Orta Ve Bati Anadolu Eski̇ Tunç Çaği Yerleşi̇m Yerleri̇-Samet Kayhan

T.
C
UKUROVA NVERSTES
FEN-EDEBYAT FAKLTES
ARKEOLOJ BLM
ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER
Samet KAYHAN
2011696022
ADANA-2014
T.C
UKUROVA NVERSTES
FEN-EDEBYAT FAKLTES
ARKEOLOJ BLM
ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER
DANIMAN: Y. Do. Dr. ELF GEN
Samet KAYHAN
2011696022
ADANA-2014
NDEKLER
NSZ.1
I. GR
I.1. almann Amac......................2
I.2. almann nemi..................2
I.3. almann Kapsam...............2
II. ORTA VE BATI ANADOLUNUN GENEL ZELLKLER

II.1. CORAFYA.......3
II.1.1. Bat Anadolu Corafyas....3
II.1.2. Orta Anadolu Corafyas5
II.2. KRONOLOJ
II.2.1. Bat Anadolu Erken Tun a Kronolojisi8
II.2.2. Orta Anadolu Erken Tun a Kronolojisi.12
III. ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER
III.A. BATI ANADOLU................................................................................................17

III. A. 1. Aharky.17
III. A. 1. a. Konumu.17
III. A. 1. b. Kaz Tarihesi...17
III. A. 1. c. Tabakalanma.17
III. A. 2. Ahlatl Tepecik..18

III. A. 3. Aphrodisias- Akropolis,Pekmez Hyk...19
III. A. 3. a. Konumu19
III. A. 4. Bademaac..21
III. A. 5. Bakla Tepe23
III. A. 6. Beycesultan...24
III. A. 7. Bozuyk25
III. A. 8. Demircihyk ve Sarket Mezarl..26
III. A. 8. a. Konumu26
III. A. 9. Gavurtepe..28
III. A. 10. Hanay Tepe29
III. A. 10. a. Konumu..29
III. A. 10. b. Kaz Tarihesi.29
III. A. 10. c. Tabakalanma...29
III. A. 11. Heraion- Samos..30
III. A. 11. a. Konumu...30
III. A. 12. Ilpnar31
III. A. 13. asos32
III. A. 14. Kaklk Mevkii.33
III. A. 15. Kanlgeit34

III. A. 16. Karaolan Mevkii...36
III. A. 17. Karata-Semayk37
III. A. 18. Kumtepe..38
III. A. 19. Kuruay...40
III. A. 20. Kusura41
III. A. 20. b. Kaz Tarihesi.....42
III. A. 21. Klloba.43
III. A. 22. Liman Tepe45

III. A. 23. Seyitmer Hyk,...47
III. A. 24. Yortan.49
III. A. 25. Troya......50
III. A. 26. Ulucak Hyk52
III.B. ORTA ANADOLU..............................................................................................54

III. B. 1. Acemhyk...54
III. B. 1. a. Konumu.........54
III. B. 1. b. Kaz Tarihesi54
III. B. 1. c. Tabakalanma......55
III. B. 2. Ahlatlbel...55
III. B. 2. a. Konumu.........55
III. B. 3. Alaca Hyk.....57
III. B. 3. a. Konumu.........57
III. B. 4. Aliar.59
III. B. 4. a. Konumu.........59
III. B. 5. Asarck Hyk / Ilca61
III. B. 5. a. Konumu.........61
III. B. 5. c.Tabakalanma...62
III. B. 6. Balba.63
III. B. 6. a. Konumu.........63
III. B. 7. Bitik...64
III. B. 7. a. Konumu.........64
III. B. 8. Boazky...65
III. B. 8. a. Konumu.........65
III. B. 9. Dndartepe67
III. B. 9. a. Konumu.........67

III. B. 10. Eskiyapar 68
III. B. 10. a. Konumu.......68
III. B. 10. b. Kaz Tarihesi..68
III. B. 10. c. Tabakalanma....69
III. B. 11. Etiyokuu70
III. B. 11. a. Konumu.......70
III. B. 12. kiztepe71
III. B. 12. a. Konumu.......71
III. B. 13. Karaolan74
III. B. 13. a. Konumu.......74
III. B. 14. Koumbeli...75
III. B. 14. a. Konumu.......75
III. B. 15. Kltepe76
III. B. 15. a. Konumu.......76
III. B. 15. c. Tabakalanma........77
III. B. 16. Maat Hyk...78

III. B. 16. a. Konumu.......78
III. B. 17. Polatl..80
III. B. 17. a. Konumu.......80
III. B. 18. Tekeky...81
III. B. 18. a. Konumu.......81
III. B. 19. Yass Hyk / Gordion83
III. B. 19. a. Konumu.......83
IV.
GENEL DEERLENDRME VE SONU ....85
V.
KISALTMALAR LSTES ..86
VI.
KAYNAKA .87
VII.
HARTALAR LSTES96
VIII. EKLLER LSTES.97

IX.
LEVHALAR LSTES..98
X.
HARTALAR
XI.
EKLLER
XII.
LEVHALAR
NSZ
Bu almada; M.. III.bin Anadolusunda balayan Tun anda,

Anadolunun bat ve orta ksmlarnda hkm srm olan insan topluluklarnn
gnmz Arkeolojik kazlar sonucu bulunan yerleim yerlerini aratrmay konu aldm.
almalarm yaparken ilk olarak Bat Anadolu ve Orta Anadolu corafyasnn fiziki ve
corafi zelliklerini ele aldm. almam ilerledike bu blgelerde kazs biten ve halen
kazlmaya devam eden yerleim yerlerinin zn yakalamaya altm. Bilgilerine
ulatm bu yerlemelerin konumu, kaz tarihesi ve tabakalanma sonularn da bu
almaya yansttm.
Anadoluda yaplan kaz ve aratrmalarn Erken Tun a arkeolojisi hakknda
ok nemli bilgiler vermitir. Bu bilgiler nda yrtm olduum bu almamda
birok farkl kaynaktan yararlanarak en gncel bilgileri edinmeye zen gsterdim. son
olarak yararlanm olduum kaynaklar nda ve bilimsel metodoloji yaklamlarn
esas alarak almam en sade haliyle sunmaya gayret gsterdim.
Samet KAYHAN
ADANA-2014
I.GR
I. 1. almann Amac
Bu almann amac; M.. III.bin yl itibariyle balayan Eski Tun a
olarak nitelendirdiimiz bu dneme ilikin buluntu ve mimari veren yerleim yerlerinin
incelenmesi ve aratrlmasna yneliktir. Bu aratrma yaplrken Anadolunun Bat ve
Orta blgesinde arkeolojik deer arz eden yerlemelerin en gncel hallerinden istifade
edilmitir.
Ayrca bu almadaki dier bir ama ise; zerinde altm bu farkl yerleim
yerlerinin, farkl gei evreleri ve lokal zelliklerinin de anlalmasna yneliktir. Bunun
yannda dikkat ekmek istediim bir dier gaye ise; Orta ve Bat Anadolu, Eski Tun
a dnemine ait kronolojik snflandrmann daha anlalr lde bu almada
sunulmas olmutur.
I. 2. almann nemi
Bu almada; aratrlmas yaplm olan ve halen aratrlma srecinde olan bir
ok yerlemeden bahsedilmitir. Bahsi geen bu yerlemeler, gnmz Arkeoloji
camias iin ezber bozacak nitelikte ve bilim dnyasnda farkllk yaratacak lde
buluntular vermilerdir.
Bu almada; sz edilen yerlemelerin incelenmesi ve aratrlmasndan
edinebileceimiz en nemli kazanmlardan biride hi phesiz ki, ET dneminin
Anadoluya kronolojik adan yerletirilmesi olacaktr. Bunun yan sra blgede halen
kazs devam eden yerleimlerinde nda, Anadolunun uygarlk ve kltr tarihesini
arkeolojik balantlar ile anlamamz asndan bu alma bizlere katk salayacaktr.
I.3. almann Kapsam
Bu almann ana konusu; M. III. Binde Orta ve Bat Anadoluda yaam
insan topluluklarna ait yerleim yerlerinin, gnmz
arkeolojik kazlar sonucu
kefedilmesinin ardndan kan buluntularn nda incelenmesi ve aratrlmasdr.

almamz zaman olarak Eski Tun an tamamen, corafi kapsam olarak
ise Anadolunun sadece Orta ve Bat Blgelerinde ki sitlere ynelik bilgileri
iermektedir.
II. ORTA VE BATI ANADOLUNUN GENEL ZELLKLER
II.1. CORAFYA
taraf denizlerle evrili Anadolu; Asya ile Avrupa ktalar arasnda dou-bat
dorultusunda uzanan konumuyla birbirinden farkl iklim kuaklarna sahip blgelerden
oluan bir yarmadadr 1. Kltrn oluumunda hi phesiz Corafi evre koullarnn
da etkisi vardr. Ancak Tarih ncesi alara doru gittiimizde iklim koullar ve ona
bal olarak belirlenen bitki rts, su dzeni ve toprak oluumunun zaman iinde
farkllklar gsterebilen oluumlar olduklar da unutulmamaldr 2.
II.1.1. Bat Anadolu Corafyas
Bat Anadolu Blgesi Ege Denizi kysndan ieriye doru uzanarak Orta
Anadolu ile birlemektedir. Bu snrn batsnda i Bat Anadolu eiinin yksek
topraklar doudaki Anadolunun Yukar Sakarya ve Konya blmleri zerinde
ykselmektedir. Bat Anadoludaki vadilerle ayrlan ukur alanlar, kara iine sokulup ve
hatta baz dallara ayrlarak i Bat Anadolu eiine dayanmaktadr. Dou ve Bat
ynndeki bu rmaklar Ege Denizine akmaktadr. Bakray, Gediz, Kk Menderes
ve Byk Menderes nehirlerinin alvyonlar zamanla Bat Anadolu sahil kesimini
doldurarak daha nceleri sahilde yer alan ve bir liman olan antik/Protohistorik kentlerin
kydan ierde kalmasna neden olmutur. rnein Kk Menderes nehri alvyonlar
zamanla Efes kenti limann, Byk Menderes nehri ise Milet kentini sahilden ieride
brakmtr. Ayrca bu dnemde Bafa gl bir krfez durumundayd. Latmos Krfezi
olarak adlandrlan bu yerde Herakleia kenti bulunurdu. Bu krfez de antik kentler gibi
zamanla Byk Menderes Nehri alvyonlaryla dolarak gnmzde bir gl haline
gelmitir 3.
IV.
Jeolojik
Zamanda
Ege
Denizi
henz
olumam
ve
kara
grnmndeydi. Esnekliini yitiren Ege karasnn sulara gmlmesi sonucu oluan

Bat Anadolu sahil kesimi ky izgisinin srekli deitii bilinmektedir 4. Bat Anadolu
sahil kesiminin Prehistorik alardan itibaren denize dklen nehirlerin tad
1
Gngrd 2003, s. 1- 7.
Erin 1980, s. 65- 66.
3
Darkot&Tuncel 1978, s. 22- 23.
4
Ycel 1953, s. 279.
2
alvyonlar ile srekli deiiklie uram olduu anlalmaktadr. zellikle Gediz ve

Byk Menderes nehirleri i Bat Anadolunun kenarna kadar uzanmaktadr 5. zmir
Krfezi Bat Anadolu sahil kesiminde yerleim iin en uygun yerdir. Krfez, Gediz
Nehrinin tad alvyonlarla i deniz grnmn kaybederek delta zellii
kazanmtr. Bat Anadolu Blgesi Gediz Vadisi araclyla Orta Anadolu platosuyla
balantldr 6. Orta Anadolu ile bugn de olduu gibi balanty salayan en nemli
doal yollar Bat Anadoludaki vadilerdir. Blgede birden ykselen ancak fazla devaml
olmayan dalar ovalarla ayrlmaktadr 7. Bu nedenle dou-bat hatta kuzey-gney
dorultularnda ulama engel yaratmazlar. Byk iklim farklar olmamakla beraber
kyda genel olarak Akdeniz iklim artlar hkimdir. Douya doru gittike deniz
etkisinin azalmas ve ykseltinin artmasna bal olarak iklim karasal zellikler kazanr.
Ulam bakmndan dalk Mentee yresinin bir ksm hesaba katlmayacak olursa,
Bat Anadolu; dou- bat dorultulu bu doal yollar araclyla Orta Anadoluya
balanmaktadr. Btn yollarn zmirde birletii gzlenir. Bu ulam Ktahya ve
Afyondaki vadiler araclyla salanmaktadr. Buras Corafi ve kltrel adan iki
blgeyi birbirine balayan bir eiktir 8. Bu doal geitler Tarih boyunca Bat Anadoluyu
Orta Anadoluya balam ve kltrlerin aktarlmasn salamtr. Bat Anadoluda
dalarn kyya dik olmas sonucu enine yapl kylar vardr. Bu dalarn dou- bat
dorultulu ukurlarla kesintiye uramalar ve IV. Jeolojik Zamanda Anadolu ile Balkan
Yarmadas arasndaki bir kara parasnn kerek sular altnda kalmas girintili ve
kntl bir ky ekliyle beraber ok sayda ada olumutur. Bu adalardan Midillideki
Thermi ve Limni Adasndaki Poliochni M.. III. Bin yerleimleri bakmndan
nemlidir. zmir, asos ve Bodrum (Halikarnas) gibi geni krfezler ile krfez iken
Latmos ve Kyme gibi dolmu liman kentleri vardr. Akarsularn getirdii alvyonlarla
antik dnemlerden gnmze kadar srekli olarak ky dolmaktadr. Ayn ekilde
vaktiyle Troyann gemilerine gvenli bir snak salayan Beike Liman 9, Holocene
Zamannda olumu ve Tun alarnda alvyonlarla dolmaya balamtr 10. Aratrma
blgemizin kuzeyinde byk bir ksm anakkale snrlar iinde yer alan Biga
Yarmadas bulunmaktadr. Batda Kumkale Burnundan douda Gnen ay Vadisine
5
Darkot &Tuncel 1978, s. 11.

Erkanal 1996, s. 70, s. 76.
7
Darkot &Tuncel 1978, s. 1- 5.
8
Darkot &Tuncel 1978, s. 6.
9
Texier 2002, s. 31- 35.
10
Kayan 1991, s. 90.
6
kadar uzanan Biga Yarmadas vadilerle yarlm tepelik grnmnde olup, ou Kaz
Dalarndan doan akarsu boylar ve bunlarn ularnda az yer tutan ukur ovalarla
evrelenmitir 11.
Anadolu Blgesi Yukar Sakarya blmnde bulunan Eskiehir yresi
kltrel adan Erken Tun anda Bat Anadoluya baldr. Eskiehir yresi ayn
zamanda Orta Anadolu ile Bat Anadolu arasnda corafi ve kltrel adan bir gei
blgesi niteliindedir. Sakarya Nehrine dklen Porsuk ay Eskiehir yresini ikiye
blmektedir. Porsuk Ovas (Eskiehir Ovas), Sndiken, Sivrihisar ve Trkmen dalar
yrenin nemli reliefleri arasndadr. Yrenin tamamnda otsu bitkilerden oluan stepler
ve karasal iklim hkimdir 12.
II. 1. 2. Orta Anadolu Corafyas
Orta Toroslar ve Karadeniz dalar arasnda kalan Orta Anadolu batda 1000 m,
douda 1500 m ykseklie ulaan bir ukurdur. Etraf dalarla evrili olan blge
akarsularla yarlm platolardan olumaktadr. Corafi zelliklere bal olarak Yukar
Sakarya, Konya, Orta ve Yukar Kzlrmak olmak zere drt blme ayrlmtr.
Blgenin tamamnda karasal iklim zellikleri grlmektedir 13. Blgeyi dier
blgelerden ayran snr, genellikle dalk alanlardan gemektedir. Dolaysyla blgenin
snrlarnn belirlenmesinde yeryz ekilleri, baka bir deile morfolojik eler
olduka nemlidir 14.
Yukar Kzlrmak blm Anadolunun en yksek ve en engebeli blmdr.
Sivas ili ile Yozgat ve Kayserinin bir ksmn kaplayan blm, birbirinden dar
boazlarla ayrlan mranl, Zara, Hafik, Sivas, Yldzeli, arkla, Gemerek, Uzunyayla
ve Yukar ekerek yaylalarndan olumaktadr 15. Orta Kzlrmak blm yzlm
bakmndan blgenin en geni blmdr. Kzlrmak bu blm iinde geni bir yay
izdikten sonra, kuzeydouya doru ynelerek skilip dolaylarnda Karadeniz
Blgesine gemektedir. Kzlrmak yay iinde kalan alan hafif dalgal yksek
dzlklerden olumaktadr. Bu dzlklerin arasndan Kzlrmakn nemli bir kolu olan
Delice Irma gemektedir. Bu rman kuzeyinde Bozok yresi, gneyinde Krehir
11
Ercan 1996, s. 1.
Yazc 2002, s. 28- 30, s. 35.
13
Gngrd 2003, s. 167- 169.
14
Yazc 2002, s. 9.
15
Yazc 2002, s. 12.
12
yresi bulunmaktadr. Kzlrmak yaynn iinde yer alan Bozok Platosu olduka yksek
bir alandr 16. Kzlrmak yay ve Orta Toroslarn etekleri arasnda yer alan Orta
Kzlrmak blmnn gney kesimine Kayseri-Nide yresi ad verilmektedir.
Volkanik kkenli Hasan Da-Melendiz ve Erciyes Da yrenin en yksek dalardr.
rgp-Greme Platosu yrenin alar boyunca yerleilen nemli bir dzldr 17. Orta
Anadolunun en dz yeri Konya blmdr. Tuz Gl, Akehir ve Konya yrelerinden
oluan blm, gneyde Toros Dalarnn i srasyla, kuzeydouda Melendiz Dalar,
kuzeyde Obruk Platosu ile evrelenmitir. Konya blm dou-bat ynnde uzanan
byk bir ukur ve onu evreleyen platolardan olumaktadr 18. Sakarya Nehrinin
sularn toplad yukar rn kaplayan Yukar Sakarya blm, Sakarya Nehri
boyundaki ovalar ile bunlar arasndaki da sralar ve yaylalardan olumaktadr. Blm
Eskiehir ve Ankara olmak zere iki yreye ayrlmaktadr. Sakarya ile Kzlrmak
nehirleri arasnda kalan Ankara yresinin balca relief elemanlarn Bala Yaylas,
Mrted ve Balaban ovalar, dris, Aya, ve Elma dalar oluturmaktadr. Batya doru
Ankara ve Haymana platolarna geilir. Buradaki knt alanlar; Ankara, ubuk,
Polatl ve Eskiehir Ovas ile Sakarya Havzasdr 19. Yukar Sakarya blmnn
batsnda yer alan Eskiehir yresi Erken Tun anda kltrel adan Bat Anadolu
iinde deerlendirilmektedir. Anadolunun tamamnda otsu bitkilerden oluan stepler
ve karasal iklim artlar hkimdir 20.
Blgedeki ovalar sulayan Yeilrmak, Kzlrmak ve Sakarya nehirleri
Karadenize dklmektedir. Tuz Gl ve Gller Blgesi ise birer kapal havzadr.
Douya doru ykselen blgenin gneydousu snm volkanlardan dolay volkanik
arazi grnmndedir 21.
Karadeniz Blgesinin Orta Karadeniz blm Erken Tun anda kltrel
adan Orta Anadolu iinde deerlendirilmektedir. orumun kuzeyinde Kzlrmakn
Karadenize dkld yerde Bafra Ovas ile Yeilrmakn oluturduu aramba
Ovas balca delta ovalardr. Orta Karadeniz blmnde dalarn denize paralel
uzanmas nedeniyle ky eridi fazla girintili kntl deildir. Bu husus kuzey
16
Gngrd 2003, s. 22- 23.

Yazc 2002, s. 16- 23.
18
Yazc 2002, s. 23 vd..
19
Gngrd 2003, s. 22- 23.
20
Yazc 2002, s. 30, s. 35.
21
Gngrd 2003, s. 22- 23.
17
rzgrlarna kar gemileri muhafaza eden limanlarn kstl olmasna neden olmutur 22.
orumun kuzeyinden Karadenize kadar uzanan alanda iklimde deniz etkisinin nemli
bir rol vardr. Deniz zellikle scaklk farklar ve yllk ya oran zerinde etkili
olmaktadr 23. Kuzey Anadolu Dalarnn denize bakan yamalar sk ormanlarla kapl
olduu halde ie bakan yamalar daha oraktr 24.
Orta Anadolu Tarih boyunca doudan gelen yollarn birleip batya dald
doal bir kavak niteliindedir. Alaca Hykn kuzeyi ve Orta Karadeniz Blgesi,
zellikle Kzlrmak ve Yeilrmak nehirleri arasndaki blge corafi bakmdan olduu
gibi kltrel adan da bir btnlk gstermektedir 25. Dier taraftan Orta Anadolunun
kuzeyinde Sakarya Nehri boyunca sralanan Ankara ve evresindeki yerleimler Bat
Anadoluya vadiler araclyla alan farkl bir corafyaya ve kltrel yapya sahiptir.
II.2. KRONOLOJ
Anadoluda Erken Tun a genel olarak Erken Tun I, II ve III olmak zere
safhaya ayrlmaktadr. Mevcut almalar bu kronolojiyi teyit edecek ekilde gelierek
blgeler aras kronolojik balantlarn kurulmasn kolaylatrmtr. Bat Anadolu
Blgesi ayn zamanda Dou Ege olarak adlandrld iin Ege kronolojisi iin de
nemli karlatrma malzemesi sunmaktadr. Dier taraftan Mezopotamya ve Suriye ile
balantlar olan Orta Anadolu ve hatta paralel malzemeler araclyla 26, Gneydou
Anadolu kronolojisine balanarak Ege ve Anadolu kronolojisi arasnda, her iki blgenin
balantsn salayan nemli bir blge haline gelmektedir. Bat ve Orta Anadolu
kronolojisinde, J. Mellaart uzun kronolojiye gre ve M. Mellink orta kronolojiye gre
ET I, II ve III tarihlerini vermitir. Uzun kronolojide tarihlerin daha erkene
ekilmesiyle, dnemlerin sresi daha da uzamaktadr. Bu hususun nne geebilmek
iin Bat ve Orta Anadolu yerleimlerinden elde edilen kesin ve karlatrmal
22
Gngrd 2006, s. 26.

