Drt oluna da kitap sevgisi alayan an

nemiz Fatma Saime Gkmana sevgilerle

M. GKMAN

Kapak dzeni
Dizgi
Bask
Kapak bask
Basld tarih

Etem ALIKAN
GL MATBAASI
BAHAR Matbaas
AR Matbaas
1967 Mays stanbul"

Kitaplk Ticaret Limited irketi Yaynlan

KRTOVULOS

Tarihi
SULTAN MEHMED HAN-I SNI
(STANBULUN FETH)

eviren: KAROL1D1
Sadeletirerek Trk harflerine evirip, notlayan

Muzaffer GKMAN

Isl m v e
TRK KLTR ESERLER SERS:
1 Kuran- Kerim (Trke anlam)
2 Byk Dinler ve Mezhepler Ansiklopedisi
(Mevcudu bitmitir)
3 slm Tarihi Cilt I
4 slm Tarihi Cilt II
5 lk Hac lk Kurban Veysel Karan
Hac Bayram Vel (3 kitap bir arada)
6 Sahih-i Buhar, (Hadis-i erif)
7 Ksas- Enbiya (Peygamberlerin Hayat)
(Mevcudu bitmitir)
8 stanbul Evliyalar (Mevcudu bitmitir)
9 slm Dininin Esaslar (Mslmanm rehber
kitab)

ItflJlM VP rOllK KLTR ESERLER Serisi No: 10

SUNARKEN
^NRTAAGlN en nemli olay olan stanbulun fethi hakkn^ ^ d a yerli ve yabanc yzlerce eser yaynlanmtr. Yabanc
yaynlar arasnda aleyhimizde olanlar, fethi kltmeye alan
lar, bu zaferi tesadfe balayanlar dahi grlr.
stanbul'un kuatlmas ve alnmasiyle ilgili balca yabanc
kaynak; Francls, Dukas, Halkondilis ve bu kere sunmaya alt
mz Kritovulosun tarihidir.
Francls, son Bizans mparatoru Konstantin Paleologosun
ba mabeyincisi ve yaknlarndan olduundan, bu hanedn hak
knda kitabnda bir ok medhiye yazm ve dolaysiyle tarihi g
zyle olaylara tarafsz kalamamtr.
Dukas ve Halkondilisin tarafsz kaldklar, olaylar objektif
bir gzle izledikleri yabanc tarih yazarlar tarafndan sylenirse
de, bu eserleri okuyan ve olaylara bir para nfuzu olan kimse,
kelimelerin ve cmlelerin altnda yine baka bir anlam, yine ba
ka bir koku sezecek ve kini hissedecektir.
Kritovulos, fetih srasnda stanbulda bulunmam olmakla
beraber, kuatmann devam sresince stanbula pek yaknda
bulunduundan fetihte bulunanlar dinlemek ve ilkel kaynaklar
grmek frsat ve yetkisine sahip olan ender kiilerden olduun
dan, yazm olduu tarihi bu ynden ayr bir nem tamakta
dr. Btn bunlarla beraber Kritovulos hakknda, Fatih'in mai
yetinde bulunduu, nimetleriyle perverde olduu, kitabnda Fa
tih'i methettii ve dolaysiyle tarafsz kalamadn syleyen ya
banc kaynaklar mevcutsa da, olaylar aklanrken verilen bilgi
ler, aklselimin rehberliinde gn na kmakta ve okuyucu
kendi lleri iinde gerekli karan verebilmektedir.
Btn bu iddialar bir tarafa brakarak stanbul'un fethi s
lasndaki olaylara yakndan ve derinlemesine girmesini ve ele

 Y i
tirmesini yapabilen Kritovulos'un, sunduumuz kitabnda da g
receimiz gibi olaylar tek tarafl deil, tarafsz olarak bizlere ka
dar ulatrabildiinin bir hakikat olduunu okuyucularmz ka
bul edecekleri gibi, bu konuda eser veren yabanc kaynaklarn
yer yer Kritovulos'un kitabndan pasajlar aktarm olmalar da
eserin deeri hakknda bir l olacak niteliktedir.
Kritovulosun tarihi, ilk defa memleketimizde tarihi, bir ilim
dal olarak deerlendiren Tarih-i Osman Encmeni tarafndan
ele alnm ve bu Encmenin yaym organ olan ve 1 Nisan 1326
11910) tarihinde ilk says yaynlanm bulunan Tarih- Osma
n Encmeni Mecmuasnda tefrika halinde yaynlanmaya bala
mtr.
Trk kltr ve tarihine byk yarar dokunan ve yurdumuz
da yepyeni bir tarih havas ve anlay getiren Encmenin, der
gilerinin 1 sayl nshasnda belirttikleri gibi amalar u satrla
rn iinde: ... Osmanl Devletinin tarih sahnesine kndan bu
gne kadar geni ve mkemmel bir tarihi dilimizde henz yazl
mamtr. Vekanvislerin devirlerin olaylarm tesbit etmek iin
kaleme aldklar tarihler bir zincirleme meydana getirirse de ek
serisi eski slp zere yazlm olduklarndan, verdikleri bilgiler
resmi bir kaynaktan ileri gidememektedir... zetlenmi bulun

maktadr.
Osmanl Devletinin mkemmel bir tarihini meydana getir
mek ve Osmanl tarihine ait btn belgeleri bastrarak yaynla
mak amaciyle 14 Kasm 1325 (1909) tarihinde kurulan Encmenin
ynetmeliinin birinci maddesi uyarnca kurulan daim yelikler
de bulunan kiilerin her biri bal bana bir deer olup, bo
luklarn her zaman hissettirecek olan: Abdurrahman eref, Ahmed Tevhid, Ahmed Refik, Ahmed Mithat, skender Yanko, Efdaleddin, Diran Kelekyan, Zht, Ali eydi, Karolidi, Mehmed
Arif, Necip Asm efendi ve beylerdir.

Grld zere her biri bal bana birer otorite olan ve

bilim dnyasna eitli eserler veren bu deerli kalem ve fikir
sahiplerinin meydana koyduklar eserlerden bugn dahi yararlannlmakta ve ktphanelerimiz bu sekin kiilerin meydana ge
tirdikleri eserlerle yerinde bir gurur duymaktadr.
1 Nisan 1326 (1910) Mays 1931, 1 - 18 yl, 1 - 101 say, ola
rak iki ayda bir yaynlanan dergi, bugn dahi aratrclarnn
syledikleri gibi, birinci kaynak anlamnda, her zaman ba

 VII
'vurulabilecek br kaynak niteliindedir. O gnk llere
gre be kuru fiyat olan bu deerli dergide eitli tarih ma
kale ve aratrmalar arasnda Osmanl tarihine k tutan kitap
lara da yer verilmi ve bu gibi kitaplar sonradan okuyucu tara
fndan bir araya toplanarak kitap haline getirilmesi imkn sa
lanabilecek ekilde derginin bitimine balanmtr.
Bunlardan bir tanesi de imdi elinizde tuttuunuz Tarih-
Sultan Mehmed Hn- San! tefrikasdr. Kritovulos tarafndan
fethin hemen ardndan yazlan ve Fatih'e sunulan bu eser, zmir
Milletvekili Karolidi Efendi tarafndan Yunance'den dilimize
evrilmitir. 1908 Meclisinde zmir Milletvekili olarak bulunan
Karolidi efendi hukuk renimi yapm bir Osmanl vatanda
dr. Osmanlcay ok ileri derecede bilmekte ve her ekliyle kul
lanabilmektedir. Kitabn evirisinde Osmanlcann zenginliini ve
kendisinin de bu dile olan yatknlm her haliyle gstermitir.
Bir sre de Patrikhane'nin vekilliini yapan Karolidi Efendi, bir
Bizans sevgisi tam olmasna ramen hi bir zaman Osmanl
topluluunu ykmak gibi davranlarda bulunmam ve bilkis
bunun tam aksi bir tutumda olduunu gstermitir. Atina ni
versitesinde Yunan Kltr Tarihini de bir sre okutan Karolidi
efendi, Bizans', tarih snrlar iinde aratran bir mefkre sahi
bi olarak tannm ve Tarih- Osman Encmeni almalarna ka
tlm ve kuruluunda yer alm bir kiidir.
Sz edilen dergi ile birlikte yaynlanarak sonradan bir b
tn haline gelen:

KRTOVULOS: Trih-i Sultan Mehmed Hn- Sni.

eviren: Karolidi. stanbul 1328 [1912] Ahmed h
san ve reks Matbaaclk Osmanl irketi. 200
s. 8.
Tarih-i Osman Encmeni Mecmuas ilvesi.

adl kitabn sadeletirerek Trk harflerine evrilmesi ve notlan

masna gelince:
Yukarda da belirtildii gibi Osmanl dilini btn ynleriyle
bilen, en ince ve zarif karlklariyle kullanabilen Karolidi E fen
d inin bu evirisinin yer, yer ok adal olduunu ve glklerle

 VIII
karlatmz sylemek yerinde olur. Sadeletirmek abalarmziinde ne bugnk ve ne de eski kuan kulland dil bir l
olarak alnmam, hi bir iddias olmyan gnlk yaz dilimiz
ve metnin snrlan iinde kalmaya allmtr.
Kitab notlarken yararlandmz, her biri bal bana bir
deer olan balca eserler de ylece; Mill Eitim Bakanlm
zn yaynlar arasnda bulunan slm Ansiklopedisinin ilgili
maddeleri, son gnlerde kaybettiimiz smail Hmi Danimend
in zalh Osmanl Tarihi Kronolojisi, hocamz Reat Ekrem
Kou'nun Fatih Sultan Mehmed, okul arkadam Mithat Sertolunun Resimli Osmanl Tarihi Ansiklopedisi, Feridun Dirimtekin'in stanbul Fethi, Dukas'n Mirmirolu tarafndan dilimi
ze evrilen Bizans Tarihi, Sami ngrn Corafya Szl,.
Hayat Messesesi tarafndan yaynlanan Hayat Ansiklopedisi,
Yine M. Eitim yaynlarndan Mehmet Zeki Pakalm'm Osman
lI Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl... sralanabilir.
Ellibe yl evvel dilimize evrilmi bulunan eserin stanbul
Fethinin 514 nc dnm ylnda hazrlanarak yaynlanabilmesi
nin sevinci iinde; insan eliyle meydana getirilen her eyde oldu
u gibi burada da grlecek hat ve eksikler iin uyarmada bu
lunacaklara ve yardmlarn esirgemeyen arkadam M. Yeil'eburada teekkr ederimi

15 Nisan 1967

Muzaffer GKMAN.

TARH YAZARI KRTOVULOS

1PRT0VUL0S, Fatih a soylu kiilerinden bir Bizans m** verrihidir. kinci Mehmed'in tahta geiinden balayarak
onyedi yllk olaylar yazarak takdim etmi ve zenilerek hazr
lanm olan nsha, Topkap Saray- Hmayunu Ktphanesinde
saklanmtr. Baka rnei olmadndan yazar ve eseri bundan
krk-elli yl evveline gelinceye kadar aratrclar iin gizli kal
mtr. Yazar, Fatih Sultan Mehmedin cesaretine ve politikasna
gnl balam olduundan yazlarnda medhettii gibi, Bizans
edebiyatnn kme devri yazarlarndan ise de Yunan dilinin y
celme devirlerindekileri taklit ettii cihetle, Fatih'in cesaret ve
kahramanlklarn o gnk dille, ar bir slp ile canlandrm
tr. imdiye kadar baka dile evrilmeyen tarihini bu defa Trk
diline evirerek dergimizde tefrika suretiyle yaynlamay uygun
bulduk.
Paris Andlamasmdan (1) sonra stanbul'a gelen Rusya el
isi Aleksandr Lobanof, stanbul'da kald srada Topkap Sara
yn ziyaret etmi ve orada Kritovulos adna ve tire (2) zerine
(1) Paris Antlamas: 1856da Paris'te imzalanm olup, K
nm Savama son veren antlamadr. Bu antlama ile, bir yanda
Rusya, te yanda OsmanlI mparatorluu, ngiltere, Fransa, Sar
dunya arasndaki byk sava son buluyordu. Paris Antlamas
ile Osmanl mparatorluu bir Avrupa devleti olarak kabul edil
mi, Avrupa devletleri hukukundan yararlanmas salanmtr.
(2) zerine yaz yazlacak ekle konulmu hayvan derisine
verilen ad. Tire beyaz, san, krmz olmak zere nevidir. Ya
z derinin bir yzne yazlr. ki yzne nadiren yazlrd. Tire
paralan birbirlerine yaptnlarak uzunlatrlr, bir denee sa
rlarak tomar ekline konurdu.

 X
pazl bir tarih bulup bu tarihin nsznden bir ka sayfay kop
ya ederek Almanya'da dostu olan mehur lim Tischendorf'a gn
dermitir.
Bu paralar Tischendorf tarafndan Almanya'da yaynlanp
duyurulmas zerine Kristovulos adnda Bizans anda yaam
bir tarih yazarnn bulunduu anlalm, AlmanyalI nl edip
Cari Muller stanbul'a gelip ve Topkap Saray Ktphanesinde
bulunan ve Kritovulos balkl el yazs ile yazlm olan kitab
bulup btnyle kopya ettikten sonra Avrupaya dnnde Pa
ris'te Firmen Dido Basmevinde bastrmakta olduu dergiye (3)
geirerek yaynlanmtr (1870).
Bu sayede Kritovulos'un ad ve eseri btn bilgi alemince
duyulmutur. Sz geen eserin Mze-i Hmayun eski mdr
Dr. Dethir tarafndan Franszca'ya ve Pete Encmen-i Dani'i tatafndan Macarca'ya evrildii sylenilmekte ve hatta Macar e
virisinin Encmen-i Daniin her ne sebepten ise yaynlamad
yirmi veya yirmi birinci cildinde kaytl olduu sylenilmekte ise
de bu evirilere henz rastlanamamtr. Yalnz Selnik vali yar
dmclndan emekli Kostantinidi Paa tarafndan ksmen ev
rilerek bundan otuz be yl kadar evvel Ruzname-i Ceride-i Havadis'te tefrika edilmiti.
Be blmden ibaret olan bu tarih Fatih Sultan Mehmedin
tahta geiine rastlayan 1451 ylndan 1476 ylna kadar olan olay
lar ve Kritovulos'un biyografisine dair pek az bilgi tar.
Bu bilgilere gre tarihimiz, mroz adasnn tannm soylu
kiilerinden idi. stanbul'un alnmasndan sonra Trk deniz kuv
vetlerinin Gelibolu'ya geliinde, gerek mroz ve gerek o zamana
kadar Bizans mparatorluuna bal dier ufak adalar ahalisi
korkarak Ariboz, Sakz ve Girit Akdeniz'de Venedik veyahut Ce
nevizlilere bal bulunan adalara gmeye hazrlandklar gibi Bi
zans mparatorluu tarafndan o adalara tayin edilmi olan me
murlar grev yerlerini brakarak kamlard. Kritovulos bu du
rumu renince mroz ve Limni ahalisinin g etmelerinin n
n almak iin bunlara gven vererek gten alkoydu. Aym za(3)
Ekseri eski Yunan tarihilerinin eserlerinden paralarn
toplayan ve be ciltten baret olan anonim bu mecmuann bein
ci cildine Kritovulos'un tarihi alnmtr ki, bu eser 52. say
fadan 161 inci sayfaya kalar yz sayfa kaplar. Fragmenta Hlstoricorum graecorum Editio Caratus Mller. Paris 1870.

 XI
manda da Gelibolu'da bulunan Osmanl Donanmas Komutam
Hamza Paa ile gizli olarak haberleerek Paann msaadesiyle
Fatih Hazretlerine mroz'un stn kiilerinden bir heyet gnder
di ve bu esnada donanma tarafndan sz geen adalardan hi
birine taarruz yaplmad.
Sultan Mehmed huzuruna gelen heyeti iyi bir surette kabul
ederek mrozu, Enez hkimi Palamidinin ve Limni ve Taoz ada
larn Midilli hkimi Rodriko'nun ynetimine verdi. mroz'da o
tarihe kadar yrrlkte olan gelenek ve greneklerin hi bir e
kilde deitirilmemesi, Padiahn bata gelen buyruklar arasn
dayd.
yl getikten sonra Palamidi'nin yerine gelen kii hkmemete dik ve kin gdc davranlar gsterdii cihetle Kaptan
Yunus Paa mroz'u alarak ynetimini ve kalelerin korunmasn
Kritovulos'a verdi (M.S. 1456). Bir yl sonra (1457) Papa n
c Calixtus tarafndan Ludovicos adnda bir amiral komutasn
da Akdenize gnderilmi olan donanma Rodos adasna geldiin
de, donanmadan ayrlan on gemiden ibaret bir filo Contux adn
da bir kaptann komutasnda henz Osmanl eemenliine girmi
olan adalar zerine gnderildi. Kk filo Limni ve Semendirek
adalarn aldktan sonra mroz dsnn teslimini Kritovulostan
istedi. Bununla ilgili olarak Amiral Ludovicotan Kritovulos'a ya
zlan mektubu verdi. Kritovulos, kaptan Condux'u byk bir say
g ile kabul edip ve bir ok hediye ile gnln alp talya gemi
lerinin mroz'a hi bir ekilde taarruz etmeksizin Rodos'a dn
melerini salad. Bu ve buna benzer Sultan Mehmed Hn Haz
retlerine gsterdii sadakat dolaysyle Kritovulos gven ve Pa
diahn tevecchne mazhar olarak mrozun hkmet idaresi ye
niden kendisine verildi.
Kritovulos, Osmanl Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasn
da balayan savaa ve bu sava srasnda mrozun geici bir
sre dman eline gemesine kadar mroz'un idaresini yrtm
o tarihte (1467) stanbula gm ve geri kalan mrn bura
da geirmitir. Bu yeni yurdunda, mrozda balad tarihin ya
zlmasna devam ederek bunu yukarda yazl olan vakitte yeti
tirmitir.
Kritovulosun tarihi, be blmden ibarettir.
Bunlardan birinci, ikinci, nc, drdnc blmlerin her
biri er yllk ve yalnz beinci bolm drt yllk olaylar kapla

XII
maktadr. Dolaysyle btn tarihin iindekiler onyedi yllk olay
dan ibarettir.
Kritovulos'un ifadesi, ada bulunan btn Rum tarihilerin
den stndr. Zira yukarda da belirtilmi olduu zere eski Yu
nan a yazma ve konuma sanatnn stn bir taklitisi olmu
tur. zellikle kitabn hazrlanmasnda mehur tarih yazan Thucydide (4)i kendisine rnek almtr.
Kritovulos, Sultan Mehmed Hn hazretlerinin yiitliklerini
oerek perinledii kitabndaki nszn, padiahn iyi huylar
ru aklamaya ayrmtr. Bylece bu nsz ile tarihin aada
yazld gibi evirisine balanmtr.

zmir M illetvekili
Karolidi

(4)
(Thucydide M.. 471 - 395) Eski Yunan'n en byk
tarihilerinden biridir. Soylu ve zengin bir aileye mensup olup,
srgn olarak bulunduu yerde bir ok dokman toplayarak
Peloponnez Tarihini yazmtr. Bu eser, o alar iin ok nem
lidir.

NSZ

Bu kitap,

tarihi ICritovulos tarafndan Padiah Hazretle

rine sunulan eserin amalarn ve onda bildirilmi olan
eyleri ksaca anlatr ve gerektiren sebepleri gsterir.
Padiahlarn en by, ahlar ahmn en ulusu, hkmdar
larn en talihlisi, stn, yenilmez, kara ve denizin ezel irade ile
hakan Sultan Mehmede Kritovulos (Bu kitab, acz iinde ve al
ak gnlllkle sunar ve hediye eder).
Ey ulu padiah! Sonsuz baarlar ve byk fetih eserleri mey
dana getiren, kuvvetli srama, bilginlik,, akl ve salam fikir ve
kahramanlklarnza nisbetle pek kk kalan, eski alardaki
Yunan ve Roma hkmdarlarnn byklerine ait eserler ve
menkbeler, tarihler ve Yunan yazarlar vastasiyle halk arasnda
yaylarak lmszlk kazanm olduu halde senin gibi rnei
olmayan bir unvan ok byk bir sultann zaferlerle dolu desta
nnn zamanlarn gemesiyle unutulup gitmesini, skender Rum'
den ve onun adalar olan komutan ve padiahlardan hi geriye
kalmayan, pek byk ve baarl eserlerin senden sonra gelecek
lere en nemli bir ders olabilecek bir tarih htrasnn Yunan
dilinde toplanp yazlmamasn hi bir ekilde uygun bulmuyo
rum.
nk Sen, hkmdarlar ve komutanlar arasnda tek ve e
siz, hakimlere yarar ekilde kl ve kaleminle ortaya koydu
un i, cihanca beenilmi, Sen (air Omirosun dedii gibi) (5)
(5)
Omiros (Homer Homeros) (M.. I. yzyl). Eski Yu
nanistann en eski, en byk airidir. Hayat efsanelere karm
olduu gibi, nerede ve ne zaman doduu da bilinmemekte ve
yedi ayr ehir onun doum yeri olarak gsterilmektedir. Anla
tlanlara gre Omiros, kr bir air olup, ehir ehir dolaarak
iir okurmu. iirleri lmnden sonra toplanm. Omirosun
balca iki destam olarak bilinen liade ve Odysseia ilka
edebiyatnn lmez eserlerinden olup Troia savalarm anlat
maktadr.

 XIV
memleketleri idarede ziyadesiyle tedbirli, sava meydannda ce
sur bir arslan olup mutlu talihinden cesaret alarak nicelik ve niteliince gemilere kat kat stn olan byk eserini, dilim dn
d kadar Rum diliyle anlatmaya ve yazmaya baladm. htimalki Arap ve randa kitap yazanlar senin eserlerini daha iyi
bildiklerinden ve daha yakndan izledikleri cihetle daha geni ya
zacaklarsa da, insanlar arasnda ve bilgi dnyasnda daha yaygn
olan Yunan dilindeki tatll veremeyeceklerdir. Bir de onlarn
>azacaklarnn okunmas yalnz kendi dillerini bilenlere snrl
kalp, halbuki benim yazdklarm sadece Yunanlere ait olmayp
btn bat milletlerinin, Cebelitark Boaz dnda olanlarn, Bri
tanya Adalarnda oturanlarn ve sair nice mmet ve kavimlerin
dillerine evrilerek (6) bir nefis eser tekil edecektir. Zira onlar
Yunanice bilen, okumaya ve aratrmaya hevesli kimselerdir. Be
ni byle bir eser yazmaya sevkeden ite budur.
Bu tarihin kapsad btn olaylar yakndan grmemi ol
duum cihetle, bu hususta bilgisi olanlardan doru bilgi alabil
mek dncesiyle bir ok emek harcadm ve sonunda iimi ba
ararak eseri be ksma bldm. Balangc; senin saltanatnn
balangcdr ve babann lmnden sonra birinci defa olarak
Avrupa'dan Asyaya getiin zamandr.
Kitabmn kaplad olaylar aada aklanmtr:
BizanslIlar ile olan sava ve stanbulun alnmas ve Enezde
ve Foa'lar ktasnda ve Srbistanda meydana gelen arpmalar
ile bu ktalarn kesin olarak boyun emeleri, bundan sonra Mora'ya yaplan birinci ve ikinci seferler ile bu lkenin ve evresin
deki ehir ve kalelerin fethi ve vergiye balanmas, daha sonra
Sinop ve Trabzona ait olaylar ile bu iki byk ehrin szleme
ile teslimi ve etrafndakilerin Hazret-i Padiaha tbi olma ekil
leri; bunlardan sonra Ulah beyi Drakola'nn isyan ve Ulahlarm
ihtilli ve Padiahn bunlarn lkesine hcumu, Drakola'nn sa
vulma ve kovulmasndan sonra erkek kardei Radolaya padia
hn emriyle Eflak Hkmetinin verilmesi; kuvvet, zenginlik ve
byklke adalarn en nemlilerinden olan Midilli'nin tamamen
fethi; Almanlar ve Bonaklar ve Macarlar memleketlerine yap
lan birinci ve ikinci hcumlar ve ad geen memleketlerin ele ge
irilmesi ve aa yukar yze yakn kalenin alnmas ve bele(6)
Kritovulosun u midi maalesef bugne kadar hasl ola
mamtr. (ev.)

 XV
rinin ve hkimlerinin yakalanmas; daha sonra Avrupa'nn denir
kylarnda oturan Arnavutlarn memleketlerine yaplan birinci
ve ikinci sefer ile lkenin ele geirilmesi; Venedikliler ile be
yl sren sava ve onlarn Mora'da Osmanl bakomutanlarna iki
defa yenilmesi ve Padiahn iddetli saldrlanyle duar olduklar
bozgunluk ve horluk ve bu olaylardan baka stanbulda ina
olunan byk yaplar, gemiler ve tersane ve saray ve ar ve
kemer ve hamamlar ve hisar ve gerek Akdeniz ve gerek Kara
deniz Boazlar giri yerleriyle, kylarnda yaplan gayet faydal
ve belki lzumlu istihkmlar ve kal'alar ve kasabalar ve bunlara
benzer bir ok eyler ve Padiah Hazretlerinin syledii dzgn
sylevlerin baz nemlileri.
Onyedi yl iinde Padiaha myesser olup kitabmn satrla
rn ssleyen szler ve aratrmalar hakikate uygun ve senin eser
Serinle denk olmaktan dolay beenilir ve kabul edilirse Ey Ulu
Hakan, tarih lemine parlak ve baarl eserinizi toplama ve yaz
mamdan dolay Ulu Tanr'ya kranlarm sunarken, yce kiili
inize dualar ederim. Acizlerince bilinmeyen fakat bilinmesi as
lnda lzm olan cihangire yakr menkbelerinizi rendikten
sonra Allahn inayeti ve padiahn pazu kuvvetiyle, tekrar yaz
may stn mubahat ile taaht eylerim. Yaz ve anlay tarz
beenilmedii takdirde bu nemli grevi benden daha ziyade ik
tidar olanlara brakrm.
KRTOVULOS

(FATH SULTAN MEHMED)

Hkmdarl sresinde 2 imparatorluk, 14 devlet ve 200
ehir alarak Fatih unvanm kazanmtr.
K L

(MANSA)
Fatihin veliahtlm staj yeri olarak geirdii ehir.

I.

KTAP

(RUMEL - HSARI)
Mellingin eski bir gravr, iki yz yl ncesini canlandrmaktadr

BRNC BLM

jJRTOVULOS tarafndan kaleme alman tarihin bi

rinci ksm devrin hakan Sultan Mehmed Hnm
saltanatlarnn balangcn ve Boaziinde yeni bir hi
sar yaptrdn ve stanbulun kuatlma ve sava ile so
nunda alndn yazar. Bunlar yl iinde olmutur.
mroz adas soylu ve eli ak kiilerinden Kritovulos
ada olduu bunca byk, akl almaz olaylarn unutul
masn uygun grmedi ve gelecek kuaklara armaan et
mek arzusuna dt. Tarih sayfalarn ssleyecek olan
byle nefis ve seme olay ve haberler, zaman getike in
sanlarn hatrndan kmasn ve gelecek kuaklar bunlar
dan ders alarak uyank olmaktan yoksun kalmasn* iyilik
etmeye koanlar, iyi ilerin kitaplara yazld ve yazlm
olduunu grerek gayrete gelsinler, ecaat ve iyi niyetle
rinden sonra gelecek olanlara armaan braksnlar.
Kitap yazmaa bir baka sebep daha vardr. Herkes
e bilinir ki, eski olaylar fazla adal szlerle anlalmas ; zor bir hale getirildii ve olduundan fazla bytld
cihetle kolaylkla inanlmaz. Dinlemesibile insana g
gelir. Mbala belli snr aarsa arlk, verir; dnce
yi yorar. Bu haller en sonunda nefreti davet eder. Bunun
tersi olarak hakikati olduu gibi yazarsak vereceimiz
yeni haberler, arzu ile ve merakla okunur ve dinlenir ve
herkes tarafmdan beenilir. (Mitolojik hikyelerin eski
liine ve zihnen kavramadaki zorluuna baklrsa) yeni

olaylarn nsanlara ilikisi daha ziyade olmas ve o l

de onlarca belli ve ak bulunmas sebebiyle de daha zi
yade ilgilerini eker ve okunmas daha ziyade gnl ho
luu ile olur.
te bu gibi sebepler de bu kitabn yazlmasn l
zumlu kld. Zamanmzda da Yunanilerden ve Barbalardan ve Romallardan kan iler ve eserler meydana
getirildi. Ve en naml kiilerin ve stnlklerinin byk
bir rnei gsterildi. Tarihte byk yerleri olan devletle
rin en eskisi ksa bir zaman iinde stn zekl bir kim
senin elinde (7) perian oldu ve ortadan kalkt ve bu
(7)
Fatih: (kinci Mehmed). Saltanat 1. defa 1444 1446, ?.
defa 1451 > 1481dir. Osmanl padiahlarnn yedincisidir. 29/30
Mart 1430 ylnda Edirne'de domutur. Annesi, henz hakknda
tam bir bilgi olmayan Hm-Hatundur, Bursa'da gmldr.
18
ubat 1451 perembe gn babasnn lm zerine 21 ya
nda tahta gemitir. Bunu, kinci Mehmed'in nc clusu
sayanlar da vardr.
Bu tarihlerde Osmanl lkesi Tuna Nehrinden Kzlrmaka
kadar uzanyorsa da, arada yalnz stanbul ehri kalm bulunu
yordu. stanbul, Fatihin ocukluundan itibaren ryalarna giren
bir ehirdi. Padiah olunca da bu emelini tahakkuk ettirerek, b
yk ve plnl bir alma sonunda 29 Mays 1453de stanbula
girdi.
Fatih, BizanslIlarn elinde harap bir duruma gelmi ehrin
imar ve ihyas iin gereken tedbirleri aldktan sonra Belgrad
mstesna olmak zere btn Srbistan, Mora, Bosna ve Hersek
le Arnavutluk lkelerini Osmanl memleketine katt. Eflk ve
Budan da hristiyan beyler elinde idare edilmek suretiyle Trk
egemenliine girip.
Batdaki przleri temizleyip Douya dnerek Osman
i btnl arasnda kalm sfendiyar ve Karaman beliklerini
tamamen ortadan kaldrd. Pontus mparatorluu adiyle Trab
zonda hkmet sren Bizans artna da son verdi (1461). Fatih*
l komutanlarndan Gedik Ahmed Paa, Krm ald (1475). B
yk bir Trk hkmdar olan Akkoyunlu hkmdar Uzun Ha-

nemli olay dnya tarihinde bir deiikliin balangc

oldu (8).
imdi hakikatleri olduu gibi gz nnde bulundu
rarak, kiileri ve zaman tam bir dzgnlk iinde olay
ve haberleri en uygun ekliyle dzenleyip ve biri birine
balayarak, her olay btn akliyle olmu gibi yaza
cam.

san He Erzincan civarnda Otlukbeli mevkiinde yaplan byk

sava kazand (1473). Rodos kuatldysa da alnamad (1480).
Fatih, yeni bir sava hazrl He megul olurken, 51 yanda
Gebzede vefat elti (1481). Kendisi stanbulda gmlen ilk pa
diahtr. Trbesi, Fatihte yaptrd klliyesi (Cami-niversite)
iindedir.
Fatih; orta boylu, geni omuzlu, kalar yksek ve kavisli,
ehresi beyaz zerine gayet tein bir al He ssl, sa sakal si
yah ve kvrck, gzleri parlak, burnu ahin gibi kemikliydi.
28 yllk hkmdarl srasnda 2 mparatorluk, 14 devlet.
200 ehir alarak Fatih unvann kazanmtr. Azmi ve radesi
ok yksekti. Bir ie karar verirken acele etmez, lkin verdii
karan mutlak yerine getirirdi. Tehlikeli zamanlarda soukkan
lln muhafaza etmekle mehurdur.
lim ve airdir. Arapa ve Farsadan baka Ltin, Yunan ve
brani dillerini de biUrdi. Devrin bilginleriyle herhangi bir konu
hakknda huzurunda mnakaa ettirmekten ok holanrd. Genileyen imparatorluun ihtiyalann gz nnde bulundurarak
yeni kanunlar hazrlattrm ve mparatorluun geleceini garan
ti altna almaya almtr.
Bilinen eleri: Stti Mkrime Hatun (Dulkadr olu Sley
man Bein kz), iek Hatun, Hatice Hatun (Zaanos Mehmed
Paann km), Anna (Trabzon Kral David Komnenin kz), He
len (Mora Despotu'nun kz), Tamara (Phratzesin kz), Glbahar Hatun (Karamanolu brahim Bein kz)dr.
(8)
Ortaa: lkan bitiminden stanbul'un Trkler tarafn
dan fetih tarihi olan 1453 ve Yenia: Ortaan bitiminden Fran
sa ihtillinin balangc olan 1789 ylna kadar.

 II

J*RK kavminin bizden daha eski olan tarihi ve o

kavmin gemiten gelecee sr e giden hayatlarn
da devam eden hkmdarlarnn byk davranlar, a
balan, baladklar savalar ve kazandklar zaferlerdir
ki; BizanslIlarn byk devletini para para yok etmesi
ve en sonunda tamamen ortadan kaldrmas bu zaferler
cmlesindendir.
Bu rnek olaylar bizden evvel oklan rivayet ettiler.
Fakat bizim amacmz imdi bu olaylar konu etmek de
ildir. Ne de bu kitapta buna dair tarih maddeler bulun
maktadr. nallah sonra zel bir eser yazarak o eserde^
olaylar vakit ve zamaniyle ve bunlar meydana getiren
kiileri hal ve aniyle sylemek suretiyle konulan akla
maya itin gsteririz. Geri bir ksm tarih yazarlar s
z geen konular yazdlarsa da dzen ve kurululara ge
rei ekilde nem vermeyerek akllarna geldii gibi yaz
mlar ve kavrayabildikleri eyleri konu etmilerdir, kaz
dklar eylere nem vermemilerdir. Bizim dnd
mz o zel almamzda bunlardan ve bu suretle sz et
meyeceiz. Pek yksek bir makama sahip olan Padiah
Sultan Mehmed her ynyle gemilerine stn baarl,
iler yapmtr ki, biz bunlar hikye ederek bu kitabm,,
kitap okumaktan zevk alan kimselere ok kymetli bir he
diye olarak sunacaz. Zira bu Padiah, yalnz kendi a
nda yaayan hkmdarlara deil, amz milletleriyle
daha evvel yaam milletlerin hkmdarlarna ve hatta
kendi soyundan gelen ve her biri dier milletlerin h
kmdarlarndan stn veya eit olan byk padiahlara
meziyet ve fazilet ve ecaat ve cesarette daha stn bir
rtbeye sahiptir.

 III

Bu eseri gerek imdi ve gerek gelecekte

okuyacak
kiilerden unu temenni ederim ki: Kendi mille
timin karlam olduu bel ve felketlere gya acm
yor ve mteessir olmuyorum ve sefletlerini aktan ya
zarak sularn mmkn mertebe kapayacak yerde toplu
mun gzleri nne sermeyi uygun buluyorum gibi grr
lerse de, benim bu davranm ne ahmaklma ne de
bozgunculuuma yormasnlar. nk ilk nce bu davra
nmz milletimizi azarlamak ya da tahkir veya kmama
amaciyle olmuyor. Bu gibi ilem, yazmak amacmzdan
ve zellikle bizim ahlk anlaymzdan uzaktr. Ben o
derece vicdansz adam mym ki milletimin bana gelen
fenalklara milletimle beraber acyacak yerde onlar k
ltmek isteyeyim. Bununla beraber insan hallerinin za
rarsz ve uygunsuz ve daima deiici olduunu bildiim
halde zamann tatsz ve dzensizlii ve tabiatn zararla
r ve azar iinde kusursuzlk, salamlk ve sebat yalnz
kendi milletimden isteyecek kadar ahmak ve saygsz ve
nsan mukadderattan gafil deilim. Acaba bizim bu mil
let insanlarn genel yaradlnn dnda m kalyor?...
Yahut dier insan kuaklarnn yaradlnn stde bir
yaradltan m meydama geliyor ve onlarn tbi olduu
kaideye istisna tekil eyleyecek bir i yz m vardr?...
Hayr!
Kim bilmez ki insanlar dnya kurulal beri bir tek
kavim ve millete mnhasr olmayp tekil ettikleri devlet
ler ve hkmetler ayn yerde kalmad. Daima devri daim

 10

kanununa uydular ve milletten millete inklb ve bir yer

den dierine g ederek her tarafa yayldlar. Bir vakit
Asuryada, Mecusiler diyarnda, bir vakitler de Yunanda, Romada cemiyet sahibi oldular. Yllar ve yzyllarn
dn gibi gelip getiler ve hi bir zaman ayn yerde ye
durumda kalmadlar, yleyse amaya lzum yoktur ki,
imdi bu det yerini bularak onun evkiyle hkmet ve
ans bugn Rumlar brakm ve bakalarn okam ve
onlara hayat hakk vermitir. Nasl ki kendilerine de ba
kalarndan gemiti. Tabiat ve detler ve insanlarn mu
kadderat her yerde hkmn yerine getirmitir. Bu hal
de niin saadet ve varl devam etmedi diye milletimizi
nasl ktleyebiliriz. E vet! Bo vakitlerde devlet ilerini
ellerinde bulunduran nadan kiiler yaradllarndaki k
t huylarna meyefan ap ok ktlklere sebep olmu
lardr. Ama bu su btn bir millete yklenilemez. Ha
talarm sorumluluu onu yapanlara aittir, vmek ve sv
mek yerine sarfedilmi olmak gerektir, iyilikler vmee,
fenalklar da ktlemee lyktr. Bu en adilne bir i
tir. Halkn iyileri ve iyilik erbabnn adlarn daima an
mak bakalarnn ahlkn dzeltecei cihetle evvelkileri
dlden ve kincileri faydalanmaktan yoksun brakmak
yakk almaz.
bran yazar Yusipus (9) bu hakikata ulat. Ku
ds'n Romallar tarafndan ele geirilmesine dair yaz
d kitapta, Romallarn byklk ve meziyetlerini ha
kikata uygun olarak and ve medhetti. Bilkis kendi va
tandalar arasndaki fena adamlar, ileri fesad kartr(9)
Yusipus: srail kavminden olup Musevi dininin Fersiye
mezhebindendi. Yunan dilini bilip Mildn 67. ylnda Muse bi
lerin Romallarn* aleyhine giritikleri isyann tarihini yazmtr.
Kendisi de isyan balardand. smi Yusuf olup, Yunancaya evri
lirken iveye uydurulmutur (ev.).

 11

mak olan kimseleri irkin grd, ilerinde iyi alanla

rm masumluklarm syledi.
ite biz de bu ekilde hareket ve ayn yolda yrye
ceiz. Tereddt etmeden hak ve hakikati savunacak ve
koruyacaz.
Sz bu kadar uzatmak kfidir. Gelelim zerinde ko
nutuumuz ie.

 IV

Jj^LEMN yaradlnn 6959 ylnda (Mild .1451 '

kinci Sultan Murad vefat etti (10). Ya elli iki
olup otuzbir yln padiahlkta geirdi. Keremi bol, yk
sek seciyeli, cesur, heybetli ve asker komutasnda beee
(10)
II. Murat: (Saltanat 1. defa 1421 - 1444, 2. defa 1446
1451). lk hkmdarlk zaman, Osmanl tarihlerinin Dzmece
Mustafa diye ad verdikleri karklklar iinde gemitir. Musta
fa elebi, babas ile esir olmu ve Semerkande gtrlmt. e
lebi Sultan Mehmed zamannda memlekete dnerek saltanat id
diasnda bulunmu ise de tkip olununca BizanslIlara snmtr
Gen padiahn tahta km vesile ederek BizanslIlarn yardimiyle tekrar ba kaldrm, uzun mcadeleden sonra yaklanarak ldrld. Bizans imparatorluuna bir ders vermenin gerek
tiini gren Sultan Murad, stanbul'u kuatt. Ancak, her zaman
olduu gibi BizanslIlar hile yoluna saparak (1423) elebi Mehmedin kk olu Mustafa'y kkrttlar. Karaman ve Germiyan
Belerinin de yardmn gren Mustafa, ii bytnce stanbul
kuatlmas kaldrlmak zorunda kald.
si karde ve mttefiklerinin ezilmesinden sonra, Karaman
Beliinden baka dier belikler Osmanl egemenlii altna gir
mek suretiyle Anadoluda yeniden birlik salanm oldu.
Rumelide Macarlar ve Srplar zerine alan seferde Srbis
tann lam itaati temin edilip Macaristan istil olunmasna ra
men, bu kadar zaferler kazanan ordu, Erdel Voyvodas Hunyadi
Yano'a: Hermantd, Vazag, Morava, zladi mevkilerinde bir ka
defa malp oldu. Bu baarszlklardan sonra, Srbistan, Eflk
lkeleri Macaristan'da kalmak zere (ocak 1444) Segedin Bar
anlamas yapld.
Sultan Murad, bu kt ban anlamas, 23 yllk padiahlk
mcadelesi sonunda tahtn 14 yandaki olu Mehmed (Fatih'e)
vererek Manisaya ekildi.

 13

rikliydi. Eserleri ve yapt iler seilmi ve beenilmi

tir. Sultan Murad Atomani (lD 'lerin erefli ailesinden
olarak asil ve soyu temiz bir padiaht.
Bu OsmanlIlar pek eski Ahemeniler ve Persliler.so
yundan. meydana gelmitir. Hatta Acem hkmdarlar
mn dahi kk onlardr. Vaka Heredotun rivayetine
baklrsa Acemlerin baka kabile ve airetleri ve nesilleri
varsa da bunlar di saylr. Eskiden Ahemen ve PersusBu taht deiiminden ve kazandklar kolay baarlardan maranlar; Trkleri Avrupadan atmak kaygusu ile bir Hal se
feri dzenleyerek, Segedin bar anlamasnn daha mrekkebi
kurumadan snrlarmza taarruz eden Hunyadinin komutas al
tnda, Macar, Ulah, vesaireden kurulu byk bir ordu ile Tunay
geip Varnay kuattlar. Tehlikeyi gren Vezirler yeniden Sultan
Murada kotular. Varna Savanda Ak valye adiyle anlan Hunyadi bile canm g kurtarabildi (kasm 1444).
Bu parlak zaferden sonra tekrar Manisaya donen Sultan
Murad, Yenierilerin isyan zerine yeniden Padiahla dnm
tr. Bu defakl saltanatmda kinci Kosva Sava ile (17 Ekim
1448) Hunyadiye gereken dersi vermitir.
Sultan Murad bu zaferden sonra Edirneye dnp byk bir
dn ile olunu evlendirmi ve bar iinde 49 yanda lm
tr. OsmanlI padiahlar arasnda ilk airdir. lm, alu ve veliahdi kinci Mehmed Manisadan Edirneye gelinceye kadar 12
16 gn gizli tutulmutur. Bursaya defnedilen son Osmanl padi
ahdr. Anas Dulgadr-Oullan hkmdar Sli bein kz Emine
Hatundur. 29 yl padiahlk etmitir. Osmanl padiahlarndan
ilk defa Hicaz'a Srre gndererek Arabistan halkm OsmanlIla
ra sndracak bir politika izlemitir.
Ak alnl, orta boylu idi. limleri ve airleri ok sever ve
tutard. Zevk ve sefa ile beraber devlet ilerini de ayarl bir e
kilde yrtmesini bilen Osmanl padiahlarndan olup byk
bir hkmdardr.
(11)
Atoma: Tarih yazarlarnn burada kullandklar bir ad
Atoma dr. Biz buna Kayhaniler demeliyiz. Bizans tarihile
rinin ou genellikle OsmanlIlar iin Atomanos deyimini kabul
ettiler (ev.).

 14

tan birtakm kollara ayrlan kabileler asillik ve ereflilik

le imtiyazldrlar. Ve asllan Danavs ve Likse kadar
uzanr. Danavs ve liiks aslan Msrdan ve Msrn Maveodis bataklndaki Hemmi ehrinden olup oradan Yu
nanistana gmler ve ok zaman sonra ocuklar ve o
soydan gelenler Ahemenyan ve Persiyan birtakm poli
tik sebepler zerine Asya'ya gp Frs diyarnda bir
devlet kurmular ve adlarn hem kavme ve hem memle
kete brakmlardr.
Yukarda sylenildii gibi Sultan Muradm lmn
de olu Mehmed devlet idaresini kuvvetli eline ald. Yir
mi sekiz yanda OsmanlI Padiah oldu ve Asyada ba
bas tarafndan atand il merkezinden (12) hemen Av
rupaya geti. Sultan Mehmedin douunda olduu gibi
tahta geiinde de olaan st birtakm durumlar mey
dana geldi: Deprem, topran erimesi, gk grlts ve
imek, kuzey-kzll gibi belirtiler dnyamn halinde
deiiklik ve yenilikler olacan nceden bildirdi. K
hinler, falclar, evliyalar ve btn gayptan haber veren(12)
Manisa: Eski ada ad Manesia olan bu ehre Trkler nce Manls sonra da Manisa -dediler. Lldyal'lardan,
Perslere, MakedonyalIlara, Romallara, Bizans'a geen ehri,
1313 de Saruhan bey ald, bu blgeye Cumhuriyet dnemine ka
dar Saruhan denildi. Saruhan Beliini 1391'de Yldrm Bayezit
ortadan kaldrd. 1402'de Belik yeniden dirildi; yalnz OsmanlI
egemenliini tamd. 1410'da elebi Sultan Mehmed, Belie kesin
olarak son verdi. Manisa, Osmanl birliine katld.
Saruhan Sanca, kinci Murad'tan nc Mehmed'e kadar
genellikle vellahd ehzadelere hs olarak buyurulmutur.
Fatih, babasmn lm haberini Manisa'da renmi, bir sy
lentiye gre 12 - 16 gn iinde Edirne'ye ulamtr. kinci Mura
dn gizil tutulan lm dolaysyle bu geen gnlerde devlet padiahsz kalm ve Vezir-i a'zam andarh . Halil Paa tarafndan,
sa olarak gsterilen kinci Murad adna idare edilmitir.

 15

ler, yakn zamanlarda byk eyler olacam ve yeni Pa

diahn baht ak, baarlar byk ve onun klcyle
dnyada byk olaylar meydana geleceini haber verdi
ler (13).

(13) Koca Fatihin, bebeklii le ilgili bir fkra:

Hac Bayram Veli, Edirneyi ziyaretinde Fatih daha beikte
kck bir bebekmi. kinci Sultan Murad, eyh Hac Bayram a:
stanbulu almak istiyorum. Byk babam Yldrm Bayczlt Bey, amcam Musa elebi, ben de iki defa ehri kuattk. Mu
vaffak olamadk. stanbul bize lzm, gnl et de bu ehri ala
ym... deyince.
Beim! Bu ehri sen alamayacaksn. Ben gremeyeceim.
Beikteki ehzade ile bizim Kse alacaktr.
Cevabm almtr.
Beikteki ehzade, kinci Mehmed (Fatih) ve Kse de Akemseddindir.
kinci Murat oluna;
Mehmet! Sen stanbul'u Ak eyh le alacaksn... diyerek
daime syleirmi.

Sultam Mehmed Han, byk bir devletin vrisi ve

usuz bucaksz mal ve para ve silh ve askerin sahibi ve
Avrupann en gzel ve en bakml blmlerinin ba iken
bunlarla yetinmeyerek, fikirleri snrlar aarak ok uzak
lara ynelirdi. skenderlere ve Pompelere ve Julius
Kayserlere ve benzerlerine gzlerini evirirdi.
Zek ve istidad ve davranlar ve eski ve yeni bil
gileri tam olarak kavram bulunmas kendisini insan
st davranlara gtrmekteydi. Arap ve ran edebiyyatndaki tam oiarak bilinen bilgisi yannda, Yunan filo
zoflarnn Arap ve Fars diline evrilmi eserlerini ince
ler ve bilgisini geniletmek iin alr ve evresinde bu
konularda en bilgili retmenleri bulundururdu.
ihmal ve imhal Onun iin bilinmeyen eyler olup,
her konuda dorudan doruya amaca ve-sonuca yr
mek onun byklklerindendir.
ilk nce Bizans Hkmdar Konstantin ile bar
antlamas yaparak Frikya (14) ve Kilikya (15) Bei Ka114) Frikya: Afyon, Eskiehir, Ktahya blgelerinin eski a
lardaki ad.
(15)
Kilikya: (Cilicia - Cilice). imdiki Seyhan = Adana ve
el = Mersin illeriyle Konya ilinin gneyinde ve Antalya ilinin
de dousundaki alan. Bu blge iki ksma aynlr. Asurca ad:
Khilakldir.

 17

raman (16) ile de ayn anlama benzerini yapt. Zira, ba

r iinde yaamann o sre iinde ok lzumlu olduu
nu biliyordu.
Bundan sonra memleketin ynetimini denetlemeye
balayarak haklarnda halkn ikyeti olanlar grevlerin
den alarak yerlerine akl, kiyaset, cesaret ve adaleti ile
tannm olanlar tayin etti. Btn fikri yurdunda yaa
yan vatandalarnn mutlu olmas zerinde toplanyordu.
Asker snflarn dzen ve kurulular ve deneklerini
bir kere daha gzden geirerek bir hayli yenilikler yap
maya muvaffak oldu.
Hassa Askerinin yaya smf ki kendi dillerinde Yeni
Alay anlamna gelen Yenieri (17)lerin, devletin geni(16) Karaman: Anadolu Belikleri arasnda en uzun mrl
olan Karamanoullar adl mehur bir Trk soyudur. Anadolu
Seluklu Devletinin yklmas srasnda 1256 ylnda Karaman
olu Mehmet Be tarafndan kurulmu ve pek uzun uramalar
dan sonra OsmanlIlarn eemenlii altna girmi bulunan Belin
merkezi Larende (Karaman) sonra da Konya ehri idi.
Osmanl Devletindeki saltanat deiikliklerinden yararlana
rak OsmanlIlara kar isyan eden brahim Be, Fatih ile baa
kamayacan anlaynca kzm Padiaha vermek, Osmanl hkimi
yetini kabul etmek ve kinci Murat ile yapt snr szlemesini
uygulamak suretiyle bar yaplmtr. stanbul'un fethiyle megul
olmak zere Fatih'in geici de olsa bir bara ihtiyac vard.
(17) Yenieri: Osmanl Devletinin daim ve cretli ordusunun
yaya olarak savaan ksm olup Kap-kulu askeri denilen zmre
nin en nemli ve mmtaz snf idi. Yenierilik tekilt kurulma
dan evvel Osmanl Devletinin ilk dzenli ve cretli ordusu yaya
lar ve msellemlerdi. Yenieri Ocann kesin olarak hangi ta
rihte kurulduu belli deilse de 14 nc yzyln son yansnda
ve Edirnenin alnmasndan sonra kurulduu muhakkaktr. Sy
lentilere gre ve bir ok Yenieri Kanunnameleri 1362 ylm ka
bul ederler. Kuruluunda ocan Bektalikle ilgisi yok iken, 15
F: 2

 1 8 -

leme ve ykselme politikas iindeki yerini ve nemini,

takdir ederek madd ve manev kalknmalar iin her
trl alma ve gayreti eksik etmedi.
Mliyenin dzeni iin de geri kalmad. Babasndan
kalan hzinelerin hesabn toplatt. Vergilerin dal ve
toplann dzen altna ald. Vergi toplanmasnda mal
memurlarn sorumlu tuttu ve yaptrd inceleme ve de
netleme sonunda, babasnn ikinci dnem saltanatndaki
uyuukluk iinde devlet varidatnn birtakm yolsuzluk
lar ve mal memurlarnn usulsz davranlar yznden
genel gelirin te birine yakn bir blmnn boa
gittiini bularak bunu nleme arelerini arad ve buldu.
Bundan sonra devlet hzinesini koruyan kaideler koydu.
lgilileri korkutarak grev grmeye yneltti. Memuriyet
lerde ak yer olduu takdirde namuslu ve gven veren
kimselerin tayinini yaptrmak suretiyle ksa sre iinde
devlet gelirini artrd. Padiahn bu alma ve davran
lar, yapt ilerden ald olumlu sonular devlete kuv
vet ve kudret verdi.
Byk Hkmdarn Karadeniz Boaz (18) hakkn
da zel dnceleri vard. Bu boaz, Osmanl Devletinin
hkm srd iki ktay, yani Avrupa ve Asyay bir
inci yzyldan itibren Yenieriler kendilerini Hacbektaa men
sup saymlardr.
Esas yaya olan bu ocak, byk zafer kazanm erefli bir
maziye malik iken, bozula bozula bir ba-bozuklar yata haline
gelmiti. Sonunda kinci Mahmud devrinde kaldrlmtr.
(18)
stanbul Boaz: Bazan stanbul, bazan Karadeniz
Boaz olarak kullanlr. Karadeniz ile Marmaray birletiren bu
boazn uzunluu 30 km. ye yaklar. Genilii yer yer deiir. En
dar ksm ortada (Hisarlar aras) 700 metre kadardr. En geni
ksmlar olan kuzey ve gney ynlerinde ise, yer yer 4000 metreyi
bulur. Ortalama derinlii 50 mt. kadardr. Son derece gzel olan
tabiat manzarasiyle Trkiye'nin ve dnyann en ilgi eken bir
yeridir.

19

birinden ayryor ve fakat Karadenizi Marmara Denizi

ne balayp iki ynden de fayda ve devlete zararlar gz
den kamyor deildi. Gemite, babalarnn zamannda
az kald birinin kaybedilmesi ile karlalacakt (19).
Bizans Hkmdar Boazn en gzel ve ltif yerinde
yani stanbulda oturarak denizden ve karadan gzn
ayrmayarak durum ve an frsat verdike Osmanl Dev
letine zarar vermekte geri durmuyor ve rnek olaraK
Osmanl prenslerinden kendisine snanlar (20) koru
maya ve kuvvetlendirmeye alyordu. Dier taraftan
talyanlar ve zellikle Venedikliler aralarnda meydana
gelen anlaamamazlklar yznden bu blgeye sarkmt(19)
Varna Zaferi: OsmanlIlarla - Macarlar arasnda olan bu
sava, Macarlarn yrrlkte olan (Szegedin antlamas 1444)
szlemeyi bozmalar yznden olmu ve taht Sultan Mehmed'e
brakarak Manisa'ya giden kinci Murad acele Edirneye dn
mtr. Bir sylentiye gre kinci Mehmed tahtta kald halde
yalnz Osmanl ordusunun bakomutanln almtr. Sava 10 Ka
sm 1445 28 Reseb 849 gn yaplm, Macarlarn tam bir boz
gunu ile son bulmutur. Savata Macar kral Ladislas lm,
mehur Macar kahraman Yanko Hunyadi toparlayabildii asker
lerle kamtr. Bu savata Venediklilerin anakkale Boazn
kapatmalar zerine, Manisadan hareketle Andoluhisarndan
karya geilmitir.
(20)
ehzade Orhan elebi Bizansa snmtr. Fatih bu ehza
denin masrafna karlk olarak Bizans hzinesine her yl yz
bin ake demeyi kabul etmek suretiyle Bizansa kar ban te
mayl gstermitir. Bizans kaynaklarna gre kinci Muradn
drt kardeinden birisi ve Fatihin amcasdr. Bizansa snmas
na sebep olarak da kinci Muradm kendisini ldrmek ihtima
linden korkmu olduu sylenir. Dier sylentilere gre de, fit
let devrinde Edirnede saltanat srm olan Birinci Bayezitin
olu Sleyman - elebinin olu ve yahut bu Sleymann Kasm
adndaki olunun oludur. Bu da bir rivayetten ileri gidememektedir. Bu ehzadenin Ftret Devrinin banda byk ehzade S
leyman - elebi tarafndan Bizans mparatorluuna rehine ola
rak teslim edilen ve 1417 tarihlerinde 20 - 21 yanda iken sta-

 20

lk edip gemileri dou sularna doru yn vererek Ak

deniz ve Karadeniz Boazlarn kapamak suretiyle dier
milletlerin geilerine engel oluyorlard. Dolaysyle iki
ktay birbirine balamak ve iki deniz arasn kesmek
ve gerek karadan ve gerek denizden denize geie hkim
olmak ve oralardan yabanclarn ayam kesmek lzuzmunu kesin olarak grmekle Boazn en dar ve sula
rn en hzl akt yerde bir hisar (21) yaptrmaya karar
verdi.
Bu dncesini yerine getirmek iin bahar mevsimi
nin gelmesini bekleyerek yap malzemesinin; ta, kereste,
bulda vebadan len Yldrm Bayezid olu Kasm - elebinin
olu olmas daha kuvvetli ihtimaldir.
Bizansn Osmanl Birliini datmak abalarna ait rnekler
oaltlabilir:
1. Muradm oullarndan Savac Bein babasnn salnda
Osmanl tahtna kma abalan, Bizans prenslerinden Andronikos tarafndan desteklenmitir.
Fetret Devrinde Sleyman elebi ile Musa elebi arasnda
ki atmada, snrl menfaatleri iin taraf tutmulardr.
Yine Fetret Devrinde sa elebinin karde kavgasndan son
ra Bizansa snm olmasndan yararlanmak yoluna gitmi
lerdir.
(2i)
Rumeli-Hisar: Eski adlan, Yenice-hisar, Yenice-kale'dir.
Hisar keli ve kulelidir. Kulelerden ikisi denize, birisi ka
raya hkimdir. Deniz kenanndaki keli kuleyi sadrazam andarl Halil Paa, Hisar kyne bakan Saruca Paa ve Bebeke
bakan kuleyi de Zaanos Paa yaptrmtr.
Fatih, Rumeli Hisan ile beraber; Yeni-hisar, Yenice-hisar
Gzelce-hisar, Gzel-hisar, Akca-hisar, Nk-hisar adlariyle anlan
ve 1391 ylnda Yldnm Bayezid Han tarafndan yaptnlm olan
Anadolu-hisann da birtakm ilvelerle, onanmlarla ve yeni top
lar koymak suretiyle kuvvetlendirmitir. Hisarn yaplmasnda
ki ama, Boaz hkimiyetini yava, yava ele geirmek ve zellik
le Rumeli'nde sava olduunda orduyu gvenle kar sahile ula
trmaktr.

 21

demir ve sairenn ksa zamanda teminini emrederek ou

ileri de en mahir ve en hareketli ellere havale etti.
Bir ynden Bizans Hkmdar ve halk padiahn bu
hazrlna seyirci gibi durmayp haklarnda dehetli so
nular vereceine akllar erdiinden bu hazrlklarn
kendileri iin bir mahkmiyet balangc olduunu d
nyor ve tahminlerinde de yanlmyorlard. nk hi
sarn yaplmasndaki ama stanbul ehri idi. Gelecekte
ki yakn tehlikenin zntleri iinde Sultan Mehmed
Hna bir elilik heyeti gndermeye ve bu suretle tasav
vurlarnn mmkn mertebe nn almaya karar verdi
ler. Giden eliler Padiahn huzurunda; devletlerarasmdaki andlama ve szleme hkmlerini sayarak, bu mev
cut bu anlamalar iinde sz konusu olan hisar ve bi
nalarn inasnn her iki taraf iin kesin olarak yasak
lanm olduunu, bir kimse oralarda inaatta bulunur
veya bulunmaya davranrsa onu nlemeye her iki devle
tin kararlatrdn sz konusu ettiler.
Eliler bir hayli sz syleyip daha dn ve evvelki
gn imzalanm bulunan bir andlamann byle ufak bir
nedenle ortadan kaldrlmamasn, anlamaya uyan ve
Padiaha kar hi bir taarruzda bulunmayan BizanslIla
rn da Padiah tarafndan ayn muameleye mazhar olma
sn diliyorlard.
Padiah, onlara u cevab verdi:
Ey elebiler; Ben zannederim ki ne size kar bir
saldn ve ne de andlamalara aykn bir muamelede bu
lunmuyorum. Amacm sizlere zarar gelmeyecek surette
kendi menfaatlerimi korumaktan ibarettir. Taraflar za
rarl olmamak zere her biri kendi yarann gzetmesi
herhalde sakncal olmayan ve btn insanlarda uygun
kabul edilen bir eydir. Gryorsunuz ki bir birinden ayv Avrupa ve Asya gibi iki ktada hkmetim yrrlkte

 22

ve her ikisinde de muhaliflerim ve muarzlarm oktur.

Eer biz kendi memleketimizi kendi isteimizle dman
larmza brakmak istemezsek her yerde hazr ve nazr
olmak ve her iki ktann gerektirdiklerini yerine getir
memiz lzmdr.
Babam merhumun hkmdarl zamannda Macar
larn tecavz ve hcumu zerine Anadoluda bulunan or
dumuzu Trakyaya geirmek istedii zaman Italyan do
nanmasnn denizlerimizde dolamasndan ve bize engel
olmasndan ne byk sakncalar tehlikeler olduu hepi
nizce bilinmektedir. Bundan sonra doabilecek tehlike
lerden memleketimin menfaatlerini temin etmek zorun
daym.
Aksi halde uranlacak zarar ve ziyanlardan baka
denizlere sahip olamayan hkmdara byk haoalet d
er. ikyet ettiiniz bu hisan ina edeceim. Yer zaten
bizimdir. Eskidenberi Asyadan Avrupaya olan yolumuz
dur. Barm devamn arzuluyorsamz bu konuya kar
mamalsnz. ayet bizleri gei hakkndan mahrum et
mek isterseniz, konu deiir. Mamafih sizler haddiniz
erevenizde kaldka ve bizim ilerimize karmayarak
fazla eyler yapmadka ben de bar ne bozar ve ne de
bozmak isterim.
Padiah Hazretleri, elileri bu cevaplarla geri evir
di. Onlar da dndklerinde Bizans Hkmdarna, vzera ve vkelsna ve dier devlet byklerine durumu ol
duu gibi sylediler. Sultan Mehmedi sz ile yolundan
dndrmek mmkn olamayacan ve teebbsten cay
drmak iin kuvvet kullanmak gerektiini de konuma
lar arasnda anlattlar. Dinleyenler kt durumu l
mekle beraber baka trl kuvvetleri olmadndan ayn
tutumda devam uygun grmek zorunda kaldlar.
Sultan Mehmed Hazretleri, bahar mevsiminin yak-

 23

lamasyle hazrlklarn artrarak otuz sava gemisi ve

bir hayli de ulatrma gemisi donatarak, sava gemileri
ni dmanca bir davrana kar koymak grevi ile ge
rei kadar asker bindirerek Geliboludan Boaziine gn
derdi. Kendisi de kara yolu ile hareket ederek yedinci
gn Boaza eriti (22). Askeri yerletirdikten sonra
bjlir kiileri, tecrbeli adamlarn ve sava grm ihti
yar komutanlar yanna alarak Boaziinin evresinde
atl bir gezinti yapt.
Boazm dar yerlerini, girinti ve kntlarn, burun
ve koylarn ve dirseklerinin denize uzanp karlatkla
r yerleri, Boazii denizinin akn, akntlar ve girdap
lar ve rpntlar ve Boazdan giri ve kta gemilere
apariz veren yerleri bizzat grd ve inceledi.
Padiah Hazretleri, Boaziinin en dar yerinin
uzunluunu ltrp yedi stadion (23) buldular. Byk
cihangir Boaziinin her noktasn ve evre tepelerini
tamamiyle gzden geirip zihnen edindii bilgilere gre
ltrd yere hisar yaptrmaya karar verdi (24).
(22) 26 Mart 1452 Pazar.
(23) Stadion bir Bizans ls olup 184.87 metreye eittir. Bu
duruma gre 1294 metre demektir.
(24) Fatih 50 bin kiilik bir ordunun banda 5 Mart 1452 pa
zar gn Rumeli-hisarnn bulunduu noktaya gelmi, hisarn ye
rini bizzat tayin etmi, orada bulunan Saint - Michel kilisesini
de yktrarak, Austos sonlarna kadar kalp inaata bizzat neza
ret ederek ortalama 3 - 5 bin ii ve 10.000 yamak altrmak
suretiyle drt ayda bitirmitir. Boazm 700 mt.lik en dar yerin
de kurulan hisarlarn plnlarm Mimar Muslihiddin izmitir. Hi
sarn genel durumu, Peygamberimizin arap yazsndaki ad ek
linde olduu ve her mim harfinin yerine bir kule kurulduu,
h ve dal harflerinin yerlerine de birer istihkm yapld
hakknda baz tarihlerde pheli rivayetler vardr. Hisar duvar
larnn kalnl 20 -25 ve zerleri kurunla rtl kulelerin du
var kalnl da 30 - 32 - 35 kadem olarak gsterilir. Boaz-kesen
ve Lalmokopas =- dalgakesen adlarm da tar.

 24

Surun evresini kendi iaretiyle snrlandrd. Kala

duvarnn ve burlarnn ykseklii, nde ve geride ya
placak kulelerin taban ve birbirlerine olan yaknlk ve
uzaklklar ve metrisleri ve kala kaplarn gzelce ka
rarlatrarak i blm esasna gre inaat emirlerini m
teaddit memuruna datt ve buyurdu. Ayrca ok srat
li hareket etmelerini de nemle buyurdu. alanlar iin
yarma dlleri buyurarak deniz yn inaatn da kendi
zerlerine ald. Bahar mevsiminin ortalarnda ie balalanld halde o koca hisar iilerin okluu ve masra
fn esirgenmemesi ve iin banda bulunan yneticilerin
gzel idare ve rekabetleri sayesinde i k mevsiminden
evvel son buldu.
Byklk ve salaml benzeri kulelere gpta verir.
Talar ve keleri demir ve kurun balama ve kenetler
le kuvvetlendirilmitir. D burlar byk ve yksek ye
semaya doru diklemi ve i burlar (25) ve siperler
kuvvetli ve metin olup hakikaten bu hisar gzel bir ya
p olmutur. Byklk derecesini anlatmak iin diyebi
liriz ki ilk defa grenler bunu hisar zannetmeyip bir k
k ehire benzetirler. Sur ken eklindedir. Dik a
st tarafta yokuun tepesindedir. Bu yoku hafiften ba
layarak gittike dikleir.
Ann banda ykselen bur kuvvetli ve byk iki
kenar balad gibi taban meydana getiren kenar sa
hilin iki ucundaki alara dahi birer bur koymutur.
Kenarlar alardaki sk burlar kadar yksek ve byk
deilse de onlar takviye edecek kuvveti tayorlard.
te... Padiah Hazretlerinin hisara byle bir ekil ve vs
(25)
Kala duvarlarnda belli mesafe ile yaplan mdafaa nok
talan. Kale duvarlarndan daha yksek ve geni, drt ke veya
ok keli olurdu. Kaleleri savunan byk toplar buradayd.

