'de der
ki: Denizden Venedik ehri'ne varmak isteyen gemiler nce Persene ehri'ne<P varr
lar. Venedik

ehri

Yolu bulmaya o
dek giderler.
yerde demir

ondan te yz mildir;

ehirden klavuz alrlar

anlk

brakrlar. ehirden

gemiyi

ehre alr

denizin kabarup
vardr;

gidilmez, nk

ve iskandil ile Marko

anl

bir yksek kuledir, ilkin o grnr. Sonra

azlan

gemileri"

klavuzsuz

gider;

taradan

sandal ile bir

klavuzluk

gelenin

alalmasyla

klavuz

daima

yerlerdir.

grnneeye

ehrin grnd
dp

daha gelir ve nne

etmesi

yasaktr,

alup kapanmadadr.

hem de set boBu

ehrin

"saka

suyu gemiye tekne gibi doldurup getirir ve lek ile satarlar. Bu

ebrin

evresinden pek ok

iinde

bal

balk kar;

zel, kevgir gibi

diri gezdirp sokaklarda satarlar.

balk kayklan vardr;

ehrin dou

ynnde bir a,da

su

vardr;

Moran derler, camlar ve sra ileri orada ilenir.

talya, Fransa ve spanya Kylar:

Venedik ehri'ni getikten sonra Ankona, Petiye,

Mafrodonya, Prendiz, Tranta Burnu ve Santamarya Burnu ki, Venedik Krfezi az

burada tamam olur, Oradan dnp

batya

Tranta ve

Rone

Krfezi, Kotron Burnu,

Ispertevinti ve Rie Burnu ki kars Sicilya Adas'ndan Mesine

der.

Ikisinin arasn

da Istanbul Boaz gibi akn d vardr.

Oradan Anabolu

Boaz

Burnu ve Roma Suyu ki

ehir

biraz ieri

karadadr.

Pin-

ten ve Ligoma kaleleri ki Florensiya lkesinden olup Papa lkesi ile snrda, bana

\j1

<>

Bundan dolay, Venedikli kendi ehirlerini bir kz suretinde gsterip eline kl vermitir.
Bugne dek kz olan kz olup halka kl gsterdiini anlatr -K.
Bu ehir lstirya lkesinde bir kaledir -K.
24

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

buyruk dukalktr. Oradan aa Ceneviz baka hkmet ve Milan ile snrdatr.

Sonra Sagona, Nitse, Akvamortv.e,Marsilya kylar Fransa lkesine der.
Perpinan, Davina, Parselona, Iortoza,
Cebel-i Feth,

spanya kylardr.

Kartacna

Burnu, Malta ve Septe

kars

Atlas'ta Katalonya, Aragonya, Valansiya ve Endl-

siya kylar diye yazlr.

Kimi kk kitaplarda hesap olunciuu zere btn Rumeli ve Frengistan kyla
r sekiz bin krk yedi mil; Anadolu, Arabistan ve Marp kenarlar'~' be bin on mil ki
toplam

Bu
Rodos
gn

on bin elli yedi mil mesafe olur.

ortalkta
adalar

Kbrs

olmad.

Sardunya, Korsika, Minorka, Mayorka, Yabse, Malta, Girit,

nl

adalardr. Gemite

ile Rodos'tan

bakas

Ulu Tanr yaknda

Giri

Rodos'tan

baka

hepsi

Kbrs

fetholunmutu.

ve

Bu-

kafirlerin elindedir. Girit'in de fethi henz tamam

tamamlanmasn

myesser eyleye.

blm burada tamam oldu. Bundan sonra birinci blmdekilerin

anlatl

masna ba lanacaktr.

'If

Bunlann nice fethedilip nasl alnd Fezleke adl tarihimizde ve Cihannma'da anlatlmtr
-K..

25

---...,

.. .

BIRINCI BOLUM

Gemite

olan donanmalar, ftuhat ve denizle ilgili

rnek olsun diye tarih

kitaplarndan toplanp

Bu blmn nice blkleri vardr.

savalardr

zetlendi.

ki

. ....

BIRINCI BOLUK

Hayreddin Paa ortaya kncaya dein

kimi

sultanlarn

Tembih: Gizli
lah'n

gelinceye dek

kapudanlarnn

sonsuzlua ulaacak

ki bu

konusundadr.

devletin ilk

karada olan kafir

diye anlatrlar; lakin gvenilir

zamanlarnda,

zamannda

kimi

kylara

ve

savaa

yakn

Al-

zamanna

hisarlarn ykup

deniz seferlerine ve Frenk taifesiyle

Geri Sultan II. Murad

ilk zamanlarnda,

olan Fatih Sultan Mehmed Han

vuru kr olaylarnn ou,

oh:p

devleti

deniz seferleri ve savalar

mafiretine ulam

mak ve almakla ilgili

mamt.

bab~larn

ve

deildir

rahmetine ve

Osmanl

henz

adalara

yak-

balan

satald

deildir.

Istanbul'un alnmasndan sonra gerektiinden berreyn ve bahreyn ele geirilp

1

Rumeli ve Anadolu kylarnda, Akdeniz adalarnda olan kale ve palankalar2 ele geirmek in gemi ve donanma ilerini
Ilkin, Istanbul

Hisar'n yalnz

ve bu nemli

bir demeye gre,. Stlce

na

gre Rumeli

ii

saldrmak

yrtmek in

ardnda

Hisar ardnda

gerekti.

karadan kuatmak, onu ele geirmek in o kadar

etkili olmayup deniz tarafndan da

grnm

dnmek

in gemiler hazrlanmas nemli bir

Baltaolu

Sleyman Bey

baa

geirilp,

yeniden gemiler

yaplm.

Tac't-Tevarfh'in yazd

gemiler dzd ki

Osmanl

devletinde ilk kapudan

bu Sleyman Bey'dir; zira Istanbul fethinden nce Gelibolu Tersanesi'nin durumu ve

kapudan

tarihlerde

yazlmamtr.

Bugn Hisara

yakn

bir liman, bu

kapudann

adyla anlr.
Yukardaki

kitapta

yazldr

ki, o zamanda Istanbul ile

Hali zerine zincir ekilp gemilerin

irmek baya imkan hududundan

geecei

uzaktr

yol

Galata'nn arasn ayran

kapandndan,

diye, Yenihisar

o yana gemi ge-

tarafndan

gemiler srp

Galata ardndan geirilmesi ferman olundukta; cerr'l-eskal ilminin usta kiileri in3

Berreyn ve Bahreyn: Iki kara ve iki deniz anlamna gelen bu sz Osmanl padiahlannn unOnun hki:i srd yerlerden iki kara Avrupa (Rumeli) ve Asya
(Anadolu), iki deniz de Karadeniz ile Akdeniz' dir.
Palanka: evresi hendekle evrilmi aa ve toprakla yaplan istihkam; byle bir istihkamla
evrilmi kasaba; aa ve toprakla yaplm hisarck.
Cerr'l-eskal: Mekanik. Fizikte gleri ve onlarn cisimler zerindeki etkisini konu alan bilim Arlklan kaldrmak ve onlar bir yerden bir yere gtrmek yolunu reten bilim.
vanlar arasndadr.

29

KATIP ELEBI

san. aknlktan aknla dren

tedbirlerle denizden karaya ekp

yalarla

ter-

biye edilmi kzaklarn zerinde kuru yerde gemileri yrtp denize indirdiler. Ve
iine metrisler kurup kahraman yiitlerle dopdolu olunca Hisara
savalada

kafideri

arttlar.

d~~iz

hakanca fetihten sonra olan

noz Seferi:

Sonradan bu gzel tedbir

seferleri ve

Istanbul fethinden sonra Ferecik kads, Ipsala ve Fere halk Inoz ka-

kaznmasna padiahn

aalklarn

kklerinin

niyeti kesin olup Has Yunus devlet kapi.sna getirildi. Buyur-

dular ki: "Inoz fethini iyice

aklma

azepleri toplayup on para

kadrga

semte varmaynca hibir kimseye

hazr

koydum. Gerektir ki hemencecik

donatup o tarafa

amayasn.

koasn

ve nereye

bulunan

gittiini

Ben de klavuzu zafer olan asker ile ka-

karm."

Yunus Bey de

buyrua

manda oraya varup

bayraklar

yol at. Bu

onlarn kumandanlar u srayladr:

firlerinin ktlklerinden huzursuzdur, diye arz etmekle o

radan yola

saldrup clasunca

ehrin alnmasna

da

gre gemiye girp denize

sald

hisar kuatt. Elenmeyp sultann,

grndnde

kafirlere korku

dt.

ve uygun rzgarla az za-

sonunda zaferi haber veren

Aman dileyerek

Inoz karsnda Taoz adndaki adada bir kale daha vard.

hisar

verdiler.

Sultann fermanyla Yunus

Bey varup o sarp kaleyi ald.

Amasra, Sinop ve Trabzon Seferi: [Fatih Sultan Mehmed Han] Sekiz yz
ylnda [1459/60]

Karadeniz

kylar

kalelerinden Amasra

Hisar

Isnail

Bey'in elinde olan Sinop fethini dileyp o

kadrgalar donatp,

Trabzon semtine sefere var, diye

artup

ylda

Isfendiyarolu

veziri azam Mahmud

denizler gibi

coan

verp

Paa'y

kahramanlarla

Sinop zerine gitti. Karadan da

zafer olan asker vardu; Sinop'u karadan ve denizden kuattlar.

hisar

drt

fethine kendileri ka-

radan gidp denizden donanma gnderdiler. Ele geirdikten sonra

yz para, yel gibi giden

altm

Isnail

klavuzu

Beysonradan

padiahn eiine snd.

Kastamonu. da

alrrup

evirdiler. Denizden

ele geirildikten sonra Trabzon fethi semtine dizginlerini

donanma-y

hmayun varup, karadan da alameti zafer olan

bayraklar grnnce aman isteyerek hisar teslim ettiler.

Frengi Tarih'te yle yazar: "Ismail Bey bu

yaknda bir deirmi sefine yaptrmt ki dokuz yz fu alurdu .. Padiah o gemiyi Istanbul'a gnderdi. Ve bu zamanda Aragonya padiah Alfonz bir byk gemi yaptr
mt ki drt bin fu alurdu. Venedik halk Ceneviz ile bartktan sonra byk geLatin dilinden Trkeye

Yalarla

mak;

terbiye etmek:

evirdiimiz

Yalamak;

eritilmi kzgn donyan

gemilerin zerinde rahata kaymas iin kzaklar

bir paavrayla tekrar tekrar srerek kzaa iirmek.
30

yala

DENIZ SAVALAR HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

baladlar

miler yapmaya

kadar byk gemi

ve

ad

yaptrd

geen Alfonz iki gemi daha

yaplmamt;

onlar

lakll1

ki bu tarihte o

kulla11.amayup iskelede birbiri zerine

urup bozdular. Bundan dolayi ul~n Mehmed de bir byk gemi yaptrd ki bin
1

fu

alurdu; lakin inciirirken iskelede batup mimar

kat.

Fu Bahr-i Muhit gemileriri.de.stlahtr, tarada gezen gemileri onunla lerler.

Midilli Seferi: Sekiz yz altm alt ylnda [1461/62] Eflak seferinden dnp Midilli
Adas'n

ele geirmek

isteiyle

zlmesi ferman olunup

ru yola

ktlar.

Gelibolu

stanbul'da

tarafna

donanma-y

geldiler;

hmayun d-

olan gemiler geldi. Ve yelken aup o adaya

do

Kendileri de kapukulu ve Anadolu askeriyle Gelibolu Geidi'nden

geip Ayazmend'e vardlar.

Da yapl

gemiler Midilli evresinde demir atup

balaynca adann

cuunu

beyi,

paaya

verp memlekete gnderdiler. Ada

haneleri yazdlar ve dnp gittiler.

Ariboz

Seferi: Sekiz yz

klavuzu

zafer olan asker

gelp aman dileyerek hisar verdi.

alnd

ve

blld;

savaa

Maln, aluu

o-

reaya yerinde kalup

yetmi

ikide [1467/68] Karaman seferinden dndklerin-

de4 Venedik Ceneraliljf altn gekin kadrgayla lnoz stne dp kad ve hatibini, 5
nice

Mslmanlar

mayun
rnda

tutsak ve o

hazrlanmas

taraflar yama ettii

in Mahmud

Paa'ya

Gelibolu

arz olundukta,
sanca

donanma-y

h-

Osmanl kyla

olan gemilerin hepsi onun buyruuna kondu.

Yunan Adalan'ndan

Ariboz Adas

Frenk elinde kalup o geitten lslam olanlara

ok zararlar grlrd. Ceneralin ktlklerinden adada

gisi

verilp

olduundan

sekiz yz

yetmi

karadan ve denizden asker srp

yanndan kuatma

ynlerini

balannda

Ariboz

hazrlayup

[y. 1468]

hududuna

oturanlarn yardm

klavuzu

vard.

zafer olan

Kaleler aan

yzden artuk gemiyle

adann

ve il-

babu

paa

deniz

evresini ku-

Birbiri Zerine urmak: Gemileri birbirine arparak bozmak.

2

Bir geminin alabilecei ykn ls olarak kullanlan birim; bir tonun sekizde biri.
Bllmek: Adann topra trnar ve zeamet olarak ayrhp fatihleri arasnda rtbelerine gre hak edenlere verilip datld.
Haneleri yazmak: Halkn yerinde braklp, bunlarn kimler oldu, ne i yaptklan ve vermeleri gereken vergilerin dftere geiriimesi.
4
Karam,an Seferi: 1466 ylnda, Fatih Sultan Mehmed'in kumandasndaki ordunun Karaman
memleketine girip Kevele kalesi ile devlet merkezi Konya'nn alnmasyla sonulanan sefer.
ljf "Ceneral" derya kapudanlanna derler -K..
Hatip: Cuma ve bayram namazlanyla yamur ve gne tutulmas dualarnda hutbe okuyan
din adam.
Fu:

31

KATIP ELEBI

att ve kestikleri uzun kprnn belli yerinde gemilerin zerinde kpr balad, 1

asker hisarn eteine varup metrise girdi.

Bu

srada

Ceneral sekiz para

grnce demir

brakt

kadrgayla hisarn yardmna

ve hasretli gzlerle

gelp Islam kmesini

raktan bakt. Murad

buydu ki hisara y-

rdkleri srada, o da bu taraftan yryp hisarn alnmasm geciktirsin. Yry

gnn bilmek in dil almay~ kayklar sald. 2 Bir hizmetkar dininden dnp kafir
gemileri semtine ynelmiti. Kaykla gelen dil alclar o mrtede bulup Ceneral nne ilettiler; nc gn

"yrytr"

diye dellallar

ardn

bildirdi. Ceneral de

o gn bekleyp kar koynak yollarn hazrlad.

Bu yandan dil

alnd

bilinince byle tedbir olundu ki gecikmeden hisara yr-

yeler. O gece mnadiler [tellallar]

"yarn yama

gndr,

hazr

olun"

sedasn

Ayyu-

ka karup 4 askere tembih ettiler. Sabah olunca, zaferin kendilerine snd ordu
da yama izniyle hisara yryp
girdiler.

e elverili olan

atklar

gediklerden kafire gz

zincire ekip geri

kalan krdlar.

atrmayup

hisara

Para ve mal ynnden

gazilerin eline lsz nesne girp byk ganimetlerle doyum oldular. Gn

ortasn

da burlarn zerine dikilen bayraklarn ladn5 kafir grnce zlp acnarak

yelken aup dmen evirdi ve o sarp kale padiahn eline girdi.
Kzlhisar

diye nl bir kk kale

vard

ki kafirlerin hazinesi

oradayd;

o da

fetholunup onda olan mallar Hzane-i Anireye aldlar ve gnl ferahlyla payitahta dndler.
Kefe ve Azak Seferi: Karadeniz kylarnda Kefe memleketi Frenk elinde uzun za-

mandan beri

kalmt.
;

ok. sarp

olduundan

Trk ve Tatar

hanlar, yakn olduu

halde fethine gleri yetmemiti. Sekiz yz seksen [1475/1476] tarihinde,

deeri

yce

olan padiah o lkeyi ele geirmek istedi. lkeler aan babu Gedik Ahmed Paa da

Kpr kesmek: Iki kyy balayan kpry kesip kylar arasnda gidi gelie engel olmak.
Kpr balamak: Kpr kurmak; bir kydan dier kyya kayklarla kpr kurmak.
Yry gn: Dmana saldr gn; askerin dmann zerine yrd gn.
Dil almak: Dmann durumunu syletip haber almak zere tutsak yakalamak.
Kayklar sal mak: Denize kayklar karmak.
Dil alc: Dmandan haber almak,
zere gnderilen erler.

durumunu

renmek

iin tutsak yakalamak

Mrted: Dininden dnm kii; Mslman olup sonra da baka bir dine dnm kii.
Ayyuka karmak: ok yksek sesle barmak; sesini, barnay gklere ykseltmek.
Ayyuk: Samanyolunun hep sa yannda ve lker'in ardnca giden krmz parlak bir yldz.
lamak: Ik

dmann

vermek,

avk

vermek.

Hzane-i Amire: Devlet hazinesi Devletin mali ileriyle uraan daire; maliye.
32

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kadrga, at gemisi, gke ve mavuna soyundan yz gemi donatup yiyec~ini,

1

aralarn hazrlad; yenieri ve azep b:;.zrlayarak papiahn huzuruna vard. Padiah

hazretleri dua ve sena ile Kefe _!ar~!ina gnderdiler.

Osmanl

tresince ayan ve er-

kan, Gedik Ahmed Paa'y Divan- Ali'den2 byk trenle iskele yanna getirp kadrgasna

bindirerek veda ettiler.

Paa

da yelken aup uygun rzgarla az zamanda

Kefe kysna erp kuatt. Kafider canndan bezp hisar verdi; hzanesine olduu
gibi peke ekp kara
Hisar aldktan

tarafna

gittiler.

sonra bunun evresinde olan yerlerin ele geirilmesine himmet

ettiler. Azak ki Saklaplar lkesinin

olundu. Sonra Menkp

liman

kuatlarak kl

ve Kuzey illerinin geidiydi,

gc ve gzel tedbirlerle o da

alrrup

zapt

alnd.

Kefe halkna Haktan erdi devlet

Ki oldu fethinin tarihi ejkat

Polya Seferi: Bundan nce Gedik Ahmed Paa bir sebeple iinden atlm ve hapis-

teyken skenderiye seferi

dnnde padiah

getirp Avlonya

sancan vermiti.

Se-

kiz yz seksen drtte [1479/80]!stanbul'a gelp Polya vilayetininAvlonya'ya yakn olmas dolaysyla
nanma-y

ele geirilmesi kolay

hmayun

hazrlanmasna

lp Rumeli ve Anadolu
bin er kouldu.

yiitlerinden

olduunu kararlatrlp

ferman

kt.

seme asker

asker istemekle do-

Sefer gereleri
toplayp

diledii

kadar veri-

yenieri ve azepten birka

Paa, Polya Yakas'na varup Otranda Hisar'n ilk azda el vurup ald. 5 Sonra ni-

ce

hisadar

da kimini zorla ve kimini gnl

yet valisi Rayka

adndaki

rzasyla

kafir, Ispanya beyine

ele geirp adamlar kodu. Vila-

snup

asker

ald.

At Gemisi: Deniz seferlerinde, tmarl sipahinin tanmas iin kullanlan, ba ve k taraflan

rampal zel gemiler. Hayvanlarn kaymamas iin bu rampalar taldr.
2

Divan- Ali: Padiahn bakanlnda devlet ilerinin konuulduu yer Padiahn bakanl
nda devlet ilerini konuup karara balayan vezirler heyeti ki buna "divan- hmayun"
da denirdi. Istanbul'un alnmasndan sonra, divan- hmayun Topkap Saray'nda "Kubbe
alt" denilen yerde toplanrd.
Hziine:

Hazine. Bir kalenin, ehrin veya beyliin altn ve gm paralarnn, kymetli tala
n ve eyasnn bulunduu yer Bata para olmak zere bunlarn tmne birden verilen
ad.
p

Tarih: Kelimenin buradaki anlam ebced hesabyla, eski Trkyazsndaki harflerin gsterdii saylara

gre herhangi bir tarih olay iin sylenen manzum bir szdr. Bu beyitte, esgre "efkat" kelimesindeki harflerin say deerleri bakmndan toplam hicri
880 [1475/76] yln vermektedir.

ki

yazlma

El vurmak:

Saldrmak, yapmak,

el atmak.
33

KAT!P ELEBI

Paa

bir sre Polya'da kalup Sultan Mehmed

nin gzel ve
kn

tahta

deerli mallarndan

armaanla

birok

duyulunca o lke-

!stanbul'a yola

kt. Padiahn

kutlama hizmetini yerine getirdikten sonra ok asker ve yarak alup

Polya kalelerinin geri

Rayka

Han'n gt

adndaki

kafir,

kalanlarn
paann

ele geirmeye niyet etti, lakin

bulunmad

orada

gnlerde

krk

yapamad.

nk

para gemi ve as-

kerle sekiz yz seksen altda [l481/82] gelip kalderin zerine anszn dkld;~ bunlar

korumakta olan gazilerin

bu gururla
kt,

paaya yetimeyi

ounu ehit,

nicesini tutsak ederek

kurup bir zaman denizde

dolat;

hisadar ald

lakin

paa

ve

selamete

onlar da eli bo dnp gittiler.

Mota Seferi: Yeri yce olan padiah sekiz yz seksen drtte [1479/80]!skenderiye

seEerinden !stanbul'a gelince Kocaeli beyini otuz para

mkemmel askerle Kefe
Hisar'n

dolaylarnda,

Azak Suyu

kadrga

kenarnda

ve

batan baa silahl

kafir elinde kalan Mota

fethe gnderdiler. nceleri Gedik Ahmed Paa daha nemli olan ne alup

bu hisara el

dememiti.

Bu kez, zafere

ermi

asker, o

tutan kafir savunmadan umut kesp aman dileyerek

hisar kuatnca

hisar

bunu elinde

verdi. Bu hisar Rus, Leh

ve kuzey lkelerinin byklerinin limanyd.

Bozca Hisar'nn Yaplmas: Kyya yakn Bozca Adas'nda kalelt;r, kyler ve kasaba-

lar yoktu. Bundan dolay denizde gezen leventlerin sna

olmutu. Padiahn

ruu

yerlemek

zerine o

ylda

o adada bir berk hisar

yapld.

Orada

buy-

isteyenlerden

Tekalif-i Divaniye 2 kaldrlarak muaf tutulduundan evreden ok kimseler gelp

yerletiler. Limnosv evresi boken o zamanda marnur klnd.
Rodos Seferi:

Mentee kysna yakn

Rodos

Adas'nda

oturan kafirlerin Msl-

manlara eziyetleri sonsuz olduundan bu adann ele geirilmesi nemliydi. Bunun

in sekiz yz seksen bete [1480/81] vezir Mesih Paa babu oldu; drt bin azep
ve

kapukullarndan

birka blk ile

koulup donanma-y

Istanbul gemilerinden baka Gelibolu'dan

altm

hmayun ile gnderildi.

para byk kadrga top ve tfekle

doluydu; gp Rodos Adas'na vardlar.

Hisar

denizden ve karadan

kuatup

nce himmederini deniz

tarafndan

Arap

Baaz demekle tannm olan kalenin fethine verdiler; nk bu burtan birok as-

ker huzursuzdu. Muaviye

lemeyp

kalmt;

zamannda

gelen zafer

grm

askerin

kaleyi koruyan burlardan biriydi.

zerine dklmek: Savaa girimek, toplada ate ederek sava etmek.

Tekcilif-i Divaniye: Osmanl devletinde alnan belli vergiler.
v Limnos, Limni Adas'dr -K(:.
2

34

yapsyd,

fethedi-

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Mesih Paa, denizden o kaleye varncaya dek kpr ektirp deniz yanndan da
gemilerle

kuatt.

Gaziler bu uzun kprden kale

ettiinden kalabalktan

kpr

ykld.

kysna

yryp birbiriyle

Binden ok adam yokluk denizinde

yar

bouldu.

Yine gayrete gelp bir kez daha Rodos Hisar'na yrdler. Islam bayraklarndan yedi bayrak hisarn zerine dikilp

tara varo savalarla dolmutu.

tarnalla di

Kan dkc asker, ganimet mallarma

Mesih

Paa

Rodos gibi bir liman

ehirde toplanm

bileyp

yamaya

yneldiler.

olan mallar ordunun eline ge-

mesin diye, Rodos hazinesi Hassa-i Sultaniye'dir, 2 kimse yamaya kalkup el uzatmasm diye dellal artt. Bu souk sz, savalarn kulana ulanca darda olanlar3
drimekten kaldlar.

Hisarda olanlar da bu yzden yardmdan uzak dtler. Kafir-

ler bir yerden saldrup ieride bulunan askerin ounu drdler. Kastamonu beyi
Sleyman Paa orada ehit oldu.
Mesih

Paa'nn cimrilii

ve askerin

agzll

elleri bo kalmaya yol aup sonra

da hisardan el ektiler. Bunu devlet kapsna bildirerek izin alup kalkup Badrum Hisar'na geldiler; onu da alamadlar. Askere izin verp lstanbul'a gelince Beikta'tan4

Gelibolu

sanca

verilp gemilerle o tarafa ynelp gittiler.

Sultan ll. Bayezid Zamannda Kili ve Akker~an Fethinden Sonra Avlonya Seferi: Sultan

Bayezici sekiz yz seksen dokuzda [1484] Karadeniz'e donanma gnderp kendileri

de karadan vardlar; Kili ve Akkerman hisariarn fethettiler.
Sekiz yz doksan yedi [1491/92] ylnda ngrus kral lp Belgrat valisi ba e
meye sz

vermitir,

diye Semendire beyi

rafa yneldi. Lakin verilen szn yalan

denizden asker varup Arnavut
dilsin, diye kapudan
s

Gye

Hadm

olmas

Paa'ya,

Paa

arz eyleyince

ihtimaliyle eli

kylarn yama

Sinan

Ali

bo

eylesin, Belgrat

padiah

o ta-

dnlmemek in

alnmazsa

o yana gi-

yz para gemiyle Avlonya'ya varma-

buyuruldu. Sefer hazrlklar grldkten sonra Sofya tarafna yneldii srada ye-

ni kral eli gnderp

Manastr

balanmasn

yolundan Tepedelen'e

derildi. Nice yerleri

yama

dileyince
dizgini
Arnavut
.
.

vardlar.

edp

Davud

yktktan

Paa oralar

tarafna

evirdiler.

ele geirmek in gn-

sonra dndler. Deniz

tarafndan

da do-

nanma nice yerleri yama etti ve bakaldranlara ziyanlar verdi.

if

Kpr ektirmek: Kpr kurdurrrial<, kpr uzatmak

Liman ehir: Prtmaya kar korunakl doal bir liman olan ehir.
Hassa-i Sultaniye: Geliri padiaha ayrlan topraklar, madenler, kereste ocaklar ve benzeri
gelir kaynaklar.
Kalenin dnda olan savalar; henz kuattklar kalenin iine girmemi olan savalar.
4
zerinden kapudan- deryalkalnarak Gelibolu Sanca verildi.
35

KATIP ELEBI
nebaht Seferi: Baht gzel padiah Sultan II. Bayezici de deniz tarafndan Mora
dolaylarn

ele geirmek in sefer hazrlna girp timsah gibi gemiler yaplmasna,

dediine kar
babu

durulmaz ferman

kt.

srada

Paa'y

kapudan olan tkinci Davud

eylediler.

tki tane gke yaptrmlarq ki her birinin uzunluu yetmier zira, 1 enleri otuzar
zirayd

mi

ve sereni mteaddit aalarn bir araya getirilp sarlmasyla meydana getiril-

olup dairesinin ap drt zira kaplamayd. Gkenin evresinde krk silahl sava

oturup ok ve tfekle

rndan, kullanlan

savamas kolayd. iler

gereler ve aralar

Osmanl

ve ustalar

padiahn

kendi adamla-

lkesinden iken her birine yirmi bin

flod harcanmt. Kiri bilirkiilerin soylediklerine gre bu gkelerin mimar Yani

adnda

bir

ustayd.

Venedik'te

bunlarn nasl yapldn

grp maharet elde

etmiti.

Bu gemilerin iki kayal vard, biri kalyon kayal ve biri mavuna kayal. Her birinin yanlarnda adet zere ikier gz ki her birine byk toplar konmutu. st gvertesi

rlp

altnda

iki tarafa yirmi

adam ekerdi. Bu krekler

beer

krek

limanlkta ba saldrmak

konmutu;

her birini dokuz

iindi, yoksa ektirrnek iin de-

ildi4 ve kta ikier kayk vard. Kalyon k gibi yaplm, her birine ikier bin

adam sava ve kreki

konnutu.

Birinin reislii Kemal Reis'e, birinin Burak Reis'e

inayet buyuruldu.
Ve bara, kalyon,

lnebaht tarafna

kahramanlarla
evvali

[Nisan

yi Mustafa
leri

kadrga, kayk

1499] sonlarnda stanbul'dan

yol

bulmadklar

tembih etmitir, ona gre

Mustafa

Paa,

muhalif rzgar

gnderildi. Yeri yce

kara

srece

davrannz,

da dokuz yz drt

hisar

koruyucusu olan kafir,

slam

gemi-

vermesin diye Venedik hakimi bize

diye haber gnderdi.

yann kuatup slam

estiinden donanma-y

yaknna

padiah

hazrlarrup sava

gp Edirne'ye vard. Rumeli beylerbe-

Paa'y lnebaht kuatmasna yollad;

kuatmaya

da Mora

soyundan yz gemi daha

gemilerinin gelmesini bekledi. Lakin

hmayun ay kadar denizde

gelince bir muhalif rzgar daha esti. Bin

sknt

ve

kald;

sonun-

sklcmla

Mo-

Zira: Eskiden Er-Ravza Adas zerinde Nil'in sularn lenierin kullandklar bir uzunluk
ls olup 54.04 santimetredir. Bkz. Szlke.
Flori: Altn para. )NI. yzyldan nce Floransa'da baslan ve zerinde bir zambak iei
bulunan altnlara verilen ad. Sonradan genel olarak Avrupa'da ve Osmanl Imparatorluunda kullanlan altn paralara da bu ad verilmitir.
Kayalk: Safralk; geminin safra konan yeri. Bkz. Szlke.
Ba saldrmak: Geminin ban sudan kaldrmak; geminin ban suyun stnde tutmak.
ektirmek: Yelkenleri aarak veya krekilere krek ektirerek gemiyi yrtmek.
Kalyon k: Karpuz biiminde, karpuz gibi yuvarlak k.

36

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

karsndaki adann limanna

ton

halk

su ve yiyecek

girp yirmi gn daha orada

ktlndan skLu..n kyya ktk_a

elendiler.

kafirlerin

Donanma

saldrsyla kmaya

yol bulamayup geri dnerlerdi;.. Su~uzluk yznden halleri berbat olup bir yandan
da Frenk gemileriyle ekimekten geri durmuyorlard. Mora beyi Halil Paa donanmann skntsn

padiaha

lnebaht yaknnda

Ordu
med

ulak ile

Paa'nn

arz etti.

atalca

Ovas'ndayken

ulaklar gelince

Hersekolu

Anadolu askerinin semesiyle Mora'ya varup gemilere

yardm

Ah-

etmesi-

ne ferman kt. Ahmed Paa abuk davranarak Moton'a varnca murat yeliyle1 gemiler o limandan kup Maksad'a 2 gittiler. Ahmed Paa gemileri beraberine alup Holumu'ta gemilere girdi.

Burak Reis Cengi:

s'na

Donanma-y

geldiklerinde kafir

hmayun Moton'u, Avarinieri gep Burak Ada-

donannas slam

gazilerinin gemilerinin karsna geldi. Ka-

firler, Kemal Reis'ten nice zarar grp yreklerinde kin hadden

beyiKemal Bey, Burak Reis gemisinde

olduundan

aryd. Yeniehir

Kemal gemisi sanup stne t

ler.3 !ki taraftan ok kimse denize dp bouldu. kigkeki her birinde biner kafir, bir mavuna ve bir bara ki her birinde be yzer kafir vard. Burak Reis gemisini
ortaya
bine

aldlar. tk azda,

batt

ve iinde olan

mavuna ile bara top dvmesine dayanamayup denizin dimelunlarn ou boulup

kurtulmaya

abalayanlar

kanca-

lada alup tutsak ettiler.

O iki gke Burak Reis'in gkesine

yapup sava uzaynca

Burak Reis kafirlerin

gemisini neft ya 4 ile atee verp melunlar gemileriyle yaku. Her ne kadar kendi
gemisini

ayrmaya altlarsa

da

ayrmak

mmkn

olmad,

sonunda onunla birlikte

yand. Kemal Bey, Burak Reis ve Kara Hasan be yz kadar kahramaula o vartada5
ehit

oldular. O gemiden denize

den savalar kayklada

toplanup yedi yz

kurtuldu. Kafir gkelerinin ikisi birlikte yanup ilerinde olan kafirlerin

kii

boulup

yanmasndan baka deniz yznde el ayak vuran6 aalklarndan yedi yz kafir l-

drld. O iki gkeye yardma gelen bir kalyon

alrrup

kafiderini baladlar ve o sa-

Murat yeli: Uygun rzgar,$emicinin istedii rzgar.

2

Yeni basksnda "Oran'a gittiler" diye yazlmsa da bu "Avarin'e gittiler"

Kemal Reis kendi gemisinde
Kemal gemisi:

Kaptanlnda

deil: de

Burak Reis'in gemisinde

olduu

Kemal Reis'in bulunduu gemi.

stne mek: stne ullanmak, koyulmak, mek.

Neft ya: Petrol, gaz ya, ta ya.
Varta: Byk tehlike, uurum, lm kalm yeri.
El ayak vurmak: abalamak, kurtulmaya almak, yzmeye almak.
37

olmal.

iin.

KATIP ELEBI

va

yerinde olan adaya bundan dolay Burak Adas ad kondu.

Sonra Frenkin yz elli para gemisi

toplar koyup

savalara

Inebaht

yolu kapamak in

halicinin

giriini balam, baaza

hazr olmulard.

Islam gemileri gelp

haliten gemek isterken topa tuttular; burada da nice nl kiiler ehit oldu.
Szn
bir de

ksas

Inebaht

kafirlerle bir ).<ez Matan

yaknnda

halicine girdikleri yerde byk

ahin limandan

savalar

ktklar srada,
baanya

edp, sonunda

gsteren Tanr, Islam askerine yolda olup kafir gemilerini bozdular. Ve

hmayun
de olan

Inebaht

yiitlerin

nne gidp Islam gemileri

szleri zerine kale

[1499/1500] kup

anahtarn

devlet

hmayunun Germe'ye

du-y

Mustafa

kapsna

yakn

hmayun gp Edirne

Moton ve Koron Seferi:

alnup kyda

hisar burcuna

deniz

bayraklar

Paa'ya

yann

dikince,

da

kuatt.

Iin-

kuatlanlar

gnderdiler ve dokuz yz

eski

bete

gittiler.

Hisarri alnd
y

kup

nicesi

hisarn

yol

donanma-y

bildirildi. Ahmed Paa gemiden

Umur Bey

klana

Liman'nda klamas

kup

donanma-

ferman olundu. Or-

gitti.

Mora Adas'nn ou Sultan Mehmed Han Gazi zamannda

Matan ve Koron

hisariar

kafirlerin elinde

Preveze beyi Mustafa Bey'e ferman olundu ki

balara

kalmt. Onlarn

dek

krk

pare gemi

fethi in

hazrlayup

donannaya katlsn. Mustafa Bey yaz ortasnda yirmi mavuna yaptrup yirmisini de
kurmuken

bir

karanlk

gecede kafir gemileri

anszn

gelp hepsini yaktlar. Mustafa

Bey tamamlanmam gemilerin bitirilmesine alt.

Bu srada ngrus, Leh ve eh kara yanndan, Frenkin denizden Osmanl lkelerine

saldrmak

naml

beyler, on bin piyade ve yirmi bin svari Inebaht'da klayar gemilerin ona-

in

.rlmasna yardma

birletikleri

gnderilp,

olundu. Hnkar da dokuz yz

devlet

kapsna

arz olundukta; Yakup

balarda donannayla

Paa

ile

Matan nne varmak ferman

be ramazan-erifinin balarnda

[Nisan 1499] Edir-

ne'den kalkup Mora'ya ulat. Yakup Paa'nn gernilerk Matan zerine geldii devlet
kapsna

bildirilince on sekiz gn Landar'da dinlendikten sonra gp Matan

Hisar

nne geldiler. Karadan ve denizden asker kuatup kale dver toplada kulelerini ve
surlarn

Fethe

yere dktler.
yakn olmuken

kafirlerin

donannas

gelp

savaa giriti.

Frenk gemilerinin ikisini alup iinde olan kafideri kaleye

vunasn batrup

kar

Islam askeri

ipe ektiler; bir ma-

nice gemilerini yaktlar. Kaleyi ele geirmek zereyken Venedik'ten

drt kadrga geldi;

sava

zin Islam gemileri

arasndan

gereleri ve birka bin tfeki Frenk ile ikindi

gep getirdiklerini

drt kadrgay yaktlar.

38

hisarn

iine

zaman ans~

braktktan

sonra o

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kapsna

Bu haller devlet

padiah

bildirilince

donanma gzclerine, onlar nce-

den gelen ara ve gereleri tamaya:u.rarken yry etmelerini hmla buyurdu.

Paa ~t~

Anadolu beylerbeyi Sinan

gedikten merdivenlerle burlara

knca,

teki

askerler de yer yer yryp ikindi vaktinden gnein sararmasna1 dek yle bir savatlar

ki bylesi hibir zamanda

ordusu

hisar

alup kafirleri

olmad.

kltan

dp

Hisara od

kafirler

geirdiler. Bu fetih, dokuz yz

arnca

alt

Islam

muharremi-

nin on drdnde [ll Temmuz 1500) oldu.

Paa

Koron fethine Ali

Ali

Paa,

artyla

Anavarin

karadan, kapudan

kuatmasn

paa donannayla

denizden gnderildi.

ne aldu; iinde olanlar, gitmelerine izin verilmesi

halk

kaleyi verdiler. Oradan Koron'a vardu; onun

da aman dileyetek

hisar

verp mallar ve oluk ocuklaryla Frengistan'a gittiler.

padiah

Yeri yce

lstanbul'a dnd. Ali

Paa stefe

fethine niyet edp yola

mak zereyken kafirlerin bir yolunu bularak Anavarin

zerine

lgar

eyledi ve olup biteni devlet

kapsna

Hisar'n ald

bildirilince

bildirp deniz yolundan

dman

larn yardmn kesrnek in birka kadrga istedi. Alemin sna olan padiah otuz

para

kadrgayla

gemilere
lar.

Paa

Kemal Reis'i gnderdi. Anavarin nne gelince kale

saldrup

limannda

olan

ilk atlta kafirin sekiz para gemisini alup iindeki kafideri krd

ile gelen kahramanlar

burlarn

zerine

kup bunlarn koruyucularn

tut-

sak ve bin kadar kafiri kl lokmas ettiler; hisar zapt olundu.

Midilli Seferi:

lnebaht,

Moton ve Koron'un elinden ekp

mak in Venedik, Fransa

clann olunu baa
drgayla

padiahndan yardm

geirerek Venedik

alndnn

cn al-

diledi. O da gemiler donatup kar-

donanmasna kotu.

Hepsi iki yz para ka-

dokuz yz yedi rebiylevvelinde [Eyll 1501) Midilli stne geldiler.

ehzade Sultan Korkud bunu renince sekiz yz mert ile aasn2 Ayazmend'e

gnderp oradan gemilerle bir karanlk gecede Karasi beyi ve askerinin

geti; dman saflarn yararak hisara girdiler ve aas ehit oldu.
Bu korkun haber
askerle doldurup

padiahn kulana

Hersek0lu

nan Paa'ya da eyalet askeriyle

Ahmed

deyince

Paa'y babu

donannaya katlmas

vakti,

hazr

yardmyla

bulunan gemileri

ettiler. Anadolu beylerbeyi Si-

buyuruldu.

"

Ahmed Paa cumadellada [Aralk 1501) Midilli yakinna eritii zaman kafider

Gnein sararmas: Gnein batnasna yakn, nlarnn artk

gszletii

zaman;

gz

kamatramayacak

denli

akamn yaklamas.

Aa: Osmanl ehzadeleri

adamlarn balcalarndan

bir yana gelip de stten kesildikten sonra onun yanna verilen

biri. Bkz. Szlke.
39

KATIP ELEBI

hisara

yry

koup

ettiler. Fransa serdan hisara girmekte

gazilerinden bir

yiit

darlarnn ban

grp kamaya yz tuttular. Venedik askeri de

Islam

bu gavuru ldrp kellesini kuleye dikti. Fransa askeri, ser-

beyine smarlanup Ahmed

Paa

onlar

katlar. Hisarn onarlmas,

lerine binerek memleketlerinden yana

grp gemi-

Anadolu beyler-

Istanbul'a dnd.

Bu Ahmed Paa dokuz yz on ikide

pudanl be yl

getiinde,

ne

veziri

[1506/07]

azamlktan

kapudan olup ka-

srd; on yedide [1511/12] yine veziri azam oldu.

Avarz'n Sebebi: Sylerler ki bu sefer, avarz, kreki ve azep konmasnn ortaya

1

kmasna

yol

mza dein
Atekes:

at.

Bundan nce reayaya vergi

Bundan sonra zamam-

yrrlkte olup reayadan yldan yla alnr.

Venedik gemileri denizde Islam gemileriyle

gunundan sonra ister istemez

kimi

konmamt.

avarz dolaysyla

susmu

baa kamayup

ve almak istemez

mtareke ye grlp bundan sonra

olmutu.

Midilli boz-

Beri yanda da

donannayla

karadan ve

denizden bir yere saidrmayup ancak Osmanl lkesi korunurdu.

Dou diyarnda Acem ahlar devleti ortayakup Rafz:ler 2 karkl ve Sultan

Bayezid

Han'n ihtiyarl dolaysyla keye

ekilmesi, devlet

adamlarnn ii gevet

mesine ve devletin halinin ktlemesine yol at.

Sultan Selim Han, tahta

kndan

sonra daha nemli

olan

ne almak yolunu

tutup zarar kafirden daha ok olan Kzlbalarn yok edilmesine, Msr ve am diyarm

ele geirmeye kendini verdiinden kafirler yan mtareke zere kalmt.

Venedik ve ngrus kafirleri de bu mtarekeyi canna minnet ve gazilerin penesinden

kurtulmu olmay

ganimet bilp asla

mak bahesinin yolunu tutup

sra

kmldamazd.

Sultan Selim Han u-

Sultan Sleyman Han'a gelince karada ve denizde

Osmanl lkesine katlmas uygun olan yerlerin fethine balad. Karaya ve denize sava kapsm at; atalar zamannda

maslahat gerei

konmu

olan mtarekeyi brakt.

Ve ikinci gazada Rodos fethini son dilek sayd.

Yavuz Sultan Selim Zamannda Rodos n Donanma Hazrlanmas: Vaktaki dokuz

yz yirmi te
bete [1519]

lkeleri ele geirilp Istanbul'a geldiler. Dokuz yz yirmi

o lkenin rnlerini Istanbul'a getirmek in sefer yolunun

vergi.

Zelzele,

ak olmas

gibi olaanst hallerde ve zellikle sava dolaysyla halktan alnan

halka salnan zel vergi.
Rajzf: Snni mezhebine aykr bir inanca ve dneeye sahip olan kii. Bkz. Szlke.
Kzlba: Tarihte kzlba denince ah lsmail'e uyanlar ve Safevi Devleti anlalr. Bkz. Szlke.

Avarz:
2

[1517] Msr

ktlk

Sava .dolaysyla

40

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

gerektiinden,

iyi

dneeli

vezirler,

irilmesi redbirini lkeler aan

masna

ve azep

korsanlarn

padi@a

yurdu olan Rodos Kalesi'nin ele ge-

arz ettiler; porranma-y hmayun

hazrlan

toplanmasnagirj_tilg.

Geri ayan ve erkandan sefer sesleri iitilirdi, ama padiahn davranlarndan hi

bununla ilgili bir hal

anlalmazd.

adamlaryla

Tesadf bir gn, ileri gelen

bitiik

yub Ensart ziyaretine gittiler. Ya Vedd Tekkesi'ne

yksek bir kubbe

Eba Eykars

na gelince durup fatiha okudular; nk dadlarnn mezaryd. Ve deniz tarafna

bakup grdler ki kapudana mahsus yeni yaplm kadrgalardan biri ektirp gelir.
Hemen fkelenp "bu
mad"

kadrgay

kimin emriyle denize

saldlar,

henz sefer

kararla

diye Kapudan Cafer Aa'nn ldrlmesine ferman ettiler.

Veziri azam Ptri

mlar"

Paa

"yeni

yaplan kadrgalardandr,

denemek in denize sal-

diye gle teskin eyledi. Dnp vezirlere karak buyurdu ki: "Benim azmi-

min kheylan, lkeler almaya alkrrken siz bunu bir kalenin yklmasna verirsiniz.
aylk

Kale almak in gerekli olan nesnelerin en nemlisi baruttur, ka

vardr

barutunuz

ve yiyecek iecek hazrlanm mdr?"

Vezirler geri yiyecekten ve sefer ara gerelerinden haber verdiler, ama ne kadar barut

olduunu

ertesi gne brakup trl utanlada gittiler. Ertesi gn,

padiaha

drt aylk barut vardr, diye arz ettiler.

Yeri yce olan
zamannda

padiah

azarlayarak buyurdular ki: "Dedem Sultan Mehmed Han

olan Rodos utancn henz zerimizden kaldrmamken bunu iki kat

etmek istersiniz? Bizzat vanlup eli bo dnmek gerekirse birinizin sa kalmamas kesindir. Hele o kalenin ele geirilmesine drt

aylk

barut

nasl

yeter? Bunun iki

kat

bir zamanda elegeirilirse hayli hnerdir. Bu trl bo tedbirlerle ben sefer edemem
ve kimsenin szyle yola gidemem. Hem bize sefer yok, meer ahret yolculuu" 2
diyerek szlerini baladlar.
Gerekte bu dilek, dedikleri sre iinde bin emek ve
kerametli szleri sylemesinden
Tanr

alt

ay gemeden

drimeyle

yerine geldi. Bu

Tanr'nn katna

gtler. Ulu

ona byk rahmetler eylesin.

Sultan Sleyman Han

altda [1520]

Za;nannda

Rodos Seferi: Yeri yce

padiah

dokuz yz yirmi

tahta knca Kapudan Cafer Bey'in hakszlklar ve bakalannn hakkna

el ;zatt sabit olup ibret lsui iye astlar ve yeri Yaylak Mustafa Paa'ya verildi.
Rodos'un

alnmas

Dad: ocua

din ve devlet

ilerinin

nemlilerinden olduundan Belgrat fethin-

bakan cariye ve kadn ehzadelere,

lm, lm yolculuu.

Ahret yolculuu:

41

padiah

ocuklanna bakan kadn.

KAT!P ELEBI

den dnp dokuz yz yirmi zilkadesinde [Temmuz 1514]lstanbul'a girdiler.

K

gnlerinde byk donanma, yat ve

yara hazrlanmas

ferman olunup

bin kadar kreki ve yirmi bin kadar azep gelince, ikinci vezir Mustafa

Paa

krk

denize

serdar olup 1 kalyon, mavuna, kadrga, kalite ve kayk soyundan yedi yz kadar geuurlu

miyle bir

Rodo~ tarafna

gnde

yola

kt.

Kapudan Yaylak Mustafa

Paa

da

Gelibolu'da hazrlad gemilerle katld. Alemin sna olan padiah da dokuz yirmi sekiz recebinde [Haziran 1522] skdar'a gep karadan yneldiler. Rumeli beylerbeyi, eyaleti askeriyle Gelibolu'dan gep Anadolu askeri de birer yoldan
yaylasnda ordu-y

hmayuna katld.

Ramazan- erifin

nde [27 Temmuz] yeri yce

dktan

ra

kadrgayla

yakn varnca

gemileri

Boaz

korumak zere

Marmaris'ten

kar

a-

Kara Mahmud

Harke denen adaya gnderp

hisarn aldr

sonra Rodos Adas'nda Cem Bahesi nne

ar

ad

reisi birka para

padiah

Paa,

daya gep daha nce donanrria Rodos'a

adndaki

Mula

alkoyup

Mustafa

gelmilerdi. Dank

yz kadar

kadrga

ettikten sonve kalite ile

geen paa Rodos Kalesi nne getiler, kzburnu Liman'na varup gemilerde

olan toplar dar kardlar.

Karadan ve denizden

ramazan- erifin beinci

gn [29 Temmuz]

hisar kuatt

lar. Toplada byk savalar oldu. Bir hafta sonra Msr'a bakr ile gnderilen donanma gemileri yirmi drt para
Bey ile gelp askere

kadrga

katld. evval

barut ve dane getirp

sonuna dek [Eyll 1522]

Msr

beylerinden Bali

sava atei

alevlenp

Arap Kulesi askere ok sknt verdiinden "hisara yrsnler" diye ferman geldi.
atlta

geri hendekten k\llelerine ve

saldrup

sudarna kup

tk

sancak diktiler, lakin kafider

askeri geriye dndrd. Teke beyi Bali Bey, Avlonya beyi Ali Bey ehit olup

sonu vermedi. Vezirlerin doru bulmasyla etraftan toprak srlmeye balanup tam
be

ay

sava

ve

dv, vuru

ve

kr uzad.

Sonunda Islam askeri

vale edp top ve tfekle ierde adam gezdirmez

topra

olduundan topra

hisara ha-

hisar

duvarna

yetrdler. Kafider aresiz kalup dokuz yirmi dokuz saferinin beinci gn [26
2

Aralk

1522] aman dileyerek hisar verdiler. Mal ve canlarna aman verilp kafirlerin

ba Mgal

Mastari'ye ne tarafa dilerse gitmesine izin verildi; varup Malta

Adas'nda

yerleti.

Bu

srada

bir

frtna kt,

limancia yatan gemileri- datt, kimini karaya kimini

Denize serdar olmak: Amiral olmak, donanma kumandan olmak.

Topra hisara havale etmek: evreden srlp getirilen topra, kuatlan kaleye hakim
olup oradan kaledekileri ate altna alabilecek ekilde yp ykseltmek.
Yetrmek: Eritirmek, ulatrmak, vardrmak

42

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kayaya
ve

ald.

Osmanl

sonra

Sonra Rodos'a

lkesine

padiah

katld.

bal

Kalenin );'l!t ve yara gJlp gereleri

hazretleri izzet

Mentee tarafna

Tahtalu, Lendos, lstanky, Bodrumhisar da

v~ ve~ar

alnd

tamamlandktan

ile saferin on drdnc gn [2 Ocak 1523]

gep lstanbul'a girdiler.

Selman Reis Seferi: Bundan nce gemi Osmanl sultanlar zamannda, gemiin

de birok zafer
mken

destanlar

bulunan askerin Hind Denizi'ne

dokuz yz otuz iki ylnda [1525/26] yeri yce

korsam o tarafa kapudan ve serdar edp yirmi para

Yemen

diyarna

devletin

varmas

padiah,

gerekten olmaadndaki

Selman Reis

kadrgayla Svey Liman'ndan

gnderdi. Bu Selman Reis de Yemen ve Aden kylarna varup din ve

ktln

reisieri ve Araplar

isteyen kt

onlarn

dncelileri yama

korkusundan trl

ve talan etti; o

armaanlada

ve

diyarn

pekelerle

kabile

kullukla-

rn arz ettiler, ba ve hara gndermeyi zerlerine aldlar.

1

Kemanke

Bey'e

Ahmed Paa Seferi: Bu sralarda derya kapudanl ad geen Ahmed

verilmiti.

Bu kapudan boylu boslu, gl kuvvetli bir kimse olup

gc yleydi ki bir koyunu yzneeye kadar bir eliyle

tutard.

pazsnn

ok iyi ok

atard;

hatta Atclar Meydam'nda menzili ve niam 2 vardr.

Dokuz yz

krk ylnda [1533/34]

seksen para

kadrgayla

Akdeniz'e sefer etti. A-

dalar ve kimi kylar yama ettikten sonra dnp Tersane-i Amire'ye 3 girdi.

Ve Hayreddin Paa Cezayir'den gelp kapudan oluncayakadar

kapudanlk

zerinde

kald,

sa kald

srece

sonra ld.

Ba: Genel olarak vergi ve resim. Bundan baka ayrca ehirlere zg bir "alm satn vergisi" anlamna da kullanlmtr.
Menzil: Ok atlarnda bir okun varp dt yer; bu mesafeyi gsteren iaret.
Nian: Ok atlarnda ve yarlarnda, en ileriye giden okun dt yeri gstermek iin
konulan iaret; bunun iin ckikn-ta ki "nianta" denir.
Tersane-i Amire: Gelibolu'da kurulan ilk Osmanl tersanesinden sonra yaplan Istanbul
Tersanesi'nin resmi ad; devlet tersanesi. Bkz. Szlke.
Kapudanlarn deniz mevsimi geip de seferden dndklerinde "Tersane-i Amire'ye girdiler" sznden, hep, gemilerin k rtl ve korunmu bir yerde geirmek zere tersanenin gzlerine girdikleri anlalr.

43

. ....

IKINCI BOLUK

Hayreddin

Gizli
mi,

deildir

denizde

grm

Paa'nn

ki Hayreddin

sava

ve

Paa

ilk zamanlar zerinedir.

keramet sahiplerinden, velilik mertebesine er-

gazalar olaanst,

bir kimseydi. Bundan

dolay,

ne. ar ikramlarda bulundu ve

gazalarn yazdrup

kimselerden biri kendisiyle gazalarcia birlikte olup

kitap haline

getirmi

O menkbelerin zeti buraya

aktarld.

diklerinden
miti.

aldklarn

Paann ad Hzr'dr. Babas

fethinde gnll
olu

yazlup

Yakup, Ece
kalmt.

o adada

olup her biri gemiyle ticaret ederlerciL

Tarabulusam seferlerine

kahraman

destanlar

Sultan Sleyman Han'a

giderdi.

Hzr

gnder

grd

ve grlmedik

iler

geldii

zaman kendisi-

dedii

in kabiliyetli

halleri ve onun syle-

ve bu Sultan Sleyman Han'a gnderil-

Ovas'nda

bir sipahinin

lshak, Oru,
shak,

Hzr

Midilli'de

oluydu.

ve llyas

yerleti.

Midilli

adnda

Oru,

drt

Msr

ve

ise Siroz ve Selanik'e ilerdi.

Oru Reis ve Hayreddin Reis'in lk Gazalar: Oru, karda llyas ile Tarabulus'a gi-

derken Rodos kafideri nlerine gelp llyas

savata dt. Hzr

ise tutsak olup nice

zaman adada kald.

Kurtulduktan sonra Sultan Korkud Antalya'dayken izin alarak on sekiz oturak
gemiyle

korsanla kt.

Rodos evresinde kafir gemilerini

yama

edp Polya Yaka-

s'na geti. Bara avlarna rast gelp nice savalar eyledi. Avn alup lskend~riye'de
klad;

sonra Cerbe Adas'na varup

arln

orada kodu ve kafidere sefer murat ey-

ledi.
Sultai

Selim Han tahta

mileri seferden

ktnda karda

alkonmutu.

rp'a sald. Karda

Korkud Han gizlenmekle Akdeniz ge-

Hayreddin Reis de Midilli

Oru da Cerbe

Adas'na gelmiti;

Adas'ndan

onunla orada

gemi alup
buluup

Ma

iki kar-

da gazaya bel baladlar ve Tunus'a varup hakiminden bir yer istediler. O zamanda

Tunus,
artla

Hafsoullar

hkmndeydi ve bunlara Halk'l-Vad Kalesi'ni gsterdi;

ki ganimet mallarnn bete biri kendisine verile.

Oturak: Gemide krek ekmek iin forsalann ve gemicilerin oturduu yer. Bkz. Szlke.
2

Av: Denizlerde, korsanlarn ele geirip yamalamak zere aradklan gemilere verilen ad.

Bel balamak:

Kalkmak,

karar vermek, kendini vermek Umut balamak.

44

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Sefer zaman 1 gelince bunlar iki gemi donatup Halk'l-Vad'dan denize ktlar.
Ceneviz'den buday ykl bir byk,g.emi zerine d.p 2 aldlar ve biraz gidp kale gibi bir kalyana

rastladlar

lar. Tunus'a gelp ganimet

ukayd;

ki_bu!:l_un yk

maln bete

birini

onu da gz

kardlar

ve kalann bltkten son-

ra bir kez de gemiyle

kup

Ispanya'dan bir bara grdler;

ler, iinde bir kafir beyi

vard,

ok

bunlarn ad

sarlup yedee

ekti-

edp sonunda tutsak oldu. Bundan sonra

btn Akdeniz yallarna erip velvele verdi.

Bir kez de drt gemiyle

kafirlerin

sava

atrmayup ald

kup

Tarabulus semtinde Becaye isimli hisara

donannas bunlar bast.

stn gelp iki gemi

aldlar.

sava

Merte deprenp iyice

vardkta

ettiler ve sonunda

Oru Reis topla geminin birini batrd, geri kalan kafir-

ler kaup gittiler. Oru Reis tara kaleyi3 gezerken kafirler hisardan kup gemilerini
bast.

Oru Reis

yetip sava

darbzen ile kolu vurulup

ederek

onlar

yaraland. Hzr

pskrtmekle

urarken

Reis gemiye getirp

baktrd;

kaleden bir
sonra elini

kestiler, ok zebun dt.

Sonra bir bara ve birka ufak korsan gemileri alup Tunus'a gnderdiler. Minorka'y basup kyleri yama ve birka kuleyi4 fethederek sonsuz ganimet mal aldktan

sonra denize
lp

sava

kup

giderken Korsika kapudan sekiz para

etti. Kapudan gemisine sarlup

aldlar

Sonunda kafirler bozulup dndler, iki gemi

kadrgayla

zerlerine ge-

ve epice sava olup ok kimse

almlard,

Hayreddin Reis

dt.

ardlarndan

srp braktrd.
Sonra dnp Tunus'a gelp kladlar. Oru Reis orada oturak oldu. 5
Hayreddin Reis'in Tek Bana Gazas: K srasnda Hayreddin yine denize kup bir

ayda bin sekiz yz tutsak ve yirmi para gemi alup

lar alkoyup

ar

ganimetiere erdi. Tutsak-

kalan mallar gazilere bol bol verdi.

Balarda yine yedi para gnll gemisine serdar olup kendi gemisini ba eyledi6

Sefer zaman: Donanmann her yl denize alma zaman;

ip balara girildii zamandr ve kasm ayna dein srer.

kn

Gemi zerine dmek: Bir gemiye rastlamak, gemi zerine

uramak.

denizlerdeki

Tara kale: D kale. Asl i kaleyi eviren kale. Kimi kaleler iki kat surla
en itekine "i kale" ve dtakine "a kale" ya da "tara kale" denir.
4

evrilmi

ge-

olup

Kule: Tabya, istihkam, kale ya da zindan olarak kullanlan veya ilkin savunma amacyla yaplm

frtnalarn

bir

yap;

kale; kk kale; palanga; tabya.

Oturak olmak: Yerlemek; emekh olmak; savaa kmamak; bir yerde oturup kalmak.
Kendi gemisini ba eylemek: Gnll gemilerinin kumandasn stlenip kendi gemisini sancak gemisi yapmak.
45

KATIP ELEBI
kup

ve denize

kafir

yakasnda

bir

ehri bastlar. Yama

edp bin sekiz yz tutsak

aldlar ve on iki bin altuna kestiler. Gnll gemileri ganimet in etrafa dald.
1

Hayreddin Reis fenerini

yakm

ve drt bara bunun

ardna dmt;

sabah ol-

dukta grd ki uka gemileridir, dmen evirp sannd. Drdn alup Tunus'a
vard. Bu gemilerde sekiz bin pasta uka kt. 3

Hayreddin Reis nce gece bir baraya rast gelp

rastlayup

aldlar.

kardann olu

Fransa

gemisiymi,

Muhyiddin Reis'e

kaybetmiti,

gnll gemileri

tahta ykletp giderdi; onu Kemal Reis'in

koup pekeler

ile devlet

kapsna

kz

gnderdi. Pa-

diah tarafndan da iki kadrgayla hilat ihsan olunup gnderildi. Bundan byle bir
4

gemi Hayreddin Reis'e kar durup

sava

etmedi.

Becaye Seferi ve Ciciiye Fethi: Hayreddin Reis ve karda Oru Reis on para ge-

miyle nceleri kafirlerin basup ald Becaye Kalesi zerine kup yol zerinde ilkin
Cicil veya iral\jl adndaki kk hisar kuattlar ve kolaylkla fethedp iinde olan
yz tane kafiri tutsak ederek zincire vurdular.

Hisar gzetmek

ve korumak in elli

neferle para gemi koydular.

Sonra Becaye zerine
Birini

kuattlar

baka be
yama

dp

drip

asker ve top

kardlar.

drdnc gn fethettiler.

Bu

ehrin

iki

hisar vard.

Savata krlan

kafirlerden

yz tutsak alrrup yardma gelen yirmi bin kadar Arap askerine kale maln

ettirdiler. Sonra ikinci kaleye de

kenp Tunus
kafir

ve

sultanndan yardm

donannas

sarlup

istediler.

yirmi gn dvdkten sonra barut t-

Yardm

etmeyp iki yz para gemiyle

geldi, hisara on binden ok savakoydu ve bu yzden

slam

gazi-

leri umutsuzlua dt. ncesinde gemileri aya girmiti; su ekilp gemiler kuruda kalnakla denize indirmek mmkn olmayup yaktlar ve karadan Ciciiye'ye geldiler ki

aras altm

mil mesafeydi. Sylenen

tutsaklar

birlikte srdler. Hayreddin

Reis'in yirmi drt oturak kadrgas ve Oru Reis kadrgas oradayd.

Oru Reis Ciciiye'de kalup Hayreddin Reis drt gemiyle Tunus'a
mi satn ald ve yedi de gnll gemisiyle denize
on drt pare gemiyle ona

katld.

kt. Kurtolu

vard.

Drt ge-

Muslihiddin Reis de

Yirmi sekiz para gemiyle kafir

yakasna

gittiler.

Kesmek: Kesim kesmek, haraca balamak.

uka gemisi: uka ykl ticaret gemisi. Sarnmak: Brakmamak
Pasta: Pastav (Macarca "pasta!"). Ucu yaldzl bir top uha; enli kuma topu; herhangi yn-

l bir kuma topu.

4

Hilat ihsan etmek: Padiahn, gnln alp mkafatlandrmak istedii kiiye deerli bir giysi
armaan

etmesi; deerli bir giysi giydirmesi.

\jl Becaye ve Cici! (iral), Marp yakasnda kalelerdir -K..
46

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ceneviz yaknnda buday ykl sekiz bara grp kendilerini bildirdiler. 1 Tanr'
nn yardmyla savasz dvsz

rast gelp hepsini

aldlar;

bu

all.!P sonra dnp gelirken on iki para haraya

geruil~

uka yklyd. Yirmi para

baray Kurtolu

ile Tunus'a gnderp kendisi kardann yanna gitti.

Oru Reis'in Cezayir'e Gidii: Cezayir Hisar nndeki limancia bir ada ve zerinde

de bir kale vard; oradan 'ehre ok yetiirdi. tspanya kafirleri o aday basup kaleyi alm

ve

ehir halkm

hapse

koymutu.

Cezayirl ister istemez onlara boyn

ep yl

da belli mal verir ve sularnca giderek geinirlerdi. Sonradan kafirlerin cevri

ileyp

na

Oru Reis'e mektup gnderdiler ve

yardm

dileyerek

canlar

ehirlerine ard

lar.
. Oru Reis Cicilye'deyken mektup
deyp Allah
mektup

uruna

yazd

ve bu halleri

ndan kavgasz ehre

vard,

kalkt.

gaza niyetine

smarlayp

iindekiler

Ciciiye

anlalnca ba

Hisar'na

adam

gz stne

koyp kardama

Cezayir'e gitti. Kalenin belli hakimi

olmad

girp sahip oldu. Hayreddin Reis de Ciciiye'den karadan iki

yz seksen adam gnderp kendi Tunus'a vard.

rada saltanat tarafndan gnderilen iki

kadrga

Kurtolu

ile ganimetieri

ve Midilli'den bir gemiyle

letii s
karda

ls-

hak gelp orada bulutu.

Franszlarn Tunus'ta Bozulmas:

larda kafirler

Kaan ki Hayreddin Reis

sklema dp sabr

ve karara

takatlar

rete gelp otuz para gemi ve otuz mavuna

kal,

denizde ve

gten g oldu.

karup

Fransz

ky

gay-

Tunus'a gnderdi; gelp Tu-

nus'un iskelesi olan Benzert'e dtler. Kurtolu orada bulunup levent gemilerini
koyp

hisam kt. Kafirler saldrup drt gemisini aldlar. Hisara da saldrmak ardn

dayken Tunus gazileri

dlar. Alt

kar

gelp sarp

para gemileri limancia kalup

savala

kafirleri dndrp gemilerini

karmann

yolu

olmad.

kar

Bozulup denize

karak Halk'l-Vad'a vardlar. Hayreddin Reis de orada hazrd ve melunlarm gelmesini bekliyordu. Merte deprenp kafirler kyya kmak istedike savaup vuruarak
engel olup kovdu; sonunda umutsuz ve eli bo dnp gittiler.
Bu

srada

kulluunu

miye

be

Tunus'ta

Sultan Selim Han

Msr' fethetmiti. Kurtolu

arz etti ve Fransp. ile olan

yz er ve toplar

koyp

sava anlatt.

byk

bol

armaanladavarup

Hayreddin Reis de drt para ge-

karda shak

ile Cezayir'e gnderdi, kendi

klad.

Kendilerini bildirmek: Kim olduklarn sylemek; hangi devlete, hangi donannaya bal gemiler olduunu haber vermek; savamadan teslim olmalarn salamak zere hangi devletin danannasndan olduunu rastlad dman gemisine nceden bildirmek

47

KAT!P ELEBI

Kafr

Gemilerinin ve Arap Kabilelerinin Cezayir

is'in Cezayir'e basup

girdiini

Hisar'na Saldr:

Vaktaki Oru Rekrk

Arap kabileleri ve kafirler bildiler;

para ekdirir

ve yz krk para donatup on be bin kadar sava kafiri Cezayir'e gnderdiler.

Arap askeri de karadan harekete gelp kafirlerden nce alay alay Cezayir evresine indi. Oru Reis de

adamla~yla savaa hazr

askerine yryp sarp

vurutu. Tanr'nn yardmyla

olup ilkin kara

stn gelp

iki bin kadar develerini braktrd, onlar da bozgun yoluna

Sonra denizden kafir
dkp toplar

kard

dikleri onarmak

donannas

ve kaleyi

ardndayken

kafirler

Kale de

saldrup

Arab

olan Arap
bozdu. On

dp katlar.

yakn

yerde durdu. Karaya er

yklacak

haldeydi. Oru Bey ge-

da gelp hisara

kuattlar.

tarafnda

bayrak dikti. Oru Bey gazileri srp

kafirler zerine yrdkte byk sava olup tslamlar stn geldi. Kafirin bayra y
klup tarada olanlar da gemilerine katlar. Cezayir gazileri ardlarnca srp ky
1

ya

varncaya

dek krup bu kadar bin kafirden ancak bin

ra, bundan byle kafirler knlup bozguna

kii

kurtuldu. Bundan son-

uramaktan kurtulamad.

Oru Bey Cezayir'e yerleti. Karda Hayreddin'e fetihname 2 yazup Ciciiye'ye

gnderdi; hisar

ilerini

ona

smarlad.

Hayreddin Reis de Ciciiye'ye varup Oru

Bey'in d zerine eyh-i beledi tutup, ylda kafirlere verdii mal ona vermeyi
3

zerine

aldrd

ve

kup karda

Oru Reis'e gitti.

Tenes'in Fethi: Bundan nce Hafsoullarndan Tilimsan melikinin karda tspan-

ya'ya varup yardm istemekle tspanya asker koup gelmi, Terres Hisar'n alm ve
drt gemi ile asker
Bey de

karda

koymutu.

Orada oturanlar Oru Bey'den

yardm

diled; Oru

Hayreddin Reis'i zerine gnderdi. Bu, oraya varnca gemide olan ka-

firler hisara girdiler. Hayreddin gemileri zapt eyleyp tara er dkt4 ve iki gn kuatup

almak zereyken kafirler aman diledi.

bulumak

bahanesiyle

kup

Ad

geen

Hafsolu,

Hayreddin Reis ile

bir yana gitti. Hayreddin Reis hisara girp drt yz ka-

dar Arap kafiri bulup gtrmek istedi; lakin yerlilerin araya girmesiyle orada

alko

yup ok ganimetlerle Cezayir'e geldi.

Sonra Cezayir ve Becaye'ye

bal

olan, Cezayir'in

Bayra yklmak:

dousunda

ve

batsnda

bulu-

Bozulmak, snmak, yenilmek.

Fetihname: Kazanlan zaferleri, zellikle Hristiyan dnyasna kar kazanlan zaferleri, lslam hkmdarlarna bildirmek zere gnderilen mektuplara verilen ad. Bkz. Szlke.
eyh-i beled: Arapacia bir ehrin, bir kabilenin yals anlamna gelen "eyh'l-beled", bir
terim olarak bir airetin ya da ehrin sz geen, dedii btn airete ve ehirce tutulan
kii demektir; yallk derken bakalarndan yaa ileri olmak sz konusu deildir.
Tara er dkmek: Gemiden karaya asker karmak; karaya sava karmak.

48

DENIZ SAVAIARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kardayla blt; dousu

nan on kaleyi Oru Bey

Hayreddin Bey'e,

bats

Oru

Bey'e ayrlmak zere vilayeti yazdlai:_ "

Tilimsan'n Fethi, Uzun Sava

panya

kralna ylda

on bin altn, on drt kara kul [zenci kle] ve on bin kile buday

verp suyunca giderdi.

ndan

kafir

ve Oru Bey'in lm: Bu sralarda Tilimsan hakimi s

imdi;

Oru Bey ve Hayreddin Bey o diyarlara saldrup

gcendi ve Hayreddin'i o diyardan

donanmasnn

kaldrsn

diye Ispanya ile

birleti.

ald

Imdi,

saldrmak ardnda olduunu

denizden ve onun da karadan

Oru Bey bilp kardam Cezayir'de koydu, kendi bir miktar askerle Tilimsan'a gitti.
Tilimsan ahalisi, hakimlerinin kafirle

birlemesinden knlup

mas

ldrlmesine fetva verdiler. Oru Bey Tilimsan'a

halk

karlayup

yz

evirmilerdi.

yaklanca

renince kat.

ona uydular. Tilimsan beyi bunu

Ule-

ileri gelenler ve

lki

kardari

n-

celeri hapsetmiti; bu srada frsat bulup onlar da Fas'a gittiler ve belli bir vazife ile
2

orada kaldlar.
Iilinsan'n

Bu Tilimsan beyi,

iskelesi olan Vahran'a varup kafirlere

ran geri kafir elindeydi, lakin yiyecek

dm

gelmediinden

dara

dp

snd.

Vah-

tspanya'dan yar-

istemeye grrnl oldu. Onlar da ok mal ile yardm ettiler. Karadan on be bin

kadar Arap askeri toplayup bin

be

yz kadar tfeki kafirle

Yalran'dan kup

Kal'at'l-Kla'ya vard.

Hayreddin Bey haber

ma

gndermi

alnca

bir miktar askere

ve o da askerle gelp hisara

karda shak' babu

girmiti.

Kafirler

edp yard

hisar kuatnca

Oru

Bey bir gece kup kafirleri bast; yedi yzn kltan geirp yz kii diri srdler,
gerisi hisariarna kamt.
Yeniden on bin kadar kafir, yirmi bin Arap askeri ile toplanup
ara vermeden

vuru kir

srd. Ka kez kafirleri

yup epice zarar verdiler. Sonunda kale dibine

taraf zebun dp kat kald.
Sonunda kafirler

bar

bast,

kuattlar. Alt

ay

onlar da yollara toplar ko-

varp lamlarla

kuleleri

yktlar.

tki

isteyp onlar da ister istemez

raz

oldular ve ellerinde o-

lan nesneye dokunulmamak artyla ktlar, lakin bunlar henz kmadan kafirler
esbaba el uzatmakla 4 shak kl ekp bir nice kafir tepeledi. Kendi ve Hayreddin
Vilayeti yazmak: Halkn yeii:de hraklarak bunlarn kimler olduu, ne i yaptklar ve vermeleri gereken vergilerin deftere geirilmesi.

Vazife: Aylk; cret Grlen bir ie karlk verilen aylk.

Kat kalmak: Heyecan, znt gibi duygulada ta kesilmek, donup kalmak kmldayama
mak,
4

deimemek, olduu

gibi kalmak. Burada anlam

"yeniememek,

duralamak"

Esbaba el uzatmak: Silaha davranmak; silaha davranp kar koymaya kalkmak

49

olmal.

KATIP ELEBI

Bey

kethdas

aralkta ehit

lskender o

oldular; geri

kalanlar

da

savaa balayup

hepsi ehitlik erbetini itiler.

Sonra kafir askeri Tilimsan zerine yryp kuatma hazrlndayken ehir

ala

lisi boyun eince Oru Bey ve adamlar i hisara girdiler. Yedi ay durmadan sava
olup

hisar

korumaktan umut kesilince

adamlaryla tara kup

kendisini kafir ordu-

suna vurdu; savaarak btn adamlar ve beraberindekilerle ehit oldu.

Kafirlerin Cezayir

Hisar'na Yry

Tilimsan'da Oru Bey

donatp

dp

yirmi bin kadar

savayla

katld

dar kafir de onlara

Tilimsan'n

ve

kafirler stn geldi ve

Yeniden Ele Geirilmesi: Kaanki

balarda

yz

yetmi

para gemi

Vahran'a geldiler. Orada olan bin yedi yz ka-

ve onlar denizden, Tilimsan beyi karadan Cezayir zerine

yrdler. Hayreddin Bey de adamlanin toplayup durdu ve reayaya "Tilimsan beyini karlayn" diye smarlad. Onlar da kar vardndan koruyup
Hayreddin Bey'in alt yz kadar kendi
disine

uyumutu.

ehrini

karadan yryp ok kafir

kard. Akam erip kafr,

gaziler dnp

braktlar

istediler. Hayreddin Bey savunma durumunda

karup saldrnca

lar da karaya asker

inden

ve yirmi bin Arap askeri ken-

Denizden kafir gemileri gelp ada nne demir

gnderp Cezayir
lp gemilerini

adam vard

dokundurmad.

ehre

reddin Bey saldrup ok kafir

akama

kald.

On-

ve stn ge-

gemilerden iki yz pare topa

girdiler. Bu yolda sabahtan

toplar

olup nc gn kafirler

krd

ve adam

ate

verdi-

dek iki gn

sava

ekti. Umutsuz ve eli bo gitmek zereyken Hay-

krd.

Yirmi binden be

alt

bini ancak kurtulup gemi-

lerine girdiler.
Dklp kalan ganimet
yat ve

yara

verp

yanna

mallarndan

yedi yz

Tilimsan seraskeri Hasan'abiraz at, gerekli

kii kotu

ve iki bin Araba serdar edp Tilim-

san'a gnderdi.
Ad

geen serdan giderken gren Arap askeri

. dukta Tilimsan beyi

iitp

yanna dp

kamak zereyken Hasan

yirmi bin kadar ol-

erip hisar

de olan bin yedi yz kafirden ancak yedi yz kurtulup

elinden

ald.

kalan krld;

!in-

onlar da

varup Tunus'a girdiler.

Tenes'in Fethi ve Cezayir'deki Kafir Kapudanlarnn ldrlmesi: Balarda Hayreddin

Bey bu

hisar

almak dileyince, beyi tspanya'dan yardm istedi.

Yardmna

on be bar-

a gelp Hayreddin Bey de denizden on sekiz para gemi gnderp kendi karadan
savala hisar ald.

Gemiler,

baralar karlayp beini batrdlar, bei kat.

Hayred-

din Bey de Gezayir'e geldi.

Bir gn donanma gemileri Cezayir'de yatarkeh bir muhalif rzgar

so

kup lspar.-

DEN!Z SAVAlAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

ya'dan yz on para kafir gemisi limana dklp

dvtler

ve bozuldular. O boz-

guncia bin tutsaktan baka otuz a,lqJ<apudan alnj1 ki bunlardan Ferdinand adn
da biri bunlarn bayd. Ama yarala_pm bulunup

haras

karada kuma oturdu, vire

ile alnd 1 ve alt yz kafirle kup tutsak oldu.

Bir iki yeralt tutsakla dolupyerliye de
du.

Bunlarn

dular.

datldndan

kimi bir iki kez bozgunculuk edp

spanya'dan

adam gelp otuz

alt

kup

Cezayir

ehri

tutsakla dol-

kamak ardndayken duyul-

kaptana yz bin altun verelim,

ama bunlar yarar ve denizcilikte maharetli

dmandr,

demilerdi;

diye ulema izin vefetva ver-

meyp kalmlard. "Bu bahay 2 iki katna karalm" deyp durdular, olmad. Hayreddin Bey bunlar ldrmeye bahane arard. Vaktaki kendileri boanmak3 sevdas
na

dtler,

hepsini o yzden ldrp

kt.

ne yedi bin altun verdi, lnn satlmas caiz

Ferdinand kaptann yakn gelp lsdeildir,

diye bir derin kuyuya

attlar.

Cezayir'de Osmanoullar Hutbesi: Hayreddin Bey bu srada Cezayir halkn oku-

yup "bu ana dek sizi korudum ve kaleyi onarup drt yz pare top kodum. Bundan
sonra baka diyara giderim, kimi isterseniz vali ve hakim dikin" deyince hepsi yalvar
yakar olup bizi

brakma

diye

yalvardlar.

Hayreddin Bey de "Tunus ve Tilimsan ha-

kimleri bana dmandr, ancak hutbe Osmanoullan adna olursa elenem" dedi,
4

kabul ettiler.
Arz ve mahzar edp 5 Hayreddin Bey drt gemi donatt. Tutsaklardan drt kapudan dil, 6 krk kii yarar olan, trl trl armaanlar ve pekelerle Sultan Selim
Han'a gnderdi. Murada ermi padiah da kabul edp kl, hilat ve sancakla 7 Hac

Vi re ile almak: Iki tarafa konuulup kabul edilen artlara gre savamadan teslim almak.
Baha: Bedel, deer, fiyat, karlk, kymet.
Boanmak: zlmek; zincirlerinden kurtulmak.
Hutbe: Hatip tarafndan sylenen din ve dnyayla ilgili vaiz ya da hitabe. Bkz. Szlke.
Mslman hkmdarlarn ve devletin istiklal alametlerinden biri olan hutbede saltanat
srmekte olan hkmdarn adnn anlmas arttr.
Arz ve mahzar etmek: o~ sayda kii tarafndan imzalanarak bir konu hakknda devlet makamlarna yazlp verilen kat. ok irnzal dilekeye "mahzar" denir. Byle bir dilekeyi
resmi makamlara vermeye de "arz ve mahzar etmek" denir.
Dil: Dmann dmann dururriuf. syletmek iin basknla yakalanan tutsak.
Kl vermek: Padiahlarn devlet hizmetinde; zellikle savalarda gazilerin ve savalarn
babularm dllendirmek iin verdii deerli ve anlaml armaanlardan biri.
Sancak vermek: Birine devlet hizmetinde ve savalarda gsterdii yararlktan dolay padiah
tarafndan beylik alameti olarak verilen armaan. Birine gsterdii yararlklardan tr padiah tarafndan "sancak beylii" ya da "payesi" verildiini bildiren armaan.
s

KATIP ELEBI

Hseyin

adl

reddin Bey

kimseyi gnderdi, yolda sekiz Venedik

adamlarnn

ton'a gitti ve devlet

hepsini

kapsna

ehit

ettiler.

Hac

Hseyin

kat

varup balyozdan

kadrgas

nlerine gelp Haykii

ile kurtulup Mo-

ile gemileri getirtp yine salup

Cezayir'e vard;kta Hayreddin Bey kar kt. Islam padiahnn gnderdii at, 1 hilati
ve

sanca

ululayarak alup divqn etti. Vilayet

padiahn olduuna

dellallar

artup

halka bildirdiler. Eliyi ziyafet ve ok aYlamalardan sonra yine devlet kapsna gnderdi.
Tunus ve Tilimsan Beylerinin
knlup

birbiriyle bozgun

adamlar

Bozgunculuu:

karmak

olan Mehmed Bey ile

Bundan

dolay

Tunus ve Tilimsan beyi

istediler; Cezayirlden Hayreddin Bey'in yarar

Kadolu'nu

bozgun

kartmaya alup

sonunda

kendilerine dndrdler. Ve Araplara mal dkp Cezayir'e saldrttlar; lakin Hay2

reddin Bey bir zaman savunmacia kalup onlara yenilmezdi.

Mstaganem Hisar'nn Alnmas: Tilimsan beyinin iki karda Fas padiahnn yanna varup yardm istediler ve askerle gelp Tilimsan'a sarldlar. Lakin Arap tara
dan engeLulduu in onlarn her biri Vahran'a ve [Tilims;.n beyi] Mesud Hayreddin Bey yanna vard, karda da Vahran'a gitti. Hayreddin onu arlayup Araba
mektuplar gnderp gnllerini alarak onlar Mesud'a dndrd. Mesud Arap askeri gcyle varup kardan kard ve hisar ald. Bir zamandan sonra Hayreddin
Bey'den yz evirp kafirlerle birleti.
Hayreddin Bey de
Vahran'a

yakn

Yalran'da

Mstaganem

gnderdi. Varup

olan

Hisar'na,

hisar aldlar

kardama yardmc

olup

onlarn

istemesiyle

yirmi sekiz gemi donatup karadan da askerle

ve gemiler kafir

yakasna kup ar

doyum oldular.

Endls'te Islamlardan bulduklarn gemilere aldktan sonra Cezayir'e geldiler.

Tilims(n'n

Ikinci Kez Alnmas: Mesud'un karda Abdullah, Hayreddin Bey askeriyle kalkup Tilimsan'a vardkta Mesud kup savaup Yalran'da bozuldu. Hisara
kapanup yirmi gn sonra kuattlar. Sonunda merdivenle iki yz nefer girp kapy
atlar. Mesud i kaledeydi; iki yz adyla kup kat. "Vilayet Sultan Sleyran'n
dr" diye dellallar arup halk skn buldu.
Hayreddin Bey'in buyruuyla ad geen Abdullah, bey dikilp hutbe ve sikke3
padiah adna

oldu ve

korunmasna

yz elli nefer kondu. Sonra Mesud,

tr birine beylik verdii zaman balad armaat da yer alr.

Mal dkmek: Para yedirmek, parayla kandrmak, paraya doyurmak.
Sikke: lstiklal iareti olarak bir hkmdann kendi adna para bastrmas. Bkz. Szlke.
At:

Padiahn gsterdii yararlklardan

Tilimsan'

anlar arasnda

52

DENIZ SAVAlAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kuatmt;

yine ay

Hayreddin Bey'in yardmyla bozulup tutsak oldu ve hapiste

ld.
Kadolu'nun Bakaldrmas:

zerine

Araplar kkrtt.

yandan ehri dverdi.

olu

kuattlar.

Hayreddin Bey -

Adada olan kafirler de arada bir

ay Hayreddin Bey bunlarla

dvp k geldiinden Kad

ister istemez bar yapup Tunus'a gitti.

Kardan

askerle yeniden Cezayir'e gnderdi. Hayreddin Bey de

dince bozuldular. Kara

l

Gelp Cezayir'i

Alt

Kadolu bakaldrup

Tnnus beyi

Hasan'

kaleleri aldktan sonra

Hayreddin Bey'in

askerle

Kadolu

yannda

ardlarnca

kup sava

e-

gnderdi; o davarup Tunus'a ba

onu da yoldan azdrup kendisine dndrd.

Cezayirlden kimse kalmayup giderek Cezayirl de

ona kar dnd; Urban eyhlerinden 1 ehirden kmak istediklerini duyup adamlarn toplad. Saraynn kaps

yola

alrd.

saldrrken,

Hayreddinl

batan baa

ldrelim" derken Hayreddin

toplayup onlarla
gnderdi;

hakkndan

gelp

kup dattlar, ounu

akllca konutu

kalanna

ile

ve yz

rza

tutup

altm

onlarn

halkyla

Hayreddin Bey

"ehir halkn

ehirliyi

camiye

olan yirmi

be

kimsenin

suyunca giderek iki yl geindi.

arasnda soukluk

Taradan geli gidi

ve

bozguncuyu ilerinden alup hapse

Hayreddin Bey'in Ciciiye'ye Gmesi ve Ciciiye'deki

nefret etmiti.

kapattlar

vermedi. Ertesi gn

Bozgunculuun kayna

destur verdi..

ehirli

Onlardan iki yz kadar kimse saraya

Gazalar:

olup askeri

Kaanki Cezayir

ehirliden

yz

ehri

evirmi

ve

kesilp ehir iinde tutuklu gibi kaldndan Hay-

redcj.in Bey gmeye niyet etti; lakin varn younu koyup gtrmede

kararsz

oldu-

undan istihare eyledi. Dnde grd ki lki Cihann Efendisi -ulu Tanr'nn salat
2

ve

selam

zerine olsun- bu gazinin ara ve gerelerini gemiye

yerletirmek

in

gelmiti.

Onu

kendileri ie giritiler.
Allah'n

kuatmaya

hikmeti o

Kara

gitmek bahanesiyle

varsa koyup
bara

srada

Hasan'

tutup verelim, diye haber

saray boaltt.

Sabahleyin dokuz para gemiye nesi

oluunu ocuunu yerletirdi. ehrin

gelen adamn getirp kale

anahtarn

ileri gelenlerini ve

nne brakt. Ve

Kadolu'nun

Mslmanlarn

vebali

boynunuza ey bozguncular, diye atma bindi, gemiye geldi; 6 gece limanda yatdu.
Cezayirl byk yas tuttular, bJ.iik kk vedaya gelp

alatlar

ve

istediler.

Hayreddin Bey " yl sabredin, sonra istediiniz yere gidin" diye esenlep ektirdi
ve Cicilye'ye yolland.
Urban eyhleri: Urban meayihi; l Araplarnn kabile reisleri.
Arapas

"seyyid'l-kevneyn"; bu sz Peygamberimiz iin kullanlan balca vglerdendir.

53

KATIP ELEBI

Vaktaki Hayreddin Bey Cicilye'ye geldi,

ysnda

para

olup biraz

buday

ktlkt.

yerleti; ad

Yedi pare gemiyle denize

ykl baraya

sataup

birini

batrd,

olup halk dualar etti; bu gemilerden yedi yz kafir

Sonra kendisine yirmi yedi oturak

Manp diyar k

geen hisar
kup

yakasnda

kafir

dokuz

sekizini alup getirdikte ucuzluk

kt.

batarda yaptrup

dokuz gemiyle Tunus do-

laylarnda avla urat. Tunusludan kendisine uymayan muhalifleri tutup gemilerini

yakt.

Ceneviz Baaz'nda alt para buday ykl bara zerine vardu ve grdkle-

rinde gemileri verdiler; alup Cerbe'ye gnderdi, sonra varup halka

Hayreddin Bey'in ann iitp Tunus'tan Aydn Reis,
ka on iki reis

krk

para gemiyle

olan ehirleri vurup

Cicilye'de klad.

yanayla

Kadolu'nun Bozulmas

toplarrup kffar

aban

Reis ve daha

yakasna

ba

Kylarda

gittiler.

nice tutsak ve mal alup doyum oldular. Dnp

ou

ve Hayreddin Bey'in Cezayir'e Dn: Vaktaki Hayreddin

Bey'in devleti ycelerdeydi,

yuvarlandka

yanna

datt.

Kadolu

korkusundan

arnaanlar

gnderp nnde

yz vermezdi. Cezayir halk yine dnp gelmesini dilerdi.

Tesadf, gemileri tspanya'dan Mslmanlar getirp Cezayir'e uradkta

Kadolu

naibi2 onlar kondurmayup Cicilye'ye gittiler. Meddiceller 3 Hayreddin Bey'e yaknd

lar. Hayreddin Bey'e de dnde Cezayir'e varmas iaret edilmiti. 4 Kalkup tara
kt ve Cezayir eyhlerine katlar gnderp onlar okudu. Onlar da kabul edp
5

geldiler.

Kadolu

din Bey ile

haber alup yirmi bin kadar asker

savaa hazr

bozulup drt bin kadar

din Bey zerine varup
du.

Yalnz

oldu. Bir

daa

Arab krld;

ve

karu

kendi bir sarp yere kaup

savata Kadolu

bin sekiz yz tfekisi

toplad

arka verp tabur kurdu ve

snnt.

ldrld. Askerinin kimi

vard.

gelp Hayred-

kup dVnce

Sonra her taraftan Urban

kat,

Hayred-

kimi dur-

meayihi

gelp

ona uydular. Hayreddin Bey bunlarn gnllerini alup bundan nce elinde olan vilayetleri yine

ald.

Ilgarla vannca neferi karu gelp

Eskiden Hayreddin Bey Cezayir'den

Yl

ad

ayrlrken

geen yay tutup ldrdler.

onlara "

yl

bekleyin"

demiti.

tamam olunca yine gelp Cezayir'e girdi.

Avla uramak: Ticaret gemilerini yakalayp saynakla uramak, korsanlk etmek.
Naip: Vekil; bir kimsenin yokluunda onun yerini tutan ve onun ilerini yrten kii.
Mdeccen: Hristiyan devletin topraklarnda, vergi vermek artyla kalmasna msaade edilen Mslman Ispanya'nn hakimiyeti ve esareti altnda yaayan Mslman halk.
Iaret edilmek: Aka deil, fakat iman yoluyla bildirmek; bir ii kapal bir yoldan anlatmak, haber vermek.
Cezayir eyhleri: Cezayir'in ileri gelenleri Cezayir'e bal Arap airet reisleri.
54

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ad
nde

geen gazi her

grrd. Bu kez

iinde

istihare ederdi ve

evresindekill::banda

ou gazalarnda kacak ileri

d-

ona uyup halk gven ve dzen iinde

rahat oldular; lakin Tilimsan hakjmi_Abdullah zerine

ald yllk

on bin altun kesi-

mi1 alt yl gndermeyp kafirlerle birlemi ve hutbeyi kendi adna okutmutu.

