BIOMEHANIKA

KARDIOVASKULARNOG SISTEMA
1.

IDEALNE TENOSTI

2. REALNE TENOSTI
3. KVS
4. POVRINSKI EFEKTI

IDEALNE TENOSTI
Idealna tenost predstavlja fiziki model koji uvaava slijedee pretpostavke:

tenosti su nestiljive

ne postoji unutranje trenje

Hidrostatika

Tenost se nalazi u mirovanju ako sve spoljne sile djeluju normalno na njenu povrinu.

Paskalov zakon (Pa = N/m2)

Hidrostatiki pritisak (1 mmHg = 133 Pa)

Hidrodinamika
2
A2
1
A1

(a)

(b)

Strujna linija (a) i strujna cijev (b).

2

Jednaina kontinuiteta i Bernulijeva jednaina

2

JEDNAINA KONTINUITETA. Na osnovu

zakona o odranju mase (m = const.) kroz bilo
koji popreni presjek S strujne cijevi mora da
proe ista koliina tenosti u jedinici vremena
(protok Q)

Q=

S 1 1 = S 2 2

BERNULIJEVA JEDNAINA.
Osnov za
dobijanje Bernulijeve jednaine je zakon o
odranju
energije, po kome ukupna
mehanika
energija,
odnosno
zbir
potencijalne i kinetike energije odreene
koliine tenosti, tokom njenog kretanja kroz
strujnu cijev, ostaje nepromenjena.

2
p+
+ gh = const.
2

S1

V
l
= S = S = const.
t
t

S2

p1
p2

2
S2

S1

12
22
p1 +
= p2 +
,
2
2

p1 p 2 = p = 22 12 .
2

Primjena Bernulijeve jednaine na KVS

p0
p = g h

1= 0,
p1

p0

p1= p0 + g h

= (2g h)1/2.

Q
S= =

Q
p
2

Primjena Torielijeve teoreme na isticanje tenosti iz suda.

2
S1 1 = S2 2

1
1

p1

p2

S1
S2
Kretanje molekula vazduha ka mjestu manjeg
pritiska formiranje vazdunog mjehura.

S1 1

S2 2

2 = (S1/S2) 1

Krvni pritisak poveava aneurizam formiran u

krvnom sudu.

12 22
1 S1 / S 2
p 2 = p1 +
= p1 + 12
2
2
4

REALNE TENOSTI
Kod realnih tenosti u kretanju javlja se unutranje trenje - viskoznost, koje dovodi do
slojevitog - laminarnog toka. Ako brzine nisu velike, slojevi klize jedni preko drugih.

Viskoznost homogenih tenosti

x
5 x
4
3
2
1

p1

max p2
0

max = (R2/4l) p
0 = 0

0=0
Karakteristike laminarnog kretanja
tenosti preko ravne podloge.

F = S

F/S
=
.
/ x

Kretanje viskoznog fluida kroz uzanu cijev.

0 max R 2

p
2
8l
p
R2
R 4
2
Q S R
p
p
8l
8l
RH
8l
RH
R 4
5

Brzina toka krvi u arteriji

Radi privlanih molekularnih sila izmeu krvi i unutranjeg zida

arterije, nema toka one krvi koja je u dodiru sa zidom. Tako je to i
kod toka bilo kojeg fluida kroz cijev.

Prema tome, brzina toka sloja krvi uz zid arterije je nula i poveava
se kako se ide prema centru arterije.

Mogue je izraunati izraz za brzinu toka fluida u funkciji udaljenosti

r od centra cijevi.

Brzina toka krvi u arteriji

Poto se brzina toka mijenja radijalno u krvnom sudu, to prema

Bernulijevoj jednaini izlazi da e postojati i promjena pritiska u
cijevi. Mala brzina krvi uz zid arterije znai da je pritisak u ovom
regionu relativno visok. U centru arterije gdje je brzina najvea,
pritisak je najmanji, to znai da pritisak radijalno raste prema
periferiji arterije. Ova razlika pritiska stvara silu koja nastoji da gura
elije krvi prema centru cijevi

Viskoznost

Laminarni tok tenosti

Brzina je najvea u sreditu cijevi

Njutnov zakon viskoznosti:

F = S v/x

koeficijent viskoznosti

v/x gradijent brzine

Moe se pokazati da je:

v(x)=v(0) (1-x2/R2),

gdje je :

v(0)=v0=R2(p1-p2)/4l, a to je brzina
na osi cijevi

Za x=0, v=v0, a za x=R, v=0

Laminarni i turbulentni tok

Rejnoldsov broj
Kombinacija nekoliko veliina kao to su gustina tenosti, njen
koeficijent viskoznosti, srednja brzina toka, dimenzije cijevi daju
jednu veliinu pomou ije vrijednosti se moe odrediti granica
izmeu laminarnog i turbulentnog kretanja tenosti.