Gngrd 2006, s. 46.
24
Gngrd 2006, s. 47.
25
zg 1964a, s. 30.
26
M.. III. Bin sonlarna doru tarihlenen depas ve tankard tr kaplar bu balantnn kurulmasna
yardmc olan malzemelerdendir. Bkz. Mellink 1963a, s.108 vd..
23
kronolojik bilgiler dorultusunda, yaklak olarak ET I, II ve III iin ayr ayr en erken
ve en ge tarih alnarak bir kronoloji oluturulmaya allmtr 27.
II.2.1. Bat Anadolu Erken Tun a Kronolojisi

Bat Anadolu Erken Tun a kronolojisinde en nemli bilgiler Tun ann
tamamnda olduu gibi, stratigrafisi iyi bilinen Troya ve Beycesultandan elde
edilmitir 28. Sz konusu iki dnem arasnda kltrel adan ok byk bir farkn
olmamas,
ayn
zamanda
Bat
Anadoluda
kltrel
devamlln
olduunu
gstermektedir. Megaron mimarisi, seramik kaplar ve metal eserlerin ncleri bu

dnemde ortaya km ve ET Ide gelimeye devam etmitir. Koyu yzl el yapm
seramik blgenin tamamnda karakteristiktir. Bat Anadolu madenciliinin temeli bu
dnemde atlmtr. Bat Anadoluda Ge Kalkolitik a ve Erken Tun a I iin
kronolojik ve kltrel devamll gsteren Kilya tipi idoller olduka karakteristiktir 29.
Bat Anadolu ET I kronolojisinin oluturulmasnda yardmc olan arkeolojik
malzeme Kanlgeit, Karaaatepe/ Protsilaos Tmls, Troya, Kumtepe, Beiktepe,
Bakla Tepe, Liman Tepe, Larissa-Hycek, Yortan, Ilpnar, Kusura, Demircihyk,
Klloba,
Aphrodisias,
Karata-Semayk,
Kuruay,
Beycesultan
ve
Iasosda
bulunmutur. Dou Ege Adalarnda ise Poliochni, Thermi, Emporio, Heraion-Samos

yerleimlerinde tespit edilmitir. Sz konusu yerleimlerden elde edilen bilgilere gre
bu dnemin yaklak olarak M.. 3100/ 3000- 2700/ 2500 tarihleri arasnda 400- 500
yllk bir sreci kapsad anlalmaktadr. ET II ve IIIe
gre olduka uzun
srmtr. ET I hem yerleim yerleri hem de mezarlk alanlarnda tespit edilmitir. Bu

dnemde yerleim yerlerinin ve mezarlarn saysndaki art nfusun arttna iaret
etmektedir. Bir nceki dnemde olduu gibi, koyu yzl, perdahl, el yapm seramik
karakteristiktir. Sz konusu seramik blgenin kendi iinde yerel karakterde gelien
formlardan olumaktadr. Ayrca bu dnemde yaygn olarak karmza kan, boynuz
kulp ve azdan organik birleen kulp tr gibi Balkan kkenli rnekler dnem iin
karakteristiktir. Dier taraftan yerleimlerin byk ounluunda surlarn ortaya
kmas, bu dnemde Bat Anadoluda kent kavramnn temelinin olumaya
27
Grsan-Salzmann 1996, s. 254.

Korfmann 1997a, s. 213- 215; French 1969a, s. 145.
29
Takaolu 2005, s. 38; Mellink 1992, s. 213.
28
baladnn bir iaretidir 30. ET II ile birlikte yerleim yeri ve mezarlklarn saysnn
olduka artt grlmektedir. Kanlgeit, Karaaatepe/ Protsilaos Tmls, Troya,
Hanay Tepe, Kumtepe, Bakla Tepe, Liman Tepe, Ulucak Hyk, Larissa- Hycek,
Bayndrky- Ovabayndr, Yortan, asos, Gavurtepe, Karata-Semayk, Bademaac,
Beycesultan, Kuruay, Kusura, Bozyk, ukurhisar, Kkhyk, Seyitmer Hyk,
Klloba, Kaklk Mevkii, Karaolan Mevkii, Ilpnar ve Dou Ege Adalarnda
Poliochni, Thermi, Heraion-Samos, Emporioda ET IIye tarihlenen arkeolojik
malzeme ele gemitir. Sz konusu dnem yaklak olarak M.. 2800/ 2600- 2500/
2300 tarihleri arasnda 300 yllk bir sreci kapsamaktadr 31. Troya Iin sonlarna doru
ET IInin balad kabul edilmektedir 32. Bu dnemde zellikle Kilikyadaki Tarsus
ile nemli balantlar mevcuttur 33. P. Z. Spanos, Troyada ele geen eserlerin tipolojik
incelemesine dayanarak ortaya koyduu II. Troya kronolojisi iin M.. 2450- 2050
tarihlerini nermitir 34. ET II sonunda Thermi ve Beycesultanda yerleimde bir
kesinti olmutur. Sz konusu kesinti Aphrodisiasta ET IInin tamamnda vardr. ET
II sonundaki bu kesinti Luvi glerine balanmaktadr. Bakla Tepe, Bademaac,
Kuruay ve Demircihykte ise yerleim sona ermitir 35. ET II ile birlikte madencilik
ve ticarette olan gelimelere paralel olarak sadece Bat Anadoluda deil, tm
nasyada gzlemlenebilen kltrel bir geliim olmutur. Blgeler aras kltrel
ilikilerin artmas baz arkeolojik eserlerin geni bir corafyada ayn anda karmza
kmasna neden olmutur. Bu dnemle birlikte Bat Anadolu kronolojisi iin nemli
karlatrma malzemesi ortaya kmaya balamaktadr. ET II bandan itibaren ark
yapm seramiin ortaya kmas nemli bir teknolojik gelimedir 36. Bu dnemden
itibaren ET III sonuna kadar krmz astarl ve perdahl, elde veya arkta yaplm
zdoan&Parzinger&Karul 1999, s. 147; Demangel 1926, s. 2- 6; Korfmann 2000b, s. 6, Abb. 6;
Korfmann ve di. 1995, s. 260- 261; Korfmann 1989, s. 271
31
zdoan&Parzinger&Karul 1997, s. 8; Korfmann 2000b, s. 6, Abb.
6; Lamb 1932, s. 112 vd. ; Korfmann ve di. 1995, s. 260- 261
32
Mellink 1986, s. 145; P.Z. Spanos Troya IInin balang safhalarnn ardndan, III ve IV Erken
Tun IIIe tarihlemektedir, detayl bilgi iin bkz. Spanos 1968, s. 96, M.. III. Binin nc eyreine
tarihlenmektedir.
33
Mellink 1986, s. 139 vd.; 1992, s. 216- 217.
34
Sz konusu tarihler ET II ve III kapsamaktadr. Dier taraftan II. Troyann sonlarnn
Mezopotamya Akkad Hanedanl ile adaln ortaya koymutur. Bkz. Spanos 1968, s. 106.
35
Mellaart 1967, s. 28, s. 30; Luvi gleriyle balantl olduu dnlen ET II sonu kesintisinden
sonra ET III boyunca Bat Anadolu da kltrel anlamda ok byk deiikliklerin olmamas ve luvi
gnn somut delilleri olmamas nedeniyle, sz konusu ge pheyle baklmaktadr. Sz konusu
kesintiler, yerleimlerin birbiriyle mcadelesi sonucunda olmu olmaldr.
36
Blegen ve di. 1950, s. 205
30
10
seramik Bat Anadolu ve Dou Ege Adalarnn tamam iin karakteristiktir. ark
yapm tabak, depas, tankard, sepet kulplu emzikli aydanlk tr formlar ET IIde ilk
kez ortaya kan formlardr. Bu dnemde Bat Anadoluda artk mimaride merkezi yap
ve ehri evreleyen surlarla birlikte siyasi otoritenin ortaya kt grlmektedir 37. Bat
Anadoluda ET III tabakalar aa kartlan Kanlgeit, Troya, Kumtepe, Liman
Tepe, Panaztepe, Yortan, Aphrodisias- Akropolis, Karata- Semayk, Beycesultan,
Gavurtepe, Harmanren- Gndrle, Kusura, Seyitmer Hyk, Aharky, Bozyk,
Klloba, Kaklk Mevkii, ukurhisar, Ilpnar ve Dou Ege Adalarnda Poliochni,
Heraion-Samos, Emporio gibi yerleimler ET III kronolojisi iin nemli bilgiler
vermektedir. Yaklak olarak M.. 2400/ 2300- 2100/ 2000 yllarna tarihlenen bu
dnem Bat Anadoluda 300 yl srmtr 38. ET III M. Mellinke gre Troya II
yerleimi sonlarndan balayp Troyada III., IV. ve V. Kenti kapsamaktadr 39. Troya V
ayn zamanda Orta Tun ana gei tabakasdr. ET III ile birlikte ticaret ve
madenciliin nemli gelime gsterdii, retimdeki art ve buna bal olarak rn
fazlalnn ortaya kmas arkeolojik kantlardan anlalmaktadr. Zenginlik, g ve
saygnlk gsteren metal objelere tm nasyada olduu gibi Bat Anadoluda da
rastlanmaktadr. Bu dnemde rnein toggle-pin gibi metal eserlerin ve Suriye iesi
gibi seramik kaplarn gsterdii gibi Mezopotamya balantlarnn youn olduu
grlmektedir. ET III ile birlikte ark yapm krmz astarl ve perdahl seramikte art
grlmektedir. Dier taraftan depas, tankard, ark yapm tabak, insan yzl kaplar,
rdek biimli askos, Suriye iesi tr kaplar bu dnemde geni bir corafyada yaygn
bir ekilde grlen karakteristik formlardr. Sz konusu kaplar araclyla kronolojik
bakmdan Ege Dnyas, Orta Anadolu, Mezopotamya ve Suriye ile balantlar
kurularak, ET III Bat Anadolu kronolojisi daha salam bir zemine oturtulmaktadr 40.
Troya hazinelerinin ait olduu Troya 41, bir yneticinin oturduu kent olarak karmza
kmaktadr. Benzer bir durum Beycesultann ET IIIe tarihlenen 6-12. tabakalarnda
da 42, gzlemlenmektedir. ET III Dnemi Anadoluda kentlemenin artmasna bal
olarak yerel kent beyliklerinin ortaya kt dnemdir. Bu dnemde Bat Anadoluda
37
Mellink 1992, s. 216.

zdoan&Parzinger&Karul 1999, s. 147; Korfmann 2001, s. 203-204; Sperling 1976, s. 305 vd.;
Erkanal 1987, s. 253.
39
Mellink 1992, Tab. 3.
40
Mellaart 1967, s. 30 vd..
41
Traill 2000, s. 17 vd..
42
Lloyd&Mellaart 1962, s. 58.
38
11
henz yaz olmamakla birlikte, varlna phe ile yaklatmz Dorakda bir mezarda
ele getii belirtilen, ahap taht biimindeki bir sandalyeye aklm altn levha
biimindeki Eski Msr firavun kartuu zerinde Msr Firavunu Sahurenin (M..
2487- 2473) ad gemektedir 43. Ancak bu buluntunun nerede olduu gnmzde
bilinmemekle birlikte, fotorafnn olmamas, gerek bir kaz buluntusu olup olmad
konusunda tartma yaratmaktadr 44. Son senelerde nem kazanan kesin tarihleme
yntemlerinden elde edilen veriler, Bat Anadolu Erken Tun a kesin kronolojisinin
kurulmasnda yardmc olmaktadr.
Tablo 1. Bat Anadolu C14 Tarihleri 45
Mellaart 1959b, s. 754. 162 yl sren 5. Slale M.. 2521- 2359a tarihlenmektedir. Bkz. Parzinger
1993, s. 288- 289.
44
Muscarella 2000, s. 141.
45
Mellink 1992, s. 176- 178; Warner 1994, s. 10; Korfmann&Kromer 1993, s. 137, s. 143; s. 4; Sazc
2007, s. 361; Sazc 2000, s. 12
43
12
II. 2. 2. Orta Anadolu Erken Tun a Kronolojisi

Orta Anadoluda ilk kronolojilerdeki Bakr a terimi; bakrn ilk
kullanlmasna dayanlarak tm Yakndou kltrlerinde 1900l yllarn bandan
itibaren kullanld iin zellikle ilk kazlarda ska karmza kmaktadr 46. Orta
Anadolu iin Bakr a yerine, Bat Anadoluda kullandmz terminoloji yani ET I,
II ve III ayrm kltrel ilikilerin anlalmas hususunda daha uygun olacaktr. Dier
taraftan Ge Kalkolitik a olarak adlandrlan malzemenin byk bir ksm Erken
Tun a Ie aittir. GK = ET I formln neren W. Orthmann bu nerinin
doruluunu inceledii seramiklerle ortaya koymutur 47. Ancak son senelerde Ge
Kalkolitikten ET Ie gei iin en iyi sonular adr Hykte alnmtr. Ge
Kalkolitik ve ET I dnemleri hem mimari hem de kk buluntularla belgelenmitir.
Ayrca yerleimlerden elde edilen C 14 tarihleri de sz konusu dnemlerin
aydnlatlmasna yeni katklarda bulunmutur 48.
Orta Anadolu kronolojisi Erken Tun a boyunca sren yerleimleri ve
stratigrafisi iyi bilinen Kltepe, Alaca Hyk, Aliar ve ikiztepeye dayanmaktadr. Ge
Kalkolitik a kltrnn byk oranda ET I boyunca devam ettii arkeolojik
malzemeden anlalmaktadr. GK/ET I kronolojisi iin Orta Anadoluda kiztepe,
Oymaaa Hyk, Tekeky, Kayapnar, Alaca Hyk, Aliar, Boazky, Byk
Gllcek, Karayavan ve Gordion nemli bilgiler vermektedir. Ge Kalkolitik/ET I
yaklak olarak M.. 3500/ 3400- 2800/ 2700 tarihleri arasnda 800 yla yakn
srmektedir. Sz konusu dnem, Bat Anadoluya gre olduka uzun bir zaman
kapsamaktadr 49. Dnemin karakteristii geometrik motiflerden oluan ensize, bask
bezemeli veya beyaz boyal, koyu yzl seramiktir. Ayrca yksek kaideli meyvelik
tr kaplar karakteristik formlar arasndadr. Balkan kkenli boynuz kulp ve azdan
organik ykselen kulp tipleri dnem iin karakteristiktir 50.
Frankfort 1927, s. 4- 5: zellikle Alaca Hyk, Aliar, Karaolan ve Etiyokuu gibi merkezlerde bu
terim kullanlmtr.
47
Orthmann 1963a, s. 66 vd.; Orta Anadolu metal retim safhalarna dayanan U. Esin Ge Kalkolitik
an ET I, Bakr ann ET II ve asl Eski Tun ann da ET III olarak kabul edildiini
belirtmitir. Bkz. Esin 1969, s. 30.
48
Steadman ve. di. 2008, s. 53.
49
Czichon&Flender&Klinger 2006, s. 157 vd.; Czichon 2008, s. 187.
50
Mellink 1992, s. 213.
46
13
ET IIye tarihlenen tabakalar ve arkeolojik malzeme Kltepe, Acemhyk,

Etiyokuu, Karaolan, Ahlatlbel, Polatl, Alaca Hyk, Aliar, Asarck-Ilca,
Boazky, kiztepe, Kavak/Kaledoruu, Kayapnar, Maat Hykte ele gemitir. ET
II yaklak olarak M.. 2700/ 2600- 2500/ 2400 tarihleri arasnda 200 yllk bir sreci
kapsamaktadr. Bu dnemde ET Iden devam eden koyu yzl seramiin yannda
krmz astarl ve perdahl rnekler karakteristiktir. Bat Anadoludan farkl olarak ark
yapm seramik Orta Anadoluda ilk kez ithal rneklerle karmza kmaktadr. Daha
sonra ar dnen arkta yaplm yerli retimler ortaya kmtr 51.
ET III yerleimlerinin byk ounluunda yerleim M.. II. Bin banda
devam etmektedir. zellikle ET III- OT arasndaki gei a, hem Erken Tun a
hem de Orta Tun a zellikleri gsteren seramikleri iermektedir. Bu durum kltrel
bir kesinti olmadan yerleimlerin kesintisiz devam ettiini gstermesi bakmndan
nemlidir. ET IIIe tarihlenen yerleimler ve mezarlk alanlarnn says ET I ve IIye
gre olduka fazladr. ET IIIe tarihlenen tabakalar ve arkeolojik malzeme Kltepe,
Hacbekta/ Suluca Karahyk Gltepe, Acemhyk, Alaca Hyk, Kalnkaya Toptatepe, Eskiyapar, Horoztepe, Battal Hyk, Aliar, Boazky, ikiztepe, Maat
Hyk, Merzifon/ Gller Mezarl, Oymaaa Mezarl, Yenihayat Mezarl,
Kayapnar, Oymaaa Hyk, Ahlatlbel, Etiyokuu, Asarck/Ilca, Karaolan,
Koumbeli, Karayavan, Bitik, Polatl, Yass Hyk/ Gordion, Balba, Resulolunda
ele gemitir. Sz konusu yerleim yerleri iinde Kltepe, Acemhyk, Alaca Hyk,
Battal, Aliar, Boazky, kiztepe, Maat Hyk, Kayapnar, Oymaaa Hyk,
Asarck/ Ilca, Karaolan, Bitik, Polatl, Yass Hyk/Gordion, Balba, Resulolunda
ele gemitir. Erken Tun andan Orta Tun ana geii simgeleyen zellikle
seramik buluntularn varl, gei a hakkndaki bilgilerimizi arttrmtr. Orta
Anadoluda ET III yaklak olarak M.. 2500/ 2400- 2100/ 2000 tarihleri arasnda
400 yllk bir sreci kapsamaktadr. Erken Tun andan Orta Tun ana gei
dnemi ise yaklak olarak M.. 2100/ 2000 - 1900 yllar arasnda 100 yl
srmektedir 52.
Kltepe tepe ksmnda 10. tabaka Orta Tun ana gei ve Karum IVn
balangcna iaret etmektedir. T. zg, bu dnemi Asur Ticaret Kolonileri an
51
52
zg 1999, s. 5;
Veenhof 2003, s. 57; zg 1999, s. 5; Balkan&Smer 1968, s. 15.
14
hazrlayan bir dnem olarak grm, Mezopotamya ve Kuzey Suriye ile ok kuvvetli
ticari ve kltrel ilikilerin kurulduunu belirtmitir 53. Aliar Ide 7M tabakasnda
bulunan Intermediate Seramii ile Aliar III. kltr kat, 6M tabakasnda yaygn
olarak grlen Aliar III boyallar/ Kapadokya Seramii 54,ET III iin
karakteristiktir. ET I ve IIde yerel unsurlar tayan Karaolan, Polatl ve Acemhyk
gibi merkezlerde ET IIIte Bat Anadolu karakterinde depas ve tankard tr kaplarn
ortaya kmas, iki blgenin karlatrmal kronolojisi iin nem tamaktadr 55. Troya
IV ve Vin karakteristik kaplarndan krmz ha motifli anaklar, Orta Anadoluda ET
IIIn sonundan Orta Tun a bana tarihlenen tabakalarda ele geen nemli
buluntulardandr 56. Alaca Hyk III. kltr kat Erken Tun a III (5- 6. tabakalar)
yerleimiyle temsil edilmektedir. Bu dnemde Orta Anadoludaki dier yerleimlerde
gzlendii gibi bir ehir karmza kmaktadr 57. Yerleiminin yannda bulunan ve
Troya II ile ada ET IIIe tarihlenen kral mezarlar buluntular, karlatrmal
kronoloji iin nemlidir. Maat Hyk yerleiminde yangnla son bulan ET IIIte, ark
yapm seramikle beraber depaslarn bulunmas kronoloji iin nem tamaktadr 58.
zellikle Orta Anadoluda ET III iin Mezopotamya balants gsteren belgeler
vard. Akad krallarnn tarihsel ierikli belgelerinden Anadolu ilerine kadar geldikleri
anlalmakta ve bylece dnemin sonu Akkad balants ile tarihlenmektedir. Bu
seferlerden Erken Tun anda Anadoluda etraf surlarla evrili, srekli birbirleriyle
mcadele eden, bazen ortak dmana kar koalisyon oluturan, ticaretle uraan pek
ok kral ve ehir devleti olduunu anlyoruz 59. Dier taraftan bahsedilen krallar arasnda
Hatti Kral Pampa ad gemektedir. Filolojik belgelerle M.. III. Binde Orta
Anadoluda yaadklar belirlenen Hattiler, Erken Tun a kltrnn de yaratcs
olarak grlmektedir 60. ar Tamhari metinlerinde Hatti kral Pampa, Kane kral Zipani
ve Kuraura kral Tibinki gibi eitli krallk ve kral isimleri gemektedir. T. zg,
Kltepede ET IIIte Akad ve Post-Akad silindir mhrlerinin bulunmasnn tesadf
olmadn ve bu seferlerin gerekliine inandn C. J. Gaddn fikrine katldn
53
zg 1999, s. 4- 5.
Mellaart 1957, s. 65; Schmidt 1932, s. 194
55
Mellink 1992, s. 217.
56
Mellaart 1957, s. 65.
57
Koay&Akok 1966, s. 102.
58
zg 1982, s. 16.
59
Gnbatt 1997, s. 131- 135.
60
nal 2002, 166 vd.; Soysal 2004.
54
15
belirtmek suretiyle gstermitir 61. ET IIIte Mezopotamya ve Anadolu arasnda youn

ilikilerin ve ticaretin olduunu gznnde bulundurursak; T. zgn belirttii gibi
Akad ana ait buluntularn tesadf olmad ortaya kmakta ve efsanevi nitelikli
belgeleri dorulamaktadr 62. Alabastron formlu Suriye iesi ve ark yapm konik
bardak tr ithal formlarn ve taklitlerinin ilk kez bu dnemde ortaya kmas, Orta
Anadolunun Kuzey Suriye ile ilikilerine k tutan kronolojik balantlar gsteren
kantlardandr 63.
Orta Anadolunun kuzeyinde metal eya bakmndan zengin; Horoztepe, TokatErbaa, orum-Eskiyapar, Amasya- Mahmatlar gibi mezarlk alanlar veya hazine
buluntular karmza kmaktadr. zellikle sepet kulplu aydanlklar, omfaloslu
anaklar, omfaloslu tavalar gibi baz zel tip metal kaplarn, Bat Anadolu rnekleriyle
kronolojik balantlar kurulabilmektedir 64.
Orta Anadoluda Ge Kalkolitik Dnemden Erken Tun ana geite yangn
tabakalar tespit edilmitir. Dier taraftan Erken Tun andan Orta Tun ana
gei evresinde yerleimlerin hemen hemen hepsinde yangn tabakalar mevcuttur. Sz
konusu yangn tabakalarna ramen Orta Anadoluda kltrel adan hibir kesinti
olmad bata seramik olmak zere dier arkeolojik belgelerle kantlanmaktadr 65.
Orta
Anadolu
kronolojisi
byk
oranda
karlatrmal
kronolojiye
dayanmaktadr. Dier taraftan Bat Anadoluya gre snrl sayda C14 tarihleri de
vardr. Kesin kronoloji oluturulmas bakmndan son derece nemli olan sz konusu
tarihlerin, blgede yaplan almalarla artacan dnmekteyiz. Dier taraftan M..
II. Bin bana tarihlenen Asur Ticaret Kolonileri ana ait yazl belgeler, zellikle
ET III sonu ve OT bann belirlenmesi iin kesin tarihler vermektedir. Ayrca az
saydaki dendrokronoloji analizlerinin sonular da kesin tarih vererek Orta Anadolu
kesin kronolojisine katkda bulunmaktadr.
Gterbock 1938, s. 69; C. J. Gadd, Naramsin ve bykbabas Sargonun Anadoluya dzenlemi

olduu seferler ile Gneydou Anadoluda ksmen oterite saladn dnmektedir. Bkz. zg 2005,
s. 3- 4.
62
zg 1964a, s. 24.
63
Parzinger 1993, s. 274; Mellink 1992, s. 218.
64
Mellink 1992, s. 218- 219.
65
zg 1964a, s. 36.
61
16
Tablo 2. Orta Anadolunun C14, Dendrokronoloji ve yazl belgelerden elde edilen

kesin tarihleri 66.
66
Mellink 1992, s. 177- 178; Alkm&Alkm&Alkm 2003, s. 143- 144.
17
III. ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER
III.A. BATI ANADOLU