Hayreddin Bey ona
vaa hazr
Sava

veren bir mektup gnderdi, kabul etmeyince iki yandan sa-

oldular.

ve Abdullah'n

de Cezayir'den

Bar:

kt. Savata

Tilimsan hakimi, Arap askerini srp Hayreddin Bey

stn gelp

Abdullah' kard. Yalnz

kalup Hayreddin Bey askeri doyum oldu. Abdullah adam gnderp

sekiz bin deve

bar

istemekle

hutbe ve sikke padiah adna olup yllk onar bin altunu vermek artyla bartlar.
Kadolu'nun karda

da bakaldrmt. zerine varup otuz yk gme kesti ve

yrede olan karklklar ortadan kaldrdktan sonra Cezayir nnde olan adalar ele
geirme tedbirini grd.
Cezayir'deki Ada

Hisar'nn Aln:

Eskiden Cezayir

ehri

nnde bir ada ki ok yeti-

rd, oraya bir berl( hisar yaplup kafir bir yolunu bularak almt. Hele Hayreddin
olal,

Bey Cezayir'e sahip

kafider onu

sava yaraklaryla

doldurup pek muhkem bir

hale komulard. nceleri bu hisardan dolay ehirliden hara alrlard ve minarelerde ezan okunduka top tfek atup delik delik ederlerdi. Hayreddin Bey geleli "bizi
kalemizde kon, sizin

ehrinize

bara yanamamakla

byk hazrlk yaptlar ve on drt yl byle geindiler.

Hayreddin Bey bu

ayak

basmayalm"

hisar kuatup

tspanya

diye

yalvarr

kral yardma

hafta gece gndz dve dve zebun edp aman dilediler.

oldular. Hayreddin

gelmek zereyken bir

Raz

olmayup

klla ald.

Krlan

kafirlerden baka be yz tutsak kt. Hayreddin Bey buyurdu: Kaleyi ykup

boaz

doldurdular, hisara

Ve o kafirlere
yardma

ehrin

ulat

ortas

liman oldu; bugn Cezayir

Liman

odur.

toptan yklan yerlerini yaptrup beylerini ldrd. tspanya'dan

dokuz bara

gelmiti, s.vala

den baka iki bin yedi yz kafir

Kssadan

ve

hisse budur:

hepsini

ald

ve Cezayir'e geldi.

Savata den

kt.

kadrga

ile bara alnmak olur; iinde namlkimse olunca.

Aydn Reis'in Gazas: Yukarda geen gemilerden alnan kapudan "tspanya kral

Ceneviz'e

gitmitir"

diye haber verdiinden Hayreddin Bey,

gemileri verdi ve o semte gnderdi. Bu reis kafir

yakasna

Aydn

Reis'i serdar edp

salup Marsilya

kylarn

Kesim: Hara; yenilmi olan devletin veya kiinin, hakim devlete ya da kiiye demeyi ka-

bul ettii yllk para.

ss

KATIP ELEBI

yama

etti ve ok meddicel

ald.

Ispanya'dan on be para gemi kup o semtleri ko-

rumaya giderken Aydn Reis haber alup zerlerine varmak ardncayd. Bir ykk adadayatarken bu gemiler zerine gelp
misini alnca
n de
kapsna

kalan

kyasya sava

ettiler.

Aydn

Reis, kapudan ge-

da kendilerini teslim ettiler. para gemilerini boaltp batrd,

yakt; kalanyla

Cezayir'e geldi. Hayreddin Bey bu fethi de yazup devlet

bildirdi.

Anderya

Dorya'nn

Ortaya

ve Hayreddin Bey'in

Saldrs:

Kaanki kafirler bl-

nn

denizde gezmeye gc kalmayup yallarndan gven kalkt; Ispanya kral top-

larrup

danarak

talyanca "kzl

"Barbarosa'ya tedbir nedir?" dedi. Hayreddin Bey'e

sakal" anlamnda "Barbarosa" derlerdi. Ispanya'nn yarar kapudanlarndan Anderya

Dorya"' apkasn eline alup "bana Fransa kralnn yirmi pare kadrgasn alverirse
niz umarm ki syleem" dedi. 1 Fransa ile yeni bar yapmlard. Eli gnderp gemilerini istediler; o da, suyunca gitmek in
donanmasyla onlar

kadrgalarn

gnderdi. Ispanya

Anderya'ya verp mkemmel askerle Cezayir'e dmen

kral

dorult

tular.
Hayreddin Bey de Cezayir'de otuz

be

gemi donatup Cerbe'den Sinan Reis'i a-

rd; o da yedi para gemi donatup kmak ardnca oldu. Hayreddin Bey Anderya'y
Mayorka'da karlamay tasarlad; eskiden iral'~' Kalesi'ni yapup mdeccen ile doldurmutu.

Lakin Anderya evik deprenp

er dkt.
kltan

para kadrgayla bir gn sabah gelp karaya

Tarada bulduklarn yama ardndayken

savala

byk

krk

kafirleri dndrdler. Gemilerine

geti ve

alt

yz krk tutsak aldlar;

kalan

Mslmanlar hisardan

varncaya

kup

kadar bin drt yz kafir

gemilere girp

kat.

Hayreddin Bey de gelp tutsaklar kree ald. Anderya kethdas tutsak olmu
2

tu; ondan haber ald ki Anderya sava almak in Ceneviz'e gidecektir. yle ise o
semte

yolland.

Marsilya

yaknndan

dil alup

Anderya'nn yaknda getiini

bildi.

Marsilya'dan otuz mil yerde bir adaya girp on gn elendi. Bir rp geerken alup
getirdiler; peynir ykl Mayorka'dan gelirmi.
Marsilya

yaknnda Franszlarn

bir nl iskelesi ve

liman

olan Tulum [Toulon]

"' Bu Anderya, Ceneviz'de Orya memleketi hakimi olduundan o hkmete nisbet edp Anderya Dorya derler -K..
Sylemek: Dvmek, savamak.

iral,

Kree
Irp:

Cilcil ikisi birdir; Cilcilye dahi derler -K. .

almak: Kree koymak, forsalar zincirleyip kreklere yerletirmek.

Kk gemi Balk gemisi.
56

DENIZ SAVAARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Hisar'ndan

bu geminin alnd grlp

. Bey'in gzc

koduu

drt kadrgayla

kdu;

Hayreddin

kalite cenkilqipi, forsa gafil aylayup gemiyi alup kaarken o

bulutular

kapudanla

kapudan

ve Hayred!in _!)ey'den haber verdiler.

Ad

geen kapudan d-

np kaleye gitti.
Hayreddin Bey de Ceneviz semtine
dt; anszn
t.

basup

halkn

kup

tutsak etti ve

tan atarken

limannda

kyda

bir hisar zerine

yirmi iki pare gemi bulup yak-

Kaleyi ykup Ceneviz'e giderken frtna onu yine ilk yatt kaleye gtrd.

geineeye

dein

Frtna

orada kaldlar.

Anderya'nn Istedii Karakalarn

Ele

Geirilii:

Anderya

iral'dan

Ceneviz'e varma-

yup tspanya'da byk birnehir iine girp yatt; Ceneviz'den bin soltat, 1 barut ve
halat

istemiti.

Rzgar

onlar

Cenevizl

onlar

iki byk karaka ile o

da o adaya atup sabah biri

demir kaparup

hazr

kageldi.

yatt

yere

gndermiler&

Yelken grndkte beri yandan

oldular ve zerine on gemi varup byk savatan sonra alup li-

mana geldiler. Birka saatten sonra br de grnp ikindi

olduundan limanlk

edp gemi denizde kald. O gece beklediler. Ertesi sabah da limanlk edince Hayreddin Bey

raktan

dvlmesini buyurdu. Sinan Reis sz tutmayup

yakn vardkta

gzne tfek fnd dedi, ister istemez dnp limana girdi. Hayreddin Bey raktan
onu da dve dve zebun edp batmaya yakn olunca, iinde olan kafirler kendilerini
kyya yakn varnca

denize atup tutsak oldular. Gaziler gemiyi srp

nesi

batt

kree

gitti.

Yarallar trnar

koyup ilk

edp

alnan karakay

ehitlerin namazn klup

da

yaktlar.

O gemilerden

alup Arap

yakasna

ehirden kup

Liman'na

girp yatt. Hayreddin Bey de Cezayir'e geldi.

dndler. Anderya o

soydular, tek-

gmdler ve kafirleri
Anderya'nn

Septe'den

haberini

darda

Sivilye"'

Eskiden Sultan Sleyman Han, Dergah- Ali avularndan4 Mustafa avu'u

gnderp, Fransa ile
kapsna

yaplm

bildirilsin, diye

olan

bar

buyurmutu.

iler

ve kimi

Bu

srada

ne

yoldadr, aratrlup

Hayreddin Bey'in

olu,

ana

devlet

tarafn

danseyyitliiolanHasanBey, reislerle iki defadoyumlua gidp okganimetgetirdi.

5

Soltat: Asker, er; Hristiyan}skeri; Mslman ve Trk olmayan asker.

Limanlk etmek: Sakinlemek; denizin dzelmesi, rzgarn dinmesi.
Denizde kalmak: Geminin bir yere gitmemesi; limandan darda, enginde yatmas.
Tfekfnd:

Tfek mermisi, tfek kurunu,

kurun.

"' Sivilye, lbilye'dir -K.

4

Dergah- Ali avuu: Divan- hmayun mbairi ve icra kuvvetine hizmet etmekle ykml
bir snf mensubuna verilen ad. Bkz. Szlke.
Doyumlua gitmek: Yamaya, talana gitmek; dman illerini vurup ganimet almaya gitmek.
57

KATIP ELEBI

Tilimsan Hakiminin

Bakaidrmas

ve Andeya'nn Koron

ki Sultan Sleyman Han dokuz yz otuz sekizde

kral beinci

tspanya

seferdeyken Rumeli kylarn yama

[1531/32]

gelmiti.

Karlos, Ceneviz'e

frsatdr"

Hisar'n

Basup Almas: Yakta-

Alaman seferine yneldi.

"Grande Trk, yani Byk Trk

diye tedbir gsterdiler. Lakin

karda

Neme tmparatoru Ferdinandos, mektup gnderp "bir iki kale vurmak hner
dir, bugn bana

yardm

et"

dediinden yardma

donanmasyla Anderya'y

gidp

Moton'a gnderecek oldu. On drt gemiyle varup Cezayir zerine

Hayreddin Bey de tstanbul'a sefer
kendi karadan

karu vard.

dullah bozulup Tilimsan'a

kaldrdlar.

dnmekteydi. Donanmasn

Bir dzlkte
kat.

deil

karulaup dvtkte

denizde koyup

Tilimsan beyi Ab-

Araya adamlar girp otuz bin altunla

bartlar.

Hayreddin Bey dnp Cezayir' e geldi.

Anderya bu srada denizi bo bulup Mora kylarna vararak Koron Hisar'na sarld ve ald.\jl Geri Kapldan Ahmed Paa o yl seksen para gemiyle denize kmt,
lakin yetiemedi.
Marp

semtinde Hayreddin Bey kara

gemiyle reisieri tspanya

on

be

gemisi

kalmt.

yakasna

yann

gnderd ve

ortadan

kaldrdktan

sonra on

yakp yktlar. Ispanya'nn

Koyunluca denen adada

buluup dvtler, yalnzca

kurtulup on drdn yedee alup Cezayir'e ektiler; ok ganimet

be

korumada
biri

alnmt, blt

ler.
spanya Mdeccenlerinin Durumu: Beinci Karlos karadan yardma varup yere alnm

ve umutsuz dnp geldi. Bunun

zamanna

gelinceye dek Endls

de kalan tslamlar haraca balanmt, ama aka ezanlar okuyup namaz

o diyarlar kafirlerin eline yeni
lard. Ad
una

girdiinden ho

ve

grnmek in buna gz yumuyor-

geen kral olunca, tslam tresince kimse ibadet etmesn diye yasak oldu-

dellallar

artup Mslmanlar atee

namayup nice kez

toplantlar yapmlard.

yakmaya
Bu kez

verdiler ve Hayreddin Bey'e haber gnderdiler.

man

ehirlerin

klariard

bozup

sefer ettiler.

Mslmanlar

Islamlarn

gemilere

hepsini

kar

aldlar

balad.

birleerek

Mslmanlar da daya-

Vardklarnda

ve bin

kii

daa

arka

zerlerine gelen

toplarrup bir

savunmacia durup yedi kez

yakaya geirip kafirlerin elinden

kurtardlar

ve

yolda nice gemiler alup doyum oldular.

Bu kez yetmi bin kafir kadar mdeccen gep Cezayir'de ve
edindiler. Cezayir halknn

ou

bundan dolay Endlsldr.

\jl Dokuz yz krk birde (1534/35) Mora beyi yine fetheyledi -K..
58

baka

yerlerde yurt

DENIZ SAVAlARI HAK<INDA BYKLERE ARMAGAN

Andeya'nn Aldatlmas ve Hayreddin Bey'in Kafir Tutsaklarn Tedbir Olarak ldrme-

si: Sultan Sleyman Han Alaman sekj:den gelince I:Jayreddin Bey'e mektup gnderp

"spanya'ya

sefer

muradmdJ!,

b_1r yarar

adam

Hayreddin Bey'in de gitmek hazrlnda

kup

kral

alt

muha-

ile ferman etmiti.

duyulunca Anderya, Siviiye'den

bin altunluk mal ve Koronludan yetmi bin tutsak koyup "lspan-

Cezayir'e gelecektir" demesini

reddin Bey bunun hile

bara

olduu

avu

Ceneviz'e geldi; Hayreddin Bey'in gitmesine engel olmak in hile yolunu tu-

tup bir haraya

ya

eer

yerine koyup gelesin,

fazaya gc yeter kimse yok ise bildiresin" diye Sinan

yaran

olduunu

alup destur verdi.

retp

Cezayir'e gnderdi; yle ettiler. Hay-

bilp, gemileri bozar ve metris yapar gibi olup

Vardklannda

"Barbarosa Rm'a gitmekten vazge-

ti" diye Anderya Dorya sevinp Koron tarafna gitti.

Daha nce
boynu

altn

Mastari

alnan

kdu; kapudanlarn

zincirli yarar kafirler

oluydu.

kapudanlara

iki karakada yirmi nefer beyler ve kapudanlar, yz yirmi nefer

Ceneviz'den

onlar

annca gm deer
altlar,

akla uygun deildir" diye

kar knca

onlar

onlarn

ve kimi

yadr, salverilmeleri

lakin ulema "bunlar gl

umutsuz kaldlar.

Cezayir'de koyup gitmeyi uygun bulmayup ldrmeyi de

nk kafider

kan Mgal

Mgalolu'na

teklif ettiler; hepsine yirmi bin altun getirecek ol-

dular. Beyler de vermeye

Ve

biri Rodos'tan

kurtarmaya adam gelp

bahanesiyle tutsakalup

krariard

ye

grmedi;

ve bundan nce lslam tut-

saklarnn bumunu kulan kesp sinirleyerek1 trl ikenceler ederlerdi. Hayred-

din Bey de beride bunlara

ra

ikence.olunmasn"

ikence

diye yasak

edp haber gndermekle "bundan byle tutsaklaetmilerdi.

Bund_an

dolay

Salih Reis ve Turguta

Reis tutsakken incitmediler.

Lakin Hayreddin Bey sebep gzleyordu.
mak

sevdasnda olduklarn dnde

zindancya

bunlarla bir olup

srlarn renmek

pudanlardan hileyle haber alup

yine mektup

yazmlar,

di sekiz bin tutsak

Kapudanlarn zindaney

kapudanlar

yolunu

kendisine

retti.

O da, beyler ve ka-

inandrd. Meer

bir gemi gnderesin, bekiyi ldrp

vardr, ehri

ldrp

grp denemek in kendi yaknlarndan olan

karz,

Becaye be-

Cezayir'de ye-

almazsak hi olmazsa bari kurtuluruz,

demiler.

Gnder, diye bir mektup yazup ona verdiler. O da mektubu Hayreddin Bey'e gsterp tmarna gider gibi oldu2 ve.13.ecaye'ye varup kapudanlann mektubunu verdi. Bir
gemi donatup o gece

erimek

in gnderdiler ve

zindancya

riayet edip

yolladlar.

Sinirlemek: Hareket edemez hale koymak iin hayvann vurup ayak sinirlerini kesmek; bir
hayvan

azapla ldrmek. Bkz. Szlke. Burada

Tmarna gitmek:

ayn ikence

Kendisine trnar olarak verilen yere gitmek.

59

tutsaklara

yaplmtr.

KATIP ELEBI

O da Hayreddin Bey'e gelp

di; iinden yz yirmi kafir
sini ldrp

mektuplarn

aka

kdu.

syledi. Bir gemi gidp o gelen gemiyi

Zindandan kapudanlan

Ceneviz'e gnderdi.

Yazlarn

ald

getir-

kardlar

ve o sula

bilirlerdi,

azlarn

hep~

kapa-

tup sustular.
Hayreddin Bey'in Rum TarafnaYnelii: Vaktaki Hayreddin belal tutsaklar iini or-

tadan

kaldrd,

Cezayir'de kendi kullanndan yarar

Hadm

Hasan Bey'i yerine koyup

mkemmel gemilerle devlet kapusuna yz srmek niyetine

dan icilye'ye
etti ve

ykt.

kt;

.kiz bara
atee

urayup

yaknnda

Ceneviz

Daha duyulmadan

kup

bir

hisar

kt.

bir sabah

Sardunya'ya, ora-

anszn

basup

yama

Ceneviz'den Mesine'ye giderken nne on se-

hepsini alup kafirlerini tutsak eyleyp

ehre karu

on sekizini birden

verdi.

Anderya'nn

alup Preveze'ye
uyardlar;

o da

yirmi drt ekdirir ve yirmi

vardkta

kup

ardnca

bara ile Koron'a

gittiini

"Barbarosa seni arar, gafil olma" diye kafirler

Prendiz'e

haber

Anderya'y

kapand.

Hayreddin Bey onun o semte

Anderya

alt

gittiini iitp ardnca

giden yedi para Anabolu gemilerine

yirmi be gemi

gndermiti.

yetitiler; bei bunlar

grp

Anabolu semtine kat, ikisini aldlar dndler.

Beri yandan donanma da Avarin'e
buluup grt.

ile

azat etti. Ve

Boaz'a

gelmiti.

Hayreddin Bey kapudan Ahmed Bey

Oradan kalkup Koron nne gelp birka tutsak kurtararak

gelp Cem gcnde olan

padiahtan

izin dileyerek !stanbul'a

girdi, byk enlikler eyledi.

Hayreddin Bey'in

Padiahn Eiine Ulamas

krk ylnn ortalaryd [1534],

dan'nda

ve Halep'e Gitmesi: O gn ki dokuz yz

gemileri Galata nnde demir atup ertesi gn At Mey-

Kapudan Ahmed Bey'in evleri kendisine ayrlup ona girdi.

Divan gn 1 on sekiz reis yoldalan ve byk armaanlarla divana varup padia

hn

elini pmek erefine erdi ve sonsuz iltifatlara ulat. O reisler,

padiahn

huzuru-

na birlikte girp el ptler. Hilatler giydirilp her birine ulfeler tayin olundu. 2
Sonra padiah hazretleri buyurdu ki varup tersane hizmetinde olup 3 gemileri bildii

gibi yaptra.

Gazi

padiah altnc gazas

olan

Irakayr

seferine arzu duyup o

yln rebiylah-

Divan gn: Padiahn bakanlnda hkmet erkannn topland gn.

Ula{eler tayin olunmak: Aylk balanmak.
Tersane hizmetinde olmak: Tersanede yaplan ilere bakmak Donanma hazrlnda bulunmak.

60

DENZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

rnda

[Ekim

lerdi.

Ad

1533]

Paa'y

nceden Halep

klana gndermi

geen serdar mektup gnqgrp Bayreddln Bey'i Halep'e davet

padiahtan

etmi

ve

izin dilemiti. Alemig sna olan padiah hazretleri de, kara ve deniz

ileri

askerinin

veziri azam Ihrahim

o tarafa

verilmi. olduundan buluup grmek

terse varsun, diye kendisine

Hayreddin Bey karadan

in rica

etmi,

is-

braktlar.
hazrlk

grp Halep'e

vard. Bulutuklarnda

vezir di-

van -;dp karlama ve arlama trenlerini yerine getirdi. Hayreddin Bey de adap
zere 2 el pp beyler ve paalarn altnda yer gsterdiler, oturdu. Ertesi gn davet
olurrup

Osmanllarn

yilerin st

yanna

tresince Cezayir

beylerbeylii

hilati giydirilp teki beylerbe-

oturttu; bir iki gn de ziyafet ve kimi

ilerde damktan

tanbul'a gnderp yirmi iki gnde geri gelp hizmetinde oldu.

sonra ls-

Divan etmek: Divan toplamak; resmi bir toplant yapmak; nemli bir ii konumak zere
ilgilileri toplamak.
Adap zere: Yolunca, tresine gre; yol ve yardama uygun olarak; grenek ve gelenee uygun olarak.
Hizmetinde olmak: Kendisine verilen ie dnmek; verilen ie balamak; iine dnmek.
61

.. ..

..

UUNCU BOLUK

Hayreddin

Paa

Paa'nn kapudanli zamannda

Halep'ten geldikten sonra

altm

getirmiti; be

sekiz gemi de Cezayir'den

bir para

olan deniz

batarcia

ve

ileridir.

kadrga yaptrup

on

de gnll gemisi, hepsi seksen drt para

gemiyle denize kmak buyuruldu.

Hayreddin Paa'nn lk Seferi ve Tunus ehri'nin Aln: Sylediimiz bu seksen drt

para gemiyle bir uygun

vaktta kup

Rie Kalesi'ni ykt. Ve gece

Fenadk'ta

Mesine

Yakas'na

boaltt

varup kafirlerin

yatup Malta zerine gitmek in istihare ey-

ledi. Uygun rya dmekle 1 gece kalkup Santalocito adndaki kaleye dt; ikincliye
dein

dve dve alup yama ettirdi, yedi bin sekiz yz tutsak alnup kale ykld.

O gece gidp etros

adl

kaleye

tutsak eyledi. Orada on sekiz pare

yetiti.

halkn

Er dkp vurup onu da feth ve

yaplm kadrga

bulunup kale evleriyle

onlar

hep yaktlar.
Sonra yine denize

kup

Anabolu nnde bir

hisar

da alarak halkn tutsak etti-

ler. Oradan gep bir gn bir gece daha gidp lsperlonka

hisarn bastlar;

on bin

kadar tutsak oradan alup kalesini yerle beniher ettirdi.

Oradan gep Sardunya Adas'n basup
rzgar Garp

Yakas'na att.

ah Hafsoullarndan

yama

Benzert Kalesi nne

ettikten sonra Cezayir'e giderken

varnca

hakimi

kup

Tunus padi-

Hasan'a haber vermeye gitti.

Hafsoullar

O zamanda Tunus memleketi

Sultan Hasan hkmederdi.

Karda Reid

elinde olup o soyun yirminci meliki

nce Hayreddin

Paa

ile devlet

kapsna

gelp kendisine aylk balanmt. Hayreddin Paa, Tunus ehri, ayrca o semtte donanmann klamasna elverili

tlmas

yer

karu kup yanlarnda

lstanbul'dayd.

ri olan Tunus

lkesine ka-

nemlidir, diye padiah katna arz eylemi ve fethine buyruk almt.

Tunuslu da Sultan Hasan'dan

zaman

olduundan Halk'l-Vad'n Osmanl

honut

girdi.

Paa,

o semte

Hasan olmak zere Halk'l-Vad'a geldiler.

Hasan kaup Hayreddin

ehri'ne

olmayup Hayreddin

Paa

Hafsoullar,

vard

Reid

ise

Halk'l-Vad Kalesi'nden dokuz mil ie-

Hayreddin

Paa'nn adamlarna

el

uzatn-

Uygun rya dmek: lstiharede dileine uygun d grmek, bu d dileine gre yormak.

62

DENlZ SAVALAR! HAKKlNDA BYKLERE ARMACAN

eyhleri krd.

ca hepsini toplayup kuleye kodu ve biraz

Hayreddin

Paalular

san bozularak

kat.

kup, byk sava "ettiler;

kapulardan

~a:_Tunus'u

Hayreddin

rafa mektuplar gnderdi.

Hasan

Hasan'

dardan saldrnca

yz Arap

ele geirmeye

alt.

dp

meayihine

zapt eyleyp Urban

Ha-

ve et-

Cezayir'den biraz asker getir-

reayay yazd.

tip

Tunuslu,
ba

Reid'in

ekenlerini

krup

ile geldi. Hayreddin

Tunus'tan salraya
ra topa

beraber
boyun

Paa

deilidn

ediler.

bilp Hayreddin Paa'dan yz evirince

Hasan da Kayravan'da toparlanup Arap askeri

on bin kadar asker ve otuz top

kt. Savaa balarrup

tfee karu duramazlard.

toplara

ate

arabasn

yelkenlerle srp

verince Arap askeri katlar; zieyhleri

Hasan bozulup Arap

Hayreddin

Paa'ya

geldiler, boyun ediler.

Uzun

Sava

ve Kafirlerin Tunus

Hisar'n

Sleynan

min Tarabulus'a gidp Sultan

Basup

Almas: Hasan'n karda

Acem serhaddinde

Abdlm-

olduundan "frsat

de-

midir" diye Papa, Ispanya kral Karlos'li kkrtup Portakal ile szbirlii ettiler;
yz kadar bara ve
adam gnderdi ve

kadrgaya

yirmi drt bin tfeki koyup

Barbarasa'y

dinci gn

kup

kuattm,

Tunus'ta Arap askeriyle

ye davet etti. Bunun zerine varup Tunus'u

geldiler. Halk'l-Vad'a

alverp

yakn

kmak

zereyken Hasan

gelip

yetiesiz,

di-

yine yolumuza gideriz, diye ye-

Sulubur nnde limana girp kara-

ya dkldler.
Tunuslu, kafirleri grnce Hayreddin

Paa'nn yanna

gelp Halk'l-Vad Kalesi

dar olduundan evresine hendek kesp tabur ettiler ve toplar kodular. Kafir askeri
1

de

tarada adrlarla

ok kafir

krld;

konup iki yandan nice gn byk

lakin birbiri

lerdi. Metris kurup gemilerden yz yirmi top

durmadan hisar dvp

savalar

ardnca yardmlar geldiinden

toplarn

kardlar

ettiler.

yine

Alt

binden

saldrup drir

ve otuz iki gn gece gndz

susturdular.

Mslmanlar kez metris basup ok kafir krmlard; 2 lakin sk dvtkle

nden bundan sonra orada eylenrnek caiz olmayup
Halk'l-Vad'

kup

Tunus'a gittiler ve kafirler

alup zapt eyledi. Sultan Hasan o zamanda bir miktar Arapla geldi, ka-

fir ordusuna karup Tunus'ta

tandklarna

mektup gnderp vaatler etti.

Tunuslu drt blkt: biri hisar halk, Mara blyd. 3 Hayreddin Paa

Hendek kesmek: Hendek amak, hendek kazmak.

Tabur etmek: Dman karsnda ordunun etrafn hendekle evirerek ya da baka bir yoldan korumak zere mstahkem bir yer hazrlamak. Bkz, Szlke.
Metris basmak: Metrislere baskn yapmak; askerin gizlenip korunduu siperlere saldrmak
Mara Bl: Mara askeri; Mara'tan toplanm olan asker.
63

KAT!P ELEBI

onlar

toplayup kafiderden size mektup

gelmi,

ne

dnyorsunuz,

ben

kar

d-

vrm, siz ehirde oturun, dedi. Haa deyp birlikte kmaya bel baladlar.

Hepsi dokuz bin yedi yz asker

kdu;

drt

bln

biri te tarafa balyd, isteme-

ye istemeye birlikte kt.

Kafider hisara
sava

yrd

Paa

za!llan Hayreddin

bunlarla

karu

etti. Bir miktar Cezayirl geriden grnmekle kafider dnp

krlmt. Kanay

dler; epice kafir

Hayreddin
balarn

Paa

srada

gzeten blk bu

varup

kyasya

ardlarndan

sr-

tarafna kat,

hisar

dndrmeye adamlar gnderdi. are olmayup tekiler de top ara-

hisara ekti. Kafirler "Trk

am eriti, adrlara

kat"

diye dndler. Biraz daha

sava

edp ak-

girdiler.

Ertesi gn Hayreddin Paa hisara metrisler edp Cezayir askerini cenge gnderdi
ve Cafer

Aa adnda

bir kimseyi

havann scaklndan

lu

ehre

koyup kendi de

susuz ve aresiz kalup gitmeyi

ehri boaltup kup katlar.

ardlarnca kt.

kurmulard.

Bu

Kafirler de

srada

Tunus-

Ancak drt bin forsa tutsak vard; onlar da boanup

kaplar kapadlar. Bir demeye gre bu Cafer te tarafa dnp boandrd. 2

Bundan sonra bozgun tam olup Hayreddin

adamla kaan

Tunuslularn ardnca

gidp

Paa yannda

onlar

bulunan iki yz kadar

Hasan askerinin semtinden Becaye

yoluna dndrd.
Hasan'n istei

dular. O bir

zerine [kafirler] Halk'l-Vad Kalesi'ni yapup drt bin soltat ko-

iren takm

makla sulayup

ounu

bozguna sebep olup kalede

kalmlard; Reid yanls

ol-

ldrdler.

Hayreddin Paa'nn Cezayir'e Dn ve Minorka Hisar'nn Fethi: nceleri Paa bir

kapudanna

Beled'l-Unnab

hisarn

miti.

O davarup kafider Tunus'a

mt.

Hayreddin

Paa beinci

kadrgayla

oraya gnder-

geldii zaman Paa'nn buyruuyla

gemileri batr

verp on

be

para

gnde Becaye'ye, oradan Beled'l-Unnab'a varup bu-

yurdu: Her reis, gemisini kardlar ve su azna 3 toplar konmutu. Gelen kafir gemilerini
Paa

uratmadlar

ve gemileri donatup Cezayir'e

yollandlar. ehirli karlayup

Hazretleri oluk ocuuyla grt.

Orada olan Murad Aa zerindeki dokuz gemi

donand,

sekiz para gemi de Ce-

zayir gemilerinden, hepsi otuz iki para gemiyle on be gn geince yine denize
t.

Minarka'ya otuz mil yerde demir koyup ertesi sabaha

Bd balamak: Kalkmak, karar vermek, kendini vermek Umut balamak.

Boandrmak: Brakmak, zmek, salvermek; forsalarn zincirlerini amas.

Su az: Irmak az, rman denize dkld yer.

64

yakn

kaleden elli

altm

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

top

atld.

aldlar,

Hayreddin Paa

"asln

sonra

duyarsz"

kt,

iinden Tunuslu tutsaklar

diye kalkup'If yolda iki bara bulup

azat ettiler, J<afirleri zincire ekp gemileri

yaktlar.

Minarka'dan Melute adndaki kale limanna varup kafir donuna girdiler. 1 Tunus'a giden kafir gemileri orada donanup

gitmiti.

Hisara

yakn vardklannda

kafir-

ler Anderya Dorya donannas sarrup enlik topu2 attlar. lki Portakal haras uygun
rzgarla

onlar

grp

kamt,

topu

iidp

dndler ve demir

braktlar.

Hisardan
kadrga

kafirler Tunus'un durumunu sormaya gelince tutup zincire vurdular ve iki

baralara varup "geln, sizi Barbarasa ister" deyince
tutsa kt,

Hayreddin

Paa tara

er dkp

ad

geen

bin kafir ile ada beyi gelp byk

sava

drld. Kale kafideri onu grp

hisar

be

aup

onlar da

alnd.

.Doksan

azat ettiler.

bin yedi yz tutsak

alnd;

hisar kuatarak

edp bozuldu.
teslim ettiler.

sekiz yz de

Atn

Maln

krlmt. Altnc

drt gn dvd.
sinirlediler,

gazilere

Alt

dp

yama

l-

ettirp

gn kaleyi ykup Ceza-

yir' e dnd
Kafirlerin Korkald Neden: Ad

kez durdular; yoksa Hayreddin

ok olalar. nk
dvp

onlarn

geen hisarda kafirler beylerine ciayarrup birka

Paa'nn vard

yerde

kitaplannda tutsak olup

sava

salk

ile

etmezlerdi,
alnmak

ldrlen cennete girmez, diye yazar. Bykleri de byle

Anlatrlar

ki Anderya Dorya bir bilgili

tutsaa

meer

pek

mmknken
verir.

"sizin taifenin bahadr

olduu

ne-

dendir?" deyince "bizim Peygamberimizin mucizesidir, her kim qnun dinine girerse
bahadr

olur,

babasna anasna kl

runca "bizim bildiimiz bu

tabnzda savatan

kadardr"

eker" dedi. Anderya "sebebi nedir?" diye sodiye

karlk

verdi. Anderya dedi ki: "Sizin ki-

yz dndren cehenneme gider; bir kimse iki kafirden dnse

cennete girmez, diye yazmaz m? Imdi Islamlan bahadr eden bu szlerdir. Ve bizim
. kitabmzda bin kafir olsa bir Mslmanla

sava

eylese

leceini

bildikte

sava

etme-

yeler, yoksa savata len cennete girmez, diye yazar, bu szler bizi muhanat eyledi." 3
Papa da kafidere bu

verir, derler; lakin soltatlar din

ileriyle bal

olma-

w Hayreddin Paa Cezayir' e geldii vakt adalan yama eder, diye haber yaylup halk perian

olmutu. Hakimi bunlar yattrmak isteyp bir suluyu Paa klna koymu, "kral atete
yakmaya gndermi, Barbaros'dr" diye dellal arrup yakt, enlik onun ind. Sonra
bunun aksi kt, tutsaklar alaya baladlar -K..
Kafir donuna girmek: Kafir klna girmek.
enlik topu: Bir zaferi, bir sevinci kutlamak iin atlan top.
Muhanat eylemek: Korkutmak, korkak yapmak, dvmekten, yiitlikten alkoymak.
65

KATIP ELEBI

savarlar.

yup lnceye dek

Bu konuyu ben kimi

Hristiyan

bilginlerine sordum,

yle deildir, Anderya kitap bilmez avamdan bir cahildi, kendi bo sansnca syle1

mi, Hristiyan

milletinde de

savatan

dnmek yoktur, dediler.

Hayreddin Paa'nn stanbul'a Dn ve Polya Seferi: Ispanya kral, Papa'ya varup

"Barbarosa'y

lp de

ldrdm, Tunus?u

yalan knca

krk kadrgayla

aldm"

diye laf ururken Minarka

Barbarasa zerine gitmeye heves etti. Hayreddin

dat'tan

urayp

Cerbe'ye

gelmiti.

arland.

oradan Istanbul'a yola

Hayreddin
Yakas'na

Polya

haberi ge-

utanarak vilayetine gitti. Anderya da Minarka haberini

Paa

da gelp

kt.

padiahn

Paa

Islam

Cezayir'den ~

padiah

zengisine yz

gitmek in iki yz gemi

iidp

aldrmad.

kup giderken Anderya gemileri seti, ama grmezlendi,

Paa

Hisar

yaptrmas

yenice

srd

Ba

zaman

ferman buyuruldu.

Paa da kurdurup tamamlamaya alt.

2

Gazi

Paa

dokuz yz

krk

rebiylahrnda

[Eyll 1536] otuz para salt yeyni

gemi ile Tersane-i Amire'den Akdeniz'e kp Polya Yakas'na vard. Kestel adnda
3

bir sarp kaleye

k

dp

byk

savala

fetheyledi.

Tutsaklarn

alup

yamadan

sonra

gnleri olduundan Tersane-i Amire'ye geldi ve o k donanma gemilerini hazr

lad

ve

tamamlad.

Sultan Sleyman Han'n Krfez Seferi'ne Gidii: Bu seferin sebebi u oldu: Eskiden

Fatih Sultan Mehmed

inden

zamannda

Polya memleketi

alrrup

Gedik Ahmed

Paa

geldi-

Ispanya yine geri almt.

Gazi

Paa,

o semte byk donanma gndermek zereyken veziri azam Ayas Pa-

a, Avlonya ve Delvine sancaklar kendi vilayeti olduundan, o diyara k~rdr4 ve

fethi

Osmanl

Krfez

devletinin nemli

Adas'nn

ilerindendir,

fethini birka kez arz

etmiti.

diye arz etti. Kemal Reis de eskiden

Bundan

dolay

ister istemez kendileri

bizzat o semte sefer in yola ktlar.

Lutfi:

Paa

donanma serdan olup yz otuz para

kadrga, batarcia

ve bunlarla

birlikte hepsi iki yz seksen para gemiyle Hayreddin Paa dokuz yz krk zilhiccesi banda cumartesi gn [12

Mays 1537]

kalkup Akdeniz'e yollandlar. Bunun gi-

Kitap: lncil Drt kutsal kitaptan her biri Konusu din ve Tanr olan kitap.
Kitap bilmez: Dinden anlamaz; din konularn bilmez.
Avam: Halk, halkn ana kitlesi Cahil tabaka, okuma yazma bilmeyenler Ayak takm.
Kurdurmak: Gemilerin iskeletini kurmak; gemilerin omurgasn kurmak.

Hafif gemi; hafif olduu iin yrk olan gemi.

O memleketin karsnda olduu iin; iki memleket kar karya

Yeyni gemi:
4

66

olduu

iin.

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

bi bir byk donanma

kadar kreki

Osmanl

lkesinden sefere

Hemen otuz bin

toplanmt.

Baht uurlu padiah

Temmuz

1537]

kondular.

Donanma-y

beinci

Elbasan'a ve saferin

Vezir Mustafa

krk

gn

iki ehzadesiyle

kup

drt muharreminin sonunda [9

[24

Temmuz] Avlonya

Ovas'na

hmayun da o kyya gelp bulutu.

Paa'ya bakaldrm

Avlonya'nn bats

[18 Mays]

zilhicceuinJ>:edinci gn

semte gittiler. Samako'dan gep dokuz yz

etti.

km deildi.

olan Arnavuda

dou yan

deniz ve

akn

Arnavutluk

yama

buyuruldu, varup

olduundan

denizden gelen

kafir gemileri onlarla arkalanurdu. 1 Ayas Paa'nn tedbiriyle onlar ele geirildi ve
Delvine bakaldranlar boyun ep. iki sancak yeri
Vaktaki donanma Avlonya nnde
ii altm

larn

ve mallarn alup

topland, Msr'dan

Paa'ya huyurulmu

para gemiyle Hayreddin

nanma gemileriyle serdar Lutfi

Osmanl

Paa,

lkesinden oldu.

zahire gemilerini getirme

olup

kar

gitti. Kalan do-

Polya Yakas'na varup birka kale

bast;

tutsak-

hisarlar ykt.

Hayreddin Paa, Krfez nnden geerken Venedik'in krk para

kadrgas

orada

bulunup kalan donanma ieride, Venedik Boaz'ndayd. Barbarasa gitti, bir yere gelelim, diye

kp

giderken Lutfi

Paa

ettiler. Iki gemilerini batrup ikisini

da Polya'dan

aldlar.

dnm

gelrd,

buluup sava

Donanma Krfez' e girdi. Hayreddin Paa

da zahire gemilerini alup Preveze'ye gtrd. Oradan Avlonya'ya gelp bir yere toplandlar.

Venedik'in Hyaneti ve Krfez Kuatmas: Venedik kafirleri mal ve ticaret okluuy

la,

ileri

durmadan hile ve ktlkle n

kalderin

ounu

ve kazanlan

alm

kahrolas kalabalktr. Adalarn

bir

Hongorya ve Romanya hakimlerinden hileyle alup giderek,

Osmanl

lkesinden olmaya, yiyecek ve iecekleri: Islam

maya muhtatr. Bundan dolay ister istemez

dostmu

ve

ileri

diyarndan

ol-

gibi davranup geinirler; lakin

aslnda teki kafirlerden, bunlarn yalklin daha sert, din dmanlardrlar.

Osmanl Imparatorluu'nda

kendilerine aman

rndkleri halde, Gelibolu tersanesi

in iki

kadrgayla

Krfez 9nne

du. Krfez gemileriyle

kup

kethdas

urad

verilmi yabanc

Ali Kethda

durumunda g-

donannaya erimek

zaman Anderya Dorya onida bulunuyor-

Trk gemilerine

att.

Epice

sava

olup kafirlerin ok-

luu gazileri zebun etti, tan vaktinden ikincliye dein sava pazar kzup sonunda

Gelibolu gemilerinin2 ou yand ve batt. Kalan savalar tutsak olup alnd.

Arkalamak: Yardm grmek, arka bulmak.

Gelibolu gemileri: Gelibolu tersanesine bal gemiler~

67

KATIP ELEBI

Yine Gelibolu'ya tersane kethdas olan Bostan Kethda, Lutfi Paa

ilikle Krfez
ald;

Adas'na

her ne kadar

dan gemiyi denize

giderken Venedik

"elilie

donanmasnn

gideriz" diyedurdular, yaramayup

batrdlar,

iinde

duyulmas

el-

dp

korkusun-

hakaretle ldrdler. Ancak bir

parasyla

gezerken donanma gemilerinin biri

padiah katna

bildirdi. Bu iki bozgunculuktan t-

lan kendisini denize atup bir tqhta

rast gelp Lutft Paa'ya getirince

bulunanlar

tarafndan

drt gemisi zerine

r Krfez kuatmas buyuruldu.

Krfez Kuatmas: O srada Polya

tarafna

seferden vazgeilp

yun Krfez Adas'n kuatmak ve yama etmek buyruunu

donanma-y

aldndan

hma-

Islam padiah

da Avlonya'dan kalkup Krfez Adas karsna kondular.

Bir demeye, gemilerin zerinden bir buuk mil Boaz'a kpr balanup 1 Islam
askeri adaya getiler.

Tarada

rak kaleden baka bir nesne

d.

Lakin

ou yan

dvlp gedikler

deniz

yz

krk

kalmad.

Nice

vard,

hepsi

yama

edilp

Hisara da toplar ekilp kanun zere

olduundan

almt.

para ky
kara

yryler

tarafnda

ve

tam

krk

savalardan

ykla

kuatl

gn gece gndz

sonra vakit dar olup

mevsiini de geldi, byk yamurlar yaarak souklar oldu ve deniz zaman geti.
Alemin sna olan padiah hazretleri askere acyup Ayas Paa'y adaya gnderdi ve
vazgeilmesini buyurdu.
Her ne kadar Lutft
ildir,

gedikler

ah raz

Paa

kolayland,

ve Hayreddin

Paa

diyegrdlerse de

bu kadar emek boa gitmek reva deyazlan

bozulmaz, dediklerince padi-

gelmedi. Bir demeye hisardan bir topla drt gazinin

ehit olduu padiahn

kulana gidince "bir sava kulumu byle bin kaleye kar tutmam" 2 diye vazgeil-

mesini ferman ettiler.

Ksaca,
sonlar]

fetih vakit ve

zamanna

ertelenerek

rebiylahr sonlarnda

divan olup ayan ve erkana hilatler, donanma

kapudanlarna

[Ekim 1537

ve reislerine ih-

sanlar, sipahi taifesine ikier ake, piyadelere birer ake terakki verildikten3 sonra o
ayn
tr,

yirmi drdnc gn [30 Eyll 1537] gld. Prepol, Grie,

Pritine,

Filorine ve Selanik yolundan yirmi gnde Edirne'ye geldiler. Lutft

reddin Paa

dnte

Kefalonya

Adas'na

Paa

er dkp yama ve talan edp lsz gani-

metler aldlar.

Manasve Hay-

Kpr balamak: Kpr kurmak, bir kydan bir kyya kayklarla kpr kurmak.
Kar tutmak: Bedel saynak, deger vermek.
Sipahi taifesi: Kapukulu svari blklerinin birincisine verilen ad.
Terakki: Aylklara yaplan zam; aylklarda ykseltme.

68

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Paa'nn

Hayreddin

Adalarn

Venedik

Almas

Basup

ve

Pekei: Donanma-y

yun Kefalonya'dan Moton'a gelp Hayreddin Paa geqilerden altm

kadrga

hmaseerek

tarada kalciL Lutf1 Paa geri kal~p ~milerle Tersane-i Amire'ye gelp girdi.
1

Hayreddin Paa ilkin uka Adas'n vurdu. Egine adndaki adaya vardu; berk hisar vard,

top karup kuatt. gn dvp drdnc gn fetholundu; drt bin

sekiz yz tutsak ald;

Sonra Mrted
kup

sak

mallarn yama

adndaki

ve talan ettiler.

adaya varup top vurarak onu da

sonra Bara Adas'na

vard.

ok

sava

da kl gcyle fethettiler ve ok ganimetler

Sonra
halk

Naka

zerine

vardkta

kafirleri

ald;

iki bin iki yz tut-

eyleyp kafirleri el vermedi; sonun-

alnd.

kar

geldi, haraca

bir ada yanasma izin alup gittiler. Varup ok ganimetler

raz

oldu. Donanma

aldlar.

Gazi Paa bir adaya daha varup on drt gnde kalesini fetheyleyerek on be
bin tutsakaldL Sonra alt aday be bin altun haraca kesp dnp lstanbul'a geldi.
Ertesi gn ganimetierden

alnan

pastalar, ukalar, paralar ve pencikten bin

kz,

bin be yz olan ve drt kerre yz bin altun topland. Daha baka ganimet mallar
2

da bu lye greydi.
Sonra ertesi gn iki yz
hiler ve kadehler,

ardlarnca

olana krmzlar

birer kese altun

giydirp ellerinde altun,

omuzlarnda

gm

otuz oglan, daha

sra-

ardnda

birer kese nukut3 omuzlannda iki yz adam ve daha sonra boynu balu iki bin kafir, her birinin

srtnda

birer pasta ve uka, bu minval zere

peke

ekp el pt.

Hilatler giyp iltifat grd; nk bu zamanda bir kapudan bu hizmeti etmi deildi.
Hayreddin Paa'nn nc Seferi: Kaanki k mevsiminin gemesi yaklat, Sultan

Sleyman Han vezirlere yz elli para gemi hazrlanmasn ferman edp "Hayreddin
Paa

denize

ksun"

buyurdu. Gemiler henz

hazr deildi.

Vezirler Hayreddin Pa-

a'ya "kmak gereksiz" diye zorladlar, rza vermedi. Sonunda hile edp Anderya
4

Dorya

krk

gemiyle Girit'e gelp Hindistan

metan

yirmi para gemiyle

Msr'dan

getrmeye giden Salih Reis'i bekler, dediler.

Hayreddin

Paa

da

hazr

olan

krk

para gemiyi alup kalan doksan para gemiyi

Ta rada kalmak: Enginde kalmak, bir limandan darda kalmak.

Pasta: Pastav (Macarca "pasta!"). Uc, yaldzl bir top uha; enli kuma topu; herhangi ynl bir kuma topu.
Pencik: Bete bir Aknlar ve savalarda alnan ganimetler ve tutsaklardan devlet hazinesine. ayrlan bete bir hisse.
Nukut: Para, altn ve gm para; altn ve aka.
kmak gereksiz: kmanz gereklidir, kmanz lazmdr.

69

KATIP ELEBI

de ardnca gndermek zere, dokuz yz krk be muharreminin dokuzuncu gn [8

Haziran

1538] kt.

bin yenieri ve Kocaeli beyi Ali Bey, Teke beyi Hrrem Bey,

Sayda beyi Ali Bey ve Alaiye beyi Mustafa Bey ile birlikte kouldu.
lmroz'da eskiden bir gemi
ketoz

adndaki

adaya

vard.

batmt,

Bu

alann

vard; karup

iinde on yedi para topu

bir kaya zerinde berk kalesi ve

liman

Is-

oldu-

undan korsan gemileri yatup ziyan verirler diye Ariboz beyi arz etmiti. Varup ye-

di mil yerden toplar iletp

alt

gn alt gece dvp yedinci gn klla fethetti.

Kr

lan kafiderden baka bin sekiz yz tutsak kt.

Istanbul'dan doksan para gemi de gelp yirmi para da Salih Reis ile birlikte
gelmiti.

Hepsi, ferman zere, yz elli para,

tamamland.

doksan geminin yat ve yara ve krekileri mkemmel

altup

Gelibolu'ya dndrd ve

Sonra Iskiri
vardlar,

d,

Adas'na

Akdeniz

kalann Ariboz'a

salup gece gittiler. Ertesi

korsanlar yetmi

Bunlar nceden Iskiri'ye varup epice

a vard

pare

sava

saat kafirler hisardan aman

Lakin Istanbul'dan gelen

olmadndan

on ikisini bo-

gnderdi.
kuluk zaman

kaykt,

gelp

bir dumaulu gn-

donannaya kartlar.

edp zafer bulmamlard. Hayreddin Pa-

arup

teslim ettiler. Gazi

Paa

aman verp

bin altun levende verilp yz kz yz olan tutsak miriye kesti ve her yl bin al1

tun cizye 2 zerlerine aldlar.

Iskiri'de biraz oturup gemi yaladlar. Ve yedi para gemi doldurup ganimet malyla

lstanbul'a gnderdi. Geriden Iskiri'ye iki topu

lunup

Paa'ya

Dmandan

alnup Paa

murat zere haber

kale

alnm

bu-

btn gemileri yedi blk eyledi ve

her birini bir yere gnderdi. Biri adalar gezp hara

Oradan gep
man dilediler.

gndermiler,

getirdiler, ikindi vaktiydi.

stendil adndaki

Paa,

adaya

beylerini getirmek

vard.

artyla

devirmeye

gitti.

Hakimi Frenk ve

halk

Rumdu, a-

aman verdi; tutup getirdiler. Bir ya-

rar bey dikp ylda be bin altun haraca kesti.

Sonra Andere'ye

vardkta halk

boyun

edi. Yannda

altun haraca kesti. Sonra gemiler aradan yelken aup

enlikler

olup

olan bir ada ile onu da bin

Naka'ya

yneldiler; orada ok

harac alnd.

Ve Girit'e ynelp iki gn gidildi, nc gn

le

vaktinde

karudan

bir bara

grnd ki karada gibi yatard. zerine vanlup epice toplat, aa komad. 3 So-

Yz
2

kz

ve yz

olan

tutsak devlet hissesi olarak ayrld.

Cizye: Islam devletlerince Hristiyan uyruklardan alnan gven ve koruma vergisi.

Aa komak: Yenilmek, sava d edilmek

70

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

nuncia birka darbzen ile

att; yedee

alup

Dokuz yz
Milopotamo
n

brn

delp zebun oldukta, kapudan

yoUandlar.

krk be saferinin_be~nci

adndaki

yamaladlar.

brahim vard,

kup

hisara

gn

Temmuz

[3

Girit'e vanlup ilkin

1538]

er dkt. Kafideri katndan yirmi para ky-

Sonra Apakorne zerine vanlup

halk

tutsak ettiler ve yresinde

olan altm para ky yakup yktlar.

Saferin on yedinci gn
kanca,

firler kaleye
grm

Temmuz

1538]

adndaki

Hanya

sarp kaleye varup ka-

sava hazrln

sulanup tan atarken kale

grdler. Lakin

kapudanlar "bu hisarn sava epice gtr, deniz yan berk hisar ve kara ya-

mil muhkem

rmldr" diye
yktlar.

[s

duvardr,

yat ve

yara

yapmayup tarada

ve

savas

bulunan evleri

ok,

bal bana hazrla

yaktlar,

g-

yresinde olan yerleri

gnde yz para kye el koydular.

Sonra Menolilo ve Resmo (Retimo) zerine vanlup kyleri ykld. Oradan gep.
stiye'ye vanld

ve

kalan

da

zaman halk savunmak isterken dayanamayup

kl lokmas

oldu. Sonra

sklarya

ve

yrelerinden seksen para ky yamaland ve o

katlar; ou

stilo adndaki

yl

Girit

Adas'na

iki hisar da

tutsak
alnup

byk ziyan veril-

di. Bir haftada btn evresi dnlp yama olundu. On be binden ok tutsak aln
d

ve

alnan

baralar ile biraz stanbul'a gnderildi.

Sonra Kerpe Adas'na varldu; para kalesi vard, on gn oturup n de fethettiler ve haraca kestiler. Hava scak olup sam yeli 1 gibi ss yeller estike krekiler
gten dp

krlmt.

Sonra stanky'e
ra

dattlar

Oradan llleki Adas'na varup biraz dinlendiler.

vanld

zaman levent firkatelerini bozup

ve adalardan da ok kreki kafir

alnup

Anadolu

adamlarn, kadrgala

yakasndan

da krek-

i yardm oldu.
Sonra stanbolya

adndaki

lerine ferman etti. Bu

ylda

adaya vanlup

Paa

Venedik'in yirmi

Hazretleri yamasn gnll gemi-

be

adasndan

para

birer

ikier

er

para kale vard, hepsi alnup on iki ada haraca kesildi ve on n yktlar.
Oradan Rumeli semtine,

Kzlcahisar'a

vanlup

ar

yryen gemileri orada bo-

zup Ariboz Liman'na kodular. Yrk gemiler le gece kalkup Karaada'ya varup gemi yaladlar. Ariboz'dan zahirelenp 2 Salih Reis de otuz para gemiyle oraya geldi.
Bu Salih Reis bir seyyit yaraneisti, ok enlikler oldu.

Sam ye!i: Zehirli rzgar, zehirli, bunaltc, scak yel.

Zahirelenmeh: Zahire almak, yiyecek almak, kumanya almak.
71

KAIIP ELEBI

Hayreddin Paa'nn Byk Sava (Preveze Zaferi): Bu srada "Ispanya, Papa ve Yenedonannas

dik

Hayreddin

Paa

gp yirmi gnll gemisini nceden o tarafa

sa'da

krk

yakn

yerdedir" diye

rn

saldrdlar"

Krfez'de toplanup Preveze zerine

karavullarn

para ekdirir

donannalarma

diye haber geldi.

gndermiti;

Zakli-

grp dndler. Onlar da dnp "Barbarosa

haber verince Preveze

Moton nnde haber alup Holumu'ta

sulandlar.

Hisar'n brakp ktkla

Kefalonya'da adaya er dkp

kylerini yamalattrd.
Sonra Preveze'ye varuldu;
snda

Ayamavra'dan gece

hisar

yardma

toptan adam

akll yaralanmt. Kuatma sra

gelp hisara girp

yryte

epice kafir

krmlar

ve toplar ivilemiler. Sonunda [kafirler] eli bo kalkup gitmi. Gazi Paa askere hisar yaptrd.

Iki gnll gemisini kafir

pa, Portakal ve Venedik

inden,

bu

ad

Budan

seferindeydi.

Dokuz yz

donannas

geen dili

padiaha

yakasna

gnderp dil

hepsi Krfez'e

aldrd.

toplanmlard"

gnderdi; murada

krk be cumadellasnn banda [25

ermi

Eyll

olan

1538]

"Ispanya, Pa-

diye haber verdipadiah

yerle bir

o zaman

olas

kafir-

lerin donannas da gelp Preveze'ye yakn iki mil yerde demir attlar.

Kafirlerin Gemileri: Elli iki para kadrgayla Anderya Dorya, yetmi para kadr
gayla Venedik Cenerali, otuz pare kadrgayla Papa kapudan, on para kadrga Portokal kralnn, on karaka Venedik'in ki her biri ikier bin yarak atar2 ve ellier para
kadrgaya kar durur ve Anderya Dorya'nn bir byk kalyonu vard ki sava aralar hesaba gelmezdi. Baka yerlerden de biraz bara vard; hepsi yz altm iki kadrga, yz krk bara, yz gemi ve baka gnll ufak gernilerk alt yzn stnde yelken grnd.
Islam donannas hepsi yz yirmi iki para ekdirir gemiydi.
Hayreddin Paa dank edp askeri gazaya yelteyerek3 hazrlk yapt. Gemilerin
direklerini aldrd ve "yrrken de, dururken de bana bakn" diye sk sk smarlad;
gnll gemilerine "alaydan
urasz"

baka

yerde

durasz, at.tklar

zaman

brden

topu

dedi.

Beyler

tarada

kafir

gemilerininokluunu

mak tedbirini ileri srdler; Hayreddin

gece Preveze

Baaz'ndan

ieri girmek

Paa

grp

tara

akla uygun

ardnda olduklar

adam dkerek top

bulmad.

haber

kar

Lakin kafirlerin

alndndan kyya

Top ivilemek: Bir topun falya (ateleme) deliine ivi sokup periniemek suretiyle topu i
lemez hale koymak.
Yarak: Silah, ateli silah, tfek. Yani gemilerin her birinde ikier bin tfeki sava vard.
Yeltemek: Coturmak, gayrete getirmek, avka getirmek.
72

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kmadan

er dkp toplar kodular. Kafirler de karaya

vazgep topla

onlar

dvme-

ye balad.
Beri taraftan Murad Aa,
bakalar

ve

gn2ll~alayndan

birka para gemiyle

kup

birka para yrk kadrgalar Preveze

Turguta Bey, Gzelce Mehmed Reis

aalklan

Baaz'na

rkttler, iki gnden sonra

gelp Islam gemileri semtine top-

lar atarak haanlk edp tafra sattklannda, ii gc gaza, aklnda fikrinde hep sa1

va

olan nl

Paann karar kalmad,

davulunu ve nakkaresini dvp

sancaklarn

zerek2 Preveze Baaz'ndan dar kt ve kafir gemilerine kar koymak niyetiyle

deniz yznde alt mil kadar yerde demir att.
nce slam gemileri gelp yanna toplanncaya dein durdu. Hepsi gelp dizilince

iaret

eyledi, yz yirmi iki para gemi er topla

gk inleyp kafirlerin
mir kaparup Krfez

yrei

tarafna

korkuyla doldu.

Akam

kaarak yollandlar.

tihare etti. Grd ki limandan ok ok balk

ate

da

edp yrdklerinde yer

yaknd.

Bundan sonra de-

Paa

da yine yerinevarup o gece is-

devirir,

gece yarsnda kalkup o semte

ektirdi.

Kafirlerin Bozulup Ka: Cumadellann nc gn [27 Eyll 1538] Anderya

Dorya lnebaht Krfezi'ne girmek hazrlnda olup Hayreddin Paa Bahlar'a varn
ca direklere adam kard. Ayamavra ve Incir Liman nnde gemi direkleri grnd; hepsi bir yerden dmen dorultup hazrba durdular 3
Kafirler de grnce
korkuya

dtler;

Derhal Gazi

tara kup

nk bara nne

Paa

niyaz edp

am

tarafn

kadrga

rzgara uygun
dayanamayup

olduundan

Islamlar

inedirdi.

byk Kuran Hazretinden iki yce ayet yazup

gemisinin iki yanna brakt. 4 Bunun zerine Allah'n emriyle rzgar dinp baralar

Tafra satmak: Bbrlenmek, gsteri yapmak.

Davulunu ve nakkaresini dvmek: Davul ve nakkarelerle sava marlan almak.
Sancaklarn zmek: Trk donannas savaa girerken btn gemiler sancaklarn eker,
flandralarla donanrd. "Sancaklarn zmek" gemilerin savaa hazr olmas, savaa bala
mak zere donannas demektir.
Hazrba durmak: "Hazr ba" askerlikteki "hazr ol" emridir. Hazrba durmak, savaa hazr duruma gemek; hazr ol durumuna girmek; alarma gemek, demektir.
Hayreddin Paa'nn hangi ayetler[ yazp gemisinin iki yanna brakt aklanmyorsa da
bunlarn u iki ayet olduu dnlebilir: . Ey iman edenler, Allah'n size olan nimetini
hatrlayn; hani size ordular saldrmt da, biz onlara kar bir rzgar ve sizin grmedii
niz ordular gndermitik. Allah ne yaptnz ok iyi grmekteydi [Ahzab, 33:9] 2. Dilerse
O, rzgar durdurur da (gemiler) onun (deniziri) stnde kalakalrlar. Elbette bunda ok
sabreden, ok kreden herkes iin ibretler vardr [ura, 42:33].
73

KATIP ELEBI

hareketten kald.
Kssadan

hisse budur ki serdar olan nl kiiler yalnz maddi vastalara gvenmeyp gleri yettiince ruhani yollara da yer vermek gerektir.
Yere
toplar

alnas

kafirler, aresiz,

sra

dizilp toplar atmaya

okluk erimezdi. Ilkin bir kalyon kup epice toplar

baladlar;

onlarn

lakin

att. Donanma-y

hma-

yundan topa tutup dndrdler ve baralarn topla ele alup raktan dve dve ze1

bun

etmilerdi.

Anderya Dorya ve Ceneral,

kalknca sava Paa

Baralardan top

zerlerine ektirp

fnd yamur

kadrgalaryla erip

de

kar koynaya

ate anca baralarn ardna dolandlar.

gibi yaard.

Iki donanma ttn iinde kalup birbirini grmez oldu. Kafirlerin kadrgalar
2

birka kez Islam gemilerinin ardn alup 3 gemiler bara ile ekdirir arasnda kalsn
olmad.

istediler, mmkn
te

yanna

Bunlar da

baka

taraftan

geerlerdi. Baralar ise kale gibi birbirine

Ve btn Islam gemilerinin zorundan

baralarn

saldrdka

hemen

baralarnn

atlmt, ayrmaya

dokuz

dolandktan

yol

olmad.

sonra arslan

saldrl Paa tekbir getirp birden toplara ate verdi. Baralar zerine yrnp bir
4

nicesini
baralar
korku

batrd

ve

aralarndan

yamasna

onlar ald.

yol edp

kadrgalara

iltifat etmediler. Gazilerin

geti. Askere

saldrndan

smarlamt;

kafidere

dehet

asla

gelp

Bundan sonra ekdirirlerinin durmaya gc kalmayup kamaya

yz tuttular. Iki namaz arasna dek5 vruma srd, baralarn ou top vurularn
dan batup gitti. Anderya Dorya o hali grnce sakalm yolarak6 baka ekdiriri ard
na

brakup katlar.

gidp iki

Islam gemileri "baralar elde, murat

kadrga alkodular. Akam

erp rzgar

kt.

kadrgalardr"

Bu

sava

diye

ardnca

yerine gelp orada

yatup kalan baralar kafirler aresiz atee verdiler; sabaha dek yand. Kabakuluk-

Topla ele almak: Ate altna almak, atee tutmak.

Ttn: Duman.
Ardn almak: Ardn evirmek; arkasna gemek; arkasn evirmek.
Tekbir getirmek: Tanr uludur,. Tanr uludur, Tanrdan baka Tanr yoktur; Tanr uludur,
Tanr uludur, hamdona mahsustur szlerini yalnZ ya da birlikte sylemek. Bkz. Szlke.
Iki namaz aras: Genel olarak herhangi iki namazn aras demek olan bu sz burada da
ikindi ile akam namaz, ya da akam ile yats namaz aras demek olmaldr. Savan uzun
srdn anlatmak iin kullanldna gre, akam namaz ile yats namaz aras diye anlamak daha doru olur sanrm, nk gece olunca artk sava yavalar ya da durur. Onun
iin iki namaz arasn burada "akamdan sonraya dek" diye anlayabiliriz.
Sakalm yolmak: Bir zntden, bir perianlktan tr ne yapacan bilmemek; bir bozgun karsnda duyulan, byk zntden, byk acdan dolay sakalm yolmak. Bu durum burada bir mecaz olmaktan ok bir gerein ifadesidir.
74

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

tan1 gn batncaya dein acayip savalar oldu ki denizde benzeri genemiti. Sabah
Ayamavra'ya gelindi, orada
padiaha

alnan ikLkapudan feti):name

gnderdi; Preveze'ye v~d~r. Beyler orada el pp

Sultan Sleyman Han Yanbolu'da avdayken Gazi

ile kendi

oluna koup

kutladlar.

Paa'nn olu

gelp byk ilti-

fatlara erp arland. Divan kurulup fetihname aya zre okundu. 2 Hakka ok
hamd

kr

ettiler. Kapudan Paa haslanna yz bin ake terakki ferman olundu ve

etrafa fetihnameler gnderilp ehir donanmalan smarland. 3

br taraftan Anderya Dorya kaup Krfez'e dmt. Paa o ayn on drdnc gecesi [ll Ekim

1538]

Preveze'den kalkup

akama Bahlar'a vardlar.

Grdler ki

kafirlerden eser yok, dnp geriye Preveze'ye gelp gnllye Kefalonya

yamasina

izin verdiler. Varup hisardan baka nesne komadlar.

Bu tarafta Preveze
pudan

Hisar'n

Paa batardasn

nne varup, kafideri

yz tutsak

ananrken

Dra'a

ektirp gece denizde

katndan, yama

alnd. Bahlar'a

kafir

yatt.

ederek

dt,

diye haber geldi. Ka-

Sabah erkenden Parga

hisar ykup atee

giderken yolda iki baraya rast gelp

Hisar

verdiler; drt

aldlar

ve iki gn

orada dinlenildi. nc gn tan atarken gp Krfez Baaz'na ktlar. Byk

frtna

oldu. Sonra Avlonya'ya varup hava

ho

oluncaya

dein

on gn orada

kaldlar

ve asker ok zahmet ekti. Burada hkm gelp orada klamakla lstanbul'a gelmek
arasnda hangisi daha yararlysa muhayyersin, 4 dendiinden lstanbul'a yollandlar.

Bibercik Baaz'nda byk frtna ekp Gelibolu'ya geldiler ve

enliklerle

lstanbul'a

girdiler.
Kafirlerin Nova

Hisar'na

Basup Girmesi: Anderya Dorya

frtna srasnda

dnp No-

va zerine dt. Nova beyi redbirde kusur ettiinden bin drip ald ve iine alt
bin soltat koyup dnd. Kapudan Paa o zaman Avlonya'ya varmt.
olduundan kmak

Frtna

kuvvetli

mmkn olmad.

Kabakuluk: Gn ortasna yakn vakit, gnein tepe noktasna yakn olduu zaman.
Divan kurulmak:. Toplant,-yaplmak; padiahn, sadrazarnn ya da bata bulunan birinin
bakanlnda bir konuyu, bir ii konumak zere toplanlmak

Ay a zere okunmak: Kazanlan zaferin sevinci iinde Allah'a hamd ve kredip sayg gste-

risi olarak fetihnarneyi ayakta okumak.

ehir donanmas: Bir zafer enlii, herhangi mutlu bir olay kutlama sevinciyle ehrin bayraklar, fenerlerle ve benzerleriyle donanmas.
Muhayyer: Bir nesnenin birinden birini alrrak ya da brakmak gcnde olan; seim hakk
elinde olan; istediini seme durumunda olan.
75

KATIP ELEBI

Msr

Beylerbeyi Sleyman

rinden dokuz yz

yl [1494]

Paa'nn

Tarafna

Hind

Seferi: Peygamber hicretinin ze-

geince, daha nce tspanya Yeni

Dnya'y bulduundan

Portakal da gayrete gelp Bahr-i Muhit-i Garbi'den Bahr-i Muhit~i arkl'ye 1 yol bulup Nil'in kayna olan Kamer Dalar'ndan Habe ve Zengibar kylarn dolaarak
Hind kylarna vard, Hind ve Sind limanlarn ald.
diyarann hkmdarlarnn

Bu
ah,

Sultan

Sleyran

da otuz para
beyi olan

kadrga

Gova ve Kare

padiah Svey Liman'n

Msr

beylerky

o semtevarup Yemen ve Hind

krk be

muharreminin

sonlarnda [1538

Haziran son-

Iskelesi'nden kalkup rebiylevvelin on yedinci gn [13

Yemen kylarndan Aden ehrine varnca, hakimi Davudolu Amire-

linden gzel tedbirle

fethine

Gayretli

Gcerat padi-

gndermilerdi.

elini kessin, diye

lar] donannayla Svey

Sonra gp

yetmediinden

ve mkemmel donanma dzlmesini buyurup,

geen vezir dokuz yz

Austos 1538]

n'nn

yardm dilemiti.

Hadm Sleyran Paa'y donannayla

larndan dmanlarn
Ad

Han'dan

savunmaya gleri

asl

alnd;

istenen,

yolland.
adl

kulesi ve surlar berkitilp eyaletine Behram Bey verildi.

Portakal'n

yerletii

alup

Uygun rzgarla varup Diyu

Hind

limanlarndan

yaknnda

Diyu Lima-

Portakal kalelerinden

kaldere rebiylevvel gurresinde [Temmuz balar]

yanaup

karaya

er dkt. Topkarup bu kaleleri dve dve ele geirdi; bin kadar kafir kltan geti.
Sonra yine Diyu

Liman'na

ve kara yan byk sarp

rp kuattlar.

varup

yapyd.

kuatmak

istedi; lakin bu

hisarn

yan

deniz

Donanmadan yirmi bin kadar asker ve toplar

ka

Gcerat padiah Melik Mahmud'a zahire in adamlar gitti. Bir ay ka-

dar kuatma uzayp bundan nce Aden emtri Amir ldrldnden Melik Mahmud korkup gelmedi ve yardm etmedi.
Ierde olan kafirkr de aresiz kalup
man

Paa

bundan nce Aden hakimini

szne ve hilesine aldanup zahire

ve kafirlerle barup

ast,

hr'a

alnmken

bize ne

vermedii

uyutuundan dolay

dular ve selametle yirminci gnde

kale

gibi

hayr

aykr davrand

Islam askeri vazgep toplar gemilere koadnda

Y~men

biri

eyaleti

oray

ele geir-

Bykl

Mehmed

Mustafa Bey'e verildi. Bu bir ay kadar orada kalup koruma

ve oradan lstanbul'a gelp divancia oturdu.

de

geldiler. Hakimi gelp boyun edi.

Bir kaleye kapanup gzel tedbirle ele geirildi.

Paaolu

etse gerek?" diye kafirlerin

baka ilerde

Oradan Aden'e ve Zebtd Iskelesi'ne geldiler. Ahmed

miti.

Melik Mahmud, "Sley-

ilerini

grd

Bahr-i Muhit-i Garbf: Atlas Okyanusu; Bahr-i Muhit-i ark: Byk Okyarrus (Pasifik).
Divana oturmak: Padiahn veya sadrazarnn yapt vezirler toplantsnda yerini almak.

76

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Hayreddin
Hisar'nn

Paa'nn

geri

Nova

alnmas

Tarafna

din ve

Seferi: Bundan nce kafirlerin eline

devletA.lerinin

nde__gelenlerinden

den

Nova

olduundan, k

gep bahar. gelince Rumeli beylfrb~yi Bsrev Paa, Sofya'da dernek edp 1 karadan
Nova zerine

gnderilmiti.

Kapudan Hayreddin
alt rebiylahrnn
Hisar'n kuatt.

hep

ykld;

Paa

da yz elli para gemiyle denize

kt.

krk

Dokuz yz

sekizinci gnnde [24 Austos 1539] otuz yedi para topla Nova

Kaleye sekiz bin iki yz dane urmakla yirmi iki gnde

gaziler yryp kulenin birini

Kafirler br kuleye kaup aman dilediler.

leyi yeniden yapup yirmi

alt

aldlar. Nova'nn
Paa klla

pare top kodu ve kafirler

duvarlar

iki byk kulesi

vard.

alup kafirleri tutsak etti. Kadiyarn yamaya

asker gn-

derp ok ganimetlerle devlet kapsna dnd.

spanya Kralnn

Cezayir'e Saldrmas ve Hasan Bey'in Sawnmas: Dokuz yz krk se-

kizde [1541/42] Gazi Padiah tabur seferine2 ngrus'a gidp Hayreddin Paa'y yet- .
mi

para

syla

kadrgayla

Ferdinandos tmparatora

kysna

geldi. Hayreddin

tandndan

Aa

Hasan

gndermiti.

Akdeniz'i korumaya
yardm

Paa'nn

in ve tslam lkesini

denize

ktn iitp

Cezayir'e yneldi. Bundan nce

otuz kadar

kadrga

tspanya

Paa'nn

kral

yama

da donanma-

etmeye Venedik

memleketine dnmeye u-

orada yerine

ve kalite donatup tspanya

diktii Hadm

kylarn yamadan

geri

dumazd.

tspanya da yz kadar haraya drt bin at ve deve ile bin kadar asker koydu, kendi de gep dokuz yz
1541]

krk

sekiz

adrlarn

kurup metrise

balaynca,

lsyla kup gece,baskn yapt,

knlup

hikmeti,

beinci

baralarn ou

atlmadan kalnca

Hasan Bey

alt

ald.

Kafirler de

yz Trk, iki bin kadar Arap at-

kafirler gece birbirlerine girdiler. bin kadar kafir

girmiti.

gece bir byk

karaya vurup nicesi

yamur yaup

hatt.

ok

frtnalar

Kafirlerin barutu

oldu.

slanup

Ar

top tfek

Hasan Bey kup zerlerine saldrd. tki saat byk sava olup yi-

ne kaleye girdiler. O
mana

yirmi sekizinci gn [19 Ekim

esenlikle gaziler yine hisara girdiler.

Allah'n

ykl

cumadelahrnn

Cezayir nne geldi. Hasan Bey divan edp askerin gnln

frtn~dan

yz

alt

para gemileri karaya vurup drt

kadrga

li-

Bu sylenen gemilerden bin drt yz Mslman tutsa kurtuldu.

Kafirler ister istemez kaleden -el ekp byk ziyan ve utan ile kalkup Temen-

Dernek etmek: Bir araya gelmek, toplanmak

Tabur seferi: Dmann yapp sndi bir mstahkem mevkiyi, bir kaleyi almak iin yap
lan sefer;

dman ordugah

zerine yaplan sefer.

77

KATIP ELEBI

tus denen burunavarup illerine gitmeye can attlar. Islamlar

fir ldrrlerdi.

Hara

suya

vurduklarndan

gn

[16 Aralk 1541]

Suyu

tam

bulunup

nicesi de orada

ardlarndan

boulup

gitti.

ardlarn

da Cezayirl zorunu grp

Kalanlar

kurtulan gemilerine binp denize

srp ok ka-

recebin yirmi

ktlar.

frtna

Bir

altnc

daha

kup gemilerini Becaye tarafna att; gle yol bulup Ispanya'ya gittiler.
Beinci

Karlos'un bu

frtna

bozgunu nl olup tarihlerde

yazldr.

ra ok gemeyp bu Karlos manastra girp rahip oldu ve saltanat

Fransa'nn Yardm sternesi ve lkeler Aan Padiahn Yardm:

kuzda

[1542/1543]

Fransa

kral

Fransisks,

padiahn

panya

kralyla aralarnda

ma-y

hmayun gnderilerek yardm ve destek

gemiler

hazrlanmas

mkemmel

byk

dmanlk

ve

dokuz yz elli

oluna brakt.

Dokuz yz krk do-

kapsna

eli gnderp Is-

sava kararlamken
dilenmiti.

ferman olundu; Hayreddin

donannayla

yce

Paa

Bundan son-

yz para

o semte donan-

iinde yeteri kadar

kadrga

yl baharnda [1543 bahar]

donatarak

denize

kt,

Fransa diyarna yneldi, diye kimi mecmuada yazlm grld, lakin ayrntlarn
1

bulup yazamadm.
Hayreddin Paa'nn lmszlk Yurduna Gmesi: Gazi Paa bir iki yl denize kup

koruduktan sonra Istanbul'a gelp dokuz yz elli

ld.

Beikta'ta

Temmuz

1546]