 25

ziyet vermesindeki ama sahilin byk bir ksmn evi

rerek iine konulacak sava aralar vastasiyle Boaz
daki gemilerin k ve giriini yasaklamak ve kara ta
rafndan teplere dahi hkim olarak dman mmkn
mertebe kala yakinine sokmamak idi.
Kala bitirildikten sonra Padiah Hazretleri donat
mna bilhassa nem verdi. Her trl silhtan baka ( Ok,
yay, kalkan, grz, topuz ve benzeri...) ve d siperler
arasnda kk ve byk uzun ateli letler koydurdu.
En byklerini denizin yaknma ve surun altna krk
doru zere yerletirerek sadakiler sol yn vurabilir
ve yksektekilerden atlan mermiler denizin ortasna ye
tiiyor ve sektirme dzeninde atlrsa kar yakaya dahi
eriirdi. Bu durumda byk gemiler yle dursun en k
k deniz aralarnn geiini nlediinden ve deniz yleri geceli gndzl kontrol altnda bulundurulduundan
kala dizdarndan izinsiz gemek isteyen gemiler denizin
dibine inmeye mahkmdu (26).
Bu suretle Boazn iki tarafn birbirine balad. Ge
rekli donatm bitirip hisar alnmaz bir duruma getir
dikten sonra iine yeteri kadar asker ve balarna da en
(26)
Boazdan geen bir Venedik kalyonu Rumeli-hisarndan
verilen dur iaretine uymam, yelkenlerini iirerek marur bir
ekilde hisarlarn nnden geerken Trk topusunun isabetli
itii onun bu itaatsizliini pek pahal detmitir.
Ducas, Bizans Tarihi adl eserinde bu olay ylece anlatr:
O gnlerde amiral Rionun bindii bir Venedik gemisi, Kara
denizden geliyordu. Bu gemi Bakesen kalesinin nnden geer
ken, yelkenlerini indirmedi. Kaledekiler hemen byk bir glle
frlattlar ve gemiyi paralayp batrdlar; kaptan ile otuz tayfa bir
sandala girerek, sahile ktlar. Trkler bunlarn ellerini bala
yp, bir sraya dizerek, o zaman Dimetokada bulunan padiaha
gnderdiler.

 26

ziyade gveni olan (27) komutanlar tayin ederek gz

mevsimine doru Edirneye dndler (28). Bu iler 1452
ylnda ve Padiahn tahta gemesinin ikinci ylnda son
buldu.
Edirneye dnnden sonra Padiah ehrin dnda
Meri nehri yaknnda yksek bir kasr (29) yaptrd. Bu
kasr saf mermerden yaplm olup hakikaten mimarlk
sanatnn parlak bir rneiydi. D tezyinat gz alc al
tn ve gm kark renkli naklarla ssl, i ksm ise
ruhlara ferahlk veriyordu. evresi ve drt yan bahe
ler, bostanlar, aalar ve saysz ieklerle sarlm olup,
toplanan eitli kular tabi gzelliine bir kat daha taze
lik vermekteydi. Bu zevk ve safa yeri an mutlu h
kmdarmn satvet ve byklne lyk ve pek uygun
du. Kasrn zel yerlerine konulan piyade ve svari has
sa askerleri de korunmasn temin ediyorlard.
Padiahn acaba bir dnce ve endiesi var myd?.
Evet... Byk saraylarda safa srmek Onun bykl
ne yeter deildi. Byk bir emek, bir aba, zihin ve kalbi
ni kaplayan ve btn almalarn birletiren bir sonu.
(27) Fatih devri mersndan Rumeli-hisar ilk komutan
Firz Aa'dr. Fatihin en ok gvendii bir komutandr. Drt
yz seme askerle hisara komutan atamtr. Boazdan geecek
btn gemilerin durdurulmas, sancak selmna tbi tutulmas,
gerektiinde kontrol edilmesi ve emre uymayanlarn da batrl
mas emredilmitir.
(28) 28 Austos 1452
(29) Edirne Saray: 1365 ylnda ilk defa, Birinci Murad ta
rafndan Edirnede Kavak Meydannda bir saray yaplm, bil
hare buras Yldrm Bayezidin olu Musa elebi tarafndan ge
niletilmitir. Sonradan kinci Murad 1447 ylnda Tunca ky
snda kendisine bir kk yaptrm, Fatih burasn geniletip bir
saray haline koymutur. Birincisine Eski Saray kincisine Ye
ni Saray ad verilen bu iki bina 1457deki Edirne yangnnda tamamiyle yanmtr.

 27

stanbulu almak... Bundan sonraki genilemesinde o

ehri hareket merkezi olarak amak. Hakikaten stan
bul'a sahip olan ve civarna hkim bulunan bir dnya fa
tihi iin memleketini geniletmek kolaylamaktadr. Sul
tan Mehmed Hn ise, gayptan haber veren kiilerin ve
kermet sahiplerinin bu konudaki tebiratma (30) bel
balam ve stanbulu almak istei zihnine iyice yerle
miti. Onun iin Bizans imparatoru ile sava kaps a
maya istekliydi (30/2).
Bir gn devlet byklerini, mera ve vzera ve ule
may ararak byk bir kurultay kurdu ve onlara u
konumay yapt:
(30)
stanbul fethine ait bir ok hadisler rivayet edilmekte
dir. Mslman devletlerinin i ve d politikalarnda etkili olmu
ve asker politikalarnda Hazreti Peygamberin birer iareti sa
ylmtr.
Kesin olmamakla beraber stanbul fethi ve onun ftihi iin
aadaki hdisten szedilmektedir:
Letuftehannel-Kostantaniyyetu felenimel-emiru emruh ve
leni'meI-ceya zlikl-cey. Anlam: stanbul elbette fetholunaeaktr. Onun komutan ne gzel komutan ve o asker ne gzel
askerdir.
30/2) M.S. 395den 1453e kadar 1058 yl sren Dou - Roma mpaatorluuna verilen ad. 395de Roma mparatorluu Bat ve Do
u olarak blnnce, merkezi Bizans (stanbul) olan Dou m
paratorluu kuruldu. 476da Bat Roma mparatorluun kmesi
ile Bizans, tek Roma mparatorluu ve Avrupa anlayna gre
tek imparatorluk olarak ortada kald. 476 ortaan ba say
lir. stanbulun Trkler tarafndan alnmasiyle Dou Roma m
paratorluunun tarihe kart 1453 de Ortaam sonudur.
lk defa Yldrm Bayezid 1391de stanbulu kuatt. 1399da
bu kuatmay tekrarlad, ehir dmek zereyken Timur istils
zerine 1402de kuatma kaldrld. Musa elebinin kuatmasn
dan sonra II. Muradn 1422 deki kuvatmas pek etin getiyse
de ehir bir kama gibi Trk topraklarn blmekte devam etti
ve ancak 29 Mays 1453 sabah...

 28

Ey benim n alm komutanlarm ve sadk devlet

erknm!
Tarife hacet yoktur ki, imdi malik olduumuz u
devlet ve memleket nice gazalar ve byk tehlikelerle ka
zanlp ecdadmzdan ceddimize ve sonunda bizlere na
sip olmutur. inizde ihtiyar olanlar o urama tehlike
leri grdnz ve yaadnz, ortaksnz. Genleriniz ku
laktan iittiler. Tarihleri eski olmayp daha dnk ey
ler olduundan rivayet edenler, ahitlerinden duyarak
azdan aza nakledilen doru szlerle doruya ulam
lardr.
Dn ve evvelki gn ayak kaldran kaleler ve surlar,
gemiteki mcahitlerin savleti ile yerle bir olmu, top
raklan hamiyetli kanlaryle boyanm o yiitler bugn
ebediyet lemine gm, fakat bahadrlara yakr nam
lar, atalarndan gelen anl ileri hatr ve vicdanlarmz
da diri ve kyamete kadar kalacaktr. Bykleri korku
dan yoksun ve ulv hislerle dolu olan atalarmzn mt
hi tehlikelere gs gererek ve sabr ve sebat en uygun
kurtulu yoludur szleriyle i yaparak azim ve metanet
ve yksek himmetleriyle az kuvvetle ok i, kk ba
langla byk sonular meydana getirmilerdir. Adlar
anlmaya layk ve himmet dereceleriyle eserleri en b
yk beratlardr. Onlar Rum diyarna sahip olmay dalla
ilk gnlerinde henz kuvvet ve kudretleri pek az iken
dndler. Tasavvur ve mitlerinde yanldlar m?...
Hayr Az kuvvet ve fakat cesaretli bir k ile ukuro
va'dan ve Toros dalar eteklerinden kopan kk kuv
vet, bugn Mentee ve Teke ve Karahisar ve Yukar
Frikya ktalar ve Saruhan ve Aydn ve Karesi ve Germi
yan memleketlerini ve zmir yallarn ve eski Yunaniler
in smrgesi olan btn sahilleri zabt ve teshir etti
ler. Bunlardan baka Ankara ve Kayseri ve Kastamonu

 29

ve Canik ve Bursa ve anakkale taraflarnda yaayan

halk zafer tilarna (31) boyun edirdiler: Szn ksas
Toros dalarnn beri tarafnda bulunan ukurovadan
Karadenize kadar olan memleketler ve aa Asya deni
len ktay sahilleriyle beraber tamamen ve kesin olarak
kendilerine tbi kldlar ve Bursay (32) da yeni salta
natlarna bakent yaptlar.
anakkale Boazmdan karya gemek nceleri pek
azlarna nasip oldu. Zira deniz vastalar yeter olmadn
dan sava ile Rumeliye gemek zordu. BizanslIlarn de
nizde kuvvetleri oktu. Bununla beraber korsanlk ve
akmclk bu yolu amak iin ilerine gelen bir klavuz ola
rak grlerek nceleri onunla yetindiler.
lk defa Avrupa ktasna geenler (33) Gelibolu ya
rmadasnn berzah nndeki Helli ni mezarnn
nnde olan da tepesini ve tepede bulunan hisar ya ta(31) Ti: Kl yerine kullanlan bir deyim.
(32) Bursa (Prusa): Tahminlere gre M.. ikinci yz ylda
Bitinya kral Prusias II. tarafndan kurulan, ondan tr de
Bursa adn alan bu ehir, daha sonra Romallara, 395de Bi
zansa gemitir. mparator Justinianus burada saray ve hamam
gibi binalar yaptrd iin ehir VI. yzylda gelimitir.
Sleyman ah 1080de btn civar lkelerle birlikte Bursa
y ald. ehir 35 yl kadar sonra yeniden Bizansa geti. Osman
Gazi'nin lmnden sonra, Orhan Gazi zamannda 1326'da Bursa
yeniden ve son olarak OsmanlIlarn eline geti. ehir Osmanl
Devletinin bakenti oldu.
(33) Osmanl kaynaklarnda Rumeliye gei ad verilen bu
olay ok nemli bir dnm noktasdr. Orhan olu Sleyman Paa yannda; Hac lbey, Ece bey, Gazi Fazl bey, Evrenos bey, Balabanckolu, Aka-koca-olu, Kara-Hasan-olu ve daha biroklan
olduu halde, Osmanl tarihlerinde efsanev, romanlara konu ola
cak ekilde iki sal ile, seksen yiit ile bir gece, kesin olarak ha
reket yerleri belli olmamakla beraber 1354 ylnda Rumeliye, bir
daha geri dnmemek zere geiyorlar......

 30

arruz veya hile ile ele geirdiler ve oray hareket merke

zi yaparak akmlara baladlar. Daha sonra yava yava
ilerleyerek ve gnden gne oalarak civarda bulunan
kalelerin kimini zorla, kimini hile ile alp hkmetlerini
yerletirdikten sonra ovalara indler. Hi bir engel ve
zorlua uramadan ky ve nahiyeleri alp hisarlarn sur
larn yktlar. Az zaman iinde Trakya ve Makedonya
lkelerini ve Tuna kylarnda ve ierilerde oturan Bul*
gar, Arnavut, Srp ve Yunan ve benzeri kavimleri idare
leri altna alp, byk kaleleri ve sahil ve dahilinde nice
nice byk ehirleri ellerine geirdiler ki, uzatmak ve
saymak lzumsuzdur. Ksaca derim ki... Tuna nehri a
zndan Sava (34) suyunun birletii yere kadar i kara
ktalarn ve Tuna ile Dalmatlann ve Savamn beri tara
fndaki Macarlar ve Arnavutlarn memleketlerinden g
neye doru ta Adriyatik denizine kadar olan geni top
raklar aldlar. Bu topraklarda oturanlar vergiye bala
dlar. Bu denizin sahillerinde alnmam yalnz binsekiz
yz altm kilometrelik Mora kylan kald.
Ey ihtiyar fedakrlar, ey ehbaz (35) delikanllar!
Pek iyi bilirsiniz ki byk fetihler lf ile kolaycack mey
dana gelmedi. Emeksiz devlet olur mu?... Parasn ve ca
nn feda etmeyen k vuslata erer mi?... Nice kanlar d
kld, nice yaralar ald, nice yetimler ve kimsesizler
gzlerinden matem yalan aktt, nice ah ve figanlar gk
yzlerine kt. Nice donatlm kaleler alnd. Nice engin
dereler ve cokun ve geitsiz rmaklar geildi. Nice yal(34) Sava: Yugoslavya - talya snrndan doan ve douya
akarak Belgraddan Tuna nehrine karan 720 km. uzunluunda
bir nehirdir. Osmanl tarihinde nemli bir yeri vardr. Eski ad
Savusdur.
(35) ehbaz: Doan kuu.

 31

n kayalar arasnda derbendler (36) ald ve yce sarp

dalar ald. Nice geceler uykusuz, nice gnler bir a
dinlenilmeden geirildi. Nice zorluklar ve tehlikelere kat
lanld. te...... Ecdadmz ve byklerimiz tasavvurun
stnde elemler ve zorluklar gze aldrp dayandlar.
Karlarna kan zorlu ve inat dman ordularnn
hakkndan geldiler. Gslerine uzanan karglarn 1 37)
hrdlar. Kibir ve gururla ektikleri sancaklarn alaa
ettiler. Yeis ve keder, ihml ve tenbellik nedir bilmedi
ler. Zaman oldu ki talih kendilerine yz gstermedi. Yi
ne gelecekten kesinlikle mit kesmediler, dman yeninceye kadar boyun emediler. Hangi bir i ki kendilerine
uygun grnr, yaplmasna hemen baladlar. Arzu et
likleri bir eyi elde etmek iin yol zorluu ve mesafe
uzakl engel olmazd onlara. Nefislerine, yksek him
metlerine gvenleri vard. Kazandklar eyi yeter grme
yip daima yenilerini arzu ettiklerinden durup oturmazlar
ve gaza hizmeti yolunda glerini harcarlar ve eitli
mihnetlere katlanrlard. Felket zamannda mteessir
ve kederli olmazlar nitekim baarl geen gnlerde de
ar derecede sevinmezlerdi. Bu sayede anl bir devlet
kurdular ve evketi en yksek mertebesine ulatrdlar.
Adalet, himmet, yksek bir hkmet nasl olduunu ci
hana gsterdiler. Barta ve savata idare ve memleketle
rin korunmasnda tam bir stnlk rnei verdiler. Can,
(36) Derbend: Dar geit, boaz, kk snr kalesidir. Muha
faza altnda bulunan derbendlerden geen insan ve geirilen hay
van ve eyadan vergi alnrd. Anadolu ve Rumelinin bir ok yer
lerinde ve dalk blgelerdeki geitleri korumak ile grevli olan
lara da Derbenti denirdi.
(37) Ucu sivri demiri olan gnder eklindeki uzun mzran
ad. Demek ve sokmak anlamna gelen karmaktan gelir. Eski
milletlerin askerleri de ellerinde karg tarlard.

 32

mal, silh, gemi velhasl btn varlklarm feda etmek

suretiyle bizlere her ynden tam ve mkemmel bir dev
let braktlar.
imdi bizlere den nedir?... hesapsz harcayanlar
gibi elimizdeki mlk rtecek miyiz?... Bizden nce
gidenlerin nefis eserlerini yok edip ortadan kaldracak
myz?... Hayr. Asla ve olamaz. Bunca faziletler ve me
ziyetler ile hi bir yerde yenilmemekle kazandmz nam
ve hreti ykseltmee alacaz. ncellerimize hayr
l evld olduumuzu isbat edeceiz ve izlerine giderek
ruhlarn memnun eyleyeceiz. Bizden hayrszlk bekli
ydiler pek gafildir; tenbellik ve kadir bilmemezlik uman
lar ahmaktr. yleyse o gafil ahmaklara ok yanldkla
rn isbat edelim.
Szlere tarife hacet yoktur ki stanbul ehri memle
ketimizin ortasn da nemli bir yer kaplamaktadr. Bu
gnk gnde kendine gvenecek bir halde deildir. in
de oturanlar boalm, uzun zaman bizlerle sava ede ede
kuvvetleri krlarak zayflam, bir ey yapabilmenin kud
retini kaybetmi ve yalanc bir hretten baka bir eyi
kalmamtr. Dikkat ederseniz grrsnz ki topraklar,
bahe ve otlaktan ibaret, binalar viran surlar botur.
Bizans Hkmetinin bizlerle olan savalarm, bize ver
dii zararlar, katlandrd zorluklar, hl evirmekte
olduu yalanla kark dolaplar bilirsiniz. Bugn bile
pusuya yatm intikam almak iin frsat kollamaktadr.
Ceddim Sultan Bayezid merhum (38) zamannda Bizans
(38)
Bayezid I.: Yldrm lkabiyle anlan Sultan Bayezid bu
ad, ehzadeliindeki savalarda gsterdii abuk davranlardan
tr kazanmtr, 1360 ylnda Gl-iek Hatundan dnyaya gel
di. Babas Sultan Murad'n Kosova Savanda ehit olmasyle
1389da tahta gemitir. Osmanl Padiahlarnn iinde bata ge
len askeri komutanlardandr. Anadolu'nun btnln teminde

 33

mparatoru d denizden (Atlantik Denizi) ve i deniz

den (Akdeniz) nice kavimleri ve Bat Fransadan ve Pi
rene dalarndan Celte ve Celtibres (39) taifelerini ve
ve Ren nehri tarafndan Cemanlan ve Macar ve Ulah
krallai'in bizim zerimize yrmeleri iin kkrtmad
m ve saysz askerlerini Tunadan gemilerle gndermedi
mi?... Bu byk topluluk Tunay geerek snnmzda a
dr kurup devletimizin binasn tahrip ve bizleri Avrupa
dan ve hatta Asyadan atmak ve uzaklatrmakla megul
deil miydi?.. Bereket versin rahmetli Atam, Allahn
yardmyle bunlarn topluluklarn savala datm ve
kk byk hepsini kltan geirmi; kalanlarm da
Tunaya dkp hepsini dalgalara batrarak Osmanl sal
tanatm kurtarmtr (40).

byk hizmeti vardr. kiye fazla dknl yznden son

zamanlarda asab bozulmu, serinkanlln kaybetmitir. Bu
yzden lzumsuz bir inadla kendisinden kat kat stn bir d
manla Ankara Savanda karlam ve yenilmitin Sonra da
esaret zilletine dayanamayarak intihar etmitir (1403).
(39) Celtibres: Kelt, Fransa ve Belikann eski alarda otu
ran insanlar. Vaktiyle Pirene dalarndan geerek yerleen ka
vim (ev.).
(40) Nibolu Sava: 25 Eyll 1396da Tuna boyunda Nibolu
kalesi yaknlarnda Yldrm Bayezid komutasnda Trk ordusu
nun Hallara kar kazand byk sava. Bu sava, 1364 Srp
Snd, 1371 irmen, 1389 Kosovadan sonra Osmanl mpara
torluuna kar dzenlenen 4. Hal seferidir. Bu seferde byk
devletlerden Macaristan, Fransa, ngiltere, Lehistan, kk dev
letlerden skoya, Kastelya, Aragon kratlklar ile Rodos val
yeleri, Alman ve talyan devletlerinden ou katlmtr. Hal
larn tahmin etmedikleri bir hzla yetiip dman Tuna boyun
da karlayan Yldrm Bayezid, Hallarn byk bir blmn
yokederek zaferi kazanmtr.
P: 3

 34

Bir sre sonra yine Bizans Hkmdar Mool cin

sinden Timuru (41) Badattan kaldrarak zerimize
musallat etti. Bilirsiniz ki bu Timurdan neler ektik.
Az kald ocamz snecekti. Lkin Ulu Tanr hanedanmiza yardmc oldu, ite nerede olursa olsun bize d
man bulup skntl iler karmak, adamlarmzdan ken
dilerine kaanlarn karnlarn doyurup silhlandrarak
bizi birbirimize arptrmak, devletimizi zor ilerden
yoksun brakmamak meslei BizanslIlarda hl aka
grnr.
(41)
Timur: Yazar, Timur'u (Babilli) sayyor. Evvelce de bu
nun Badattan hareketini yazmt. Yazar, Timur'un Babil'l ol
mayp Mool olduunu bilmez. Yukarda bunlar Scythes olarak
adlandrmt. Yazarn bu deyiinden amac Timurun Badat
idaresi altna aldndan yahut o ynden Osmanl lkelerine h
cum ettiinden olsa gerek. unu da ekleyelim ki, yazar bunun
adn ilk defa Timiriyis diye yazmken burada Temirtis diye yaz
mtr ki bu da onun Timur adn Rumelibeylerbeyi Timurta ile
ayn zannetmesinden ileri gelmitir (ev.).
Timur; Trk - Mool soyundan gelme byk bir cihangirdir.
Semerkand yaknlarnda, Eki kasabasnda 1336da dodu. Ti
mur'un baba tarafndan soyu Cengiz Hana kadar ular. Timur,
cesareti, zeks, atakl sayesinde kendisini abucak tantm,
Kazgan Hann kz Olcay Trkn ile evlenmi, uzun mcadeleden
sonra 1369da Belli ehrinde bamszln iln etmi, bir sre
geer gemez de Semerkandda bir kurultay toplayp kendisini
hkmdar setirmitir.
Son derece harislii ve yer yznde kendisinden baka h
kmdar brakmamak isteiyle Altnordu devletiyle yapt sava
kazanarak, Anadoluya kadar geldi. Osmanl Hkmdar Yldrm
Bayezidle atmas ve sonunda onu yenmesi, Trk Dnyasna
ok eyler kaybettirmi ve OsmanlIlar Avrupadaki almalarm
en az yz yl geri brakmtr.
Timur, bir komutan, bir tekilt olarak byk bir kii ise
de, geni lde kan dkc olmasiyle tanlr. 69 yanda, 1405
yl ubat aynn 18 inci gn vefat etmitir.

 35

Hatta dnk gn denilecek yakn bir zamanda bile

zerimize yollad Ulahi Yanko (42) iki defa Ttnay gemi, rahmetli babam zor durumlara sokmutur.
Gerek zgr ve gerek kul taifesinden (43) tarafmzdan
onlara kaanlar yznden meydana gelen konular her ne
kadar nemli ve bundan doan zarar ve ziyan byk ve
kuku verici ise de o konudan burada sz etmekten ka
nrm ve derim ki: biz bu ehri tamamen egemenlii
miz altna almadka kendi haline braktmzdan fr
sat karmayacak daima bize kart ve dman bulun
maktan geri kalmayacak ve aleyhimize sava ve kkrt
ma ile uramaktan geri durmayacaktr.
Bu ehir aleyhimizde gizli ve ak her kt ie ba
lamaktan bir an geri kalmamakta iken niin bundan bi
ze doan ve doacak fenaln nn almak iin istils
na girimeyelim. Biz sefer durumunda bulunduka her
vakit o ehri hkmmz altnda tutarz gibi zan ve say
maktayz. Her akla gelenin olduunu ve savalarn vakit
ve durumun etkilerine bal bulunduunu bilmiyoruz. yi
bilmeli ki uygunsuz arh istenilen ekilde dnc deil
elir ve btn durumlarn sonucunu kestirmek de mm
kn deildir. Uza gren kiiler bu gibi hallere daima
meydan brakmaz. Frsat kollayarak en uygun zamanda
dmanlarn hakkndan gelmelidir. Dmanlarn sald
r olduu zaman korunmaya kalkmak iin beklemek
(42) Yanko: Macar kral 5 inci Ladislas erkinliini kazana
rak devlet ilerini yilkleninceye kadar saltanat nibi olan Yanko
Hnyad = Hnyadi lanos. Macar Mill kahramandr.
(43) Kul: Kle anlamndadr. Yenieri ve atl blk svari
askerine Kapkulu veya Padiah kulu denirdi. Hkmdarlar
bunlara Kullarm diye hitap ederdi. Bunun gibi btn devlet
bykleri, hemen tamamen Enderundan yetitikleri iin, Padi
ahn kulu saylrd. Satn alnm kleler veya cariyeler kul di
ye anlrlard.

 36

yerine saldrya uramadan hareket etmeli ve dman

larn kt niyetlerine kar koyma yerine onlardan daha
evvel davranmal ve bu gibi hallerde herkes dnmeli
ya hile veya sava ile bir ey alrsa onu kr saymal zira
sava tabiat kyledir. Ve bunun artlan ve usul yoktur.
Her kim hile ve yalan kurmak ve yahut davranlarda a
bukluk temin etmek gibi daha stn bir kuvvete sahip
bulunuyorsa galip olan o dur.
Ey tecrbe sahibi bahadrlarm! Ben durumu bu su
retle kabul ederek, gerektirici nedenler bularak ve pek
byk ikyetlerden zlm olarak ve imdiki durumu
dayanlmaz bir hale geldiini grerek szleri buraya top
ladm. Bu ynde hepinizin verdiim aklamalarla yeti
nerek fikirlerimde beraber olduunuzu kesin olarak tah
min ediyorum. Ve derim ki: Ne yapp yapp byk bir
zevk ve nee iinde savaa hazrlanmak ve bu ehri al
mal! Aksi takdirde imdiki devletimizi de ve bundan
doacak karlarmz da kendimizin saymamak ve bun
lar salam saymamak nk bu ehir tarafmzdan aln
mayp ve yahut BizanslIlar elinde kaldka devletimizin
sallantk ve kararsz bir halde bulunmamas mmknszdr. Szn z bu ehri devletimize katmay isterim.
Bunu baaramazsam, devleti de bunun iin kaybetmeyi
stn tutarm. Zira iyi bilirsiniz ki bu ehir elimizde
olduu halde mevcut kudretimiz daha da artacak ve im
diye kadar aknmas mmkn olmayan yerler de alnr
hale gelecektir. Lkin elimizde olmadka ve yahut im
diki halde kaldka elimizde olan yerlerin de hi biri
emin ve elimizde bulunmayanlarn da alnmas mit edi
lemez. nk eer BizanslIlar ehri ellerinde tutarak biz
den zor grdklerini ileri srerek bir mttefik elde etme
yi baarrlarsa bunun sonucu olarak her zaman savalar
la uramaya mecbur olacaz. evremiz zarar verici ve

 37

(ana kyclarla kapl olacandan savalarn sonucu da*

h belli olmayacaktr. Zira bir ok olaylar vardr ki hi
umulmayan zaman ve yerlerde hem de hi beklenilmeyen
' erlerde olur. Savan uzamas ise oklukla eitli zor
luklarn meydana gelmesine sebebiyet verir. BizanslIlar
ehri kendileri korumaya muktedir otamayarak, korun
masn kendilerinden daha kuvvetli ve silhlar ve sair
yava aralariyle donatlm ve pek ok askerler ve sava
gemilerine sahip zengin kimselere verirlerse ve bunlar
ehri z mlkleri gibi sayarak daha canl bir kar koy
ma hareketinde bulunurlarsa dnn ki Devletimiz ne
gibi bir durum karsnda kalacaktr. Denizden ve kara
dan sekin bir yerde bulunan ve devaml olarak, zarar
vermek ve her bir talihsizliimizde bamza musallat ol
mak iin frsat kollayan ve yava yava kuvvetim kuvve
timize denk bir dereceye vardrabilen byle byk bir
ehrin bizim iin ne kadar tehlikeli olabileceini tahmin
ediyorum. Ancak bunu size aklamak istem em ! ( Keke
dmann umduu kendi bana gelse!...) byle eyler
sylenilmesi ve iitilmesi her ne kadar zc ise de Al
lah'n yar dimiyle bize gelecek ve bizim uygun grmedii
mizi getirecek eyler deildir. Dolaysiyle biz artk laf
ve lakrd ile vakit kaybetmeyip btn kudret ve kuvve
timizle ehrin zerine hcum etmeliyiz. Tanr bize yar
dmc olduka sava iin hi bir eyi: nfus, para, silh
lar ve saireyi kskanmamal ve baka bir ii buna stn
tutmamalyz. Ta ki, bu ehri ya tamamen ortadan kal
drarak karalarn ve dvarlann yerle bir edip tehlikesin
den kurtulalm veya egemenliimiz altna alalm. Babam
ve atalarmn gnlerinde olan olaylar dnr ve hatr
larsak hi biriniz bu ehrin alnmas mmknsz bir ey
dir zannetmeyin. Filvaki babam da atalarm da biraz ev
vel konu ettiim fikirde bulunup bu ehre barsz bir

 38

sava aarak, byk kuvvetlerle evirerek uzun sre mu

hasara ve alk ile zorlama yolunu denediler fakat yen
mek ve dize getirmek mmkn olamad.
Halbuki eer o vakit bu ehir kendi kuvvet ve kud
retiyle dayanarak karsndaki savalara stnlk gs
termi ve askerler ve para ve silhlar ve askere lzm
olan tehizat bakmndan salam ve mkemmel bulun
mu ve yahut baba veya atamn zafere ulaamamas kuv
vetlerinin ve sava hazrlklarnn dmana nisbet nok
san oluundan ileri gelseydi imdi karar verememek ve
ihtiyatl davranmak bir dereceye kadar hakl grlebilir
di. Hepinizce bilinir ki Sultan Bayezit Hnn korkutucu
elinden ehri midin stnde bir olay ancak kurtarabi
lirdi. Uygunsuz talihin byle cilveli olaylar ok deil mi
dir?. .. stanbul halk artk byk ala ve uzun muhasa
raya dayanamayacaklarndan belli ve sayl olan gnlerin
sonunda kendileriyle beraber ehri teslim etmee arala
rnda karar vermilerken Avrupa ynnden Macar ve
Ulahlar kiralnn beklenmedik bir zamanda Osmanl top
raklarna saldrmas ve pek az vakit sonra Asya ynn
den Timur (44) belsnn belirmesi mafur hakan stan
bul kuatmasn kaldrmaya zorlad ve onlarn zerine
yrmek zorunda brakt ve stanbul bu suretle kurtul
mu oldu.
Yeri cennet olsun babama gelince: Saltanat zaman(44)
Bizans mparatoru Manuil Paleologos'un Trklere
kar yardmc bulmak zere Fransz mareali Jean de Bocicaut ile Avrupaya gitmi olmas, stanbulun 4. defa ku
atlmasna sebep olmuur. 1400 ylnda Sultan Bayezid mpara
tor 7. Yoannis Paleologa haber gndererek ehrin teslimini ve
itaat ettii takdirde kendisine sancak beylii verileceini bildir
mitir. mparatorun bu teklifi kabul etmemesi zerine kuatmaya balam, baar ile sonulanacak olan kuatma, Timurun
Anadoluya girmesi zerine olumlu bir sonu vermemitir.

39

na ulaanlara anlatmaya hacet yoktur ki, ne gibi byk

bir kuvvet ile ehrin zerine hareket etti. Giritii sava
ve kuatmada da birbiri ard baarlan ile ehrin surla
rna o kadar yaklamt ki, ordusundan atlan oklar ve
tatan mermiler kuatlanlara isabet ediyordu. Bu su
retle ehrin alnmas pek yakn bir hale getirilmi oldu
u srada Padiahn gvenini kazanm yaknlarnn ba
z zel karlar ve kuatlanlara gsterdikleri yak,m ilgi
\e belki gizli aldatlar yznden alnmasna pek az bir
zaman kalm olan ehrin bu kere dahi kurtulmasna se
bep oldular.
Haydi bu iin olmas imknsz olarak kabul edelim
ki bu ehir kendi kuvvetiyle istilclardan kurtulabildi.
Lkin bugn bizler ve BizanslIlar ayn hal ve durumda
myz? O zaman bu ehrin hkmdar ve meras da daha
meharetli ve askerlik sanatnda daha stn ve idare is
terine daha aina idiler ve nfus says ve mdafiler da
ha ziyade ve deniz ciheti kontrollan altndayd. Ve hem
de italyanlardan bir taraftan yardm alrlar ve daha ok
alacaklarn umarlar baka yerlerden de yardm grme
leri mmknd. Fakat bugnk durumlar ona benzeti
lebilir mi?... Daha zayf ve genellikle daha kt deil mi
dir?... Belde halk sayca eksik ve deniz tarafndan da
hkm kudreti tamamen kesilmitir. mparatora ve ona
en yakn olanlara gelince bunlarn mahiyeti yledir ki,
herkes bunlar gibi hasm ve dman olmasn Ulu Tan
mdan dilemek lzm gelir diyebilirim. talyanlarn muh
temel olan imdat ve yardmlarna gelince bundan dolay
mitleri bounadr. Tam tersine aralarnda mevcut bu
lunan mezhep kavgas dolaysyle ilikileri dostane deil
dir. Bu mezhep ayrl yznden ehrin iinde huzur ve
rahat sarsld ve genellikle bir karklk hkm srd

 40

iyi bir gzle baklrsa daha bir ok noksanlklar belli

olur.
Bize gelince, Devletimizin satvet ve kudreti pek ziya
de artm ve ykselmi oldu. Gerek atl ve gerek yaya
btn askerimiz evvelce ei grlmemi derecededir.
Hem says ok hem pek dzgn ve hem de silhlan y
nnden gayet mkemmel ve iyi donatlmlardr. Bunun
la beraber kapmzn da Bab-Al nfuzu bugn hl
byktr. Paramz yeter derece olup bu da yllk alman
vergilerden toplanmtr. Bizde silhlar ve makinalann
ve sair kara donatmnn okluu ve sava gemilerinin
de yeterlii vardr. Sava alet ve aralarmz her halde
dmana stndr. Hatta bazlar onda yoktur. Ad ge
en hazrlklar byle bir tek ehrin deil blndkleri
takdirde buna benzeyen eitli ehirlerin hakkndan gel
meye yeterlidir. Bundan baka memleketimizin evresin
de olan denizlere malik olduumuz gibi bu ehrin etra
fn kuatan denize de sahibiz. Biz bu denizin egemenlii
ni aa yukan Boazlarla ve bunlarn kylarndaki kal
aiarla kendimiz iin temin ettik. Karadan ve denizden
bu ehri btn btn ayrdk. Lehimize olarak bakaca
da stnlk sebepleri vardr ki, ite bunlarn hepsine da>anarak ehrin bize kar dayanmas ve elimizden kurtul
mas ihtimali yoktur. Bunu elimizde silh olarak hcumla
Yre zorla alacamza ve yahut uzun sre kuatarak alabi
leceimize kesinlikle emniyet ve vicdan kanaatim var
dr. Ancak bize pek lzumlu olan cihet bu ii geciktirme
yerek, dmann aleyhimize hareket ve tahriklerine va
kit vermeyerek mmkn olduu kadar abuk kuvvet ve
stnlmz gstermeli ve stanbulun bizim olduu
halde kalmas ihmal ve korkaklk ve yahut kuvvetsizli
imizden ileri gelmeyip mhlet vermemizden ileri geldii
ni leme gsterelim ve isbat edelim. Bununla beraber ata-

 41

larmz byk ilerini ve kahramanlklarn ve sekin

seciyelerini ktlemiyelim. Bu kadar geniliyen, kuvvetle
nen devletin snrlar ortasnda bulunan bir ehrin aleyhi
mizde zorbaca bir durum almasna ve devletimize devam
l olarak her bir vecihle suikast yapmasna msaade et
meyelim. Kendimizi atalarmza lyk olmayan, bir halef
olarak gstermeyelim. Tam tersine onlann en has soyun
dan olduumuz ve efaat ve meziyetleri taklide muktedir
olduumuzu gsterelim. Zira onlar nice korkular ve zor
luklar ile az zaman iinde btn Asya ve Avrupadaki bu
topraklan ellerine geirerek hkim ve miras oldular.
Nice byk ehirleri hkmleri altna aldlar. Mstah
kem ve salam kalalar feth ve istilya muvaffak oldu
lar. Saysz millet ve kavimlere galip geldiler. Biz de bu
ehri az bir zahmet ve klfetle zaptettikten sonra bir
kuladan kar gibi hemen hareket ederek ksa zamanda
arda kalan ktalar zerine hcum edeceiz, hi bir engel
bizi ilerlemekten alkoymayacak ve dier kavimlerin hi
birisi kuvvet ve kudretimize dayanamayacaktr. Allahn
vurdmiyle az zaman zarfnda kara ve denizin sahibi ola az.
Artk mhlet vermeye ve ii uzatmaya sebep ve liiym yoktur. yle bir fikri yrtmeye ve yle bir amaca
hizmete vcudumuzu vakfedelim ki ya bu ehri alaln
veyahut alnmas uruna arparak hepimiz lme ra/
olalm.
Ben himmet ve hamiyet gstermekte szlere daima
rnek olacak ve zorluklarnz paylaacam. Ordu
mun banda, birinci dizide bulunacam. Herkesi haketiii nisbette taltif ve hizmetleri pek stn olanlar arma
anlara boacam, bu suretle herkese tehlikeler iinde
u ve eref kazanmay reteceim.
Padiahn konumas son bulduktan sonra zorunlu
t'.rd sava hakknda toplantda bulunanlarn dn

 42

dklerini renmek istedi. Huzurda bulunanlarn hepsi

Padiahn sylediklerini btnyle kabul ettiler. leriye
srlen fikirleri alklayarak sava abuklatrmakta is
tekli grndler.
Toplantda bulunanlarn ekserisi izzeti nefs ve b
ykln itiinden baka menfaat toplamaya da heves
liydiler. Zira sava yoluyla ulaacaklar menfaatler gele
cekte geim genilii ve byk ykselmeler de temin ede
cekti. Bir ksm da Padiah ynnden grnerek hesapta
clmyan eylerden faydalanmay dnyorlard. Kimi
de sava sanatnda ve vurumada mahir olmadklar iin
renmek arzusuyla sava istiyorlard. Savan zorluk
larn ve sonucunun da her zaman beklenileni vermedii
ni bilen bir ksm savan hararetli taraftar deilse de,
Padiahn gsterdii metanet ve istek, dier ynden top
lantda bulunanlarn gsterileri karsnda ekseriyete
uydular. te bu suretle sava oy birliiyle karara ba
land.
Sultan ikinci Mehmed, Rumeli Beylerbeyini (45),
stanbul ve dolaylar ile BizanslIlar ynetiminde kalan
(45)
Rumeli-beylerbeyi: Yazarn Avrupa satrab diye olan s
zn biz Rumeli-beylerbeyi diyerek evirdik. Yazar bu satrap kelimesini eski Yunanlerden almtr ki, onlar da farsa'dan alarak
yuuaniletirmilerdir. Bu yazarn esas adn syledii serdar di
er Bizans tarihileri Karaya (Caratzia) ya da Karacyabis (Caragiabeys) yahut Karates-paa (Caratespacha) olarak adlandrr
lar. Trke Karaca - bey'dir (ev.).
Beylerbeyi: OsmanlIlar memleketi imdiki vilyet usulne ya
kn bir surette, eyaletlere ayrmlar ve bana Beylerbeyi
adm tayan birer byk memur koymulard. Bu duruma gre
beylerbeyi vali demektir. Beylerbeylik Fatih kanunnamesindeki
aklamaya gre vezaretten aa bir rtbedeydi ve vezaretle birleemezdi. Beylerbeyinin imdiki valiler gibi maalar yoktu. Fa
kat buna karlk hslar ve bir ksm rsum ve teklifleri vard.
Metinde ad jjeen Beylerbeyi Day-Karacapaadr.

 43

belde ve kyler zerine hemen asker sevkedilmesini em

retti. Beylerbeyi toplad kuvvet ile stanbul zerine ha
reket ve ehrin kapsna kadar yaklaarak btn civarn
yamaladlar. Keza Silivri kasabas zerine yryerek o
ynde deniz sahilindeki kasaba ve kyler de Osmanl Dev
leti snrlar iine alnd. Karadeniz sahilinde halen Bi
zanslIlar ynetiminde bulunan btn kale ve kyler de
Osmanl memleketine katld.
mparator Konstantin ve stanbul ahalisi ise byle
ksa zamanda meydana gelen byk deimeyi ve hi bir
zaman akl ve fikre gelmeyecek olan iddetli taarruzlar
grdke hayretler iinde kaldlar. ok ksa bir sre ev
vel bar andlamas imza ettikleri halde sava iln edil
meden byle iddetli taarruza uramalarndan artk el
i gnderilmesiyle, konuma ile, andlama maddelerini
ihtar ve iddia ile bir sonu alamayacaklarm anlayarak
bu gibi davranlardan geri durdular. nk Pdiahm
davran ve kendi haklarndaki bandan sonuna^ kadar
olan dncelerinde kendi haklarnda hi bir hayr ol
madn grp, lerek barn devamnn imknsz ol
duunu anladlar ve az zaman iinde savan meydana
ckmasiyle karadan ve denizden sarlmay bekler oldular.
Bu savan sonucu olacak felketler, yani ehrin
Alnmas ve gen ve ihtiyar demeyip nfusun yok edilme
di ve mallarn zorla alnmas ve tapnaklarn ve iindeki
kutsal eyann kirlenmesi, kadnlarn ve ocuklarn na
musuna saldrls gibi btn musibetler ve fetler gz
lerinin nnde canlanrd.
Denizden ve karadan vukubulacak iddetli tecavze
kar uzun sre dayanacaklarn mit etmezlerdi. Bunun
verdii znt ve kederden dolaydr ki, savan daha
balangcnda zihin ve hayallerini can sknts ve keder
brmt. Artk kendileri hakknda hi bir iyi ey g-

 44

^etmiyorlar ve bir emel beslemiyorlar her trl zuhura

ta nefislerini teslim ediyorlar ve her hususa hazr ve ii
Tanrya ve oluruna brakm ve kurtulu mitleri krl
m bulunuyorlard. Bu durumun sebebi udur: Gemi
zamanda meydana gelen kuatmalarda imdatlar ok ve
galip gelmek mitleri de fazlayd. Zira o zamanlar ehre
yakn olan deniz kendi hkmleri altnda bulunduun
dan sava yalnz kara cihetinde olur ve dmana kar
mstahkem ve kuvvetli olan kara taraf kolaylkla koru
nur ve surun dier taraflar saldrdan uzak kalrd. De
nizin her iki tarafna kk gemiler ve sair sava gemi
leri ile gelip gitmek mmknd. Bu suretle al - veri
kesilmez ve mhimmat ve levazm ve dier eya ehre
bol miktarda girebilirdi. ehir ii yabanclar ve halk
ile doluydu. Genel ve zel hzinelerde ve tapmaklarda
yedek olarak bol sayda para saklanmt. Gemiler ve ok
lar gibi silhlar ve dier eyaya dair hazrlklar ve dona
tm mevcut olduundan o zamanlar yaplan kuatmalar
etkisini duyurmaz gibiydi. imdi ise i tamamen tersine
dnmt. Yukar ve aa Boazlardaki hisarlarla deniz
kapal ve gelip gitme mmknsz olduu gibi kara kta
lar dmanlarla evrili ve suru deniz tarafndan dvmek
zere donanmann gelmesi yaknd.
Savan devam srasnda ehir halknn azl sebe
biyle sur evresinin her noktasn korumak mmknsz
clarak dnrlerdi. Genellik ve zellikle ehir iinde
zenginlik ve para ve sair lzm olan eyler azd. Hi bir
taraftan imdat gelmesine kesinlikle mitleri yoktu. Bun
dan baka baz olaanst belirtiler Tanr tarafndan bi
rer iaret gibi kabul olunarak BizanslIlarn manev kuv
vetlerini krar ve dkerdi, rnek olarak iddetli dep
remler ve topran kaynamas ve ard aras kesilmeyen
imek ve oka yaan yamurlardan meydana gelen sel

 45

ler ve sert rzgrlar esmesi ve gkyznde gezen ve du

ran garip yldzlarn belirmesiyle dzensizliin artmas
ve bunlara benzer beklenilmedik olaylarn meydana gel
mesi, gelecekte byk deiiklikler olacana birer ma
nev almet saylyordu. Hatta tapnaklarda en eski aziz
lerin (46) tasvirleri ve mezar talar ve heykelleri de terUyordu. Kadn ve erkek hepsine bir korku bir delilik ge
lip khinler ise gelecek gnler hakknda birtakm uur
suz haberler verirler ve keif ve kerametle ilgili eski de
yimlerle de bunlar kuvvetlendirirlerdi. Bu kehanetlerin
gzm, gelecein byk felketler yolunda hallolunurdu. Hayrl olmayan bu szler toplumun znt ve kor
kusunu artrr ve zihinlerini doldurarak cesaret ve me
lanetlerini krard.
Bununla beraber bu gibi kt gnlerin iinde yine
Merinden geleni esirgemezler ve hendeklerin temizlen
mesi, surlarn zayflam yerlerinin onarm ve hisarlarn
(i ynlerinin gzden geirilmesi ve kuleler arasndaki
speler ve smaklarn silhla donatlmas gibi hazrlk
1ii ela bulunurlard. Siperlere yeter derecede silhlar ve
makmalar ve muhafz blkleri korlard. Hatta adalar
da tahkim ederek byk limandan sonra stanbul Hali( inin giri yerine Galatamn tersanesinden Evyenys
1 47) Kapsna kadar ieriye girii nleyecek bir surette
demir zincirlerle kilitlerlerdi (48).
(46) Aziz: Kymetli, hrmet edilen anlamna gelen bu kelime
lur/. milletlerce veli saylarak adna yinler yaplan ve zel gn
leri yortu saylan kiiler iin kullanlr.
(47) Evyenys Kaps: Bu kapya Gzel-kap anlamna gelen
Kvreapili de denilirdi. Bu kap imdiki Bahe - Kaps civarn
da olduu muhakkaktr (ev.).
(48) 2 Nisan 1453 gn (Pazartesi) Halie girip kmay n

 46

Genel kurumlar ve tapnaklardan ve zel servetler

den para toplayarak, erzak ve dier eyleri satn alarak ve
Ieyecek olan zincir gerilmi ve hali ksmnda da zinciri korumak
iin birtakm sava gemileri yer almlardr. BizanslIlar ayrca
stanbul surlarnn kaplarn da rm bulunuyorlard. stanbul
surlarnn kaplar hayli ok ve danktr da. Bunlara burada kisaca bir gz atmakta fayda vardr.
Marmara sahilinden Halice doru:
1 Orea Pili (Gzel Kap, Yaldzl Kap); bugn, Yedikule
mzesinin sur dna alan byk ve muhteem kapsdr ki,
kemerli ve gzl bir kap iken bugn hemen tamamen rl
m, altnda ahap kanatl bir kuzu kaps braklmtr. Bizans
mparatorluu tarihinde imparatorlarn veya byk kumandan,
larn harplerden muzaffer olarak dndklerinde, ehre bir zafer
alay ile girdikleri kap idi. ki tarafnda drt keli iki byk bur
bulunmaktadr; bu kapdan balayp Ayasofyada nihayet bulan
bir caddeye de Zafer Alay caddesi denilirdi. Resm merasim
mnasebetiyle alr, altndan hi bir vakit halk geemezdi.
2 Birinci asker kap: Penta Piryii kaps (Bekule kaps,
bugnk adyla Yedikule kaps); hlen kullanlan Yedikule ka
psdr.
3 kinci asker kap.
4 Selimbiriya kaps (Silivrikaps); Silivri'ye giden yola
alan kap, ki bu kapnn dnda hlen dahi pek mehur Balkl kilise ve ayazmas vardr; bundan tr bu kapya kaynak,
memba kaps da denilirdi.
5 nc asker kap.
6 Melandisia kaps (Mevlevihane kaps); Bu kapya es
kiden Region kaps veya Krmz Frka kaps denilirdi; bu ka
pnn i tarafndaki bir kitbede Cenab Hak ve Krmzdlar ta
rafndan muhafaza olunan imparatorumuz Konstantine zaferler
olsun yazlyd. Bizansn Krmzdlar, Beyazlar, Yeiller ve mavi
ler diye anlan drt siyas partisinden ve bunlarn bilhassa Hipod
romdaki araba yarlarnn Bizans tarihinde ayr bir yeri vardr.
7 Drdnc asker kap.
8 Ayios Romanos kaps (Topkap). Kuatmann en id
detli ve kanl sahnesi burada olmu, en byk toplar bu kapnn
karsna konulduu cihetle bu ad almtr.

 47

ehre sokarak biriktirirlerdi. Karadan ve denizden ku

atmalara elden geldii kadar dayanabilmek iin her ne
lzmsa temininde kusur ilemezlerdi.
9 Beinci Asker kap: (Kiriyaki kaps, Sulukule kaps),
fetih arifesinde rlm ve fetihten sonra da rl kalmtr.
10 Harrissos kaps (Edirne - kaps):
11 Altnc asker kap: (Sirko Pli: Cambazhane kaps).
Kuvvetli bir sylentiye gre Trkler ilk defa ehre bu kapdan
girmiler.
12 Kaligarya (Ayios: Erikap)
13 Krilino Porta (Aakap: Ayvansaray) kaps.
Hali boyundaki kaplar:
14 Palati kaps (Balat kaps). Bu kapya mparator an*
lamna gelen Vasilika da denilir.
15 Fari Kaps (Fener kaps).
16 Petri kaps
17 Ayia Teodosia kaps (Eski Kap)
18 Potei Kaps (Cibali Kaps)
19 Platea Mesi Kaps (Unkapan Kaps)
20 Karpiyani Kaps (Zindankap)
21 Perema Kaps (Balkpazar kaps)
22 Evreyeni Kaps (Yenicami Kaps)
23 Evyeni kaps (Demirkap). Bu kapnn Bizansn eko
nomik hayatnda nemli bir yeri vard. ehrin zahiresi bu kap
nn nnde toplanr, gerekli vergisi alndktan sonra ehre girer
di. Halii kapayan zincirin bir ucu, kap yanndaki kuleye ba
lanmtr.
24 Ayia Varvara kaps (Topkap). Sarayburnu ynne d
er. Topkap Saraynn yapld blgede.
25 Deirmen kaps. Ayia Varvara kapsnn biraz ilerisin
de olup yannda Mangan kulesi denilen bir kule bulunuyordu. Es
ki alarda bu kule ile Kzkulesi arasna zincir gerilerek Boaz
kapatlrd. Fatihin stanbul kuatmasnda bu zincir gerileme
mitir.
26 Ayios Lazaros kaps.
27 atladkap: stanbulun sayl depremlerinden olan
1532 ylnda atlad iin bu ad almtr.

 48

Bunun zerine her nerede bir imdat kesi grrler

se o tarafa eliler gnderirlerdi. Nitekim Mora Despot
larna (49) gnderdikleri eliler araclgyle asker ve bu
day isteinde bulundular. ( Zira kuatmann uzun srece
ini tahmin etmekte ve ehrin vira (50) ile alnabilece
ini dorusu hi ummamaktaydlar). Bununla beraber
yardmn oka umduklar Papaya ve dier talya ve
Eat devletleri hkmdarlarna eliler gndererek bulun
duklar byk tehlikeden kurtulmalar iin onlarn acele
anlama ve yardmlarna kavumay arzu ederlerdi.
te stanbul halk, kar koymaya bu surette hazrlanyor
lard.
Sultan kinci Mehmed ise, artk ak olarak savaa
28 Skali kaps (Kumkap): Marmaraya alan en ilek
kaplardan biri.
29 Vlanga Kaps (Langa Kaps).
30 Ayios Emilianus Kaps (Davutpaa Kaps).
31 Samatya Kaps.
32 Aylos Yuanis Kaps (Narlkap).
stanbulun fethinden sonra grlen lzum ve htiyaca gre
Trkler tarafndan yeni kaplar alm ve zellikle fethin ilk ylramda kuatmada yklan surlarn onarlmasna allmtr.
(49) Despot; denilen kiiler ad hkmdardr ki bu kelimenin
hakiki anlam da budur. mparatorlar despot nvann alrlar
d. Bu nvan onlardan Patrik ve Metropolitlere gemitir. Bunun
gibi asl efendi unvan da Bizans mparatorlarna ait bir add. Bu
efendi kelimesi Rab anlamna olan Bizans efendisi daha doru
su aftendisdir (ev.).
Ortodoks Rumlarn ruhan bakanlarna ait bir unvandr.
Rumca Despotis kelimesinin ksaltlm olup metropolid kar
l idi.
(50) Vira ile teslim; Kalenin mzakere yolu ile teslimi yerin
de kullanlr bir deyimdir. Kuatma altnda bulunan kalenin tes
limini mzakere iin ieriden biri darya kt gibi, kuatan
lardan biri ieriye girerek teslim artlarn mzakere eder, iki
taraf anlat surette kale kuatanlarn eline geer.

 49

doru yryor, stanbulun dnda imdiye kadar Bi

zanslIlar elinde kalan yerlerin bazsn zorla alyor ve bir
ksmn bar yolu ile kendisine ekerek egemenlii alt
na alm olmakla ilkbaharn balamasyle stanbulu ka
zadan ve denizden vurmak ve zorlamak kararndayd.
Bu amac iin ilk evvel askeri ktaattan yani gerek
Avrupa ve gerekse Asyadan atl ve yayay ard. Bun
lar dzenleyerek uygun yerlere tabiye ile megul oldu.
Silh kullananlarla okular ve karg ve sapan (51) ile
donatlm olanlar ayrp ve dzenleyip ve kalkanlar
denetlemeden geirip ve cengverlerin karg ile korun
masna mahsus silh yapp kale kp makina ve sava
aralarnn oaltlmasna itina eyledi.
Bu ilerde srat, silhlar ve aralarn yaplmas ve
hazrlanmasn byk nemle izliyordu. Kalay dmek
iin o zaman icad olunan ta atan makinalar dahi
vard ki, iitilip de inanlmayacak derecede olaanst
oiup tecrbe ile fevkalde nemi meydana kan bu tru makinalar iin neticesini husule getirdi.
Padiah insan gcn aan bu almalar dnda
deniz kuvvetlerinin de hazrlklarn byk bir dikkatle
emir ve takip ediyor bir ynden de yeni gemiler yaplma
sn, ypranm olanlarn onarlmasn ve uzun sre de
nizde kaldklarndan tr zarar grm olanlar da ay
rca elden geirtiyordu ki bu sava gemilerinin bir ksm
(51)
Sapan: Ateli silhlarn bulunmasndan evvel kullanlan
sava letlerinden biridir. Bez yahut mein bir kesenin iki taraf
na ip balamak suretiyle yaplrd. Keseye ta veya kurun ko
nulur, bu iki ip kol ile evrilip srat verildikten sonra iplerden
hlr tanesi braklrd. Bu hareket ve hz kesedeki ta ve kuru
nun uzak mesafeye gitmesini salard.

F: 4

 50

zrhl (52) olarak yaplmtr. Otuz ve elli ift krekle?

yryen ok sratli manevra kabiliyetli hafif gemiler de
yaptrmtr. naat ve onarmda giden malzemeyi vemasraf ve iilii hi bir zaman esirgememitir. Buyruk
larn yrtt geni topraklarda yani Avrupa ve Asya
nn sahillerinde bulunan gemileri toplayp bunlarn m
rettebatndan baka i ve d hizmetleri iin daha lzum
lu olan tayfalar semek ve gemilerin kaptan ve dmen
cilerini tayin ve ierilerinde bulunmas gereken askerleri
byk bir itina ve sratle tedarik etmitir. Sava ve ku
atma iin deniz kuvvetlerinden bekledii kara kuvvet
lerinden ziyade olduundan deniz kuvvetlerini daha zi
yade gznne alarak bu kuvvetlerin gerekli ekilde kuv
vet ve kudretinin artmas iin her trl fedakrlktan
kanmamtr.
Padiah btn k bu gibi iler ve hazrlklarla me
gul oldu. Bahar mevsimi yaklanca, Gelibolu sularnda
bulunan donanmay, Gelibolu valisi Baltaolunu (53) ko
mutan ve amiral tayin ederek derhal stanbul zerine
evketti. Gemilerin says sylenie gre yz elli par
aya yakn olup fakat bu sayya tat ve dier servis ge
mileri dahil deildi.
(52) Zrhl: Burada zrhl deyimi yalnz bakr kapl demektir.
(53) Balta-olu: lk Kaptan Dery (Deniz Kuvvetleri Ko
mutan) olarak gsterilen Balta-olu Sleyman beyin devirme
olduu sylentisi vardr. kinci Murad zamannda ad geen Bal
ta-olu zellikle stanbul kuatmasnda n plna gemitir. Ku
atma balarken Geliboludan getirdii donanmay deniz ss
olarak kulland yer, halen onun adm Balta-Limam tar. 12
Nisan 1453de stanbul adalarn almtr. 20 Nisan 1453 gn Bi
zansa yardma gelen gemileri nleyemedii iin gzden dm:
bir gzn de kaybetmitir. Vazifesinden alnd tarih kesin ola
rak bilinmedii gibi, kara ordusuna aktarlarak lmne kadar*
bir ok savalara katld hakknda sylentiler vardr.

 51

Donanma byk bir nee ve moral stnl iinde

yola koyuldu. Yol sresince trl yarmalar, krek ve
yelken ustalklar ve gsterileri yapld. Bu nee ve bamalar anakkale Boazn nlatm ve kulaklara hay
ret ve dehet salmtr. Hakikaten uzun sredenberi hi
bir yerde byle heybetli armada ne denizde grlm ve
bu cmb de iitilmiti. Zavall BizanslIlarn ne hallere
uradklarm biraz dnmek yeter.
Donanma geledursun, Padiah atl ve yaya askeri
ni yanma alarak Edirneden hareket ve stanbul'a doru
yola kt. Ordunun ve padiahn dzen ve donatm yol
fresince dost ve dman hayretler iinde brakt. Edir
neden stanbul yolculuu sava aralar da beraber ol
mak zere onbe gn srd.
Onuncu gn stanbul surlar dna ortalama yanm
kilometre uzakla kadar yaklald. Romanus (54) kar
plar hizasmda ordu kuruldu. Kara kuvvetleri de yeti
erek Padiahn buyruklar uyannca muhtelif blgelerde
kurulularm tamamlayarak btn sahilleri kuatt. Ku
laklara gelen fsltya gre, askerin says arkadan gelip
sonradan orduya katlanlar saylmad halde dahi
yz bini gemekte idi.
(54)
Romanos Kaps: Sonra Topkap denilen kapdr. Hal
buki stanbulun alnmas ve kuatlmas baklandaki dier b
tn sylentilere gre Sultan Mehmedln ordugh imdi Eri Ka
p (Charsiou, Charslani, Charisou) denilen kapnn karsndaki
tepede bulunuyordu (ev.).
Kaynaklarda ejdere benzetilen ve VasUki = ld denilen
bu mthi toplar altar kantarlk glleler atarlard. Fatihin ka
rargh civarna yerletirilmi olduundan, toplarn karsna
rastlayan kapya BizanslIlar Ayos Romanos = Saint Romain
Trkler Top-kapusu = Topkap adm vermilerdir. Toplarn
ilk defa Eri-kap karsnda bilhare 23 Nisan pazartesi gn de
Topkap karsnda tbiye edildii rivayet edilir.

 52

BizanslIlar ise mkemmel hazrlanm byk deniz

ve kara kuvvetinin balarna musallat olduunu grn
ce bir ynden hayran ve bir ynden de karlaacaklar
olaylar imdiden hesaplayarak korunma tedbirlerini bir
kat daha iddetlendirdiler.
yleki: Koyduklar kk gemiler ve kayklarla Halii dman -gemilerine kapadlar ve bunlarn evresine
de sava gemeri yerletirdiler. Sava amaciyle olmaya
rak ancak kendilerine mahsus birtakm hizmetler iin
o tarihlerde tesadfen stanbula gelmi bulunan alt ta
ne Venedik gemisini ve yine mal ykl olarak gelen Gi
rit gemilerini savata kullanabilmek zere stanbulda
kalmaya raz eylediler.
Ayn zamanda Justinyanus (55) adnda bir kimse de
stanbula geldi. Bu kimse soylu kiilerden olup sava
alannda bilgili, cesur ve kendi tarafndan yaptrlm e
itli silhlarla donatlm iki gemiyi de beraber getirmi
ti. Geminin iinde tayfadan baka drt yz enkci de bu
lunuyordu. Bu kimse stanbula gelmezden evvel Sakz
ve Rodos adalarnn evresinde gemilerle dolamakta ve
kendisinin dman olan bir ka kimseleri gzetlemekte
ve onlara pusu kurarak frsat gzetmekte idi.
Sultan kinci Mehmed tarafndan stanbul zerine
yrnmekte olduunu haber almakla, teklif almadan Bi
zanslIlara ve mparatora acele yardm iin stanbula
(55)
Justinyanus: Asl ad Giovanni; Longo di Giustiniani
dir. Cenevonn Giustinani denilen soylu bir aileden gelmitir.
Hi beklenilmedik bir anda iki yeni kadrga ve beyz sekin
kleri ile Hristiyanlk lemini kendine minnettar etmek ve dn
ya apnda bir eref kazanmak iin gelmitir. Cesur ve cretkr,
sanatna ak bir askerdi. Klcn hizmetine vermek zere mpa
ratorun huzuruna kt zaman pek byk bir tren yaplm
tr. Kendisine Bizansta byk bir askeri rtbe olan Protostrator lk ve kuatmann devammca diktatrlk yetkisi verilmitir.

 53

geldi. Dier birtakm sylentilere nazaran bu sava

soylu kii; imparatorun teklifi ve yapaca 'hizmet ve
yardmlar karlnda savan sonunda kendisine Linini
adasnn verilmesi vaad edilmesi zerine stanbula gel
mi oluyordu. Bu kii ksa sre iinde zek ve bilgisini
gstererek karlnda verilen ve alman vaadi mteakip
mparator ve devlet bykleri tarafndan iyi kabulle kar
lanmt. Ayrca savan devam sresince savan y
netimi tam olarak kendisine verilmi, ayrca btn dav
ranlarnda da kendisi tam ve btn bir yetki iinde
snrsz bir halde braklmt. Justinyanus, yeni grevinin
verdii yetki ve kudrete binaen kaFann onarmn srat
lendirdi. Ayrca kara tarafnda bulunan sur bedenlerini
ve siperleri sava aralar ve sair her trl korunma ara
lar ile kuvvetlendi. Korunma noktalarn iyice noktala
yarak buralara subay ve askerleri yerletirerek bunlara
yapacaklar ileri teker teker retti.
Yukarda konu edildii zere limanda bulunan k
k ve byk gemiler her eit aralarla kuvvetlendirme
aresine bakarak surun deniz tarafnda bulunan ksmn
dahi kara taraf gibi yeter derecede kuvvetlendirmeyi ve
donatmay ihmal etmemitir.
ite... sava bilgisi ve kala hcumu ve savunmasn
daki geni bilgi ve tecrbesi bilinen bu adam, yce padi
ahn heybetli askerine kar surun korunmasn zeri
ne almt.
OsmanlI askerinin en seme ksm ve Padiahn Has
sa askeri ve Divan Hmayun, yukarda sz edildii ka
plar hizasnda yer alp muhasara makinalar dahi ora
ya yerletirilmek zere olduundan ehrin o ciheti en
ziyade hcum ve tehlikeye maruz idi. Bu durum kar
snda kala komutam olan Justinyanus onlarn karsn
da yer alarak emrinde bulunan cengverler ve drt yz

 54

bahadr ile bu tehlikeli yeri elde tutmaya ve korumaya

karar verdi. Denizciler gemilerde kalmt.
Savam balangcnda kalaya taarruz ve yaklaan
birka babozuk alay zerine ieriden bir k yapla
rak byk apta yaral ve l verilmesine sebep oldular.
Lkin dzenli asker hemen imdatlarna koarak BizanslI
lar takip ile ehre snmaya ve kaplan kapamaya mec
bur ettiler. Bundan sonra kala iindekiler hi bir vakit
huru (k) yapmaya kendilerinde cesaret bulamad.
Yalnz ehrin korunmasna alt.
Sultan Mehmed Hn, Edimekap ile Erikap ara
sndaki suru taarruz hedefi seip, askeriyle bir ok atm
mesafeye kadar sokularak kahramanl ve byk m
rvvetini gstererek silh kullanmadan evvel BizanslIla
r silh brakmaya davet etti. Gnderdii konuma m :
murlan BizanslIlara aadaki tekliflerde bulundular:
BizanslIlar ehri szleme ve teminat ile teslim
etsinler. Aileleriyle, oluk ve ocuklaryle ve mallanyle
her trl rahatsz edebilecek davramlardan korunmu
olarak huzur ve rahatla ehirde kalarak servetleriyle ge
imlerine devam etsinler. ehir halk, bu teklifi kabul
etmeyip dier artlarla bar kabul etmeye hazr bulun
uklann ve fakat ehri teslim etmek mmknsz oldu
unu cevaben bildirdiler.
Bu menfi cevap, Padiaha ulatrldnda, derhal
ehrin etrafnda bulunan arazi ve dier eyann tahrip
edilmesini emretti. Devlet byklerinden olan Zaanos
ve Halil (56) ve ordu komutanlarndan gvendii birka
(56)
andarl Halil Paa: Osmanl hanedan He beraber tarih
sahnesine kan pek az aralkla yz elli yl en yksek Umiye makarniyle vezir-i zamhk mevkni tutmu bir Trk ailesidir. Bu
ad, tarihlerimizde, belgeler ve kitabelerde: andarl, Candarlu,
Cenderli, Cenderleli, andarlu imllariyle yazlmaktadr.

kiiyi yanma alarak ehrin karaya bakan sur bedenleri

ni inceledi. Hangi tarafnn taarruz ve hcuma uygun ve
andarl ilesinin byk ceddi Kara Halil Paadr. Eskiehir
anntakasndan ne'et etmi olduklar rivyet edilmektedir. Kara
Halil Iiayreddin Paadan sonra gelenler; Kara Halil Paa'nn
olu Ali Paa, Ali Paa'nn kardei brahim Paa, onun olu Ha
lil Paa ki stanbulun fethinden sonra Fatih tarafndan idam
ettirilmitir. Bunun olu brahim Paa, kinci Beyazt zamann
da vezir- zam olmu, bundan sonra orta halli makamlara bile
geemeden unutulup gitmilerdir.
Birinci Halil Paann olu olan ve dedesinden ayrlabilmesi
iin kinci Halil Paa denilmesi gereken bu mehur vezir-i za
mm stanbul fethi zerine azli ve idam iin rivayetler eitlidir.
Halil Paadan sonra bu mevkie devirme vezirler gelmiye bala
mtr.
Btn olaylar, Murad Il.nin vezir-i zam Halil Paaya s
tn gveni olduunu gstermektedir. Szegedin anlamas zeri
ne, Murat Il.in padiahl olu Mehmed Il.ye brakp ekilmesi
ve gen Padiahn da silh hocas Zaanos Paadan yana grn
m olmas vezir-i zam' ok zdn gstermektedir.
Szegedin anlamasnn mrekkebi kurumadan dmanlarn,
Osmanl tahtnda gen bir Padiahn bulunmasn frsat bilerek
sava hazrlklarna balam olmalarnn haber alnmas zerine
andarl Halil Paa gen hkmdara; durumu aklayarak:
Sultan Murad tekrar orduyu ele alrsa, bu ie bir are bu
lur, siz babanz davet eyliyerek, dman zerine gnderip safanzda olun; bu olay getikten sonra, saltanat yine sizindir... de.
mi. mernn da ayn fikirde olduunu sylemitir.
Sultan Mehmed, bu teklifi iyi karlamayarak:
Evvel dnp sonra yapmah idi diyerek cevap vermi
se de, babasn ordunun bana armaa mecbur olmutu.
Sultan Murad Varna Savam kazandktan sonra tekrar h
kmdar olmu ve olunu Zaanos Paa ile Manisaya gndermi
tir. Bu konudaki rivayetler ok ve eitlidir. Dier bir rivayete
gre bu srada Yenieriler ayaklandrlm ve Sultan Murad pa
diah grmek istediklerini diretmiler ve gen padiah taht b
rakmak zorunda kalmtr.