III. A. 1. Aharky
Tr
Hyk
Rakm
950m.
Blge
Marmara
Bilecik
le
nhisar
Ky
Yeilyurt
Aratrma Yntemi
Yzey Ar.
Dnem
ET II-III
III. A. 1. a. Konumu
Hyn 4-5 m yksekliinde 100 m apnda olduu belirtilmektedir. Hyk
doalgaz hattnn denmesi srasnda ksmen (bat kesimi) tahrip edilmitir. Yrenin
kk boyutlu hyklerinden biridir 67.
III. A. 1. b. Kaz Tarihesi
Demircihyk yerlemesinin 5 km kuzeyinde yer alan Aharky Hyk;
Demircihyk kaz ekibi tarafndan ayrntl aratrlm ve sistemli yzey toplamas
srasnda anak mlek paralar ve yontma ta rnekleri elde edilmitir. T. Efe'nin
1988 yl Ktahya; Bilecik; Eskiehir illeri yzey aratrmasnda da bir kez daha ziyaret
edilmi ve tekrar youn toplama yaplarak deerlendirilmitir.
III. A. 1. c. Tabakalanma
Eskiehir yresinin kk hyklerinden biri olan Aharky Hyk; Eskiehir
Demircihyk'te var olmayan lk Tun a yerleimi ile dikkat ekmektedir. T. Efe;
67
Efe 1988, s. 80, s. 164.
18
yzeyinde T II ve III. evreye ait malzeme ile az miktarda Frig ve Klasik Dnem
anak mlek paralar bulduunu belirtmektedir 68.
III. A. 2. Ahlatl Tepecik
Tr
Hyk
Rakm
100 m
Blge
Ege
Manisa
le
Salihli
Ky
Tekeliolu
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I
Yerleim alan; Marmara Gl'nn hemen gney kysndaki burun zerindedir
Yrm Tepe gl kysndan gneye doru hafif bir eimle ykselmektedir.
Yerlemenin boyutlar bildirilmemekte hatta bunun bir hyk olup olmad da
anlatlmamaktadr.
1966 ylnda kefedilen yerleme yeri; 1967 ve 1968 ylnda D.G. Mitten
ynetiminde; J.S. Hendersen ve G. Yrm'n katlmyla kazlmtr. Kaz tepenin
zerinde geni bir alanda deil; ince uzun amalar eklinde gelitirilmitir. 1981 ylnda;
Sart kaz ekibi tarafndan tekrar ziyaret edilmi ve yerlemenin gl kysnda kalan
kesimlerin erozyon ile tahrip olduu grlmtr. Bu aratrma da ta duvar paralar ile
yeni bir ta sanduka mezar saptanmtr Ta duvar kalntlarnn hangi aa
tarihlenebilecekleri konusunda bir bilgi aktarlmamaktadr.
Yerleme alannn T'den Roma Dnemi'ne kadar iskan grd gerek kazdan
gerekse yzeyinden toplanan buluntulardan anlalmaktadr. lk Tun a yerlemesi
68
Efe, a.g.e: s.80.
19
tepenin gney kesiminde; kaz bakannn "Gney Mezarlk" olarak tanmlad alanda
ve evresinde ortaya kmtr. Yine ayn aa tarihlenen mezarlk da tepenin gney
kesiminde younlamaktadr. Gl kysna yakn alan amalarda da ok az sayda
mezarlara rastlanlmas mezarlk alannn dank bir ekilde kuzeydou kesime de
kaydn gstermektedir. Mezarln; yerleim yan mezarlk olduu anlalmaktadr 69.
III. A. 3. Aphrodisias - Akropolis,Pekmez Hyk
Tr
Hyk
Rakm
500 m
Blge
Ege
Aydn
le
Karacasu
Ky
Geyre
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-III
Aphrodisias; Byk Menderes Nehri'nin gney kollarndan birinin verimli
vadisinde; kuzeyindeki Babada nedeniyle korunakl bir blgede yer alr. Klasik dnem
kalntlaryla tannan Aphrodisias antik kentinin gneydousuna rastlayan blgedeki iki
hykten biri Akropolis; dieri Pekmez Hyk/Tepe olarak bilinir. Prehistorik
yerlemelere ait dolgular; Pekmez Hyk'te tespit edilmitir. Pekmez Hyk; yaklak
13 m ykseklikte ve 125 m apndadr (taban ap) 70. Ovann gneyinde nc bir
prehistorik yerleme yeri ise Kukalesi'dir.
1826'da Laborde; 1835'de Texier; 1840'da Fellows; 1871-72'de Seiff; 1872'de
Davis ve 1894'de Deschamps; 1904'de Paul Gaudin tarafndan ziyaret edilmitir. 1960'l
yllardan beri K. Erim tarafndan yrtlen Aphrodisias antik kenti kazlar srasnda;
kentin Helen ncesine ait uygarlk kalntlarnn/izlerinin saptanmas amacyla ayn
69
70
Spier 1983, s. 17.

Joukowsky 1986. s. 19; 1989. S. 225.
20
bilim adam bakanlnda; 1962'de J. Bordaz; 1966'da S. Page; 1967-72 yllarnda B.

Kadish; 1973-74 yllarnda R. Marchese 1975-83 yllarnda M.S. Joukowski
ynetiminde; hem Pekmez Hyk hem de Akropol Hy'nde kaz ve deerlendirme
almalar yaplmtr. Joukowski tarafndan yaplan almalar kazdan ok malzeme
deerlendirilmesi amacyla gerekletirilmitir. Pekmez Hyk'te iki; Akropol'de yedi
kk ama almtr. Ayrca yine antik kent snrlar iindeki Kukalesi Mevkii'nde de
lk Tun a malzemesi bulunmutur. Gerek Pekmez gerek Akropol tepesindeki kaz;
olaan olarak stteki Klasik Dnem kalntlar yznden daha ok sondaj tipinde
gereklemitir. Joukowski ynetimindeki almalar dnda daha nceki kazlarn
ancak n raporlarndan bilgi edinilmektedir. 1992'den sonraki kaz almas R.R. Smith
bakanlnda yaplmaktadr. Bu son dnem kazlar imdilik kentin Roma Dnemi
yerlemesini aydnlatmaya yneliktir 71.
Antik kentin bulunduu alann Neolitik a'dan itibaren yerleim grd
anlalmaktadr. lk Tun a ncesi yerleim yalnz Pekmez Hyk'te bulunmutur.
Pekmez Hyk kazsnda 10 tabaka tespit edilmitir. Romen rakkamlar ile ifade edilen
bu tabakalardan X-IV. tarihncesi dnemlere tekabl etmekte; III. tabakadan itibaren
tarihi alar balatlmaktadr. Pekmez'de Son Kalkolitik a IV olarak tanmlanan
tabakadan sonra lk Tun a tabakalarna girilmektedir. VI. tabaka T I. evre olarak
tanmlanmaktadr. Olaslkla M 3. bin yln ilk yarsnda Pekmez Hyk sebebi
bilinmeyen bir nedenle terkedilip Akropol Tepesi'nin olduu yerde yerleime devam
edilmitir. Akropol Tepesi ile Kukalesi Mevkii'ndeki yerleme lk Tun a II.
evreden sonra balamakta; Orta Tun a'nda devam etmektedir. Son Tun a ve
Demir a yerleimleri ise yalnz Akropolis'de vardr.
71
Madran 1989, s. 229-233.
21
III. A. 4. Bademaac
Tr
Hyk
Rakm
780 m
Blge
Akdeniz
Antalya
le
Merkez
Ky
Bademaac
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II
Eski adyla Kzlkaya olarak bilinen hyk; Burdur Gller Blgesi'nin gney
snrnda; Toros Dalar'nn Antalya dzlne geit verdii ve bugn modern
karayolunun getii ubuk Beli'nin yaklak 5 km kuzeyindedir 72.
Etraf dalarla
evrili kk bir ovada yer alr. Kuzey gney ynnde uzun ap 210 m; ksa ap ise
120 m'dir; evresindeki tarlalardan ykseklii ise 9 m'dir. Ana topran bugnk ova
dzleminden 2-3 m derinde olduu dnlmektedir 73. Kaz almalar dou kesiminde
srdrlmektedir ve batdaki ekili alan hyn kaz yaplan ksmna kadar
uzanmaktadr. 2010 yl lmlerinde hyk 200x100 m ve ovadan ykseklii 7 m
olarak saptanmtr 74.
1958'de D. French tarafndan bulunan ve J. Mellaart tarafndan Kzlkaya adyla
tantlan hyn R. Duru'nun aratrmalar sonucu Bademaac Hy olduu
anlalmtr. 1993 ylnda balayan kazlar; Duru ve Umurtak bakanlnda; EF;
Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Anabilim Dal'nca yrtlm ve 2010 kaz
dnemi sonunda bitirilmitir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli
arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
72
Duru 1995, s. 69; 1996b, s. 49.

Duru a.g.e, s. 70-73
74
Umurtak 2011, s. 35
73
22
Bademaac'nda en ge dnemin; lk Tun a tabakalaryla kark olarak ele
geen anak mlekler ve 2002 yl kazlarnda A amas ve kilise arasndaki alanda
aa kartlan iki evreli baz duvar temelleri gz nne alnarak; Orta Tun a
olduu dnlmektedir. Bu dnemi 5 yap kat ile lk Tun a takip eder. Hyn
orta kesimlerinde yalnzca anak mlekle bilinen iki yap kat ile Son Neolitik ya da
lk Kalkolitik a gelmektedir. En erken yerlemeler ise 10 yap kat ile lk Neolitie
aittir 75. 2002 yl kazlarnda tabakalanmada nemi baz deiiklikler olmutur. T 4 ve
5 olarak isimlendirilen yaplarn; T'ye deil; lk Neolitik sonrasna; byk olaslkla
Son Neolitik a'a ait olduklar saptanmtr. Bylece 5 yap evreli olduu sylenen
T yerlemelerinin 3 yap evreli olduu; lk Neolitik sonrasna ait olan tabakalarn da
bundan sonra Son Neolitik olarak isimlendirilmesi gerektii anlalmtr 76. 2010 ylnda
yaplan aklamaya gre 18 yl sren kazlar srasnda hyn dousundaki
kamulatrlmayan kk bir parsel dnda, hemen tm yzeyi kazlm, deiik
derinliklerdeki farkl dnem yerlemelerinin nemli mimarlk kalntlar korunarak
tepenin zirve noktasna gre -9.30 m'deki ana toprak zerinde kurulmu en erken
yerlemeye kadar inilmitir. Yaplan saptamalar, hykteki ilk yerlemelerin Erken
Neolitik olarak adlandrlan evrede, M 7100'ler civarnda baladn gstermitir.
Neolitik'in daha ge evreleri ve Erken Kalkolitik a'da devam eden bu ilk yerleim
dnemi, M 6000 dolaylarnda sona ermektedir. Hykteki geni lekli ikinci ve son
yerlemeler, lk Tun II ana aittir. Hykte T III ve Orta Tun a balarnda da
yerleilmi olduu anak mlek buluntularndan anlalmakla beraber bu dnemlerin
mimarlk kalntlar son derece azdr. Hyn zirvesinde Erken Hristiyanlk dnemine
ait kk bir kilise vardr 77.
75
Duru a.g.e, s. 70; 1996a, s.87-88;

Duru&Umurtak 2004, s. 297
77
Umurtak 2011, s. 35
76
23
III. A. 5. Bakla Tepe

Tr
Hyk
Rakm
Blge
Ege
Manisa
le
Merkez
Ky
pnar
Aratrma Yntemi
Yzey Ar.
Dnem
ET I-II
zmir ili, Menderes ilesinin iinde olduu Cumaovasnn gneyinde, Tahtal
aynn gney kenarnda bulunmaktadr.
Gnmzde Tahtal Baraj sular altnda kalan hykte T. zkan ve H. Erkanal
bakanlnda 1994-1998 yllarnda kurtarma kazlar yaplmtr.
Yaplan kazlar sonucunda hykte Bizans-Roma alar, GT, ET I-II ve
GK olmak zere be kltr kat tespit edilmitir. ET I-IIde hem yerleim hem de
yerleim yannda mezarlk alanlar aa kartlmtr. ET I mezarlnda ta sanduka,
basit toprak ve kp mezarlar; ET II mezarlk alannda sadece kp mezarlar
kullanlmtr78.
78
zkan&Erkanal 1999, s. 12 vd.
24
III. A. 6. Beycesultan
Tr
Hyk
Rakm
750 m
Blge
Ege
Denizli
le
ivril
Ky
Kocayaka
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III
Hyk; Menderes Nehri'nin gnmzde kurumu olan bir kolunun hemen
yannda; ift konili bir tepedir. Batdaki koninin ykseklii 25 m; doudaki koninin
ykseklii ise 24 m'dir. Koniler arasndaki eik blm ise ova seviyesinden 18 m
yksektedir. anak mlek dalmna gre yerlemenin ap 1 km'ye yakndr. Bat
tepesindeki yatr; olaslkla hye bu adn verilmesine yol amtr. Bat konisinin
Bizans Dnemi'nde dzeltildii ve bir kale olarak kullanld anlalmaktadr. Hemen
hemen ayn dnemde dou tepesi ise mezarlk yeri olarak grev yapmtr. Gnmzde;
yakn evresinde tatl su kayna yoktur. Burada oturanlar olaslkla; su ihtiyalarn;
gnmzde kurumu olan dereden tedarik etmekteydiler.
lk olarak J. Mellaart tarafndan saptanan; daha sonra 1954-59 yllar arasnda S.
Lloyd ve J. Mellaart ynetiminde kazlan hyk; Ege Blgesi arkeolojisine; zellikle
Tun alar asndan nemli bilgiler kazandrmtr. Her iki konide gerekletirilen
kazda; bat tepesindeki "sx" amas; Beycesultan'n genel tabakalanmasn ortaya
koymutur. Kalkolitik a tabakalarna ancak 3x3.5 m boyutlarnda bir alanda
ulalmtr. Ana toprak; gnmz taban seviyesinin 2 m altnda ortaya kmtr. Bu da
ovann; alvyon ile fazlaca dolmadn ya da ilk yerleiklerin buradaki doal bir
ykseltiyi tercih ettiklerini gstermektedir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr. 6 Austos 2007
25
tarihinde Beycesultan Hy'nde 48 yl aradan sonra Do. Dr. Eref Abay

bakanlnda kaz almalar tekrar balatlmtr.
Bat tepesindeki SX amasnda; hafirleri tarafndan romen rakamlar ile
gsterilen 40 tabaka saptanmtr. Bizans Dnemi'nde bat tepesinin dzeltildii ve
zerine bir kale ina edildii anlalmaktadr. Dou tepesi de Osmanl Dnemi'nde
mezarlk alan olarak kullanlmtr. Ana topraa gnmz taban seviyesinin 2 m altnda
rastgelinmitir. Bu almamzda konu olan T tabakalar bu 40 tabakann iinde XIXVI (19-6) numaralandrlan tabakalardr. XL-XX Kalkolitik a; V-IV Orta Tun a;
III-I Son Tun a olarak nitelendirilmitir. T tabakalar ancak kk bir alanda
ortaya karlmtr. Bu tabakalar aada gsterildii gibi evrelere ayrlmaktadr. XIXXVII. tabakalar: lk Tun a I XVI-XIII. tabakalar: lk Tun a II XII-VIII.
tabakalar: lk Tun a IIIa VII-VI. tabakalar: lk Tun a IIIb evresine
tarihlenmektedir. Beycesultan ikinci dnem kazlarnn tabakalanmas u ekildedir: 1a,
1b, 1c : Seluklu-Beylikler Dnemi 2a2, 2a1, 2b : Bizans Dnemi 3 : Demir a 4a, 4b
: Son Tun a 5a1-a3, 5b : ? 79.
III. A. 7. Bozuyk
Tr
Hyk
Rakm
720 m
Blge
Marmara
Bilecik
le
Bozyk
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III
Hyn; yaklak 13 m yksekliinde 50 m apnda olduu kaz srasnda
ekilmi fotoraflarndaki insan boyutlar ile yorumlanmaktadr. Kk bir yerlemedir.
79
http://tayproject.org/
26

Hyk; 1890 ylnda stanbul-Ankara demiryolunun inaat srasnda; tren
yolunun gzergahndaki bataklk olan bir ukurluu doldurmak iin gerekli olan
topran salanmas amacyla; 1895-1896 ylnda ksa srede szde arkeolojik bir kaz
ile yok edilmitir. Hyk; Klasik Filoloji uzmanlarndan A. Koerte ynetiminde; daha
ok bir tmls olabilecei dncesi ile yandan kazlm; tm kaplar; anak mlek
paralar; ta alet; kemik ve maden buluntular stanbul Arkeoloji Mzesi'ne
getirilmitir.
Yntemsiz;
bilinsiz
kazlarn
arkeolojik
deerlere
nasl
zarar
verebileceini gsteren iyi rneklerden biridir.

ok tabakal bir yerleim yeridir 80.
III. A. 8. Demircihyk ve Sarket Mezarl
Tr
Mezarlk Alan
Rakm
855 m
Blge
Marmara
Bilecik
le
St
Ky
Zemzemiye
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III
Demircihyk; Marmara ky blgesine gei yerinde; Sarsu ay'nn sulad
kk ovann kenarnda; bats gnmzde de akmakta olan bir dere tarafndan
andrlm ova seviyesinden yaklak 5 m ykseklikte kk bir tepedir. Sarket ad
verilen mezarlk alan pullukla derin srme dnda doal gaz borusu ukuru yznden
ksmen tahrip edilmitir. Ovann binlerce yl erozyon yznden dolmas ile Demirci
mevkiinde ilk yerleenlere ait kalntlar ancak ova seviyesinden 7-8 m derinde gn
80
Yakar 1985b, s. 168.
27
na kmaktadr. 4-6 m'de taban suyunun var oluu bu en alt tabakalar kazmay
zorlatrmtr. lk Tun a iskancilarna ait kerpi duvarlarn iinde Neolitik ve
Kalkolitik a anak mleklerin bulunuu; kaz bakannn yakn evrede bu alara
ait bir hyn var olduu yorumunu yapmasna yol amtr. Kerpi topra ekimi
iin yakn bir yerin; eski bir hyn tercih edildii ve bu hye ait geri kalan
kalntlarn alvyon dolgunun altnda kitlenerek yatt sanlr. Demirci'deki kltr
topra kalnl da yaklak 12 m'yi bulmaktadr. Hyn; Anadolu Yaylas ile
Sakarya Irma ya da Marmara knts arasnda var olan bir ticaret yolu zerinde
olduu
kabul
edilmektedir.
Gnmz
karayolunun
da
buradan
geii
sav
desteklemektedir 81.
Demircihyk; 1937 ylnda Alman Arkeoloji Enstits adna K. Bittel 1975-78
yllarnda da M. Korfman bakanlnda kazlmtr. Sarket Mezarl'nda ise Bursa
Mzesi ile Deutsch Forschungensgemainschaft adna; 1990-91 yllarnda J. Seeher
ynetiminde
almalar
yaplmtr.
Bu
mezarlk
kazsna
balamadan
nce
magnetometre yntemi ile topran altndaki kalntlar izlenmi ve zellikle kplerin

azlar evresindeki ta kmeleri daha kazlmadan nce saptanabilmi ve mezarln
boyutlar renilmi ve yaklak mezar says da anlalmtr. Kltr ve Turizm
Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
Demircihyk'de yaklak 4 mevsim sren yeni dnem kaz almas
sonucunda; yrenin arkeolojisi aydnlatlmtr. En stte ukur tabakas ya da erozyonla
mimari kalntlar yok olan tabaka olarak tanmlanan Q tabakasndan en alttaki A
tabakasna kadar 17 tabaka saptanabilmitir. En alt tabakalar mimari plan veremeyen
ancak sondajda saptanan tabakalardr. C tabakasndan itibaren stteki P tabakasna
kadar kk oynamalar dnda hi deimeyen planda mimarinin ortaya k artc
olmu; birka yzyl iinde eski geleneklere ve eski plana sadk yerleimlerin olduka
kaln bir dolgu yaratt anlalmtr. Demircihyk tabakalanmas alttan yukarya
doru kabaca: C-K tabakalar: T I. evreye L-P tabakalar: T II. evreye
tarihlenmektedir. lk Tun a yerlemesinden sonra tepe birka yzyl terkedilmi
81
Korfmann 1983a, s. 1- 4, Abb. 9.
28
Orta Tun a'nda tekrar yerleilmitir. Bu dnemden sonra tepenin stn kimse
yerleim yeri olarak kullanmamtr. Hellenistik Dnem'de ise tepenin evresinde
teraslarnda kk ve geii bir yerleim vardr. Mezarlkta da Demirci'deki yerleim
safhalarna uygun olarak yalnz lk Tun a deil Orta Tun a ve Hellenistik
Dnem mezarlar da bulunmutur 82.
III. A. 9. Gavurtepe
Tr
Hyk
Rakm
260 m
Blge
Ege
Manisa
le
Alaehir
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II
Gediz Ovas'nda; Sarkz ay'nn bat yakasndaki verimli topraklarda yer
almaktadr. Kuzey-gney dorultusunda uzanan hyn yamalar olduka dik ve
sarptr.
1987-92 yllarnda R. Meri ynetiminde tepenin gneyinde; megaron sahas ad
verilen st alanda ve kuzey kesimde kaz yaplmtr. T tabakalarna gney kesimde
rastlanlmtr. 2007 ylnda E. Akdeniz ve ekibi tarafndan yeniden incelenmitir.
Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar
listesinde yer almaktadr.
Hykte lk Tun a'ndan baka Kalkolitik a; M 2. binyl; Hellenistik ve
Bizans Dnemi'ne tarihlenen yerleimler vardr. 1992 yl kazsnn sonunda gney
82
Seeher 2000, s. 229 vd.
29
amada 6 yap kat saptanmtr. R. Meri; bu yap katlarnn imdilik 3 ana evre
gsterdiini belirtmektedir 83.
III. A. 10. Hanay Tepe
Tr
Hyk
Rakm
92 m
Blge
Marmara
anakkale
le
Merkez
Ky
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II

Hanay Tepe Kemerdere Vadisi'nin Menderes Ovas'na ald yerde; bir srtn
ucundadr. Tarihncesi buluntular Antik Thymbra kenti olduu sanlan yerlemenin
gney yamacndadr. Gney-gneybatsndan Kemer Deresi akmaktadr. Dereyle hyk
arasndan Alexandria Troas'a ve Geyikli'ye giden karayolu gemektedir. zerinde
bulunduu srtn kuzeydou kesiminde ise TGEM (Tarm leri Genel Mdrl)
tesisleri bulunmaktadr. Gnmzde tahribatn ksmen de olsa devam ettii
gzlenmektedir.
Hyk; 1857 ve 1878-79 ylnda F. Calvert tarafndan kazlm ve buluntular W.
Lamb tarafndan yaynlanmtr. Hyk; daha sonra C. Blegen ve A. Akarca tarafndan
tekrardan incelenmitir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli
Hanay Tepe'de ana tabaka saptanmtr ve alttan ste doru B; C ve A
harfleriyle isimlendirilmitir. B tabakas lk Tun a'na tarihlendirilir ve B1 ve B2
83
Meri 1993, s. 355.
30
olarak iki yap kat altnda incelenir. C tabakas Troya VI-VII dnemine; A tabakas ise
Klasik Dneme aittir. En stte Bizans Dnemi mezarlarna rastlanlmtr. Korfmann;
T tabakalarnn altnda; Beiktepe-Kumtepe Ia dnemine ait tabakalarn olabileceini
sylemektedir 84.
III. A. 11. Heraion- Samos
Tr
Hyk
Rakm
92 m
Blge
Marmara
anakkale
le
Merkez
Ky
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II

Dou Ege Adalarndan Sisam Adasnn (Samos) Anadoluya yakn olan gney
sahilinde bulunmaktadr. Tiganiye yaklak 7 km uzaklktaki Samos yerlemesi,
Heraion antik kenti altnda yer almaktadr.
1910da Th. Wiegand ve M. Schede tarafndan yrtlen kazlar, 1925 ylnda E.
Buscher bakanlnda srdrlmtr. Antik kent kazs srerken baz Prehistorik
paralar aa kartlmtr 85. Prehistorik dnemler kapsaml bir ekilde 1953 ve 1955
yllarnda V. Milojcic, 1966 ylnda P. Isler ve 1980-1981 yllarnda H.- J. Weihaar
tarafndan kazlmtr.
84
85
Meri 1989, s. 157- 159; Meri 1990, s. 179- 190; Meri 1992, s. 227- 229; Meri 1993, s. 355 vd.
Yakar 1985b, s. 156.
31
Tablo 3. Heraion-Samos kronolojisi 86.