isl'-bahr

~~~.; .;..l..

trbesine gmld.

cumadellasnn altnc
Ya

sekseni

gemiti.

lm tarihidir. Ulu Tanri ona rahmet etsin.

Mecmua: Trl konularda yazlarn bir araya topland yazma ya da basma dergi.

78

gn [5

Mate re-

..

..

.. ....

DORDUNCU BOLUK

Rahmetli Hayreddin

Paa'dan

sonra Piyale Paa

kapurlanlarn

Mehmed
Paa

Paa'nn

kncaya dein

olan

seferleri zerinedir.

Paa'dan

Seferi: Rahmetli Hayreddin

sonra vezirlerden Mehmed

kapudan olup bir iki sene denizleri korudu. Sonra Rumeli eyaleti verildi, ora-

dan da veziri azam oldu. Sigetvar'da veziri azamd.

Sinan
karda

Paa'nn

Paa'dan

Eliyle Tarabulus'un Fethi: Mehmed

Paa'nn

sonra Rstem

Sinan Paa kapudan olup Tarabulus fethine gitti.

Eskiden Tarabulusmarp, Tunus padiahlar Hafsoullar elindeyken o soyun on

dokuzuncu meliki
frsat

panya

Hasanolu

bulup dokuz yz on

hisadarn almt.

lus
lei

Tarabulus

ve iki yl orada

dokuz yz elli sekiz

varup

kuatt

kalmt,

padiahn

verilen Turguta Bey bir yolla

ad

Paa

di-

Marp'a

klavuzluuyla

geen gazinin marifeti ve

Kapudan Sinan

Is-

Vahran, Becaye ve Tarabu-

iki yltspanya elinde kalup fethi

okunup

[1551] ylnda

ve savala

elenceye dkn olduundan,

alt sralarnda [1510/11]

krk

Karl-ili sanca

olunca; bundan nce

gitmi

Mehmed ikiye ve

yz yirmi para

kadrgayla

ald.

lnceye dek artyla eyalet Turgut Bey'e sz verilmiken Sinan Paa, Hadm
Aa'ya

Murad

verdi. Turguta Bey sonra

ta'da ehit dneeye

dein

dorudan

kendisi

padiahtan ald

ve Mal-

on bir yl elinde tuttu.

Plrl Reis'in Muhit-i arki Tarafna Seferi: Bundan nce Sleyman Paa Aden' e asker

koyup zapt etmiken,

tan yz

evirmi

ve

gemilerle, Bahriye

halk

hisar

Hind'i alup

kafirlere

kitabnn yazar

yerleen

vermilerdi.

Portokal ile birlep

dan Ptrr Reis gnderildi. Kulzm Denizi'nden

Sve'ten

Fethi in

ve Kemal Reis'in

uyuarak

zaferler yaratan

kz kardann olu

Bab-

Mendeb'i

itaat-

kup

olan kapu-

Aden'e

vard.

Toplar kurup kuattktan ~onra yryle fetheyledi. Asker koyup korumak in

yat ve

yaran tamamladktan

-sonra

Msr'a

geldi.

Msr

valisi Davud

Paa

bunun

hizmetini padiaha arz eylemekle yz bin ake zeamet verildi.

Plrl Reis'in Muhit-i arki Tarafna kind Seferi: Bu ad geen Msr kapudan Ptr: Bey

dokuz yz elli dokuz

drga,

[1551/52] ylnda Svey Liman'ndan

kalite ve kalyonla

kt;

Cidde'ye ve
79

Bab-

otuz kadar

batarda,

Mendeb'den Aden'e varup,

ka-

hr

ve

KATlP ELEBI

Zafar yoluyla Re's'l-Hadd'i geti. Yolda ok pus ve duman

lup hr yaknnda baralar paraland. Kalanyla

olduundan

gemiler da-

Uruman vilayetinden Maskat Hi-

san zerine dp feth ve halkn tutsak eyledi.

Hrmz ve Raht
nanmas

adalarn yama

Hisar'ndan alnan

geliyor, diye haber alup, Maskat

nanmann

kadrgasyla

paraland

donanmann

karmaya

hepsini

kafir gelmezden nce

srad;

bir

batas

kafir

kafirlerin do-

kapudan

da do-

Baaz'ndan kmann

gelmesi kesindir, burada d urma, yoksa Hrmz

yolu yoktur, deyince

para

edp Basra'ya gelince yere

gc yetmeyp kendisinin
kadrga

Bahreyr yaknnda

da

ve iki kadrgayla Msr'a gitti. teki gemiler Basra'da kald.

Basra valisi Kubad

Paa Msr sanca

donanmann kapudanl

vermek istedi,

beylerinden askere serdar olan Ali Bey'e

almad.

O da karadan

Msr'a

gidp gemile-

ri bozdu. Bu durum padiahn kulana gitti.

Plr1 Reis Msr'a varnca Msr valisi bunu kapad ve devlet kapsna bildirdi. ldrlmesi in ferman gelince

Msr divannda boyru

vuruldu;

hesapsz malkup

miriye zapt olundu. Ardnca Hrmz ahalisi gelp "bizim malmza el kodu ve bize
1

eziyet etti,

varmz youmuzu ald"

diye istediler, fayda vermedi.

Az

murabba, ii

altun dolu mertebani kavannozlar devlet kapsna gnderdiler. Bu Piri Reis Bahriye
adl kitab
ndan

yazup Akdeniz'i

karlma

O zaman

Msr kapudanl

Liman'nda kalmas

boldu. Geri kalan on

varmak

ve orada

be kadrga

um.duyla kup

buyuruldu.

Basra'da Katif

gemilere

Hrmz

karsna varnca,

islamlarn karsna kup sk

toplarn vuruundan

Ama bir bara kalup

halk

sak olup baray kafir

ald.

Lar

Kadrga

bir

be kadrga

ve

kafirin

Liman'ndan

donannas

gel-

sava

oldu. Kapudan reis olan S-

ehit

oldu, nice adam da yaralan-

ok zarar geldi. Gece

Yakas'nda

sancandan

da Basra'da batup kay-

ve iki bara ile bu Murad Bey Basra

leyman Bey, Recep Reis ve ordudan nice kimseler

d;

baka kitab olmad

Murad Bey'e ferman olundu. Bulunan gemilerden iki bara,

bir kalitenin Basra

miti

bu konuda

denizde gezenler ona bavururlar.

Murad Kapudan'n Seferi:

Msr'a

anlatmtr. islamlarn

eritiinden

geri ekildiler.

karaya dkld, kimi kurtulup kimi tut-

Kalan gemiler yine Basra'ya gelip durumu devlet kapsna

bildirdiler.
Msr divan: Msr beylerbeyiliinin

resmi

ilerini

yrten idare heyeti.

Mirfye zapt olunmak: Devlet hazinesine alnmak; devlete mal edilmek

2

Murabba: Reel; dondurulmu meyve suyu.

Merteban1: Mavimsi yeil renkte, orijinal olarak Merteban kasabasnda yaplm bir tr ky

metli anak mlek

80

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Seydi Ali Kapudan: Bu

beenilir iirleri

Hseyinolu

deyileri olduktan~b,aka

ve

bi,. nazm ve nesirle yazmaya

adyla

Seydi Ali, Katibitakma

gcj y~ter

bir

deniz

i~rinde

varlkt.

alm

olup

ve felekiyatta bilgi sahi-

Hind Denizi zerine Muhft

adl

bir kitab; rubu', usturlap, rubu' mukantara ve ceyb fenlerini 1 toplayan Minit- Ka-

inat adl bir eseri ve Fethiyye evirisi

benzeri gelmemitir.

vardr.

Ondan sonra Tersane

Ocana

Merhum Sultan Sleyman Han ile Rodos fethinde birlikte olup sonra
ve

baka

yerlerde merhum Hayreddin

hizmetlereylemi

ve

Paa,

atalar stanbul'un

Sinan

Paa

ve

baka

fethinden beri tersane

onun

Marp'ta

kapudanlarla trl

kethdalar olduun

dan derya ilmi2 kendisine miras olmutu. Bundan dolay Sultan Sleyman Han dokuz yz

altm sonlarnda [1556] Msr kapudanln

kendisine verp Basra'da olan

gemileri Msr'a iletmesini ferman eyledi

Seydi Ali

minde

Kapudan'n

[Aralk 1553]

yolundan Basra'ya

Muhit-i

arki Tarafna

bu kapudan ferman

vard.

Seferi: Dokuz yz

gereince

Orada bulunan

be

bir muharre-

kup

Musul ve

Badat

donatp

mevsim

zaman

Halep'ten

para gemiyi

altm

yaklanca; Basra valisi Mustafa Paa denizcilikte maharetli bir erifi 3 firkate ile Hr-

mz

tarafna gndermi,

gelince ve o

kylarda

gemisi yoktur, deyince asker gemilere girp

Basra'dan ktlar. Bu
birlikte

kouldu.

yaknnda

erif,

kafirlerin drt para baradan

ahann

gurresinde

Hrmz'e varncaya kadar firkatesiyle

Abbadan, Desbul ve

Kattfe ve Bahreyn'e

etr kenarlar

varld;

[10

Haziran

yolda

baka
1556]

olmak in

ile Harek Adas, Sirafe ve Lahsa

hakimi Murad Reis ile

grt.

Sekiz kula

Rubu': Belli bir yerde gne v~ burlar blgesi iindeki yldzlara ait tm gkyuvarla meselelerinin nasl zleceini, zel olarak da namaz vakitleri ve kble ynnn genel bir e
kilde ya da kendi hatlarndan nasl bulunacan reten bilim; astronominin bir dal.
Rubu' mukantara: Rubu' iin kullanlan ve "rubu tahtas" denilen sert bir tahtadan, seyrek
olarak da fildiinden yaplan aletin bir yzne verilen ad. teki yzne de "rubu'l-mceyyeb" denir. Gerekte "Rubu'l-mukantara" tanabilir bir astronomi aleti olan "usturlap safihas"nn drtte birinden baka bir ey deildir.
Usturlap: Yldzlarn hareketlerini inedeyip hesaplamak iin kullanlan bir alet. Bu alet elde
tanabilir ve bir yerden bir yere gtrlebilir dz, madeni bit levhadan ibaret olup zerinde bir yere ait grnen gkyznn mahalli durumlaryla ilgili btn astronomi izgilerinin kutba teet bir dz levhaya den glgesini gsterir.
Ceyb fenni: Trigonometri; eski ad "msellesat".
Derya ilmi: Denizcilik bilimi Denizler zerinde engin bilgi sahibi olma.
erif: Peygamberimizin torunu Hz. Hasan'n soyundan gelenler hakknda kullanlr bir tabir olup "erefli, ulu;, demektir.
81

KATIP ELEBI

deniz dibinden tulumla bahriler 1 dalup tatl su karrlard. Oradan eski Hrmz'e,
Beraht'a ve Hrmz'e varldkta erif dnd.
Seydl Ali Kapudan'n Portokal Kafrleriyle ki Kez Savamas: Zafar kylar geilp
ehr-i

Horfekan

Temmuz

yaknna krknc

1556] kocakulukta varli

karaka dengi byk baskn

ramazan- erifin

gn, ki

baralar,

zaman

anszn

byk

onuncu gnyd

[18

batas

kafirlerin drt para

kalyonlar, alt

para Portakal kara-

yere

vulas2 ve on iki para ekdirir kaliteleri, hepsi yirmi be para gemi stlerine geldi.
slamlar

da hemen tente fora edp demir alarak sava yaraklarn hazrladlar; di-

reklere flandralar aslup sancaklar ald. 3 anyce Ulu Tanr Hazretlerinin yard
mna

gvenp glbank- muhammedt ile savaa baland. yle bir top ve tfek sava-

oldu ki

anlatlmaz. Tanr'nn yardmyla

bir [kafir] kalyonu top

vuruunda

deli-

np Fekk'l-Esed Adas zerine arkuru olup batt gitti. 4

Szn

ksas yats

vaktine dek

kyasya savatlar.

Sonunda kapudan fener yakup

kafider de gemilerine tembih topu atup "dnn" deyince baralar tirarnola etti, yani
halat bozup Hrmz tarafna ynelp yz dndrdler. 5 Allah'n yardmyla kafir
yenildi. Sonra sert rzgar

kup

ertesi gn

ehr-i

Horfekan'a

varld.

Asker sulanup

on yedi gnde de Maskat Kalesi ve Kalhat yaknna varld.

On iki byk bara ve yirmi iki kalite, hepsi otuz drt para gemiyle Gova kapudam Gornedor'un 6 olu ramazan- erifin yirmi altnc gn [3 Austos

1556]

tan

aarrken Maskat Liman'ndan kup baralar ve kalyonlar maystralarn takup

Bahri: Dalg, denizci.

Karavula: Karavela; kk yelkenli gemi.
Tente Jora etmek: Tenteleri amak; yelkenleri ap rzgar la doldurmak.
Sancaklarn almas: "Sancaklarn zlmesi" de denir. Sava gemilerinin ve btn beylik
gemilerinin grandi direklerine ekilen, ensiz ve uzun erit sancaklar ile stlerinde ayetler,
Allah ve Muhammed adlar yazl tabii boydaki gemi sancaklarnn, savaa hazr olma ia
reti olarak almas.
Arkuru olmak: apraz olmak, dikey olmak.
Fener yakmak: Bkz. s. 187.
Tembih topu: Gemicileri ve savalar uyarmak iin atlan iaret topu; gemicilere ve sava
lara savaa hazr olmalarn bildirmek iin atlan iaret topu.
Tirarnola etmek: "Halat bozmak" da denir. Geminin halatlarn zmek; gemiyi geri evirmek, geri dndrmek.
Gornedor: Gornator, Latince "gubernaturem". Bir eyaleti, lkeyi veya ehri idare eden resmi kii; bir kalenin ya da garnizonun kumandan.
Maystra: Ana yelken; geminin grandi direinde ait byk seren ve yelken.

82

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMA(;AN

ilandralar

tembihlerini ekleyp, karavulalar enber yelkenler aup gemilerini

ile

donattlar; Islam gemileri ze~ine yrQdler. .

Onlar da nceki gibi Ulu

alar gelp

Ta:r'~ srrup sava

kadrgalara att, kyasya

in

kyda hazr

top ve tfek, ok ve kl

sava

durdular. Bar-

olup yle bir sa-

va oldu ki anlatlmaz. Bacalokalar baralardan nebtiz gibi geer veaykalara b-

yk pencereler

aard.

Kafider de

kadrgalar

kayas

geriye dndrp kleklerden el

yadrdlar ve bir kadrgaya kumbara atup yaktlar? Bir bara da birlikte yard. Ve
be

be kadrgayla kyya

bara ve

arkuru olup hepsi batup gitti. Bir

gcyle oturdu, o da yok oldu. Szn

ksas,

baralar

yelken

iki yandan da asker zebun oldu, k-

reki raifesinin krek ekmeden ve top salya etmeden gleri kalmayup ister istemez
demir brakld; demirler kyya atup demir zerinde de sava oldu. 3
Sandallar indirilp batan

kadrgalarn

reisieri

Alemah

Reis, Kara Mustafa, Kala-

fat Memi, gnll serdan Drzi Mustafa Bey ve baka Msr kullarndan4 ve halar
dan iki yz kadar adam
Nec:d Arab

Bu

sava

alrrup

krekileri Arap

olduundan kyya

dkldler. ok

gelp lslamlara yardm etti. Kafider de baralarda olan kafideri

Hayreddin

rin bylesine

Paa nerhumun

sava ettiini

Anderya Dorya

bilmiyoruz. Sonunda gece

savana

erip

aldlar.

stnd. Az aske-

sert rzgar

kt.

Bara-

lar ikier demir brakp kadrgalar demiri srd, halk zebun ol?u. Ister istemez
5

kydan ayrlup

Umman Denizi'ne

Sonunda Kirman'dan Berr-i

ran'dan Bender-i
n'na varlnca

rzgar nnce gittiler.

Ca kylarna varld. Ak

ehbar'a kld.

hakimi Melik

derek

Sularrup bir reisin

Dinarolu

yerler

olduundan

klavuzluuyla

Celaleddin gemiye geldi,

Mek-

Guvadar Lima-

padiaha balln

bildirdi. Donanma Hrmz'e geldike elli altm para gemi zahire gnderirdi.

Bacaloka:
2

XVI.

yzylda

kale dvmek iin kullanlan toplardan birinin ad.

Klek: Bir gemi direinin kazklarla evrilmi, tahta havaleli tepesi.

El kayas: Kaya, ta Kumbara, bomba.
Kumbara atmak: Havan topuyla atlan havan kumbarasm ya da el ile

atlan

el kumbarasm

dmana savurmak Bkz. Szlke.

Topu salya etmek: Gemilerde toplar, srmlarla ya da daha salam olsun diye ipekten yaplp
sabit halkalara geirilmi halatlarla gveneye baldr. Ate etmek ya da ate ettikten sonra
ierisini temizlemek iin topu, gveneye bal.olduu halatlar zerinde ileri geri hareket
ettirmeye salya etmek denir.
Kyya atmak: Denizin gemiyi kyya atmas, karaya. doru srklenmek.
Msr kullar: Msr askeri, Msr'dan toplanp getirilmi olan asker.
Demiri srmek: Geminin demir tutmamas, frtna yznden geminin demir zerinde duramamas, geminin demiri sryerek dalgalara uymas.
83

KAT!P ELEBI

Seydl Ali Reis'in Hind Denizi'nde

Bana

Gelenler:

Iskelesi'nden dokuz para gemiyle Hind Denizi'ne

Bir zaman rzgar
na varnca bat

elverili

karlad;

fil

Ad

geen kapudan yine Guvadar

kup

Yemen

tarafna sald.

gitti. Birka gn gidp kararlama Zafar ve

tufan

hr kars

dedikleri tufan kt, nne dp tirenkete ama-

ya bile derman olmad. 1 Akdeniz, frtnalar bunun yannda hi olup hergiz [asla]
gndz geceden
Yat ve yaraktan,

ayrt

edilmezdi.

Da

tepeleri gibi dalgalar. gemileri ok zebun etti.

arlklardan bulunan

denize dkp ister istemez rzgara uyuldu,

bu minval zere on gn gittiler. Sonsuz yamur yaup bir gn gz atrmad.

Denizdeacayiphayvanlar, iki kadrga uzunluunda balklar grndnde muallimler11f hamd sena ederek, mbarek hayvandr, korkmayn derlerdi. Feres'l-bahr
dedikleri ve koca csseli ylanlar, harman kadar kaplumbaalar veRite-i Bahir2 grlp o yerde denizin ykselmesi ok olduundan Ceked Krfezi'ne yakn varld.

Girdap: Anszn denizin rengi gittike beyaza dnp muallimler feryada balad
lar. Hind Denizi'nde "girdap" dedikleri, Habe kylarnda Gerdefon denilen yerde
ve bir de Sind yaknnda Ceked Krfezi'nde olur. Bunlara den gemilerin kurtulmas yoktur diye deniz kitapla:nda yazldr, deyince iskandil ile be kula yer bulunup hemen orta yelkenler balanup sereni ise eylediler, doruya vurup muhkem halat drmekle orsariz edp dik avlama rzgaryla o gn o gece forsa kullandlar. 3

Bat: Bat

yeli, batdan esen rzgar. Bat karlamak: Bat rzgarnn kmas, bat rzgaryla
geminin yol ald dorultudan bat rzgarnn esmesi.
Fil tufan: Byk frtna Hind denizlerinde grlen korkun frtna Tayfun.
Tirinkete amak: Geminin prova direinin birinci serenine balanan tirinkete yelkenini amak.
karlamak;

1lf
2

Hind Denizi'nde reise "muallim" derler -K..

Rite-i

bahir: Denizlerde ve derinlerde bildiimiz erite gibi yass ve ince bir tr yosun olup
gibi ykseklii artar ve denizin dibinde adalar halinde devam eder. Skl ve
uzunluu dolaysyla geminin dmenine, kreklere (ve bugn pervaneye) dolanarak onun
hareketine engel olur; ona tutulan bir gemi bsbtn hareketsiz kalr, kurtulmas da gtr. Metindeki "rite-i bahir"den bu anialabilirse de; szcn balina ve kaplumbaa gibi
baka canllarn arasnda gemesi kesin bir aklama yapmay nlemektedir. Eldeki kaynaklarda da, benim grdm kadar, bunu bulmak mmkn olmamtr.
Orta yelkenleri balanmak: Geminin orta yelkenlerinin drlp toplanmas.
Ise eylemek: Geminin yelkenlerini hazr etmek; yelkenleri toka etmek.
Doruya vurmak: Sereni direk zerine tepeye kadar ekmek; sereni kabilecei en son ykseklie kadar kaldrmak; sereni en ucuna, doruuna dein kaldrmak.
Halat drmek: Halatlar gevetmek; halatlar zmek.
Orsariz etmek: Gemiyi rzgarn geldii yne yakn bir yne dndrmek.
Dik avlama: Rzgar tam geminin bandan yani pruva istikametinden almak.
adeta

ayrlk

84

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Denizin ekilme

zaman

da

erip

rzgar da diritse etti, yani kolaylad; ertesi sa-

bah mayna edp aa kodu. Yelke:..$oyup direk neftilerinden bir yarar gemiciyi
1

cundaya baladlar, 2 sereni doru);fl Vl!rdular. Kazy direk dibine basup abli bir direk
kadar yukar kalkt, 3 etrafa baklnca vilayetin serhaddi Cemhere'de Puthane seildi,
yine yelken balayup Furmeyan, Manglor ve Sumnat nnden geilp Diyu'ya yakn
varld. Kafir elinde olduundan o gn yelken gstermeyp dmen banda gittiler.

Yine rzgar artup gemilerin dmeni idare edilmez oldu; byk yekeler taktlar. s
armhlarn

sesinden krnilerin silistiresi

avaz iidilmeyp ayrt

edilmezdi ve

ba

tan yana kimse varamyordu; aylaklarnn ounu anbara istif ettiler. Szn ksas
6

o gn kyameti andryordu.
Sonunda Hind Denizi'nden Gcerat

kysna eriince anszn

muallimler n-

mzde dknt var, gafil olman diye haber verdiklerinde demirleri funda ettiler/
Diritse etmek: Rzgarn hafiflemesi, iddetini kaybetmesi, kolaylamas.
Mayna etmek: Rzgarn hafiflernesi (aa koymas), dirrmesi yelkenleri indirmek.
2
Yelken saymak: Yelkenleri balamak, toplamak.
Direk neftisi: Geminin direine kp gzeth'~me iiyle grevli gemici.
Cunda: Gemilerdeki btn direk ve sererrlerin ucu.
3
Kazy direk dibine basmak: "Kaz"nn anlam Trke "kazk" kelimesinin deiik bir ekli
mi, ak deil. Bir denizcinin bana anlatlna gre "kaz" yelkenleri hisa ve mayna etmek
iin st veya alt serene yaplan halat veya tel donatm demektir. "Kazy direk dibine basmak" ise yelkenlerini indirmek iin yelken halatlarn serenin altndaki kaz ayana bala
mak, demektir. Burada anlatlan marrevrada "kaz" ile abli denilen ve kisa bir diree uzun
serenle tutturulan keliyelkenin dipii sylenmek istiyor sanrm.
Bu manevra usta bir gemicinin denizi gzlernek iin diree balanarak bir ucu sonuna dein ykseltilmi serene karldn anlatmaktadr. Baka bir deyile, abli denilen yelkenin
ve bunun bal olduu serenin bir direk denli ykseldii, bylelikle buna karlan gemicinin gr ufku daha genilemi olduu anlatlyor.
4
Yelken gstermemek: Yelken amamak
Dmen banda gitmek: Gemiyi yelkenlerini amadan, yalnzca dmen kullanarak idare etmek.
s Byk yekeler takmak: Yeke, dmen kolu yerinde olan eri aaca, dmen balarna taklan
ve dmenieri istenilen tarafa basmaya yarayan aa veya demir manivelaya denir. Gemiye
yelken atrmayan byk frtnalarda, dmeni kullanmak da gletiinden ancak byk
yekeler takarak dmene hakim olunur. Onun iin "byk yekeler taktlar" deniyor.
6
armh: Gemi direklerinin arna ve merdivenleri; ana direkleri ve gabya ubuklarn tutan
kaln halatlara verilen ad. Bkz. Szlke.
Aylak: Donanmann daimi askeri olmayp ancak donanma denize kaca zaman alt ay
iin toplanan bir snf asker; daha ok bota olanlardan toplandklar iin bu ad almtr.
Demirleri funda etmek: Demir atmak.
85

KATIP ELEBI

lakin gemileri harpte, yani salnd talaz 1 muhkem illeyp batrmak eyledi, krekiler kadinalarn bozup 2 halk soyunarak birer varil ve tulum hazrladlar. Demirlerin kimi knlup bir miktar dkntden kurtuldular.
d

ve gemiler de gayet

denilen liman nne

suland. kindi zaman

varld.

Gemiler

salnd

Buras

hava biraz

ile

Diyu ile Darnan arasy

alup

dvmeden

Gcerat'tan Darnan
dp

mecalsiz

demir

zerinde gemi arkuru karaya vurdu. Iinde olanlar esenlikle karaya ktlar.
Sonra rzgar biraz
ve

halatlarn

aaya

koyup

padiah

Gcerat

limanlk

Sultan Ahmed beylerinden Darnan hakimi Melik

donannas

Esed marifetiyle Darnan Kalesi'ne emanet kodular. Melik Esed "kafir

mek zeredir, Surat Kalesi'ne

toplarn

edince paralanan gemilerin

erimek ardnca

olun" dedi. Bu haberi bu denl

gel-

sknt

ve skkm grm olan gemi halk iidince ou kup Melik Esed'e nker oldu3 ve
kimi de "suyu bardakta

demiler,

gemiyi

katta;

bizden nce bu

cihan dolaan

bi-

lirkiiler, karay koyup deniz havasnda yelen B Ali ise ann aklna idrakine yuf
4

der" deyp sandallada kyya dkldler, karadan Surat'a gittiler.

Seyd:

Ali Kapudan

ken krek

be

gnde,

alt

para gemiden kalanlarla Surat

sularn ykseldii

Liman'na dorulup

ekildii

zamanda yryp,

mir kodular. Bin trl mihnetle Basra'dan ay

tamamnda

zamanda de-

Surat Kalesi

girince orada olan Mslmanlar sevindiler; nk Gcerat vilayetinin

yel-

limanna

karklk

za-

manyd.

Orada da nice haller olup asker "ulfe, yiyecek ve

ieceimiz kalmad.

de halat, yat ve yarak olmayup khnelendi. Bundan sonra

yoktur" diye

ou

Msr'a

Gemilerde

gitmek ihtimali

Gcerat vilayeti padiahna nker olup gemiler boald.

Surat Kalesi'nde Hudavend Han'a yaraklar ve bulunan yat ve yara ile teslim olunup dierlerinin devlet kapsna gnderilmesine zaman temesskle~i 5 .aldlar.
Ad

geen kapudan kendisine uyan elli kadar

remi banda

[Aralk 1552]

karadan Hind ve

drt yl tamam olunca Istanbul'a geldi. Edirne'de

Salnd: alkant;

yoldala dokaz

Horasan' dolaarak

yz

altm

muhar-

Acem diyar iinden

padiahn eiine

yz

srd

za-

deniz dalgal olma, salnt.

Talaz: Byk dalga, atlayan dalga, kabarp gelem byk dalga, kpkl byk dalga.
Kadinalar bozmak: "Kadina" forsalarn balandklar buka demektir. "Kadinalar bozmak"
da krekilerin bal bulunduklar zincirleri zmek demektir.
Nker: Moolcada vazife, hizmet, arkada, hizmeti, yolda ve daha baka anlamlar vardr.
Buradaki anlam "maiyet silahoru, bir babuun yannda i gren sava" demektir.
Deniz havasnda yelmek: Deniz sevciasna kaplmak, deniz sevciasna komak
Zaman temesskleri: Kefalet senetleri, kefalet katlar.

86

DENIZ SAVAARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

man kendisine seksen ake mteferrika vazifesi1 ve teki yoldalarna Msr'da terakkiler ihsan olundu. Drt

yllk ilemiJ.lfeleri

verilmek yolunda hkm-i hmayun

verildi. O da bandan geenleri y.z.zu_p bir kitap eylede ve Trk dilinde "bana Seydt Ali halleri geldi" deyimi bundan kald.
Sinan Paa'nn Seferleri ve lm: Dokuz yz elli dokuzda [1551/52] Kapudan Sinan
Paa

yz yirmi

be

para

kadrgayla

denize

kt.

Dokuz yz

altmta [1552/53]

da bu

zerinde kald ve altm birde [1553/54] ld; skdar'da gmld. air Sihrt lm
tarihini yle yazd:
Verir ahr fenaya flk-i teni

Ten gemisini sonunda lme salar

Nuh dahi olursa ketiban

gemicisi Nuh bile olsa.

Her kaan eke niheng-i ecel

lm timsah soluduu zaman

Katraca gelmeye ana umman

engin deniz ona damlaca gelmez.

Yusuf-

Dostlar

iin ikinci bir Yusuf'tu,

yann

gzne sng grnrd.

sani idi ahbaba

Grnrd adil gzine Sinan

Sihriya gel
Ruh-

dua-y

Ey Sihri, gel hayrdua edelim:

hayridelim

pakini ad ide Sbhan

Onun ar ruhunu

Tanr ad

etsin.

Hatif-i gaybi didi tarihini

Gayb hatifi tarihini byle dedi:

Dald

Kapudan rahmet denizine

rahmet denizine kapudan [961]

Turguta'nn k:

Bu Turguta Bey Mentee

sancandan

dald.

Saravuloz nahiyetinden

bir kyde, Veli adl raiyyetin oluydu. Yaratlnda yiitlik ve clasunluk olduun
4

dan ok atmaya ve

gre

tutmaya alt. Sonunda deniz levendine kart, yreklilikle

n aldndan giderek levent takmnn5 kapudanl kendisine verildi.

Bir kez gemi

yalarken

tutsak eyledi ve Ceneviz'de

kafir

kapudanlarndan Olan

kapatld.

Hayreddin

Kapudan zerine

Paa donannayla

Ceneviz

dp

karsna

Mteferrika: Haderne demektir. Hkmdarn olduu gibi vezirlerin ve baka hizmetlerin

de mteferrikalar vardr. Padiah mteferrikalar en itibar h ve erefli hizmetlerdendir; buraya seme, soylu ve gvenilir kiiler alnr. Nitekim, mteferrikalarn bir ksm sultanzade, vezir ve beylerbeyi gibi paa oullar ile bey veya defterdar gibi yksek yerlerdeki kii
lerin ocuklar olurdu. Mtef~rrika vazifesi, mteferrikann ald aylktr.
Kitap eylemek: Kitap haline koymaKbir kitap meydana getirmek, kitap halinde yazmak.
Gayb hatifi: Gkten ya da kendi grnmeyen bir syleyenden gelen ses bilinmeyenden
haber veren gizli bir haberci gr ilham eden ses veya melek.
Raiyet: Bir hkmdarn buyruunda olup vergi veren halk; ata. ve klca sahip olmayan, asker olmayp vergi veren halk; tebaa, uyruk; oulu reaya.
Levent takm: Trk korsan gemicileri; Trk korsanlar takm.

87

KATIP ELEBI

varup da 'Turgut'u vermezseniz btn kylerinizi

lnda

ou

bir yarar gazidir diye

zaman

divannda

yakarm"

diye onu

kurtard. As-

verdi, hatta kendi yedek gemisi-

ni balad.
Ve sonra Hayreddin

Paa'nnki

gibi

bat tarafnda

ok gazalar edp

zenginletik

e gemilerini artrrd. Giderek yirmi be para gemiyle gezmeye balad ve Kapudan

Sinan Paa ile

haberlep

kar

lerek birbirine

o kapudan denize ktka Turguta da Bat Semti'nden ge-

durup

enlik

ettiklerinde Turguta gemilerinden top ve tfek

sesi baskn grndnden Sinan Paa ondan vehimlenmiti. Kendisine uymazsa ele
geirilmesi gtr diye gnln alup devlet
para gemiyle gelp kulluk arz eyleyince

kapsna

gelmesini syledi. O da sekiz

naml yo1dalarndan

Gazi Mustafa, Ulu

Ali, Hasan Glle, Mehmed Reis, Sancaktar Reis, Deli Cafer ve Kara
geldi. Kendisine

Karl-ili sanca

Kad

ile birlikte

ve ad geeniere de yetmier, seksener aka ulfeyle

her birine fener verildi. 1

Bu
.dr;

Turguta'nn

devlet

kapsna

gelmezden nce ve sonra nice

sayl gazalar

var-

birkan anlatalm.

Cerbe Olay:
Adas'nda

Turgut Bey levent

ve Kantara

Liman'nda

kapudanyken

yatup gemilerini

yedi sekiz para gemisiyle Cerbe

yalarken

kafir

kapudanlarndan

Caala ve Venedik kapudan yz elli para gemiyle gelp o limann boazn alarak

bunu kuattlar. Tamam azuu tkenp zebun olduu zamanda kendisini ve gemilerini
ze

alrz

diye sevin ve

barkmza ateler

kvanla

salup

ykan

oturdular; hatta Ceneviz'e mektuplar yazup "evimilevent

kapudan

Turgut'u gemileriyle tutarak

diye haber gnderdiler ve nice beyzadeler gemi donatup

Cerbe'ye
ki

aya

denize akar, o

rmak

Allah'n

hikmeti o yrede bir

sp o sudan gemilerini denize geirdi.

Kyda

bir

driti.

beyzadelere

kalann

sataup ald.

yalad

ve denize

kt.

altnu

kafider

mil yerde bir li-

Yolunda o seyre gelen

Bundan sonra kafirler "elbette Turgut by bilr, kuru

yerde gemiler yrtr" diye

Bu kapudan

da

Iki mil kadar yeri ke-

kurulmu adr alkoydu;

grdke Turgut iindedir derlerdi. Kapudan o sudan denize

mana girdi, gemilerinin

rmak

zerinden bir sandal yryebilirdi. Hemen le-

vent ve forsa koyup limandan o rnaa yol kestirmeye

seyredelim diye

doruldular.

Turgut Kapudan da hakka tevekkl edp

vard

varalm,

aldk"

aup kaldlar.

Islamln syrlm klc

olup denizin yarar ve nl

kapudanyd.

Fener vermek: Bkz. s. 187. ,

almak: Bir limann boazn kapatp gemilerin girip kmasna engel olmak.

Boazn

88

DENIZ SAVAARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ka kez kafirlerin gemilerini basup karada gibi baralar syndrmt. 1 Bunlardan biri, kafirlerin bir kez on sekiz

;sra kadrgas_p

zi'nde iki bara budayile

giderken Manya Burnu'nda nne gelp aman

vermedi,

ald.

Vene_slik~

bozup

ald

ve Selanik Krfe-

Buna benzer nice fetihleri vardr.

Turgut Bey'in Marp Tarafna Gidii ve Padiahn armas: Bu bey, Kail-ili beyiy-

ken bir gn denizde bir Venedik

barasna rastlam,

byk

kapudanlar

ululamak

in yelkenleri biraz aa koyup peke gtrderken "bu ba kapudan deildir"

2

diye

aldrmazlar

klup yannda

ve rzgar

olduundan

haraya gvenirler. Turgut Bey'in de

bulunan para gemisiyle topa tutar, rzgar

ve zebun edp

aldktan

sonra bir yarar yolda

dtnden

aa

can s

komakla dve d-

hepsini kltan geirp

baray denizde atee yakar. 3

Bunun zerine balyoz, Rstem

Paa'ya

kendi

kardama kar grdnden

devlet

kapsna ard.

rp'a

varup bu beyden

yaknr.

Turgut'u sevmezdi. Hkmle

O da, onun kt niyetini

renp

Rstem

avu

Paa

gnderp

kendi gemileriyle

Ma

giderken iki yl kadar zaman bakaldrup buyruk dinlemez oldu.

Sonra Tarabulusgarp'n fethi gerekince, merhum Sultan Sleyman Han kendisine

incinmiken
tn kl

ister istemez aman verdi ve

ar buyruuyla

gnderdiler ve Tarabulusgarp fetholunursa

zerinde kalmak artyla verilsin,

Kapudan Sinan
fetholundu. Eyaleti
rp'a doru

yelken

beylerbeylii

varup Turgut Bey'in

bakasna verildiinden

Beyin

Sinan

bir al-

lnceye kadar

Paa yalnz

klavuzluuyla

can skld,

onu grp teki kapudanlar da

uymalar buyurulmutu.

Mushaf- erif,

denilmiti.

Paa donannayla

at;

bir

demir

Tarabulus

kopartp Ma

ardna dtler,

nk ona

kalup Turgut Bey'in izniyle dndler. Ve

kimi kapudanlar bin minnetle yine dndrp devlet kapsna getirdiler.

Turgut Bey'in Petiye Tarafna Seferi: Kimi kitaplarda ad geen bey, dokuz yz altm ylnda [1552/53]

yz yirmi kadar

kadrgayla

serdar olup Nobofaa'ya gitti diye

yazlm.

Sonra dokuz yz

altm

Bahr-i Krfez'e girp ltalya

Syndrrieh: Dman

bir recebinde [Haziran 1554]

kysnda

gemisinin

bulunan

toplarn

krk be

para

kadrgayla

Ispanya'nn Petiye adndaki hisarna

susturmak

Bir gemiyi

savaamaz

hale koy-

mak.
Yelhenleri aa koymak: Yelkenleri tam fora etmeyip biraz indirmek, tam amamak
Rzgarn aa komas:
Dmek: Savata

Hafiflemesi.
lmek.
89

KATIP ELEBI

varup
dma

kuatt.

Bin urala alnmak zereyken drt bin atl ve bin piyade kafir yar-

gelp st ste Mslmanlara

rifin yedinci gn [6

p savatlar. Allah'n yardmyla ramazan- e

Austos 1554] tarada

olan melunlar bozulup

sarda olan kafirler ister istemezamanla kup kaleyi verdiler.

Krk

katklarndan

elli bell

hi-

ballar

na aman verilp tekiler zincire vurulup tutsak edildi. Hisarda olan ganimetler ve
yedi bin kadar tutuklu Mslman tutsa alrrup Avlonya'ya gelindi.
Yaknnda

olan

bakaldrm

dan ve denizden ele getirilp

lerle devlet

kapsna

gelince

Arnavutlar da Mirliva Ahmed Bey marifetiyle kara-

haklarndan
deer

bilir

gelindi. Umulandan ok para ve ganimet-

padiah

ona Cezayir

beylerbeyliini

kapu-

danlk ile ihsan etmiti. Lakin Rstem Paa engel olup "tarada hasl oldum1 der, padiahn

yce

kapsnda i

rakld.

Lakin kendi kabul etmeyp yeri yce

grmeyi istemez" deyi arz etti, yine

padiah

Karl-ili sancanda b

Edirne'ye yola

kmak

zerey-

ken atlanup yolda yayan rikab- hmayunu pt kendi azyla eyalerini dilernekle
2

verildi ve bundan sonra Tarabulusgarp'a gidp Malta'da

ehit

oluncaya

dein

orada

kald.

Tarada hiis1 olmak: Istanbul'dan darda yetimek; Istanbul'dan darda devlet hizmetinden uzakta, belli denemelerden ve basamaklardan gemeden yetiip meydana kmak;
devlet kapsndan baka yerde yetirnek
Rikab- hmayunu pmek: Padiahn zengisini pmek; pa diaha byk saygsn gstermek
zere onun zengisini pmek. Bu sz daha ok mecaz olarak kullanlmaktadr.

90

. . .....

BEINCI

BOLUK

~~.,, .~

Piyale Paa'nn gazalar zerinedir.

Paa'nn

Sinan

rini grmede

lmnden sonra

eteini

kapudanlk ad

geene ihsan olunup deniz

ile

beline dolayup din ve devlete nice hizmetlerde bulundu.

Fransa'ya Yardm in Kalbiye Seferi: Kimi tarihte yazld zere hicretin dokuz yz
altm

[1553/54] ylnda

bir

Fransa

kral

devlet

kapsna

eli gnderp tspanya kraln

dan dert yanup donanma gndererek yardm etmesini diledi. Bunun zerine Gelibolu

sanca

beyi Kapudan Piyale Bey'in

yuruldu. O zaman I ercan

donanma-y

Ovas'ndan ad

hmayun ile o semte gitmesi bu-

geen kapudana bu yolda gnderilen

hkm-i hmayundur:
Emr-i erifin Sureti: 1 Ulu beylerin vncesi, byk ve ulu kiilerin semesi, deer
ve

sayg

iyesi, tm olan biteni bilen Tanr'nn yardmna ermi, Gelibolu

ve

kapudanm

sanca

beyi

Piyale -ululuu srp gitsin- yce buyruum gelince bilinsin ki bun-

dannce hkm-i hmayunum gnderilp,

Hakkn yardmyla

bu kez denize

kmas

buyurulandonanma gemilerine serdar verildin. Yat ve yaran grp gemileri hazr

layaszve

Turgut'un -ycelii srsn- seninle birlikte

olmas buyrulmutur.

Onun-

la gzelce uyup birleerek, uur ve mutlulukla birlik olan devlet-i hmayunumla 2

ilgili

ilere

gcnzn

yettiini

verin diye

buyumlmutu.

O yce

buyruum

yine

yrrlkte olup denize ayrlan altm para gemilere ba ve bu tayin olunduun

in gemileri abucak tamamlayup, krekiler bulup, yat ve

yaran

vakit yitirme-

den grmek in ulu dsturum, byk mirim, dnyann nizarn vezirim brahim
3

Paa

-Ulu

Tanr

onun ikbalini srdrsn- ve defterdara hkm-i

erifim

gnderilp,

yenierilerim aasna istenen yenieri kullarm veresin, diye buyruum gnderildi.

Emr-i erifin sureti: Padialhbuyruunun kopyas, rnei.
Devlet-i hmayun: "Uurlu devlet" anlamna bir kalp szdr. Padiahn devletinin daima
uurlu ve mutlu olduunu ;nlatmak iin kullanlr. Burada "benim uursuzluk ve bahtsz
lk-bilmeyen devletirole ilgili ilerde" demektir.
Dastur: Anlam "kaide, kanun, temel" olan bu kelime, sadrazamlar iin ve hep yannda yceltici bir sfatla birlikte kullanlr.
Mir: Anlam "iaret eden, yol gsteren" olan bu kelime, devlet hizmetinde yksek bir
yerde bulunup yol gsteren, buyruk veren kiiler, zellikle sadrazamlar iin kullanlr.
91

KATIP ELEBI

Denize seninle birlikte verilen Kocaeli ve Midilli beylerine de hkm-i

erifler

gnderildi. Eyle olsa buyurdum ki yce kapm avularndan Mahmud -deeri art1

sn- varnca

asla geciktirp

geveklik

gstermeden seninle

kacak altm

para ge-

miyi gece ve gndz zerine olup itmama eritirp 2 krekilerini tamamlayn, ayr
lan yenieri

kullarm

mevsimiyle denize

alup ve sancak beylerini de askerleriyle gemiye alup vakti ve

kn.

Fransa

devlet-i hmayunumla ilgili

padiahnn donanmalaryla

ilere,

gzelce

uygun yerde toplanup

uyuup anlaarak balayn.

Bu

himmet

ister; savsaklamayup gemileri abucak tamamlayarak nceden karmak yolunda dakika kaybetmeyesin.
Ad

bell kulum Turgut

lir; onunla

dank

-ululuu

etmekten geri

ve amata bir olup, gayretin

saltanatn rzna

srsn- denizin btn hallerini ve

durmayasn.

gerektirdii

ve namusuna

aykr

ilerini

bi-

Gzel dirlik ve tam birlik ile gnlde

ne varsa yerine getiresin. Kt tedbirlerle

bir durum olmamak in trl gzel

almala

nnz olsun. Gnll levent gemilerinin de birlikte gitmesi buyurulmutur. Ad bel3

l kulum,

onlarn durumlarn

her birinin, onun uygun

bilir; onun marifetiyle gnll reisleri birlikte olup

grd

zre gnllerini alup peksirnet gerek olana peksi-

met verp onun marifetiyle ve onunla

dank

ederek devlet-i hmayunumla ilgili i

lerde ve din yoluna kullanup Allah'n yardmyla yz aklklar elde etmeye driesin.
Her gemiye adet zre yirmi nefer

halat

koyun ve onlardan baka Galata azeple-

rinden4 de yaraklar ve yasaklaryla otuz nefer azepayrup gemilere yerletirp birliktealup giderek kullanasnz. Tersaneyi korumak in ve orada kalan on para gemilerin ilerine de yetecekleyin adam alkoyasnz.
yle bilesiz, alarnet-i erife 5 gvenesiz. Tercan Salras yurdunda, 6 dokuz yz
altm

iki ylnn rebiylahr sonunda [24 Mart 1555]

yazld.

Ey le Olsa: Bunun zerine, bundan dolay o halde yle ise, yle olunca.
2

Gece ve gndz zerine olmak: Ara vermeden bir iin zerinde geceyi gndze katarak
btn gayretiyle almak.
ltmama eritirmek: Btnlemek, sonunu almak, tamamlamak.
Gnll levent gemileri: Akdeniz'de faaliyette bulunan gl kuvvetli korsan gemileri ki
bunlar Osmanl donanmasnn hizmetine girmilerdir.
Galata Azepleri: Deniz azepleri; karadan ayr olarak deniz gcn tekil eden ve donanmaya bal olan azepler. Bkz. Szlke "azep".
Alarnet-i erif: Osmanl tarih belgelerinde "tura" yerine kullanlan trl tabirlerden biri.
Osmanllarda "tura" padiahn adn tayan alarnet ye imzas demektir. Padiahlarn tu
ralar anlama, ferman, berat ve baka belgelerin stne ve ortasna kon urdu.
Yurt: adrl ordugah.

92

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Donanma-y

Hmayunun FransaTarafna Ynelmesi: Ad geen kapndan yce ferman gereince donanma gemileriylq:l~nize kup, aJll kiilerin doru bulmasyla
nce Polya kylarn vurup Rie',yi kllatt ve ald. Sonra o kylarda birka para hisara da ktlar; lakin Rie kuatmas srasnda buralarda oturanlar haber alup boal
tarak kamlar. Bir nice bin evik ve yrk levent kup klavuzlada vilayeti yama
ederek ok ganimetler aldlar.
O srada Ispanya kapudan Anderya
de

id renilp

Dorya'nn altm be

gemiyle Anabolu nn-

derhal demir kopararak zerine yneldiler. Lakin bu Anderya,

nceden duyup bir tarafa ektirdi gitti. Kapndan

Paa

da Ispanya kalelerinden bir-

ka para hisa~a varup kimini klla, kimini amanla ald. Saysz ganimetler aldktan
sonra Elbiye Kalesi

yaknnda

att.

demir

Orada bir

kadrgayla

Fransa

kapudan

ge-

lp grt.
Padiahmzn asl murad

Kalbiye

adndaki hisardr,

yana yneldiler. Varup geri bir zaman

lakin i hisarnn berklii tam ve

kuatarak

halkyla

ve

varup

kuatalm,

demekle o

yryle tara varou aldlar,

okluk almayup

uyumak

kolay

olmayn

ca vaktiyle dnp kasm gnnde Istanbul'a geldiler.

1

yl

Fransa

dileince

Ispanya'dan alamayup okluk

gremedi; lakin sonra

byk savalar olup iki taraf bir yendi bir yenildiler. Kpek dii, domuz derisi2 dediklerince bugn de
rnn

aralarnda

dzelmesi mmkn

kmaya.

kavga

deildir.

Bundan tr Ispanya

dv

donannas

lesi olan Vahran, ki eskiden Hayreddin

Venedik'e gelmez

aa Marb-

altm

gayla Piyale Kapndan nce Cezayir'e

vard,

askerini

p kl

Aksa

Paa almken

Dokuz yz

geirp oraya

aralarndan

Her zaman kavga ve bozgunculuk

Cezayir ve Vahran Seferi: Cezayir'den

yaylmt.

eksik olmayup bsbtn barup aralaolmutur.

kysnda

Tilimsan iske-

bir yolla Ispanya

[1555/56] ylnda krk be

kaldrd

hisarn

para

ele

kadr

ve bu hisar zerine d-

gcyle fetheyledikten sonra vaktiyle dnp Tersane-i Amire'ye girdi.

Benzert Seferi:

Ad

geen kapndan dokuz yz

altm

drtte

[1556/57]

Tunus

ehri

yaknnda Benzertadndaki iskele ve kaleyi ald. Ve Marp-zemin kylarn syrup

kasm

gnnde tersaneye geldi.

Kasm

gn: Kasm aynn sekizinci gn. Donanmann denize kma mevsiminin sona erve lstanbul'a dnd gn.
Kpek dii, domuz derisi: Bu deyim ikisi de dman olup birbirleriyle dvmekte olan kii
ler ya da milletler iin kullanlr.
Syrmak: Kydan gitmek; kenar kollanarak gitmek; engine almamak
dii

93

KATIP ELEBI

Mayorka Seferi: Dokuz yz altm bete [1557/58] Piyale Kapudan yz elli para
kadrgayla

yine Akdeniz'e

kup

Katalanya

kylarna yakn

Ispanya elinde olan Ce-

zayir'den Mayorka dedikleri adaya varup er dkt. Kylerini

yama

edp

ykt

ve

birok ganimetler aldktan sonra esenlikle dnp Tersane-i Amire'ye geldi.

Ve bu ylda kapudanlna Cezayir beylerbeyilii payesi eklendi. 1
Piyale Paa'nn Cerbe nnde Kat1r Donanmasyla Sava: Dokuz yz altm altda

Piyale

[1558/59]

Paa

kadrgayla

seksen sekiz para

rin bir byk barasna rast gelp

ald

denize

kt.

Matan nnde kafi-

zaman Frengistan durumu sorulup

renil

di. Haber verdiler ki Tarabulusmarp nce alnd in Malta kafirleri ok korkuya

dt,

krallara yazup

hazrlndadr

yalvardlar.

Btn kafir

ve Turgut Paa ile Arap

serdarlar,

eraf arasnda

byk donanma

karmak

kavga vardr, Arap emirleri ve

meayihi Frenklerle gnlbirlii edp Osmanl lkesine zarar vermek ardnda olduunu

sylediler.

Piyale

Paa

da devlet

kapsna

yazup

bildirmi

ve saltanata on para

kadrga

da

yardma gnderilmiti. Yerle bir olas kafirler Islam ordularnn bylesine hazrln

iittiklerinden bu ylda ba gstermediler. 3 Kn gelmesi yakn olunca ad geen Paa

Avlonya'dan dnp Tersane-i Amire'ye girince kafr donannas elindeki gemilerle

Tarabulus semtlerine geti.

mevsimini oralarda geirp ilkyazcia o diyar ahalisi-

ne, hele Tarabulus'a zarar vermek

dan

Paa'ya

ilkyaz

eriinceye

ardnca olduklarn

Turgut

kadar yz yirmi para gemi

Paa

bildirince, Kapu-

hazrlamas

in ferman

geldi. da eteini beline dolayup vakti ile o sayda gemileri hazrlamaya bakt.
Vaktaki
Nisan

gep ilkyaz geldi. Dokuz yz altm yedi recebinin sekizinci gn [4

Kapudan Piyale

1560]

Adas'na vardkta
batas

kafir

Paa

yz yirmi para

Tarabulusgarp beylerbeyi Turgut

donannas

Cerbe

Adas yaknnda

kadrgayla
Paa'dan

denize

kt.

Koyun

bir firkate geldi; yere

olup Tarabulus'a

dmeyi

gzlerler,

diye bildirdi.
Bundan nce

Yani Cezayir
baka deyile

ad

geen

paa

Ulu Ali

adndaki

korsan~

beylerbeylii vazifesi deil, yalnzca bu beylerbeyliin "payesi" verildi, bir

beylerbeyi payesi ald iin unvan da bundan byle "paa" oldu.

eyaletine Cezayir Eyaleti de denir; nk Cezayir sultan Barbaros Hayreddin

devleti hizmetine girdikten sonra kendisine ait olan Cezayir ktas yine onun
zerinde braklm ve zaman iinde kaptan paalk bu eyaletle birlikte verilmitir.
Emir: Bey; Arap lkelerinde trl bakmlardan devlet haline gelememi, fakat bana buyruk topluluklar yneten idareciler iin kullanlan bir unvan.
Ba gstermemek: Meydana kmamak; korkudan ortalarda grnmemek.
Kaptan

Paa

Paa Osmanl

reisi -ki o zamanda nl

94

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

lardand-

bir

sava

eriti,

birka para kadrgayla dil almaya kafir

harasma

rastlad.

dve dve baray

tki

diyarna gndermiti;

taraft~l1 toplaurken ~geriden

ald. l~nd:_olan

o da byk

birka para gemi daha

reisleri tutsak edp getirdiklerinde top lan,

yat ve yarayla lstanbul'a gnderildi.

Moton nne

vardkta

Rodos beyi

Kurtolu

Mustafa Bey birka para gemiyle geldiler. Byk

yaland.

lar. Orada dinlenp gemiler

inci

gn

doru

Gereleri

[ Mays 1560] akamndan

engine sahip

Marp'a

sanca

Ahmed Bey ve Midilli

enlikler

olup

beyi

donannaya katld

tamamlandktan

sonra

ahann

sonra, Allah'a tevekkl olup Garp

be-

Yakasna

yneldiler.

Kk Malta Adas'nn Yama Edilmesi: Uygun rzgarla drt gn drt gece gidilp
ertesi gn Kk Malta'nn bir yanna yapld. Birka sava yiit gemilerden da~
r dkldler ve kafirlerin evlerine seirdp 1 ok ganimet aldktan sonra evlerini,
ba ve bostanlarn ate verdiler.
Biraz diller alup kafir
dtga

ve otuz

milerinin

alt

para

geldiinden

danannasndan

baralar, u

sorulduunda krk

haber

anda Cerbe

slarna snup

ad

rabulus'a gnderildi,
edp yerle bir

olas

kafir

tikten sonra Cerbe'ye

va

Ardnca donanma-y

hmayun ile

donanmasnn olduu

yakn

Karkanna

yatarlar, lslam ge-

Paa tarafndan

gafillerdir, diye haber vermeleriyle Turgut

ha nce gelen kalite bu kez bunu bildirmek in orada yine

dokuz para kada-

geenin yanna, Ta-

Cenab-

Hakka tevekkl

yana yneldiler. tki gn iki gece git-

Slar'na

vanlup demir

atld.

Ertesi gn sa-

ve dv aralar dzlp hazr klnd. ektirilp akam vaktinde Cerbe'ye on

iki mil denl yerdevarup demir braktlar.

Cerbe ise Tarabulus'tan iki yz mil

doya

deniz

kysna yakn

bir

adadr,

eski-

den adadan kyya bir yol vard, sonra kestiler.

Cerbe nnde Sava: Bundan nce donanma-y hmayun Malta'ya varnca Malta
kafirleri kayk gnderp lslam donannas geldiini bildirmiler, yere batas kafir de
gemilerini kaldrup yedi sekiz mil kadar denize kup savaa hazr olmular. Sabah
lslam askeri de gelp kafir gemilerini grdklerinde trl ss ve saltanatla ektirp
yrdler. O yerde biraz
clnn

t9plaup

grp bir bl Cerbe

kafirler kamaya karar

tarafna

can atup hisar

vermiken Islamlarn

altna

sal-

girdi ve bir bl de-

nize ald. Paa da gemileri iki bolk edp bir bl hisara gidenh;r ardnca gnderdi; kendi de denize
ou

yerle bir

olas

alan

kafir

gemilere girp

kadrgalarna

kyasya sava

oldu. Islam gemilerinin

atup her birinde byk

Seirtmek: Komak, sratle gitmek.

95

savalar

oldu. So-

KATIP ELEBI

nunda Islam stn gelp yere batas kafirler bozulup snd. 1 Yirmi para kadrgalar
ve yirmi alt para bara, kimi
kld.

cilye

Kafir

serdarlarndan

Adas'nn kapudan

Sonunda kafir
Ad

slarda

kalup, kimi batup, kimi

Anabolu kapudan ve

oullar,

can korkusuyla firkatelere

donannas

alnd

ve kimi de ya-

Anderya Dorya

dp

olu

ve i-

Cerbe Kalesi'ne girdiler.

btnyle alnd, bir tarihte bylesine bozgun olmad.

geen kale, eskiden Islamlarn oturduu bir yer iken bir yolla kafirlerin eline

dmt.

Fethi nemli olduundan denizden donanma-y hmayun; karadan Tara-

bulus, Kayravan, Sifaks kalelerinin atlu ve piyade yarar tfekileriyle

zerine vanlup
kya kuatld.

ramazan- erifin

nc gn

girilecei srada

Gece metrise

[28 Mays 1560]

kafirler

kup

ad

geen hisar

drt yanndan

sk s

oktan ok ok ve tfek

serpince gaziler hep birden kl syrp zerlerine yrdklerinde, melunlar daya2

namayup
Kale

katlar.

ok kafir

hendeinden

topraa dp

metrislere yerleti.

ileride kafirler bir byk hendek

kazdlar

ve evresine tabur

evrilp bin kadar yarar kafir koyup orada ergeleri ve adrlaryla oturup etraf
3

korurlard.

Bir tarafta da bir su kuyusu olup

muhkem metris

yaplmt.

gndz ondan hisara ve

rp

ou

ondan geindiklerinden zerine

Darbzenlerle yedi sekiz yz kadar kafir koruyup gece

tara

su

tadarken

Mslman ordular bu kuyuya yakn va-

ok ve tfekle kafirleri skntya sokup iierini daralttlar.

Kafirlerin

Saldr

ve

Bozulmas: spanyol

ve

baka

pare trl trl sancaklada be kat alay balayup

n [7 Haziran

1560] damgalar clasunluk

Mslman gaziler de

soydan bin kafir seilp

ramazan- erifin

alt

on drdnc g-

olan ls lam askeri zerine yrdklerinde

Allah'n yardmna gveip

tekbir ve tehlil ile

kl

ekp san-

cak atlar. tki saat kadar iki asker birbirine koyulup bir byk sava ve kyasya
ura

oldu ki feleklerde melekler beenp alkladlar. Sonunda Tanr'nn yardm

elverp mrninler stn geldi ve kafirler bozulup yenilerek ister istemez kamaya
yz

tuttuklarnda,

evik

savalar ardlarna dt;

o kadar kafir

gelmez. Biraz da diri tutulup o srada kafirin ergeler ile

Snmak:

olduklar

krdlar

ki

metrislerine

sayya
slam

Alt olmak, yenilmek.

Ok ve tfek serpmek: Ok ve tfek atmak; ok ve tfekle yaylm ateine tutmak.
Kale evirmek: Eskiden birbirine bal arabalardan bir metris yapmak Bir kaleyi kuatp
evresine metrisler ve tabyalar yapmak.
Tekbir ve tehlil: Tekbir, Allah' ululamak demek olup Allahu ekber, Allahu ekber (Tanr uludur, Tanr uludur) szlerini sylemektir. Tehlil ise La ilahe iliallah (Tanr'dan baka Tanr
yoktur) szlerini sylemektir; ikisine birden "tekbir ve tehlil" denir.
Burada Trk askerlerinin her savata olduu gibi dmana bu szleri syleyip, her bln kendi sancaklarn ap kllarn ekerek koyulduklar anlatlmaktadr.

96

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

ordusu koyulup ve sancaklar dikilp

rada

alnup dman

enlikler

Sylediimiz

oldu.

su kuyusu da o s

zebun oldu.

K..firlerinBirKezDahaSaldrr:Bu-savatan

sonra on be para top kurulup

arkas

kesilmeden atlmak zere iki bin kadar gk demrl Alaman ve talyan kafirleri
1

mertlik davas edp, toplar ivileyp metrisleri basm~k2 sevdasyla, tan atarken hikup

sardan

metrisler zerine yrdklerinde gaziler gafil bulunmayup her biri

kollu kolunda direnp

yiite kar

toplarn

durdular. Kafirler

zerine dklp iki

saat kadar bir sava oldu ki grlmemiti. Sonunda orada da yzleri dnp 3 katkla
rnda

gaziler

frsat

bulup sekiz dokuz yz kadar kafiri

kltan

geirdiler ve

balarn

gnderlere sanup gzlerine kar diktiler. Kafirler ieri kaup yine savaa tututular.

Islam Gazilerinin Dman Gemilerine Saldr: Daha nce denizden kaup kale dibine giren on bir para kadrga kimi kez hendek, kimi kez tabya zerinden toplar
atarak metrise epice zarar ederdi. nce kadrgalarn alnmas nemliydi; lakin kale
altnda olduundan baka, donanma-y hmayun ile arada top eriemeyecek denl
dar yerde bulunduundan kalitelerle varup ba.smak mmkn deildi.
dolay

Bundan

donanma gemilerinin

sandallar

ve firkateleri iine oklu,

yayl,

harbeli ve tfekli yarar asker ve kapudanlar girp karadan da onlara yardm in

4

ayrlmt.

atlu ve tfekli prsilah askerler

dukta kaleden metristen
ler

ateli

in sava

saysz

toplar

Her yandan gemilerin zerine yry ol-

atlup

tfek

duman iinde grnmez oldu. Szn

ve

drgalannn

ura

atm

yerde denize berk

gibi yanca gazi-

tan vaktinden

kocakulua

de-

dt.

Lakin dzenbaz kafir ka-

kazklar

kakup direkleri ve seren-

olup iki yandan da ok adamlar

evresine ok

fnd yamur

ksas

lerizincirlerle balayarakavlu evirmi, ieri girmek mmkn olmayup geri dnld.

Sonradan kalenin iki

yanndan

denize

bitiik

olan metrislere yedi sekiz para

toplar kuruldu. tki yandan top rlp 5 iinde olan kafirlerin ou krld, geri kalanlar da denize dkld. Toplar da darmadank olup kadrgalan kadinelerine 6
dein

suya

hatt. Allah'n birliine inanm

Gk demirli: Zrhl, zrh gi)'Itli.

Top ivilemek: Bir topun falya (ateleme)

olan gaziler

deliine

toplarn errinden

emin ol-

ivi sokup periniemek suretiyle topu

lemez hale koymak.

Metrisleri basmak: Askerlerin kendilerini korumak iin gizlendii siperlere saldrmak

Yzleri dnmek: Arkaya dnmek, arkasn evirmek, geri dnmek, ricat etmek.
Harbe: Ksa mzrak.
rlmek: Salvo etmek,. yaylm atei etmek, yaylm atei amak.
Kadine: Forsalann ay;na vurulan zincir, buka.
97

KATIP ELEBI

duktan sonra yine kale savana baladlar.

Hisarn Alnmas
rnda

ve Kafirlerin Kknn Kaznmas: O savatan sonra, evval bala

[Haziran 1560] metrisleri ilerivarup kale

yerde metris

deiildi;

her birinde binden ok kafir

srada

larak ieri girerdi. Bu

hendeine

hendek yaknnda bir

dayamncaya kadar yirmi

kup sava dv
tatl

eder ve bozu-

su kuyusu bulundu ki kafir-

ler yer altnda lam edp 1 su alrlard. zerindeki kafirlerin ip ve kovayla ellerini
kaldrncaya dein

vur ha vur

savalar

olup nice

balar

kesilp kanlar dklerek,

zor ve g kullanarak kuyuyu ellerinden aldlar.

Tarada

ilgisi kalmayup tabyalar zerinden top ve tfekle

savamaya baladkla

rnda Islam askeri var gc bazuya getirp toprak srdler; hendei tabyalarna be2

raber doldurup hurma ve

baka aalardan be

yerde yksek kuleler yapup hisara

havale olunca zerine yarar toplar ve darbzenler kardlar. Bir an aman vermeyp
3

ieriye top ve tfek, ok ve ta yadrdlar. Tabyalan ve sepetleri4 yerle bir olup serpindisi nice yz kafiri

ceh~nneme

gnderdi.

Toplar

da

ilemez

hale gelp gedikler-

den her gn beer onar kafir kaup gelmeye baladlar.

Ksaca,

rnda

bu minval zere seksen gn

[Temmuz 1560

panya'nn

sonlar]

memleketler

yere

alacana

dv

batas

yln

girmiti-

kendi

sava uzad,

sonunda zilkade bala

kafirler kurtulmaktan umudu kesince Is-

gvenp

Marp-zemin'den Msr'a varncaya dein

kafirle bu hisara

ve

gnderdii naml

almak

gvendii

serdan Donabm -ki

davasyla kup

sekiz bin sekiz yz

adamlardan bin nefer yarar kafir sep o

zilkadesinin,yedinci gecesi [31 Temmuz 1560] tan atarken kaleden kup metris-

ler zerine saldrd. kez karsnda olan asker birbini dndrp tam iki saat byk

sava

oldu, her taraftan ok adam

dt.

Sonunda kafirler,

gazilerin.saldrna

dayanamayup hisara kanca Islam askeri kale kapusunu alup 5 sylediimiz kafirle-

Lam etmek: Yer altndan kazarak tnel delip yol amak. Dman askerinin bulunduu yerin altndan tnel kazp oraya barut doldurup ateleyerek dman askerini yok etmek.
Var gc bazuyagetirmek: Btn gcn toplamak, var gcn bir ie vermek.
Toprak srmek: Bir kalenin evresini kuatan hendei, savalara engel olmamas iin toprakla doldurmak; ya da bir kaledeki dman ate altna alabilmek iin toprak getirip kale
duvarndan daha yksek olacak ekilde ymak.
Havale olmak: Bir yere, bir kaleye hakim mevkide bulunmak; bir yeri ate altna alabilmek
iin ondan daha yksek bir yerde olmak.
Sepet: Sepet gibi rme nesnelerden yap1lm olan tabya, metris; silindir biiminde bir hasr
sepet olup genel olarak iki az toprakla doldurulma:k iin ak braklr, tahkimatta ve
mhendislikte kullanlr.
Kale kapsn almak: Kale kapsn tutmak; kale kapsn dmana kar kapamak.

98

DENIZ SAVAARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

rin ou kl okmas oldu.

Serdarlar ad

lada Islam gazileri gz

olanlar

atrmayup

kadrgalar yamaland.

tutulup

atee

kadrgalara

geen Donabur,

can atup girdikte firkateler ve sandal-

)1irdler. Ulu

Daha nce

Tanr'nn yardmyla

toplarn at

yaralardan

bu kafir diri
ie

yaramaz

verildi. Hisariinde olan kafider bu hali grnce "aman, el-aman" fer-

yadn ge irgrdler. 1 Gelen gaziler buna hi aldrmayup tekbir ve tehlil ile bir
ounu

yerden ieriye koyulup

re ekilp hisar fethi

ldrdler ve

birazn

tutsak ettiler. Tutsaklar zinci-

tamamland.

drt gn daha oturulup gerekli iler grldkten sonra o taraflarda inatla direnmesiyle

tannm

Austos 1560]

olan

Tarabulus

Araplarn

yola getirilmesi in zilkadenin on

Yakas'na

ayn

yirmi

dnlp zilhiccenin nc gn

daki kale limamna gelindi. Oradan da gnl

reminin altnc gn

[27

Eyll

1560]

rar saltatlardan drt bin kafir

sanlarna

Paa

beinci

gn

[12 Austos 1560]

[24 Austos 1560]

rahatlyla

kalkup

Preveze

altm

adn

sekiz muhar-

Tersane-i Amire'ye girdiler.

Ertesi gn donanmadan ve Cerbe Kalesi'nden

gtrld. Piyale

[7

tarafna varld.

O dilek de yerine geldikten sonra bu

Rumeli

beinde

alnan

davullar, bayraklar

ve

ve teki beyler hilatler giyp

kapudanlar, serdarlar ve ya-

silahlaryla divan-

padiahn

trl

hmayuna

iltifatna

ve ih-

erdiler.

Piyale Paa'nn Yaptklar ve Vezirlik Payesiyle Ululanmas: Bu Piyale Paa dokuz yz

elli drtte
[1554/55]

[1547/48]

harem-i hmayundan

kapucbalkla taraya kup altm ikde

Sinan Paa'nn yerine sancak payesiyle kapudan oldu. 2 Altm bete

[1557/1558] kapudanlna

beylerbeyilik payesi eklendi. Bu

ylda

Cerbe'yi fethedp

drt bin kadar diri kafir ve fener sahibi3 Anabolu kapudamm getirp bu kadar
hizmetten sonra beylerbeyilik payesi
alm

olup vezaret rtbesi kk

olal

der

iki yldr, buna vezirlik payesi verilirse tez

diye Sultan Sleyman Han

doru

l;mlmayup

yerinde grmediler. Lakin gzetmek istediklerinden ok ihsanlar ve terakkilerle

arland~tan

sonra;

ni evlendirdiler.

ehzadeleri

Be yl

Sultan Selim Han'n Gevherhan adl

kzyla

kendisi-

sonra vezirlik rtbesi verildi.

if

lrgrmek: Eritirmek, ulanimak.

Ta raya kmak: Sarayda yetitirilmi bir kijnin saray hizmetlerinin dnda bir vazifeye verilmesine denir. Burada Piyale

Paa'nn kapucubalk

Paye: Devlet hizmetinde bir yer

beylii" deil

tutanlarn tad

de yalnzca byle bir

Fener sahibi bkz. s.

memuriyene

atand

rtbe. Burada Piyale

makamn unvan verildii anlatlmaktadr.

187.

99

syleniyor.

Paa'ya

bir "sancak

KATIP ELEBI

Bu payderin deeri ve
bol olup itibar

erefi

kalktndan

Her okluk deerce

o zamanda bu minval zereydi. Bu zamanda payeler

bir vezirin sancak beyi kadar

azalmay

deeri

ve

arl kalmad.

gerektirir.

Malta Seferi ve Turgut Paa'nn ehit Olmas: Dokuz yz altm sekizde [1560/61] ad

geen Paa donanma-y hmayunla korumaya kup 1 geldikte Malta seferi in gemiler hazrlanmas buyuruldu. Drdnc vezir Kzlahmetl Mustafa Paa serdar oldu.
Dokuz yz

yetmi

iki

askeri ve yz elli para

yale

Paa

n'ndan

aban sonlarnda

kadrga

Akdeniz'e salup

kalkarak Malta'ya

[Mart 1565

ve kalitesi olan

evvalinon
doru

sonlar]

donanma-y

drdnc gn [15

Anadolu ve Rumeli

hmayunla Kapudan Pi-

Mays

1565] Avarin Lima-

yneldiler.

gn enginde gidp drdnc gn Malta Adas'nn bat yanna demir attlar.

Marsaolok Liman'na

Ertesi gn

girp

dank

olunduktan

sonrabulimann

iki ya-

nna tabur evrildi. Toplar ve biraz yarar tfeki konup korunmas ii btnlendi.
2

Sonra bu ayn yirmibirinci gn [22

daya

kt, hi~ar yaknnda

Mays] yldzlar saysnca

Bey Bahesi diye bilinen baheden akan su zerine var-

dklarnda yedi sekiz yz kadar gk demrl

keriyle

karlatlar.

l artklar

asker adrlaryla bu a-

Bir iki saat

savatan

atlu kafirle

saysz

piyade

kup slam

sonra kafider bozulup ok kafir

as-

krld. K

hisara kat. O gece sylediimiz gnl ac Bahe Suyu zerinde kalnd.

Santarma Burcunun Kuatlmas: Ordunun ileri gelenlerinin dncesiyle liman

korumak in yaplan Santarma Burcu'nun fethi nemli grlp ertesi gn yirmi
drt para topla drt yerden dvlp her iki gnde bir byk yryler oldu.
Sonunda o yln zilkadesinin yirmi drdnc gnnde [28 Haziran 1565] Mslman
gazileri tekbir getirp yrdler. Tanr'nn yardmyla girdiler ve iinde bulunan kafirlerden bin kadar ktnn kts, parlak klcn lokmas oldu.
Turgut

Paa'nn ehit Olmas: Tanr'nn

rahmetizerine olsun. Bundan nce ku-

atmann yedinci gnnde Turgut Paa, Tarabulusgarp'tan on para kadrgayla

gelp yarar

adamlaryla

pindisi dokunup

bu burcun

azndan,

kuatlmasna alup drirken bana

burnundan,

gece kendini bilmeden yatup

beinci

kulaklarndan

kan

gnde ..,.ki bu kalenin

gelmiti.

top ser-

Drt gn drt

fethedildii

gndr- in

sabah vaktinde gp kendisinin be para kadrgasyla cena7esi Tarabulus'a gt3

Korumaya kmak: Denizlerde sava amacyla deil, Trk ada ve limanlarm, Trk gemilerini dman saldrsndan ve korsanlardan korumak zere denize almak.
Tabur evirmek: Burada, Umann iki yanma metris yapup asker yerletirmek.
in sabah: Tam tan vakti, tam seher vakti aydnl. Subh- sadk.
100

DENZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

rlerek orada gmld.

Santarma Hisar'nn Kuatlmas: Bundan sonra, b.t ayn yirmi altnc gn [25 Haziran] bu burcun yakn yerlerine"n:trisler ve tabyalar kurulup iine yarar tfekiler
girdi. Ve o burtan hisar hendei dileince korurrup elde tutulmutu. Bu hendek
ok derin olup daldurulmas kolay olmadndan bir elverili yerinden yanlup iki
top kuruldu. Hisar duvarn temelinden dvp adam saklanacak kadar aldktan
sonra iine nakkablar1 girp istedikleri gibi sktler. Ve on tane kadrga sereni getirp hendek zerine kpr kurulan yerin zerini toplarla dvp gedik atlar ve kimi mmkn olan yerlerden yry in merdivenler konulup zilhiccenin on yedinci gn [16 Temmuz 1565]lslam askeri kprden ve merdivenlerden yry ettiler. Kocakuluktan ikincliye dein byk vuru ve kn olup iki taraftan ok adam
dt. Sonunda o taraftan zafer mmkn olmayup Islam askeri ekildiler.
Sonra kara

tarafndan

yerden hendekler

sekiz yerden otuz pare top kurup metrise girdiler. Bir nice

yarlup

toplarla gedikler

ald.

mi nc gn [23 Temmuz 1565] gaziler yine

sava

dek

yolunu

ve

ura

olup denizde yz para

kestiinden

Gecegndz
yry

kadrga

Malta

driilp

ayn

yir-

ettiler. O gn de

akama

Hisar'ndan

yardm

gelen

iinde olan kafirler zebun olduktan sonra Santarma

Hisar aln

d. Kuleleri ve surlan zerine Islam bayraklan dikildi. Knlandan baka bin drt yz

kafir tutsak zincire vurulup ulu Tanr'nn yardmyla bu kale halk btn yresi ve
evresiyle ele geti, bundan sonra asl Malta kuatmasna driildi."'
Islam gazileri buna

ahup rretrise

girdiler. Lakin deniz

zaman

gemeye

yakn

olduundan zahire azlndan Islam askeri skldlar ve kaleye evreden donanma ve

zahire gelmekteydi, hisar berk

kn

zamanlarda ele

Bu ada kyleri
Sa

olduu

geirilemeyecei

yaklup yklarak

ve

gibi durmadan

bilindi. Sz
yama

yardm geldiinden

birliiyle

vazgemek

edilerek kalkup Rm

tr ya-

ye

tarafna

grld.

dndler.

esen ve doyum olmu olarak gelp Tersane-i Amire'ye girdiler.

Kimi tarihte yazldr ki Turgut Paa, Malta Adas'nn her halini ok iyi bilir tanr,

metris yerlerini ve
diye alemin
ta'ya

sna

vardkta

Nakkab:

kuatmann kolayn

olan

Turgut

Lamc;

bilir,

sakn

onun

dediine aykr

p~diah sk sk ismarlamt. Donanma-y

Paa

daha

orduda yer

donanmasn

altndan lam

tamamlayup henz

gidilmeye,

hmayun Mal-

gelmemiti.

Serdar

kazma ileriyle grevli bir snf.

"' Tarih kitaplarndan anlalan budur ki Islam askeri bir bur ve bir hisaralup asl hisar fethetmek mmkn olmad. O alnan hisar "Kk Santarma" diye yazmlar. Santarma asl
hisarn addr. Aldklar bundan baka, bir kk hisardr -K..

1Ol

KATIP ELEBI

ve ad geen kapudan, Turgut Paa gelinceye kadar bir maslahat grelim, 1 diye Malta

Hisar'na yapmay

havaledir, nceden

dncesine braktlar.

onun

alnmas

Santarma Burcu, Malta

Hisar'na

gerektir, o zamana dek Turguta da gelir, sonra Malta'-

ya yapmak kolay olur, dediler. Bu bur da berklikte Malta benzeriydi.

Yedi gnden sonra Turguta
yarar

fethinin

g~lp Samarna'ya yaptklarna

nedir? On Santarma

yaplsa

Malta

zld. Santarma

Hisar~ alnmaynca bunlar

tutmak mmkn mdr? diye ok syledi. Ama ne fayda?

Balam

elde

olmak susturu-

cudur.2 Drip on yedinci gnde aldlar. Lakin ok kimse knlup klca gelen askerin klas orada bozuldu. 3 Turguta da dp barut ve baka gerelerin ou orada
tketilip

artanyla

ister istemez Malta

Hisar'na yaptlar.

Serdar kapu askerine terakkiler ve ihsanlar edp Kapudan Piyale

Paa

da Turgut-

agibibirsavaeriyken onun tarafna iltifat etmed; kolunda olan gazilere ve levent4

lere bakmad. Kap u dan Paa da o kadar aldrmayup serdara okluk bavurup
Aralarnasouklukdp kalktlar,
a

gitti.

dlar.

Batan ayaa

Top

atldka

utan iinde, yzleri kpkrmz lstanbul'a gelp birbirini sula-

"serdar uyur, sabredin" derlerdi; topu ve asker neylesn. Do-

nanmahalksuuserdarayklettiler

Lakin kafir tarihlerinde

karaya

ktkta

uymad.

yok yere bu kadar har ve sarf, bu kadar gazi bo-

asker

sava

ve bu sula ad geen serdar vezirlikten karld.

yazldr

ki tspanya Anabolusu kaptana

edp kafirler stn

gemilere girp dndler. Toplar yerinde

brlenirler.

kald.

geldiinden

Bugn de

yardma

gelp

hisardan el ektiler ve

Malta'dadr,

diye ok b-

Kssadan

hisse budur: bir vilayetin nce hkmet merkezine yapmak gerek; fethi mmkn olursa teki yerler kolaylkla ele gelr, 5 yoksa ona bal olan yerlerle
uramak bounadr.

Hsrev

Paa ehrizl'

yapup Hille'ye asker kodu; bu denl

kayba urad, Ba-

Masiahat grmek: l bitirmek, i grmek.

Bir ie baladiktan, bir ie -hele savaa- giritikten sonra artk bunun zerinde konuulmaz, devam etmek gerekir.
Klca gelmek: Klla savama gc olmak, klla savaabilmek, sava gcnde olmak.
Kla: Bilenmi klc daha da keskinletirmek iin yeniden yaplan perdaht demektir. Kla
s bozulmak, keskinlii kalmamak, keskinlii gitmek, asl kesici gc krlernek anlamn
dadr. Klca gelen askerin klas bozulmak ise kl kullanacak olan, asl klla savaacak
olan askerin gc harcanmak, sava gc knlmak demektir.
Kol: Bir kumandann buyrua altnda olan asker. Burada Serdar Mustafa Paa'nn kumandas altnda olan asker demektir.
Ele gelmek: Elde etmek, ele gemek, baarlmak
102

DENIZ SAVAlAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

alnmadka onlar

dat

elde tutmak mmkn olmad. O zaman asker ve serdar Malta

kssasn

bilseler ona gre

Kandiye

Hisar'n alrd.'~'

Lakin dnya
y

davranrlard;ve

halknn ou

Kapudan '(usuf Paa, Girit' e vardkta ilkin

tarih ilmini masal yerine koyup "Varak- mihr vefa~

kim okur, kim dinler?" ataszn sylerler, ondan tr byle olur. Bu yolda ya-

zlan buymu,

demek sz

deildir.

nk bir

ii alnyazsna

havale, yoluyla sebebe

yapup altktan sonra ele girmedii zaman olur, eksik tedbirle tamam olmayan

takdire havale su ve kusurdur. nk asker ve halk tevekkl-i srf erbabndan2

olan keramet sahibi eyhler gibi olmayup !nsanlarn Efendisi3 -Tanr'nn salat ve selam

zerine olsun-

"bala

da sonra tevekkl et"

buyurduu

Arabt

yerindedir.q

Bir

ie yolundan balayarak elde edilmezse, o zaman, mukadder deilmi demek gerek.

4

Sakz

Fethi Seferi: Dokuz yz

yetmi

Paa yetmi

para

kadrgayla

Sigetvar seferine

gittii

zaman

yale

baharnda

Akdeniz'e

buyurmutu

zerinde

kyya yakn Sakz Adas Hisar'nda

salar da

sava

kt.

ki:

[Mart/Nisan 1666] Kapudan Pi-

Daha nce Sultan Sleyman Han,

"Msr diyarna

oturan kafirler

giden

grnte

kafirlerle iyi dostluk zere olup her daim devlet

yazup bildirmektcdir ve

donanma-y

hmayun gemileri

haclarn

ktka

haraca

kapsnda

yol -

baly

olan ileri

ka gemidir, ne ya-

na gidecektir, hep bildirp ufak Islam gemilerine zarar eritirmekten geri durmadk
larn

biliyorum. Ne yoldan olursa bu

Bunun
dkta Sakz

gereince ad

beyleri

geen

paa

tarafndan sayl

aday

bu

tutup almaya

driesin".

adann karsnda eme

adamlarla ok

armaanlar

denilen yere var-

gelp sunulunca d-

np bakmad. Halayup azarlamak yznden5 yle karlk verdi: "aadetl padia

hn

'If

kapudan ve serdan olup

donanma-y

hmayun ile adalanna geleyim, riayet ve

Eer

Hanya: ondan nemliydi, nk yol .zeridir derlerse; Suda Liman Hanya yaknnda
kafir elindedir, Hanya ile grecei ii onunla grr sorusu sorulmaz -K.
Sebebe yapmak: Bir iin baaryla sonulanmasna yarayacak vastaya yapmak; baanya
gtrecek olan yolu bulmak.
Tevekkl-i srf erbab: Kendini mutlak olarak Allah'a brakp tam bir tevekklle ona bala
nan ve iinde baka hi bir sedbire bavurmayan ermi kimseler.
Insaniann Efendis'i: Arapas "seyyid'l-azam" olan bu sz Peygamberimiz iin kullanlan
balca vgler arasndadr.
Bir gn bir Arap gelp "Ey Tanr'nn elisi, devemi balayaym m, Allah'a tevekkl m
edeyim?" dedikte "nce bala, sonra tevekkl eyle" buyurdular. Sen tevekkl-i srf erbabndan deilsin, yalnz tevekkl sana yetmez demek olur -K.
Mukadder: Tanr tarafndan alna yazlm; olmas Tanr tarafndan nceden hkmedilmi.
Onlara kar sert davranp kendilerini halamak istediini gstererek.
103

KATIP ELEBI

edep bu mudur ki kendileri

lirsiz kafir ile

armaan

dorudan karlayup arlamayup

varnca rikab-

yklnas
anlar

Onlarn

diye biraz ufak tefek gndereler.

deprenp bakaldrmalar iyice anlald.

na

hmayuna ilk arz

Inallah

edeceim

in ok yarar gemilerle zerlerine

bir iki kim id bedurumu belli oldu;

bu seferden dnp saltanat yurdu-

budur.

Balarda

geleceimi

kalelerinin sklp

kesin bilsnler" diye arma-

geri evirmitir.

Sakz

Beylerinin Tutulmas: O zaman Venedik beyleri gibi Cenevizlden on iki kii

adada hkmet ederlerdi; bu korkun haber kendilerine

na geldi. Geri kapudan ululamakta eksikli

ulanca canlar boazlar

davrandk, eer

hepimiz varup

kstahl

mz rica edp hatrn ele almazsak ilkyazn zerimize gelmesi ve kaleyi elimizden
1

almas

kesindir, diye yine birok

lar donatup hepsi kapudan

ahmzm ferman- erifi
bal

armaanlar

ve hediyeler

paann batardasna

hazrladlar,

geldikte, Piyale

Paa

budur ki siz hepiniz lstanbul'a gidesiz ve

olan yerlerle birlikte saltanata zapt oluna, diye

ad

byk kayk
saadetl padi-

Sakz

Kalesi, buna

geenleri tutturdu. Kaleyi

almak in askerle deniz beylerini Kocaeli beyi Ali Prtek Reis ile gnderp

vardk

larnda dvp savaarak aldlar.

Sonra Paa da donannayla kalkup

vard. Sakz Liman'na

girp

aday batan baa

ele geirdi. Kale koruyucusu, hisar eri ve mirlivl koydu; yat ve yaran hazrlayup
tamamlad.

Byk kiliseyi cami yapup beyleri tutuklu olarak devlet kapsna gnder-

di. Kendisi

donanma-y

hmayun ile Polya yakalarma

mi kasaba ve kalelerini vurup

kuz yz

yetmi

drtte [1566/67]

yamadan

sonra

yenipadiah

sa

sald.

O kylarda kafirlerin ki-

esen doyum olarak dnd. Do-

Sultan Selim Han Belgrat'tan dnp ls-

tanbul'a girmezden birka gn nce kasm gnnde Tersane-i Amire'ye girdi.

am

yce

gye olduundan

alemin

sna

olan

padiah

Hazretleri payitahta

geldikten sonra ilk divancia bu Piyale Paa'ya grd ilere karlk kubbe vezirlii 3
verdi;
a'ya

kapudanl

da Sigetvar'da hizmeti geen yenieri

aas Mezzinolu

Ali A-

ihsan buyurdu.

Ve

Sakz

fethine nice tarihler denildi,

tannn

Ehl-i kfrn Sakz'n ekti Piyale

budur:

[Piyale kafirlerin

Sakz'n

ekti ]

Kstahln rica etmek: Yapt bir terbiyesiziikten dolay zr dilemek; iledii bir edepsizlik suunun balanmasn dilemek
Hatnn ele almak: Gnln almak, fkesini geirmek, kzgnln yattrmak.
Mirliva: Sancak beyi; herhangi bir sancan beyi.
Kubbe vezirlii: XVI. yZyln ilk yllarna dein yalnz devlet merkezinde bulunup divan-
hmayuna memur vezirlere verilen unvan. Bkz. Szlke.

104

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Bir bakas:
Fem-i Islama nasib oldu Sakz _~

[Sakz, Islamlarn azna

nasip oldu]

Arap Irak Adalar Seferi: Bu kimp,-sularda gemilerle olan savalar ve seferlerle ilgili
olduundan

denizden baka nehirlerde olan seferlerden de sz etmek konu

ildir; ola ki bir

zaman lazm gelir. Imdi Dicle Nehri,

Badat'

getikten sonra

bir olup Basra'dan aa Fars Denizi'ne varncaya dein deniz gibi yer yer
st

semtlerinde nice
sralarda

Bu

ba ene,

drdn

kender

adalar

nice zamandan beri Arap

koymutu.

Paa

yarar ve

se!llte serdar dikildi.

de-

Frat

dalr,

ile

Va-

evirir; onlara attularap Adalan derler, Araplar oturur.

takmna

reis ve serdar olan Ulyanolu bir

bir bakaldrnada olup Sultan Selim Han'n tahta

ortaya

On be yldan beri

bilir

olduundan

ehrizl

Diyarbakr

kendisine

eyaleti de Muzaffer

kndan

sonra bakal

beylerbeyi olan erkes

Badat

eyaleti verilp karadan o

Paa'ya

verilp Krt askerleriyle

ona katlmas buyuruldu.

Sultan Sleyman Han'n saraynda yetimi, ocaklk olarak1 Kilis sancann beyi
Frat

olan Canbolat Bey kapudan tayin olunup

yz elli para, donanma gemileri
sndan

hazrlamak

iki bin yenieri, iki yz topu

evresinden

alt

Nehri'nin geidi olan Birecik'e

yolunda

koulup vardklarnda ad

bin kadar Arap ve Krt askeri yazd,

lere koyup dokuz yz

Birecik'ten sald.

yetmi be

Olunun sanca

fermankt.

kap

Ve devlet

geen bey Halep

bunlar sava aralaryla

muharreminin drdnc gn

be

[11

gemi-

Temmuz

1567]

olan Balis Kalesi'ne varup bir iki gn dinlendiler.

Sonra Cabere, Rakka, Sffn, Rahbe, Ane, Hadise, Hit ve Fellce'ye vanlup birka
gn orada oturuldu. Sonra Hille'de iki ay havalar
gnler gep de karadan verilen asker de

souyuncaya dein kaldlar. Scak

skender Paa

ile

Badat'tan

kalkup, do-

nanma Hille'den Amacine ve Semave sancaklarna urayup Ebkelbeyn Suyu Baa

z'na eritikten

sonra Dicle ve

Frat'n

birbirine

kart

yerde

adalarn ba

olan

Sadrddar denilen yere varld.

Araplar, daha nce savunma
gelince
kyas

amacyla

brakup gitmiler. Kolaylkla

elinde

olduundan ~onanma

ile bulutu. O yerde

szbirlii

Badat'n

metrisler kurmular; lakin donanma yakn

geilip oradan
Zertrk

aa

adndaki

eltiklik

kale

kar

Arap

yaknnda skender Paa

yz elli para donanma gemileri de

ile yine Sadrddar'a vafup birbirine

Adalar,

topland.

Hepsinin

suya havale iki yanda birer kale

daha yaptlar.

Ocaklk: Kale koruyucularnn ya da ehirli yerli erierin ulfelerine veya tersane masraflar
na karlk ayrlm (onda bir) ya da rfi gelirler yerine kullanlan bir tabir. Bkz. Szlke.

lOS

KAT!P ELEBI

Sonra gep Sadrlbahran

kurmular,

rada toplanarak metrisler

kyya kup

Bey ile asker

adl tamnm

ad

ve

belli adaya varup Arap askeri o-

beklemeden

savaa giritiklerinde

saldrd; olaanst

zerlerine

bir

drineden

Canbolat
sonra s-

tn gelp Arap askeri bozuldu, ok adam ldrld. Kapudan askerinden de nice

yarar,
sma

naml kiiler dp

baland.

Lakin Arapla

bm geimi hurma
dolay ba eer
saldrdlar

tam bozulduktan sonra o yerde de

ard ari.s

aalanndan

kesilmeden

sava

kyya

dv

ve

olduundan

ve bahelerden

iki kale yaplma

eksik

deildi.

Ara-

hepsi kesildi; bundan

grndler. Lakin szlerinde durmazlar diye baklnayup iki yandan

ve byk savalar olduka Arap askeri bozulup

ou kltan

geti.

Kaleler tamamlandktan sonralJI Ulyanolu stne varmak zereyken bar dileyerek

karda-olu

ve Mehmed Haris

adndaki

nnda balanmalarn istediinden ar

mfterileri gelp

skender Paa

hilatler giydirdi. Sonra ikinci divancia

divaeer

Ulyanolu'nun padiaha boyun edii gerek ise her yl Basra Hazinesine on be

1

bin altun gndersin, gvenilmesi in

eyhlerin

ocuklanndan

birka

Basra Kale-

sinde dursun dendi. Eliler kabul edp gittiler. Tm adalar ele geirilp o yerden gld. Donanma Saibe denen yere
para gemiyle gelp

balln

vardkta Ulyanolu'nun karda

ve boyun

ediini

Mir Sultan elli

gsterdi. Burada, Basra

donannas

dokuz para gurap 2 ile Ali Paa gelp bulutu. Fethiye Kalesi'ne indiler: Karadan
serdar da gelp o yere dek

adalarn eyhleri

ve serdarlan

paa

katma

hazr

olup tu-

tular verp ba ediler.

3

Lakin
zerine

Ralmaniye

olduundan

zerlerine vanlup
Kalanlan

Kalesi

karsnda

serdarlan Fazl

be

daldndan

gn

aras

Nehr-i Tavil

anldka

kesilmeden

Arab'

bozgunculuk ve ktlk

gelmedi. O yerden Islam askeriyle

yaplan savata

asker, oluk ocuunu ve

mallarn

nice Arap ldrld.

talan ettikten baka ky-

lerine de ate verildi ve hurma aalan kesildi. nehrin birletii yerde bir kale
daha

yapld

ve sulan kesildi. Mir Sultan'a Bevvab

balannda [1568 Mart balan]

donanma

sanca

Badat tarafna

verilp

ramazan- erifin

dnp askere izin verildi.

lJI Bu kaleler alak ve kesik hurma aalarndan yapld. O yerde k olmayup kaleleri ve evleri topraktanederlerdi -K..
Basra hazinesi: Basra vilayeti maliyesi; Basra maliye hazinesi.
Gurap: Eski zamanlarda kullanlan bir gemi tr. Uzun balar kadrga tarznda sivri ve
keskindi, ama yukar kanatlarnda ve klarnda ehniini yoktu. Krekleri mazgal deliklerinden geirilmiti. Direi de kadrgaya benzerdi. Bunlar Basra Krfezi, Umman Denizi ve
Dicle'de kullanlrdi. Hint denizlerinde kullanlan bir tr ticaret gemisine de gurap denirdi.
Tutu vermek: Bir nesne veya kimse karl birine bir nesne ya da bir kimse vermek, rehin
vermek, rehine vermek.
106

ALTINCI BOLUK

ki Ali Paa'nn gazalar konusundadr.

Ejderhan Seferi: Daha nce Sultan Selim Han'n tahta

Piyale

Paa

kubbe veziri, Sigetvar yenieri

aasyken

kmasndan

sonra Kapndan

hizmette bulunan

Mezzinolu

AliPaa da kapudan olmutu. Dokuzyz yetmi bete [1567/68) korumada kalup1 yetmi altda [1568/69] donanma-y

Bu sefer

unun

hmayunla Ejderhan seferine Kefe'ye ve Azak'a gitti.

in oldu: Cingiz soyundan Sultan Mahmud Gazan

zamannda

lslam olmak erefine eren Tatar taifesinden bir topluluk o diyarda gaza ederek vatan
tutup Kazan
kafirinin

Tatar

diye n

aldlar. Gazanllar

devletinin kmesinden sonra Moskof

ikencesi altnda kaldlar. imdi, cihann sna

olan

padiahn kapsna

niyaznameled gelp iki nehrin arasn yarup bunlar birletirmek iini ne srdler. Ve Koca Mehmed

Paa,

Acem seferlerinin hepsinden nde olan tedbiri askere

zahiredir der ve bunu baarmann yolunu dnrd.

Sylenen iki nehir ki biri Karadeniz'e akan Ten Suyu ve biri irvan Denizi'ne 3
dklen ltil Nehri'dir. Bir yerde
uzaklarlar.

O yer

kazlsa

birleecek

kadar

ve iki nehir birbirine

da olan askere yiyecek iecek ve

yardmn

yaknlaarak

birletirilse

yine birbirlerinden

Demrkapu'da,

irvan'

denizden varmas kolay olurdu, Giylan ve

Taberistan kylarna asker yol bulurdu. Bu

i, padiahn

himmetine gre kolay

itir,

diye kimi bilen kiiler de sylediler.

Bunun zerine kk- Sani defterdan4 erkes Kasm Bey o semtleri tandndan
Kefe eyaleti verilp nden gnderildi. O da gvenilir adamlar gnderp o yeri ltrd; iki nehrin

aras alt

mil

bulunduundan

bunu devlet

geen vezir, elinden geleni yapup kazma, krek ve

nanmayla gnderdi. Yenieri ve yeterince askeri Tatar

kapsna

baka sava

hanna

ve

yat ve
ad

bildirdi.

Ad

yaran

do-

geen Kefe pa-

Korumada kalmak: Savaa katlmadan, yalnzca kylar ve donannay korumay stlenmek.

Niyazncime: Yalvarma kad:; dilekkad, dileke.
Ten Suyu: Don Nehri; irvan Denizi: Hazar Denizi.
kk-Scini defterdar: XVI. yzyl ortalarnda Rumeli ve Anadolu defterdarlkianna bal yallar ayrlarak Istanbul'daki mukataalar da buraya verilip devlet merkezinde kk-Sani unvanyla bir defterdarlk daha kurulmutur. Bylece, merkezde derece srasyla ba defterdar, Anadolu defterdan ve kk-Sani defterdan adlaryla. defterdarlk olmutur.
107

KATIP ELEBI
asna koup

yola koyuldulac Ejderhan dedikleri ykk

kazmaya baladlar. Nogay Tatar da gelp ay kadar

kadar ancak
du

kt.

kazld.

Kazma ve

Birden askerin iinde

krei grnneye

ehir yaknna

varup oradan

alalayup drierek

"burasnn k

te biri

ok olur" diye bir dediko-

bile bakmayup gtler gittiler. Kimileri Tatar

ham askeri korkuttu, bu ii istemiyordu, dediler. Bu denl har ziyan olup boa gitti.
Kssadan hisse budur:

gun

ba

gerek.

kk adamla byk ie balamak doru deildir. Her iin uy-

Anlatlan ie

bir

padiah

varup

zamanyla balasa

ancak stesinden

gelir; bu soy iler himmet sahibi padiah iidir, vezirler ve serdarlarn ii deildir.
Dokuz yz doksan dokuzda [1590/91] Sinan Paa da Sakarya Nehri'ni kazmaya ve
Sahanca Gl'ne

aktmaya girimiti,

sonu vermedi. nk

olduunu dorulayup ie koyulmasna

grmldr, kendisi

padiahn

bunun gerek

dorudan anlamaynca

ve zerinde bulunmaynca olmaz.

Kbrs Fethi Seferi:

bar olmutu

ve

Bu ada nice zamandan beri Venedik elinde olup bu

aramz

iyiydi. Lakin

korsanlanndan zarar grrlerdi.

Msr'a

Sorulduu

giden

hac

srada

geri

ve tccar gemileri bu ada

zaman inkar edp denizden bozguncu-

luk eden Mesine ve Malta gemileri derlerdi. Bu srada Msr defterdar 1 giderken gemisini alup

yama

ettikleri belli olunca zerlerine sefer gerek oldu.

Ebssu'd Efendi'den fetva stenince

yle

eyhulislam

fetva verdiler:

Mesele": Eskiden bir vilayet lslam lkesinden olup bir zaman sonra bunu yere hatas kafir alup medreselerini ve mescitlerini ykarak kafir tresiyle dopdolu eylese,
lslam dinini horlasa ve dnyann drt yanna irkin davranlarn yaysalar; dinin s
na olan padiah hazretleri lslam hamiyyeti gereince, o lkeyi yerle bir olas kafirler elinden alup lslam lkesine katmaya kalksa; eskiden bu kafirlerin ellerinde
olan baka vilayetlerle bar yapldkta ellerine verilen ahitnamede2 ad geen vilayet
de buluimala, bu an eriatin ad geen ahimarneyi bozmaya ynelmelerine engel
olur mu?
Karlk:
dmclarn

Engel olmak ihtimali yoktur. lslamlann

yceltsin- kafirlerin

Mslmanlara

yarar

ola;

bar yapmas

olmaynca bar

asla

eriate

yahut geici olduktan sonra, yarar grlen zamanda

elbette bozmak gerek olur.

Allah'n

uymaz.

eriata
Yarar

bozulmas

onun yar-

olur ki btn
grlp sonsuz

daha

yararl

grlse

elisi hazretleri peygamber -zerine selam ol-

Msr

padiahnn -Tanr

o zamanda

defterdan: Msr'n maliye ilerinin banda olan defterdar.

Ahitname: Anlama; anlama kad; iki dman arasnda bir konu zerinde anialp iki tarafa imzalanan szleme.
108

DENIZ SAYALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

sun- hicretinin

altnc ylnda [627/28]

on

yla dein

-Tanr

yapup Hazret-i Ali

onu

ululasn- mekket abitname yazup ;p.dlama kesinl~tikten sonra gelecek yl boz1

nay

yararl

daha

grp

hicretin_se~inde [629/30]

zerlerine varup Mekke'yi fetih

buyurmulard. Alemierin tanrsnn halifesi hazretled bu ie girimelerinde, Tanr

eliliinin kendisine snd ulu kiinin yce snnetlerine 3 uymulardr. Bunu ya-

zan Tanr'nn kk kulu Ebssu'd.

Imdi,
l

padiahn ferman gereince

lkesinin iskelelerinde ok yiyecek

Paa

gemiler yaplup yat ve yara grld. Osmanyld.

Vezirlerden

btn askere serdar oldu. Anadolu beylerbeyi

beyi Hasan
beylerbeyi
Trhala,

Paa,

Sivas beylerbeyi Behram

vezir Lala Mustafa

skender Paa,

Paa, Mara

Dervi Paa, ehrizl'dan ayrlma

beinci

Muzaffer

Karaman beyler-

valisi Mustafa

Paa,

Paa,

Halep

Rumeli'nin beylerinden

Yanya, Mora, Elbasan ve Prezerin sancak beyleri askeriyle ve

be

bin yenie-

ri Yahya adndaki kethdalaryla, cebeci, topu ve biraz blk halk bu ie verilp

deniz yann korumak in nc vezir Piyale

Paa'nn

da gitmesi buyuruldu.

Yz seksen para kadrga, on mavuna, yz yetmi para karamrsel soyundan5

gemiler, hepsi yz
zilhiccesi ortalarnda
Deeri

tiler.

yce

padiah

altm

para gemiyle Kapudan Ali Paa dokuz yz yetmi yedi

[1571 Mays ortalar] Beikta'tan

hazretleri de

kaykla

salup6 Akdeniz'e yola ktlar.

Yedikule'ye dek Islam askerini gnderigit-

Mekket: st ste tekrarlanm, berkitilmi.

Tanr'nn Halifesi: Yeryznde Allah'n glgesi saylan, yeryznde Tanr'nn buyruklarn
yerine getirmekle grevli olan padiah.
Snnet: Yol, arnelde tutulacak yol. Peygamberimizin sz veya ii ile gsterdii yol.
Bu cmle "Tanr'nn eliliinin kendisine snd ulu kiinin (peygamberin) yce yoluna
uynulardr" demektir.
Blk halk: Osmanl devletinin askeri tekilatnda yenieri ocann ana blmnden
biri olan "aa blkleri" ya da "blkller" denen paras. Bkz. Szlke.
Karamrsel: Osmanl donannasndaki ekdirilerin en kne verilen ad. Bkz. Szlke.
Beikta'tan salmak: Trk donannas her yl sefer mevsiminde, ilkyaz denize alp Beik
ta'tan hareket ederdi. Bunun bir treni vard. Donanma seferi kararianca nce tersanede
tren yaplr; bu trene davet zerine sadrazam, vezirler, eyhlislam, kadaskerler, nian
c ve defterdarlada yenieri ~as. slbab namazndan sonra erkencekendi kayklaryla tersaneye gelip kaptan paann odasnda otururlard. Oradan Kre iskelesine (Vezir iskelesi,
Sirkeci iskelesi) gelinir ve Yal-kknde padiah tarafndan kabul olunurlard. Donanma
buradaki trenden sonra kalkp Beikta'a gelip Barbaros Hayreddin Paa Iskelesi nne
demirlerdi. Donanmann buradan kalkp engine almasna "Beikta'tan salmak" denir.
Gnderigitmek: Uurla!I).ak, yola vurmak
109

KATIP ELEBI

Donanma-y

saldlar. Yetmi

mi gn orada dinlenp sonradan

Temmuz
hem

gelmediirtden

yir-

sekiz saferinin yirminci gn

[25

hmayun Fenike'ye varup Anadolu askeri henz

1570] Kbrs Adas'nn kblesinde

padiahn gyes,

Buyruu gereince

Tuzla

Kys'na

demir

attlar.

hem de nc vezirken serdara uyup hi

nce adaya

kup

serdann

otan

aykr

paalar

kurdu; teki

Paa

Piyale

gitmedi.
da

kup

grkemle ve ululukla serdan bindirp otana gtrdler. Ve Piyale Paa donanma

1

gemilerine varup yerine geti.

Lefkoe'nin Kuatlmas

ve Fethi: O konak yerinde

szbirliiyle adann ortasnda

sinin ne

alnmasna

denizden

edilp ayan ve erkan

eskiden payitaht olan Lefkoe Kalesi'nin ele geirilme-

karar verildi. Sivas beylerbeyi Behram Paa zahire ve cebehane

gemilerini korumak in Tuzla

a'ya,

dank

yardma

Liman'nda kald.

Donanma gemileriyle Piyale Pa-

gelen kafirlere engel olmak, Halep ve

gtrmek buyruu verildi. Kapudan Ali Paa yarar ve gayretli

am

askerini adaya

olduundan hisar

ku-

atma iine ayrld.

Krehri
ynca

beyi ile

Akehir

Paa

Karaman beylerbeyi Hasan

madan

olup hisara

kat.

vardkta

beyi, otakla nden

geriden

Ertesi gn

naml

kafirler

kup savaa bala

yetip saldrdklarnda

kafirler dar-

serdar byk alaylarla gelp kondu.

Hemen metris yerleri grlp bir koldan murada ermi serdar.kullan, 2 bir koldan
yenieri, bir koldan lskender
valisi

Dervi Paa

Paa,

bir koldan Kapudan Ali Paa ve bir koldan Halep

metrise girdi, drt yandan toplar kurulup

beylerbeyi Mustafa Paa eyaleti askeriyle

Lefkoe kuatmasnn

gaziler

Kalesi

kuatld

kuatmasna

ve o gn Mara

gnderildi.

otuz birinci gnnde -ki rebiylevvelin on yd-