 56

hangi ynnn uygun bulunmadm ve surlarn yklabilmesi iin makinalar nereye koymas gerektiini ince
ledi.
Bu incelemeden sonra btn orduyu, yani tabur ve
alay ve dier asker birliklerin st ve alt komutanlarm
seerek, btn birliklerin sava ve taarruz edecei yerle
ri tayin etti. ehrin kara ve deniz taraflarndaki surunu
ksmlara blerek Zaanos komutasnda bulunan frka Melned II, 1451de ikinci defa hkmdar olduktan sonra
Halil Paay makamnda tutmutur. Birtakm rivayetlere gre
iki tarafn da birbirlerine gveni yoktur. Kitabmzn yazan Kritovulosa gre de; Manisa'da iken ehzadenin baz istekleri Halil
Paa tarafndan yerine getirilmemitir.
Halil Paa, evresindeki devlet adanlan ile birleerek bir
padiah indirecek ve bir dierini tahta karacak kudret ve kuv
vette kkl bir vezir-i zamdr. Bu konuda yerli ve yabanc b
tn kaynaklar birlemektedir. Halil Paa'nn stanbul fethi gibi,
cihan hayrette brakan bir baarnn ardndan: ... stanbul fet
hine engel olmu ve BizanslIlardan rvet almtr... thmetiyle
ldrlmesinin asl nedeni bu olmasa gerektir.
O tarihlerde saltanata geen btn Bizans mparatorlar yi
m belli zamanlarnda Osmanl hkmdarlarna ve devlet byk
lerine hediyeler gnderirlerdi ve bu usuldendi de. O devri bizzat
grm olan kitabmzn yazan Kitovulos ve Dursun bey de ta
rihlerinde bu konuda en kk bir imada bulunmu deillerdir.
Halil Paa, yalnz stanbul fethinin mkl olduunu bahsetmi
ve bu konuda gen padiahla mteaddit konumalar da yapm.
Ur.
Vezir-i zam Halil Paa, fethin ertesi aramba gn, ocuk
lar ile beraber tutuklanarak btn mallan msadere edilmi ve
40 gn sonra da Yedikule'de idam edilmitir. Halil Paann l
mnden sonra oullan ile maiyeti serbest braklm ve msade
re olunan mallan geri verilmi ve Halil Paa hakkmdaki kin ve
husumet evlatlanna kadar srdrlmemitir. Halil Paann l
m ile devlet idaresinde eski ailelerin nfuzu bertaraf edilmi vepadiahn mutlak hkmdar ve hkmranl yeniden tesis edil
mitir.

 57

jra daha bir ka subay eklemek suretiyle Galatamn sa

rlmasn ve stanbul Hali ve Limannn Galatadan
Odun Kapsna (57) kadar devam eden sahilini onlara
verdi. Zaganosa keramika (58) ile karsndaki stanbul
surlarnn arasnda bulunan Haliin boazna bir kpr
yaplmasn emretti. nk bu ynden dahi ehrin ze
rine silhdar (59) ve tirendaz (60) asker evkini ve bu
suretle ehri her taraftan vurmay ve sktrarak muha
saray olumlu sonulandrmay dnyordu. Zaanos'
un emrine yukarda sz edilen surun zayf ve hcuma
uygun olan yerlerden vurmak ve sarsmak amaciyle bir
ka makina ve makinac verdi. Rumeli Valisi Karaca (61)
(57) Odunkaps: imdi odun-kaps denilen yer deildir. Bu
kap bugn Ayvansaray denilen yerin yaknnda, evirisi odunkap olan Bizans dilinde Kesiliyor-kap (odun - kap; Aya-Dimitri kilisesi anlamna olan) yerdir ki, bugnk gnde kapaldr
(ev.).
(58) Keramika: Tula imalathanesi anlamna olan kerami
ka = Ceramica denilen bu yer imdiki Hasky yerinde idi (ev.)
(59) Silhdar: Yldrm Bayezit zamannda kurulmutur. T
renlerde padiahn klcn omuzunda tar ve banda krmz ka
difeli skf bulunduu halde hkmdarlarn sa gerisinde y
rrd. Silhdar Bl: Kap-kulu svari blklerinin batan
kincisi olup san bayrak tadklarndan San bayrak bl
diye de anlrd. Osmanl Devletinde kap-kulu svarilerinden ilk
kurutandr.
(60) Tirendaz: Ok atc yerine kullanlr bir deyimdir. Halk
dilinde becerikli, elifte ayana abuk kimselere denir.
(61) Karaca Paa (Day): Fatih devrinde Rumeli beylerbeyi
dir. stanbul kuatmasnda byk yararl grlmtr. 1453 u
bat ay iinde Rumeli'de kuzeye ve gneye yaplan almalara ko
mutanlk etmi, byk toplan stanbul'a getirirken de yine bu te
mizlik hareketine devam etmitir.
Kuatmada merkez cephesinden Hali sahiline kadar uzayp
Rumeli askerleri tarafndan igal edilen sol kanadn komutandr.

 58

ile baka byklere ise surun odun kapdan Tekfur Sara

yna (62) doru Eri Kapya (63) kadar uzayan ksmn
verdi. Anadolu beylerbeyi shak (64) ve tedenberi ser
dar bulunan Mahmud (65)a surun Edirnekapsndan
(66) Altnkapya (67) kadar pek geni blm ile ve bu
Day denilmesi, Fatih'in kinci Murad devrinde len kardei Alddin'in days olmasdr.
Belgrad kuatmasnda, Fatih'in yaraland bu kanl savata
kahramanca ehit olmutur (1456).
(62) Tekfur Saray: Yazar Porfiroyenidos diyor. Bizans di
linde ad Takiro dir ki, Tekvir Saray (Tekfur deildir) de
nilmesi bundan gelmitir (ev.).
(63) Erikap: Kitabn metninde Hariso Kaps denilmi
tir. Bu kapnn dier bir ad da Kalikarya Kaligaria dr (ev.)
Fatih kararghm en kuvvetli sylentiye gre surun bir buuk
mil uzaklnda ve imdiki Maltepe Askeri Hastanesinin olduu
yerde kurmu ve etraf hendekler ve siperlerle kuvvetlendirilmi
ve ok sk korunma tertibat vcuda getirilmitir. Tarihi; 2 veya
5 Nisan 1453 gnleridir.
(64) shak Paa: Bizans rivayetlerine gre andarl Halil Paamn azli zerine Mahmud Paadan evvel bir yl kadar vezir-i
zam olduu sylenir. Rum yahut Hrvat devirmesidir. Bu sy
lenti doru olduu takdirde iki defa bu makama gemitir.
(65) Bizans rivayetlerine gre andarl Halil Paann azli
zerine Mahmud Paadan evvel, bir yl kadar shak Paa ve on
dan sonra Mahmud Paa tayin edilmi gibi gsterilir. 1 Haziran
1453de bu makama gemitir. Baz kaynaklara gre Vel lkabiyle anlan Mahmud Paamn milliyeti hakknda eitli rivayet
ler vardr. Kritovulosa gre anadan, babadan Bizansm eski bir
ailesine mensuptur. Genellikle devirme olduunda birieilmektedir. Mahmud Paanm alt ay kadar sren Gelibolu Sancak bey
lii ile Derya Kaptanl birinci ve ikinci sadaretleri arasndadr.
Kaptanlk devrinde Fatihin Eriboz fethine 300 gemi ile katl
mtr.
(66) Edimekap: Kitabn metninde bunun ad onbin kii ka
ps anlamna olan Bizans dilinde myriandrion dr ki, rivayete
nazaran surun inas srasnda altrlan o sayda ii iki tarafimlatta devam ile sylenilen yerde birbirlerine rastlamlardr
(ev.).
(67) Altm-kap: Kitabn metninde buras altn yahut yal-

 59

yndeki denizin bir blmn verdi. Bu iki bahadr,

gzn budaktan esirgemez kii, Padiahn pek makbul
adamlaryd.
Padiah, maiyetinde Halil ve Karaca Paalar olduu
halde denetleme ile evrenin kara ynnden surun orta
smda en ziyade taarruza uygun tahmin ettii bir nokta
nn karln merkez kabul etti. Padiahn yannda b
tn Enderun-u Hmayun (68) takm yani, yaverler, ye
nieriler ve kemankeler (69) ve dier grevliler bulunu
yordu.
Padiah, kara askerini bu suretle snflandrp ve sa
va dzeninde yerletirdikten ve suru kuattktan sonra
deniz ilerini bu ilerde bilgisi, grgs ve tecrbesi ile
n alm olan Gelibolu mirlivas Baltaolunun ynetimi
ne brakt. Baltaolurm donanmann ve btn Asya ve
dzl kap anlamna olup Yedikule ynndeydi. Bu ekilde adlan
drlmas dahi mparatorlarn ve askerlerin savaa gidii ve galip
gelerek dn ve yahut dier iler iin ehre giri ve klar ta
mamen bu kapdan yapld iin korunmasna nem verildiin
den dolay (ev.).
(68) Enderun- Hmayun: Saray, mabeyn karl olarak
kullanlr bir deyimdir. Devletin idaresine memur olanlara da,
bunun karl olmak zere Rrun denilirdi. Farsa olan bu iki
deyimden enderun i, brun da d demektir. Yalnz olarak enderun denildii gibi Enderun- hmayun suretiyle de kullan
lrd.
(69) Kemanke: Okulukta mahareti olanlar hakknda kul
lanlr bir deyimdir. Silhn bulunmasndan evvel bir sava aleti
olarak kullanld mddete ok atmay renenler olduu gibi
sonralar bir spor, bir zevk ve elence aleti olmak zere de ok
kullanlmtr. Silhn bulunmasndan evvel bir sava aleti ola
rak kullanld mddete Osmanllar arasnda bir ok keman
keler yetimi, ilerinden vezirlie ve sadrazamla kadar yk
selenler bile olmutur. Adm Galata'daki mahalleye koyduran
Kemanke Kara Mustafa Paa da bunlardandr.

 60

Avrupa sahillerinin komutan tayin etti. Baltaolu surun

denize bakan ynn, yani ehri Altnkapdaki asndan
Galatann tersanesine kadar krk stadion (70) uzun
luk ve byklkteki sahil ve bu uzunluu kaplayan hali
cin zencirini ve zincirin beri tarafmda yani halite bu
lunan Bizans donanmasn, OsmanlI donanmas ile mu
hasara etti. Hergn hcumlar yapmaya balad. Amac
limana zor kuvvetle girip ve o ynden dahi suru d
mekti.
Karadan ve denizden muhasara emberinin uzunlu
u dikkatle hesap olunursa ortalama yzyirmialt stadion (71) karl olduu anlalr. Btn bu muhitten
Halite olup zincir vastasiyle korunmu otuzbe stadi-,
on (72) mesafelik yer BizanslIlar tarafndan korunmadan
braklm ve gerisi ise byk bir dikkatle korunmu bulu
nuyordu.
Padiah hazretleri, kara ve deniz kuvvetlerini bu
yolda dzenleyip sava dzeninde yerletirdikten sonra
makinaclar yanma ararak ve bunlarla makinalar ve
surun ok ksa sre iinde yklmas hakknda mzakere
ve fikir teatisinde bulundu. Anlar da elde bulunan maki
nalardan baka (zira evvelce yaplm makinalar bulunu
yordu) dier bir makina yaplmas ar tiyle kala duvarla
rnn abuka yklabileceini kabul ve vaad ettiler. L
kin surlar sarsmaya ve ykmaya yeter bir makinanm ya
plmas byk apta bakr ve eitli malzemeye bal, yarJ byk paray gerektirdiini sylediler. Sultan Mehmed, sonucu bir an evvel alabilmek iin hi bir eyden
ksmayarak istediklerini, hatta fazlasiyle verdi. te o
(70)
re olup,
(71)
(72)

Stadion: Bir Bizans ls olup, bir stadion 184,87 met

bu mesafe 7.949.41 metredir.
23 kilometre 293 metredir.
6 kilometre 45 metre.

 61

zaman makinaclar tarafndan dinleyenlere inanlmas

mmkn olmayan ve grenlere dehet veren bir makina
meydana geldi (73).
Bunun yaplmasna ve almasna dair bilgim snr
lar iinde bir ka sz syleyeceim:
Metin ve sk ve temiz toprak, gnlerle kartrl
mak suretiyle amur meydana getirildi. Buna balama
ya ve yaptrmaya mahsus ve tamamen paralara ayrl
m keten ve kendir ve bu gibi eyler kartrlp ayrlma
s mmkn olmayan bir hale konuldu. Bu karmdan
yuvarlak knk eklinde ve krk kar uzunluunda b
yk bir boru yapld. Atlacak ta yerletirmek iin az
tarafnn evre ls oniki kar idi. Ot (74) denilen
maddenin konulmasna mahsus arka tarafnn genilii
(73) Top, demir veya ta mermi atan btn ar, ateli si1Ahlara verilen ad. Baz kaynaklarda Osmanl Devletinde topun
lk defa Birinci Murad Be (Hdavendigr) zamamnda Birinci
Kosava meydan savanda, yani 1389 tarihinde kullanld ka
yl ldr. Osmanl topuluu Fatih devrinde sratle tekml etmi
tir. stanbul'un kuatlmas srasnda kullanlan ve surlar dven
odrt bataryann toplan, ksmen Edirne'de dklerek 2 Nisan
1453 pazartesi gn buraya getirilmi ve ksmen kale nnde d
klmtr. Bunlar iinde byk top diye anlan tek bir tanesi
i'iilihin hizmetinde bulunan mehur Macar Urban tarafndan d
klm, lkin kendisi Trk mhendisleri kadar bu iin erbab
olmadndan hesaplan yanl tutulan topu kale nnde bekle
nen fayday temin edemeden - be attan sonra paralanm
ve o srada yannda bulunan Urban da hatal dkmnn cezas,
m hayatiyle demitir. Bu itibarla, stanbul kuatmasmda yalnz
Trk dkmclerinin ustalarnn dktkleri byk toplardan ya
rarlanld bir gerektir. Tarafsz kaynaklar da bunu kabul et
inektedir.
(74) Top otu: Metinde votani diye yazl olan .kelimenin e
virisidir ki, bitki demektir. Barutun birinci ad BizanslIlarda bu
til. Hatta bugn bile baruta ot anlamna olan chortari derler
(yev.).

 62

zannma gre uzunluunun drtte biri orannda ve bel

ki biraz daha ziyade idi. Bundan baka olarak sz edilen
amurdan ayn ekilde ncekinin ierisine girebilecek
byklkte bir boru daha yapld. Bu kincisi birincisin
den bir kar veya biraz daha geni olup bunlar birbiri
ime konulduunda kalacak aklk erimi bir halde bu
lunan bakr ile dolduruldu. Mamafih bu d boru bolu
una doldurulacak bakrn byk arlyle patlayarak
makinann beyhude kaybedilmemesi iin demir ve tahta
ve toprak ve ta enberler ile gzelce sarlm ve bu su
retle her trl basna kar koyacak surette kuvvetli bir
hale getirilmiti. Bu yeni makinann pek yaknnda iki
ocak, iki taraftan huniler iin yaplmt. Ocaklar bol
amur ile yaplm olup ileri tula ile mkemmelen is
lenmi ve d byk talar ve kireli har ile kuvvetlen
dirilmiti. Hunilerin iine bakr ve kalay gibi madenden
bir haylice hemen bin beyz okka kadar (bylece riya
yet edilir) konularak sonra zerlerine ok mikdarda
odun ve kmr ylp o suretle ki ocaklarn hunilere
olan az braklmak suretiyle her taraflar kapatlr idi.
Yanndaki krkler hi durmadan iletilmek artiyle
gn gecede bakr tamamiyle eriyerek su ve akc bir
hale gelip sonradan azlarn almasiyle bakr oluklar
vastasiyle sz edilen silindirlerin arasna dklrd.
Dardaki silindir dolduktan ve hatta azndan taarak
souduktan sonra kenarlar eelenerek ve taraklarla i
lenip dzlenerek parlak ve kaygan olurdu (75).
ite makinann yaplmas ve hazrlanmas bu ekilde
durdu. Gelelim hareketine:
(75)
Yazarn stanbulun kuatlmas srasnda yapldm
gsterdii bu topun o an dier Bizans ve Ltin tarihilerinin
ekserisi kuatmadan ok evvel Edirne'de yaplarak stanbul sur
lar dna getirildiini sylyorlar (ev.).

 63

ilk olarak; ot (Top otu) denilen madde ieriye alna

rak makinamn ardnda olan btn huni ve makinamn
oluu ta iine alacak ikinci oluun azna kadar tama
m doldurulurdu. Bundan sonra bu aza gayet sert aa
tan byk bir destek konulup demir ve balyoz ile vurula
\urula ot iyice sktrlrd. O derecede ki, vurularn
kuvvetiyle alevlenmek gibi bir durumla da karlamak
mmknse de, bakaca bir yol ve ekil mmkn deildi.
ikinci olarak; makina hedefin karsma gtrlp
bu iin ustas kimseler lekler ve hesaplarla yn tayin
edildikten sonra makinamn altn byk tahta dirsekler
le gzelce beslerler ve zerine dahi byk talar derler
di. Bylece makina, yukardan, aadan, sadan ve sol
dan smsk balanm olmakla, hareketin kuvvet ve id
detiyle bulunduu yerden srayarak hedeften gayr bir
yere vurmasn nlerdi. Sonra arkada olan kk delik
ten otu fitillerler ve otun ate almasyle mthi bir ses
yeri, hatta uzaklarda olan yerleri sarsar, mthi bir giilt her yeri kaplar, etraf alevlendirir ve karartr bir
ate ile kuru bir rzgrla ses vererek ieriden frlar ve
bu iddetle taa vurmakla ta dahi iddetli bir kuvvet iti
siyle ileriye atlarak surlara arpar ve bu arpmann
tesiriyle bir ok yarlmalar olur ve enkaz paralan et
rafa salr ve her yne dalan bu paralar rastladkla
ra insanlan ldrrd. Byle olmakla beraber bu etki
eit ekilde olmayp surun bazan byk bir blm bo
zulur ve baz defa bunun yans meydana gelir. Bazan
da surun yukar blmlerindeki koruganlann i ve d
burlannn bir taraf ya ok ya da kk bir blm
zarar grrd.
Atlan talara kar koyacak bir kuvvet dnlemez
ve surun son derecede kaim, salam ve dayankl beden
lerinin dayanma gc kalmayarak harap olmas hayre

 64
t i mucip ve mermilerin sarsntlarnn iddetli oluuna
almettir. Gemi hkmdarlarn ne byle bir makina
hatrlarna gelmi ve ne de sahip olmulardr. Eer byle
bir makineye sahip olsalard karsndaki kalalar ne ka
dar salam yaplm olursa olsun onlar almak iin kar
duracak sur yaplmas, lmlar almas ve toprak srl
mesi vesaire gibi ar iler ve buna benzer eitli zahmet
lere katlanmyacaklar ve surlar bu gibi makinalarla ykla
rak, kalay tezelden teslime mecbur olacaklar, bu suretle
kuatmalarda hi bir zorlua uramayacaklar ve kendile
rine kar koyan kaia ve hisar bulunmayacakt. Ancak
onlarn byle makinalar yoktu. Bu makinalar yz ejli
yl ve belki biraz daha nce AlmanyalI svirelilerin (76)
yeniden bululardr.
v
nc olarak; bu hareketi meydana getiren otun
birleme ve tertibi hakknda yle demek yerinde olur
Bu karm kherile, kkrt, kmr ve hai (77) gibi
scak ve kuru maddelerden meydana gelen bir ruhtur.
Bu ruh bakrdan yaplm bir k yeri olmayan, da
yankl bir kabn iindedir. eriden meydana gelen s
dan etkilenmi olarak ta merminin o kadar byk ve
iddetli hareket ve kuvvetine sebep olur. ok kere bak
rn dahi patlamasna sebebiyet verir. Bu makinann es
kiden bir ad yoktur ve bilinmemektedir. Meer ki buna
baka bir ad verilebilsin. imdiki adamlarn hepsi birle
ik bir ad ile silh derler. te bu makina hakknda biz
imkn ve snrmz erevesinde bu kadar bilgi verebil
dik.

(76) Kitabn metninde Germani Celtae diye yazl ad Al

manyalI svireliler diyerek evirdim. Bilinmektedir ki barutu
cad eden ve daha dorusu silhlarda kullanan Alman svireli
Berthold Schvvarz dr. svire snrnda hulunan Almanya ehir
lerinde domutur. Schwarz'n icad miladn 1327 ylma rastlad
rivayet edilir (ev.).
(77) Hai: Hind kenevirinden karlan bir madde.

 65

Makinalar tamamen yaplp ve hazr olduktan sonra

Hazreti Padiah, makinaclara bunlarn muhasara izgi
sine getirilmesini emretti. nce, surun ortas ve ota
Hmayun'un (78) kurulduu yere getirtti. Bunlarn en
byk ve kudretli olanlarndan tanesini ayrarak bun
larla surun o ksmnn vurulmasn emretti. Dier makinalar surun eitli yerlerine ve saldrma ve ykmaya uy
gun zayf noktasna tatt ve yerletirdi. Zira padiah
hazretleri ehri srat ve kolaylkla almaya karar verdi
inden bir ok mevkii birden dmee karar vermiti.
eitli yerlere datlan makinalar sura pek ziyade yak
trlarak atee balanldnda surlar zarar grmee
balad. Surlarn sarslp dmesiyle piyadelerin geme
sini ve sura yaklaarak daha yakndan dmelerini ko
laylatrmak istiyen Hazreti Padiah, makinalara yakn
olan ukurlarn yani kala hendeklerinin toprakla dol
durulmasna emir verdi. Bundan baka hendeklerde, su
run altnda ehre doru lm (79) kazlmasn da em
retti. Bundan maksad alacak lmlardan geceleyin
(78) Ota Hmayun: Osmanl hkmdarlarnn mkellef a
drlarna verilen ad. Ota Hmayun, daima krmz renkte olur,
renkli erit ve srmal saaklarla ssl bulunurdu. Padiahlarn
adrlar gayet byk ve yedi direkliydi. Bir taraftan bir galeri 11e
hazine adrna ve bir galeri ile de padiahn divan mzakerele
rini dinledii adra balyd. Ota Hmayunda hkmdarn her
trl istirahatini temin edecek her ey mevcut bulunur. Bunu t
renle kurup kaldrmak, adr mutemedlerlne ait bir vazifeydi.
Padiahlarn ekseriya iki adr bulunur, biri bir menzil ileride
giderek kurulur ve padiah daima otam hazr bulurdu.
(79) Lm: Eskiden savalarda kaleleri ykmak iin topran
altndan lm kazp barut ile dolduran ve bunu ateleyerek hi
sarlar atan bir snf vard. Onyedinci yzylda tekiltlan bozul
musa da 1792 de slah edilerek asr bir duruma sokulmutur.

F.- 5

 66

ehre girilmesi ise de byk zahmet ve masraf gerekti

ren bu iin sonucu da verimsizdi. nk makinalardan
elde edilen byk faydalar bu kazlara lzum olmadn
gsterdi.
Surlarn evresinde bu olaylar cereyan etmekte iken
Hazreti Padiah yanma alaylardan bir ka nefer alarak^
gayet metin olan Terebya kakas zerine hareket etti.
evresine koydurduu top makinalarmn mermilerinden
kalanm ok yeri tahrip ve muhafzlarnn ekserisi l
m veya yaralanm olmakla geride kalan krk kii
aman dilediler. Padiah buradan (Studio) denilen kal'anm zerine hareket ederek bunu da top makinalan ile
derek ve tahrip ederek ayn gnde teslim ald.
Ayn zamanda donanma komutan olan Balta-olu
hi bir geminin limana girip ve kmasna meydan ver
memek iin emrinde olan gemilerin nemli ksmnn
limann aznda ve zincirin nnde brakarak, Padiahn
emirleri gereince geri kalan gemileri alarak Prinkipos
(80) adasnn zerine hareket etti. Bu adada bir etin
kaka ve kakada otuz nefer yabanc cebelu (81) vard. Bu
(80)
Prinkipos: imdi Bykada denilen yerdir. Kuvvetli tah
minlere gre bu ad BizanslIlar tarafndan stanbul'un yaknnda
ve Marmara denizinde bulunan ufak adalarn btnne verilmi
olan genel deyimden Prenkislerb adas = les des Princes adn
dan gelmitir. Bu adn verilmesinin sebebi imparatorzadeler ve
devlet byklerinin ekserisinin vakit, vakit bu adalara srlerek
burada tutuklu kalmalardr (ev.).
(81) Cebelu: OsmanlIlarda bir zeamet veya tmar sahibi dirliinin'
miktarna gre sava zamanlarnda yatmda gtrmeye mecbur
olduu silhl svari. Zeamet sahipleri ilk be binden sonra her
be bin ake iin bir cebelu gtrrd. Cebelulerin yetitirilmesi
ve her trl masraflar zeamet veya tmar sahiplerine aitti. Bun-

 67

kala iddetle muhasara ve getirilen top makinalan ile

dlmek ve sktrlmak suretiyle surlarn bir ksm
ykld ise de sarfolunan emekler olumlu bir sonu ver
meyerek kala alnamad. Bilhare i kalaya ate veril
mesi suretiyle bir aresine baklmas Padiah tarafndan
emir edildi. Kam ve ba ubuu ve ot ve saire gibi tu
tuabilir eyler uvallara doldurulup ve surun hemen
yanma, ylp yeter derecede ykseltildikten sonra iinde
kkrt ve katranl ate yaktlar. Uygun rzgrla da k
rklenen ate daha da artarak alevler kalann korunakrmdan ieriye kadar szmaya balad. Orada bulunan
larn ekserisi burada ldler. Byk tehlike karsnda
kaarak artsz olarak teslim olanlardan yerliler esir
ve yabanclar ldrld.
BizanslIlar ve Justinyanus, top makinalarmn mer
mileriyle i ve d surlarn harap olduunu grnce, kalann zerinden byk mertek (82) 1er uzatp, kaln iple
re yn ve buna benzer maddeler ile dolu uvallar asarak
mermilerin tesirini hafifletmeye ve bu suretle de surlar- korumaya altlar. Bu tedbirlerden hasl olacak fay
da hi denilecek kadar az oldu. nk top makinasnm
mermileri rastlad yerde bulunan her eyi savurup da
tr ve suru yine ykard.
Sultan Mehmed Han Sni, yukarda sz geen kal
alarm alnmasn tamamlayarak dnmesinden ok bir
sre gemeksizin, alan gedikler vastasiyle ehri ala
bilmek iin, artk doldurulmu bulunan hendekler ze
rinden hcum yaplmasna karar ve bu niyet ile yayl ve
larn bir araya gelmesi, savata Trk ordusunun nemli bir kuv
vetini tekil ederdi. Savalar srasnda yararlk gsteren cebelulcre ak bulunan tmarlar verilirdi.
(82) Drt keli, kalnca aa kereste.

 68

mzrakl askeri ve Hassa kuvvetlerini yanma alarak su

run zerine iddetli bir hcum emri verdi.
Yenieriler derhal byk bir grlt iinde hendei
geerek surlara yaklatlar ve ilk hcumlaryle mdafilerin morallerini bozmaya uratlar. Bu konuda son de
rece gayret sarfettilerse de bu davranlar onlarn bek
ledikleri sonucu vermedi. nk surlarn zerine yerle
mi bulunan cengverlerin ayn ekilde kar koyulan
vard.
Bu baarya ulaamayan hcumdan sonra OsmanlI
lar dier bir tedbire teebbs ederek mzraklarnn ula
rna baladklar engellerle yukarda bulunan ve Bizans
askerlerini koruyan ve her eyi aaya ekmeye ve bu
suretle onlar sipersiz brakmaya altlar. Bununla be
raber yay ve saban ve mzrakla donatlm askerler ile
yaptklar ate ile alet ve savunmadan yoksun bulunan
yerleri derler, bazlar da getirdikleri merdivenlere
yaklatrarak surun zerine kmaya alrlard. Ayn
zamanda top makinalar dahi surdaki denlerin ze
rine ok miktarda ta yadrarak onlarn byk zarar
grmesine sebep olurlard. te surlarn iinde bulunan
lar bu ekilde dyorlard.
Justinyanus ve emrinde bulunan cenkiler (onlar
surlarn harap olmu yerlerinin ardnda yer almlard )
ve bunlarla beraber bulunan BizanslIlarn ekserisi zrh
giymek suretiyle korunduklarndan OsmanlIlarn hcum
ve teebbslerinden zarar grmeyerek kahramanca d
zyorlar ve onlarn teebbslerini sonusuz brakyor
lard. Velhasl BizanslIlar ve Justinyanus bu inat korunmalariyle galip gelerek dman surlarn yaknndan
geri ekilmeye mecbur ettiler. Mamafih bunlarn ekserisi
yaralanm veya ehit olmulard.
Balta-olu, Prenkipus karasn aldktan sonra em-

 69

rindeki deniz kuvvetleriyle dier deniz birliklerinin yan

na yani limana gelerek orada demirledi, iki gn getik
ten sonra padiah tarafndan kendisine orada bulunan Bi
zanslIlara ait byk deniz kuvvetlerine ve Halie girme
yi nleyen zincire hcum ve mmkn olursa limana zor
la girmek iin emir verildi. Zira Padiah bir hakikat pa
y olarak deniz ynnden de surlara yklenmeye bala
nld takdirde ieridekilerin sayca azl ve ehrin pek
geni olan evresinin tamamiyle korunmasna yeter ol
mayacandan ehrin alnmasnn kolaylaacam tah
min etmi bulunuyordu. Dolaysyle ehri karadan ve de
nizden sktrmak iin her ne suretle olursa olsun li
man ve halii kendi tarafna almak fikrindeydi.
Balta-olu, btn gemileri alarak ve bunlar gzpek savalarla donatarak byk bir grlt ve iddetle
Bizans gemilerine ve zincir zerine yrd. Gemiler ok
menziline (83) kadar silh atmaktan kandlar. Sonra
atlar balad. Her iki tarafn toplar karlkl birbirle
rini yoklad. Balta-olu, dmann kk kk gemile
rini vurmaya ve rampa (84) manevrasna geritikte bor
dalara (85) dizilerek byk bir evkle amansz d(83) Ok menzili; ok, yay veya keman denilen kavis eklinde
bklm bir aaca ubua gerili kirie taklarak uzaa atlan
ucu sivri demirli ince ve ksa denee verilen ad. Ok silhn ica
dndan evvel btn insanlar tarafndan kullanlm ise de en b
yk mahareti araplar gstermilerdir. Ok atm; drt yz adm
dr, zira l yerinde kullanlr bir deyimdir. Bir okun en ok
gittii drt yz adm esas tutulduu iin bu ad verilmitir.
(84) Rampa: Eski deniz savalarnda yakndan dverek
zaptedilmek istenilen bir dman gemisi zerine hcumla bordo
bordoya balanmak yerinde kullandr. Bu srada dman gemi
sinde, gelecek dmam nlemek iin savalar gvertede yerleri
ni alrlard.
(85) Borda: Geminin yan. Borda, gemilerde biri (solda) kr-

 70

yorlard. Bir ksm elleriyle ate atarak ve kimisi ateli

oklarla gemileri tututurmak tasavvurunda bulunuyorlar
d. Yine bir ksm da mzrak ve sng ve karg ile gemi
lerin zerindeki savunanlar vurup ldryorlard.
Boaz boaza cereyan eden bu d Bizans gemi
lerinde bulunan (gemiciler zerine komutan tayin olu
nan ve deniz cihetinin korunmasn zerine alan grandk (86) tarafndan bunlar bu gibi hcumlara kar ye
titirilmilerdi) yksek ve hem de pek yksek olan yer
lerden yani serenlerin (87) tepesinden ok ve mzrak ile
mdafaa ederek aslm olan su ile dolu flar ipler ile
balanm ar talan yukardan hcum edenlerin zer
lerine frlatarak byk zararlar veriyorlard. Bir ynden
Trkler dmanlarna galip gelerek zorla limana girme
yi ve dier taraftan ise BizanslIlar da ayn ekilde dile
rini tmaklanna takarak dyorlar liman korumaya
alyorlard, iki tarafn da dayanmas karsnda olum
lu bir sonu almak Trkler iin mmkn olmadndan
OsmanlI gemileri geri ekilmek zorunda kald. BizanslI
lar biraz nefes aldlar.
Sultan Mehmed, bu deniz savandaki baarszlk
zerine baka bir top makinas kullanlmasn tasarlaya
rak bu maksatla makinaclar huzuruna ard. Lima
mz, biri (sada) yeil olmak zere iki yanda yaklan fenerler.
Donanma gemilerinin bir izgi zerinde ve parelel olarak git
mek zere aldklar durum.
(86) Granduk: Yunancada byk anlamna gelen (Megas) ve
Ltince mir - subay demek olan (dux - duks) kelimelerinin bir
lemesinden ve byk komutan anlamna olan dux kelimesini bu
suretle evirdim. Bizansta bir makam olup buraya ulaanlara
verilen bu unvann karl AvrupalIlarda (amiral) dir (ev.).
(87) Seren: zerine drt ke yelken gerilmek zere ha-vari
olarak taklan aa.

 71

mn aznda bulunan dman gemilerinin makinalardan

atlacak talar ile bulunduklar yerlerde batnlp byle
bir teebbsn yaplmasna engel olacam sylediler.
Bunun zerine Padiah Hazretleri onlara yeni tipte
baka bir makina yapmalarn teklif ve yaplacak makinay tarif etti.
imdi kullanlacak makinalarn eklinde ufak bir
deiiklik yapmak suretiyle ta yksee atmak mmkn
olduunu ve bylece yksee atlacak tan derken ge
milerin ortasna derek batrabileceim ve bununla ilgi
li olarak bir ka arlk ls ve nisbeti ve makinanm
hedefi olacak gemilere nasl nian alnacan etraflca
anlatt. Makinaclar konuyu inceleyerek byle bir aracn
yaplmasnn mmkn olabileceini sylediler. Padiahn
tarifine uygun bir makina yaptlar. Blgeyi etraflca in
celeyerek bu yeni makinay Galata sahilinden biraz uzak
ta ve gemilerin karsmda bulunan ykseke bir tepenin
zerine yerletirdiler. Gerekli yerletirme bittikten ve
zel lme aralanyle de ltkten sonra ateledilerse
de amalarna eriemediler. nk makinanm att ta
ykseklik kazandktan sonra derek gemilerin yaknn
da denize dt.
Makinaclar makinay tekrar dzenleyerek ve bu
lunduu yerden kk bir yer deitirmesiyle yeniden
atelediler. Ta ok ykseklere ktktan sonra gayet id
detli bir grlt ile ve hzla gemilerden birinin zerine
dt. Gemide bulunanlardan bir ksm ld ve bir ks
m dahi dmenin iddetinden gemi ile beraber denizin
derinliklerini boylad. Kurtulabilen ok az kii de yze
yze yaknlardaki dier gemilere sndlar. Dier gemi
ler bu yeni silh karsnda yerlerini deitirmek sure
tiyle ta merminin eriemeyecei yerlere giderek Haliin
korunmasndan asla vazgemediler. Btn bunlara ra

 72

men bu yksekten at hi beklenilmemi bir ey oldu

undan ehir halk tarafndan hayret ve korku iinde
karland ve hepsini helecan ve zntye bodu.
Bu olaydan drt gn gemeksizin Papann tal
yadan gndermi olduu byk gemilerden ak
denizden stanbula gelmekte olduu grld. Papa sa
van balam olduunu ve ehrin ksa sre iinde Os
manllar tarafndan muhasara edileceini haber alarak
BizanslIlara alelacele bu gemi ile erzak ve mhimmat
ve yardmc asker gndermiti. Aynca otuz gemi daha
hazrlyordu. Bu gemiler ge kalarak vaktinde yetiememilerdir.
Bu geminin gelmekte olduu Padiah Hazretleri
ne duyuruldu. O da derhal donanma komutan Balta-olunu huzuruna ararak ne kadar gemi varsa hepsini
savaa hazr tutmasn, gemici, kreki, deniz piyadesi
nin tamamiyle tanzim ve tertib olunmasn ve silh na
mna her ne lzmsa hepsinden yetecek kadar alnmas
n er ve subaylardan deniz dmesine yatkn olmayan
carm karaya karlp, yerlerinde cesur ve denize elveri
li kiilerin braklmasn emretti. Dman gemilerinin tu
tuklanarak kendisine getirilmesini, bu olmad takdir
de de ne komutan, ne subay ve ne gemicinin canl olarak
geri dnmemelerini tenbih ederek, Balta-oluna hareket.
emrini verdi.
Baltaolu btn deniz kuvvetlerini komutasma ala
rak bulunduu yerden kemali azametle devir ald. Gurur
ve midi ziyade idi. Gya ki, dman gemileri avucunun.
iindeydi.
Ok menziline varldkta evvel ksa bir sre hare
ketsiz durduktan sonra sava balad. Makinalarla atlantalar ile kar taraf gemilerinin direklerini krmaya ve

 73

atebar (88) ile yakmaya alyordu. Dman gemilerinin

yksek yerlerinden bilhassa direklerinden ve anaklkla
rndan (89) ok ve ta ve mzrak yadryorlard. Her
iki taraf savalarnn haykrmalar ve yarallarn fer
yatlar ortal brd. Bu suretle uramak bir hayli
sre devam ettikten sonra Balta-olunun arkadalarm
tevik eden sesleniiyle birlikte iki taraf birbirlerine da
ha iddetle giriti, sava dehetli, kanl bir durum ald.
Osmanl gemilerindeki savalar yakndan kullanl
mas mmkn olan silhlarn kullanlmasyle dman
gemilerini aadan tututurarak yakmak ve karg ve
balta ile vurarak kpetelerini (90) paralamaya ve ge
milerin zerlerine srayp demir ve halatlarna aslarak
geminin iine girmeye alrlard. Bir takm da ok ve
uzun karg ile ve mzrakla dman askerlerini br dn
yaya gnderirlerdi. Lkin bunca alma, bu kadar evk
talyan gemisinin hakkndan gelemiyordu. nk
dmann zrhlara brnm askeri de stn bir cesaret
le* kendisini korumaktayd. Bunlar su ile dolu varil ve
destileri ve ar talar makara ile yukar ekip usuluyJe
aaya brakrlar ve bu suretle karlm olan yangnla
r sndrme ve hem de gemilere girmeye uraanlarn
ounu boarak ldrrlerdi. Bir yandan da mzraklar
ve ilerle kendilerini koruduklar gibi gemilere kmaya
alanlarn ellerini baltalarla keserler ve tokmak ve to
puzlarla (91) balarn krarlard. Her iki taraf kendi
(88) Atebar: Ate yadran. Dman zerine ate atan ilk*
alarda ok kullanlan bir sava arac.
(89) anaklk: Gemi direklerindeki gzetleme yeri.
(90) Kpete: Gemilerde gverte parmakb.
(91) Topuz: Silhn icadndan evvel kullanlan sava aletle
rinden birinin addr. Ba taraf yuvarlak olduu iin bu ad ve
rilmitir. Topuzu, btn demir veya bakr olarak yapld gibi,

 74

adamlarn tevik ve cesaretlendirmek maksadiyle kar

dklar seslerden vuran ve vurulanlarn, kakan ve kak
lanlarn ve dp kalkanlarn tahkir, tehdit, nara ve
feryatlarndan ve yarallarn iniltilerinden hasl olan y ekler acs sesler gk yzne ykseliyordu.
Osmanl gemilerindeki savalarn okluundan
tr yaralananlarn ve ehit olanlarn yerleri hi bir
vakit bo kalmayarak ksa zamanda dolduruluyor ve sa\ aanlar dizisini devaml olarak gen dilaverler tekil
ediyordu. Dman gemisinde bulunanlarn her ne kadar
sebat ve cesaretlerine ve mdafaadaki yararlklarna di
yecek yoksa da OsmanlIlarn daima kendilerine stn
kuvvet karmalarndan mitsiz kalarak sava braka
caklar anda birdenbire iddetli bir lodos rzgr kp
yelkenleri doldurarak gemileri kuvvetle ileri doru y
rttnden savaa devam imkn kalmad Gemiler da
ld. Italyan gemicileri liman azn tutturarak orada
bulunan Bizans gemilerine katldlar (92).
Osmanl gemilei ise dman gemilerini izlemiyerek
arkada kaldlar, ite... Kaderin cilvesi bu gemiyi bylece bu byk tehlikeden kurtarm oldu. Vaka ok hr
palanmlard. Bu vurumada dman gemilerinde olan7ardan yirmi ikisi l ve yarsndan ou da yaralanm
saplan aa, ba taraflan demir veya bakr olarak da yaplrd.
Svari ve piyadeye mahsus olmak zere ayn ayn topuzlar var<
d. Suvarininki ar, piyadeninki hafifti. Svariler topuzu, eerin
sol tarafna asarlard.
(92)
Italyan gemiler: Bu byk gemiler papadan erzak ve
mhimmat getirmitir. Cinivizlilere aittir. Yabanc kaynaklarn,
Latin gemilerinin parlak bir baans ve Osmanl donanmasnn
malubiyeti olarak gsterilen bu deniz sava, Kritovulos'un da
ak olarak iaret ettii gibi nemli bir ey olmayp, deniz ve
rzgrlarn deiimi Ciniviz gemilerine yardm etmitir. 20 Nisan
1453 cuma.

 75

t. Osmanl gemilerinde lenler yz ve yarallar otuzu

gemiti.
Padiah bu esnada at zerinde durarak sava en in
ce ynlerine kadar izler ve sonucunu beklerdi. Donanma
snn Jcesin olarak galip gelecei ve kar taraf gemile
rinin de denizcileriyle beraber tutuklanarak huzuruna
getirilecei midiyle ii rahatt. Hakikaten cerayen eden
olaylar, mitlerinin yerine gelmesine pek az bir zaman
brakm olduu halde anszn esen bu gney rzgr,
dman gemilerinin kurtulmasn salamt. Bindii ata
vurarak sessizlik ve sknet iinde oradan ayrld. Bu
baarszl o anda zihnini kurcalayan nemli tasarlar
na kar kt bir iaret sayarak zld ve asabileti. Balta-olunun geveklik ve beceriksizlii elbette hatra ge
lip hakknda iddetli ceza ve hatta idam dahi dnebi
lirdi. Fakat Balta-olu vuruma srasmda ta ile gzn
den yaralanmt. Sava esnasndaki stn almalar
da gznne alnarak yalnz memuriyetinden alnmakla
yetinildi.
Donanma komutanl ve Gelibolu valilii maiyeti
erknndan savunma ilerinde tecrbeli ve gvenilir bir
kii olan Hamzaya (93) verildi.
Hi beklenilmeyen ve birdenbire meydana gelen bu
olay BizanslIlara biraz cesaret ve epey teselli ve yrekle
rini daha hayrl mitlerle doldurdu ve gelecek iyi gn(93)
Hamza Paa: Balta-olu Sleyman beyin yerine, stanbul
kuatmasnn en ateli bir zamannda kapdan- dery olmutur.
Aslen Amavud olup, ailesi de Birinci Mehmed ve kinci Murad
/umannda devlete hizmet etmilerdir. stanbul kuatmasmda
llnazdan Halie karadan gemi geirilmesi Hamza Paann za
manna rastlar. Fetihten sonra Rodos valyelerine kar yaplan
savata baan gsterememesi azline sebep olmutur 1455. Me
zar Bursa'dadr.

 76

lerin balangc sayld. Fakat mitleri ve sevinleri az

mddet srmtr.
Padiah limann alnmas ve Haliin OsmanlI do
nanmasna almas suretiyle ehrin o ynden de dvl
mesi ve bastrlmas iin imdiye kadar alm olduu ted
bir ve yaplan hareketlerin olumlu bir sonu vermemesi
zerine yeni bir tedbir ile bu arzusunda muvaffak olmu
ve teebbslerini sonulandrmtr.
yle ki; deniz kuvvetlerinde grevli olan subay ve
st komutanlara, acele gemilerin kara yolu ile Halie
indirilmesi iin deniz dndan (yani Beikta sahili (94 ) )
limana kadar bir yol yaplmasn ve kzaklarla donatl
masn emretti. Bu iki deniz arasndaki olan mesafe (Bo
azii ve Hali aras) ortalama sekiz stadion (95) olup
tunun yars, yani tepenin st bana kadar olan yer
yoku ve Haliin iine kadar olan yer initir. Bu yol ame
lenin okluu dolaysyle pek az zamanda meydana gel
di. Padiahn buyruklanyle gemiler yolun zerine ka
rldlar. Gemilerin altlarna byk mertekler ve iki tara
fna dayanaklar konulup kaln ip ve halatlarla kuvvetle
balanarak gemilerin dengesi gven altna alndktan ve
dirsek tekil eden yerler de kay urganlarla evrildikten
sonra gemilerin kzaklar zerinde ekilmesini padiah
emretti.
Askerler byk bir hevesle iplere ve makaralara ya
pt ve gemileri yrtmeye balad. Gemiler karada da
denizde olduu gibi mrettebat tamamen ilerinde ve
yelken ve saire benzeri donatm dahi yerli yerindeydi.
Gemilerin ekilmesi srasnda gya denizde gidiyor gibi
komuta ile yelkenleri aarlar ve krek ekecekler gibi
(94) Beikta sahili: Kitabn aslndaki ad diplou kionos
olup ifte direk anlamna gelir (ev.). Eski ad Gunella-beiktir(95) 1512 metredir (ev.).

 77

krekleri ellerine alrlar ve komutanlar dahi direkler et

rafnda teye beriye koarak ve slk alarak ve seslene
rek ve kam ile krekilere vurarak gayretlerini artr
maya alrlard.
Gemiler tpk denizde gidiyor gibi grnr ve alan
yelkenler ise rzgrdan ierlerdi. te bu suretle yoku
tan tepeye ykselen ve oradan da limana inmeye balayan
gemiler, bylece Galatann ok yaknnda bulunan So
uk Su Haliinde toplandlar. Bu gemiler orta boyda alt
m yedi paradan ibaretti (96).
BizanslIlar hi bir ekilde beklemedikleri bu olay
yani Haliin iinde dmann bulunmasn ve ehre kar
saldrmak zere dzenlendiklerini grnce, kendileri
iin elim bir manzara olan bu durumda bir kat daha hay
ret, zdrap ve keder ve tela dtler. nk artk her
lrl yardmdan da mahrum kalyorlard. Zaten ne eh
rin halk ne de yabanc memleketlerden alelcele yard
ma gelenler kara tarafndaki surlar korumaya yetmedik
lerinden ve hatta iki ve yahut korunan korunmas
bir cengvere brakldndan, o zamana kadar Halie
bakan ortalama otuz stadion mesafede olan surun korun
masna dierleri kadar korunmada titizlik gsterilmemi
iken, imdi Halicin Osmanl donanmas tarafndan igal
edilmesinden tr bu surlarn da korunmas mecburi
yeti hasl olmu olduundan savaanlarn buralara nakli
ile dier taraflar bo kalyordu. Bu durum ak olarak
(96)
22 Nisan 1453 pazar gn sabah Trk deniz kuvvetle
rinden bir filo Hali'te grnmtr. Gemilerin kaydrma ii or.
lalama akam saat, altmdan sabah saat altya kadar srmtr.
Gemilerin izledikleri yol hakknda eitli rivayet ve tahminler
vardr. Bu konuda yerli ve yabanc kaynaklar arasmda kesin
bir balant kurulmas mmkn olamamaktadr.

 78

ehri byk bir tehlike ile kar karya brakyordu (97).

Fenalk yalnz bununla kalmayarak padiahn yap
trm olduu kpr dahi bitirilmi olduundan kara as
keri zerinden geerek sura hcum etmeye balamakla
bu surlarn korunmas ii n plna alnd. Limann azm(97)
stanbul surlarnn savunmas aadaki ekilde komu
tanlar arasnda blnm bulunuyordu:
Ayios Romanos (Topkaps) kaps: Trklerin en iddetli
hcumlarna maruz kalan bu blgenin korunmasn mparator
Kostantin bizzat zerine almtr. Jan Jstinyani de yediyz se
kin askeriyle, ehrin kmesinin son anlarna kadar yannda kal
mtr.
Edirnekaps ile Tekfur Saray arasndaki sur: Bokiyardi
kardeler diye anlan valyenin komutasndaki bir talyan
mfrezesi.
Erikapnn savunmas: Teodor ve Karistos adnda ihti
yar bir Venedikli sava ile Jan Grant admda, zellikle lm
kefinde mahir bir Alman mhendisi braklmt.
Vlahema saraymdaki ktalara stanbuldaki Venedik el
ii Jirolama Minotta komuta ediyordu.
Vlaherna'dan Halie kadar olan sur parasmda da Sakz
l piskopoz Leonorda ve dier Cinivizli komutanlar bulunuyordu..
Topkap - Silivrikaps arasmda yine Venedikliler, bu ara
da komutan Batista Gritti bulunuyordu.
Yaldzl Kapy: Venedikli Kontarini ile Rum prenslerin
den Andronikos Kantakuzinos savunuyordu.
Marmara sahili surunun savunmasn da Yaldzl Kapy
savunanlar koruyordu. Burada Trk ehzadesi Orhan da yer al
mt.
Bunlardan baka: Gnll rahipler ve keiler de bu deniz
suru boyunca grevlendirilmilerdi. Kardinal zodor da, Sarayburnundaki burlar savunacakt. Limann savunma komutas da
Venedikli Kaptan Gabriel Trevlsani'ye verilmiti. Grandk Nota
ras, bir ihtiyat kuvvet ile ehrin merkezine, bugnk Mahmutpaa civarna yerlemiti. Hem ehrin idare ve inzibat ile me
gul olacak, hem de takviyesi gereken yerlere koacakt. Halisurlarnda da, genellikle Bizansh komutanlar yerlemilerdi.

 79

da ve zincirin yannda bulunan kkl, bykl gemi

ler dahi artk Osmallarm hcumlarna ak olduklarn
dan korunmalarna daha ziyade nem vermek gerekiyor
du.
Justinyanus, limann aznda olan gemilerden ken
disine ait birini ve talyan gemilerinden n bulun
duklar yerden alarak Haliin az tarafndan Trk ge
milerinin bulunduu yerin karsna gtrerek buray
onlara snr yapt. Bundan maksad bu gemilerle sava
yapmak ve Haliin giriini kapayarak Osmanl gemile
rini orada hapsedip hi bir yere kmldamaya ve liman
da bulunan gemilere zarar vermelerine meydan brak
mamakt. Bu karar ise pek yerinde bir dnce ve pa
diahn davranna kar ihtiyatkrane bir karlk ted
bir olarak grnyordu. Lkin bu davran pek az zaman
devam edebildi.
nk Padiah Hazretleri bu olay grerek, bundan
meydana gelecek zararlar da dnerek kar tedbirler
almakta gecikmedi. Topulara, toplarm gizlice sahildeki
dman gemilerinin bulunduu yerlerin karsna tan
masn ve tabiye edilmesini emretti. Onlar da ok ksa
/amanda bu buyruu yerine getirdiler. Bizansa bal ge
milerden birisini ortasndan vurarak denizin dibine in
dirdiler. Tayfasndan ekserisi boularak bir ka tanesi
yzerek dier gemilere snabildi. Dier gemiler de de
mir kaldrarak mmkn mertebe uzaklatlar. Topular
ata hazr olduklar cihetle Bizans gemileri ellerini a
buk tutmulardr. Yoksa Justinyanus ve arkadalar bu
musibeti his bile etmeden soluu denizin dibinde alacak
Inrd.
BizanslIlar iin bu teebbs de sonulanmamas ze
rine bakaca yaplacak bir tedbir kalmayp yalmz sur'urdan makinalarla ta ve ok atmakla Trk teknelerini

 80

vurrpaya ve serbeste Halite dolamalarn engelleme

ye alrlard. Liman nnde yer alan gemilerden bir
ksm da hergn Halide bulunan Trk gemileri zeri
ne hcum ederek bunlar takip ile zarar vermeye alr
lard. ok kere takip olunan gemiler kendi taraflarnda
bulunan sahile can atarken karaya arparlar ve bazan
kovalayan gemiler avdete baladktan onlar dahi geri d
nerek ardndan kovarlard, ite bu suretle karlkl vulup vurulmak cmbleri ve silh oyunlar devam eder
di.
Ayn gnlerde ehirde aada yazl bir olay mey
dana geldi ki, bunlar az vakit sonra ehrin geleceine
bir iaret olduu kabul edildi. ehrin zerine yaplacak
byk hcumdan drt gn evvel bykler ve halk
Tanrya yalvararak, Meryem Ananm resimleri nlerin
de dualarla sokaklarda dolarlarken bu resim hi bir
sebep olmakszn birden tayanlarn ellerinden yz st
yere dt. Orada bulunanlar kaldrmak istedilerse de
resim kurun gibi arlaarak ve gya yere yapm gioi
aadan ekilerek topraktan ayrmak mmkn olamad.
Bir hayli uratktan, Tanrya yalvardktan sonra pa
pazlar ve resmi tutmaya ehil olanlar resmi kaldrmaya
muvaffak olup tayclarnn omzuna koyarak dolama
ya devam ettiler.
Bu olaanst olay iyi bir iaret saylmad ve her
kesin kalbini bir korku ve endie kaplad. Hakikaten de
olaylar, bu korkunun yerinde olduunu gstermitir. Tas
viri dolatran alay le vaktinde byk bir yamur tu
fanna tutuldu. Ard aras kesilmeyen dolu ile kark
yamurun iddetinden alaya dahil olan halk ne bir adm
atmaya, ne de yerinde durmaya muktedir olamad, yle
perianlk oldu ki oluk ocuk, bykler tarafmdan lykiyle korunmam olsa dereler gibi akan sulara kapla

 8 1 -

caklarndan hi de phe yoktu. Byle beklenilmeyen

dehetli dolu ve yamurun gelii ve akndan bir rnek
ti ve su baskn felketin btn memlekette cereyan edip
hepsini srp gtreceinin almetiydi.
Bu olaydan sonra kesif bir sis sabahtan akama ka
dar btn ehri kaplad. Bu da Tanrnn ehirden ay
rldnn, Tanrmn bu ehri kendi haline braktnn,
terkolunduunu, bu ehre arkasn evirdiinin bir ia
reti idi. nk Cenab- Hak bulut ile rtlm olarak
gelir ve yine dner. Bu olaylara kimse gvensizlik gs
termesin ki gerek yerli ve gerek yabanc kiilerin gzleri
nnde cereyan etmitir.
Sultan Mehmed Hnn hazrlklar son bulup hare
ketlerine engel bir ey kalmamt; ehir her taraftan
amamen kuatlarak iten ve dtan kalalar top mermi>eriyle yerle bir olmu, hendekler dolmu ve Hali ala
rak oraya bakan surlar dahi tazyike balanm ve mer
divenler ve aatan yaplan kuleler ve trl trl taar-uz aralar yaplmt. Ortalama elli gn kadar devam
( den vuruma ve tazyik, kuatmann sresini yeter de:ecede uzatmt. Yalnz mit olunmayan bir taraftan
anszn bir olayn belirtisi rnek olarak denizden kuvvet
li bir yardmn gelmesi ihtimalinden baka endie ede
rek bir ey yoktu. Vaka talyadan bir donanma yola k m;i ve Sakz Adasna geldii szleri dolamakta idi ve
iv.diah da bunlar biliyordu. Binaenaleyh artk yumu'; ik veya tereddt eder durumlar bir yne itip en son
ve en iddetli darbeyi vurmann zaman gelmiti,
ite
bundan trdr ki Fatih btn kuvvetiyle karadan ve
denizden ehre iddetli bir hcuma karar verdi ve btn
devlet byklerini, sergerdeleri, ve binbalar ve yzbalur ve mlzmlar ve ordusunun byk, kk subayF.. 6

82

]arn ve emrinde bulunan hassa askerini ve bunlardan

baka frka komutanlarn ve gemi kaptanlarn ve do
nanmann btn komutanlarn ararak huzurunda
bunlardan kurulu bir kurultay kurarak aadaki ekilde
konutu:
Ey... benim paalarm ve belerim ve aalarm ve
bu savata yoldalarm. Benim szleri buraya getirmek
ten ve davetten gayem imdiye kadar yaplan ilerde bir
eksiklik veya gz yumduunuz iin deil, ancak yaplma
sn dndm genel hcumda daha byk hamiyet
ve ecaat gsterilmesine szleri tahrik ve tevik iindir.
Bir ksmnz bu grevin yaplmasna yle bir derece gay
ret ve himmet gsteriyorsunuz ki her nevi fedakrl
buradan baarya ulamadan dnmek kklne ter
cih ettiinizi her an grmekteyim. Bir ksmnz bununla
da yetinmeyip trl tevikler ile yksek histerinizi ba
kalarna da alamaya alyorsunuz ki, bu da gzlerim
den kamamaktadr......
ehrin alnmasn pek o kadar kolay olduunu zan
netmeyiniz ve dnmeyiniz. Savaanlar iin surlar a
mak pek zor ve aanlar da byk tehlike ile karkaryadr. Ama... gryorsunuz ki btn hendekler doldurul
mu ve karaya bakan kala ynden o derece tahrip
edilmitir ki, sizin gibi silhl ve hafif silhl olanara
deil, atlara ve ar surette silhl svarilere bile kolay
lkla gemesi mmkndr. imdi sizlere alnmas g
bir kala yerine at ve silh ile geilmesi mmkn bir ova
veriyorum.
Karmzda sava dzeninde dizilenlere gelince, bun
lar hakknda da birka sz sylemek gerekir. Bunlar
pek az olmakla beraber ekserisi silhsz ve sava alann
da tecrbesiz kiilerdir. Kaanlardan aldm bilgiye g
re iki veya kii ayn sayda kuleler arasnda savaa

 83

levan etmeye alyorlar. Hatta bir sava bu lde

veya drt korugan zerinde sava devam ediyor. Bu
ekilde savaa devam eden adam ya tamamen yreksiz
>al ut moralman eksik donatlmtr. Bu halde o gibi
adamlar bizim bu kalabalmza nasl yetebileceklerdir.
uray da aklmzdan karmayalm ki bizim askerimiz
devaml olarak sava yapabilir. Aralarnda yer deitir
me usul yrrlktedir. Yani askerler biri dierini er
tesi savata gelerek evvelkilerini deitirir. Bu suretle
askerlerin yiyip imesine ve istirahatine ve uyumasna
vakit braklr. Onlar ise kesintisiz olarak durmadan ate
e sava iindedirler. Bizim tarafmzdan devaml olarak
ravaa maruz ve mecbur edildikleri iin bo vakitleri de
toktur. Hem de artk imdiye kadar olduu gibi yalnz
/ak mesafeden silh kullanarak ve geici hcumlar ve
taarruzlarla deil bir defa savaa baladmzda gece ve
uiitdz devam ile d zincirleme ve devaml olacak, iz
lediimiz ama olumlu bir ekilde sonulanmadka ne
mtareke ve ne de d durdurulmayacaktr. Binaenat< vb, dman bu devaml savam meydana getirdii ar
l l. zahmet, yokluktan bitap kalarak teslim olmak zo
rumla kalacaklardr. Hakikaten ykk sur zerinde diziler
Kra italyanlar ve zellikle kal'adekilerin malbiyeti
zor vc pheli ve zerlerine hcum edenleri geri atma
n yeter olarak dnrlerse de (zira mkemmel surette
donatlm ve sava bilgisine sahip olduklarm sanrlar)
I.unlar hakknda yrtlen dnceler bana da inandr
r olmaktan uzak ve eksik grnyor. Evvel bu adam
lar akl sahibi olmadka hi bir karlar bulunmadka
lj kal arnn yarar iin kendilerini hi bir zaman tehlike> Ua- brakmak istemiyeceklerdir. Ayrca bu adamlarn
ln* biri bir yerden toplanm eitli insanlardan ibret
olduu cihetle, bunlarn esas maksadlar savamak de

 84

il kazanp gitmektir. Hatta bunlar imdilik bizim ara

sra oyuncak eklinde silh kullanmamzda her vakit
byle yapacaz zannyle sebat ve mukavemet gsteri
yorlarsa da her ynde savan btn iddetiyle alevlen
diini ve lmn yaklamakta olduunu grdklerinden
iyi biliyorum ki o vakit bu adamlar dakika kaybetmeden
silhlarn atarak yzlerini evirecekler ve arkalarna
bakmayarak kaacaklar ve hi bir ey onlar kamaktan
alkoyamayacaktr. Aksi bir dnle dayansalar dahi
maharet ve cesaretimiz onlarn hakkndan gelecektir.
Halbuki bu faraziyeye ben asla ihtimal veremem. Gr
yorsunuz ki bu ehir denizden ve karadan her ynden
bir ebeke iinde bulunuyor gibi kapal ve sanldr. im
diden sonra silhmzdan kurtulmas mmkn deildir.
Szler de btn yiitliklerinizi taknnz ve maiyetinizi s
caklk ve kahramanlnza katnz ve tam bir evk ile
grevlerini grmeye tevik ediniz.
Onlara anlatnz ki, savata krl kmak eye
baldr:
AZM, NAMUS, TAAT.
Asker itaat nedir?.. Asker itaat, herkesin bulunduu
yer ve durumu iyice korumak ve sessizlik ve dzen ile
hareket ve davrantan ayrlmamaktr. Bu dzen ile her
biriniz stnden gelen emri iitir ve sizden emir bekle
yenlere de emirlerinizi duyurabilirsiniz. Gerektii za
man sessizlik ile hareket edilir. Gerektii zaman da ba
rlr, haykrlr ve yerine gre hareket edilir. Savata
ve zellikle kala dlerinde bu usul pek faydaldr. Bir
tn davranlarnzda dzen ve tertip ile hareket edildi
i zaman sonunda baarya ulamak kesindir. Mazinize
lyk bir ekilde savanz......
imdi szlere emirlerim unlardr: Herkes kendi
alay ve adrlarna giderek yemek yesin ve dinlensin.

 85

Emrinizde bulunanlara tenbihlerimi duyurunuz. Yarn

erkenden kalkarak herkes kendi yerinde dzenli bir e
kilde bulunsun. Dzenimiz, dncelerimiz evreye du
yurulmasn. Alaylar dzenledikten ve yerletirdikten
sonra ar bal durunuz. Cenk arks kulanza ve ia
ret gznze arpnca ondan sonras size aittir.
Hamza Be! Sen deniz tarafnda olan surun kar
snda gemiler ile dolaarak ve bazlarna ok menzillerine
kadar yaklaarak kemankelerin ve topularn ve tfenkilerin tadklar silhlar ile kala zerine iddetle ate
etmelerini emret ki, ta ki korunaklarda bulunan dman
askeri hi bir taraftan ban darya karmaya ve sa
va yapmaa meydan bulamasnlar! Gemilerin bir ksm
n da karaya yanatrarak sura merdiven uzatmakla g
revli kiileri ilerine ve deniz piyadeleri de surlarn zetie kmaa gayret sarfetsinler. Bylece ecaat ve dira
yetini gster ve benzerlerine ve yaa ve mevkice denk
olanlar ve sava arkadalarna stn olmaya al.
Zaanos Paa (98)! Sen de kpry geerek Hali
(98)
Zaanos Mehmed Paa: Fatih'in hem enitesi, hem de
Kayn-babasdr. ehzadeliinden itibaren Fatih'in yannda bulu
nan Zaanosun milliyeti belli deildir. stanbul kuatmasnda
hizmeti grlmtr. Gelibolu sancak-beylilnde ve derya kaptan
lnda bulunmutur. Fatihin ocukluunda askerlik retmenli
ini de yapmtr.
Fatih ile yaknlna ait aadaki fkra ilgi ekicidir:
Fatih, Balkesire geldii zaman Zaanos Paa da camiini yap
trrken srtna ald ta, iskele ile yukarya karyormu. Fa
tih yap yerine gelmi:
Kolay gelsin Zaanos... diye seslendi.
Zaanos da ardna dnmeden ve kimin sylediini grmeden:
Eyvallah Mehmed! cevabm verdi.
Sonra Fatih, beni grmeden nasl tandn diye sordu. Zaa
nos da dedi ki:
Bana burada kimse Zaanos demez. Paa... derler. Ad
m ancak sen syliyebilirsin. Ondan tandm.