III. A. 12. Ilpnar
Tr
Hyk
Rakm
112 m
Blge
Marmara
Bursa
le
Orhangazi
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I

znik Gl'nn 2 km batsnda olan hyn hemen yannda Ilpnar Mevkiine
yerleenlerin rahatlkla su ihtiyalarn karlayacak su kayna bulunmaktadr.
Yerleme alannn geniliinin yaklak 2.5 hektar; apnn 250 m; yksekliinin bat
kesiminde 3 m; dou kesiminde ise 10 m olduu bildirilmektedir Yerleme yerinin
yaklak olarak ortasndan geen yol bu kesimde uzun ve byk bir kesit oluturmutur.
Ayrca gneydou kesimde de byk bir tahribat gzlenmektedir.
86
Milojcic 1961, Abb.3; Kouka 2002, Tab.1.
32
Hollanda Aratrma Enstits adna Dou Marmara Blgesi ilk ifti

Topluluklar Projesi kapsamnda 1987 ylnda J. Roodenberg bakanlnda balatlan
kazlar 16 sezon boyunca srm ve 2002 ylnda sona ermitir.
Tablo 4. Ilpnar kronolojisi 87.

III. A. 13. asos
Tr
Mezarlk Alan
Rakm
5m
Blge
Ege
Mula
le
Milas
Ky
Kyklack
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II

Yerleme Kllk Liman'nn yanndaki burnun stndedir. Mezarlk alan ise
antik kentin dndadr.
87
Roodenberg&Thissen&Buitenhuis 1989-1990, s. 76-79, Tab. 1, 2.
33

1770'li yllarda Chandler'n incelemelerde bulunduu kenti; 1835'te Texier ve
1844'te Ross ziyaret etmitir. Kent ve mezarlk; 1960-72 yllar arasnda D. Levi; bu
tarihten 1984 ylna kadar C. Laviosa; gnmzde de F. Berti ynetiminde; talyan
Atina Arkeoloji Okulu adna kazlmtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
Antik kentin iinde yaplan kazlarda; bu yerin T'ndan Bizans Dnemi'ne
kadar hemen hemen kesintisiz bir yerleim alan olarak kullanldn gsteren
buluntular ele gemitir. Kentin eitli yerlerinde Hellen ncesi dneme ait anak
mlek ve ta aletlerin ortaya k; T'na tarihlenenen bir yerleimin varln
ispatlamaktadr. Kent d mezarlk alan ise; yine T'den balayarak; Geometrik;
Hellenistik ve Roma Dnemi'nde kentin l gmme alan olarak kullanlmtr 88.
III. A. 14. Kaklk Mevkii

Tr
Mezarlk Alan
Rakm
1135 m
Blge
Ege
Afyonkarahisar
le
Merkez
Ky
Burhaniye
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Hafif eimli tarm arazilerinin ortasnda; Kaklk Mevkii adyla bilinen alanda
bulunan bir dz yerlemedir.
88
Berti 1993, s. 120.
34

1983 ve 1984 ylnda Afyonkarahisar Mzesi'ne bal olarak A. Topba
ynetiminde yerlemede kurtarma kazs yaplmtr.
Hyn; iki yap katl dz bir yerleme yeri olduu saptanmtr. Mezarlk
kazsnda ise erken ve ge evre olmak zere en az iki evre saptanmtr. Kazda; B
alanndaki amalarda ortaya kan kp ve sanduka mezarlar; dierlerine nazaran daha
erken evreye ait olduklar izlenmektedir. A alanndaki yalanc oda mezarlar ve basit
gmtler daha ge dnem gmtleri olarak tanmlanmaktadr. Kaz ekibi ilk gmtleri
lk Tun a II. evreye; daha ge gmtleri lk Tun a III. evreye tarihleme
eilimindedir 89.
III. A. 15. Kanlgeit
Tr
Hyk
Rakm
138 m
Blge
Marmara
Krklareli
le
Merkez
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Kanlgeit yerlemesi; Krklareli demiryolu tarafndan ortadan kesilerek ksmen
tahrip edilmitir. 1981 ylnda saptand zaman demiryolu ve derenin paralad
yerleme alanlar; ayr yerleme yeri olarak ele alnm ve Kanlgeit Kuzey (B5/17);
Kanlgeit Gney (B5/18) ve Kanlgeit Dou (B5/16) olarak isimlendirilmitir.
Kanlgeit kuzey olarak isimlendirilen Akropol ksmnn yayvan bir hyk olduu
belirtilmektedir.
89
Kaz
almalar
Efe&lasl&Topba 1995, s. 358- 360
sonrasnda
amalardaki
duvarlar
kalaslarla
35
salamlatrlm; amalarn zeri naylonla kapatlp toprak ylarak korumaya

alnmtr.
Yerleme yeri ilk kez 1981 ylnda M. zdoan tarafndan saptanm; 1994
ylndan itibaren M. zdoan ve H. Parzinger bakanlnda bir ekip tarafndan
kazlmaya balanmtr. H. Parzinger'in kaz ekibinden ayrlmasndan sonra kaz M.
zdoan ynetiminde devam etmektedir. 1998 ylna kadar youn geen almalar;
ekonomik artlardan dolay 1999 ylnda azalmtr. Ara verilen kaz almalar 2004
ylnda tekrar balamtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli
Kanlgeit Mevkii'nin kuzey ve gney kesiminde yaplan kazlarda lk Tun
a'na ait Akropol/ Kale/Yukar ehir ksm ile bunu evreleyen Aa ehir
bulunmutur. Akropol ksmnda (Kanlgeit Kuzey) yaplan kazda; en stte antsal
kapl (?) sur ile evrili bir yerleim; onun altnda temenos duvar ile evrili bir dizi
megaron yaps ve antsal kapnn bir nceki evresi kapsnn olduu tabaka; daha altta
T III evresi balarna tarihlenen ince bir tabaka ve onun altnda Balkanlar'n Ge
Ezero-Sveti Krilovo malzemesi veren ve iddetli yangn geiren kaln tabakaya
rastlanmtr. Kanlgeit Gney'de; Aa ehir'de yaplan sondajlarda ise T III evresi
tabakalarnn altnda Balkanlar'n Ezero malzemesi ieren ince bir tabaka ve ana topraa
oyulmu; iinden Balkanlar'n Son Kalkolitik Pre/Cucuteni ve Gumelnita tr anak
mlek veren iki ukur bulunmutur. Mevkiide Hellenistik Dnem'de de yerleildii
anlalmaktadr. Aa ehir olarak tanmlanan ksmda yaplan kazda; kltr
toprann dere seviyesinin altnda devam etmesi derenin tad alvyon dolgunun
kalnln ve bu dolgunun alttaki yerleimi ne boyutta rttnn bir gstergesidir.
Yerlemenin olduu sradaki evresel zelliklerin gnmzden ok farkl olduu
anlalmaktadr. 2006 ylnda E. zdoan ekibi tarafndan yaplan Krklareli Yzey
Aratrmas srasnda ziyaret edilmi ve T'na tarihlenen yerleimin ya da yerleime ait
aa ehrin zaman iinde belki de yer deitirerek olduka geni bir alana yayld
anlalm ve bu alanda bir jeofizik almasnn gerei ortaya kmtr.
36
III. A. 16. Karaolan Mevkii

Tr
Hyk
Rakm
1050 m
Blge
Ege
Afyonkarahisar
le
hsaniye
Ky
Yaylaba
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Hyk yol seviyesinden yaklak 3 m ykseklikte; 80-120 m apnda oval
biimli yass ve yayvan bir tepedir. Batdaki kesitinden kltr dolgusunun kalnlnn 2
m gemedii saptanm. Ana topraa inilmek iin N 8 karesinde yaplan sondajda 1.2
m'de ana topraa ulalmtr.
1986 ylnda burada yaplmas dnlen akaryakt istasyonu izni iin
Afyonkarahisar Mzesi'ne bavurulmas zerine saptanm; 1987 ylnda hyn bat
yamacnda istasyon ve dinlenme tesisinin yaplaca alanda ve kuzey yamacnda A.
lasl ynetiminde sondaj almas gereklemitir. 1990 ylnda da alttaki temellere ait
talarn sklmesi zerine T. Efe'nin katlmyla yine Afyonkarahisar Mzesi'nden A.
Topba-A. lasl'nn bakanlnda tekrar kazlmtr. Bu ikinci dnem kazs tepenin
gney yamacnda gereklemitir. Yerleme; 2005 ylnda Frig Vadisi Turizm Kua
Projesi kapsamnda yaplan arazi almalar srasnda tekrar belgelenmitir. Kltr ve
Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer
almaktadr.
Hykte yaklak 100-150 yl sren ve eitli yap evreleri olan (en az yap
evresi) aratrmaclar tarafndan lk Tun a II. evreye tarihlenen bir yerlemeye ait
37
kalntlar ortaya karlmtr. Ayrca kuzey kesimde ve bat kesitinde az sayda lk Tun
a III. evreye ait anak mlek paralar varsa da bu evreye ait mimari yoktur 90.
III. A. 17. Karata-Semayk
Tr
Hyk ve Mezarlk
Alan
Rakm
1040 m
Blge
Akdeniz
Antalya
le
Elmal
Ky
Bozhyk
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-I

Karata; Toros Dalar ile evrili; deniz seviyesinden 1200 m ykseklikteki
Elmal Ovas'nda; Elmal-Korkuteli karayolunun 5.1 dousunda bulunur. Hyk 100 m
apnda ve 3-4 m yksekliindedir. Kazlar srasnda hy evreleyen bir yerleim ve
mezarlk tespit edilmitir.
1949 ylnda S. Hood; 1951-52 yllarnda J. Mellaart tarafndan incelenen
Karata-Semayk; 1963-74 yllar arasnda M.J. Mellink bakanlnda bir ekip
tarafndan kazlmtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli
Kaz sonucunda hykte; tm T'na tarihlenen; eskiden yeniye doru I-VI
olarak isimlendirilen alt tabaka saptanmtr. V. tabaka ayrca kendi iinde evreye
ayrlmaktadr.
90
Efe&ilasl&Topba 1995, s. 358.
38
III. A. 18. Kumtepe

Tr
Hyk
Rakm
50 m
Blge
Marmara
anakkale
le
Merkez
Ky
Kumky
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II

Kara Menderes ay'nn oluturduu alvyon ovasnn bat kenarnda yer alan
yerleim yeri yaklak 80x100 m boyutlarnda; 4-5 m yksekliinde yayvan bir tepedir.
Hyn dou yamac Kara Menderes ay tarafndan ksmen kesilmitir. Hyn st
kesimi son yllarda yaplan buldozer dzeltmesi ile yok edilmitir. Bu ilem srasnda 15
kamyon ta karlmas stteki mimarinin ne lde tahrip edildiinin bir lsdr.
Kumtepe Hy; Cincinnati niversitesi'nin Troya'daki kazlar srasnda;
1934 ylnda J.L. Caskey ve J. Sperling tarafndan saptanm, ayn yl iinde J. Sperling
ve H.Z. Koay tarafndan kazlmtr. Tepenin stnde; kuzey kesimde 4; kuzeybat
yamata da 1 olmak zere toplam 5 ama almtr. Tepedeki amalar 1.5x10 m
boyutlarnda hendek biimlidir. Bu yntemle doru drst plan verecek bir mimari
saptanmas olanakszdr. Bu kazdan yllar sonra; hyn buldozerle tahrip edildiinin
renilmesi zerine; Kumtepe'de; ikinci dnem kazlar; Troya Kazs ekibi ve
anakkale Mzesi'nin ortak almas ile 1993 ylnda; M. Korfmann'n ynetiminde
balatlmtr. Bu ikinci dnem kazlar 1997 ylna kadar devam etmitir.
Bir yl sren ve daha ok sondaj niteliinde olan ilk dnem kazlarnda; iki
amada ana topraa inilmi ve kltr tabakasnn kalnlnn 5 m kadar olduu
39
saptanmtr. Alttaki tabaka I; stteki daha yeni olan tabaka II olarak isimlendirilmitir.
I. tabaka ise a; b; c olmak zere yap evresine ayrlmtr. Ayrca her yap evresi alt
evrelere ayrlmtr. Alt evreler syle isimlendirilmitir: Ia1; Ia2; Ib1-Ib4; Ic1; Ic2. M.
Korfmann tarafndan yaplan ikinci dnem kazlarnda; ilk dnem kazlarndaki
tabakalanmaya sadk kalnm; fakat yap evreleri tekrardan isimlendirilmitir. Yeni
isimlendirme yledir: A; B 2 A-B; B 3 A-C; B 4 A-C; C 1 D; C 1 C; C 1A-B. kinci
dnem kazlarnda Kumtepe'nin stteki II. tabakasnn tmyle yok olduu saptanmtr.
Ayrca Kumtepe Ia ve Ib tabakalar arasnda byk bir boluun olduu belirlenmitir.
Kumtepe
Ia
tabakas
Beiktepe
ile
adatr
ve
M..
4.800-4.000'e
tarihlendirilmektedir. Kumtepe Ib tabakas Troya I ncesine aittir ve lk Tun a'nn

ilk evresine tarihlendirilir. Kumtepe Ib tabakasnn erken evreleri kesin olmamakla
birlikte SK-T Geii veya Son Kalkolitik a iinde de dnlebilir. Kumtepe Ic
tabakas Troya I ile adatr 91.
Tablo 5. Kumtepe kronolojisi 92.
Koay&Sperling 1936, s. 24 vd.; Korfmann ve di. 1995; Sperling 1976.

Sperling 1976, s. 305 vd.; *Korfmann ve di. 1995, s. 260- 261; *Kromer&Korfmann&Jablonka 2003,
s. 45- 46
91
92
40
III. A. 19. Kuruay

Tr
Hyk
Rakm
935 m
Blge
Akdeniz
Burdur
le
Merkez
Ky
Kuruay
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II

Kuruay Hy; Burdur Gl'ne basamaklar halinde inen tepelerden birinin
zerindedir. Gney; bat ve kuzeyden derin dere yataklaryla evrili bir alanda yer alr;
ok engebeli bir topografyaya sahiptir. Hyk; 90x60 m boyutlarnda; yaklak 8 m
yksekliktedir. Tepesinin denizden ykseklii 960 m; Burdur Gl'nden ise 110 m'dir.
lk aratrma; 1964 ylnda Haclar kaz ekibinden J. Birmingham'n yzey
toplamasdr. Daha sonra Burdur Mzesi ve 1972-74 ve 75 yllarnda ise ; lka
Tarihi'nden M. zsait blgedeki aratrmalar srasnda Kuruay' da ziyaret ederek;
malzeme toplamas yapmtr. 1978-88 yllar arasnda ise R. Duru bakanlnda ;
Protohistorya ve nasya Arkeolojisi Anabilim Dal'nca kazlmtr. Bu kazya ait
bilgiler ok ayrntl bir ekilde yaynlanmtr. Yerlemenin lk Tun a bulgular bu
iki ana yayndan biri olan Kuruay Hyk II'de tantlmaktadr. Kltr ve Turizm
Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
41

Hykte yzeyden ana topraa kadar 13 tabaka saptanmtr. Bu tabakalar: 1213: lk Neolitik a 11: Son Neolitik a 7-10: lk Kalkolitik a 6 A-3: Son
Kalkolitik a 1-2: lk Tun a'na kaz bakan tarafndan tarihlenmektedir 93.
Tablo 6. Kuruay Kronolojisi 94.

III. A. 20. Kusura
Tr
Hyk ve Mezarlk
Alan
Rakm
1080 m
Blge
Ege
Afyonkarahisar
le
Sandkl
Ky
Doansu
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III

Verimli Sandkl Ovas'nn orta boyutlu hyklerinden biridir. Hyn
yksekliinin 14 m; apnn 400 m olduu bildirilmektedir. Kuzeyindeki kesit altnda
alan amada kltr dolgusunun daha 1.5 m derine devam ettii grlmtr. Hyn
kuzey yarsnn hemen hemen tm kyller tarafndan kerpi topra ekimi iin tahrip
93
94
Duru 1980, s. 11- 12.

Duru 1980, s. 16; Duru 1984, s. 6, s. 89 vd.; Duru 1996, s. 1 vd.
42
edilmitir. Bu kesimde uzunlamasna kesit olumutur. W. Lamb; bataklk bir blge

olduu iin buraya ilk gelenlerin (A tabakas); burada yaklak 4 m yksekliinde
kayalk bir ykselti zerini yurt yeri olarak setiklerini iddia etmektedir. Hyn
kuzey kesiminde tarma uygun tarlalar ve bir dere yata grlmektedir. A tabakasna
ait olduu bildirilen mezarlk alan ise hyn kuzeyinde; bu dere yatann yanndaki
srt zerinde; kaznn olduu yllarda kaz evi olarak kullanlan okul binasnn nndeki
alandadr. Mezarln olduu srta hykten bakldnda keskin bir srt grnm varsa
da bu srt kuzeye tatl bir eimle uzanmaktadr.
1935 ylnda; Cambridge niversitesi adna W. Lamb bakanlnda; E.W.
Gardner'in katlmyla balayan kaz; 1936 ve 1937 ylnda yine W. Lamb bakanlnda
devam etmitir. Hykteki tahribat bir yerde ilk yerleiklerin kyn ortaya karma
frsat yarattysa da kaz bakan bu yerde kk bir ama ile yetinmitir. Esas kaz daha
ok tepe zerinde younlatrlmtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
A; B ve C harfleri ile tanmlanan ana tabaka saptanmtr. Bunlardan A
tabakas yalnz tahribatn olduu yerde alan II no'lu amada saptanmtr. Bu tabaka
ayrca hyn kuzey-kuzeybatsnda yerleim d mezarlk alan ile temsil
edilmektedir. B tabakas ise olduka geni bir alanda almtr. Bu tabaka alt yap
katna sahiptir. M 3. binyln ortasna konan bu tabaka Bakra olarak
nitelendirilmektedir. T II sonu-T III. ba dnemini kapsamaktadr. B den C
tabakasna geii veren tabaka (?) ise M 3. binyln sonuna M 2. binyln bana
tarihlenmektedir. C tabakas ise kaz bakan tarafndan Hitit Dnemi tabakas (Asur
Koloni Dnemi ile OT) olarak tanmlanmaktadr. Ana topraa kadar inilmitir.
Hykte kaz ncesindeki tahribatn kaz sonrasnda da devam ettii gerek
Afyonkarahisar Mzesi gerek zel koleksiyoncularn satn aldklar kap ve idol gibi ok
buluntularn ortaya kndan anlalmaktadr 95.
95
Lamb 1936b, s. 4.
43
Tablo 7. Kusura Kronolojisi 96.
III. A. 21. Klloba

Tr
Hyk
Rakm
915 m
Blge
Marmara
Eskiehir
le
Seyitgazi
Ky
Yenikent
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III

Uzaktan bakldnda farkedilmesi g olan yerleme yeri; gnmzde 250x150
m llerinde; 9.5-10 m yksekliinde yayvan bir tepedir. zerinde belli belirsiz
konicik grlmektedir. Kaz bakan bu kk yayvan konileri A; B ve C harfleri ile
gstermektedir. Kaz sonular yaynlarnda ise bat; dou gibi ynleri ile
tanmlamaktadr.
Tepede;1996 ylnda Eskiehir Arkeoloji Mzesi bakanlnda T. Efe bilimsel
ynetiminde balayan kaz almalar son yllarda (1998) T. Efe bakanlnda devam
etmektedir. almalar hyn bat ve dou konisinde younlamtr. Kltr ve
Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik ST alanlar listesinde yer
almaktadr.
96
Lamb ay.
44

T. Efe; yzey toplamasnda bulduu anak mlek paralarnn analizinden
tepenin Son Kalkolitik a'dan M 2. binyln ilk eyreine (M 1800) kadar
kesintisiz yerleim grdn iddia etmektedir. 1996-00 yl kazlar sonucunda bat
konisinde: 6. evre: Son Kalkolitik a sonlar 5-3. evreler: Son Kalkolitik a'dan
T'na geii 2. evre: T I 1. evre: T II'nin bana tarihlenen tabakalanma
saptanmtr. Dou konisinde ise altta T II. evre; stte T III. evre tabakas tesbit
edilmitir. 2003 ylnda hyn gneybatsndaki tarlalardaki kk bir tepe zerinde
yaplan sondaj almasnda prehistorik herhangi bir kalntyla karlalmam ve bu
alandaki almalara son verilmitir. 2005 yl almalar hyn dou kesiminde
younlatrlmtr; kazlar T II Dnemi Yukarehir plannn ortaya karlmas ve
T III Dnemi ile ilgili tabakalanmann daha ayrntl bir ekilde incelenebilmesi
amacyla esas itibariyle dou kesimin gney ve kuzey yamalarnda gerekletirilmitir.
Ayrca hyn gneydousuna denk gelen tarlalarda gney-kuzey istikametinde
mmkn olduunca ayn hat zerinde eitli amalar alm; bir nceki dnemde
kazlmasna balanan AR 22 amasnda da sondaja devam edilmitir.
Tablo 8. Klloba Kronolojisi 97.
97
Efe&Efe 2007, s. 252-259.
45
III. A. 22. Liman Tepe

Tr
Hyk
Rakm
0m
Blge
Ege
zmir
le
Urla
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II

Urla'nn kuzeyinde bulunan ky ovas byk bir olaslkla bir uzun koyun
sonradan dolmas sonucu olumutur. nce bir kum setiyle denizle ilikisi kesilen koy;
Zongurlu ve Kocadere aylarnn getirdii alvyonlar sonucu bir birikinti ovasna
dnmtr. Bu dnm srasnda deniz iindeki doal bir kaya grubu anakaya ile
birleerek bugn Liman Tepe'nin bulunduu yarmadann ortaya kmasna neden
olmutur. Yarmada; kuzeyinde bulunan kayalk yznden kuzey rzgarlarna ksmen
kapaldr. zmir Krfezi'ne doru uzanan kayalk kntnn iki u yannn doal liman
oluu ve zellikle krfezin deniz ticaretine uygun artlar tamas; bu yerin Son Neolitik
a'dan itibaren iskana maruz kalmasnn en byk nedenlerindendir. Gneydeki
bereketli ky ovas yerleiklerin olaslkla gda ihtiyalarn karlamtr. Antik
Klozamenai kentinin; tarihncesi yerlemelerin ykntlarndan oluan tepeyi bir akropol
gibi kullanarak hemen gney kesiminde yer al; bu alandaki yerleme tarihini Roma
Dnemi'ne kadar devam ettirmektedir. Antik isimlerin ok kez tarihncesi isimlerden
kt dnlrse; yerlemenin M 3. bin yl isminin antik a ismine benzeyen bir
isimde olduu ileri srlebilir. Limantepe; kydaki ve yakn evresindeki yazlk
yaplarla ksmen tahrip edilmitir. zerinden geen ada asfaltn gzergah
deitirmesi iin de kaz bakan tarafndan giriimde bulunulmutur 98.
98
Erkanal 1999, s. 326.
46