Austos 15 70] le vaktnda

dlar,

Maosa

hisardan kafirler kalkup Karaman askeri zerine

hazr bulunduundan kyasya sava

savata

ettiler. O

[16

saldr
kr

oka kafir

lup tutsak oldu, kalan hisara kat.

Bu

sralarda

Cezayir beylerbeyi olan Ulu Ali

geldi. Bundan nce dokuz yz

Hafsoullarndan

ruk bireyalet

Emir Ahmed'den

klnmt. Yetmi

donannayla bulumak

kadrgalann

alup

yedi

Paa'dan

evvalinde

alrrup Hafsoullan

zere denize

kup

Kara Hoca

[Mart

1570]

devleti

sekiz saferinde [Temmuz

sava srasnda

dndn bildirdi.

yetmi

adndaki

km, bana

1570] ad

Malta gemilerine rast

reis

Tunus memleketi
buy-

geen Ali

Paa

geldiinden

drt

zedelenen gemileri onarmak in yine Tunus'a

Gemilerden alnan bayraklan gnderdiinden bu sylediimiz ba

Bakumandam gemiye bindirip adada kurulmu olan otana trenle gtrdler.

Serdar kullar: Padiaha kar devlet adamlarnn kendileri hakknda kullandklar bir alakgnlllk ve sayg tabiri.

110

DENIZ SAVAURl HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

aadnmbayraklar kaleyekar

dikilp kafirlerin yreklerine korku

Bundan sonra gnden gne fetih..ve zafer belirtileri grnmeye

rinci gn ki

rebiylahrn

sekizinci g.n

[o

Eylll570] hisann

dmt.

balad.

Elli bi-

dou yanndan

Ana-

dolu ve Karaman yiitleri girdi; teki gaziler de kollu kolundan alan gediklerden
1

girp kafirlerin kimini

krdlar

snup Dervi Paa'nn

gcyle o da ele getirilp ldrld. Bu hi~ar Allah'n yard

myla

ve

birazn

tutsak ettiler. Serdarlan kale gibi saraya

gazilerin eline gep kiliseler mescide evrildi. lld zaman evresi sekiz

bin sekiz yz seksen arn bulundu.

Kirine ve Baf Ahalisinin Boyun Emesi:

Lefkoe alndktan

sonra Kirine ve Baf ahali-

sine Lefkoe beyinin bayla adamlar gnderp boyun emeye arld. Canlanna
2

minnet bilp boyun

Korunmas

dler.

Gece

Baskn:

yurulmutu.

ediler. Hisadar

ve kasabalan verp

Mara

Eskiden

Varup

kuatmak

ve

savamak

undan

darmadanklk dt.

ordu iine

yapt.

leni

aykr

zereyken bir gece kale

Karavul

olmala

ihsanlar gr-

yerinde durdu ve

Kafirlerin

dilei

Paa'ya Maosa'y kuatmas

beylerbeyi Mustafa

kup baskn yapt.

kimse

kapudanlar

in asker ayrld.
bu-

kapudan anszn

semtte bulunup herkes rabatta ve habersiz olduLakin

adl sanl paa, i grm,

dmann verdii ziyan

yarar

nlemek in elinden ge-

yerine gelmeyince dnp kaleye

kat.

Iki yz kadar tut-

sak ve bir o kadar da kl lokmas oldu.

Kssadan

rup

hisse budur ki: gece

kmldamamak

lar dnp

gerektir.

gidegelmitir.

ah

Abbas,

Kzlba

rup

kmldamadndan

baskn

Serdarlarn

saldrup

bozgun

sava srasnda

Ahmed

askerin

olmad.

serdarlar yerlerinde du-

yerinden kmldamad her yerde

Hafz

Veziri azam

askeriyle

ve

dman

Paa, Badat kuatmasndayken

ou dalmken

serdar yerinl.e du-

Kaanlar yine sancak dibine gelp

ah

as-

keri dnd gitti.

Maosa Kuatmas: Lefkoe

s 70]

fethinden sonra

rebiylahrn

serdar ve ls lam askeri varu p Maosa Kalesi'ni de

ma gemileriyle Girit
denizden bu
Ad

Adas yallarn

aday kuatt.

geen hisar, deniz

on

kuattlar.

beinde

Piyale

[13 Eyll

Paa

do nan-

vurduktan sonra gelp iki yz kadar gemiyle

"
kysnda

sert kaya zerinde yaplm bir sarp kaleydi. Ka-

Btn savalar, mensup olduklan blk ve alaylarla.

gndermek: Kuatlan bir kaleyi teslim almaya boyun edirmek iin kumandanlannn ldrldne tank olmak zere onun kesik ban bir gnderin ucuna takarak dman halkna ve askerine gstermek.
Dmann ban

lll

KATIP ELEBI

radanderin hendek kazup gelp gidenin yolunu kestiler. Bu

med

Paa

getirdii

kalyonunun daha nce

tarafnda

iki

veziri azam Meh-

zahire adaya dklp, ganimet

tutsaklarla dolup gitmek zereyken iindeki barut

undan baka

srada

yatan iki byk

tututu,

baray

mallar

darmadan

kendi

ve

oldu-

da yok etti. linde bulunan

anl

sanl asker ve tccardan baka yedi sekiz yz karava, nice mal ve yiyecek bile gitti.

Bu

srada

dndan

erip yakn

gz mevsimi

Piyale

Paa

drgayla serdarn

ve Kapudan Ali

hizmetinde

yerde

Paa,

alkoyup

donanmann klayaca liman

Rodos beyi Arap Ahmed'i

krk

olma-

para ka-

kendileri lstanbul'a geldiler.

Pertev Paa'nn Serdarl: O k Mustafa Paa Kbrs Adas'nda klayup ilkyazn

kapsndan

devlet
yz

yetmi

ikinci vezir Pertev

ortalarnda [1571

sekiz zilkadesi

ve mavunayla

kup

Paa donanma-y

gittiler. Asker

Nisan

Maosa

hmayun serdan olup dokuz

balar]

zerinde

iki yz elli para

olduundan

daha nce varmasun diye donanma her zamankinden nce denize

sava iinde

vard.

balarnda [1571

hiccenin

lar, yat ve
dman

nice eksik

yara tara

Hepsi levent gemileriyle yze

balar] Maosa yaknna erip

Nisan

donannas

Kreki ve

yakn

oldular. Zil-

demirlediler. Top-

dklp serdara verildikten sonra dnp Rodos

Maosa Hisar Sava:

yk topraklar srlp

Zilhiccenin yirminci gnnde

lamlar

yrttler.

dokuz muharreminin yd [28

rinde olan kaleye
slmadan

gaziler

lam

altnc

yrtp

Kuatmann

Mays 1571],

attkta

[s Mays 1571]

balamlard.

Baaz'nda

temelinden uurdu. Henz gk dumani ba-

gnein douundan leye

krk

para

kadrgayla

deniz

gn [30 Haziran 1571] Muzaffer

saldrd

ve

yetmi

Kilis hakimi Canbolat Bey deniz ze-

edp

gedikten lslam askeri

Islam askeri

Her koldan b-

otuz nc gn

yry

Arap Ahmed Bey de

kafir

ald.

gemilerinin yolunu kesrnek zere beklediler.

yine yeniden metrisler kurup birka yerden dvmeye

Saferin

kadrga

olaann

yanndan

Paa

stnde

dek byk

durup o gn

kolundan bir

lam

savaup dritiler.

sava

oldu.

alnamad.

atup

alan

Kalenin berkli-

ve iinde olan kafirlerin okluu yznden o gn de zafer ele girmedi. Bir kez da-

ha Anadolu valisi lskender

Paa

lam atlup yry

kolundan

oldu.

Yarar

olma-

yup dnld.
Yryte

Gazilerin ehit Dmesi: Bu

toprak srdrp
mt.

hendei

Kafider de ieriden

ler. Gaziler yrrken

Karava:

Cariye,

ate

atltan

sonra umduuna

ermi

olan serdar

gklere beraber daldurduktan sonra yrnmeyi tasarlalam

yrtp

hendee

alup stnde ve

odalk Halayk, kadn

dolan toprak

yaknnda

hizmeti.
112

altna

barut

dedi

bulunan on bin kadar gazi alt

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

st oldular. Beylerden Malatya beyi Ferhat Bey,

Ayntap,

Kars ve

Divrii

beyleri, za-

imler ve alay beyleri, nice adl sanli kip.selerehitlikjerbetini itiler; ulu Tanr rah1

met eyleye. Hi bir tarihte lam~n ~unca adam lm

deildi.

Kssadan hisse budur: hisara yryten nce ok nakkabn2 yer altn yoklamas

gerekir, ta ki bu soydan kayp ve ziyan olmaya. nk askerin rkrnesine yol aar.

Askerin Bir Kez Daha Saldr ve Maosa Hisar'nn Alnmas: Saferin yirmi yedinci
gn [14 Temmuz 1571] Anadolu kolundan Islam gazileri saldrup drierek kaleye
girdiler. Kyasya ura srasnda sekiz topu ekp taraya kardlar. Ve gnden gne her yandan lamlar yrtp gedikler ald. I buraya vardktan sonra kafirler
umutsuzlua dt, dileine ermi olan serdar da askerin gnln alup onlar yeltedi.3 Yine rebiylevvelin sekizinde [31 Temmuz 1571] ar gibi her yandan kaleye t
ler. Kafirler grdler ki yardm kaps kapaldr, ister istemez kalan kafirlerin memleketlerine gitmesine bir bakma izin verilp kale anahtarlar geldi. Kafirler tara
kup ordudan darda bir yerde adrlar kurdular. Hisara asker girp fetih ve ftuh4
5
ii bununla btnlendi. Ada eyalet klnup Muzaffer Paa'ya verildi. Maosa, Kirine
ve Baf birer sancak yazlup karadan leli, Tarsus ve Sis sancaklar eyaletine eklendi.
6
Hisarn yedi yz altm topu defter olundu.
Tara kan

du; Mslman
lanup

drt bin denl kafirin serdan Prad adndaki kafir bir inat meluntutsaklarn

ldrd ve

az kavgas ettiinden

ayrlan kadrgalar

in tutu

kendisine trl hakaretler ve

yzld. Ve on drt bin kafir kadrgalara

vernede

ikenceler

savsak-

olunup derisi

datld.

Sonra muradna eren serdar gp karadan devlet kapsna geldi, iltifatlar grd.
Iki fatih

Kbrs' fethettiler 'V

bir bakas,
Ald Kbrs Adasn ah

Selim

bu fe thin tarihleridir.

Alay beyleri: Sancaklarda, t~arl sipahinin karada ve denizde en byk subaylar.

Nakkab: Lamc; orducia yer altndan lam kazma ileriyle grevli bir snf.
Yeltemek: Coturmak, gayrete getirmek, avk vermek.
Fetih ve ftuh: Kuatlan bir yerin dmandan ele geirilmesi, bir yerin alnmas ve Tanr'nn

ihsan ettii trl nimetler ve bunlarn gnllere verdii ferahlklar.

Eyalet klnmak: Idare tekilatnda bir yeri beylerbeyilik yapmak.

Defter olunmak: Deftere yazlmak, deftere geirilmek, demirba olarak yazmak.
'V

Yani Mustafa Paa, Ali Paa. Iki kerre fatih lafzdr

113

318 -K..

KAT!P ELEBI

nebaht Yenilgisi: nceleri bakumandan Pertev Paa ile kapudan Ali Paa Kb
rs'tan

Rodos'a gelp birka gn o evrede dinlendiler.

eser ve haber belirmeyp Girit Adas'na saldlar.

zayir beylerbeyi Ulu Ali
iyle

Paa

Dman danannasndan

Kylarn yama

edp gezerken Ce-

da yirmi para gemiyle gelp onlara

varup Kefalonya Adas'n

yama

edip

yktlar.

katld.

Sz birli-

kysnda

Sonra Rumeli

Venedik

kalelerinden Sobut, lgn ve Bar adndaki hisariar aldlar. Nice zaman denizde gezp kafir
K

danannasndan

eser ve haber belirmedi.

mevsimi yaklat in levent gemileri derya beyleri gemilerinde

az kalup birer bahaneyle

gitmilerdi. Sava

ve kreki

trnar

erba-

ksmnn biraz dalup

askerin gerisi donanma gemileriyle lnebaht Liman'na gelp demir attlar. Orada
yere

batas dman

vurumalarnn

gemilerinin mutlaka gelp

kesin olduu haber

Kiifir.Gemileri: Yz

kadrga

donanma-y

hmayunla

karlaarak

alnd.

Venedik'ten ki her birinde yz

sava vard.

On iki

de Papa'dan, drt Marine'den, drt Malta'dan, otuz Ispanya Anabolusu'ndan, on da

Ceneviz'den ki Ispanya'ya

bal

olup

balar

idi. On da dukadan ki Florensiya lkesinin

olan

Olan

dukas

Kapudan dedikleri Anderya

ve Ligoma hakimidir. Drt Ka- .

lavri'den, on iki icilye'den, drt Portokal'dan, on iki de gnll gemisi, hepsi iki
aas

yz para ekdirir, yirmi dokuz ve yirmi sekiz oturak, en

drder

oturaktr,

yedi mavuna da Venedik'ten ki her birinde er yz sava vard. Ve yine iki kalyon
Venedik'ten ki her birinde biner cenki vard. Yirmi bara da Venedik'ten, her birinde yedier yz nefer

konmutu.

Bu gemilerin serdan Roma

Osteryako, yani
nedik

kapudan

neviz

kapudan

kapudan

Avusturyal Beinci

Marko Anton ve Ispanya

tnparatorun

Karlos

Sebastiyano Verniyo ki Venedik beylerindendi; Duka

ve Tiranda adnda gnll

Venedik gemilerinin

aza

ok

darl

avuturlard.

olup Ispanya gemileri biraz

nup Ceneviz'de gemilere

Ispanya'dan

girmilerdi.

ye'den bir o kadar daha, hepsi yirmi

Ve-

kapudan,

Ce-

kapudanyd.

ci gnde Holumu nne geldiler. Venedik'ten

bun olsunlar" diye

Cevan

oluydu.

zinadan olma

sirnet vermiti; o da bulunmuyordu. Bunlar Mesine'detoplanup

olunmutu.

kapudan

feryat vardka

savaa

rm

ktlar

pek-

ve on yedin-

"daha sabredin, ze-

gc yeten yirmi bin

kii

topla-

Alaman'dan dokuz bin, Malta'dan ve Ciciibe

bin, ncekiyle

krk

elli bin kafir defter

Islam Askerinin Dan: Serdar Pertev Paa, Kapudan Ali

Paa,

Defter olunmak: Deftere yazlmak, deftere gemek Askere yazlmak.

114

Cezayir beylerbeyi

DENIZ SAVAlARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ulu Ali
be

Paa,

Tarabulus beylerbeyi Cafer

Paa,

Hayreddin

Paaolu

sancak beyi ve askerin baka ilerigelenleri.bir yer~ gelp

Ulu Ali

Paa savaa rza ver:u_ey;:p "donanmamz

dank
alt

eksiktir,

Hasan

ay kadar denizde

gezmekle gemiler bozgundur. Eskiden Krfez'den

lnebaht'ya

Boaz Hisarlar'ndan

ieri giremez,

klmak

Paa

"lslam gayreti,

padiahn erefi

olmala

Ali

zerine

dnldkte,

Paa

ona. uydu. Kapudan

kar kup sava yanls

yrmei kararlatrdnza

dntr

kafir donan-

yok mudur? Her gemiden beer onar

ne olur?" dedikte bakalar da yer yer

Paa "dman

tarafna

korkuludur" dedikte Pertev

on

eylediler.

diye sipah ve yenieri, izinli izinsiz dalmlardr.

mas

Paa,

kii

eksik

oldular.

gre, hi olmazsa deniz

gidelim" dedi. Kapudan Paa "ky tutmak yedir" dedi.

Bu yolda ok kavga olup1 Ulu Ali Paa, "hani Hayreddin Paa ile, Turguta Paa
ile

sava

grenler, niin sylemezler? Bir gemiye top

dakunduu

gibi

batmas

ihti-

malinden karaya dnse gerek, tekilerin bozgununa yol aar" diyegrd, ama olmad. "Gemilerden fanuslar, byk bayraklar ve ilandralar giderin" 2 diye t verdi.

Kapudan

Paa

alaya kalknca o da vazgeti.

Bu Kapudan
korsanlk

Paa aslnda

fennini bilmez,

da "elbette kafirin

yarar ve gayretliydi; ama deni.z

tannm,

donannas

savalarn

grmeyp

sert bir kimseydi ve kendisine gelen buyruklar

her nerdeyse zerine varup

karlaasn,

yoksa fkeme

urar, azar yersin" diye ferman olunduurrdan btn askeri kendi dncesine uy-

durup

savaa

karar verdiler.

ve Bozgun: Ad geen Kapudan Paa byk fke ve bbrdokuz cumadellasnn on yedinci pazar gn [7 Ekim
3
1571] kalkup Pertev Paa sol kola ve Ali Paa sa kola, kendi ortaya girp hepsi yz
seksen para gemiyle alay baladlar. lnebaht Baaz'ndan ktlar, Mora'da Holumu kysnda, bu boaza yakn bir burun vard, o zamandan beri Karrluburun derIslam Gemilerinin

lenmeyle dokuz yz

yetmi

Kavga olmak: Dil dala olmak, mnakaa etmek, tartmak.

Fanuslar, byk bayraklar ve flandralar gidermek: Gemiler~n banda kimin olduunu, donanmada kumanda yerindekilerin hangi gerililerde olduunu dmandan saklamak iin
gemilerde bunlar belli ederrfener, bayrak ve flandra gibi alametleri kaldrmak, saklamak
Orta: Savata merkez; ordu bakumandannn bulunduu yer. Osmanl ordusu daha nceki Islam ordularndaki tertiplen~e gibi merkez, sa kol, sol kol olarak para olur; bunlarn nlerinde kademeli nc kuvvetleri, gerilerinde de arlklar ve ardlar bulunurdu.
Ordu bir hilal biiminde kurulur, bu hilalin ortasnda padiah, o yoksa bakumandan olarak sadazam bulunur, yanlarda da Anadolu ve Rumeli eyaletleri kuvvetleri yer alrd. Sava Rumeli'nde ise Anadolu askeri sada, Rumeli askeri solda yer alrd. Sava Anadolu'da
olduunda Anadolu askeri sol, Rumeli askeri sa kanad tutard.
llS

KATIP ELEBI

ler, kafir

donannas

o burun ardnda yaturdu.

Paa,

O yerde Ali

kapudana haber gnderp "kafirlerin bara ve

mavunas,

kale

ve metristir; ilkin nnden savulup sonra dnp ya ardndan ya brnden girelim"

dedikte Kapudan

Paa

"ben

padiahn donanmasna kat namn

komazam" deyp

tara

gelp kalan gemi-

yryp kar vard.

Hemen kafirin elli para gemisi seilp Kanluburun'dan
leri burun

ardnda

saklanup grnmezdi. Islam gemileri o elli gemiye atup tamam

ellisini syndrmekle

urarken

teki gemileri burun

ardndan kup donannay

evirerek topa tuttular.

Beri yandan da, durum
men

batardayla

gerei,

bir yerde durup

toplaurken

Kapudan

alaydan seilp nce bir gemiye atarak syndrmeye

Paa

he-

urarken

kafirler fenerlerinden bilerek nd ettiler. Iki para bara, batarday araya

1

alup kapudan ehit ettiler; iki olu ve iinde olanlar tutsak oldu. Pertev Paa gemisini de topla vurup

batardlar;

kendisi denize

dp

yzerken Hasan

Paaolu

Mah-

mud Bey rast gelp kancayla gemisine ald. Ba gidince ayak kalmaz, teki askere
tam bozgun olup herkes bann kaygsna
Ulu Ali

Paa,

dt.

durumlar

ne zaman ki bu

grd, eski

korsand,

gemisine bir ala-

rnet koymayup deniz tarafna almt. Kapudan Paa gemisinin girdaba dtn
2

grnce ektirirken Malta

ban

kapudannh

zerine gelp atup

ve bu

kapudann

kendi eliyle kesp birka gemi daha syndrdkten sonra; kafirler stn

geldiklerinden Cezayir gemileri birbirinin

doru

ald

ardna dp savaarak

Moton

tarafna

ektirp gittiler.

Askerin ou kafirlerle savata

ehit

oldu.

Sava

yeri olan Anatoloka, Mora kys

na yakn tpuklu s yer 3 olduundan on be para gemi oturup halk suya dkld;
bunlarn biraz
Ariboz

Paa

karaya

beyi Salih

kup

Paazade

kurtuldu.
tutsak

Kalanndan

olmuken

da Mahmud Bey gemisiyle Preveze'ye

kimisi

Hasan

karak

Paa

alnup

kimi boulup gitti.

gemisiyle kurtuldu; Pertev

karadan Inebaht'ya geldi.

Alaydan seilmek: Sava iin dzenli sraya girmi gemilerden ayrlmak; alay brakmak.
fener: Bkz. s. 187.
nd etmek: Bir yere birikmek, bir yere toplanp hep birden ullanmak, mek.
Alarnet koymamak: Iinde donanma kumandannn bulunduunu saklamak ve bunun d
manlar tarafndan tannmasn nlemek iin baka zamanlarda taklan fener, bayrak gibi
bir alarnet koyramak.
Topuklu yer: Denizin dibinde topuk gibi ykselen yer; denizin iinde ykselen km dolaysyla derinliini kaybedip slaan yer.
116

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

ehitler:

zade,
beyi

orum beyi Glabt,

Nibolu

beyi Ahmed,

Hzr, Sack

beyi

Karahisar- ark

lnebahtl:,eyi

Karabat~l<,

beyi Ahmed, Engr beyi Mimar-

Firdevs,

:fuga beyi Ali,

~kz

Msr

lskenderiyesi beyi

bir bey daha, hepsi onbir sancak beyi, tersane emini ve

Dumdum Memi, Ali Mslman ve

bakalan

olup az kimse kurtuldu. Kafir hepsi

altm

ve bu

beyi Abdlcebbar, Midilli

kethdas;

sancaklarn

para kadrga alup

olok

ve

kapudanlardan

sipahileri hepsi

halatn

ehit

ve gerelerini

Venedik Cebehanesi'ne kodu.

Kssadan

hisse budur ki serdarlar dmann durumunu yoklayup iyice anlayup

bildikten sonra, eer kar koymaya gcyetse bile, bar mmknken savaa kalk
lmaya. Kalklrsa iyice aratrlup kanun zere sava ola. Serdar olanlar kendileri
savaa balamayalar, yerinde durup teki askeri gereine gre kullanalar. Bozgun
olup umut kesildikte ister istemez bir tarafa kmakta hnerdir. Btn askerin knl
masndan bir serdarn alnmas zarar artuktur. Hele deniz savalarn kara savana
benzerneyeler, sava kanunlarn tarihlerde ve hkema kitaplannda greler .1
Mansplar Verilmesi ve Kl Ali Paa'nn Kapudanl:

Edirne'deyken cumadelahirenin nde [23 Ekim

Alemin sna olan padiah

1571]

Ulu Ali

Paa'nn

gelp bu korkun haberi getirdi. Btn Mslmanlar tasalanup bu

bozgunun

olmasna

bir

adam

kyameti andran

"sbhan el-Kadir el-Hakim, inne zelzeleti's-saate

ey'n

aztm"

diye aarak istirca eylediler _2

O srada kapudanlk mansb yiitlii ve gzel tedbiri karl ad geen Ulu Ali
Paa'ya

verildi, Ulu

lakab Kl

lup herkes bundan byle

Den

Kl

ile

deitirildi.

Ona yazlan yazlarda bu lakap

yaz

Ali dediler.

sancak beylerinin yerleri verilp Murad Reis'e de

Sgack sanca

verildi.

Veziri Azam Mehmed Paa'nn Hazrl ve Tedbiri: O srada Cem gl padiah ye-

niden gemiler
yer

ayrd

yaplmasn

ferman etti, tersane

ve Sekiz Kemerli Tersane

yaptlar.

yaknnda

olan Hasbahe'den biraz

Veziri azam Mehmed

Paa

da var gc

bazuya getirdi; o k iinde yz elli para kadrga ve sekiz mavuna kurdurdu.

Sava kanunlar: Savata

izlenecek yollar; gz nnde bulundurulmas gerekli kurallar.

Hkema kitaplar: Hakimlerin, dnrlerin, hikmet sahiplerinin, filozoflarn eserleri.
Kuran- Kerim: Ey insanlar, Rabbiriizden korkun, nk kyamet vaktinin depremi mthi
bir eydir (Hac, 22:1).
Istirca eylemek. Bir musibet, felaket veya lm haberi karsnda "lnna lillah ve inna ileyhi
racin" demek. Ayetin tamam udur: "Ellezine iza esabethm musibeten kal irma lillah
ve inna ileyhi racin: "O sabredenler, kendilerine bir bela geldii zaman 'biz Allah'n kullaryz ve biz O'na dneceiz' derler. [Bakara, 2:156]
.
117

KAT!P ELEBI

Kapudan Kl Ali
ye be

alt

Paa

hep derdi ki "tekne yapmak kolaydr, iki yz para gemi-

yz demir ve ona gre halat, yelken ve

baka

gerelerini tamamlamak g

grnr."
Koca Mehmed

Paa karlnda "Paa

Hazretleri, yce devletin gc ve kudreti

yledir ki btn donanma demirlerini gmten, iplerini ibriimden yelkenlerini atlastan etmek ferman olunsa yapmak mmkndr. Herhangi geminin yat ve

yara

yetimezse bu minval zere benden al" dedikte Ali Paa el arkasm yere koyup al1

klayup

donannay

dua eyledi. "Geri bildim ki bu

tekmil edersiz" dedi.

Gerekte de ilkyaza dek btn tedariklerini grp bu kadar top, tfek,

sava aralar

ki geen yl

Kavga: Burada
yr,ksa devlet

alnmt,

u kald:

adamlar

dv

ve

eskisi gibi, belki daha ok tekmil etti.

Bu gemileri btn beylikten verilen mal ile mi

yapt;

ve belli kiiler mi yardm etti? Peevf aydur: "Ne kimseye gemi

saldlar ve ne ake yardm aldlar."

2

Ama Tersane-i Amire'de kimi yal kapudanlar, yetitiklerio devir devlet adamlarndan iiterek anlatrlar

halince gemi

saldlar.

sayl adamlarna

ki devletin

ve ileri gelenlerine, herkese

Yalansa syleyenin zerine, bunun

doru

olup

olmad

hazi-

ne defterlerinden 3 belli olur:

Donanmann Denize k:
inancndayken

saferinde [Temmuz
Venedik

1572] Kl

donannas bunlar

toplatlar.

Yere

batas

hepsi iki yz otuz drt

Ali

Paa

grdkte

kafirler, "Trk bu

kadrga

denize

atlar,

yl

donanma

kdu;

Avarin nnde

iki taraf da

akama yakn

savaa kalkmayup

biraz

Islam kahramanlar geen yl olan bozgun korkusundan ekindiler; kafir-

ler de geceleyin Ispanya

donanmasyla

bir yere gelmeye gittiler.

Kapudan "geri gemilerimiz pryarak ve mkemmeldir, her

maya gc

karamaz"

ve sekiz mavunayla dokuz yz seksen

vardr,

bakmdan karla

lakin geen yl olan byk kayptan Islam ordusunun gz kork-

mutur, savata

kk bir

budur ki Matan

altna

saldryla

yz dndrmesi ihtimali

girp gcmz

donannay

vardr,

yerinde olan

korumaya veririz" diye ektirp

hisarn topu altna girdi ve gerek olan yerlere toplar karup birka pryarak gemi4

yi liman

kodu. Ertesi gn tan atarken kafirlerin byk

donannas

gelp hi

El arkasn yere koymak: Ellerini dua etmek iin ge kaldrmak.

Gemi salmak: Bir geminin yaplmasnn, devlet tarafndan, btn giderleriyl: birlikte bir kiinin

aznda

zerine yklenmesi.

Hazine defterleri: Devlet maliyesiningelir ve giderlerinin yazld defterler.

Top altna girmek: Top ateinin eriebilecei bir yere girmek; top atei altna girmek.
118

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

bir yzden yaklamaya ve

raflarda

dolaup

kar~ya

savaa

er dkp

are bulamayarak birka gn o ta-

memleketlerine dnciykten sonra

Isl~m

gemileri Moton

altndan

kup esenlikle Tersane-i Amire'ye _girc!_iler.

Piyale Paa'nn Seferi ve Venedik ile Bar: Kafirler eskiden donannay bozduklarn

dan ok bbrlendiler, Moton'da da korkup ekirimeden

zerine geldiklerinden

padiahn

gemi hazrlanmas yolunda

hamiyyeti

ferman-

dalgaland;

yz; seksen bir saferinin ikinci gn [3 Haziran

kadrga

kup

ve on iki mavuna ile yerle bir

Avluna ve Delvine

donanma-y

alma~

hmayun

in yine yeterince

hmayun kt.

Yeniden gemiler yaplup kahraman vezir Piyale

kiz

olas

Paa serdarlna

getirildi. pokuz

15 73]

ok askerle dolu iki yz elli se-

kafir

donanmasyla karlamak

in

kylarna vardlar.

Ar donanma 1 ktn kafider iidp kmldamaya gleri olmadndan Piyale

Paa

ve Ali

Paa

ektirp Polya

yakalarn

vurdular. Birka

sava

gemisi alup

yama

ettikten sonra Venedik elinde olan kylara saldrmak zereyken Istanbul'dan hkmler geldi. Bunlarda, "Venedik beyleri eli gnderp
mi sularndan dolay

imdiye

dek

ilediklerige

zr dileyp kulluk gstermekle reaya, beraya ve askerin ra-

hat olmas in 'gemi gemitir' dediklerince geenden geilp 2 bar hayrldr s~

zne uyarak bar yaplup memleketlerine aman- hmayunum 3 ihsan olunmutur,
gerektir ki bundan byle Venedik'e

bal

cak Ispanya elinde olan illerini yakup

olan yerleri vurup

ykmaya

gcnn

yama

eylemeyesin. An-

yettiini yapasn"

diye fer-

man olunduundan serdar ve kapudan icilye ve Anabolu semtine gitmeye niyet ettiler. Lakin sert ve muhalif yeller esp birka gemi de
gitmekle deniz

zaman

gep devlet

kapsna

rzgarn sertliinden

dndler. Recep

batup

aynda [Kasm 1571]

gelp Tersane-i Amire'ye girdiler.

Halk'I-Vad Seferi ve Tunus Vilayetinin Fethi: Halk "Aklbend" der; bu ylda Venedik

boyun

ep bar

karlamaya

gc

yapmakla Ispanya

donanmasnn yalnz bana

olmadndan evvalde

[Ocak

1574]

Arap

Islam gemileriyle

yakasna

varup kol g-

cyle4 Tunus Kalesi'ni ald. ehir ile deniz arasnda Boaz'da eskiden ellerinde olan
Halk'l-Vad Kalesi'ni ok

b::rkitp

iine nice

Ar

sava aralar,

zahire ve asker koydu-

donanma: Byk donanma; byk sava gemilerinden meydana gelen b}'k filo.
Geenden gemek: Gemii unutmak, gemiin zerinde durma~ak.
Aman- hmayun: Padiah tarafndan dmana canlarnn ve mallarnn korunacann bildirilmesi.
Kol gc: Asker kuvveti. Bkz. Szlke.
119

KATIP ELEBI

lar. O

kylar

ardnda olduklarn padiahn eiine

basup ele geirmek

alnmas

rinde Tunus Kalesi'nin geri

Halk'l-Vad'n

ve

bildirdikle-

ele geirilmesi in byk

donanma hazrlanmas ferman olundu.

Veziri azam Mehmed Paa
ve gereleriyle iki yz
donatp\jf

re

altm

bahar gnlerinde

datld.

eteini

sekiz

beline dolayup o k iinde btn yat ve yara

kadrga

Osmanl

lkesinden

Mara

Anadolu, Karaman ve

ve kalite, on be mavuna, on
krk

kalyon

sekiz bin kreki gelp gemilebaka

askeri, yenieri ve

lere girdiler. Eskiden Yemen'i fethedp

be

Msr beyliinden

deniz askeri gemi-

gelen vezir Sinan

Paa

hepsine serdar verildi, sa ulfe bl birlikte kouldu.

Kapudan Ali

Paa

ile dokuz yz seksen iki muharreminin yirmi nc gn

Mays 1574] stanbul'dan kup

Akdeniz'e

saldlar.

Kalavriya yakasna varup Toprakhisar yresini

vurup

yktktan

yama

ettikten sonra

lar. Oradan be gnde engin geilp Arap

Kuatma

sine

slam

ve alma:

Rebiylahnn

askeri kup

adr

Msr

gnllleri kuatma

iine

Otuz gn, gece gndz

Paa,

dt.

tki yenieri

alnd.

Lakin

kethdas

ve

toplar

hisara havale ey-

Tarabulus beylerbeyi Mustafa

dv, vuru

gnnde [24

birbiri

kntan

artklarndan

ardnca ehit

byk

oldular.

Paa,

yenieri

sonra ulu

gazileri yryp

Mehmed

savalar

Be

Tanr'nn

Hafs:

tutsak

olup ok kimse

bin kafir

kltan

ge-

datldu.

sanatl, esiz

hepsi gemilere gtrld;

ve

Austos 1574] slam

Hafasa

kuatma srasnda

Kalede top soyundan be bin kadar

getirilmiti,

vurdu-

Karas'na varld.

p iki bin de fetih gn tutsak alnup gemilere

den

atrmadan aldlar;

verildi. Kapudan Ali Paa deniz yann korudu.

klla hisar aldlar; km, yklm

olup nice ganimetler

da

ikinci gn [22 Temmuz 1574] Halk'l-Vad evre-

sava

yardmyla cumadellann altnc

taraflarn

serdarn buyruuyla atee

kurduktan sonra metrise girp

lediler. Tunus beylerbeyi Haydar

ve

ettiler ve Mesine

sonra kafirin bir byk harasma rast gelp gz

iinde bulunan ganimetleri

[Mays/Haziran]

Rebiylevvelde

yama

[s

yakn

toplar vard ki her biri bir kale-

zamanlara dek Tophane'de ve Sa-

rayburnu'nda dklp yatan toplar onlardr.

\jf Bir defterde yz elli kadrga, on alt mavuna, yz yirmi bara grld -K..
Ulufe bl (ulufeciler): Devletten aylk alan atl kapukulu askerlerine verilen ad. Bunlar
sa ve sol olmak zere iki blkt, ikisine birden kimi kez "orta blk" denirdi. Sa ulfeciler, yrylerde padiahn sandan yryen sipahi blnn sa tarafnda; sol ulufeciler de hkmdann solunda yryen sipahilerin solunda yrrlerdi. Sava meydannda
ve ordunun konak yerinde ise padiah sancann biri sanda, teki solunda dumrlard.
Hazineyi beklemek de bunlara aitti.
120

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Halk1-Wid'n Yklmas:
derinlii

otuz zira,

o hisar berkitmeye

alrd; bt:t_n

nn zarar

kesindir, diye

urulup ii

boaltld

sarsnt

ehri

nnde

on zira, ii berk l:::Jk hisard~ ki

derdi. Geri berk ve gl

yk

Bu hisar Tunus

hendei

krk

denize bitiik, eni

yldan

beri Ispanya

A.!ap yakasm onunla ele geirmek mmkndr,

olmasnda

benzeri yoktu; lakin

szbirlii olduundan

ve donanma gemileri alarga

ve grltyle bir anda kalenin

olduu

otuz yerden kuleleri

klndktan

paralar

sonra

braklmas

gibi

altna lam

ate

verildi. B-

havaya uup orada

yapdan

iz

kalmad..

Tunus Vilayetinin Fethi ve Ele Geirilmesi: Eandan sonra serdar ve kapndan donanma-y

ne

hmayun ile Tunus

vard;

yaknnda

her birini nice gn

kafirin yapt Eastiyon adndaki hisarlar zeri-

kuatup vuru krla

ikisini de fethetti;

kl art

ka-

firleri tutsak edp zincire vurdu. Sonra Tunus memleketine Ramazan Paa vali dikildi; kasabalann, kalelerin yat ve yara ve gereleri grldkten sonra
yum olarak receb'l-mreccep balannda
diler. Grdkleri

i karlnda

[1574

121

esen ve do-

Ekim balan] Tersane-i Amire'ye gir-

serdar ve kapndan her biri

dler.

sa

padiahn iltifatn

gr-

. . ....

YEDINCI BOLUK

Girit seferine dek olan kapurlanlar zerinedir.

Bundan sonra Akdeniz'de Girit seferleri

gnderilmeyp
Hisar'n yapt

ou

korudular.

[Kl]

Ali

kncaya

Paa

ve dokuz yz seksen dokuzda

sava

kadar

in donanma

Karadeniz'e bir iki sefer edp

[1581]

kadrgayla

elli para

Faa

Cezayir'e

gitti. Doksan bete ld. lbrahim Paa kapudan oldu.

Ulu Hasan Paa ve Tarabulus Seferi: Bir yldan sonra, doksan alt evvalinde
tos

1588]

Ulu Hasan

Paa Marp'tan

gelp kapudan oldu. O

yln

[Aus

zilhiccesi sonla-

rnda [1588 Kasm ortalar] Tarabulusgarp'ta Yahyaolu Yahya adndaki Haricinin, 1

Mehdi'nin halifesi olmak davasyla ortaya

rebiylahrda [ubat 1590]

alemin

snd kapya

kadrga

para

kt,

bildirilince Cafer

Paa

ulland,

birka bin askerle kaleye

Cezayir beylerbeyi lstankyl Ahmed

serdar olup

ad

ve yeterince askerle dokuz yz doksan sekizde

Paa'y ldrd,

geen kapudan elli

[1589/90]

varup ldr-

d ve memleketi ktlklerinden kurtarup ban getirdi.

Caalaolu

Sinan

Paa:

ruyucusunun

kzyken

nnda

ad

tutulup

Frenk

tutsak olup

geen Sinan

dar iken dokuz yz seksen

Badat

rum,
man

Paa

psnda

kapudan Caala'nn oludur, anas

Paa

Hristiyan olmutu.

[1572/73] sralarnda

yenieri

aalyla kup

sonra Erzu-

ve Revan eyaletlerine vali olduktan sonra vezirlik verildi. Seferde

Os~

lnce vasiyeti ile Islam askeri ordusunda kaymakam, sonra da devlet ka-

Hasan Paa'dan sonra kapudan oldu ve

donannayla

denize

aldktan

kt.

O yl Mesi-

sonra fetih ve za-

dedii kasidedendir:

cansitanlar berr bahri aldlar gitti Can alc sngler karalar ve denizleri aldlar gitti

hemrah

ko-

Sultan Sleyman Han zama-

ferle geldi, Sinan Paa da Yank' fethetmekle Azmizade Efendi'nin

Huda

Hisar

harem-i sultani hizmetine uygun grld. Silah-

ne Kalesi'nin evresini vurup kafirlerin birka kalyonunu

Sinan-

Nova

srada

oldu devletinde iki paann

bin

cumadellasnn

Senin zamannda Tanr iki paann yolda oldu 2

on sekizinde

[29

Ocak

1595] iinden karlp

Harici: lslamiyet'in en eski frkalarndan birinin mensubu. Bkz. Szlke.

2

Sng anlamna gelen "sinan" kelimesi, ayn zamanda Paa'nn da ad olduu iin kelime
oyunu yaplyor.
. 122

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

sonra vezirlikle Eri seferine gitti,

savatan

sonra sadrazamlk verildi.

Halil Paa: Bosnaldr. Vezir ve gyte iken o tarihte kapudan olup Eri yl bin
bete [1596/97]

yz on para kachrgayla Akdeniz'i koruyup geldikten sonra

iinden

karld.

Caalaolu'nun kinci ve nc Seferi:

zamlktan

sonra

am

Bin bete [1596/97] ad geen paaya sadra-

eyaleti verilmiti.

Bin alt evvalinin dokuzuncu gn [15

Mays

1598] ikinci kez kapudan oldukta;

Hatif, besnelenin "ba"siyla tarihini dedi

1

BcH bismillah ile Hatif dedi tarihini

Kapudan old.u Sinan Paa-y derya-dil yine Deniz gibi engin yrekli Sinan Paa yine kapu dan oldu 2
Riyaz'nindir.
donannayla

Bin yedide [1598/99]

denize

kizde [1599/1600] yine Mesine'ye varup

kup nebaht'ya vard,

anasn

korudu. Bin se-

getirdi. Dokuzda [1600/1601] ve onda

[1601/02] yine sefer eyleyp on ikide [1603/04] Msr'dan hazine getirme ii verilerek
donannayla skenderiye'ye varmt.

Ali Paa karadan gtrm bulundu.

Bin on muharreminde [Haziran 1604]

kapudanlk

Acem seferine gitti. Bozulduu in bin on drt

Paa'ya

ki

zerindeyken serdar olup

abannda

[Ocak 1606] yeri

Dervi

verildi ve o yl Diyarbakr'da ld.

defada hepsi on

iiklikler

ve

yl

kadar

kapdan

iler yapt. Batardaya

ve er Trk koyard; bylece gemi

gut Paa'ya yetimi bir korsan pir,

oldu.

Zamannda

krekilerin iyisini
halkna

batarcia

kendi

see:,

dileince
kree

her

gven gelirdi. Ve Koca

reisi olup

donannay

Hac

nice de-

er forsa

Reis ki Tur-

eker evirir,

Paa

da onun dediine gre i grrd'L Hi bir seferinde yze kir getirmedi.

Cafer Paa: Dervi Paa kapudan olduktan sonra sadrazam olup kapudanl ad

geen paaya verildi. Bu

paa, Kl

Ali

Paa kullarndand.

kup iki sefer eyledi. Bin on bete [1606/07] Celalilerin

Akdeniz' e donannayla

bakaldrnas

yznden

Msr

hazinesinin karadan gelmesine yol olmad; ad geen paa donannayla skenderiye'

ye varup gemilere

ald

ve getirdi. Bin on

altda [1607/08]

yine denize

kup

Avarin'e

varup korudu ve devlet kapsna gelince iinden karld.

Hdtif: Kuvvetli ve tiz bir sesle bir ey bildiren veya davet eden kii Syleyeni grlmedii
halde esrarl bir haber veren, bir uyarma veya ar bildiren ya da iir ilham den ses
Gkten veya grnmeyen bir syleyiciden gelen ses Gizli bir haberci, koruyucu melek.
Son tarih dizisine besnele kelimesindeki "B" harfinin sayca deeri olan "2" eklenecek demektir.
123

KAT!P ELEBI

Hafz Ahmed Paa: Harem-i hmayunda doancbalktan 1 kup onun yerine ka-

pudan oldu. Bin on yedide

hazinesini getirmek in

[1608/09) donanma-y

skenderiye'ye

hmayun ile Akdeniz'e gitti.

Msr

Msr

kafile

varup dnp Rodos'a geldikte

gemilerini2 bozulmu buldu. Bu gemiler o yerde gafil yatarken sava korsan gemidp bozulmular,

leri zerlerine
lar

olmu.

Paa

Ne are, Kapudan

drt kalyon ve karamrsel

zaman

deniz

alrrup

geineeye dek o

ok

kayp

yallar dolaup

devlet kapsna gelince bundan tr iinden karld.

ad

Bu

geen

paa, akay

. makla urayordu. Sz
Paa'ya ta

severdi ve

grtkte

Ganizade Efendi ile

iirle tannmt.

bu molla,

arap

arasnda Paa "yaznz

Paa

akup ve

hazrcevaplk

kads

erife haiye

yaz-

nereye geldi?" diye sordu. Zarif molla,

atmak isteyerek, "denizde ve karada bozgun

yoruz" deyince

O zaman Istanbul

ierken Tefsir-i

edp

kt,

"iittim

ki

ayetinin tefsirini

arap

yaz

ve kumar tefsiriy-

le urayorlarm" diyerek ta gediine kodu, iki tarafa da ekilir bir latife dt. 3
Hafz Paa

Van,

am,

Anadolu, Erzurum ve

kinci kez veziri azam iken bin

krk

birde

Diyarbakr

[1631/32]

kulun

eyalerlerinde bulunup i-

ayaklanmasyla ehit

oldu.

Hanende ve air olmakla teki vezirlerden seilmiti.

4

Halil Paa ve Karacehennem Seferi: Hafz Paa'nn ayrlmasndan sonra yenieri aa

lndan

Halil Paa kapudan olup donanma ilerini grd.

Bin on sekizde
ri'ye

vardkta

Cezayir

nn akrabasndan

kafiri trl
byk

[1609/10)

kapudanlarndan

icilye hakimi kendi

armaanlada

savatan

Paa donannayla

Siliv-

Ceneviz Cafer kalitesi geld; Ispanya

kral

olunu

Akdeniz'e

krala gndermek in be yz kadar

bir kalyana koyup giderken Cezayir gemileri rast

sonra kalyonu

peke gndermiler.

kup

kapudan Halil

Kapudan

mal aralarnda lep alam

gelmi,

almlar

ve

Paa ad

geen Cafer'e ve birlikte olanlara hilat giydi-

lstanbul'a

Doancba:

Yenisaray (Topkap Saray) i olanndan bir blnn addr. Bunlar padia

bir snftr. skdar'da bugnk "Doanclar Meydan" av kularn besleyen bln meydanyd. Doancba, bu snfn banda bulunana verilen unvandr.
Kafile gemileri: Msr'a ve Hicaz'a giden kafileyi gtren gemiler.
hn avcilarndan

Hafz

sorusuna Ganizade Nacliri'nin verdii karlkta sz geen ayet

bizzat kendi iledikleri yznden karada ve denizde dzen bozuldu, ki
Allah yaptklarnn bir ksmn onlara tattrsn; belki de (tuttuklar kt yoldan) dnerler"
[Rm, 30:41]. Ganizade bu karlkla, denizde urad bozgun dolaysyla Hafz Ahmed Paa'ya tarizde bulunmutur. Paa da baka bir ayetle karlk verip Ganizade'nin arap d
knlne ilimitir: "Ey iman edenler! arap, kumar, dikili talar (putlar), fal ve ans oklar birer eytan ii pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtulua eresiniz" [Maide, 5:90].
Hanende: Gzel sesle ark syleyen, ark okuyan arkc.
Ahmed

Paa'nn

udur: "Insanlarn

124

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

rp bunu uur sayarak ii

Sakz'a vardkta

yere

Msr

yolunu kesp

haber

aldklarnda

ferahlad. Ad

batas

alnd.

kafirkrjn drt para

cia

imdi deK!_Jrs_evresinde Msr'a

gibi kalyonu .nice

zamandr

giden gemileri bekler, diye

Allah'a tevekkl olup o yana ynelp giderlerken Eklikara'da iki

aldlar,

para levent firkatesi bulup

vardkta

geen tutsa padiaha gnderdi.

iinde

olan kree

kup

bu sylenen kalyonlar engine

koyup

Kbrs'tan

Baf nne

birka zaman ziyan verdikleri haber

Tam sratle gecenin bandan kup sabahleyin otuz mil kadar yerden grn-

ce yelken krek ikindi zaman yetitiler.

Akama

dek biraz top

sava yaptlar, akam

oldukta kafir ler aldr etmeden fenerlerini yakup korkusuz gittiler. 1

da

Drt para
yedi

kat

edp

ktlk ve

ardlarn

nayla

gibi

sava

kalyon, bunlardan biri Karacehennem diye n

kargaalk oca,

kale gibi bir byk gemiydi.

Paa

alm,

da himmet

srd. Sabah oldukta iki taraftan sava balad. Kapudan Paa donan-

atmak isteyince nl korsan Murad Reis -ki gemite Sultan Ahmed Han Ce-

zayir'den getirp Mora sancan vermiti- kapudan gemisiyle yan yana durup yrmeye komayup raktan dvmek gerek diye topa tutturdu. Direkleri knlup zebun olduktan sonra yol verdi, le vaktnda yryp aldlar. gemiydi, iinde be yz
kadar

sava

alnd.

Esenlikle

kafir, yz

altm

~fek kup

kadar top ve iki bin

Maosa Liman'na

kalyonlar

yedee

geldiler. Murad Reis orada ld. Seksen

yan

gekin bir gazi, yal bir gemi kurduydu . .Allah rahmet eyleye.
Bu haber lstanbul'a bildirilp Sayda ve Tarabulusam semtleri gezilp
milerden iz bulunmad; dnerkeri Meis'te

alnan

geminin biri

taa

sava

ge-

dokunup batt,

tekilerle esen ve doyum olmu olarak devlet kapsna geldiler. Divan gn 2 armaanlar

ve tutsaklar peke ekilp makbule get, kendisine vezirlik verildi.

donannayla

Binandokuzda [1610/11]

denize

kup

yedi sekiz para

yz nefer tutsakla yine devlet kapsna geldi. Bin yirmide

[1611/12]

sava

birka p~ra gemi

ve yz tutsak getirp yl kapudanlnda byk kk elliden ok gemi

Mehmed Paa: Ad
mansb

geen

verildi. Bin yirmide

kylarna

varup

Ma'nolu

paa Msr'dan

gelp

[1611/12] donannayla

boynuncia bor olan

gemi,

alnd.

gye olduundan kapudanlk

Akdeniz'e

mal ald

kup

Sayda ve Beyrut

ve koruyup devlet

kapsna

geldi.
Bin yirmi ikide
kadrga,

kafile gemilerini

Fener yakmak:
2

[1613/14]

Divan gn:

Bkz.

Jine denize

Msr'a

kt. Ariboz'dan

geirmek in

Rodos'a geldikte on para

ayrlmt.

Varup

s. 187.

Padiahn bakanlnda

hkmet erkannn

125

tpland

gn.

Msr'dan

barut,

KATIP ELEBI

eker,

zahire ve kimi gereler yklenp donanma Meis

unca Paa,

koup

bu gemilerin ykn

gnderdi. O yrede bir iki

maya gitti. Bu
m. Bu
salar

srada

on iki para

Sakz'a boaltmak

sava

gelp bulu-

in Rodos beyiSinan Kapudan

alndndan

gemisi haberi

kadrga

Adas'ndayken

kendi

onlar

ara-

Mesine'den gelp Tekir Burnu'nda yatar-

gemiler gafil giderken Susam Adas yaknnda zerlerine uradklar gibi for-

perlanda ederler, yani krekleri

brakrlar. Ky yakn olduundan savas

karaya dklp Memi Paaolu Ali elebi ile Perviz Beyolu'nu forsalar aup 1 tara
brakrlar

kumsal yere

ve. para gemi geride

bulunduundan

ekilp kurtulur.

Yedi para gemiyi Ispanya kafideri alup gtrdkten sonra Kapudan

nayla

dnp lstanbul'a geldikte

Paa

iinden kardlar; kapudanlk mansb

donan-

ikinci kez

Halil Paa'ya verildi.

Kssadan /isse

mek

budur ki

doru deildir.

tarada

ve deryada karavulsuz gafil bir blk gemi git-

Ve gemilerin krekisi salt forsa gerekmez, belki Trk ok ol-

mak gerek. Nice yerde bu soydan zararlara forsa yol amtr.

Halil Paa ve Malta Yamas Seferi: Kapudan Halil Paa bin yirmi rebiylahrnn

nc gn

[13 Mays 1614) krk be

Rodos beyi Memi Bey ile

dktan

dier

para

beyler yirmi

sonra cumadellann yirmi birinde

kadrgayla

[29

gelp Avarin'de gemi

yala

Haziran 1614) denize saldlar.

Mesine nnden gep yirmi sekizinci gn

yanald.

Akdeniz'e yollanup Susam'da

kadrgayla

[6 Mays 1614)

Her mangadan birer adam kup kyleri ve

sabah Malta

Adas'na

kylar yamaya giritiler.

Her

bir mil yerde bir bur yaplm, ilerinde olan kafirler dumanla birbirine haber edp
bir andahisar kafideri piyade ve svari kup geldiler. le vaktna dek sava olup
bir nice tutsak alnd. Malta beylerinden biri ve bir nice bey oullar ldrld. Harman zaman olduundan ba rnleri olan kimyon ve anason2 harmanlar atee verilp

balar

baheleri kesildi.

leden

sonra hisara yakn manastra yanaup bu saldrda Kapudan Paa, Memi

Bey'in szne _uyarak

dklerinde

kmad.

Yenieri

hisarn manastra yetir

baka,

toplan

levent

varm,

baka

bir yerden

dndrp

attkta

kup

yr-

bundan sonra

orada durmak mmkn olmayup gemiler geri ekildi. Birka adam karada kalup dil
almak da mmkn olmad. Hisar nnden ba toplarn atup 3 cumadelahirenin

Forsalar

amak: Forsalarn zincirlerini zmek, forsalar serbest brakmak.

Kimyon: Kokulu olan tohumu iin yetitirilen, ayrca hekimlikte kullanlan bir bitki.
Anason: Yal tohumlarndan yararlannak zere yetitirilen yllk bir bitki.
Ba toplar:

Geminin pruvasnda olan toplar;

kadrgalarda

126

genel olarak bata olan toplar.

DENIZ SAVALAR HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

ikinci gn [10 Temmuz 1614] Tarabulusgarp'a varld.

O diyar hakiminin

dalna

binen ve.,J;ozgunculuk

karan

Sefer

Ta: adndaki

hay-

dudu tedbirle Kapudan Paa getiJp_demire vurulunca adamlar kapular kapayup

1

savunmaya

kalktlar,

kimi

dan sonra Kapudan Paa

meayihin araclyla

tara kup

aman verildi. Kalenin

divan ettL Vilayetin ahalisinin

alnmasn

tanklyla

ld-

rlmesinin gerek olduuna hkmolunup kale bedeninde astlar.

Ve o ayn onunda [8 Temmuz] gp Avarin'e geldikte nce dil almaya gnderilen kaliteler gelp

buday

ykl bir

sava

kalyonu

almlar,

getirdiler. Iinde on iki

bin keyf buday kt.

Manya Kafiderine Gzda: Mora kylarnda bulunan Manya adndaki dalk yer-

ler halk Rum kafirleriyken Venedikli'den ayrlmayup harac harbe ucuyla verp 3
zerlerine st ste asker varmt. Bu kez yine karadan Trhala arpaln4 elinde bulunduran Arslan
ker

kup

Manya

srgn etmekle

Paa

ve denizden donanma varup Pasol'da

bakaldranlar

cezalarn

zerine

vardlar. ounu

toplandlar. Taraya

as-

ele getirp ldrmek ve

verdiler. Bundan sonra onun gibi kstahla yeltenmemek

zere kaldlar.
Recebin sonunda [ekim
Sencuvanolu

drt

be

mil yerde Burak

geen beyler adaya vardu;

bunlar grp, bunlar

ve

Avarin'de gemileri

ve Dimyat beyi Memi Bey Istanbul'dan

bulunduundan
vaktnda ad

balar]

Sencuvanolu

onlar

Adas'na

meer

ada

yalarken skenderiye

kl

ve kaftan getirp

karavula

yaknnda

gnderilmiti.

kafir gemileri

grmeyp gafilken zerlerine geldiler. Memi

bir yolunu bulup kurtuldukta kafir iki para gemiyi

beyi
hazr

Sabah

varm,

Paa ehit

yedee ald.

Beri tarafta donanma bakakald. Ne are gemi yok, btn gemiler yaa baslmt. 5
Sonra

Kasm yakn

olunca dnp geldiler.

evvalin

yirmi beinde [28 Eyll1614] ter-

saneye girdiler.
Kssadan

hisse budur: karavula giden her kim ise gafil bulunmamak gerektir. Karada ve denizde gafletle ok ziyan grlmtr, yle yerlerde gaflet doru deildir.
Demire vurmak: Bir tutsa ~!undan veya ayaklarndan demire balamak, zincire vurmak
Keyl: Hacim ls iin kullanlan bir tabir. Sonralar zahire ve hububat gibi kuru maddelerin lsn ifade iin killanilrhtr. Osmanllarda bir kile buday yirmi okka, yani
25,658 kilogramdr.
Harac

harbe ucuyla: vermek: Kesim kesilen harac kendiliinden demeyip silah zoruyla
vermek; demeyi zerine ald harac gnl rzasyla deil, silah korkusuyla demek
Arpalk: Kimi devlet adamlarna ak ayl yada emekli ayl karl verilen belli gelir.
Yaa baslmak: Gemilerin yada olmas, yalanmakta olmas.
127

KATIP ELEBI

Gemiler iki blk yalarrup ya

rektii

srasnda

kmak

zaman korumaya

bey gemileri

hazr

durmak gerek, ta ki ge-

mmkn ola. Nitekim karsanlara

tlerde

gele-

cektir.
Ali Paa: Yenicami'nin yaplmasnda hizmette bulunup vezir ve kapudan olmutu.

Bin yirmi

altda

donannayla

[1617]

kup

Akdeniz'e

mek isteyince zebun gemileri bozmayup "ben

Avarin'den kafir

kadrga

iinde

yakasna

git-

domu bymm"

diye kendi bildiine gitti.

abanlmuazzam aynn ortalarnda

anszn akam zaman

rinden drt

kadrga,

bir

frtna

[1614 Eyll

sonlar]

engine salup giderken

ve sert rzgar kup gemileri datt. Cebeci gemile-

iki yenieri gemisi ve

be

bey gemisi o vartada batup denizin

dibine gittiler. Yedisinden can kmad, ikisinden birka adam sandala dtler.
1

Bir mavuna ki iinde blk halk vard; iki bey gemisiyle rzgar nne dp 2
Marp Tarabulusu'na vardlar. Mavuna yolda falya verp 3 iinde bir maharetli

Frenk azatlk

artyla kapatmt.

yirmi be gnde

onartt

Tarabulus beyi

ve Rumeli

Kapudan da o zaman Kalavri

tarafna

Sveydanolu

kysna yapup

teyince kimi gn grm kimseler nlediler,

zebun gemileri

yedee alalm,

o yerden kalkup yine Avarin'e, sonra Moton ve Koron'a

geldikte

enlik

Yenipadiah

tahta

kt.

[aralk aynda]

Davud

Paa

kyda batrmak

is-

batarsa yolda batar, diye

gelmiti.

ettiler, teki gemiler de toplamnca on bir gemi

niz zaman gepzilkadede

yat ve yaran grp

salup gnde Moton'a geldiler.

Mavuna da oraya

batm

bulundu. De-

tersaneye girdiler.

kapudan olduktan sonra yine o

paay

ye-

rinde brakt.
Kssadan

hisse budur ki

ranmak yanltr. Engine

tna karsa

zayf

ve zebun gemiler le denize

gidildii

kup

bbrlenerek dav-

zamanda gl gemilerle gitmek gerek, nk

fr

zebun ve rk gemiler dayanamayup batmak lazmgelir.

Ali Paa'nn kinci Seferi: Bin yirmi yedide [1617/18] yine donannayla kup Arap
yakasna vard. Iki gemi alup Sakz'dan Atina'ya getikte kafirlerin krk alt ekdirnesi Kargack

denilen adada yatarken haber alup

donanma-y

hmayundan

kat,

Kefalonya tarafna gitti. Donanma da Krfez'e varup o gemilerden eser ve haber

mayarak dnld.

Cebeci gemileri: Orduya ve donannaya sava gerelerini tayan gemiler.

Varta: Byk tehlike, uurum, lm kalm yeri.
Rzgar nne dmek: Rzgarn geminin arkasndan gelmesi.
Falya vermek: Delik almas, alan delikten geminin su almas.
128

aln

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

donannayla

Bin yirmi sekizde [1618/19]

yine Akdeniz'e

kup alt

para gemiyi

ele geirdi. Birok peke ile yine diYQIJ.a geldi, ganirQ,et maldr diye verdi; lakin veGye

ziri azam

Mehmed

PaaJnJ:krtmasyla

Venedik balyozu dava edp biz-

den alnan maln yars padiaha verilmemitir ve gemiler sava

deil,

dindir, diye-

grd, fayda vermeyp Kapudan Paa stn kt ve ok gemeyp veziri azam olup
eskisi Halep'e gnderildi.
Bin yirmi dokuzda [1619/20] Mehmed Paa, bin otuz birde [1621/22] Ali Paa ldler. Allah rahmet eylesin.
Karadeniz'de Kazan lk Ortaya k: Ten Kaza ve zi Kazann gemite Tuna

ve Deniz

kylarn

vurmalan adetleri olup bu

yaknlarda slam

lkelerinden kaan

mrtedlerin1 klavuzluuyla Anadolu kylanna gelir oldular.

Bin yirmi ylnda [1614/15] Sinop Kalesi'ne gelp
ziyan verdiler. Daha nce Tuna ve Karadeniz
ii

ma

verilen

akakt brahim Paa

bunu

anszn

hisara girdiler; byk

kylarn altm

renince

ayka

para

ile koru-

o kpeklerin geidi olan nehre

girp gzledi. Lakin Kazaklar bu ii haber aldlar, kyya kup aykalarn kzaa
bindirp karadan nehrin

yukarsna drmek

taifesi zerlerine gelp byk

nicesi ldrld.

sava

brahim Paa

zan- erifin balannda

da

tedbirinde oldular. Ama kimi Tatar

ettikte Sinop'tan aldklan oluk

erip

kimini

krd

ocuu brakup

kimini tutsak eyledi. Rama-

[Ekim 1614 balan] adamlan yirmi Kaza divana getirdiler.

Mahmud Paa'nn Seferi: Bin yirmi bete [1616] vezir Caalolu Mahmud Paa Ka-

radeniz'e kapudan
de

Kazaa

gemi
fir

sda

kaymakam

olup birka para

kadrgayla gitmiti.

Varna semtin-

rast gelp aykalar kyda bulunduundan gemileri kyya ekti.

oturdu,

kurtarmann

yolu

olmad.

Alt

para

Sonunda denize dklp gemileri ka-

ald.
Kssadan

hisse budur ki, varmak

yerinde korkuludur.

pheli

olan yere

kadrga uramaya,

hele

sava

Mafrodonya Seferi: Bin yirmi dokuz yl baharnda [Nisan 1620] denize kup Ava-

rin'de gemi yalandktan sonra Dra ve Firkate Liman'nda iki buday gemisi alup
reisierinin klavuzluuyla akam Dra'tan kafir yakasna saldlar. Sabah namaznda
Mafrodonya Hisar yaknnda yar dibine2 yanaup tara er dktler. Kale halk gafilken

saldrup

o gn

tara hisar aldlar,

nc gn i kale de

alnup

iinde bulunan

Mrted: Dininden dnm kii; Mslman olup da baka bir dine dnm kii.
2

Yar: Uurum, sarp uurum, denize inen sarp uurum.

129

KATIP ELEBI

mallar ve yiyecekler yama olundu. Sonra evlerini

ve doyum olarak devlet
bulunmutu;

kapsna

dndler. Bu

atee

hisarn

vurup nice tutsakla sa esen

perdahtl

barutu

Kapudan Halil

Paa'ya

iki bin varil

Hotin seferine gtrlp orada harcand.

Tuna Kprs'n Koruma Seferi:

Bin otuz

ylnda [1620/21]

Karadeniz'e gitmek ferman olunup 1 Sultan Osman Han da karadan Kazak ve Leh taifesinin

kulan

ekmek in Hotin seferine yneldiklerinde, cumadelahirenin on

sekizinci gn [30 Nisan 1621] Kapudan

kalkt,

olan

recebin drdnde [25

padiah

lsak'da

orlu'dan

hatt-

Paa krk

Mays 1621]

para

Kili Kalesi

kadrgayla Beikta'tan

altna vard. Muradna ermi

hmayun ile Tozkoparan Mehmed

kpr kurmak in yat ve

yarala

ilgilenp bir tarafa

Aa'y

gnderdi:

kmldamayasn

diye

ferman buyurulmutu.
Lakin Karaharman'da on yedi para ayka haberi alrrup on be 12ara gemiyle eskiden Kefe beylerbeyi Mehmed

Paa

alnmaynca

katld.

gelp Kili'de askere

duyulunca yine Mehmed

Paa

o semte gnderildi. On
Sonra

aykalarn

alt

Kefe ve

on sekiz para gemiye serdar

gn gezp haber

Ker tarafna gittii

klnp

Kefe'ye gnderil-

di. zi Baaz'n korumak in Kili ve Akkerman aykalarna Bali Kapudan serdar

edp kendi kapucubalarndan Mehmed Aa'y birlikte kotu.
Sonra
Paa

krk

para

ayka

Anadolu

yakasna gitmitir,

recebin yirmi yedinci gn [17 Haziran 1621] Kili

diye haber

knca

Baaz'ndan kup

Kapudan
drt

be

gecede engini geti; ahann banda [1621 Haziran balar] Sinop'a vard. lki saat
dinlenciikten sonra haber alnd ki dokuz para ayka iki byk aktarma 1 ile Gerze
adndaki

limancia gafil yatur. Derhal g murat olundukta vakitsiz limandan

kmak

olmaz diye nlediler. Tan atarken glp donanma iki blk oldu. Bir bl denizden, bir
si gn

bl kydan

aykalar

denize

gidp

akam eritikte

gitmi bulunduundan

Kum denilen yerde konuldu. Erte-

dnld. Yolda bir bo gemi grdler

ki sahipleri Kazak korkusundan brakup karaya

kmlar, yedee alrrup

sahiplerine

verildi.
Be

on gn o

medi. Bir yerden

kylarda

gezilp nice

frtnalar

olup

kup grnmediinden ahann

aykalardan

iz ve haber belir-

on dokuzunda [9 Temmuz 1621]

yine Kili Baaz'na gelindi. Daha nce zi Baaz'na Bali Kapudan gnderilmiti.
Leh Kaza ile Ten Kaza bir yere gelp altm para ayka Misivri altnda topland.

Ahtarma: Tuna'da ileyen gemilerden birinin ad. Tuna muhafazasnda bulunannehir gemilerinden olup gerekince donannaya refakat ederlerdi. Dmandan alnp yedekte ekilen gemilere de "aktarma" den\rdi.
130

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Alyolu

Iskelesi'ni yakup

yama

ettikten sonra dnp giderken bir muhalif rzgar

kup daldlar; on dokuz para ayki;lar denize batup kalan zi Baaz'ndan giderken Bali Kapudan rast gelp sk s~va ettiler.
zi beyi Mahmud Bey'in erip melunlarn yirmi bir para aykasn alkoyduu
haberi kapudana ulanca tersane
abann

derdi.

yirmi

beinci

gn

[s

Ahmed Aa'y

alt

para

kadrgayla

alkocluklar

gelp Kazaktan

yirmi bir para

iki yzden ok tutsak ve yz kadar kelle getirdiler. Trl trl

hnkarn lsak'ya geldii renilince

n [24 Temmuz 1621]

gn-

Temmuz 1621] Kili'ye konuldukta Bali Kapu-

kethdas

dan, Mahmud Bey ve tersane

ayka,

kethdas

Kili'den glp

lsak'ya varld.

Sylenen

arlanup

ramazan- erifin beinci

aykalar

ve tutsaklar

zengisine sunuldu; melunlarn her biri trl ikencelerle ldrlp

g-

padiahn

cezalar

verildi.

Tarnan Sava'nda Kazan Bozgunu: Bundan nce on sekiz para kadrgayla Kefe

semtine gnderilen Mehmed

zaklara rast geld;

meer

Paa, Ker

ve Tarnan zerinden giderken bir yerde Ka-

melunlar muhalif rzgarla gemilerini paralatup Msl-

mandan aldklar iki byk karamrsel gibi gemiye girp gafil yatarken gaziler zervard.

lerine

Drt

be

saat

sk sava

olup

Tanr'nn yardmyla

yendiklerinden iki

yz doksan iki diri kafiri tutsak, iki yz de. kl lo knas edp balarn aldlar 1 ve
!sak'ya

donanma-y

gelp

hmayuna

bulutuklarnda

tutsak ve kelleler

padiaha

sunuldu; hepsi ldrlp getiren gazilere hilatler giydirildi.

Kapudan Paa lsak'da kpr

korumasnda kald.

Bir kale yaplmas buyuruldu.

Bu srada yine Kazak krk para ayka ile zi Baaz'ndan kt, diye haber geldi.
Kapudan

Paa

on para

kadrgayla

Mora beyi Abdi

Paa'y

gnderdi.

evvalin

yirmi

sekizinci gn [s Eyll 1621] kup Kili ve Akkerman boazlarn getiler. zi'de

yirmi

alt

para

ayka,

bir aktarma ile Tentere

Adas'nda yatyor,

diye haber

alnd.

Klburun'dan zerine varldkta kafider ada kysna yapup beylerden Maryol Ha-

san ve Mezestire beyi Ali Bey kalitelerini srp

ky

ve

yerler

olduundan

zerlerine

saldrmak

melunlar kat ve yedinci gn Abdi Paa yine

Sefer

dnnde Kapud~n Paa

ba toplaryla

mmkn

donannaya

ok

hrpaladlar;

olmad.

Gece

lakin.

eritiktc

geldi.

da dnp zilhiccenin yirmi ikisi [8

Kasm 1621]

ki Kasm gnyd, Slne Baaz'na konup ertesi gn g etti. Gn grm reisler

kasm frtnas

savulmak gerek, dediler, dinlenmedi. Slne Baaz'ndan karken

byk kalite ki biri Piyale Kapudan gemisi, biri

Hadm

Recep

Aa

gemisi, biri tersa-

ne emini gemisiydi, yenieri ve cebehaneyle oturdu, iinde olanlar denize dkldBalann

almak:

Balarn

kesmek,

balarn

koparmak.

131

KATIP ELEBI

ler; gemiler paralarrup

halk

karaya kt. Muhalif rzgard, gemilerden bahadr forsa

gemiler g ile kup blk oldular. Kimi rzgar nne dd, 1 zebun gemiler
geriye kald. Kapndan Paa Varna'dan stanbul'a gidp Tersane-i Amire'ye girdi; yenierileri yirmi gnden sonra geldi.
Kssadan

hisse budur ki donan:p.a gmekte ve konmakta frtna zamanlarn bilen anlar kiilerin szyle i grmek gerek, yoksa pimanlk kesindir.
Kazan
Giray'

da

Yeniky'e Gelmesi: Bin otuz te [1623/24] Kapndan Recep Paa, Canbek

tahta

karmak

bulunduundan

t. Bu

donannayla

Kefe'ye

vard.

Tatar, Mehmed Giray

donanma askeri karada bozulup sonra

srada Kazan

evvalin

in

bar

yaparak

dnlm

denizi bo bulup donanma Kefe'deyken yz elli para

drdnc gn [20 Temmuz 1624]

Boaz Hisar'na

ederek ve birka dkkan yakarak ziyan verdikleri

tarafn

ayka

gelp Yeniky'

ile

yama

renilince stanbul'da bostanclar

ve sekbanba nderiyle kayklara girp saldrnca Kazak ekiyas bir andurmayup

yine denize kat.
Karaharman

Melunlarn

bylesine direnp

Sava'nda Kazan Bozulmas:

drinderi

bir tarihte

olmamtr.

Bin otuz drt sonlarnda [1625] Kapudan

Recep Paa krk para kadrgayla Karadeniz'e kup zi'de Klburnu nne vardkta

ahalisine

aykalarn

durumu soruldu; yzden ok ayka bu

diye haber verdikte Trabzon semtine gitti

srasnda

~iye

duyuldu.

Dank

kylarda

gezer,

ile o semte ynelme

zi halk bunu uygun bulmadlar, yollar budur, burada koruruanz nem-

lidir, lakin gece kyya yakn yatmayup

hazrba durasz,

dediler.

Bir buuk ay gndz zi nnde durup akam Boaz'da yedi sekiz mil kadar alarga denizde

yatld.

Donanma

taradayken

ieri gireler diye Rumeli Yakas'n gezmeye

kalkld.

Karaharman nnde yedi sekiz

mil alarga yerden giderken kapudan gemisinin direk

grnd" diye haber verdi.

Onlarn

stanbul Baaz'ndan

Kazaklar ola ki

dilinde "kseler"

banda
ayka

olan gzc "kseler

ve Kazak

demekmi.

Derhal halk ayaa kalkup hazrba oldular.

Krk

para

kalannn

kadrgadan kapndann yannda

krekileri gsz

dm,

yirmi bir

kadrga

rzgar yok, geri kalup daha

bulunuyordu,

erimediler.

Me-

Rzgar nne dmek: Geminin arkadan gelen rzgar almas.

Bostanclar: Osmanl saraynn iinde ve dmda padiaha ait bahe ve bostanlar ile padiah
ve saray maietinde bulunan kaynaklarda ve baka bir blk ite hizmet edip geni bir te
kilata sahip nemli ocak. Marmara ve Boazii kylarnn korun~a ii de bu ocandr.
Sekbanba: Osmanllarda av tekilatyil ilgili olup "X.V. yzyln ortasnda yenieri ortalar
na katlan ve bu ortalarn altm beincisini tekil eden sekbanlarn kumandanna verilen
unvan. Sekbanbalk, ocakta yenieri aasrrdan sonra gelen ba aalkt.
132

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

lunlar da gemileri

dalm

men yrdler; zira

lk

grp "rzgar yoktur,

rzgarl

gnde bi,r_kadirgaya

havada bir ayka bir kadrgaya_a~p

Yirmi bir para

kadrgann

kadrgaya yirmier

otuzar

dlar.

ba

Her geminin

kesp ylesine

frsat

y~

para

ayka

diye he-

atmayup liman-

savard.

dokuzu yenieri gemisiydi. Kazak bbrlenp her bir

ayka

-her .birinde ellier tfeki var- kafir yryp sarl

kaldlar.

kayusu olup birbirine bakmadan

dvp sava

atalm"

bizimdir,

eylediler ki gklerde melekler

Hayattan umudu

beenp alkladlar,

bu savan etinliine atlar.

Kapudan Paa batardasn fenerinden bilp 1 zerine dp bandan ve yanndan

koyuldular.

Kta

kadar kafir girp orta

ilnez

darbzenler vard ve tfekiler oktu. Bundan tr iki yz

diree varncaya dein

oldu. Krekiler de hepsi forsa

girenleri

krarlard;

olduundan frsat

kafir

leinden

ge-

bulup krek ekmeden

kaldlar, teki gemiler Kapudan Paa gemisi synd sandlar, ierde olan kafirler
knlup aada olan gemileri de iki tarafa alabandayla bastrup batrdlar. 3

Tersane

kethdas HacMemi

gemisi de synmeye yz

tutmutu.

Uzun Piyale

gemisine ok nd ettiler; 4 Allah'n yardmyla stn geldi. Bundan dolay sonra

Kaligra Liman'nda Recep

Paa

ona. tersane kethdal verdi.

Katip Mahmud Efendi gemisi Abdi Kapudan elindeydi; onun da yenierileri ok

savatlar. Canalemzade Aa

gemisi neferi ok, evik gemiydi,

zerind~

benzeri ol-

mayan savalar oldu.

Bir gemiden bir gemiye derman yok, aresiz
zereydi.

Anszn Tanr'nn

ltfuyla rzgar

kaldlar.

Kafirler de stn olmak

kt, kadrgalarn

her biri lyken dirildi. O kendine gvenen

melunlar

yelkeni doldu; sanki

rzgar gcyle

kadrgalar

inedi. Derhal ounu aktardlar. Iinde olan kafirlerin ou boulup, kalanlar de5

niz yzne yayldlar.

Bar ar

gklere ykselp deniz kzl kana boyand.

Szn ksas yz elli para aykadan otuz kadar bir kyya kaabilp kalan
synd. Sonunda gemileri suya batnayup boazna dek su iinde s~va ederlerdi.
Sabahtan ikindi geti gitti, daha yetmi kadar ayka synmek mmkn olmad. Akama

dek gcile syndrdler. Deniz

savalarnda

mr tketenler Kazak raifesi-

nin bu sava hepsinden stndr, dediler.

Fenerden bilmek: Bkz. s. 187.

Krek ekmeden kalmak: Krek ekerneyecek kadar gten dmek.
Alabanda ile bastrmak: Gemiyi sert bir dmen krarak yana yatrmak.
nd etmek: Bir yere birikmek, hep birden ullanmak, hep bir yere toplanmak, mek
Aktarmak: Alabora etmek; batrmak
133

KATIP ELEBI

O gece orada yanlup ertesi gn

yaral

seksen diri tutsak defter olundu;

deniz'de

boulandan baka

ve l

sayya

yetmi

yz

iki

ayka,

yedi yz

gelmezdi. Bu byk fetih Kara-

olmu deildi.
Balk'a

Sonra

gelindikte bir muhalif rzgar

kt,

drt gemi

paraland. Kalanyla

otuz be saferinde [Kasm 1825] Tersane-i Amire'ye gdp aykalar ve tutsaklar padiahn

zengisine sundular. Hilatler giyp her biri rtbesince arland.

Cafer Paa: Bin krk ylnda [1633/34] Kapudan Cafer Paa donannayla Akdekup

niz'e

Kethda
ate

baa ba kup

verildikte

olmaynca

sava

Kesendire nnde

kalyon grd. Birine kendi, birine Piyale

syndrmek zereyken iinde olan kafirler umut kesp

batardann kayal

birlikte yand.

top

delne girmi

Paa klk deitirerek

bulunup

ayrmak

mmkn

bir kaya biip gle kurtuldu.

Kssadan

hisse budur ki kapudanlarn kendi gemisiyle yryp dman gemisine

varmak ve atmak korkuludur, belki alarga durup teki gemilerin varmas gerektir.
Mustafa Paa: Bin krk alt ylnda [1636/37] Kapudan Mustafa Paa donanma-y

hmayun ile denize

kup

lar. Adada bir yksek

katlar.

pudan
mt.

kafir

dadan bakldkta

Akama yakn eriilp

dildi.
lar

Sabah

Adas'na vardkta

Kerpe
gece

namazndan

Paa batardasna

tersane

Oradan

gemilere
Kbrs'a

kalyonu haberini

dek

toplaldu;

gece rzgar

ardlarna dlp yakn

kethdas

Birer kalyana atup dverek top

kup

sava

ald

uzaktan duman grnp abuk o yana gi-

yarsna

sonra

iki

Piyale Kethda

vuruuyla

kup

enginde

kalyonc

eritiler.

yaklat; kalan

Ka-

geri kal-

fethettiler; her birinde yzer kadar

datld.

vanlup Ariboz'da gemi yaladlar.

Kasm

gnne dek deniz ko-

runup Tersane-i Amire'ye geldiler.

Piyale Kethda: Bin krksekizde [1638/39] Sultan Murad Han Badat seferine gittii

zaman Kapudan

sefer edesin diye

niz'e

kt.

Pa<:

ile giden tersane

smarlamt.

kethdas

Piyale Kethda'ya Azak zerine

Yce ferman zerine

krk

para

Han Geidi denilen yere varup Tatar askeri ile

kadrgayla

Bahadr

Giray

Karade-

Han'

Ta-

man Adas'na geirdikten sonra Han, Azak durumunu aratrmak in o yana gitti.
Piyale Kethda, Han'dan haber gelinceye kadar dinlenmek in yine ker Liman'na
dnd. Lakin daha nce
nanma-y

kyas

Ker

ve

Taman' yama

etmek

amacyla

hmayun gemilerini grmekle kaan elli para

Azak'a vardlar.

nldundan,

Han'n

otuz para

oka'ya gelp cia-

aykada

olan Kazak

karadan geldiine inanlnayup donanma da dnd sa-

aykaya

bin yedi yz kadar seme Kazak girdi; Anadolu'da

Sinop ve evresini vurmak isteyerek bin krk rebiylevvelinin on drdnc gn [21

134

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Ekim 1630] Tarnan Adas nne gep Tuzla Burnu denen yere gelmilerdi.
Bu haber
genilerini

dizp

alnup

durmadan zerlerine yrnd.,Kafirler

grdkte karaya

sava hazrlnda

kll.P

kayklarn

tabur kurdular ve

oldular. O

srada

giderken Kazak taburu stne urayup

donanma-y

Kefe beylerbeyi Yusuf

savaa balad.

denizin
Paa

hmayun
s

yerine

Azak stne

Donanma gemileri de ellerin-

den geldike topla taburlarn ve Kayklarn datup 1 Yusuf Paa'ya yardm in Piyale Kethda karaya drt
de

saldrnca

be

yz tfeki

kararak kadrga

yzden ok Kazak ldrld.

binp geldikleri yoldan Azak'a

Akam erimekle

Piyale Kethda da ardlanna

dp

kapayup topa tutunca melunlar ister istemez

bucaa

katlar.

soktu. Iki gn

gece Azak Denizi'ne

mmkn

ve

krta

kmak dileiyle

kayklarn

raya yenieri, cebeci ve

ris kurdu.
Kuban

Melunlarn

adndaki

arkalarma yklenp top

karup

Kazaklan bucaktan

toplar iki yzden ok Kazak ldrd. tkinci

Tarnan nndeki

slardan

ri birka kez donanmadan kurtulduklar Adahan Baaz'na

Piyale Kethda yine

yaklan

olmadndan sn boazn sk s

Piyale Kethda da karaya toplar

vuru

aykalanna

oka Burnu'nda aykalara atmaya

slara katlar. Kadrgann varmas

yere

kalanlan

doru katlar.

ca

erimez

sandallanyla denizden

ardlarna dp

sndlar.
sk sk kapad.

kaabilecekleri yerleri

trnar erbabndan

iki bin kadar adam

bu hali grnce Adahan

nehre girp Azak Denizi'ne

kaup daha ncele-

karup

Baaz'nn ardnda

kmak ardnda

Ka-

yerde met-

erkes'ten akan

olduklan duyuldu.

Geri Han ve Yusuf Paa Adahan'un Temrk'e yakn yerlerini kaparrilard; lakin
kafir

aykalannda

yiyecek ok olup nice zaman beklense yarar

olmad

bellidir, di-

ye metrisler olduu gibi brakulup Ker Baaz'na vard. On be tombai bulup krk
kadar sandaHa Allah'a gvenerek yrd, lslam gazileriyle melunlar zerine arslanca saldrdlar. nde dokuz para iri ayka kafideri sk sava edp Tanr'nn yard
myla bozuldular. Her yandan gaziler havale olup kafideri denize dktler. Be
3

yzden ou tutsak ve kl lo knas oldu;

Piyale Kethda yirmi kadar donbaza,
yup

rebiylahrn

renince

Temrk'e

yn kamlanna

drdnc gn

biraz

ay iine kat.

be aykaya

[s Austos 1638]

yakn kapatlan boazavarup

girp

saklanmt.

ve sandallara top ve asker ko-

zerlerine yrd. Kazak bunu

kamaya yol bulamadndan a-

Piyale Kethda byk dombazlarla

ayn azn

Taburlarn datmak: Dman alaylarn bozmak, dman saflarn datmak

Tombaz: Donbaz ya da dombaz da denir. Gvertesiz ve alt dz olup derelerde.yzen kayk
F biiminde yuvarla~ nesne, amandra.
Havale olmak: Bir hedefe ynelmek; bir nesneye, bir yere veya bir kimseye ynelmek.

135

KATIP ELEBI

sk sk kapadktan

sonra ardlannca elli mil kadar yer

kafirler ister istemez karaya dklp

Bu

ayn

sekizinci gn [19

Austos 1638]

yirmi drt para

raya dklen melunlann kimi tutsak oldu, kimi

nin

kurtulmasna

yol

olmad.

kamla

girp

yaklatkta

Bier Baaz'ndan ktlar.

lki yz elli iki

kii

krld.

aykalan

da

alnp

ka-

Bin yedi yz Kazaktan biri-

tutsak ve yirmi dokuz para

ayka

ile Piyale Kethda dnp Istanbul'a geldi.

Piyale Kethda'nn Karadeniz Seferi: Bin krk dokuz ylnda [1639/40] kapudan Si-

lahdar

Paa

Karadeniz seferinden geri durup o

ii

Piyale Kethda'ya havale

etmiti.

Bu kethda, sultann buyruu gereince nce zi Kalesi'ne varup gerei gibi bakup
onardktan baka

yama

yaran

da grd; sonra Islam lkelerinden kimi

edp ahalisine ziyan veren on para

kadrgayla

rinden

yat ve

o yana yneldi. Tentere

aldklan kadnlan

adl

ayka

haberini

aldndan

yallan

birka para

adada rast gelp onunu da ald; Islam lkele-

ve ocuklan yurtlanna gnderdi.

Kasm

gnnden nce

devlet kapsna gelp yz srd.

Piyale Kethda'nn Akdeniz Seferi: Bin elli ikide [1642/43] bu Piyale Kethda Cezayir

eyaleti payesiyle kapudan olup Akdeniz'e gitmiti. Kafir yakasna gep yolda bir kereste kalyonu
Devlet

ald.

kapsna

dnp geldikte kendinin

kendisini bin elli muharreminin

kapudan tersane

ocanda adl sanl

beinci

bir

ra Arnmarolu

yalan haber vererek

gn [26 Mart 1643] ldrtt.

Ad

geen

bilir kimseydi; ucuza sanlup kendi sebep

olan da ldrld.

136

.. .

SEKIZINCI BOLUK

Girit seferine k ve bunun sebebini anlatmaktadr.

Bin elli drt [1644/45] ylnda Darssaade aas 1 Snbl Aa Msr'a srlp alay
gemileri
elebi

gitmi bulunduundan,

adndaki

reisin gemisi

daha Karadeniz'den yeni

hazr

yaplup gelmi

Ihrahim

bulunup yce fermanla o gemiye girdi, nesi var

nesi yoksa hepsini, btn adamlar ve yanndakilerle birlikte gemiye koydu; Mekkei Mkerreme
girdiler.
drt

be

Kads Bursal

Mehmed Efendi ve nice Mslman

Baka sava aralarn

para top

komutu;

haclar

da birlikte

nceden tamamlamaya reisin gc yetmeyp ancak

aresiz denize salup bu geminin topsuz tfeksiz bu

denl mallarla kt duyuldu.

Malta'nn alt

para ekdirir ile korsanlar Adalar Aras'nda gezerlerdi.

zerinde Kerpe Adas'na varup bir gizli yerde demir

Ad

sen

kalnmasn

yetirler

hacca

yolu

attlar.

geen gazi de uygun rzgarla Rodos'a vardu; sylenen gemiler Kerpe'de sizi

beklemektedir, diye kimi yolcular haber

manda

Msr

ve

yetiilmek

salup Kerpe

sylediler. Reis

verdiinden

brahim

savala baa klmaz"

der

diyegrd. Ama sz turulmayup "bu

gerektir" diye ister istemez bir

adalarna ulatkta

Rodos ahalisi birka gn li-

de "o gemiler yrktr, nlerine

uursuz

yol kesici kafirler,

anszn

gnde Rodos

yl

Liman'ndan

gelen bela gibi grndler

ve hemen eritiler.
Aa
aa

ve gemiciler vuru krta geri durmayup merte

ve reis ehit olup teki

savalarn ou

drip dvtler. Savata

top ve tfekle

savaarak dt.

lan bu cehennemliklerin eline girp gemiyi aktarma eylediler

[batrdlar].

Geri ka-

Bu denl

ok mal, bitp tkenmez hazineyi alup sevinerek Girit' e doru gittiler.

Girit hakimi Venedik'e bal, grnte bu soyun havadan geinirdi. 2 Gemide

Darssade Aas: Osmanl saraynda "harem-i hmayun" denen kadnlar dairesinin hizmetinde ve korunmasnda bulunari n<dmaalannn ba. Bunlara "harem aas" da denirdi.
"Kzlar aas" diye de bilinen Darssaade Aas, Osmanl saraynn btn enderun ve harem-i hmayun aalannn en byyd. Mevkisi "kapu aas" ve daha sonralan mevkileri ykselen "silahdar aa"dan yksek olup derecesi sadrazam ve eyhlislamdan sonra gelirdi; asl grevi sarayn kadnlara ait "harem-i hmayun" ksmna nezaret etmekti.
Havadan geinmek: Birinin tarafn tutmak, birinden yana olmak.
137

KATIP ELEBI

olan Arap at ve deerli mallardan ad geen beye ve baka beylere ok pekeler

ekti; birka gn dinlenciikten sonra gemiyi yedee alup Malta'ya doru gittiler. Girit hakimi padiahn hukukunu saymayup mala aldand ve o aalklarn pekeini
kabul etti. O zaman kimi eski papazlar bu sylenen

atlar

grp "Trkn

atnn

aya-

bu adaya basmak, hele bu yolla gelmek adann elden kacan gsterir" diye ke-

hanet gsterip hakime

sylemilerdi.

ce gz kr olur dediklerince

Ona da sonra pimanlk geldi; lakin kaza gelin-

kavrayamad.

Ve bu haller giderek stanbul'da duyuldu, i aalar 1 arasnda sylendi, sonunda

padiahn kulana dedi, padiahn gnl aynas pasland, celal sahibi Tanr'nn
yardmyla

yol

at

o ehitlerin cn kafirden almaya himmet eyledi. Bu i Girit'in fethine

ve donanma seferlerini

dourdu.

Yusuf Paa'nn Girit Seferi: Bin elli drtte [1644/1645] Darssaade Olay'ndan sonra

Akdeniz'e sefer ferman olundu. Rumeli beylerbeyine alkarn erife gnderildi ki

2

ilkyazda Selanik'e vanlup beylerbeyilerin yannda bulunanlar ve Anadolu'dan Kastamonu, Saruhan, Hamit, Teke, Ankara, Aydn sancaklarna ve Karaman'dan Krehri,
Nide,

Aksaray beylerine ve Sivas'tan orum, Amasya, Bozok beylerine hkm gn-

derildi ki Sakz karsna vanlup serdarlar olan Amasya beyi Ahmed Paa yannda
bulunanlar, Karaman beylerbeyi T orak Paa btn bunlar gemilere koyup gndere.
Eskiden harem-i hmayunda hnkarn mukarrebi3 olan Silahdar Yusuf Aa tara
ktkta

Kapudan olmutu. Donanma askerine de serdar klnup Rumeli eyaleti Ba

dat'tan ayrlma Kk Hasan Paa'ya verilerek Selanik'e gnderildi. Zaarcba4 Murad Aa yenieri kethdas olup aa yerine sefere verildi. Vezirlerden Musa Paa da
birlikte verildi; ta ki Hasan

Paa

ile iki vezir serdara

arkada olduundan

lkeleri al-

makta birlikte gzel tedbirler bulsunlar.

ve hizmetinde olan aalar ki bunlara "enderun

"Babssade aas" denilen "kapu aas" vardr ki hadm
ak-aalarndandr. Sarayda hizmet eden bu ak-aalarn bir tarihte sras ve dereceleri yle
dir: Kapu aas, has odann emri altnda has oda ba, hazinedar ba, kilerci ba, saray aas ve saray kethdas.
Ahkam- erife: Padiah buyruklar; herhangi bir i ve grev iin padiah tarafindan verilen
yazl buyruklar; fermanlar, hkmler.
Mukarrep: Hkmdarn ve mevki sahibi bir kiinin ok yakn olan; musahip, nedim.
Zaarcba: Osmanl devletinin yenieri tekilatnda bu ocan byk zabitleri arasnda yer
alanlardan biridir. Zaarcba, altm drdnc svari ve piyade zaarclar ortas kumandandr. Ve bu, en bata bulunan yenieri aasrrdan sonra srada ncdr. Zaarclar av
iin hkmdara mahsus kpekleri beslerlerdi.

aalar: Osmanl padiahlarnn saraynda

aalar"

2'

da denir.

Bunlarn banda

138

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Sonra cretle gemiler tutulup doksan para Selanik'e,

me'ye gnderildi. On

be

bin

kanta:.l:51rut,

altm

para gemi

elli bin yuvarlak ve elli para top, cebe-

hane ve kale almaya yarayan ara_laryklendi. Cezayir, Tunus ve Tarabulus ocaklanna da alkam-erife gidp gazaya okundular. 1
Yat ve

yara tamamladktan

sonra bin elli

be

saferinin ikinci gn [12 Ocak

1654] ikindi vakt sefere huyurulan ocak aalan ve orbaclar 2 sefer hilat giyp hemen yola kmalan buyuruldu.
Rebiylevvelin drdnc gn [30 Nisan
yun ile

kup

Malta seferi

ad altnda

1645]

gazaya

Kapudan Paa

yolland. Sakz'da

donanma-y

hma-

Anadolu askeri ve

Termi'te Rumeli askeri ile bulutular. Sefer srasnda uka Adas yaknnda bey ge3

mileri Venedik'ten Girit'e barut, kurun ve dane 4 gtrr bir gemiye rast gelp ald
lar ve bu uur sayld. Rebiylahnn on ikisinde [7 Haziran
Malta seferi

hazrlklan smarland.

sekiz para ekdirir ve

kadrgalan

Gemiler

yalarrup

kerr ferr ile gelp

1645]

ada dibine vanlup

orada Tunus ve Tarabulus'un

Manp

beyleri hilatler giydi-

ler. 5 On gn o yerde dinlendikteri sonra bu ayn yirmi beinci gn [20 Haziran

1645]limandan

klup

herkesengine

salnur

diye

dnrken

beyler ve kapudanlar

okurrup Girit seferine gitmeleri huyurulduu yolunda hatt- erifi 6 karup iindekini bildirdiler ve srr

aa

vurup Girit fethi

amacyla

Manya Burnu'na

Ertesi gn uka Adas yaknnda yatlup ikinci gn de Girit

rak

kyya kld.

doru

gittiler.

kylanna yanala

Kimi kyleri yamalarrup ertesi gn Girit ile Todori

arasna

girdi-

ler.

Gazaya okunmak: Din veya bir lk uruna dmanla yaplacak bir savaa arlmak
Ocak aalar: Bata yenieri oca olmak zere ocan ileri gelenleri hakknda kullanlr bir
tabirdir. Yenieri aasndan sonra bu aalar srasyla unlard: Sekbanba, yenieri katibi,
yenieri kethdas, Istanbul aas, Anadolu ve Rumeli aalar, fodla katibi, aa imam, solakbalar, yayabalar, atl zaarclar, atl sekbanlar, solaklar kethdas, peyk ba, peykler
kethdas, blkbalar, odabalar.

orbaclar: Kapukulu ocaklarna mahre olan Acemi-olan oca ile Osmanl ordusunun
yaya askerini tekil eden bgluk zabitlerine verilen unvan.
Anadolu veya Rumeli askeri: Bir sava ya da sefer olduu zaman Anadolu veya Rumeli beylerbeyinin buyruundaki yerlerden toplanm olan asker.
Kurun: Tfek fnd, tfek mermisi, fiek.
Dane: Ateli silahlarla atlan nesne, glle, kurun.
Kerr fer: Hamet, tantana, grkem.
Marp

beyleri: Cezayir, Tunus ve Trablusgarp beyleroeylikleri.

ferman.

Hatt- erif: Padiah buyruu, padiahn yazl buyruu,

139

KATIP ELEBI

Hanya'nn Kuatlp

kuatmas

maz

aras

Fethedilmesi: Gemilerden yat ve yara karlup Hanya Hisar

uygun grld.
kule

Akam

yaknna varld.

tutsaklar brakt.

Evlerin

vakti bu hisara

doru

ynelp ertesi gn iki na-

Alameti zafer olan serdar gzel tedbir edp gelen

yklmasn

ve

aalarn

kesilmesini askere yasak

ettiin

den buralar halknn ii rahatlad.

Girit

Adas'na yakn

zerinde

drt mil yuvarlak bir ada

yaplm, aralar

radan ve denizden

birer mil iki hisar

saldrup Yukarhisar'

vard

Hanya'nn

ki iki

yannda yaln

kaya

bekisiydi. Islam gazileri ka-

drt saatte ele geirdiler. Kafirler

Aahi

sar'a girp gece birer miktar gemilerden kup sandallarla bu adaya getiler. Rebiylahrn

rer

yirmi sekizinde [23 Haziran

lam

atup

1645] kuanklarnda

yannda bulunanlar ehit

leyi aldlar; kafirleri

kltan

kafirler

kapuyanndan

bi-

saldrup

ka-

eylediler. Sonra Islam gazileri

geirtip sonra donanma gnl

rahatlyla

Ayatodori Li-

man'nda yatt.

Yirmi dokuzuncu gn [24 Haziran] serdar ve asker

lklar

grdkten sonra

cumadellann

ler. Rumeli beylerbeyi Hasan

Paa

toplar

nde [27 Haziran

1645]

srp metris

hazr

gece metrise girdi-

ve Murad Aa yedi para toplaTophane nnde;

Trhala, Kstendil, Iskenderiye beyleri ve Haseki Ali Aa drt para topla sadan;
1

Yanya, skp, Selanik, Ohri, Viletrin beyleri ve Samsoncuba2 Ibrahim Aa alt

para topla soldan metris kurdular. Dukakin beyi ve serdengeti aalar 3 Suda Baa
z'nda korumaya verilp serdar adamlaryla Takpr'de asker tarafna ve donanma
4

gemilerine sinak olup durdu.

Bostanclar arasnda, padiahn

hizmetinde bulunan kk zabit rtbeli saray menbulunan kimseye verilen unvan. Yenieri ocann 14, 49, 66 ve 67. ortalarna da "hasekiler" denilip bunlarn ayr ayr birer kumandan vard ve itibarl kiiler olarak kendilerine "aalar" diye hitap edilirdi. Hkmdar avlarnda bunlar maiyetleri ve kpekleriyle hkmdarn yannda bulunurlard. Bundan baka padiahn camiye klarnda
drt hasekiin en kdemli ikisi padiahn sa tarafnda, ikisi sol tarafnda yrrd. Bundan
dolay bu drt ortann kumandanna da "hnkar hasekisi" ad verilmiti.
Samsoncuba: Yenieri ocan oluturan 196 ortadan 71. ortaya "samsoncu ortas" denilirdi.
Bunlar samsoncubann buyruu altnda bulunup ay avna ve cenge mahsus kpekler
beslerlerciL
Serdengeti aalar: Baka askeri snflarda olduu gibi yenieriler arasndan da dman ordusu iine dalmak ya da kuatlan bir kaleye girmek gibi tehlikeli hizmetler iin fedai yaz
lanlara verilen ad. zerine ald ii baararak lmden kurtulup geri dnenlere de "serdengeti aas" denirdi. Serdengetilerden hayatta kalanlar zel bir imtiyaz olmak zere
"serdengeti kavuu" adyla bilinen tylerle ssl bir kavuk giyerlerciL
Korumaya verilmek: Donannaya kylarn korunma iinin verilmesi.
Haseki:

suplarnn banda

140

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMA(;AN

sava balad, kuatlan

Bu minval zere hisar

da ve teki limanlarda yatar on bir

p_u;a kadrga

ardlar.

kafirler

Suda

ve .on drt kalyon askeri

Liman'n
kup

ka-

radan saldrdka kayp verp bo.]ul~rak dndler.

Kuatmann

on yedinci gn Cezayir askeri yirmi para gemiyle gelp onlar da

Suda Liman'n korumaya verildi.

Kuatmann krk beinci

yine

yry

dp

asker

gn ilk kez yry ettiler,

edp burcun tepesine bayraklar

umutsuzlua dmt.

alnamad.

dikilmiken

Elli ikinci gn

geri dndler; ok adam

Serdar yine askerin gnln alup

driti,

elli

drt gn kuatmada burcun tepesine metrisle klmt. Yine yry tasarlanm

1

[21 Austos 1645] perembeydi,

ken cumadelahirenin yirmi sekizinci gn

arasnda kapudanlar

davul alarak

yry

yeri olan

gedie

iki namaz

gelp bir ak sancak

diktiler. 2
O yerde bell

balu

ihtiyarlar inp aman diledi. Alameti zafer olan serdar aman

ihsan edp iki kimse iki tarafa tutu verildi ve

cek kafirlerin

malna,

oluk

ocuuna

bar

kimse

yoluyla kale teslim olundu. Gide-

demeyp

gemilerle memleketlerine

gitmeleri buyuruldu. Iki gnde kadrga ve iki burtuna mallarn ykleyp

ktlar

gittiler.
Hisarzapt olup

korunmasna

yz doksan be para

deeri

asker kondu ve eyaleti Hasan

Paa'ya

verilp yalnz

yksek top defter olundu. Orada bulunan bilgili ki-

iler bu fethe bir iki tarih dediler, 3 biri "gaza-y evvel", biri de "gazamz vaki oldu".
Kafr Gemilerinin Gelmesi:

Fethin on

drdr,c

gn kafirlerin

donannas

uygun

rzgarla evket gstererek seksen para kadrga, drt mavuna ve oka burtun ile
4

kale nnden gep Suda

Liman'na

gemileri be serdar ile orada demir

Bundan nce

Ballbadra

ve

girdi. Malta, Duka, Papa, Ispanya ve Venedik

attlar.

Lakin

Karl-ili kysn

tara kanlar

vurmaya

gaziler ldrrlerciL

kup kayp

vererek

dnm

lerdi. Birka gn Suda Liman'nda durup Hanya nnde kadrgalar asude yatar 5 ve

Metrisle klmak: Siperden sipere geerek klmak; siperler kazarak ve bylece bir siperden dier sipere geerek klmak.
Ak sancak dikmek: Dman sava brakp teslim olacan anlatmak iin ak sancak dikmek.
Tarih demek: Ebcet hesabyla, yanieski Trk alfabesindeki harflerin delalet ettii saylara
gre herhangi bir olay hakknda ok kez manzum tarih sylemek. Bir olayn tarihini byle
bir diZiden karmak iin o dizide bulunan harflerin gsterdii saylar toplanr ve kan
toplam o olayn tarihini verir.
evket gstermek: Heybet gstermek, ululuk gstermek, ululanmak, ycelik satmak.
Asude yatmak: Dinlenmek; rahat, kaygszca yatmak.
141

KATIP ELEBI

Todori'de de bununlar yatarken

"anszn basalm"

yetmi kadrga

diye

otuz be burtun ile sabah Suda Burnu'ndan kup Hanya

Hisar

ve mavuna,

nne geldiklerinde

kaleden top atlup Islam askeri savaa hazr oldu. Serdar derhal batardaya girp 1
teki asker yerleti. Limandan "kup henz saf dzlmeden bir sert rzgar kt, lslam gemileri ancak limana girebildi. Kafir gemileri ylesine
gitmeleri anca:k bir saat olup drt gnde gle yine Suda

dald

ki gelmeleri ve

Liman'na

gelp toplan-

dlar.

Venedik
mite,

Kafrlerinin avu

devlet

pudan olup

kapsndan

Memi

Reis,

Reis ve Bodur Cafer Gemileriyle

drt gemiyle iki bin yenieriye

Deirmenlik

denen yere

iinde olan yenieri olmamakla orada

dp sylenen gemi -Memi Reis,
rileriyle orada olduklann kafider

gelmiti.

Kendi

Sava:

Karamanl adndaki

Benefe

kaldlar. Benefe'de

Ge-

reis ka-

Iskelesi'ne geld;

olan gemiler Hanya'ya gi-

avu

Reis ve Bodur Cafer gemileriydi- yenie-

renp

drt mavuna ve otuz iki kadrgayla kup

demir zerindeyken basmaya altlar.

Reisler de limandan
1645]

kup

Girit'e giderken

kafir gemileri bu para gemiye

abann

yirmi nc gn

saldrdlar. Allah'n

hikmeti, bir

[14

Ekim

kasrgal

rzgar kt, btn gemileri dalga tutup bylesine yksek kalyonlan yle bastrd
2

ki su

aldlar.

Kafirin de iki kadrgas ba

aa

gelp batt gitti.

Bodur Cafer gemisinin -krk iki para top eker bir acayip gemiydi- byk direi

yelkenleriyle paralanup

altnda

bulunan halk yelkenle denize gitti ve gemi de ufa-

land. Bu sert rzgar getikte kafirler o gemileri ortaya alup kou toplanyla 3 dv-

meye baladlar.
avu Reis gemisine drt mavuna gelp balyemez toplarla kuatmt; ama bu
4

gemi

yrk olduundan mavunalarn

kreklerini topla

krup

aralanndan geti git-

ti. Kafirler yaralandlar ve kepaze olup yerlerinde kaldlar.

Bir mavuna ve birka

r'nn yardmna

lar. tkindi

batarda Memi

yaslanup bir

zamanna

dek

sava

dvp

Reis'i ortaya

aldlar.

!inde olanlar Tan-

eylediler ki gklerde melekler

geri epice adam

ehit

beenp alklad

oldu, amma kafiri de ta-

mam eyleyp ekti gitti.

Batardaya girmek:
2

Donanma kumandannn sancak gemisine girmesi.

Dalga tutmak: Geminin dalgalarla alkanmas; geminin dalgalarn oyunca olmas.

Kou toplan: Geminin iki yannda olan toplar, bor da top lar.
Balyemez top: Osmanllar tarafndan XVI.- XVIII. yzyllarda kullanlm bakrdan dkme,
uzun menzilli bir tr

ar

top.
142

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMA(;AN

Bu kez hepsi birden Bodur Cafer kalyonunu ortaya alup topa tuttular. Cafer Reis
kollarnda

kahrarr~n yiitti,

Sleyman Reis bir

teki_zazileri de kendisine uydurup

"ya gaza, ya ehitlik" diye yiite_sa'0 eyledi. Bir gn bir gece dvp yelkenleri
olmadndan

aradan

fire tutsak olmay

kmaya

yol

olmad.

Sonunda birka adam kald, onlar da ka-

yaktramayup dve dve ehit

oldular. Kafirler ise

sa

ve

soldan bu kadar gemi dkp sonunda bu g andran gemiyi denizin dibine batr
1

dlar.

Alameti zafer olan serdar bu

savatan

sonra

donannayla

kafirler zerine yr-

mt; melunlar Suda Liman'na girp bundan sonra ba gstermediler.

abann

yirmi

altnc

gn [17 Ekim 1645] yine Hanya'ya gelp

ramazan- erifin

ilk gnnde [21 Ekim 1645]limandan kup Ariboz'a geldiler. Beylereve askere izin
verilp kendileri kutlu ve mutlu devlet
iki para

kadrgayla

gelp

padiahn

kapsna yolland.

Kapudan

Paa

zengisine yzler srdkten sonra