Taj broj se zove Rejnoldsov broj i definira se kao:

R = 2rv/

Protok fluida kroz cijev e biti laminaran ako je R manji od 2000.

Ako je R vei od 3000 tok je turbulentan. Reim gdje je R izmeu
2000 i 3000 je nestabilan i mijenja se izmeu laminarnog i
turbulentnog toka.

Primjer

Pretpostavimo da voda (pri 200C) tee brzinom 20 cm/s kroz cijev

radijusa 1cm. Je li taj tok laminaran ili turbulentan (koefic. viskoznosti
vode na toj temperaturi je 0,001 Pas.
Dobije se da je R = 4000, dakle tok je turbulentan.
Ako umjesto vode uzmemo vazduh, da li e tok biti laminaran ili
turbulentan?

Laminarno i turbulentno kretanje. Rejnoldsov broj

2Q R
2 R
Re =
Re =
k S
k

Prelaz laminarnog u turbulentni tok.

12

Laminarno i turbulentno kretanje

Q
turbulentni tok
laminarni tok
pc

(a)

Q
p1
Q2
Q1

p2
(b)

13

Protok krvi u cirkulatornom sistemu

Protok Q se moe izraziti kao proizvod poprenog presjeka cijevi i srednje

brzine toka:

Q = Svsr

pa je odavde vsr = Q/r2

Za aortu je r = 0,01 m, a Q = 8x10-5 m3/s,

Pa je vsr = 0,25 m/s

Onda je Rejnoldsov broj u ovom sluaju R = 1300, to znai da je u aorti

tok krvi laminaran u njenom neaktivnom statusu.

Krvotok laminarni tok krvi

Krv je viskozni fluid koji se pumpa
kroz komplikovani sistem arterija i
vena putem muskularne akcije
srca.
Brzina toka krvi kroz tijelo je
dovoljno mala da se tok moe
uzeti kao openito laminaran, a
ne turbulentan tok.
Tok krvi kroz arteriju dakle
moemo tretirati kao to tretiramo
laminarni tok fluida kroz glatku
cijev.

KRVNI SUDOVI
Krvni sudovi: arterije, arteriole, kapilare, venule, vene. Ako bi nastavili sve krvne
sudove jedne na druge, mogli bi smo okruiti Zemlju 2,5 puta.

16

SRCE I KRVOTOK

Srce je dvostruka pumpa,

pump koja pumpa krv kroz dva cirkulatorna sistema: pulmonalni
(mali) (~20%) i sistemski (veliki) krvotok (~80%).
Nae srce se kontrahuje (kuca) oko 70 puta u minutu i oko 30 miliona puta tokom
jedne godine!
Energija potrebna za istiskivanje krvi u krvotok dobija
se kontrakcijom miia atrijuma, odnosno ventrikula.
Smjer kretanja krvi obezbjeuju srani zalisci (valvule),
od kojih se jedan par nalazi izmeu atrijuma i ventrikula
(mitralna i triskupidna valvula), a drugi je izmeu
ventrikula i aorte, odnosno pulmonalne arterije.

17

Mjerenje krvnog pritiska auskultacijskom metodom

U izrazima za Q i v vidimo da oba zavise od

razlike pritisaka izmeu krajeva dijela cijevi
koji se posmatra. Kako se moe mjeriti
pritisak krvi u arterijama?

Smatramo da je strujanje krvi kroz tijelo

laminarno. Laminarno strujanje je tih
proces, dok je turbulentno strujanje uman
proces.

Ako krv u nekoj arteriji potee turbulentno,

karakteristian zvuk koji se tada javlja se
moe registrovati stetoskopom koji se pritisne
na arteriju. Ovo se najee koristi kod
mjerenja pritiska.

Mjere se dva pritiska: maksimalni ili sistolni,

nastaje kada se srani mii skupi i potisne
krv iz lijeve komore u aortu, a odatle u arterije.

Srce kao pumpa

Izmeu kontrakcija pritisak

pada na svoju minimalnu ili
dijastolinu vrijednost.

Kod tehnika koje koriste

registrovanje zvuka za
mjerenje pritiska, pretpostavlja
se da e svako vjetako
nasilno pritiskanje arterije dati
turbulentni tok.

Obino se bira glavna arterija

u nadlaktici oko koje se
obmota gumena traka u koju
se zatim upumpa vazduh do
dovoljno visokog pritiska tako
da se zaustavi tok krvi.

Onda se otvori ventil na traci i postepeno se iz trake isputa vazduh, tj smanjuje pritisak. Mjera
pritiska slua na stetoskopu iji je vrh pritisnut na arteriju nie trake (obino na unutranjem dijelu
podlaktice nie lakta). Nikakav zvuk se ne uje dok ne krene krv kroz opstruiranu arteriju, a krv e
krenuti kada pritisak u gumenoj trac spadne ispod sistolnog pritiska. Zato se pritisak u traci pri prvom
zvuku uzima kao sistolni pritisak.