Liman Tepe'yi bir tarihncesi yerleme olarak bilim dnyasna ilk defa E.
Akurgal duyurmutur. Klazomenai antik kentinde 1979 ylnda G. Bakr ve . Anlaan
ynetiminde balayan kazlar; akropol olma ihtimali ile Limantepe'yi de kapsamtr.
zellikle 1980 ve 1981 yl kazlarnda ada yolun gneyinde antsal bastion/kule
bulunmu; yerlemenin lk Tun a'ndaki nemi ortaya kmtr. 1992 ylndan
itibaren H. Erkanal ynetiminde; yalnz Liman Tepe'yi kapsayan kazlar hala devam
etmektedir. Karada yaplan bu kazlara; Hayfa niversitesi Recanati Deniz Bilimleri
Enstits'nn yrtt M. Artzy bakanlndaki su alt kaz almalar ve jeoloji
aratrmalar da eklenmitir. Klazomenai kenti ise 1921-22 yllarndan itibaren
aratrlmaktadr.
Bu yerin ilk olarak Son Neolitik a'nda yerleim grd; ge devir dolgular
iinde ele geen baz anak mlek paralarndan anlalmaktadr. Orta Kalkolitik
dnem ise karayolunun kuzeyinde alan amada bulunmutur. lk Tun a I. ve II.
evresi srasnda yerleim en aal dnemini geirmitir. Yolun kuzeyinde alan
amalarda lk Tun a II. evresine ait drt; I. evresine ait iki yap kat bulunmutur.
Gney kesimde ise imdilik iki yap evresi ya da tabakas mevcuttur. Orta ve Son Tun
a yerleimlerinin de T'na nazaran daha byd anlalmaktadr. OT 5; ST
ise 1 yap kat iermektedir. Helen ve Roma dnemlerindeki Klazomenai kenti yaplar
bu eski dnem yerleme kalntlarn ksmen rtmtr. Antik kent gneye doru
yaylmtr. Bu ge dnemlerde tepe ksmnn genelde yapsz olduu; buradaki tahribat
derecesinin bir yerde az olmasna ve ancak bir iki sarn ve kuyularn varlna
dayanlarak iddia edilmektedir 99.
99
Erkanal 1999, s. 326
47
Tablo 9. Liman Tepe Kronolojisi 100.
III. A. 23. Seyitmer Hyk

Tr
Hyk
Rakm
1180 m
Blge
Ege
Ktahya
le
Merkez
Ky
Seyitmer
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II

Kuzeyi dik; gneyi yayvan 20 m yksekliinde bir tepedir. Tepenin stnde
yaklak 200 metrekarelik bir alann ise dz olduu belirtilmektedir. Hyk; mavi yeil
renkli marn ad verilen killi kayalk tabakann zerinde oturmaktadr. Bu tabakann
altnda da linyit kmr tabakas gelmektedir. Hyn de yer ald linyit kmr
sahas, pliosen yal bir gl oluumudur. Tortul kayalar, konglomer, mavi yeil renkli
killi tabaka ve ana kmr damarndan olumaktadr. Kmr damarnn tavan marndr.
Havza genel olarak byk apta tektonik hareketlere maruz kalmtr. Blge kmr
100
Erkanal a.y.
48
almndan dolay, corafi yap zelliklerini tamamen yitirmitir. Hyk, oval olup
yaklak 20 m yksekliktedir 101.
Seyitmer Linyit letmesi'nin hyn yakn evresinde gerekletirdii linyit
retiminden hyk etkilendii iin; bu iletme tarafndan verilen mali bte ile 1989
ylndan itibaren; ilk yl N. Aydn (Eskiehir Mzesi) 1990-92 yllarnda A. Topba
(Afyon Mzesi); 1993 ylnda A. lasl (Afyon Mzesi) ynetiminde kazlmtr.
Trkiye'deki dier kazlara gre iyi bir bte ile balatlan almalar; daha ok tepenin
st tabakalarnn almna ynelik olmutur. Hykte kazlara yeniden 2006 ylnda
Dumlupnar niversitesi'nden A.N. Bilgen sorumluluunda balanmtr. Kltr ve
almaktadr.
stte Roma; Hellenistik; Klasik; Arkaik; Frig Dnemi'ne ait yerleimler; onun
altnda M 2. binyl; en altta da M 3. binyl yerleimi gelmektedir. M 3. binyl
(T) yerleimi ancak hyn kuzeydou kesiminde yamataki basamakl ya da terasl
kazda ortaya karlmtr. C 15 amasnda X teras/basamakta; biri tepenin zerinden
13.5 m dieri 15-16.5 m derinde olan iki byk yangn tabakas bulunmutur. Yangn
tabakalar zengin buluntular vermitir 102. 18.1 m de olaslkla ana kayaya inilmitir. En
altta; yerleme yerinin ilk iskanna ait kltr tabakas hyn yanndan geen yolun
seviyesinden 2 m derinde; ana kaya zerinde ortaya karlmtr. Kaznn hafirleri; bu
sur duvarl (?) ilk yerleimi Son Kalkolitik a-lk Tun a geii; ova seviyesine
yakn olan yangnl tabakalar ise lk Tun a II. evrede deerlendirmektedir. En
alttaki kltr tabakas ile ikinci yangn tabakas arasnda iinde irili ufakl linyit
paralarnn da bulunduu kltr topra vardr. Hyn gney kesiminde S 9-10
amalarnda da lk Tun a tabakasna girilmitir 103. 2007 ylnda A.N. Bilgen ve
ekibi tarafndan yaplan kazlar sonrasnda hyn stratigrafisi yeniden dzenlenmitir.
Buna gre; her biri kendi iinde farkl mimari evrelere sahip balca VI tabaka
Topba 1992, s. 11.

Topba 1992, s. 14.
103
Topba 1992, s. 16.
101
102
49
belirlenmitir. Hyk, M III. binyldan Roma dnemine kadar kesintisiz bir iskan
gstermektedir. 2008 ylnda tabakalar yeniden deerlendirilmi olup u ekilde
sralanmtr: I. Tabaka: Roma dnemi II. tabaka: Hellenistik dnem (II-A: Ge Evre II-B: Erken Evre) III. tabaka: Akhaemenid dnemi M 500-334 (III-A: M 4. yy - IIB: M 5. yy) IV. tabaka: OT M 18. yy (IV-A:Ge Evre - IV-B: Erken Evre) V.
tabaka: T M 3000-2000 104.
III. A. 24. Yortan
Tr
Mezarlk
Rakm
132 m
Blge
Ege
Manisa
le
Krkaa
Ky
Bostanc
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Yortan Mezarl'nn bulunduu blge Bakray kaynana yakn dalk bir
blgedir. Mezarlarn byk bir blm Gelenbe-Krkaa yolunun gneyindedir.
Mezarlk; Gelenbe Ky'ne (gnmzde bucak) yakn olmasna ramen arkeoloji
metinlerine Yortan ismi ile girmitir. Buluntu yerinin evredeki kyllerin yardmlar
ile bir kez daha saptanmas gerekmektedir.
1900 ylnda P. Gaudin tarafndan balatlan kazlar; 1901 ylnda V. Chapot'n
katlm ile devam etmitir. Kazy ynetenler; yrede yaplmakta olan demiryolunun
mhendisleridir. Buluntular 1982 ylnda A. Kamil tarafndan ayrnt ile yaymlanmtr.
Mezarln kendi iindeki tabakalanmas konusunda bir bilgi verilmemektedir.
104
Bilgen 2008, 342-343
50
Tablo 10. Yortan kronolojisi 105.
III. A. 25. Troya

Tr
Hyk
Rakm
85 m
Blge
Marmara
anakkale
le
Merkez
Ky
Tevfikiye
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Hisarlk Tepesi gnmzde yaklak 200x150 m boyutlarnda ovadan 31.2 m
ykseklikte bir tepedir. Kalkerli bir plartformun eteinde bir burnun zerinde ina
edilen antik kentlerin yalnz tepeyi deil altndaki yamalar da (Aa kent) yurt yeri
olarak kullandklar anlalmtr. Hyn gnmzde 16 m kalnlnda bir kltr
topran barndrd saptanmtr. Jeomorfolojik aratrmalar sonucunda lk Tun a
Troya'snn Kara Menderes ve Dmrek aylarnn dkld kk bir koyun kenarnda
olduu saptanmtr. Bu adan yerlemeye ok elverili bir konumdadr.
Hisarlk Tepe; ilk olarak zamannda anakkale ngiliz konsolosu olan
koleksiyoncu F. Calvert tarafndan saptanm; 1863 ve 1865 yllarnda kk apl
kazlar yaplmtr. 1870 ylnda gerekletirilen kk bir sondajdan sonra; geni apl
kazlar 1871-72; 1878-79; 1882-83; 1889 ve 1890 yllarnda H. Schliemann tarafndan
105
Kamil 1982, s. 62, Tab.2
51
gerekletirilmitir. Schliemann kendi parasal kaynaklar ile bu kazlar yaparken F.

Calvert; R. Virchow ve W. Drpfeld gibi kiileri kaz ekibine dahil etmitir. zellikle
mimar olan Drfeld'in yardmlar ile Hisarlk Tepe'de birok kentlerin st ste yer ald
anlalm ve tabakalanma saptanabilmitir. Bu almalar hyn ortadan hendek
eklinde kazlmasna yol amtr. Pek ok mimari kalnt iyi belgelenmeden yok
edilmi; bulunan eserlerin byk ksmda izinli veya izinsiz olarak yurt dna
karlmtr. Schliemann'n amac eser bulmaktan ok antik Troya kentinin Hisarlk
Tepe'de olduunu ispatlamaya ynelmitir. Onun lm zerine W. Drpfeld kazlara
1893-94 yllarnda devam etmitir. 1932 ylnda Cincinati niversitesi adna C.W.
Blegen Troya'da nc dnem kazlarna balam ve 1938 ylna kadar devam
etmitir. Blegen dnemi kazlar geni alanlarn almndan ok nceki dnem
kazlarnda ada eklinde braklan alanlarda yaplmtr. Blegen ve ekibi bu kazlar
sonucunda Troya kltrn dnyaya; ayrntl yaymlar ile tantmlardr. 50 yllk bir
aradan sonra 1988 ylnda Tbingen niversitesi adna M. Korfmann bakanlnda
uluslararas bir ekip tarafndan balanlan kazlar gnmze kadar halen devam
etmektedir. Hyn tmyle 30 kaz mevsiminde kazld hesaplanmaktadr.
Hisarlk Tepe; 9 yerleme kat ve 41 yap evresinden olumaktadr. Troya I-III:
lk Tun a II. evre Troya IV-V: T III-OT evre geii; Troya VI: Orta Tun-Son
Tun a Troya VII: SonTun-lk Demir a Troya VIII: Yunan ve Troya Troya IX:
Roma Dnemi'ne aittir. Son yllarda Schliemann yarmas olarak bilinen kuzey-gney
yarmasnn tabannda yaplan kazlar srasnda; Troya I yerlemesinden nceye ait bir
yank tabaka kesin olmamakla beraber ortaya kartlmtr.
52
Tablo 11. Troia (Hisarlk) Kronolojisi 106.

III. A. 26. Ulucak Hyk
Tr
Hyk ve Mezarlk
Alan
Rakm
220 m
Blge
Ege
zmir
le
Kemalpaa
Ky
Ulucak
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II

Ovada yer alan hyk; 5 m yksekliinde; 90 m apnda; yuvarlak biimli;
yayvan bir tepedir. Yerleim alannn daha byk olduu tahmin edilmektedir. Tepenin
gney ve dou kesimi; kye giden yol ve sanayi kurulularnn evre dzenlemeleri
Blegen ve di. 1950; Blegen&Caskey&Rawson 1951; Korfmann 2001, s. 203-204; Korfmann 2000b,
s.6, Abb. 6
106
53
yznden ksmen tahrip olmutur. Hyk kuzeye doru alalmaktadr. Kemalpaa

Ovas; evredeki yksek dalardan gelen akarsularn tad alvyonlarla dolarak;
hyn evresinde verimli alanlar olumutur. Bu ova; Bornova ky ovasndan
Belkahve eii ile ayrlmaktadr. Yerleim yerinin; Anadolu Blgesi ile krfez
arasndaki doal ulam yolu zerinde olduu belirtilmektedir. Hyn; eski bir
birikinti konisinin eteinde yer ald sylenmektedir. Mezarlk alan ise fabrika inaat
srasnda ksmen tahrip edilmitir. 400 m kadar gneyinden; yola paralel; kk bir ay
akmaktadr. zerinin aratrma yapld tarihte ekili olduu bildirilmektedir. Kaz
almalarnn balamasyla birlikte Ege niversitesi; Corafya Blm'nden . Kayan
bakanlnda hyk ve evresini kapsayan paleocorafya aratrmalar da balam;
hyn bugnk snrlarndan daha geni bir alan kaplad anlalmtr.
D.H. French tarafndan bilim dnyasna tantlan 107. hykte daha sonraki yzey
aratrmalar; R. Meri tarafndan gerekletirilmitir108. 1995-2002 yllarnda A.
ilingirolu'nun bilimsel danmanlnda Z. Derin bakanlnda kazlmtr. Kaz son
yllarda E. Abay; H. Salamtimur ve T. zkan ynetiminde devam etmektedir.
Yerleme ve evresinin Paleocorafya Aratrmalar da kaz almasna paralel
yrtlmtr. Bu amala yakn evrede karot ile toprak rnekleri alnmtr. Mezarlk
alan ise; tepedeki kaz almasna paralel bir ekilde Ege niversitesi ile zmir Mzesi
tarafndan 1998 ylnda kazlmaya balamtr. Yerleme 2003 ylnda BornovaKemalpaa (zmir) Arkeolojik Envanteri almas kapsamnda; Z. Derin bakanlnda
bir ekip tarafndan tekrar incelenmitir. Hyk 2005 ylnda da A. ilingirolu
bakanlnda bir ekip tarafndan kazlmtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
2005 yl kazlar dahil olmak zere Ulucak Hyk tabakalanmas aadaki
gibidir: I. Ge Roma-Erken Bizans: a; b; c II. lk Tun a (II): a; b 1/2 III. Ge
Kalkolitik IV. Neolitik: a; b 1/2; c; d; e; f; g; h; i; k V. Neolitik a; b 109.
107
French 1969a, s. 55
Meri 1989, s. 387
109
ilingirolu-Dedeolu 2007, s. 142
108
54
III.B. ORTA ANADOLU
III. B. 1. Acemhyk
Tr
Hyk
Rakm
953
Blge
Anadolu
Aksaray
le
Merkez
Ky
Yeilova
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III
III. B. 1. a. Konumu
Uzaktan bakldnda yayvan bir tepe grnmnde olan yerlemenin anak
mlek dalmna gre 800x700 m boyutlarnda olduu bildirilmektedir. Aratrmaclar
hyn T yerlemesinin boyutlarn saptayamamtr. ada Yeilova evleri
tarafndan hemen hemen kuatlm olan hyk 110.; zellikle kazlarn tekrar balamas
zerine artk tahribata uramamaktadr. Melendiz Da'nn yaknndan doan Melendiz
ay (Ulurmak); tepenin yaknndan geerek Tuz Gl'ne dklmekteydi. Gnmzde
sulama amacyla kullanld iin ay gle ulaamadan artk ovada kaybolmaktadr.
III. B. 1. b. Kaz Tarihesi
1962-88 yllar arasnda Ankara niversitesi Dil; Tarih ve Corafya Fakltesi
retim yelerinden N. zg; 1989 ylndan gnmze kadar da ayn faklteden A.
ztan ynetiminde kazlmaktadr. Son dnem kazlar Asur Ticaret Kolonileri a'na
ait tabakalarda younlamtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm
tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
110
zg 1968, s. 2.
55
III. B. 1. c. Tabakalanma
Hykte; lk Tun a'ndan Roma Dnemi'ne kadar yerleimlerin olduu
saptanmtr. Bunlar arasnda M 2. bin yln ilk eyreine tarihlenen Asur Koloni
Dnemi'ne ait yerleim; nl saraylar ve buluntular ile dikkat ekicidir. Kazlar
genelde M 2. binyl yerleimlerinin ortaya karlmasna ynelik olduu iin alt
tabakalar geni bir alanda kazlamamtr. lk Tun a tabakalarna ancak hyn
dou kesimindeki derin sondajda ulalmtr. S amasnda VIII-X. yap katlar; T IIIII evresine konmaktadr. lk yerlemenin yzey bulgularna dayanlarak Son Kalkolitik
a'da balad da iddia edilmektedir 111.
III. B. 2. Ahlatlbel
Tr
Dz Yerleme
Rakm
1200 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Merkez
Ky
Yalncak
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III
Kale olarak tanmlanan kalntlar; yumuak eimli tepelerle kapl olan geni
vadiye bakan bir srtn stnde; gneydoudan esen rzgarlardan biraz korunabilecek
bir yerde bulunmaktadr. 500 m kuzeybatsnda yer alan kayann dibinden kan Giyim
Pnar adl pnar; olaslkla bu yerde oturanlarn su ihtiyacn karlamtr. Kalntlarn
yanndaki kayalklarda ta karm izleri vardr. Konumundan dolay burasnn bir bey
111
zg 1968, s. 3 vd..
56
atosu olma ihtimali ok kuvvetlidir. Baz yaynlarda "Tepe st yerleme" olarak

tanmlanmaktadr.

1933 ylnda Ankara evresindeki tmlsleri saptamaya ynelik bir aratrma
esnasnda tesadfen bulunmutur. Ayn yl Atatrk'n izinleri ile H.Z. Koay'n
bakanlnda kazlmtr. Kaz ama yntemi ile deil; tm alarak yaplmtr. Trk
arkeologlar tarafndan kazlan ilk tarihncesi yerleme yeri olan Ahlatlbel; Atatrk'n
ziyaret ettii nadir Trk kazlarndan biridir. 2006 ylnda ODT tarafndan yzey
aratrmas almas balatlmtr112. 2008 ylnda ODT Yzey Aratrmas
kapsamnda lgezi-Bertram ve J.K. Bertram tarafndan yaplan almalarda evrede
Ahlatlbel'i bulabilmek iin taramalar yaplm ancak kesin yeri tespit edilememitir 113.
Kltr dolgusu 4 m kalnlndadr. Yerleme yerinde yap evresinin olduu
H.Z. Koay tarafndan bildirilmektedir. Plan gsterilen st yapnn temellerinin; birka
metre altnda farkl istikametlere ynelen temellerin varlna ve kalenin batsndaki bir
mekan iinde tabann olmasna dayanlarak bu yorum yaplmaktadr. J. Yakar ise 2
yap evresinin olduunu belirtmektedir [Yakar 1985:195]. Yzeyde bulunan ve kaz
bakan tarafndan "Eski Eti Devri"ne ait olarak tantlan anak mlek paralarnn
hangi mimariye ait olduu anlalmamtr. Kaz raporunda da bu konuda yorum
yaplmamtr.
112
113
Bertram&legzi 2009, s. 241

Bertram 2010, s. 387
57
III. B. 3. Alaca Hyk

Tr
Hyk
Rakm
1000 m
Blge
Anadolu
orum
le
Alaca
Ky
Hyk
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III
Gnmzde Hyk Ky; ren yerinin rahat gezilebilmesi iin tanmtr.
Yerleme yaklak 13-15 m yksekliinde; 310x275 m boyutlarnda oval biimli
tepedir. Tepenin gney ve kuzeydousundaki ykseltiler ve bu tepeler arasndaki boyun
ksm ile ift hyk grnmndedir. Gneydeki tmsek zerinde bir yatr yer
almaktadr. Hyn yaknnda Hyk Ky'nn su ihtiyacn karlayan idemlik
adnda bir pnar vardr. Karakaya z'ne karan Horam z'nn sulad vadide; sulak
bir alanda yer alan hyn evresinde verimli topraklar bulunmaktadr. Horam z
Deresi de; Sungurlu yaknlarnda; Boazky'den gelen Budakz ile birleerek
Kzlrmak Nehri'ne ulamaktadr. Alaca kasabas ile herhangi bir ilikisi olmad
halde; 1930-35'li yllarda Hyk Ky'ne giden tek karayolu Alaca kasabasndan
getii iin hye Alacahyk ismi verilmitir. Gnmzde de bu isim deitirilmeden
geerliliini korumaktadr.
1835 ylnda W.G. Hamilton tarafndan sfenksleri ile nlenen Alacahyk; bu
tarihten sonra birok aratrmac ve gezgin tarafndan ziyaret edilmitir. G. Perrot; 1861
ylnda Sfenksli Kapnn plann karm; 1894 ylnda Chantr; 1907 ylnda Winckler
ve Makridi Bey zellikle bu kapnn evresinde kk bir sondaj yapmtr. 1926-27
yllarnda ise H.H. von der Osten; harita ve planlarla hye bir kez daha dikkat
ekmitir. Atatrk'n tevikleriyle; Trk Tarih Kurumu adna; 1935 ylnda R.O. Ark
58
ynetiminde balayan kaz; 1936 ylndan itibaren H.Z. Koay114. tarafndan

yrtlmtr. Bu kazlar zellikle 1970'li yllara kadar youn bir ekilde yaplm; bu
tarihten sonra ise daha kk boyutlarda devam etmitir. zellikle Frig ve Hitit Dnemi
tabakalarna ait mimariler M. Akok ynetiminde restore edilmitir. Bilimsel kazlar
1994 ylnda tekrar baladysa da henz Kalkolitik a tabakalar hakknda yeni bir
bilgi yaynlanmamtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli
Ark; Koay ve Akok bakanlnda uzun yllar sren kaz sonucunda hykde 4
ana yerleme evresinde toplanan; Kalkolitik a'dan Demir a'na kadar sren;
yaklak 15 yap evresi ortaya karlmtr. Bu esas evrelerden; III. evre lk Tun
a'na tarihlenmektedir. Hyn en nl tabakas; yerleme iinde; olaanst gmt
armaanlarna sahip kral mezarlarnn; olduu bu III. tabakadr. Bu tabakaya ait 4 yap
evresi (5-8) bulunmutur. Alacahyk raporlarnda bu tabaka ok kez Bakra olarak
tanmlanmaktadr. Bu an son yap katnn byk bir yangnla sona erdii
anlalmaktadr. 1935'li yllardaki kaz teknolojisinden dolay mezarlarn tam
tabakalanmas kesinlik kazanmasa da ortaya kan 13 adet mezarn hangi yap katlarna
ait olabilecei bulunduu (ykseklik) kotlara gre yorumlanmaktadr 115. Bilim adamlar
bu konuda farkl grler ileri srmektedir. F; K; L; A; C mezarlar 7 ve 6. yap
katlarna; A ve E mezarlar ise 6 ile 5. yap katlar arasna; B; D; H; R; T2 ve S mezarlar
da 5. yap katna konmaktadr. T. zg ise daha ok bulgularna dayanarak F; K; L; E
mezarlarn 7. yap katna; R.M; B.M; H ve D mezarlarn 6. yap katna; T.M; M.A;
M.C; M.A mezarlarn da 5. yap katna tarihleme eilimindedir 116. A. zyar tarafndan
yaplan bir baka deerlendirmede 117. mezarlarn lk Tun a hynn yamacnda
meyilli bir araziye gmldklerine ve mezarlarn
ykseklik kotlarna gre
tarihlemelerinin yanl sonular verebileceine dikkat ekmektedir.
114
Koay 1937; Koay 1951; Koay&Akok 1966, 1973, 1976.

Koay 1951, s. 59.
116
zg 1948, s. 46
117
zyar 1999, s. 79-85
115
59
Tablo 12. Alaca Hyk kronolojisi 118.