daha nce

donanma-y

hmayun evvalin altnc gn [25 Ekim 1645] Tersane-i Amire'ye girdi.

Daha nce Budin'den

ayrlm

olan Hseyin

Anabolu'ya vardkta kendisini geirmek in

up

ayrlan

Girit'i

korumas

buyuruldu,

on bir para bey gemileri yana-

geirdiler.
Bundan sonra Girit

yazlmadndan

Adas'nda

Fezleke

cak deniz seferleri

adl

nice

savalar

tarihimizde

onlar

olup karayla ilgili olanlar bu kitaba

uzun

uzadya

anlatarak burada an-

anlatlmaktadr.

Gemi dkmek: Bir deniz sava iin bir yere gemi gndermek; bir sava iin bir yere ok sagemi toplamak.
Ba gstermemek: Meydana kmamak; korkudan ortalarda grnmemek.
yda

Paa'ya

143

DOKUZUNCU BOLUK

Girit Adas'nda

Hanya'nn

fethinden sonra olan derya seferleridir

Musa Paa ve Mehmed Paa'nn Seferi: Zilhiccede [Ocak 1646] Yusuf Paa ldrl-

dkten sonra vezir Musa

Paa

Paa'dan

kapudan olup veziri azam Mehmed

mhr-i

hmayun alnp 1 donanma serdarlyla Girit'e gemesi buyurulmutu. Bin elli alt
baharnda [1646] kup Boaz'a vardklarnda;

daha nce saferin yirmi yedinci gn

[25 Nisan 1646] yirmi para kalyonla kafider gelp Bozca Ada Hisar'n kuatmlar
d.

Devlet kapsndan yirmi para kadrga gnderilp

dukta

hisarn

barutu, yat ve

barutuyla bir iki gn

sava

yara

yardma erimek

ferman olun-

bulunmayup limanda bulunan yolcu gemilerinin

ederler. Rumeli beylerbeyi Kk Hasan

Paa be

para

kadrga ve biraz serdengeti ile varup adaya er dkp anszn saldrnca kafirler hi2

sar brakup gemilerine katlar ve demir koparup Anadolu kylarna gittiler; hisar

bu yolla kafider elinden kurtuldu.

Donanma

Sava: Rebiylahrn

onuncu gn [26

Mays 1646] donanma-y

yun Gelibolu'dan kalkup kafirlerin yirmi alt para kalyonu

nurken zerine varup grndkte melunlar

Muarz

fular brakup

hma-

Krfezi'nde sula-

yelken zerine geldi-

ler,3 biraz denize ktkta le zeri savaa baland.

Ikindi
bir top

zamanna

dek byk top ve tfek

vardkta sanca

ile

direi dp

sava

olup kafir

suya beraber

kapudannn

delinmiken

gemisine

evik deprenp

batmaktan kurtuldu. Ve birka gemileri paralarrup byk ziyanlar grdler. Beri

yandan da

Kasm Paaolu

milerden de birer

ikier

gemisine bir top gelp birka kreki

adam

dt.

O srada bir sert rzgar

knakla

ve teki ge-

ada

altna

va-

Osmanl padiahlarndan her birinin kendi adlar ile babalarnn adlar

biri zmrt, teki altndan olarak yzk biiminde tural drt mhr vard. Bu
altn mhrden birisi hkmdarn mutlak vekili olduuna iaret olmak zere veziri iizama verilirdi. Veziri azam bunu kk bir kese iinde boynuna takarak koyrunda saklard. zerinden veziri azamlk alnan kimseden mhr geri alnrd. Yani "birinden mhr-i
hmayun alnmas" zerinden veziri azamln alnmas demektir.
Serdengeti: Dman ordusu iine dalmak ya da kuatlan bir kaleye girmek gibi tehlikeli
hizmetler iin fedai yazlanlara verilen ad. zerine ald ii baararak lmden kurtulup
geri dnenlere de "serdengeti aas" denirdi.
Yelken zerine gelmek: Yelkenlerini ap gelmek; yelkenlerini rzgarla doldurup gelmek.

Mhr-i hmayun:

yazl

dt

144

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

rld

ve Girit'e ynelindi.

O
med

ayn

Paa

yirmi nde [8 Haziran l6/t6] devlet

Karadeniz'e

yirmi sekizinde
atmak

[12

gitmiken

Temmuz

gell!p

1646]

zereyken serdar Mehmed

kapsndan

ardlarnca yardm

kapudan
Paa

paa

on para

gnderildi.

kadrgayla

Cumadellann
Hisar'n

Hanya'ya varup Suda

ld. Yz

krk

Ah-

para gemi Hanya

ku-

Hisar

nnde korumaya konulup 1 limanniki yanndan toplar kuruldu. Kafirlerin ekdirir,

burtun ve mavuna soyundan yzden artuk gemisi Suda'nn yardmna dnp dururdu.
Ate

Gemisinin Hikayesi: Recep aynn ikinci gn [14 Austos 1646] Hanya dnda
olan Cezayir gemileri ve bakalarnn zerine kafir gemileri gelp onlara ve kaleye
saysz toplar att. Beri yandan da iki saat kadar top sava olduktan sonra ilerinden
be para ate gemisi barut ve kumbarayla dopdolu yakn geldikte ate gemisi id
bilindi? Karadan biraz adam on kadar palakerme 3 ile varup uzaktan kancayla gemiler zerine gelmeden dndrdler; Allah'n yardmyla o gemiler zararsz yand
gitti. O kadar gemileri de topla yaralayup kayp vererek dndler.
Suda
Liman

Hisar yaln

kenarnda

erimez

kaya zerinde sarp kale olup karadan

kurulan toplada

yerde yatup gece

byk toplar

giritiler.

kafirler liman

ederlerdi. Suda Kalesi'nin

olduundan donanmann yanamasnn

Girit'in karasn fethe

yardmyla

yardm

karlan donannaya

yryn

yannda

yolu yoktu.
dnda

top

suya beraber

yolu yoktu. Oradan vazgep

Apakorne ve Resmo'dan baka nice kaleleri

Tanr'nn

ele geirildi.

Donanma-y hmayunun bu ylda Tersane-i Amire'ye gelmeyp tarada klama

s

ferman olundu. Kapudan

Paa

yiyecek getirmek in Rumeli Yakas'na varup zil-

kadenin yirmi drdnde [s Ocak 1647]

ile hazine ve zahire getirp Hanya

altm

Liman'na

para

kadrga,

iki kalyon, yirmi

gelmekle asker geti, Hseyin

ayka

Paa

da

Kandiye kuatmasna gitmek hazrlnda bulundu.

Musa Paa'nn Sava ve ehit Dmesi: Zemherir iinde donanma gemileri Girit'e
zahire gtrp Hanya'da yiyecek karrken bir byk frtna oldu; liman aznda
yatan gemilerden be on para gemizahiresi ve halkyla batup
ndan

kalanlar

Hanya Liman'nda clpnanma gemilerinin kalup yatmasnn yolu

da yara

ald

olmad.

Korumaya konulmak: Donan~ay.ve kylar dman basknndan koruma grevi verilmek.

gemisi: Dman gemilerini yakmak iin yanc maddelerle, abuk alev alp snmeyen
nesnelerle doldurulmu gemi. Bunlar ya ilerine konan adamlar tarafndan dman gemilerine kar srlr ve atelenerek braklrd. Ya da iinde kimse olmadan, rzgar gcyle
veya baka bir yolla dman gemilerinin zerine srlerek atelenirdi.
Pelakerme: Bir tip kk gemi.
Ate

145

KATIP ELEBI

Zilhiccenin on yedinci gn [24 Ocak 1647] kapudan paa

semtine salup

Ariboz

nnde bir

sava

sanlup syndrecekken Paa'ya tfek fnd

kadrgalara

ekp

geri ekildiler. Kafider bu

haber devlet kapsna ulanca

donannayla

kapudanlk

yine Mora

kadrgayla

kalyonu grdkte birka

kendisi

dep ehit

olunca gaziler gemiden el

srada frsat

bulup

kat.

Bu korkun

eskiden defterdar olan teki Musa

Paa'ya

verildi.
Kssadan

hisse budur ki

gnlerinde donanma

ak

yerde yatmak yanhn yan-

ldr. Kapudanlarn sava gemisine atmas ve sarilmas erlik deil, erefin krlma
sna

yol aar. Beyler

raktan

durup asker srmek ve kullanmak gerektir. Yoksa

ba

gidince ayak kalmaz ve i grlmez.

kinci Musa Paa'nn Seferi: Bin elli yedide [1647] Musa Paa, Ariboz'a varup yat ve
yara

grdkten sonra ilkin Anadolu askerini Girit'e geirmek in

Sakz'a

varup

eme'de olan askeri ve harlklan gemilere almak zereyken kafir gemileri her
1

yandan

saldrdndan

duramayup yine Ariboz'a dnd.

kuz para bunununun

Rumeli askerinden ve
lerini limandan

Yaknlanca

kafirlerin do-

Ariboz Liman'n kuattklann rendi. Ariboz'da

be

bin yenieriden bir

karmadan

Girit' e dnd.

kii

slam

olan

almadan, Cezayir ve Tunus gemi-

askeri Resmo

dnda

beklerken re-

biylahrn yirmi birinci gn [26 Mays 1647] girdi. Ancak iki yz kadar beldar, la2

mc,

yat ve yara getirdi; tekiler

Kapudan eli bo Girit'e

ndan yetmi

Anadolu'ya
km

Sakz'da

vardkta

ve Ariboz'da kald.

serdar Hseyin

Paa kup

azarlamaya balad

para kadrga alup Rumeli askerini Ariboz'dan Girit' e geirmek in

vard.

Askeri oraya

cumadellann

arup

gemilere almaya

para mavuna, yirmi drt ekdirir ile gelp liman

hmayun orada

alup

himmet etmektey-

sekizinci gn [ll Temmuz 1647] kafider on bir burtun, drt

kuatlup

asker karadan

dnda

demir

gelmiken dar kmaya

att. Donanma-y

gc

olmadn

dan durum devlet kapsna bildirildi.

Dank

olup veziderden

Gye Fazl Paa

Harlk: Savata

bulunan ve harlk getirmek iin memleketlerine gidenlere verilen ad.

da snr boylarnda klamak gerekince her sancak sipahisi ilerinden beer,
onar adam seerek memleketlerine yollarlar. Orduda kalanlara harlk bulmak iin memleketlerine giden bu adamlara "harlk" denilirdi. Harlklar memleketlerine gidip cephede kalanlara tmadarndan harlk getirirler ve onlarn ailelerine iyilik haberlerini ula
trdklar gibi grlecek ileri varsa onlar da yaparlard.
Beldar: Dalar arasndaki geitleri aan, temizleyip koruyan, hendek kazan ve baka kaz
ilerinde kullanlan bir snf ii taburu erieri olup gerektii zaman cretle tutulurlard.
Hizmet zamanlarnda vergi vermezlerdi.
Sava alp

serasker oldu ve birka para kal-

146

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Sakz

yonla

zerinden Girit'e gitmek ferman olundu. Bu

zahire gemileri Sakz yaknnda yatarken kafider

d

ve yakt. Asker
Fazl Paa'nn

darda aban _fa~ ile

ans~n

srada

Anadolu askerinin

zerlerine gelp hepsini al-

bakakalup kafider ekildi gitti.

Seferi: Fazl Paa cumadelahirede [temmuz] kapudan olup be bin

yenieri ve otuz para k:adrgayla kup bu ayn sonlarnda Sakz'a vard. Kiralanan
on para bunun ile orada toplarrup Anadolu askerini
kapsndan
zrken

yeni olarak gnderilen

alt

alt

ald.

Devlet

para Malta gemisi ve drt kalyon

beinde [16 Austos 1647] Sakz'a

recebin on

gemilere

para kadrgay bekleyerek Girit'e salmaya ha-

Anabolu'da yatan kafir gemilerinden

ayrlup

eme'de

geldiklerinde Islam gemileri de

sabahleyin limandan kup kafirleri topa tuttular. Iki yandan epice top ve tfek sava

olup gk duman gklere erdi.

batas

kafirler ekilp

Gne batncaya

gittiinden

dek sava srp

kadrgalar

landktan

Hanya

da

frsat

sonra Girit'e

bulup

ktlar

ve

saldlar. ahann

Liman'na varmala

erince yere

esen ve doyum olarak dnp limana girdiler.

Kalan kafir gemileri de Anabolu'da yola dzlmek zere

yatan

akam

Sakz'da

kapudan

olduundan

paa yanna

limanda

gelp top-

yirmi sekizinde [28 Eyll 1647] esenlikle

Islam askeri g buldu. Bundan nce karada: kafideri

bozmulard ve Kandiye kuatmasna gittiler.

Rumeli askeri gemeyp ancak Anadolu

raz cebehane ve zahire Girit'e

ulat.

rumakla toplar karadan gtrld.

Kafir

kylarnda

donannas

Donanma-y

bulunan asker, yenieri, bi-

da Kandiye nne varup ko-

hmayun

vaktnda, ramazan- eri

fin sekizinde [7 Ekim 1647] dnp sonlarnda Tersane-i Amire'ye girdi.

Ammarolu'nun

Seferi: Bin elli yedi zilkadesinde [Aralk 1647] Fazl Paa ayrlup

tersane kethdas Ammarolu, hnkar hocasna1 yanamakla kapudan olmutu. Elli

sekiz muharreminde

[Ocak/ubat 1648]

kafir

donannas

elli yedi para gemiyle Sa-

kz'a bal yelerden Ipsara Adas'na geldikte bir sert rzgar ve frtna kup on sekiz
2

paras paralanup yok oldu, diye Sakz mollas devlet kapsna bildirmiti.

Girit'te Islam askeri Kandiye

pmadklar

kuatmas

in donannay bekleYp gelmeyince ya-

kafiderce bilinince donanma kmamaya bakt.

Hnkilr hocas: Osmanl padiahlarnn, ehzadelikleri zamannda kendilerini okutan bilginlerden, hkmdar olduklar zaman kendilerine setikleri hocaya verilen unvan.
Sakz mollas: Osmanl imparatorluunda XVII. yzyldan balayarak kadlklar snf
zerine derecelendirilmitir. Bu snftan her biri de yine ehirlere gre sralanmtr.
Ancak nc snf kadlklar iin bulunduktan ehir bakmndan bir ayrcalk olmayp
hepsi de rtbede eittiler. "Sakz mollas" ise Sakz adas kads demek olup nc snf
kadlklardan biriydi.
147

KATIP ELEBI
Baaz'na

Kafir Gemilerinin Hisar

deniz

Demir.lemesi: Genellikle

kylarnda olduundan corafya

gevek davrannay doru

bulmazlar; bundan

komu olduundan

kesine

ok urarlard.

fenniyle ilgilenp

Adamlar

hacet
olup

Bu kez btn kalyon ve

zaman

ou

denizcilii renmekte

Venedik taifesi de

onlarn klavuzluuyfa

mavunalar Boaz'a

attlar.

taifeleri

Osmanl

l-

gerek olur, diye korunmak in bu fenlerle

mamak in

tarada

ikinci gn

[6 Mays 1648] donannayla kup

demir

baka

Hristiyan

Kapudan

gelp

Paa

bu seferlerde
donanma-y

da bin elli sekiz

kar

hmayunu

rebiylahrnn

yara

ok asker, yat ve

grrlerdi.
on

ykletp Hi-

sar'a vardkta kafir kalyonlar geecek yerleri kapadklarndan kamayup kalnca ister istemez gemi yat ve

yara

karadan yklenp

tarada

bey gemileriyle Girit'e gn-

derildi.
Cumadelahirenin sekizinci gn

[30

Haziran

1648]

beyler Hanya Kalesi'ne varup

kapudandan mektup ilettiler ki donanna gemileri Boaz'dan kmann yolu olmad

ndan bir kst mevacip 1 ve drt yz lamc gnderildt demekle asker umutsuzlua
dt.

nk daha nce haber varup

donannayla

byk yat ve

yara,

ker gnderilp yaknda varmak zeredir, diye defter gnderilmiti.

Ne hal ise Islam askeri gayrete gelp Kandiye fethine
yryler

bar olacaktr"

dikten
na

dritiler, olmad.

ettiler. Bir gn Aktabya'dan kafider beden bana

vardr, hisar imdiden

baka

sonra veririz" diye

akama

kup

dek syletiler.

Nice kez

"sizinle szmz

"Yarn

adam kar,

dediler. O gece on yedi ekdirme, sekiz kalyon yardm ve zahire gel-

Malta, Duka ve Papa gemileri, yirmi bir de ekdirme

geldiinden

hazine ve as-

lima-

Denizde donanma yoktur ki

yard

Imdi yardm geldike bir hisarn alnmas gtr, bundan dolay bu zamana

kald.

Islam askeri

umutsuzlua dt.

arkasndan

ma engel olsunlar.
Kapudan

Arnmarolu

durumu devlet

kapsna

bildirp kafir gemilerini

Boaz'dan

kaldrmak in balyemez toplar gnderildi ve cumadelula sonlarn [haziran ortala3

r] "ad

geen

kapudann

ldrlmesi in saltanat

Kst

tarafndan

adam gnderilp Bo-

mevacip: Yenierilerin aylklarna "ulfe" denildii gibi resmi defterlerinde "mevacip"

Bu aylklar her ayda bir verilirdi. Ancak son iki aylklar bir arada verilirdi, bu sonuncuya "ksteyn mevacibi", ilk ayda bir verilenlerden ikisine de "kst mevacibi" denirdi.
Defter gndermek: Orduya gnderilen yiyecek, cephane ve benzerlerinin miktarn ve say
sn bildiren defter yollamak; orduya neler gnderildiini bildiren defter gndermek.
Balyemez top: Osmanllar tarafndan XVI. ila XVIII. yzyllarda kullanlm bakrdan dkme, uzun menzilli bir tr ar top.
ad verilmiti.

148

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

az'da kapanmak 1 suuyla o~tadan kaldrld ve kapudanlk Ahmed Paa'ya verildi.

Kalyon

Yaplmas

Fikri: Bin elli sek:tzcrecebinde [Temmuz 1 Austos 1648]

padiah

tahta ktktan sonra veziri azam--Koca Mehmed Paa ileri yoluna koymaya girierek
donanma
snda

ileri konuuldukta

rzgarla kullarrup

nnden savulmak
kadrgalarla kar

kimileri, kafirler kalyonlarla denizde gezp

kadrgay inerler, donanma-y

gerektiinden baka

gelp

Boaz'da

sava sra

hmayun ister istemez

demir atup yolu

kapatrlar,

konulmaz, beri yanda da kalyon bulundurmak gerektir ki kalyana

kalyonla varla, diye kalyonlar yaplmasn uygun buldular.

O zaman, eyhlislam Abdrrahim Efendi, fakiri artp bu konuda dantlar.
Gemite Osmanl kapudanlar
kitaplarnda Kbrs

ve Halk'l-Vad fethi gibi byk seferlere byk donanmalar gi-

dp asker, top ve yat ve

eitlerini

gtrdkleri

olagelmitir.

ekdirisine

Paa

redi gemiciler, topular

Paa'nn

rebiylahrnda

lakin zel deniz

sava

baka

kadrga

hep

gemilerin

ve mavunayla

eyledi ve stn geldi. Lakin gerek oldu derlerse gemi

top ve yat ve

yaran tamamladktan

hazrlaynz" demitim.

ilgilenp himmet etmiti,

Ahmed

gtrmeleri in kalyon, burtun ve

yz drt para kadrgayla kafirlerin bu denl kalyon ve

sava

durup

deildir;

yapmak hner

yara

yazldr;

Hayreddin

karu

kalyonlarla denize sefer ettiler mi diye sorunca "tarih

sonra kullanur

mala

Merhum "szn kendisi budur" diye

baaramadlar.

Donanma ile Denize

[Nisan 1649] Venedik

kmas

ve Foa

Liman'nda Sava:

balyozlar kapatlup

Bin elli dokuz

srlerek byk donan-

ma dzlmesini i g edindiler. Yeterince ekdiri ve bunun hazrlarrup yat ve yara tamamlandktan

gittiler.

Marp'a

sonra bu

ayn

on sekizinde

da yz yirmi bin

guru

[ Mays 1649] kup Boaz'a doru

gnderilp gemileri

arld.

Bosna eyale-

nden Dervi Mehmed Paa karadan Boaz'a varup Rumeli kysnda toplar kurdu.
Bu

ayn

yirmi nc gn [16

dkta toplar

demiralup yatan kafir

Mays 1649] donanma-y

kalyanlarna

hmayunla oraya var-

havale edince gemiler yerinden kal-

kup Anadolu kysna sklmakla 2 yol alup donanma gemileri esenlikle getiler. Ancak metris nnde iki para gemi
Bozca Ada

ardna dolatkta

gitti. O yerde drt be saat

oturmutu.

kafirlere utan gelp yelken edp

toplaup

kalyonlar ekdirir ile

ardlarnca kup

ayakda olmadndan

ye-

dee alnmt. Kafirin bir iki kalyonu orsa3 ile kalyonlarakar kup, Allah'n yar d-

Kapanmak: Denize alamamak, karada kapanp kalmak, olduu yerden dar kmamak
Sklmak: Skmak, kslmak.
Orsa: Geminin, yelkeni mmkn olduunca rzgarn estii yne yaklatrarak seyretmesi.
149

KATIP ELEBI
myla elverili rzgarn uygunluundan baaramayup ayrld.
ehit

olup ikindi vakti deniz beyleri de

Donanma Anadolu
runmu

kysnda

doru deildir" dediine

firler limana

saldrd.

yannda

Kapudan

kafir gemileriyle byk

sava

da

Paa

ilimekle kurtarlmasna

denize dkldler. Kafirler

trd. Ve bir kadrga

frsat

forsas

Kssadan

bakakald.

hisarn sa yan

ko-

ve

-sz dinlemez ve kendi bildii

yatt.

batarcia

ve

Bu

srada le zamannda

yedeiyle

meydana

adamlar batardayla sava

ate

kup

ka-

gelen

eden geminin

verdiler. Kapudan Paa yedei s

batt;

yol bulunmayup ikisi de

iinde olanlar

bulup burtun ve bir ekdirir alup yedekleri g-

ektirp kapudanyla kafirlere katld.

Bu denl bozgundan sonra ekilp liman

kale dibine salup

Paa

hisar nne

Paa

etti.

varup

ve de hisar koruyucusunun "top nnde yatmak

zerine saldrdklarnda kafirler anbara girp

da o gemiye

Liman'na

bakmayarak Kapudan

ne giden biri olmakla- sol

birka gazi

hepsi birden yola dzldler.

Karaca Foa

barnmaya elveriliyken

ve

erip

savata

Bu

azna

gittiler. Kapudan da batardayla

kup

Bey gemileri geldikten sonra

Girit'e gittiler.

hisse budur ki donanma bir limana girerken karavulsuz yatmaya ve yle

deildir, sonucu buna varr.

dururken bbrlenp baka yerde yatmak hner

Suda Kuatmas'nda Ahmed Paa'nn ehit Dmesi: Cezayir, Tunus, Tarabulus ve

Msr'dan navlun ile tutulan burtunlar donannayla bir yere gelp hepsi Kandiye al1

tma

vardklarnda;

Kapudan

ker karadan

birleerek

lar. Hseyin

Paa

bakyoruz"

krk

sonra

elli kadar

yanna

Kandiye

ile aralannda

diye vermedi. O

toplatktan

Paa

ayrlup

kayklara

gemileri

yaknnda
soukluk

srada

kyya yanatrmayup

denizden, teki as-

bulunan bir kk

hisar kuatarak ald

yardm

istendikte "biz denize

olup top ve

kafir gemileri de grnmekle zerine varup biraz

Hanya'ya gitti. Kimi gemiler

sulannakla

kalafat ederken

levent yazup kendisi karadan Amasya beyi Ahmed

geldi. Suda Kalesi'ni

kayklarla

ele geirmeyi tasarlayarak

saldrup drimek

zereyken kaleden top gelp ban gtrd; recebin on sekizinci gn

1649) ehit

oldu.

Kayklar

Paa'nn

[28

Temmuz

dnp Hanya'ya geldiler.

Kssadan

hisse budur ki bunun gibi sarp ve berk hisar bo tedbirlerle ele geirmek sevciasna dp kayklarla varmak ahmaklktr. Hele kimi byklerin Boaz'da
yatan kalyonlara "ok kayklar varsa dibini deler, fethederdi" dediklerine benzer.
Bu olay Hseyin
beylerbeyi

Bykl

Paa'ya vardkta donannaya kapdan

Mustafa

verilmesi yolunda devlet

Paa'ya

kapsna

gerek

olduundan

buyurup gemilere gnderdi ve

arz gnderip

gereince

kendisine verildi.

Navlun: Gemi kiras; gemi creti; nakliye creti; gemi bilet creti.
so

Rumeli

kapudanln

ona

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Haydar Aaolu'nun Seferi: Bin elli dokuz evvalinin nc gn [10 Ekim 1649]

stanbul'da, Msr'dan ayrlma Hayda_r~Aaolu Mehll1ed Paa ocaktan olduundan

1

kapudan olup ocaktan

zinci gn
lk 1649]

[15

Sekbanba ~r

ekim] iki

Hasan

kadrgayla kup

Aa

ayn

ile Girit'e verdiler. Bu

gittiler; zilkadenin yirmi sekizinde

varup erdiler. Birka gnden sonra dnp

donanma-y

sekiAra-

[3

hmayun gemilerini

Tersane-i Amire'ye getrd.

altm rebiylahrnn

Bin

on ikinci gn

sekiz ekdirir ve iki mavunayla yere

batas

[14

Nisan

1650] Boaz'da

yirmi kalyon,

kafider gelp vezirlerden

Arkebut

Ah-

med Paa korumaya gnderildi?

Cumadellann beinci

yunla

[6 Mays 1650]

gn

kapudan

stanbul'dan kup Boaz'a gitmiti; kmaya

yol

paa

da

donanma-y

bulamad.

hma-

Karadan kafir ge-

milerine bir derece toplar havale eylediler. okluk kar eylemeyp kafider kaleye
yakn geldi, ok toplar att. Yine stanbul'dan birka oda ve asker gnderilp kara4

vardlar. Abdnalman Paa

dan

drdlar.

Lakin donanma askeri

Anadolu'dan varup kafir gemilerini bir

dalup ou

gemiler bozulmakla yirmi

kyya

be

kal-

kadar

kadrga tamamlarrup "gtr" diye barlnca yine kmaya duriilmeyp dururlard.

Boaz'dan

Sonunda
paa

ra

gemiden

kup

geilmek bir yana

ile Girit' e gitti. Varup asker ve zahire

denize

alup

Sakz'a

&eldi.

tkyazn

nde

[22

askerin kimi gemide

tam

donatlm

Temmuz

braklup

recepte [Temmuz

karadan bey gemilerine girdi. Elden

1650]

kanrken

1650]

kapudan

biraz yat ve ya-

bir iki kafir gemisi grnmekle

kald. Tara kanlar

donanma

geldiince

da zahire

alamadlar.

karmak yollar dnld.

yirmi otuz kalyon ve burtun

yaplmas

Dnp

Recebin yirmi

in ferman

kt,

iskeleler de kurdular. Girit'ten ulak gelp Todori Kalesi'ni anszn kafir basup ald
5

haber verdi.

evvalinon

birinde

[6

Ekim

1650]

Kapudan Haydar

Aaolu atlup

yeri bilfiil Rodos beyi olan Hsam Beyolu Ali Paa'ya verilmek uygun grld.

Ocaktan: Yenieri ocandan yetime; yenieri ocandan gelme.

Korumaya gndermek: Donailmay -'ve kylar dman basknndan korumak iin denize
alma buyruu vermek
Bir derece: Tam olarak de{ yeterince deil, yle byle.
Oda: Yenierilerin Edirne'de, sonra da Istanbul'da bekir olarak yaadklar mteaddit k
lalara verilen ad; yenieri klas.
Iskeleler kur durmak: Gemi yaplmas iin iskele kurdurmak
s

KATIP ELEBI

Ali Paa'nn Seferi: Bin altm zilkadesinin sekizinde [3 Kasm 1650] yl Girit'i

koruma artyla bin nefer sipahi yazlup sa ulfeci ve sol azeb blkleri, 1 drt oda}
avular ve zaimler, 3 aa yukar drt bin asker verilp k iinde yardm gerektiinden

kapudan

paa

sylenen askeri alup bu

kendi gemisine bindi. On sekiz para

ayn

kadrgayla

on sekizinci gn [13

Akdeniz'e

Kasm]

yolland. Tarada

kimi

bey gemileri de gelp Sakz'a, oradan muharremin dokuzunda [2 Ocak 1650] Girit'e
vard.

Ayaksar denilen limancia ikindi vaktnda yanaup

kyya kardktan sonra esenlikle dnp geldii

be

akama

dek bu kadar askeri

byk nimet sayld.

Aslnda vakitsiz,

kt grlm deildi, Allah'n verdii kolaylk

on gn iinde byle donanma

la oldu.
Kalyon Olay: Sadrazam Melek Ahmed Paa Bahekapusu'nda bir byk kalyon
yaplmasna balamt. Biraz tekellf olurrup yol stnde olduundan gze geldi, 4

bunun gibi kalyon

atm

grlmemitir,

diye sama sapan

konuanlarn

diline

dt.

Bin

bir cumadellasnn yirmi beinci gn [16 Haziran 1651] tamamland. Ayan ve

erkan, tresince dua ve senayla inciirirken kimi esbapta eksik olduundan 5 iki yan
na devrildi, yarsndan ou su ald. Gemiler yanndan skca balayup nice zaman
karmaya altlar; g yetmeyp sonunda st bozuldu. 6 Halk nice dedikoduyla
uursuz sayd.

Ali Paa'nn kinci Seferi ve Naka Sava: Bin altm bir cumadelahiresinde [Mays/Haziran

1651] gemilerinyar ve

yara

tamamlarrup sekiz yz nefer blk

halk

ve

yirmi drt oda neferiyle, Anadolu beylerbeyi Ahmed Paa eyaleti askeriyle ve bu ie
7

verilen baka

paa

ve beyler gelp kalyonlara yerletiler. Bu

ayn

yirmi nc gn

[14 Haziran 1651] otuz para kalyon, otuz sekiz kadrga ve alt mavunayla kapudan

Gureba blkleri: Kapkulu svarisini tekil eden alt blkten iki bln ad. Gureba blkleri, sa ve sol gureba blkleri diye ikiye ayrlr; bu adlar sava srasnda tuttuklar
yerlere gre almlardr. Sol gureba, Galata, Ihrahim Paa ve Edirne saraylanndan kanlar
la savata olaanst yararlk gsteren yabanclar -Araplar, lranllar- ve yeni Mslman
olanlardan kurulan iki svari blnden birinin addr.
Drt orta: Yenierilerden drt orta.
Zaim: Zeamet sahibi. Bkz. Szlke.
Tekellf olunmak: Gereginden ok nem ve zen vermek.
Gze gelmek: Kt bir gz yznden bir aksilie uramak; nazar dernek
Esbapta eksik olmak: Bir ii baarmakta kullanlacak aralarda eksik olmas.
Geminin st bozulmak. Geminin yalnz teknesini brakarak geri kalan ksmn paralayp
almak; bir geminin teknesinden baka yerlerini skp almak.
Yirmi drt oda: Yenierilerden yirmi drt oda askeri.
152

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMA(;AN

paa Beikta'a kup

kafir gemileri
baka

bir iki gn dinlenciikten sonra Akdeniz'e

olmadndan

[l~~ziranltemmuLJ Sakz'a

recepte

sald.

Boaz'da

Bu kez

varup bey gemileri ve

hepsi bir yere gelp yz el~ p~a gemi byk donanma ve dernek ile recebin

on ikinci gn [1 Mays 1651] Girl.t'e saldlar...

Bir uygun rzgada btn lslam gemileri yelken aup giderken Girit'e yakn Santron

adndaki adann yanna vardklarnda

ok top ve tfek

sava

ettiler.

slam

sava

a-Bara Adalarna
tara

kafider

sular

gerekirse

olas

kafir gemileri grnd. O gn

stnce yryp kafirlere bozgun

O yerden Girit yz mil kadar mesafe olmak-

yoktur, diye sabah olunca sulanmak in geri dnp Nak-

gittiler. Kafirler de

ardlarna dp

lslam gemileri limana girdikte

bir kyya yanat.

Donanma halk sulanup gafletle birer

le bir

taraf

askeri

grnmt. Akam erip ayrltlar.

la,

batas

yere

ikier

limandan yola girmeye

kafirler lslai:n gemileri zerine gelp

saldrnca

Kapudan

karken

Paa batardayla

ok sava etti; beyler ve teki ekdirider her biri bir yerden bakup sahip
diye, hi

aldrmadlar.

Ve

kadrgalar yedeinde

olan

snda

kalup aresiz

kard

savaarak

bitkin

kmak

kalyonlar brakup

gittiler. Kimi de gayret edp ne hal ise biraz srd. Kapudan

Paa

yerg

ekildiler

ise kafirlerin orta-

dmken olu yetip batarday yedee

alup

ve bozgun biiminde bir durum olup o yerden ekildi gitti.

Rzgar

olmadndan

yerinde kalan kalyonlar kafirlerce

sarld.

Bunlardan Ana-

dolu beylerbeyi Ahmed Paa kalyonunda savaarak ehit olup kalyon yand.
a kalyon ve bir mavuna askerini kafir syndrp
yya yakn olduundan halk

yedee ald.

yand.

karaya dklp

Alt

par-

Bir iki kalyon da k

Bu denl ziyan ve bozgundan

sonra kafider ekilp Girit'e gittiler.

Kandiye
aa

Hisar

bu kez ieriden verilmek

dnlrken alt

para kalyonu

bayraklada hisar nnden geirp !standiya Adas'nda demir

cebehane, drt yz kadar top, yat ve

yara

ellerine gep g

durdular. Kapudan Paa ise bir zaman Rodos'ta

elenp

atnca,

ba

bu denl

bulduklarndan

geri

Girit'e vardktan sonra dev-

let kapsna gelp zr diledi.

Ali Paa'nn nc Seferi: nc kez bin altm iki cumadelalm balarnda [1652
~

mays

donanma-y

ortalani

hmayun ile Akdeniz'e

az'a geldiinden klnayup

karanlk

gecede kafider Anadolu

madlar.

Kapudan

lstendil Adas'n
tak Bey geride

Paa

yama

kysnda

karadan Midilli
in

ynelmiti.

kapdan paa sekiz para

gitmiken

bulunduundan alnup

yatarken deve

karsna

kafider

katar

saldrd,

yine

gnderdi. Bir

olup getiler, duy-

varup gemiye girdi.

Sakz'a

Malta kafiderine tutsak

153

Kafir gemileri Bo-

kadrgay tara

Sakz'a

varup

dnd. Karaba-

olmutu;

sonra bir

KATIP ELEBI

byk kafir bedel verilp

karld.

Bu ayn balarnda veziri azam Grc Mehmed Paa iki bin nefer sipahi yazup 1
yedi para gemiyle

yardma gndermiti.

in iki hisar daha

yaplmas

st ste

tara

Ve hisardan

dank

olunup

kafir gemilerini nlemek

yaplrsa

ikisinin topu ortaya

ancak yetiir ve nlemez diye yine '{azgeildi.

Kapudan

Paaya

gn [3 Ekim 1652]
bin
lk

altm

srada

Dervi

Mehmed

Paa'nn

Paa

verildi; yerine

avuzade

kafider

hisara

grp Girit'e

a topla

kuatup ald.

olmadndan

vard.

Hseyin

Paa tarafndan

kuatt.

Murad

ad

geen paa

donanma-y

Hanya'da drt gn dinlenciikten

adann

gney yannda,

boyun emi grnen, gerekte

Bu

Paa

bu kale

Edirne'ye srlp

halk,

dnp Rodos'a

yln balarnda

ky

bakaldrm

buyruk dinler, haraca

vardkta

Venedik elisi

donannas

kafir

gelmiti;

szn-

kapatld.
Paa

Sonra Budin beylerbeyi vezir Murad

ralk 1653]

grmek zereyken

yirmi drdnc gn [20 Temmuz 1653] drt par-

diye itiraz olundu. Kapudan

gelp bir zaman limancia

de z

vard. Halk

olduundan aban aynn

balyd,

yirmi dokuzuncu

Mehmed Paa'ya verildi.

Seferi: Bin altm ilkyaznda [1653]

kup Boaz' bo

adndaki

Hazrlk

kapudan oldu.

sonra on iki para bey gemisine top ve cebehane koyup

da Selne

evvalin

yirminci gn [20 Mart 1653] sadrazam oldu. Kapudan-

yeri Sivas eyaletinden ayrlma

hmayun ile

Sanca

Mehmed

rebiylahrnn

Mora

bin

altm

muharreminde

[Kasm

1 A-

devlet kapsna gelp kapudan oldu.

Paa'nn

tamamlandktan

Seferi: Bin

altm

ma-y

hmayun ile

batas

kafir kalyonlar ve mavunalar

Ertesi gn

drt

ylnda [1653/54]

kanun zere yat ve

yara

sonra cumadelahirenin yirmi birinci gn [19 Nisan 1654] donanad

geen

kalyonlar

ileri,

paa kup

drdnc gn

Boazhisar'a vardkta

tarada yattndan sava

ardnca

mavunalar, daha

yere

gerekti.

ardnca

ekdirir dizilip rz-

garl havada sabahleyin eng-i harbi alnup Boaz'dan tara yrdler. Tam atma-

ya yakn oldukta kapudan paa kanuna aykr olarak3 bir firkateye girdi, gemilerin
ardndan

asker src gibi srd. lki yana toplar atlup gk duman g

kaplad.

Sipahi yazmak: Asker yazmak, asker toplamak, asker srmek. Bkz. Szlke.
eng-i harbi: Trk musikisi usl ve makamlarndan birinin ad olup bunun ne olduu zerinde bir bilgimiz yoktur. Yalnz askeri savaa hazrlamak iin alnan marlarn bestesi ve
makam olduu anlalmaktadr. (Basma nshalarda '"G borular" yazldr.)
Kanuna aykr: Bu konuda yrrlkte olan buyruklara, ynteme, kurallara aykr.
154

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

nce kalyonlar kapudam olan Emir Kapudan kafirlerin patronav kalyonuna sarld;

saat kadar byk

yaraland. l iten

sava

geince gemiy_

klp firkatelerle denizden

~skerden

eykqi, iinde olan

at~

verdiler; iinde

olup

kalan kafirler denize d-

devirdiler.

sarlup

lskenderiyeli Mehmed Kapudan da bir kalyona

sylemeye dil yetmez; sonunda
umudu kesince kendi

sa

ehit

ok kimse

ad

dt.

geen kapudan

kalyonlarn atee

o kadar
Yere

sava

alnas

eyledi ki

kafirler de

urdular; bu kez bizim kalyon da

ayrlmaya

are ve yol olmayup ikisi de batt.

kapudan

Sonra beri yandan patrona kalyon, kafirler

kapudan kadrgas yedeinde

lerin Krfez

iki

sava

kalyonuna

gemisiyle gelp

sarld

ve kafir-

saldrnca

Islam

gemileri bunlar Rumeli kysna skup o yerde kafirler demir brakt. Patrona kal1

yon karaya yaklamt, korkup onlardan ayrlup teki gemileri toplamaya gitti.
mavunalarm ardndan

Ve mavunalar da kafirlerin
drdkte
karar

yedek de

vardkta

tutuldu, bundan sonra kafirler

firara dndrdler.
paa batardaya

Kapudan
vard.

ardnca.

derhal atup

toplayup birinin renketesini

gelp

kyda

demir koyan kapudan kalyonu zerine

O yerde deniz beyleri de gelp Krfez

kapudan yedeini

topa tutup param-

para ettiler. Kafirler ona da ate verp yakt. Kalyon da demirini kesp 2 rzgar sert
olduundan kat; ardndan iki yz kadar top urdular, yelken ve halat darmadan

bir durumda gitti.

Yalnz

Kapudan Paann i adamlarndan drt kii

dt.

Kafir donannas lmroz yanna ekildi. Donanma-y hmayun Eski stanbul nne varup Tunus ve
mam'nda gn

Msr kalyonlar

elenp

kimi

ehitlerin namazm klup

ta on bir Cezayir kalyonu gelp

kafir

da oraya geldiler. Bozca Ada'ya varup Poyraz Li-

katld.

Sonra

donanmasnn Deirmenlik'te olduu

skiri'den Ariboz

haber

alnmakla

stendil Adas'nn Yama Edilmesi ve kinci Sava:

kalyonu

ardnca

varldkta

bey gemileri srp ada

biraz asker

snda hisarn

kup

gmdler.

Sakz'a varldk

zerine giderken

lstendil Adas'na varld.

Daha nce yolda Ligoma korsan

kysnda yakmlard. Akama yakn

Seydi Ahmed

Paa

bunlara ba ve

bu

adaya

verildi. Gece yar

evresini kuattlar ve kylerinitalan edp yaktlar. lki gn iki gece yll,

le bir yakup

yktlar

ki anlatlmaz. O yanda

enlikten

iz

kalmad; halknn ou

kale-

ye kapanmt. nc gn btn -asker gemilere girp gittiler.

"Patrona" !talyan dilinde "ba" anlammdadr -K..

Skmak: Kstrmak, sktrmak

Demirini kesmek: Geminin gerektii zaman demirini alamamas, kesip denize brakmas.
155

KATIP ELEBI

Deirmenlik'e vardkta

reaya gelp kafir

don;mmasnn adann

unu

bildirince o gece denizde yatld. Ertesi gn, recebin yirmi

ziran

1654]

top

sava

sabahleyin kafir

olup

rzgarn sertliinden

Akama yakn
Paa

Kapudan Paa
Meneke

ka,

donannaya

Sakz'a,

kadrgayla

iine

ayrlup

altnc

nce

urayup savala aralarndan

altnc

yirmi

Sakz'a

oradan Foa'ya varup

kalyonlar

syrup Ariboz'a

adalarn yamaya

yalandktan

dnp

gn

[12

Temmuz

gitmek

er dkp

1654]

be

gelindi. Orada Tunus'tan

[12

Ha-

Byk

geti; rzgar

Meneke tarafna

gitti.

ve mavunalar orada koyAhmed

istendiini

Paa

yktlar.

da geldi. u-

kafirler

semtleri korumaya gittiler. Ondan vazgeilp yine lstendil Adas'nn

nn

gn

karlald.

bir yana gittiler. Seydf Ahmed

gelmeye yol bulmayup

Rumeli kysn

ve Kefalonya

leden

armaya yol olmad.

donannas

kafir

sert olduundan dnp

du. Elli para

grnd,

iki donanma birbirinden

savata

kalyonu

donannas

alt yannda oldu-

duynakla

dousuna ab<,

lki gnden sonra yine

para kalite geldi. Sonra Kara Foa'da gemi

sonra kup Midilli ve lmroz'dan Selanik'e gittiler. Koloz ve lsketoz'dan

evvalinon

drdnc gn

[28 Austos 1654] Sakz'a

Marp

geldikte

gemile-

rine izin verdi, nc gn Girit' e yneldi.

Naka-Bara

gemisiyle Abdi
sava

gemisi

zerinden giderken bir

Paa

olduundan

ler, kalyonu bulup

l.

tara

kafirleri

almlar,

Hseyin

Paa

kalyonu haber

kaup

braktlar.

iki yandan yirmi otuz kimse

Kalyonu yedekte gtrdler. llk

rilp ertesi Kandiye nne

am

sava

alrrup

zerine gnderildi. Santron yaknnda bir

varld.

alnan arap

Byk

gelp kapudanla

Yatsu

gemisi bulunup

Ve daha nce giden gemidm,

bu kadar da yaraHisar'na

gemisiyle Bodrum

enliklerle

grt.

dokuz para bey

arap

gnde-

ayn'nde demir brakup ak-

zaman

Murad

Paa

yine

batar

claya girp yola dzld.

Kerpe semtine vanlup zilkade

banda [1654 austos sonlar]

beyi, Felemenk gemisiyle gelirken Meis'te iki para

gelp iki saat
yedee

sava ettii

haber

alnd.

sava

Rodos'a vard.

Msr

korsan kalyonuna rast

Yedi para bey gemisi gnderilp bu kalyonu

alup getirdiler; iinde ancak dokuz kii kalm,

kalan dm

ve kalyon top-

tan delk delk .olmu.

Abdi Paa on para kadirgayla Adalar Aras'nda dolarrup bu
Ekim

1654]

Rodos'tan

kz'da

Abdi

Paa

kup

da geldi.

Batardaya girmek:

Susam ve

Boaz'dan

Sakz

ayn

zerinden lzmir'de

yirmi birinde [3

bayram

edp Sa-

geilp Gelibolu'da deniz beylerine izin veril-

Donanma kumandannn sancak gemisine girmesi.

156

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

di. 1 Zilhic~enin yirminci gn [ Kasm 1654] Tersane-i Amire'ye gelp padiahn iltifatn

grd. Sonra lpir Paa

Paa'nn

Mustafa

kapudan olup

Seferi: Bin

olayndaikinci
alt:ii'e

aban balarnda

.[

recebinin on

[haziran balar]

sar'a vardkta kafir gemileri tarada demir

n

kez mhr-i hmayn verildi.

donanma-y

in

gn [21

Mays

1655]

hmayun ile kup Hi-

atm olduklarndan

sava gerektii

Haziran] pazartesi gnnde

beinci

le

bu ayn on altnc gmuvafk

zeri

eyyam

ile yrdler.
Treye gre kalyonlar nce dizilp sekiz para mavuna ve biraz ekdirir, kalyonlarn arkasna dp

dzgn saflarla kafirlerin

dyla

srp kafir kalyonlar yelken zerine geldi.

Rumeli

tarafna

toplar altna varld.

Kalyonlar

akn

Kapudan Paa ile teki mavunalar ve gemiler ensesinden topa tutup 3 gne batncaya

lat

dek byk

sava

paralar ortal

sk sava

olup denizin yz kana

boyand.

Seren, direk ve

bryp bir mavunacia seksen cemaat

baka

ha-

orbacs Bekta Aa

edp top yarasndan kmldayamad.

Katrcolu kalyonuna yedi para kafir gemisi p yatsu vaktna dek sava edp

seren, dmen ve teki aralar gitti. Ve drt yz kadar gaziden otuz kadar adam kalup bu gemiyi

yedee

alan ekdirir,

alup gtremediklerinden
dkta

sa

iinde

halatlarn

braktlar.

kalanlar karaya

kt

kesp

gittiinden

kafirler de

Rzgar kuru tekneyi Anadolu

ve gemiyi

yaktlar.

Yere

batas

yedee

kysna kar

kafir gemilerin-

den de biri batup biri iand.

Savatan

sonra

donanma-y hmayn

ya gnderilp kreki ve
lnd.

sava yarallardan baka

Kafirden de ok kimse

knlup alt

Sonra kafirler
firler

hisar

gelince

yz yirmi

kiinin namaz k
ou

yara-

ekilp gitti.

Meneke Hisar'na dp kuatm.

aurdu.

Kapudan

Paa drip

deniz-

Bylesine almadan sonra yine de ka-

almaya yaklamken Anadolu'dan toplar getirp karadan gemilere hava-

le edince aresiz
sna

Beyler Bozca Ada'-

yedi para kalyonu kayboldu ve

land. Donanma-y hmaynSakz'a doru

den ve karadan saidrnakla kafirler

kt.

ekilp bir tarafa

katlar.

arlanup

Ve ad geen paa bu yolda byk iler grd. Devlet kap

kendisi,ne Erzurum eyaleti verildi.

Kenan Paa'nn Seferi: Bin altm .alt [1655/56] ylnda yeniden donanma-y hmayn

dzlp

ad

geen

paa

Silistire'deyken gelp teki Mustafa

Paa'dan

Deniz beyleri: Deniz kysnda olan sancaklann beyl~ri.

Eyyam ile: Uygun rzgarla; elverili rzgarla; elverili bir havada.
Ensesinden topa tutmak: Ardndan topa tutmak, arkasndan top ateine tutmak.
157

sonra

a-

KATIP ELEBI

banda

[mays/haziran]

olmutu.

Bu

krk

para

kup

Beikta'a vardkta

gn

kaldrlup Boaz'a vardklarnda dank

ardnca

kadrga,

kapudan

ayn

yirmi ikinci gn

[s Mays 1656]

on mavuna, otuz kalyon, yirmi para bey gemisi Istanbul'dan

tamamlanmamken

daha nice gereleri

ivediyle hemen o

olunup adet zere kalyonlar ileri, daha

mavunalar, daha ardnca ~kdirir saf balayup tara yatan kafir gemileri ze-

rine yrmeye sz kesildi.

Sonra

ramazann

nc gn, pazartesi gnnde

Haziran] sabah

[25

klup

karudan inbat almala yere batas kafir donanmasndan bir kalyon yelke~lerini
1

aup beri yana yrynce gemiler sol yana, Anadolu

kysna

yneldiler. Bu geminin

topundan ve rzgarn sertliinden gemiler birbirine sklaup 2 ilk dnlen saf dzeni bir yana kald; kimi demir brakup kimi karaya atup3 bundan sonra harekete
ve savunmaya yol
ou

kalmad.

oturup bir yz

yen kafirler

tarafna

yerler

olduundan

byk bozgun oldu. Forsa kafirler

frsat

bulup yr-

Gemiler

kzartc

halk

denize dkld ve

ektirp gittiler. Oturan gemileri yere

batas

kafirler

atee

vur-

dular; nce yelken ap gelen kafir kalyonu da sda oturmutu, ona da ate verp
yaktlar.

Bu kadar bin

adamn

kimi denizde

bouldu,

kimi tutsak olup drt bin ka-

dar forsa kafidere dnd. Bir byk ziyan ve bozgun oldu ki gemite benzeri olmamt.

Kapudan bu durumu grp

batarda,

bir mavuna ve on yedi para

kadrgay

yaraa

erdi. Kar-

ektirp Hisar'a geldi.

Verdiler kffara donanmay btceng cida1 4

diye tarih

dld.

Yere giresi kafirler bu denl forsa, bu kadar kalyon, top, yat ve

sna kimse kmadan Bozca Ada'ya vard, hisarn kuatup vire ile ald. Sonra Lim5

ni Adas'na varup hisarn dve dvealupele geirdi.

Beri yandan, yenideri gemiler yaplup mkemmel donanma dzlmesine ferman
kt, gereince ie balanmtr. lnallahu

Taala stn gelp yeneler.

Inbat: Denizden gelen serin rzgar; kimi yerde gndousu, kimi yerde de
den esen serin deniz meltemi.
Sk!amak: Skmak, sk skya bir araya gelmek.
Karaya atmak: Karaya dmek, karaya vurmak
Donannay dvsz, savasz kafirlere verdiler.
Vire ile almak: Bir kaleyi iki tarafa
lim almak.

konuulup

158

kabul edilen

artlara

gre

gnbats

ynn-

savamadan

tes-

. .. .. ... ._. ..
.
BIRINCI BOLUMUN BUTUNLEMESI

Bu seferler Girit

Adas

in

kup

ilgili birka szle bu birinci blm

bugne dek

srdnden,

burada bu ada ile

tamamlayalm.

Atlas kitabnda yazl olduu zere Girit Adas uzunlamasna bir adadr. Dou
dan batya iki yz yetmi mil uzunluu ve elli mil eni vardr. evresi frdolay be
yz seksen mil olup iinde byk dalar ve sular vardr. enlik ve verimli bir adadr.

Pelinius

yle

der:

Krata Adas'nda

btn rnlerin en iyisi ve gzeli

kar.

Ye-

mii gzeldir. Bal, safran, laden ve antimon1 olur. Yrtc ve iisana eza veren cana-

vardan kurt, tilki ve ylan olmaz. Ve bayku baka yerden getirseler derhal lr.
Eski yazarlar derler ki bu adaya ilkin ubiter hkmeyledi. Sonra Radamantos,
sonra Minos padiah olup bundan Yunanllara
Romallar

ve Kayserler

dedi.

Bir zaman onlarn elindekalup

knca onlarn ba kumandan

danalup kendi hkmne geirmekle bu

ad

Metellus, Girit'i

Yunanllar

geen kumandana Kretikus dediler. Ve

byk Kayserlerden Istanbul Kayseri hkmnde kalup sonra Flandriya beyi ve Kostantaniye

padiah

Baldonius bu

aday

Monkrat beyine

bin yz doksan drt tarihinde Girit'i Venedik beylerine

unvanarnda

Kandiye

Ve yine Atlas

saltanat

vardr;

kitabnda yazldr

nk deniz

satt,

ok

O da

miladn

altn ald.

Venedik

payesi sayld.
ki Aristatalis, Tedbir-i Medine

makalesinin, sekizinci babnda yazar: Bu

gisi

balamt.

ortasnda

adann

Kitab'nn

ikinci

Yunan saltanatma ok lzumu ve il-

olup Yunan lkesi

kenarna dmtr.

Mora'ya ve Avrupa'ya, bir yan Rodos'a ve Asya'ya yakn

Bir

olduundan gemite

yan

Minos

Padiah onu alup denize satat ve adalar ele geirdi, kimileri boken enlik yapt?
Adann

geri kalan

durumlar evirdiimiz

Levtimiu'n-Nur'da yazldr. Burada bu

kadar sylemek yeter. Ve bundan Venedik'in bu ada uruna can ve ba kyup neden
gc yettiince elinden gelen,i yapt belli olur.
Sajran: "Za'fran" denilen bitk.lnin.iStimatlarndan elde edilen portakal krmzs bir rn
olup bugn balca pastalara, ekerlernelere velikrlere renk vermek iin kullanlr.
Laden: Girit adasnda bir tr alnn zamk. Bu zamk bitkilerin arasnda otlayan koyunlarn
ynnden toplanr.
Antimon: Tabiatta ok az miktarda serbest halde bulunan bir kimya maddesi.
enlik yapmak: Marnur ve meskn hale getirmek, bayndr hale koynak.
159

KATIP ELEBI

kitabnda

Ek: Atlas

bu ada

gemite

bir kez

fetholunduunun

sz yoktur; lakin

lslam tarihlerinde grldnden ksaca ona da yer verildi.

Emevioullar zamannda Sa'dolu

llkin

girdii

za edp ele

halknn ba edii

zamannda

Msr

valisiyken bu adaya ga-

Ravzu'l-Mi'tar'da yazldr. Olsa olsa bundan kimi yerleri ya da

sylenmek istenmitir.

Abbasoullar zamannda

kem

Abdullah,

Rabz

Endls'te

olay kt.

kan Emevioullanndan Hiamolu

Ha-

Kurtuba'dan srgn olan on bin kadar kimse ls-

kenderiye'de bir zaman yerlemiken gerektiinden

dolay

Girit'e gep

batan baa

zapt ettiler. Ve balan lsaolu mer, padiah olup Girit hkmeti seksen yl oullan
elinde kald. yz krk bete
olay

Rabz

Kurtuba

halknn, ad

Abbasoullar tarafndan Msr

manndayd.

geenin zulmnden

sonra bu Hakem stn gelp ayaklananlan

lerin Girit'e gemesi iki yz on ikide

in

yine kafirlerin eline gep giderek aldlar.

Ncum'z-Zahire'nin anlattna gre yz doksan sekiz ramazannda

[nisan/mays 814]
Vurumadan

[956/57]

Derler ki bugn de
ilkin Muaviye

valisi olan Saffarilerden

onlarn

Arap Kulesi'ni
deniz

adalar

yapandr.

btn

zamannda

baka

trl anlatup der ki bu adaya

denizleri aan Cnada gaza eyledi ki Rodos'ta

[807/808]

tarihinde Endls fethinde Ak-

Hamid de biraz yerini

ald.

Sonra Halife Memun za-

Endlsl Habibolu Eb Hafs mer varup hisadarndan birini alarak ka-

rargah edindi. Gide gide,

oullan

Abdullah za-

Ancak Girit'in kimi yerleri ele geirildi; Harunrre-

id'in kumandan Mans~rolu

mannda

Tahirolu

soyu vardr.

Sonra doksan iki

alnmt.

Ve Endlsl-

[827/28] bunlarn bozgunculuunu bastrmak

Ama Nveyri, Nihayet'l-Ereb'de bunu bir

slamlardan

dolay ayaklanmasdr.

srmtr.

yava yava aday

btn zapt edp kafirleri haraca kesti;

[813/14] Hiamolu

miras yoluyla sahip oldu. Yz doksan sekizde

Kurtuba'dan

halk

srd, onlar da yukanda

anlatld

zere

Hakem

skenderiye'den

bu

adaya getiler ve beyleri aday korumak in gerekli olan yaptlar.

Krk

para gemiyle adalara gaza ve

Boaz

semtlerini

yama

ederdi. !stanbul kay-

serinin savunmaya gc yetmeyp suyunca davranmaya balad. Ermanos Kayser,

ada

padiah Habibolu

Abdlaziz'e eli gnderp dostluk temelini

att;

dedi ki "ge-

miler dzp orduyu silahlandrarak memleketi yamadan ne elde edilirse ziyadesiyle verilir, bu ekiyi ve sknty ekmek neden? lki tarafta da gven kalkm olup yollar

kesilmitir. Yerei

len

mal artuuyla

ye

budur

bizden ala. Gnl

ahmaklarn beenp

dmann tuzan

kipadiah

kabul

ve hilesini

holuu

edecei

gemilerini
ve

karmayup yamadan

rzasyla

elde edi-

gnderilmesi kesindir" di-

bir yze glclkle Abdlaziz'i

avlad.

O da

diye anlayup szne uydu. Gemileriekp aske160

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

aldatmacann

re yz vermez oldu. Ermanos bu

yl peke

ve mal gnderdi;

tccar

gereklerini tamamlamak in bir iki

o t~-afa uratt.

. Abdlaziz mal toplamak arclna_dp gaza ve savatan oturak oldu. Vaktaki

dmanla bar yapld,

askere aylk vermek, yok yere hazineyi telef etmektir diye yi-

yeceklerini kesti ve hak sahiplerinin haklarn bolad. 1

ktlk vardr,

Dzenbaz Kayser eli gnderp "lkemizde

mad. Be

yz kadar

ksrak

odana

Girit

gep

ekinler ve bitkiler ol-

otlasn, doan

erkekleri

padiahn

ola" diye ruhsat alup geirdikten sonra Anadolu hakimini -ki onlarn dilinde Dimestekiyus'dur- serdar edp asker ve gemilerle gnderdi. O davarup yundlari bindi.
Abdlaziz gafilken payirahtm
atklar

bulunduu ehre vardlar.

gibi ieriye girp sarayda

da ldrlp gnderdikleri

bulduklarn

mallar

Sabah

namaznda kapular

hep ldrdler. Abdlaziz de o

ve hazineleri

artuuyla

sra

alup gemilerle kaysere

gnderdi.
Kayser de buyurdu ki Girit'te Mslmanlardan reaya blne 3 aman vere ve asker

olanlarn kra. Ad

geen gavur, onun dediklerini yerine getirp adaya hakim

dikti4 ve kendi kaysere gitti. Bu olay yz be ylnda [917/18] oldu.

Girit valisi o yl Mslmanlar haraca kesp incitmedi. Milat yortusunda 5 bunlar
'

toplayup dedi ki: "Kayser size iyilik etti;

yak

budur ki varup yortusunu kutlaya-

rak teekkr edin."

lerinden

yz kii vardu; Ermanos bunlara iltifat gsterp hilatledi. Gitmeyenler

piman

olup gelecek

bunlara

Hristiyan olmalarn

yl ou vardkta

hepsini

kapatt.

Yiyecek ve iecek vermeyp

teklif etti Alktan bittiklerinde aresiz

Hristiyan

oldu-

lar ve kup Girit' e gittiler.

Girit valisi zerlerine adam koyup
oluk

ocuklar

da

Hristiyanla

bunlarn

evlerine girmelerini yasak etti; ta ki

dneler. Bu yolda Girit

halk

birka

ylda

hep

ristiyan oldular.
Bu

i,

Atlas

kitabnn sylediine aykr, deildir.

edilmeyp, fennin konusu

gereince

st

Ancak onda bu olaylardan sz

kapal braklmtr.

Balamak: Ihmal etmek, savsaklamak, yerine getirmernek

Yund: Terbiye edilmemi at ve ksnik srs; krda babo gezen ksrak ve at srs.
Reaya bl: Halk Bilginler ve idareciler snfnn dndaki btn halk Bir yabanc
idare altnda bulunan, yabanc dinden ve milletten olanlar.
Hakim dikmek: Bir yere vali tayin etmek, bir yerin idaresini birine vermek.
Milat yortusu: Hristiyanlarn lsa'nn doumunu kutladklan bayram; Noel, Aralk aynn
s. gn.

161

KATIP ELEBI

Kssadan hisse~budur

sinden gaflet etmeyp

lunu

brakup

gaza ve

doru deildir.

ki devlet banda bulunanlar hi bir zaman dmann hile-

t
sava

yznden grnen szyle

yoluna ne gerek diye

Son pimanlk ie yaramaz.

mak kerek.

162

grmek, tedbir ve

dnineyp geveklik

Gerei,

akl

yo-

gstermek

gerekmez iken i edinp

sk

tut-

IKINCI BOLUM

Tersane-i Amire, donanma ve deniz ileriyle ilgili konulardr,

bunda da nice blkler ele alnmaktadr.

. ....

BIRINCI BOLUK

Osmanl

devletinin

balangcndan

bugne gelinceye dek

olan kapudanlarn anlatr.

Ilkin, kapudan sz, kavmin

ba

ve reisi

anlamna

"kaptan" sznden muhaffef

Talyan dilindendir. lslam lkesi halk Rm'u alup deniz seferlerine yaknlarda ba
1

ladklarndan

gemi ve deniz

!talyan ve kimi

ileriyle

Rumcadr; iittikleri

ilgili deyimierin ve
minval zere

adlarn

kullandlar.

kimi

spanyol,

kimi

Alarga, alabanda, fun-

da, orsabuca gibi szlerin hepsi o soydandr. 2

Bundan sonra, kapudanlar ilk gnlerde,

Osmanl

devletinde Gelibolu

sancan

ele geirp stanbul'un alnmasndan sonra gerektii in kimi vezirlere arpalk3 ve

bu sancak ile
lnda

kapudanlk

verildi. Nicesi de sancak beyi payesinde hizmet edp kar-

Cezayir eyaleti payesi, sonra vezirlik verildi. Hepsi u sraya gredir:

Sleyman Bey: Baltaolu demekle tannr, stanbul'un fethinde karadan gemi indi-

rp ok hizmet eyledi. Ilk kapudan bu Sleyman Bey'dir.

Has Yunus: Fatih Sultan Mehmed Han lstanbul'u aldktan sonra lnoz fethi in

donanma ilerini buna smailadlar ve denizden gnderdiler.

Mahmud Paa. Veziri azamken sekiz yz yetmiikide [1467/68] Gelibolu sanca

verilp Ariboz fethi in gemiler hazrlamas buyuruldu.

Gedik Ahmed Paa: Vezirlerdenken sekiz yz seksen [1475/76] tarihinde donannayla

Kefe ve Azak fethine gidp geldikten sonra Polya'ya varup fetheyledi.

Mesih

Paa:

Vezirlerdenken sekiz yz seksen drtte [1479/80] donanma serdan o-

lup Rodos seferine

Gye

gitmiti;

geldikte Gelibolu sanca verildi.

Sinan Paa: Sekiz yz doksan yedide [1491/92] kapudan iken yz para

it

gemiyle Avlonya'ya varup o kylar vurup yana etti.

Muhaffef: Deitirilmi, haffletilmi, ksaltlm.

Talyan: !talyan, ltalyanca.
Alabanda: Dmeni haslabildii kadar bir yana basma; bir yana sert dnme.
Funda: "Demir at! Demiri brak!" anlamna gemici buyruu
Arpalk:

Kimi devlet adamianna

ak ayl

ya da emekli ayl karl verilen belli gelir.

165

KATIP ELEBI

kinci Davud Paa: Sultan Bayezid zamannda kapudand; sekiz yz doksan sekiz-

de [1492./93]
na vard.

nebaht

fethine gidp dokuz yz yedide [1501/02] Midilli Adas yardm

Hersekolu Ahmed Paa:

Veziri azamken

karldktan

[1504/5] kapudan olup be yl kadar srd. On yedide

sonra dokuz yz onda

~1511/2]

yine veziri azam oldu.

Cafer Bey: Sultan Selim Han zamarnnda kapudan oldu. Dokuz yz yirmi altda

[1519/20] Sultan Sleynan Han zamarnnda zulm suuyla 'asld.

Yaytak Mustafa Paa: Rodos fethinde kapudand, ayrlup Msr'a gitti.
Kemanke Ahmed Bey:

Dokuz yz

krk

[1533/34]

ylnda donannayla

denize

kt.

ylesine gl kuvvetli kapudand ki iki parmana iki koyunu asup yzerdi, ok ve

yay ekmede stne yok bir kemanketi.

OkMeydan'nda

bir garbi menzili vardr.

Hayreddin Paa: Dokuz yz krk [1533/34] ylnda Cezayir'den gelp kapudan ol-

du. Dokuz yz elli te [1546/47] lnceye dek srd. "Mate reis'l-bahr" [denizin
sahibi ld] lm tarihidir.

Beikta'ta

medresesi ve trbesi vardr.

ri ve en nde gelenidir. Menkabeleri ve

gazalar

Kapudanlarn

pi-

uzun uzadya yazld.

Uzun Mehmed Paa: Bosnaldr. Harem-i hastan kup vezir iken Hayreddin Paa
1

yerine kapudan olup sonra Rumeli eyaleti verildi. Sigetvar'da veziri

azamd.

ok ha-

yr yaplar yaptrmay baarmtr.

Sinan Paa: Rstem Paa'nn kardadr. Ad geenden sonra kapudan olup dokuz

yz

altm

ta'ta

birde [1553/54] ld;

"dald

rahmet denizine kapudan" tarihidir.

Beik

camii vardr.

Piyale Paa: Hrvat soyundan. Dokuz yz elli drtte [1547/48] harem-i hmayun-

dan kapucubalk ile

kup altm

ikide [1554/55] Gelibolu

sanca

ile kapudan oldu.

yldan sonra hizmeti karlnda Cezayir eyaleti payesi vetilp altm yedide
[1559/60] Cerbe'yi fethedp Anabolu
gye

oldu.

Yetmi

te [1565/66]

kapudann

Sakz'

getirdikte

ehzade

alup vezirlik payesiyle

Sultan Selim'e

arland. Yetmi

bete [1567/68] haslar ile nc vezir olup dokuz yz seksen be zilkadesinin ikinci
2

gn [29Nisan 1568] ld. Kasmpaa'dacamii avlusundagmldr;

"ekmi

ecel do-

lusun nageh Piyale Paa" lm tarihidir. skdar'da bahesi dnya acayibindendi.

Harem-i has: Padiahn saray, saray.
Haslar ile vezir olmak: Kendisine "has"

ad verilen ve geliri yz bin akeden fazla olan topraklar ya da baka gelir kaynaklan tahsis edilerek vezirlie ykseltilrnek

166

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Ali Paa: Mezzinolu demekle tannr. Sigetvar'da yenieri aasyken hizmette

bulunmakla Selim Han'n tahta ku;{ian sonra do~uz yz yetmi bete [1567/68]
kapudan oldu.

Kbrs

fethinde

birlik~

bulunup

yetmi

dokuzda [1571/72] donanma

bozgununda ehit oldu. Sresi drt yldr.

Kl Ali Paa:

Cezayir

Hayreddin Paa

kapudanyken

adamlarndan

bozguncia devlet

olup deniz ilerini ondan

kapsna

gelp kapudan oldu.

renmiti.

Alt yl

srp

dokuz yz doksan bete [1586/87] ld. Tophane'de camii avlusunda gmldr.

brahim Paa: Ad

geenden sonra doksan altda [1587/88] kapudand, karld.

Ulu Hasan Paa: O tarihte Marp'tan gelip kapudan oldu. Doksan sekizde
[1589/90] Marp'a sefer edp geldikte ld.
Caalaolu

Sinan Paa: Van beylerbeyiyken ad geenin yerine kapudan olup dok-

san dokuzda [1590/91] denize

kt.

Ikinci kez Rie'ye varup

yama

etti. Bin te

[1594/95] karlup vezirlik yerildi.

Halil Paa: Bosnaldr. Vezir ve gyeyd. Bin cumadellasnn on sekizinde
[29 Ocak 1595] kapudan olup Eri Yl 1 yz on para kadrgayla Akdeniz'i korumaya
kt

ve bin altda [1597/98]

Caalaolu
lnebaht,

ayrld.

Sinan Paa: Ikinci kez kapudan olup bin yedide [1598/99] donannayla

bin sekizde [1599/1600] Mesine'ye va rup

yine Mesine'ye sefer etti. On ikide [1603/04]

anasn

getirdi. Dokuzda [1600/01]

skenderiye'ye

varup hazine getirmesi

buyuruldu. On te [1604/05] kapudanken Acem seferine serdar olup orada ld.

Mustafa Paa: Kaya Paa oludur. Caalaolu tersanede Perviz Aa adl. aasn

kaymakam

etmiti.

Bunun kaymakam olup

donannayla

sefere

gittii

kimi tarihlerde

yazldr.

Devi Paa: Bostancbayken

kapudanlk

ile

kup

on

be

bin on drt

ahannn

muharreminin on

oldu. Seferi yoktur. ok gemeyp ldruld;

beinde

on

beinde

[26 Aralk 1605]

[23 Mays 1606] veziri azam

"kyd Derviine ah"

ldrlmesine

tarihtir.

Eri yl: Eri Macarlarn

"Eger", Almanlarn "Erlau" dedikleri nl bir ehir olup Budin'in

kilometre ku~eydousunda Tisa nehrinin kollarndan Eger suyu zerindedir. 9 Eylul
1552 gn Kanuni zamannda Trklerce kuatlmsa da alnamam; 20 Haziran 1596'da
Sultan III. Mehmed tarafndan alnmtr. Trk ordusunun yenilir gibi grnd bir sra
da gsterdii byk kahramanlk dolaysyla bu yl "Eri Yl" diye anlr.
137

167

KATIP ELEBI

Cafer Paa: Kl Ali Paa kullarndand. Dervi Paa'dan sonra kapudan olup do-

nanmayla iki sefer eyledi. On

bete

[1606/1607]

skenderiye'den Msr

hazinesini ge-

tirdi;1 on altda [1607/ 1608] Avarin'e varup korudu ve iinden karld.

Hafz

Ahmed Paa: Harem-i hmayundan kup bin on alt [1607/1608] ylnda kadonannayla

pudan olup on yedide [1608/09]

getirdi. Donanma Iskenderiye'deyken korsan

leri zerine

dp

Iskenderiye'ye varup

Msr

sava

giden alay gemi-

Rodos'ta bozup drt gemi

gemileri

aldktan

Msr'a

hazinesini

sonra kapudan geldi, alay

gemilerini bozulmu bulup devlet kapsna geldikte bu yzden iinden atld.

Halil Paa: Ermeni soyundandr. Yenieri aalndan gelp bin on sekiz tarihinde
[1609/10] kapudan oldu. Donannayla Akdeniz'e gidp Karacehennem seferini yapt;

geldikte iinden karld.

Mehmed
Msr'a

Paa: Karagmr'nde

gitti. Orada byk

iler

Nalband

oludur.

grp geldikte

dan olup yirmide [1611/12] denize

kt,

gye,

Harem-i hmayundan

kup

on dokuzda [1610/11] kapu-

korudu. Yirmi ikide [1613/14]

donannayla

Rodos'a varup dokuz para gemiyi kafir almakla dnp geldikte iinden alnd.
Halil

Paa:

Ikinci kez bin yirmi te [1614/15] kapudan olup Malta'ya

yirmi drtte [1615] yine korumaya kup yirmi

alt

vard.

Bin

muharreminin dokuzuncu gn

[17 Ocak 1617] veziri azam olup Erdebil'e gitti.

Ali

Paa:

Dokuz yz doksan

ya'nn ehit ettii

altda

Istankyl Ahmed

[1587/88] Tunus beylerbeyiyken Celali Yah-

Paa'nn oludur.

On

be yl

Dimyat beyi, bin

on birde [1602/03] Yemen beylerbeyi, iki yl Tunus valisi olup Mora ve

lannda bulunduktan sonra divan veziriyken kapudan olup Sultan

Kbrs

sancak-

Mustafa'nn

tahta

knda iinden alnd.

Davud Paa: Rumeli eyalerinden gelp krk gn kapudan oldu. Yine Rumeli'ye ve-

rildi.
Ali Paa: Ikinci kez yerine gelp bin yirmi yedi [1617/18] ve bin yirmi sekizde
[1618/19] donannayla Akdeniz'e kup korudu. Yirmi dokuz muharreminin on altn
c

gn [23

Aralk

1619] veziri azam olup bin otuzcia [1620/21] ld.

Halil Paa: nc kez kapudan olup Karadeniz'e gitti. Hotin seferinde kpr
kurmasnda

Msr

bulundu.

Hazinesi: Msr eyaletinin her yl Osmanl Imparatorluunun devlet merkezine gnpara; Msr'n gelirinden her yl devlet merkezine gnderilen para.

derdii

168

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Mustafa

Paa: Nideli.

Hotin'de yenieri

aas; dnte

Kpr'ye gelindikte kapu-

dan olup kendinden nceki batardadan kup giderken yine zerinde brakld.
-

-~~-~

Ad

geen karaya indi. Defterciarken ~rk~kide [1632/33] ldrld.

Halil Paa: Drdnc kez yerinde kalup donannayla lstanbul'a geldi. Bin otuz

birde [1621/22] Akdeniz'e gidp Recep

l

Paa

Karadeniz'e serdar olup

gitmiti,

yz ak-

etmekle yerine geti.

Recep Paa: Bostancbalktan vezirlikle kup otuz birde [1621/22] Karadeniz'e

kapudan kaymakam oldu.

Ramazan- erifin

sonuna varncaya dek

[ o Austos

1622]

Kazaklada drt kez gaza edp gelmekle bin otuz iki ylnda [1622/23] kapudan oldu.
Akdeniz'e gidp korudu. !kinci seferinde Karadeniz'e ham tahta
ayka

nc seferinde iki yz kadar

veziri azam olup bin krk bir
Hasan

Paa:

Darssaade

elebi demekle
Mays

ile

savaarak

evvalinde [Mays

iken bin otuz

gidp

1631] ldrld.

aas adamlarndan,

tannr. Miralm

karmaya

stn geldi. Sonra kaymakam ve

Istanbul

yaknnda atalcal

be evvalinin

Hasan

on sekizinci gn [13

1626] kapudan olup ilk seferinde Akdeniz'e karak Krfez'e vard. !kinci kez

Kar~deniz'e

karlup

Canbek

Giray'

tahta

Rumeli'ne asker srmeye

Canbolatolu

karmaya

gitti. Bin krk birde [1631/32]

gitmiti, Yeniehir'de

iinden

ld.

Mustafa Paa: Harem-i hmayunda silahciarken kapudanlkla kup

Akdeniz'e gitti. Manya ardnda iki para Ispanya gemisini ald. Gelp Rumeli beylerbeyi

olmutu.

Revan

yardmna

asker srmeye gidp

krk altda

[1636/37] Erzurum'-

da ldrld.
Cafer

Paa: Bostancbayken

bin

krk

bir zilhiccesinin on nde

Temmuz

1632] kapudanlk ile kup ilk seferinde Akdeniz'e gitti. Kesendire nnde sava kal-

yonuna atup yaklayazd. !kinci seferinde Karadeniz' e gidp bir

grmemekle Bu-

din eyaleti verilp krk bete [1635/1636] ldrld.

Hseyin Paa: Miralm iken bin krk drt muharreminin drdnc gn [ Tem-

muz 1634] kapudan olup

padiahn

zengisi yanndaRevan seferine gitti. Piyale Ket-

hda tersanede kaymakam kalmt. Bin krk bete [1635/36]

olundu.

imdi

Msr beylerbeylii

ihsan

Girit korumasndadr.

Kara Mustafa

Paa:

Yenieri

aasyken

Revan dnnde kapudan oldu. Devlet ka-

psna gelp bin krk altda [1636/37] Akdeniz'e sefer etti. Tersane-i Amire ilerine

dzen verp her yl krk para kadrga ocaklk balad.

169

KATIP LEBI

Silahdar Mustafa Paa: Bin krk yedide [1637/38] kapudan olup Sultan Murad Han

ile

Badat

Krk

seferine gitti.

Tmvar'a kaldrld.

dokuz

sonlarnda

[1640] Rumeli eyaleti verilp sonra

Elli ikide [1642/43] ldrld.

Hseyin Paa: Ikinci kez ad geenin yerine kapudan olup Karadeniz'deyken bin

elli cumadellasnda [Austos/Eyll1640] zi korumasna verildi.

Siyavu Paa:

Silahciarken haremden
donannayla

elli birde [1641/42]

m bete

kup ad

geenden sonra kapudan' oldu. Bin

Azak'a gitti; alamayup geldikte iinden alnd. Bin alt-

[1655/56] veziri azamken ld.

Piyale Paa: Tersane kethdas Uzun Piyale'dir. Bin elli ikide [1642/43] kapudan

olup

donannayla

ald;

geldikte Tunus'tan mal

Akdeniz'e

kt.

Kafir

almtr

yakasna

diye

yanl

varup yolda bir kereste kalyonunu

haber

verildiinden

bin elli mu-

harreminin beinci gn [26 Mart 1643] ldrld.

Bekir Paa: Rodos beyiyken ad geenin yerine kapudan olup donannayla Akde-

niz'e gitti. Kalavri

balar]

kylarna

varup

dnte

elli drt muharremi

banda

[1644 mart

ld.

Yusuf Paa: Silahciarken kapurlanlk ile bin elli drt rebiylahrn nc gn

[21

ubat

1584] harem-i hmayundan kt. Elli bete [1645/46]

rup Hanya

Hisar'n ald.

Geldikte

gye

donannayla

olup o yln zilhiccesinin

Girit'e va-

beinci

gn [22

Ocak 1646]latifeyle sebepsiz ldrld.

Musa Paa: Vezirlerdenken ad geenin yerine kapudan olup elli altda [1646/47]
donarmayla

Girit'e varmt.

Ariboz

nnde bir

zilhiccesinin on beinci gn [22 Ocak 1647]

ehit

sava

kalyonuna sarlup bin elli alt

oldu.

Musa Paa: Kapucular katibi, ehremini, blk aas, yenieri aas, defterdar ol-

duktan sonra

ad

geenin yerine kapudan olarak

donannayla

Anadolu askerini geirmek zereyken Anabolu'da

alnd,

yeri Fazl Paa'ya verildi.

Fazl Paa:

1G47]

Girit'e gitti. Rumeli ve

kuatlup kaldndan iinden

Istanbul'dan kalyonlada bin elli yedi

kup Sakz

[Temmuz

zerinden Girit'e vard. Devlet kapsna geldikten sonra o yl zilka-

desinin yirmi sekizinde [s Ocak 1647]

Anmarolu:

cumadelahresinde

Tersane

nanmayla Boaz'a varup

iinden alnd.

kethdasyken ad
kuatld,

geen

paann

yerine kapudan olup do-

adam gnderilp ldrld.

170

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Paa: Ad

Ahmed

saldrmak ardndayken

rup Suda Kalesi'ne

ehit

geenin yerine kapudan olup kalyonlar ve byk

rebiylahrnda [Nisa~ays

bin elli dokuz

donannayla

1649] ~up Foa'da basld. Girit'e va-

recebin on sekizinde [28 Temmuz 1649]

oldu.

Bykl

Mustafa

Paa:

Girit'te Rumeli beylerbeyiyken Hseyin

pudan olmutu; sonra devletkapsndan verildi.

Paa'nn arzyla

ka-

Mehmed Paa: Haydar Aaolu, yenieri ocandan gelp Msr'dan aynlmt. Bin

elli dokuz

evvalinin

nc gn [10 Ekim 1649] kapudan olup

az'a vardkta kamad.

d

Bin altm

evvalinin

donannayla

Bo-

iinden aln

on birinde [18 Ekim 1649]

ve bin altm altda [1655/56] ldrld.

Ali Paa: Rodos beyiyken ad geenin yerine kapudan olup Girit'e )'ardm etti. !-

kinci seferinde Naka savanda birka gemi aldrup bir yldan sonra iinden alnd.
Dervi

Mehmed

Paa:

1652] kapudan olup

mayn

Bin

altm

altm

iki

evvalinin

rebYlahrn

yirmi dokuzuncu gn [3 Ekim

yirmi ikisinde [22 Mart 1653] mhr-i h-

verildi, seferi yoktur. Bin altm drt ylnda [1653/54] ld.

Mehmed Paa: avuolu demekle tannmaktadr. Sivas eyaletinden ayrlmken

gelp bin

altm

balannda

drt

[1653] kapudan olup

donannayla

Girit'e

vard.

Bir

kale alup sonra Rodos'ta kapanmakla iinden atld.

2

Murad Paa: Eskiden veziri azam olup donanma-y hmaynla Msr'a giderken
Boaz'da sava

be

recebinde

edp kafideri bozdu. Girit'e yardm edp geldikten sonra bin

[Mays

tafa Paa'ya verilp

altm

1655] ikinci kez veziri azam oldu. Kapudanlk yeri Dellak Mus-

almad.

Mustafa Paa: Zurnac demekle tannmaktadr. Recebin on beinde [9 Mays 1656]

kapudan olup
Hisar'n

donannayla kup Boaz'da

kafider

kuatmken yardm

kafirlerle

savat.

ederek kurtard. Devlet

makam ve bir iki gn sonra veziri azam

olmuken

yle

Girit'e varup
kapsna

gerektiinden

Meneke

geldikte kayErzurum eya-

leti verilp gnderildi.

Mustafa Paa: Halcolu gye_sdr. Bin altm alt recebi banda [25 Nisan
1656] kapudan olup aydan sonra Msr eyaleti verildi.
Hseyin

Paa'nn arzyla kapudanla getirilmi,

sonra bu durum hkmdar

tarafndan

onaylanmtr.
2

Kapanmak: Denize alamamak, karada kslp kalmak, olduu yerden dar kmainak.

171

da

KAT!P ELEB

Kenan Paa: Budin'den gelp Silistire verilmiti. Bin altm alt ramazannda [Ha-

ziran!femmuz 1656] kapudan olup Boaz'a vardkta bozulup Kavala'ya gitti.

Seydl Ahmed Paa: Sivas'tan gelip bin altm alt evvalinde [Temmuz/Austos
1656]

kapudan oldu. Boaz'da bir\za hafta koruduktan sonra gelpTersane-i Amire

hizmetinde bulundu. Safer sonlarnda

[Aralk 1657 balar]

Bosna eyaleti verildi.

Mehmed Paa: Vezirlik ile Tmvar beylerbeyiyken ad geenden sonra kapudan

oldu.

172

. .. ..

IKINCI BOLUK

Geri kalan tersane halk ve kapudan kalemiyle ilgili askeri anlatr.

Tersane Halk: Bunlar iki trldr: Birinci azebandr, ki onlara "tersane halk"

derler. Kapudanlar, reisler,

kalafatlar, kumbaraclar,

neccarlar ve

bakalar

topu

bin sekiz yz doksan kiidir v~ bir yllk mevacipleri yetmi yk olur. lkincisi
beyler, zaimler ve trnar erbabdr.
Bin on yedi ylnda [1608/09] Ali Efendi'nin yazdna gre bu snfn. says bu kadardr. Geri her ada herkarar olmayup2 artuk ve eksik kabul eder; lakin aa yukar

olup kesin

deildir.

Kapudan Paa Eyaleti ve Ona Bal Sancaklar: Kapudan paa eyaleti on bir sancaktan
oluur. Bunlarn

vardr.

salyane,

kalanhavasolup

defter

kethdas

ile

trnar

defterdan

Gelibolu Sanca: Paa sancadr. 4 Kapudan has sekiz yz seksen bin ake, defter
kethdas zeameti seksen sekiz bin yz doksan ake, trnar defterdan zeameti altm iki bin yetmi yedi akedir. Gelibolu sancanda on drt zeamet, otuz iki trnar
vardr. Bu eyaletin sancaklar ve deniz beyleri bunlardr:
Ariboz Sanca:

Drt yz

krk

bin ake has, on iki zeamet, yz seksen

tmardr;

beyi bir gemiyle denize kar.

Mevacip: Yenierilerin maalauna ulfeden ayr verilen baka bir ad. Bu maalann ilk ikisi
ayda bir, sonuncusu da alt ayda bir verilmekte olup bylece drt defada verilmesi gereken mevacip defada verilmi oluyordu.
Yk: Yz bin ake yerine kulJanlan bir tabir.
Berkarar olmak: Ayn olmak, bir kararda olmak, deimemek, olduu gibi kalmak.
Salyane: Yllk bir maa ya da gelir ~Senelik bir vergi, zellikle ar bir vergi.
Havas: Bkz. Szlke "has" maddesi.
Defter kethlas: EyaJetlerde zeamet hesapianna ve ilerine bakan maliye memuru.
Trnar defterdar: Trnarlarn

tapu ve mali ilerine bakan defterdar;

maliye memuru.
Kapudan paann has olan sancak.

ileriyle uraan

Paa sanca:

173

trnarlarn

mali ve tapu

KATIP ELEBI
Inebaht Sanca:

yi bir gemiyle

Midilli

yk ake has, on zeamet, iki yz seksen yedi tmardr; be-

donannaya

Sanca:

gelir.

lki yk

krk

bin ake has, drt zeamet, seksen

tmardr;

beyi

bir gemiyle sefer eder.

Sack Sanca:

yk ake has; otuz iki zeamet, iki yz otuz tmardr. Tersane-i

Amire kethdasna has oldu.

Kocaeli Sanca: lki yk otuz bin be yz ake has, yirmi be bin zeamet, yz seksen yedi tmardr. Beyi bir gemiyle sefer ederdi; sonra Tersane-i Amire'ye ylda bin
verdinara kesildi. 1
Karl-ili Sanca:

Iki yk altm drt bin drt yz ake has, on bir zeamet, yz on

dokuz tmardr; beyi bir gemiyle kar.

Rodos

Sanca:

lki yk

yetmi

yedi bin ake has,

be

zeamet,

yetmi

bir

tmardr;

beyi bir gemiyle sefer eder. Drt gemi de mirlden verilr.

Biga

Sanca:

tki yk on bin ake has,

alt

zeamet, yz

krk alt tmardr;

beyi

bir gemiyle sefer eder.

Mezestire

Sanca:

Mora'da iki yk on dokuz bin ake has, doksan bir

tmardr;

beyi bir gemi ve bir yedek ile sefer eder.

Salyane Sancaklar: Sakz, Naka, Mehdiyye ve de Kbrs'ta, hepsi menadan 2

nakit ake alup birer gemiyle sefer ederler. Bu

sancaklar

elebi Ali

Paa

kapudan

iken peycia eyledi.

Kbrs Eyaleti: Bu eyalet de denize ve kapudan kalemine aittir. 3 Hazine ve trnar

defterdan ve defter

kethdas vardr. Lefkoe, paa sancandan

yedi bin verdinara

kesildi. denize ve drd karaya eer. 4

Verdinar: Gknar aacnn teki ad.

Buradaki cmlenin anlam udur: Kocaeli beyi sava knca nceleri bir gemiyle donanmaya katlrken sonralan bunun yerine, yani gemiyle donannaya katlmak yerine tersaneye ylda bin tane gknar tomruu gndermekle ykml klnd.
mena: Eminler. Devlet gelirlerini, vergilerini ksm ksm tahsil eden hazine mutemetleri;
bugnk 'mal mdrleri'.
Kapudan kalemi: Buna "derya kalemi" de denir. Denizle ilgili ilere ait muamelelerin grld kalemin -dairenin- addr.
Denize emek: Donannayla denizde dolamak; deniz savaianna katlmak.
Karaya emek: Bir sefer olduunda kara ordusunda savamak; kara seferlerine katlmak.
174

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Kara

sancaklar

lel, Alaiye, Tarsus ve Sis

haslarladr.

sancaklar Lefkoe,

Derya

Baf ve Kirine salyane iledir. Birer gemiyle karlar. P.e.ann bir gemisi ve bir yedei
olur.
1

Tekeve
lik, Selanik,

Mentee

Msr

eerler. Deirmen

beyleri karaya ve kimi birer gemiyle denize

Iskenderiyesi ve Dimyat beyleri birer gemiyle sefer ederler. Hepsi

yirmi kadar gemi olur, artuk ve eksik kabul eder. 2

Sylenen sancaklarda

yazlan

yz otuz sekiz zeamet ve bin drt yz otuz

tmar

dr. Ikisi biri be yz yetmi iki kl olur. Zaimler ve has sahipleri be binde bir ce3

bel ve trnar sahipleri binde bir cebeli verir. 4

Btn haslar otuz

be

yk yirmi

be

bin ake, zeamet ve

tmarn yllk

gelirleri

yz sekiz yk akedir.
Bu hesap zere cebel ile

kl

askerin

sekiz yz doksan nefer azehan ile

mar sahiplerinin ou bedel verirler.

alt

toplam

drt bin

be

yz nefer olur. Bin

bin yz nefer olur. Ancak zeamet ve

Kapudan Kalemine Bal Dier Eyaletler: Bunlardan baka Tarabulusmarp, Tunus,

Cezayir ve Kefe eyaletleri de kapudan kalemine baldr. Vilayetlerini korurlar; gerekirse sefere gelirler.
Bunlardan da drt bin asker

kup

deniz askerinin

toplam

on bin kadar olur.

Lakin bunlarn oa yazma izme, hisap kitaptr; tekiler de buna gredir.

Hikmet: Bu vastalar dnyasndan halkn geimine birer vecih medar olup 7 her

Salyane ile olan eyalet: Msr, Badat ve benzerleri olaneyaletlerin beylerbeyileri eskiden bir
istisna olarak devlet hazinesinden senelik bir tahsisat alrlard.
Bundan fazla ya da eksik olabilir.
Kl: Asker, er Sava er, savata kl kullanabilecek er.
Zaim: Zeamet sahibi.
Has sahipleri: bir "has"a sahip olanlar. Bkz. Szlke "has" maddesi.
Cebel: Trnar ve zeamet sahiplerinin sefer olduu zaman kendilerinden

baka gtrmek
zorunda olduklar savalarg. verilen ad; silahl asker. Bkz. Szlke.
Bedel: Bir askerlik hizmetine karlk denen para; askere gitmeyerek bu hizmetin karl
olarak denen para.

Byle yazlp izilir; byle hesap edilip deftere getirilirse de

uymaz.
Vecih: Bir nesnenin yz Sebep, vasta Yn Yol.

Medar: Sebep, vasta, vesile.

Medar olmak: Sebep olmak, vasta olmak, vesile olmak.
175

bunlarn ou aslnda geree

KATlP ELEBi

biri bir yol tutmutur. O adla i grlp Medine ve Menzil Tedbiri1 dzeni btnlenir. Yoksa her
devletin

i, yazld

alarina

tiL nk

gre birbirinden

ehirlerde

rumlarn gerei

gibi yerli yerinde olmak her

byle

ayrl

kolay

deildir.

olur. Hep bir dzen zere

ve toplu halde bir arada

olmaktr.

ada

Ancak

olagelmemi

yaamann tabiatndaki deiik

du-

Bunun baka trl olmas beklenmez.

Medine ve menzil tedbiri: Arneli hikmettn blmnden biri. Bununla insanlarn kendi
ve kullandklar adamlar arasnda ortak olan iler bilinir. Dengesini kaybetmi, dengesinden km olan ilerin dzene konmas bununladr. Yarar da
byktr. !nsanlar aralarndaki hukuka riayet etmek suretiyle bugnk ve yarnki mutluluklarn salarlar. Burada menzilden anlalan mana talar ve tahtalarla yaplan evler olmayp murat karyla koca, ana baba ve ocuklar, hizmet eden ve edilen, mala sahip olanla
mal arasndaki mnasebetler, lde ya da ehirlerde yaayan insanlar arasndaki ilikiler
bununla dzenlenir. lnsann yaratlnda bir arada yaamak olduu iin bu bilime ihtiya
vardr. Ahlak ilmi bu bilimin kuralarn ve sorunlarn bildirmeyi zerine almtr.
aralarnda, eleri, ocuklar

176

.. ..

.. ....

UUNCU BOLUK
~.

Kanun zere donanma denize nice sefer eder, onu

anlatmaktadr.

Ilkin Beikta'tan Yedikule'ye vanlup asker yerlemek in orada bir iki gn kahmr. Oradan glp

Ereli

ve Marmara'dan Ekinlik, Gelibolu ve

Boazhisar tara-

snda Piyale Paa Bahesi selvilikleri birer yatak liman ve krkar, altmar mil mesa1

fedir; buralarda mutlaka yatlup liman baslmaz. 2 O selvilikte bir gn oturup sulanurlar. Sandallar kar Boazhisar'a gnderp gemi yalamak in otuzar tomruk
ra 3 alurlar; nk baka yerde bulunmaz. Ve o limana varldkta iki yarar kalite

karavula gider ve donanmadan iki mil alarga yatar; nk

Boaz'dan darda

g-

ven yoktur. Bundan sonra her yatakta byle ederler.

Sonra sabah namazndan sonra kalkup batarcia ortada, teki gemiler evresinde,
kuluka tavuk yavrularn

kanad altna

alup

yrd

gibi yap yap,

yava yava

gi-

derler. Ulak gemisi gibi sratle gitmezler ve sylenen karavul kaliteleri mil ileri
gidp grdkleri varsa iaretle bildirirler. 5
Ve tersane
donanma
yelkeni

kethdas ardnda

ardnca

yrtlup

karavula olup on tane yarar

gider. Gece bir fener yakar. Gsz

sereni

krlan

gemileri

yedee

alup

den

kadrga

ile

batarcia

gemileri ve

yardmda

ii

in

devirmek

in

bulunmak

bunlar geride giderler. Ve iki bey gemisi askerin dknts varsa

ve

frtnadan

donanmadan bir saat sonra kalkar.

Bababurnu'ndan te Sivrice

Liman,

Midilli ve

Sakz'a varlur.

Oradan Rumeli k

.ysna sarnup 6 Ariboz, Moton'dan Avarin'e varlur. Bizim donanmann topland

yer ve meydanbadr. tki tane yarar kalite kafir

yakasna

dil almaya gnderilr.

Yatahliman: Frtnal havalarda gemilerin hannmasna yarayan liman; frtnayakar gemilerin snabilecei liman.
Liman baslmaz: Bir liman ineyip geilmez; deniz seferlerinde gemilerin barnahilecei bir
liman ineyip geilmez, orada katnr.
ra: am aacnn aydnlatmak iin yaktklar yal yeri Gemileri yalamak iin kullan
lan am reinesi.
Yap yap gitmek: Aheste gitmek, yava yava gitmek.
Iaretle bildirmek: Flamahi.rla ve benzeri dilsiz aralarla anlatmak, haber vermek.
Sarnmak: Brakmamak, tutmak, tutunmak.
177

KATIP ELEBI

Mesine de -Avarin'e
d

karu karuya be

yz mil yer- kafir

donanmasnn

toplan-

yer ve meydanbadr. Papa, Malta, Duka ve tspanya gemileri oraya gelp Verre-

dik ile

haberlerler. Eer

iki donanma birbirinin o yerlerde

olduunu renirse

li-

mandan kmayup korurlar; yoksa bir yanakup giderler, yolu budur.

Ancak gsz

dm

gemileri o yerde

alkorlar.

Liman

ve daha yu-

leden

sonra bir li-

Kimi lncir

kandan salarlar. Ve gnde bir sulanurlar.

Ve Adalar

Aras'nda

sabah

namazn klnaynca

kalkmayup

mana yetiirlerse giderler. te yannda olan limana gitmezler. Engin olmaynca gece
denizde yatmazlar, kanun

deildir, sakncas vardr.

skenderiye'ye

Amma enginde Rodos'tan

gitmek gerektikte

-be

yz mildir- ey-

yam olursa iki gece denizde yrnr, olmazsa drt gece de gidilir.
Ve Moton'dan, Avarin'den

Marp

Tarabulusu'na sefer gerektiktc -yedi yz mil-

dir- eyyam olursa gece denizde gidp olmazsa krekle

Ve engine salmacak zamanda gemilere

smarlanur

ki

be alt

gnde geilr.

eer frtna karsa

gece her

gemi fenerini yaka, feneri olmayan da birer fener asarlar, ta ki frtnacia gemiler birbirine atmaya. Ve her geminin yrdn gece gndz hisap edp

hart

gzedir-

ler,2 muhalifrzgar ile aykr semte giderlerse hartda kurun ile alarnet koyup 3 yine
yola giderler.
kyya .krk

Hisaplannda gece nleri

yerlerdir- yelkenleri

aa

elli milden az

kalmsa

-Arap yakalan alak

indirp gemileri serdmende korlar; yani gemi kendi

kendine gide ve iskandil\jf ile yoklayup denizin dibi yirmi otuz kula gelirse o yerde
demir

brakrlar,

zira oturur.

Kadrgann

yle yerde

art

demirdir. Ama kalyon tira-

mola edp dner volta alar, zira kadrga uzundur, voltaya el vermez. Sabah olduk4

tan sonra gereince hareket ederler.

Eyyam olmak: Havann elverili olmas, rzgar olmas, yelin uygun esmesi.
2 Hart gzetmek. Haritaya bakmak; donanmann denizde bulunduu yeri ve gittii yolu anlamak iin haritaya bakmak; haritay kollamak.
Alarnet koymak: Haritann zerinde yerini belli etmek; geminin nerede olduunu anlamak,
yerini tayin etmek iin hariraya bakp iaret etmek.
\jf lskandil nedir, yat ve yara blprnnde anlatlacaktr -K.
4
Volta: Rzgara doru giden bir geminin yn ya da rzgar yznden yn deitirmesi.
Tirarnola edp volta almak: Karsrrdan gelen rzgar ynnde gemiyi yrtebilmek iin
nbetlee trinkete ve maystra yelkenlerini deitirerek gemiyi bir sancak bir iskele ynne dndrmek; gemiyi kardan gelen rzgar ynnde yrtmek iin rzgann dorultu
suyla bir a meydana getirecek ekilde bir iskele bir sancak istikametinde yrtmek zere
yelken kullanarak rzgara kar yol almak.
178

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Ve bir seferde

gerektiine

gre iki kez, ayda bir gemi

yalanur.

Ilkin Sa-

kz'dan kalkup Rumeli kylarnda Ariboz, oradan Moton ve Avarin'e varup bir kez

orada yalarlar ve bir kez de Anadolu kysnda Foa Liman'nda yalanur. nce donanma gemilerini

yalarlar;

bey ge:r:nileri denizde

liman

korur. Onlar bitp sonra

bey gemileri de yalanur. Hepsini birden yada saknca vardr; Halil Paa Yl1 belli
olmutur.

Ve

yal

gemi ile

yasz

geminin yrrnede

fark

bir saatte on mil yrrse yeni yal yirmi mil yrr.

rzgarla yrrse on be saatte iki yz mil yol

alr,

iki

kattr.

kadrga

buna gredir.

o&'de [1609/10) Kapudan Halil Paa'nn Karacehennem seferi.

179

Diyelim ki eski

yal

yeni yal olur ve uygun

.. .. .. ....
DORDUNCU BOLUK

Kanun zere deryasava

donanmasna

llkin denizde kafir

kylarna yakn

Anadolu

olup kafir

nasl

olur, onu bildirir

donanna

rast gelindikte bizim

donannas

Rumeli ya da

denizde ise atmaya heves etmezler,

grderse bile grmezlie ururlar; zira ky ok muhanattr, asker kyya bakar. 1 Deniz

sava

pazardr,

can

iinde bulunmayan bilmez, yle yerde herkes

kyya

can

yakas

olsa

atar.
Eer

kafir gemileri

kyda,

bizimkiler denizde olsa ya da

ya da ikisi de enginde olsa, bu durumda kafidere atup

lu

yeri ancak gemide olup baka umut kalmaz, asker

Eer dmanda

aykrdr,

re'de

batardas hatt

timez.

Ve

eer

kafir

nk kurtu-

dvr.

kalyon varsa bir uurdan kalyana varup atmaya heves etmezler,

her kim ettiyse yanl

vp dmenini ve

kylar

savarlar;

ve

etmitir.

Ariboz'da

direini krdktan

Nitekim bu yzden Cafer Paa'nn Kesendi-

Musa

Paa ehit

raktan

d-

toplar ksadr,

ye-

oldu. Belki kalyonu

sonra atarlar. Kalyonun yan

rzgar olsa enginde, borda yelkeni ile

ardna dp

dverek gider-

ler, ta bir limanlk olunca.

Ama kafir donanmasnda kalyon yoksa ekdiriderine baa ba atadar. 2 Lakin
kol kola 3 gemiler turna alay gibi dizilp beyler ileri gider. Kapudan gemisi geride
durup

be

gemisi batardaya

zetir ve ikisi de

ayakda

olur; ikisi ileri,

beinci, altnc kree

dan ok sakndar;

yerek

beraber yrr.

olan Trk ile kartrup

ardnda,

Sava

biri dmenini g-

yerinde olursa forsalar-

yalnz komamaktr,

nitekim t

lerde gelecektir.
Ve kapudan paa
kaya

batardadan kmayup aalarn

binp ok ve yay ile gezmek kanuna

asker srmeye gnderir; kendi

aykr olduundan baka, savata

serda-

rm yerinde bulunmamas korkuludur. Karada ve denizde bundan nice bozgunlar oldu.

1

Ky kancktr, askerin aklna sava brakp kyya kanay getirir; asker kyya yakn oldu
mu savamak yerine kyya kap kurtulmaya bakar.
Baa ba atmak: ekdirilerin zerine baa ba yryp yanamak; dman gemilerine atlayarak gemilerin iinde kl klca savamak.
Kol kol gemiler: Saf saf gemiler; dizi dizi gemiler.
180

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ve bu gemilerin ba toplann sama ile doldurup salya ederler. 1 Topular elinde

fitil durup

iarete

bakarlar. Btn hm:lar Akdeniz s~valardr.

Ama Karadeniz'de Kazak savann kanunu budur ki zi'den kan aykalar ou

kyda

vilayet vurmak in gezer.

drgalar

kadrgaya

Ama
oturur,
frsat

Eer kydan

ekinmeden zerine ektirp

sava

yz ayka kar gelemez, Recep

kyda

bulunursa varmazlar ve

yzkaral

gzedp

olur,

tara karsa

Eer kyya yakn

da Akdeniz

Caalolu

sava

on be mil ya da artuk bulunursa ka-

ederler ve rzgar olursa

Paa savanda olduu

aldrmazlar,

Mahmud

Paa

inedirler.

gibi.

yerini gzedirler; zira

seferinde

Bir

olduu

kadrga

gibi. O zaman

zerine varrlar; yoksa, karadan baka are dnrler.

ise donanma

ky tarafn

alup denize srmeye

alr.

Ve bun-

gibi asker karaya dklmek korkusu yoktur; zira denizde

ayka

ile kadrga stn savar, yalnz gemilerin mehabeti dman artr ve askeri gl
2

klar.

Ancak o durumda da gaflet edp

kyya

etmek ya da ate ettikten sonra ierisini temizlemek iin topu, gveneye

halatlar zerinde ileri geri hareket ettirmek.
Mehabet: Heybetli olma, korkun olma; sayg ve hayranlkla kank korku uyandrma.

Salya etmek:

Ate

bal olduu
2

sokulmazlar, biraz aralk gzedirler.

181

..

. ....

BEINCI

Donanma gemileri

BOLUK

eitleri

ve halk zerindedir

lkin ekdirir eitleri: Oturak says bakmndan birbirinden ayrlr ve adlandrlr.

On oturaktan on yediye varnca firkate denir; her krei ikier er adam eker.
On sekiz on dokuz

oturaa

pergende derler.

On dokuzdan yirmi drde varnca kalitedir.

Yirmi be
Yirmi
her

alt

oturakl

ise

kadrga

oturaktan otuz

derler; her

kreini

drder adam eker.

alt oturaa varnca batarcia

kreini beer altar yedier

derler, karpuz

kl

olur;

adam eker.

Gemisine gre de yksek ve enli olup mavunadr.

iki kat olup
mt.

alt

mavuna, st kalyon olursa gke derler;

Btn bunlar ekdirir

bir kez

yapl

bunundan

baka

eitleridir.

Kalyon: Kalyon da buna gre nice trl olur; lakin

eitler kullanlmayup

gemite

o da yaknda gerek

olmala

donannada

sz uzatlacak yer

deildir. Onlar

okluk kafirler kullanur; polikadan Ispanya'nn sava gemileri olan karakaya varn
1

ca birka trldr. Biz kendi gemilerimizi anlatalm.

ilkin mavuna ki uzunluu altm be zira ola; yirmi kar k ykseklii, on iki bu-

uk kar ba ykseklii olur ve yedi buuk kar ta kuak balanur? Hepsi yirmi
drt para top konur.
Yat ve

yaran tamamladktan

lunda eski, gn

grm

drt usta dmenci,

krk

sonra

halk

nce denizcilik

bir reis kapudan hepsine

nefer

halat

ki

bata

ba

ve

bu

iinde

maharetli, yo-

olup hkmeder. Ve

yelken ve tirinkete

kullanrlar;

ilerin-

de biri odaba olur. Bunlara aylklarndan baka bin be yz ake cret verilir.
3

Polika: Akdeniz tipi bir gemi.

Kuak: Gemilerin evresini kuatan, daha gl ve salam madenden yaplan ember.
Tirinkete kullanmak: Geminin pruva direinin birinci serenine balanan ve tirinkete denilen yelkeni, rzgara ve buyrua gre amak, indirmek ya da toplamak.
Odaba:

Azep blkleri subaylarndan olup, onlara kumanda eden reisten, geminin

kumandanndan sonra gelir.
182

asl

DENIZ SAVAlAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Yirmi

alt oturan

her bir

kreinde yedier

ive-kanatlar stnde iki krek arasna

yz elli nefer

sava

rranka

adamdan yz altm drt krekderler- her mankada er neferden