 86

iindeki surun zerine byk iddetle hcum ve limanda

bulunan gemileri de gerektii halde yardmna ar.
Karaca Be! Maiyetinde ibulunan asker ile hendei
ge surlarn yklm olan taraflarna yaklaarak orada
merdane mdafaada bulunan cengverlerin hakkndan
gel. Surlarn stne ykselmeye al, cesaretinle emsl
ve akranna rnek gster.
Ey... shak ve Mahmd ! Her biriniz dahi kendi ala
yn emrine alarak selmetle hendei gemeye ve merdi
lenlerle surlarn zerine kmaya gayret ediniz. Keman
keler ve topular ve tfenkiler ise surlara yneldiiniz
zaman korunaklarda bulunan dman sindirmek iin id
detle ate ve tazyik etsin.
Ey... Halil ve Saruca! Her biriniz maiyetinizde ala
ynz olduu halde yanlarmda savaa hazr bir durum
da bulunarak beni savayor ve surun harap olduu yer
den surun stne kmaya gayret sarfediyor ve talyan
lar malp ediyor ve maiyetimde olanlara ehre girmek
iin yol ayor grdnz anda, size kar cephe alm
dizileri her iki ynden vurarak tkip ve bunlara da hi
meydan brakmayarak bizler ile meguliyetten ve kert
tiklerimize yardm etmekten nleyiniz. Sonra grlecek
iler iin ben kendim dikkat ve ihtimam edeceim. im
di szler; selmet ile adr ve alaylarnza dnerek ye
mek yiniz ve biraz dinleniniz.
Padiah, szlerini bitirdikten sonra toplantya son
vermekle herkes alaylarna ve adrlarna dnd. Padi
ah dahi yemekten sonra yorgun ban dinlendirdi.
Sabahn erken saatlerinde topular ararak top
lar hazrlattrp surlarn, harap edilen taraflarnda yer
lemelerini ve tabiye etmelerini, vakit geldiinde o yn
de mdafaada bulunanlarn zerine ate etmelerini em eyledi. Ondan sonra evresinde bulunan btn alay ve

 87

kollar ve silhdaran ve tirandazan ve btn bendegn

bassa askerlerini toplayarak bunlar frka ve liva ve alay
ve blk dzenince tertip ve taksim ile vaktin gelmesin
de bir ksmnn sava ve hcum ile megul ve dier ks
mnn taze bir kuvvetle sava yapmak iin yerinde rahat
durmalarn ve bunlarn blm blm ve bir birinin ar
dndan sava meydanna gnderilerek ve bir frkann
meguliyeti srasnda dier frka yedekte bekleyerek ou
suretle mnavebe ile hareket edilecek ve asker harekt
tan dolay savan kesintisiz olarak devamn ve surun
iindekilere kar dmenin tatil edilmemesini tenbih
buyurdu. Bununla beraber herkese yer saat tayin ederek
ne ekilde ve nerede ve ne vakit sava yapmas gerekti
ini tarif etti. Ardndan atma binerek asker dizilerini
gzden geirerek denetledi. Bazan ak olarak bazan ka
pal olarak herkesi savaa cesaretlendirdi.
zellikle alaylar stsubaylarm adlariyle ararak
konuurdu. Bu suretle btn orduyu denetledikten ve
bir denizden dier denize kadar surlar kontrol edip ge
rekli hususlar tenbih ve hepsinin ecaat gstermelerini
tavsiye ettikten sonra yemek yiyip cenk havasnn al
masna ve hcum iaretinin verilmesine kadar rahat et
melerini emretti. Bu ilerden sonra adrna ekilip ye
mek yiyerek dinlendi.
BizanslIlar ise dman ordusunun bu kadar sessiz
liine hayret ederler ve eitli dnce ve fikirler iinde
bocalarlard. Bunlardan bazlar olay ordunun ablukay
kaldrarak dnme hazrlnda bulunduu eklinde d
nrlerdi.
Herkes bal bulunduu alaya katlarak gn gn ek
siklerini tamamlar ve savan eiinde bu konuyu konu
urlard. Padiah ise akama yafcm tam ikindi vaktinde
yani isteine gre gne, askerlerinin arka tarafna, d-

88

mallarnn gzlerine kar geldii anda ilk evvel boru

larn sava havas almasn ve dier altm, yani zurna
ve nakkarelerin (99) tizden almasn emreyledi. Btn
alaylarn muzikalar hep birden sava havas almaya
balad ki, iddetinden yer yarlacak, gk atlayacak zann olunurdu.
Cenk iareti dahi ekildi. Tirandazlar ve sapanclar
ve topu ve tfenkiler evvelce tesbit edilmi dzen ve
tertibata gre surlara doru yrdler. Ok menzili iine
girince tirandazlarm, sapanclarm ve topu ve tfenkilerin att ok, ta ve demir ve kurunlar savan ba
ladnn bir iaretiydi. eridekiler ve dardakiler bir
birlerine yaklaarak her iki taraf da byk bir grlt
ve kt tahkir edici szler syleyerek hrs ve hm ile
merhametsizce birbirlerini ldrmeye balad. Bu dehet
li hal, akamn gurubuna kadar iki saat devam etti.
Yarallar ok olmakla beraber ller de az deildi..
Bunu mteakip Padiah, yaverlerini ve silhdarlarn btn ordu byklerini artarak onlara:
Davrann evi adlarm. Sizin iin yiit adamlar ol
duunuzu gstermenin imdi tam vaktidir...
Diyerek cesaretlendirdi. Onlar da hemen mthi bir
grlt iinde ileri atlarak hendei geip d sura yak
latlar. Halbuki bu sur toplarn dmesiyle tamamiyle
harap ve km bulunmakla beraber yerinde yalmz b
yk aa direklerden ibaret sedler ve ba ubuu ve al
rp ile dolu uvallar ve toprak ile dolu testiler konul
mutu. te hcum edenler oraya vardklarnda ieridekilerle gs gse yani her vakit elde olup yakndan
(99)
Nakkare: Osmanl Devletinin askeri muzikas takmna
Mehterhane denilir. Dier bir ok ark memleketlerinde grl
d gibi davul, zurna, nakkare, boru, zil ve ksten'den kuru
ludur.

 89

Hllumlabilir silhlarla iddetli kavgaya tututular. Bir

mrHar yaverler ve silhdarlar mdafaada bulunan
misinana galip gelip sed zerine kmaa ve dier taraf
lm BizanslIlar ve ttalyanlar da onlar geri ekilmeye ve
M i korumaya gayret eylerlerdi.
Silhdarlar cesurane ve fedakrane urap galip
Herek ve surun ve setin zerine karak bir sre daya
nrlar. lkin baz defa iddetle geriye atlrlard. Padiah
*e byk bir cesaret ve ecaatle bunlarn ardndan ge
lerek tevik ve tei ederdi. O zaman topulara da ate
i lmeleri iin emir verildi. Bunun zerine makinalar sur
asl imdekileri desteklemeye baladlar. Bu esnada her iki
tu raftan ekserisi can verirdi. Her iki tarafn da stn
t'iiyretiyle devam eden bu sava ve atma gecenin de
Imyk bir ksmn ald. BizanslIlar ise Justinyanus ve ma
keti efrad ile dayanarak byk nvan yaptlar ve ekse
riya galip geldiler ve setleri cidd bir surette korudular
w hcum eden dman kahramanca geri pskrttler,
ite sava burada o suretle cereyan ederdi.
Byk komutanlar ve dier komutanlar kara tarai ndan, Kaptanpaa (100) da deniz tarafndan surlar taz\ik ediyordu. Surlarn evresine kprler kurularak ve
iskele ve makinalar yaklatrlarak saldrlar yaplyor ve
surlarn zerine kmaya aba sarfediliyordu. Sava da
ha ziyade Zaanos ve Karaca Paalarn vazifeli bulun
duklar yerlerde iddetli oluyordu. Zaanos Paa surun
s zerine kpr ve merdiven koydurarak silhdarlar bu
ekilde surun stne karmaya alyor, dier taraftan
(100) Kapdanpaa: Osmanl mparatorluunun deniz kuv
vetlerinin en byk asker ve mlk mirinin addr. Osmanl
deniz tekiltnn temelleri atld Yldrm Beyazt'tan tibaren,
Gelibolu Sanca beyi ayn zamanda Derya beyi unvanyle de
niz kuvvetleri komutanyd.

90

liman iinde bulunan donanmann surun evresinde doj

Taarak kpeteyi siper alan kemanke ve tfekiler dj
man bu ekilde de vurmaya alyorlard. Karaca Paa
dahi surun etrafnda alm olan hendei geerek kah
ramanca savayordu.
BizanslIlar ise kendilerini her ynden iddetle saran
cesur OsmanlI askerlerini geri ekilmeye zorlamak iin
fedakrane alyorlar ve her hcumlarnda bazan ga
lip gelerek suru kahramanca koruyorlard. Gittike ar
tan ktlk ve uykusuzluk kesintisiz savamalarna engel
oluyor ve bu surette nceleri gsterdikleri sebat ve meta
nette cesurane srar ediyorlard.
Padiah Hazretleri savaa sokulan askerlerin kesin
tisiz olarak sava yaparak pek yorgun dtn ve bu
yzden stn bir baar gsterilemediini grdnden
hemen yedekte bulunan kuvvetleri ve kendi maiyetinde
bulunan hassa askerleriyle yenieri alaylarm ileriye ev
ketti ve bunlar tei edecek szlerle birinci hendee ka
dar geldi. Suru savunanlarn artk savamaya mecalleri
kalmadndan Padiah Hazretleri orada durarak tiranezana ve sapanc ve tfekilere ta ve kurun ve mer
milerle surlar vurmalarn, dier silhtarlar ve yaver
lere de hendei geerek derhal set'e yaklamalarn emreyledi. Osmanl dilverleri byk bir evk ile hcuma
balayarak surlar nne konulmu olan destileri krma
ya ve nlerine gelen her eyi paralayarak kala iine gir
meye alyorlard. Ordunun banda Padiahn bulun
mas da kkremi Osmanl askerini daha ziyade kaml
yordu.
Justinyanusun maiyetinde bulunan BizanslIlar ise
haner, karg ve mzrak gibi sava aralar ile kendileri
ni koruyarak Osmanl askerlerini kalaya sokmamaya a
lyorlard. ki taraf birbirlerine pek ziyade yaklam

 91

olduklarndan d, gs gse yaplyordu. Her iki

tarafn mehur ve cesur askerleri byk bir iddet vc
cesaretle birbirlerine hcum ettiklerinden Bizans surlar
etrafnda son ve iddetli bir sava meydana geldi. As
kerlerin barmalar gklere kyor ve sava manzaras
gittike dehetli bir hal alyordu. Nihayet Justinyanus
gsne rastlayan bir kl ile yaraland. adrna tan
d. Justinyanusun yaralanmas, Bizans askerleri zerin
de pek kt bir tepki yapm ve Konstantin askerlerinin
bozulmasna sebebiyet vermemek iin sava biraz hafifleyinceye kadar orada kalmasn Justinyanus'dan rica et
mise de askerler set ve surlarn korunmasn brakarak
reislerini ve kendilerini kurtararak gemilere kamaya
baladklarndan Konstantinin verdii emirlerin hi bir
tesiri olmamt (101). Justinyanus ile beraberindeki as
kerlerin ekilmesi zerine Konstantinin bo kalan yerle
ri doldurabilecek meydanda askeri kalmadndan mai
yetindeki adamlar ile yanlz bulunduu mevkii koruma
ya ve oradan savunmaya gayret sarfediyordu.
Padiah Hazretleri ise, surun ve sedin harap olan
yerlerinde savunanlarn pek ziyade azaldn ve bu se
bepten atein kesilmekte olduunu grp artk Bizans
lIlarn kamaya baladklarn anlaynca, yanndaki as
kerlerine:
Evi adlarm. Dmanlar dayanamayp kayorlar
ve surlarda BizanslIlardan baka kimse kalmad. Artk
ehir elimizdedir. Fakat gevek davranmayn, sonuna ka
dar cesaretle devam ederek kendinizi gsterin. Ben de
sizinle beraber lmeye hazrm...
Szleriyle tei ve tahrik etti. Osmanl Askeri mthi
(101)
Dier tarih yazarlar bu yarann Justinyanus'un g
snde olmayp kasnda olduunu sylyorlar (ev.).

92

bir grlt ve patrtlarla Padiahtan evvel setlerin ze

rine ktlar (102). Burada bulunan arta kalm dmann
(102)
Trk ordusu tekbirlerle kale duvarlarn inleterek, ilk
hamlede iki bin merdivenle, elli bin yiitle ileri atlmtr. Eski'
den Tablhne sonralar Mehterhne denilen ordu bandosu
nun cenk havalan iinde, Ak-emseddin ve Molla-Grni gibi bil
ginlerin hak yolunda savaanlara n ayak olmalariyle genel taar
ruz olumlu bir sonuca erimitir. Bu srada toplarn at ge
diklerden surlara trmanan Elubadl Haan sanca burlara
dikmitir.
stanbul fethini her ne pahasna olursa olsun kiiltmiyc ahan yabanc gafiller! eksik deildir. Trklerin ak braklm
olan bir kapdan ieriye girmi olduklar hikyesi yalnz o zaman
ehirde bulunmyan Dukas tarafndan yazlmtr. Kuatmada
bulunan dier Bizans ve Ltin mverriflerinden hi birinde by
le bir kayt mevcut deildir. Trk kaynaklar, zellikle olaylar
gz ile gren Dursun Be top gediinden ieriye girildiini kay
deder.
Bu konuyu titizlikle iliyen Dirimtekin, kitabnda:
Guillet, s. 215 Ulubatl Hasan'm otuz ki ile ileri atld
ve bir elinde kalkan dier elinde yataan olduu halde sura
karak, burada tutunduunu ve sonra ehit dtn ve dier
otuz arkadann bulunduklar yeri tahkim ederek yerletikleri
ni ve bunlardan ilk ehre giren Balaban Badera'nn emirlie ter
fi ettiini yazar.
Frantzes, s. 285. UlubatI Haan ldrld, fakat arkada
lar olan otuz yenieri, terkedilen mazgal hatlarn igal ve bura
dan ehre girdiler... der.
Lamartine-Histoire de la Turquie: . Ulubatl Hasana ka
tlan yz kadar Yenieri'nin, kendisinin ehit olmasndan sonra
gedik yerinin stnde geni bir yer igal ettiler... der.
Gibbon, s. 104 .. TJlubatl Haan, surlara klabileceini
gstermiti. Kendisi idii zaman dier arkadalar, onun gs
terdii yolu takip ederek surlara ktlar . .
Frantzes, s. 286 ..Ulubath Hasanm ehit olmasndan son
ra: Fakat surlarn zerine km olan savalar o kadar ok
tu ki miidafileri dattlar ve kalenin iine girdiler. Durum bu
ekilde iken kale alnd, nemli mevkiler dman eline ge-

 93

bir bir ksm atld, bir ksm da set ile byk surun ara
mdaki derin hendee bir ksm da istenildii zaman e
fi gemek iin Justinyanusun byk surda atrd k
k kapnn ilerisine sktrlarak icaplarna bakldlar.
mparator Konstantin bu karklk arasnda ldrld.
Bundan sonra silhdarla sz geen kk kapdan eh
rin iine dklerek ylm olan byk surdan ieriye
hcum ederlerdi. Padiah Hazretleri ise Livay Osman
( 103) nnde dalgalanarak byk surun nne gelerek
oradaki olaylar gzlyordu. Gecenin karanl dahi yllardanberi Bizans' kaplayan bulutlar gibi kaybolarak
yeni bir gn domaa balamt.
Askerler her ynden ehrin iine hcum ederek yol
da rastladklar BizanslIlar ldryorlard. Zaten su
fcahleyin bu byk grlty iiterek kendilerini evlerin
den dar atm olan halk, Osmanl kllar nnde eil
meye mecbur oluyorlard, mit edilmeyen ve beklenil
meyen bu durum BizanslIlar pek ziyade artm oldu
undan teye, beriye kayorlar ve erkek, kadn, ocuk
tapmaklara snabilmek iin oralara doru kouuyor
lard. Boazlamann ehir iinde biraz iddetli olmas
Osmanl askerlerinin BizanslIlara kar olan hiddetinden
douyordu. Zira muhasara srasnda bir ksm Bizansti ve dman bayraklar asld diye bir ses iitildi. 33u ses
bizimkileri kard. Dman cesaretlendirdi. Onlar artk korku
suzca kaleye kmaa baladlar....
Grld zere ak braklan kap, bir hayalden ibarettir.
Osmanl ordusu bileinin gc ile surlarda anl bayram dal
galandrm ve bumn iin de nice nice yiitler ehitlik merte
besine ulamlardr.
(103)
Liva-i Osman: Bayrak, sancak anlamna gelir bir de
yimdir.
Lva-i erif: Peygamberimizin bayra, Liva-i Osman: Osman
lI sanca, Liva-i zafer: Zafer bayra suretinde kullanlr.

 94

ar sndklar korunaklara gvenerek onlar tahkir et

milerdi. Fakat genel olarak denilir ki OsmanlIlar bu
davranlaryle halk rktmek, korkutmak ve esaret al
tna almak istiyorlard. Surlarn dier ynlerinde bulu
nan Bizans askeri, olaylardan bilgi alamadklarndan ka
ra ve deniz ynlerinde savunmaya devam ve OsmanlI as
kerini kalaya kartmamak iin ellerinden geldii kadar
alyorlard. Halbuki dier taraftan Osmanl askerleri
kala ierisine girmi ve hatta ehir iine de dalarak ar
ka taraftan onlar sktrmaya balam olduundan
bunlarn savunmas pek bilgisizce idi. Nihayet hakikat an
lald. Hepsi yeis ve keder iinde dierleri gibi kendilerini
kurtarmak iin katlar. Bazlar da kendilerini surlar
dan aaya atarak intihar ediyorlar veya felce uram
gibi silhlaryle beraber kaytsz teslim oluyorlard.
Padiah Hazretlerinin amcalar, Osmanl Haneda
nndan Orhan da surlarn zerinde olup BizanslIlara
yardm etmekte idi. Bu kimse kendisini ldrmek iste
yen Biraderinin korkusu ile Konstantinin yanma
kam olup, stanbulda oturmakta ve Konstantin ile
birtakm mitler beslemekteydi. Orhan ehrin alndn
grdkten sonra kendini kurtarmak kaygusuna derek
ve zerindeki Osmanl elbisesiyle, konutuu Osmanl
dilinden yararlanarak kendini ehre giren askerlerden
gstermek suretiyle gizlice kamak istemise de tanna
rak takip olunduunu hissedince derhal kendini surdan
aaya atarak intihar etti. Askerler ise hemen bam ke
sip Padiaha getirdiler.
Donanma komutan Hamza toe, artk ehrin alnd
n ve askerin ehre girdiini grdkten sonra zincirin
zerine gemilerle yrd ve zinciri krarak limana girdi.
talyanlarn byk ve kk gemileri Osmanl gemileri
arasndan karak ak denize doru yelken ap gitti-

 95

i ,inden (104) orada yalnz Bizans gemileri kalmt. Hamza bey, bunlardan bir ksmn batrarak, bir ksmm da
layfalaryle esir etti. Btn gemileri Hnkr Kaps
<105) semtinde karaya yanatrarak, kapnn henz ka
pal olduunu grnce kilidini ve zincirini krarak ehre
pirdi. Orada bir alay kadar kendilerine savunan Bizans
lIya tesadf ettikte (Kara askeri ehrin baka ynlerini
.Yama ile megul olduundan henz oraya gelmemiler
di) zerlerine hcum ile hepsini mahv ve perian etti
<105/2). Bu srada kara tarafndan giren asker de yeti
mi ve sahilde bulunan dier kaplar da krarak btn
iisker ve gemi tayfalar ehrin iine yaylmlard (105/3).
(104) Kritovulos'tan baka stanbul'un fethi hakknda tarih
yazm olan Bizans ve Ltin tarih yazarlarnn sylediklerine g
te talyan gemileri Osmanl gemilerinin arasnda zorla geinevp, Osmanl gemilerinin tayfalarnn ehre dalm olmalarn
dan faydalanmlar ve limandan karak kamlardr (ev.).
(105) Hnkr-kaps: Metinde Vasilikepili'dir. Bu kap ise
yukarda tarihimiz tarafndan ileri srlen sylentilere gre li
man ve zincirin iindeydi. Dolaysiyle ne Altn-kap, ne de im
diki Altn-kap saylabilir. Ancak Ayvansaray kaps ile Bahe
kapsnn arasndaki kaplardan birisi olmak gerekir (ev.).
(10S'/2) Bu srada Bursa Subas Cebe-Ali Bey Hali kap
larndan birini krdrp girdii iin o kap onun adn alm ve
ini isim halk arasnda Cibli deiimine uramtr. stanbul
du Trk nfusuna verilmi emlkin yazlmasna Cebe-Ali, yee
ni tarihi Dursun beyle birlikte grevlendirilmitir. Dursun be
yin bilhare yazd Trih-i Ebu-l-feth adl eser, yaza rn n s
tanbul kuatmasn yaam olmas dolaysiyle ayr bir zellik ve
nem tamaktadr.
105/3) stanbul'un fethiyle ilgili eitli, ilgin Bizans rivayet
leri vardr.
Fetih srasnda, Balkl manastrnda bulunan Bizans papaz
lan, balk kzartmakta idiler. ehrin alnd haberini duyunca,,
inanmadlar.

 96

Bu srada Galatada (106) oturanlar ehrin alnd

n grnce Padiaha arz teslimiyet ettiler ve kaplarm
sarak askeriyle ieriye giren Zaanos Paay istikbal et
tiler. Bundan dolay da hi bir kederle karlamadlar.
Fakat kara ve deniz askeri sabahn erken saatlerinde
ehre girerek yamaya baladklarndan az bir zaman
Tavadaki bu balklar u havuza frlarsa stanbul'un aln
dna o zaman inanrz... dediler.
Bunun zerine balklar, yar pimi olarak tavadan srayp
havuza dtler.
...Trkler stanbulu aldklar zaman mdafaasz halk Ayasofya kilisesine snd. Rivayete gre; Trkler Byk Kostantin
stununun yanna kadar gedikleri zaman, gkte bir melek zt
hur edecek ve bunu gren Trkler, bir daha dnmemek zere.
Asyadaki vatanlarna ekileceklerdi. Fakat Trkler gelmiler, mu
kaddes tapnan kaplarn aarak ieriye girmiler ve orada
korkudan birbiri stne ylm kadnl ve erkekli bir ktle ile
karlamlardr...
Bu rivayet de dierleri gibi halkn zentisinden ileri gide
memitir.
Trklerin Ayasofyaya girilerine ahit olanlardan hi biri,
sonradan kan rivayetlerde olduu gibi, o vakit bir katlimdan
ve tapmaa kar bir hrmetsizlik ve tecavz yapldndan sz
etmezler.
(106)
stanbul ehrinin ve Saraybumunun karsnda
ki kede mevcut mahalle Keltlerin bir blm olan Golvalar glerinden birinde buradan geerken bir ksm yerleip kal
m ve bu kasabaya kendi adlarn vermilerdir. Golvalara Bi
zanslIlar Galat derlerdi. Bu yzden mahalle bu adla anld. Fa
tih stanbulu kuatt srada tarafsz kaldklar takdirde imti
yazlarna kendisinin de uyacan vaad etmiti. Lkin onlar ta
rafszlklarn bozduklarmdan imtiyazlar kaldrlarak buras da
igal edilmitir. Ciniviz kolonisiyle yaplan tarafszlk anlamas
nn 1453 = 875de imzalad rivayet edilir. Hammerin rivayetine
gre Rumca olarak hazrlanan bu anlamada, Fatihin turas
bulunmakta ve kendi namna Zaanos Paa tarafndan imza
edilmi bulunmaktadr.

 97

iinde ehir harabeye dnerek kt bir ekil ald. u

derecede ki; az bir sre evvel burasnn btn ziynet ve
ihtiamyla zamann en parlak ehri olduuna ve insan
larla dolu bulunduuna inamlamazd.
Savataki kayplara gelince; erkek, ocuk ve kadn
ile beraber yabanc da dahil olduu halde says drt bin
civarndadr. Esir olanlarn says elli bini aar. Asker
lerden lenlerin says ise beyz kadardr (107)
Bu olaylardan sonra Padiah ieriye girerek ve eh
rin bykln ve gzelliini ve tapmaklarla dier ge
nel binalarn okluu ve bykln seyrederek hay
ran kald (107/2). ehirdeki evlerin irinlii ve i ssle(107)
Osmanl askerinin kayplar hakknda sylenilen say
nn pek eksik olduu aktr. Rumca beyz kelimesi olan pentlaks n, be bin anlamna olan Pendaks-hilya yerine kulla
nld zannedilir. Bu say dahi baz tarih yazarlarnn sylenti
lerine aykrdr. Bunlardan biri olan Sakz Adal Leonardo
Osmanl askerinin kayplarm altm bine ykseltiyor, ki bu sa
y da pek oaltlm saylmaz (ev.).
(107/2) Ayasofya (Aya-sofya): Sante-Sophie katedrali mpa
rator Justinien zamannda 532 - 537 ylnda yaplmtr. Bizans m i
marisinin nl bir sanat eseridir. 29 Mays 1453 cuma gn muh
teem bir trenle camiye dndrlm, imamete stanbul'un m
nevi fatihi Ak-emseddin gemitir. Ayasofyamn en byk zel
lii orta kubbe apmn 31 ve yerden yksekliinin 50 metre olu
udur. naata btn Anadolu'dan kymetli talar stanbula ge
tirilmitir. Bir rivayete gre Justinyanus, Ayasofya'ya girip de bu
muhteem tapma grnce: lk alardaki Sleyman tapman
hatrlayarak dudaklarndan u cmle dklmtr:
Ey Sleyman, ben seni bile malup ettim.
Bununla beraber Ayasofyann bugne kadar ayakta durabil
mesi, Trk mimarlarnn yaptklar ilvelerle olduu da btn
ilim dnyasnn kabul ettii bir hakikattir.
Tiirklerin Ayasofya tapnana girilerini gren ve o an ya-

F.: 7

 98

mesi de ok gzel olduundan Padiah hayrette brak:

mt. Padiah Hazretleri ehrin urad harap hali veperianl grd zaman yaradlndaki efkat hisleri
ile dolu olarak kendisini byleyen ehrin yama edil
mesine piman olmutu ki, o srada gzlerinden dklen
elemli gz ya, pimanlk hislerini pek ak bir surette
gsteriyordu. Fazla olarak Padiah Hazretlerinin Byle
bir ehri yama ederek harabeye evirdik demesi de n e
de recede zlm olduklarn daha ziyade anlatr (108)
ayanlardan hi biri, sonradan karlan maksadl rivayetlerde
olduu gibi bir katlimdan ve tapmaa kar bir hrmetsizlik,
veya tecavz yapldndan sz etmezler. Biraz sonra Fatih, umu
miyetle rivayet edildii gibi, at zerinde deil, fakat yaya olarak,
kiliseye girmi ve mezzine ezan okutarak, etrafmdakilerle be
raber namaz klmtr.
(108)
stanbul'un ebediyen Trk snrlan iine girmesinden
sonra, bir ok bat kaynaklarnda stanbul'un Fatih'in msaade
siyle, Trk askerinin gn gece ehri yamaladklan yaz
ldr. Kuatmada bulunmam olan bu tarihiler olaylan kendi
riilerine uygun ekilde konulara yn vermilerdir. Yazanmz da
Enez'de bulunduu srada ehrin alndm duymu ve bylece
kitabnda yer vermitir. Byle olmakla beraber, olaylar akla
nrken verilen bilgiler aklselimin rehberliinde uyanc olarak
gn na kmaktadr.
Teslim teklifini reddetmi olan ehirlerin yama edildiine
dair douda ve batda yzlerce rnek vardr. Fatih Sultan Meb
med Nisan ayran beinci gn; mparator Kostantine son bir
teklifte bulundu; ehri teslim ettii takdirde, btn Kostantiniyye halknn can ve malna dokunulmayacana sz verdi. Kesin
bir ret cevab alnca sava da balam oldu. Trkler elli gn
devam edecek kanl bir sava sonunda kllannm kuvvetiyle,
ehre gireceklerdi.
u demler geldi ki eyyam bahan
Mzeyyen itdi cmle sebzezn
Cemlin arz kld hidi gl
Figana balad rde blbl

 99

l-lhakika ehrin karlat byk yknt ve meydana

getirdii zc olaylar yalnz padiah deil herkesi ze
cek derecede pek iddetliydi.
Benefe eberin ald eline
Taknd tgn ssen beline
akayk grzn itdi havle
Bana surh brkn giydi lle
Getrd nce ak sanca zanbak
Mhasal sahnl glen buldu revnak
Dada cmle mevcudat yekser
Ki ola stanbulun fethi myesser
23 Mays 1453 gn mparator'a, son defa olarak bir teslim
(eklifinde daha bulunuldu. Padiahn days sfendiyar olu s>
mail Bey, maiyetinde bir suvan mfrezesiyle, bir sava bayra
ekerek ve dnbelekler ddrerek Topkapsna doru ilerledi.
ehre alnd, ve mparatorla buluturuldu. smail Bey, Padiahn
nmesini takdim etti. Padiah, son defa olarak, ehir teslim edil
dii takdirde, mparatorun ve btn Bizans zadegannn ve halk
tan istiyenlerin, btn servetleriyle ekilip diledikleri yere gide
bileceklerini, kalacaklarn mal ve can emniyetine ve din hrri
yetine tecavz edilmiyeceini, aksi halde ehre klla girilece
inden meydana gelmesi mmkn iddetli davranlarn nlenemiyecei ve bu trl tecavzden sorumlu olamayacam bildiri
yordu. mparatora ayrca Mora mparatorluunu veriyordu. s
mail Bey de en inandrc szlerle mparatoru iknaa alt. m
parator, btn bu tekliflere karlk kesin olarak ret cevab verdi.
Fatih te stanbul'a girdikten sonra, Bizans'n son babakan
Notharas huzuruna ararak:
ehri bana teslim etmemekle ok iyi hareket ettiniz! Mu
kavemetinizin sonucu olarak hasl olan u felketi, u harabe
leri, u muazzam esir ktlesini gryor musunuz?...
Szleriyle muvahaze etmitir. Bu szler bir ok yerli, ya
banc kaynaklarda rnek olarak nl tarihi Vlastonun eserin
de de gemektedir.
ehirlerin yamalanmas bugnk llere gre deil, o a
n anlayna gre ilemek gerekir. Gnlerce srm bir katli
mdan sz etmek, ezel Trk dmanlnn bir dier menfi pro*

Vaka Trois eski Yunaniler tarafndan alnm ve

Babil ehri de Keyhusrev (109) tarafndan alnmsa da
pagandasndan baka bir ey deildir. Byle olmakla beraber
Femand Grenard gibi tarih eletiricileri: ...silhla kar ko
yanlarn, durumlar pheli olanlarn cezalandrld, ehir hal
kna iliilmemi olduu... kesin olarak kaydedilmektedir.
Yabanc tarihler Ducas ve Frantzesden aktararak Trklerin
stanbulda kt hareket ettikleri hakknda sayfalarca yaz ya
zarlarken, her konuyu an geleneklerine gre lmeyi ve ta
rih yapraklarnn sayfalar arasnda unutulup kaldm sandkla
r bir ok olaylar hatrlamaz grnyorlar.
rnek olarak; Girit adasnm Araplardan geri alnmas iin ya
plan 7 Mart 962 tarihli sefere ait, nl slmlk ve Trklk d
man Shclumbergern eserine beraberce gz atalm:
...Bir anda geit ald, mparatorluk birlikleri, uzun bir ztrabn intikamm almak iin susam bir durumda, bir frtna
gibi ehre girdiler. Katlim mahalle mahalle, ev ev balad. Bu
ortaa kuatmalarnn korkun sonucu idi. Kadnlara, kzlara
tecavz edildikten sonra bunlar ldrld. ocuklar, hatta mc.
mede olanlar bile hi acmakszn boazland...
Diacre Theodose de ayn konu ile ilgili eserinde vaheti dile
getirirken kaleminden kan damlar sanki ...esir edilerek ldr
len annesinin ardndan alayan veya boazlanm annesinin a
murlara brnm cesedinin zerinde feryad eden veya iken
ceye konmaya hazr bir durumda sralanan annelerini grerek
rpnan Arap ocuklar...
Birinci Hal ordusu Antakyaya girdii zaman, btn Islm
halkn Hallar tarafndan katledildii, Kuds ehri Hallarn
eline getiinde; kadn, erkek ve ocuk olmak zere, ne gelen
herkesin ldrld ve o zamanki kaynaklara gre 70.000 Mslmanu yok edildii hatta Seignebusse'un da onaylad gibi Ca
mii merde Islm kannn, atl bir svarinin dizlerine kacak
dereceyi bulduunu yabanc kaynaklar yazmaktadr.
Hal ordusunun bir Hristiyan ehri olan stanbulda yap
tklar:
1204 ylnda stanbul Hallar tarafndan alnd zaman, bir
Hristiyan ehrinde yaplan yama ve katil ve ayn dine bal

101

hi biri stanbul gibi tahribata uramam ve halkna

kar daha yumuak muamele yaplm, kt muamele
lerle karlamamlardr.
Bu talihsiz ehir, ilk nce Bat kavimlerinin eline
derek altm yl onlarn ayakl&r altnda kald (110).
kiliselere ve mukaddes yerlere yaplan taarruz, hi bir eyle ltiemiyecek kadar byktr.
nl Rus tarihilerinden Uspenski; Trklerin, 1204 ylnda
stanbul'a giren Hal ordusundan ok daha anlay gsterdik
terini, insancl davrandklarn, eski eserleri koruduklarn ve he
men onarmya giritiklerini... kesin bir dille anlatr.
Ayasofya ve dier tapnaklarn yzyllar boyunca ayakta du
rabilmelerinin srr nedir?... Trklerin kl kadar ilim, bilim ve
gzel sanatlara da nem verdiinin bir delili deil midir?...
Vlasto'ya gre Fatih; Bizans'n son babakan Notharas a
rarak, kendisinden soylu ailelerin adlariyle saray ricalinin lis
tesini istemitir. Btn bunlar esir kamplarndan, gemilerden ve
ehirde aranlarak buldurulmu, esir olanlarn paras verilerek
azat edilmi ve esaretten kurtarlmtr.
Yine Kritovulosun yazdklarndan da rendiimize gre pa
rasn vererek kendini azat ettiremiyecek gibi olanlara ehrin
onanmmda gndelikli i temin edilmi, geimleri temin edildii
gibi, bir ynden de ehrin onanm ile birlikte fidye paralarnn
biriktirilmesi imkn salanmtr.
kinci Dnya Savanda duyduklarmz ve okuduklarmzn
yannda; st ste yaplan teslim tekliflerini reddeden, en iyi art
lan kabul etmiyen bir ehre, kl kuvvetiyle girildiinin unutul
mamas gerektir.
(109) Kuru veya Cyrus: Mehur Pers hkmdan olup, dev
rinde Kk Asya'y ele geirerek Yunanllarla 'Med' savalann
yapmtr. Miladdan nce 539'da Babil ehrini de alarak bura
da esir ve srgn hayat geiren Yahudilerln memleketlerine
dnmelerine izin vermitir. mparatorluu in snrlanndan Akdenize kadar uzanyordu.
(110) 1202.1204 ylnda Almanya mparatoru VI. Heinrich
tarafndan Yafa ehrini almak iin dzenlenen drdnc Hal
Seferi, maksadndan ayrlarak Dou-Roma mparatorluunun

 102

Memleketten zellikle tapmaklardaki bir ok kymetli

eserleri Batya tad ve ehirde kalanlar da atete ya
kld. Bununla beraber meydana gelen zarar ve felket
bu noktay gememi yalnz madd deeri olan eylere
tecavz olunarak kadnlara ve ocuklara ve manen dee
ri olan mallara el uzatlmamt. Bu sebepten dolaydr
ki bir sre sonra yabanc hkmetler koularak egemen
liklerini yeniden almlar ve eski durumlarna dnebilmilerdi. Fakat bu defa yedikleri darbe pek dayanlma
yacak gibiydi. O zaman stanbul edebiyatn, eitimin ilgi
grd ve etrafa dald yerdi. Astronomi ile uraan
bilginler burada toplanmlard. Her ynnde nefis sanat
eserleri gze arpyordu. Sanatkrlar dahi bu zevk ve
sefahat evresinde toplanmlar, eser verme ve gzellik
yaratma konusunda birbirleriyle yaryorlard, zellikle
manastrlar ve kiliseler gibi byk ve gz alc binalar
bir gzellikler topluluu meydana getiriyordu, zetle an
ve eref ve zenginlik ve mutluluk hep bu evrede toplan
mt.
Fakat ehir alnnca, ieriye giren yabanc, kskan
ve kymet bilmeyen eller memleketin btn 'bu kymetli
eserlerini mahv ve tahribe koyulmular, bu nefis eserler
topluluu byk bir tahribata uramtr. Nefis ve ky
metli eyler zorla almyordu. ehir ve halk ykseldii
saadet dalndan imdi seflet uurumuna korkun bir
surette dyordu. ki eski eref ve mutluluun bo ka
lan yerleri dknlkle doluyor, evvelce onurla ad anbakenti olan (stanbul )u alm, o srada nfusu bir milyonu
aan ehir, gn, gece grlmemi bir yamaya maruz kal
m, evler olsun tapmaklar olsun bu yamadan kurtulamamtr.
Bat-Roma mparatorluunun znik ehrine ekilmesi zerine
stanbulda 1261 ylma kadar srecek olan bir Ltin mparator
luu kurulmutur.

 103

ln bu memlekete imdi bedbaht ve hkmdarna *za

vall deniliyordu. Memleketin eski durumu, bakml
serleri, esirlie, klelie katlanan erkekler ve kadnlar
ve ocuklarn dilinden ancak bir hikye, bir efsne gibi
itebiliyordu. Zira meydanda baka ahit kalmamt.
i )/,ellikle bu zevk ve mutluluk merkezi, seflet ve knt yeri olmutu. Bu da memleketin kt talihiydi.
nsanln ilerinde ve durumlarmd devaml hi bir
ey yoktur. nsanla ait haberler tabi med ve cezire
bal olup, insanlk hayatndaki deimeler her zaman
buna uygun olarak geliebilir.
Burada en ziyade dikkate ayan olan nokta udur ki
hayat hemen binikiyz yllk bir sreyi kaplayan mpa
ratorluun kuruluu ve kayboluu iki "Konstantin (111)
in hkmet zamanna rastlyordu. Validesi Eleni olan
.Konstantin bu ehri yapm ve her trl fyuzat, te
lakki ve saadete kavuturmutu. Yine annesi Eleni olan
<Zavall Konstantin bakentinin dman eline getiini
grm ve gelmi ve geecek olan soyuna son vermitir.
Kral Konstantine yardm iin Papa tarafndan gn
derilen otuz kadar gemi, Sakz Adasna vardktan sonra
uygun bir rzgr bulamayarak orada durmak zorunda
(111)) Konstantin: (Onbirinci Konstantinos Paleologos): Bi
zans mparatoru Sekizinci Yoannis Paleologos 31 Ekim 1448de
lm ve olu olmad iin More despotluunda bulunan ve ya
a kendisinden sonra gelen kardei Konstantinos Palelogos s
tanbul'dan gelen bir heyet tarafndan 6 Ocak 1449'da Onbirinci
adiyle Bizans mparatoru iln edilmitir. Bu bedbaht prens, Bizansn son hkmdardr. kinci Manuil Paleolog'un olu olup
anas rina Dragatr. Soyadndan dolay Konstantinos Dragasis
adiyle de anlr.
Btn bunlarla beraber tarih yazarlarndan hi birisi, m
paratorun son zamanm, lmn ve nasl ldn grmemi
lerdir.

 104

kalmlard. Bir sre sonra da ehrin OsmanlIlar tara

fndan alndn haber alarak geriye dndler.
Konstantin, akil, edip ve fatin olup daima vekr, ih
tiyat ve ecaatle hareket ederdi. Orta derecede bilgisi, po
litikaya olan yatknl gemi imparatorlardan aa de
ildi. Bununla beraber balad her ite azimkar, tebaa5* iin gayet fedakr ve son derece faal idi. Saltanat ha
yatnn snmekte olduunu anlyordu. Zira tehlikeyi gz
leriyle gryordu. Tahtn deilse de, hayatm kurtar
mak henz mmknd. Yannda bulunanlar dahi hayat
n korumasn kendisine tavsiye ediyorlard. Fakat by
le bir davran mertlie uygun bulmuyordu. mparator
luun kn grmemek, ehrin karlaaca zc
olaylara tank olmamak iin daha evvel lmeyi uygun
buldu. Surun harap olan ynnden ehre hcum eden
OsmanlI askerlerinin sngleri arasnda can verdi. Son
nefesinde eehir elden gitti, ben daha hayatta mym?
dedii rivayet olumaktadr. Bu davran kendisinin kuvkuvvetli bir vatansever olduuna iarettir. Fakat biare
nin mr talihsizlikle gemi ve lm ile de Bizans oca
'ebediy yen snmtr (112).
(112)
Kostantlnos Dragasisin lm hakknda eitli riva
yetlere bir takm efsaneler karmtr. Bu rivayetler yle sra
lanabilir:
a Trk askerinin Topkapdan ieriye girmekte olduunu
grnce atndan inerek, yamndakilerle beraber sokak savanda
lmtr.
b Sokak savanda bir Trk askeri mparatoru yere yk
m, Konstantin kalkmaya almsa da, ikinci bir vurutan son
ra bir daha kalkamamtr.
c mparator, surlardan kaan Bizans askerlerinin ayakla
r altnda ezilmitir.
d Trk askerleri arasnda savaarak lmtr.
e Sokak sava srasnda iki Trk askeri tarafndan tam
narak ldrlm ve ba kesilerek gsterilmitir.

 105

Sultan Mehmed Hn Hazretleri ehri seyir ve temajt Htikten sonra (113), ordugha dnerek ganimetlerden
maliklerini kendi iin ayrarak geri kalann orduya dar Kesik ba Fatih'e getirilmi, Bizans askerlerine tehis
II bildiklen sonra, kahramanlm takdir etmi ve patrikhaneye
gndermitir.
g Kesik ba gm bir kutu iinde Ayasofya mihrabnn
dibine gmlm ve vcudu ayr bir yere gmlmtr.
l Cesedi ller arasnda giydii elbiselerden tannm ve
1idili tarafndan trenle gmdrlmtr.
(113) Fatih'in torunlarna tavsiyesi:
Fatih, stanbul'a girip alayla Ayasofya nne geldii zaman
derinden derine bir inilti iitti. Sesin geldii yne bir adam gn
drdl. Sakallar bym, perian durumda bir kei bulup ge
lirdiler. Huzura kardlar. Korktu, teskin ettiler.
Neden zindana atldm... sordular.
Kei, fala da baktn ve Trklerin kuatma hazrlklar s
rasnda Konstantini kendisini arp stanbul'u Trklerin alp
alamayacam bildirmek in remil (Fal. zellikle kum fal) at
masn sylediini, remilde; stanbul'un OsmanlIlarn eline gee
ceini bildirmesi zerine, Konstantin'b kzarak onu zindana at
trdm anlatt ve:
Demek falm doru imi... diye ekledi.
Bunun zerine Fatih de stanbul'un kendi elinden kp k
mayacana dair remil atmasm ve doruyu sylerse armaanlar
vereceini bildirdi. Kei yeniden, bu defa Fatih iin remil at.
stanbul Trklerin elinden sava ile kmayacak. Lkin y
le bir zaman gelecek ki ellerindeki emlk ve toprak azalacak,
hu suretle stanbul Trk mal olmaktan kacak.
Bu faln bildirdii sonutan ileri derecede mteessir olan
Fatil, ellerini gkyzne kaldrarak:
stanbulda edindii yerleri yabanclara satanlar Tannnm
gazabna urasnlar... diye beddua etti.
leriyi gren byk Fatihin bu tavsiyesini yerine getirme
menin zararlarm ok grdk ve gryoruz. Vatan topraklarn,
Trk kaniyle sulanarak alnm topraklar birine satarken Faiih'in bu szn hatrlamalyz.

 106

tt. Memleketin soylu kiilerini ve limlerini yanna

artarak haklarnda nazik ve teselli verici davranlar
da bulundu. Bunlar meyannda Notara da bulunuyor
du (114) Notaras anlay ve akllca davranlar,iktidar
ve politik nfuzu ile byk hret kazanm olduundan,
Padiah Hazretleri huzuruna kabul ederek teselli ve tal
tif etti. Notarasm yannda bulunanlar dahi iltifat grd
ler. Zaten karlatklar felket ve sefalet dolaysiyle
Padiah Hazretleri bunlarn haline kalben acyor ve is
ti rahatleri iin haklarnda iyi eyler dnyordu.
Fakat bilhare ortaya kan kskan fikirler, Padia
hn iyi dnlerinin ortaya kmasna imkn brak
mad.
Padiah Hazretleri savata byk cesaret ve yararlk
gsterenlere rtbe ve mansp ve hediyeler ile mkfat
landrd. Askere, memnuniyetini belirten bir konuma
yaptktan sonra orduyu terhis etti. Bundan sonra devlet,
bykleri ile ehri gezmeye balad. En gzel mevkiini
kendisi iin bir saray yaplmak zere seti. Bir ok se
me binalar da devlet byklerine hediye etti. Bendega(114) Notaras'la ilgili bir fkra:
Fatih Sultan Mehmed cuma gn stanbula girdi. Ertesi g
n vezir Notaras, btn hzinelerini Fatihe sundu. Fatih:
Bu hzinenin ehrin savunmas iin neden harcanmad
n... sordu.
Notaras:
Sizin iin sakladm... cevabm verdi.
Fatih kzd. Zira bu trl konumalardan ve dalkavukluklar
dan hi holanmazd.
Bu ehri ve bu hzineleri bana kim verdi?... diye sordu.
Durumu kavrayan zeki Notaras:
Allah... dedi.

Fatihin cevab:
yle ise ancak Allaha borluyum, sana deil...

 107 -

mndan bir ksmna da iinde oturmak iin muhteem

binalar tahsis etti. Kendisi iin semi olduu esirleri
ehrin liman sahilinde yerletirdi ve esirler iin den
mesi gereken vergiyi de bir sre iin affederek onlara
da oturmalar iin evler verdi.
Esaret altnda bulunan Bizans ileri gelenlerine
gelince, Padiah Hazretleri, bunlarn da oluu ile
ocuu ile ev bark sahibi olmalar iin kendilerine ev
ler vermek ve geimlerini karlamak istiyordu. Hatta
Notaras ehrin imr ve yerletirilmesine nezaret iin
ehremini (Belediye Bakan) tayin etmek istiyordu. *
Hatta bu konuda onunla konumutu da. Fakat Padia
hn yannda sz geen kiilerin tesiriyle bu dndk
lerinin yerine getirilmesi engellendi. BizanslIlar biraz
dinlenir ve esirlikten de kurtulursa rahat durmayp hr
riyetlerini almaya kalkacaklarndan veya dmanlara ka
tlacaklarndan devaml olarak sz eden devlet bykle
ri bunlarn mahv ve yok edilmeleri iin somonda Padia
h inandrdlar. Btn bu gibilerin ldrlmesi emrolund. Sylendiine gre Notaras (115) ldrlecei yere
(115)
Notaras: Lucas Notaras son Bizans babakandr. s
tanbul ve Roma kiliselerinin birletirilmesinin aleyhinde olmu
ve sonuna kadar bunu savunmutur. mparator Konstantinin
Trklere kar bir zafer kazanabilmek iin Papa Beinci Nicole
ile anlama yoluna girdii zaman, mezheplerine vatanlarndan
ok fazla bal olan BizanslIlar, mparatorun bu davrann bir
nevi 'kfr saymlar ve stlanbul sokaklarnda Trk sar gr
meyi, kardinal apkas grmeye tercih ettiklerini sylemiye ba
lamlardr. Bu cereyann banda bavekil Notaras ile Gennadios
Skholaros gibi halkn ok sevdii nemli kiiler de vard. Me
hur Trk kavuu sznn Notaras tarafndan sylenilmi oldu
u rivayet edilir.
Notarasn stanbulun fethinden sonra Fatih ile trl ko
numalar olmutur. Bizans mverrihi Dukasm da anlatt ze
re bunlardan bir tanesi andarl Halil Paa'ya kadar uzanmak-

108

getirildii zaman ilk nce ocuklarnn ldrlmesini ri

ca etti ve ldrlrken metin, endiesiz nazarlarla onla
ra bakt ve kendisinden evvel idam olunduklarna kre
derek Tanrya dua ettikten sonra cellda son nefesini
teslim ederek byk adamlara yakacak bir lmle ha
yattan ayrld. Kendisi dindar, zeki, diryet ve meziyet
sahibi bir zat olup politik bilgisi ile hret yapmt. Yal
nz BizanslIlar deil dier kavimler bile onu takdir eder
lerdi. ocuklarnn kendinden evvel ldrlmelerini arzu
etmesi, bilhare dinlerini deitirmelerini nlemek iin
di. Notarasm maiyetindekiler dahi ayn surette ldrl
dler ki, bunlarn saylar dokuz kadar olup ,cmlesi de
cesaretle hayatlarn verdiler. Mamafih Padiah bunla
rn idamna srkleyen kskanlar dahi Padiahn nef
ret ve gazabn kazandklarndan bir sre sonra idam
ve bir ksan da rtbe ve memuriyetlerini kaybettiler.

tadr: (...Padiah ona dedi ki, ehri teslim etmemekle iyi bir
i yapmadnz. Bak ne kadar zararlar, ne kadar hasarlar yapl
d, ne kadar kimse esir oldu. Duka buna cevap olarak, Efen
dim, sana ehri verecek kadar salhiyetimiz yoktu, hatta im
paratorun dahi byle bir salhiyeti yoktu. Bundan baka senin
adamlarndan bazlar da, szle ve mektuplarla, imparatora ha
ber gndererek, korkma; padiah size tahakkm edemiyecektir...
diyorlard. Padiah bu sylenilen szleri Halil Paa'ya balad).
Notharasm idam sebebieri hakknda ok eitli rivayetler
olduu gibi, Dukas gibi byk Fatih'e dil uzatacak kadar ir
kin isnadlarda bulunanlar da grlmektedir.
Fethin ikinci veya nc gn, byk iltifat gren, ailesi
ve dostlan bulunarak esirlikten kurtarlan Notharas'm bir sre
rahat durduktan sonra Bizansllanna bana geerek istikll da
vasna kalkacaklar veya dmanlarna katlacaklar, hatta or
dugh basma teebbsnde dahi bulunacaklar hesaplanarak,
kendisine stanbulun bir nev'i belediye bakanl verilmesi d
nlm olan Notharas idam edilmitir.

 109

Anlattmz olaylar ehrin alnmasndan sonra ce

reyan etmitir.
Sonra Padiah hazretleri, Sleyman Beyi (116) eh
remini (Suba) (117) tayin ve ehrin imrn kendisine
verip k mevsiminde kendisi Edirneye dnd (118).
Srplardan, Arnavudlardan ve Sakz ve Midilli adalar
ahalisi tarafndan, ran ahndan, Msr Sultanndan,
Karaman Beinden Edirneye eliler grubu gelerek Pa
diahn baarsn tebrik ettiler. Padiah Hazretleri bu
heyetleri kabul ederek iltifat eder, ganimetlerden baz
hediyeler verip dnlerinde dahi zel trenle yolcu
ederdi. Bu heyetlerden bazlariyle o srada bar andlamas yapld ve yeminlerle onayland. Bir ksmna da is
tirham ettikleri eyler verildi ve yine bir ksmnn vergi(116) Sleyman Bey: stanbulun ilk muhafz ve valisi du
rumundadr. Fatih kendisini, surlarn onarm ve ehrin Trkletirilmesiyle grevlendirmitir. lk nce be bin aile getirildi
i rivayet edilir. Karaman, Aksaray, Eridir, Bursa, Manisa, Ti
re, aramba, Kastamonu, Samsun, Sivas, zmir'den... z Trk
soylu olan aileleri stanbul'a getirilmitir. Aksaray, Karaman,
aramba... bu adlardan ileri gelmektedir. Balkanlarn alma
sndan sonra bu blgelerden de aileler getirilmise de says az
dr. stanbul'un Trkletirilmesi iin ok allm, Anadoludan
gelip yerleecek Trk halkna arsa verilmi, emlk vergisi aln
mam, Sleyman Bey bir ok sinsi kar koymalara kar Fa
tihten ald emirleri yerine getirmi ve yrtmtr.
stanbula zellikle Anadoludan gnll aileler getirilmiye
nem verilmitir.
(117) Sba: Bir ehrin ve zellikle kk kasabalarn in
zibat ilerinin miri. Acemi Ocaklarnda kk rtbeli subay.
Kap-kulu svarileri arasnda sefer zamanlan inzibat ileri iin
ve ban zamanlarnda vergi toplanlmas maksadlyle seilen
kimse.
(118) Fatih, fetihten sonra stanbulda yirmi gn kadar kal
m ve bu sre Vlakherne' Tekfur Saraynda oturmutur. 18 Ha
ziran 1453de byk trenle ehirden aynlmtr.

 110

leri baland, zet olarak hepsine kar barsever s z

ve davran gsterildi.
Saray hizmetlileri arasna katt eraf ocuklar iin
den en iyilerini seerek kimisini hass alayna (119) ve
kimisini de zel hizmetlerine katt. nk bunlar akl ve
meziyet ve terbiyeleri iin ziyadesiyle takdir etmi ve be
enmiti. Hakikaten bu ocuklar da hem d bakmdan
ve hem de i bakmdan temiz, soylu kimselerdi.
Bu esnada Akdenizde bulunan adalardan da eliler
gelmiti. Bu eliler heyeti evirmekte olduumuz ki tabn
yazar tmrozlu Kritovulos tarafmdan gnderilmiti.
yle ki: mparator Konstantine tbi bulunan mroz ve
Taoz adalarna mparator tarafmdan tayin edilmi olan
memurlar ehrin alnmasn ve mparatorun lmn
haber alnca znt iinde ge balayp Limnide bu
lunanlar adann sonundan ve mrozdakiler Kefalos
burnundan talyan gemileriyle memleketten ayrldlar
Adalarn halk ise memurlarn katklarn grerek ve
tir taarruzdan korkarak (o zaman donanmann stan
buldan Geliboluya dnd duyulmutu) g etmek
iin teebbste bulunuyorlard. Hatta Limni adasndan
iki yz aile Girite (119/2), Sakza, Arboz'a (119/3) git(119)
Hassa Alay: Hassa, padiahlara ve saraylara mahsus
hizmetler hakknda kullanlan bir deyimdir. Hassa alay, Hazine-yi hassa deyimlerindeki hassadan bunlarn dorudan doru
ya padiaha ait olduu anlalr.
(119/2) Girit: Ege Denizinin gneyinde, ortalama 25 km.
uzunluk ve 10 - 40 km. geniliinde, 8.190 km. kare bir topraktr.
Ada, lk Akdeniz medeniyetlerinden birine beiklik etmi ve Milddan nce 2000 -1400 arasnda en parlak devir Minos medeni
yeti kurulmutur. Bilhare BizanslIlarn bir eyaleti iken 674den
balayarak slm ordularnn istilsna uradysa da ancak 830da
Araplarn eline geti. Kandiye ehrini Araplar kurmulardr.
963'de Bizans geri ald. 1204'de Venedikliler ald. Aydn-olu Umur

ftltKnli. Kritovtulos durumu bildiinden baz mitlerle

hlkm g etmesine engel oldu ve Gelibolu valisi ve dotiMtm komutan Hamza beye bir adam gnderip adalaht liinm etmemesi iin anlama yapt. Onun yardmyle
l'mllnlm bir eli heyeti gnderdi ki, bu heyet adann din
lMhlun ve bir kocabadan ibaret olup adalar halknn
|iMdiaha itaat ettiini ve imdiye kadar devam eden idainni aynen devam etmesini ve yllk belli bir vergi verilliH'.sini ve tayin olunacak bir kiinin mdr sfatiyle ada
lm gnderilmesini dilediler. Bu srada Enez beyi Palan rii kendi memurlarndan birini ve Midilli beyi Dorya
'ulunu eli olarak Padiaha gnderip, adalarn ynetimi.ln kendilerine verilmesini dilediklerinden Kritovulos ta
nrndan gnderilen heyet dahi bunlarla almalarn
birletirerek dileklerinin kabuln istirham ettiler. Pa
diah tarafndan dilekleri kabul olunarak mroz Adasm Palamidiye ve Limni, Taoz (119/4) adalar Dorya ya
verildi. Adalar ahalisi gelebilecek bir tehlikeden bu suMey 1341 seferinde Girit kylarna kt. 1423 ylnda da adaya
bir Trk akn yapld. 1538de Barbaros adaya byk kuvvetler
kard. 1669da ada tamamiyle alnd.
(119/3) Arboz (Eriboz): Ege Denizinde, Atik ve Boeotia'n m kuzey-dousundadr. 145 km. uzunluk. 7-48 km. geniliin
de 4060 km. yzlmnde bir adadr. ok dar bir boazla ka
radan ayrlm olan bu paraya BizanslIlar: Evvia, Evripos, Dal
yanlar: Negroponte, Franszlar: Eub6e derler.
(119/4) Taoz: Ege Denizinin kuzeyinde, 380 km.2 yzl
mnde bir adadr. Eski ad Thaso, Aethria'dr. Ege Denizinde
ki bu adalar eitli hkmetler arasnda paylalm olup, bun
lardan ou kuzeyden-gneye doru Cinivz ve Venedik cumhu
riyetleriyle Rodos valyelerinin elindedir. stanbul'un fethine ya
lan Bizans mparatorluunun idaresinde yalnz mroz, Limni, Tasoz kalmtr. stanbul'un fethi ve li'inci Konstantinin lm
ile bu adalarda bir panik havas balamtr.

112

retle kurtuldular ki, bu ite Kritovulosun bilgi ve inceli

inin byk tesiri vardr.
Bu sralarda Sadrazam Halil Paa da ilk defa tu
tuklanarak sonra idam edildi. Kendisi pek ziyade servet
sahibi olduundan paras ve btn serveti devlet hzi
nesine alnp ocuklarna pek az bir ey braklmsa da
bir mddet sonra sz edilen servet olduu gibi oulla
rna iade edildi.
Halil Paamn ldrlmesi phesiz birtakm sebep
lere dayanmaktadr. yle ki:
Halil Paa, Sultan ikinci Murad zamannda pek zi
yade nfuz sahibi olup o vakit veliahd olan Sultan Mehmed Hn Hazretlerine bir ok eitli ilemlerde kar ko
yard. Pederi hayatnda hkmeti oluna brakm iken
Halil Paanm tesiriyle hkmeti kaybetmi (120) onun
(120)
kinci Muradm birinci defa saltanattan ekilip tekrar
tahta gemesi Osmanl kaynaklarnda iki trl aklanr. Bir sy
lentiye gre Varna Savanda kinci Murad padiah olarak de
il, Edirnede saltanat srmekte olan Fatih namna bakomutan
olarak bulunmu, sava kazanm, Edirneye dndnde salta
nata meyli olduu grlerek, andarl Halil Paann telkini ve
belki de basksiyle Fatih tahtn babasna teklif etmitir. Devlet
byklerinin de bu fikre katlmasiyle Fatih tekrar Manisaya
dnmtr.
Fatih'in bu dnten pek de memnun olmadnda tarihler
beraberdir.
stanbul kuatmasnn henz erken olduu fikrini savunan
ve Fatihin kuatma isteine katlan vezir Zaanos Mehmed Pa
a ile ihabeddn Paa ^karsnda yalnz kalan andarl Halil
Paa ile Fatih arasnda efsanelemi fkralar tarihlerimizde yer
almaktadr, rnek olarak:
^ Fatih'in Edirnedeki saraynn karsnda bir medrese var
d. Geceyans ehirde btn klar snd halde orada devaml
olarak bir k yanard. Bu n altnda alkan bir medrese
rencisi derslerine alrd.

 113

ldutmasma tutulmutu. stanbulun muhasarasnda da

hi BizanslIlarla gizli mnasebette bulunarak Padiahn
dndklerini duyurur ve padiah fikrinden vazgeir
mee alrd. Mamafih ldrlmesinde bu d sebeplerBir gn Fatih, vezir andarl Halil Paaya:
u medresede geceleri uyumyan bir adam var. O kimdir?
Neye uyumuyor?... diye sordu.
Halil Paa:
Orada bir molla vardr. Geceleri derse alr. Sultanm
cevabm verdi.
Fatih hayretler iinde dedi ki:
Allah Allah... Bu molla benim gibi her an stanbulun
fethini mi dnyor?... Ya neye uyumuyor?... Gndz alsn,
geceleri de uyusun...
Gen Padiahm ok heyecanl gnler yaadm kaydet*
inek gerekir. B* gece, Edirnede, Sadrazam andarl Halil Paay saraya artmt. Vezirinin mparatorla gizlice muhabere
ettii, stanbul kuatlmasna elinden gelebildii kadar alt
syleniyordu. Kendisine kfir orta, kfirin dostu deniliyor
du. mparatordan hediye olarak gnderilen balklarn ilerine
altm doldurulduu dedikodular dolayordu.
Halil Paa, geceleyin vakitsiz davetten rkm, Padiahn
huzuruna, ba korkusiyle titreyerek km ve Sultan Mehmed'e,
bir tabak dolusu altm takdim etmiti. Padiah yatann ze
rinde giyimli olarak oturuyordu:
Lala! Bu altn nedir? Ne yapyorsun?... diye sormutu.
Vezir:
Vezirler byle umulmadk saatte arlrlar ise efendile
rinin huzuruna elleri bo gelmek det deildir, bunlar benim de
il, efendimizindir; imdiye kadar bende emanet olarak duru
yordu! cevabm vermiti.
Gen hkmdar, vezirin altnlarna hor gzlerle bakm ve:
Bana onlarn lzumu yok. Benim senden istediim, stan
bulu almak iin btn kuvvetinle bana yardm etmendir. Bu
yata gryor musun?... Btn gece bunun iinde rpndm,
^uyuyamadm. Bizansllann paralarna aldanmamaa dikkat et!

F.: 8

 114

den baka gizli sebeplerin de bulunmak ihtimali vardr

(121). Halil Paa'mn yerine vezir cesur ve tecrbeli Ishak Paa tayin oldu (122).)
Bir mddet sonra Zaanos Paa da gzden derek
memuriyetinden azil ve rtbesi alnd. Fatih Hazretleri
Zaganosun bir az evvel evlenmi olduu kzm da boa
yarak baba ve kz Asyaya gnderdi ve geimlerini kar
lamak iin bir toprakta yerletirdi. Onun rtbesini vedevlet idaresindeki yerini Zaganosun dier kzyle evli
bulunduu cihetle damad olan Mahmuda verdi. Mahmud, baba ve annesi tarafndan soylu bir Bizans ailesi
ne ilikidir. Babas tarafmdan ceddi olan Philaninos*
(123) Yunanistann emiri olup Kayser (124) makamAvni lh ve imdd peygamberi ile bu beldeyi bu dmanlarn
elinden alacaz! demitir.
Halil Paann saraydan ayrlmasndan sonra, arkasndan ken
disi de tebdili kyafet ederek, sabahlara kadar alan top d
kmhanelerini teftie gitmiti. Kendisini tanyanlarn grdkleri
zaman aa vurmalarn, ilerini brakarak hrmet gstermeleri
ni veya alk tutmalarm yasaklamt.
(121) andarl Halil Paamn Bizans le bir ilgisi var m idi?.
Osmanl - Trk mparatorluunun kurulduu tarihten tibaren
yzyllar boyu bu aileye btn gleriyle hizmet eden andarllar hakknda tarihin ok defa gn na kmam sayfalan
arasnda kesin bir sonuca varlabilmesi mmkn olamyor.
(122) shak Paa: Bizans kaynaklarna gre andarl Halil
Paamn azil zerine Mahmud Paadan evvel shak Paa bir y
kadar vezir-i azam olmu olarak gsteriliyorsa da, Osmanl kay
naklarna uymamaktadr. Milliyeti Rum veya Hrvat olan shak
Paa'mn tayini: 874 -1469, azli: 1472 - 877dir.
(123) Philaninos: Bu smin dorusu Thilanthroplnos olup
burada yanllkla 'Philaninos yazlmtr. Sultan Osman Gazi za
mannda BizanslIlarn n alm bir kahramanyd (ev.).
(124) Kayser makam BizanslIlarda, eski alarda olduu gl<
bi, imparator anlamna gelmlyerek, mparatordan sonra gele:
bir devlet unvan idi (ev.).