III. B. 4. Aliar
Tr
Hyk
Rakm
1010 m
Blge
Anadolu
Yozgat
le
Sorgun
Ky
Aliar
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III - II
Aliar Hy; geni bir ovann ortasnda bulunmaktadr. Kuzey ve batsndan
Aliar z ay gemektedir. Hyk; ovadan 7-8 m yksekliinde bir teras ile
balamakta daha stte ise 23-24 m ykseklie kadar uzanan sivri tepe ksm ile son
bulmaktadr. 520 m uzunluu; 350 m genilii; 30 m ykseklii ile Anadolu'nun byk
zg&Akok 1958, s. 29- 31; zg 2002c, s. 469; Grsan-Salzmann 1996, s. 275; Koay 1938, s.
169; Koay 1951, s. 59.
118
60
hyklerinden birisidir. Hyn; H.H. von der Osten ve ekibi tarafndan kaz yeri
olarak seilmesinde olaslkla Hitit blgesi iinde olmas ve birok ticaret yolunun
ortasnda bulunmas rol oynamtr. evrede birok tatl su kayna bulunmaktadr.
Chicago niversitesi Dou Bilimleri Enstits adna H.H. von der Osten
ynetiminde; E.F. Schmidt katlmyla 1927-32 yllar arasnda 6 mevsim kazlmtr.
Kazda olaanst bulgularn bulunamamas; ekibin byk lde eletirilmesine yol
amtr. Bu yllarda gerekletirilen baka kazlara gre daha titiz ve bilimsel
dnceye gre kazlmas yine de Aliar'daki tabaka karkln nleyememitir.
Bunda tepenin bykl dnda baz dnem yerlemelerinin st ste olmay;
yerlemelerin kaymas rol oynamtr. "ok ekirdekli" tipte bir hyktr. Son
Kalkolitik/lk Tun a'na konan I. kltr tabakasnn arkasndan lk Tun a III.
evreye tarihlenen III. tabaka gelmektedir. Daha sonra numaralandrlmas gereken M
2. bin yl tabakasna ise II. tabaka ad verilmitir. 1993 ylndan itibaren hykteki
kazlar yeniden balamtr. Bu yeni dnem kazlar; hyn zellikle alt tabakalarnn
Anadolu arkeolojisinde yerini almasn salayacak ve yerlemeyi yresi iin anahtar
konumuna getirecektir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli
arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr
Kazlan alann ok byk olmay ve konik tepe amalar ile terastaki amalarn
birletirilememesi; hafirlerin tabakalanma konusunda farkl fikirler sunmasna yol
amtr. Son yllarda birok bilim adam tarihncesi dnem iin aada gsterilen
tabakalanmay kabul etmektedir 119. Son Kalkolitik a/lk Tun a I. evre: 0
tabakas; 19 M -15 M (tepe) Son Kalkolitik a/lk Tun a I. evre: Ia tabakas;14
M-12 M (tepe) lk Tun a II-IIIa (Bakra): Ib tabakas;11 M-7 M (tepe)/14-12 T
(teras) lk Tun a IIIb: III. tabaka; 6 M (tepe)/11 T (teras) Gei Dnemi: III tabaka ;
5 M (tepe)/10-9 T (teras) Eski Hitit Dnemi: II. tabaka Yeni Hitit Dnemi: IV. tabaka
Frig-Med-Pers Dnemi: V. tabaka Hellenistik-Galat-Roma-Bizans Dnemi: VI. tabaka
Seluk-Osmanl Dnemi: VII.tabaka
119
Huot 1982, s. 72
61
Tablo 13. Aliar Kronolojisi 120.

III. B. 5. Asarck Hyk / Ilca
Tr
Hyk
Rakm
770 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Aya
Ky
Ilca
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III
Bazalt bir ykselti zerinde yerlemelerin birikintisi ile ykselen hyn
121
kuzey ksm Ilca Suyu'nun dik ve sarp vadisine yneliktir. Asarck Hyk allm
hyk yerlemelerinden deildir. ki dere arasndadr. Gneyi kuzeye gre ok sarp
deildir. Olaslkla yerleiklerin su ihtiyacn karlad dnlen Ilca Suyu;
Kzlcabayr Da'ndan domakta ve hyn kuzeyinden gemektedir 122.
120
Mellink 1992, Tab. 3; Osten 1937a.

Orthmann 1966, plan I.
122
Kkten 1947:442
121
62

lk defa K. Kkten tarafndan 1945 ylnda saptanan yerleme 123. 1963 ve 1964
yllarnda; stanbul Alman Arkeoloji Enstits adna W. Orthmann ynetiminde
kazlmtr. Asarck Hyn dnda; Ilca Ky'nn gneyinde daha ge dneme
tarihlenen mezarlkta da kazlar yaplmtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
Hyk kazsnda 5 tabaka saptanmtr. Bu tabakalar (yeniden eskiye doru)
bulgularna gre: I. tabaka: Roma-Galat Dnemi II. tabaka: Hellenistik Dnem
III.tabaka: Son Frig Dnemi (Demir a) Sur dndaki evler tabakas: M 2. bin yln
ikinci yars IV.tabaka: M 2. binyln ilk yars/Eski Hitit Dnemi Va tabakas: Gei
Dnemi (lk Tun a'ndan M 2. bin yla gei) V. tabaka: lk Tun a III. evreye
(kaz bakanna gre II-III. evre) tarihlenmektedir.
Tablo 14. Asarck Hyk kronolojisi 124.
123
124
Kkten ay.
Orthmann, W. 1966b, s. 52
63
III. B. 6. Balba
Tr
Mezarlk Alan
Rakm
750 m
Blge
Anadolu
ankr
le
Merkez
Ky
Balba
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III
Sarii Hy'nn kuzey karsnda; Maara Deresi'nin hemen yanndaki
yamata veya yamalarda olup olaslkla bu hykteki yerlemenin mezarldr.
Mevkiinin isminden bu yamacn ba olarak kullanld sonucu karlmaktadr. Sarii
Vadisi kuzeydou-gneybat istikametinde uzanan bir fay hattnn oluturduu bir
vadidir. evre tuz asndan zengindir. Mezarln bilimsel kazdan nce defineciler
tarafndan tahrip edildii bildirilmektedir. Mezarlk snrlar saptanamamsa da
yamacn alt ksmna daha fazla sayda gm yapld; st ksma doru mezarlarn
seyrekletii ileri srlmektedir.
Bu tahribatn nlenmesi ve bilgilerin yok edilmemesi iin; mezarlk alan 1988
ylndan 1990 ylna kadar M. Sel ynetiminde kazlmtr. 1990 kazsnda; nceki
yllarda allan alann 400 m daha kuzeybatsndaki bat amasnda allmtr. AA/A
amas ile bu ama birletirilememitir. Mezarln karsndaki Sarii Hy'nde kaz
yaplmadg gibi yzey bulgular hakknda da bir bilgi verilmemektedir. Burada 30-40
evlik kk ve devaml bir yerlemenin olduu haberinden 125. baka bir bilgi
aktarlmamtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit
alanlar listesinde yer almaktadr.
125
Sel 1992, s. 135
64
Mezarln uzun bir zaman diliminde kullanlm olduu st ste gelen
mezarlarn varlna dayanlarak yorumlanmaktadr. Kaz bakan; ayn aa tarihlenen;
iki ayr seviyede llerin gmld kansndadr 126. Bu yorumdan mezarla gm
faliyetinin bir sre durdurulduu anlam karlmaktadr. Bu seviyelerden steki
seviyede zellikle sanduka/sandk mezarlarda belirgin bir yn olduu; alt seviyede ise
kark ynlerde gmt yapld belirtilmektedir 127.
III. B. 7. Bitik
Tr
Hyk
Rakm
900 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Kazan
Ky
Bitik
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II
Ankara il merkezinin yaklak 42 km kuzeybatsnda; Bitik Ky'nn olduu
yerdedir. Ovada yer alan hyk 18 m yksekliinde; 240-250 m apndadr.
1942 ylnda R.O. Ark ynetiminde kk bir kaz yaplmtr. Bu kazda Klasik
Dnem; Frig; Hitit ve Bakr a/lk Tun a II. evre tabakalar ortaya kartlmtr.
Yzeyden 15.5 m derinde; Karaolan buluntularna benzeyen ii siyah boya astarl; d
ak parlak yzey renkli paralar bulunmutur.
126
127
Sel 1991, s. 206 vd.; Sel 1992, s. 129

Sel ay.
65
Ova suyu yznden ana topraa inilememitir. 1994 ylnda S. Omura tarafndan
tekrar aratrlmtr. Bu son aratrmada hyn kaak kazlarla byk lde tahrip
edildii gzlenmitir 128.
III. B. 8. Boazky
Tr
Yama Yerlemesi
Rakm
990 m
Blge
Karadeniz
orum
le
Boazkale
Ky
Bitik
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III
M 2. bin ylnda Hitit Krall'nn bakenti hviyetiyle byk bir yerlemeye
sahne olan bu yer; iinden Budakz ay'nn getii; uzun ve geni bir vadinin gney
ucundadr. Bu dzlkte; en by Bykkale olan birok (Yenicekale; Sarkaya;
Niantepe; Ambarlkaya; Mihrapkaya gibi) kayalk tepe yer almaktadr. Bykkaya ise
bu tepelerin en kuzeydousunda olup Bykkale'den yaklak 750 m uzaktadr. Ana
yerleme ile bu yerleim yerini Bykkaya/Budakz Deresi'nin oluturduu derin yar
ayrmaktadr. Boazky'deki yerleme yeri; yaklak olarak Budakz ay ile
Kzlarkayas ay arasndaki gen alanda uzanmaktadr. zellikle Bykkale adl
kayalk ykselti derin yarlar ile bir akropol grnmnde; savunmas ok kolay olan
bir konumdadr. lk Tun a'nn son evresinde kurulduu dnlen kent; Bykkale
adl kayalkla; bu kayaln kuzeyinde yer alan; kuzeybatya doru muntazam olarak
alalan yamacms dzlkte; Bykkaya srtlarnda ve aa kenttedir. Bu alan; ok
sayda su kayna ve evresinde ekim yaplacak verimli topraklar sayesinde yerlemeye
ok msaittir. M 3. binylda; yrenin gnmze gre daha sulak ve bitki rts
asndan daha zengin olduu tahmin edilmektedir. Kentin; T III. evre ve Koloni
128
Ark 1944, s. 350 vd.; Orthmann 1963a, s. 28
66
Dnemi yerlemesi doal olarak stteki Hitit Dnemi kalntlar tarafndan rtlmtr.
evresinde Yerkap'nn hemen dnda da T anak mlekleri bulunmutur 129.
1834 ylnda E. Chantre tarafndan kefedilen yerleme yeri; birok gezgin ve
aratrmacnn ilgisini ekmitir. 1907 ylnda O. Puchstein; 1906; 1911-12 yllarnda H.
Winckler ile Makridi Bey; 1931 ylndan itibaren de; 2. Dnya Sava yllar dnda K.
Bittel tarafndan kazlmtr. Son yllarda bu kazlar P. Neve daha sonra da J. Seeher
ynetiminde gnmze kadar devam etmitir. J. Seeher ynetimindeki kaz; Hitit
yerleimi dnda kentin Hitit ncesi dnemini aa karacak ekilde gelimektedir.
Seeher ynetimindeki son kazlarda esas alma Bykkaya'ya ynelmitir. Kltr ve
almaktadr.
Gerek kazy ynetenler gerek kaz malzemesi zerine alanlar; kentin M 3.
binyl sonu M 2. bin yl ba tabakalanmasn alanda elde edilen sonulara gre
sunmaktadrlar. Bykkale Kuzeybat yamadaki ev civar Aa Kent Dnem Vc-Vf 98c 5 T III-OT I Gei Dnemi IVd-Vb 8a-8b 4 Asur Koloni Dnemi Bykkaya'da
ise stte Hitit Dnemi; onun altnda T bu yerleimin altnda da Kalkolitik a
yerleimi gelmektedir. Bykkaya'daki SK yerleimi kayaln gneyindedir.
Bykkaya'daki st plato T I evresinden itibaren yurt yeri olarak kullanlmtr.
Burada yerleenlere ait yap vd. kalntlarn 1.4 m kalnlnda bir birikintiyi
oluturduu belirtilmektedir 130.
129
130
Bittel 1970, s. 28- 29 vd.; Orthmann 1963a, Tab. 3.

Seeher 2000, s. 300
67
III. B. 9. Dndartepe
Tr
Hyk
Rakm
80 m
Blge
Karadeniz
Samsun
le
Merkez
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III
Mert Irma kenarnda yer alan hyn evresi verimli topraklarla evrilidir.
Hyn Dndartepe ve ksrk Tepe olarak iki ismi bulunmaktadr. ksrk Tepe
ad; ayn adl bir yatrn tepenin stndeki mezarndan gelmektedir. Boyutlar olarak
200x220x15 m verilmektedir. Tepenin kuzey ve kuzeybat yn dik; gney ve
gneydou yn ise yumuak eimle son bulmaktadr. Samsun-Sivas Demiryolu tepeyi
ikiye ayrmakla kalmam; yapm srasnda toprak ekilerek hyn byk bir ksm
yok edilmitir.
1940-41 yllarnda K. Kkten; N. zg ve T. zg bakanlndaki ekip
tarafndan kazlmtr. Demiryolunun ihtiyac iin; toprak ekilerek oluturulan dz
alanda ve hyn yol tarafndaki yamacnda ve tepenin en stnde allmtr. Kaz
ekibi; Karadeniz'in tarihncesi kltrlerini Anadolu Blgesi ve Marmara ile olan
ilikilerini saptamak amacyla kazya balamtr. Kltr ve Turizm Bakanl
tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
Toprak ekimi ile stteki tabakalarn yokedildii dz alanda direk Kalkolitik
a'a girilmitir. Tepenin stnde ise hemen lk Tun a tabakas ortaya kmtr.
Yamata ise stte kaz bakanlar tarafndan Hitit Dnemi olarak tantlan tabaka ile
onun altnda lk Tun a tabakas gelmektedir. Tepenin stndeki T tabakas ile
68
yamataki T tabakasnn farkl dnemleri iaret ettii ileri srlmektedir. Kesin bir
yorum getirilmemekle beraber bu aa ait iki dnemin var olduu ileri srlebilir.
Hykteki lk Tun a kltr II. Dndartepe Kltr olarak adlandrlmtr 131.
III. B. 10. Eskiyapar
Tr
Hyk
Rakm
870 m
Blge
Karadeniz
orum
le
Alaca
Ky
Eskiyapar
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III

Yrenin byk hyklerinden birisidir. 13 m yksekliinde; 350 m apndadr.
Hseyinabad Ovas'nda evresi sulak bir alanda bulunmaktadr. 2010 ylnda yeniden
balayan almalarda ovadan ykseklii 11-14 m, en yksek noktasnn kot deeri 960
m, ap dou-bat ynnde 280 m, kuzey-gney ynnde 320 m olarak llmtr132.
Eskiyapar Hyk, evresindeki Alaca Hyk, Boazky ve Ortaky gibi nemli Hitit
merkezleri ile corafi ynden btnlk salamakta olup nn ortasndaki bir kavak
noktasndadr 133.
19. yy'n ilk yarsnda Eskiyapar'dan bahsedenlerden biri W.J. Hamilton'dr.
H.H. Von der Osten, Eskiyapar' "Altyapan" olarak tanmlar. J.G.C. Anderson, 1903
ylndaki almasnda Eskiyapar' konu almtr. Kyden iki mil tann daha nce
gtrldn anlatr ve Eskiyapar' antik Karissa olarak lokalize etmek ister. J.
Garstang'da 1926'daki yaynnda bu evreden bahsetmitir 134. lk olarak 1945 ylnda E.
131
Kkten&zg&zg 1945, s. 365- 382; zg 1948, s. 396- 406; Yakar 1985b, s. 244- 245.
Sipahi 2012, s. 515
133
Sipahi 2012, s. 1
134
Sipahi 2012, s. 515
132
69
Akurgal tarafndan sondaj niteliinde kazlmtr. Daha sonra Anadolu Medeniyetleri

Mzesi'nde mdrlk grevini yapan R. Temizer ynetiminde 1968 ylndan itibaren
1982 ylna kadar bilimsel kazya devam edilmitir. 1991-1992 ylnda; orum Mzesi
adna . Ediz ynetiminde hyn kuzey kesiminde bir kaz daha yaplmtr. Son
kazda T tabakalarna inilmemitir. 2010 ylnda T. Sipahi ynetiminde yeni dnem
kazlar balamtr.
E. Akurgal'n yapt sondaj almasnda Eskiyapar'n Pazarl ve Alacahyk'te
temsil edilen medeniyetlere sahip olduu vurgulanmtr 135. Hyn st ksmnda lk
Tun a yerlemesinin stnde; Bizans; Roma; Galat; Frig; Orta ve Son Tun a'na
tarihlenen 4 tabaka saptanmtr. Tepenin en byk yerlemesinin Hitit mparatorluk ve
Eski Hitit Dnemi'nde olduu anlalmtr. Alttaki 5 ve 6. tabaka ise lk Tun a'na
konmaktadr. W. Orthmann; lk Tun a'na ait en az tabakann olduunu
belirtmektedir. Bu adan daha da eski tabakalarn olduu da tahmin edilmektedir. 2010
ylnda yeniden balayan kazlarda orum Mzesi'nin yapt kaznn alt seviyelerine
inilmi ve 6 mimari seviye tespit edilmitir. Tarla seviyesine yakn noktada son Hitit
mimari tabakas ortaya karlmtr. Tespit edilen Hitit kltr katndaki mimari
tabakalar Eski Hitit ve Orta Hitit arlkldr. Orta Hitit tabakas Demir a tarafndan
tahrip edilmitir. En st seviyede bir Roma mezar kalnts ve ok zayf Hellenistik
Dnem deme ve temel izleri mevcuttur136.A' amasndaki 2010 sonularna gre;
Hitit anda Hitityerleim katmanlarnn kuzey kesiminde younlat; Demir
a'nda bugnkne gre daha kk bir hyn var olduu; Frig Devri yerlemesinin
hyk zerinde arlkl olarak gney, bat ve dou kesimlere doru younlat;
bunlarn zerine Hellenistik yaplarn ve sonra gelen kltrlerin oturduu; bylece
Eskiyapar Hyk'n gnmzdeki grntsne ulat anlalmtr 137.
135
Sipahi 2012, s. 515

Sipahi 2012, s. 517
137
Sipahi 2012, s. 518
136
70
III. B. 11. Etiyokuu

Tr
Hyk
Rakm
900 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Merkez
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III

Yaklak olarak 1.5 m yksekliinde; kuzey-gney istikametinde 86 m; doubat ynnde 22.5 m uzunluunda ok yayvan; oval biimli bir hyktr 138. Yerleme
alann yaklak 6.5 dnm olduu ileri srlmektedir. Hyk; ubuk Suyu'nun dirsek
yapt yerde; ubuk Suyu'nun binlerce yl nce oluturduu akl-kum dolgunun
(graviye) zerine oturmutur. Asfalt baraj yolu tarafndan ikiye blnen hyk; ayrca
inaatlarn ihtiyac olan kum ve akl karlmak amacyla kaz ncesinde de byk
lde tahrip edilmitir. Hykte yerleenlerin su ihtiyalarn yanndan geen
ubuksuyu'ndan karlam olmalar mantkl bir yorumdur. Gnmzde yaknnda bir
pnarn var olup olmad belirtilmemektedir.
Hyn kum ekme amacyla byk lde tahrip edilmesi; 1937 ylnda bir
kurtarma kazsnn yaplmasn zorunlu hale getirmitir. .A. Kansu'nun bakanlnda
K. Kkten; M. Atasayan; R.O. Ark katlmyla oluan bir ekip tarafndan kazlmtr.
Kaz; karayolunun her iki tarafnda yerde gerekletirilmitir.
Bu kaz sonucunda; A amas sonular dikkate alnarak; tm lk Tun a'na
tarihlenen; tabakann saptand bildirilmektedir. III. tabaka ana topran zerine
oturmutur. Bu tabaka daha ok hyn orta ksmnda bulunmutur. stteki I. tabaka
138
Kansu 1940, s. 6
71
ise daha geni bir alanda; yamalara kadar yaylmaktadr. Amalardan A amasnn III.
tabakas B amasnn II. tabakas ile e zamanl olduu bildirilmektedir. C amas ise bu
tabakadan daha farkl mimari kalntlar ortaya karmtr. Hafir bu yap tabakasnn
A amasnn en st tabakas ile benzerlikler gsterdiini; zellikle temelde kullanlan
ta byklklerinin oranna gre aklamaktadr. Tm amalar arasnda balant
amalar kurulmamtr. A ve B amalar birbirlerine yakn; C amas ise karayolunun
dou kesiminde olduu iin bu iki amadan uzaktr 139.
III. B. 12. kiztepe
Tr
Hyk
Rakm
115 m
Blge
Karadeniz
Samsun
le
Bafra
Ky
kiztepe
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III

Gnmzde Kzlrmak Nehri'nin Karadeniz'e dkld yere yakn bir
konumda olan hyk; nehrin bat yakasndadr. Uzaktan bakldnda iki tepe olarak
grlen ve bu yzden kiztepe olarak adlandrlan hyk; gerekte ikisi byk ikisi
kk drt tepeden olumaktadr. Kaz bakanlar tarafndan bu tepeler romen
rakkamlar ile adlandrlmlardr. Tepelerden gneyde yer alan en by Tepe I olarak
isimlendirilmitir. Tepe I; bugnk ova seviyesinden 29 m yksektedir. Bu tepenin
kuzeyinde yer alan yuvarlak biimli ikinci tepe (Tepe II) ise yine ova seviyesinden 22.5
m yksektedir. Drt tepenin en kuzeyindeki III. Tepe hem boyutlar hem de ykseklii
asndan ilk iki tepeye nazaran daha kktr. Bu tepenin ykseklii 12.3 m'yi
bulmaktadr. II. Tepenin hemen batsnda bulunan IV. Tepe ise 16 m ykseklii kadar
ulamaktadr. Bu drt tepenin ve aralarndaki yksek boyunlarn oluturduu yerleme
yerinin kaplad alann tm boyutu 175x375 m kadardr. Yaplan jeolojik
139
Kansu 1940, s. 6, vd,.
72
aratrmalarda; bugn denizden 7 km ieride kalan yerleme yerinin M 5-3. bin

yllarda deniz kenarna ok yakn olduu ve o ada Kzlrmak'n denize; yerlemenin
yannda kavutuu anlalmtr. Burada yaayan topluluklarn denizle ilgili olduklar
sonucu kartlabilir.
1941 ylnda; K. Kkten; T. ve N. zg'den oluan ekip tarafndan saptanan
kiztepe; C.A. Burney tarafndan da ziyaret edilmitir. Daha sonralar W. Orthmann ve
J. A. Dengate tarafndan deerlendirilmitir 140. Bu tarihlerden ok sonra; Anadolu'nun
kuzey kesiminin kltr tarihini belirlemek amacyla; U.B. Alkm ynetimindeki bir
ekip; Trk Tarih Kurumu; Kltr Bakanl ve stanbul niversitesi adna; Samsun
yresinde; 1971-74 yllar arasnda bir yzey aratrmas gerekletirmitir. Bu
aratrmada Trkiye arkeolojisi envanterine birok yeni yerleme yeri katlm ve
yrenin Kalkolitik a'dan itibaren youn bir yerlemeye sahne olduu saptanmtr. Bu
buluntu yerleri arasnda yer alan ve blgenin hemen hemen en byk yerleme yeri olan
kiztepe'de; zellikle Hitit metinlerinde geen Kaka lkesindeki nl Zalpa Kenti'ni
tespit etmek amacyla; 1974 ylnda arkeolojik kazlara balanmtr. lk yllarda; zengin
gm armaanl; yerleme ii T mezarlna rastlanmas; kazlarn gnmze kadar
sregelmesine yol amtr. Gerek corafi durumu; gerek bykl asndan Kuzey
Anadolu arkeolojisi iin ok nemli bulgular veren bu yerleme yerindeki kazlar; 1980
ylna kadar U.B. Alkm; Alkm'n 1981 ylndaki lmnden sonra; . Bilgi tarafndan
ynetilmektedir. Son yllardaki kazlar daha ok T mezarlnn ortaya karlmasna
yneliktir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit
Anadolu'da tarihncesi yerlemeleri iinde olduka uzun saylabilecek bir
sredir kazlan kiztepe'de; aada gsterilen tabakalanmas 1999 ylnn sonuna kadar
tepe ve tepe arasndaki boyun kesiminde gerekletirilen kazlara gre sunulmutur.
Tepe I I (1-6. Kat) : Gei Evresi Mezarlk : T III Evresi Ia-b : T II Evresi II (1-5.
Kat) : T I Evresi Son Kalkolitik : Son Kalkolitik Ana toprak Tepe I-II arasndaki
boyun I (1-2. kat) : Gei Evresi II (1-2. kat) : T III Evresi III (1-10. kat) : T II
140
Orthmann 1963, s. 64 vd,.
73
Evresi IV (1-5. kat) : T I Evresi Tepe II I (1-2. kat) : T II Evresi II (3-8. kat) : T I
Evresi III (1-8. kat) : Son Kalkolitik Ana toprak Tepe III I (1-2. kat) : Gei Evresi II (14. kat) : T III Evresi III (5-19. kat) : T II Evresi Tepe IV I : Gei Evresi Ana
toprak 2006 ylnda Tepe I'de ana topraa erimek iin ortalama 1.80 m kadar
derinleilmi ve en alttaki toprak zerine oturan 3 ayr seviyede mimari tabakaya
ulalmtr.
Tablo 14. kiztepe kronolojisi 141.
141
Alkm&Alkm&Bilgi 2003, Tab. 22
74
III. B. 13. Karaolan