Kako se pritisak u traci i dalje smanjuje tok je i dalje turbulentan dok se ne smanji dovoljno da
prestane da opstruira protok u arteriji. Pritisak u traci, kada prestane karakteristini zvuk, se smatra
dijastolnim pritiskom.

Kod odrasle zdrave osobe sistolni pritisak je oko 120 tora, a dijastolni
oko 80 tora. Prema tome, prosjean pritisak krvi kad naputa srce (a to
znai kad ulazi u luk aorte koja je direktno vezana za srce) je oko 100
tora.

Radi gubitka energije usljed trenja pritisak krvi opada du

komplikovanog sistema arterija, kapilara i vena. Koliki je pad pritiska u
aorti? Ukupni protok krvi u ljudskom tijelu (koje nije aktivno) je oko 80
cm3/s ili 8x10-5 m3/s. Radijus aorte je oko 1cm pa iz Poazove jednaine
dobijemo da je :

(p1-p2)/l = 8Q/ r4 = 80 Pa/m = 0,6 tora/m

Ovo je pad pritiska na svaki metar duine cijevi. Zato je u aorti, prije
nego se ona pone ravati u velike arterije (na udaljenosti oko 0,4m)
pad pritiska zanemarljiv u poreenju sa srednjim pritiskom krvi koja
naputa srce.

Pad pritiska u krvotoku

Dalje du sistema krvotoka pad pritiska

je evidentan. Nakon to proe kroz velike
arterije, pritisak je oko 90 tora, a nakon
prolaska kroz male arterije, tzv. arteriole,
pritisak je samo 25 tora. Kad konano
stigne do vena, krv ima pritisak od svega
10 tora ili manje.

Slika prikazuje vrijednosti srednjeg

pritiska obzirom da postoje neke
varijacije koje su posljedica otkucaja
srca. Ovi otkucali, tj. kontrakcije uzrokuju
da pritisak u aorti i velikim arterijama
oscilira izmeu 120 i 80 tora. U manjim
krvnim sudovima ove varijacije se
smanjuju dok ih u kapilarima uopte i
nema tok krvi je ravnomjeran.

Neke tipine vrijednosti koeficijenta viskoznosti

Neke tipine vrijednosti koeficijenta viskoznosti

Crvena krvna zrnca kod ovjeka

a. Kad se gledaju povrinski
b. Kad se gledaju iz profila.
c. Sferno zaobljeni u vodi.
d. Nagrieni u slanom rastvoru.

25

26

KARDIOVASKULARNI SISTEM (KVS)

Funkcija i osnovni dijelovi KVS
KVS ima funkciju
transportnog sistema u
organizmu. Njime se doprema
"gorivo" iz hrane i kiseonik iz
vazduha u elije, gde dolazi do
sagorevanja i oslobaanja
energije, potrebne za
funkcionisanje organizma.
orga
Istovremeno, krv odnosi
produkte sagorijevanja iz elije
(CO2 i H2O).

Kardiovaskularni sistem
ine:
1. KRV
2. KRVNI SUDOVI
3. SRCE

27

KRV
Krv predstavlja suspenziju krvnih tijela u plazmi. Masa
krvi iznosi oko 7% ukupne mase organizma. Sastoji se
od nekoliko komponenti:
Plazma - prozirna tenost zapremine oko 55%
Eritrociti - bikonkavni diskovi dijametra oko 8 mm, zapremine 40 50% (M - oko 5,2 x 106 eritrocita/mm3, F - oko 4,7 x 106
eritrocita/mm3)
Leukociti oblika amebe dimenzija od 9 - 15 mm, zapremina
ispod 1% (oko 8000 leukocita/mm3 krvi)
Krvne ploice - dijametar od 1 - 4 mm, zapremina oko 0,13% (3 x
105 ploica/mm3)

28

Proticanje krvi ima

uvijek isti smjer.

SRCE I KRVOTOK
P

p (kPa) p (mmHg)

Jedan ciklus:
1.Lijevi atrijum (LA)
p oko 1 kPa (7,5 mm
Hg)

16

Aorta

Vena
cava

12
DA

2.Lijevi ventrikul (LV)

p oko 16 kPa (120
mmHg)

10

LA

DV

LV

5.Desni ventrikul (DV)

p oko 3 kPa (20
mmHg)
6.Protok krvi kroz mali
krvotok

40

3
2
1
0

K
Ar

Aorta
Aorta

80

100

60

3.Protok krvi kroz veliki

krvotok
4.Desni atrijum (DA)
p oko 0,8 kPa (6
mmHg)

14

120

LV
LA

20
0
20
10
0

DV
AP

DA

f = 20-200 Hz
K

Elementi KVS srce,

sistemski i pluni krvotok.
krvotok

Promjena pritiska u aorti, lijevom atrijumu i

ventrikulu (a) i plunoj arteriji, desnom
atrijumu i ventrikulu (b) u toku jednog
sranog ciklusa; c je fonogram.
29

SPOLJANJA I UNUTRANJA STRUKTURA SRCA

30

Pulsni talasi i elastinost krvnih sudova

p (kPa)
16
10
1

(a)

(b)

t(s)

Pulsni oblik kretanja krvi.