ve otuz nefey ua topu; hepsi alt yz nefer olur.

1

Batarda: Paa batardasnn uzunluu yetmi arun olur; imdi yetmi iki eder

oldular. Otuz alt oturaktr. Mavuna gibi kreini yedier adam eker ve mankasn
da er sava oturur. feneri mehurdur. Halk be yz nefer kreki, iki yz on
alt sava,

bunlardan baka gemici ve topuyla hepsi sekiz yz kadar nefer olur. Bir

maharetli kimse ki denizcilikte baarl olsa,

batarcia ya

reis ederler.

Ortalk batarda yirmi alt oturak, uzunluu elli yedi zira olur; halk da ona g-

redir. Ve bir trl batarcia vardr ki ona hnkar gemisi derler. fenerlidir. Bir vezir donanma serdan olup

kapudanla

gitse ona biner. Direkleri ve krekleri hep ye-

il boyaldr, bayra da yeil olur; direk banda alemi vardr. Vardiyanba bu ge-

minin reisi olmak kanundur.

Kadrga: Bir kadrgann iki bodoslamas arasnn uzunluu eskiden elli be zira

kurulurdu; bugn elli

anbar
kar

aznn

ederler. Ne kadar

:zun

kar k ykiseklii,

olursa iyi grnr. Yirmi iki kar

on

be kar ba ykseklii

ve

alt

bir parmak kuak yksekliidir. Eskiden birer kar eksikti ve karpuz kl de-

ildi, imdi ou
Halk

ye ve

alt

eni, on sekiz

nce her

hart

her biri

yle edeler; zira

kadrgada

frtnaya

iyi

dayanr.

bir maharetli reis ki kapudan olup hepsine hkmeyle-

kullarrup pusulaya baka. Tirinkete kullanmaya yirmi

odaba

kimse ki onlara kmi derler,

yelkenle ilgili

ii

alat [halat]

ki

buyruunda

iki

olur. tki usta dmenci, bir usta yelkenci ve onun

by

silistire alar,

grr. tki krek yapcs, iki

lunur, hepsi otuz

be

kalafat

olur. Ve yirmi be oturak,

krk

ayak zre durup kimi

ve iki neccar her gemide bu-

dokuz krektir, biri ocak yeri-

ne gider, 5 drder kattan yz doksan alt kreki ve yz sava, hepsi bir kadrga

Arui: (Arn)

Dirsekten orta parman ucuna dein olan uzunluk. Trkiye'de son zamanlara kadar kullanlm olan uzunluk ls. Bu lnn boyu kesin olmayp eitli arnlar
vardr ve bunlarn her birinin ls ayrdr.
Ortalk batarda: Orta boy batarda.
Vardiyanba: Gemi svarisi olan ~z~p reisi. Bu svari reisi, sonradan kaptan olurdu.
Bodoslama: Gemilerin ban ve kn tekil etmek zere omurgann ba ve k yanndan
kaldrlan aatan ya da demirden yaplan stunlardan her biri Bir geminin iskeletinde,
omurgasnda bir destek, kazk.
Ocak yeri: Bir geminin bal olduu yer; devletin asl donanmasna katlan ve sancak beylerinden birine ait olan geminin bal olduu yer.
183

KATIP ELEBI

halk

yz otuz nefer olur. Birbiri zerine gerekirse artuk ya da eksik olur.

Mavuna halk yz nefer olup mtad zere

donanmann

i,

be

askeri on

bin yz

alt

krk

bin drt yz nefer olur.

savadr.

para gemi,

Bunlarn

alt

mavuna ile bir

on bin be yz krek-

Yirmi bey gemisinde de yzer nefer

sava

olursa to-

pu yedi bin kadar sava asker olur,. Eer mankalar, minkale hanesi gibi bo ol1

mazsa ve

baka

artuk ve eksik olarak

aa yukar bilinmi

kan

donanmalar bu lye gre hisap oluna,

olur.

Minkale hanesi: Minkale (ilerki), zerine dereceler izilmi yann veya btn daire
bir geometri aletidir ki bununla alar llr veya belli derecelerde alar izilir.
184

eklinde

ALTlN CI BOLU K

Donanma ne kadar yat ve yara ile olur ve ne kadar hazine gider,

yaklak

olarak onu bildirir

Tekne: nce bir kadrga kerestesine btn direi ve krei miriden verilmek ge-

rekse elli
iki

alt

kadrga

bin ake verilir.

yz tahta ki on ikier
sa

Batarda,

kadrga

kadar ola. Ve her geminin bir de

arun

kadar ve mavuna

sandal

olur. Bir

yaklak

kadrga

olarak

kerestesi drt

ve verdinar direklerinden biilmi ola; ne kadar kuru ve

olursa yedir.
Ve iki yz eei 1 yirmi beer akeye kanundur. Dadan kesp getirene be ake

verilir ve iki yz elli kadar eei aralarna doldurma ve otuz kadar

ak

ve onurga in on altar

arun

ubuk,

kouu

kou taban,

ku-

alt

zira

hafif olmak in boyu on

kadar yirmi be am tahtas ve iki dmen ki biri yedektir, dibudak2 aacndan olur.
!ki direk ve seren ki biri

balarrup

ikisi kanat

altnda

yedek gider;

yetmi be

krek, ellisi taklup yirmi bei anbarda yedek gider.

Kereste Ocaklar: Her yl bin tane verdinar Kocaeli sancandan kesilir. Ondan
baka bu sancak ve Bursa sanca kazalarndan on iki kadlk ki Sabanca, Ada, Akyaz, Yrkan- Akyaz, Ab- Safi, Sarayr, Geyve, Akhisar, Yalakabad ve znik kazalardr, her yl onarm in yk akelik kereste ve kire ocaklktr, karlr.
Trl iviler: Bir kadrgaya yz kantar ivi gider; tutumlu davranlsa seksen ile de
Mavnaya

olur, derler. Ne kadar muhkem ve mkemmel olsa iyidir.

kantar,

batardaya be

[mh]

yz kantar ivi gider. Mismara

yz on iki

onlar ivi derler. Pazar

narhna 3 gre okkas on drderden bir kantan alt yz on alt ake eder, buna gre
deeri

bilinir.
it

Eei.:
2

Eyegi, kaburga

kemi;i

demektir. Burada gemilerin omurgas, karinesi demektir.

ubuk: Ince ve dar tahta.

Kuak:

Gemilerin evresini kuatan, daha gl Ne

sa;lam

madenden yaplan ember. .

Onurga: Omurga. Karine. Bir geminin ya da kay;n kaburgas denen postalannn dayand
; a;a

veya tabanlar olup geminin temelidir,

Dibudak:
3

batan ka

Zeytingillerden orman a;alarmdan biri olup

kadar

tahtas

uzanr.

sert ve

Pazar narh: Piyasa fiyat, piyasann hkmete konmu olan fiyat.

185

dayankldr.

KATIP ELEBI

Gemi Demiri: Bir kadrgaya be demir gerek. Yedier, sekizer, dokuzar, onar kan-

tar demirden olur. Bir mavunaya iki engelli iki lengurta 1 gerekir; on altar kantar
eker. Drt de drder engelli demir gerek, on
yle olmak gerek.

Bunlarn

demiri mirtden satn

halat kesilp denizin dibinde kala.

Halat: Bir

kadrgaya armh,

Deeri

abli,

ikier
alnr.

kantar gelir.

Batardann

Ve bir demir eskimez,

da

meer

iviye bakarak bilinir.

yalk kaz,

rdek, bradone ve

tartla

tirinke-

tenin ve byk yelkenin hepsi yirmi yedi kangal halat verilr. 2 Kangal devirilmi
halkalara derler. rdek ile bradone drder kantar eker, kalan incedir. Ve demirere balanacak be gomana 3 halat gerek ki her biri seksener kula olur; yedier kan-

tardan dokuz kantara

halat

ki her biri
on

varnca tartlr.

Ve drt de demir

tarafna balamaya

kaynak

gerek ki her biri er kantar olur. Drt de karaya gemi balamak in gerek

beer

urganna

altmar

kula ve drder kantardan olur. Ama mavuna halat

kantar ve engeline on

ikier

kantar gerek.

Batardann

lengurtasna

da yledir. Demir

gomana ve devrense de derler.

Yenileme Kanunu: Her

kadrgada be urgann

ikisi kalup her

yl deitirilir.

Drt palamar ve drt kaynan her yl ikisi kalup ikieri yenilenir. rdek her yl
4

deitirilir. armhlar

Kendir

Ocakl:

otuz kantar,
Misivri ve

deitirilir.

Samsun'dan yedi bin kantar kendir muayyendir. Ahtapolu'dan

zmir'den

Bartn

ve teki ufak halatlar ikier ylda bir

bir miktar tel ve kendir, Menemen,

semtinde bir yer kendir

Mhal,

lnebolu, Selanik,

ocaklardr.

Lengurta: Iki halatl ar bir gemi demiri.

armh: Gemi direklerinin arna ve merdivenleri; ana direkleri ve gabya ubuklarn tutan
kaln halatlara yerilen ad. Bkz. Szlke.
Abli: Bir geminin rzgar almak iin yelkeni ekmeye ya da indirmeye yarayan ipi Yelkene
bal ve el ile tutulan bir ipin ucu Yarm serenieri iki yana, yani sancak ve iskeleye gerip
balamak ya da ortaya alarak sabit klmak iin seren cundalarndan sancak veya iskeleye
alnan donatmlardr ki bunlar birer kam palankasna baldr.
Yalk: Yelkeni rzgara gre idare etmeye yarayan halatlar.
rdek: Kimi yelken ve serenieri veya bayra yerine kaldran halat; yatay ve eri serenierle yan yelkenlerini yerlerine kaldrmaktakullanlan halat, "rdek" de denir.
Bradone: (Pradona). Bir eit kaln ip.
Kangal: Byk ip turas; halkalanm urgan; halka biiminde kvrlm urgan.
Gomana: Gemi halat; gemi demirlerinin balanp atldklar zincir Bir deniz milinin onda biri Yz kula uzunluunda bir halat.
Palamar: Kaln urgan, youn halat. Byk gemileri karaya ya da gemi demirine balamak
iin kullanlan kaln halat.
186

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Yelken eitleri ve Tente: Bir kadrgaya gemite yelken ederlerdi. Byk yel-

ken, ki ona cankurtaran derler,

kur1.9a

gemiyi

yu~r kaldrmaya

aarlar ki kum

bastrmaya. Yetmi be yapraktr,~ bi~ drt yz zira bezden olur. Bu yelken bir bak

ma gereksiz grnmekle elebi Ali Paa kapudan iken kaldrd.

Orta yelken, bin iki yz zira bezden olur, ona borcia yani
frtnacia kullanrlar.

Tirinkete, her

frtna

yelkeni derler,

Bunlar ken biiminde enber yelkendir.

kadrgaya

drtgen biiminde bir tirinkete gerek.

Alt

yz zira bez-

den olur ve her zaman kvllanrlar.

Her

kadrgaya ikier

tente gerek. Her biri

her top on beer zira gelir.

batardann

Yanurda

altm beer

top

kaln

bezden olur ve

gerek olsa birbiri zerine ekerler. Mavuna ve

yelkenleri ve terrtesi bu sylenenden ayrdr.

Yenileme Kanunu: Bir yelken drt )'lda bir yenilenirve tentenin her yl biri kalp

biri yenilenir.

Bez Ocaklan: Sylenen bezlerin ou Livadya'da ve biraz Menemen'de dokunur.

Tente bezi Ece Ovas'nda ilenir, ocaklktr. Gereklikte Istanbul'da baldmclar 2 da
dokurlar. Msr'n yelken bezi alaca ve gzel olur; lakin buraya seyrek gelir. Ancak
k rtsne kaplamaya astar Msr'dan gelir.
adr: K

rtsne

adr

derler. Her

kadrgaya yetmi

zira beylik ukadan olur,

iki ylda bir deiilr. Paa batardasnn adr Caalolu zamannda seraserden3
olup sonra bir yeil, bir

krmz

kadifeden ettiler; sonra

krmz

ukada karar ettiler.

Demesiyle bir yk ake kadar para gider, her yl yenilenir, eskisi huddamlarndr. 4
Fanus: Batardann ve hnkar gemisinin k zerinde er feneri vardr. Kafir
batardasnnki uzunluuna

Direk

bana

dizilr; onlardan

ayr

kimi alem, kimi fener ederler ve bir

olmak in bunda enine dizilir.

yl

miriden birka

sandk

balmu-

mu verilir. teki fenerli kapudanlara her yl miriden ikisi bir okka gelir yirmi beer
sar

balmumu verilir ki gece yakup fenersiz gemilerin nne

derler.

Bir kadrgaya

gece kou zerinde yakmaya yerde yanar; her yl iki kantar bezirya6 verilir.
5

Yaprak: Tabaka, yaprak. Yelk~n bezleri iin kullanlan bir birim.

Baldmc. Pardmc; kuskun k:ayr dokuyan zanaat.
Seraser: Batan baa pullu, batan baa telli, altn veya gm ilemeli
farkl farkl olmak zere bu kumalarn be eidi vardr.
Huddam: Hizmet edenler, bir ie bakan grevliler.
Kadrgalann koulan ve bordalar zerinde yerde yakmak zere.
Bezirya: Keten tohui:nu ya, keten tohumundan karlan ya.
187

kuma; deerleri

KATIP ELEBI

Top: Her kadrgaya [tr] top verilir. Biri ba topu ki on drt on be kar, on

iki okka atar gerek; 1 eer daha ok olursa zarar etmez ve bu top krk kantardan eksik olmaz. Iki de yan toplar, onar kar kulunburnalar 2 gerek, daha uzun olursa hayrldr. Ama mavuna toplar on altar okka iki kou topu, paladra3 zerine drt

kulunburna, iki de yanna alt olur. Iki top

iinde dmen zerinde, iki k omuz-

luunda drt olur. Altar da sama toplar ki kimisi kulunburnadr, birer yanna

krek aralarnda kanat zerine konur. On iki top hepsi yirmi drt pare top olur.
Barut: Her kadrgaya yirmier kantar barut verilir, artuk eksik gereine gre. Ve

barutun ou Msr'dan gelir. Lakin terbiyesiz olduundan cianeyi ok srmez5 ve

top falyasn sakat eder.
Kumbara: Gemite her gemiye birer miktar kumbara ve baka sava aralar veri-

lirdi.

imdi

de vermek gerek.

Flandra ve Bayrak: Paa batardasna

ve kethda gemisine

ilancira

ve

bayrak-

lar, yel bayrana 6 varnca mirtden verilr. teki gemilere sarl krmzlbirer k
bayra

mirtden verilp teki bayraklar ve

ler. Bir geminin

ilandras

pudanlar ve reisler

ve

bayra

ilandralar

ipek olup iki yz

ineden iplie varnca

yat ve

reisieri kendi
gurua

yara

malndan

eder-

ancak olur. Btn ka-

mahzenden

alrlar.

Ve gemi

kapudanlarna her donannada komanya akesi on beer bin ake verilir. 7

Peksirnet ve Varil: Kadrgada adam bana birer varil verilir, su konur. Her gemici

ve krekiye gnde buuk okka peksirnet mirtden muayyendir.

vaya

da verilr,

baka

Paa

gemisinde sa-

gemilerde verilmez.

On iki okka atmak: Topun on iki okka arlnda top fnd (glle) atmas.
Kulunburna : Menzil topu soyundan top; uzun mesafeden dvmeye yarayan top.
Paladra: "Palador". Kafes halinde bulunan bir geminin postalarn icap eden vaziyette tutmak iin sancak-iskele postalan arasna vurulan ereti kemerler.
Omuzluk: Borda kaplamalannn ba ve k bodoslamalanna bitirnek zere eilmeye bala
d noktalarda, bodoslamalar arasnda kalan yuvarlak blm ki 45 derecelik bir ~ ifade
eder geminin ba taraf.
Terbiyesiz: Perdahtlanmam.
Daneyi ok srmek: Glleyi uzak mesafelere atmak; mermiyi uzun mesafeye srmek.
Kethda gemisi: Donanma kumandannn kethdasnn bindii gemi.
Yel bayra: Rzgarn dorultusunu gsteren bayrak.
Komanya: Bir geminin zahiresi; bii- gemide gemicilerin yiyecei; bir geminin kileri.
Komanya akesi: Komanyayerine gemicilere verilen para, komanya bedeli, tayn bedeli.
188

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Kalafat ve Ya: nce tekne yapldkta fundayla yakup kuruturlar ve ilk kalafatta

bir kadrgaya on iki kantar stb veyj.Emi be kantat zift giderdi. 1 elebi Ali Paa
beini kaldrd;

bugn yirmi kanta~ s~erler.

Her yalamada drder kantar donya2 gider ve gerektike yalanr. Lakin bir seferde yol ya adettir; biri tersanede, ikisi tarada olur.
mi birbirine dayanup

alt

Tarada ya

yerinde iki ge-

kimse yalar ve kalafat eder.

Her gemide bir zift kazan, birer ya kazan, kevgir ve kepe bulundurulur.
Kurun:

Her krek balarna konan ikier okka kurundan baka her gemiye falya

kapamaya ikier tahta kurun verilir. 3

skandil: Her gemide denizin dibini yoklamaya birer dane vardr. Yetmi seksen

kula

sra

parmak younu sicim ucuna kantar topu gibi okka,

balanr.

Gerektiktc o yass yere

lverirler.

Bir adam

ktan

donya

kulalar, dibe

alt 'yass kurun

srp ipin ucunu ka balarlar,

vardkta karup

bakarlar;

talk

batan

ise

sa-

yada

gedikler olur, kum ise yapur, ritelik yer 4 ise ona gre bilinir. Her semtin bir belirtisi vardr, onunla bilinir.
Hart

ve Pusula: Hart bir deridir ki denizin sureti ve rzgarlar yazlnt:. Pusula

bir kutu iinde kblenma 5 gibi sarkal bir nesnedir.

rn

Hart

zerine koyup yldzlar bulurlar ve ne semte gidilr, o semte hangi rzga-

izisi

der,

grp dmeni onun zerine

doruldurlar. Kardan

esen iki rzgar-

Funda: Sprge als, yar aa veya aaklar olup be yz akn eidi vardr.
stb: Geminin ziftlenecek veya boyanacak tahtalarn, kayk ve gemi teknelerinin aralk
larn su geirmernek iin doldurmak zere kullanlan keten, kenevir ya da bozuk halat
paralar.

Zift: Kara yahut yank kahve renginde yapkan, zamkl bir nesne olup soukken sert, s
tldnda koyu, yapkan, yar sv bir hal alr. Kalafattan sonra gemilerin ek yerlerini nkamak ve ahab rutubete kar korumak iin kullanlr.
Donya: Eti yenen drt ayakl hayvanlarn i organlarn saran iyalarnn eritilip dondurulmasyla elde edilen ya.
Falya kapamak: Falya deliinL.kapamak.
Tahta: Tabak, levha; bakr, kurun ve sa gibi nesnelerin birimi.
Rite-i bahir: Denizlerde ve deiinler& bildiimiz erite gibi yass ve ince bir tr yosun olup
adeta ayrlk gibi ykseklii artar ve denizin dibinde adalar halinde devam eder. .Skl ve
uzunluu dolaysyla geminin dmenine, kreklere dolanarak onun hareketine engel olur
ve ona tutulan bir gemi bsbtn hareketsiz kalr, kurtulmas da gtr.
Kblenma: Pusula; bir ucu gneyi, bir ucu kuzeyi gsteren alet; gemicilerin gittikleri yn
anlamalar iin kullandklar ara.
189

KATIP ELEBI

dan bakasm kullamrlar. 1 Gece gidilirse kandil yakup saat gzedirler. 2 Yolda dknt ve saknca varsa alarnetten bilp3 dmen evirp yanndan geerler; zira ta
ile yumurta nice ise gemi yledir. Rzgar muhalif olup
dilse, yine bakarak yola girp giderler. Ve bu

frtna kup aykr

semte gi-

in her gemide iki reis olur, biri

bir hal olursa o biri yerine geer. Kapudan gemilerinde birer durbin de olur; gerektikte kullamrlar. Btn bu yat ve

yara

donanma geldikten sonra birer kk mal

zeni vardr, yazup malzerre korlar.

Safra ve stif: Her gemiye tayabileceine gre aklta safra korlar. Gerektike
4

boaldup

yerine yk ykledirler ve istife bakarlar. Kimi gemi dz olsa yrr, kimisi

k aa

olsa yrr, ama

batardasnda

batarda yrk

Yaklak
nn

ba aa

olsa yrmez, ona gre istif ederler. Ama

bu kaideyi gzetmek gerek

deildir,

paa

nice gerek ise istif ederler; zira

gerekmez.

hisapla btn bu yat ve

yara,

mesela mavunalar ile elli para

yat ve yarana, akeyle tutulan kreki cretine,

halat

kadrga-.

bedeli ve komanya, do-

nanma-y hmayun in ayrlan peksirnet bahas, btn sylenenlere yaklak ola-

rak bin

alt

yz kese kadar ake gider.

Alt

yz yirmi biri

ocaklk avarz

hanelerin-

den6 alnan kreki akesidir ve seksen be yk ake peksirnet bedelidir. Bu paradan artuk ve eksik olarak denize
gre hisaplanup

kan donannaya

bu lye

esen iki rzg.rdan bakasn kullanmak: Gemilerin yelkenlerini iirmek zere karesen iki rzgardan baka rzgarlardan yararlanmas.
Saat gzetmek: Saate bakmak Gemilerde vanlacak yere ne kadar kaldn saate bakarak
kestirmek; Gemilerin gece seferlerinde yolu ve vanlacak yeri kestirrnek iin dzenli olarak
saate bakmak.
Alarnetten bilmek: Denizin dibini iskandille yoklayp bunun gsterdii alamedere gre denizin durumuna anlamak.
Safra: Gemilerin dengesini saglamak iin alt ambarlanna, zellikle "kayalk" denen safralklanna konan agrlk.

Peksirnet bahas: Peksirnet paras, peksirnet bedeli, tayn bedeli.

Avarz haneleri: Bir sava srasnda halka ev bana kesilen vergi kendilerine avanz denilen vergi salnm olan evler.
dan

gittii

karlr.

Kardart

ne kadar kese

190

. ....

YEDINCI BOLUK

Deniz ve donanma

ileriyle

ilgili korsaniara

tler

zerinedir

Tembih: Gizli deildir ki Osmanl devletinde en byk dayanak olup, amna i

g edinp nem verilmekte n

srada

bulunan deniz

ileridir.

Zira

baht gelien

devletin revnak ve unvan iki karaya ve iki denize hkmetmektir. Bundanbaka

1

Osmanl

lkesinin ou adalar ve kylar olduundan hele saltanat yresinin, yani lstanbul'un velinimetinin iki deniz olduunda hi phe yoktur.
Bundan sonra,
manlarda gep

dnyann

burasyla

drt blnden biri olan Avrupa'ya

ilgilendiler. Eski

slamlar yakn

za-

padiahlar, olaanst saylacak savalar

ve tedbirlerle ancak Rumeli, Bosna ve ngrus'un birazn ele geirebildiler. Sylenen yerler

Avrupa'nn

nizlerin elde

bir

kysdr.

Bu

bulunmasna bal olduu

kadarn

in

elde tutmak, gzetp korumak de-

gemite

byk himmet ederlerdi. Bu-

gn de nemli olan gafleti koyup yine elden geleni yapmaktr. Ulu

sin.

Tanr baar

ver-

Bundan sonra tleri sylemeye balayalm.

Birinci t budur ki: Kapudan, kendi korsan deil ise deniz iinde ve deniz sava

zerinde korsanlada damk edp dinleye. Yalnz kendi bildiine gidenler ou pi

man
dir.

olagelmilerdir.

Hele bu yolda bir

yanl yaplrsa

ziyam yalnz kendisine

deil

kinci t budur ki: Donanma gemileri mmkn olduka Tersane-i Amire'de yapla;

hem zamamyla yetir ve tez olur, hem de reayaya zulm o kadar hafif olur.

nc t budur ki: Gemilerin yat ve yara eksik kalmayup tam olmaya alla.

Her ie vakit ve zamamyla bqlanup geveklie yer verilmeye.

Revnak ve unvan: Ad ve san;

an

ve

eref.

Iki kara ve iki deniz: Arapas berreyn ve bahreyn olan bu tabir, Osmanl devletinin topraklar

bulunan Asya (Anadolu) ve Avrupa (Rumeli), Karadeniz ve Akdeniz'i belirtir.

191

KATIP ELEBI
Drdnc t budur ki: Boaz'dan tara kldktan sonra karavul eksik olmaya.

Yolda giderken iki yarar kalite mil ileri gide ve limancia yatarken iki mil alarga
yata. Ve iki bey gemisi bir saat sonra kalkup donanma ardnca asker dknts1
devire.
Beinci t

Rodos

budur ki: Donanma iki yz para gemi olursa iki kol ola; yz paras

paasyla

Gemite

bir gn nce kalka. Zira her liman iki yz para gemiyi alamaz.

byle ederlerdi. yle limanann says azdr. Ve adalann her tarafnda yat

lur. Rzgar ne yandan eserse te tarafa geerler, ky yle deildir.

Altnc t budur ki:

sonra bir limana

Adalar

yetitilirse

Aras'nda

Rumeli ve Anadolu kenannda,

leden

girile, liman baslmaya; yani bundan te bir liman daha

vardr

diye geilmeye. Zira nice ihtimal vardr, ya rzgar

anlk

olur ve

enghden baka

kar

ya geceye kalup peri-

bir yerde yatmak yanltr.

Yedinci t budur ki: Boaz' ktktan sonra sabah namazn klnaynca kalkl

maya.
Sekizinci t budur ki: Batarcia reisleri Cezayir'de ve denizde nice yllar gezmi,
korsanlk etmi

ola. Zira donanmann yrmesi ve

durmas

ona baldr.

Dokuzuncu t budur ki: Donanma giderken batarcia krekileri kartal kanad

ekeler, yani yap yap 2 ekp ayak ayak gideler; sratle ulak gemisi gibi gitmeyder.
Mehurdur

ki spanya kapudanlan "sizin gemileriniz yrk deildir" diye

beri yandan bilir korsanlar "bizim gemilerimiz

gemilerdir" diye

karlk

verp

kaan

ta atnca

kovmaz, kovandan kamaz

susturmulardr.

Onuncu t budur ki: Bey gemileri batarday her zaman gee; yrk olmak

in istifine bakmayalar.

Batarcia yrk

gerekmez, bey gemilerini gemeye; geer-

se forsalara gemi basmaya hal diliyle izin vermi olur.

3

On birinci t budur ki: [Donanma] yaland zaman limancia iki blk ola. Biri
4

yalanurken bir bl de korumada dura, sonra yalaya. Bir kez yada dman

gelp nice ziyan vermitir.

1

Asker dknts: Herhangi bir sebeple orduya katlamayp arkada kalan asker; ordunun
ana kuvvetinden ayr dm, dank asker.
Yap yap ekmek: Aheste ekmek, yava yava ekmek.
Forsalann gemi basmas: Bir bozgun srasnda, dman tutsaklarndan olup kreklere konmu forsalann zincirlerinden boanp ayaklanarak gemiyi ele geirmesi.
Korumada durmak: Kylar koruma iine bakmak.
192

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

On ikinci t budur ki: Donanma Avarin'e vardkta iki para yarar kalite kafir yakasna

dil almaya gnderile. Eer

korunup 1 bir yere gidilmeye.

kafi~Aonanmasmn }'1esine'de dernei

varsa yallar

On nc t budur ki: Mesine'de kafir donannas yok ise, kapudanlar kafir yakasna,

engine gitmek isterse Avarin'de on be para: gemi bozalar; yani krekilerini

savalarlll karup,

ve

gemilerden gszlerini orada koyup, din ve gl krek-

iler ve savalar gtrmeyi seeler.

On drdnc

budur ki: Avarin'de engine salmak gerektiktc varillere on

beer

gnlk su smarlana ve akam namazndan sonra limandan ka. Avarin reayas

yksek yerde bir gn bir gece

ate

eksik etmeyeler ki

frtna kup

donanma dn-

mek gerekirse liman bula; belki zerlerine bu i in adam kona.

On beinci t budur ki: Engine gitmek murat olundukta nce tembih oluna ki

gece

frtna karsa

her gemi fenerini yaka; feneri

yoise

birer fener asalar, ta ki ge-

miler birbirine atup yanl yapmaya.

On

altnc t

budur ki: Adalar

Aras'nda

donanma okluk gezmeye; Rumeli ve

Anadolu vilayetlerinde geze. Zira adalar s yerlerdir ve kanntdr. 3 Her adann ba

ka

karms vardr

ve dknts oktur; az zamanda ok gemi batup

gitmitir.

Ada-

lar Aras donanma kanaras derler.

On yedinci t budur ki: Donanma Rumeli veya Anadolu kysna gittikte on par-

a kalite Adalar Aras'n koruya;

On sekizinci

gemi

kapudanlar byle

edegelmitir.

budur ki: Donanma giderken pus duman olsa,

gelinirse hemen demir

brakup

yatalar. Pus

eer

karaya rast

alncaya dein kmldamayalar. Eer

enginde olursa, paa batardasnda mehterhane alna. 5 tekiler de hep alalar, pus
alncaya dein

dinmeye, ta ki gemiler

dalmasn.

Yallar

korumak: Deniz ky~ndaki yerleri dman donannas basknna kar korumak.

Su smarlamak: Su tembihlemek; gemilerdeki tayfann su ihtiyacn karlamak zere su
alnmasn sylemek.
Karnt: Akntlarn, anafor sularna karmasndan ve rzgarlarn yksek dalara arpmasndan meydana gelen evrinti.
Donanma kana ras: "Kanara" mezbaha, hayvan kesilen yer demektir. Donanma kanaras
birok geminin batp kaybolduu, yok olduu yer demektir.
Mehterhane almak: Bando almak, askeri muzika almak.
193

KATIP ELEBI

On dokuzuncu t budur ki: Reisler deniz ilmini bilmeye sk nem vereler. Pusu-

la ve

hart ilerinden

gafil olmayalar. Bilenlere de bykler iltifat eyleye; onunla bil-

meyenler de heves edp

reneler.

Yirminci t budur ki: Kapudan paa onlar Dervi Paa gibi

Der, imtihan eyleye.
.
vi Paa ulfe zerinde meydana pusula ve hart koyup Muslu avu adndaki bir
1

maharetli kimseyi de mmeyyiz

ayrd.

Reisleri onunla ve teki gemicileri palamar

balamak2 ile imtihan edp ulfe verdi. O zaman bilmeyenler renmeye heves etti-

ler.
Yirmi birinci

budur ki: Deryada kafir

ma Rumeli ya da Anadolu

kysna yakn

donanmasna

olup kafir

rast gelinse, bizim donan-

donannas

denizde olsa atmaya

heves olunmaya; belki grmezlie urula. Ama bizim gemiler denizde, kafir kyda olsa ya da kylar kafir yakas olsa ya da ikisi de enginde olsa, bu halde bile kafirlere
atmak olur, neden dolay
Yirmi ikinci

olduu sava blnde anlatld.

budur ki:

Dmari

gemisi kalyon olsa, hemen varup atmaya he-

ves olunmaya. Belki raktan dve dve ypratup dmeni ve direi knldktan sonra
. varalar. Eer rzgar ise barda yelkeni ile ardna dp limanlk gzedile. 3
Yirmi nc t budur ki: Savata saf saf kadrgalar dizile. Kapudan gemisi geri-

de durup be gemi ona

Yirmi drdnc

bir

ayakda

ola;

ardnda,

budur ki: Kapudan

i dncesiyle sava

yerinde gemiden

paa

ikisi nnde dura.

ve serdar kendi gemisinde bulunup

kmaya.

Asker srmeye

aalarn

re. O yerde serdar kayk ile gezmek sava kanununa aykr ve korkuludur.

gnde-

Yirmi beinci t budur ki: Kapudan paa yerinde dura, kendi varup dmana

atmak heves etmeye; zira ba gidince ayak kalmaz. Bununla ok ziyan grld. Serclariara yararlk, yerinde

durmaktr.

Vlfe zerinde: Askerin ulfe denilen ve ilk ikisi ayda bir, son ikisi bir arada olmak zere ylda kez verilen aylklannn datld zamanda.
Palamar balamak: Palamar diye gemilerin karaya balandklar kaln halatlara denir. "Palamar balamak" gemileri bu halatlarla karaya balamay bilmek demek olduu kadar rzgarn estii yne gre gemilerin hangi yanndan karaya balanacan bilmek de demektir.
Borda yelkeni ile ardna dp limanlk gzetmek: Borda yelkeni, geminin ba tarafndaki yelken demektir. Rzgar varsa, o zaman borda yelkenlerini aarak dman gemisinin ardna
dp rzgarn dinerek denizin yanmasn beklemek.
Kayk ile gezmek:. Sancak gemisin~en ayrlp denizde kaykla dolamak.
194

DENIZ SAVAlARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Yirmi

altnc t

Trk verile;

budur ki: Bey gemilerinin her birinden yz kafir

aykr davranann hakknctan

karlup

yerine

geline. Zira ~nice kez forsalar bey gemileri-

ni basup gitmilerdir.
Yirmi yedinci
kark

Trk

budur ki: Gemilerin krekisi

muakkar

korlard.

Forsalardan ok

saknla. stanbul

ola, yani Trk ve forsa

batarcia kreine

ola. Eski kapudanlar krekilerin iyisini sep,

forsa

gemilerinde de ok kafir konma-

yup miri kafir defter ile gemilere datla.

1

Bir gemide elli kafire kapudanlar

yedir;

forsa

ustalna tamal

rza

verirler. Trk

olunmaya. Bugne dek

bildii

forsann

kadar krek
basup

gittii

ektii

gemiler

sayszdr.

Yirmi sekizinci t budur ki: Donanma tara ktkta dil almaya yarar kalite gn-

derilp zerine

dle. Gemite

cet kalmad. Adalar Aras'ndan

bu

in kafir yakasna giderlerdi.

imdi

ona ha-

alna.

Yirmi dokuzuncu t budur ki: Savata bir gemiye top ve tfek gelp kimi halka
dese ehit veyaraly

olur.

Halk artup

korkuya

perianlk

drmeyeler.
toplarn

yoklayalar,

gerekirse ivileyeler. Fethedilp ele geilme tamam olmadan ganimete

lar.2

yapmaya

Otuzuncu

derhal anbara koyup rteler. Halka gstermek ile

Otuz birinci

budur ki: Bir gemi

budur ki:

alnmas baarld m,

Savata

bir gemiye sudan

pamak mmkn olmasa kimi uzun bezler,

pekir

ya

ilkin

aa

dasark

top dokunsa tizeye kagibi nesneleri suya ve-

reler ki aknd ekp falya deln kapaya. Kimi gemi batmaktan bununla kurtul3

mutur.

Otuz ikinci

budur ki: Topular

sanatnda

maharetli ola, acemilere

reteler.

Gemide her topa bir usta topu buluna.

Mir! k{ir: :azinenin parasyla tutulan ve Mslman olmayan gemici; hazineden

gayrimuslim gemici; ulfeli gayrimuslim gemici.
Ganimete yapmak: Bir savata, sava brakp mal ve yamann ardna dmek.
Sudan aa: Geminin su kesiminden aas Bir geminin su iinde kalan blm.

Tizeye kapamak: Iyice, sk skya kapamak.

Suya vermek: Suya brakmak; suya salmak; suyun akna brakmak.
195

aylld

KAT!P ELEBI

Otuz nc t budur ki: Barut perdaht olunmu ola. ou barut Msr'dan ge1

lp

perdaht

buyruk

da o diyardan olmak uygun grlmekte, eskiden Salih Paa

gnderilmiti.

altar kar

Kafirlerin topu on

ikier karken

zamannda

barut gcyle bu tarafn on

topundan ok srer.

Otuz drdnc t budur ki: Kumbara iine ve kafir gemisinin yelkenlerini yak-

mak in oklar ve aletler ilerine nem verilp savunma ii aralar da bir yana bra
klmaya.

Otuz beinci t budur ki: Eski gnlerden beri vilayetler fethedegelen asker du-

rurken levent yazmaya 2 heves olunmaya. Belki askeri kullanmak, ne yoldan olur,
ona bakla.
Otuz altnc t budur ki: Kalyon donannay Boaz'dan kardktan sonra dnp
tara

birlikte gitmeye, ayak ba olmakla yarar yoktur, belki zarar vardr.

3

Otuz yedinci t budur ki: Donanma denizde salt yeni ve yrk ola, nereye is-

terse gide; bununla kafider alt edilir. Zira

donannaya ayakda

onlarn

ekdiriri kalyondan

ayrlup

bizim

olamaz. Kalyonun yrmesi ise rzgara baldr.

Otuz sekizinci t budur ki: Krfez Adas [Korfo] yamasna ve kyda kaleler

yapmaya himmet oluna. Bununla kafirin temellerinde gedikler alr.

Otuz dokuzuncu t budur ki: Krfez ve Zadra hisadarn fethetmek kolay i saylmayup giriilecek

olursa byk tedbir ve

hazrlkla balana.

Merhum Sultan Baye-

zici Han, lnebaht Hisar'n niCe fethettiyse o denl himmete baldr.

Krknc t budur ki:

nizde sefer ve

savalar

Eski

padiahlarn

zerinde

anlatlanlar

sefer ve fetih

olaylar, kapudanlarn

ve yazlanlar grlp

kssadan

hisse

deal

na, gaflet olunmaya vesselam.

Barutun perdaht olmas: Barutun neminin alnmas; barutun kimya yoluyla temizlerup parIki tr barut vardr: . Mat barut ki bu nemlidir, nemli olmas yznden de a. bucak toz haline gelir, daneyi srme gc ok deildir. 2. Perdahtlanm barut ki yanma
gc oktur. Nemli barut gibi taneleri ufalanp toz haline gelmez. Parlak taneler halinde
olur ve alev aldnda abuk atelenmek suretiyle daneleri itme gc artar.
Levent yazmak: Deniz kysndaki Trklerle "levend-i rumi" depilen adalardaki Rumlardan
Trk gemilerine sava deniz eri toplamak. Bunlarn alnmas iin bir kl veya mzrak, ya
da bir tfek veya tabancalar olmas yet~rdi.
Yeni ve yrk: Hafif ve hd.
latlmas.

196

.. ..

KlTABIN SONSOZU

VE HISAHIN FEZLEKESI

Durumun ve

zamann gerektirdii

bir iki sz zerinedir..

DENZ SAVAlARI

HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Her ne kadar ki Allah'n ileri mualletetn bi'laraz 1 deilse de maslahattan ve

hikmetlerden de

bo deildir.

ite

Her

nice gizli hikmet

vardr

ki bunu insan

akl

kavrayamaz. Bu ecsam ve mfarakat aleminde 2 btn yaratklar Allah'n gc altn

da ezilmitir ve onun eli altndadr. Yerlerde ve gklerde her yere uygun olarak yaa
yanlar yaratmtr;
varlk

in

arasn

yeryz karada
hepsine vatan

yaayan canllarn

klmtr.

yurdudur ve soluk alan her

Kimsenin m lk

deildir,

gerek sahibi

kendisidir.
Btn dili olup
dr.

konuan

ve dilsiz olup da

konumayan yaratklar

kendi

kullar

Hikmeti gereince ilerinde kimisini kimisi zerine stn klmtr. Herkesin yi-

yeceini, eksikliini, yetkinliini

ve teki hallerini ineden iplie hkmedp

alnlar

na yazmtr.

Bir kuluna kimi kez mecazi mlk3 ksmet.edp padiahlk verir. Kimi kez bir kulunu zenginken yoksul eder. Yeryz lkesinde
rr;

birtakm,

kullarn

bir yerden bir yere ggururlannca

bir yerde birka zaman oturmakla kendimlk sarrup

onu kaldrup baka bir yere oturtur.

Kafirin Allah'
in

inkarna

ve ona

baka birtakm kullarna

kar

stn

gelmesine bakmayup arada

klar.

kulan

Rm memleketlerini kafir

alup mrnin kullarna verdi. Horasan'dan ve Acem

Irak'ndan

Snnileri

ekmek

kullarndan

kaldrup

Ra-

fzileri4 yerletirdi.
Edim-i zemin sufra-i am- ust

Yeryz onun herkese ak sofrasdr

Berin han- yama i dmen, i dust

bu yama

sofrasnda dman

ne, dost ne

hkm gereince kendi mlknde nice isterse yle yapar.

Kesmi atmtr an,

etme cedel

Ti-i lays'el amma yefal

Cedelleip

durma, onu kesmi

yaptndan

atmtr

sorulmaz klc.

Mualletetn bi'laraz: Garazlarla maksatl olarak sakat ve eksik gsterilmi, demektir.

Ecsam ve mfarakat alemi: Var olmalar ve ayrlmalar alemi.
Mecazi mlk: Dnya Gerek ve lmsz olan alemden ayr, geici dnya saltanat.
4

Rafzi:

Snni mezhebine

aykr

bir inanca ve

dneeye

sahip olan kii. Bkz. Szlke.

Burada "lays'el amma yef'al" Allah'a telmih olup Kuran- Kerim'de bir ayetin parasdr
ve "ona yapt sorulmaz, o yaptklanndan sorumlu deildir" anlamndadr. Ayetintamam
"Allah, yaptndan sorumlu tutulamaz; onlar ise sorguya ekileceklerdir" [Enbiya, 21 :23]
199

KATIP ELEBI

Ve bu

dnyay -am

klup, yaplup

ulu ve yce olsun- sebepler alemi

bozulan

btn alnyazlarn tasarrufat yznden gstermitir. yle ise gayb perdesinden

dorudan tasarruf ederekkudretini gsterir. 1 Btn ortaya kan durumlar, onun istediini

yapan ve her nesneye gc yeten kudretinin eseridir.

Salt iyiliinden ve ululuundan,

kullarn

cz'l: ihtiyara sahip

klup

bunu bir yere

kullanmak gcn ve kudretini vermi; hemen ardnca bunu yaratmak zere adetini
yerine getirmitir. 2 lnsann istediinde, yolunu arayup girinesi ve bu yolu tutmas
gerektiini retmek

ruklar

buyurmutur;

denni ile.

in

Nazm-

Kerim'inde

[Kuran-

kesin yollarda vcbi emir ile ve

Kerim] nice yerlerde buy-

esbab-

mevhumede emr-i te-

Nitekim gvdenin glenp dzene girmesi yolunda "kl

temeddn dzeninde adl ve ihsan ayetleri gibi;
ta'tm min kuvvetin" diye buyurduu gibi.
lte

kulak

iin

kul hizmetini

meydana gelmesi, sebepleri yaratan

Tanr'nn

yapm

deildir.

brakmak, Allah'n buyruuna

olur;

iradesine kal-

Dilerse yaratup onu meydana getirir, dilemezse yaratmaz. Kulun

dileini

ye-

Ancak, yolunu aramakta kusur edp onu bir

uymamak demek

olduundan

kul sulu olur.

Gayb perdesi: Tanr'y saklayan, onun srlarn, niteliini rten perde; Tanr'y olduu gibi
engel olan esrar perdesi.
Tasarruf etmek: Tanr'nn kaiiat zerindeki mutlak iradesi; Tanr'nn kainat istedii gibi
idare etmesi; btn kudretin Tanr'nn elinde olmas.
Kullarn cz't ihtiyara sahip klmak: Tanr'nn kullarna birtakm ilerde onu yapp yapmamak gcn vermesi; Tanr'nn kullarna mutlak olmayan bir irade ver.mesi.
Tanr'nn adetini yerine getirmesi: Tanr'nn buyruunu yerine getirmesi; Allah'n hkmn
yr tmesi.
Vcubi emir: Allah'n yaplmas kesin olan buyruu.
Esbab- mevhume: Meydancia olmayan, henz hayalde kalan sebepler; henz gerek ve elle
tutulur hale gelmemi olan vastalar.
Klu ve'rebu: "yiyin iin" Ayetin tamam: "Ey Ademoullar! Her secde ediinizde gzel giysilerinizi giyin, yiyin iin, ama israf etmeyin. nk O israf edenleri sevmez" [A'raf, 7:31]
Temeddn dZeni: Toplum dzeni; insanlarn ehirler kurup bir arada yaama dzeni.
Adl ve ihsan ayetleri: Kuran- Kerim'in birok yerinde Allah'n kullarna adaletin ve iyiliin
mkafatlandracan bildirdii ve bunlar buyurduu ayetler.
Ve aiddu lehm m'esteta'tm min kuvvetin: "Onlara (dmanlara) kar gcnz yettii kadar
kuvvet hazrlayn" [Enfal, 8:60].
tanmamza

"ve aidd lehm m'este-

kula gerek olan onun yce buyruunu tutmak in yola girmek, eksiklii ve

rine getirmesi onun zerine

yana

ayeti gibi;

arkasna atmay doru bulmamaktr. Girimekle

bundan sonra da o
mtr.

sava iinde

ve'reb"

200

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Tanr'nn cezasn ve itabn 1 hak eder; bundan dolay Allah tarafndan zerine d

manlan

saldrtmak,

bundan uyarrup

kula

elindekileri azaltmak ve benzerJ. azaplarla

akllanmayarak,~eli~den

ekilir.

Eer

gideni yerine getirmek yoluna kendini ver-

mez ise ceza ve itap artar, gide gide baka durumlar ortaya kar.
Bu
mas,
rn

giriten

sonra zerinde

durduumuz

konuya gelelim: Bugn

dmanlarn

az-

para ktl, asker, hazine ve reaya ilerinde bozukluk, bunu gidermenin yolla-

arayup bulmaktaki eksiklikten ve savsaklamaktan dolaydr. Bunu giderecek a-

relere yoluyla balamak, eskilerin

yup yerine getirmekle olur.w
Osmanl

rin byk bilgini Kemal

eriate

kanunlara

bavurmak

Sleynan Han'n

Paaolu

saltanat

onlar

ve

lkesini kl gc ve gzel tedbirle fethedp ele geiren

le Yavuz Sultan Selim ve Sultan

yce

koyduu

padiahlar;

srd alarda

Osmanl

sntyla sallanmamt.

he-

Trkle-

Efendi ve Ebssu'd Efendi merhum, o kanunlan

uydurmakta dikkat ve eksiklerini giderme yolunda nice

met eylediler. Ve

uygula-

drip

him-

devletinin temeli o himmetlerle glenp, olur olmaz sar-

Sonra gelenler, her ne

ilerse

kanun olur

sandlar.

Yeni ka-

nunlar kurulup areler yolundan girirnek unutuldu.

Bundan sonra elden kan yeniden ele geirip bozukluu gidermek, bu eski kanunu elden

geldiince

yrtmeye

baldr;

uzun mr versin- o kanunlan bilp

birer

yrrle koynas,

alemin

eriat klc

arelere yolundan

sna

olan

padiahn

ve siyaset kanunuyla

girimenin artdr.

-Allah

bunlar

birer

Allah sbhanehu ve

taala kolay getirsin, amin.

Itap: Azar, sert davranma, sert syleme, azarlama.

1J1

Takvfm't-Tevcir!h'imizin sonunda yazdmz, devletin durumu gereince kanunu yrtmeye yapimak buna aykr deildir -K..

201

SOZLUKE

Kitabn

iinde eitli yerlerinde geen ve

sayfalann altndaki dipnotlarda gsterilmeyen szcklerden oluturulmutur.

Aa: Osmanl ehzadeleri

bir yana gelip de stten kesildikten sonra onun yanna verilen

adamlarn balcalarndan biri. Bu aalar kii olup has odallardand. Bunlarn iinden
en yals ehzadenin ba r:rebbisi olup kendisine "ba lala" derlerdi ve onun buyruu al-
tndaki teki hadmaas da "lala" unvann tard.

Ake:

Osmanl Imparatorluunda

srlmekte olan gm para.

Alarga: Ak, engin Bir geminin kydan uzakta,

Alay: Gemilerin dman gemileri karsnda

akta bulunmas.

kurduklar

dizi,

sra.

Alay balamak: Donanmann dman karsnda harekete gemek zere emir ve kumanda
beklemesi; gemilerin savaa hazr olmak zere sraya dizilmesi.
Alay gemileri:
Alnmak:

Aman:

Msr

ve Hicaz'a giden kafilenin bulunduu gemiler.

Tutulmak, tutsak olmak, yakalanmak

Dmann

teslim olacan bildirmesi;

dmann sava brakp kar

tarafa snmas.

Aman armak ya da aman dilemek: Aman dilemek; savata bir tarafn kar tarafa canlarna ve
mallanna dokunulmamak artyla teslim olmaya raz olduunu bildirmesi.
Aman el-aman: Aman dileme,
dirmek iin seslenmesi.

snma.

Bir

savata dmann kar

tarafa teslim

olacan

bil-

Anadolu askeri: Anadolu beylerbeyinin buyruunda olan on drt sancaktan toplanp onun kumandasnda savaa katlan ordu.
Ardlarn

srmek:

Arkalarndan

kovalamak.

Artuk: ok, fazla, ziyade.

Ayakda

olmak: Birlikte yrmek;

Ayan ve erkan:

Ad

ayn

sratte olmak,

ayn

sratle yol almak.

belli kiiler ve devlet adamlar; ad belli kiiler ve devlet ileri gelenleri.

Azep: oulu Azeban. Galata Azepleri de denir. Evli olmayan bekir erkek anlamnda olup donanmada hizmet eden belli,bir asker snfnn addr. Bunlar Osmanllarn ilk devrinde devletin nemli yaya gcn oluturuyor ve kale korunmasnda kullanlyordu.
Balyoz: Venedik cumhuriyetinin Osmanl devleti yannda bulundurduu eliye verilen ad.
Bara: Eski zamanlarda bir tr korsan ve sava gemisi veya byk sava sandal. Hem tat
hem de sava gemilerind~n olup altlar dzd. Iki ve direkli olup kalyon trlerindendi.
Basmak:

Baskna uratmak, baskn

yapmak;

bastrmak

203

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Bastrmak: Altna
Ba

ve bu:

almak,

inetrnek

Bakumandan, babu.

Babu etmek:

Birini bakumandan yapmak; bir ordunun bana getirmek.

Batarda:

Amiral gemisi, sancak gemisi. Kadrga trnden olup orta ve yarm diye .iki snf
halinde gsterilen batarda yirmi altdan otuz oturaa kadardr ve ift kreklidir. Her kreini beten yediye kadar kreki eker. 'Boylar elli yedi ziradr. Bkz. Paa batar das.

Berk: Gl,

salam,

sarp.

Berkitmek: Glendirmek, kuvvetlendirmek,

salamlatrmak.

Bey gemileri: Rodos, Midilli, Sakz gibi kapudan paa eyalerine ait sancak beylerinin gemileri.
Asl

donanma kapudan paann buyruu altndadr, ama bunlar Istanbul'dan kan ve Istanbul tersanesine bal donanma deildir; dardaki donanmadr. Devletin asl donanmasnn dnda olan bu gemiler donanmann ikinci ve ihtiyat blmn olutururlar.

B.orda: Geminin yan, bir geminin geni yan.

Barda yelkeni: Geminin ba tarafndaki yelken demektir.
Blk halk: Osmanl devletinin askeri tekilatnda yenieri ocann ana blmnden biri
olan "aa blkleri" ya da "blkller" denen paras. XV. yzyln sonlarnda ortaya kan
bu blk, yenieri ocanda yolsuzluklarn birbiri ardna gelmesi yznden Osmanl hkmdarlar tarafndan ihtiyat tedbiri olarak kurulmu ve yenierilerin iine devirmelerden
"aa blkleri" adyla alnm blkten meydana getirilmi bir snf olarak eklenmitir.
Burtun: Eski zamanlara ait kalyon trnden bir sava gemisi.
Cebeci: Orduya, donannaya top ve top gerelerinin dnda silah, cephane, siper kazmaya yarayan aletler ve baka sava gereleri hazrlamakla ykml asker.
Cebehane: Silah, zrh, barut,
yer Askeri mzesi.

fiek,

glle, bayrak ve benzeri

sava

ara gerelerinin

sakland

Cebeli: Trnar ve zeamet sahiplerinin sefer olduunda gtrmek zorunda olduklar savalara
verilen ad; silahl asker Trnar sahiplerinin yedek gtrdkleri silahl asker; kafileyi korumak iin verilen yerli svari. "Cebe" (zrh) giydikleri iin bu ad alnulardr.
Cenki:

Sava,

bir geminin sava askeri.

Clasun: Bahadr,

kahraman, mert, yiit.

armh:

Gemi direklerinin arna ve merdivenleri; ana direkleri ve gabya ubuklarn tutan kahalatlara yerilen ad. Herhangi bir direi yanlarndan tutmak zere o direin oturanda
alt-ba hizalarna kadar olan halatlara verilen ad.

ln

atmak: Deniz savalannda kp onlarla

bordaya gelmek arpmak, arpmak.

savamak

zere

ekdirir veya ekdirme: Krekle giden ve yelkenlerini

gemilerine verilen ad.
ekmek:

Alp

gtrmek;

kaldrmak;

dman

yardmc

karadan ekip gemiye almak.

204

gemisine

yanap

bir ara gibi kullanan

barda
sava

SZLKE

ektirmek: Gemiyi krek ektirerek baka bir geminin zerine yrtmek Uzaklamak, yol
vermek Yola koyulmak, engine almak Kreklere yapp gitmek Krek ekerek yol
'
almak iin emir vermek.
-~~-~

ignemek veya inetmek: Gemilerin zerTne daha kuvvetli gemilerle yryp onlar batrmak,
bozguna uratmak.
ivilemek: Bir topun falya

(ateleme) deliine

ivi sokup periniemek suretiyle topu

ilemez

hale getirmek.

uka: Dolama, havl yn dokuma ok ince bir ekit ynl kuma.

Dane: Ateli silahlarla atlacak nesne, glle,
Dank: Danma, kenke, mavere,

kurun,

mzakere.

Dank

etmek veya dank eylemek: Danmak,

mavere etmek, mzakere etmek.

Dank

olunmak:
kere edilmek.

Darbzen:

mermi.

kenke

yapmak,

Kenke yaplmak, konuulmak, meveret

Savalarda kullanlan

konumak, meveret

edilmek,

mavere

etmek,

edilmek, mza-

bir tr top; kale dver top.

Dellal: Tellal. Gazetenin olmad alarda, halkn kalabalk olduu yerlerde,

ilerini, buyruklarn ve baka haberleri bararak halka duyuran kimse.

ou

hkmet

Demir brakmak, demir koymak ya da demir komak: Demir atmak.

Demir koparmak: Vakit kaybetmemek iin geminin demirini ekecei yerde
mak; geminin demir almaya vakit kalmadan onu koparp denize almas.

koparp brak

Deniz beyleri: Kapudan paa eyalerini oluturan sancak beylerine verilen unvan. Bunlar hazr
ladklar gemilerle (bunlara "bey gemileri" denirdi) sefere katlrlar ve deniz ilerinde kullanlrlard. Rodos, Midilli, Sakz gibi ada beylerinin emrinde byle gemiler vard.
Deprenmek: Davranmak, hareket etmek.
Dergah-Ali avuu: Divan-

hmayun mbairi ve icra kuvvetine hizmet etmekle ykml

bir snfmensubuna verilen ad. Bunlarn ii divan- hmayunda ve kimi tara ilerinde hizmet etmekti. Divan gnleri, davaclar ararak divana getirirlerdi. Bundan baka vergi
toplamak gibi iler iin eyaletlere de gnderilirlerciL Bazen bir valiye ve baka ilgililere ferman gtrmek zere yollanr; bazen de sz geer kimselerin ldrlmesi iin gnderilirlerdi. Yabanc devletlere memuriyetle gnderilclikleri de olurdu.

Dernek veya dernek etmek: Bir araya gelmek, toplanmak

Devlet kaps: Saray, hkmet rr:erkezi; Istanbul.
Devirmek:

Toplamak.

Dikmek veya dikilmek: Atanmak, tayin edilmek, tayin olunmak.

Dil almak veya dil
yakalamak.

aldrmak: Dmann

durumunu syletip haber almak zere

Divan: Devlet ilerinin idaresiyle ilgili heyet.

205

basknla

tutsak

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Divan-

hmayun:

Padiahn bakanlnda

Padiahn bakanlnda

hkmet
toplanan vezirler kurulu.

ilerini grmek

zere toplanan heyet;

Diyegrmek: Deyip durmak, zerinde durmak, tekrar tekrar sylemek.

Donanmak veya donatmak: Bir geminin btn yat ve yarann tamamlanmas; birgeminin donatmnn yaplmas.

Doyum: Bir savata dmandan alnan mal~ nesne, ganimet.

Doyum olmak: Bir savata veya basknda dmandan mal ele geirmek, ganimet almak.
Dkmek: Asker karmak. rnein "gemi dkmek" bir
er dkmek" ise kyya asker karmaktr.
Dklmek:

Dmek, ylmak,

sava

yerine ok gemi getirmek; "kyya

kamak.

Dknt: Deniz iinde kayalk yer; deniz iinde kaya dkmleri bulunan tehlikeli yer Askerin orduya katlnayp geride kalan dank erleri.
Dmen evirmek: Gemiye yn deitirtmek
Drimek

veya driilmek: Cehdetmek, abalamak, gayret etmek,

Dmek: Savata

lmek rastlamak,

uramak,

uramak

yoluna kmak.

Drmek: karmak ulatrmak.

DZiilmek:
Elenmek:

Hazrlanmak,

Durmak, kalmak; beklemek, oyalanmak.

El uzatmak:
El vermek:

tertiplenmek.

Sarkntlk

Elverili

etmek,

satamak,

tecavz etmek.

olmak, msait olmak, yaver olmak.

Ele getirmek: Tutmak, tutsak etmek, yakalamak.

Engine salmak veya engine salnmak:

Ak

denize kmak, engip.e almak.

Er: Asker, er.

Er dkmek: Asker karmak, karaya asker
Eyalet:

Osmanl

karmak.

idare tekilatnda bir beylerbeyinin bulunduu blge.

Falya: Delik.
Fanus: Fener, gemici feneri.
Fetihncime: Kazanlan zaferleri, zellikle de Hristiyan dnyasna kar kazanlan zaferleri, lslam hkmdarlanna bildirmek zere, ok kez sefaret heyetleri vastasyla ve ganimet olarak alnan armaanlar ve baka nesnelerle birlikte gnderilen mektuplara verilen ad. Fetihnameler dost devletlerden baka Osmanl Imparatorluu iinde ehzadelere ve beylerbeyine de gnderilirdi.
Firkate: Oturak says on on yedi aras olan bir sava gemisi tr.
Flandra: Sava

gemilerinin ve btn bey gemilerinin (yardmc gemilerin) grandi direklerine

ekilen ensiz ve uzun erit sancaklani denir; bir baka ad "alav".

206

SZLKE

Forsa: Yelkenli gemilerde krek ekmeye mahkum sava

iin birer ayaklar gveneye akl olurdu.
Ganimet: Doyum; bir savata

Gaza:

Dmanla vuruma;

Gedik:

Kuatlan

bir

dmandan..ele

din ve lk

dman

tutsaklarna

verilen ad.

Kanamalan

geirilen mal Emeksiz, bedava elde edilen mal.

dmanlaryla arpma.

kalesine girebilmek iin surlarda

toplarn at

delik.

Gmek: Bir yerden kalkmak, yola kmak; bir yerden baka bir yere gitmek zere
lmek, bu dnyadan gitmek.

ayrlmak ~

Gke: Borda sath yksek olan ve bugn kullanlmayan bir tip gemi. Krekli bir gemi
halde yaps bakmndan kalyon snfndandr.
Gnll: Mecburi olmad halde ordu veya

donannada kendiliinden

olduu

grev alan kii.

Gnll alay: Gnlllerden oluan alay.

Gnll gemisi: Bir devletin donanmasna, herhangi bir savata geici olarak kendi isteiyle katlan gemi ya da gemiler; bunlardan meydana gelen filo.
Gnll kapudan veya gnll reisleri: Gnll levent gemilerinin kaplanlar.
Grml: Gerekli olmak, gerek olmak, muhta olmak.
Halat: Kaln urgan, palamar; yelkenleri direklere balamak, gemiyi karaya
mi demirini balamak iin kullanlan kaln urgan.
Halat:

balayan

ya da ge-

Yelkenlilerde, yelkenleri direklere balayan ipleri idare eden gemici.

Halife: Birinin lmnden sonra onun yerine geen kimse.

Halk: Bir geminin tayfas; bir geminin iinde trl amalarla bulunan kiilerin tm.
Hara: Kesim;

dmandan alnan vergi,

Harem-i Hmayun:

zapt edilmi bir

Osmanl saraynda kadnlar

dman

lkesine

salnan

vergi.

dairesi Genel olarak saray.

Harem-i Sul tani: Hkmdar saray.

Harici: Islamiyelin en eski frkalarndan birinin mensubu. Inanlarnda ve hilafet meselelerinde ayr grleri olan Harkilerin siyasetteki rolleri Emeviler devrinde byk olmutur. Bu
rol

aralksz isyanlaryla

larnn
Hart:

Islam devletinin dou blgelerinin asayiini bozmak ve Abbasoul

Emevilere kar zaferlerini kolaylatrmak yolunda oynanmtr.

Harita.

Has: Yz bin akeden fazla gelir salayan tmarlara verilen ad. Bu yksek gelirli trnarlar vezirlere, beylerbeyilere ve ykse}< mevkide bulunan devlet adamlarna verilirdi. Vezirlen:; beylerbeyilerine ve baka beylere verilen haslara "vzera haslan" denirdi. Bu topraklar sahipleri tarafndan ilenir, ekilip biilir;yalnz rnlerin onda birleriyle tarlalarn alnp satlna
larnda

belirtilen harlar, kanunun tayin

ettii

vergiler trnar ve has sahiplerine verilirdi.

Havale etmek veya havale eylemek: Bir silah hedefe dorultmak.

Hazrba

olmak:

"Hazr ba"

ruma gemek;

hazr

askerlikteki

"hazr

ol" emridir.

Hazrba

olmak,

ol durumuna girmek; alarma gemek, demektir.

207

savaa hazr

du-

DENIZ SAVAARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Hazine: Maliye Bir devletin veya beyliin para

ve baka yerlere harcanan para.

ilerine

takan daire Para; devlet giderlerine

Hazine getirmek: Bir yerden para getirmek; bir yerden toplanan vergileri, bir blgenin gelirini
devlet merkezine getirmek.
Hendek: Bir hisarn evresine kazlm olan ukur;
kaleye yanamasna engel olmak amacn tar.
Hutbe: Hatip

ounlukla

suyla doludur ve

kuatanlarn

tarafndan

sylenen din ve dnyayla ilgili vaaz ya da hitabe Cuma ve bayram

ve gne tutulmas dualarnda hutbenin deimez bir yeri vardr. Cuma namaznda, cumann farzndan nce okunan hutbe, baka hallerde namazdan sonra
okunur Mslman hkmdarlarn ve devletin istiklal iaretlerinden biri olarak hutbede
saltanat sren hkmdarn adnn anlmas arttr.
namazlaryla yamur

Hkm-i hmayun: Herhangi bir i ve vazife iin padiah tarafndan verilen yazl buyruk.
Hnkar gemisi:

Padiah

gemisi, saltanat gemisi; hkmdarn binmesine

ayrlm

gemi.

Ismarlamak: Tembih etmek, tembihlemek.

I hisar veya i kale:

ehre

hakim kale olup onu korumaya yarayan surla evrilmi

ve en yksek yerinde yaplan kk kale, erk.

ehir

ve ka-

sahalarn bazlarnn ortasnda

Istanbul gemileri: Istanbul tersanesine bal olan gemiler.

Istif: Dzen, dzeltme. Bir geminin ykn, hareketine engel
biimde yerletirmek, sralamak

olmayp

dengesini bozmayacak

Istihare eylemek: Hayr dilemek nemli bir ie karar vermeden nce Allah'tan hayr dileyerek iki rekat "istihare namaz" klp yatmak ve o gece grd d yormak; bu yoruma
gre de o ie girirnek veya ondan vazgemek
Kad: Yarg.
Kalajat:

Halk arasnda kan ihtilallar ve

Geminin kalafat ilerine,

onarmna

davalar

grmek iin devlete saptanm

kii.

ve ziftlenmesine bakan kii.

Kalite: "Galiota" Kalyon biiminde kadrga; eski zamanda yelkenli bir tip gemi.
Kalyon: Iki ya da ambarl, yelken ve krekle yryen sava gemisi.
Kanat: Yelkenlilerde kreklerin ikt krek lombarlarna denir. Bunlar gemi~in bordasndan
davlumbaz eklinde dar kar. Kanatlarn, k stnde olanna "krlang" denir.
Kantar: Eski Arap arlk sisteminde byk bir arlk lsnn ad. Bu lnn arlk deeri hakknda birok rivayet vardr ve eitli Islam memleketlerinde bir kantarn arl
birbirlerinden ok farkldr.
Kanun Zere: Bu yolda saptanm kurallara, yntemlere, tzklere ve buyruklara uygun olarak
hareket etmek
Kapanmak: Denize alamamak, karada kapanp kalmak,
niz yolunun ak olmamas.
Kapatlmak:

Hapsedilmek, zindana atlmak, tutuklanmak

208

olduu

yerden

dar kmamak;

de-

SZLKE

Kapucuba: Sarayn d,

yani bab- hmayn denilen kap ile orta kapy bekleyen kapclarn
byk zabiti. Trl grevleri vard. Devlet merkezine herhangi bir devletin elisi geldiinde, saraya gelip padiahn huzuruna'ikarltriasnda eliye onlar yol gsterirlerdi. Eyalet

valisi olan beylerbeyi veya vezirlere nemli ve gizli bir bildiri gnderilmesi bunlardan biri
araclyla yaplrd. Baz vali, vezir ve dier devlet adamlarnn ldrlmesine de bunlar
memur edilirdi. Kapucubalar buna benzer daha ~aka iler de grrlerdi.
Ba

Kapudan:

Reis, gemi reisi Derya beyi, kaptan Gemi svarisi.

Kapudan gemisi: Iinde kapudann, donanma kumandannn bulunduu gemi; sancak gemisi.
Kapukulu: Yenieri ocan meydana getirenerlerin topuna birden verilen ad;
ratorluu ordusunun piyade kolu.

Osmanl

Impa-

Karaka: Bir tr byk sava gemisi. Eski alarda ambarllar gibi kalyon tipi, ahap sava
gemilerinden birinin ad. Ikinci snftan saylan bu gemiler iki ambarlyd. En st gvertesinden baka birbiri altnda iki batarya top bulunurdu.
KaramrseL Osmanl donanmasnda yer alan gemilerden ekdirilerin en kne verilen ad.
Adn Karamrsel beyin, Karamrsel kasabasnn Kavakkoy-Armutuk Liman'nda yaptr
d rivayet edilen ilk geminin (?) adndan alan bir yelkenli. Bu ad belki de lzmit Krfezi
zerindeki kk kasabadan alm olmal.
Karavul: Dman donanmasn gzlernek iin donanmann nnde veya
c ve koruycu gemi.

arkasnda

Karavula olmak veya karavula gitmek: Donannaya gzc olmak;

dan emin olmak iin donanmann ilerisinde gzc kmak.

gemilerinin basknn

Karlamak: Karsna kmak, savamak

zere karlamak.

Kayalk: Safralk,

geminin safra konan yeri. Geminin

lm olup onun arlk ve denge merkezini saptar.

Kayk: Ba

ve klar

eri,

dman

giden gz-

dier

her yerinden tecrit

edilmi

bir b-

bilinen kk deniz tan.

Kaymakam: Birinin yerini tutan kimse; kendisi bulunmad zaman onun yerine ileri yrten
resmi grevli Sadrazam hkmet merkezinde bulunmad zaman onun yerine ileri yrten ve onun vekili olan grevli.
Kehanet gstermek: Gayipten haber vermek,
Kemanke:

gelecei

bildirmek,

olaca

sylemek.

Gzel yay eken; iyi yay ekip ok atan; keskin oku.

velilere, kendine yakn olan kullarna verdii mucizeli ltuf ve ihsanlar; olayapmak gcn salayan kutsallk kudreti; bir evliyann ortaya koyduu olaanst i; stk btn ve gnl ar velinin gsterdii harikuladeliklerden her biri; halkn
iinde herkesin gc yetmeyen bir ii yapma kudreti.

Keramet:

Allah'n

anst iler

Keramet sahibi: Keramet gcne sahip oian; evliya, mbarek kii.

Kerametli sz: Iinde

gelecei

haber veren bir

iaret

bulunan sz.

Kese: Osmanllar zamannda iine miktar belli olan altn ve gm

torba olup bunun gsterdii piktar zaman zaman deimitir.

209

parann konulduu mein

DENIZ SAVAARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Kethda: Byk devlet adamlarnn yannda bulunup onun ilerine baknakla ykml kii.
Kevgir: Byk szge, delikli byk lenger.
Kl art:

Bir savata lmden kurtulabilenler; bir savata kltan gemeyip geri kalanlar.

Kl !akmas: Kl

Krlmak:
Krmak:
Klak:
Ky:

yemi;

klla

ldrlecek olan; lm kltan olan.

ldrlmek Gcenmek.

ldrmek, savata ldrmek.

Ordunun k geirecei yer.

Deniz kenan,

Kzlba: eyh

yal,

kara.

Cneyd'in

(?-1460)

ldrlmesinden sonra onun "Erdebil sfileri"

tarafndan

"pir" olarak tannan olu eyh Haydar (?-1480) on iki dilimli kzl ta giyip kzl sark sarn
maya balam ve mriderine de, derecelerine gre, ayn tac, sarkl veya sanksz olarak
giydirmitir; bu yzden de onlara "kzlba" denmitir. Kzlbalarn inanlarnda esas, Ali'yi Tanr tanmaktr. Onlarda Allah, Muhammed ve Ali, birdir. Tanr, Muhammed ve
Ali suretinde grnmtr. Fakat btn hikayelerde Ali daima Muhammed'den stndr.
Hatta onlarca "mira" bile Peygamber'in Ali'nin srrna ermesidir. Tarihte "kzlba" deyince
ah lsmail' e uyanlar ile "Safevi Devleti" anlalr.
Kol: Bir kumandann buyruu altndaki asker.

Koruma veya korumak:

Korumaya

dman basknndan

koruma ii.

de Trk ada ve limanlarn, Trk gemilerini

ve korsanlardan korumak zere denize almak.

dman

Kylar dman donanmasnn basknndan korunmas.

Komak: Yanna

Koulmak:

ve zellikle kylar

kmak: Sava amacyla deil

saldrsndan

Korunma:

Donannay

katmak,

yanna

Beraberine verilmek,

vermek

Hzla

varmak,

yanna katlmak, yanna

Koyulmak: Birbirine girmek, ullanmak,

saldrmak,

seirtmek,

sratle gitmek.

verilmek.

birinin zerine toptan saldrmak

Kmi: Bir gemide forsalarn ba, nezaretisi.

Kubbe vezirlii: XVI. yzyln ilk yllarna dein yalnz devlet merkezinde bulunup divan- hmayuna memur vezirlere verilen unvan. Kanuni Sultan Sleynan zamannda merkezde vezir says drtten yukar kmamt. Bunlar birinci, ikinci, nc ve drdnc vezir olarak adlandrlrd. Kubbe vezirleri, divancia kdem srasyla birbirlerini"n altnda, divancia
sadrazarnn sa tarafnda otururlard. Vezirlerden en sondakine "kk vezir" denilirdi.
XVI. yzyln sonlarndan balayarak bunlarn says artm, sadrazarola birlikte yediye, ok
sonralar da sekize kmtr.
Kul: Asker, ordu, yenieri.
Kula: Bir uzunluk ls. Iki kol dz ald zaman ortaparmak ular
ounlukla deniz derinliklerini lmekte birim olarak kullanlr.

arasndaki

uzunluk.

Kulalamak: lmek, denizin derinliini kulala lmek.

Kulluklarn

arz etmek: Hizmette

bulunmay

teklif etmek, onun

rnek.
210

buyruu altna

girmeyi iste-

SZLKE

Kumbara: Demirden, yuvarlak, ii bo olarak yaplan; barut, demir ve kurun paralar doldurulup havan topuyla veya elle
Kumbarac:

atlan

bir sava arac.

Kumbara atanlar.

Kree koymak: Krek ekmek zere forsalar zincire vurup oturaklara yerletirmek.

Kreki: Yelkenli gemilerde krek eken gerici.

Kuru yer: Kara.
Kuak:

Gemilerin evresini

kuatan,

daha gl ve

salam

madenden yaplan ember; gemile-

rin evresini saran kuvvetli ve kunt ember.

Kocakuluk: Kabakuluk
duu

Lam:

da denir. Gn

ortasna yakn

vakit,

gnein

tepe

noktasna yakn

ol-

zaman.

Yer

altnda alan

dman

yol;

kalesini atmak iin yer

altndan kazlan

yol.

Levent: Eskiden denizci askerlerin bir snfna verilen ad. XV. yzyl sonuyla XVI. yzylda
Trk korsan gemilerinde alp Akdeniz'de faaliyette bulunan gl kuvvetli denizcilere
verilen ad. Bu korsan Trklerden, Osmanl donanmasna katlanlara "levent" denmitir
Donanmann

yaya tfeki askeri.

Levent firkatesi: Iinde leventlerin bulunduu firkate; leventlerin kulland firkate.

Levent gemisi: Trk korsan gemisi.
Levent kaptan: Trk korsan gemisi kaptan.
Varlk,

Mal: Para

Manka:

servet.

Forsalarn oturduu

Mavuna:

Uzunluu 65

Meayih: eyhler;

zira,

yer, halka.

k ykseklii 20 kar, ba ykseklii 12,5 kar

olan tekne.

Araplarda llerde yaayan irili ufakl airet reisleri.

Meta: Kendisiyle kazan salanan nesne, mal,

Metris: Askerin sava yerinde

satlk,

mal,

sanlk kuma.

dman ateinden korunmas

iin kazlp

ylantoprak

siper.

Metrise girmek: Asker kazd sipere girmesi, istihkama girmesi.

Metris etmek, metris kurmak veya metris yapmak: Siper kazmak, istihkam kazmak
Msr

hazinesi:

Msr beylerbeyliinin

Msr

hazine defterdar:

geliri;

Msr'dan

Msr'n maliyeilerine

devlet hazinesine gnderilecek gelir.

bakan kimse,

Msr

maliye ilerinin ba.

Minval: Suret, tarz, usul.

Mi ri: Hkmetin, devlet hazinesinin mal olan.

Muhalif rzgar:

Elverisiz

rzgar,, ters r~zgar, uygun olmayan rzgar.

Muhkem: Iyice,

sk sk

Berk,

Mdeccen:

Hristiyan

len Mslman

salam.

bir devletin topraklarnda, vergi vermek artyla kalmasna msaade edihakimiyeti ve esareti altnda yaayan Mslman halk.

Ispanya'nn

Neccar: Dlger, doramac, marangoz.

211

DENZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Ocaklk:

Kale koruyucularnn ya da ehirli yerli erlerin ulfelerine veya tersane masraflarna

olarak ayrlm (onda bir) ya da rfi gelirler yerine kullanlan bir tabir. Ocaklk yalnz rlerden ibaret deildi; cizye, tart, ipek ve gmrk gibi baka resimler de tahsis olunurdu. Kendisine ocaklk tahsis edilmi olan hizmet sahibi bunlar toplar ve bunlar kendisi
iin "dirlik" olurdu.
karlk

Okka:

Osmanllarda

Okumak:

armak,

eski bir

arlk

ls olup 1.288 kilogram gelir ve drt yz dirhemdir.

davet etmek.

Oturak: Her gemide krek ekmek iin forsalarn ve gemicilerin oturduklar yer, sra, kaln
tahta. Gemilerin byklne gre, bu forsalarn ve kirekilerin krek bana olan says
deiir. Gemilerin bykl ve kkl de bu oturaklarn saysna gre llr.
Oturmak: Geminin dibe

oturmas,

geminin slkta oturup yzememesi.

Paa batardas:
yedier kii

Amiral gemisi, sancak gemisi. Boyu yetmi, yetmi iki arn olur, her kreini
ekerdi. XVII. yzyldan bu yana karpuz kl olarak yapld. Bkz. Batarda.

Perdahtl

barut: Neminin alnm barut; kimya yoluyla temizlenip parlatlm barut. Iki trl
barut vardr: Perdahtlanm barut ki yanma gc oktur. Nemli barut gibi taneleri ufalanp
toz haline gelmez. Parlak taneler halinde olur ve alev aldnda abuk atelenmek suretiyle
daneleri itme gc artar ..

Pergende: Krekle yryen ve yelkeni yardmc ara olarak kullanan ekdiri

va gemisi.
Peke: Armaan,

birine

armaan

snhndan

bir sa-

olarak sunulan nesne, hediye.

Rafzt:

Herkese benimsenmi olan dncelere, inanlara, zellikle din inanlarna aykr dnen kii Snni mezhebine aykr bir inanca ve dneeye sahip olan kii Asl anlam
"brakan" demek olan bu kelime, iiler arasnda, Eb Bekir ile mer'in halifeliini kabul
etmeyip onlar Ali'nin hakkn yemi sayan kii, "mu'tezile"den biri demektir.

Reaya: "Raiyyet"in oulu. Bir hkmdarn buyruunda olup vergi veren halk; tebaa, uyruk.
Reaya yazmak: Halk yerinde brakarak
gereken vergileri deftere geirmek.

bunlarn

kimler

olduu,

ne

i yaptklar

Reis: Geminin ba; bir gemide buyruk verme yetkisi en yksek olan
gemi svarisi, kaptan.
Saf balamak: Dizilmek, sralanmak;

savaa hazr

kii;

ve vermeleri

bugnk

karl

olmak zere gemiler sraya dizilmek.

,Salmak veya salnmak: Denize almak, engine almak;

donanmann

yola

kmas.

Sandal: Bir geminin bulundurduu ve krek says yediden on ikiye kadar kan uzun kayk.
Sarlmak:

evirmek, kuatmak.

Satamak:

El uzatmak, tecavz etmek,

Sava:

Bir

donannada savamakla

Savunmada durmak:

sarkntlk

etmek.

grevli denizci;

Dmana basknna kar

sava

denizci.

korunmak zere uyank ve hazr

212

olnak.

SZLKE

Serasker:
Serdar:

Bakumandan.

Bakumandan.

Seren: Direkler zerinde yelken

derlere verilen ad.

ama~ ve 2aret kaldrmak

Seyyit: Peygamberimizin torunu Hseyin'in (Ali ile

len eref unvan.

zere yatay olarak balanm gn-

Fatma'nn olu)

soyundan gelenlere veri-

ve deerde geerli, resmi bir alarnet tayan bir maden paras olup baolarak bir hkmdann adna baslm, zerinde onun adn tayan para
Bamszlnn iareti olarak bir hkmdarn kendi adna para bastrmak hakk.

Sikke: Belli

arlkta

mszlk iareti

Silahdar: Yenieri tekilatnda kapukulu svarilerinden ilk defa

"sar bayrak" adn da tar.

teekkl

eden

bl

olup

Silistire: Sava gemilerinde vardiyanlar taraftardan buyruk pasaportlannda ve lumbar az serdmenieri tarafndan sancak sahipleriyle gemi kumandanlarn selamlamakta kullanlan
kemikten veya madenden yaplm, tiz ses karan bir eit ddk.
Sinirlemek: Aslnda, savata atlarn bacak sinirlerini kesip ya da okla vurup at ldrmek; atn
bacak sinirlerini karmak; deve, at, koyun gibi hayvanlarn arka ayak sinirlerini kesip onlar ie yaramaz hale getirmek; hareket edemez hale koymak iin hayvann vurup ayak sinirlerini kesmek; bir hayvan azapla ldrmek.
Sipahi:

Osmanl

ordu

tekilatnda "tmar" adyla rn

(onda bir) ve rsumunu (vergisini) al-

dklar topraklara karlk sava zamanlarnda kendi hayvanlan ve kanuna gre gtrmeye
mecbur olduklar cebelileriyle birlikte sefere katlan bir snf svari askerine verilen ad.

Soltat: Asker, er;

Hristiyan

askeri; Mslman ve Trk olmayan asker.

Syndrmek: Dman gemisinin

vaamaz hale koymak

toplarn

susturmak

Sava

Synmek: Bir deniz savanda gemi savaamaz hale gelmek;

Sulanmak: .Geminin iecek su
mas, gemiye su dolmas.
Sularnca gitmek:

almas,

gemi

tayfasnn

gcn krmak Bir gemiyi sa-

ii

bitmek;

ate

edemez olmak.

iecek suyunu almak Geminin su al-

Birinin suyuna gitmek; birinin arzusuna gre davranmak,

dediine

uymak.

Srmek: Gitmek, menzil almak Devam etmek Kovalamak lleri gtrmek; yrtmek, sevketmek
ayka: Alt

dz ve enli bir tr sava gemisi.

eyh: l Araplannn banda bulunanlara, Arap airetlerinin reisierine verilen unvan.

Tabur: Dizili asker, alay Salam bir drt ke biiminde tertiplenmi asker ktas; drt ke
olan kale biiminde duran dman askeri; saf olmu asker Eskiden birbirine bal arabalardan yaplm metris. Drt yandan dizilip istihkam eklini alm ve aralar zincirle ba
lanm arabalada yaplm tabya ve snak ki drtgen eklinde mstahkem bir cephe meydana getirir. Bunun evresine hendekler kazlr ve toplar kanarak berkitilir.
213

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Tabur etmek veya kurmak: Dman saldrlarna korumak zere, ordunun etrafn hendekle
evirerek ya da baka bir yolla mstahkem bir yer hazrlayp savaa hazr olmak.
Tabya: Tek olan veya bir istihkamn siperlerinden
trnden tek istihkam; top yeri; palanka, kale.

darya doru taan

top yeri;

hazr

metris

Tabya kurmak: lstihkam hazrlamak, top yeri hazrlamak.

Ta ra: Dar,

kalenin veya ehrin

d.

Tara kmak: Dar kmak, olduu

Tara

yerden ayrlmak.

er dkmek: Gemiden karaya asker

Tara varo:

karmak;

karaya sava karmak.

Kale dndaki mahalle.

Tmar: Dmandan alnd srada

beylik topraklar saylan yerlerden sipahilerle zaimlere

hakk olarak verilen hazine hissesi yerinde kullanlan bir tabir.

Trnar erbab

kl

veya trnar sahipleri: Kendilerine trnar verilmi olanlar.

Tekbir getirmek: "Allahu ekber, Allahu ekber, lailahe illallah, Allahu ekber, Allahu ekber ve lillahl'-hamd (Tanr uludur, Tanr'dan baka Tanr yoktur; Tanr uludur, hamdona mahsustur)" szlerini yalnz ya da birlikte sylemek. Trk askerinin savaa giderken sylemeyi gelenek haline getirdii szlerin banda gelir. 'Tekbir almak" da denir.
Tembih: Uyarma. Donanmada, gemicileri uyarmak, hazr olmalarn, tetikte
dirmek iin verilen iaret, alarm iareti Alarm yelkeni veya topu.

bulunmalarn

bil-

Tersane: Iinde gemiler yaplan, onarlan ve her trl gemi gerelerinin bulunduu yer; bu nitelikte devlet kurumu; gemi ilerinde alacaklar eitmek ve yetitirmekle birlikte denizcilik ileri grlen yer.
Tersane emini: Tersanenin ve gemilerin gelir gider defterleriyle gemi yapm, onarm ve bunlarn alm satm ilerine bakan kii; geminin btn gerelerini satn almak, hazrlamak, depodan eyalarn ve ayniyat defterlerini inedeyip kontrol etmek onun iiydi.
Tersane kethdas: Deniz kuvvetlerinin stlerindendir. Kalyonlarn yaplmasna dek visamiral
yerinde olup birinci derecede tersanenin inzibatyla ilgilidir. Sonra tersanenin birinci hakimi olup hakimiyetine alarnet olmak zere Hind kamndan mavi renkli asas vard. Kay
alt iftedir. Padiah batardayla Boaz'da gezinti yaptnda geminin dmenini tutmak ona
aittir. Evvelce kapudan paalada birlikte sefere kmalar adetken sonralar tersanede bra
klmlard. Kapudan Paa eyaletindeki Sla Sanca (lzmir ve evresi) bunun dirliidir.
Tersane oca: Tersane halknn bulunduu yer; tersanede bulunan
rin topuna birden verilen ad.

mrettebatn

ve grevlile-

Tersane-i Amire: Gelibolu'da kurulan ilk Osmanl tersanesinden sonra yaplaHstanbul Tersanesinin resmi ad; devlet tersanesi. Fatih Sultan Mehmed, ilk tersaneyi Hali'te Aynalkavak
semtinde yaptrd. Yavuz Sultan Selim zamannda, Fatih'in yaptrd tersane civarnda, gemi yapacak ve seferden dnen gemileri barndracak, stleri kapal "gz" denen kzaklar
yapld. Kanuni anda, bu gzler artrlarak says iki yze karlm, ambar ve mahzenler yaplmak suretiyle Hali'te mkemmel bir tersane meydana getirilmitir.

214

SZLKE

Tirarnola etmek: Bidziye ekip

brakmak.

ek; gemiyi evir" demektir. Rzgara

Bu kelime "tiramollare" sznden emir olup "brak,

yrmek zorunda olan geminin gerektii kadar

kar

rzgara yan vermek ve bylece ilerleyef)iliiek iin rzgar dorultusuyla gemi arasnda bir
a meydana getirecek ekilde, bir i~ele-bir sancak hareket etmesi.

Tirinkete: Geminin pruva direinin birinci sereni ve bu serene balanan yelken.

Top fnd: Top mermisi, glle.
Toplamak: Karlkl

top

atmak, karlkl

toplada ate etmek, top

Tutu: Bir kimse ya da nesne karl

alnan

Tutu vermek: Bir nesne veya kimse

karl

sava

etmek.

nesne veya kimse; rehin, rehine.

birine bir nesne ya da bir kimse vermek, rehin

vermek, rehirie vermek.

Tfekfnd:

Tfek mermisi, tfek kurunu,

kurun.

Tfeki: Silah kullanan, silahl, tfek kullana

sava.

Uramak:

Rastlamak, yoluna

kmak,

Ulak gemisi: Haber ve posta ilerinde

yola zerine
kullanlan

ve

dmek.
dier

gemilerden daha hzl gemi.

Ulema: Bilginler; din bilginleri, din konulann iyi bilenler.

Ulufe: Askere ve dier devlet hizmetinde bulunanlara verilen maa.
mek:

ullanmak, koyulmak, mek, bir yere toplanmak

Vali: Beylerbeyi Bir vilayetinen yksek idare amiri bir ehrin en yksek kiisi.
Vali dikmek: Vali tayin etmek, vali yapmak.
Verdinar: Gknar aacnn teki ad.
Vilayet: Beylerbeyilik ll lke.
Vurmak: Talan etmek, yama etmek.
Yal:

Deniz kys, deniz

kysnda

olan yerler.

Yaplmak: Dman

daki bir
Yapmak:

dman

Deni:z;

kysnda

bir

kysnda

dman

Yarak: Silah,

ateli

Yat ve yara:

Sava

Yedeine

lkesinde bir deniz kysna klnas ve orada tutunmak; deniz

kalesini karaya kp tutunarak kuatmak.

ekmek:

bir

dman

kalesini karadan

kuatmak;

karaya asker

kysm

karp

deniz

kalesini sarmak

silah, tfek.
iin gerekli olan nesneler, gereler, mhimmat.

Yedee

almak,

balayp

gtrmek;

balayp

ekmek. Kendi yelkenleri ve k-

rekleriyle yryemez hale gelen bir gemiyi baka bir gemiye balayp gtrmek.
Ye grmek:

Daha uygun bulmak, daha iyi saynak, tercih etmek, stn grmek.

Yelken: Direklere, ubuklara veya bunlara

bal

serenlere, istralyalara

pan rzgarn etkisiyle gemiyi yrten bezlerden herhangi biri.

215

alan

ve yzlerine ar-

DENIZ SAVAURl HAKKINDA BYKLERE ARMALiAN

Yelken grnmek: Enginde bir geminin seilmesi, denizde bir geminin fark edilmesi.
Yelken krek: Hem yelken, hem de krek kullanarak; hem rzgar hem kol gc
Son sratle, var hzyla.

birleerek

Yenieri aas: Aalarn en by olduu gibi yenieri ocann da en byk kumandandr.

Yenieri aas, yenieri oca ile acemi ilerinden sorumluydu; Istanbul'un inzibatyla da ilgisi vard; yannda bir heyetle ve falakayla vakit vakit kol gezip asayii salard.
Yenieri kethdas: Yenieri ocann, derece ynnden aa ve sekbanbandan sonra en byk
kumandan; aann yardmcs olan "Kethda Bey" veya "Kul Kethdas" ocakla srekli ilgisi dolaysyla her ikisinden, daha nfuzluydu. Kul kethdas, padiaha kar, ocan btn
ilerinin vekiliydi. Hkmdar, yenieri aasn derhal deitirebildii halde kethday kolayca deitiremezdi. Ocan iinden basamak basamak ykselerek yllarca ocan trl
hizmetlerinde bulunmu olan kul kethdas, bir olay karmak istedii zaman yenierileri
kkrtabilirdi.

Yrk veya yrk: Sratli,

hzl,

sratli giden.

Yk: Yz bin ake yerinde kullanlan bir tabir.

Yrmek, yrnmek veya yry:
zerine hep birden yrmek.
Yz evirmek: Birinden dnmek,

Dmana kar

darlmak;

hcuma kalkmak,

saldrya

gemek;

dman

ksmek, muhalefete gemek.

Yz dndrmek: Geri dnmek, ricat etmek.

Zahire: Gerektii zaman kullanlmak zere edinilip saklanlan nesne;
gelince tketilrnek zere bir yana konup saklanan.

zamannda alnp

vakti

Zaim: Zeamet sahibi.

Zeamet: Fetih srasnda, devlet topraklar saylan yerlerden savalara, bir blk devlet ve saray memurlarna kl hakk ve dirlik olarak verilen "hazine" hissesi.
Zira: Eskiden Er-Ravza Adas zerinde Nil'in sularn lerrlerin kullandklar bir uzunluk ls olup 54.04 santimetredir. Fakat trl zamanlarda, trl Islam lkelerinde, trl amalarla kullanlan ve baka baka adlar tayan zira'larn lleri 54.04 santimetre ile 91 santimetre arasnda deimektedir.

216

HARiTALAR

385

386

387

.u_, _______ ~ u~

L:.....
L ,:.uu

-------IJ~

388

389

1
---!j.)f ~.l~

...

390

391

,,
~

~t)t\

,.

,.

'f

f'"

r-

1
(" "

<.

t;...O:-

,.

'~*
L::J E!_h..

j,~ ~Jtr~_j.)j_.~
_.A
..)l-~

".....__,::,v..,
"--'"l

______

t\

"T...
.,. .~.~.,...
. ""'rili
r.- =
,. ===- _)l...~

,__
('

~-:, ~

'--

0/V":

~
;..-l!o.~\~(..,.- , . ..,.lJ Etk-

392

393

....
.
~);\..:J~_.~l,J~J~_p\j~~)J:--' ~_;~
?t~;.rd~)~Y..,!_')~~-'..(J\_, :~u b~\,..r
.)0}._)_)c.lv?J\.(,_u~\.!.\..., ~.vf,~;_,\o:, u ,\.)

394

395

Toprak ve sudan Ibaret olan kOre - l arzneklidir

llatl

lt'

hrtlu ltt't' I IUI Ttm! tth hu

Sur ht
ht4 .hru
Cuu lhlt ShUt h11l

In
Cd

hy
tthl

lll

111.~

Fransa

topraklar

Ispanya

YenedU

memleket!

topraklar

Proorenclye

Cenevlz

IUMII htl

mem l ete t l

Rumel i

topraklar

Tohu ,&
luffthtlft..i. lhllrl

Jr.

Telelle

...

Tlllmun

me mitllleli

memle l. ell

Cezay ir
memleket!

Akden z

N er al et

memlelletl
Mn lr
N tr

meml eietl

l b u s ayfada Akdeni z ve

...

,.

...

ri ,,. '" .

u,l..>~

LJi U-:
J.>..!JI_,,.....__. ~_, >A v ,..,._,.;

Kar a d e n l

izilip

epe evre

k i y i erndak i

toprakla r v e $1 hlr l er

y e r leri n de

o6 s terllmltl r

Toprak ve sudan Ibaret olan kre-i

arzn eklidir

'"'
(j\

h-rlhhii:Okyun

H11t ht in: Uutor lzqisl

lllel: lt
Smtu. Yntt Wiu~: Tmzl Dth hu
llle du urel1e : Yetge dOnuusi Sttr; lot
hd. Aslu
lns. hJ
1111 hhk
lhd 1r u dl: OOIt d6aenusi
Cnn: lilltr ShUit. h~t Ctf: ot

Urhru

Fransa

topraklar

...

Ispanya

lyon

topraklar

Provenclv
memleketl

Venedlk

memleket!

Rumeli

topraklar

Cenevlz
memleket!

Touu&_
h fUll

~~uj,Midrld

....,
'"'

..

,
~

Tlllmun

memleket!

me m leket!

Cezylr
memleket!

lrhr1k11

memleket!

Berk memld;etl

Msr

m emleket!

.--.
I bu sayfada Akden i z ve

<'
rt

.lA.

If""

.,.

"fl.>.hLJ~U::-

_,.JJ_,-<~-..J>AtlJ~..,.!

Karaden iz izilip
epeevre k ylarndaki
toprakla r ve eh ir ler
y e rlerinde

o6ster l lm l t l r

~---

Rumeli

topraklar

Anadolu

topraklar

Rume li
topraklar

.......

,._ urtde AUulr'lll

o...... .,.,.,., .

..,,...."'''"'''
........
.

'-t . .. '''''' ,. .... ;ua .

::;:~t: ;t::.~;:.~::~:.,,,

bu uyfada Venedlk K6rh l. lerd iQI

adalar . t yt ar n dal l top raklar ve 1ehlrler
ye l p i zlimitti r

Hrvatistan

Abrul

memleket!

!talya

topraklar
Alba ny a
y ani Arn avutlu k
me mleke t!

...._,..'f
~\
,.

..

' '
,.
\

,.

't,.:-~

<;':l,lt!}-

\
Anadolu

Rumeli

topraklar

topraklar

~
KGhhy

':'

w
00
"'

... nllwllyll

l bu sayfada Akdenl'de,

Osman h lmpantorlu~u'na
baOi olu adalar nsmtdllmt.
deryada seyrOseftr tdtnltrt
Qenktnharlhnpusula

.......

suntldtllllpelllumttlr

'-....

I bu sayfada Venedlk KOrfezl, l:erdiQI

adala r , kylarndaki topraklar ve tehlrler
lzllml$tlr

yntp
Hrvatlshn

,,
w

"'
'"'
Abruzzl
memleletl

ltalya topraklar

'~i
~C"

t;..:~~

\.,!E!}-

~j~ur---"
~~
Drt yn ve rzgarla" pusula ile bilinip
deryada gezinenlere yararl olmas iin

----~f=ri:.::S.~I" bumahalde sureti t

unmltur

'\4J--I~
"Jr
.. u~-:.

Drt yn ve rzga;la ~ pusula ile bi linip

deryada gezinenlere yararl olmas i i n
bu mahalde sureti tas vir o l unmutur

...o

MuhiH
d

arkf'~e

seyrOsefer eden Hind, Sind ve Fars

dairede ; Akdeniz v_e Karadeniz'de sefer edenlerin

lisanlarna

Ju;atine

gre

gre I dairede

otuz iki rzgarn adlar ve yOnleriyle yazlp izilmitir

Akdeniz ve Karadeniz'de seyrOse ter eden Is lam ahallsinin

i

bu dalrede otuz Iki rzgAr,

a d lar

ve

yOnleriyle

llsannca

yazlp izilmitir

KAYNAKA

Ahmed Vefik
Danimend,

Paa,

Lehe-i Osmanf.

tsrnail Hami, Osmanl Tarihi Kronolojisi, 4 cilt, Trkiye Yaynevi, Istanbul, 1947-55.

Gkyay, Orhan aik, "Katip elebi, Hayat, ahsiyeti, Eserleri" Kiitip elebi, Hayat ve Eserleri
Hakknda

Incelemeler, Trk Tarih Kurumu Yaynlar, Ankara, 1957, s. 3-90.

Kiitip elebi'den Semeler, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Istanbul, 1968.

Gray, Ltfi, Gemici Dili, Deniz Kuvvetleri Komutanl Yaynlar, Istanbul, 2.

bask,

1962.

Islam Ansiklopedisi, Milli-Eitim Bakanl Yaynlan

lzbrak,

Prof. Dr. Reat, Corafya Terimleri Szl, Ankara, 1964.

Katip elebi, Cihiinnmii, Yazma, Topkap Saray Mzesi Ktphanesi, Hazine No. 443; Revan,
1651.
ngr, Sami, Corafya Szl, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, Istanbul, 1961.
Pakaln,

Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, 3 cilt, Milli Eitim Bakan-

l Yaynlar,

Piri Reis,

Kitab-

Istanbul; 1946.

Bahriye,

tpkbasm,

Devlet

Basmevi,

1935.

Seyyid Nh, Deniz Kitab (Der See-Atlas des Sejjid Nuh), yaymlayan Hans joachim Kissling,
Mnih, 1966.
emseddin

Sami, Kams'I-A'Iiim, 6 cilt, Istanbul, 1306-16 (1890-1900).

Tietse, Andreas ve Henry, Rene Kahane, The Lingua Franca in The Levent, :University of lllinois
Press, Urbana, 1958.

Trk Ansiklopedisi, Milli Eitim Bakanl Yaynlar.

Trkiye'de Idare Blmleri ve Bunlara
Genel

Mdrl,

Uzunarl,

Bal

Kyler, Belediyeler,

Iileri Bakanl

lller Idaresi

Ankara, 1971.

tsrnail Hakk, Osmanl Devletinin Merkez ve Bahriye Tekilat, Trk Tarih Kurumu

Yaynlar,

Ankara, 1948.

Yakut el-Hamevi, Kitab Mu'cem'I-Bldan, yaymlayan Ferdinand Wstenfeld, Yacut's Geograp-

hisches Wrterbuch, 6 cilt,

Leipzig,.166-73;

Tahran basmas, 1965.

401

DiZiN
(Atlaslarda yerlerini bulamadi.m iin okunularn saptayamadm
yer adlarnn karsna soru iareti konmutur.)
Basra Krfezi'nde, attl-arap
deltasnda lran'a ait bir ada ve ehir
(Abadan). 81

Adalar Aras: Ege Denizi'nde, adalarn yo-

Abbadan:

unlat

193,

Abbas: Iran ah. lll

Abbasoullar.

Abdi: Kapudan, 133

Abdi Paa: Mora beyi, 131, 1S6

Abdullah: Tilimsan beyi, hakimi. s2, ss, S8

Abdlaziz: Hatipolu, Girit Adas~'nda En- .

76

46, ss, s6, 6s,

Ariboz

170,

77, 79, 80

beyi, 70

Ariboz Liman, 71, 46

Abdlmmin: Hafsoullarndan Hasan'n kar-

Ariboz Sanca,

da. 63

173

Ahmed: Zebrd Iskelesi'ni ele geirmiti; Ha-

Abdrrahim Efendi: eyhlislam. 149

dm Sleynan Paa tarafnda;

Paa, s

geri

aln

d. 76

Eskiden Izmit'e bal olan Adapabir bucak merkezi. 8s

~med:

zar'nda

Sultan; Gcerat padiah. 86

Ahmed: Karahisar- ark beyi; Inebaht boz-

Abmtse (?), 22

gununda ehit oldu.

23, 67

17

Ahmed: Nibolu beyi; Inebaht bozgunun-

Acem diyar: Iran. 86

da ehit oldu.

Acem lrak bkz. Irakayn, 199

ahlar

ehri,

143,

16

Abdlcebbar: Sakz beyi. 117

Acem

Aden

biimlerde, Eriboz, Iriboz diye de sylenir ve Bahriye' deki yazl "Ariboz"

eklini. gerektirir. 9, 3, 70, 7, 2s, 134,

lisi. 160

Acem, 63, 107,

kylar, 43

Ege Denizi'nde Girit'ten sonra en

byk ada; Yunanistan'n dou kysnn
karsnda uzanr (Eriboz). Bu ad trl

Abdullah: Tahirolu, Saffarilerden, Msr va-

Ab- Safi:

Aden

Ariboz:

Abdullah: Sa'dolu, Msr valisi. 6o

Abdrrahman

9, 137, s6, 78, 92,

Aden, 76, 79

160

dlsl kumandan. 160,

blge.

gs

17

Ahmed Aa: Tersane kethdas. 131

Devleti, 40

Ahmed Bey: Kurtolu, Rodos beyi. 9S

Ada: Adapazar. 18S

Ahmed Bey: Mirliva. 90

Ada Hisar: Cezayir ehrinin nnde, ,ehri

Ahmed Han: Sultan, I. s

kontrol altnda tutan hisar; Barbaros

Hayreddin Paa tarafndan ele geirilip
yklm tr. ss

Ahmed Paa: Amasya beyi; Ammarolu'nun

yerine kapudan

paa

mas srasnda ehit

Adahon Boaz: Azak Denizi'nde. 13S

so, 7

403

oldu, Suda kuat

oldu. 138,14S, 49,

DEN!Z SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Ahmed Paa: Anadolu beylerbeyi; Naka savanda ehit

da, drt ke surlar iinde, satran tahtas gibi sokaklara blnm, ortaa
dan kalma bir kasaba. IX. Lui tarafndan
yaplm bir kanalla denize balanm

oldu. 152, 153

Ahmed Paa: Ankebut. s

Ahmed Paa bkz. Gedik Ahmed Paa

tr.

Ahmed Paa: Hafz; kapudan paa, veziri

azam.

25

Akyaz:

Geyve Akhisar, Kocaeli'ne

ilenin merkezi. 185

124,168.

Ahmed Paa: Hersekolu; kapudan paa,

Alaiye

Ahmed Paa: lstankyl; Cezayir beylerbe-

sanca,

175

Alaman: Alman, Almanya. 58, 59, 97, 114

yi. 122, 168

Albanya: Arnavutluk 19, 20

Ahmed Paa: Kemanke, kapudan paa; Ah-

Alfonz: Aragonya kral. 30, 31

med Bey diye de geer. 43, 58, 60, 166

Ahtapolu: Bulgaristan'da, Karadeniz kysn

Ali: Biga beyi. 117

da eskiden lslimye sancana bal bir

ile. 186

Ali Aa: Haseki, 140

Ali Bey: Avlonya beyi; Kanuni zamanndaki

Alyolu iskelesi: Bulgaristan'da, Karadeniz

Rodos seferinde ehit oldu. 42

kysnda, Burgaz Krfezi'~e girerken

Ali Bey: Kocaeli beyi. 70

sa yanda kalan bir burnun ucunda bir

liman. 131

Ali Bey: Mezestire beyi. 131

Ali Bey: Msr sanca beylerinden. 80

Akdeniz. 9, 17, 18, 43, 44, 66; 70, 77, 80, 84, 94,

Ali Bey: Sayda beyi. 70

100, 103, 109, 120, 122, 123, 124, 125, 126,

128, 129, 134, 136, 138, 152, 153, 167, 168,

Ali elebi: Memi Paaolu. 126

169, 170; 181

Ali Efendi: 173

adalar,

Ali, Hz.: Halife, 109

19, 29, 160

Ali Kethda: Gelibolu tersanesi kethdas.

Akdeniz Boaz: anakkale Boaz. 18

67

Akdeniz yahlar: Akdeniz kylar. 45

Ali Mslman: kapudan; lnebaht bozgu-

Akhisar: Geyve Akhisar. 185

Aklbend

Akka.

nunda ehit oldu. 117

bkz. Halk'l-Vad, 119

Ali Paa:

Sultan IL Bayezid zamannda

Koron fethine gnderildi. 39

Akkerman: Besarabya'da (Moldavya) Din-

yester Suyu aznda bir liman

(Byelgorod-Dinyestrovski). 35, 130
Akkerman

bir

Alaiye: Alanya. 19, 70

veziri azam. 37, 38, 39, 40, 166

Akdeniz

bal

boaz,

Ali Paa: Hadm; Semendire beyi. 35

ehri

Ali Paa: Hsam Beyolu, Rodos beyiyken

kapudan paala getirildi. 151, 152, 153,

131

171

Aksaray: Nide Aksaray. 138

Akehir: Konya'nn

Ali Paa: lstankyl Ahm,et Paa'nn olu,

bir ilesi. 110

Yemen beylerbeyi, Tunus valisi, Mora

ve Kbrs sancaklarnda bulundu, Yenicami'nin yaplmasnda hizmet etti; vezir
ve kapudan paa oldu, Sultan IL Musta-

Aktabya: Girit'te, Kandiye kalesinde. 148

Akvamort: Gney Fransa'da Rhone Nehri
aznn batsnda,

bir

ky

gl

kenarn-

404

DIZIN

fa'nn tahta knda aziedilip sonra

yine kapudan paa oldu. 128, 129, 168

kale ve liman. Ad aslnda Anavarin ise

de Trkler hafiflererek Avarin derler
(Navarlno). 39

Ali Paa: Mezzinolu; kapudan paa, yeni-

eri aas olduu iin Ali Aa da denif.

Anavarin

104, 106; 107, 109, 110, 112, 114-116, 167

biri, Eriboz'un
ros). 70

Amacine sanca (?) OS

gneydousunda

(And-

hisar, 30

Anderya Dorya: Ispanya'nn yarar kapudan-

so

lanndan; Ceneviz'de Orya memleketi

hakimi. S6-60, 6S-67, 69, 72-7S, 83, 93, 114