Tr
Hyk
Rakm
1155 m
Blge
Karadeniz
Ankara
le
Bafra
Ky
kiztepe
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Hyk; Ankara yresinden gneybatya ve gneydouya giden ticaret yollarnn
kesitii yerdedir. Gnmzde hyn iinde bulunduu sulak vadide; 18-20 m
ykseklikte; 260x180 m boyutunda oval biimli bir tepe olan hyk; zerindeki ada
ky tarafndan ta ekme nedeniyle byk lde tahrip edilmitir 142.
1937 ylnda A. nan tarafndan bilim dnyasna duyurulan; yine ayn yl iinde
kazlmaya balanan Karaolan Hy'ndeki bilimsel kaz; 1942 ylna kadar R.O. Ark
ynetiminde devam etmitir. Ark; kaznn balama nedeni olarak hyn yzeyinde
M 2. bin yl anak mleklerinin var oluunu gstermektedir.
Hyn tabakalanmas daha ok bat yamata alan amada belirlenmitir. 5
tabaka saptanmtr: I. tabaka: Klasik Dnem; II. tabaka: Demir a; III. tabaka: Hitit;
IV. tabaka: M 3. binyldan 2. binyla gei; V; Va ve Vb tabakalar: T II. evre; Vc.
tabaka: Kalkolitik a'a tarihlenmektedir. 9.4 m'den sonra asl T tabakalarna
girilmektedir. V tabakann stnde yangn izleri grlmtr.
142
Ark 1939, s. 27
75
Tablo 15. Karaolan kronolojisi 143.
III. B. 14. Koumbeli

Tr
Yama Yerlemesi
Rakm
1100 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Merkez
Ky
Yalncak
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

Dalk bir arazinin fazla dik olmayan bir meyil yapt yerde kurulmutur. Bu
yerin gney ksmnda Ahlatlbel yerlemesinin yer ald kayalklar vardr. Batsnda ise
kk bir vadi uzanmaktadr. Kuzey ksm ise ak olup Ankara yresine bakmaktadr.
Gnmzde gneyinde ve batsnda yer alan emelerin varlndan su asndan zengin
bir blgede olduunu anlyoruz.
1964 ve 1965 yllarnda Orta Dou Teknik niversitesi'nin mali destei ile B.
Tezcan ynetiminde kazlmtr. 1966 ylnda S. Bulu kk bir sondajla kazya devam
etmitir. Kaz; yerleme yerinin kot olarak daha alak olan vadiye yakn dou ksmnda
143
Ark 1939, s. 27 vd.; Ark 1948, s. 47 vd.; Yakar 1985b, s. 195.
76
yaplmtr. 2006 ylnda ODT kamps alannda yzey aratrmas almas

balatlmtr144.
Yerleme yerinde tabaka bulunmutur.
III. B. 15. Kltepe
Tr
Hyk
Rakm
1017 m
Blge
Anadolu
Kayseri
le
Merkez
Ky
Karaev
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III

Kayseri'yi
Sivas'a
balayan
plato
yolu
zerinde;
Kayseri
Ovas'nn
kuzeydousundaki hafif kelti alannda yer almaktadr. Yerleme yeri olarak bu alann
seiminde hyn evresinde ovann bir anak ekline almasnn rol yadsnamaz. Bu
alanda taban suyu yzeye ok yakn olduu iin; Kltepe'yi yurt yeri olarak seenler
olaslkla su kuyularndan faydalanmlardr. Hye en yakn su kayna 600 m
uzandaki su pnardr. Gnmzde hyk; karum alan dnda; 20 m yksekliinde;
450x550 m boyutlarnda yuvarlak bir tepe grnmndedir 145. Hyk 19 yy sonundan
itibaren eitli nedenlerle byk lde tahrip edilmitir. T. zg'n ynettii kazlarn
balamas ile bu tahribata son verilmitir. Etraf tel rg ile evrelenerek koruma altna
alnmtr.
144
145
Bertram-legzi 2009, s. 241.

zg 1950, s. 11
77

1882 ylnda Th.G. Pinches tarafndan bilim dnyasna Koloni Dnemi
tabletlerinin bulunuu ile duyurulan hyk; yine bu tabletleri gn na karmak
amacyla E. Chantre bakanlnda 1893-94 yllarnda kazlmtr. Bu aratrmay; 1906
ylnda H. Winckler ve ayn yl iinde H. Grothe'nin ayn amal kazlar devam
ettirmitir. 1925 ylnda B. Hrozny'nin; daha sonra karum adyla tantlan alanda; 52x32
m llerindeki amas ve kk sondajlarnda az sayda da olsa tabletlere ulamas;
Anadolu arkeolojisi asndan bu hye olan ilgi artmtr. Bu kazda tepenin
stndeki ykselti de ksmen almtr. Bu kazy; 1948 ylndan itibaren da T. zg
bakanlnda Trk arkeologlarn yapt almalar takip etmektedir. zg'n
almalar ilk yllarda yalnz karum alanna teksif edilmi; daha sonra da hyk kesimi
kazlmaya balanmtr. Gnmze kadar sren bu kazlarla Koloni Dnemi dnda lk
Tun a yerlemeleri de ksmen anlalmtr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
Kazlar sonucunda; M 3. binyln bandan; Roma Dnemi'ne kadar
yerleildii ortaya kmtr. lerinde en nemli yerleme; Asur Koloni Dnemi'nde
bilinen adyla (Kani) yazl belgelere giren kent yerlemesidir 146. Hyn ve karum
yerlemesinin tabakalanmas eskiden yeniye doru u ekildedir: 18. yap kat (Hyk):
lk Tun a I 17-14. yap katlar: lk Tun a II. evresi 13-11. yap katlar: lk Tun
a III. evresi 10-9. yap katlar/Karum 3-4: lk Tun a III-Orta Tun a'na Gei
8. yap kat/Karum 2: Asur Koloni Dnemi 7. yap kat/Karum 1b: Asur Koloni Dnemi
6-5. yap katlar/Karum 1a: Asur Koloni ve Hitit Dnemi 4-3. yap katlar: Demir a
2-1. yap katlar: Hellenistik ve Roma Dnemi 147.
146
147
zg 1999, s. 44
zg ay.
78
Tablo 16. Kltepe kronolojisi 148.
III. B. 16. Maat Hyk

Tr
Hyk
Rakm
950 m
Blge
Karadeniz
Tokat
le
Zile
Ky
Yalnyaz
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET I-II-III

ok verimli Maat Ovas'nda yer alan hyn kuzeyinde ayn adl kyden
gelen dereler ekerek Nehri'ne karmaktadr. Bu derelerin hykte yaayanlarn su
ihtiyalarn karlad ileri srlmektedir. Gnmzde yaknnda tatl su pnar yoktur.
Hyk; mermerlemi kalker bloklar zerinde olumutur. Bu kaya taban yksek
148
zg 1986a, s. 31; zg 1993, s. 514; zg 1999, s. 5; zg 2002e, s. 458- 459.
79
olduu iin olaslkla bu yerin yurt yeri olarak seilmesinde rol oynamtr. Hyk;
kaznn yapld yllarda ova seviyesinden 28.8 m yksekliinde; dou-bat ynnde
450 m; kuzey-gney istikametinde 225 m uzunluunda oval biimli bir tepedir.
Anadolu Blgesi hykleri arasnda bu boyutu ile byk hyk snfna sokulmaktadr.
lk dnem kazlarnda 5.7 m'de ana kayaya ulald bildirilmektedir 149.
1943 ylnda bir Hitit Dnemi tabletinin yzeyde bulunup yaynlanmas ile
nlenen hykde ilk kaz 1945 ylnda E. Akurgal'n bakanlnda T ve N. zg ve Y.
Boysal'dan kurulan bir heyet tarafndan yaplmtr. Kaznn yapl sebebi bu tabletin
ait olduu arivi bulmakt. Yine bu yazl belge sayesinde bu kentin M 2. bin ylnda
Tapigga adl bir kent olduu anlalmtr. ok uzun bir aradan sonra 1973-80 yllarnda
T. zg bakanlnda kazlara devam edilmitir. Son dnem kazlar daha ok Hitit
Dnemi'ni aydnlatmaya yneliktir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm
tescilli arkeolojik sit alanlar listesinde yer almaktadr.
lk Tun a'ndan Demir a'na kadar bu mevkiin iskan grd bu kazlar
sonucunda ortaya kmtr. Hatta bir Son Kalkolitik a/lk Tun a I yerlemesinin
de var olduu kabul edilebilir. 1. tabakann Demir a'a ikinci ve nc tabakann
Hitit Dnemi'ne; onun altndaki tabakalarn ise lk Tun a'na tarihlendii
aklanmaktadr 150. lk Tun a tabakalarna ounlukla Hitit Dnemi saraynn
altnda rastlanmtr. Ayrca tepenin kuzeybat kesiminde T'nn son yap kat ele
gemitir. Yllarca sren erozyon neticesinde ve Demir a iskannn yamalarda
olmamasndan dolay bu tabakann yzeye ok yaklat sylenmektedir. lk kaz
raporlarnda lk Tun a yerlemesinin iki tabakal olduu ifade edilmektedir151.
T'nn son tabakasnn ise byk bir yangn geirdii anlalmaktadr. Yerleme ii
mezarlar ele gemitir (bak:nsan Kalntlar ve Mezarlar).
149
Akurgal 1946, s. 220

zg 1978, s. 3
151
Akurgal a.y
150
80
III. B. 17. Polatl

Tr
Hyk
Rakm
865 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Polatl
Ky
Merkez
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET II-III

25 m yksekliinde; 200 m apnda yaklak olarak yuvarlak biimlidir.
Yzylmzn kylleri tarafndan kerpi topra ekimi iin byk lde tahrip
edilmitir. Bu tahribatn kuzey ve gney kesimde olutuu izlenmektedir. Yaknnda su
pnar mevcuttur.
1949 ylnda S. Lloyd ve N. Gke tarafndan daha fazla tahribata uramamas
iin haftay gemeyecek bir srede kazlmtr. Amalar; tepenin gney kesiminde
tahribat alannda ve tepenin st kesiminde almtr. Amalar A; AA; B; C; D; E gibi
harflerle tantlmaktadr. lk Tun a yap katlar B amasnda (1-4) ve C amasnda
saptanmtr. Bu kstl kaznn ok baarl sonular ortaya koyduu sylenemez. Yine
de en azndan; Ankara Yresi'nin tabakal yerleme yerlerinden biri olma hviyetini
tamaktadr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan hazrlanm tescilli arkeolojik sit
Yerleme yerinde; yzeyden itibaren ana topraa kadar 31 yap kat saptanmtr.
Bu yap katlar; kaz bakanlar tarafndan 4 tabaka/safhada toplanmtr. lerinden I-X
yap katlar I. safha; XI-XV. yap katlar II. safha olarak tanmlanmaktadr. Her iki
tabaka/safha lk Tun a II (Bakra) ve III. evreye konmaktadr. XVI-XXII yap
katlar M 2. binyln ilk yzylna (Asur Koloni Dnemi); XXIII-XXXI yap katlar
81
Hitit Dnemi'ne tarihlenmektedir. Hafirlerin bu ayrmna kart; anak mlek

bulgularnn dier yerlemelerde ele geen anak mleklerle karlatrmas sonucunda
gre
yap
evreleri
baka
bilim
adamlar
tarafndan
daha
farkl
ekilde
guruplandrlmaktadr. Mimari ve kk buluntularn ayrm ve anlatmnda ncelikle

hafirlerin evreletirmesine uyulmutur 152.
Tablo 17. Polatl kronolojisi 153.

III. B. 18. Tekeky
Tr
Dz Yerleme
Rakm
70 m
Blge
Karadeniz
Samsun
le
Merkez
Ky
Tekeky
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III

Fndcak ve narlk derelerinin sulad vadinin srtlarnda birok kaya sna
ve maara bulunmaktadr. Volkanik kayalarda oluan bu snaklarn nndeki teraslar
yerlemeye ok msait bir grnm izmektedir. Bu teraslardan ya da yamalardan
birinde yer alan yerleim yeri; yzeydeki anak mlek buluntular ile dikkat ekmitir.
152
153
Lloyd&Gke 1951, s. 21, s. 33- 35, s. 53- 54; Yakar 1985b, s. 193- 194.
Lloyd&Gke 1951, s. 33-35, s. 53-54
82
Yerleim yerinin kaz yapld yllarda 100x50 m boyutlarnda ttn tarlas olduu
bildirilmektedir 154. Bu alann gney ve gneydousu sarp kayalarla evrilmitir.
Buluntu yeri; 1940 ylnda; Samsun Yresi'nde aratrma yapan K. Kkten; N.
zg ve T. zg bakanlnda; 11x7 m'lik bir amayla kazlmtr. Gnmzde tarla
olarak
kullanlan
bu
dz
alandan
toplanan
anam
mlek
paralarnn;
Dndartepe'dekilere benzemesi yznden Samsun Yresi yerleme dokusunu anlamak

amacyla gerekletirilen kaz kk bir sondaj niteliini gememektedir. Bu yerde
alttan T mezarlnn kmas byk srpriz olmutur.
Yerleme alannda tarlada stten 1.5 derine kadar Hitit Dnemi anak mlek
paralarnn bulunduu kltr dolgusu; onun altnda lk Tun a'na ait 160 cm
kalnlnda bir dolgu; onun da altnda 5.40 cm'ye ana topraa kadar inen 4 m
kalnlnda bir mezarlk tabakas ortaya karlmtr. Mezarlk tabakasnn da evresi
olduu bildirilmektedir 155. lgin olan nokta bu mezarlk alan olarak tanmlanan yerde
ve stte 160 cm kalnlnda bir kltr dolgusunun iinde anak mlek paralarnn;
arlk; arak; deirmenta; topuz; balta vs. gibi kltr nesnelerinin ortaya kdr.
Kazy yapanlar da bu olaya dikkat ekmekte ve bu elikili durumu; mezarla ait asl
yerleme yerinin ok yaknda; hemen st ksmda olduu yorumu ile aklamaktadr. .
Dnmez'e gre I. kltr kat T I-II yerleimi ve T III mezarlna aittir. II. kltr
kat ise OT'na aittir.
154
155
zg 1948, s. 56
Kkten et al. 1945, s. 385
83
III. B. 19. Yass Hyk / Gordion

Tr
Hyk
Rakm
700 m
Blge
Anadolu
Ankara
le
Polatl
Ky
Yasshyk
Aratrma Yntemi
Kaz
Dnem
ET III

Sakarya Nehri'nin dousunda bulunan hyk; yrenin byk hyklerinden
biridir.
evresindeki
yerleimlerle
beraber
Frig
Dnemi'nin
antik
Gordion
yerlemesinin buras olduu kabul edilmektedir. Yerleme yerinin dousundaki srtlarn

zerinde tmlsler yer almaktadr. Hyn yaklak 850 m kuzeydousunda; nehrin
dousundaki ilk srtn stndeki H ve I tmlslerinin aras mezarlk alan olarak da
kullanlmtr.
Tepede; daha nce A. Krte tarafndan yaplan kazlarda tarihncesine
tarihlenen kalntlar saptanamamtr. Kazya 1949 ylnda R. Young ynetiminde
devam edilmitir. Kazda Frig Dnemi yerlemesini ortaya karmak amacyla drt
byk ama almtr. Halen devam eden son dnem kazlar 1988 ylndan beri K.
Sams bakanlnda yrtlmektedir. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan
Kuzeydeki amada Yass Hyn kesin olmayan tabakalanmas ortaya
karlmtr. lk Tun a tabakasnn altnda 2 m derinde ova dip suyunun kmas
kaznn burada sonulandrlmasna yol amtr. I. tabaka: Hellenistik Dnem II.
tabaka: M 5. yy III. tabaka: Demir a (Frig Dnemi) IV. tabaka: Demir a (Frig
84
Dnemi) V. tabaka: Son Hitit Dnemi VI. tabaka: lk Tun a III. evreye
tarihlenmektedir. Son dnem kazlarda stratigrafi Son Tun a'ndan balamaktadr.
Tablo 18. Yass Hyk/ Gordion kronolojisi 156.
156
Mellink 1956c, s. 51-57; Gunter 1991, Tab. I
85
IV. GENEL DEERLENDRME VE SONU
Eski Tun an genel anlamda ele alrsak; zellikle Anadoluda bu dnemin

ok hareketli ve kesintisiz bir dnem olduunu rahatlkla syleyebiliriz. n Asya ve
Yakndou ile sk ilikiler ierside olan Anadolu corafyas, ticari anlamda ve kltrel
adan ok verimli bir dnem ierisinde olduu bir gerektir. Blgede yaplan
aratrmalar neticesinde bu dneme ait bir ok arkeolojik keif alan ve bir ok yerleme
tespit edilmitir. Bu yerlemelerin gnmze kadar olan sre ierisinde birounun
kazsnn yapld ve kan buluntularnda bu dneme k tutmakta olduu, ve yeni
kazlacak alanlar ile daha fazla bilgiler elde edeceimizden phe yoktur.
Anadolunun Bat ve Orta blgesi Eski Tun a yerleim yerlerini aratrdm
bu almada; lk olarak bu blgenin corafi zelliklerine ilikin bir aratrma ve hemen
akabinde bu blgelerde ki yerleimlerin kazlarndan karlp bilim dnyasna
kazandrlm eserlerin baz uzmanlar tarafndan yaplan incelemeler sonucu
oluturulan Eski Tun a kronolojisini aratrm oldum. almamn devamnda
Bat Anadoluda kazs bitmi ve halen kazlmaya devam eden bilim dnyasna k
tutan 26 yerlemenin konum, kaz tarihesi ve kronolojisini ayr ayr paylatm. Ayn
aratrmay Orta Anadolu blgesinde 19 ren yeri ile tamamladm.
Bu alma kapsamnda incelenen 45 farkl arkeolojik yerleme Anadolu
corafyasnn ET dneminde ne kadar zengin bir kltrel yapda olduunu, n Asya
ve Yakndou blgeleri ile yakn temas ierisinde yaadna dair bir takm ipular
vermitir.
86
V. KISALTMALAR LSTES
AnSt.
Anatolian Studies.
AoF.
Altorientalische Forschungen
ADTCF Dergisi.
Ankara niversitesi, Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi
ET.
Eski Tun a
OT.
Orta Tun a
M.
Milattan nce
KST.
Kaz Sonular Toplants
Ar.ST
Aratrma Sonular Toplants.
YY.
Yzyl
AJA
American Journal of Archaeology.
EK.
ekil
LEV.
Levha
RES.
Resim
KM.
kilometre
KAT.
Katalog
NO.
numara
AY.
Ayn yer
A.G.E.
Ad geen eser
B.K.Z
Baknz
HK.
Hakknda
TTKB.
Trk Tarih Kurumu Basmevi.
HRT.
Harita
EV.
eviri
SYF.
Sayfa
EDT.
Editr
87
VI. KAYNAKA
AKURGAL, E., 1946, Zile-Maathy Kazs-Haberler, Belleten, C. X, S. 37, s.