 115

na ykselmiti. Mahmut Paa dirayet ve ecaati ve dier

stn ynleriyle kartlarndan stn, dousal zeksiyle
bulup ve anlad veya iitme ile bilgi edindii eyleri uy
gulamak hususunda cidden mahir ve olaanst gzel
konuur bir kiidir. Hkmet idaresindeki yetkisini de
yaptklaryle isbat eylemitir. Devlet hizmetine girdik
ten sonra Padiaha temiz kalble yapt hizmetler saye
sinde devletin genel durumu iyileti. Velhasl Mahmud
Paa doutan stnl grlen hizmeti ile sekin bir
kiidir.
Bundan sonra Padiah Hazretleri Edirneden Son
bahar esnasnda stanbula dnmtr ki, bu yl cls!anmn nc ylna rastlar.

stanbul'un Kuatlmas srasndaki pln

II. KTAP

Fatihin Klc

B kitap, Enezin alnmasna ve Srplar zerine

yaplan sava ile Srplarm OsmanlI egemenliine
.alnmasna ve Limni ve Taoz ve Semendirek adalarnn
ttalyanlardan alnmasna ve zetle bu yl iinde mey
dana gelen olaylara aittir.
Padiah stanbula dnmesinden sonra ehrin isk
nna ve imarna balad, illerden getirilen halk iin h
kmetten denek ayrld. Bu suretle Hristiyanlardan,
Trklerden ve hatt Yahudilerden bir ok aileyi stan
bula nakletti. Bundan sonra surun yklmam ve gee
cek zaman ile yklabilecek yerlerini yeniden yaptrlma
sn, ehrin bizzat setii en gzel bir mevkiinde kendisi
iin bir saray (124/2) yaplmasn ve Altn Kap deni
len hisar kaps tarafnda, bir vakit Rum mparatorlar
nn kalas bulunduu yerde mstahkem bir kala yapl
masn ve btn bu ilerin en ksa zamanda bitirilmesini
emretti. Dier taraftan Padiah Hazretleri inaatta esir
lerin yvmiye alt veya daha ziyade ake (125) ile al
(124/2) stanbul'un fethinden sonra Fatih tarafndan bugn
stanbul niversitesi merkez binasmn bulunduu yerde yaptn,
lan saray. Bir ad da 'Saray- atik veya Saray- atk- mmure
di. Sonra burada (oturulmayarak Topkap Saray yaplm ve
Eski Saray vefat eden padiahlarn valde ve elerine aynlmtr.
Eski Saray 1540 ylnda bir yangn sonunda tamamlyle yandn
dan Kanuni tarafndan Mimar Sinana yeniden yaptrlm, 1715
ylnda yine ksmen yanm, 1726 ylnda Baltaclar Dairesi de
yandndan bu ksmlar ertesi yl geniletilerek bir de muhte
em hamam eklenmesiyle yeniden yaplmtr.
(125)
Ake: Osmanl Devletinin ilk zamanlarndan 1687 yl
na kadar bu devlette kullanlan para bireyi. lk Osmanl akesi
1327 ylnda Bursada Orhan Gazi tarafndan kestirilmitir. Akenin blmlerinden olan bakr mangr ise ilk defa Fatih dev
rinde kesilmi ve sekiz mangr bir ake saylmtr.

 120

tmlmasm emir buyurmutur ki, bu da Bizans esirlerinim

korunmalar ve iyilikleri iin alnm yerinde bir tedbir
di. Zira bu suretle esirler geimlerini temin edecekler vebiriktirdikleri paray tmar (126) sahiplerine vererek
kendilerini azad (127) ettirebileceklerdi. Zaten Padiah
Hazretleri de onlarn refahnn teminini arzu ediyor ve
her seviyedeki tebaasnn ve zellikle bu esirlere efkat
elinin uzatlmasn istiyordu. ehri grmek iin saray
dan kt zaman esirlere rastgelince derhal atm dur
durarak onlara yardm eder ve merhametini aka gs
terirdi.
lim ve irfaniyle n alm olan Yenadyus (127/2)
(126) Timar: Herhangi bir toprak parasnn veya birden'
fazla toprak paralarnn ylda 20.000 akeden az olan gelir mikdarnn muayyen bir vazife ve hizmet karlnda ve belli art
larla bir ahsa tek olarak veya birden fazla kimseye beraberce
tahsisi hakknda kullanlan bir deyimdir. Timar sahibi sefere gi
derken, yannda yllk geliri nisbetinde silhl ve en iyi yetimi
svari askeri getirirdi. Bunlara 'Cebelu denirdi. Timar sahibi,,
timannn kl ksmndan mda her bin akesi iin bir cebe
lu getirmekle mkellefti. Kl timann ekirdei demektir.
(127) Azad: Klelikten veya esaretten kurtulmak. Esaretten'
kurtarma. Azadlk: Esir veya kle ve cariyenin koyuverilmesin
Azadl: Kle vfe cariyelerden efendileri tarafndan hrriyetleri
iade olunanlara verilen unvan. Bunlara mevali de denilirdi.
(127/2) Gennadios Skholarios: BizanslIlarn sevip takdir et
tikleri bir ortodoks papazdr. Roma ve stanbul kiliselerinin s
tanbulun kuatlmasndan nce geici de olsa birlemelerine id
detle kar durmutur. Fatihin adam olduu sylentileri de var
dr. Fetihten sonra 'Gennadios adiyle patriklik makamna geti
rilmesi, bu tezi savunanlar kuvvetlendirmektedir. /
Fatih Patrikhaneyi kurmak suretiyle, Ortodokslar Romamn
nfuzundan ayrm, Hristiyanlk lemini kiye blm, Bizans
lIlar Osmanl - Trk idaresine sndrm, evvelce Avrupa'ya ka
an Bizans aileleri dahi geriye dnmlerdir.

 121

nmdaki kiiyi Padiah Hazretleri ard. Bu zatm me

ziyet ve dirayetini evvelce iitmi olduu cihetle fetihten
sonra pek ok arattrmsa da bulduramamt. Nihayet
bir ok aramadan sonra Edirnede bir kyde ve eraftan
birinin evinde saklandm haber ald. Ev sahibi Yenadyus ile kendi arasnda bir anlamazlk bulunduu halde
srf onun iktidar ve irfanna kar besledii hrmet sebe
biyle yanma alarak her trl ilgiyi gstermiti. Ufak bir
konuma ile Padiah Hazretleri Yenadyusun meziyetle
rini grd ve anlad. Huzurlarna kmak ve serbeste
konumak hususunda kendisine izin verdii gibi Hristi
yanlarn zerine patrik ve despot tayin ederek kilise y
netimini de zerine verdi. Verilmi olan imtiyazlar, eski
alarda mparatorlar tarafndan patriklere verilmi olan
imtiyazlardan az deildi. Huzurlarnda Hristiyanlarn
dinine ve mezheplerine dair serbeste sz sylemesi iin
Gennadios patrik seilmi, seim, usulne gre yaplm ve
Fatih de bu seimi onaylamtr. Yeni patrik Bizans devrinde
olduu gibi trenle padiahn huzuruna kabul edilmi ve bir ta
km sylentilere gre de Fatih kendisine murass bir as hediye
edip iltifat gstermitir.
BizanslIlar zamannda Ayasofya'nn yannda bulunan patrik
hane, Fatih Camilnin yerinde bulunan Havriyyn kilisesine ta
nm, burada cami inasna balanaca zaman (1455) patrik
hane, Padiahn irdesiyle Panmakaristos rahibeler manastrna,
1587de bu manastr Fethiyye' adiyle cami olduu iin patrikha
ne, Hali Fenerindeki 'Panaiya' kilisesine tanm ve 1597 tari
hine kadar 10 yl burada kalm, oradan Balattaki Aya-Dimitri
kilisesine ve nihayet 1601 ylnda beinci merkez olarak Fener
deki Aya-Yorgi' manastrna nakledilmitir. Patrikhane 366 yldanberi bu binadadr. Bir ok yangnlar geirmi ve esasl su
rette onarlmtr.
Fatih'in stanbul fethinden sonra Ortodoks kilisesini Katoliklerin basksmdan kurtarmak iin izledii politika ok nemli
bir anlam tamaktadr.

 122 -

Yenadyusa msaade ediyor ve yannda bulunan byk

ler ile de bazan onu ziyarete gidiyordu. Zaten onun me
ziyetini herkes, dmanlar dahi takdir ediyordu.
stanbul'un ilerini dzenledikten sonra Padiah
Hazretleri Asyaya geti. Bursaya gelince, babasnn ora
daki kabrini ziyaret ve adn yeniden dile getirerek b
yk bir tren yaptrd. Sandukasn ssletti. Ardndan
Kk Asya (128) nn durumunu dzenlemeye balaya
rak baz yerlerdeki gerek beyler ve gerek halk tarafndan
devlete kar gsterilen hasmane davranlarn nn
alarak dzeni temin etti. Buradaki topraklar vilyet ve
sancaklara blerek idaresi iin subay ve valiler tayin ede
rek idareyi dzene koydu. Hamza Paay Anadolu Valisi
tayin ederek stanbula dnd. Bu iler otuzbe gn iin
de bitirilip tamamlanmtr.
stanbula dndnde inas bitirilmi olan binala
r denetledi. Gerekli emirler vererek k iin Edirneye
hareket etti. Gelibolu valisi ve donanma komutan olan
Yunus Paay (129) burada huzuruna ararak donan
mann ksa zamanda hazrlanarak Naksos = Nake (130)
adas, Rodosun evresinde olan Veparos - Pare ve Ziyya = Mrted ve Istanky (130/2) adasnn ve o civarda
(128) Kk Asya: Eski alarda ve sonralar Anadolumu*
nn addr. Doal durumu itibariyle Trklerin ana-yurdu olan
Orta Asyaya benzer.
(129) Yunus Paa: stanbulun fethinden sonra Enez, m
roz, Taoz ve Semendirek ve Linini adalarnn alnmasnda do
nanmaya komuta eden amiral. Hs-Yunus Bey adiyle de anlr.
lm hakknda eitli sylentiler arasnda Otluk-beli Savan
da ehit olduu da vardr.
(130) Naksos (Nake): Eskiden Venedik hkimiyetinde bu
lunan Kiklad adalarndaki talyan dukalnn merkezi olan ada.
Bu grubun en byk adasdr. Nake ekli Trke okunuudur.
(130/2) stanky (Cos-Stanchio-Stankhio): Anadolunun gti*

 123

bulunan, daha baz adalarn alnmasn emretti. Bu ada

lar (Rodos adasndan bakas) evvelce Padiah ile andlama ve bar yapmlard. Yalnz Rodoslular bar yap
mayarak darda kalmlard. Adann limanna yalnz
Ispanya korsan gemilerini kabul ediyorlard. Bu korsan
gemileri donatlarak OsmanlI sahillerinde haydutluk ya
pyorlard. Naksos adasnn ahalisi de bar erevesine
girmeyen Rodoslular gibi korsanlar kabul ederek on
lara her trl yardm yapyorlard, ite bu sebepler dolaysyle Padiah donanmay bunlarn zerine sevkettirdi.
Yunus Paa, seksen kadar sava gemisini donatarak
ve dier malzemeyi de tamamlayarak Gelibolu sahilin
den hareket ve anakkale Boazm geerek Bozcaadaya
(131) vard, iki gn kadar burada kalarak donanma iin
su ve dier ikmli yapt. Sahil adamlarndan dahi krek
i toplad. Bu srada geride kalan gemiler dahi yetierek
donanma toplu olarak hareket ederek Akdenize doru
ilerledi. O gece Akdenizde yamur ve imek ve gk g
rlts ile iddetli bir rzgr esip byk bir frtna k
tndan, gemilerin bir ksm birbirleri zerine derek
ve kayalara arparak battlar. Dierleri de sabaha kadar
denizde alkandktan sonra sahile sntlar. Komutan
Yunus Paa, ancak akama doru Sakza vard. Mama
fih geminin iindeki eya ve mhimmat dalgalar alp
gtrmt. Yunus Paa, gn Sakzda kalarak dier
ney-bat sahilleri nnde bir dizi tekil eden oniki adalardan
'Bodrumun karsna tesadf eden ada. 285 km.2 yzlmndedir.
(131) Bozcada: Halen anakkale vilyetine bal bir iledir.
Ege Denizinde anakkale Boaz ile Baba-bumu arasnda
ve kydan 4 -5 km. uzaklkta bir adadr. Eski ad Tenedos olup
1.694 km.2 yzlmndedir.

 124

gemileri de orada toplad. Onarm bitirerek Istanky

adasna hareket edip askeriyle karaya karak ehrin
evresini harap ve kendisini gn kadar kuatt. Fakat
hi bir baarya ulaamadndan ehrin nndeki evleri
yakarak, yama etti. Ganimetleri gemilere ykledikten
sonra Yeni Foa ve Sakz (131/2) adasna gidip askeri
sahile karp anlama ile bar yolu ile ehri ald. Sakz
llar esasen Padiah tanm ve bar anlamas yapm
olduklarndan tekrar bunlarn zerine hcum olunmas
muvafk deilse de donanmann adaya geliinde iyi ni
yetli bir davran grlmediinden Yunus Paa cezalan
drlmalarn lzumlu grmt. Bilhare Foaya (132)
giderek orann durumunu da dzenledikten sonra ora
nn genlerinden bir ksmn alarak Geliboluya hareket
etti. Yamnda bulunan gemileri yerlerine gnderdi. Ma
mafih gemilerin yirmibe kadar frtnada mahvolduun
dan donanma gittii sayda geri dnmyordu. Bu sebepden Yunus Paa, Padiahn gznden dt. Dier sebep
ler de birleerek sonunda idam edildi.
Padiah Hazretleri bu yln k mevsimini Edirnede
geirerek ilkbaharda SrplarC 133) zerine sefer iin nok(131/2) Sakz: Bat Anadolu kylarna ok yakn, 909 km.2
yzlmnde bir adadr. Khios ve Kastron adlariyle anlan Sa
kz, ilkada Yunanistanm gl bir ehir devletiydi. M.. be
inci yzylda Perslere geti. Daha sonralar Delya birliine gir
di. 1089'da Seluklulara, daha sonra Venediklilere, Cinivzlllere,
i415'de Osmanl snrlan iine alnd.
(132) Foa: zmir krfezinin ucunda, Gediz aznn kuzey in
dedir. Eski ad Phokia, Phocaea'dr.
(133) Srbistan: Babas kinci Muraddan sonra Fatih'i de
bir ka defa sefere zorlyacak olan Srbistann bir veraset yolu
ile OsmanlIlara getiini yerli ve yabanc kaynaklar kaydederler.
Srp Kral Georges Brankovi' in lmnden sonra yerine ge
en kk olu Lazarn lm le Srbistan, veraset iddialar

 125

sanlarn tamamlamaya alt. Srp Kral Macaristan

Kral ile OsmanlI Devleti aleyhinde hcum iin karar
aldklar Padiah tarafndan haber alnmt. Dier ta
raftan Srp Kral vergisini vaktinde demeyerek trl
trl bahanelerle geciktiriyordu, zet olarak Kiraln dav
ranndan gizli ve kt bir amac olduu anlalyordu.
Bundan baka Padiah savaa yneltecek dier sebepler
ae eksik deildi. yle ki: Srbistann stratejik durumu
OsmanlI Devletince ok nemli olup Macar ve Ulahlara
kar yaplacak bir seferde buradan Macar ve Ulah lke
lerine geilmesi gayet kolayd, ite bu cihetle de Padia
h savaa gtryordu.
dolaysiyle n plna gemitir. yle ki:
kinci Murad'n ei, Fatih'in vey anas 'Mara Sultan dan
dolay Fatil,
Mara Sultann erkek kardeinden Lazar iki ay krall
idare edip lm, geriye kalan Greguar ve 'Stefan adl iki
kardei,
ki aylk kral Lazarn dul kans 'Eleni', dieri de Lazar'n
damad olan Bosna kral,
Kralie Eleni Srbistan kendi bama kurtaramayacan
hesaplayarak btn hukukunu Papaya brakm ve o da bir kar
dinal gndererek verasete katlmtr.
Durum ilk anda ok kark gibi grnmekte ve varislerin
says da ok olmakla beraber, hukuken en kuvvetli olan Fatih
Sultan Mehmed'dir. O zamana kadar Osmanl hanedan bir ka
defa Srp krallariyle shriyet kurmulardr. Yldrm Beyazd ile
evlenmi olan Srp Prensesi Olivera' da, kinci Murada bu hak
k vermi bulunmaktadr.
Btn bunlardan ayn olarak da; Mara Sultan, Padiaha s
nm ve arzusu zerine Aynarozda bir manastra yerletirilmi,
tir. Dier ynden de ortodoks olan Srplar, Kralie Eleninln
katoliklerle anlamasn bir trl hazmedememektedir. Srp soy
lu kiilerinin Trk egemenliini, katoliklere tercih ettikleri sy.
lenir.

 126

Memleket, nehir kenarndan ieriye doru devam

eden verimli topraklar ve gzel ehirleri, nehirlerin ke
narnda mstahkem karalar ile dikkat ekiciydi. Mem
leketin tabi servetleri ve yerinin siyas nemi Padiah
gnden gne dikkatini ekmekte olduundan Padiah
Hazretleri bu blgenin alnmasn ve zellikle karalarn
igalini ok lzumlu sayyordu. Zira bu blgeler alnrsa
Osman lkeleri iin tabi bir snr elde edilmi olmakla
beraber icab halinde OsmanlIlarn nehri geerek kom
u topraklara ulamalar pek kolay olacak ve komula
rn da bu gibi tecavzleri kolaylkla nlenebilecekti.
Dier taraftan arazi gayet verimli olup her trl
meyve, her mevsime mahsus rnler pek bol olarak ye
tiebiliyordu. Yaylak ve otlaklarnn okluu dolaysyle
de yenebilecek her trl hayvan bol bol bulunuyordu.
Fakat memleketin asl serveti altn, gm madenlerinin
okluuydu. Hakikaten burada her yerde altn ve gm
kaynyordu. Memleketin hangi yn kazlsa bu ky
metli madenlerin kumlar bulunuyordu. Bunun iin
dir ki, Srplarm memleketi tedenberi zengin olup
elde edilen servet ksmen ehirlerin imrna ve k a lk a
rn inasiyle korunma aralarnn hazrlanmasna sarf
olunmutur, zet olarak bir ok iyi ynleri olan bu bel
denin alnmas bir ok kiilerin nne geilmez arzusu
idi.
Padiahm babas Sultan Murad, byk bir askeri
kuvvetle hcum ederek ehir ve kulelerden bir ksmn
zorla, bir ksmn bar yoluyla alarak memleketi batan
baa teshir etmi ve Srp Kral olan Lazaros (134) Ma(134)
Lazaros: Yazar bu konudaki sylentide Yorgi yerine
yanllkla 'Lazaros' diyor. Lazaros adndaki Srp hkmdar

 127

caristana kamaya mecbur etmiti. Fakat Lazaros'uu

Macaristanda serseriyane dolat haber alnca btn
memleketini ve hkmetini acyarak yine kendisine geri
vermi ve fazla olarak kendi snrlar iinde bulunan bir
ksmn da ilveten ona balamt.
Byle olmakla beraber evvelden tesbit edilmi olan
vergilerinin verilmesini emir ve bunu temin ettikten son
ra bu tayinleri yapt. Yalnz o zaman bu gibi bar anla
malarnda koullarn teminat olmak zere rehin alnma
s usulden olduu halde Hazreti Padiah hi bir rehin
almamak suretiyle bu kiiye inandm belirtmitir. Sul
tan Murad Hn Sni her ne kadar byk iyilik, hogrlk sfatlaryle dolu bir kimse ise de, kendisini bu dav
rana gtren yalnz bu duygular ve sevdiklerinin de
ricas deildir. Her halde Padiah bu kiiyi dahi kendisi
nin mttefiki ve muavinleri arasnda grmek arzuluyordu. Mamafih o da Padiahn, Macar ve Ulahlar zerine
olan sava srasnda sevgisini korumu ve bundan dola
y onun takdirleriyle karlamtr. Bu adam iki kavim
ile snr komusu olduundan onlarn memleketlerine,
ahlk ve geleneklerine, mill hislerine mkemmelen va
kf ve bununla beraber kendisi de cesur, eci bir kiiydi.
Lazaros memleketini ve tacn Padiahn ltuf ve ih
san olarak elde ettikten sonra yine eskisi gibi saltanata
1389 Mild ylnda vukubulan Kosova Savanda lenler arasn
dadr. Ondan sonra hkmdarla geen olu tstifanos Sultan
Beyazda itaat ve Ankara Savanda OsmanlIlarla beraber Ti
mura kar savat. Bundan sonra hkmdar olan Yorgi Brankovl di. Sultan Muradn 1418 ylnda olan sz edilen ve Sultan
Mehmed'in savalar bu Yorgi' nin zerinedir (ev.).
Lzar: (Brankovi-olu) (Lzar Grebllyanovi-Las-olu): Os
manlI kaynaklarnda bunun muharref admdan dolay Srp mille
tine Taz' ad da verilir.

 128

balad. Saltanatnn devamnn neye bal olduunu iyi

ce anladndan padiahn pederine ( Sultan Murada) ve
Sultan Mehmed Han Hazretlerine daima itaat edip ver
gisini de muntazam olarak derdi. Fakat bir sre snra
birtakm gizli fikirler beslemekte olduu anlalmaya
balad: Vergisini vakit ve zamannda demiyordu. Di
er taraftan Padiah ile yapt anlamaya uymayp, Ma
car ve Ulahlarla OsmanlIlar aleyhine iliki kurmakta ve
anlamalar yapmaktayd. Btn bu durumu bilen Padi
ah Hazretleri, k iinde ordunun hazrln grerek
bahar banda Srbistan seferini iln etti. Rivayete gre
elli bin atl ve bu sayy geen yaya askerinden ibaret
ordusu ile Makedonya blgeleri iinden geerek Balkan
Dalarna vard. Yedikule tarafmdan boaz geerek Sr
bistana girdi. Yirmibe gn iinde memleketin baz ta
raflarn savala, bazlarn muhasara ve bar yolu ile
aldktan sonra ok miktarda altn ve gm ocaklarnn
bulunduu ve Srp dilinde Novoberda (135) denilen eh
rin yaknnda ordu kurdu. ehrin bar yolu ile teslimi
ni ehir halkna teklif etti. Padiahn teklifini kabul et
tikleri takdirde mallarna, kadnlarna ve ocuklarnn
hayatna dokunulmayaca ve imdiye kadar yrrlkte
olan usullerin devam edecei ve kratlarna verdikleri
vergiyi kendisine vereceklerini, yerlerinde oturacaklar
n vaad ve taahht etti. Lkin ieridekiler bu teklifleri
kabul etmediklerinden padiah, ekili olan topraklan tah
rip ve ehrin evresindeki asker mevkileri istil ettir
dikten sonra makinalar koydurarak muhasaraya balad.
Srp hkmdar Lazaros Sultan Mehmed Hnn b(135)
Novoberda (Novobrdo): Yugoslavya'da skb'n bat
snda eski bir kale olup, gm madenleriyle mehur ve son de
rece mstahkem bir mevkidir. Krk gnlk zorlu bir kuatma
dan sonra 1455 Hazirannda alnmtr.

 129

yk asker .birliklerle Srp snrna tecavz ettiini, kar

alarn alndn ve Novoberdann muhasarasn iitince
byk bir hayret iinde ne yapacam armt. Byle
olmakla beraber karalar acele tamir ederek ve donata
rak, erkek ve kadn ve ocuklar ve hayvan srleri ile
mal ve eyalar aa kalalardan buralara ve memleketin
dier yksek yerlerine naklettirdi. Semendire (Smederevo = Semendere) karasna yeter sayda mhimmat ve
asker koyarak mersndan birini de muhafz tayin etti.
Kendisi de kymettar eyasn ve ei ve evldiyle bir ka
j araniyle Tunay geerek Ulah ve Macar memleketinde
yerleti. Bir sre sonra Lazaros memleketin erafndan
ve soylu kiilerden bir elilik heyeti seerek ve Padiaha
sunulacak deerli hediyelerle ve denmesi gerekli vergi
yi de bunlara teslim ederek her ne surette olursa olsun ba
r anlamas yaplmasn temin edebilmek iin Padiaha
gnderdi. Bunlar Padiahn huzuruna vardklarnda krallarnn hrmetlerini tekrarlayarak hediyeleri takdim
ettiler. Padiah dahi bunlara gerei ekilde ikram ve ba
r szler syledi. Fetholunan memleket ve kal'alar ve
alnan silhlar Padiahn ynetiminde ve geri kalan mem
leketler Lazarosun uhdesinde kalmak ve yllk vergiyi
demek ve sefer vukuunda Osmanl Ordusuna muayyen
bir sayda asker gnderilmek artlariyle anlama yapla
rak her iki tarafn yeminleriyle onayland.. Bu esnada
krk gndenberi kuatma altnda bulunan Novoberda
ehri ahalisi artik baskya dayanamayarak hi bir kt
ilemle karlamamak ve aileleriyle ehirde oturarak
mallarna eskiden olduu gibi sahip olmak artlariyle
teslim oldular.
Anlamann yaplmas ve taraflarn onaylamasndan
sonra Padiah Hazretleri, elilik heyetini iyi davranlaF.: 9

 130

riyle tekrar evk ve srura gark ederek memleketlerine

dnmelerine izin verildi. Lazaros, elilik heyetinin gerei
ekilde grevlerini sonulandrdklarn, bar anlamas
nn imzalandn haber alnca, memleketinin bir bl
mn kaybettiine zlmeyip, geri kalan blmnn
kendisine braklm olmasna memnun oldu. Eini, o
cuklarn ve eyasm alarak tekrar memleketine dnd.
Fatih Sultan Mehmed Hn Hazretleri, Srbistandan
fethettii kalalar istihkmlar ile kuvvetlendirip ve ie
rilerine de muhafz asker yerletirerek idaresini de Ali
adnda birine braktktan sonra ganimetler ile birlikte
yaz mevsiminin sonunda Edirneye dnd. Edirne'de bir
sre kaldktan sonra sonbahar ortalarnda k geirmek
zere stanbula dnd.
Padiah Hazretleri stanbula geldiklerinde saray bi
tirilmi ve Altm-kap tarafndaki kala ve surlarn m
kemmel surette onarlm ve yaplm bularak memnun
oldu. Bu hususta baar gsterenleri para ve saire ile m
kfatlandrd. Bundan sonra Athyra ve Region ha
lilerindeki (136) zamanla rm kprleri acele ola
rak onarlmasna ve stanbula balanan yollar pek ha
rap olduundan bunlarn da tanzimi ile kaldrm yapl
masna ve karadan seyahat edenler iin han ve konak ya
plmasna nem verdi. ehrin ortasnda ve hemen sara
yn yakmnda dtan surlarla takviye ve kuvvetlendiril
mi ve iten ve gzel ve effaf talarla sakaf sslenmi
tir ar (137) ve byk hamamlar meydana getirildi.
(136)
Hali: Bu halilerin Selnik ile stanbul arasnda ol
duu ve Padiahn Selnik'ten stanbul'a dnerken buradan ge
tii muhakkaktr (ev.).
(137 ar: Bu arnn imdiki bedestenlerden ve uzunar
denilen ardan ibaret bulunduuna, sarayn (imdiki Serasker
kaps niversite binas) yakmnda ina olunduuna dair m
verrihin sylentisi nemli bir delildir (ev.).

s
l undan baka su kanal yaplarak ehre su verilmesi ve
daha buna benzer ehrin imrna ve ehir halknn iiti' alarnn karlanmasna yarayan tesisler yaplmasn
emir ve irade etti. Bu almalar arasnda en ziyade dik
kati eken cihet, stanbula dardan nfus getirilmesiy
le ehirde yerletirilmesi ve bu suretle memleketin eski
haline getirilmesiydi. Asya ve Avrupa ktalarndaki Os
manlI snrlar iinden ve zellikle Srbistandan bir ok
lar byk bir evk ve istekle stanbula g ediyorlar ve
bu suretle de ehre eski mrann geri getirmek husu
sundaki Padiahn dndkleri gn getike yerine ge
liyordu.
Bu srada Enez* ehrinin ve mroz, Samutraki (138)
adalarnn hkmdar olan Doryusun Doria Padiah
Hazretleri aleyhinde baz serkene fikir ve hareketlere
yneldii haber alnmaktayd. Pederi Plamidi lmn
de ak kalan tahta ve geri kalan dier eylere, lm
bulunan byk olunun eini ve olunu ortak ve hatta
vasiyetnamesinde bunlara daha byk bir hisse ayrm
sa da lmnde kk olu Doryus, pederinin vasiyet
namesi dikkate alnmayarak biraderinin eini ve ocuk
larm kanun haklarndan mahrum brakt. Bu suretle
hkmetin ynetiminde yalnz ve rakipsiz kald.
(138)
Semendirek: Adalar Denizinde ve mroz adasnn
km. kuzey-batsmda 175 km2 yzlmnde bir adadr. Eski ad
lar Saonese, Leukosia, Leukonia ve Ltince ad Samathrace - Samothraciadr. OsmanlIlar Semendirek adm vermilerdir. Meri
rmann azndaki: Enez iskelesiyle, Midilli, Limni, mroz, Taoz ve Semendirek adalarnda Gattilusio ad bir Ceneviz ailesi
hkim bulunmaktadr. Bu talyan ailesinin bu blgede egemen
liini kuran Francesco Gattilusio'dr. 102 yl bu aile OsmanlI al*
masnn ortasnda varidatnn te ikisini her yl vergi olarak
Trk hzinesine vermek suretiyle Osmanllann kanad altmda ya
amlardr.

24

 132

Doryusun bu durumu, hkmette kendisini ortak

sayan bu kadnn hiddet ve iddetini mucip olduundan,
devaml olarak hakkn aram ve bu maksatla da araya
koyduu bykler ve devlet yneticileri, len biraderinin
ei ve evldna riayet edip haklarna tecavz etmemesi
ni, aksi halde bunlar Padiah Hazretlerine ikyet ede
ceklerinden durumun gleeceini Doryusa anlatm
larsa da hi birinin tesiri olmad. Nihayet kadn, Doryustan midini bsbtn keserek daysn eli ve ricac
olarak Padiaha gndererek yardm ve bykln is
tirham etti. Bu zat, Doryus'un usulsz davranlarndan
sz ettikten sonra, Padiaha kar da kt niyetleri olup
isyan iin talyanlarla anlamakta olduunu ve asker ve
silh toplayarak Enez ve adalara muhafz tayin ettiini,
zet olarak iin n alnmazsa teebbslerine devam et
me cesaretini bulacam syledi. Elinin bu szleri Pa
diahn hiddetini mucip olduundan, yumuak davranlmamasna karar verilmiti.
Enez denilen bu ehir eski alarda Aeolid (139) e
hirlerinin en byklerinden olup yakinindeki sahillere
ve baz adalara hkmederdi. Zaten Trakya ve Makedon
ya sahillerinin en gzel mevkiinde bulunup gneyde Ak
denizdeki mroz ve Limni adalarna ve dier adalara ya
kn olduundan bunlarla yapt ticaretten fazlasiyle ya
rarlanrd. Kuzeyden gelen Ebrus nehri Srbistan iinde
ki Balkan dalarndan beslenerek Edirne yaknlarnda
dier rmaklarla da birleerek byyp Enez limam nn
de Akdenize dklrd.
(139)
Aeolid: Bu ad ile adlandrlan eski Yunani kavimlerden birinden alnmtr. Enez ad ise air Homerin medhettii
Trova kahramanlarndan Aeneasdan alnmtr. Bu enas eski
bir sylentiye gre Enez ehrinin kurucusu imi (ev.).

 133

ehrin ahalisi bu nehirden yararlanarak ticaret iin

gemilerle nehir iinde seyahat ederlerdi. ehrin nnde
ve ardnda bir ok gller bulunduundan Enez (140) bir
yarmada halini alyordu. Bu gllerde de ku srleri
beslenirdi. Bundan baka ieride yaplan rak, pek me
hur olup memleketin balca gelir menbalarmdan biriy
di. Bylece btn bu eyler Enezin gelir kaynaklarn te
kil edip ahalisi bu sayede rahatla ve zenginlie kavu
mulard. Bilhare buras da dier Bizans lkeleri gibi
felketle kar karya kalmakla uzun sre kullanlma
m (liman ksm) bo bir halde braklmt. Lkin bir
sre sonra Roma imparatorlar tarafndan imr edilip
yava yava terakki etmeye ve eski zenginlii elde etme
e muvaffak oldu.
Yz elli yl evvel talya soylularndan ve fikir adam
larndan Gattilusio (141) Bizans imparatorunun hem
iresiyle evlenmekle Enez ve Midilli cihaz suretiyle ona
temlik edilmi ve soyu bir zamana kadar temlik edilen
yerlerin ynetimini korumulard. Konu edilen Palarnidis bunlarn drdncs olup onun olu da Doryus idi.
Hazreti Padiah, bunun Enez ehri zerindeki hkm
ranlna kesin surette son vermitir. Kendisi de dahil
olduu halde Doryusun ceddi, OsmanlIlarn Avrupa ya
gemeleriyle btn Trakya ve Makedonya blgelerini
amaya baladklar tarihten itibaren idarelerinde olan
yerlerin gelirinin te birini vergi olarak Hazreti Padi
ahn ceddine ve kendisine der ve geri kalan ksmn da
(140) Enez (Aynos): Edirne vilyetinin Kean ilesinden ve
Meri nehrinin adalar denizine dkld noktada nahiye mer
kezi. Eski ad Aenos olup, BizanslIlar devrinde Ceneviz duka
lna merkez olmutur.
(141) Gattilusio: Enez ve Midillide dukalk kuran Ceneviz
ailesi.

 134

yine onlarn msaadeleriyle ehrin ve kendilerinin ida

relerine harcarlard. Bundan baka olarak dier vergi de
verirlerdi. Byle olmakla beraber OsmanlIlar ehri isle
dikleri vakit almak kabil olduu halde bu zamana kadar
gz yummulard. te Enez konusu da bu suretle n pl
na km oldu.
Yunus Paa, Padiahn emir ve fermanlar gerein
ce on sava gemisi donatp ve Geliboludan yelken ap
bir gn iinde Elnos denilen limana ve oradan Kedronyosu (142) dolaarak gece krfeze varp ve Semiz-yal
denilen yerde durdu. Rivayete gre Iran kral Serhas
(143) Yunanllar zerine sefer ettii zaman batan gemi
lerini burada karaya karp onarmlarn yapmt. Er
tesi gn sabahleyin Yunus Paa, Enez zerine hareket
etti.
Padiah Hazretleri de maiyetinde Hssa ve iki s
vari alay ile karadan hareket etmilerdi. Olay k iinde
olduundan karn okluundan ve kuzey rzgrlarnn
etkisiyle askerler pek ok mkltla karlam ve bir
ounun kolu, burnu, kulaklar donmutu. Ordu hareke
tinin drdnc gn eski alarda nl olup imdi oycek bir ky halinde ve Enezin hemen yz stadion me
safesinde bulunan psala'ya (144) vard.
(142) Kedronyos: Trakya yarmadas Thracia Chersonesus
(ev.).
(143) Serhas: ranlIlarla - Yunanllar arasnda blnt ile
(M.. 490 448) devam eden ve tarihte Pers Med savalar
adiyle anlan mcadelede ad geen nl Pers hkmdar. Kserkes * Serhas, birinci Med savandaki malbiyetin cn almak
iin byk bir ordu ile; anakkale Boazn, gemilerden meyda
na getirmi olduu iki kpr ile geerek Trakyaya kmtr.
(144) psala: Aa Meri blgesinde ve nehrin 7 km. dousundadr. Edirne iline bal bir iledir. Kasabann tarihi Bizansa

 135

Ene2i halk, denizden donanmann limana girdiini

ve kara tarafndan da Padiahn kara askeriyle psalaya
hcum ettiini haber aldklarnda, nedenini anlayamayarak korku ve hayret iinde kaldlar. Hkmdarlar bulu
nan Doryus az zaman evvel k geirmek zere Samutaki adasna gitmi bulunuyordu. Ahali, memleketin n
l kiilerinden bir heyet kurarak Padiaha gnderip hi
bir eye dokunulmamak artiyle ehrin teslim olduunu
bildirdiler. Heyet, Padiah tarafndan kabul olunarak
kendilerine mlayim bir davran gsterildi. steklerin
den bir ksm kabul olunarak ehri teslim almak iin
Mahmut Paay bu heyetle beraber gnderdi. Ertesi gn
de Padiah bizzat ehre gelerek Doryusun sarayna in
di. Saray iindeki ve kral ile Samutraki adasna gitmi
olan eraf, evlerindeki eya, gm ve sair kymetli mal
lar hzineye alnd. Padiah gn kadar burada kala
rak ehrin idaresini dzenledi ve Murat adnda dirayet
li bir kiiye brakarak maiyeti iin setii ikiyzelli ka
dar eraf ocuklariyle avdet etti.
Yunus Paa Doryusu getirtmek iin Saumtrakiye
bir kayk (elli ifteli) gnderdi. Kendisi, Doryusun me
murlarn kovarak idareyi dzenlemek iin donanma ile
mroz adasna gitmise de yolda frtnaya tutulduundan
adann kuzeyinde bulunan ve frtnadan korunan Kefalos burnuna yanat ve oradan bir haberci gndererek
Kritovulosu yanma ararak adann korunmasn ve
ynetimini ona brakt. Doryusun memurlarn alp Ge
liboluya dnd. Doryus Samutrakiden gidiinde Yunus
Paann gnderdii kaya girmee ve Paann yanna
kadar uzanr. Osmanl Trkleri zamannda yaplm binalara ait
kalntlara rastlanr. Eski kaynaklarda; Cypsel, Kypsela, Chympsalla adlanyle geer.

 136

gelmee cesaret edemediinden kendi tenezzh gemisi

ne binerek Eneze ve oradan da Edirneye geldi. Orada
Padiahn huzuruna kabul buyurulup iltifat grd. Doyus Padiahn af ve merhametine snarak adalarn
(mroz, Limni, Samutraki) kendi hkmetine geri ve
rilmesinin teminine muvaffak olmusa da, Doryusun Samutrakiden avdetinde kendi yanma uramakszn do
ruca Edirneye gitmesine kzan Yunus Paa, intikam al
mak iin Adalarn Doryusa geri verilmesinin doru ol
mayacan ve adallarn bunu hkmdar olarak kabul
etmiyeceklerini ve geimini temin iin ieride bir yer
verilmesiyle yetinilmesini padiaha gizli olarak duyur
du. Bunun zerine padiah, adalar kendi idaresinde b
rakarak Doryusa Rihni gl sahilindeki bir ka ky
geinmesi iin tahsis etti. Doryus bir sre burada oturup
sonra Midilli adasna ve oradan da Faks adasna gee
rek orann tannm kiilerinden birisinin kziyle evlene
rek eiyle orada yerleti.
Padiah Hazretleri bu yln kn Edirnede geirerek
yeniden top yaplmas ve silh tedariki ve byk apta
asker toplanmasiyle megul oldu. Hazrlklardan padia
hn yine bir sefer fikrinde olduu anlalyorsa da bu
konudaki dncelerini aa vurmuyordu. Sonunda or
dunun hazrln bitererek bahar esnasnda ordu Edirne
den hareket etti. Trakya ve Makedonya ierilerine ve
Bulgaristann imdi Sofya ehri olan yerine ve Balkan
Dalarnn yaknma gelerek ve sonra Srbistana vard.
Bu blgenin baz yerlerine hcum ile zabtettikten sonra
Tuna kenarnda Macarlara tbi olan Belgrada ( 1 4 5 ) gel(145)
Belgrad (Beograd): Tuna ve Sava Nehirlerinin birletii
yerdedir. Tarih boyunca Trklerin, AvusturyalIlarn ve Srplarn
idaresine girmitir. 1389da Srp Krallnn bakenti olmutur.
OsmanlIlar zamannda kinci Murad ve Fatih tarafndan kua-

 137
l. Belgrad ehri kuzeyden gelen Bune ve gneyden gelen
Tunaya akan Sava rmaklariyle evrili olup bu iki neh
rin iddetle akt ve anaforlar yapt yksek ve sarp
(ildi. 1521 de Kanun Sultan Sleyman tarafndan Macarlardan
.lnarak snrlarmz iine girdi. Belgrad OsmanlIlarn en parlak
ve kudretli devirlerinde Avrupa seferleri iin byk bir s va
zifesi grd, ok geniliyerek mamur bir ehir oldu. 1718 - 1739
da AvusturyalIlarn eline getiyse de, 1878 Berlin Antlamasna
Kadar Trklerde kald. 19'uncu yzyl boyunca muhtar Srbistan
m bakenti oldu. Trkler zamannda, Rumelibeylerbeyine (Genel
Valilik) bal bir sancak (vilyet) idi.
Fatih zamannda kuatma 13 Haziran 1456'dan balayarak 22
Temmuza kadar 39 gn srmtr. Papa nc Calbctusun te
vikiyle Belgradn korunmasna talyadan, Almanyadan, Bohem
yadan altm bin kiilik yardm kuvveti gelmitir. Ayrca Macar
mill kahraman Hunyadi Janos Yanko 200 kadar gemi ile ne
hirden yardma komutur.
Hammer mehur tarihinde Fatih'in Belgrad kuatmasn an
latrken:
Gen padiah iin Aslan gibi savat diyor. Yerini, Yeni
eri Aasna brakarak bir askerinin kollarnda geriye alnrken:
Durma Haan!...... diye bard.
Yenieri Aas Haan aa, Padiahn gzleri nnde ileri atl
d. Bir dakika iinde sekiz . on kiiyi yere serdi. Fakat kendisi
de, Padiahn yaralanmas zerine kar hcuma gemi olan
Macarlarn kllan altnda ehit oldu......)
Dursun Bey tarihinde Belgrad engini anlatrken der ki:
( ...... Vezir haber sald. Padiah bir ka kadem geriye buyur
sunlar, dman zerimize ekelim, kaleye canl kurtarmayalm...
diye. Sultan Mehmed gazaba geldi:
Dmandan yz dndrmek sn niandr. Benim elham
dlillah ikbalim lidir, idbar dmann nasibidir! dedi.
Klcn eline ald, seilip ileri gelen dmandan n top
raa sald......).
Belgrad'n ilk kuatmas kinci Murad zamannda Evranosolu Ali Bey komutasnda yaplm ve Belgrada 29 Austos 1521
de bayramz dikilmitir. Belgrad ngrz vilyetinin kaps
dr denirdi.

 138

blgede dahi istihkmlarla korunmu ve kara ynnde

ise yine metin hisarlar ve ierisi su dolu hendekler ile
alnmas mmknsz bir hale getirilmi olduundan pa
diah hazretleri ehri sararak ve evresine top dizdire
rek kuatmaya balad.
Srp hkmdar Lazaros memleketinin padiah ta
rafndan muhasara edildiini anladkta ei, evlt ve mallariyle Tuna nehrini geerek Ulah lkesine kaarak sa
van sonuna kadar orada kald. Padiah ise kuatma
toplariyle gnden gne surlar ykyor ve bir ynden de
askerleri frka frka blerek hendekleri muhtelif yerle
rinden dolduruyordu. ehir iindekiler dahi savunmada
byk bir metanet gstererek surun yklan ksmlarn
derhal tamir ve ieriden de derin hendekler yaparak ko
runma aralarn daha iyiye gtryorlard. Fakat mu
hasara edenlerin hcum ve tertibatna kar ieridekile
rin ileri derecedeki savunmalar ve ken yerlerin ona-'
rm hususundaki almalar yeter deildi.
Macar ve Ulah hkmdar Yanko bu srada Tunann te tarafnda ve Belgradn karsnda drt bin silhdarla sonucu beklerken surun hemen tamamen ykl
m ve hendein de doldurulmu olduunu ve artk h
cumun yakn bulunduunu anlaynca, ieridekilere yar
dm iin gizlice silhdarlariyle rma geerek ehre gir
diler.
Sultan Mehmed Han da acele askerlerini toplayarak
onlarla konuma yapt ve baz nasihatlarda bulundu. At
n ileri srerek hcuma balad. OsmanlI askerleri surun
harap olan yerlerinden ehre hcum ediyorlar, Macarlar
da cesurane dayanarak bunlar geriye atyorlard. Sava
ve d o kadar iddetli olmutu ki, her iki taraf da
byk kayplar vermilerdi. Sonunda OsmanlI askeri ga
lip gelerek ehre girdiler ve Macarlar darya dktler.

 139

Bundan sonra askerler dzensiz surette dman takibe

koyularak ele geirdiklerini ldrdler.
Bunu frsat bilen Yanko dman takip etmek iin
etrafa dalm olan asker zerine anszn hcum ettiin
den iddetli bir arpma oldu. OsmanlIlardan ve Macarlardan bir oklar ld. OsmanlIlar Belgrad henz
alm olup bu parlak galibiyetten sonra Macarlara ma
lup olarak geri ekilmeyi kendileri iin bir leke saydk
larndan var kuvvetleriyle dyorlard. Macarlar ise
Belgrad gibi bir ehri elden karmamak gayretiyle ha
yatlar bahasna dyorlard. OsmanlIlar her taraftan
Macarlarn hcumlarna maruz kalarak sonunda ekilmek
zorunda kaldlar. Bu ekilme Macarlara yeniden cesaret
verdiinden OsmanlI askerlerini ehirden karargha ka
dar takip ve karargh yama ettiler. Fakat dmann
galibiyet neesi pek srmedi. Ordusunun hakkiyle ko
mutan ve cesareti ile n yapm bulunan Fatih Hazret
leri maiyetiyle derhal bunlarn ortasna atlarak onlarn
iddetli hcumlarn durdurdu. ok stn arpmasiyle ordunun kesin galibiyetini temin ederek dmanlar
sura kadar takip ve karargh civarndakilerin hepsini
kovdu. Kovalama srasnda bir oklar lm veya mah
volmulardr. Dman ehre girerek orada korunmak zo
runda kald. Padiah dahi takibe son vererek karargha
dnd. Kararghta ganimetler ok deildi. Evvelce de
sylenildii gibi padiah hazretleri yama olunmasna
meydan vermemiti. Sava sonucunda her iki taraf da
byk kayplara uramt. OsmanlI ordusundan en ok
Hassa Alay kayp vermi durumdayd. Rumeli Beylerbe
yi Karaca Paa da kayplar arasnda bulunuyordu. (146)
(146)
Beylerbeyi Day-Karaca Paa ile Yenieri Aas Haan
Aa da ehit olanlar arasndadr.

 140

Bu kii yiit, sava bilgisi yerinde, fedakr ve padiahn

yannda nfuz ve itibr sahibiydi. Tala vurularak l
drld.
Bir rivyete gre padiah dahi drken iki bal
drndan karg ile yaralanmsa da yaras derin deildi.
Padiah Hazretleri kalenin alnmasndan artk mit kes
mi bulunuyordu. Orduyu alarak Belgrattaki baarsz
ln detmek ve karlamak iin Srbistann dier y
nne hcum ederek kaleler ve kyler ald. Bir ok yer
leri aarak buralardan alman ganimetleri ksmen de as
kerlerine datt. Fatih Hazretleri ald blgeyi Ali Pa
ay vali brakarak yaz sonunda Edirneye dnd. Son
bahar mevsimini orada geirip k balarnda stanbula
geldi.
Srp hkmdar Lazaros Padiahn ayrldn ha
ber alnca yine Tuna nehrini geerek memleketine dnp
Semendire ehrinde oturdu. Ancak Macar hkmdar
olan Yanko'nun kayn biraderi olup Yanko tarafndan
Belgrad valisi tayin olunan Mihail Lazarosdan pek ziya
de ikyeti olduundan ona kar suikast teebbsnde
bulunur ve haberi olmakszn kendisini tutuklamak is
terdi. Nihayet Lazaros hile ile tutularak Belgratta tutuk
land. Lazaros oradan kamak imknn grmeyince Mihailden kendini altnla satn almaa karar verip salve
rilmesini ondan diledi. Mihail bu dilei kabul etmeyip
salverilmesi iin memleketler ve kaleler ister yahut sa
lverme parasnn oaltlmasn isterdi. Bylece bir hay
li zaman getikten sonra Lazarosun salverilmesine izin
verdi. Bu iznine karlk dahi otuz bin altn ald. Lazaros
kurtulduktan sonra memleketine dnp az bir zaman
sonra zntsnden ld.
Lazarosun lm ile bo kalan tahta ei ve olu La
zaros varis oldular. Lazaros, pederinin hayatnda

141

bile kendisine kt muamelede bulunurdu. Hatta babas,

Mihail tarafndan hapis ve tutuklu yapld zaman fid
ye paras vermek istemezdi. Bu konudaki grevini ancak
annesinin ricas zerine yerine getirmiti. Babasnn l
mnden sonra annesini hkmetten uzaklatrd. Anne
sinin, gya babasna ait byk serveti sakl tutmakta ol
duunu syler ve bu serveti daima zavall kadndan is
ter ve kendisini sktrrd. Annesi olunun bu bitmez
tkenmez tazyikinden bunalarak kz Amiris ve olu Grigoryos ile btn servetini beraber alarak kat. Lazaros
bu olay iittiinde OsmanlI lkelerine snmak zere
yola kan bu firarileri takip edip kalelerinin birinde an
nesini tutturarak tutuklamsa da Grigoryos ile kz kar
dei, Lazarosun takibinden kurtularak veya kendilerini
tutmaa zaman vermeksizin her iki ekil de dn
lebilir Osmanl lkesine sndlar. Bilhare padia
hn huzuruna karak iyi kabul grdler. Anneleri kede
rine dayanamyarak biraz zaman sonra ld ve bulunduu
yere gmld.
Olu Lazaros annesine son grevini yaptktan ve a
nna lyk trenle gmdkten sonra, kaarken beraberin
de getirdii mallar alarak Semendereye dnp ve bi
raderlerinden Grigoryus ile hemiresi Fatih Sultan Mehmed Han Hazretleri yanma firar etmi olup dier bira
deri stafanos dahi eski hkmet merkezinde oturduu
cihetle ailesinden hi bir kimseyi pederinin tahtna ortak
etmeyip Srbistanda tek bana hkmet srd. Fakat
kendisi gen ve tecrbesiz olup devlet ynetecek hi bir
mavire dahi malik olmadndan Srplarn hkmeti
pek kark bir hale gelmi bulunuyordu. Lazaros padi
aha verilmesi usulden olan vergilerin verilmesinde da
hi aksaklk gsterdiinden padiahn gazabn ekerdi.
Padiah hazretleri Lazarosu cezalandrmak amaciyle

 142

tekrar sefer hazrlnda bulunuyordu. Byle olmakla be

raber Lazaros az bir sre hkmet ettikten sonra has
talanarak ld. Hkmet eiyle henz erginlie ulaama
m olan kzma kald.
Padiah hazretleri Lazarosun lmn haber aldk
tan sonra evvelce Srbistandan alp Osmanl lkelerine
katt blgenin valisi bulunan Ali Paaya Srbistan ie
rilerine doru sefer yaparak bu blgenin tamamiyle Os
manlI lkesine katlmas iin lzumu kadar asker gn
derdi. Askerler geldiinde Ali Paa da kendi maiyetinde
bulunan askerlerini bunlara katarak Srbistan zerine
hareket edip btn kaleleri ald. Semendereye yakla
tnda orada bulunan kralieye ve maiyetinde bulunan
Srp devlet byklerine ilk nce eski anlamadan sz ve
ehri teslim ederek mal ve can emniyeti ile Srp lke
sinin istedikleri yerinde oturmalar hakkmdaki padia
hn msaadelerini duyurdu. Fakat onlar bu teklife ku
lak vermiyerek kale kaplarm kapayp durdular. Ali Pa
a dahi askeriyle kaleyi evirerek ve dardan ieriye ve
ieriden darya hi bir kimsenin girip ve kmamas
na dikkat etmiye balad.
Padiah hazretleri stanbulda ehrin nfusunun o
almasna ve memleketin bayndrlna ve sslenmesi
ne ve bitirilmesine alrd. Bu almalar arasnda s
tanbulun her ynnde byk hamam, han, ar ve mi
safirhaneler bina ve ehre su getirmi ve byk baheler
yaptrmtr. Byle olmakla beraber bayndrlk konusun
da padiahn almalar yalnz stanbulda kalmyordu.
Padiah hazretleri Srp, Macar ve Bulgar lkelerinden
bir ok ahaliyi stanbul civarna naklettirerek buralarn
imrna ve nfusun oaltlmasna gayret gsteriyordu.
Bu konudaki amac; ilk nce stanbul civar verimli tar
lalar havi olduundan buralarnn getirilen nfus saye

 143

sinde ekilmesi ve bu suretle memleket ihtiyacnn kar

lanmasn, bu blgelerde l halinde, iskn edilmemi
olduu cihetle seyahat edenlere gven vermediinden
halk yerletirmek suretiyle asayiin teminiydi.
Bu srada Papa Nikola (3. Calixtus) Akdeniz blge
sinde ve Osmanl Hkmetine tbi adalara tecavz amac.iyle talyada asker toplam ve otuz kadar sava gemi
si ve iki byk tat gemisi donatm ve dou patrii ta
yin ettii yeeni Ludovico bakomutan tayin etmiti. Ko
nu edilen donanma ilkbahar mevsiminde talyadan ha
reket ve Rodos adasna vararak ksa bir duraklamadan
sonra Limni zerine yol verdi.
Ludovico asker kararak ve ahalisiyle anlama yap
mak suretiyle bu aday kolayca itaati altna ald. Ada
ahalisi ve ada muhafz Muratn idaresindeki yz ka
dar Yenieri Askeri derhal Ludovicoya itaat etmilerdi.
Ludovicoun Limnide kal sresi olan sekiz gn iin
de adann ynetimini dzenledi ve korunmasna yetecek
kadar asker koyarak ve Levize adndaki kimseyi reis ta
yin edip oradan ayrlp ve Taoz adasna vard. Adaya
kp limandaki kale iinde bulunanlara teslim olmalar
n teklif etmise de kabul olunmadndan kaleyi kuat
maya, makine ve merdiven yerletirerek taarruz ve h
cuma balayarak ilk boumada baard ve muhafz as
kerlerinin bir ksmn ldrp bir ksmn da esir etti.
Byle olmakla beraber kaledeki muhafzlar altm nefer
den kurulu kk bir kuvvetten ibaretti.
Bu olay dier kasabalarda bulunan askerleri korku
ve hayret iinde braktndan bunlar da anlama ile
kendilerini ve kalalarm teslim ettiler bu suretle ada onbe gn iinde tamamen zabt ve igal edildi. Ludovico
burasnn dahi ynetimini dzenliyerek ve bir mikdar as
ker muhafz olarak brakldktan sonra esir ald mu-

 144

hafzlar da yannda olarak tekrar Limniye dnd. Bun

dan on kadar sava gemisi Kontus adndaki kimsenin
komutasnda olarak mroz adasna gnderdi. Kendisi dani Limnide drt gn kaldktan sonra Limni ve Taoz
daki OsmanlI askerlerinden ald esirler ve donanma
ile Rodosa geldi. Kontus mroza geldiinde Ludovico
tarafndan yazlm olan nameyi kaymakam olan Kritovulosa vererek adann teslimini istemise de Kritovulos kendisini bir ok iltifat ve hediyeler ile karlaya
rak adadan uzaklamaya inandrdndan o da gelii hakkndaki maksad zerinde daha fazla durmayarak ve Kritovulosn Ludovicoa yazd ustalkl mektuplar ala
rak Rodosa dnd. Bu esnada sonbahar mevsimi de ge
ti. Bu olaylar Padiahn saltanatnn yedinci ylnda cere
yan etmitir.

III. KTAP

v;

FATH CAMNN ESK DURUMU

(stanbul - Kprl Ktphanesindeki Su-yolu haritasndan)

jj N C kitap, Mora (147) Yarmadasnda mey

dana gelen savalar ve bu blgeye iki defa yap
lan seferi Hmayunu ve Morallarn tamamiyle malp
edildiklerini ve bu esnada cereyan eden dier olaylar an
latr ki, yl iinde olmutur. stanbul'un alnmasndan
sonra Morada bulunan Arnavutlar Mora hkmdarna
kar isyan ettiklerinden konu edilen hkmdar Padiah
Hazretlerinin yardmm dilemi ve ylda alt bin altm ver
gi vereceklerini vaad ve taahht etmilerdi. Padiah Haz(147)
Mora: Yunanistann gneyindedir. Korent kanal al
dndan beri karadan ayrlm ve bir ada durumuna gelmitir.
Yunaniler Moraya Pelopones derler. lkada yarmadann en
byk blm spanaklardayd. M.. 338de MakedonyalIlar, b
tn Yunanistan', bu arada Moray da aldlar. M.. 146da lkeyi
Romallar ellerine geirdiler. Roma mparatorluu ikiye ayrln
ca; Mora, Balkanlar gibi, BizanslIlarn payna dt (M.S. 395).
Bundan sonra lke, 1205 ylna kadar Bizans'n elinde kald.
1205de Morada Franszlar bir prenslik kurdular, Pelopo
nes adm da More olarak deitirdiler ki, dilimizdeki Mora
buradan gelmektedir. Bu devlet 1268 de Napoli krallna t&bi ol
du, bilhare Bizans Moray yeniden ele geirdi. 1390da Yldrm
Sultan Bayezit tahta geer gemez, OsmanlIlar Moraya girdiler.
Yarmadadaki Bizans prensliklerine egemenliklerini tamdlar.
stanbulun fethinden sonra Bizans mparatorluunun iki d
knts kalmt.
Mora Despotluu,
Trabzon mparatorluu,
Avrupa ktasnda olan Mora despotluu Paleopologos hane
dannn elinde bulunuyordu. Onbirinci Konstantin Paleoiogosun
kardelerinden Dimitriosun merkezi (psala * Mistra), Thomas
m merkezi de (Patras) ehriydi. Her ikisi de Osmanl hkm
darlarna hara vermekte ve ayn zamanda birbirleriyle de u
ramaktan geri kalmyorlard.

 148

retleri bu dilei kabul etmi ve yardmc asker sevketmise de bu sayede Mora Hkmdar, Arnavutlara galip
gelmiti. Lkin bir sre sonra bin trl zr ileri sre
rek taahht olunan vergiyi demediklerinden (148)
yldanberi birikmi olan mikdan istemek zere Padiah
Hazretleri, k mevsimi iin Moraya zel memur gn
derdi. Mora Hkmdar vermeyi taahht ettikleri ciz
ye (149) yi her yl halktan tamamen toplarsa da bunu
Padiah ynne gndereceklerine, kendilerine harcarlar
ve israf ederek vaad ve taahhtlerini yerine getirmekte
gecikirler ve Padiah tarafndan gnderilen haberleri de
dikkate almazlard. Dier taraftan Mora Hkmdarlar
arasnda anlamazlklar bulunmas ve birbirleriyle de
vaml mcadele ettiklerinden sava ve bouma hi bir
vakit eksik olmuyor ve memlekette bu yzden dzensiz
likler ve fena bir cereyan meydana geliyordu. te ksaca
belirtilen bu hususlardan dolay Padiah Hazretleri zel
bir memur gndererek hem cizyeyi almak ve hem de on
lar vastasiyle memleketin durumunu inceliyor ve denet
liyordu.
(148) Dukasn rivayetine gre Padiah bir vazifeliyle iddet
li bir ferman gnderip verginin zamannda denmemesinden do
lay kendilerini muaheze etmiti (ev.).
(149) Cizye: Mslman memleketlerinde eskiden hristiyan
tebaadan himaye ve siyanet karlnda alnan ba vergisi. Ms.
Im a n la r bir hristiyan memleketine vardklar zaman ey tek
lif ederler ve bunlardan birinin kabuln isterlerdi:
1 Mslmanln kabul,
2 Sava.
3 Cizye.
Cizye vermeyi kabul eden hristiyanlar tebaa saylp devletin
mutlak himayesine girerlerdi. Dinlerinde, detlerinde, gnlk ya
aylarnda ve sanat ve ticaretlerinde serbest kalrlard.
OsmanlI Trklerinin almasnda ve yaylmasnda cizyenin
nemli bir yeri vardr.

 149

Padiah Hazretleri Mora Hkmdarlar arasndaki

geimsizlikten ve bu yzden memleketin karlat k
t durumdan faydalanarak talyanlar yahut dier bir
denizci lkenin bu blgelere uzanmas ihtimaline pek zi
yade nem verir ve byle bir hale meydan kalmadan Moray idaresine almak isterdi. Mora lkesi bir ok ms
tahkem beldeleri ve alnmas g kalalan bulunan kara
dan ve denizden nemli stratejik bir yer olup, Trakya ve
Makedonyadan talyaya geenlere ve talyadan bu bl
gelere geenlere gzel bir yol ve geit olur.
Padiah tarafndan Moraya gnderilen eliler Padi
ahn buyruklarn gerekenlere tebli etmilerse de top
lanm vergileri alamadlar. Eliler geri dndkten son
ra durumu ve memleketin ynetiminde grdkleri ba
bozukluu ve yaptklar incelemeleri de ayrca arzettiler. Gayet gzel ve gvenilir limanlara malik olan Mo
ra ktas, talyaya sefer ald takdirde kara ve deniz
kuvvetlerine hareket ss olabileceinden Moranm aln
mas iin sefer almasna karar verildi.
Yukarda da sz edildii gibi bir sredenberi Ali Pa
sa tarafndan muhasara edilmi olan Semendre karasn
da sanl, Lazarosun ei ve Srp devlet bykleri muhar
sara edenlerin iddetine dayanamayacaklarn anladkla
rndan mal ve canlar taarruz ve tecavzden korunmu
kalmak artiyle kalay teslim ettiler. Padiah Hazretleri
Semendreye karlk Dalmatyada ve Bosnada iki kasa
bay Lazarosun eine hediye ettiinden o da nakledilebi
lecek eyalarn alarak kz ile beraber Bosnaya (150)
(150)
Bosna: Balkan yarmadasnn kuzey batsnda bulunan
bir memleket olup 41.908 m2. yzlmndedir. Halk Slav meneinden ve Bogumil mezhebinden iken Trk fethinden sonra topyekn slmiyet! kabul etmi bonaklardr. Son kral, koyu bir
katolik olduundan Bogumillerl memnun edememi, onlar da

 150

geldi ve kzn Bosna Hkmdanyle evlendirdi ve konu

edilen iki kasabay cihaz karl olarak damadna he
diye etti ve hayli mddet burada oturduktan sonra Korfu (151) adasnda oturmakta olan annesi ve biraderleri
yanna gitti.
Zaferleriyle n alm olan Padiah, k mevsimi s
resince sava malzemesini tamamlad. Bir ok atl ve
yaya askerini silh altna toplayarak bahar mevsimi ba
nda Edirne'den hareketle Makedonya iinden ve Istrimon nehrine doru evketti. Ordu Kara Su nehrinden
ve kk byk Epifpoli gl yaknndan geerek Tesalye blgesine girdi. Karargh dzenleyip ve askeri din
lendirmek ve yeni gelecek askeri de beklemek iin bir
sre burada kalnmas ve ordunun Tesalya blgesine gir
dii Mora Hkmdarlarnca haber alnnca, devlete ita
ate dnmeleri ve imdiye kadar denmesi ihmal edilmi
olan vergiyi gndermeleri mit edilmekte olduundan,
bu suretle de onlara vakit kazandrlmas Padiah Haz
retleri tarafndan uygun grlmt. Eer Hkmdarlar
Padiaha zel eliler gndererek ve cizyelerini sunarak
bar anlamas isteselerdi Padiahn ileri yrmekten
ve sefere devamdan vazgeecei beklenebilirdi. Zira Pa
diah bu esnada bu iten ziyade daha nemli ilerle me
gul bulunuyordu. Fakat bu beklemeden olumlu bir so
nu alnamad. Zaten askerler istirahat etmi ve yeni as
Trkler tarafna dndnden Fatih bu blgeyi kolaylkla alm
tr. Kral Tomasi ise Blagayda esir edilmitir. Bonak ad bura
dan gelmektedir.
(151)
Korfu: Yunan Denizinde, Yunanistan'n kuzey-bat ve
Arnavutluun gney kylan nnde bir adadr. OsmanlIlar bu
adaya Krfez Adas derlerdi. 64 km. uzunluunda, 11 32 km.
geniliinde, 581 m2 yzlmndedir. Eski adlan, Ltince: Corcyra, OsmanlI kaynaklarnda: Korfus, Korfos, Korfuz, Krfzdr.