Amasya, 138,
Amerika, 18

Amir: Davutolu; Aden emiri.

Anderya Dorya

76

Tersane kethdasyken kapudan paa oldu. 136, 147, 148, 170

Ankara

Anabolu: Yunanistan, Mora'da, Korint'in 44

uzanm

bir burnun zerinde yarm daire biiminde ehir (Ancona). 21, 24

143, 170

Antalya. 19, 44

Anabolu: Napoli. 60, 62, 93, 119, 147

Apakorne: Girit Adas'nda, Suda Liman'nn

Anabolu Boaz Burnu: Salemo Krfezi'-

dousunda

nin kuzeyinde, Capri Adas ile Sorrento

arasndaki boaz ve burun. 24

152,

Arabistan
Aragonya:

kapudan, 96, 99, 166

A11adolu. 19, 33, 39, 40, 109,

, 112, 113, 146,

00, o, 120,

kuzeydousunda,

os,

Arap askeri. 46, 48-SO, S2, S5, 63, os, 106

kylar. 29, 129, 144, 147, 149, so,

Arap Boaz: Rodos'ta bir kale. 34

1S7, 158, 179, 180

Arap emirleri. 94

Anadolu vilayeti. 193

71, 130

Anamur. 19

ekyas. os

Arap

eraf. 94

Arap

Karas,

120

Arap Kulesi: Rodos'taki Sanalmo Burcu.

42, 160

Anavarin: Mora'nn gneybatsnda, Moton

bat

Arap

Arap kabileleri, 48

Yunanistan'da, Patras Krfezi'nin kuzey kysnda denizkula bir

balk ky. 116

Anatoloka:

ve Koron bumunun

Ispanya'nn

106

Anadolu kenarlar. 19, s," 192

yakas.

kenarlar. s

Arap(lar). 43, 48, SO, S2-S4, 63, 77, 83, 99,

Anadolu eyaleti. 124

Anadolu

71, 14S

Arap Ahmed: Rodos beyi. 112

139, 146, 147, 170

Anadolu

kale.

XI. ve XII. yzyllarda yaam bir devletin ve onun lkesinin ad; sonradan
Ispanya krallna katlmtr. 2S

s3, s7, 6

Anadolu askeri. 31, 37, 42,

sanca. 138

Ankona: Orta ltalya'da Adriyatik Denizi'ne

kilometre gneybatsnda, geni bir krfezin (Nauplia) iinde bir kasaba. 19,

Anabolu

olu. 96

Ane: Badat'n so km. kuzeybatsnda, Frat

Nehri zerinde ok eski bir kasaba. os

Arnmarolu:

s,

39

Andere: Ege Denizi'nde Kyklad adalanndan

Ali Prtek Reis: Kocaeli beyi, 104

Amasra

Hisar,

ynnde bir

Arap
40S

eyhleri. 63

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Arap yakas. 18, 57, 119,121,128, 178

Aristatalis: Aristoteles. 159
Ari: Msr
sna

Filistin snrnda, Akdeniz ky

kadar erien lde, Vadi'I-Ari'te

sanca,

duundan -baktm

Arnavutluk. 67

baka

ysnda

bir ada; Preveze Krfezi'ne giren

boaza

hakimdir (Santa Maura). 19, 20,

72, 73, 75

Arsenale: Venedik ehrindeki mkemmel

Ayanoroz: Selanik'in gneydousunda, Hal-

cebehane. 23

kidikya

Arslan Paa: Trhala arpalnn sahibi. 127

Yarmadas'nn

uzanan dilinden en

Asya. 18, 159

(Ayaroz).

At Meydan: Istanbul'da Sultanahmet Camii

nndeki meydana XIX.

Ayas

yzyl balar

Osmanllarn verdii

Paa:

19

Veziri azam 66-68

kk bir ada. 140

43

Ayazmend: Ayvalk'n 2 km gneyinde, MiAdas'nn

dilli

Atlas veya Atlas Minor: G. Mercator ve Lud.

corafyaya

baslan

gneydouya

doudakinin ad

Ayatodori Liman: Girit adasna ok yakn

ad. 60

Atina. 19, 128

Hondius'un

kitaplarda

Ayamavra Adas: Yunanistan'n kuzeybat k

Arnavut kylar. 19, 35

Atclar Meydan.

33, 66

trl de yazld iin- pheliyim. 152

Arnavut kenarlar. 21

kysnda

ait, 1621'de Am-

Aydn Reis:

Asl ad

Atlas Minr Gerardi Mercatoris atque iliustratus'dur. Gerardu Mercator'un Ptolamios'un haritalarn tamamen kopyalayp
bunlara yenilerini katmak suretiyle yapt 06 haritay tek bir cilt halinde top~
layan ve lmnden sonra 1595'te bas
lan Atlas Majr adl bir eseri daha varsa
da, burada sz konusu olan Atlas Minor'dur. 19, 22, 24, 25, 159, 160, 161
eseri.

2 mil

karsnda

Anadolu

eski bir ky ve iskele. 31, 39

Barbaros Hayreddin

Paa'nn

nl levent reislerinden. 54, 55, 56

Aydn sanca,

138

Ayntap: Gaziayntap.

113

Azak: Saklaplar lkesinin [lslavlar, Rusya]

liman

ve Kuzey illerinin geidi. 33, 107,

134, 135, 165, 170

Azak Denizi, 135
Azak Denizi

Boaz,

18

Azak Suyu: Azak Denizi'ne dklen Don

Avarin bkz. Anavarin. 60, 118, 123, 126-129,

Nehri. 34

168, 177-179, 193

Avarin

Avlonya

Ayaksar Liman: Bu adn dorusunun bu ol-

Arnavut: 35, 90

heim'da

ovas,

Avrupa. 18, 159, 191

verimli bir vaha. 18

na dek

67

Avlonya

Azmizade Efendi:

air.

122

Liman, 00

Avarinler, 37

Bababurnu: Anadolu'nun en batdaki noktas.

Avlona: Arnavutluk'un gneyinde Adriyatik

kysnda

Burada Ayvack'n

bal

bir liman (Avlonya). 19, 21

ve eskiden

Glpnar bucana

yataanlaryla

alm

Babakale ky ve bir deniz feneri var-

Avlonya bkz. Avlona. 33, 35, 42, 67, 68, 75, 90,

dr.

94, 165
406

177

D!Z!N

Bab- Mendeb: Kzldeniz'in

Aden Krfezi'yle
blmendep). 79

Balk

gneyinde, onu

Baldonius: Konstantaniye padiah. 159

Krfezi'nde bir ehir (Patras).

Bali Bey: Msr beylerinden. 42

19

Bali Bey: Teke beyi. 42

Baf. lll, 125

Bali Kapudan, 130, 131

Baf sanca. 113, 175

Balis Kalesi: Kuzey Suriye'de, Frat kysn

Badat. 66, 81,103,105,106, lll, 134,138,170

da, nehrin gneyden douya

yerde eski bir ehir. 05

eyaleti. 05, 122

Sahadr Giray Han: Krm

ham.

Banaluka: Yugoslavya, Bosna'da, adn ta

yan blgenin merkezi olan

Bahe Suyu: Malta adasndaki Bey Bahe-

si'nde akan gnl ac su.

dnd

Bal .. badra kys bkz. Badra. 141

134

Bahekapusu: stanbul'da. 152

Luka).

oo

ehir

(Banja-

22

Bar hisar bkz. lgn-Bar. ll4

Bahreyn: Arap Yanmadas'nn kuzeydou

Bara Adas: Ege Denizi'ndeki Kyklad takm

sunda, Basra Krfezi'nin bat kysnda

bir memleket olup Umman ile Lahsa
arasnda uzanr. Basra Krfezi'nin bat
snda bycek bir ada; kylannda pek
ok ve ok iyi inci kar. 80, 81

adalarndan
sndadr

biri, Naka
(Paros). 69

Adas'nn bat

Barbarosa bkz". Hayreddin Paa. 56, 59, 60,

63, 65-67, 72

Bahr-i Krfez: Adriyatik Denizi. 89

Bartn,

Bahr-i Muhit: Okyanus, Atlas Okyanusu. 18,

Basra, 80, 81, 86, 105, 106

31

186

Basra Kalesi, 106

Bahr-i Muhit-i Garbl: Atlas Okyanusu. 76

Basra

Bahr-i Muhit-i arki: Byk Okyanus, Pasifik

Okyanusu.

kysnda

Varru(nn kuzeyinde bir liman. 134

birletiren boaz (B<,-~

Badra: Mora'nn kuzeybat kysnda, Patras

Badat

Bulgaristan'da Karadeniz

le.

Bahriye: Buyk bir denizci ve ilk Trk hari-

olan Yri Reis'in

[1465? -1554

Bat Semti

byk eser.

ile

yanndaki

gl

arasnda

bu-

bkz.

Marp. 88

Bayezid: Sultan, II. 35, 36, 40, 166, 196

lik ve ykk olanlar ile limanlarn, sularn ve denizde olan talarn ve slar
n, amcas Kemal Reis ve baka gazilerle
birlikte denizlerde dolarke,p. kendi grp yakndan tanyp bilgi edindikten
getirdii

ehir

lunmaktadr. 121

?] Akdeniz kylarnn ve adalarnn en

sonra meydana

80

Bastiyon: Tunus ehrinin istihkam olan ka-

76

taclarndan

Liman,

Becaye: Cezayir'in dousunda, ayn ad tayan krfezin kysnda bir kale ve liman (Bejaia, Buji). 46, 48, 59, 64, 78

Becaye hisar, 45, 79

Becaye kalesi, 46

21,

Behke: Yugoslavya'da, Bosna'nn kuzeybat

24, 79, 80

snda

bir kasaba; Osmanl devrinde bir

sancak olan Hrvatistan'n merkeziydi. 22

Bahlar:

Ege Denii'nde Korfu'nun o mil

gneydousunda, evresi 30 mil kadar
kk bir ada (Paskos ve Antipaksos).

Behram Bey: Yemen beylerbeyi. 76

20, 73, 75
407

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Behram Paa: Sivas beylerbeyi 109, 110

Beyrut. 18

Bekir Paa: Rodos beyi 170

Bekta Aa:

Beyrut kys. 125

Bra:

Cemaat orbacs 157

Beled'l-Unniib

hisar:

Tunus ile Cezayir ara-

snda, Avrupallarn

Bone dedikleri

Adas'nn

hir. 64

10

ysnda

kenara

douya

yakn,

bitiik

Anadolu tara-

kk bir ada ve

Bier Boaz:

Ma

Adas'na karlk

dik'te

inmi

denize
Ferite

adnda

yksek bir

anlamnda

dadan

Manevasiya

Santaneila

olduundan

Boaz:

Adriyatik Denizi'nin kuzeybugnk

Karada snr

iinde, Antivari kalesinin

nnde kk bir

bat

adack

tarabulu-

anakkale

Boaz. 17, 19, 60, 144, 148,

149, 150, 151, 152, 153, 154, 156, 158, 160,

170,171,172,177,192,196

kale ve liman (Bizerte). 47, 93

Benzert Kalesi, 62
Beraht (?) 82
Bugn Cask ve usak de-

balk

Korfo

Boaz:

Azak Denizi'nde zi Boaz. 132

Boaz:

Rodos'ta. 42

Boaz:

Tunus'ta. 119

Boaz Hisar:

yerde uzanan

bir burun ve burundaki bir

Boaz:

Boaz. 68

Boazhisar. 154, 177

nilen yer. Umman Krfezi'nde, Basra

azna yakn

bii: hisar. 35,

nir (Budva). 20

Menek-

Benzert (Benzerte): Tunus'un kuzeyinde bir

Krfezi'nin

bal

nan bir kale, "Boduv-Venedik" diye bili-

Benefe iskelesi, 142

Cii kylar:

hisar:

fnda,

e denilmitir. 142

Berr-i

Rodos'a

dou kysnda,
lar

bir makama nisbet ederek kafir-

ad

Piez ek

Bodur Cafer Reis. 142, 143

Boduva

ler "Kav-santancilo" derler ve kalenin

eski

ve

43, 156

bir burun olup, ucunda

Kilisesi

Hisar:

Bodrum

geri

Kefalonya da Verre-

kald. Buras

Bier

Metinlerde

sunun ne olduunu bulamadm. 136

almak istediler, ama bu kale lzumu

dolaysyla alnp

Nehri'nin geidi. 105

linde yazlan bu baazn adnn doru

iin eskiden Venedik'in elin-

deyken Kefalonya

Frat

Birecik:

rip'ten gelen donanma gemilerinin geiolduu

Ru-

Biga Sanca, 174

ve gneye uzanan

kaledir. Bu burun Frengistan ve

di

vardr;

olan bu ada ile kara

Biga, 117

bir bumun ucuna

fnda

kysna yakn

Eriboz

uzunluu

arasndaki baazn ad. 75

liman. 83

Mora'da

Ege Denizi'nde,

hemen kuzeyinde,

mil kadar kk bir ada

meli

ehbar: Iran'n gneydousunda,

Mekran blgesinde, Umman Denizi

Benefe:

Boaz:

Bibercik

Belgrat. 35, 41, 104

Bender-i

kylarnn

Yugoslavya'da, Dalmaya

gneyinde bir ada. 21

lu

k-

ynn addr. 83

Karadeniz

Baaz'nda

Kava hisar. 132

Boaz Hisarlar: lnebaht

baaz

Beikta. 35, 78, 109, 130, 152, 157, 166, 177

Bosna eyaleti. 149, 172

Bey Bahesi: Malta adasnda bir l;ahe. 100

408

Krfezi'ne

koruyan hisarlar.

Bosna. 21, 123, 166; 167,191

Bewiib sanca. 106

Anado-

alan

DIZIN

Cafer Paa: Serdar, Tarabulus'a gidip Yah-

Bosna kenarlar. 21

yaolu,Yahya adl

Bosna kylar. 19, 21

Bostan Kethda: Gelibolu tersanesi kethdas.

tafa Paa'nn yerine kapudan

134, 169, 180

BozcaAda. 19,149,155,157,158
Hisar.

34, 144

vi Paa'dan

Bozok: Yozgat'n eski ad. B8

oldu.

sonra kapudan

paa

oldu.

Cafer Paa: Tarabulus beylerbeyi. 11 s

Budin: Osmanl Imparatorluu'nun Maca-

Cafer Reis bkz. Bodur Cafer

ristan'daki balca eyalerinin merkezi;

bugnk Budapete'nin bir blmn
oluturan ehrin ad. 143, 154, 172

Caala:

Frenk kapudan. 88, 122

CanbekGiray. 132,169
Canbolat Bey: Kilis sanca mutasarrf. 105,

Budin eyaleti. 169

106, 112

Budan: Romanya'nn

Moldavya eyaletine
Osmanllarn verdii ad. 72

Canalemzade Aa,

133

Cebel-i Feth: Cebelttark. Ziyadolu Ta-

Burak Adas: Mora yarmadasnda, Moton

rk'n buyruundaki

Liman'nn

gney ynnde bulunan Sapinza adas. 28 Temmuz 1499'da bu ada

nnde Venediklilerle yaplan deniz savanda kahramanca arparak ehit
den Burak Reis'in hatrasn yaatmak
iin Trk denizcileri tarafndan Burak
Adas denilir (Bradano). 37, 38, 127

Islam askerinin Isyer; Ta-

panya'yagirilerindeilkaldklar
rk,

tepe zerine bir kale yaptrmtr. 25

Ceked Krfezi: Kaynaklarda adn bulamad

m

bu krfez, sanrm bugnk Ku

Krfezi olmal. Hindistan'n kuzeybat
snda, Umman Denizi'nin kuzeydou
kysnda bir blge olan Ku, Pakistan'n
kuzeydou snr ile Gcerat'n bat sn
r arasnda uzanr. Byk bir tuz bataklndan ibaret olan blgeyi gney boyunca Ku Krfezi neredeyse btn
komularndan ayrr. 84

Burak Reis: nnde ehit olduu Burak Adas'na adn

paa

123, 168

Bfi Ali: EbU Sina 86

veren reis. 36, 37

Bursa sanca, 185

Byk Kefalonya: Patras Krfezi'nin giriin
dalk

ke-

Cafer Paa: Kl Ali Paa kullarndan; Der-

Bozca Adas. 34

de

ban

Cafer Paa: Bostancba, Canbolatolu Mus-

68

Bozca Ada

Harici'nin

sip getirdi. 122

bir ada. Bkz. Kefalonya. 20

Celaleddin: Melik Dinarolu, Guvadar hakiibere: Elcezire'de, Rakka ile Balis arasn

da, Frat'n sol

saba. 105

kysnda

mi. 83

bir ,kale ve ka-

eelaliler. 123
Cem: Efsanevi Fars kahraman. 60, 117

Cafer Aa veya Cafer Bey: Yavuz Su"itan

Cem Bahesi: Kanuni Sultan Sleyman'n

Selim zamannda kapudan paa. 41, 166

Rodos fethinde Trk donanmasnn ilk

asker kard nokta. Ro dos ehrinin ku-

Cafer Aa: Barbaros Hayreddin Paa'nn ken-

disi yerine Tunus hisarn ynetmesi

iin brakt adam; baarsz oldu. 64

zeybatsnda,
sndaki

409

Yillanova kalesinin kar

bahenin ad olduu sylenir. 42

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Cemhere: Hind lkesinin

kuzeybatsnda,

Cezayir liman,

Kathiawar yanmadasnn kysnda

Manglor'dan iki konak batda bir ehir
(Camher). 85

Adas

Ceneviz kapu~an,

54

47, 52, 53, 64, 78

hemen giriindeki kasaba. Dz ve yksek bir sahilde gemilerin karaya sokulup frtnalarda barnmalarna elverili
iki koy arasnda uzanan kayalk ve tahkime uygun bir yarmi.da; bugn Ceelli diye bilinir.
Ciciiye Hisar,
Cidde,

ile !talya

arasndaki Boaz olmal. 54

Cenevizl,

50, 51, 53, 55

Cicilye: Dou Cezayir, Kostarrn eyaletinde, deniz kysnda, Becaye Krfezi'nin

47, 55, 56, 57, 58, 59, 60, 87, 88, 114

Korsika

Cezayir ehri,

Cicil bkz. Cicilye . .46

sonulanmtr. 19, 25, 30, 45,

Boaz:

139

Cezayirli,

tih Sultan Mehmed zamannda ok kar

k bir duruma girmi ve bu, Ceneviz
kolonilerinin birer birer Trklerin eline

Ceneviz

Cezayir oca,

Cezayir eyhleri,

Ceneviz: "Ceneveli" demek olup Cenoval

lara Osmanllarn verilen ad. Cenova, :
!talya, Ligurya Alplerinin gney yamalar boyunca uzanan bir vilayetin addr.
Ortaan sonunda teki !talyan ehir
devletleri gibi bir cumhuriyet olan Cenova'nn Osmanllada olan ilikileri Fa-

gemesiyle

55

46, 47, 48, 53, 54, 114

47

79

Katip elebi'nin byk ve

nemli corafya eseri. Douda Japonya
ve Asya'nn tasviri corafyasyla bala
yan kitap, batya, Islam dnyasna do-
ru ilerledike, onun dorudan kendisi-

Cihannma:

114

57, 104

Ceneviz Cafer: Cezayir kapudanlarndan.

124

Cerbe Adas: Akdeniz'de, Kk Sirte Krfezi'nde bir ada. Gabes Krfezi'ni olu
turan 60 kn'lik bir deniz kolu aday batda gney Tunus kylarndan ayrd
halde, gneyde Cerbe ile kara arasnda
iki dar boaz vastasyla denizle birleen
bir tr gl vardr. 18, 44, 54, 56, 66, 88, 94,

nin

toplad

bilgilerle daha da zerrginleir. Katip elebi, Cihannmd'da tasvir

ettii memleketleri idari blgeleri, hkmet ekilleri, din, bilim, sanat, ticaret, ahlak, adet, su, hava, nehirler, da
lar, bitkiler ve rnler gibi btnyle
anlatarak vermeye almtr. 18, 25

95, 99, 166

Cingiz: Cengiz Han.

Cerbe kalesi,

96, 99

Cerbe sl,

95

Culius Kayser

107

Friyoli lkesi, Forum

lkesi, Forum Culi.

Cevan Osteyako: Ispanya kapudan.

Cezayir.

Pazar:

114

22

Cnada: Muaviye zamannda denizler aan

Islam gazisi. 160

18, 43, 47, 48, 49, 50, 52, 53, 54, 55, 56,

57, 58, 59, 60, 61' 62, 63, 64, 65, 66, 77, 90,
93, 94, 110, 114, 116, 122, 124, 125, 141, 145,
146,

so,

155, 166, 167,

Cezayireyaleti,

anak

Yarmadas'ndaKesendire

136,165,166,175

Cezayir halk,

51, 54, 58

Cezayir hi sar,

47, 48, 50

Liman:

Ege Denizi'nde, Halkidikya

Burnu'nun batsnda, Selanik Krfezi'nde bir liman. 20

92

anlk:

Venedik'te San Marko kilisesinin

an kulesi 24

410

DIZIN
Ovas:

atalca

David Paa:

Yunanistan'da, Tesalya Yeni-

ehirinin 40

km. gneybatsndaki Far_~~.

kasabasnn kenarnda bulunduu

sala

geni

avu

Reis,

bir ova.

37

142
kysnda

Arap

kapudan

Krm'n

oturduu

dousunda

Dervi

60, 96, 114, 119, 124

du.

dou kysn-

uka burnu.

dan

20, 66
kysnda

ve liman; "Derbend"in Trke

paa,

sonra da veziri azam ol-

Halep beylerbeyi; nce kapu-

paa,

Desbul (?)

Ege Denizi'nde

Mora'nn

ada (Kitira).

Dra:

159

sonra da veziri azam oldu.

bir

mutur.

Dra

Drava

Gcerat'ta

(Damao).

Darnan kalesi,

65 krr..

hakimi.

86

valisi.

bat

20

22

05

almas

iin

de bir ticaret

bir blgenin ve bu blgeehrinin ad.

ve

kydan 13

18, 127, 168, 175

411

Anadolu

Nil'in

ayn

ad

kolu zerinde, Nil deltasnn do-

usunda

79

gnderdii

161

Msr'da

tayan

Ikinci. Sultan Il. Bayezid zamaMsr

nehri,

Dirnyat:

nnda kapudand. 35, 36, 166

Davud Paa:

Burnu,

hileyle

86

25

Paa:

bir koyun

bir burun zerine kurul-

Dirnestekiyus: Istanbul kayserinin Girit'i

uzak-

86

Darnan liman,

geni

ky

19, 75, 129

Dicle nehri,

kk bir Portekiz smrgesi. Bom-.

kuzeyinde ve ondan

bir kasaba;

snda, kayalk

19, 69, 139, 156

Hindistan'n batsnda,

81

Arnavutluk'ta, Adriyatik Denizi

snda

kuze-

aznda

yinde, Lakonia Krfezi'nin

Davud

119

19

109,110, lll, 123,167,168,194

Adas:

Davina (?)

67

149, 154, 171

Dervi Paa:

134, 135

ubiter: Girit adasnn ilk hkmdar.

tadr

bir kasaba ve iskele.

Mehrned Paa: Bosna beylerbeyi; nce

kapudan

117, 138

bay'n

devrinde sancak mer-

ad. 107

130

Daman:

ehir

bir

da bir burun. Bkz. Seyyid Nuh, Atlas,

uka

gneybatda

Dernrkapu: Hazar Denizi'nin bat

erkeslerin

135

oka Burnu: Kefe Krfezi'nin

orum,

Osmanllar

Delvine sanca,

62

icilye Adas: Sicilya.

s:

en

88

Delvine n,

elinde olan adalar. os

blgenin ad.

etros kalesi. (?)

orlu,

142, ss, 175

Delvine kylar,

paa. 174, 187, 189

103, 139, 146, 147

harita

olan

snrna yakn

ekyasnn

erkes:

128, 168

kezi; Arnavutluk'un gneyinde, Yunan

kylarndan

Adalar: Sadrddar'n aasnda,

eltiklik

bunlarn

biri;
(Milos).

Delvine:

Paa:

gn-

Ege Denizi'nde Kyklad adala-

rndan

dan.

156

19

elebi Ali

eme.

bir yer.

38

ekmece: Marmara Denizi'nin

biri.

oldu.

krk

Deli Cafer: TurgutReis'in naml yoldalarn

ayn: Girit'te, deniz

eh: ek.

lne~ kapudan paa

Deirmenlik

ve Trhala'nn ilerisine dein uzanan verimli,

Rumeli beylerbeyisi,

km. ieridedir.

DENIZ SAVAlARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

123,

Diyarbakr, o5, 23

Hindistan'n

Gcerat blgesinde,

Kathiawar yarmadasnn gney ucunda

ve adn tayan burunun dousunda
kk bir ada; eskiden Portekiz smrgelerinden nemli bir ticaret yeri (Diu).

Eklikara veya Enlikara: ,.AslS: diye

Donabur: Ispanya kapudan. 98, 99

bu

Dubrovnik Hisar: Bosna'nn gneybatsnda,

Dalmaya kysnda kk bir lslav

Dukakin beyi,

adn nasl okunduunu

yazlan

ve nerede ol-

duunu bulamadm. 25

Elbasan: Arnavutluk'un

(Dobrovenedik, Ra-

ortasnda lkombi

rma'nn

kuzeyinde gzel, verimli bir

vadinin iinde bir kasaba; eskiden bir

4, 48, 78

Duka kapudan,

77

de nemlidir.

ad

o8

Ekinlik: Marmara adalarndan anakkale

Baaz'na giden yol stnde urak bir
adadr. Bol suyu vardr, bundan tr

Diyu liman, 76

Duka.

67

ticaret ehri; Ejdehan da denir. 107,

76, 85, 86

cumhuriyetinin
guza). 2

eyalerinden biri.

Ejderhan: Volga nehri zerinde, Volga deltasnn balangcnda, Avrupa ile Asya
arasnda nemli bir ba olan sayl bir

Diyarbakr eyaleti, 4

Diyu:

Osmanl

tan'daki drt

Divrii, 3

sancak merkezi. 67

El basan sanca, 09

40

Dumdum Memi: Kapudan,

sinde ehit oldu. 17

lnebaht

Elbiye Kalesi:

yenilgi-

Adas'nn

ltalya'nn batsnda,

Korsika
48 km. kuzeydousunda k-

k bir ada (Elbe). 93

Emevioullar, 60

Ebi\ Eyyub Ensarl: Istanbul' da, Eyp.

Emir Ahmed:

Ebu Hafs mer: Habibolu, Endlsl. 6o

Ebfikelbeyn Suyu Boaz. (?)
Ebssu'fid
Ovas:

yarmadasnda,

Boladein

Gelibolu

yr'n arkasnda,

Edirne. 36, 38, 68, 86, 90, 117,

pudam.

54

Endlsiya kylar, 25
Endlsl, 58,

60

Engr:Ankara.

Erdebil: Iran

Azerbaycan'nda,

Aras IrmaKarasu'nun kollarndan bir

dere zerindeki kaza merkezi ve Erdebil

Yunanistan'da Atina ile Mora

'na karan

Ovas denilen geni

da bir kasaba. 68

Eri: Macaristan'da bir ehir ve eski bir kaEer rma'nn

54

Endls ehirleri, 58

arasnda byk bir krfezin iinde bulunur; krfeze adn vermitir (Egin). 69

le.

mral

Endls, 52, 60

Eflak: Romanya kralln oluturan iki

prenslikten biri; Karpat dalar ile Tuna
Nehri arasnda bir blgedir. 3
Adas:

Marmara Denizi'nde

Emir Kapudan: 654 ylndaki Murat Paa seferinde, donanmadaki kalyonlarn ka-

Edirne kla, 38

Egine

Adas:

adas. 9

~!fendi: eyhlislam. o8, o9, 20

Saros Krfezi'ne
inen bir ova (Eceabat). 9, 44, 87

Ece

Emir Ali

05

Hafsoullarndan. o

vadisinde, Macaris42

ovann

gney ucun-

DIZIN
Ereli:

Marmara Erelisi.

77

Ferhat Bey: Malatya beyi.

Ermanos Kayser: Istanbul kayseri; Girit'i

hileyle ele geirmitir.

Fethiyye evirisi: Ali

6o, 6

Erzurum,

Risalet'l-Fethiyye adn verdii, astronomiye ait Farsa

eserin, Seydi Ali Reis tarafndan yapl
m Trke evirisi. 8

69

22, 24, 57, 7

Eski stanbul: Bozca Ada'nn dousunda,

Anadolu

yakasnda ykk

bir

ehir,

Fethiye Kalesi (?) 06

Tru-

55.

Fez/eke: Katip elebi'nin 59

ylndan bala

655 ylna dein

geen olaylan

yarak

batsnda

Asya'nn

gneydoru

su bir denizin

ad.

Hrmz

Umman Denizi'nden
rmadas

Fas,

ile Iran

uzanarak

ayrlr

Boaz

m
Frat

ile

dkld-

Firkate Liman (?)

Flandriya (?)

Karadeniz'in

dou kysnda

bir

serbest

o6

Gveyi; kapudan paa. 46, 47,

7o

line

Badat'n 58

km.

batsnda, Frat'n

gelmitir.

Foa, 156,

ve Dicle'den Frat'a uzanan

XVI.

yzylda

kral Flo-

kaldrarak

ehri

71

Foa Liman, 179

Saklaviye .kanalnn ucunda mstahkem

Forum Culi bkz. Friyoli lkesi. 22

o5

Fransa. 40, 46, 47, 56, 57, 93

62

Fransa diyar, 25, 78

Ferdinand: Kafir kapudan.

Fransa kylar:

Ferdinandos: Neme imparatoru. 58,

km. kadar

Meri Nehri'nin

Fransa'nn

n. 24
77

Fransa kral, 56, 78,

Fere ya da Ferecik: Yunanistan'da, Dedeaa'm 30

Floransa, XV. yz-

dukalk'a evirmitir. 24, 114

kysnda

Fenike.

Taska-

kudretli bir deniz gc ha-

ransa cumhuriyetini

56

bir kasaba.

talya'nn

bu yana nemli bir

ehir saylan

yln bamda

Fekk'l-Esed Adas. (?) 82

Fenarlk.

59

ehir. Ortaadan

Fazi: Nehr-i Tavil Arabmm serdan.

sol

zerin-

na blgesinde, Arno nehri vadisinde bir

2). 22

Felluce:

ayn

29

Florensiya lkesi: Floransa.

kale (Poti; Bkz. Seyyid Nuh, Atlas, harita

Felemenk,

kuzeyinde, Vardar

Fird~vs: lnebaht beyi. 7

Fas padiah, 52

Fazl Paa:

Yunanistan'n

deki kasaba. 68

49

Faa Hisar:

43

nehri, 05

Suyu'nun kollarmdan bir

arasnda kuzeybatya

attl-arab'm

olan Trke tarihi. 25,

Filorine:

ve Arap Ya-

ular. 05

yere

8,

ieren ve Arapa Fezleke'sinin bir deva-

byk bir krfez, daha

Fars Denizi: Basra Krfezi.

doru

Fatih Sultan

na gittii srada yazp

Erzurum eyaleti,

va.

Kuu'nun,

Mehmed ile birlikte, Uzun Hasan sava-

68

Ermeni,

Fransa padiah, 39, 92

kuzeydousunda,

sa kysna yakn

Fransz,

ve

47, 56

Fransisks: Fransa kral. 78

demiryolu zerinde bir kasaba. 30

413

Akdeniz kyla

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Frengi Tarih: johan Carion'un Chronik

adl

rndan

tarafndan yapl

Gerdefon: Afrika'nn dou kysnda, Aden

Krfezi'nin ucunda bir burun (Guardafui, Re's-i Aslr). 84

!talya, Fransa ye Is-

Germe: Yunanistan'n batsnda lnebaht

Krfezi ile Patras Krfezi arasndaki dar

eserinin Katip elebi

evirisi. 30

Frengistan, 21, 39, 94

Frengistan

kylar:

panya kylan. 25

baazn

eski ad, buradaki kale

Hisar" diye bilinmektedir. 38

Frenk, 24, 31, 32, 37, 38, 70, 94, 122, 128
Frenk taifesi, 29
ltalya'nn

"Gerne

Gerze: Karadeniz kiysnda Sinop iline bal

bir ile. 130

Frenke, 24
Friyoli lkesi: Friuli.

biri. 19

eskiden Ve-

Gevherhan: Sultan II. Selim'in kz 99

nedik Cumhuriyetine ait eyaletlerinden

olup merkezi Triyeste ehridir. 22

Geyve. 185
Girit Adas. 13, 19, 25,69-71,103, lll, 114,122,

Furmeyan: "Kurmeyan" diye de okunabilir;

neresi olduunu bulamadm. 85

137-140,142-148,150-156,159-161,169-171

Girit kylar, 139

Girit otla, 161

Gabele: Osmanl Imparatorluu devrinde

Hersek'te, Adriyatik Denizi kysnda
kk bir kasaba. 21

Giylan

Galata, 29, 60, 92

Ganizade Efendi: Nadirl,

air

Denizi

ve Istanbul ka-

Giylan, Hazar Denizi'nin g-

kylan. 07

Gornedor: Portekiz kapudan 82

ds 124

Garp Yakas bkz.

kylar:

neyinde Elbrz sradalarnn kuzeyinde bir Iran vilayeti ve bu vilayetin Hazar

Gova: Hindistan'daki eski Portekiz smrgesinin merkezine ve onun evresindeki

topraklara verilen ad. Hindistan'n bat
kysnda, Bombay'n 20 mil kadar gne-

Marp 62

Gazanllar devleti:

Gazndiler devleti. 07

Gazi Mustafa: TurgutReis'in naml yoldalarndan. 88

yindedir (Goa). 76

Gazi Paa bkz. Barbarosa, Hayrettin Paa 66,

Gova kapudan, 82

69, 70, 72, 73, 75, 78

Grie: Gneydou Arnavutluk'ta il ve il

merkezi bir ehir. Osmanl idaresinin
son zamanlarnda Manastr vilayetine
bal bir sancak merkezi (Krice). 68

Gazze: Gney Filistin' de, Akdeniz kysnda

"Gazze eridi" denen dar blgenin merkezi durumundaki ehir. 18
GedikAhmed Paa. 32, 33, 34, 66, 165

Grande Trk: Kanuni Sultan Sleynan. 58

Gelibolu: Marmara Denizi'nin kylarndan

biri. 19, 31, 34, 42, 67, 68, 70, 75, 144, 156,

Guvadar iskelesi: Eski Bama kasabas. Bugn Pakistan'n bir liman olup Uruman

173, 177

Denizi'nin Belucistan

Gelibolu Geidi: anakkale Boaz. 31

Gelibolu sanca, 31, 35, 91, 165, 166, 173

dadr (Gvadar).

Gelibolu Tersanesi, 29, 67

Guvadar Liman, 83

Gemlik Krfezi: Marmara Denizi'nin

kys

kurulmutur. Karafnin 287

kyla-

414

S4

zerinde
km. batsn

DIZIN

Bugn Umman Denizi'nde Kathiawar yarmadasnn hemen dousundaki

topraklar demektir, fakat Mslmanlarn elinde bulunduu zamanlarda gk daha geni bir blgeyi iine almaktayd.

Gcerat:

76, 86

Halk'l-Vad Kalesi, 44, 62-64, 119

Gcerat kys, 85

Hamid: Mansurolu; Harunrreid'in

Harnit sanca:

Anadolu'nun gneybatsnda
bir yer; Seluklular zamannda orada
hkm sren Harnit Bey'in adyla "Hamit ili" denmitir. Bugnk Eirdir ve
Isparta blgesi. 138

orum beyi 117

Grc Mehmed Paa:

Veziri azam. 154

Gzelce Mehmed Reis:

Gnll levent reisle-

rinden. 73

Habe,

Han Geidi:

18

Habe kylar,

Hac Halife:

Girit'in kuzeydou blgesinde,

Hanya Krfezi'ne adn veren .sehir. 140,
141, 142, 143, 144, 145, 150, 154

Hac Hseyin:

Yavuz Sultan Selim tarafndan

Hayreddin Paa'ya gnderildi. 52

Hanya

Hanya

Dicle'nin dou kysnda bir ehir.

Byk Zap suyunun Dicle ile birletii
yerden bir fersah yukardadr; ykntla
r Telle'l-air tepesinde grr. 105
artklar,

Hafz Paa

Fars Denizi ortasnda bir ada.

Denizin ortasnda ykselen bir dadr.
Abbadan'dan kp Umman'a gitmek isteyen gemiler hava uygun olursa bir
gn bir gecede oraya vanrlar. 81

44, 48, 62, 79, 110

Hali.

kla,

Emevilerden. 160

Harke Adas:

Rodos'un batsnda ve valye

lerin elinde bulunan bir ada (Harki,
Herkit). 42

61

Harunrreid:

Istanbul'da 29
Vezir ve gye;
kapudan paalk yapt. 123, 167

Halil Paa:

Has Yunus:

Ermeni soyundan; Yenieri aa;:

gelip kapudan paa oldu. 124,

Jndan

Hasan:

Mora beyi. 37

Halk'l-Vad:

Tunus

beyliinde

Sultan,

Hafsoullarndan,

padiah. 62, 63, 64

126, 130, 168, 169, 179

Halil Paa:

Abbasi halifesi. 160

Fatih Sultan Mehmed lstanbul'u

aldktan sonra lnoz fethi in donanma
ilerini stlendi. 30, 165

Halil Paa: Bosnaldr.

"yl

145, 147

Harek Adas:

Halep, 60-62, 81, 105, 109, 110, 129

Halep

Liman,

Cezayir yaknnda .Akdeniz'e

dklen bir rmak 78

120

Hakem: Hiamolu,

140, 142, 145, 170

Hara Suyu:

bkz. Ahmed Paa

Hafsoullar,

Hisar,

Hanya Kalesi, 71, 148

Tersane kethdas. 133

Hadise:

Hafasa

Karadeniz' de. 134

Hanya:

76, 84

Katip elebi. 13

Hac Memi:

ku-

mandan. 160

Gcerat vilayeti, 86
Glabi:

ehrinin 9 km. dousunda bir kasaba;

Tunus nnde bulunan Buhayre Gl'ri denize balayan boazn iki yanna
kurulmutur. Halk arasnda "Aklbend"
derler. 45, 47, 62, 63, 120, 149

Hasan:

Tilimsan seraskeri. 50

Hasan Aa: Sekbanba,

ve Tunus
415

kr. 151

Tunus

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Hadm;

Hasan Bey:

Hayrettn

Barbaros

Pa-

. 102, lOS

a'nn gvendii adamlarndan: 60, 77

Hind,

Hasan elebi: Hasan Paa diye de geer; a-

Hind Denizi,

talcal, darssaade aas adamlarndan;

kapudan paalk yapt.

169

Hasan Glle: Turgut Reis'in

naml yoldala-

'

rndan. 88
Paa:

Hasan

Paa:

Karaman beylerbeyi.

Hasan

Paa:

Kk; Rumeli beylerbeyi.

109, o

Haydar Paa: Tunus beylerbeyi.

Paa:

Gerek

117

Romanya'nn

S3, 63

tahkem bir yer.

21

Hudavend Han.

21

Hrmz:

ve Una

mecralarna

kylarndan

Basarabya blgesinde

ret

Drava

lirrian

sindedir.

dek uzanan bir l-

krallna bal

Hvat kenarlar, 21

serhaddi,

Midilli beyi.

Hzr

Reis: Hayreddin

az.

117

gerek

ad.

Hseyin

44, 4S

80

Boaz:

Fars Denizi'ni (Basra

80

vilayetinde bir

ehir

ve

Hseyin

ayn ad

merkezi. Bugn

elinde nemli bir yerdir.

Paa:

70

Mirahur; iki kez kapudan

paalk yapt. 169, 170

Osmanl Imparatorluu zamannda

tayan sancan

olup Basrq. Krfezi'nin geri-

80, 81, 82, 83

Hrrem Bey: Teke beyi.

Paa'nn

Bkz. Hayreddin Paa.

Badat

en nemli tica-

Krfezi) Umman Denizi'ne balayan bo-

22

Hzr:

ms-

86

Hrmz Adas,
Hrmz

sa kysnda,

130, 168, 169

Ortaada tran'n

166

Hvat

37,

67

eskiden Lehistan

bu denizin

Korfo

liman.

86, 199

Dinyester - Tula nehrinin

21

esinde;

kysnda,

Adas'nn karsnda

Holumu kys,

Hotin:

Adriyatik Denizi'nin kuzeydou k-

yk

uzaklkta, F

bir tepe ze-

19

Hongorya.

29, 43-70, 72, 73, 77-79, 81, 83,

Hersek Sanca,

Hille:

fersah

sa kysnda

Holumu burnu,

Horasan.

87, 88, 93, llS, 149, 166, 167

Hersek kenarlar,

148

72, 114

Hayred-

Hayreddin Paalular, Hayreddinller,

Badat'a 33

Arnavutluk

(Korfu)

din Reis v~ Barbaros diye de geer; kapudan paa.

148, 1S7, 1S8

rinde, ok eski bir ehir. os

120

ad Hzr;

69

138,

Haydar Aaolu bkz. Mehmed Paa

ke.

Hindistan,

Holumu:

Hasbahe: !stanbul tersanesi yaknnda.

Hvat:

!imanlar, 76

rat nehrinin

140, 141' 144

Hersek,

kylar, 76

Hlt: Irak'ta,

S7, llS

Hayreddin

Hind
Hind

Hisar Boaz: anakkale Boaz.

Paa'nn olu.

Hasan

43, 81, 84, 8S

Hisar: anakkale.

Hasan Bey diye de geer; Sey-

yid; Barbaros Hayrettin

17, 79, 86

Serdar.

143, 14S, 146, so, 1S4,

1S6, 171

Irak'n

Kasabann

Paa:

Hsrev Paa.

b-

02

Hsrev Paa: Rumeli beylerbeyi.

paras Frat'n sa kysndadr .

. 416

77

DIZIN

lrakayn: Iki Irak.

Asl

Irak, Arap

nebaht Beyi, 117

yarmadas

ile Cezire ve Fars Denizi arasnda geni

bir lkenin addr. Sonralar Iran'n b~,~ "
yk bir parasna da bu ad verilmi; bt-"
rincisine "Arap
Irak" denmi,

Irak",

nebaht Hisar, 196

ikincisine "Acem

nebaht Krfezi, 19, 20, 73

bylece iki Irak sz ko-

nebaht Liman, 114

olmutur. 60

nusu

nebah~ Boaz, 115

nebaht Halid, 38

.nebaht Sanca, 174

nebolu. 186

brahim: Hayreddin Paa'nn kapudanlarn

noz: Edirne ilinin Kean ilesinde, Meri

dan biri. 71

nehrinin Adalar Denizi'ne

brahim: Sultan; Sultan Mehmed Han'n babas. 14

31' 165

brahim Aa: Samsoncuba. 140

psala: Edirne ilinin ilelerinden biri; Meri

brahim elebi: Reis. 137

122

psara Adas: Ege Denizi adalarndan; Sakz'n 12

brahim Paa: Veziri azam. 61, 91

Osmanllar

sak: Romanya, Dobruca'da, Tuna'nn sa

bu adaya Haki,

kysnda

ve llleki de derler. 71

mstahkem bir kasaba. 130,

131

lyas: Hayrettin Paa'nn karda. 44

shak: Hayrettin Paa'nn karda. 44, 47, 49

mroz. 70, 155, 156

skender:.Hayrettin Paa'nn kethdas. 50

ncir Liman: Ege Denizi'nde Halkidikya Ya-

skender Paa: Anadolu beylerbeyi. 109, 110,

gney ucunda uzanan

dar dilden Aynaroz'un

112

gneydousuna

skender Paa: erkes, Diyarbekir beylerbe-

kar olan kk krfezin gnbat ynnde, nihayette, "Tavuk Adas" dedik-

yi. 105, 106

skenderiye bkz. Msr Iskenderiyesi.

mil mesafede bir liman.

skenderiye: Arnavutluk'ta Osmanl Impara-

19, 20, 73, 178

torluunun

nebaht: Yunanistan'da Korint Krfezi'ni

Patras Krfezi'ne

balayan bci~azn

olan

ku-

is'in Bahriye'sinde bu

eski vilayet merkezlerinden

Ikodra.

kodra gl

zeyinde bir kasaba (Navpaktos). Pi:rl Rediye

kk bir

sa, Hz. Peygamber. 23

lieki Adas: Rodos'un 35 km. kuzeybatsn

adaca 80

kuzeybatsnda

pir Paa olay. 156

frikiye: Afrika. 18

leri

mil

ada (Psara). 147

el (eli) sanca, 113, 175

rmadas'nn

bir ay zerinde-

dir. 30

brahim Paa: akakL 129

llyak

kollarndan

Nehri'nin

brahim Paa: Girit seferi kapudanlarndan.

da bir ada.

dkld

yerde bir bucak merkezi (Enez). 19, 30,

Bugn Arnavutluk'ta

kysndaki ehir (lkodra,

Scutari). 20, 33, 34, 44, 140

ad "Eynebaht"

sketoz Adas: Eriboz Adas'nn kuzeybat

harekelemitir. 36, 37, 38, 39, 115,

snda,

116, 123, 166, 167

Rumeli

Eriboz'a

417

kysna 15

mil

uzaklkta

ve Kolos'a giden gemilerin yo-

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

stanbul Boaz: Karadeniz Boaz. 9, 24,

lu zerinde, onlara hakim bir ada (Skis6

athos). 70,

132

skiri Adas: Eriboz Adas'nn 8 mil dou

sunda bir ada;

70,

liman vardr

stanbul Hisar: Istanbul'un Fatih tarafn

(Skyros).

dan

Bkz. Seyyid Nuh, Atlas, harita

skradin Kalesi: Dalmaya kysnda, ibenik

arasnda

ile Zadra

ysnda,

basmasna

spanya. 45, 47-S, 54-59, 66, 72, 76-79, 89, 93, 94,

ra'nn dousundaki

Katalanya sahilinde,
114

tayan

krfezin kysnda bir kasaba. 71

bilye: Ispanya'da Endls blgesinin en

124

byk ehirlerinden biri (Sevilla). 57

spanya yakas, 58

talya. 2

spanyol, 96, 65

talya kys. 89

spelet: Hrvatistan'da, Adriyatik Denizi k

Zadra'nn

talyan. 97, s4, 65

(Zadar) gneyinde

til Nehri: Volga Nehri. o7

bir liman (Split).

zdin Krfezi: Kolos (Volo) Krfezi'nin bat

sperlonka hisar. (?) 62

snda,

Italya yarmadasnn gney

Adas'nn

krfez ve kale.

kuzeybats

zmir. 9, s6, 86

stanbolya Adas: Anadolu kysnda Kerme

batsnda

Ariboz

karsnda

ucunda bir burun. 24

znik. 85

bir ada (Astypa-

znikmid Krfezi: Izmit Krfezi. 9

K. .: Katip elebi. 22-25, 3, 34, 46, 56-58,

stanbul. 9, 29, 30, 3, 33, 34, 35, 36, 39, 40,

42, 43, 58, 60,

8,

70,

stiye: Girit'in kuzeydousunda ve ayn adi

spanya kral, 49, ss, 56, 58, 59, 63, 66, 77,

78,

9,

da byk bir yarmada. 22, 24

spanya kylar, 24, 25, 77

lea).

ada (Tinos).

stirya lkesi: Yugoslavya'nn kuzeybatsn

spanya kapurlan, 93, 114

Krfezi'nin

stila Hisar. (?) 7

spanya kaleleri, 93

spertevinti:

kma

s3, ss, s6

spanya beyi, 33

ysnda,

s.2,

istendi! Adas: Kyklad adalarndan biri, Mo-

spanya Anabolusu: Barselona'ya yakn ve

o2,

gre (Bkz.

"Teb-Sive" ehri. 39

98, 4, 118,119, 2, 126, 4, 69, 78, 82, 92

Rosas Krfezi'nde eski bir ehir.

aznda

7, 22, 68

stefe: Tuhfet'l-Kibar'n Istanbul1329 [93]

smail Bey: Isfendiyaroullanndan. 30

batsnda,

9s. s3

Istanky Krfezi'nin

uzun ve dar bir ada. 43,

slam diyar. 67

9,

surlarla

stalky Adas: Anadolu'nun gneybats k

bir koy zerindeki

kasaba (Scradin).

78,

hisar;

nceki

Bizans ehri. 29, 30

standiya Adas: Girit'in kuzeyinde bir ada.

sklarya Hisar. (?) 7

onun

alnmadan

evrilmi olan

ss

6,

62, 66, 69, 70,

86, 93, 95,

24, 2s, 26, 27,

o2, o4,

7,

2,

132, 136, 138,

65, 84,

75, 76,

119,

Kadolu:

20,

s, s7,

o, o3, o6, 13, 20, s4, 78, 20

Tunus beyi, hakimi. 52, 53, 54, ss

Kal'at'I-Kla: (?)

s9, 60, 65, 69, 70, 87, 9, 95

larnda
48

Cezayir'de, Vahran

bir yer. 49

yakn

DIZIN

Kalafat Memi: Seydi Ali Kapudan'n emrin-

Kapuda:

deki kadrga reislerinden. 83

Kalavri: !talya Yanmadas'nn Mesine Boaz

ile Tarant Krfezi

(Calabria) 114

Kalavri

kys,

Marmara Denizi'nin

kylarndan

biri. 19

arasndaki kinfs

l~ir'in so km. kuzeybatsnda,

!zmir krfezinin kuzey kysnda bir ile. Foa eski ve yeni olarak iki ayr yerleme yeri olmutur. Eski (Kara) Foa,

Kara Foa:

--

128, 170

yarmadann bat kysndaki kasabann

Kalavriya yakas, 120

addr.

Kalbiye: Tunus Krfezi'nin dousunda bir

Yeni Foa da yarmadann kuzey

bir kasabadr. 1S6

kysnda

burun. 91

Karaca Foa

Kalbiye hisar: Kalbiye burnu zerinde

Liman, so

Kara Hasan: Sultan II. Bayezici zamanndaki

bir kale. 93

lnebaht Seferi srasnda, Burak Reis

cenginde ehit oldu. 37

Kaleler Kitab: Katip elebi'nin nasl bir eser-

den sz ettii anialamamtr. 24

Kara Hasan: Hayrettin Paa'nn Tunus beyi

Kalhat: Arabistan Yanmadas'nn dou ky

Kadolu

snda,

Umman Denizi kysnda, Re's'lHadd adl bir burunun kuzeybatsnda

yer alan, eskiden ilek bir liman. 82

Kara Hoca: Cezayir beylerbeyi Ulu Ali Paa'nn

yanndaki

dan. 88

ysnda, Yama'nn kuzeydousunda

burnun

reislerinden.

Kara Kad: TurgutReis'in naml yoldalarn

Kaligra Liman: Bulgaristan'n Karadeniz k

n ad tayan

zerine gnderdii adam. 53

ayliman

Kara Mahmud: Yaylak Mustafa Paa'nn reis-

lerinden. 42

(Kalikarya). m

Kara Mustafa: Seydi Ali Kapudan'n emrin-

Kamer Dalar: Nil havzasn, Kongo rma

deki kadrga reislerinden. 83

ile ad gl havzalarndan ayran ve

Nil'in kollarndan birinin kt sra
dalara Araplarn verdii bir ad sanl

Kara Mustafa Paa: Yenieri aasyken Revan

maktadr. 76

Karaada: Eriboz Adas'nn kuzey burnu-

Kanal:

Venedik

ehrini

dnnde

nun batsnda bir ada;

dan biri. 71

ikiye blen su

yollarnn by. 22
Kandiye: Girit'in enbykehri; kuzey ky

Hisar.

de ehit oldu.

103, 153

Kandiye Kalesi. 13
Kanluburun: lnebaht bozgununda birok
atlp
yaln

arka-

Karadeniz. 9, 17, 18, 35, 107, 122, 129, 130, 132,

134,136,137,145,168,169,170,181

Kantara Liman: Tunus'ta Gabes Krfezi kuAdas'nn

Malta kafiderine tutsak

takasla kurtarld. 153

Karaburun: Avlonya yaknnda. 21

yalk. s, 116

zeyinde ve Cerbe
kar liman. 88

117

Karabatak Bey:
dt;

Trk gemisiyle gemicilerinin

parak paralandklar sarp ve

Eek Adalar'n

Karabatak Sack beyi; lnebaht yenilgisin-

snn ortasnda. 145-148, so, 156,159

Kandiye

kapudan paa oldu. 134, 169

gneyine

419

Karadeniz

Boaz,

18

Karadeniz

kylar,

30, 32, 129

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Karagmr:

Kotor (Katar o) Krfezi aznda kale ve

Istanbul'da Fatih sernndeki

mahallenin ad. Eskiden burada bir "ka-

liman. 20

ra gmr" bulunmaktayd. 168

Katalonya: Ispanya'nn kuzeydousunda bir

Karaharman: Tuna'nn deltalanndan en gkysnda,

neyindekinin

eyalet. 25

Kstence'nin

Katalanya

kuzeyinde bir kasaba. Bkz. Seyyid Nuh,

Atlas, harita 18). no, 132

Karahisar- arki.

94

hmayun reisle-

rinden. 157

ll 7

Katibi: Seydi Ali kapudann mahlas. 81

Karaman. 31, 109, 110, 138

Katif: Arabistan Yarmadas'nn dousunda

Karaman askeri, 110, lll, 120

Karamanl

kylar.

Katrcolu: Donanma-y

Lahsa blgesinde bir ehir. Basra Krfezi'ne alan bir koy kysndadr (El Ka-

Reis: kapudan. 142

tiD.

Karasi beyi, 39

Katif sanca, 80

Kare: Gcerat kalelerinden. 76

72

Kargacik Adas. (?) 128

Kavala. 19,

Krka sanca,

Kayravan: Tunus'un 67 km gneyinde, de-

Krka

21

niz kysnda bir ehir (Kirvan, Kairo-

Nehri: Bu nehrin denize dkld

uan). 63, 96

yerde Iskradin kalesi bulunur. 21

Kazaklar. 129, 130, 131, 132, 133, 134, 135, 136,

Karkanna sl: Sfaks kalesinin 16 mil dousuna,

69,

Cerbe adasnn kuzeyindeki

181

Kazan Tatar. 07

slk 95
Karl-ili: Yunanistan'n bat kylarnda

Kefalonya: Patras Krfezi'nin giriinde da

bu-

lunan bir Osmanl sancann ad. 89

lk

Karl-ili kys,

Kefalonya Adalar, 20,

141

Kefalonya Adas, 68,

Karl-ili sanca, 79, 88, 90, 174

ysnda, adn tayan

Kars. 113

ehir

kuzeyinde bir burun (Ga-

ve iskele. 33, o7, 130, 131, 132, 135,

65

r'l-Melih). 25

Kefe dolaylar, 34

Bey: erkes; kk- Sani defterdar.

Kefe eyaleti, 107,

107
Kasm Paaolu: Donanma-y

Kefe memleketi, 32
Kefe paas, 08

166

Kemal Paaolu Efendi: Kanuni devrinin

Kastamonu. 30, 35
Kastamonu

sanca,

75

Kefe kys, 33

hrnayun reis-

lerinden. 144
Kasmpaa.

koyun bat ucun-

da ve Ker Baaz'nn 70 km gneyinde

Burnu: Marp kysnda, Tunus

Liman'nn

Kasm

56

Kefe: Krm Yarmadas'nn gneydou k

Karlos, V. Ispanya kral. 58, 63, 78, 114

Kartacna

bir ada 20, 69, 72, 75, 28

nl bilgini. 20

138

Kemal Reis: Kemal Bey de denir; Yeniehir

Kastel Nova: Yugoslavya'nn ~neybatsnda

beyi; 20, 36, 37, 39, 46, 66, 79

420

DIZIN

Kenan Paa: Donanma-y hmayunun ka-

pudan paalanndan.

mstahkem bir yer.

157, 172

Kili: Basar:bya'da, Tuna'nn en kuzeyinde-

Kerpe: Rodos'un gneydousunda bir ada

(Karpathos).

. ki

71, 134, 137, 156

Kerpe adalar, 137

Ker: Krm Yanmadas'nn dou

ucunda,

zerindeki kasaba.

Kili

Boaz. 130, 131

Kili

hisar. 35

130, 131

Kilis: Yugoslavya'da Bosna'da bir kale. 21,

112

Kilis san ca, 21,

Ker Boaz: Krm Yanmadas'nn dou

os

Kirine. lll

ucuyla Kafkas dalannn kuzeybat

ucundaki Taman yanmadas arasnda,
Azak Denizi ile Karadeniz'i birletiren
boaz. (Yenikale Boaz). 135

Kirine san ca, 113, 175

Kirman: Iran'n byk ortalnn gneybatsnda

bir eyalet; gneydeki

Fars Denizi'dir. 83

Ker Liman, 134

Kitab-

Kesendire: Ege Denizi'nde, Halkidikya Yan-

snr

Atlas evirisi bkz. Levamiu'n-Nur. 18

Koca Hac Reis: Turgut Reis dnemini gr-

madas'nn

en batda olan ve bu ad ta
yandili zerindeki kasaba. 19,134,169,180

deneyimli bir korsan reisi.

123

Koca Mehned Paa: veziri azam; lnebaht

Kestel kalesi, 66

yenilgisiyle neredeyse yok olan donan-

Kbrs. 25, 110, 112-114, 125, 134, 149, 167, 174

nay yenilemitir. 107, ll7, ll8, 120, 149

eyaleti, 174
Kocaeli. 70, 104

Kbrs sanca, 168

veya

Kocaeli beyi, 34, 92

Dinyeper Irma a
znda gneybatya doru ilerleyen kk, alak bir yarmadann zerinde bir
kale. Bkz. Seyyid Nuh, Atlas, harita 16.

Klburun

deltas

Kili Kalesi. 130

Azak Denizi ile Karadeniz arasndaki

boazcia bir koyun iinde bir kasaba ve
iskele (Ker, Yenikale). 130, 131, 134

Kbrs

32

Klburnu:

Kocaeli

Sanca, 174, 185

Koloz Krfezi: Ege Denizi'nde Eriboz Adas'nn

kuzey karsndaki krfez (Golos).

19, 156

131' 132
Kl Ali Paa

bkz. Ulu Ali

Korkud: sultan, ehzade; Yavuz Sultan Se-

Paa. 117, 118,

lim'in kardei.

123, 167, 168

Kl Ali Paa

Camisi, 167

Krata Adas:

Girit

adasnn

39, 44

Koron: Yunanistan'da, Mora'nn gneybat

eski ad.

ucunda,

159

adn tayan

bat yannda

Krehri. 110, 138

Koron

Kzl adalar:

Istanbul civarnda ve Marmara

Denizi'ndeki adalar. 19

Hisar.

krfezin giriinin
bir kasaba. 39, 59, 60, 128

38, 58

Koronlu. 59
Korsika Adas. 25, 45

Kzlahmetl, 100

Kostanie: Yugoslavya'da, Sava Nehri'nin

Kzlbalar, 40, lll

Kzlcahisar

bkz.

Kzlhisar:

Eriboz

kollanndan biri zerinde bir kasaba

(Kostanjevica). 22

Kzlhisar 71

Adas'nn

gneyinde
421

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMACAN

Trk korsanlarndan. 46, 47

Kostantaniye. lS9
Kotor Krfezi: Yugoslavya'nn gneyinde,

Kurtuba: Ispanya'da, Vadilkebir Nehri'nin

Adriyatik kysnda bir krfez (Kataro

krfezi). 20, 21

kuzey kysnda, ayn ad tayan eyalen merkezi olan ehir. 160

Kuzey illeri: skandinavya memleketleri. 33

Kotor Kalesi, 20
Kotron Burnu: talya'nn gneyinde, Tararrta

Ege Denizi'nde Patras

Krfezi'nin batsnda, ayn ad tayan
iki adann k (lthaki). Bkz. Kefalonya. 20

Kk Kefalonya:

Krfezi'nin gney ucunda bir burun

(Crotone). 24
Koyun Adas: Sakz Adas'nn kuzeydou

Kk Malta: Asl Malta adasnn kuzeyin-

ynnde Anadolu kys karsndaki

adadan biri; bunlara "Koyun Adalan"
denir. 94

deki kk ada (Gosa).

9S

Krt askeri. OS

Koyunluca Adas: Yavuzca Adas'nn o mil

kuzeybatsnda
rndan

bir ada; Kyklad adala(Seriphos). S8

Arabistan Yarmadas'nda, Necid

blgesinin Basra Krfezi kysnda, kuzeyde Kuveyt civarndan gneyde Katar
Yarmadas'na dein uzanan dou parasdr (El Hasa). 81

Lahsa:

Kpr. (?) 169

Krfez: Adriyatik Denizi. 67, 68, 72, 73, s,
128, 169

Lar Yakas: Iran'n gneyinde, Fars Denizi

Krfez Denizi: Adriyatik Denizi. 20, 21, 22

Krfez

Boaz,

kysnda

7S

r.

Krfez Adas: Patras Krfezi adalarnn en

Lefkoe: Kbrs'ta

kuzeyde bulunan ve en nemlisi (Korfu; Kerkyra). 17, 20, 66, 68, 196

Lefkoe

Krfez Adas Burnu, 21

Krfez

Leh

Kstendil: Bulgaristan'da, Sofya'nn 70 km.

Bkz. Metellus.

lll, 174

Kalesi, 110
l7S

130

Arnavutluk'ta, Adriyatik kysnda bu

ad tayan krfezdeki kale ve liman. 20

lS9

Levamiu'n-Nur: Katip elebi'nin ikinci nem-

eseri. Tam ad Levamiu'n-Nur

Atlas Minur olan bu eseri,
eyh Mehmet lhlasi'nin yardmyla Latinceden, Atlas Minor'dan Trkeye evirmitir. Bkz. Atlas Minr. 159

li
fi

Kuban Nehri: Kafkas dalarndan karak

biri Ker (Yenikale) Baaz'nn dnda

Karadeniz'e, biri de Tomruk Koyu yak
nnda Azak Denizi'ne dklr. 13S

corafya

Zulemat-

Ligorna: ltalya'nn kuzeybat ynnde bir

Kulzm Denizi: Kzldeniz. 18, 79

yer; Ceneve Krfezi'nin kuzey kysnda

ve Apenin sradalaryla deniz arasnda-

Kum(?) 130
Reis:

Kaza.

Le:

Kubad Paa: Basra valisi. 80

Muslihiddin

o,

Lendos: Rodos'un batsnda bir kale. 43

bir kasaba. 140

Kretikus: Girit'i ele geiren kayserin ku-

Kurtolu

kyla

Leh. 34, 38, 130

Krfez Hisar: Golos. 21, 196

mandan.

bir ehir.

Lefkoe sanca,

kapudan, ss

gneybatsnda

uzanan Laristan blgesi

80

Akdeniz'deki
422

DIZIN

dr

(Livomo).

Marp Taralulusu

ll4, 155

np.

Ligoma kalesi, 24

zeyde bulunan ve Anadolu kysna en

olanlanndan biri (Limnos). 34, 158

Marp-zemin.

yakn

Mahmud: Dergah-

187

Po
uzanan ge-

Mahmud Efendi: Katip. 133

Mahmud Gazan: Sultan 107

21, 24

Mahmud Paa: Caalolu. 129, 181

Londar: Yunanistan'da Trapolie, Anderse

Mahmud

ve Fener kazalar arasnda bir kasaba ve

kadlk merkezi. 38

Malta

madas'nn

gneyinde uzanan dilden

ortadakinin ad. 19

30, 31, 165

Adas. 25, 42, 62, 79, 90, 94, 95, 100-103,

108, llO, ll4, 126, 137-139, 141, 147, 148,

Malta beyi, 126

Lfizine: Yugoslavya'da, Dalmaya kysnda,

den

Koca, veziri azam.

153, 168, 178

Lutfi Paa: Serdar. 66, 67, 68, 69

gneyine
madalar (Losinj). 21

Paa:

Maksad (?) Avarin. 37

Lonkoz: Ege Denizi'nde, Halkidikya Yan-

lstirya'nn

92

Mahmud Bey: zi beyi. 131

sradalarnn srtlarndan balayarak

lkenin ad.

Ali avularndan.

Mahmud Bey: Hasan Paaolu. 116

Lonbardiya lkesi: ltalya'nn kuzeyinde, Alp

ni

98

Marp-zemin kylar. 93

Livadya: Yunanistan' da, Mora yolu zerinde

rma'nn mecrasna dein

Tarabulusma

Marp Yakas. 18, 46

Limni Adas: Ege Denizi adalannn en ku-

bir kasaba (Livadia).

bkz.

128, 178

kk

tak

, 02

Malta

hisar; o

Malta

kapudan, ll6

Manastr.

35, 68

Manglor: Hindistan'n gneybat kysnda

Mafrodonya: Gney ltalya'da, Polya kys

bir ehir (Mangalur).

nn

kuzeyinde bu ad tayan krfezin

kuzeyinde byk bir ehir ve kale
(Manfrodonia). 24
Mafrodonya

Ma'nolu, 125

Manya: Mora'nn gneyindeki Matapan Yarmadas

Hisar, 129

Maosa: Kbrs'ta

bir ehir ve liman.

Mara: Kahramanmara.
Mara

Kalesi, ll o, lll

Aksa

19, 127, 169

109, o, 111

askeri. 120

Mara bl. 63

Maosa Liman, 125

Marb-

ve buradaki kasaba.

Manya Burnu: Matapan burnu. 89, 139

111-113

Maosa Hisar, ll 3
Maosa

85

Marine (?) ll4

kys. 93

Marko Anton: Roma kapudan. 114

Marp: Afrika'nn

Trablus, Tunus, Cezayir

ve Fas' iine alan blmne Arap yazarlarnn verdii ad. 44, 58, 79, 81, 89, 95,

Marko anl: Venedikte'ki SanMarkoan

kulesi.

24

Marmara. 177

122, 139, 149, 156, 167

Marmara

Marp diyar. 54

adas.

Marmaris. 42

Marp kenarlar. 25

423

19

DENIZ SAVALARl HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

kapudan paalk yapt. 154, 171

Marsaolok Liman, 100

Marsilya. 56

Mehmed

Paa: Tmvar

. Marsilya ky lar, is, ss

Ahmed

Maryol Hasan Bey. 131

du.

usunda,

Uroman Krfezi

kysnda

iskele; Aden ile Basra Krfezi

byk gemilerin

ye;

bir

Mehmed

arasnda

sokulabilecei

paa

Paa: Nalbantolu

diye bilinir; g-

Paa:

Haydar

Aa olu;

kapudan paa oldu.

ksa

ok

s, 171

mandr. 80

Mehmed Paa: Kefe beylerbeyi. i3o, 131

Maskat Kalesi, 82

Mehmed

Mehmed

Da: Yunanistan'n bat kysnda,

Preveze'nin kuzeyi ve
daki

Parga'nn batsn

bkz. Grc Mehmed

Meis: Anadolu'nun gney

Mehdiyye: Tunus'un

girmi

denizin iine

yarmadasnn

gneydousunda

bir

naml yolda

ze-

liman

var-

rabulusmarp

Mekran: Uroman Denizi

meliki. 79, 120

tan'n

kysnda

Belucis-

blgesi; genel olarak

kayalktr. 83

Melek Ahmed Paa: Sadrazam: 152

Mehmed Bey: Hayreddin Bey'in yarar adam-

Melik Esed: Darnan beyi. 86

larndan. 52

Melik Mahmud: Grecat padiah. 76

Mekke-i Mkerre-

Melute (?) 65

kads. 137
Krm

ky

bir

kumluk ve

Kapucuba. 130

Bursal,

Teke

Ta

Mekke-i Mkerreme. 13, 14, 109, 137

Ta-

Mehmed Aa: Tozkoparan. 130

Mehmed Efendi:

hemen gneyinde

ridir. 125, 126, 156

dr. 18, 174

Hasanolu; Hafsoullarndan,

kysnda,

ilesi karsnda, Trkiye kylarndan iki

mil kadar uzaklkta; On lki Ada'dan bi-

ve

yarmada

rinde bir kasaba; kk bir

Mehmed Giray:

Paa,

larndan. 88

Mehdi. 122

Memi Bey: Dimyat beyi. 127

ham. 132

Mehmed Han, 11.: Fatih; sultan. 29,

Memi Bey: Rodos beyi. 126

31, 34, 38,

Memi

41' 66, 165

Reis:

Donanma-y

hmayun reisle-

rinden. 142

Mehmed Han, IV.: Sultan lbrahim 'olu. 14

Memun: Abbasi halifesi. 160

Mehmed Haris: Mft. 106

Meneke Adas

Mehmed Kapudan: lskenderiyeli. ss

Mehmed

Paa

Mehmed Reis: Turgut Reis'in

Medine. 13, 14

me

ld.

Paa.

Mazarak kylar. 20

Mehmed Aa:

Adas'nda

Koca Mehmed Paa veya Uzun Mehmed

da. 19

Mehmed:

Veziri azam; Girit

hisar kuatmas srasnda

112, 144, 145

Mayorka Adas. 25, 56, 94

Mazarak

Paa:

ki Suda

Maskat Liman, 82

ol-

kapudan paa. 125, 129, 168

sreliine

tek li-

sonra kapudan

172

Mehmed

Maskat Hisar: Arabistan Yanmadas'nn do-

Paa'dan

Seyd:

beylerbeyi;

Meneke

Paa: avuzade; ksa sreliine

bkz.

Burnu bkz.

Meneke Hisar:

424

Benefe. 156

Benefe. 19

Yunan Anabolusu krfezi-

DIZIN
kys arasnda

ve bu rman Marmara'ya dkld yerden 30 km. ierde

bir ile merkezi. Halk syleyiinde "Mal" olup, bugnk ad Mustafa Kemal

nin dousunda bir kale. Bkz. Seyyid

Nuh, Atlas, Harita 67. s7, 171
Meneke Kalesi:

Mora'da Anabolu benderi.

Mora'nn gneyindeki dilden en ao~ udakinin bat kysnda kale ve liman
(Neapolis). 9

Menemen.

Paa'dr. 9, &6
Msr. 8,

86, 87

Menkp: Knm'da, Bahesaray ile Sivasta-

pal

arasnda

imdi ykk

ve sarp bir
bir kale. 33

dan

40, 42, 44, 47, 67, 69, 76, 79, 80,

83, 86, 87, 98,

o8, 20, 23, 24, 25,

5o, s, s5,

156,

8,

137,

6o, 66, 68, 69, 7,

87, 88, 96

stnde,

Msr diyar. o3

Menolilo (?) 7

Msr

Mentee: Mula. 43, 7s

Msr skenderiyesi. 8, 7, 23, 24, 127,

Mentee kys:

Anadolu'nun

6o, 67, 68,

gneybat

Msr

kys, Mula kys 34

Mentee sanca,

Midilli

87

Minrka

25, 45, 64, 65,66

Hisar. 64, 66

Minos (Padiah): Girit'in ilk hkmdarlarn

Mesine Yakas, 62

dan.

Mesud: Tilimsan beylerinden. 52

Miriit-

Kiiinat: Galatal Katibi diye tannan

Seydi Ali Reis'in rub'ul-mceyyeb, usturlap ve benzeri konular zerinde yazd astronomi kitab. 8

Mezestire: Yunanistan, Mora'da eski Sparta

ykntlar yannda

bir kasaba.

Misivri: Bulgaristan'da, Karadeniz'e girmi

Sanca, 74

adas

s9

Mir Sultan: Ulyanolu'nun kardei. o6

Girit'i ele geiren kayserin

kumandan. Bkz. Kretikus. s9

Metellus:

bir dil zerinde, Alyolu'nun kuzeyinde

ve Burgaz'n 38 km. kuzeydousunda
bir liman. 130, 86

kafiderinin ba.

42,59

Mhal:

sanca, 95, 74

MinorkaAdas.

22

dan ldrld.

7, s3,

Mimarzade: Engr beyi. 7

67, 78, 93

rodos

44, 47, 92,

Girit Adas'nda Resmo'nun

dousunda bir kasaba. Nehirleri ok olduundan bu ad almtr. 7

!talyan eyalet ve bu eyaletin merkezi;

Mesine boaz zerinde nl bir limandr (Messina). 24, 60, o8, 114, 120, 23,

Mgal Mastari olu:

Adas. 3, 39, 40,

Milopotamo:

Mesine: Sicilya'nn kuzeydou kysnda bir

Mgal Mastori:

78

Milan: Milano. 25

da vezirken donanma serdan olup ilk

Rodos seferine kt. 34, 35, 6s

Mezestire

175,

lkeleri. 40

Midilli

Mesih Paa: Fatih Sultan Mehmed zamann

Mesine Kalesi,

s6, 66, n

Merkator: Atlas kitabnn yazan. 24

126,

eyaleti.

Hayreddin

Paa tarafn

Monkrat beyi,

59

Mora.

Bursa ilinde, adn tayan gln

ile Susrlk rma'nn sa

bat kys

9,

59

36-38,58,

Mora beyi. 37,

425

5, 46, s9, 74

13

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Mora dolaylan. 36

Muhit-i

arki. 79, 81

Mora

kys. 19, 58, 116, 127

Murad, 11.: Sultan. 29

Mora

sanca. 109, 125, 154, 168

Murad, IV.: Sultan. 134, 170

Moran Adas: Venedik ehrinin dou y-

nnde; cam ve

sra ileri

orada

Murad Aa: Hayreddin Paa'nn yarar a-

ilenir.

damlarndan. 64, 73

Murad Aa: Hadm; kapudan Sinan Paa

24

Tarabulus'u TurgutReis yerine ona. verdi. 79

Moskof. 107

Yugoslavya'da, Bosnasaray'n 72
km. gneybatsnda, Mostar Suyu zerinde, eskiden Hersek sancann merkezi olan ehir. 21

Mostar:

Murad Aa: zaarcba; yenieri kethdas.

138, 140

Murad Bey: Msr kapudan. 80

Mostar Suyu, 21

Murad Paa: Budin beylerbeyi. 154, 156

Mota Hisar (?) 34

Moton:

Mora'nn

Murad
gneybatsnda,

Navakm. gneyinde bir iskele ve ka-

rin'in 7
le. 19, 20,

Veziri azam.

Sack sanca

37, 38, 39, 52, 58, 69, 72, 94, 95,

116, 118, 119, 128, 177, 178, 179

verildi.

Murad Reis: nl korsan; sonradan Mora

sancak beyi oldu.

Muarz Krfezi:

Gelibolu Yarmadas'nn batsndaki krfez, Saros Krfezi. 144

125

Musa Paa: Veziri azam; kapudan paa,

Eriboz

Muaviye: Emevi halifesi. 34, 160

nnde

ehit

oldu.

138, 144, 145,

146, 170, 180

Mudanya: Marmara Denizi'nin kylarndan

Musa Paa, 11.: Yenieri aas ve defterdarl

biri 19

n ardndan ksa

Mula yaylas. 42

yapt.

sre kapudan

paalk

146, 170

Muslu avu: Maharetli bir denizci. 194

Muhammed Mustafa: Peygamberimiz. 13

Muhit: Seydi Ali Reis'in,

171

Murad Reis: Bahreyn hakimi. 81

Moton hisan, 38

Trk

Paa:

Murad Reis: Inebaht yenilgisinin ardndan

banda bulunduu

Mustafa, ll.: Sultan. 168

donanmasnn

Hint denizlerinde
zerine karaya ktktan
sonra Haydarabad'da bulunurken yazd
eser. Bu kitap onun geirdii tecrbelerden sonra kaptanlara, gemicilere, k
lavuz almadan Hint denizlerinde kolaylkla sefer edebilmelerini ama edinmi
tir. On ana blm ve elli ara blme ayrlan eser, denizcilere gerek olan btn
bilgileri, kendisinden nce bu konuda
yazlanlardan da yar-arlanarak vermektedir. 81

Mustafa Bey: Alaiye beyi. 70

paralanmas

Mustafa Bey: Bykl Mehmet Paaolu, Ye-

men beylerbeyi.

76

Mustafa Bey: Drzi; gnll serdar, 83

Mustafa Bey: Midilli sanca beyi. 95
Mustafa Bey: Preveze beyi. 38
Mustafa avu: Dergah- Ali avularndan.
57

Mustafa Paa: Basra valisi. 81

Mustafa Paa: Bykl; Rumeli beylerbeyi,

kapudan paa.
426

so, 171

DIZIN
Paa: Canbolatolu;

Mustafa

kapudan

paa.

sekte bir kasaba.

Paa:

Mustafa

medi.

Dellak; kapudan

paal

Naka Adas:

Mustafa Paa bkz. Kara Mustafa

donannayla

Naka-Bara adalar: Naka

adann

Paa: Mara

valisi, beylerbeyi.
aas,

Mustafa Paa: Rumeli beylerbeyi.

109,

Navarin bkz. Anavarin.

kapu-

Nedd: Arabistan Yarmadas'nn ky ovas

na ve ukur sahaya zt olan yksek i

36, 38

blgesi.

Mustafa Paa: Silahdar; kapudan olup Sultan Murad Han ile Badat seferine gitti.

83

Nehr-i Tavil Arab (?)

Neme: Avusturya.

170

Mustafa Paa: Tarabulus beylerbeyi.

Mustafa

Paa:

stne

vezir;
akn

bakaldran

etti.

Paa: Zurnac;

nn sa kysnda,

Arnavutla-

Nide. 138, 169

paa. 157,

Nihayet'l-Ereb: Arap tarihi ve ansiklopedi

171

Musul.

yazar

81

Muzaffer

Paa:

ehrizl'dan ayrlma.

Adas:

Kyklad

Mora'nn dousunda

Nveyri'nin eseri. Tam

ad

Niha-

yet'l-Ereb fi Fnn'il-Edeb. Bu ansiklo105,

pedik eser be blme ayrlmtr: Gk

ve yer, insanlar, hayvanlar, bitkiler, tarih. 160

109, 112, 113

Mrted

kuzeyinde, Tuna'Osma rma'nn neh-

re dkld yere yakn bir ehir; dik

yamalada Tuna nehrine hakim bir yayla zerinde kurulmutur (Nikopol). 117

67

kapudan

106
17, 22, 58

Nibolu: Bulgaristan'n

120

Mustafa Paa: Yaylak; Rodos fethinde kapudan paayd. 41, 42, 166
Mustafa

klar. 153, 156

zey kysnda Preveze kasabas bulunan

bu azdan doudaki ucuna kadar boyu
36 km'dir. 19

110, lll

Mustafa Paa: Nideli; yenieri

dan paa. 169

ve Bara diye iki

Narda Krfezi: Yunanistan'n bat ucunda

bir krfez olup, batsndaki Preveze Boaz'ndan Patras Krfezi'ne katlr. Ku-

100

Mustafa Paa: Lala; vezir, Kbrs'n fethi seferine serdar oldu. 109, 113
Mustafa

69, 70,

ismi bir arada verilmektedir. Ge-

miler Baralimannda

167

Mustafa Paa: Kzlahmetl; Malta seferine

serdar oldu.

takm

152,171,174

Paa.

sefere gitti.

Ege Denizi'nde Kyklad

en by (Naksos).

adalarnn

Mustafa Paa: Kaya Paa olu; kaymakam

olup

13

iste-

171

Mustafa Paa: Halcolu'nun gveyisi, kapudan paa. 157, 171

rn

52

Mtenebbi: qnl Arap airi.

169

takmadalarndan,

bir ada (Kea). Ilk

Nil nehri.

fethinden sonra Venediklilere katlchg

iin Osmanllar bu ad vermitir. 69

76

Nitse: Nice.

25

Nobofaa (?)

Mstaganem Hisar: Cezayir'in Vahran eyaletinde, Yalran'n 72 km. kuzeydou

sunda denizden bir km. ierde ve yk-

NogayTatar.

427

89
108

DENIZSAVALAR

HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Osmanl mparatorluu. 17, 18, 20, 67

Nova: Adriyatik Denizi'nin kuzeyinde ayn

ad tayan krfezin kysnda bir ehir

Osmanl kylar.

ve liman. Osmanl Imparatorluu'nun

Venedik serhaddinde, pek salam olmayan bir kalesi (Triyeste, Novigrad, Cyttanova). 19, 75, 77

31

Osmanl sultanlar.

43

Osmanl

lkeleri. 38

Osmanl

lkesi. 36, 40, 43, 62, 67, 94, 109,

120, 148, 191, 201

Nova beyi. 75

Osmanllar.

Nova hisar. 20, 21, 75, 77, 122

61

Osmanoullar. s

Novi kalesi: Adriyatik Denizi'nin kuzey

ucunda, Kvanner Krfezi'nin dou ky

Otranda

Hisar: ltalya'nn

gneyinde, Tarant

Krfezi'nin kuzeyinde kale. 33

snda,

Senj kasabasnn kuzeyinde kk bir kale. 22

kzburnu Liman. 42

Ncilm'z-Ziihire: Msrl tarihi Emir Cema-

lddin Ebl-Mahasin Yusuf b. Tagriber-

mer: Isaolu; Girit hkmdan. 160

di ez-Zahir'in (lm 1470) eseri. Tam

zi.

ad En-Ncilm'z-Ziihire jf Mluki'l-Msr

zi Boaz. 130,

ve'l-Kabire. Islamlarn Msr' fethinden

balayarak zamanna

lar yllara

131, 132, 170, 181

131

zi Kalesi. 136

kadar geen olay-

zi Kaza. 129

gre anlatan byk bir tarih

kitab. 160

Papa. 63, 65, 66, 72,114,141, 148, 17&

Nveyrl: Arap tarihi ve ansiklopedi yazar

ihabddin Ahmed Nveyri [1279-1332].

Papa kapudan. 72
Papa lkesi. 24

160

Parga:
Olan

Yunanistan'n batsnda

ze'nin kuzeyinde, deniz

Kapudan: Anderya Dorya. 87, 114

Parselona: Barselona. 25

OkMeydan,

Pasol (?) 127

Parga Hisar. 75

166

Oran: Cezayir'in kuzeybatsnda, krfez

iinde nemli bir ticaret merkezi. 37

Patavya

Patavya, talya'nn kuzeydobir blge olup merkezi Yene-

dik'in 35 km.

Paa'nn

Payas:

batsnda

skenderun

kysnda,

Orya: Ceneviz'de bir yer. Anderya Dorya

Padua ehri. 24

Krfezi'nin

kuzeydou

Antakya iline bal ile.

&

Peevi: Peevi Ihrahim Efendi'nin Kanuni

hakimiydi. 56

Sultan Sleyman'dan balayarak (927;

1520) Sultan IV. Murad devri sonuna dein (1049; 1639) yazd iki ciltlik Osman-

Osman, 11.: Sultan. 130

osman Paa. 122
Osmanl

ehri:

usunda

aabeyi. 44-50

orann

bir

kale. 19, 20

Ohri: Yugoslavya'nn gneyinde ve ayn ad

tayan gln kuzeydou kysnda bir
kasaba. 140

Oru Reis: Barbaros Hayreddin

ve Preve-

kysnda

Devleti. 29, 66,165, 191,201

42&

tarihi.

&

D!Z!N

Perpinan: Fransa' da, Lion Krfezi'nin

snrna yakn

sunda Ispanya
(Pei:-pignan). 2S

Ligurya, dousunda Lonbardiya blgeleri vardr (Piemonte). 2

59

Pelinius: tarihi, yazar.

dou

bir

Polya: Gney talya'nn Puglia blgesine

Osmanllarn verdiiad, merkezi Otran-

ehir

to ehridir. 2, 33, 34, 66, 67, 68, 6s

Persene ehri (?) 24

PertevPaa:

vezir, serdar.

Peviz Aa:

Tersane

kaymakam,

ile seferegitmitir.
Peviz

Bey olu:

lerinden.

Polya kaleleri. 34

2, 114, 11S, 6

Polya kylar. 93

donanma

67

Polya memleketi. 66

Donanma-y hmayn

Polya vilayeti. 33

reis-

26

Polya yaka~.

Petiye: talya'nn

Adriyatik Denizi zerin-

de, Manfredonia Krfezi'nin kuzeyinde,

Fargano Burnu zerindeki iki kk
kaleden biri olmal. (Vieste ve Pischici).

bulamadm.

Portokal kral,

89

Burasnn

neresi olduunu
Ama Italya'da, Roma eyale-

Prad:

bld

kethdas,

135, 136, 169,

baazn

68

ucunda ve adn tayan

kuzey kysnda bir kasaba. 9,

Preveze Boaz, 72, 73

Paa

kapudan

da denir;
paa. 134,

Preveze Hisar,

72, 7S

Preveze Kalesi,

Prezerin san ca. 09

70

119,

Brendizi ehri. 24, 60

38, 60, 67, 72, 7S, 99, 116

Pritine:

Yugoslavya'nn gneyinde, skp'n so km. kadar batsnda eski Kosova vilayetine bal bir kasaba. 68

Piyale Paa: Hrvat soyundan, Gelibolu sancak beyi, kapudan paa, gyeg, Sakz'
ald, vezir. 79, 9, 93, 94, 99, oo, o2-04,
o7, o9-112,

talya'da

yarmadann

bu

Msr kapudan. 24, 79, 80

Tersane

kar

s5

Preveze: Yunanistan'n kuzeybatsnda,

Narda Krfezi'nin batsn kapayan bir

Piyale Kethda: Uzun Piyale

Bozca Ada'da poyraza

olan liman.

Prepol: Yugoslavya'da bir kk kasaba.

bataklk olmas dnlebilir. 24

Plri Paa: Veziri azam.

72

Kafir se rdan. 113

Prendiz:

tinde "Maraais Pontens" den~n byk

bir bataklk vardr. Eski Roma Cumhuriyeti devrinde kuru olup, zerinde yirmi ehir ve kasaba vard; Pinten'in,

Plri Reis:

Liman:

korunmu

Agariliya Nehri'nin ikiye

72, 76, 79, 82, 114

Portokal kaleleri: Hind denizlerindeki

Poyraz

Pinten kalesi:

33, 44, 66, 67, o4, 9

Portekiz kaleleri. 76

24
Petiye Hisar.

2,

Portokal: Portekiz. 63, 6S,

n, .66

Puthane: Cemhere'de. 8S

Piyale Paa Bahesi: skdar'da; dnya

acayibidir. 77
Piyale Paa Camisi:

Radamantos: Girit'in ilk hkmdarlann-

Kasmpaa'da. 66

dan.

Piyana: talya'nn kuzeybat ucunda bir byk blge olup, Po Irma havzasnn
yubr parasndan ibarettir; gneyinde

Rahbe:

s9

Badat

ile Rakka

sa kysnda

429

arasnda Frat'n

bir ehir. os

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Rahmaniye Kalesi(?)

o6

Rie Burnu. 24

Raht adas (?) 80

Rie Kalesi. 62

Rakka: Suriye'de,

Frat'n

sol

birletii

lih Nehri'nin bununla

2

kysnda

Be-

Riyazl:

air. 23

yerden

Rodos

Adas.

km. kadar yukarda kurulmutur. 05

Paa:

Ramazan

Tunus beyi.

Muhammed

el-Hmyeri'nin

ad

Rodos

(. 1494) e-

kitaplarnn

toplam

ve

alp

ve bunu alfabe

dzenlemitir.
kitabn

zn

Iki ana blme

Rodos

gre

ilgili bilgiler, ikinci blm-

Uroman'n dousunda,

Rone

Um-

Rumeli.
paa,

Adas'nn

Hanya'nn 45

km.

ve iskele (Retimo).
Reid:

kuzey

kysnda,

dousunda

bir kasaba

Nehri'nin

75

Revan eyaleti,
kysnda

66, 68, 7o

29
92

kylar. 9,

Rumeli vilayeti.

25, 29, 58, 4, 49, 55,

93

Rumeli yakas. 99, 132,

45

Rus. 34

69

22

Paa:

Vezir, kapudan Sinan Paa'nn

aabeyi. 79, 89, 90, 66

Baaz'nn

mstahkem bir yer olup Mesi-

dousundadr

139, 46, 47, 70

56, 77, 79, 8o, 93, 94

Rstem

ehrinin karsnda,

ney
93,

Rumeli

Zengi Suyu ze-

Rie: Gney ltalya'da, Mesine

Hisar.

Rumeli kenan.

km. gneyinde, Aras

rinde bir ehir (Erivan).

ne

Rumeli

7, 45, 46

kollarndan

oo,

Rumeli eyaleti. 79, 138,

Hafsoullarndan. 62, 63, 64

Revan: Tiflis'in

36, 42, 71, 77, o9, 128, 138, 40,

Rumeli askeri. 33,

reislerin-

den. 80
Resmo: Girit

9,

44, 50, 57, 69, 7, 9

69, 8

Msr donanmasnn

an

99

Rum taraf, 60,

13

veziri azam. 132, 133,

Recep Reis:

Krfezi: Tararrta Krfezi'nin gneyin-

lan krfez (Rossano). 24

hmayun

kapudan

de kk bir kasaba ve onun adyla

Rum.

Paa: bostancba,

Recep

42

Romanya. 67

run (Reslhat). 80
reislerinden.

4,

Romallar, 59

6o

man Denizi'ne alan en doudaki buAa: Hadm; donanma-y

112

Roma Suyu: Tiber Nehri. 24

Rayka: Polya vilayetinin valisi. 33,-34

Recep

56, 59,

Sanca. 74

Roma kapudan.

ayrlm

de de tarihi olaylar verilmektedir.

Re's'l-Hadd:

54,

Rodos Liman, 137

birinci blmnde memleketler

ehirlerle

53,

Hisar. 35

Rodos Kalesi.

bu kitapta

srasna

Boaz.

Rodos

Ravzu'l-Mi'tdr fi Ahbari'l-

Aktar ve'l-Amsar. Yazar birok siyer ve

tarih

5,

137,

60, 65, 66, 68, 7o, 7, 78, 92

Ravzu'l-Mi'tar: eyh'l-Umde Eb Abdullah

seri. Tam

25, 34, 35, 40-44, 59, 8, 95, 112,

4, 24-2~,

onun 35 km. g-

Sabanca,

(Reggio di Calabria).

s5

Sabanca Gl, 08

67

430

DIZIN

Sadrddar: Dicle ve
t

yerdeki

Frat'n

birbirine

kar-

Santarma Hi sar, Ol

adalarn ba. 05

Santron

Saffiiriler. 160
nn kuzeybatsnda

bir

ehir

Sarayr:
bal

28,

138,

Sava nehri. 22

46, 47, 5' 52, 53, 55, 56,

157,

Sayda:

170,

Sakz

74, n,

Kalesi,

25,

117,

126,

179

o4

Saldaplar lkesi:

yerler,

li-

Sebastiyano Verniyo: Venedik kapudan. 114

Sefer Tiil: Tarabulusgarb'da bozgunculuk
karan

Eriboz

beyi.

Sofya'nn

Samako: Bulgaristan'da

gneydousunda

kuzeybatsnda

haydut,

du, sonra da

Salih Reis: nl korsan reislerden. 59, 69-7

yakalanp

asld.

Sekiz Kemerli Tersane:

50 km.

zincire vurul-

127
stanbul'da.

117

Selanik. 44, 68, 138, 139, 140, 156, 175, 186

ve Filibe'nin 97

Selanik Krfezi. 19, 89

bir kasaba (Samo-

Selim: Yavuz; Sultan. 40, 44, 47, 51, 166, 201

kov). 67
Samsun.

ve Sur'un

kysnda

Sayda kylar. 125

lslavlarn oturduu

96

Salih Paazade:

kadar

Lbnan'n gneybatsnda

man. 70, 125

Rusya. 33
Salih Paa.

38

35 km. kuzeyinde, Akdeniz

Sakz Liman, 04

km.

Sakarya ilinin Hendek ilesine

bir kasaba. 185

Saruhan sanca.

Sakz Adas. o3, o4,

66,

56

Sardunya Adas. 25, 60, 62

ve liman (Savona). 25

Sakarya Nehri. 08
139,

biri (Santorin). 153,

20

Sarayburnu,

ky

Cenova krfezi

Silibe (?) 06

Ege Denizi'nde, Kyklad ta-

Saravuloz. 87

Sagona: ltalya'da idari bir blge. Ugurya'snda

Ada!:

kmadalarndan

Sadrlbahran (?) 06

Selim, 11.: Sultan. 99, 104, 105, 107, 113, 166,

86

67

San Marko: lncil ravilerinden. 23

Selman Reis: korsan reisi; kapudan ve ser-

San Marko alemi: Venedik ehrinde. 23

dar olup

San Marko. kilisesi: Venedik ehrinde. 22

denizine yapt ilk

aknlar gerekletir

di, Yemen ve Aden

kylarn

San Tiyadorus:

Hristiyan

azizlerinden; Ve-

nedik ehrinin koruyucusu. 23

Selne

vurdu. 43

bal

bir ka-

Semave sanca: Badat'n 235 ve I-ille'nin

88

150 km.

Santalocito kalesi (?) 62

Santamaya

Burnu: Polya yakasnda.21, 24-

Santarma:

Osmanl kaynaklarnda

me, hatta Santamariya

lanan Malta

Girit'te, Hanya'ya

Hind

saba. 154

Sancaktar Reis: TurgutReis'in naml yoldalarndan.

hisar:

Osmanl donanmasnn

Frat'a

Necid batak-

dklen suyun

Semendire: Yugoslavya'da Tuna

rast-

ve

istihka;n. o2

Santarma Burcu,

gelip

zerinde bir kasaba. 105

Santer-

ekillerinde

gneydousunda,

lklarndan

Morava'nn

dkld

oo, o2

bir kolunun bu

yerde,

neydousunda

kysnda

Belgrat'n

rnaa

44 km. g-

bir kasaba. 35

43

..

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Sencuvanolu: skenderiye

beyi.

27

pudan paa. 122,

Septe. 57

Sinan

Septe Boaz.

Paa:

kapudan

yi, serdar. 08,

paa. ss, s6,

Sinan

Sffin:

Rakka

8, 82, 84, 86, 87

Seferhisar ilesine

bu ilenin gneyinde deniz

bal

kysna

ve

ya-

Sinop. 30,

ve Tunus

Karkanne adalasancak merkezi bir e

hir ve iskele (Sfaks). 96

Silifke.

ehir

ve kale. 79,
Sis

36

kuzeyinde,

yanndaki

o9,

110, 138, 72
s4, 7

Sivilye. 57, 59

s7, 72

Siviiye Liman. 57
Sivrice Liman: Ege Denizi'nde, Edremit
Krfezi kysnda ve Midilli Adas'nn

Sin Kalesi: Hrvatistan' da, Adriyatik Denizi'nin kuzeyinde, Kvanner Krfezi'nin dou kysnda

kuzeyinde bir liman. 1.77

kk bir kale (Senj). 22

Siyavu Paa:

Sinan avu: Sultan Sleyman Han'n HayPaa'ya gnderdii

Sinan Kapudan: Rodos beyi.

azam.

eli. 59

Paa: Caalaolu;

silahdar, kapudan

paa,

26

Sozya. 35, 77

Van beylerbeyi, ka432

veziri

7o

Sobut: Yugoslavya'da Dalmaya

bir kasaba. 114

Sinan Paa: Anadolu beylerbeyi. 39

Sinari

Adana'ya bal Kozan ilesinin

devrindeki ad. 113, 7s

Sivas eyaleti.

24

reddin

aa

29

Yunanistan'n

sanca:

Sivas.

Silistire: Romanya'da, Tuna zerinde bir

Silivri.

Nehri'nin

Osmanllar

kasaba.

ndus

gln kuzey ucu yaknnda, Selanik'in

km. kuzeydousunda bir kasaba;
Trke sylenii Serez. 44

87

Silahdar Paa: kapudan.

nl korsan

68

o3, 04, o7, 66, 67

air.

Paa'nn

130, 134

eski bir ehir.

Siroz:

Sigetvar: Macaristan'da, Budin'in 230 km.

Sihri:

kapu-

Sirafe: Fars Denizi kysnda, iraz'dan 60

fersah uzaklkta ticaret yeri byk ve

ehrinin 235

gneydousunda,

byk bir

29,

Sinop Kalesi.

rnn karsnda

dousunda

Paa'nn kardei,

8, 87-89, 9, 99, 66

Sind !imanlar, 76

Sifaks kalesi: Tunus'ta Gabes Krfezi'nin

km.

beylerbe-

topraklarndadr. 7, 84

kistan

117, 74

kysnda

Msr

vadisiyle delt;mn bulunduu yeri anlatt iin buraya nehrin ad verilmitir.

Bu blgenin byk blm bugn Pa-

Sicilya Adas, 24
kuzey

Rstem

Sind: Hindistan'da

bir bucak. 7

Sac k sanca.

Avlon-

reislerinden. 56, 57

da bir kasaba. os

kn

paa,

20

Sinan Reis: Hayreddin

yaknnda Frat'n bat kysn

Sack: zmir'in

Paa:

dan paa. 79,

Seydi Ali Reis: Hseyinolu; donanma-y

hmayu~un nl reislerinden, bilim
ve yazar.

kapudan

Sinan Paa: Yemen'i fethetti,

adam

Paa: Gye,

ya kYlarn yamalad. 35, 6s

Septe kars. 25
Seydl Ahmed

23, 67

kysnda

DIZIN

Suda: Girit'in kuzey

doal

kysnda

Adann bat

liman.

Yarmadas

Akroteri

bir krfez ve

ucu

byk delta kolundan ortadakinin ve

yaknnda

onun zerinde ticaret yeri olan bir kasa-

4S,

bann aa; Trklerdeki ad "Sne Boa

zerindedir.

z". 13

so

Suda Boaz.

Snbl Aa: Darssaade aas. 137

4o

Stlce. 29

Suda Burnu.

42

Suda Hisar.

4s

Sveydanolu:

4S, so, n

Svey iskelesi. 76

Suda Kalesi.
Suda Liman.

4, 42, 43

Tarabulus beyi. 128

43, 76, 79

Svey Liman.

Sulubur: Halk'l-Vad'a yakn. 63

Sumnat: Hindistan'da, Gcerat lkesi
snda

ve Yeni Surat

ehri yaknnda

ky

aban Paa. 47

eski

aban

bir ehir. Brehmenlerin burada iva iba-

derine

ayrlm

byk ve pek ssl bir

tapnaklar vard.

Surat:

am diyar:

ve Gcerat l-

km.

yukarda,

yerden

am kylar:

ehr-i

km. kuzeyinde

bir ehir ve iskele. 86

ehrizfil: ehrizr.

Surat Kalesi, 86
Surat Liman, 86

ehriz(i(

Adas:

Anadolu
mos).

Sisam; Ege Denizi'nde,

kylarnn

Baltaolu;

hr:

65

ibenik:

da,

Sleyman Han: Kanuni; Sultan. 20, 40,

52, S7, S8, 59, 63, 66, 69, 7S, 76,

8'

4,

iral:

89, 99,

Paa: Hadm; Msr

76, 79, 80, 84

Yugoslavya'da, Dalmaya

Donanma-y

Cezayir' de, bir burun zerinde ykk

batsn

hmayun reis-

Kalesi, S6

Kafkasya'da Hazar Denizi'nin

snda

ri'nin

43

denize

kysn

gneyinde bir iskele ve

iral

beylerbeyf76,

irvan:

Boaz: Tuna'nn

Yemen'in

Hadramut iskelelerinden

da ve 40 mil uzandadr. 46, 56, S7

79

Slne

Yarmadas'nda,

bir kale. Cezayir Kalesi, b'unun

Sleyman Paa: Kastamonu beyi. 3S

l.erinden.

eyaleti. OS

Zadra'nn

kale.

44,

o3, 05, 22, 66, 20

Sleyman Reis:

Musul'da Kerkk sanca-

ad o2, o9

Arabistan

(ehr).

Istanbul'un fethin-

Sleyman Bey: Kapudan reis. 80

Sleyman

eski

dousunda,

de karadan gemi indirdi. 29,

e tr kenarlar (?) 8

Bat

nnde bir ada (Sa-

26, 56

Sleyman Bey:

Suriye kylar.

Horfekan (?) 82

nn

Susam

23, 24

attularap Adalar. os

Cambay Krfezi'nin do-

usunda, Bombay'n 7o

nl kor-

Suriye blgesi. 40

eyaleti.

am

kesinde, Tapti Nehri'nin sol kysnda ve

dkld

Paa'nn

am. o

85

Hindistan'n batsnda

bu nehrin denize

Reis: Hayreddin

san reislerinden. S4

aa yata arasnda

merkezi

dkld

huriyeti
433

bat

ve Kafkas dalaryla K Nehamah'dr.

snrlar

bir lke olup

Azerbaycan Cum-

iindedir. 07

DENIZ SAVALARI HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

ivan

Denizi: Hazar Denizi'nin Kafkas da

Tarsus san ca.

laryla

Kr Nehri'nin aa yata arasn

daki blgeye den bat kysna verilen
ad ise de genel olarak Hazar Denizi'ne
irvan Denizi de denmektedir. o7
olok: Msr

Iskenderiyesi beyi.

Takpr. 4o

Taoz:

Ege Denizi'nin kuzeyinde, Kavabir ada (Ta-z; Tha-

la'nn karsnda

sos).

30

Tatar. 132, 134

Tatar ham.

Taberistan kylar: Taberistan, Iran'n kuze-

- Tatar taifesi.

Kitab: Aristoteles'in Politika

eserinin blmlerinden biri sz konusudur. s9

adl

tannan, tarihi ve
Sadddin'in [s36-S99] eseri. "Hoca Tarihi" diye de anlan bu eser,
Yavuz Sultan Selim'in lmne dein
olan olaylar ieren iki ciltlik byk bir
Osmanl tarihidir. 29

Te.fsir-i

eyhlislam

Kad

BeyzaYI'nin Envar'tadl

byk ve

Teke: Aa yukar bugnk Antalya snr

lar iinde bir Trk beylii, merkezi Antalya. 42, 70, 7s

Teke sanca, 138

43

Tekeli Paa.

Takvim't-Tevilrfh: Katip elebi'nin Adem

Tekir Burnu: Anadolu'da, Mentee kysn

Aleyhisselam'dan 648 tarihine dein geen zamanda tarihlerin yazd olaylarn

ve kendisinin daha nce yazd_ tarihlerin, zellikle Arapa Fezleke'sinin kronoloji cetveli yerinde olan eseri. 20

da, Kerme Krfezi'nin batsnda, Mersincik liman ve Bedye ky yaknlarn

da bir burun ve liman. 9, 26
Tementus (?) 78

Talyan: !talyan. 6s

Temriik: Azak Denizi'nde, Tarnan Yarmadas'nn dousunda

Taman: Karadeniz ile Azak Denizi arasnda,

Tarnan Baaz da denilen Yenikale

(Ker) Baaz'nn giriinde bir yanmada. 13, 134, 13S

Ten

km. kadar kuzeydousunda adn tayan bumnun altnda, Akdeniz kysnda bir kasaba. 48,

oo,

Tarabulus hisar. 79

so

Tentere Adas: Don Nehri'nin Azak Denizi'-

39

ne dkld yerde, deltann karsn

daki iki ada (Bkz. Seyyid Nuh, Atlas,
Harita 6.) 131, 136

oo, 22, 127

Tarabulusmarp. 8, 79, 94, 7S

Tarabulusam. 8,

130

Tenes: Cezayir'de, Cezayir ehrinin so km.

so

Tarabulusgarp. 89, 90, 94,

BS

batsnda, Yalran'n 200

Tarabulus. 44, 4S, 63, 79, 89, 94-96, 99,

139,

Kaza. 29,

bir kale.

Ten Suyu: Don Nehri 8, o7

Tarnan Adas, 134, 13S

Tarabulus oca.

erif

Tenztl ve Esrar't-Te'v!l
nl tefsiri. 24

Tahtalu: Rodos'un gneyinde bir kale olup

s, 2o, 28,

o7, 29

Tedbir-i Medine

Tilc't-Tevilrfh: Hoca diye

yoktur; bir ad da Farakl'dr.

o7, o8

Tatar hanlar. 32

yinde bir blge olup, yeri ve snrlar tamamen belli deildir. Bu blgenin kuzeyinde Hazar Denizi'ne den yerlerine
"Taberistan kylar" denir. o7

liman

13, 7s

44, 2s
434

DlZlN

Yanya'nn

Tepedelen: Amavutluk'ta,
km.

kuzeybatsnda

Tortoza:

1'50
-"!';'

bir kasaba. 35

Tercan Ovas: Erzincan ilinin Tercan ilesin~

Tercan Sahras, 92
Skyla bur-

Tranta:

Tmvar: Macaristan'n

gneyinde ve

gneydousunda

te'nin 255 km.

Pe

Tranta Burnu:

bir

Tulum

iindedir (Timi-

da,

oara). 170, 172

da, Kstem soyunun

geni

bir

km.

Hisar: Marsilya'nn gneydousun

o,

120,

121, 139, 146,150,155, 156,168, 170, 175

ve

Tunus beyi, 52, 53

da eteindedir. 140

Tunus hakimi, 51

Trhala arpah, 127

Tunus Hisar, 63

Trhala sanca, 109

Tilimsan: Cezayir'de, deniz

kysnda sayl

Tunus. 18, 44-47, 50, 53, 54, 63-66,

biri

ovann kysnda

Akdeniz

biri (Toulon). 56

Tuna kprs, 130

batsn

kollarndan

Baaz'nn

Tuna kylar, 129

sonra en byk ve en n-

kasabas; Yeniehir'in 130

gneyinde, Adriya-

burun. 24

Fransa'nn

ehirlerden

Yunanistan'da Tesalya blgesinin

zerinde,

talya'nn

batsndaki

bir ovada olup bu-

snrlar

gn Romanya

gneyinde Taranto Krfe-

tik Denizi'ne girilen Otranto

hir; Tise Nehri'nin kollarndan biri zebataklkl

ltalya'nn

zi'nin dousunda bir ehir (Taranto). 24

nunun batsnda bir liman. 139

Yeniehir'den

gneydousunda,

deniz Kysnda, Ebro rma zerinde

bir ehir (T ortosa). 25

Trabzon. 30, 132

Termi: Mora'nn dousundaki

Trhala:

Katalanya blgesinde,
km.

Toulon bkz. Tulum. 56

deki ova. 91

rinde ve

Ispanya'nn

Tarragona'nn 70

tepenin zerinde

Tunus Kalesi, 119, 120

kysndan 48

km. uzakta bir kasaba olup gl bir

kalesi vardr (Telemsen). 18, 49, 50, 52,

Tunus memleketi, 62, 110, 121

58, 93

Tunus padiah, 62, 79

Tunus oca, 139

Tilimsari beyi. 49, 50, 52, 58

Tunus sultan, 46

Tilimsan hakimi. 49, 51, 55, 58

Tunus ehri, 62, 93, 121

Tilimsan iskelesi. 49

Tunus vilayeti, 119, 121

Tilimsan meliki. 48

Tunuslu. 54, 62, 63, 64, 65.

Tilimsan seraskeri. 50

Turgut Reis: Turguta veya Turgut

Paa

Tiranda: Gnll kaptan. 114

diye de geer, nl Trk korsan reisi,

Todori. 139, 142

Karl-eli

Malta

Todori Kalesi. 151

beyi, Tarabulusgarp beylerbeyi,

kuatmasnda ehit

oldu. 79, 88,

89, 91, 92, 94, 95,100-102,123

Todomovi. 22

Turguta bkz. TurgutReis. 59, 73, 79, 87,

Tophane. 120, 140, 167

88, 102, 115

Toprakhisar. 120

Tuzla Burnu: Tarnan

Torak Paa: Karaman beylerbeyi. 138

135
435

Adas'nda

bir burun.

DENIZ SAVALAR! HAKKINDA BYKLERE ARMAGAN

Tuzla Kys: Kbrs Adas'nda bir burun.

Bkz. Seyyid Nuh, Atlas, harita 186.

ngrus: Macaristan. 38, 40, 77, 191

ngrus kral, 35

110

Tuzla Liman: Kbrs Adas'nn gneyinde

ngrus taifesi, 24

byk bir liman. Bkz. Seyyid Nuh, Atlas, harita 186. 110

skdar. 42, 87, 166

skp. 140

Trk. 64, 67, 77, 87, 118, 123, 126, 138, 180, 195,
201

Vahran: Cezayir'in bat ucunda ve Akde-

Trk hanlar. 32

niz'in bir koyu iinde kale ve

(Oran). 49, 50, 52, 93

Ulu Ali Paa: Kl Ali Paa da denir; Ceza-

yir beylerbeyi, kapudan paa.

Vahran

88, 94, o,

Valencia Krfezi kylar.

Ulu Hasan Paa: Marp'tan gelip kapudan

Arap

takmna

Van eyaleti. 124

reis ve serdar

Varna. 129, 132

olmutur. 105, 106

Vast:

Irak'ta, Basra ile Kfe arasnda, Dicle'den Frat'a giden doal kanaln, sonradan birleerek byk bir ada olutur-.
mak zere iki kola ayrld yerde byk bir ehir. 105

Uroman Denizi. 83
Uroman vilayeti. 80
Umur Bey Liman: Tuhfet'l-Kibiir'n 1329
[1913] basmasnda
snn

(s.

20, kma 4)

buraKorent Liman olduu sylenir. 38

Veli: Turgut Reis'in babas. 87

Urban, 55
Urban

25

Van. 167

oldu. 122, 167

Ulyanolu:

Hisar, 79

Valansiya kylar: Ispanya'nn dousunda

114, 115, 116, 117, 119, 120, 122, 123

paa

ehir

Venedik. 9, 17, 19-22, 36, 38-40, 52, 67, 68, 71,

(meayihi) eyhleri.

53, 54, 63

72, 89, 93, 104, 108, 114, 118, 119, 129, 137,

Uzun Mehmed Paa: Bosnal, Hayreddin Pa-

139, 141, 142, 149, 154, 159, 178

a'nn lm zerine birka sene kapudan paalk yapt. 79, 166

VenedikAdalar. 19,69

Venedik

Uzun Piyale bkz. Piyale Kethda. 133, 170

Boaz.

67

Venedik Cebehanesi. 23, ll 7

Venedik Cenerali. 31, 72

lgn-Bar: Yugoslavya'nn gneyinde, Ar-

Venedik dukal. 23

navutluk snrnda, Adriyatik kysnda

bir liman olan lgn (Ulcinj), ona yakn, deniz kysnda bir yksek kaya
zerine kurulmu kk bir kale olan
Bar ile birlikte lgn-Bar diye anlmak
tadr. lgn, byk bir suyun kyisn
dadr, bu nehre gemiler girip kar. Bir
iki kaleyi geince, Kotor (Kataro) Krfezi'ne varlr. 20, 114

Venedik hakimi. 36
Venedik halk. 30
Venedik kapudan. 88, 114
Venedik kys. 77
Venedik Krfezi. 21, 24
Venedik ehri. 17; 21, 22, 23, 24
Venedik taifesi. 17, 48
Venedikli. 127
436

DIZIN

Venesiya veya Viniiya: "Says ok" anlam

Yenihisar. 29

na gelir; Venedik ehri. 22

Yenihisar: Kastel Nova. 20

-.~-

Viletrin: skp'ten te, Pritine'nin 27 km.

Yeniky. 132

kuzeybatsnda Alacahisar ve Dukakiil'e

yakn,

Kosova

ovasnda

Yeniehir: Yunanistan'n

Tesalya blgesinde
ve Atina'nn 225 km. kuzeybatsnda
Kstem Nehrinin sa kysnda bir ehir
olup iskelesi Golos'tur. 37, 169

bir kasaba. 140

Ya Vedfid Tekkesi, 41
Yabse Adas (?) 25

Yrkan- Akyaz.

Yahya: Celali. 168

Yukarhisar:

Ayatodori Adas'ndaki hisariardan biri. 140

Yahya Kethda: yenieri kethdas. 109

Yahyaolu

Yunan lkesi. 159

Yahya: Harici. 122

Yunan Adalar. 31

Yakup: Barbaros Hayreddin Paa'nn babas.

Yakup

Yunanhlar. 159

44
Paa.

185

Yusuf Paa: Kefe beylerbeyi. 135

38

Yusuf Paa: Yusuf Aa diye de geer;

Yalakabad: Yalova 185

silahdar, kapudan paa. 103, 138, 144, 170

Yanbolu: Bulgaristan'da, lslimye'nin 2 km.

gneydousunda,

Tunca Nehri zerin-

Yusuf, Hz.: Peygamber. 87

Macarlarn

Zadra: Yugoslavya'da, Dalmaya kysnda,

de bir kasaba. 75
Yank:

Macaristan'da,

er Avrupallarn

Gyr, diRaab dedikleri ehir.

ibenik'in kuzeybatsnda

Budin'in 133 km. kuzeybatsndadr. Kanuni Sultan Sleyman devrinde yakld

iin Trklerin bu ad verdii sylenir.

bir kale ve li-

man (Zadar). 21,22

Zadra Hisan, 17, 196
Zatar: Gney Yemen' de, Sana ile ayn boy-

122

lam, Zebid ile ayn enlemde eski Himyeri merkezi ve bugn bsbtn brakl
m bir kasaba. 80, 84

Yani: mimar; Sultan IL Bayezici'in gkeleri-

ni yapan kii. 36
Yanya: Yunanistan'n kuzeyinde, Epir bl-

Zatar kylar. 82

gesinin ve Osmanllar zamanndaYanya

vilayetinin merkezi olan ehir. 140

Zaklisa Adas:

Mora'nn

Holumu

Bur~

nu'nun 15 mil bats karsnda ada ve

kale (Zakintos). 19, 20, 72

Yanya sanca, 109

Yedikule. 109, 177

Zebid iskelesi: Yemen'de, Hudeyde'nin g-

Yemen. 84, 120, 168

neyinde, Tihame'de,

adn tayan

vadi-

nin iinde bir kasaba (Zabid). 76

Yemen diyar. 43

Zengibar kylar: Afrika'nn dou kysnda

Yemen eyaleti. 76

bir ada ve bu adann zerindeki ehrin

ve karsndaki geni lkenin ad. 76

Yemen kylar. 43, 76

Yeni Dnya: Amerika 17, 18, 76

Zertrk Kalesi (?) 05

Yenicami. 128

437

TUHFET'L-KBAR F ESFAR'L-BHAR

Sleymaniye Ktphanesi,

Hac Beir Aa,

463 Nolu

brahim Mteferrika basksnn tpkbasmdr.

-- Ff ESFAR'L-BiHAR
TUHFETU, L-Kivm

219

KATiP ELEB

$ .:.

.,..

,'

'

. '' .

.: , --

..

1.

~t;cJ~)~9lJL41Ji6.~~r=:.J~.~~J~l!'.1!J~!~W,'Ull:LJ':4~

tt.

~..\L;.Jl>.,.t~t$)Jt\1U J~~~'\.SjW!J\l:J-lff.~lliLt.tJ~L..n

~
w w~\ 4 ;:, 4:.)~~~L.:..,oj.-J~l.,lJcJ:~~-~~j Ai~
'( .
.. .
' . .
.
t ' J' . .'
' - .
'

~-' !JtD_~;i.lif ~ ~-!'J.~~)~_,; t~ :..i:"&J~~~~Xs.J._,l~~-~'.b:

cl:~~~-J~,vr~).l~y})~~~~>~~}~J~~J~~orf~~6.~;J~~ .;
Jlrt:J~~~~~_,~~;;~"-~J1_~~Jy}~..:J~~.:..!j.;Jtc_,j_,~.,.tJJeb!
, ~,J_,'b'~.;~~lcJ;ilt_,t~~l;...tl:..JJ\.~>li,J~_,Jj~:..J;=;
~

~J~~~_,al1~i.j!J~~<$.J.l:9tJ.:.~~JcJ~~-'l~~.\:J:""J~eJ.ij~J

;..),<~~-~L:_.J~j~.J~f'_,k~~l!-o.~jJ~J;.!JJ)u~t~~'-!i~JlJ~~~
:1

f'\A.. )'""'"-':_,.;.; .,.,_,~....,~,.ye ..:._,, lt. <41:-b.-J.;:. \i.:JJ ..;.~ .>lj ~

' 1""~ .:..A:Jl.~~~}. :-j~.S!~\G...;...~l..l\4._,L;.~.:J)~

) l t.-'f'-'J~L.J..U~l~~t~'\o.J~~vcl ~J~..fi~~t..b~J~~UJI~I~ l

!. ...::.:~)~91 t.\;:.u.;~J_,Ijts,:.f~P~.)rJ~"~.:.~-~~J!.r4>.l.;
i .t\Jl_,=-ru;;~.._,~kJi' c~ ~;.a.. ~J~ ~~L~Jl;;_,~.S}Jt..:

1
1

~~tc~.)I.Ml~A:~Y.L~J~~yojJ ~~JJ~s~~Y.~)_,I ~
~~r~t.A~_,~bu:u.;)~Jlcr!-'o.lt'~~~'-'~J~~~.(; /

A..tj

ii

~ l f::,)~'~LD~J~.;.._, 0_, l~C l.J.& ~~~IJ;t;~ ~l,sJ.;,~JJ~ ~!J_,I /

~!M

e.r _.\c.,;u7 ~.0_,~\....,~.)

f
1

~~-'JJ~u,6e'-:'ket4'~-'"'

~ ~j.J.~.) . . /,~.1); \.S JJ~ ~.,.'t..J~yef~~J;_,.:;~bl~l~~~

~~(.:... tSt.:.( eJ.Ac ~_;;.,.~_.\St..)Jl.)~}.~L-1~ ~~.wJJ~

J~}~~~l d.lll~ ~'iJ_,., .!.:)_,.-~~ r~e.[!.."f~ID.:;J..

~A-tJel.~..~ o...tc~L;...~_,I ~l;,_,J->~Jl_.~J;,~~JI~I

.&_,Jr~~.J.. J,_,L.J_,~..;t~_,t;.ti~J..ft.:..~lJfi" p_,;t.;.JC,.....,r
r-:;.-..:..
~\;j; JJJa.._;;. ~.J~\.~1>.JJ.A4~t.c~;L.._,.~~~~
llie)J~~~).:--.,~J:~j~_, ~_.:i-U...,~~i.c ~~ ~l:i~\...1.) 4:~JJJ

J,._\.:

220

1
1
1

TUHFET'L-KBAA F ESFARi'L-BHAR

------~--~----~------

~ . ._,... ""~"'i -

,,..

. J.p'.. ~~
(,

/'

-,-..,_~-

J~&~-'~ 4~~:J~(~~~~l>t....~. . ~;)ytC:_,p.-.,~tft.~ c

J~_,;l!D~.:~JI-,~:J..,4> 0 ~~~ J 1!-..~J
1 ~ f~~ ~<.SW.J,.!..;~

_J

~~._q....A)I..tA~~l!CI_~JA~j~~~jj-!) ~...1~~~~~~~

&.JGJ..

I~flcJ..;I;lJ~J.J.il;il~t.J~.:~.J~Jj>4'\9..,cyb~J.t