220- 222.
ARIK, R. O., 1939, Anadolunun En Garp Eti istasyonu Karaolan Hy, Belleten,
C. III , S. 9, s. 27- 42.
ARIK, R. O., 1944, Bitik Kazs ve Hatay Tetkikleri Hakknda Ksa Rapor, Belleten,
C.VIII, s. 341- 384.
ARIK, R. O., 1948, Karaolan Hy Bakr a Mimarlndaki zellikler, III.
Trk Tarih Kongresi, s. 47- 59.
ALKIM, U.B.; ALKIM, H.; BiLGi, ., 2003, ikiztepe II, nc, Drdnc, Beinci,
Altnc, Yedinci Dnem Kazlar (1976-1980), TTKY, V. Dizi, S. 39a TTKB, Ankara.
BALKAN, K.; SMER, O., 1968, 1967 Yl Hacbekta (Suluca Karahyk) Kazs
n Raporu, TAD, C. XVI, S. II, s. 15- 23.
BERTI, F., 1993, Karia asosu, Arslantepe, Hieropolis, Iasos, Kyme Trkiyedeki
talyan Kazlar, (ev. Erendiz zbayolu), Ankara talyan Kltr Heyeti, Ankara, s.
119- 142.
BERTRAM, J.-K., 2010, Ahlatlbel, Etiyokuu, Koumbeli- Zur Neubewertung Der
Ankara-Gruppe, TBA-AR, S. 11, s. 73- 84.
BiLGEN, A. N., 2008, Seyitmer Hy 2006 Yl Kazs, 29. KST, C. 1, s. 321332.
BLEGEN VE D. 1950 BLEGEN, C. W.; CASKEY, J. L.; RAWSON, M.;
SPERLING, J., 1950, Troy General Introduction the First and Second Settlements,
Volume I, Princeton University Press, New Jersey.
BLEGEN, C. W.; CASKEY, J. L; RAWSON, M., 1951, Troy The Third, Fourth, and
Fifth Settlements, Volume II, Princeton University Press, New Jersey.
CZICHON, R. M.; FLENDER, M.; KLINGER, J., 2006, Interdisziplinre
Gelndebegehung im Gebiet von Oymaaga-Vezirkpr/Provinz Samsun, MDOG, Nr.
138, s. 157- 197.
CZICHON, R. M., 2008, Oymaaa-Vezirkpr Yzey Aratrmas 2006, 25. Ar.
ST, C. 1, s. 187- 196.
88
LNGROLU, A.; DEDEOLU, F., 2007, Ulucak Hyk Kazlar 2005 Yl

almalar, 28. KST, C. I, s. 137- 146.
DARKOT, B.; TUNCEL, M., 1978, Ege Blgesi Corafyas, stanbul niversitesi
Yaynlar No: 2365, Corafya Enstits Yaynlar No: 99, Edebiyat Fakltesi Matbaas,
stanbul.
DEMANGEL, R., 1926, Fouilles Du Corps DOccupation Franais
Constantinople Le Tumulus Dit De Protsilas, ( Ed.) E. De Boccard, Paris.
de
DURU, R. 1980, Kuruay Hy Kazlar, 1978-1979 alma Raporu, Edebiyat

Fakltesi Matbaas, stanbul.
DURU; R.; G. UMURTAK., 2004, "Bademaac Kazlar-2002" KST, XXV/I 2003,
s. 297-302
DURU, R., 1994, Kuruay Hyk I 1978-1988 Kazlarnn Sonular Neolitik ve
Erken Kalkolitik a Yerlemeleri, TTKY, V. Dizi , S. 44, TTKB, Ankara.
DURU, R., 1995, "Bademaac Kazlar 1993" KST, XVI/I 1994, s. 69-77
DURU, R., 1996, "Bademaac Kazlar 1994" KST, XVII/I 1995, s. 87-93
DURU, R., 1996, Kuruay Hyk II 1978-1988 Kazlarnn Sonular Ge
Kalkolitik ve lk Tun a Yerlemeleri, TTKY, V. Dizi , S. 44a, TTKB, Ankara.
EFE, T., 1988, Demircihyk III, 2. Die Keramik 2 C Die Frhbronzezeitliche
Keramik der Jngeren Phasen (ab Phase H), Verlag Philipp Von Zabern, Mainz am
Rhein.
EFE, T.; LASLI, A.; TOPBA, A., 1995, Salvage Excavations of the Afyon
Archaeological Museum, Part 1: Kaklk Mevkii, A Site Transitional to the Early Bronze
Age, Studia Troica, Band 5, s. 357- 399.
EFE, T., EFE; D. . M. Ay, 2007, The Klloba Excavations and The
Cultural/Political Development of Western Anatolia Before the Second Millennium
BC, Belks Dinol ve Ali Dinola Armaan VITA, (Ed.) M. Alparslan, M. DoanAlparslan, H. Peker, Ege Yaynlar, Graphis Matbaa, stanbul, s. 251- 267.
ERCAN, T., 1996, Biga ve Gelibolu Yarmadalar ile Gkeada, Bozcaada ve
Tavan Adalarnn Jeolojik, Arkeolojik ve Tarihi zellikleri, Yerbilimleri ve Kltr
Serisi, no.1., Maden Tetkik ve Arama Mdrl, Ankara.
ERN, S., 1980, Kltrel evrebilim Asndan Gneydou Anadolu, Gneydou
Anadolu Tarihncesi Aratrmalar, (Ed.) H. ambel, R. Braidwood, stanbul, s. 6583.
89
ERKANAL, A.; ERKANAL, H., 1987, Bat Anadoluda Yeni Bir Arkeolojik Kaz
Panaztepe , Remzi Ouz Ark Armaan, (Ed.) T. zg, (Yayna Hazrlayan) H. R.
ongur, Ankara niversitesi Basmevi, Ankara, s. 115- 125.
ERKANAL, H., 1996, Erken Tun anda Bat Anadolu Sahil Kesiminde
Kentleme, HABTAT II Tarihten Gnmze Anadoluda Konut ve Yerleme,
(Ed.) Y. ey, Tarih Vakf Yaynlar, stanbul, s. 70- 82.
ERKANAL, H., 1999, 1997 Liman Tepe Kazlar, XX. KST, C. I, s. 325- 336.
ESN, U., 1969, Kuantitatif Spektral Analiz Yardmyla Anadoluda
Balangcndan Asur Kolonileri ana Kadar Bakr ve Tun Madencilii,
stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi Yaynlar No: 1427, stanbul Ta Matbaas,
stanbul.
FRANKFORT, H.M.A., 1927, Studies in Early Pottery of The Near East II: Asia,
Europe the Aegean and Their Earliest Interrelations, Royal Anthropological
Institute Occasional Papers 8, London, Royal Anthropological Ins.
FRENCH, D. H., 1969a, Anatolia and the Aegean in the Third Millennium B.C., Ph
Dissertation, Cambridge University Press, Cambridge
GUNTER, A. C., 1991, Gordion Excavations Final Reports III, The Bronze Age,
(Ed.) E. L. Kohler, The University Museum of Archaeology and Anthropology,
University of Pennsylvania, Philadelphia.
GNBATTI, C., 1997, Kltepeden Akadl Sargona Ait Bir Tablet, E. Bilgi An
Kitab, Archivum Anatolicum, S. 3, s. 131- 155.
GTERBOCK, H. G., 1938, Die Tradition und Ihre Literarische Gestaltung bei
Babyloniern und Hethitern bis 1200, Zweiter Teil: Hethiter , ZA, 44 (10) , s. 45- 149.
GNGRD, E., 2003, Trkiyenin Corafyas, Asil Yayn (1. Bask), Ankara
GNGRD, E., 2006, Trkiyenin Corafyas, Asil Yayn (2. Bask), Ankara
GRSAN-SALZMANN, A., 1996, Alaca Hyk: A Reassessment of the Excavation
and Sequence of the Early Bronze Age Settlement, University of Pennsylvania A
Dissertation in Anthropology, Degree Date:1992, Supervisor R. H. Dyson. U.M.I. Press,
Ann Arbor.
HUOT, J.- L., 1982, Les Cramiques Monochromes Lisses en Anatolie A
Lpoque Du Bronze Ancien, Librairie Oreintaliste Paul Geuthner S. A., Paris.
90
KAMiL, T., 1982, Yortan Cemetery in the Early Bronze Age of Western Anatolia,
BAR International Series 145, Oxford.
KAYAN, ., 1991, Holocene Geomorphic Evolution of the Beik Plain and Changing
Environment of Ancient Man, Studia Troica, Band 1, s. 79- 93.
KORFMANN, M., 1983a, Demircihyk Die Ergebnisse Der Ausgrabungen 19751978, Band I Architektur, Stratigraphie und Befunde, (Ed.) M. Korfmann, Verlag
Philipp Von Zabern, Mainz Am Rhein.
KORFMANN, M.; KROMER, B., 1993, Demircihyk, Beiktepe, Troia Eine
Zwischenblanz zur Chronologie Dreier Orte in Westanatolien, Studia Troica, Band 3,
s. 135- 173.
KORFMANN, M., 1989b, Beik-Yasstepe ve Beik-Mezarl 1985 n Raporu,
VIII. KST., C. I, s. 263- 273.
KORFMANN, M., 1995, 1993 Yl Troia almalar, XVI. KST, C. I, s. 239-262.
KORFMANN, M., 1997a, Troia 1995 Kazlar, XVIII. KST, C. I, s. 213- 229.
KORFMANN, M., 2000a, 1998 Yl Troia Kaz Sonular, XXI. KST, C. I, s. 287298.
KORFMANN, M., 2000b, Troia- Ausgrabungen 1999, Studia Troica, Band 10, s. 152.
KORFMANN, M., 2001, Tarih ncesi Yerleim Yeri Hisarlk Tepesi Aadan
Yukarya Troiann On Kenti, Troia D ve Gerek, Sergi katalou, Konrad Theiss
Verlag GmbH, Stuttgart, s. 203- 204.
KOAY, H. Z.; SPERLING, J., 1936, Troadda Drt Yerleme Yeri, Kltr
Bakanl, stanbul.
KOAY, H. Z., 1937, Trk Tarih Kurumu Tarafndan Alaca Hykte 1936 Yaznda
Yaptrlan Hafriyatta Elde Edilen Neticeler, Belleten, C. I, S. 2, s. 525- 556.
KOAY, H. Z., 1951, T.T.K. Tarafndan Yaplan Alaca Hyk Kazs 1937
1939daki almalara ve Keiflere Ait lk Rapor, TTKY, Seri V, S. 5, TTKB
Ankara.
KOAY, H. Z.; SPERLING, J., 1936, Troadda Drt Yerleme Yeri, Kltr
Bakanl, stanbul.
91
KOAY, H. Z.; AKOK, M., 1966, T.T.K. Tarafndan yaplan Alaca Hyk Kazs
1940-1948deki almalara ve Keiflere Ait lk Rapor, TTKY, Seri V, S. 6, TTKB,
Ankara.
KOAY, H. Z.; AKOK, M., 1973, T.T.K. Tarafndan Yaplan Alaca Hyk Kazs
1963-1967 almalar ve Keiflere Ait lk Rapor, TTKY, Seri V, S. 28, TTKB,
Ankara
KOAY, H. Z.; AKOK, M., 1976, Alacahykte 1974 Yl Kaz almalar, TAD,
C. 23, S. 1, s. 5- 11.
KKTEN, K.; ZG, N.; ZG, T., 1945, 1940 ve 1941 Ylnda Trk Tarih
Kurumu Adna Yaplan Samsun Blgesi Kazlar Hakknda lk Ksa Rapor, Belleten ,
C. IX, S. 35 , s. 361- 400.
LAMB, W., 1932, Schliemanns Prehistoric Sites in the Troad, PZ, XXIII. Band, s.
111-131.
LAMB, W., 1936a, Excavations at Thermi in Lesbos, Cambridge University Press,
Cambridge.
LLOYD, S.; GKE, N., 1951, Excavations at Polatl, AnSt, Vol. 1, s. 21- 62.
LLOYD, S.; MELLAART, J., (Ed.) 1962, Beycesultan Vol. I, The Chalcolithic and
Early Bronze Age Levels, British Institute of Archaeology at Ankara, London.
MADRAN, E., 1989, "19. Yzyl Gezi Yaptlarnda Bat Anadolu Arkeolojisi" Ankara.
MELLAART, J., 1957, Anatolian Chronology in the Early and Middle Bronze Age,
AnSt, Vol.VII, s. 55- 88.
MELLAART, J., 1959a, Notes on the Architectural Remains of Troy I and II, AnSt,
Vol. IX, s. 131- 162.
MELLAART, J., 1967, Anatolia before C. 4000 B.C. and C. 2300- 1750 B.C. , The
Cambridge Ancient History Revised Edition of Volumes I & II, Cambridge University
Press, Cambridge.
MELLINK, M., 1956a, The Royal Tombs at Alaca Hyk and the Aegean World,
The Aegean and the Near East, Studies Presented to Hetty Goldman on the
Occasion of her Seventy-fifth Birthday, (Ed.) S. Weinberg, J. J. Augustin Publisher,
Locust Valley, New York, s. 39- 58.
92
MELLINK, M., 1963a, An Akkadian Illustration of a Campaign in Clicia, Anadolu,

C. VII, s. 101- 115.
MELLINK, M., 1986, The Early Bronze Age in West Anatolia, The End of the
Early Bronze Age in the Aegean, (Ed.) G. Cadogan, E. J. Brill, Leiden, s. 139-152.
MELLINK, M., 1992, Anatolian Chronology, Chronologies in Old World
Archaeology, (Ed.) R. W. Ehrich, University of Chicago Press, Chicago, s. 207- 220.
MER, R., 1989, 1987 Yl Alaehir Kazs, X. KST, C. I, s. 157- 170.
MER, R., 1990, 1988 Yl Alaehir Kazs, XI. KST, C. I, s. 179- 190.
MER, R., 1992, 1990 Yl Alaehir Kazs, XIII. KST, C. I, s. 227- 229.
MER, R., 1993, 1991 Yl Alaehir Kazs, XIV. KST, C. II, s. 355- 363.
MUSCARELLA, O.W., 2000, The Lie Became Great The Forgery of Ancient Near
Eastern Cultures, STYX Publications, Groningen.
ORTHMANN, W., 1963b, Frhe Keramik Von Boazky, Aus Den Ausgrabungen
Am Nordwesthang Von Bykkale, WVDOG 74, Verlag Gebr. Mann, Berlin.
ORTHMANN, W., 1966b, Untersuchungen auf dem Asarck Hyk bei Ilca,
IstMitt, Band 16 , s. 27- 88 .
von der OSTEN, H.H., 1937a, The Alishar Hyk Seasons of 1930-32 Researches in
Anatolia, Part I, OIP 28, Chicago.
von der OSTEN, H. H., 1937b, The Alishar Hyk Seasons of 1930-32 Researches in
Anatolia, Chicago, Part II, OIP 29, Chicago.
ORTHMANN, W., 1963a, Die Keramik der Frhen Bronzezeit aus Inneranatolien,
Verlag Gebr. Mann, Berlin.
ZDOAN, M.; PARZINGER, H.; KARUL, N., 1997, Krklareli Hy 1995 Yl
Kazs, XVIII. KST, C. I, s. 53- 80.
ZDOAN, M.; PARZINGER, H.; KARUL, N., 1999, Krklareli Hy 1997 Yl
Kazs, XX. KST, C. I, s. 139- 164.
ZG, N., 1968, Acemhyk Kazlar, Anadolu, C. X , s. 1- 28.
ZG, T., 1948, n Tarihte Anadoluda l Gmme detleri, TTKY, VII. Seri,
No. 17, TTKB, Ankara.
93
ZG, T., 1950, Kltepe Kazs Raporu 1948, TTKY, Seri V, S. 10, TTKB,
Ankara.
ZG, T., 1961, Kltepe Kazlar 1959, TAD, C. X, S. 1, s. 55- 57.
ZG, T., 1964a, Yeni Aratrmalarn Inda Eski Anadolu Arkeolojisi,
Anadolu, C. VII, s. 23- 42.
ZG, T., 1982, Maat Hyk II, Boazkyn Kuzeydousunda bir Hitit
Merkezi, TTKY, Seri V, S. 38, TTKB, Ankara.
ZG, T., 1986a, New Observations on the Relationship of Kltepe with Southeast
Anatolia and North Syria during the Third Millennium B.C., Ancient Anatolia
Aspects of Change and Cultural Development Essays in Honor of Machteld J.
Mellink, (Ed.) J. V. Canby, E. Porada, B. S. Ridgway, T. Stech, University of
Wisconsin press, Wisconsin, s. 31- 47.
ZG, T, 1993, Alabaster Idols and Statuettes from Kltepe, Between the Rivers
and Over the Mountains Archaeologica Anatolica at Mesopotamica Alba Palmieri
Dedicata, (Ed.) M. Frangipane, H. Hauptmann, M. Liverani, P. Matthiae, M. Mellink,
Roma, s. 509- 515.
ZG, T., 1999, Kltepe-Kani /Nea Saraylar ve Mabetleri, TTKY, Dizi V, S.
46, TTKB, Ankara.
ZG, T., 2002b, Maat Hyk, Kaka Snr Blgesinde Bir dare Merkezi,
Hititler ve Hitit mparatorluu -1000 Tanrl Halk, Almanya-Bonn Sergi Katalou,
Konrad Theiss Verlag GmbH, Stuttgart, s. 466- 467.
ZG, T., 2002c, Alaca Hyk, mparatorluun ekirdek Blgesinde Bir Klt
Merkezi, Hititler ve Hitit mparatorluu -1000 Tanrl Halk, Almanya-Bonn Sergi
Katalou, Konrad Theiss Verlag GmbH, Stuttgart, s. 468- 469.
ZG, T. 2005, Kltepe Kani/ Nea, YKY, er Ofset, stanbul.
ZKAN, T.; ERKANAL, H., 1999, Tahtal Baraj Kurtarma Kazs Projesi, Kltr
Bakanl Yayn, zmir.
PARZINGER, H., 1993, Studien zur Chronology und Kulturgeschichte der
Jungstein-, Kupfer- und Frhbronzezeit zwischen Karpaten und Mittlerem
Taurus, Verlag Philipp von Zebern, Mainz am Rhein.
ROODENBERG, J.; THISSEN, L.; BUITENHUIS, H., 1989-1990, Preliminary
Report on the Archaeological Investigations at Ilpnar in NW Anatolia, Anatolica,
No. XVI, s. 61-144.
94
SAZCI, G., 2000, Exavations in the Citadel, Early Bronze Age Troia I-III, TroiaAusgrabungen 1999, M. Korfmann, Studia Troica, Band 10, s. 11- 16.
SAZCI, G., 2007, Troia Hazineleri, Aygaz (Ko) Yaynlar, stanbul.
SCHMIDT, E. F., 1932, The Alishar Hyk Seasons of 1928 and 1929, Researches
in Anatolia, Part I , OIP 19, vol. IV, Chicago.
SEEHER, J., 2000, Die Bronzezeitliche Nekropole von Demircihyk-Sarket,
Verlag Ernst Wasmuth, Tbingen.
SPAH, T., 2012, "Eskiyapar Kazs, 2010", KST, XXXIII/III, - 2011, s. 155-3, 515529.
SOYSAL, O., 2004, Hattischer Wortschatz in Hethitischer Texberlieferung,
Handbook of Oriental Studies The Near and Middle East, Section 1, Brill, Leiden.
SPANOS, P. Z., 1968, Zur Chronologie der Zweiten Siedlung in Troja, ZA, 67/ 1, s.
85-107.
SPERLING, J. W., 1976, Kumtepe in the Troad: Trial Excavation, 1934, Hesperia,
C. 45, S. 4, s. 305- 364.
STEADMAN VE D. 2008 STEADMAN, S. R.; ROSS, J. C.; McMAHON, G.;
GORNY, R. L., 2008, Excavations on the north- central plateau: The Chalcolithic and
Early Bronze Age occupation at adr Hyk, AnSt., Vol. 58, s. 47- 86.
TAKAOLU, T. 2006, The Late Neolithic in the Eastern Aegean, Excavations at
Glpnar in the Troad, Hesperia, Vol. 75, No. 3, s. 289- 315.
TEXIER, C., 2002, Kk Asya Corafyas, Tarihi ve Arkeolojisi, (ev. A. Suat)
Enformasyon ve Dokmantasyon Vakf Yayn, Ankara.
TOPBA, A., 1992, Ktahya Seyitmer Hy 1990 Yl Kurtarma Kazs, II.
MzeKKS, s. 11- 33.
TRAILL, D. A., 2000, Priams Treasure: Clearly a Composite, AnSt , Vol. 50, s.
17- 37.
UMURTAK, G., 2011, "Bademaac Kazlar 2009 Yl almalar" KST, XXXII/I
2010, s. 35
NAL, A., 2002, Hititler Devrinde Anadolu, C. I, Ark. ve San.Y., Altan Matbaaclk,
stanbul.
VEENHOF, K. R., 2003, The Old Assyrian List of Year Eponyms from Karum
Kanish and Its Chronological Implications, TTKY, Seri VI, No. 64, TTKB, Ankara.
95
YAKAR, J., 1975, Northern Anatolia in the Early Bronze Age, Tell Aviv, Vol. 2,
Number 4, s. 133- 145.
YAKAR, J., 1985b, The Later Prehistory of Anatolia The Late Chalcolithic and
Early Bronze Age, BAR International Series 268, Oxford.
YAZICI, H., 2002, Anadolu Blgesi Corafyas, Nobel Yaynlar, Ankara.
YCEL, T., 1953, zmirde Eski Bir Ky izgisi, ADTCF Dergisi, C. XI, S. 2-4, s.
279- 284.
http://www.tayproject.org./
96
VII. HARTALAR LSTES
HARTA 1 : Bat Anadolu Corafi Haritas (https://www.turkiyeharitasi1.com)

HARTA 2 : Orta Anadolu Corafi Haritas (https://www.turkiyeharitasi1.com)
97
VIII. EKLLER LSTES

EKL 1 : Acemhyk izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 2 : Aharhyk izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 3 : Alacahyk izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 4 : Aliarhyk izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 5 : Beycesultan izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 6 : Boazkale izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 7 : Gavurtepe izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 8 : kiztepe izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 9 : asos izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 10 : Ilpnar izim izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 11 : Kumtepe izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 12 : Kltepe izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 13 : Klloba izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 14 : Polatl izim (http://www.tayproject.org/)
EKL 15 : Troia/Hisarlktepe izim (http://www.tayproject.org/)
98
IX. LEVHALAR LSTES

LEVHA 1: Kltepe, yuvarlak ta sanduka mezar. (zg 1964a, Pl. VI, 2)
LEVHA 2 :asos Mezarl, yuvarlak ta sanduka mezar. (Pecorella 1984, Tav. XI, 42
43)
X. HARTALAR
Harita 1
Harita 2
XI. EKLLER
ekil 1
ekil 2
ekil 3
ekil 4
ekil 5
ekil 6
ekil 7
ekil 8
ekil 9
ekil 10
ekil 11
ekil 12
ekil 13
ekil 14
ekil 15
XII. LEVHALAR
Levha 1
Levha 2

Orta Ve Bati Anadolu Eski̇ Tunç Çaği Yerleşi̇m Yerleri̇-Samet Kayhan

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Orta Ve Bati Anadolu Eski̇ Tunç Çaği Yerleşi̇m Yerleri̇-Samet Kayhan

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.

ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER

ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER

DANIMAN: Y. Do. Dr. ELF GEN

II. ORTA VE BATI ANADOLUNUN GENEL ZELLKLER

III. ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER

III.A. BATI ANADOLU................................................................................................17

III. A. 2. b. Kaz Tarihesi...18

III. A. 15. c. Tabakalanma...35

III. A. 22. b. Kaz Tarihesi.46

III.B. ORTA ANADOLU..............................................................................................54

III. B. 9. b. Kaz Tarihesi67

III. B. 16. Maat Hyk...78

GENEL DEERLENDRME VE SONU ....85

KISALTMALAR LSTES ..86

VIII. EKLLER LSTES.97

Bu almada; M.. III.bin Anadolusunda balayan Tun anda,

arkeolojik kazlar sonucu

kefedilmesinin ardndan kan buluntularn nda incelenmesi ve aratrlmasdr.

II. ORTA VE BATI ANADOLUNUN GENEL ZELLKLER

grnmndeydi. Esnekliini yitiren Ege karasnn sulara gmlmesi sonucu oluan

alvyonlar ile srekli deiiklie uram olduu anlalmaktadr. zellikle Gediz ve

Darkot &Tuncel 1978, s. 11.

Gngrd 2003, s. 22- 23.

Gngrd 2006, s. 26.

II.2.1. Bat Anadolu Erken Tun a Kronolojisi

gstermektedir. Megaron mimarisi, seramik kaplar ve metal eserlerin ncleri bu

bulunmutur. Dou Ege Adalarnda ise Poliochni, Thermi, Emporio, Heraion-Samos

gre olduka uzun

srmtr. ET I hem yerleim yerleri hem de mezarlk alanlarnda tespit edilmitir. Bu

Grsan-Salzmann 1996, s. 254.

Mellink 1992, s. 216.

Tablo 1. Bat Anadolu C14 Tarihleri 45

II. 2. 2. Orta Anadolu Erken Tun a Kronolojisi

ET IIye tarihlenen tabakalar ve arkeolojik malzeme Kltepe, Acemhyk,

belirtmek suretiyle gstermitir 61. ET IIIte Mezopotamya ve Anadolu arasnda youn

Gterbock 1938, s. 69; C. J. Gadd, Naramsin ve bykbabas Sargonun Anadoluya dzenlemi

Tablo 2. Orta Anadolunun C14, Dendrokronoloji ve yazl belgelerden elde edilen

Mellink 1992, s. 177- 178; Alkm&Alkm&Alkm 2003, s. 143- 144.

III. ORTA VE BATI ANADOLU ESK TUN AI YERLEM YERLER

III.A. BATI ANADOLU

Efe 1988, s. 80, s. 164.

Efe, a.g.e: s.80.

Spier 1983, s. 17.

bilim adam bakanlnda; 1962'de J. Bordaz; 1966'da S. Page; 1967-72 yllarnda B.

Madran 1989, s. 229-233.

Duru 1995, s. 69; 1996b, s. 49.

Duru a.g.e, s. 70; 1996a, s.87-88;

III. A. 5. Bakla Tepe

zkan&Erkanal 1999, s. 12 vd.

tarihinde Beycesultan Hy'nde 48 yl aradan sonra Do. Dr. Eref Abay

III. A. 7. b. Kaz Tarihesi

verebileceini gsteren iyi rneklerden biridir.

Yakar 1985b, s. 168.

magnetometre yntemi ile topran altndaki kalntlar izlenmi ve zellikle kplerin

Korfmann 1983a, s. 1- 4, Abb. 9.

Seeher 2000, s. 229 vd.

III. A. 10. a. Konumu

Meri 1993, s. 355.

III. A. 11. a. Konumu

III. A. 11. c. Tabakalanma

Tablo 3. Heraion-Samos kronolojisi 86.

III. A. 12. a. Konumu

Milojcic 1961, Abb.3; Kouka 2002, Tab.1.