 151

"kerler de orduya katlm olduundan Padiah ordusu ile

Tesalyadan Zeytun blgesine girerek ve burada bulunan
dalar ve '<Salamarya ve Almana*' nehirlerini geerek
boaz nne vard ve boaz da rahata geerek te ta
rafta bulunan Rum blgelerine girdi. Asopos denilen neh
rin civarnda karargh kurulup buraya yakn olan Citron dandan ileriyi kefetmek iin bir keif kolu gn
derdi. Zira Padiah Hazretleri Morallarn daha evvel ha
reketle geitleri tutarak Osmanl askerlerinin gemeleri
ne zorluk karmalarndan ekiniyordu.
Bu esnada Mora Hkmdarlarndan Thomas tara
fndan gnderilen eliler karargha gelerek hkmdara
borlu bulunduklar cizyeyi ksmen drt bin be yz
altn verdiler ve bar anlamas dilediler.
Fakat bu dilek pek beyhude ve samimiyetten uzak
t. nk Padiah Hazretleri vergiyi kabul etti. Bar an
lamas yaplmas hakkmdaki dilee kar da vaktin ge
cikmi olduunu hissettirerek kendileriyle latife yolun
da anlamay Moraya girdikten sonra yaparz! ceva
bn verdi.
Keif kolu geri gelerek, geitlerin savunmasz oldu
unu haber verdiklerinden Padiah Hazretleri Asopos
nehri kenarndan hareket ve geitleri geerek yanmada
surlarnn nndeki ovaya girdi. Burada bir gn kald
Ertesi gn rn kaldrma mevsimi askerin byk
bir ksm ile Korintoslularm oturduklar blgeye girerek
drt stadion uzaklktaki bir yeri karargh olarak seti
Ertesi gn devlet byklerinden ve komutanlardan ba
zlarm yanma alarak ehre hkim olan tepeyi ve ehri
seyrederek ve mevkiinin hcum iin olan durumunu de
metledi. Bu suretle geit vermediini anlad. nk eh
rin yeri yksek ve sarp ve yalm kayalarla evrili ve ge

 152

idi dar ve kat surla kapatlmt. Acrocorinthos (152>

ise tepenin stnde ve pek kuvvetli surlar ve istihkmlar
ile evrilmi bulunduundan hcum edilmesi gt. Bu.
sebeple Padiah Hazretleri ehir ahalisini bar anlama
sna ve teslim olmaya davet iin zel memurlar gnder
mise de, Korintoslular raz olmadklarndan, halk yiye
cekleri bakmndan zorlamak ve bu suretle teslime mec
bur etmek iin ehir dndaki baheleri ve henz yeti
me durumunda olan buday tarlalarn yakarak yok et
tirdi. Bundan sonra ehri askerle evirerek muhasara
aralarn surlarn evresine yerletirdi. Lkin arazinin
sarplndan tr makinalar surlara yanatrmak mm
kn olamyor uzaktan yaplan harekt dahi tesirsiz ka
larak surlara zarar vermiyordu. Mamafih surlar yklsa
bile ehrin nndeki geitlerin alnmas mmknszd.
Zira her iki taraf, sarp ve yaln kayalar ve uurumlar
la kapatlm olduundan aadan yaplan hcumlar da
hi olumlu bir sonuca ynelemezdi. Padiah Hazretleri si
lh kuvvetiyle ehrin alnamayacan anladndan bey
hude vakit kaybetmemek iin askerlerin yansm Mah
mut Paa komutasnda olarak burann muhasarasna me
mur edip, kendisi dahi dier blgelerin fethiyle megul'
olmak zere geri kalan askerle hareket etti. lk nce Ko
lintos civarndaki karalarn bazsn silh kuvveti ile bir
ksmn da korkutmak suretiyle cmlesini itaati altna
ald. Ardndan Mora ierisine ilerleyerek alnmas kolay
olan blgeleri hkm altna ald. Sonra eski alarda Te
gea ve imdi Mohlion denilen ehrin civann karargh
yaparak ehrin kuatlmasna balad ve askerle sard
Hkimleri bulunan Dimitrios ve Aanes ehrin bar yo
(152)
Acrocorinthos: Yani Korintos tepesi, yahut kalesi. K orintosun zerinde olan tepeye ve oradaki kaleye denilirdi (ev.)~

 153

lu ile teslimini ve anlama yaplmasn teklif ettiklerin

den burasn da anlama ile alnarak anlama maddeleri
yrrlkte kalmak artiyle ehir Osmanl Hkmetine
baland. Yarm adann uzak ynlerinde yani Amyela ka
rabanda oturmakta olan Mora Hkmdarlar bunu
yendiklerinde beraberlerindeki ordularla beraber kat
lar. Bunlardan Thomas, ei ve ocuklarnn oturma ye
ri olan Manttinea ehrine giderek savan sonuna kadar
orada oturdular, Padiah Hazretleri Tegeada bir sre
kaldktan, idaresini dzenleyip kalaya muhafz asker
koyarak gerekli koruma tedbirlerini aldktan sonra, f
tuhatna devam ederek Achaia blgesindeki Patra (153)
ehrine uzanan sarp ve yaln kayalarla kapl yolu taki
be balad. Ordu bu yol zerinde zorlukla ilerliyor zafer
yolu zerinde ne bulursa cmlesini alyordu.
Padiahn kendileri zerine gelmekte olduunu ha
ber alan Patra ahalisi derhal Mora iinde bulunan Vene
dik ehirlerine ve bir ksm da kar sahilde (Rumeli )de
bulunan Navpactos ehrine sndlar. Patra ehri bu su
retle ssz bir halde kalm ve yalmz kalasnda yetiecek
kadar muhafz asker braklmt.
Padiah Hazretleri Patraya vardnda ehrin ya
ma edilmesi iin biraz asker sevk ve kendisi de ordusu
ile kal*ay muhasara etti. eride bulunan muhafz asker
hcum edenlerin iddetine dayanamayarak sonunda tes
lime mecbur olacaklarn ve karann zorla alnmas ha
linde hayatlarnn tehlikede kalacan hesaplayarak, ha
yatlarnn tecavzden korunmas artiyle teslim oldu(153)
Patra: Morann kuzey batsnda ve ayn isimdeki krfez
sahilindeki ehir. Eski adlan Aroe, Patrae, Patrasso. Trklerin
kullandktan Baybadra ad eski Patras harabelerinin PaleoPatrasdan gelmektedir. Patras ehri ilk defa kinci Murad za
mannda Trk egemenliine girmitir.

 154

lar. Bu suretle Padiah Hazretlerine kal ay teslim etti

ler. Bu suretle Padiah Hazretleri idaresi altna alarak
maiyeti askerinin bir ksmm korumak iin kal'ada b
lakt. Patra ahalisinden arzu edenlerin ehre dnmeleri
ne ve oturmalarna izin verdi. Bunlarn muayyen bir za
man iin vergiden muaf tutulacaklarn ve gayr menkul
mallarnn kendilerine geri verileceini dahi tellllar va
stasyle iln ettirdi.
Buras, Moranm nemli bir noktasnda ve Crissa
Krfezinin aznda bulunup Rion burnu ile Rumeli sahi
line temas etmi olmasna ve gayet verimli olmas dolaysyle Padiahn ilgisini ektiinden bayndrlna el
atlarak bu konuda olduka aba harcand. Padiah Haz
retleri bir hayli zamann burada geirip bu sre iinde
ehrin civarndaki karalar da idaresine ald. Bundan
sonra ordunun bir ksmn Elia ve Messenia blgelerini
amak zere buralara gnderip ganimetlerin kendisine
getirilmesini ferman eyledi.
Padiah Hazretleri geri kalan askeri yanma alarak
Crissa Krfezinden Korfoya doru hareket ve yol ze
rinde bulunan Vostidja ehrine hcum ile burasn da an
lama ile alarak korunmas iin asker yerletirdi. Os
manii Ordusu coan bir sel gibi her eyi nne katarak
mtemadiyen ilerliyordu.
Korintos (154) civarna dnlerek varldnda e
hir hl alnamam ve kuatlmasna devam ediliyordu
Bunun zerine Padiah Hazretleri, Mahmut Paa ve di
er bykler ile bu konuda alnacak tedbirleri mzakere
edip artk kuatlmaya son verilerek her ne suretle olur(154)
Korintos (Korinthos): Eski Yunanistanda Korent ya
rmadasnn bir ksm ile Peloponez yarmadasnn bir ksmm
kaplayan blge. Burada yaplm olan sede Germe-Hisar denilir.

 155

sa olsun taarruz edilmesine karar verdiler. Zaten kuallma mddeti drt ay getii cihetle askere usan gel
mee ve civardaki arazinin tahrip edilmi olmasndan
atlar ve yk hayvanlar alktan lmee baladndan
her ne suretle olursa olsun kuatlmaya son vermek gere
kiyordu. Padiah Hazretleri gerekli tedbirleri bitirdikten
sonra komutan, asker ve sancak belerini tevik ve te
ci ile metanet ve mertlik gstermelerini istedi. Bunun
ardndan ehir zerine hcum ve kaplarn etrafnda
olan surun bir ksm evvelce top vastasiyle yklmt
edildi. ehrin kaplan ve ehre alan geitler yaknnda
dier yerlere gre buras taarruza daha uygundu id
detli bir sava oldu. Buradaki sava pek iddetli olup her
iki taraf birbirini ldryor ve yaralyor ve haykrlar
gk yzne kyordu. Birbirlerine o kadar yaklam ve
hatta karmlard ki sava adeta gs gse oluyor
du. Padiahn silhdarlar ehri kahramanca koruyan
dmanlar karp kovarak artk yklm bulunan birinci
surun nne kadar geldiler, hatta suru aldlar. Lkin
ikinci surun iine girmek iin yaplan hcumlar olumlu
bir sonu vermedi. Zira dman cephe hcumu ile ve
uzun mzrak ve karg ve snglerle kendilerini tazyike
balamlar ve sur zerinden balarna attklar byk
talar n tarafta bulunan savalarn bir ounu yere
sermiti. Bunun zerine Padiah Hazretleri askerlerin
geri ekilmelerini kl ve oklarn tehlikesinden dar
karak, korunmalarn istedi. Bylece Osmanl askeri
geri ekilmek zorunda kald. ehrin kuvvet ve silh ile
elde edilemeyecei anlaldndan tekrar iddetle ku
atmaya devam olunarak erzakn tkenmesine ve mey
dana gelecek kl tk sebebiyle ieridekilerin mecburen tes
lim olmalarnn beklenilmesine karar verildi. Buras aln
d takdirde, Mora ktasnn kolaycack Osmanl idare

 156

sine alnaca tabi olduundan, ehrin alnmasna Pa

diah Hazretleri pek ziyade nemle ve bizzat kuatmaya
devam edildi.
evredeki blgelere evvelce gnderilmi olan Os
manlI askerleri bu esnada ganimetlerle geri dndler.
Rivayete nazaran ganimetler arasnda says; onbe bine
varan koyun ve kz ve attan ve drt binden fazla kadn
ve ocuktan ibaret olup Padiah Hazretleri hayvanlar
orduya verip dierlerini de stanbula gndererek ehrin
dnda olan blgelerde yerletirdi.
Bu esnada buday ve sair erzakn azlndan dolay
kala iindekiler pek ziyade skntya dmlerdi. By
le olmakla beraber yine sebat ve mukavemet ederek ba
r ynn asla hatrlarna getirmiyorlard. Zaten anla
ma ile teslim olunmas iin Padiah tarafndan yaplan
teklifleri de, iddetli bir gazaba urayacaklarndan endi
e ederek kabul etmemilerdi.
Bu srada spartada (155) oturmakta olan Mora
Hkmdarlarndan (Despot) Dimitriyos (156) tarafn
dan gnderilen Mathaios Asanes adndaki kii de Ispar(155) sparta: Eski ada sk ynetimiyle tannan nemli bir
ehir devletidir. Ispartallara bu n veren, yaadklar sert ha
yat, ordularndaki dzendi. Pers Savalarnda Ispartallar ve n
l krallar Leonidas kahramanlklariyle tannmlardr. Ispartallar Lakonya blgesinde Yunanistan'n gney kesimindeki Pelopones yarmadasnda otururlard. sparta ehri, yarmadann g
ney bolgesinre Evrotas rmann kysndayd. Ispartallar Dor
soyundand. Yunanistana M.. 1000 yllarnda kuzeyden gelip yer
letiler. Evrotas vadisindeki yksek dalarn arasnda, bakenti
sparta ehri olan bir krallk kurdular. Kendilerinden nce bura
da yaayan Akalan boyunduruklar altma aldlar.
(156) Dimitrios (Demetriyus): Paleologoslarn son stanbul
mparatoru olan Konstantinin kardeidir. kinci Manullin olu,
Mora despotu olup dier kardei de Thomasdr.

 157

tadan geldi. Bu kii Padiah ile Mora hkmdarlar ara

snda bar anlamas yaplmas iin gnderilmiti. Asanesin yannda yetmi kadar asker ve her bir neferin ar
kasnda on kilo kadar buday olup bunlar ehrin taarru
zu mmkn olmayan sarp bir yerinden Korintos kara
sna gece vakti kayalara trmanmak ve iplerle yukarya
kmak suretiyle ehre girdiler. Padiah ile bar anla
mas yaplmasna araclk yapmak ve kendilerini iinde
bulunduklar zor durumdan kurtaracak olan bu kurta
rclarn gelmesi Korintlileri pek sevindirmiti.
Asanes ehre geldiinde ahalisinin ktlk yznden
pek ziyade zaruret ve skntya dtklerini grerek eh
rin teslimi artiyle anlama yaplmasn Padiaha teklif
etti. Padiah Hazretleri de artlar kabul ederek teminat
verdi. Bunun zerine Asanes, Padiahn huzuruna gele
rek ehri, karay, Korintoslulan teslim etti. Anlama ge
reince Korintoslular mallarn muhafaza edecek ve hi
bir surette saldrya uramayacak ve Padiaha hara
(157) verecekti. Ayrca Mora ktasnda alman ehir ve
kabalarn yani Mora ktasnn te birinin Padiahn ida
resinde bulunmas ve geri kalan ksmnn Mora hkm
darlarnn (Thomas, Dimitrios Paleologos) idaresinde
kalmas ve bu hkmdarlarn Padiaha ylda bin al
tn vergi vermeleri ve bar anlamasnn devaml ve ko
runmasna Padiah tarafndan riayet edilerek ad geen
hkmdarlarn zerine bir saldn yapld takdirde da
hi Padiahn bunlara yardm etmesi anlama koullar
arasnda bulunuyordu.
Asanes bu ekilde ve koullar erevesinde bar an(157)
Hara: Lgat anlam topran mahsulnden veya al
an klelerin emeinden elde edilen eydir. Sonralar toprak mlkiyetinden dolay devlete ferdlerden alman vergi anlamna gel
mitir.

 158

lamas yaptktan sonra hkmdarlarn yanma giderek

anlamay onlara da tebli etti. Anlama koullar her
ne kadar ar grlmse de ve bilhassa berzahn yak
nnda bulunan ve btn Mora ktasnn anahtar yerinde
bulunan Korintosun Padiaha tbi olmas anlamann
en kabul edilmez bir maddesini tekil etmise de baka
bir ey yaplabilmek imkn olmadndan tr aresiz
kabul ettiler.
Padiah Korintosu aldktan sonra Hassa alayndan
drt yz kadar neferi muhafz askeri olarak ieride b
rakt ve balarna da gvendii birini komutan tayin et
ti. Morann sahilinde ve iinde bulunan bir ksm kalalan dahi tamir ve ierilerine erzak ve mhimmat ve makinalar ve sair sava arac koyarak donatt ve korunabil
meleri iin de asker ve komutan tayin etti. Braklmas
na lzum grmedii karalar da yktrarak halkm s
tanbula gnderdi. Yukarda da belirtilmi olduu zere
Fatih Hazretleri bunlar stanbul civarnda yerletirerek
buralarn enlenmesine almaktayd.
Padiah Hazretleri Mora ktasnn dzenli bir ekil
de ynetilebilmesi iin gerekenleri kendisi, ayarlayarak
mer bey adndaki bir kiiyi de vali tayin etti. Askerlere
de hizmetlerinden tr dller datt. Yararl gr
lenlere rtbe mansp verdi. Ardndan da askeri terhis
etti. Kendisi dahi sonbahar banda mabeyn halk ve
sair devlet erkn ile Korintostan hareketle Prekop ya
rmadasndan geerek Atinaya (158) geldi. Eski Yunan
(158)
Atina: ehir Padiahn buraya gelmesinden evvel me
hur Rumeli Beylerbeyi Turhanzade mer bey tarafmdan alnm
tr. ev.). Bugnk Yunanistann merkezi ve en kalabalk eh
ri. Atikya yarmadasnda, denize yakn bir yerde Akropol evre
sinde kurulmu olan Atina, ilka Akdeniz dnyasnn en nem
li merkezlerinden biriydi. 1456dan 1829 tarihine kadar Osmanl

 159

medeniyetinin yetitirdii bir ok hkemnm yeri olan

bu ehri ve iinde bulunan harabe ve saire gibi tarih ka
lntlar ve bu blgenin deniz ve limanlarn grmek ar
zusu tedenberi istekleri arasnda bulunduundan Pa
diah Hazretleri btn bu eserleri ve bilhassa zerine
kp Akropolis (159)in kalntlarn seyretti.
Varnn drdnc gn Atina ehrinden hareketle
'Boeotia ve Plataeis blgelerinden geti ve bu suretle
buralarn da grd ve mkemmel bir denetleme yapt.
zlenmesi gereken yoldan biraz ayrlarak Eriboz adas
karsna gelip Eriboz Boaznda ok iddetli olan Med
ve ceziri seyretti.
Fatih Hazretlerinin ordu ile gelii ilk nce ahalinin
korku ve telalanmasna sebebiyet vermise de ardndan
hediyelerle karlamaya karak iltifata nail oldular. Es
kiden olduu gibi yurtlarnda yaamalarna izin verildi.
Buradan ayrlarak on gn getiinde Makedonyada Kalaferyaya (160) vararak, ksa bir mddet dinlendikten
mparatorluunun hkimiyeti altnda kalmtr. Baz OsmanlI
kaynaklarnda Mednet l - Hkem dedikleri yerdir. Atina eh
ri 1204 tarihinden itibaren 254 yl ortodoks Yunan halkna esir
muamelesi yapan birtakm katolik Fransz, Katalan ve talyan ai
lelerinin basksndan bkm usanm olduundan Trkleri bir
kurtarc olarak kucaklamlardr.
AtinalIlarn Fatih'e mracaat edip ikyette bulunduklar bu
korkun idareden kurtarlmalarn istirham ettikleri, Atina D
esinin eski kocasndan olan kk olunu da yanma alarak pa
diaha snd bir hakikattir.
(159) Akropolis: Bizans mverrihlerinden Halkondilos Chalcho - Condlos Fatih Hazretlerinin Akropolise kp etraf seyir
ve temaadan zevk duyduunu ve Din-i devlet bu fthat iin
mere ne kadar medyun-u krndr dediini rivayet ediyor
(ev.).
(160) Kara-Ferye: Yunanistanda Selnik ehrinin 60 km. gney-batsnda bir kasaba. Eski ad: Baroea: Berrhoeadr.

 160

sonra oradan da hareket olunarak sonbahar mevsimi or

tasnda Edirneye varld.
Padiah Hazretleri Edirneye gelmesinden sonra
Gelibolu valisi ve donanma komutan smaili (160/2)
derhal yanma ararak yzelli kadar gemiden bir do
nanma donatarak Teses adasna yelken aarak Midil
li (161) kasabasna hcum etmesini emir buyurdu. Zira
adann hkmdar olan Doryusun lmnden sonra
(160/2) smail Bey: Tarihlerimizde Hadm smail bey olarak
taulr. Bir yl kadar kapudanlkta bulunmutur. Midilli seferini
baariyle sonulandrmtr.
(161)
Midilli Adas: Ege Denizinde, Edremit krfezinin azn*
da Trk kylarndan ancak 7 km. tede 1696 km2 yzlmnde
bir adadr. lk alarda Lesbos adiyle tanlan bu adada Ceneviz
Prenslii bulunuyordu. 1455 ylnda Midilli ve Limni Gateluso
hanedannn malikneleriydi. O tarihte Midilli saraynn temsil
cisi diplomat tarih yazar (mverrih) nl Dokas'd. stanbul'a
geldi. Midilli iin 3.000 duka, Limni iin 2.500 duka yeni yln ver.
gisini getirdi. Fatih tarafndan pek dostane karland ve Padiah:
htiyar Dorya nasl?., diye sordu.
Dokas:
Cenab Hak ikbal, saadet ve evketle mr- hmayunlar
nz ok uzun eylesin, Prens Dorya Limnide ld. Yerine olu
gen Nikolas geti. Ubdiyetnmelerinl Sadrazam hazretlerine
takdim ettim... dedi.
Sultan Mehmedln, Poryann lmnden haberi vard. Hat
ta Prensin, Gatelusio ailesini hi sevmiyen Rumlarn isyanm
bastrabilmek iin Limnide zntsnden ldn de biliyor
du. Dokas:
Prens Nike, efendimizin hkipayma yz srmek iin m
sadei ahnelerini rica yolunda bu kulnuzu gnderdiler diye il
ve etti.
Beklerim... dedi. Hemen gidip kendisini al ,gel... Beni
stanbul'da bulamazsanz dahi sizi bulunduum yere getirirler...
Prens ve mverrih Padiah bulabilmek iin, Edirne, Filibe,
Sofya, bir hayli dolatlar. Sonunda Padiah, zladi Boaznda
buldular. Fatih, Nikolas Gatelusioyu ve Dokas ok nazikne ka-

 161

yerine geeceklerden iki olu birbiriyle kavgaya tutu

mu ve o zamana kadar izledikleri politikadan ayrlmbul etti, etek pmek iin eilen delikanlya elini uzatp ptrd.
Prense ar srmal bir kaftan, Dokasa da, maiyetinde bulunan
lara da ipekli birer kaftan giydirdi.
Huzurdan ktktan sonra gen Prens Sadrazam tarafndan
kabul edildi ve Mahmud Paa kendisine Midillideki hkmetinin
Padiahn himayesinde olduunu, ancak, Gatelusio ailesinin s
tibdadndan bkm ve Trklerin adaletine mtak Limni adas
Rumlarnn Padiaha ba vurarak bir Trk vali istedikleri iin
oraya, eski deniz kuvvetleri kumandan Hamza Paamn vali ola
rak tayin edildiini ve donanma ile yeni memuriyetine varm ol
mas lzm geldiini syledi.
1912 yl ilkbaharnda Rodos ve 12 Ada talya kuvvetleri ta
rafndan igal edildi ise de, anakkale Boazn abluka eden
talyan donanmas Midilliye taarruz etmedi; fakat ayn yln
son baharnda Balkan Savann balamas zerine, adaya 21 Ka
sm 1912de Yunanllar asker karttlar, 30 Mays 1913de Lond
ra Konferans, Yunan igalindeki adalarn Yunanistana brakl
masn kararlatrd.
Bu duruma gre Midilli 1456 ylndan 1913 ylna kadar 458
yl Trk egemenlii altnda kald.
Midilli seferi ile ilgili bir fkra:
Fatih, Midilli fethi iin Balkesirden geerken hava ok s
cakt. Yolda bir kyl kadn kendisine bir bakr kupa ayran
sundu. Ayran kabnn zerinde tane saman p yzyordu.
Fatih ayran saman plerini yutmyaym diye yava yava
ve ok dikkatle itikten sonra kadna teekkr etti:
Saman plerini ayrann iine neden koyduunu... sordu.
Kadn dedi ki:
Hey 'oul! Sen uzun yoldan geliyorsun. Terlisin. Susamsndr. Ayran birden isen hasta olursun. O saman plerini ol
sebepten koydum ki azna gelmesin diye yava yava ve dura
rak ieceksin ve sana da dokunmyacak, maksadm bu i<Ji...
Fatih bu cevaptan ok memnun oldu. Kadncazn kynde
saraya ait olan topraklardan byk bir paray ona balad.
te... seven ve sevilenin karlkl anlay ve davranlar.
F / 11

 162

lard. yle ki: Yukarda sz edildii gibi Papa tarafn

dan Lodvkosun ynetiminde gnderilen otuz kadar sa
va gemisinin adaya varndan sonra Ludovico ile anla
ma yaparak Padiaha kar cephe alm ve her yl den
mesi gereken vergiyi demekten de kanmt. Bundan
baka korsan gemilerini limanlarna kabul ederek Os
manlI sahillerine ve ticaret gemilerine zarar vermeleri
iin onlar tevik ederlerdi. te bu husustan dolay Pa
diah Hazretleri cezalandrlmalarm ferman etti.
smail, yzelli kadar gemi hazrlayarak ve bunlar
makina ve saire ile donatarak her trl levazm tamam
ladktan sonra Geliboludan hareket ederek nc g
n Lesvosa (162) vard. Adann sahilinde bulunan Molivos ehrine karak evvel etrafndaki arazinin bitki ve
rnlerini keserek harap etti. Sonra ehri her ynden as
keriyle evirerek muhasara altna ald. Etrafna koydur
duu makinalarla tazyik etmee balad. Ludoviconun
komutas altndaki gemilerden onikisini evvelce adann
korunmas iin Seriyosun idaresi altnda Lesvosa gn
dermise de Osmanl donanmasnn geldii haberinin du
yulmas zerine bunlar Sakza kaarak orada olaylarn
sonunu beklediler. smail, oniki gn Midilli ehrini mu
hasara etmise de almaya muvaffak olamadndan nn
deki evleri yakarak ve adann bir ok yerlerini vurarak
ganimetlerle doldurduu gemileri alarak Geliboluya
dnd. Osmanl Donanmasnn dnmesinden sonra tek
rar Midilliye gelmilerse de ahali yaplan anlamadan
bir fayda gnpediklerinden ve zellikle donanmann fi
rar kendilerini krdndan talyanlar sorumlu tuttular
ve yz vermediler. Bunun zerine Italyan donanmas Mi(162)
Lesvos Adas: Midilli kasabas, adann byk ehirle,
rinden birisi olduu cihetle bugn adaya Midilli denilmektedir
(ev.).

 163

dilliyi terkederek Limniye ve oradan Rodos'ta (163) bu

lunan Ludoviconun yanma gittiler. Ada halk sonunda
kt durumu anlayarak yaptklarna piman olduklarn
dan Padiah Hazretlerine zel eliler gndererek kusur
larnn balanmasn ve bar anlamas yaplmasn ri
ca ve vergilerini de muntazaman deyeceklerine sz ver
diler. Sakz halk dahi korkularndan vergilerini dedi
ler ve anlamay yenilediler. Padiah Hazretleri sonba
har mevsimini Edirnede geirerek k banda, yani sal
tanatnn sekizinci yl sonunda stanbul'a dnd.
Sultan Mehmed Han Hazretleri stanbulun idaresi
ile ve dier ileriyle uramaa balayp, buraya getirdii
Morallardan fen sahibi ve bilgili olanlar ehir iinde
yerletirdi ve dierlerini de memleketin civarndaki bo
topraklara datarak buralarda para para kyler kur
u. Tarm ile uramalar iin hepsine tohumluk, ift
hayvan verdi. Paflagonya (164) blgesindeki Amastra
(165) ehirlerine mbairler gndererek halknn byk
(163) Rodos Adas: Ege denizinde Oniki Adann en dousun
da bulunan, Gney-bat Anadolu kylarndan 12 mil uzaklkta bir
adadr. Yzlm 1.412 km.2 dir. Ada eski Yunan medeniyetine
beiklik etmi bir yerdir. 1310'da Saint John valyeleri aday
aldlar. 1522de Kanun Sultan Sleyman aday alncaya ka
dar iktidarda kaldlar. Yzyllar boyunca ada Osmanl Trk
lerinin elinde kald. 1911 -1912 talyan Savanda talyanlarn eli
ne geti. kinci Dnya Savandan sonra, 1947de yaplan anla
ma gereince mttefikler aday alarak Yunanistana verdiler. Ada
da Osmanl Trklerinin izleri silinemiyecek bir ok abideleri
vardr.
(164) Paflogonya: Kastamonu ve Sinop blgesinin eski a
lardaki ad.
(165) Amastra: Zonguldak vilyetinin Bartn ilesinde imdi
nahiye merkezi olan eski Amastris: Sesamos limandr. Cinivlz
ticaretinin en nemli antrepolarndan birisi olup Ltin hkme
tidir.

 164

ksmn ve OsmanlIlarn idaresi altmda bulunan Erme

nilerle dierleri arasnda ilim ve fen ve servet ve sanat
sahibi olanlar ve ticaretle uraanlar bulunduklar yer
lerden stanbula naklettirdi. Devlet bykleri ve kendi
yannda itibar olan ve byk servete malik bulunanlar
huzuruna ararak; ehir iinde arlar ve hanlar ve
dkknlar ve hamamlar ve byk konaklar, camiler ve
trl dini binlar yapmalarna izin verdi. Herkesin kuv
veti derecesinde ehri ssleyecek byk binalar meyda
na getirmelerini istedi. Kendisini dahi ehrin ortasnda
ve yksek bir yerinde, bykl ve kymeti cihetiyle
benzerlerinden stn bir cami yaptrmak iin bir yer se
erek iine konulacak stunlarn ve kymetli talarn ve
dier yap malzemesinin tedarik edilmesini ferman eyle
di (166). Bundan baka denize uzanm gzel bir yerde
(166)
Fatih Camii: stanbul'un alnmasndan sonra ehrin
yedi byk tepesinden birinde yaplan bu cami ve klliyesi, eh
rin belli bal sanat abidelerinden biridir. Sekiz medrese, sekiz
tetmme medresesi, darifa, dariizziyafe (tabhane), imaret,
kervansaray, hamam ve dier balant binalarn ortasndaki Fa
tih Camii tarihimiz, sanat ve arkeoloji bakmndan bal bana
bir konudur. Cami, stanbul'un fethinden dokuz yl sonra 1462
1463 ylnda balanlm ve bu byk abidenin bitirilmesi sekiz
yl srerek 1470 (875) de son bulmutur.
1766 tarihindeki byk depremde mimar eski Sinann yap
m olduu ilk camiin byk kubbesi, trbe ve dier blmlerin
de sakatlklar grldnden, 3. Mustafa'nn emirleriyle camiin
yalnz harim ksm tamamiyle yklp mihrap tarafna doru ile
ri gtrlm ve Sultan Ahmed Camii pln tatbik edilerek yeni
bir cami meydana getirilmitir.
Fatih Camiinin inasiyle ilgili olan aadaki u fkra; hik
ye snrlar iinde olsa da ayn bir anlam tamaktadr:
Yaplan camiin yksek olmas iin binbir masraf ve gay
retlerle getirtilen stunlar kestirip camii ksaltan mimarla ka
d nne kmas yce hkmdarn kanuna ve hocalara saygs
nn baka bir rneidir. Stunlar kestirip camiin yksekliini

 165

muhteem ve benzerlerine nisbetle ok daha gzel bir b

yk saray yaplmasn (167) ve sava gemilerinin erzak
ve mhimmat ve eyasn ve dier sava aralarm koru
mak iin anbarlar hazrlanmasn, zele genel hizmetlere
yarar ve ehri ssleyecek binalarn acele bitirilmesini
emrederek bu konuda yetkili olan sanatkrlar inaata,
nezareti tayin etti. Padiah Hazretleri, yaplacak byk
sanatkrane binalar ile ehrin eski mamurluunu geriye
azaltan mimarn sa bileini kestirdii iin mimar Fatih'ten da
vac olur. Kadnn nne sulu olarak kt halde oturmak istiyen padiaha kad:
Oturamazsn... Sen sulusun. Karar verilinciye kadar
ayakta kalacaksn!
Diyerek ilk nce mimar dinlemiye balar. Mimar; ilk n
ce camii daha yksek yapmak zere masraf ve gayretle uzun
stunlar getirttiini fakat sonradan depremleri hesaplayarak kes
tirdiini, padiahn sebebini sormadan bileini kestirip meslei
ni yapamayacak hale drdn... anlatr.
Kad; Fatihin dolgun bir tazminat vererek mimarla helllamasma karar verir. Muhakeme bitince Fatih'in kadya iltifat et
lii efsanelemi hikyelerdendir.
Yce Fatih'in ilme, bilgiye ve retenlerle ilgili efsanele
mi saysz hikyeleri vardr.
(167)
Topkapu Saray: Bir ad da 'Yeni Saray'dr. 'Saray
Cedidi mmure' olarak da adlandrlan Topkapu Saray, stan
bul'un en gzel yerinde, hem Marmara Denizine, hem de Boaza nezareti olan yerde yaplmtr. Bu yerin, denize doru
kntl olan ucuna da Saraybumu denilir. Yine deniz kysnda
olup vaktiyle yerinde ahap bir saray bulunan kaplardan birisi
Topkapu adn tadndan bu isim yeni saraya da aktarlm
tr. Yeni Sarayn inasna 1465'de balanm ve 1487'de sona er
mitir. Geni baheler iinde bir ok binalardan ibaret olup her
taraf surla evrilidir. Yeni Saray Birun, Enderun ve Harem ol
mak zere balca ksmdan ibarettir. Topkapu Saraynn
muhtelif ksmlar muhtelif zamanlarda yanm, tamir olmu,
yeniden yaplm olduu gibi bir ok padiahlar da ayr ksm
lar ve kkler eklemek suretiyle binalar oaltmlardr.

 166

getirmek: ve ilim ve fen erbabn ve servet sahibi kiileri

de burada toplayarak herkesin zleyecei bir yer haline
getirmek isterdi (168).
Fadiahn yannda en ziyade sz sahibi olan Mahmut
Paa da ehrin yksek bir yerinde gm ve altnla ss
l, effaf mermerleri ve gayet gzel stunlar olan muh
teem bir cami yaptrmt (169). Grenlerin hayretim
(168) stanbula zafer alayiyle girdiinde yannda beyaz sa
kal ile marur giden Ak - emseddin hoca da varm. Merha
met dilenmek zere ellerinde ieklerle Bizans kzlan ve papaslar dizilmiler. Bizans alan, tarihin devrini deitiren insann
Fatih kadar gen olamayacan dndkleri iin Ak-emsed.
dine doru erlemiler. Ak - emseddin, padiah iaret etmi.
Fatih hemen seslenmi:
Ona gidiniz! Ben padiahm ama o benim hocamdr. efaa
ti de, sz de benden stndr...
Fatih, cami ve klliyesini (lk stanbul niversitesi) kurduk
tan sonra, niversiteden bir odamnda kendisine ayrlmasn s
temi.
Bir karar vermek iin hocalar (Profesrler) toplanmlar.
u cevab yollamlar:
Burasm siz kurup bize verdiniz. Sizin burada bir oda
alabilmeniz iin, rencilerden veya retmenlerden olmanz ge
rekir. Siz rencilerden veya retmenlerden de deilsiniz. Bun
dan dolay bir oda sahibi olamazsnz. Fatih:
art nedir?... diye sordu.
mtihan olursunuz... dediler.
Bir ncs... Rivayet de olsa hakikat pay var.
Fatihin ilme ve limlere verdii itibar devlet byklerini, ve
zirlere kadar, bilginler karsnda el pene ayakta tutmasiyle
de bellidir.
Molla Zeyrek ile Hocazadenin bir hafta sren mnazarasn*
da Vezir Mahmud Paay tartmann devamnca ayakta tuttu
u rivayet edilir.
(169) Sadrazam Mahmud Paa evinde verdii yemeklerde
misafirlerine pilav ikram etmeyi severmi. Yalnz bu pilavm bir

 167

artran gzellikte idi. Etrafnda da imaret ve han ve ha

mamlar yaptrd. Mahmud Paa kendisi iin dahi gayet
gzel evler yaptrm ve etraflarnda iek ve eitli bah
eler kurmak suretiyle ayrca ehre su da getirmitir.
Fatih Hazretlerinin dndklerinden biri de sava
gemilerini oaltarak yalnz karada deil denize de h
kim olmakt. Memleketin korunmas ve bilhassa birbi
rinden uzak denizlerde hkimiyet kurulabilmesi iin kuv
vfctli bir donanmaya ihtiya olduu Padiahn arzulad
ve gemilerin de pek ziyade menfaat temin ettii tecrbe
sonunda biliyordu. Bununla beraber eski alarda byk
ileniz savalariyle n kazanm hkmdarlarn tarihini
incelemesi ve okumas dahi bu konudaki fikirlerini ar
trmaya yaryordu. Karada ve denizde kuvvetli olan bir
devletin ikbal gnei snmez ycelii de son bulmaz. Bu
nun iin Padiah Hazretleri memleketin her ynnde ge
mi yaplmasn emretti.
Bu esnada mrozlu Kritovulos talyanlarn istil
s altnda bulunan Limni adas erafna Padiaha itaat
lerini arzetmelerini teklif etmekteydi.
Kritovulos, ada halknn gvenini kazanm oldu
undan onlar bu konu hakknda onunla gizli olarak mu
habere yapma tekliflerini kabul edip kendisinin adaya
gelmesi artiyle teslim olacaklarm dahi yemin ile temin
eylediler. Zaten ada halk; Osmanl Hkmeti tarafn
dan bir saldr vukuunda talyanlarn kendilerine bir
yardmda bulunamayacaklarn bildiklerinden onlar kzellii varm. O da nohut yerine, pilavm iinde nohut byk
lnde altnlarn bulunmas.
Servete ulaan bir kimsenin aznda daima esirgemeden
verebilmek iin altn bulunmaldr... demesi mutad imi. Hatta
bu anlaml ve hakl szleri bir ka defa da Fatihin yannda
sylemi.

168

mseyerek kendilerinden kurtulmak ve Osmanl Hk

metine katlmak isterlerdi. Kritovulos ald vaad ve
yemin zerine Edirneye gidip oradan acele olarak Dimitrios ve Paleologosa mektuplar gndererek Limni ve
mroz adalarn Padiahtan dilemek vaktinin geldiini
ve Padiahn bu konudaki bir ricay kabul edebileceini
duyurdu. Kendisinin dahi (Kritovulos) Limniyi feth ve
talyanlar kovmak kudretinde olduunu bildirdi. Dimitrios derhal Asanesi eli olarak Padiahn yanma gnde
rip ylda bin altn verilmesi artiyle sz edilen ada
larn kendisine verilmesini rica etti. Bu srada Kritovu
los, Edirnede oturarak bu iin olumlu bir ekilde halle
dilmesine yardmc olmaktayd. Sonra Padiah tarafn
dan verilen Name-i Hmayunlar (170) alarak mroza
avdet ve orada bir gn kalarak ertesi gn bir gemiye
binerek talyan gemilerine gzkmeksizin gece vakti Lim
ni'ye geldi. Kalada bulunan komutan (bu komutan di
erleri gibi Kritovulosa yardmc olmay vaad etmiti)
ile mzakere ederek ve yanlarna yirmibe atl alarak
sabahleyin Koino ehrine vardlar. ehir halkndan ken
disine taraftar olanlar gney tarafnda olan kk kap
y atlar, dier ahali de bunlar .memnuniyetle kabul et
ti. Adada bulunan krkbe kadar talyal aday terketmemek iin kar durmak istemilerse de saylar pek az ol
mas hasebiyle bir ey yapabilmeleri mmkn olmadn
dan sabah vakti, hakknda emniyetleri tam olan Krito
vulosa anlamasz olarak teslim oldular. Kritovulos
bunlara adada kalmay arzu ettikleri takdirde ahalinin
(170)
Nme-i Hmayun: Osmanl hkmdarlarnn yabanc
devlet bakanlarna, Krm Hanlarna, Mekke eriflerine... yaz
dklar mektuplara verilen ad. Bunlarn bir rnei ile gelen ce
vaplar ise nme defterleri adl defterlere kaydolunurdu. Bunla*
da divan sicillerinden saylrd.

 169

her trl ihtiyacnn karlanacan, aksi halde aday terkedenlere de istedikleri yere gitmeleri tebli etti. talyanlar adadan ayrlmay uygun bulduklarndan Linini
den Eriboz adasna gittiler. Kritovulos, bunlarn baka
n olan Calavrezzosu bir ok hediyeler ve iltifat ile kar
lad ve dnnde de ayn ekilde uurlad.
Bu olaydan sonra Kritovulos Eski Kala ki Merinoupolis denilen ehir burasdr hkimi Mikelis e
haber gndererek karann teslimini teklif ve itaat etme
si halinde hediyelerle mkfatlandrlacam vaad ey
ledi.
ehrin en sonunda ve etrafna hkim yksek bir
yerde byk talarla yaplm olan bu kala her trl saldrya kar eskidenberi savunma imknlar kuvvetli ok
duundan Kritovulos, Kala hkiminin gnln elde et
mek suretiyle bu yeri almaya almsa da bu istei ba
arszlkla sonuland. Bununla beraber gen yanda
bulunan hkimini de kzdrd. yle ki karann salaml
, muhafz askerlerinin okluu ve levazm ve mhim
matn bir yllk ihtiyaca yetecek kadar olmas dolaysyle
Mikelis, tekliflere nem vermedikten baka karann laf
ile deil ancak kuvvet ve silh (Kan ve demir) ile alna
bileceini im ve hatta alay iin kt zerine bir kl
resmi izdirerek cevap olarak Kritovulosa gnderdi.
Kritovulos, drt gn kadar Koino ehrinde otura
rak idaresini dzenledikten sonra maiyetinde drt yz
atl ve yz piyade olduu halde Myrinoupolis civarna
geldi.
ehir civarndaki ba ve bahelerin bozulmamas
iin biraz uzakta kurdurduu kararghndan kaka hki
mine tekrar haber gndererek kakann bar yolu ile tes
limi iin birtakm vaadlarla kendisini yola getirmeye a
lt. Kala, hkimi esasen ehrin iindeki ahaliden emin.

 170

olmadndan, bunlarn dndakiler ile anlaarak isyan

etmelerini dnerek ve Kritovulosun kuvvetini gre
rek son teklifi kabul etti. Fakat talya'ya dnen Ludoviconun Adalar bakomutanl vekletine tayin ettii
Rodos byk mdr (171) ile durumu mzakere ederek
kalamn teslimi konusunda onun da iznini almak iin
ay kadar kendisine zaman verilmesini diledi ve bir
ka kiiyi rehin olarak gnderdiinden bu kadar mddet
mhlet verilerek anlama yapld.
Kritovulos bu ileri bitirdikten sonra Limni erafn
dan iki kiiyi olaylar duyurmak iin Dimitriyosa ve
adada esasen az olan ahalisinin teslimi iin subay gn
dermesi iin Murad.a gnderdi ve kendisi de sonucu
beklemek zere Limnide kald.
Padiah Hazretleri k mevsimini geirmek zere
Edirneden stanbul'a gelerek fodrada ehrin imrna ba
ladn yukarda geni olarak anlatmtk. Bahar mevsi
mi gelince Padiah Hazretleri Adriyatik Krfezinin sa
sahili zerinde eski Epidamnos (172) ehri civarndaki
kal'a ve barnaklarda oturan Arnavudlar itaat altna al
mak iin o yne sefer at.
Bu Amavutlara eski alarda Taulantii ve Machaones deniliyordu. Ekserisi bedevi ve dzenli bir ida
reden yoksun olup yksek ve sarp dalarda otururlard.
Adriyatik denizi sahilinde de kuvvetli kabalar ve ms
tahkem yerleri vard. Bulunduklar blge her ynden dar
boazlarla evrilmi ve sk ormanlar ve sarp kayalarla
kaplyd. Az bir zaman evvel kendilerinden iki kii ya(171) Rodos valyelerinin bakam ve bakomutan (Grand
Matre) adiyle anlrd. Tarih yazarlarnn kullandklar deyim
Ltince (Magister) kelimesinden alnm olan Rumca (Maystor)
dur (ev.).
(172) Epidamnos: Bugnk Dra ehri (ev.).

 171

ni Aryanus ve Aleksandros (173) kendilerine bey tayin

etmek suretiyle bu blgede adeta mstakil bir idare kur
mu olan Amavutlar, Osmanl Hkmeti ile anlama yap
maya veya cizye vermeye raz olmadklar gibi yama
maksadiyle dahi zaman zaman Osmanl snrlarn teca
vz ve kendilerine yakn olan memleketlere taarruz eder
lerdi.
kinci Sultan Murat Hazretleri, bunlar zerine sefer
aarak, yaplan savalarda galip gelerek boazlar ve kal
alarm bazsn alm ve byk bir ksmm tahrip ve bir
ok ganimetler almsa da blgeyi btnyle idaresine
almay ve itaati altna sokmay baaramt. Bununla be
raber yaptklar ricalar zerine ylda bir mikdar vergi
vermek suretiyle onlarla bar yaparak orduyu alarak
geri dnmt. Lkin Arnavutlar bir sre sonra vergiyi
vermekten vazgeerek anlamay bozmak ve Osmanl
Devletine bal memleketlere akm yaparak zarar verme
ye balamlard. Bundan dolay Fatih Hazretleri sile
ri ve ekiyalar cezalandrmak iin piyade ve atl askerle
Edirneden hareket ve otuz gn iinde bu blgenin s
nrna varp uygun bir yerde karargh kurdu. Ardndan
Arnavutlarn bilgisi olmakszn boazlar geceleyin ba
sarak elde etmek amaciyle silhtarlar ve tirendazlar ve
hssa alayndan seme alaydan kurulmu bir frkay
Mahmud Paanm komutasnda evketti. Bunlar ileri ha
(173)
skender Bey: Kuzey Arnavutluktaki (Mirdita) beyi
Ghion Kastriotun oludur. Babas Osmanl hkimiyetini kabul
edip bir rivayete gre drt, dier bir rivayete gre de yalnz k
k olunu rehin olarak gndermitir. O tarihten sonra Osman
lI Saraynda terbiye edilen, mslman olan ve ad skender Bey
olarak deitirilen bu beyzade, yllarca Trk ordusunda grev
alm ve bilhare babasnn lmnden sonra kamtr. Asl
ad Georges Kastriottur. Scanderberg: Skanderbeg de denilir.

172

reketle boazlara geldiklerinde buralarn Arnavutlar ta

rafndan daha evvel tutulmu olduunu grdler. ki ta
raf arasnda yaplan sava sonunda OsmanlIlar galip gel
diler. Onlar buradan geri atarak boazlar zorla almay; baardlar. Padiah Hazretleri Boazlarn alnmasn
dan sonra ordusu ile ilerleyerek bu blgeye girdi. Ordu
nun ilerlemesi yaz mevsimine rastladndan dolay yaz
rnleri ve zellikle Arnavutlarn yiyecekleri arasnda
bulunan buday mahsul henz yetimi bulunuyordu.
Ordu memleketin i blgelerine doru ilerleyerek bu
mahsulleri tahrip ve bir ok hayvan da ganimet olarak
ald. Kalalarm bazs zorla ve .bazs dahi kuatlarak ba
r yolu 1* alnd. Memleketin aa yerlerinde aalar
keserek ve ekinler tahrip, rnler alnarak harabeye ev
rildi. Arnavutlar artk yksek dalara ekilerek ovaya
inmeye cesaret edemiyorlard. Bununla beraber inad ve
srarn faydal olamayacandan baka kendileri iin da
ha ziyade zararl olacan sonunda anladklarndan ba
r anlamas dilemek iin Padiahla grmek zere
memurlarn gndermeye mecbur oldular.
Arnavutlar para olarak vergi demeyi gleri yetme
yecei iin memleketin genlerinden muayyen bir mik
tarn her sene Padiaha gndermek ve yine muayyen
sayda hayvan vermek artlariyle yeniden bar anlama
s yapmaya nail oldular.
Arnavutlar, bundan sonra olacak savalarda kendile
rinin de asker vereceklerine ve Padiaha sadakattan ay
rlmayacaklarna dair ahd peyman (174) ve bar art
larm rehin ve teminat olarak Padiahn yannda brak
tklar kiiler ile perinlediler. Padiah Hazretleri gani
metlerden bir ksmn askere datt. Geri kalann ve
(174) Kesin olarak ahdetme, sz verme.

 173

rehin olarak .braklan kiileri alarak Sonbaharn bitimin

de Edirne'ye dnd. Sonbahar bu ehirde geirdikten
sonra k banda stanbula geldi ki bu yl clusunun
dokuzuncu ylma rastlar.
stanbula gelince bir sre dinlendikten sonra Fatih
Hazretleri, yine hkmet ileriyle megul olmaya balad.
Asker iinde zekl ve yiit olanlar ve muktedir bulu
nanlar rtbelerini ykseltmek ve kendilerine yeni grev
ler ve hediyeler vermek suretiyle mkfatlandrd.
Evvelce stanbul'da oturmakta iken gerek fetihten
evvel, gerek fetihten sonra dier yerlere gm olanla
rn stanbula dnmelerine izin ve bu konuda illere ge
nelgeler gnderdi. Bunlar, stanbuldan ayrlarak Edir
ne, Filibe, Gelibolu ve Bursa gibi ehirlerde yerlemi
ilim ve fen erbabndan ve meziyet sahibi kimseler olup
bulunduklar yerlerde az zaman zarfnda byk servet
sahibi olmulard. Padiah Hazretleri bu gibi kiileri s
tanbula naklettirerek geimlerini karlamak iin hepsi
ne gereken eyleri ihsan ve bazsna da evler tahsis ey
ledi.
Asyann Ionia (175) blgesindeki eski ve yeni Foa
ehirlerinin ahalisini de gmen suretiyle ayn zamanda
stanbula naklederek yerletirdi. Gelibolu valisi ve do
nanma komutan Zaganosu krk gemi ile Adalar zeri
ne sevkederek Taoz ve Semandirek adalarnn ahalisini
dahi stanbula naklettirdi. Yukarda sylediimiz gibi
Fadiah Hazretleri stanbula eski an ve hretini iade
iin civar memleket ahalisini ve hnerveran ve sanat er
babn bakente topluyordu. Dier taraftan dahi setii
kiilerin nezaretinde olarak ehir iinde bir ok yapt ve
(175)
ya denilirdi.

ones: Eski alarda, Anadolunun bat kylarna yon-

174

yaplar yapmaya alyordu. Evvelce verilmi emirleri

gereince ehrin sekin yerinde bir cami gnl aan b
yk bir saray yaplmasna balam olunduundan Pa
diah Hazretleri gerek bunlarn gerek dier binalarn in
aat zerine yetkili kiileri tayin ettii halde bununla
yetinmeyerek bizzat denetler ve en iyi ekilde yaplmala
r iin gerekli her eyi tedarik derdi.
Bu srada Limnide bulunan eski kala hkimi Miklis,
Kritovulos ile evvelce yapm olduu anlama gereince
kal'a ve ehri teslim ve Kritovulos dahi karlnda bin
altn vermek suretiyle kendisini mkfatlandrd ki bu
parann yars Limni ahalisi tarafndan denmitir.
Mora ktasnda dahi geimsizlikler hi bir zaman
son bulmuyor ve hkmdarlar birbirleriyle ekimede
ve savalarda bulunuyorlard. yle ki bunlarn maiyetle
rinde bulunan erkn ve devlet adamlar ehir ve karala
rn ynetimini ellerine almlar ve bu suretle byk ser
vet sahibi olmulard. Lkin bununla yetinmeyip istekle
ri daha da artarak mal biriktirmekle beraber ktlkler
yapmaktan geri kalmyorlard. Onlarn bu hali ise mem
leketin huzur ve rahatn bozmaktayd. Bunlar dier
hkmdarlar ile gizli olarak ilikilerde bulunarak hhkmdarm baz nemli srlarn onlara duyururlar ve
trl hilelerle geimsizlik ve savalara sebep olurlard.
Sava olunca da bal olduu hkmdara ihanet ederek
dier tarafa katlrlar ve idaresi uhdesine verilmi olan
memleket ve kala halkn meru hkmdar aleyhine is
yana tevik ederlerdi. Hkmdarlar birbirlerine eliler
gndererek aralarndaki anlamazlklar dzeltmeye a
ltklar halde bu konudaki istekleri olumlu bir sonu
vermediinden sonunda birbirlerine taarruz ederlerdi.
ki taraf iddetle birbirinin memleketine hcum
ederek ehir ve karalar alyor, ykyor ve yakyor ve ele

 175

geirdikleri hayvanlar da srp gtryorlard. Mora da bulunan Arnavutlarn Hkmdar (Despot) Thomas
taraftar olmalar ve Dimitriosn yanndaki kiilerin onu
brakarak Thomas tarafna gemeleri ve baz karalar da
teslim eylemeleri cihetleriyle bu savata Thomas galip
geldi. Ardndan biraderi Dimitriyos takip ederek ei ve
kzyle birlikte snd Limera ve imdi Monemvasia (176) denilen kalada muhasara edildi. Dimitriyos
evvelce adn konu ettiimiz Asanesi eli olarak Padia
hn yanma gndererek bu kt durumdan kurtarlmas
:in yardmn rica ve istirham etti. Olayn ak olan yo
n bundan ibaretse de bazlar Dimitriyosn Asenes''
Fariahm huzurlarna gndermesi, kzn Padiaha ni
anlamak ve Mora ktasn takdim ederek buna karlk
Osmanl lkelerinin dier bir tarafndan kendisine ey
let verilmesini istirham eylemek gibi amaca yneldiini,,
bazlar da Asanesin yalnz Dimitriyos ile Padiah ara
snda anlama yaplmasna ve yardm iin asker gnde
rilmesiyle grevlendirildiini, bazlar ise Dimitriyosn^
menfaatlarm korumak iin bu gibi teebbse girimeye
rek yalnz Padiahn hi bir taraftan tevik grmeksizin
gerek Thomasn ve gerekse Mora devlet byklerinin
kendi aleyhine davranmalarndan dolay krlarak Mora
ktas zerine harekete giritiini iddia etmektedirler.
Padiah Hazretleriyle Despot Thomas arasnda ev
velce sylediimiz zere bir anlama yaplm olduu
halde Thomasm anlama artlarna uymamas ve tal
yanlarla anlama yaparak bunlar yardma armas za
ten Moraya yabanclarn girmesinden endieli olan Pa
diah daha da kzdrdndan Mora seferinin Dimitri(176)
Monemvasia: Gney Mora'da Mistra sparta'nn 53 km.
gney dousunda bir kpr ile sahile bal olan Minosa adasn
da kasaba. talyanca: Mapoli-di-Malvasiadr.

 176

yosun tevik ve daveti zerine deil, zellikle Padiahn

arzularyle yaplm olmas ihtimal dahilindedir.
Fatih Hazretleri, bunun iin tedarik grmek zere
gecikmeye meydan vermeyerek bahar mevsiminin ge
liiyle beraber mevcut kuvvetleriyle hemen Edirneden
hareket ve yirmiyedi gn iinde Korintosa vard.
Padiah ile Asanes arasnda ittifak anlamas yapl
masna dair olan sylentilerin yaylmasndan dolay Fa
tih Hazretleri gn kadar burada kalarak Dimitriyosu
bekledi.
Dimitriyos ise Epidavresten hareketle spartaya
varp oradan Asanesi bir ok hediye ile Padiaha gn
derdi. Asanes, padiah ve Mahmud Paa ile grerek
mzakerelerde bulunmu olduunun ertesi gn Padia
hn buyruklaryle hapis edildi.' Despot Thomas Padiaha
kar dmanca bir tavr gstermi olmasna nazaran
Osmanl askerlerinin o tarafa gnderilmesi beklenmek
teyken Padiah Hazretleri orduyu alarak Dimitriyos a
bal memlekete girerek doruca Argos (177) zerine
yrd. Fatih Hazretlerinin, Dimitrios ve taraftarlar ta
rafndan yaplan davet zerine sefer at hakknda ileri
srlen fikirlerin doru olmadn bu olay isbatlamtr.
Zira Dimitriosun daveti zerine sefer alm olsayd
ordunun alma alan Thomasa tabi memleketler olma
s gerekirdi. Padiah Hazretleri Argosa vardnda Mah
mud Paay Dimitriosu muhasara etmek iin spartaya
gnderdi. Mahmud Paa, btn gece yol alarak gn aa-,
rrken oraya vararak muhasaraya balad ve maiyetinde
(177)
Argos: Pelepones yarmadasnda Naupliya krfezi yak
nnda ve Korintin gneyinde kalesi olan bir ehir. Yldrm Be
yazdn Yunan seferi esnasnda Evrenos Bey, itaatten km
olan bu kaleyi hcumla alp, 14 bin esiri Anadoluya nakletmi
ve yerlerine Tatar gmenler yerletirilmitir.

 177

bulunan Padiah Hazretlerinin ktibi Thomas Katavolinosu Dimitriosa gndererek teslim olmasnn kendisi
ve yanndakiler iin hayrl olacam ve bu konudaki Pa
diah emirlerine itaatta tereddt gstermemesini bildir
di. Dimitrios, Asanesin hapisten azat ve padiahn teminatiyle yanma gnderilmesi artiyle tekliflerine uyacam
bildirmesi zerine Mahmud Paa Asanes hapistan
kartarak Dimitriosun sevdiklerinden ve gveni olan
Hamza Paa e ona gnderdi.
Bu iki kii ehre girerek Dimitrios ile konutuktan
sonra kendisini ehir dnda bulunan Mahmud Paann
ordughna getirdiler. Mahmud Paa Dimitriosu lyk
olduu ihtiram ile kabul ve kala ve ehri teslim ald.
Ertesi gn dahi Padiah Hazretleri gelip Dimitriosu hu
zuruna kabul etti. Dimitrios, Ota Hmayuna girdii
zaman padiah, ayaa kalkp elini vererek yanna oturt
mu ve tel ve korkusunu geirmek iin kendisine pek
ziyade iltifat ederek hakkmda iyi muamelede bulunulaca
n ve geleceinden mitli olmasn syleyerek, hil'at
(178) ve elbise, at ve ake vesair bir ok eya hediye ey
ledi. Dimitriosun ei ve kerimesi Epidavresda kaldn
dan onlarn da byk bir sayg iinde orduya getirilme
si iin harem aalarndan birisini bir yaver ve gerei ka
dar askerle gnderdi.
Padiah spartada drt gn oturup ehrin kalasm
tamir ve idaresine ait ileri dzenlettirdikten sonra ii(178)
Hil'at: Trkesi 'kaftan'dr. Hilat; padiahlar tarafn
dan sadrazam ile vezirlere ve dier devlet byklerine giydirildii gibi, onlar tarafndan da kendilerinden daha kk rtbe
den olanlara giydirilirdi. Hil'at giydirmek bir memuriyet tevec
ch veya bir hizmet ve yararlk karl olurdu. kinci Mah
mud tarafndan yaplan yenilikler arasnda hilat kaldrlmtr.

F- 12

 178

ne bir subay idaresinde olarak hssa askerinden drtyz nefer kadar muhafz asker brakarak Dimitrios da
yannda olduu halde oradan hareket edip sparta Dar
(179)nn eteinde bulunan ufak, fakat zengin Kastelleri ehrine vararak civarn karargh yapt. Buradan
ehrin halkna haber gndererek karann teslim olmas
n teklif etti. ehir esasen kayalklar ve uurumlarla ev
rilmi olup ehre girmek iin yegne geit dahi kat
sur ile kapal bulunduu ve kendileri dahi seilmi drt
yz kiiden ibaret olduundan dolay gerek kasabann
savunma durumuna ve gerekse kendilerinin ecaatine
dayanarak teklifi kabul etmeyerek savunmaya baladlar.
Bunun zerine Padiah Hazretleri, askere hcum iin
emir verdi. Silhdarlar cesurane hareketlerle karann
zerine kmaa ve ierisine girmek iin savamaya ba
ladlar. Fakat ieridekilerin cesurane korunmalar ve h
cumlar sonusuz brakyor ve baar imknlarn kr
yordu. Hcum edenlerden bir ksm ieridekilerin karglaryle ve yukardan atlan talarla ldler. Bu hal Padi
ahn teessrn mucip olduundan derhal geri ekilme
emri vererek askerleri geri ektirmise de ertesi gn biz
zat yapt pek dokunakl bir konuma ile btn karar
gh kal'anm zabt iin tei ve bu sylevinde ecaat, gs
terecekleri mkfata boacam ve karann zaptndan
sonra yama edilmesine izin vereceini syledi. Bu ko
numay askerler byk alklarla karlayarak verilen
hcum emri zerine sratli yryle kalaya yaklap
dvmeye baladlar. Saranlarla sarlanlar arasndaki
mesafenin azl ve arpmann dzensiz bir ekilde
(179)
sparta da: Bu da eski alarda Tayietos ve imdi
(be tepesi olduundan dolay) be parmak yani (dedactylos-Pen)
denilen Mora dadr. Yazann zamannda buna (Zygos = Zigos)
da denilirdi (ev.).

 179

cereyan etmesi dolaysyle her iki taraftan da pek ok

yaral ve l sava yerinde kald. Sonunda galibiyet Os
manlIlar tarafnda kalp, savunanlar pskrtlp ikinci
sura kadar ilerlediler. Ierdekiler dar bir yerde skarak
suyun ve yiyecein azl dolaysyle skntya dtkle
i inden artsz olarak teslim oldular. Padiah Hazretleri
savaa katlanlardan hayatta kalan yz kiinin ldrl
mesini, kadn ve ocuklarn esir edilmesini emretti ve
ehri de yktrd.
Buras alndktan sonra ordu, Gardikion adl kaPa zerine yrd. Bu kal'a spartann Zigos denilen da
nn girii yaknnda ve gayet yksek bir tepe zerinde
olup etraf yaln kayalarla ve civarndan geen derini
bir rmakla evrili ve alnmas imknszdr. KaPaya gi
rebilmek iin yalnz bir giri vardr. u hale nazaran bu
kaPann alnmas imknsz olduu dncesiyle evre
halk kadn ve ocuklaryle buraya snmlard. Fakat
buras sonra felket yerleri olmutur. Padiah Hazretle
ri kala iindeki ahaliyi taarruz ve tecavzden korumak
iin nasihat ile itaate almaya almsa da inandrmaya
muvaffak olamadndan kalay muhasara ettirdi. Yeri
itibariyle kalanm zorla alnmas byk kayplara sebep
olacandan, alk ve susuzluk yznden teslime mecbur
olmalar iin bu yol ile yetinildi. Filhakika kalaya sn
m olan bir ok byk ve kadn ve ocuk, yiyecein ve
suyun azl hasebiyle az zamanda sefil ve nihayet kayt
sz artsz teslim oldular. Kala ykld.
Padiahn bu kalalar ahalisi hakknda iddetli dav
ranmasnn eitli sebepleri vardr. yle ki: lk evvel
Padiah Hazretleri bunlara teslim olmalarn teklif et
mi olduu halde kabul etmeyerek sava tercih etmi
lerdi. Dier taraftan bu kalalann halknn ekserisi uy-

 180

gnsz ve itaatsiz Amavutlardan ibaret olup, bunlar her

zaman bulunduklar memleketlerde karklk karr ve
hrszlk ve her trl ekaveti yaparlard. te bu duru
mundan ikyeti olan Fatih Hazretleri kendilerini uslan
drmak ve Mora ktasnn dier blgelerinde bulunan
ahalinin kalblerine dehet vererek OsmanlI ordusuna
kar koymamalarm temin iin bu kalalar halk hak
knda pek iddetli muamelede bulunmutu. Filhakika
Osmanl Ordusu Mora ktasnn ieri blgelerine doru
ilerledii zaman hi bir yerde kar koyma ile karla
mad. Bylece ordunun girdii memleketler halk der
hal itaat ederek kaytsz ve artsz itaat ederlerdi. le
rinde serkelik gsterecek kadar aznlk bulunsa dahi
bunlara kar pek ziyade gnl yce davranyor, herkesin
eskiden olduu gibi mallarna sahip kmasna msaade
veriyordu.
Fatih Hazretleri Mora ktasn batan baa alarak
kal'a ve kasabalardan mstahkem ve blgenin korunmar
sj iin kalmas gerekli olanlar tamir ve ilerine muhafz
asker ve dizdar ve erzak ve silh ve levazm koyarak kuv
vetlendirdi ve donatt. Kalmasna lzum olmayanlar da
hi yktrarak ky halini alan yerlerinde eski ahalisinin
oturmasna msaade etti ve bunlardan bir ksmm da s
tanbul'a naklettirdi.
Hkmdar (Despot) Thomas, Padiahn Mora k
tasna hcum ettiini renince kendisine tbi olan kal'
alardan bir kam derhal tamir ve ilerine muhafz asker
koyduktan sonra ei ve ocuklanyle birlikte sahilde bu
lunan Mantinia ehrine giderek savam sonunu bekleye
rek orada oturdu.
Metin ve mstahkem bir ok karalan olan Mora k
tasnn yle kolay kolay alnamayacandan ve bunlardan
bazsnn dmann saldnlarmdan kurtularak bu suret

 181

le kendisinin orada kalacandan pek ziyade mitli olan

Thomas az zaman sonra ehir ve karalardan bir ksm
nn zorla alndm ve bir ounun dahi ahalisi tarafn
dan bar yoluyla teslim edildiini, zetle btn Mora k
tasnn Venediklilere tbi birka ehir mstesna olmak
zere Osmanl askerlerinin ayaklar altnda kaldm g
rnce, artk hkmetine ve mitlerine veda eyleyerek ei
ve ocuklar ve eraf ve memurlardan bazlar ile ellier
ift krekle ekilir iki kaya binerek ve Korfuya doru
hareket eyledi. Kal'a ve ehirlerde vali makamnda bulu
nan eraf ve ayan dahi bulunduklar mevkileri terkederek Mora'da Venediklilerin idaresinde bulunan Methoni ve Coronia ve sair ehirlere gizlice kaarak snd
lar.
Mora ktas yeni bir politik hayat kazanmt. Padi
ah Hazretleri ktann korunmasna ve asayiin teminiyle
ilgili btn ileri dzenleyerek mer Beyi (180) Mora
ktas valiliine tayin ettikten sonra maiyetinde Despot
Dimitrios ve onun ei ve kz ve kendisiyle birlikte bulu
nan memurlan ile Mora yarmadasndan Livadya eh
rine geldi. Burada Despot Dimitriosun yanna bir ka
memur ve asker vererek yolda kendisine ve eine ve o
cuklarna hizmet ve istirahat ve korunmalar hususuna
dikkat eylemelerini ve yava yol almalarn emretti. Ken
dii dahi askerleri terhis ettii cihetle yalnz olarak mabeyn hmayun (181) erkmyle hareket edip, sonbahar
(180) mer Bey: Turhan-olu mer Bey, Fatih devri me
rasndan olup Mora beyidir. Atina ehrinin igaliyle grevlendi
rilmitir. Atina'y idaresinde bulundurup halka ok byk zulm
yaptndan tr sevilmiyen ve Trkleri kurtarc olarak bekliyen AtinalIlar talyan kkl Franco Acciajuoli ailesinden kan
dklmeden kurtarmtr.
(181) Mabeyn Hmayun: Padiah saraynn selmlk dairesi

 182

ortalarnda Edirneye vard. Az zaman sonra Despot Dimitrios dahi geldi. Padiah Hazretleri Dimitriosa yine
iltifat edip haklarnn geri verilmesi iin Mahmud ve
shak Paalarla konuarak yllk vergileri yz gm
sikke-i Sultaniyeden (182) ibaret olan Akdenizde Limni (183) ve mroz (184) ve Taoz ve Samutraki adalarm
Dimitriosun uhdesine verdi. Trakya sahilinde Marie
Hebrus nehri azmdaki limanlar civar blgelerin mer
kez ithalat ve ihracat olan Enez ehrini dahi eski h
kmdar Palamidas Gatlozosun tamamiyle ald gelir
ile ki miktar yz bin gm Osmanl sikkesidir
ilveten ihsan eyledi. Bundan baka kendisine her yl
Edirne darphanesinden (185) yz bin altn sikke veril
hakknda kullanlr bir deyimdir. Mabeyn-i Hmaym, Mabeyn i
Cenab- Mlkne suretinde de kullanlr. Bununla beraber Ma<
beyn denilince saray anlalr.
(182) Sikke-i Sultani: Altn, gm gibi kymetli madenlere
vurulan damga. Baslm para.
(183) Limni: Ege Denizi kuzey-dousunda, Asya ktasnn en
fazla batya uzand kara paras olan, 470 km.2 yzlsnde bir adadr. Eskiden bir Ciniviz prenslii olan ada, 1453de Fa
tih Sultan Mehmed tarafndan fethedilmitir. Birinci Dnya Sa
vama Trkiye ile mttefikler arasnda son veren mtareke, bu
adann Mondros Mudros limannda imza edilmitir.
(184) mroz: Ege Denizinde anakkale Boaznm kuzey-batsmda, yzlm 285 km.2 dir. Trkiye'nin en byk adas olan
mroz, kabaca bir gene benzer. 1456da OsmanlIlarn eline ge
en ada, ilk nce Geliboluya balyken 1821den sonra Bozcaa
da Kaymakamkna, 1878de Akdeniz adalar (Cezayir-i Bahr-i Sefid) vilyetinde Limniye verildi. 1908de anakkale Sancana
baland. Balkan Savanda igale uradysa da 1923 Lozan andlamasyle ana vatana kavutu.
(185) Darphane: Para baslan yer. stanbul darphanesi ilk n
ce Beyazt ile Koska arasnda, bugnk Smkehane binasnn
bulunduu yerdeydi. Netekim, Bizans devrinde de darphanenin
burada bulunduu anlalmaktadr. mparatorluk iinde bundan

 183

meini emretti, zetle Padiah Hazretleri saydmz ge

lir ile daha bir ok hediyeleri Dimitriosa verdi ve ken
disini Enezde brakarak sonbahar bitiminde k mevsi
mini geirmek zere stanbula geldi.
Bu olaylar, Padiahn tahta geiinin onuncu yl bi
limine rastlar.

baka; Bursa, Edime, Amasya, Ayaslu, skiip, Belgrad, Serez,

Diyarbakr. Haleb, Badat, Trablus, Cezayir, Tunus, Msr, Bos*
ua - Saray, Tifs ehirlerinde para basan darphaneler vard.