Kretanje tenosti kroz cijevi ne-elastinih

(a) i elastinih zidova (b).

Duina arterijskog stabla iznosi najvie

1,4 m pa pulsni talas stie do kraja
arterijskog stabla u vremenu t = s/u = 1,4
m/5 ms-1 = 0,28 s, koje odgovara trajanju
sistole. Dakle, dok traje kontrakcija
ventrikula pulsni talas proe kroz cijelo
arterijsko stablo i svi krvni sudovi su
rastegnuti.
Elastinost krvnih sudova pomae
proticanju krvi kroz krvne sudove.
31

Mehaniki rad srca

Udarni volumen srca iznosi V = 70 - 80 ml i prolazi kroz oba krvotoka
istovremeno.

Rad i snaga srca. Srce svojim

mehanikim
kontrakcijama
lijevi ventrikul
lijevi ventrikul
mora da generie energiju
aorta
koja se troi na nekoliko
13
naina:
arteriole
1. Rad na prebacivanju 70 ml
krvi od lijevog ventrikula do
arterije
desnog
atrijuma
kroz
kapilare desni
ventrikul
sistemski krvotok i od desnog
plua
ventrikula do lijevog atrijuma
2
vene
kroz pulmonalni krvotok
2. Rad na prebacivanju krvi iz
atrijuma u ventrikule (ta
Promjena pritiska krvi du krvnog stabla.
energija je mala pa se moe
2
2
V
p L V V

= 1,05 J zanemariti)
A = pL V +
+
+

3. Kinetika energija toka krvi;

7
2 L
2 D

ova energija je priblino ista u

A
1,05 J
P= =
= 1,2 W
oba krvotoka.
T ( 6 / 7 )s
p(kPa)

32

Brzina proticanja krvi kroz krvne sudove

30cm/s

6000cm2

brzina

5cm/s

povrina

3cm

aorta

18cm2
1mm/s
kapilare

vena cava

Promjena brzine krvi du krvnog stabla

Za brzinu su date srednje vrijednosti. S obzirom

na pulsni karakter krvotoka, brzina u aorti, na
primjer, varira u toku jednog sranog ciklusa od
0 - 0,5 ms-1. Kritina brzina krvi u aorti iznosi
0,4 ms-1, to znai da e u toku trajanja sistole
u jednom dijelu kretanje krvi u aorti biti
turbulentno.
33

Karakteristike protoka krvi kroz kapilare

Najmanji krvni sudovi su
kapilare (dijametar ~ 20
m).
Njihov ukupni popreni presjek je ogroman - oko 6000
cm2 jer ih ima vie miliona.
Na presjeku aktivnog miia
kapilara je oko 190/mm2.

pk
od arterija

po

pk
krvi

po
ka venama

Simultano dejstvo krvnog i osmotskog pritiska du

kapilare.
Osmotski pritisak po je oko 3 kPa (20 mmHg), pk
vrijednost mijenja od 3,3 kPa (25 mmHg) na arterijskom
kraju, do 1,3 kPa (10 mmHg) na venskom kraju.

U 1 kg miine mase
ukupna duina kapilara
iznosi oko 190 km, a
povrina zidova, kroz koje
se odvija razmjena materije,
oko 12 m2.
Na taj nain su eije miia
u dobrom kontaktu sa
kapila-rama. U sranom
miiu je skoro svaka elija
u kontaktu sa kapilarom.
34

Primjer 3. Formiranje aneurizma

Mada se aneurizmi
mogu javiti du
itavog vasku-larnog
stabla, najvei broj
se javlja na
cerebralnim
arterijama i
abdominalnoj aorti.
Na cerebralnim
arterijama javljaju se
dva tipa: fuziformni
(vretenastog oblika) i
sakularni (loptastog
oblika).

zdrav krvni
sud
patogeneza
aneurizma

ruptura

rast i
remodelovanje

novo
ateroskler ispupenje
oza
ruptura

komplikac
ije
stabilizov
anje

35

Primjer 4. Gasna embolija

p

(a)

R1

p = pm
R2

pm

(b)

vkrvi = 0
vkrvi
Oblik mjehura vazduha u krvnom sudu kroz koji protie krv (a); u uzanom
krvnom sudu dolazi do zaepljenja (b).

2 2
p m

R1 R2

36