~~~~s~~~~.;.~~l9/t~.:r.~~J;~~~=--~iL!?e;..~~~~Jt.l

A..t_,l;;.,.~~l..ul._,~J~J~l~IJ(~l_,U~l~_:1!~E/'
.uilla.ol.:lJ..~~~~I_?I..:.,~t-.l;...j~~J$..::.JJ_.:..:J~~l;IJJ.;.J~
Jl.:.i~J.J..cJ''"='-'""tG~~~-')~J~...iJl~~'it.,.~L.)~-UlJI.i
:-.:~~~);~~-~113'4:0;~6-c~-fjj_,lj.~lf!_~)J.~~t(~~~A_,A
v!JJJ..~;Ji\sJ~.:J~'A=f-~~':Ji.:..;.o..aJ..-!~~.:}.:jJ~J

.:.J.i! ~~1.Jc~,J/~11..J'~i~ J~.J>...:i i..;J;.~ J~&ci~

J~J..,~:~'~...jl1lb~rf'~r.;i_,j~lli;.;l.t.. rtkitL.tci_,J~~_,~_,.:.;
J~.>...:Jp4> \S...l_,l ~c>}p~J.;..'J-s~c_, ~J 4_;.cjL~j}~
elll;~..:~.:.;_, ,.~rt...J~~..WJ~~~~ r.:~;_,..~-~~ta

~ cjj.... J.Jf: 1~_,.;.1, J~l_, t)- ~ v~~ ~.: .J.c ~ ..tt.h t 'J-l
;c .J.A.II"Ak- ~J.t.f'~:_,c tl; 4_ t. .)~_,IG.lJ.-i,.. 4 .:;ji.Jj~ ~l.:.,._,

._riJ,;.~ ol!...:~J).J..t.:J~~JalJ~J.;JJ~J"~: .)~~JJ~~

~'"'~,.)~~~.l~~~j.;.~J~.,t;~~_,..~~~j~~~J~'ilr-1d.:~~o.)pjLJ./eJ.iij>~I.JJ..:,;.}.:.t'J~I(P-\Y.j_,}.//..a!,.. )~
~~lj~_,.t_,(_,).,~jJyr;:_,;~~_,;~h-t-r-~}_,~~J.rt,:~
j,; ..::.;j..;.~__;.;Y: lj,J-;s....I_,I;;.JJ 1 ~.: ~l:: ~;l~&W:z,;. WJ

~~l...~_,.)4.,:~J'-:H~I).~~t:A:y;~.;J_,.),jic,j,)j
J~l_,
221

KATP ELEB

tJ>)I}:-~~;'..$.'1;tA-.'J;~!I ...;;-~~.J"JL)I.JcJJ!J~l
rj~'Jll 1>~p4>~~
u~_,.,.._.cb~

t; -_,

~u

(J~J~J~

.Y.

ei->JcW6-

41.);_,1J.1-J~~E.;~_,jl...J~jJ~IJL.r.J.;;."~~t;:.L_'-:'.J,_,,,.._e:-:

i
1
/

y cl:~.~ .;.;1.)~Jl1~ ~-'~-'J'-:"1 ~!_, .3J ~.,..;1.;& ~j ~;t&.}J'l,"

1 ,;:, j..l.:.J;..,~ JJ ..n..J )'.--.. J ~::c~.s_, ~;;;.:;,_~~_,~~

i 4,;.cjcJ~~~

~ .)I.JA-'~c : L,JJ,...l!~_,J'~.~~.. o :j;_,~~~JI~A.il,LJUJ..- ~

! i r~ .J~..,_,- j\(.. J~ -~;.: ,.l ..t.:.....J'...r- ._tl _.-;._, J'\:-' .,,_,... ..;.,~~

."i ~'Ac.P.J.J!-tet;Y.(;J.l(.)~et:U~~~~.)JJ~cl..i>_,~....;~_,

: J~~J.~~lc~l~J_, tjJ,_,..;l_,l.>~ t1.;....6:-fL;;~_,ft'-.)

_ ~8_, L.:.}I~~_,Jt..~~jlr_,r.,k.,,.,A>,Jt- 4:u;t~;~~J-"'~~

~~J.~;{;.;~_,{~;\s:'!I~~_,J\(J.:b.S)S~;J~.. ~~b'l~l~w_,.JJJ!Jlc

, fo ~lJ.,(d.J.l'-:'~~ 4:~J.,.b~5o.)_p.-_,J_,Ut.i_,~~~.~.)J!.J

_l

rjc~_,rWr~'"='~,.,~.>!?.,~jJ.J~~'--.h6.i.fJ.J_,~~lUI
r ct;~- ~l.~-.l1.;~!6.;;;
\S .lJJ(t~LS~_,JL.. ......-l;..t jif
., ~~ ~J5~.rW'~~~~J~l
-

222

TUHFET'L-KBAR F ESFAR'L-BHAR

'J.,;'.JA~Jl-4 ~h~J~)e.t'~~t:l:.,:.g~~ \$J~J;~J!~:~

u~AK:"J~~..P.'C~~cJl.;;ll:~J)J~~Ir}.tJ'tl~&'lJ.'

C-;)l{~)~ ~)~_,."":'\;.(c:;!i.S~_,t::_r.~l;~_, d'~{j'r~J;~~

~' ~~~Y..l.,.W. "':'~JIJl, ~~a>J~cS.) t'./J.J~~..;J..1

-~~.l(~ ... ~r~c~~t;. ;~~W~&)~ ~-'"'f..~a:~JJ4t..

~1 ~ '-:":\(JJ.,WJf,...,.. ~~~~\iJ.l!\i_,1~jliJ~

y)_,'~Jlc..:.\~J.~_,,_,~lolJ>~~u~LfJ6;.~~~

}.a...U;t~u;.u.Y.~~.;_,-:d .U~tiA' ..:J,.)~t; ~ .jtAJ;.. ~1;

~Ak~ o.)~Lu_,t;....~~->~J~J~u~~.fo=~'-!t:f r~J~\ .
.t{:AJ !1~1 ~-;-1\ ~'~QivJ:-.;,6;,1 _......,,J4~t....:

~;~:;).,i~t..
&~~i,)~~:.,#
Jh_t.oJ_,~~.. j.)W
.
.
;

J~-' d')'J~ '-:'_,;3_,1 ~t.s.; ~~~~~-'~.le~~.. 4J.J~

~yl_,l .J) ~Irb ~tr ~k.~Ja-!-'~-' J_~..SJJ*PJJ~~
~~t~l_,I)(.)~J.~.~j ~c.._,;f.t.J.~~u..y._,..,!Jk~t
..ttJJ~~;~ ~L.t;.:.~y '-!J~ ~<fil4:'~~~,iJ~-'c-'.?~

et

~JJJJ\j~JL:J~~~~Io.:'~J'.;'i_,l ~lc,;l_, ~~~~

($;~~_,;)~;;~,~e~.)b~&_,j.Jr.i

~~.)~~JJJ~J~:~~
t'\SJJ-4JJ~~\~
1-'~J...J;~

223

KATiP ELEBi

224

TUHFET'L-KBAA Fl ESFAR'L-BiHAR

~~l\s.(,J.11~! :~~!~tJ!I

'r.:)~~_r.c ,.S;~:su.t~?"_,.
1

~~~v!4>;...'~~~~Y~:l..t. _,.f.e\8-':J "i~~I_,Jt.. 'L.~~__,.e!,>.

~IJJ~.J_,~ol~!.\fCJ~I.Jt~~\_,; ~t>-;~ Jl.:.~}_,J~ 4;l>.Jt(
tlA>;~)..:.rl..-'v!;_tt .J.:~9J~jY. v.H.A..~~ ~x~lR;~~~cJ~I)

d""Lob.JL.jJ..J._,~L.a;;!_r.fJ?J4; A..l;.J_.JA>!l1:kiJ.~,jJ'l_,lJ.Ij..

..wlA91.)1J:lJJ)J.,4\.:~II)_,lt~~-'J~~!_;;luc>_,At1;.J~~J~lltlo,.
~4.-ll~
,)6:-~IJ~~L.a_r.:llJ.~'I..J.'J.!)~lJir..;4i_,~.!)!f.lr,-}il
l4~l- JJ.J.~r_,;~ ~_,J jy,oJ~U~~~~..:~..;
A~cjc

. t);J.;.)~~J~J.~I'-='L:lp..~i> ~..~,)-'~~L..41~'=::. 4c.~.J j

~LJ~~~ce~;:..;~~J~ 1~_,JL'lL.~~~-:,~{A;~.~~~{:J~~,}>J
~~.)~I.)LJY.i~~J .Jl~)~.Jt~~~~~.jlr:I'~,_,,J,;~j...;,jt.

tS ~-)::..~~~J.s~' ~,.,1 ~~; j..._,._, ..:ttJ'6,;; ~jr. ..;.j}=:-

.:--~L.;.bl._,lc>;~yJ.,~J->_,Wlfo,J.al_,1:;l.-_r!~,~~.L.~::.. /

~~A:~~~~11 0J>

J;lt61J--~~w~~~.J::

J).J~,.,.,OJ~-a;~_..J.,.Jl!..j!..J)~~!r-J //
1
1

225

KATP ELEBi

oj

~"

~-oJ
l'
'

226

TUHFET'L-KBAA Ff ESFAR'L-BiHAR

rt'

rr
rr

.J

227

TUHFET'L-KiBAR F ESFAR'L-BiHAR

--

.. ,I.I,J.c

~~

'\t

'1r

'\,

J~~,~
l!..~Jl.,j'_,A... O'J
.

~Jd.dJ'

~,

o,

vr

L_~_,

~~

~.};5JI~.~

. J~~-'
c.L je -~~~ .

J:;;VJ~ jl.,.;~Q

Jl.,a>}c.Y..
::J>_,t;.~~.;....

t.:.kJc~~r

,j~

'1

.,.

I..!A:~_;6= ov

L.;l,~.
't
~

oi

l~~:~_,a....

0/\

J,.,J.;.L.I.,,

'\

\'1

,J ..J'4-

"

<.1' ~~)!~J.

v. J;L.o.J;JJrj ~oth~_,:
j!J>-1,1L..;_ti
vr
1

O'J

J~JIb~
-,-..,._ __.

:;:>:-~;!}; 0/\

'\

~~J~jl"t4..;~

"l

\;l,~Jk~}-w

.,

o/\

..

Jy.~\.S~.P~.J
~~;Jd.)~~J~,
J:.Jb~~.)Y
o)y ....f*&'~

O)~~~J~~

~l..~;.-1

'
1
1
1

1
1

'

1
1

-~

.J il

229

KkriP ELEBi

J.;~ A.4J.i4.v,.c~~J ~ ...r~ )c.~..:Jt~llA.clia.~l~1\.~~~ ~_,&a...(p~..l

. ~t~_, {'"" ~

'
... 1
: /
1 ..

11

J
J~o!IJi""JJ'4~~':vi.i!za)J"iJ.;...ia~_,).JY;fJ..:.\~. ~~J.~J'~L.o..J.A,.;~
w

;:.t~!~fi~ ~~ 5J.J.:; ,.oj )!_,'r.J )!J lc.,)~)!_,l~_,~ o~~J,o.tt~_,lj>-"!&t

1 e,~b 1_,.; J J.C d__.._, ~.=,"tt\.S}~a. ....j\l_,~-;A...J)~..' cl~~~>\.}!) ~o.J(~:
1
\ ~.(...~r.J~J\... ::jL...)} 1 i. .... .,.>:.J.~.;.~(cl~ t..>J.:_,'t4;JL~~lt J)!_,1 ~bJY-
( ~\d..J-::-::,; .:......~_;>_,~~>L>)J.>J_..._,~..r,-( a.~.'i,_J~~ AJ_,'!\)...~of~
\ J-.:_,lJ..jr:'~\._:;.: Li~;_,..:... ~~~~;;1~JJ~~~J~-'JJ~\j~lili;i\
1

\' , .:.he~~)~}~...!~ .:.PJ. .JiQ.~J:5':.'i.i. jJ~.~5J.;.( tJ~J'j)J,.;jy;'.J~) ~.J)Jl

. ).).~.:St~~ J~~~~oJUc J.,~L...st>Jtt~;:_,~j~~.J~J)Jt"J..}~ w_,)

, 1}~(3_,~t'j_,j~r_,i.t.i.$.\s ... ~.i.~l1.~J.i.,s-.J3 U.,~-.. v.;,o_,.x-J~~~)J!

l';1 ej),._,.y~J..ol(.)!ly;~)9d_,,:),jl.:Jlr::bc~l(> ~"fiJl.i_;..~_,)S~)~Y.

11J !~.~.LvJ;.:.~~lrJ.:JJS~..3.tG1,;.c~L.vu)~~')~~~~~J~~~J~
i

- -

'-

1.5/~o ;~j/;)J'(}..~b~ e~\f~ ~d.JofJr.'l_,w.Jf.:.lJ\~.\,.$)J.. Jk1_,b~~.i.

ll ~-)~;~.;4tG'j;J.;~,J!iJ~~ ~i~~..J.;_,J..>~eJ.~jw.J~J(JO~~J.

\ i

1.5)}-~,J.!)l>} ~~~_,~,J..c~Jlc;lr,;.~_,.J.>L,..._,.r~~~~J~.)~~~/

$"'0./)~ j;_/~S)v:.> V'~~J.J&~~.,..;__, A\(.)IJ.,.;;_.,jJ~..I(-'..k ~..r,:....!

'

?}.~~~ }b~\ .7~ ~)_: J }'.:a?.-.f)c;oJ~~.).U~J.;...:.l_,l e~~-' o~~

Q

a.;.,~ ~-o .fbJ 1'J.~__; J..,..4eJ~j~~j~_,..,s-J..bjJ_,~~o.J_,Ij.;.;J_,rJ

1

l f
,.v
't' .t <""
\
.. 1
c.J-;:'-: /::><::~ :.~"-!~'?).;..:,;;::. f'!J}(;~JJ.: :u.:~t:'l'.:J~~,w_Y.o.J1f..4J.f- ~

1
.>1 \(.>.'l..Q~ cr"}~e it9~J~A..S)L.J'l.,.JJ~l~t":"j.:l4~.:,:)2,~~~;
J..~h~J~\.o.:;->y} ;~ .)~;JJ.!~).oj },o~~ bJJ 'Cr'o;)o}b~\ytJ\
j :\y..) ~j b h ,)s:'~?_A;_..~~J.91ojb ~-:'~;J~\t,,.;;ji:,!._,I~.J.:I~~)J..!r.
S)_\.>~ :A l~j '-! };..~ .:.J....... ,~-.. ...::...a"J..: ~.. __st{J.... O'j~l.:;.
' ,(" ....:..,.
t' .\a_
.,_J _..~
Jt./
1

) ':f.J-" ;~t~J.a~ IJJ)>J\C\

3 .:}l:_V-7' ~:) J..4~-:;:J.:_?Y.;.;.\)I.!:..;l~lP

:~~sf:3_j);:.&./-~">JJ'J~~jJ~~t~;)}.j~~-j:,-:!J_,.,~~j~

230

TUHFET'L-KiBAR Fi ESFAR'L-BiHAR

..t:

0J~~.._;...u_,IJD.v-~-' .,.u-J!;_.J(~J\;,...J

'r'

~jl!_,Ji;jJL~~':'" f~~.J.~:l'J'i-~-c~ljJ~,)).Wl ~1\;.x.~..;\ (: j

.}.iAJJ.~ \y:~~~9t~A~~ol~~~~~.~:\;".$9y::..~.)j~.) ~~\S.#,.,.:'}~

,.~t:..::. . . f' 'j....._,_,Le.)_,;_,&.:;.~ .)_,;~_,s..J.9l,_,;.... "l;-'_r..>S_;J.3 ;;r;

JJ.)r~;s} ...... ~lpc e:~t;.)~J.:.,:..t~l._;!.))blf-_, A-}c.ulJ..oj~....?

~~.~~-)y..!b~:;_,~]wlj'-:'~~J~s.);J:"_-t..:.;~t.;~~...~ts1 ~
'::);;Ciy; f j~'-;-'JJ~\ JL...~jl:~ ~.Y.fi 'tJ~JY.'-'f~f'J~J~_,
t'l;l~jJJi i:.-J_,~ s~\J~j .J.:/J.) c.~.:j.....L.::..\.,_,:.3 .:,~_,lj.uL.
...:;...-.)~ ~J~i..J'~J(;J.;;L...i,.$-f.CJ....)~lM~l;J~J~Siw_Y.jAJ)./,?"

'-:'-'~.)~-' .::.,.)~>il.io.)..f.,;:d};!~J.f~..:..c4YJ~~~;L..I._;f"":
1-::..c~...:_;-.!IJ-S'l>JA(o.)~J.)J~O.)~.,.;_,J~~~~~./'~

.)J.-4iliG_,~~'-:'-'J.:~;r.. ?.t..)..:..-tc ~.i-_1.:;1 ~ ~

rtA:;WI~\.!JL. ~~~:~ .!l.;.;.c~l~ ~~~Jt~ ~~6

J.)jJ:,:.J'-:-'J.:J:rQ,~JA;~c'i..Uu,~J~uL..;~l!....:~. . ~~~-jU..I~
,;.:J JA\_;4~_,;-..)s:'.>. ~.)-> !l_rl;l..:,Jj_,_:t;l.)J;-;)J.,J~)(.J~l~~_;
J{~1 _,suj~__,a~:;~ w~_,>~_,~;_,.:_,j~JJ_,s Gt.:;t.c,.;~;;

};,..... '.j)~lA..a.tc~..:_~..L,:;J:I,..t~9~\;,;.:;J.."':"j.~J.!;-'3J.;-.\;j~("':,,~c~:~
f'.)b-/..t:~ J, _.~ll,.;lkL rf\ J_,-J ...f'~ ~L: (': J; ~!.t~_\~-~ S.J.:-'.)~1

,
" Lll -
.. r. 1 : ' L ' . ..
1
1J...J'-h
. .~~;.:__:,.(~
...~ ...;.>.J.?.J..=. .....-..;.~ -'c ..;'::
v-":;~ ..JH .. ~

.;

..
~~
: .
-
.);;.;;.\.~_: ;)~'-.,.'7'=)'-"-:i\...J~>..)'::r;.

231

... Lv~-~~A~A<\.\J
0

-j
b
"l.,.,