IV. KTAP

Fatihin Kaftan

JJRDNC kitab tekil eden bu blm dahi,

Sinop ehriyle smail Beye tbi ve Trabzon ve ha
valisinin Osmanl egemenliine alnmas ve Ulahlarm ih
tilli, Midilli adasnn alnmas ve Fatih Hazretlerinin ilk
defa olarak Bonaklarn memleketine girmesi ve buras
nn dahi Osmanl memleketlerine katlmas olaylarn
kaplar ki bu olaylar yl iinde meydana gelmitir.
Yukarda sylediimiz gibi Padiah Hazretleri s
tanbul'a gelip bir sre dinlendikten sonra Sinop ve Trab
zon blgesine karadan ve denizden sefer aabilmek amaciyle kuvvetli bir ordu hazrlamaya balad. Gereken
silh ve makinalarn yaplmasn ve asker levazmnn te
minini emir ve irade eyledi.
Eski alarda en byk ehirlerden olan Trabzon,
Kk Asya sahilinin gzel bir noktasnda olup Anadolu
ehirlerinden en eskisi ve Ioneslerin mstemlekesiydi.
kliminde her trl rn ve bitki bol yetitii gibi
Ermenistan ve Asur ve buna civar ktalarn merkez it
halt ve ihracat olmak dolaysyle de eski alarda pek
ziyade servet ve kuvvet ve n kazanm ve n almt.
Fakat Asyada politika rzgrlarnn meydana getirdii
cereyanlara maruz kalmas ve baz ehirlerin, ktalarn
mahv ve harap olmas ve baz ehirlerin yeniden kurul
mas gibi eitli sebeplerden tr buras dahi yava ya
va bir ok deiiklik ve devrimlerle karlatktan son
ra gemi hayatn yeniden kazanarak mesud ve mref
feh yaam ve btn dertlerden uzak kalarak bu zama
na kadar ayakta kalmt. Son zamanlarda burada s
tanbul mparatorluuna sahip olan Komnenus haneda

 188

nndan birisi hkmet kurmutur. Devletin kurucusu

olan kii Bizanstan Trabzona kaarak (186) bir ok kavimlerin ve ehirlerin hkimi olmu ve bar ve birle
tirici bir yol izlediinden memleketi sknete ve huzu
ra kavuturmutu. Civarda bulunan kavimlerin bazs
dorudan doruya hkmdarn ynetiminde bulunduu
gibi bazlar da onunla dostane ilikilerde bulunmaktay
dlar. Fakat bu hal ok devam etmedi. Hkmdar hane
dam yeleri birbirleri aleyhine isyan ettiklerinden mem
lekette fesat ve i sava meydana gelerek hkmetin za
yflamasna ve kmesine sebep oldu. Memleketin idare
balar zlm ve yneten ile ynetilen arasnda geim
sizlik ve mcadele balam olduundan civarda bulunan
kavimler dahi bu iddetli geimsizlikten faydalanarak isjan etmiler ve ok defa memlekete hcum ederek bura
sn soygunculuk haline getirmilerdi.
stanbul mparatorluunun devam mddetince Bi
zansllar Karadeniz Boazna da hkim olduklarndan
OsmanlI donanmasnn Boaz gemesi ve Karadeniz'e
kmas mmkn deildi. Bundan dolay Trabzon hk
meti i mcadelenin devamna ramen yine mevcudiye
tini koruyabiliyordu. Fakat stanbul'un k douda
genel politikay deitirmi ve stanbul Boaz OsmanlI
lar eline getii cihetle Karadeniz ve sahillerine giden
yollar dahi alm olduundan Trabzon, Kk Asya
zerindeki dier memleketler gibi Osmanl Hkmetine
ba emeye balamt. lk nce hkmdarlar, Yce Pa
diaha haracgzar (187) oldu. Bar iinde devaml dost(186) Bu olay 4 nc Hal seferleri srasnda Milddan sonta 1204 ylnda Hallarn stanbulda Ltin sparatorluu kur
masndan sonra olmutur.
(187) Haracgzar: Haraca balanm, hara deyen.

 189

!uk ve Padiaha ait verginin vakit ve zamaniyle denme

sinde dikkatli olduklar mddete Padiah Hazretleri de
onlara kar bar bir politika izledi. Fakat bir sre
sonra aralarnda yine geimsizlik ve mcadelenin bala
mas ve bilhassa hkmdarlarn kendisine akrabal bu
lunan Diyarbakr ve Ermenistan ve Azerbaycan hkm
dar Haan (188) ve Grcler hkmdar ile anlaarak
vergiyi vermemeye ve bar ilikilerinin bozulmasna
davranlar ile Padiah gazaplandrdndan Fatih haz
retleri, aleyhinde teebbs olunan bu tertiplerin nn
almak maksadiyle Trabzon zerine sefer amaya karar
verdi.
K iinde gerekli n tedbirler alnd gibi bahar
mevsimi banda dahi donanmann sefer donatm ta
mamland. Makinalan ve sava aletlerini ve dier m
himmat tayan yk gemileri ayr olduu halde elli if
te krekli ve zrhl sava gemisinin adedi yze varyor
du. Bunlarn ierisine dahi ok sayda siper, zerre, mz
rak, makina ve sur ykmak iin alt yerletirip, sava
bilgileri yerinde, kuvvetli vcudlu ve tecrbeli kii(188)
Uzun Haan: Akkoyunlu Devletinin, cesareti ve dira
yeti ile n alm hkmdardr. Emir-i Kebir ve Ebnnasr
diye de anlr. 1453'de Diyarbakrda Akkoyunlu Devletinin bama
geti, ertesi yl, Karakoyunlu Hkmdar Cihanah-Mlrzay, bir
yl sonra da Timurun torununu esir edip ldrterek Irak ve
ran'n bir ksm ile Azerbeycan ele geiren Uzun Haan, 1466da
Tebrizi bakent yaparak Grcstan elde etti. Akkoyunlu Devle
tini ksa zamanda dounun en nemli devletlerinden biri haline
getirdi.
Fatih ile kere savamtr. nc savam Erzurumda
Tercan ovasmda 11 Austos 1473'de yapm ve Otluk-beli sava
olarak tarihe geen bu meydan savamda byk bir bozguna
uramtr. Trabzon mparatorunun kz ile evlenmi olduun
dan bu imparatorluk ve blge ile de yakn lgisi vard.

 190

ler bindirilmiti. Padiah Hazretleri Gelibolu valisi K

zm (189) bey ile denizde tecrbeli ve denizde geni
bilgisi olan Yakup Bei Deniz Kuvvetleri komutam ve
mstakil komutan tayin etti (190). Mkemmel surette
donatlm ve silhlandrlm olan OsmanlI donanmas
yelkenlerini aarak stanbul Boazndan Karadenize
doru hareket etmi ve birbirleriyle yaran askerlerin
nee ve alklar arasnda sratle ilerlemeye balamt.
Dier taraftan Padiah Hazretleri, Rumeli svari ve
piyade askerini ve hayvanat ve sair sava aralarn Ana
doluya geirdikten sonra kendisi dahi Bithynia (191)
yani Hdavendigr eyletine geerek Asya Ordusunun
topland Bursa ehrine geldi. Burada kald az bir s
re iinde ehrin idaresine ve ordunun dzenine ait baz
ilemleri bitirerek, ok byk bir trenle babasnn tr
besine giderek ziyaret grevini yerine getirdi. Hediye ve
(189) Kasm Bey: Kuzey Anadolu sahili boyunca sralanan
Amasra Ciniviz kolonisi, Candar/sfendiyar Beyliine ve Trab
zon Rum mparatorluuna kar alan seferde donanma komu
tandr. Gelibolu Sancak Beyi olan Kasm Beyin adn kitabm
zn evirisini yapan Karolidi Efendi Kzm Bey olarak oku
mutur. Kasm Bey 100-150 gemi ile Karadeniz seferine katl
mtr. Trabzonun alnmasndan sonra burann Sancak Beylii
ne tayin edilmitir.
(190) Yakup Bey: Kasm Beyin Trabzon beyliine tayini ze
rine Derya Kaptanlna Hadm - Sleyman Beyin deil Yakup
Beyin atand hakknda bir takm sylentiler vardr. Aynca, a
nakkalede Anadolu sahilinde bulunan Kal'a-i Sultniyye = anakkle ve Rumeli sahilindeki Kilid l-bahr o zaman sancak
beyi ve donanma komutam olan Yakup Bey tarafndan yaptrl
d rivayet edilir.
(191) Btihynia: Anadolu ktasnn orta zamanlara ait taksi
matna gre olan bir blgesi. Bugnk Bursa, Bilecik ve Koca
eli (zmit), Sakarya (Adapazar) vilyetlerinin tamamm. Bolu
vilyetinin ise bat ynnn yansm kaplar.

 191

balariyle trbeyi ssleyerek kurbanlar kesti Bundan

sonra buradan hareketle Galatia (192) ve Pafloganya
Paphlogonia (193) ktalarn ilerlemeye balad. Mai
yetinde bulunanlarn rivayetine gre ordunun says ar
ln evki grevinde bulunanlardan baka altm bin at
l ve seksen bin kadar piyade askerinden ibaretti. te bu
kadar askerle Kapadokya Cappadocia (194) ktasna
ve Kzlrmak Halys >den geilip Sinop ehri yaknlarna
varld.
Sinop (194/2) Karadeniz sahilinde pek gzel ve pek
zengin bir ehirdir. Elgede geni ve verimli yerler bu
lunduu gibi evrenin ve Kk Asyann gney ksmla
rnn iskelesi ve merkez ithalt ve ihracat olmas dola
ysyle de ticaret iskelesidir. Bundan baka arazisinin ve
denizin ona kazandrd pek faydal ve pek ok rnler
dahi bu memleket iin baka bir servet, baka bir mezi
yettir. Bu mahsullerin en mhimini Sinop havalisinde
(192) Galatia: Kk Asyann merkezi ksmnda tarih bl
ge. imdiki Ankara ve dolaylar.
(193) Pafloganya: (Paphiagonia) imdiki Sinop ve Kastamo
nu illerini kaplayan alan.
(194) Cappadocia: Ankara, Sivas, Konya blgesinin nemli
bi blm.
(194/2) Sinop: Karadeniz kysnda Sinop yarmadasnn ks
tak (Berzah) yerinde kurulmutur. Sinobun ok eski bir tarih!
vardr. yi bir liman bulunmas, topraklarnn verimli olmas
denizci milletlerin ilgisini Sinop'a ekmi, pek ok millet bu top
raklara sahip olmak istemitir. M.. II. yzyla kadar bazen s
mrge olarak, bazen de bamsz bir hayat sren Sinop, sonra
Pontus krallarnn ilgisini ekmiye balamtr. Mithridates eh
ri ele geirmi, bilhare Romallarn hcumuna uramtr. Bu
durum 395 ylma, Roma mparatorluunun ikiye ayrlmasna ka
dar srmtr. Ondan sonra Sinop srasiyle, Pervane - oullarna,
andar - oullarna gemi ve Fatih zamamnda kesin olarak Os
manlI snrlan iine alnmtr.

 192

pek ok olan ve burada yapldktan sonra Asya ve Avru

pa ktalarna ihra edilen bakr madeni tekil eder ki bu
sayede memleket pek ziyade zenginlemiti.
Padiah Hazretleri Sinop yaknlarnda ordugh kur
duu zaman donanma dahi ehrin limannda beklemek
teydi. Komutanlar Padiahn gelmesinden evvel donan
may limana sokarak bir yarmada tekil eden ehr e
virmilerdi. Atalarndan tevars suretiyle Sinopta hayli
zamandan beri hkmet etmekte olan smail (195), Pa
diahn karadan ve denizden ehri evirdiini grd
zaman hayretler iinde kald. Doruca Padiahn huzur
larna giderek sava sebebini renmeye ve bar anla
mas yaplmasn teklife karar verip hazrlad ok
deerli hediyelerle birlikte Padiahn kararghna geldi.
Padiah Hazretleri kendisini iyi ekilde kabul edip hak
knda pek iltifatl muamele gsterip, dostane ve yumu
ak szlerle arlad. Aralarnda Sinopun igalini gerek(195)
smail Bey: Candar yahut tsfendiyar hkmetinin ba
nda ikinci brahim Beyin olu Sleyman Bey bulunuyordu.
Kardei ve rakibi olan Kzl -Ahmed Bey daha nce OsmanlIla
ra snm olduundan, bu sefer srasnda Kastamonu beyliine
tayin edilmek suretiyle, Sinop arkadan da evrilmitir. Sinop
kalesinin metanetine ve donanmasna gvenen smail Bey, uzun
bir savunmada bulunmas mmkn iken, Sadrazam Mahmud Pa
a ile yapt konuma sonunda teslim olmak byklk ve uzak
grlln gstermi ve Trk Trke krdrmamtr.
smail Bey, Fatihin kararghnda byk bir hrmet ve t
renle karlanm, Fatih dahi ayaa kalkarak bir ka adm iler
lemi ve smail Bey el pmek isteyince de:
smail Bey, sen benim ulu kardeimsin, reva mdr kim
elim pesin?... Sz ile nlemitir.
lmi, ahlk ve stn meziyetleriyle n alm, eserleri olan
smail Beye dirlik olarak Yeniehir, negl ve Yarhisar kazalar
'verildii gibi, oluna da devlet hizmetinde yer verilmitir.

 193

tiren nedenler ve saire hakknda konutuktan sonra sz

leme yaptlar.
Bu szleme gereince Padiah hazretleri smaile
tbi olan memleketleri idaresine alyor ve buna karlk
Rumelide Srp lkesine kar olan ve servet ve bayndr
lk itibariyle Sinopa eit bulunan skp (196) Sancan
ona veriyordu. Padiahn Sinop Hkmdarna kar hi
bir kzgnlk ve dmanl olmayp bu kta zerine se
fer ataki tek amac dahi yerinin neminden dolay Os
manlI snrlarna katlmasn teminden ibaretti. Zira Si
nop; evvelce sylediimiz gibi bir ok menfaatlar ve
rnlere malik olduktan baka, OsmanlI lkesinin orta
snda bulunmak ve icabnda Osmanl donanmasna s
nacak gayet emin bir limana malik olmasndan tr Os
manlI Hkmetinin elinde bulunmasndaki byk men
faatler ve aksi haldeki glkler, Padiah Hazretlerince
bilinmekte ve dier taraftan Krtlerin ve Acemlerin a
h olan Uzun Hasanm bu ehrin fethini pek ziyade ar
zulamakta olduu Padiah tarafndan bilinmekte oldu
undan bunun bir an evvel fethi Padiahn tek dnce
si olmutu, ite yukarda sylediimiz artlar zere Fatih
Hazretleri hem kendi fikir ve maksadlarm yerine getir
mek, hem hkmetini elde ettii bir hkmdar bsb(196)
skp Sanca: Eski Yunanllar ve Romallar zamann
da nemli bir ehir olan (Scupi, Scopia), M.. IV. yzylda Ma
kedonya krallarnn nemli bir merkeziydi. Romallar Makedon
ya Krallna son vererek buraya yerletiler. Daha sonralar s
kp Dou Roma (Bizans) mparatorluunun snrlar iinde kal
d. Avarlarn, Bulgar Krallnn eline geti. XIII. yzylda Srp
Krallnn merkezi oldu. Kosova meydan savandan sonra Os
manlIlarn eline geti. nceleri bir ile merkezi olan skp, son
ralar Kosova ilinin merkezi oldu.

F.: 13

 194

tn madur etmeyerek gerekli adaleti ve insaniyeti yeri

ne getirdiler.
smail; maiyetinde 'bulunan erkn ve merasiyle ken
disine tevcih olunan Sancaa hareket eyledi, Padiah
Hazretleri de Sinopun ve smailin idaresinde bulunan
dier blgelerin idaresine ait gerekli tedbirleri aldktan
sonra Kzm ve Yakup beylere donanma-i Hmayun ile
doruca Trabzona hareket etmeleri ve ehri denizden
ve karadan kuatmalarn emretti. Kendisi de ordusu ile
ileriye hareket ederek Toros dana gelerek burasn
karargh yapt.
Toros, Asya dalarnn en yksei olup aa Asyay
yukar Asyadan (197) ayrr. Sisam adas karsndaki
Mycali dandan balayan bu sra dalar Kk Asya
y geerek Sinop yaknnda Karadenize kadar gelir ve
oradan tekrar devam ederek Ermenistan, Acemistan da
larna ve bunlar vastasyle de Kafkas dana katlr. Sy
lentiye gre bu da Heracles (197/2) ve Dionyssos
den sonra ilk defa olarak MakedonyalI skender (198),
(197) Aa ve yukar Asya birbirinden Kzlrmak vastasiyle ayrlrlar. Byk skender zamannda bunlar (Toros) vastasiyle de ayrlarak dou ksmna (Torosun ard) ve bal ksmna
da (Toros'un n) denilirdi (ev.).
(197/2) Heracles (Herkl): Yunan mitolojisinde sz geen,
ok kuvvetli olmasiyle tanlan bir kahramandr. nana gre
lmsz olan ruhu, babas Zeus olarak Olympos dandadr.
(198) skender (M.. 356-323): Tarihin yetitirdii byk
cihangirlerden biri olup, Makedonya Kral Filibin oludur. ok
gen yanda len skender, 20 yanda Makedonya Kral olmu,
Kk Asyay, Suriyeyi, Msr, alarak ran'a ynelmi, Tr
kistana girmi ve esrar dolu Hindistanda ndus nehrine kadar
gelmitir. lmnden sonra Makedonya Krall byk par
aya blnm: Makedonya, Asya ve Msr Krallklar.

 195 -

ran ve Asya zerine hkmeden ah Dara (199 >:nn ze

rine giderken silhl olarak gemitir. skenderden son
ra Romallarn bakomutan olan Pompeios (200) ge4i. Tatarlarn ve Moollarn hkmdar Timur dahi Pa
diahn ceddi Sultan Bayezid ile sava iin bu da
dan yine silhl olarak gemiti. Fakat bu kiiler dan
boaz ve saire gibi gemeye uygun yerlerini evvelden is
til etmiler ve bu suretle kendilerine kar dosta du
rum gsteren bir blgeden gemilerdir. imdi de bu da
Fatih Sultan Mehmet Hn Hazretleri ordusu ile gei
yor ve skenderden ve Romallarn komutan Pompei
os dan sonra dan nc fatihi oluyordu.
Padiahn Toros ynne hareketinin nedeni, Akkoyunlu Trkmenlerinin Hkmdar olan Uzun Hasandr.
Uzun Haan Trabzon mparatorluu hanedn ile akra
balk kurmu ve bu aile yaknl sebebiyle Trabzon h
kmetini de elde etmek midine hayli kuvvet vermi ol
duu bir srada Padiahn Trabzon zerine hareketini
renince askerlerini toplayarak OsmanlI ordusunun ge
iini nlemek fikriyle Toros da boazlarna kadar in
miti. Padiah Hazretleri bu tertipleri renince Uzun
(199) Dara (M.. 550-486): Pers mparatorluunun en b
yk hkmdarlarndan biridir. Krallnn ilk yllarnda hkimi
yetini salamlatrmak iin uzun ve ypratc savalara girimi
ve bir ynden de kendi imparatorluunu tekiltlandrmtr.
513de skitlerle yapt sava olumlu bir sonu vermemi
tir. Darann en byk sava Yunanllarla yapt ve tarihte
Med savalar adn alan uzun savatr. Otuzalt yllk hkm
darl sonunda ld zaman o aa kadar dnyann grmedi
i byk bir mparatorluk brakt. Yerine olu Serhas geti.
(200) Pompeios: (Cneus Pompeius, M.. 107-48): Romamn
nl devlet adamlarndan ve komutanlarndandr. Cezar ve
Crassus ile birlikte triumvirlik denilen l devlet idaresini kur
mutur.

 196

Hasan ve ordusunu bulunduklar blgede brakarak

sarp ve geilmesi ok zor, fakat Uzun Hasanm baken
ti olan Mardin (201) ehrine varan bir yolu takip etti.
lk nce Mahmut Paann komutas altnda hafif surette
donatlm siperdarlar ve tirandazlar gndererek savas
sanat bakmndan en nemli olan tepeleri ve dar boaz
lar zaptettirdi. Ardndan dier askerleri de sevkedereh
ordunun geecei sarp yerleri dzeltti ve ormanlar kes
tirdi. Buralarn daha geni ve dz bir hale getirdi. Toros her ne kadar bir da saylrsa da geit vermeyen bir
ok dalarn devam ve temadisinden meydana gelen bir
da silsilesidir. Bu silsile zerinde gayet yksek ve yaln
tepeler, derin ve uurumlu dereler, zetle tehlikeli yerler
pek oktur. Gayet hafif surette silhlandrlm olanlar bi
le bu dalan pek ok mklt ile ancak sekiz on gnde
geebilirler. Artk ok sayda piyade ve svari askerin
den kurulu bir ordunun btn donatm ve hayvanlariyle
oradan gemesinin ne kadar zor olduunu sylemee l
zum yoktur. Fakat bu zorluk Fatih Hazretlerinin azmini
kstekliyemediinden orduyu sava sralar zere dzen
leyerek ve tabiye ederek da gemee balad yle ki:
Piyade askeri daima nde yryor, eya ve hayvanlar
gibi ordunun arl orta yeri igal ediyordu. Svari as
keri ise art alaylar ile arka tarafta ve Padiah maiye
tinde biraz svari olduu halde daima ordunun ortasn
da bulunuyordu. Ordu her ne kadar dar boazlardan ge
erse tabiye deitiriliyor ve ileri ve geride olan alayla
ular sivri olmak zere bir boynuz ekli tekil ettirili
yor ve bu suretle orduya bir cephe tekil olunurdu, n(201)
Mardin: Anadolu'da, Diyarbakr blgesinin gneyindeki
Mazda'nn alt eiinde bir ehir ve kale. eitli ynlere giden
yollar zerinde dm noktasnda bulunmas ona bir takm ta
bi stnlkler salamtr.

 197

de bulunan alaylarn her iki tarafnda tirendazlar ve silhdarlar yer alarak yrrlerdi. Silhdarlar omuzlarn
da karg tarlar ve tirandazlar ise ellerinde kurulmu ok
ve yay olarak sadaki ok ynden gelebilecek bir hcu
ma kar hazr bulunmak zere gzetlerdi. Padiah Haz
retleri dahi hazan alaylar arasnda yer alrd. Korkulu
yerlerde gndz bu dzende yrnd gibi gece dahi
kararghn biraz uzanda ateler yaktrr ve karargh
kuvvetli mfrezelerle muhafaza altnda bulundururdu
Bunlardan baka gndzden en nemli yerlere gzetleme
kolu ve haberciler koyarak bu suretle de karargh em
niyet altnda bulundururlard.
te ordu bu en zor yerleri getii bir zamanda idi
ki Mahmut Paann yaralanma olay meydana geldi. Bu
olay ordu iinde byk znt ve teessr yaratt. Ordu
ve devlet erkn ve Padiah Hazretleri zerinde pek fe
na tesir etmiti. Yaralayan kimse, Mahmud Paadan hi
bir ikyeti olmad halde nefret ve kin sonucu olarak
paay ldrmek istemi, fakat okunu ataca srada kor
kudan elleri titrediinden maksadna ulaamam ve an
cak alnndan hafif surette yaralanmasna sebep olmu
tu. ayet bu titreme olmam olsayd, phesiz yara daha
tehlikeli ve byk olacakt. Ordu bu srada en dar ve zor
yerlerden gemekte olduu cihetle katil, ii kim vurduya
getirmek istemise de hakikat anlaldndan hemen tu
tularak sorgu ve sualsiz askerler tarafndan para para
edildi.
Padiah Hazretleri olaydan pek ziyade zldkleri
ve Mahmut Paa gibi yetkili bir kiinin bilhassa byle
bir zamanda kaybndan pek ziyade endie ettikleri cihet
le derhal zel doktorlar Yakup Efendiyi nazar ve
amel tb ilminde bilgili ve hkmdar yannda nfuz sa
hibiydi ararak Paann yaras hakknda bilgi alm

 198

ve kendisine hediyeler vererek tedavisini emretmiti. Pa

ann yaras o kadar tehlikeli olmadndan tedavi edile
rek az zamanda ifa buldu.
Ordu, Toros dalarn onyedi gnde geebildi. Nihahayet dadan ovaya inilerek Mardin ehri yaknlarnda
ordugh kuruldu.
Uzun Haan, Fatih Hazretlerinin byle byk ve
ar bir ordu ile Toros dalarm geerek kendi bakenti
nlerine kadar geldiini duyduu zaman hayret ve kor
ku iinde kald. Nihayet annesini pek ok hediyeler ile ve
eli olarak Padiaha gnderip affn istirham ve bundan
sonra da bar iinde birlikten ayrlmayacan bildirdi.
Padiah Hazretleri, Uzun Hasanm annesini lyk oldu
u ihtiram ile kabul ederek olu ile anlama yapmaya r
za gstermise de kendisini geri gndermeyerek birlikte
yrye katlmak zere yannda alkoydu (202).
Bu esnada donanma Trabzona varp ve limana gire
rek komutanlar tarafndan karaya asker karlmt.
Trabzonlular ehirden karak ve karaya kan asker
zerine hcum etmilerse de hcumlarnda muvaffak
olamam zlerek korku ve dehet iinde ehre sn
maya mecbur olmulardr.
Bundan sonra askerler ehre giden geitle, dndaki
yeri zaptettiklerinden Trabzon ehri bu suretle karadan
(202)
Sre-Hatun: (Sitre-Hatun, Saru-Hatun): Uzun Hasann annesidir. Trabzon yolunda dalarn geit vermez yamala
rn yayan trmanan Fatihe bir gn sormu:
Hey oul, bu Trabzona bunca zahmet nedendr?...
Kestirme cevap udur:
Hey ana, bu zahmet din yolundadr: Zir bizm elmz.
de slm klc vardur, eer bu zahmeti ihtiyr itmesz bize gzi dimek yalan olur!

 199

ve denizden bask altna ve kuatmaya alnmt (203).

O kadar iddetli gzetleme yaplyordu ki, ieridekilerin
dar kmalar veya ehre bir ey sokabilmeleri mm
kn deildi. Bu suretle devam eden yirmisekiz gn iin
de ieridekiler bir ok huru hareketi yaptlar ve hatta
hazan galibiyet dahi gstermilerse de azlklar sebebiy
le karlarnda bulunan byk kuvvetin tazyikine daya
namayarak yine sura ekilmee mecbur olmulard.
Bu olaylardan sonra Mahmud Paa kara kuvvetleriy
le gelip ehrin nnde karargh kurdu. Paa, evvelce de
sz ettiimiz gibi Mora seferinde husus ktip olarak Pa
diah Hazretlerinin yannda bulunan Thomas Ktavulinosu ehre gndererek ahali ve hkmdara anlama ile
teslim olmalarn teklif ve bu hususun kabul ve kabul
edilmemesi halinde onlarca hasl olacak menfaat ve za
rar sz geen ktip aracl ile kendilerine aadaki
(203)
Trabzon Krall: Kelime trapezus den gelir. Bu ke
lime eski Yunancada drt-ke demektir. Surlarnn biimin
den dolay byle denildii sanlyor. M.. VI. yzylda ran (Pers)
mparatorluuna katlmtr. Trabzon limann kuran, yonyallardr. MakedonyalIlarn nfuzu bu blgeye kesin olarak erie
memitir. Kuzey Karadenizle Krmda kurulan Pontus Krall
Romaya kar durmaya almsa da M.. I. yzylda Romal
larn eline geti. M.S. 395'de mparatorluk ikiye ayrlnca, buras
da btn Anadolu gibi Dou (Bizans) mparatorluunun payna
dt.
BizanslIlar 1204'de geici olarak stanbul'dan kovulup znike
snnca, Trabzonda da Komenus hanedan bir imparatorluk kur
du. Anadolu Seluklularn, lhanileri, Akkoyunlular kendisine
egemen tanyan bu imparatorluk, 1461 ylna kadar bamszl
n koruyabildi. Trabzon, Trklerin Anadolu topraklarnda fethet
tikleri en son ehirdir.
Trabzon nceleri bir sancak olarak idare edildi. Yavuz Se
lim ehzadeliinde burada sancak beyliinde bulunmu ve ah
smailin yaratt tehlikeyi daha o zaman yakndan grmtr.

200

ekilde aklad: Yaplan tekliflere uymak hem hkm

dar ve ailesi ve hem de ahali iin menfaatlerine uygun
dur. Zira hkmdar ailesiyle birlikte Yce Padiahn l
tuf ve atifeti olacak ve huzur istirahatleri temin edilecek
arazi ve saire kendilerine ihsan edilecektir. Ahali ise ita
atleri halinde kendilerini ve kadn ve ocuklar her trl
tehlikeden uzak kalacaklar, mallarna sahip olacaklar es
kiden olduu gibi hayatlarm devam ettireceklerdir. F a
kat teklif kabul edilmeyecek olursa konu szleme ve an
lamalarla deil, silh ile halledileceinden ahalisi sava
ta malp olmann getirecei lm ve esirlie mallarn
yamalanmas gibi her trl felkete uracaklardr. H
kmdar ve ahali aresiz, kabul etmek zorunda kal
dlar. Padiah Hazretleri vard zaman szleme yapa
caklarn sylediler. Mahmut Paann geliinin ertesi g
n Padiah Hazretleri de Trabzona gelerek ehrin nn
de ordugh yapt. Thornas Kitavulinosu eli olarak eh
re gndererek, Mahmut paaya edilen vaad gereince
szleme yaplmasn teklif eyledi. Bunun zerine mem
leketin ileri gelenlerinden setikleri kiilerin yanlarna
itimatnameler vererek Padiahn otana gndererek
onlarn eliyle bir ok hediyeler takdim ettiler. Bunlar
Ota Hmayuna geldikleri zaman Padiahn huzuruna
kabul edilerek tzimlerini sunduktan sonra szlemeyi
yaparak ve gelenek zere yemin ile de perinleyerek eh
ri padiaha teslim ettiler. ehrin teslim alnmasna
memur olan Mahmud Paa ordusuyla ehre girdii za
man Trabzon hkmdar ehri terkederek evld ve teba
asyla ordugh Hmayuna geldi. Padiah Hazretleri ken
disini huzuruna kabul edip hakknda efkat gsterdi v3
kendine ve ailesine hediyeler verdi. Ardndan Padiah
Hazretleri de ehre girip ehri dolat ve inceledi ve son
ra kakaya ve zerindeki saraya karak her ikisini sey-

 201

etti ve karann salamln ve sarayn nefsetini ve e

hirde grd bayndrl takdir ve tebrik etti. Padia
hm emirleri zerine Trabzon hkmdar ile maiyeti ve
memleketin en nfuzlu kimseleri ehirden karak liman
da bekleyen gemilere bindiler. Padiah Hazretleri do
nanmann kaptanlarn yani gemi reisleriyle komutan ve
memurlarn ve klavuzlarm zel hediyelerle taltif et
tikten sonra Donanma- Hmayunun geriye dnmesine
emir verdi. Kendisi dahi bir ka gn Trabzonda kalarak
blgenin hkmet ve idaresini yannda alkoyduu do
nanma Komutanlarndan Gelibolu valisi Kzm bee ve r
di ve maiyetine Hassa ordusundan drt yz sekin as
ker vererek ehrin idaresini gnlnn istedii gibi dzen
ledikten sonra stanbula dnmek iin geldii yolu ta
kiben Trabzondan hareket etti. Uzun Hasann memle
keti yaknlarndan geerken evvelce yanlarnda Trab
zona kadar beraber getirmi olduu Uzun Hasanm va1desini bir ok hediyelerle geri gnderdi. Ve Uzun Hasar/
m yanma eliler gnderip evvelce yapm olduklar an
lamalar yeniledi. Zira Padiah Hazretleri Uzun Haan
ile dosta ilikilerin devam arzusundayd. Uzun Haan
dahi kendi tarafndan eliler gndererek Padiah Haz
retlerini kazandklar baardan dolay tebrik ve valide
si hakknda gsterilmi olan ilgiye de teekkrlerini sun
du. Eir ok hediyeler sunarak anlamay yeniledi. Bun
dan sonra zaferleriyle n alan padiah, Toros dalarm
salimen geerek yirmisekiz gn sonra Bursaya geldi.
Padiah Hazretleri stanbula geldikten sonra Trab
zon hkmdarna ve yannda bulunanlara geimlerini te
min iin Karasu (204) nehri civarnda ylda yzbin
(204)
Karasu nehri: Marmitsuyu da denilir. Van glne d
klr. ran snrndan doar, Erek glnn kuzey kylar yak-

 202

gm sikke irad getirir bir ktay bahsetmitir.

Hkmdarn yaknlar arasnda Yorgi Emiroki na
mnda bir zat vard. Aristo (205)nun ve hakim mehur
Zenon(206)un felsefesine ve matematik ilmine vakf, g
zel sz syleyen ve iir de yazabilen bu kiinin hreti
Padiah Hazretlerine kadar ulatndan artarak ken
disiyle grt. Filozofun bilgisini takdir ettiinden sk
sk huzurlarna gelerek kendisiyle konumasna msaade
ederek bir hayli de toprak balad. Padiah Hazretleri
filozof ile sohbet eyledii zaman eski felsefenin felsef
inanlarn konu eder ve tartr ve kendisi dahi baz so
rular sorard ki bu sohbet srasnda Padiahn bu bilgide
ileri derecede derinlie indii anlalrd.
Padiah Hazretleri bakentin idaresine ve ehrin is
kn ve sslenmesi ve bayndrlna eskiden olduu gibi
itin ve ihtimam ile ehir iinde camiler ve ar ve ter
sane gibi faydal messeseler yaptrd gibi dier taraf
tan dahi bilgisiyle n alm kiileri stanbul'a getirerek
nndan geerek Van ehrinin gney-batsnda gle dklr. 120
km. uzunluundadr.
(205) Aristo (Aristote - Aristo talis): Eski Yunann ve ilk
medeniyet devrinin en byk filozoflarmdandr. M.. 384-322de
yaamtr. Aristoya filosoflarn padiah derler. Terih, fizyo
loji, mantk ve felsefe tarihinin kurucusu saylabilir. Kendisin
den evvel belirsiz ve kark olan btn ilimleri tasnif etmi ve
herbirine ait esasl kitaplar yazmtr. Onun kymetini ilk defa
takdir edenler dou bilginleri olmu ve eserleri Arapa'ya ev
rilmitir. AvrupalIlar onun eserlerini Arap dilinden evirmiler
dir.
(206) Zenon: 1) Eleal Zenon (490 - 430): Dncenin dt
elimeler zerinde n almtr. 2) Kbrsl Zenon (336-264).
Hellenistik an en nemli filozofudur. Felsefeyi; mantk, fi
zik (metafizik) ve ethik diye dala ilk olarak Zenonun ayr
d sylenir.

 203

bakenti ilim ve fen merkezi haline getirmeye alrd.

Bu yoldaki kutsal maksad iin de hi bir fedakrlktan
ekinmez ve hi bir masraftan saknmazd. Velhasl ben*
zeri olmayan bir ehir olan stanbul ehrinin tabii leta
fet ve yerinin nemine uygun ekilde bayndrl ve yk
selmesi iin gayret harcard.
Bu srada Ulahlarn hkmdar Drakul (207)m, bir
(207)
Drakul = eytan: Eflak voyvodosu VVladn lkab. Bu
gnk Romanya'nn topraklarnda bulunan Eflak = Valachie ve
Bodan = Moldavie ktalar, birbirinden ayr iki prenslik halinde
idare ediliyordu. Prensliklerin aralarndaki devaml mcadeleden
yararlanmak istiyen Osmanl mparatorluu, Lehistan ve Maca
ristan gibi byk devletler arasndaki politik anlamazlklar,
prensliklerin yaamas iin yeter bir sebep oluyordu.
Fatihin tahta kt zaman Eflak voyvodalnda Osmanl
kaynaklarnn Kazkl Voyvoda dedikleri Drdnc Vlad bu
lunuyordu. Bu zalim prense kazkl denilmesinin sebebi keyif
iin adam kazklatmasdr.
rnek olarak yemek yerken kaza oturtulmu insanlarn
can ekimelerini seyredip zevk almas, merkebe binmi bir pa
pas eekle beraber kaza vurdurmas, beyz soylu kiiyi bir
den kaza geirtmesi, altyz yabanc tccar kaza vurup sey
retmesi... batta; kendisini selmlamak iin huzurda ba amak
tan kanan Trk elilerinin kavuklarn er ivi ile kafalarna
aktrmas, ldrtt analarn kzartlm etlerini ocuklarna
yedirmesi, analarn memelerini kestirip yerlerine ocuklarnn ba
larn diktirdii, Trk esirlerinin taban derilerini yzdrdkten
sonra tuzla udurup keilere yalatmas... prensin bata gelen
zevkleri arasndayd.
Drakul, OsmanlIlara kar Macarlarla uyumu ve baz iler
hakknda da hesap vermekten kanm olduundan, Fatihin
kuzey Anadolu seferiyle megul olmasndan yararlanarak Trk
snrlarna saldrmas, Fatihin armasndan korkarak gelmeme
si zerine, uslandmlmas amacivle Vidin Muhafz Hamza Paa
zerine sevkedilmitir.
Drakul bir gece paa ile btn maiyetini birden bastrp el
ve ayaklarn kestirdikten sonra hepsini kazklatm ve zellik
le Hamza Paay da mevkiine hrmeten yksek bir kaza oturt-

 204

hayli asker toplayarak evvelce kendisine Ulah memleket

lerinin hkimliini ltfetmi olan Padiah Hazretleri
aleyhine silhl isyana kalkt haberi geldi. Macarlar
ve Ulahlarm hkmdar olan Yanko, evvelce asker kuv
vetleriyle Ulah blgesine hcum ettii zaman Drakuln
babasn ldrerek hkmeti onun biraderlerinden biri
ne vermi ve Drakulu dier kardeiyle buradan kovarak
uzaklatrmt. O zaman Drakul ve biraderi, Fatih Sul
tan Mehmed Hn Hazretlerinin pederi Sultan Murada
sndklarndan Sultan henz kk yata bulunan bu
iki biraderi iyi kabul eyleyerek sarayda braktrmt.
Sultan Muradm lmnde Osmanl tahtna geen
Sultan Mehmed Hn Hazretleri de bunlarn terbiye ve
bakmna pek ziyade itina eylemiti. Bilhare Ulah H
kmetinde meydana gelen baz siyas olanlar sonucu ola
rak biraderi hkmetten kovulup ve srldkleri zaman
Padiah Hazretleri Drakulu byk bir askeri kuvvetle
vatanna gndererek Ulah memleketlerinin idaresini ona
brakt. Padiaha kar daima dost ve muhip kalacan
ve yaplan anlama koullarma uyacan esasen yemin
ile kuvvetlendirmi olan Drakul az zaman sonra bunla
rn hepsini unutarak Padiah Hazretleri aleyhine isyan
ve bir hayli asker kuvvet ile Tuna nehrini geerek Os
manlI. Hkmetine tbi Nibolu ve Vidin (208) ktalarmutur. Kazkl Voyvodann Macaristana kamasndan sonra
memleket eyalet haline getirilmi ve Eflak Beyliine Kazklmn
Fatihe snm olan kardei Gzel - Radul bir Osmanl valisi ek
linde tayin edilip onbin duka altn haraca balanmtr. 15 yl
kadar Macaristanda zindanda kalan Kazkl, bilhare zindandan
kamsa da iki yl sonra tutulmu ve kesik ba Trk illerinde
gezdirilmitir.
(208)
Vidin (YVidin): Bulgaristann kuzey-dousunda ve Tu
nanm sa sahilinde bir kasabadr. Eski ad Viminacium Vendemistir.

 205

na akn yapt ve bir ok insan ldrerek ve bir ok mal

ve ganimetler apul ettikten sonra yine nehri geerek
memleketine dnd.
Olaydan haberdar olan Padiah Hazretleri, yrrlk
te olan anlama koullarn ihtar ve isyan sebeplerini ba
r yoluyla sormak zere Drakulun yanma, eli gnderil
mise de Drakul sebep ve geli maksadn aratrmaks?n elileri tutuklayarak kaza vurdurdu ve Padiah Haz
retleri hakknda lyk olmayan kelimeler syleyerek tehdite yneldi.
Bu hakaret Padiah Hazretlerini gazaba getirdiin
den phesiz cezasz braklamazd. Drakul'un cezaland
rlmas iin Padiah derhal byk bir ordu toplayp y
d gibi k mevsiminde ordunun sefer levazmn dani
tamamlayarak ilkbaharn gelmesiyle beraber Tunay ge
ti. Az bir zaman iinde Ulah ktasn batan baa apul
ve karalar feth ve kyleri yama etti, st perdeden atp
tutan hkmdar, Padiahn yapt hcumlara kar dayanamadndan memleketin dalk yerlerine kat ve
buradan olaylarn sonunu bekledi.
Padiah Hazretlerinin kendisiyle beraber gelmi olan
Drakulun biraderi Radulu ( Gzel-Radul) Ulah hkm
dar tayin etmesi, kaak kral pek zm ve bundan son
ra saltanat srmek midine de son vermi olduundan
son bir hareket yaparak Padiah Hazretlerine zarar ver
meye ve hatta bu konuda hayatn feda etmeye karar ve
rip geceleyin Ota Hmayuna dzensiz ve tedbirsiz su
rette hcum etti.
Padiah Hazretleri, taarruzu anlayarak dman da
ha ziyade ileriye ekmek ve bu suretle onlar daha kolay
lkla ortadan kaldrabilmek iin askeri geri ektirdiin
den Drakul hi bir kimseye rastlamam ve ancak at, ka
tr ve deve gibi hayvanlardan bir ounu ldrmt.

 206

Padiah sonra orduya iaret vererek her taraftan h

cum edilmesini emir ettiinden OsmanlI Askeri byk
bir evkle emre uyarak hcum edenlerin hemen hepsini
ldrdler, ilerinden pek az kimse canl olarak tutuk
lanmtr. Drakul sava meydannda gizlenerek ardndan
Macar blgesine kat. Macarlar da kendisini tutuklaya
rak hapsettilre.
Padiah Hazretleri, yukarda sylediimiz gibi Ra
dulu hkmdar tayin ederek hkmeti ona teslim ve sa
dakatini temin etti. Esirleri ve sr ve koyunlar askerle
re dattktan sonra yine Tuna nehrini geerek yaz mev
siminde Edirneye geldi.
Edirnede bir sre orduyu istirahat ettirdikten son
ra Deniz Kuvvetleri komutanlarn ararak Midilli ze
rine hareket olunmak zere ikiyz kadar sava gemisinin
hazrlanmasn emir ve irade eyledi.
Bu adann hkmdar olan Doryusm lmnden
sonra hkmet vrisi olan oullar Padiah ile anlama
yaparak her yl muayyen miktarda vergi vermeyi taah
ht eyleyip OsmanlI Devleti ile dostane ilikiler kurmu
lard. Fakat bunlardan Nicolas (Gattilusio) Dominico
yi. hapis ve hile ile ldrd gibi bar ilikilerini de bo
zacak kt dncelere dahi saparak niyetlerini az za
man sonra meydana kard. yleki: Her yl verilmesi
ni taahht eyledii vergiyi vermekten kanma ve itai
yanlarla gizli ilikilerde bulunarak szleme yaplmas
ve memleketi limanlarna dahil olan korsan gemilerine
iyi kabul gsterdikten baka kendisi dahi donatt gemi
leri klavuzlar vastasiyle Midilli Adas yaknlarnda bu
lunan Osmanl sahillerine ve hatta Gelibolu yarmadasna ve Trakya ve Makedonya sahillerine sevkederek bu
sahilleri tahrip ve buralarda haydutluk yaptrrd. Nicolasm sz edilen hainliklerinden bilgi sahibi olan Pa

 207

diah Hazretleri bu adamn yanma bir ka defa memur

gndererek bar ve iyi ilikileri bozacak davranlardan
kanmasn, anlama koullarna uymasn ve vergilerin
denmesine gayret etmesini ve aksi halde sava aaca
n bildirdi. Bunlara kar Nicolas bazan yaptklarn in
kr eder ve bu suretle Padiah aldattn zannederdi.
Bazan da talyanlarn dostluklarndan pek ziyade mitli
olarak Padiahn buyurduklarna nem vermezdi. Bu se
bepten dolay Padiah Hazretleri kendisini tehdit etmi
ve hatta donanma bile gndererek Midillinin bir blge
sine akn yaptrmt. Nicolas korku dolaysyle bu k
tlklerden geici olarak vazgemise de hakikat halde
yine eski davranlarnda sebat ve srar ediyordu.
Nicolasm bu durumu Fatih Hazretlerini gazaplandrdmdan donanma donatlarak ve ilerine silh ve a
atan makinalar ve sair sava* aralar ve at makinalar
konularak Mahmud (Vezir-i azam) Paay donanma ko
mutan ve serdar tayin ederek Midilli adasna gnder
di. Kendisi dahi anakkale Boazn getikten sonra As
ya yoluyla Midilli adasna doru ihtiaml bayram dal
galandrd. anakkale dolaylarnda eski Truva (209) bl
gesinin merkezi olan lion ehrine geldiinde bu ehrin
tarih kalntlarm ve dier gzel eserlerini ve yerini s e
y i r ve temaa ve denizden ve karadan tad nemi tak
dir etti.
(209)
Truva (Troia): Bugn anakkalenin Biga ilesi mer
kez bucana bal Hisarlk kynn bulunduu yerde ilk a
larda kurulmu bir ehirdir. lion ehir devletinin bakenti olan
Truva ehri yzyllar boyunca toprak altnda kaldktan sonra,
19. yzylda, Alman arkeologu Heinrich Schlieman tarafndan
yaplan kazlar sonunda bulunmutur.
lka airlerinden Omiros'un Truvay ve bu ehrin ban
dan geenleri liade adndaki eserinde anlatmtr.

 208

Fatih Hazretleri burada Achilleus (21CT) ve Ajas

ve sair kahramanlarn gml bulunduklar yerleri ara
trm ve Horamerusun byk sitayile sz ettii bu ki
ileri ve yaptklar byk hizmetleri hatrlayarak hak
larndaki takdirkr hislerini belirtmi ve kendilerini methetmilerdir. Padiahn ban sallayarak u szleri sy
ledii rivayet edilir: Cenab- Hak, beni bu ehrin ve hal
knn mttefiki olarak bu zamana kadar saklad ve ko
rudu. Biz bu ehrin dmanlarna galip geldik ve onlarn
yurdlarn aldk. Burasn MakedonyalIlar ve Tesalyallar ve Morallar almlard. Bunlarn biz AsyalIlara kar
defalarca yaptklar kt davranlarn intikamn, ara
dan bir ok devirler ve yllar gemesine ramen onlarn
ahfadndan aldk (211).
Padiah Hazretleri buradan Lektona oradan Mi
dilli adasna karsndaki ktaya giderek Midilli ehrinin
karsnda bulunan yeri karargh yapt. Mahmud Paa
dahi, ikiyz paradan kurulu donanma ile Geliboludan
hareket ederek gn iinde Midilliye vard. Karaya b
tn askeri karp ehre yakn bir yerde ordugh kurdu.
Midilli ahalisi bir huru hareketi yapmlarsa da silhdarlar tarafndan pek iddetli surette tazyik edildiklerin
den tekrar kala iine snarak olaylarn sonucunu bek(210) Achilleus (Ail): Yunan mitolojisinin en nemli kahra
manlarndan biridir. Troia savalarndaki kahramanlklar Omirosun (lias = lyada) destannda anlatlmtr.
(211) Eski Yunanllarla eski ranlIlar arasnda meydana ge
len sava (Med = Pers savalar) yazm olan mverrih redodos tarihi balangcnda tedenberi Avrupa ile Asya arasndaki
atmay bu savaa sebep olmak zere kaydediyor ve Truva
olaynn da bu savan bir eki olduunu ileri sryor. Mverri
himizin Truva kahramanlar hakknda Fatih Sultan Mehmed
Hn Hazretlerine balad yukardaki szler hakikatte skender
tarafndan sylenilmitir (ev.).

 209

lediler. Mahmud Paa, ehrin anlama ile teslimini h

kmdara teklif etmise de bu teklif kabul edilmediin
den Paa, evvel ehir dndaki yerlere yaptrd atan
larla ykt ve tahrip ettirdi ve ardndan suru evirdi ve
toplar koydurarak muhasaraya balad. Bu suretle geen
alt yedi gn iinde surun bir ok ksm yklmsa da e
hir iindekiler byk direkler getirip yklan yerleri i
ten ve dtan tamir ve setlerin zerine toprak ve saire y
arak bu suretle savaa devam ediyorlard.
Bu harekt kararghlarndan izlemekte bulunan
Padiah Hazretleri, hazrlk yaplarak ehre hcum iin
artk vaktin geldiini ve ilk arpmada alnacan he
saplayarak ordunun ve silhdarlann acele adaya geiril
mesini emir buyurdu. Kendisi dahi bir sava gemisine bi
nerek adaya geip cereyan eden olaylar Mahmud Paa
dan tahkik ettikten sonra atma binerek ehrin denizden
ve karadan hcuma uygun olan yerlerini denetledi. Son
ra ordunun saf dzeninde yer almasn ve sava gemile
rinin liman tarafndan hcum etmek zere hazrlanma
sn emir buyurdu. Padiahn adaya geldiini ve ordu ve
donanmann hcuma hazr olduunu gren ieridekiler
korku ve mitsizlie dmlerdi. Zira cesur ve ok olan
hcum edenlere kar ne surlarn ne kendilerinin kar
koyamayacaklarn ve Padiahn burasm almadktan
sonra ayrlmayacam anlyorlard. te bu sebepten do
lay Osmanl kararghna gnderdikleri adamlar ile tes
lim olduklarm bildirerek evvelce yaplan tekliflere uy
madklarndan dolay Padiah Hazretlerinden kusurlar
nn balanmasn istirham eylediler.
Fatih Hazretleri, gelen kiileri resm surette kabul
ederek kendilerini temin eyledi. Ardndan Midilli ahalisi
daha hkmdariyle beraber Padiahn huzuruna gelerek
F.: 14

 210

sayglarn sundular ve ehri teslim ettiler. Fatih Hazret

leri, bunlar gzel bir ekilde kabul ve kendilerine hedi
yeler verdi. Sonra ehri gezerek pek ziyade beendi. Ada
nn dier kala ve kasabalarndaki ahali dahi gurup gu
rup gelerek teslim oldular. Padiah Hazretleri Mahmud
Paay adada brakarak, idaresinin dzenlenmesini ve
bu konudaki dncelerini syleyerek yaplmasn emir
ve irade buyurdu. Drt gn kaldktan sonra bir sava
gemisiyle Anadolu ktasndaki karargha dnd. Otur
duklar srada adann her ynn gezerek byklk ve
gzelliini ve tad zellikleri takdir etmitir.
Padiah Hazretleri, ehir ahalisini ve btn byk
ler ve kadnlar ve ocuklar toplayarak bunlar ks
ma ayrd ve birinci ksmnn yllk bir vergi vererek e
hirde oturmas ve mallarndan yararlanmasna msaade
\erdi. kinci blm stanbula naklettirdi, nc ksm
ise esir olarak askerlere datt. M e geen talyan mu
vazzaf askerlerini de ldrtt. Adadaki kala ve kasaba
lar evvelce bulunduklar gibi braklmlarsa da sonra
bunlardan bir ka seilerek dierleri yklm ve halk
stanbula nakledilmitir (212).
Mahmud Paa, ada halk yannda ecaati ve sair me
ziyetleriyle tannm bulunan Ali Sami (213) adndaki
(212) Yerli halk snfa ayrlm, zenginler stanbul'a gn
derilip kendilerine evler ve arsalar verilmi, fakirler adada b
raklarak vergiye balanm ve orta snftan genler ise devlet
hizmetinde kullanlmak zere alnmtr. Fatihin bu tutumunun
sebebi; kuatmann banda yaplan teslim tekliflerinin ret edil
mesi ve kan dklmesine meydana verilmi olmasdr.
Trk sahillerine saldrlarda bulunup can ve mal gvenini
bozmu bulunan yz kadar talyan ve Aragon korsan da Fa
tih'in buyruklariyle idam edilmitir.
(213) Ali Sami: Kitapta isim Ali Samiosdr k, Sisanl Ali
suretiyle evrilebilir. Fakat Sisam adas o zaman Osmanl yne-

 211

bir kiiyi adaya idareci seerek tayin ettii gibi ehre ve

dier kalalara dahi lzumu kadar muhafz asker braka
rak adann idaresiyle ilgili ileri de bitirdikten sonra ada
karsmda bulunan Padiah Hazretlerinin yanma dn
d. Donanma-i Hmayun komutanlar da elde edilen gar
nimetleri ve stanbula nakil ve yerletirilmesi irade bu
yurulmu olan Midilli hkmdariyle maiyetinde bulunan
kiileri ve bunlann ailesi bireylerini gemilere bindirerek
Gelibolu ve stanbula dndler.
Padiah Hazretleri ordudan ayrlarak hassa alay ile
sonbahar sonlarnda stanbula dndler. Bu olaylar tah
ta klarnn onikinci ylma rastlar.
Midilli, yzelli yldanberi bayndrlk ve servet ka
zanmt ki, bu parlak devri, talya'da zadegn snfna
mensup Gattilusis ailesinden olup Midili! hkmetini
Bizans imparatorlarndan alan ve bu ailenin birinci h
kmdar bulunan Nicolasm ilk hkmetinden balar.
Nicolas ilim ve irfan ve basiret sahibi bir zat olduu gi
bi hkmdarlk ilerine de hakkiyle vakf ve politikada
pek mahir idi. Bu hkmdarn idaresi zamannda Midil
li adas gemi zamanlarda haiz olduu ikbal ve medeni
yetin kat kat stnde kalknma ve terakkiye nail oldu ve
evresindeki ktalar da itaat ve hkmne ald,
Midilli hkmeti fazla sayda gemiye malik olup
bunun bir ksm seferde olduu vakit, dier ksm tersa
nelerinde dinlenir ve bu suretle donanmann bakmna
zenilir ve dikkat olunurdu, ite bu byk deniz kuvveti
yalnz ada cvariyle yetinmeyerek Suriye ve Msr deniz
lerinde de dolarlar ve akn ve ftuhat yaptklar cihettimlnde bulunmad cihetle, burada sz geen Ali Sami dier
Bizans tarih yazarlarnn sylediklerine gre kanun yapc me
hur hakim Ali Bestanldr (ev.).

 212

le Midillinin bu blgelerde dahi sz gemekte olduun

dan ylda bir vergi vermek suretiyle ada hkmetinden
ban satn alrlard.
Fakat Nicolasdan sonra hkmeti tevars etmi
olan torunlar ve bilhassa bu hkmdar zamannda ada
nn eski parlak ve renkli devirleri snmee ve sznn
getii geni evre snrlan da klmeye balad. Sonralan OsmanlI hkmdarlan memleketleri dahilindeki de
nizlerde bayrak dalaglandmnaya baladklan zaman bu
ralarda bulunan adalar da itaatleri altna soktuklarn
dan Midilli adas da dier adalar gibi ilk nce OsmanlI
Hkmetine itaat ederek har vermi ve sonra kesin ola
rak alnmtr. te Midilli Adasnn ykselme ve bat
dnemi maceras...
Padiah Hazretleri stanbula geldiklerinde Midilli
den buraya naklettirdikleri ahaliyi ehrin bir yerine yer
letirdi ve bir ksmna ina edilmi ev ve bazlarna ev
yapmak iin arsa ve ihtiyalar nisbetinde eya bala
d. Hkmdarlan olan Nicolas ise ilk defa hapis ve son
ra baz sebeplerden dolay ldrtt.
Denize hkim olan bir devletin hkm ve nfuzunun
dnyaya yaylaca ve talyanlarn ve bilhassa Venedikli
lerin donanmalan sayesinde deniz hkimiyetini elde ederak Akdeniz adalanm nfuzlan altna alan ve Asya ve Av
rupa ktalarndaki OsmanlI sahillerine zarar verdikleri
Padiah tarafndan yakinen bilinmekte ve grlmekte
olduundan Padiah Hazretleri byk bir donanma ha
zrlayarak deniz hkimiyetini de eline almak ve talya
ve Venediklilerin kuvvetlerini ortadan kaldrp kt ni
yet ve maksadlanna son vermek isterlerdi. Bu sebepten
dolay Padiah Hazretleri elde bulunan gemilere ilveten
bir ok gemi daha yaptrarak bunlarn mrettebatm te

 213

kil etmek zere lkenin her tarafndan dc efrad se

ilmesi iin irade buyurdu.
Dier taraftan Marmara ve Karadenizi dardan
gelecek saldrlardan ve bilhassa hayduta yaplan akmlardan korumak ve Avrupa ve Asyay birbirine balamak
maksadiyle anakkale Boaznn her iki ynnde kuvli karalar yaplmasna teebbs edip Evvelce stanbul
Boazn dahi bu suretle takviye ve tahkim etmiti bu
konuda yetkili kiileri Boazm en dar ve en sratli cererayan olan yerlerini incelemek ve tesbit etmek zere gn
derdi. Bu uzmanlar Maydos (214) ve Eleos arasndaki
burun ile Asya sahilinde ve sekiz stadion (1511 metre)
uzunluunda devam eden Dardanya Dardania (215) K
tas arasn Boazn en dar yeri olmak zere keif ve ta
yin edip incelemelerinin sonucunu Padiah Hazretlerine
arzettiler.
Dardanya ktasnda eski bir burcun kalntlar bu
lunmaktadr/ Hkmdarlardan birinin bu burcun yak
nndan boaz zincir ile kapamaya teebbs eyledii fa
kat akntnn iddetinden zincir bklp krldndan
kullanlmasnn mmkn olmad sylenir.
Padiah Hazretleri Gelibolu ve Bolayr valisi ve do
nanma ve sahiller komutam Yakup Bei derhal yanna
(214) Eceabat (Maydos): Gelibolu yarmadasnn gney ks
mn meydana getiren Eceabat ilesi, 545 km.2 yzlmndedir. anakkale Boaz zerinde, kk bir koyun kysnda ku
rulmutur. Eski ad Maydos tur.
(215) Dardania: Frenklerce kullanlan Dardanelles ad bu
kelimeden alnmtr (ev.).
anakkale Boaz: Marmara Denizini Egeye balayan boaz.
Uzunluu 60 km. kadardr. Kuzey ve gney ularnda genilii
7 km. yaklar. En dar ksm, ortada, anakkale ehrinin bulun
duu yerdedir (1300 mt.). Ortalama derinlii 50*60 metredir.
Eski ad: Hellespontustur.

 214

artarak karalarn (216) acele yaplmasn ve buna ait

dier ilemlerin yerine getirilmesini emir buyurduklarn
dan, Yakup Bey de byk masraflarla ie hemen balad.
Fatih Hazretleri dahi gelecek ilkbaharda Tuna yaka
snda yerlemi bulunan Dalmat yahut Bonak denilen
kavim zerine asker sevketmek iin k iinde hazrlk
larla megul oldu.
Bonaklar, oturduklar geni ve bereketli bir kta
zerinde byk bir hkmet kurmu ve oray imr et
milerdi. Memleketlerinin snrlar byk derbetlerin,
sarp ve uurumlu dalarn meydana getirdii tabi ko
runaklar ile temin edilmi olduu gibi ierideki kal'a ve
kasabalar dahi gayet metin ve mstahkemdi. Bundan
baka Bonaklar satvetli ve kudretli hkmdarlara maTkdiler. Bu hkmdarlar Macar krallariyle daima dost
a ilikilerde bulunduklar gibi bir saldr olduunda bir
birlerine yardm artiyle aralarnda szleme yapmlar
d. Bonaklar memleketlerinde daima mstakil ve zgr
kalmak ve OsmanlI Hkmetine asla tbi olmamak iste
diklerinden ve bu hususta kuvvetlerine de dayandkla
rndan Padiah Hazretleriyle bar anlamas imzalama(216)
anakkale hisarlar: Marmara Denizini Ege Denizine
balayan Boazn iki sahiline yaptrd istihkmlarla Fatih, bu
boaz da kontrol altna almtr. stihkmlar Boazn en dar
yerine karlkl olarak yaplmtr. Anadolu sahilindeki Kal'a-i
Sultniyye = anakkale) ve Rumeli sahilindekine de Kilid lbahr- denir. Bu istihkmlarn o devirde Gelibolu Sancak Beyi
ve Donanma Komutam olan Yakup Bey tarafndan yaptrld
rivayet edilir.
Bu suretle, Venedik, Ciniviz, Papalk ve Rodos donanmalar
nn stanbula kadar uzanmalar, Karadenize kmalar bir hayal
olmutur. anakkale istihkmlarnn bir yl iinde bitirildii sy
lenir. anakkale hisan, otuz topla donatlm olup Boazdan ge
en gemilerin hisarn nnde demirleyip izin almalar usuldendi.

 215

:ya ve Srp ve Amavutlar gibi ylda bir vergi vermeye as

la yanamazlard. Hatta ban anlamas yaplmas Pa
diah tarafmdan kendilerine bir ka defa teklif edildii
halde bu teklifleri kabul etmemiler ve kmsemilerdi (217). Bundan tr Padiah ok kere bunlarn ze
rine asker gndererek memleketlerini yama ve erkek
ye kadn ve ocuklar ve hayvanlar ganimet olarak al
m ise de bunlar hi bir zaman eski fikirlerini deitir
memi ve inad ve srarlar sonucu felket ve zararlar ol
duu halde kendilerince uygun bulduklar bu tutumlarn
dan hi bir ekilde vazgemezlerdi. Bonaklarn bu dav
ranlarndan artk tamamiyle gazaplanm olan Fatih
Hazretleri k iinde hazrlk grerek bahar mevsiminin
gelmesiyle beraber piyade ve svari askerinden kurulu
ve makina ve sair sava aletleriyle donatlm olan ordu
*le Edirneden hareket ve hzl bir yryle Osmanl s
nrlarn geip Bonak snrna vard. Bir sre dinlendik
ten sonra Bonak ktasna hcum ve yukar taraflara
doru karak yolunda rastlad yerleri yakp ve ykt
ve hayli apul srd ele geen kalalarn bir ounu da
hi ykarak ve bir ksmn ykmayarak ierilerine muhafz
asker koydu. Velhasl Padiah Hazretleri az bir mddet
iinde memleketin byk bir ksmm dolaarak karala
rn bazsn zorla, bazsn ahalinin kendi istekleriyle tes(217)
stanbul'un alnmas, anakkale ve Karadeniz Boaz
larnn kesin olarak Trk kontroluna gemesi, Trklerin Balkan
yarmadasnda almalar, Papa'mn devaml olarak endiesini ar
trm ve yeni Hal Seferleri dzenlemek iin abalar harcama
sna sebep olmutur. Papa'mn bu propagandalarna kaplanlar
arasnda; Bosna Krall ile Saint - Sabbas adiyle anlan Her
sek Dukaldr. Bosna Krallar bir sredenberi Macar Kral
Mathiasdan, Venedik Cumhuriyetinden, Arnavutlardan hatta Romadan Trklere kar sava iin yardm istedikleri, Fatih Sul
atan Mehmed tarafmdan yakinen bilinmekteydi.

 216

lim olmalarndan tr bar yolu ile ald. Hi bir mu

kavemete rastlamadan getii blgeleri btnyle aldk
tan sonra, sonunda hkmdarn snd ehre yakla
t. evrede Yaya (218) demlen ehrin gayet kuvvetli
olan karasnda hkmdar kuatt ve ieride bulunanla
ra teslim olmalarn teklif etti. Fakat ieridekiler bu tek
life uymadklarndan Fatih Hazretleri ehri her taraftan
askerle evirip etrafa tabiye ettii toplarla suru az za
manda tahrip ettikten sonra byk kuvvetlerle kalaya
hcum etmek zere hazrlklara balad. Surun mhim
bir ksm ykld ve Padiahn hcuma hazr bulundu
unu gren ahali zorla karann alnmas halinde kendi
lerinin btn olarak mahvolacaklarn anladklarndan,
teslim olmaya karar verip hkmdarn bilgisi olmaks
zn Padiaha eliler gnderdiler. Hkmdar, tebaasnn
bu teebbsnden haberdar olduu zaman kimseye g
zkmeksizin ehirden kat, fakat OsmanlI nbetileri
ii anlayarak kendisini takip ve canl olarak tutuklaya
rak Padiahn huzuruna getirdiklerinden lm ile ceza
landrld (219). Bundan sonra ahali ehirden karak:
(218) Yaya (Yaye, Jajcza, Jajce): Yugoslavyada eski Bos
na Krallnn bakenti olan kasaba. Banjalukann 50 km. gneyindedir. Bu kk kralln bakenti olan Yayamn 1463 y
l mays aymda teslim olmas zerine dier nemli ehirler deanahtarlarm sunarak veya pek az bir kar koyma ile Trk ege
menliini kabul etmiler, adalet ve refaha kavumulardr.
(219) Stipan/Stefan Tomaevi, Musannifek adiyle me
hur eyh Ali Bestam fetvasiyle idam edilmitir.
damn sebebleri ksaca zetlenirse:
Trk elilerini zindana attrm ve bir sylentiye gre de
idam ettirmitir.
Yakalanarak ordugha getirildiinde teslim iiyle megul!
olmam ve ilgilenmemitir.

 217

teslim oldular. Padiah Hazretleri bunlar gayet anlay

la kabul ederek kendilerine yumuak muamele yapld,
tesbit edilmi olan yllk verginin verilmesi artiyle eski
den olduu gibi ehirde oturmalarna msaade etti. Son
ra ehre girip her taraf gezerek burasnn izledii mak
sada yararl ve dolaysyle korunmas gerekli olduuna
kanaat eyledi. Esasen bu blgenin Macaristan ile snr
komusu olmasndan dolay pek ziyade ehemmiyeti ve
bir orduyu alacak kadar geni olduundan Padiah Haz
retleri OsmanlI snrlarna katlmasn istemiti, ite
bu sebepten tr Fatih Hazretleri buraya nemli sayda
muhafz asker koyduktan sonra memleketin dier taraf
larna da hcum ederek yaz mevsiminin bitmesinden ev
vel Bosna ve Dalmat ktasn tamamiyle feth ve yzden ziyare kala zaptetti. Kk hkmdarlardan dahi
drt tanesini tutuklad.
Yine bu mevsim iinde Venedikliler evvelce yapm
olduklar anlamay bozarak Osmanl Hkmeti ile sava
a kalktlar. Mora ve Yunanistan eyaletleri valisi olan
mer Beyin Venediklilere kar sebepsiz olarak iddet
gstermi olmas bu savam kmasna sebep olmutur.
yle ki: mer Bey, Venediklilerin smr komusu bir l
kenin valisi olmas dolaysiyle komuluk hukukuna uy
mas ve Venediklilerle dostane ilikilerde bulunmas gc
rektii halde mer Bey, aksini yapm ve Venediklilerin
kendisini kmsediklerini zannedip intikam almak ama-

Macaristan, Papalk, Venedik ve Arnavutlar Trkler aley

hine kkrtmtr.
Srp veraseti konusu Trkler tarafndan zlrken, Srp
lar Osmanhlar aleyhine kkrtmtr.
Koyu bir Trk dman olan kraln sulan ksaca bunlardr.
t

 218

c yle anszn Naupaktos (220) ehrine hcum ve etraf

na akn ederek bir ok erkek ve kadn ve ocuk ve hayva
nat alm ve ganimet saymt (221). Bununla da yetin
meyerek Moradaki dier ehirlere bunlar arasnda Co
ronia ve Methoni ehirlerine de sudan bahanelerle
saldrda bulunurdu. Bar ve sknetin devam dolay
s ile beklenilmeyen bir zamanda an surette yaplan bu
hcumlar ahalice ve Venediklilerce byk kedere sebep
oldu. Padiaha kar sava amalarna bir zr oldu.
Esasen Venedikliler Mora ktasna kendilerinin kaybol
mu bir mlkleri gzyle bakmakta olduklar ve tekrar
almay bir gaye edindikleri cihetle bu blgenin OsmanlI
lara getii gndenberi Padiaha kar sava amak iin
daima bir sebep aradklarndan bu olay sebeb ve bahane
sayp ikyet etmeye baladlar. Eli gndererek mzake
re yoluyla anlamazln halledilmesi mmknse de Ve
nedikliler bu cihete yanamayp Moray igal etmek ze
re derhal bir ordu ve uzak denizlere mahsus kkl b
ykl yetmi kadar sava gemisinden kurulu bir donan
ma dzenleyerek ve bu donanmay her trl silh ve
at makinalar ve aletler ve dier aralar ile donattk
lar gibi demir, kereste, kire gibi bina yaplmasna mah(220) Naupaktos (Naupactus): Kuzey Yunanistan'n gney
sahilinde ve Korintos krfezi zerinde bulunan nebaht liman
ve ehri. talyanlar Lepanto derler.
(221) Savan hakik sebebi: Trk hkimiyetinin Akdeniz'e
yaylmas ve bu blgelere yerlemi bulunan Venedik ticareti
nin eski verimini kaybetmesi, Karadeniz ve anakkale Boazla
rnn Trkler tarafndan kontrol altnda bulundurulmas ve zel
likle Mora'nn elden km olmas.
D sebebi ise; Bir Trk klesinin Atina'daki devlet hazine,
sinden byk apta para alarak Venediklilere ait Koron ehri
ne snmas ve Venediklilerin trl bahanelerle bu hrsz geri
vermemeleridir.

 219

sus eyay da yap kalfalaryle gemilere koyarak ve Alhdarlar ise kendi alaylarmdan zrhl askerlerini ve bir
ok yabanc askeri dahi gemilere bindirdiler. ecaat ve
meziyeti ve deniz ve kara kuvvetlerinin sevk ve idaresin
deki mehareti ile nam alm olan bir kiiye de donanma
ve ordunun komutasn verdiler (222).
Venediklilerin pek parlak mit ve tasavvurlarla gn
derdikleri donanma, Adriyatik ve Sicilya denizlerini ge
tikten sonra Korfu ve Lefkaba ve Enaks ve Kefalonya
<223) yaknlarndan geerek ve Moranm His denilen
burnuna geldi. Sonra Ahaya sahillerinde bulunan Rion
burnu ve Crissa krfezi nnden dnp Korintos sa
hilinde demirledi. Gemilerin iindeki askerler burada
karaya kp Korint geitlerini istil ve igal eylediler.
Venedikliler (224) ilk nce geidi surla kuvvetlendirip
(225) emniyet altna aldktan sonra Mora zerine yr(222) Deniz kuvvetlerine: Luigi Loredano ve kara kuvvetle*
rine de: Bertoldo d'Este komuta ediyordu.
(223) Kefalonya (Cephalonia): Morann kuzey batsnda bu
lunan Yunan adalarndan en by.
(224) Venedik (Venezia = Venetia): talya'da, Adriya Deni
zinin kuzey (kuzey dou) kylarnda adacklar zerinde kurulu
bir ehirdir. Venedik, kuzeyden Barbar istilsndan kaanlar ta
rafndan 452de kurulmutu. Bat-Roma mparatorluundan ayn,
bamsz bir devlet halinde idare ediliyordu.
Gemicilikte ok ilerlemi olan Venedikliler ticaret stnl
kazandlar. Hal Seferlerine katlarak Douya yaptklar sefer
lerle zenginletiler. XIII. yzylda Venedik, batnn en zengin,
denizde ve sanatta kuvvetli bir lkesi haline geldi. Osmanl m
paratorluunun denizlere almasiyle bu stnlk yava yava
snd. 1797'de Napoleon, Venedik Cumhuriyetini Avusturya ile
Fransa arasnda bld. 1866'da Venedik kesin olarak talyaya
katld.
(225) Bizans mparatoru kinci Manuil tarafndan Trklere
kar yaplm, btn yanmada boyunca uzanan muazzam bir

220

mek fikir ve tasavvurunda bulunduklar cihetle gemiler

deki malzeme ve eyay karp byk bir hevesle surun
inasna baladlar. Bu srada Morann ierilerinde ve
sahilinde bulunan ve Padiah Hazretlerine tbi olan kala
ve kasabalardan bazlar da isyana balayp dmana ka
klp ve onlar tarafndan gnderilen muhafz askerlerini
kabul ettiler. Moranm dier paralar ise durumun ay
dnlanmasna kadar isyan iin frsat bekler durumda
kaldlar.
Mora Valisi mer Bey, derhal Padiaha adam gn
derip dman donanmasnn geldiini bildirdi. Dier ta
raftan dahi idaresi altndaki yerlerde olan idarecileri
toplayarak ve Morada oturan Arnavutlarn bir ksmn
kendisine ekip ve bu suretle bir hayli asker tedarik edip
kendisinin oturduu Corint ehrini korumakta ve d
mana taarruz iin uygun bir zamann ve yardmc asker
lerin gelmesini beklemekteydi.
Padiah Hazretleri, bu durumdan haberdar olduu
zaman derhal Mahmut Paay ararak silhdar ve tirandazlardan ve mkemmel surette donatlm, cengver, hassa ordusu askerlerinden kurulu bir kuvveti ko
mutas altnda Moraya evketti. Kendisi dahi Bosna k
tasnn idaresini gnlnn istedii gibi dzenleyen ve e
caati sava fennindeki mahareti ile n alm bir kiiyi
memleketin valisi olmak zere yeter sayda askerle ora
da brakarak Yaya karasna ve yklmayan kala ve sa-

duvardr. Med Savalar srasnda Yunanllarla - Persler, Milt

tan sonra Romallarla - Gotlar, BizanslIlarla - Hunlar arasnda
ki savalarda n alan bu set muhtelif alarda onarlm ve b
ytlmtr. Venedikliler ki hafta iinde otuz bin ii kullana
rak 136 kuleli, alt mil uzunluundaki bu istihkm onarmlardr.

 221

reye muhafz asker koyup ve dizdarlar (225/2) tayin edip

sonbahar sonunda Edirneye dnd. Bu olaylar tahta
geilerinin onnc ylma rastlar.

(225/2) Dizdar: Kale muhafzlar iin kullanlr. OsmanlI

Trklerinde ok geen bu kelime daha ziyade kale aas makammdadr. nemli memuriyetlerdendir. Kalenin btn durumu
kendisinden sorumluydu. Dizdara hkm gnderilir, dorudan
doruya emir tebli olunurdu. Dizdarlar kalede bulunmaya, ge.
ceyi orada geirmeye mecburdular. Kaleden lzumsuz yere yz
admdan ziyade uzaklamamalar kanundu.

V. KTAP

Fatih Camiinin Kubbesi

B kitap, Venedikliler ve Bonaklar

zerine ikin
ci defa yaplan sefer-i Hmayun ile Arnavutlara
'kar yaplan ikinci seferin aklanmas ve Arnavutluun
OsmanlI snrlarna alnmasn ve burada surlarla ms
tahkem ehir yaplmasn zetle drt yl iinde olan olay
lar anlatr.
Moraya hareket eden Mahmud Paa, Korintus gi
ri yeri dmda, Kithairon etekleri yaknlarnda ka
rargh kurduktan sonra mer Beye gizli olarak bir
adam gnderip geldiini bildirip ve dmann durumu
nu sordu. Bu iliki sonunda zel iaretle birbirlerine bil
gi verip ayn zamanda dmana hcum etmee karar
verdiler.
Dier taraftan Venedikliler dahi bir ok ii kulla
narak yahut drt stadion uzunluk eksik olmak zere
az zaman iinde surun yaplmasn bitirmilerse de yk
sekliini, zerinde tehlikesizce sava yapabilecek bir dere
ceye ykseltememilerdi. Bu esnada mer Bey frsat bu
Jarak Mahmut Paaya haber gnderdiinden birisi ie
riden, dieri dardan olmak zere her ikisi ayn za
manda dman ordusuna hcum ettiler. ki taraf arasn
da pek iddetli vuruma olup, Venedikliler biraz dayan
dktan sonra bozuk dzen kamaya baladlar. O zaman
shdarlar bunlar takip ederek tutabildiklerini ldrp
ve esir eylediler. Sahile kadar yetienler bin mklt ile
gemilere binerek ok uzaklndan kmak zere denize
aldktan sonra gemilere snanlar almak zere durF.: 15

 226

dular. nk sahile gelenler canlarn kurtarmak iin si

lhlarn brakarak ya silhlaryle denize atlyorlar, fa
kat bir ksm gemilere yetimeden bouluyorlard. Velha
sl Venedikli askerler ile yabanc askerler komutanlariy1c (226) birlikte mahv ve ldler. Canl tutuklananlarm
says ise yz kadardr. Osmanl askerleri karargh
yama edip bir hayli ake ve eya ve levazm ve silh ve
makinay ganimet olarak aldlar.
Bu olaylardan sonra Mahmud Paa, isyan etmi ve
asilere eilmi olan Morallar cezalandrmak zere mer
Bey maiyetinde olduu halde Mora ierilerine hareket
eyledi. Az zaman iinde karalar ve dier yerleri zorla
veya ahalisini inandrarak elde eyledi. Sonra Venedikli
ler idaresinde bulunan Argos ehrine gelip, ehrin nn*
de karargh kurup ahalisine teslim olmalarm teklif et
ti. Dardan yardm ihtimali olmadndan, ieridekile
rin yalnz kendi kuvvetlerine gvenmeleri ve dayanma
lar gerekiyordu. Halbuki ehri kuatan surlar gayet za
yf ve dardakiler ok olduundan kar koymak fay
daszd. Bundan baka ahali ehrin hcum ile alnd
takdirde btn olarak ldrlmeleri ihtimalini de he
sapladklarndan kendilerine dokunmayacana dair
Mahmud Paadan gven alp ehri teslim ettiler.
Mahmud Paa, ehrin btn halkn, kadnlarn ve
ocuklarn mallar ile stanbula naklederek bu ehri de
ykt. Moranm idaresini de kendi zel dncelerine g
re dzenledi. Karalara hassa alaynn en cesur askerleri
ni muhafz tayin ve idareyi de mer beye brakp kendi
si yarmadada ve kala iinde tutuklanan Venediklileri,
ve Morallardan isyana yz gsterenleri beraberine alp,
ve biraz da apul srp k ortasnda stanbula dnd.
(226)
Bakomutan Bertoldo da lenler arasnda olup, ordifr
tamamiyle bozulmutur.

227

Padiah Hazretleri, Perivleptos Perivleptos (227)

denilen manastrda yerletirti. Bunlara ev, ba ve tarla
balad. stanbula getirilmi olan esirler ile isyana ka
tlan Morallan cezalandrd.
Bu srada Gelibolu Valisi Yakup Bey dahi, anak
kaledeki kaPalarn inasn bitirip ierilerine muhafz
ve hayli silh, makinalar sokup ve sair ileri de Padia
hn buyruklar gereince yerine getirdi. Btn bu alman
tedbirlerin amac Akdenizden gelen ve Akdeniz'e kan
gemilerin giri ve km istenildii zaman durdurabil
mektir ki, byle stn bir fikir ne eski Yunanllarda, nc
eski padiahlarda ne de Roma ve Iran komutanlarndan
hi biri tarafndan dnlmemi, dnlm olsa bile
yaplmasna teebbs olunmamtr. imdi bu istihkm
lar ile iki deniz birbirinden ayrlyordu. Kalaya hkim
olan taraf Boaz istedii zaman deniz kuvvetlerine kar
patabilecekti. Zira Boaz gemek isteyen sava gemileri
ve yk gemileri ve kk gemiler her iki tarafta bulu
nan kafalardan makinalarla atlacak gayet byk talar
la, Sikilla Skylla ve Haryodis Charyodis (227/2) ta
rafndan arplm gibi paralanr mavholurdu.
Geri Iran ah Xerxes bir zaman anakkalenin
iki sahilini yani Avrupa ve Asya sahillerini birbirine ba
lamsa da, balant gemiler zerinde bir tahta kprden
ibaret olup, rzgrlara ve suyun akna dayanamazd.
(227)
Perivleptos: imdiki Koca Mustafapaada bulunan (Su
lu manastr) denilen yerdir (ev.).
(227/2) Haryodis: Eski Yunan mitolojisinde bir boazn iki
yakasnda birbirine kar bulunan kpek eklindeki kayalara de
nilir. Bunlar canl canavar gibi boazdan geen gemileri yuttuk
lar dnlrd. Bunu ilk defa air Hommer sylemitir. Homeri aklayanlara gre bu kayalar Sicilya Adas ile talya ara
sndaki dar boaz gsteriyormu (ev.).

 228

Ayrca bu kpr dman donanmas tarafndan kolayca

ck yklabilirdi. imdi yaplan istihkmlar ise ne cereyan
vastasiyle ne de kar tarafm deniz kuvvetleri tarafndan
tahrip edilemezdi. Byle bir donanmann zorla Boaz
gemesi mmkn deildi. Ksacas, anakkale Boaz
alnamaz bir hale getirilmiti (228).
Padiah Hazretleri, Bonak ktasn zabt ve istil ve
karalarna muhafz askeri koyduu yukarda anlatlm
t. tadiahm bu davran Macar kiraln pek ziyade hid
detlendirmi ve kendi memleket ve hkmetini tehlikeye
drmt. Zira Bosna ktas Macar lkesine komu ve
nemli bir yerdi. Buradan dier memlekete her zaman
akn edilebilirdi.
te Macar ve Ulah kral burada bulunan OsmanlI
askerlerini atmak ve bunlarn bulunduklar karalar ve
zellikle Yaya karasn almak maksadiyle k mevsimi
iinde Dalmat ve Bosna ktalarna sefer at. Bir hayli
asker ve sava arac ile hcum ederek ahaliyi tehdit ve(228)
anakkale'nin byk malubu ngilterenin deniz lor
du Mr. Churchill anlarnda: ...Asya ile Avrupay birbirinden
ayran bu geidin aznda sralanm olan Fransz ve ngiliz ge
mileri, aldklar emirleri harfi harfine yerine getiriyorlard.
Gkyz sanki demir glleler kusuyordu. Mermiler uzun su s
tunlar ykselterek, sava gemilerinin tam yanlarna dyor, on
larda her an yeni bir heyecan havas yaratyordu. Biran iin
susturduumuzu sandmz bir batarya, aradan bir, iki dakika
gemeden yeniden ate pskrmee devam ediyordu. Trklerin
direnmesini krmamza imkn yoktu..., ...elli kilometre uzun
luundaki anakkale Boaz bir trl geilemiyor, her an bir
ka mttefik gemisi kayboluyordu..., ...Trk denizcilerinin fe
dakrca almalar sonunda dklen maynlar kocaman sava
gemilerinin hareketlerine imkn vermiyordu....
Fatihin ocuklaryd onlar. Atalar gibi dmesini biliyor
lard. anakkaleye bir defa geilmez denilmiti. Geilemezdi. 18
Mart 1915 gn, ChurchiUin anlatt gibi onlardan bir rnekti.

 229

ya inandrarak kendi tarafna geirmek suretiyle Padi

aha kar isyan ettirip kalalan elde etti. Yaya kalas
iinde bulunanlar arasnda anlamamazlk kp birbiri
ni ldrp ve kendi istekleriyle Macar kralma katldk
larndan burasm dahi zorlukla karlamadan ald ve az
sayda asker ve silh ve buday koyduktan sonra mem
leketine dnd.
Padiah Hazretleri bu olaylar renince ziyadesiyle
zld. Sava iin hazrlklara balad. Bu defa yalnz is
yan eden karalarn cezalandnlmasyle i bitmeyecek,
Osmanl ordusu Macar lkesine kadar ilerleyecekti. Pa
diah Hazretleri k aylarnda sava malzemesini, piyade
ve svari askerini ve dier makinalar hazrlayp bahar
da hareket etti. Bonak memleketine geldiinde ilk nce
Yaya karasnn ve sonra dier karalarn zerine yr
tlmesini uygun grerek Yaya karasna yaklap ve
nnde ordugh dzenleyip iinde bulunanlara teminat
ile teslim olmalarn teklif etti. Fakat kendilerini inand
rp raz edemediinden ilk nce kala ve ehir dmda
olan yeri ykarak yakt. Sonra ehri askerle evirip makinalar dizdirip kuatt ve bir ka gn iinde baz yerle
rini ykt. Bundan sonra byk kuvvetlerle ehre hcum
etmek iin askerlerini yerletirdi. yle ki: Surun ykl
m olan tarafnda Padiah Hazretleri Hass alay ve di
er askerlerin en seme olanlar yani silhdarlar ve tirandazlar ve sapanclar ve tfekiler ile yer ald. Padiah
hcum iaretini verdii zaman askerler byk bir sevin
ve alklar iinde surlara kotular. Bunlar surlarn ze
rine kmaa aba harcarlard.
Dier taraftan Macarlar dahi ehir halkna cesaret
vermek ve yardm etmek zere bar ve naralarla gel
diler. O vakit iki ordu arasnda iddetli bir sava oldu.
ki taraf yekdierine pek ziyade yaklam olduu halde

 230

merte ve kahramanca savayorlard. Bir taraf ehri

almaa, dier taraf ise can ve mallarn ve evld ve ka
dnlarn ve en kymetli olan mnevi mallarn korumak
iin saldrlan karlamaya alyorlard. Padiahm silhdarlan hazan Macarlar srerek surlarn zerine
karlard. Macarlar da bunlar durdurur ve geri srerler
di. Sava sonunda bir ou ld ve bir hayli zaman sa
va bu suretle devam etti.
Fakat sonunda Macarlar galip geldiler. Osmanl as
kerlerinden en ok silhdarlar kayp vermilerdi. Bun
lardan bir ok cesur ve kahraman asker ehit olmutu.
Padiah Hazretleri bunlarn karlatklar durumu g
rnce, pek ziyade zgn olarak Osmanl askerine geri e
kilme iareti verdi ve ok uzaklndan danya kmalar
n emir etti. Bu suretle orduyu birka gn dinlendirdik
ten sonra tekrar donatarak ve kuvvetli bir surette tabiye
ve dzenleyerek ehrin zerine yeniden hcum etti. Bu
efaki hcumda Padiah kendisi de atmaya ve ordu
ya nderlik ettii gibi askerlere v surun zerine ilk de
fa kacaklara dl ve hediyeler vaad ve ehrin yama
edileceini iln etti. Osmanl askerleri mthi banmalar iinde dzensiz olarak surlara hcum ettiler. Bazla? surlara merdiven yaklatryor, bazlar ip asyor veya
baka bir surette ieriye girmee fedakrane aba harc
yordu. Zira askerlerin ecaat ve dzeni korumalar iin
Padiah Hazretleri btn hareketlere nezaret ettii ve
Osmanl askerleri dahi cesurane dtkleri takdirde
vaadedilen mkfataata kavuacaklarn bildikleri cihet
le her er, surlara ilk nce kendisi kmak, Macarlar l
drmek, dman burcuna Osmanl sancan dikmek is
tiyorlard. Macarlar ise bu sele kar metanet ve ecaat
le kendilerini mdafaa ediyorlard, ite bu srada d
nlmesi mmkn olmayan bir sava meydana geldi, su-

 231

Tun zerinde ve bilhassa yklm olan ynnde iki taraf

askerleri artan bir gazapla ve mthi naralar arasnda
deta ne yaptklarm bilmeyerek, insan olduklarm unu
tarak birbirlerini merhametsizce ldrdler. Her iki ta
raf birbirine saldrm, vuruyor. Lanet ve kfr ediyor
du. Silhdarlar ve hassa alay askerleri kendileriyle bir
likte savaan Padiahn huzurunda hayatlarm korumak
kaygusuna dmekten utandklar cihetle son dakikaya
kadar dayanarak ve derek bir ou sava meydann
da canlarm verdiler. Cengver erlerden seilmi Macar
askerleri de kahramanlk gstermilerdir. Bunlar kal a
zerinde savatklar cihetle aada bulunan Osmanl
askerlerini pek ziyade kayp verdiriyor ve bu suretle ga
libiyet kazanyorlard. Padiah Hazretleri askerlerin mah
volmasna ve lmelerine ramen iin ileri gitmediini
grdnden artk karann hcum ile alnmasndan mi
dini kesti. Dar ile ilikisini kesip ieridekileri yiyecek
ten yoksun ve bu suretle itaate mecbur etmek iin uzun
mddet muhasaraya karar vererek askerleri geri ek
tirdi ve karargha dndkten sonra askerin bir ksmn
ehrin sarlmas iin ayrp ve kendisi dahi geri kalan
askerle isyan etmi olan dier karalara ve Macar lke
sine hcum etmeyi tasarlad.
ite bu srada Macar Kralnn byk bir kuvvet ile
Osmanl ordusu zerine gelmekte olduu haber alnd.
Filhakika Macar Kral ordunun Bosna blgesine girdii
ni ve Yayanm sarlm bulunduunu haber ald za
man derhal askerini toplayarak yola kmtr. Kralm
maksad ya Osmanl ordusunu sava ile megul ederek
Yayca karasn kuatmadan kurtarmak, yahut Osman
lIlar hem muhasara hem sava ile uraabilmek iin iki
ksma ayrtarak kuvvetini paralayarak zayflatmakt.
Padiah Hazretleri kuatmadan vzgemedii gibi Kral

 232

le bizzat muharebe etmei de uygun grmediinden*Mahmud Paay yeter sayda svari ve piyade askeri ve
hass alayndan ayrlm bir hayli asker ile Macarlar
zerine gnderdi. Mahmud Paa derhal hareket ederek
dmana yakn bir yerde yer ald. Kral Padiah Hazret
lerini yine Yaya kuatmasnda, fakat Mahmud Paay
byk kuvvetlerle karsnda grd zaman aktan a
a sava yapmay gze alamadndan gizlice casuslar
gnderip kala iindekileri sebat ve mukavemete tevik
ve bunun ardndan ordughn yakarak gece vakti aske
riyle ayrld. Mahmud Paa durumu rendikten sonra,
arada bulunan nehri sratle geip dman takip ve art
larna yetierek onlan perian bir halde ordularna ka
maya mecbur etti. Bu olaylar ise Macar ordusunun d
zenini bozduundan kral ve askerleri katlar. Mahmud
Paa, yine takipte devam ederek bir ounu ldrd ve
ikiyz kadarn esir ederek byk ganimetlerle Padiahn,
yanma dnd. Esirler sonradan stanbula getirildiler.
Padiah Hazretleri bir mddet daha ehrin kuatl
masna devam etmi ve son derece stn g harcam
sa da bir sonu elde edemediinden zaptndan mit ke
serek askerleriyle buradan hareket ve dier kalalara h
cum ederek az zamanda hepsini ald. Bunlardan bir ks
mnn iine muhafz asker koyarak olduu gibi korudu
ve bir ksmm da yktrd. lerinde bulunan ahaliyi
ve kadn ve ocuklar esir etti. Sonra civar bl
gelere ve Macaristann bir ksmna akn edip byk ga
nimetler alnd ve bu ganimetlerden askerlere de pay
verdi. Blgeye bir vali tayin ederek k banda stanbula
dnd.
Ayn mevsim iinde Venedikliler Midilli adam ge
ri almak iin bin silhdar ve sava malzemesi ve sair
aralarla yetmi kadar sava gemisi ve byk sandallar

 233

la Midilliye geldiler. Limana geldiklerinde gemilerden

karak ehrin nnde karargh kurdular. ehir iinde
hass alay askerlerinden drt yz zrhl OsmanlI askeri
bulunuyordu. Venedikliler bunlara ehrin teslimini tek
Jif etmilerse de kabul ettiremediklerinden karadan as
kerle ve denizden gemilerle ehrin kuatlmasna ve top
ile surlar dvmeye baladlar. Bunlarn gndz toplarla
yktklar ksmlar ieridekiler geceleyin ta ve toprak
tayarak tamir ederler ve hatta byk direkler dikerek
surlar emniyet altna alrlard. Bundan baka direkleri
zincirlerle de kuvvetlendirerek atlan talarn meydana
getirecei ykntdan suru ve kendilerini korurlar ve ha
zan kaladan karak Venedikliler zerine hcum eder
lerdi. Dier taraftn Venedikliler de surlar altndan ka
zarak lm vastasiyle yol yapmaa ve merdiven kur
maa teebbs etmiler ve adann dier iki kasabas halk
da Venediklilere katlmlard. Venedik donanmasnn
Midilli Adasna hcumu ve ksa zamanda yardmc kuv
vet yetitirilmedii takdirde muhasara altnda bulunan
karann dman tarafndan alnaca Padiah Hazret
lerince duyulunca derhal yz on sava gemisi donatla
rak ve ierilerine ok sayda silhdar, makinalar konu
lup Mahmud Paa komutasnda gnderildi ve dman
gemilerine her nerede rastlanrsa hcum edilmesi emr
edildi. Mahmud Paa stanbuldan hareket edip ikinci
gn Geliboluya vard. Burada drt dman gemisinin
Tenedos limannda durduunu ve bunlarn gzclk
ve keif maksadiyle Boazn azna kadar gelerek yine
geri dndklerini haber aldndan btn donanma ile
kimseye grnmemek iin gece vakti Geliboludan la;eket ve uygun rzgrlar nnde sabahleyin Tenedos a
vard. Mahmud Paa liman aznda bulunup kamaya
vakit bulamayan iki dman gemisini mrettebat ile zap-

234

tetmise de Osmanl donanmasnn geldii srada liman

dan henz km olan dier iki gemi kap ve sratle
Midilliye gidip donanmann Tenedos adasna geldiini
ve iki geminin OsmanlIlar eline getiini Venedik komu
tanna haber verdiler. Venedikliler, yldrmla balarna
\urulmu gibi, korku iinde kaldklarndan top ve silh
ve sava malzemesini bulunduklar yerlerde brakarak
ve kendilerine katlan karalarn ahalisini beraber alarak
Osmanl donanmasnn Midilli adasna gelmesinden se
kiz saat evvel acele ile buradan ayrldlar. Mahmud Pa
a burada drt gn kalarak adann idaresini dzenledi.
Yeter sayda muhafz asker ve silh ve buday ve sair
eya brakarak sonbahar sonunda stanbula dnmtr.
Bu olaylar, tahta geilerinin ondrdnc ylma rast
lar.
Bu srada stanbul gklerinde benzeri grlmemi
bir gkyz olay oldu. yle ki gn batma zaman olma
d halde gne le zaman birdenbire kararmaya ba
layarak bakr ve demir rengine benzer bir renk, korku ve
karanla brnd. stanbul halk, gn gece devam
eden bu olaanst olayn ardndan gelecek bir felketi
bildirmek iin Cenab- Hak tarafndan geldiini syleye
rek bu olay bir felket habercisi kabul ettiler. Hakika
ten de byle oldu.
Padiah Hazretleri k mevsimini stanbulda gei
rerek ehrin yerletirilmesi ve gzelletirilmesi ve sara
yn yaplmas ile megul oldu. Saray, bykl ve ter
tip ve ihtiam ile stanbulun dier byk binalarndan
stnlk gsteriyordu. Bu muhteem binann her tara
f dikkat ve ihtimm ile ilenmi, nak ve saire gibi g
zel sanatlarn her dal ile sslenmiti, zetle altn ve g
mn ve trl parlak renkli talarn ve mermerlerin
parltlar altnda bu muhteem saray, benzeri olmayan

 235

bir gzellikler topluluu meydana getiriyordu. Kubbe ve

knbetleri dahi dtan kurunla kaplanmt. Girii kap
layan byk kaplar ve frn ve hamamlar getikten
sonra yksek; burlar ve harem ve selmlk daireleri
ni, ziyafet ve yatak salonlarn ve dier dairelerin bulun
duu asl saraya girilirdi. Sarayn ve evresindeki bina
larn etrafna bir de sur yaplmt. Bundan baka sara
yn etrafnda byk meyve ve iek baheleri yaplm
t. Bu bahelerin zmrt imenleri zerinde berrak su
lar akar, sesleri ltif kular uuurlard. Her trl evcil
ve vah hayvan beslenirdi, zetle: Her trl zevk ve e
lence vesiyleleri bu bahelerde esirgenmeden bol bol ha
zrlanmt.
K getikten sonra baharn balarnda Padiah Haz
retleri yine sava hazrlklarna balad. Fakat bu defa
ordu ve hass alay sava hazrlklarna kar memnuni
yetsizlik gsterdiler. Zira devaml savalar askeri pek zi
yade yormu ve ordunun moralini de deitirmiti. Bu
savalarda askerler bin trl glk ve pek ok kayp
larla karlamakta ve bu yzden aile ocaklar snmek
teydi. Esasen Padiah Hazretleri de ayn sebepten dolay
kafa ve vcudyle pek ziyade yorulmu olmasndan do
lay dinlenmeye ve tedaviye muhta bulunduundan as
kerin psikolojisini anlad zaman kendi salk durumu
nu da gz nne alarak imdilik istirahat olunmak ve
sonra daha gen ve gvenli askerlerle savaa balanlmak
zere, hazrlklarn geri braklmasna karar verdi. Bun
dan sonra askerlere hediyeler datt ve bazsna at ve
bazsna elbise ve trl eya hediye etti ve hass alay
iinde gayret ve kahramanl ve yararl grlenleri
dahi rtbelerinin ykseltilmesi ve hediyeler verilmesi su
retiyle mkfatlandrp btnn terhis etti. Kendisi de
5 az mevsimini stanbulda geirerek yine bakentin d
zenlenmesiyle megul oldu.

236

Padiah Hazretleri, Fars ve Yunancadan Arapaya

evrilmi olan felsef eserleri okur ve evresinde bulu
nan bilginler ile bu konuda karlkl syleir ve bilhas
sa Aristo mesleinde ve stoik felsefe konular ile pek
ziyade megul olurdu. Bir vakitler corafya bilginlerin
den mehur Ptlolemaios (229)un corafyaya ait al
malarna rastlayp bu almalar da fenn bir ekilde
aklanan ve izilmi olan ekilleri gz nne almsa da
bu haritalar dank ve ayrlmas zor olduundan daha
pk ve anlalabilen yeni bir harita dzenlenmesine filo
zof Evrikiusu grevlendirdi ve kendisine byk hediye
ler verdi.
Evrikius, bu ii memnuniyetle kabul ederek yaplma
sna byk bir titizlik ile alt. Yaz aylarnda bu al
malarn derinletirme ve incelenme ile geirerek bu
levhalar fenn bir surette dzeltti. Nehirleri ve ada ve
da ve ehirleri ve saireyi tayin ve uzaklk ve lek iin
kaideler koyarak aratrmalarn bitirerek Padiaha ve
ilim ve fen ile grevlendirenlere gayet yararl bir eser
sundu. Evrikiusun dzenledii haritada blge ve ehirle
rin adlarn arap harfleriyle ilemi ve bunun iin Arap
dilini ve Yunan dilini hakkiyle bilen olunu kendisiyle
birlikte altrmtr.
Velhasl Padiah Hazretleri, yaz ve sonbahar aylar
n bu gibi almalarla geirmitir ki, bu olaylar tahta
(229)
Ptlolemaios (Batlamyos = Claudius Ptolemee): Miladn
ikinci yzylnda skenderiyede yetimi astronomi ve coraf
ya biiginlerindendir. Astronomide dnyann yerinde durduunu,
gnele ayn ve btn yldzlarn onun evresinde dndne
dair bir teori koymutur. Sistemi yzyllar boyuca kabul edil
mitir. Eserleri, astronomi, corafyaya ait olup Yunancadan
Arapaya ve oradan Ltinceye aktarlm ve bu suretle batda
ve douda tannmtr.

 237

geilerinin onbeinci ylna rastlar. Yln geen gnleri

iinde kendisi ve ordu yeteri kadar dinlenmi olduun
dan k mevsiminin gelmesiyle beraber Padiah Hazret
leri ilkbaharda Arnavutlua hareket etmek iin yine ha
zrla balad.
Amavutlar, Adriyatik Denizi yaknnda fakat yk
sek ve geilmesi g dalar arasmda yaadklarndan bu
lunduklar blgenin etinliine gvenerek imdiye kadar
bamsz davranm ve kendileriyle snr komusu olan
kavimler gibi OsmanlI hkmetine ylda bir vergi ver
mez ve seferde de orduyu hmayuna yardmc asker gn
dermezlerdi. Bununla da yetinmiyerek memleketlerde s
nr komusu olan ve fakat OsmanlI devletine tbi ve bal
olan blgelere, hkmdarlariyle birlikte akn ederek bu
ralarn yamalarlard. Bunlarn cezalandrlmas iin Pa
diah Hazretlerinin pederleri ve kendileri Arnavutluk
blgesine sefer aarak bunlarn karalarn feth ve mem
leketlerini yama ve bozmu ve hayvan srlerini alm
lar ve pek ok esir ve ganimetler getirmilerse de kesin
bir sonu elde edememilerdi. Zira Amavutlar memleket
lerinin tahrip edildiini grdkleri zaman bar yaparak
geici olarak tbi olurlar, fakat bir mddet geince yine
evvelki harekete devam ve OsmanlI topraklarna sal
drrlard. Zaten bulunduklar blge, geilmesi g da
larn meydana getirdii yaratltan istihkmlar ile ev
rilmi olduu gibi, bu dalar arasnda da gayet dar bir
veya iki boaz bulunduu cihetle Amavutlar bu boaz
lar kapatarak memleketlerini dardan gelecek hcum
lara kar kolaylkla korurlard. Bundan dolay bu bl
geye girebilmek iin byk kuvvetlerle hcum ederek ilk
nce boazlar almak bu suretle giri kaps amak l
zmd. Padiah Hazretleri tou defa bu ekilde hareket et
meye karar verdi. K iinde hazrlk grerek bahani

 238

gelmesiyle beraber piyade ve svari askeriyle hareket

etti. Ordunun arl arasnda makinalar, inaat iin
aralar ve dlger aletleri ve dier inaat malzemesiyle
beraber bir ok demir ve bakr bulunuyordu. Ayrca bir
hayli dlger ustas da birlikte gtrlyordu. Orduyu
Hmayun sratle ilerliyerek Arnavutluk snrna geldi,
rlk gn burada durulup ertesi gn Padiah Hazretle
ri, hafif donatlm asker ve tirandaz ve sapanc ve sngc ve siperdarlar ile Amavutlar tarafndan korunmak
ta olan dar bir boaza hcum etti. ki taraf arasnda
yaplan iddetli bir sava sonunda Arnavutlar her ne ka
dar cesaret gsterip dayanmlarsa da Fatih Hazretleri
sonunda bunlar bozarak boazlar alp ve buralardan gi
rip kacak kiilere Amavutlar tarafndan taarruz edil
memesi iin bu boazlara ok sayda muhafz asker yer
letirdi. Ardndan piyade askerlerinin bir ksmn aa
larla kapl ve sarp ve geilmez yerlerin dzeltilmesiyle
svari ve piyade askerlerinin ve yk hayvanlarnn ve
araba ve sair yol hayvanlarnn kolaylkla geebilmesine
uygun bir duruma getirilmesiyle grevlendirdi. Kendisi
de ordu ile boazdan girerek blgenin aa taraflarna
ve ovalara velhasl ordunun gemesine uygun yerlere
akn sonra konak konak ilerleyerek bu blgeyi tahrip ve
mahsulleri yakt. Amavutlar ocuklarn ve kadnlarn
te hayvan srleriyle eyalarm alarak yksek yerlere
ekilmiler ve giri yerleriyle ve msthkem yerleri igal
edip kendilerini korumaya hazrlanmlard. Padiah
Hazretleri Arnavutluun aa taraflarn alp ve bozduk
tan sonra askerleri dzenleyerek Arnavutlarn sndk
lar tepelere doru hareket etti. Tirandazlar ve tfeki
ve sapanclar at yapmak zere ordunun ncln
yapyorlard. Bunlardan sonra hafif donatlm askerler,
mzrakllar ve siperdarlar daha sonra silhtarlar yr

 239

yorlard. Ordu bu dzen zere bir mddet yavaa hareket etti, sonra askerler bararak Amavutlar zerine
hcum ettiler ve bunlar bozguna uratarak ve arkalarn
dan yetierek bir ounu ldrdler ve bazlarn canl
olarak tutukladlar. Bazlar da silhdarlarn tazyikine
kar kendilerini yaln kayalarn zerine atarak ldr
dler. Bundan sonra ordunun her eit eleman da
lara, boazlara vadilere dklen kadn ve ocuu esarete
aldlar ve mallarn yamaladlar. Koyun ve sr ve di
er hayvan srklerini srp hepsini ordugha getirdi
ler. Kamay baaranlar da dalara ekildiler. Esirlerin
says yirmi bine yaknd. Dier Amavutlar ksmen h
kmdarlar olan skender ile dalarda ve ksmen koru
nakl ve salam yerlerde oturmaktaydlar.
Padiah Hazretlerinin saldrlarna urayan bu bl
gede alnmas mmknsz ve btn memleket zerine
hkim bir kala bulunmaktayd. Kroya (230) denilen bu
kalay evvelce Padiahn babas yedi defa almaya al
m ve bu konuda her trl tedbire de ba vurmusa da
oaaramamt. Fatih Hazretleri buraya geldikleri zaman
alnmas gayet g olduunu grdnden uzun mddet
kuatma ile urama ve askeri bo yere yoklua ve kay
ba uratmamak* iin alnmasndan vazgeerek bu kalay
ve hkim bulunduu blgeyi kaypsz v-s tehlikesiz bir
ekilde elde etmek iir, btn tedbirleri almaya karar
verdi. Padiah Hazretlerince uygun grlen tedbirler u
(230)
Kroya (Akahisar = Kroja): kinci Murad ve Fatih de
virlerinde Trklere kar giritii savalarla n alm bulunan
mehur Arnavut sergerdesi skender Beyin snd kaledir. lk
defa 1447 ylnda, ikinci defa 1450 ylnda kinci Murad tarafn
dan kuatlmtr. Bir sancak haline getirilen bu kale ve blge
iin skender Bey lmne kadar Osmanl Devletiyle mcadele
etmitir.

 240

suretle zetlenebilir: Blgenin orta yerinde salam bir

kal'a yaparak iine asker koymak ve bu kuvvetlerle de
vaml etraia akn etmek ve yine bu kuvvet sayesinde Ar
navutlarn dalardan inmelerine, tarlalarn ekmeye hay
vanlarn otlatmaya engel olmak ve onlar bu suretle yok
lukla kar karya brakarak bar anlamasna zorla
mak.
Padiah Hazretleri kala yaplmas iin uygun bir
yer bulmak amaciyle bu blgenin her ynn aratrp
inceledii zaman nemli bir yerde eski alarda nl bir
ehrin kalntlarna rastlayp burasm tahkime karar ver
di. Bir ok ii getirtip yaz mevsiminin sonlarna doru
inaat bitirildi. Kalmn inas iin byk masraf yapl
mtr. Padiah Hazretleri inaat devaml olarak denet
leyerek gerekenlere talimat verir. alanlarn hepsini
szleriyle ve para vererek mkfatlandrr ve bu suretie alma glerini artrrd. Yaz mevsimi son bulma
dan kaTann yaplmas bitirildi (231). skn iin de Pa
diah Hazretleri evredeki kta ve ehirlerden bir ok
nfus getirerek buraya yerletirdi. Kala iine bir ok si
lh ve makina koydu ve ierisindeki nfusun geim ve
dier ihtiyalarm yeter surette tamamlad. Velhasl do
natm ve dzen o derece mkemmeldi ki, gren bir kim
se burasnn yeni yapldna asla ihtimal vermeyip eski
den beri mevcut ve oturulan ve her trl malzemesi bol
rayda bulunan bir ehir zannederdi.
Padiah Hazretleri kala iinde hass alay askerle
rinden seilmi ve drt yz kiiden ibaret bir muhafz
taburu brakt ve yannda bulunanlar arasmda en yetkili
(231)
Fatihin Arnavutluun almasnda s yapmak zere
yaptrd Elbasan kalesi, eski bir Bizans hisan olan ValmoTann kalntlar zerinde yaplmtr. Bu yer orta Arnavutluk
taki kumbi Shkumbi nehri civarndadr.

 241 -

Mr kiiyi bu blgeye vali ve serdar tayin edip Arnavutlu

mun her tarafna durmadan akm ve Kroya ehrinin ku
atmasn bu kiiye tenbih etti, yanma da bir hayli asker
verdi. Ganimetler arasnda bulunan esir ve sairenin bir
ksmm da orduya datp sonbahar mevsimi sonunda
stanbula dnd.
Bu olaylar tahta geilerinin onaltmc ylna rastlar.
Bu yln sonbahar balangcnda Venedikliler krk
gemi ve iki bin silhtar ile Morann Achaia blgesinin
merkezi olan Patras ehri zerine sefer ederek gemiler
den asker kararak ehrin kuatlmasna balamlar ve
askerler ta atan makinalarla etraf sarmlard. Bu esna
da Morallardan bir ksm da Padiaha kar isyan edip
Venediklilere katlp ve bunlarla ittifak szlemesi yapt
lar. Mora valisi mer Bey, dman pusuya drerek
yaundaki az sayda askerle anszn zerlerine hcum
etmek iin frsat bekliyor ve ehrin yaknlarnda bulu
nan Vus da tepesine yerletirdii gzcler vastasiyle
dman ordughnda cereyan eden olaylar soruturuj ordu. Frsat bulunca birdenbire dman zerine hcum
edip, cmlesini korku ve hayret iinde brakt. Ve arka
larndan tkip edip sylentiye gre altyz kadar Vene
dikliyi ldrp yz kadarn esir etti. Gemilere kamak
iin kendilerini silhlariyle denize atanlardan ekserisi
bouldular. mer bey ordugh yama ederek bir ok
para ve silh ve eyay ganimet olarak ald. Elinde bulu
nan aralar ile ehri onardktan sonra ganimetleri ve
esirleri alarak stanbul'a geldi. Padiah Hazretleri bu
hizmetinden dolay bakomutana pek ziyade iltifat edip
kendisine hediyeler vermitir.
Bu srada stanbul semalarnda meteorolojik bir
F.: 16

 242

olay oldu, yle ki, mehtap gecesi olmad halde gece?

saat birde kuzey ynnden bir meteor grnp her ta
raf aydnlatarak kuzeyden gneye geerek geniledi ve
yayld (232). Tahminime gre ibir saat kadar devam
ettikten sonra yava yava kayboldu. Bu gkyz atei
nin kuyruklu yldz veya avize yldzlar m yoksa baka ,
bir yldz m velhasl ne olduunu bilmiyorum; fakat bu
bir ok insann mahv ve son bulacana bir iaretti ve
filhakika az zaman sonra byle bir mahv ve dalma,
meydana geldi.
Padiah Hazretleri, bu yln k mevsimini stanbul-
da geirerek bir mddet istirahat ve ayn zamanda eh
rin idaresinin dzelmesine ve dzenlenmesine ve yaptr
makta olduu camiin bitirilmesine caba harcad. Bu ca
miin bir an evvel bitirilmesi iin Padiah Hazretleri bir
taraftan iiyi tevik eder, dier taraftan fen ve sanat,
adamlarna gereken malzemenin yaplmasna ve bulun
mas ile grevlendirirdi. Velhasl Padiahn gayret veeli akl sayesinde ekil ve byklk ve sanat ve netar
set itibariyle gayet mkemmel ve aheser bir cami
yapld.
Ayn mevsftn iinde Venedikliler tarafndan gnde
rilmi bir eliler heyeti stanbula gelerek Osmanl H
kmeti ile aralarnda srp giden anlamazln zl
mesini ve anlama yaplmasn teklif ettiler. Bunlar al
nan mroz ve Limni adalar kendilerine geri verilm ek
artiyle hkmete ylda bir vergi vereceklerini syl
yorlard. Padiah Hazretleri bu koullar kabul etmeyip*
ve Benimle ban yapmak isterseniz gidiniz daha iyi d
nnz cevabiyle bunlar geri gnderdi.
(232)
(ev.).

Bu k parasnn bir kuzey mas olduu bellidir*

 243

Bu esnada Amavutlar Hkmdar olan skenderin

Macarlarn birleme ve yardmn istedii ve bu konu
yu baard ve vatandalariyle orada bulunan Osman1 kuvvetleri zerine birden hcum edip Padiah tara
fndan tayin edilmi olan valiyi ve yannda bulunanlarn
bir ounu ldrd ve Kroya ehrini alarak iine ken
di tarafndan muhafz asker koyup ve kala dndaki
blgeyi ald ve hatta Padiahn yaptrm olduu eh
rin de muhasarada bulunduu Padiah Hazretlerine har
ber verildi. Bu olaylar Padiah Hazretlerini son derece
gazaplandrdmdan, vakit kaybetmeksizin derhal ok
sayda svari ve piyade askerinden kurulu ordusunu ha
zrlayarak bahar balangcnda (K aylan son buluyor
du) skender zerine hareket etti. Arnavutlua vard
zaman blgeye akn ve getii yerleri btnyle yama
ve ykarak ve yakarak ykntlara evirdi ve isyan eden
serleri yeniden idaresi altna alarak asilerin bir ounu
nmle cezalandrd. Bundan sonra skenderin takibine
koyuldu. skender, gya Gorgonun (233) karsnda bu
lunuyormu gibi OsmanlI askerinin yzn grmee ce
saret edemiyerek kendisine oturma yeri olarak setii
sarp dalara eskiden olduu gibi snd. Padiah ordu
nun nemli ve d ksmm Mahmud Paann ko
mutasna brakarak bulunduklar blgenin yama ve
s halisinin esaret altna alnmasn askere emir ve n
etti. Kendisi de geri kalan askerlerle dier taraflara gi
derek ve konak konak ileriye yryerek buralarm tamamiyle ykt. Mahmud Paa komutasnda bulunanlar sarp
(233)
Gorgo: Yunan mitolojisine gre Medes denilen gayet
mthi yzl kadn kafasdr ki, onu grenler ta olurlarm. Persefs adl bir kahraman bu kadnn kafasn kesip Atina ilh Minervaya sundu. Bu kafa Atina'nn nl kalesine konuldu. Bun
dan dolay Gorgonyan ad verildi (ev.).

 244

ve uurumlu dalara at srlen ovalar gibi uuarak Ar

navutlar kovdular ve cezalandrdlar. Dalar, dar bo
azlan, derin vadileri, kayalar iindeki ukurlar ve ma
aralar velhasl kaTalar ayr kalmak zere her taraf
aratrdlar ve onbe gn iinde harekt bitirip pek ok
esir ve hayvan ve eya ile dalardan inerek ordugha
dndler. skender askerin yayldn haber ald za
man dalardan kamsa da nereye gittii anlalama
mt.
Fatih Hazretleri, Arnavutluu bu suretle batan ba
a tahrip ettikten sonra Kroya zerine hareket ve kara
nn etrafm askerle evirip ve makinalar ve sedler koy
durup kuatlmasna balad.
Bu srada, yani yaz ortalarnda Trakya ve Makedon
ya blgesinin her tarafn veba (234) hastal kaplam
t. Hastalk Tesalyadan ve Tesalya ile snr komusu
blgelerden balayarak (A sl nereden ktm bilmiyo
rum) sahilde ve ierilerde bulunan ehirlere yaylarak ve
sonra da Asyaya atlayarak anakkale ve Karadeniz sa
hillerini perian etti. Buradan da Bursaya geip ve An
karaya kadar devam ederek byk kayplara sebep ol
du. Sonunda stanbula srad. Hastaln buradaki tah
ribat pek mthi ve kayplarn says tasavvurlarn s
tndedir. Mezarlara tanacak cesedler o derece hesap
szd ki, artk yeter derecede adam bulunamyordu. Has
tala tutulanlarn feryat ve yalvarmalar yaknlarna bi
le tesir etmiyor, yanlarna kimse yanamyordu, ldk
leri zaman dahi cesedler ortada kalyordu. Odalarna ka(234)
Veba: Eski Trk hekimlerince veba; hyarckt veba =
taun ve veba = genel hastalkl olmak zere iki trldr. Eski
den halk vebay cin tesiriyle bilirdi. Mzrakl bir cin adam dr
termi, drtt yerde yumrucuk (yumrucak) karm. nsan
lar bu hastalktan ok zarar grmtr.

 245

panarak len hastalarn cenazeleri iki gn bu oda

larda kalyor ve sonra hepsi toplanarak bir mezara g
mlyordu. Artk hocalar, rahipler dua okumaa, vakit
bulamyorlard ve ilerinin okluundan bunlar da ok
defa a ve susuz kaldklarndan mecalsiz derek can
veriyorlard. Hastalk en ziyade sur iinde kendini gs
termitir. ehrin yerli, yabanc ahalisi stanbulu terkederek yer deitirdiler, kalanlar da evlerinden dar k
myorlard. Artk stanbul eski kalabaln ve enliini
kaybederek bir matem yerine benzemiti. Koca ehrin
her tarafnda hastalarn feryat ve enini iitiliyordu. Yeis
ve mitsizlik herkesin canna tak dedi. Allahn hikmeti
ne olan itikat ve itim at silindi. Artk btn ilerin, Cenab- Hakkn halk ve tedbiriyle deil ancak tesadflerin
evkiyle meydan bulduuna inanyorlard.
Hastalk almetlerini ve belirtilerim ilk defa hiyardn bir tarafnda gsteriyordu. Burada byk veya
kk olmak zere hastaln belirtileri grlyordu.
Sonra kuvvetli sarsntlarla baa vurarak diman zar
larnda iltihaplar yapard. O zaman hastalardan bazla
r dalgn ve hissiz bir hale gelir, bazlarnda da uursuz
luk ve delilik belirtileri grlyordu. Bundan sonra kal
be kerek kan bozar ve vcutta yakc bir ate ile be
raber rpnmalar yapard. Bu srada hastann ac ve iztirab tahamml edilmez bir hale gelerek durmadan fer
yat ve figan eder, nefesi kokar, el ve kollan titrer, niha
yet can verirdi.
Yukarda sylediimiz gibi Padiah Hazretleri Kroya ehrini kuatma altma almt. Uzun mddet kuat
maya devam edildii takdirde iindekiler zaruretle kar
karya kalacaklarndan karann alnmas mmknd.
Fakat Padiah Hazretleri kendisini ve orduyu oralarda
uzun mddet yormamak iin karann kuatlmasna ve

 246

dndaki topraklann korunmasna yetecek sayda gen

asker ayrarak ve bunlarn zerine yanndaki komutan
lardan birini serdar tayin edip geri kalan askerleri ter
his etti ve btn ganimetleri ve esirleri orduya datt.
Sonra hass alay ile stanbula doru yola kt. Fakat
yol esnasnda veba hastalnn Trakya ve Makedonya
blgelerini ve yol zerine rastlayan ehirleri ve hatta
bakenti kapladn haber aldndan stanbula gitmek
ten vazgeerek havas salam ve mutedil olan ve hasta
lktan uzak bulunan Balkan dalarna ve yukar Srbis
tana giderek sonbahar mevsimini buralarda geirdi. Bu
mddet iinde stanbuldan hergn birbiri arkasna ha
berciler gelerek bakentin durumunu Padiaha arz ve
haber verirlerdi. Ksa bir zaman sonra hastalk her ta
rafta azaldndan ve stanbulda tesiri tamamen kalk
tndan Padiah Hazretleri de k balarnda stanbula
dnd.
Bu olaylar, tahta geilerinin onyedinci ylma rast
lar.

FATlH SULTAN MEHMED HNN KISA HAYATI

29/30 MART 1432

1444
1445
1447
>^15 Eyll) 1449
18 ubat 1451
1451
1452
HAZRAN/1452
AUSTOS 1452
2 NSAN 1453
2 NSAN 1453

5 NSAN 1453
m NSAN 1453

Edirnede Eskisaray'da dnyaya geldi.

Babas II. Murad, annesi Hm-Sultan.
lk saltanat.
Buuk-Tepe isyan zerine, taht baba
s II. Murada brakp Manisa'ya dnmesi.
Olu kinci Bayezid'in doumu.
Dulgadr hkmdar Sleyman Beyin
kz Sitti Mkerreme-Hatun ile evlen
mesi.
Edirne'de ikinci clsu. (19 yanda)
Karaman isyannn bastrlmas ve Men
tee Beyliinin alnmas.
Rumeli-Hisan'nn yaplmas ve Anadoluhisar'nm onanm.
Bizans mparatorluu ile sava durumu
na girilmesi.
Fatih'in ordusu ile stanbul nlerinden
Edirne'ye hareketi.
Hali'in azna zincir gerilmesi.
ah denilen (Rivayete gre: elli ift
kzle ekilir, dengesinin bozulmamas
iin iki yannda ikier yz kii grevlenirdi) byk topun stanbul nne geti
rilmesi.
Trk Ordusunun stanbul nne gelii.
stanbul srlarnn nne Fatih'in ka
rarghnn kurulmas. (Kuvvetli bir riva
yete gre, srlara 1,5 mil uzaklkta Mal
tepe srtlarnda).

 248
6 NSAN 1453

11 NSAN 1453
12 NSAN 1453
18 NSAN 1453
20 NSAN 1453
22 NSAN 1453
23 NSAN 1453
16 MAYIS 1453
18 MAYIS 1453
23 MAYIS 1453
26 MAYIS 1453
28 MAYIS 1453
29 MAYIS 1453
1 HAZRAN 1453
18 HAZRAN 1453
10 HAZRAN 1453

1453

Ordu ile birlikte cuma namaz klnarak,,,

kuatma emrinin verilmesi ve Hali'dens
Marmaraya kadar kuatma dizisinin yer
almas. Teslim teklifinin Bizans mpara
toru tarafndan reddi zerine savara?
balamas. Kuatma 6 Nisan 29 Mays,
arasnda 54 gn srmtr.
Byk toplarn mevzilerine yerleerek,,
btn sr boyunca bombardmann ba
lamas.
Trk donanmasnn Dolmabahe nn
de toplanmas.
Adalar'm alnmas.
Bizansa yardma gelen drt geminin Ha
lie girmesi.
Gece, karadan yrtlen Trk sava ge
milerinin sabahleyin Halde grnmesi.
Halite kpr kurulmas.
Kanl yeralt savalarnn balamas ve
devam.
Trk ordusunun savaa tekerlekli kulele
ri sokmas.
Fatih'in Bizans mparatoruna son defa
olarak teslim teklif etmesi ve red cevab
almas.
Trk ordughna gelen Macar elilerinin*
tehdit ederek kuatmann kaldrlmasn
istemeleri.
Genel hcumdan evvel ordunun dinlen
mesi.
s t a n b u l u n Trk oluu. Fatihinr
stanbul'a girii. stanbulun bakent olu
u.
Ayasofyada ilk Cuma namaz.
Fatih'in Edirneye dn.
Vezir-i-azam andarl - Halil Paa'nn
idam.
Silivri kaFasnn teslimi. mroz, Limni ve*
Taoz adalarnn itat, Enez, Midilli, Ciniviz beyleinin tbiiyetimize girmesi

 249

18 NSAN 1454
1454
1454
1455
1455
1455
1456
1456
1456
1457
1458
1458
1458
1458
1458
1459
1459
1460
1461
1461
1461
1461
1462
1462
1462

Muhtelif yabanc devletlerin vergiye ba

lanmas.
Venedik Cumhuriyeti ve buna bal Nak
a Dukal ile bar anlamas yaplmas.
stanbul'da Eski-Saray inaatnm bitiril
mesi.
Birinci Srp Seferi
ikinci Srp Seferi.
Arnavutluk'ta Berat Sava ve zaferi.
Rodos valyelerine sava iln edilmesi,
donanmann Adalar Denizine almas.
Enez Ciniviz Beylii ile ynetimindeki
adalarn alnmas.
nc Srbistan seferi ve Belgrad ku
atmas.
Trabzon mparatorluunun vergi verme
ye balamas
Arnavutluk'da Mat bozgunu.
Mora Seferi
Srbistan ftuhat
Yedi-kule'nin yaplmas.
Atina'nn alnmas.
Eyp Cmi ve trbesinin yaplmas.
Semendirenin alnmasiyle Srbistan'n
bir Trk vilyeti oluu.
Bahtsz Cem-Sultann doumu.
Gney Mora despotluklarnn egemenlii
mize alnmas.
Eflak prensliinin himayemize girmesi.
Amasra Ciniviz smrgesinin himayemize
girmesi.
Candar yahut sfendiyar-oullar (Sinop)
hkmetinin snrlarmz iine alnmas.
Trabzon mparatorluunun snrlarmza
alnmas.
Eflak prensliinin tbiyyet altna girme
si. (Kazkl Voyvoda adiyle tanlan 4.
Vld'n yze kmas bu yla rastlar)
Midilli adasnn alnmas.
anakkale Boaznn tahkimi.

 250
1463
1463
1463
1463
1463
1466
1466
1467
1468
1469
1470
1470
1470
11 TEMMUZ 1470
1471
1471
1472
1472
1472
1472
1472

Fatih Cmiinin temelinin atlmas.

Arnavutluk bar
Bosna krallnn alnmas
Hersek dukalnn tbiiyyet altna gir
mesi.
Venedik Savann balamas (Karada ve
denizde on alt yl srmtr).
Arnavutlarn bar bozmalar. Arnavut
lukta bir ok mstahkem mevkilerin aln
mas.
Karaman-oullan devletinin bir il haline
getirilmesi.
Aka-hisar (Kroya)n drdnc defa ku
atlmas.
ehzade Cem'in Kastamonu valiliine ta
yini. (Lalasiyle gitmi olup henz dokuz
yandadr).
Venediklilerin Adalar denizindeki sald
rlarnn artmas
Eriboz adasnn alnmas.
kinci Byezid'in olu Fatih'in torunu
Yavuz Sultan Selimin Amasya'da dou
mu.
Fatih Camii ve klliyesi inaatnn bitiril
mesi.
Eriboz kal'asnm aln
Hrvatistan seferi.
Aliyye Beyliinin snrlarmz iine aln
mas.
Karaman-oullar elinde kalm olan Si
lifke ve dolaylarnn da snrlarmz iine
alnmas.
Akkoyunlu Uzun Hasan'm Venediklilerde
anlamas ve ilk Akkoyunlu - Osmanl a
tmas.
kinci Osmanl - Akkoyunlu atmas
(Beyehir dolaylarnda Kr-ili mevkiin
de).
el'in alnmas.
Topkap Saraynn yaplmas.

 251

11 AUSTOS 1473
1474
1474
1474
1475
1475
6 HAZRAN 1475
1476
1477
1477
1478
1478

1478
1479

13 KASIM 1479

1479
1479
1479
1479

1479

Otluk-beli Sava ve zaferi. (Uzun Haan

bu savata kesin olarak kaybetmitir).
nc Kilikya seferi ve el'in alnmas.
Ikodra kuatmas
Cem-Sultan'n Karaman valiliine nakli.
Bodan bozgunu.
Karadeniz'in bir Trk gl haline getir
me abalan.
Kefenin alnmas
Bodan seferi ve zaferi.
nebaht kuatmas.
Aka-hisar (Kroya) kuatmas.
Venedike kadar uzanan talya aknlar.
Aka-hisar (Kroya)'m teslim olmas. (II.
Murad ve Fatih'i ok zorlayan bir ms
tahkem mevkidir).
Ikodra kuatmas.
On alt yl sren Osmanl - Venedik sava
mn son bulmas. Bar anlamas koul
lar iinde bir ksm yerlerle beraber tkodra'nm da Trkler'e gemesi.
Rumeli aknclarnn Karlsburg dolay
larnda bozulmas. (Erdel voyvodas, Ma
car komutan, Tmvar Kontununu bu
tesadfi zaferden sonra Trk aknclarna
yaptklar vahet, Bat kaynaklar tara
fndan dahi rtlememektedir. Trk ce
setleri zerinde iki sofralar kurulmu,
esirlerin balta ile paralanan balaryls
kuleler yaplmtr...).
Turul - Durul (Gmhane vilyeti dolay
lannda) beyliinin alnmas.
Tanan ve erkezistanda almalar.
Kefalonya ve Zanta dukalnn igali.
II. Murad zamannda balayan slm dev
letleri ilikilerinin genilemesi, Hac yo
lunda su yollarnn onarlmas.
Osmanl - Msr anlamazlnn yze k
mas.

^1480

1480
1480
1480
3 MAYIS 1481

Rumeli aknclarnn intikamnn aln

mas. Trk aknclarnn Kamiol, Karinthia ve stirya ierlerine kadar uzamvermeleri.
Hersek dukalnn Trk snrlar iine
alnmas.
talya seferi ve Otranto'nun alnmas.
Rodos'un kuatlmas.
Fatih Sultan Mehmed'in Maltepe civarn
da (Hnkr-ayn) mevkiinde Tannnn
rahmetine kavumas.

STANBULU FETHEDEN YENERYE

Vur pene-i Aldeki emr akna

Glbangi smn tutan pr akna
Ey leker- mfettihrietovb vur bgn
Feth- mbni zmin o tebir akna
Vur deyr-i kfrn stne rekz- hill in
Gelmi bu ehsvr- cihangir akna
Dsn elengi Rmun eilsn ser- Firenk
Vur Trk gnderen yed-i takdir akna
Son savletinle vur ki alsn bu srlar
Fecr- hcm iindeki Tekbr akna.
Yahya Kemal BEY ATLI

STANBUL'UN FETHN GREN SKDAR

skdar, bir ulu ryay grenler ehri!

Seni gptayla hatrlar vatann her ehri,
Hepsi der: Hangi ehir grm onun grdn?
Bizim stanbulu fethettiim iz mutlu gn!
Elli gn ne mehbetli tem idi o !
Sanki halkn uyank grd rya idi o!
imdi beyz sene gemi o byk htradan;
Elli gnde o hengme grlm buradan;
Canlanr levhas hl beer ettike hayl;
O zaman ortada, her sniye, gerek bir hl,
Grlemi Topkapdan bir yeni iddetle daha
anl nmiyle Byk Top denilen ejderha.
Sarfedilmi nice kol kuvveti gndz ve gece,
Karadan sevkeden yz gemi gemi Halice;
Son gnn cengi olurken, ne afakm o afak,
skdar, gzleri dolmu, tepelerden bakarak,
Grm stanbula yzbin melein utuunu;
Saklam durmu, asrlarca, haylinde bunu.
Yahya Kemal BEYATLI

NDEKLER
Sunarken
Mverrih Kritovulos
nsz

V
IX
XIII

I. KTAP: stanbulun fethi, imr ve yerletirilmesi. (

yllk olaylar)
...............................................

II. KTAP: Enez, Limiti, Taoz ve Semendirek adalarnn

alnmas. Srbistann Trk egemenliine gir

mesi. ( yllk olaylar) ................................. 117
III. KTAP:

Mora savalar. stanbul'un imr. ( yl

lk olaylar)
.....................
145

IV. KTAP: Sinop ve Trabzonun alnmas. Midilli adas

nn zabt. Fatihin Bonak lkesine girmesi.

( yllk olaylar) ........................................... 185
V. KTAP: Venedikliler, Bonaklar ve Amavutlar zerine

yaplan seferler. ( yllk olaylar)

............. 223

Fatih Sultan Mehmed Hnn Ksa Hayat ....................... 247

stanbulu Feth Eden Yenieriye (Y.K.Beyatl) ............. 253
stanbulun Fethini Gren skdar (Y.K.Beyatl) ......... 254

RESMLER: Eski Manisa, Fatihin portresi,

Fatihin Turas*
Rumeli-hisar, Fatih Camiinin eski durumu, stanbul'un eski pl
n, Fatih'in Klc, Fatihin Kaftan, Fatih Camii'nin kubbesi.